၁၁-ဇရာဝဂ်ဘာသာဋီကာ
၁-ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ကော နု ဟာသော ကိမာနန္ဒောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခါယ– ၏။ သဟာယိကာယော– သူငယ်ချင်းမတို့ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ပဉ္စသတာ– ကုန်သော။ ကုလပုတ္တာ– တို့ သည်။ “ဧဝံ– ဤသို့ ဝိသာခါကို လက်ခံစေကုန်လသော်။ ဝါ– ဤဝိသာခါထံ အပ်နှံကုန်လသော်။ ဣမာ– ဤဇနီးတို့သည်။ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနိယော– ကုသိုလ် တရားတို့၌ မမေ့လျော့ခြင်းသတိတရားဖြင့် နေခြင်းရှိသူမတို့သည်။ ဝါ– ကုသိုလ် တရားတို့၌ မမေ့လျော့ခြင်းသတိတရားဖြင့် နေလေ့ရှိသူမတို့သည်။ ဘဝိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်။” ဣတိ– ဤသို့ ကြံ၍။ အတ္တနော အတ္တနော– ၏။ ဘရိယာယော–ဇနီးတို့ကို။ ဝိသာခံ– ဝိသာခါမည်သော။ မဟာဥပါသိကံ– ဥပါသိကာမကြီးကို။ သမ္ပဋိစ္ဆာပေသုံ– လက်ခံစေကုန်ပြီ။ တာ– ထိုသူမတို့သည်။ ဥယျာနံ ဝါ– သို့သော် လည်းကောင်း။ ဝိဟာရံ ဝါ– သို့သော်လည်းကောင်း။ ဂစ္ဆန္တိယော– ကုန်လသော်။ တာယ– ထိုဝိသာခါနှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– အတူသာလျှင်။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏။ တာ– တို့သည်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ကာလေ– ၌။ “သတ္တာဟံ– ပတ်လုံး။ သုရာဆဏော– သေရည် အရက်ကို သောက်၍ မြူးတူးပျော်ပါးကစားအပ်သော ပွဲသဘင်သည်။ ဝါ–သေရည်အရက်သောက်ပွဲသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဆဏေ– ပွဲ သဘင်ကို။ သံဃုဋ္ဌေ– ကြွေးကြော်အပ်သော်။ ဝါ– ကြော်ငြာအပ်သော်။ အတ္တနော အတ္တနော– ၏။ သာမိကာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– တို့အတွက်။ သုရံ– ကို။ ပဋိယာဒေသုံ– စီရင် ကုန်ပြီ။ တေ– ထိုလင်တို့သည်။ သတ္တာဟံ– ပတ်လုံး။ သုရာဆဏံ– ကို။ ကီဠိတွာ– ၍။ အဋ္ဌမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ ကမ္မန္တဘေရိယာ– အလုပ်အကျိုးငှာ ကြွေးကြော် တီးခတ်အပ်သော စည်သည်။ ဝါ– အလုပ်လုပ်ခြင်းအကျိုးငှာ အချက်ပေးအပ်
သုရာဆဏော။ ။ “သုရာနက္ခတ္တံ နာမ အဟောသီ သုရာနက္ခတ္တံ နာမ အဟောသီ သုရာနက္ခတ္တံ နာမ အဟောသီတိ သုရံ ပိဝိတွာ ကီဠိတဗ္ဗာ နက္ခတ္တသဘာ နာမ အဟောသိ(ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၆၀)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သုရံ+ပိဝိတွာ ကီဠိတဗ္ဗော+ဆဏော သုရာဆဏော”ဟု ပြု၊ “ပိဝိတွာ ကီဠိတဗ္ဗော” ပုဒ်တို့ကို ချေပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂]...
သော စည်သည်၊ [“အမတဒုန္ဒုဘိ”၏ အဖွင့်ကို မှီး၍ “ကမ္မန္တာယ+ဥဂ္ဃေါသနာ+ဘေရီ ကမ္မန္တဘေရီ”ဟု ပြု၊] နိက္ခန္တာယ– လသော်။ ကမ္မန္တေ– အလုပ်တို့သို့။ ဝါ– အလုပ် လုပ်ရာအရပ်တို့သို့၊ (အလုပ်ရုံတို့သို့)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၇၉ရှု၊] အဂမံသု– ကုန်ပြီ။ တာပိ ဣတ္ထိယော– တို့သည်လည်း။ “မယံ– တို့သည်။ သာမိကာနံ– တို့၏။ သမ္မုခါ– ၌။ သုရံ– ကို။ ပါတုံ– ငှာ။ ဝါ– သောက်ခွင့်ကို။ န လဘိမှာ– ကုန်။ အဝသေသာ– ကုန်သော။ သုရာ စ– တို့သည်လည်း။ အတ္ထိ– ရှိကုန်သေး၏။ ဣဒံ– ဤသေရည်ကို။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် သောက်ကုန်လသော်။ တေ– ထိုလင်တို့ သည်။ န ဇာနန္တိ– မသိကုန်။ တထာ– အားဖြင့်။ ပိဝိဿာမ– ကုန်စို့။” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍။ ဝိသာခါယ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “အယျေ– အရှင်မ! ဥယျာနံ– ကို။ ဒဋ္ဌုံ– ခြင်းငှာ။ ဣစ္ဆာမ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “အမ္မာ– အမိတို့! သာဓု–ကောင်းပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ– ပြုထိုက်သော ကိစ္စတို့ကို။ ကတွာ– ၍။ နိက္ခမထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ တာယ– ထိုဝိသာခါနှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဂန္တွာ– ၍။ ပဋိစ္ဆန္နာကာရေန– ဖုံးထားအပ်သော အခြင်းအရာအားဖြင့်။ သုရံ– ကို။ နီဟရာပေတွာ– ထုတ်ဆောင်စေ၍။ ဥယျာနေ– ၌။ ပိဝိတွာ– ၍။ မတ္တာ– မူးယစ် ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိစရိံသု– ကုန်ပြီ။ ဝိသာခါပိ– သည်လည်း။ “ဣမာဟိ– ဤ သူမတို့သည်။ အယုတ္တံ– မသင့်တော်သော အမှုကို။ ကတံ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ မံ– ကို၊] သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ သာဝိကာ– သော။ ဝိသာခါ– သည်။ သုရံ– ကို။ ပိဝိတွာ– ၍။ ဝိစရတိ– ၏။’ ဣတိ– သို့။ တိတ္ထိယာပိ– တို့သည်လည်း။ ဂရဟိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ တာ ဣတ္ထိယော– တို့ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အမ္မာ– တို့! ဝေါ– တို့သည်။ အယုတ္တံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။ မမပိ– ၏လည်း။ အယသော–အကျော်စောမဲ့ကို။ ဥပ္ပာဒိတော– ဖြစ်စေအပ်ပြီ။ ဝေါ– တို့၏။ သာမိကာပိ– တို့သည် လည်း။ ဝေါ– တို့အား။ ကုဇ္ဈိဿန္တိ– စိတ်ဆိုးကြလိမ့်မည်၊ [တန္တနည်းစသည်အရ ဝေါ ကို ၂ခါပေးသည်၊] ဣဒါနိ– ၌။ ကိံ– ကို။ ကရိဿထ– ကြမည်နည်း။” ဣတိ– ပြီ။ အယျေ– အရှင်မ! ဂိလာနာလယံ– မကျန်းမာသူ၏ အခြင်းအရာကို။ ဝါ– မကျန်း မာသူ၏ အသွင်ကို၊ [ဂိလာနာလယန္တိ ဂိလာနာကာရံ၊ ဂိလာနဝေသံ၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၂၉၉၊] ဒဿယိဿာမ– ကြပါမည်။ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ သကေန– သော။ ကမ္မေန– ဖြင့်။ ပညာယိဿထ– ထင်ရှားကုန်လိမ့်မည်၊ (ပေါ်သွားကုန်လိမ့်
...[စာမျက်နှာ- ၃]...
မည်)၊ ဣတိ– ပြီ။ တာ– တို့သည်။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဂိလာနာလယံ– ကို။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ တာသံ– တို့၏။ သာမိကာ– တို့သည်။ “ဣတ္ထန္နာမာ စ– ဤအမည် ရှိသူမသည်လည်း။ ကဟံ– အဘယ်မှာနည်း။ ဣတ္ထန္နာမာ စ– သည်လည်း။ ကဟံ–နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဂိလာနာ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ “အဒ္ဓါ– မချွတ်ဧကန်။ ဧတာဟိ– ဤသူမတို့သည်။ အဝသေသသုရာ– တို့ကို။ ပီတာ–သောက်အပ်ကုန်သည်။ ဘဝိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ သလ္လက္ခေတွာ– ၍။ တာ– တို့ကို။ ပေါထေတွာ– ထုရိုက်၍။ အနယဗျသနံ– ကြီးပွားမဲ့, ပျက်စီးခြင်း သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၅ရှု၊] ပါပေသုံ– ကုန်ပြီ။ တာ– တို့သည်။ အပရသ္မိမ္ပိ– သော။ ဆဏဝါရေ– ပွဲအလှည့်အကြိမ်၌။ တထေဝ– သာလျှင်။ သုရံ– ကို။ ပိဝိတုကာမာ– ကုန် သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိသာခံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ “အယျေ– မ! နော– တို့ကို။ ဥယျာနံ– သို့။ နေဟိ– ပို့ဆောင်ပေးပါလော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ပုဗ္ဗေပိ– ၌ လည်း။ တုမှေဟိ– တို့သည်။ မေ– ၏။ အယသော– ကို။ ဥပ္ပာဒိတော– ဖြစ်စေအပ်ခဲ့ပြီ။ ဂစ္ဆထ– ကုန်လော။ အဟံ– သည်။ ဝေါ– တို့ကို။ န နေဿာမိ– မပို့ဆောင်ပေးနိုင်ပါ။” ဣတိ– သို့။ တာယ– ထိုဝိသာခါသည်။ ပဋိက္ခိတ္တာ– ပယ်မြစ်အပ်ကုန်သည်၊ (သမာနာ)၊ “ဣဒါနိ– ၌။ ဧဝံ– သို့။ န ကရိဿာမ– မပြုကြတော့အံ့။” ဣတိ– သို့။ သမ္မန္တယိတွာ– တိုင်ပင်၍။ ပုန၊ တံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယျေ– မ! ဗုဒ္ဓပူဇံ– မြတ်စွာဘုရားအား ပူဇော်ခြင်းကို။ ကာတုကာမာ– ကုန်သည်။ အမှာ– ကုန်၏။ နော– တို့ကို။ ဝိဟာရံ– သို့။ နေဟိ– လော။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ အမ္မာ– တို့! ဣဒါနိ– ၌။ ယုဇ္ဇတိ– သင့်တော်၏။ ဂစ္ဆထ– ကုန်လော။ ပရိဝစ္ဆံ– သွားဖို့ အစီ အစဉ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၄၇ရှု၊] ကရောထ– ကြလော။ ဣတိ– ပြီ။ တာ– တို့သည်။ စင်္ကောဋကေဟိ– ပန်းကလပ်တို့ဖြင့်။ ဂန္ဓမာလာဒီနိ– တို့ကို။ ဂါဟာပေတွာ– ၍။ သုရာပုဏ္ဏေ– သေရည်ဖြင့် ပြည့်သော။ မုဋ္ဌိဝါရကေ– လက်ဆုပ်ပမာဏရှိသော သေရည်အိုး (ပုလင်း) တို့ကို။ ဟတ္ထေဟိ– တို့ဖြင့်။ ဩလမ္ဗေတွာ– တွဲလျားဆွဲ၍။ မဟာပဋေ– ကြီးစွာသော အပေါ်ခြုံအဝတ်တို့ကို။ ပါရုပိတွာ– ခြုံ၍။ ဝိသာခံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ တာယ– ထိုဝိသာခါနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဝိသမာနာ–ကုန်လသော်။ ဧကမန္တံ– စွာ။ ဂန္တွာ– ၍။ မုဋ္ဌိဝါရကေဟေဝ– တို့ဖြင့်သာလျှင်။ သုရံ– ကို။ ပိဝိတွာ– ၍။ ဝါရကေ– အိုး (ပုလင်း) တို့ကို။ ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌၊
...[စာမျက်နှာ- ၄]...
သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ၌။ နိသီဒိံသု– ကုန်ပြီ။
ဝိသာခါ– သည်။ “ဘန္တေ! ဣမာသံ– တို့အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ တာပိ– တို့သည်လည်း။ မဒဝေဂေန– သေရည်အရက်အရှိန် ကြောင့်။ ကမ္ပမာနသရီရာ– တုန်ယင်သော ကိုယ်ရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “နစ္စာမ–ကကြကုန်အံ့။ ဂါယာမ– သီဆိုကုန်အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိတ္တံ– ကို။ ဥပ္ပာဒေသုံ– စေကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ ဧကာ– သော။ မာရကာယိကာ– မာရ်နတ်၏ အသင်းအပင်း၌ ဖြစ်သော။ ဝါ– မာရ်နတ်၏ ဘက်သားဖြစ်သော၊ (မာရ်နတ်၏ နောက်လိုက်ဖြစ်သော)၊ [မာရကာယိကာတိ မာရပက္ခိကာ မာရဿာနုဝတ္တိကာ၊- ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၇၊] ဒေဝတာ– ဘုမ္မ စိုးနတ်သည်။ “ဣမာသံ– တို့၏။ သရီရေ– ၌။ အဓိမုစ္စိတွာ– ပူးဝင်၍။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဝိပ္ပကာရံ– ဖောက်ပြန်သောအခြင်းအရာကို။ ဒဿေဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ တာသံ– တို့၏။ သရီရေ– ၌။ အဓိမုစ္စိ–ပြီ။ တာသု– တို့တွင်။ ဧကစ္စာ– အချို့သူမတို့သည်။ သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ၌။ ပါဏိံ– ကို။ ပဟရိတွာ– တီးခတ်၍။ [ပါဏိံ ပဟရိတွာ– လက်ခုတ်တီး၍၊] ဟသိတုံ– ရယ် ခြင်းငှာလည်းကောင်း။ ဧကစ္စာ– တို့သည်။ နစ္စိတုံ– ကခြင်းငှာလည်းကောင်း။ အာရဘိံသု– အားထုတ်ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဣဒံ– ဤသို့ ဖြစ်ခြင်းသည်။ ကိံ–အဘယ်ကြောင့်နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဝဇ္ဇေန္တော– ဆင်ခြင်တော်မူလသော်။ တံ ကာရဏံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ “ဣဒါနိ– ၌။ မာရကာယိကာနံ– မာရ်နတ်၏ အသင်း အပင်း၌ ဖြစ်သောနတ်တို့အား။ ဩတာရံ– သက်ဝင်ရာ အပေါက်အကြားကို။ လဘိတုံ– ငှာ။ န ဒဿာမိ– အံ့။ ဟိ– မှန်။ မယာ– သည်။ ဧတ္တကံ– သော။ ကာလံ– လုံး။ ပါရမိယော– တို့ကို။ ပူရေန္တေန– လသော်။ မာရကာယိကာနံ– တို့၏။ ဩတာရလာဘတ္ထာယ– အပေါက်အကြားကို ရခြင်းအကျိုးငှာ။ န ပူရိတာ– ဖြည့်အပ်ခဲ့ ကုန်သည် မဟုတ်။” ဣတိ– ကြံတော်မူ၍။ တာ– တို့ကို။ သံဝေဇေတုံ– ထိတ်လန့် စေခြင်းငှာ။ ဘမုကလောမတော– မျက်ခုံးမွေးတော်တို့မှ။ ရသ္မိယော– ရောင်ခြည် တော်တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– ပြီ။ တာဝဒေဝ– ထိုခဏ၌ပင်။ အန္ဓကာရတိမိသာ–
အန္ဓကာရတိမိသာ။ ။ အန္ဓံ ကရောတီတိ အန္ဓကာရော၊ အန္ဓ၌ ဘာဝလောပ, ဘာဝပ္ပဓာန၊ တေမေတီတိ (စိုစွပ်စေတတ်သောကြောင့်) တိမိသံ၊ [တိမ+ကိသ၊ -မောဂ်-
...[စာမျက်နှာ- ၅]...
ကန်းသည်၏အဖြစ်ကို ပြုတတ်သော အမိုက်မှောင်သည်။ ဝါ– ထူထဲသော အမိုက်မှောင်သည်၊ (အမှောင်ထုကြီးသည်)၊ အဟောသိ– ပြီ။ တာ– ထိုသူမတို့ သည်။ ဘီတာ– ကြောက်ကုန်သည်။ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ– သေခြင်းဘေးသည် ခြိမ်းခြောက်အပ်ကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တေန– ကြောင့်။ တာသံ– တို့၏။ ကုစ္ဆိယံ– ၌။ သုရာ– သည်။ ဇီရိ– ကြေပြီ၊ (ပျောက်ပျက်သွားပြီ)၊ သတ္ထာ၊ နိသိန္နပလ္လင်္ကေ– ထိုင်တော်မူရာပလ္လင်တော်၌။ ဝါ– မှ။ အန္တရဟိတော– ကွယ်ပျောက် တော်မူသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သိနေရုမုဒ္ဓနိ– မြင်းမိုရ်တောင်၏ ထိပ်၌။ ဌတွာ– ရပ်တော် မူ၍။ ဥဏ္ဏာလောမတော– ဥဏ္ဏလုံမွေးရှင်တော်မှ။ ရသ္မိံ– ရောင်ခြည်တော်ကို၊ ၇, ၂၀၉၊] တိမန္တိ ဧတ္ထ ရာဂေနာတိ တိမိသံ၊ [တိမ တေမနေ+ဣသ၊ -ဓာန်ဋီ-၇၀၊] “အန္ဓကာရော တမော နိတ္ထီ, တိမိသံ တိမိရံ မတံ (ဓာန်-၇၀) ”ဟူသော ဂါထာအလို အန္ဓကာရနှင့် တိမိသသည် အမိုက်မှောင်အနက်ဟော ပရိယာယ်တည်း၊ ဤ၌ကား အန္ဓကာရသည် တိမိသ၏ ဝိသေသနတည်း၊ ထိုကြောင့် “အန္ဓကာရော စ+သော+ တိမိသာ စာတိ အန္ဓကာရတိမိသာ– ကန်းသည်၏အဖြစ်ကို ပြုတတ်သော အမိုက် မှောင်”ဟု ပြု၊ အဘိဓာန်နှင့် သဒ္ဒါကျမ်းအလို တိမိသသည် နပုံလိင်တည်း၊ ပါဠိတော် အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ နပုံလိင်, ဣတ္ထိလိင်အားဖြင့် ၂မျိုးတွေ့ရ၏၊ အန္ဓကာရတိမိသာ ဟူသည် (၁) လကွယ်နေ့, (၂) ညအချိန်, (၃) မိုးရွာခြင်း, (၄) မိုးတိမ်ဖုံးအုပ်ခြင်းဟူသော အင်္ဂါ၄-ပါးနှင့်ပြည့်စုံသော အမိုက်မှောင်တိုက်ကြီးတည်း။ [အန္ဓကာရတိမိသာတိ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိနိဝါရဏေန (စက္ခုဝိညာဏ်ဖြစ်ခြင်းကို တားမြစ်ခြင်းဖြင့်) အန္ဓဘာဝ– ကရဏံ ဗဟလတမံ၊- ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၄၉။]
နိသိန္နပလ္လင်္ကေ အန္တရဟိတော။ ။ “နိသိန္နပလ္လင်္ကေ”၌ သဒ္ဒနီတိနှင့် ရူပသိဒ္ဓိတို့ အလို ဩကာသအနက်၌ သတ္တမီသက်၊ နိဒ္ဒေသအလို ယေန ဝါ ဒဿနံသုတ်ဖြင့် အပါဒါန်မှည့်, ဤသုတ်ဝါသဒ္ဒါ, (တစ်နည်း) ပဉ္စမျတ္ထေ စဖြင့် အပါဒါန်အနက်၌ သတ္တမီသက်၊ နိဒ္ဒေသ၌လာသော အပရေဆရာတို့အလို ယေန ဝါ ဒဿနံသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် အပါဒါန်မှည့်, ပဉ္စမျတ္ထေ စဖြင့် အပါဒါန်အနက်၌ သတ္တမီသက်။(နိဒ္ဒေ၊ ဝိဗော၊ ကာပို့)
ဥဏ္ဏာလောမတော။ ။ ဥဏ္ဏလုံမွေးရှင်တော်သည် မျက်ခုံးတော်၂သွယ်၏ အလယ် ဗဟိုဝယ် နှာခေါင်းတော်၏ အဆုံးအထက်၌ ပေါက်တော်မူပြီးလျှင် အထက်သို့ တက်၍ နဖူးအလယ်တွင် ဝါဂွမ်းအစုကဲ့သို့ အလွန်ဖွေးဖြူလျက် တင့်တယ်တော်မူ၏၊ ဆွဲဆန့်
...[စာမျက်နှာ- ၆]...
ဝိဿဇ္ဇေသိ– ပြီ။ တင်္ခဏံယေဝ– ၌ပင်။ စန္ဒသဟဿုဂ္ဂမနံ ဝိယ– လအထောင်၏ ထွက်ပေါ်လာခြင်းကဲ့သို့။ ဝါ– ထောင်ပေါင်းများစွာသော လထွက်ပေါ်လာခြင်း ကဲ့သို့။ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ တာ ဣတ္ထိယော– တို့ကို။ အာမန္တေတွာ– ၍။ “တုမှေဟိ– တို့သည်။ မမ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂစ္ဆမာနာဟိ– ကုန် လသော်၊ [(တစ်နည်း) မမ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂစ္ဆမာနာဟိ– ကုန်သော။ တုမှေဟိ– တို့သည်၊] ပမတ္တာဟိ– မေ့လျော့သူမတို့သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အာဂန္တုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ– မသင့်။ ဟိ– မှန်။ တုမှာကံ– တို့၏။ ပမာဒေနေဝ– ကြောင့်သာလျှင်။ မာရကာယိကာ– သော။ ဒေဝတာ– သည်။ ဩတာရံ– ကို။ လဘိတွာ– ၍။ တုမှေ– တို့ကို။ ဟသာဒီနံ– ရယ်ခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ အကရဏဋ္ဌာနေ– မပြုသင့်ရာအရပ်၌။ ဟသာဒီနိ– တို့ကို။ ကာရာပေသိ– စေပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ တုမှေဟိ– တို့သည်။ ရာဂါဒီနံ– ကုန်သော။ အဂ္ဂီနံ– တို့ကို။ နိဗ္ဗာပနတ္ထာယ– ငြိမ်းအေးစေခြင်းငှာ။ ဥဿာဟံ– အားထုတ်ခြင်းကို။ ကာတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– သင့်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ) “ကော နု ဟာသော၊ ပေ၊ န ဂဝေသထာ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
လိုက်သောအခါ လက်ယာရစ်လည်၍ လုံးသွားပြီးလျှင် အထက်သို့ အဖျားလှည့်လျက် တည်တော်မူသောကြောင့် အသက်ရှင်နေသကဲ့သို့ ထင်ရ၏၊ ထိုကြောင့် “ဥဏ္ဏလုံမွေးရှင် တော်”ဟု ခေါ်သည်၊ ရွှေအဆင်းရှိသော နဖူးတော်ပြင်၌ တည်ရကား နံနက်စောစော အခါ အရုဏ်ရောင်ဖြာခိုက်ဝယ် သောကြာကြယ်ကဲ့သို့ လွန်စွာတင့်တယ်တော်မူ၏၊ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာသည် ကမ္ဘာများစွာ ဖြစ်ခဲ့ရာ၌ များစွာသောဘဝတို့ဝယ် မုသာဝါဒမှ ရှောင် ကြဉ်တော်မူ၍ မှန်ကန်သော သစ္စာစကားကို ပြောဆိုတော်မူခဲ့၏၊ ထိုကြောင့် ဥဏ္ဏလုံ မွေးရှင်တော်နှင့် ပြည့်စုံတော်မူသည်။ (ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၂၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၆၄၊ ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၂၀၊ သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၃၀၂)
ဝိဂြိုဟ်။ ။ ဥဏ္ဏယတိ အစ္ဆာဒယတီတိ ဥဏ္ဏာ၊ [ဥုဏု+အ၊ ဏဒွေဘော်, ဥုကို ရဿပြု၊- ထောမ၊ ဝိဓာန်၊] လုနိတဗ္ဗောတိ လောမော၊ မံသစမ္မာနိ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ဝါ လောမော၊(ကစ္စည်း- ၆၂၆)၊ ဝဍ္ဎမာနံ လူယတေတိ လောမံ၊ [လူ+မ၊မောဂ်- ၇, ၁၃၆၊ ဓာန်ဋီ- ၂၅၉] ဥဏ္ဏာ စ+သာ+လောမံ စာတိ ဥဏ္ဏာလောမံ- ဥဏ္ဏာမည်သော အမွေးတော်- ဥဏ္ဏလုံမွေးရှင်တော်၊ ဥဏ္ဏာသဒ္ဒါသည် ရိုးရိုးမွေးဟောပရိယာယ် ဖြစ် သော်လည်း ဤ၌ ဥဏ္ဏလုံမွေးရှင်တော်ဟူသော ထူးခြားသောအမွေးကို ဟောသည်။
(ဒီဋီ၊ ၂၊ ၄၁၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၁၇၆)
...[စာမျက်နှာ- ၇]...
ကော နု ဟာသော ကိမာနန္ဒော, နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတေ သတိ၊ အန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ, ပဒီပံ န ဂဝေသထ
(ဣမသ္မိံ လောကသန္နိဝါသေ– ဤစုဝေးတည်နေရာ သတ္တလောကကို၊) နိစ္စံ–အမြဲ။ ပဇ္ဇလိတေ– မီးဆယ့်တစ်မီး တောက်လောင်အပ်သည်။ သတိ– ဖြစ်လသော်။ ဝါ– ဖြစ်ပါလျက်။ ကော– အဘယ်ကြောင့်၊ (တုမှာကံ– သင်တို့၏၊) ဟာသော– ရယ်ရွှင်ခြင်းသည်၊ (ဟောတိ နု– ဖြစ်ရသနည်း?) ကိံ– အဘယ်ကြောင့်၊ (တုမှာကံ–သင်တို့၏၊) အာနန္ဒော– နှစ်သက်ခြင်းသည်၊ (ဟောတိ နု– ဖြစ်ရသနည်း?) အန္ဓကာရေန– အဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အမိုက်မှောင်သည်။ ဩနဒ္ဓါ– မြှေးယှက်ပိတ် ဖုံးအပ်ကုန်သော၊ (တုမှေ– သင်တို့သည်။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်၊) ပဒီပံ– ဉာဏ် တည်းဟူသော ဆီမီးကို။ န ဂဝေသထ– မရှာမှီးကြသနည်း? တတ္ထ– ၌။ အာနန္ဒောတိ– ကား။ တုဋ္ဌိ– နှစ်သက်ခြင်းတည်း။ ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ၊ ဟောတိ၊ ဣမသ္မိံ လောကသန္နိဝါသေ– ဤအစိတ်စိတ်သတွာ တို့၏ ကောင်းစွာ ရောက်၍ တည်နေရာ အပေါင်းဖြစ်သော သတ္တလောကကို၊
အာနန္ဒော။ ။ “အာနန္ဒော”ကို “တုဋ္ဌိ”ဟု ပရိယာယ်ဖြင့် ဖွင့်သည်၊ မှန်၏- “အာနန္ဒော”နှင့် “တုဋ္ဌိ”ကို နှစ်သက်ခြင်းအနက်ဟောပရိယာယ်အဖြစ်ဖြင့် ဓာန်- ၈၇ဂါထာ ၌ ဆို၏၊ နောက်ဝါကျ၌ “တုမှာကံ ဟာသော ဝါ တုဋ္ဌိ ဝါ”ဟူသော အဖွင့်တွင် “တုမှာကံ”ဟု သမ္ဗန်ပုဒ်ထည့်ဖွင့်သဖြင့် “အာနန္ဒန္တိ ဧတေနာတိ အာနန္ဒော(နှစ်သက် ကြောင်းပီတိ)”ဟု ကရဏသာဓနမပြုဘဲ “အာနန္ဒနံ အာနန္ဒော- နှစ်သက်ခြင်း”ဟု ဘာဝသာဓနပြုပါ။
လောကသန္နိဝါသေ။ ။ လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ လောကော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန သန္နိဝသန္တိ (သင်္ဂမ္မ ဝသန္တိ) ဧတ္ထ သတ္တာတိ သန္နိဝါသော၊ လောကောယေဝ+သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော- သတ္တဝါတို့၏ တဏှာဒိဋ္ဌိ၏အစွမ်းဖြင့် ကောင်းစွာရောက်၍ တည်နေရာ ခန္ဓာ၅ပါးဟူသော သင်္ခါရလောက၊ ဤအလို လောကသန္နိဝါသအရ သင်္ခါရလောကကို မုချအားဖြင့် ရ၏၊ ဆင်းရဲခြင်းရှိသော ခန္ဓာအစဉ်ကို အစွဲပြု၍ သတ္တဝါဟူသော အခေါ်အဝေါ်ဖြစ်ရကား ခန္ဓာ၅ပါးဟူသော သင်္ခါရလောကနှင့် စပ် ယှဉ်သောကြောင့် သတ္တဝါအပေါင်းဟူသော သတ္တလောကကိုလည်း လောကသန္နိဝါသ အရ ယူပါ။(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅)
...[စာမျက်နှာ- ၈]...
ရာဂါဒီဟိ– ရာဂအစရှိကုန်သော။ ဧကာဒသဟိ– ၁၁-ပါးကုန်သော။ အဂ္ဂီဟိ– မီးတို့ သည်။ နိစ္စံ– မြဲ။ ပဇ္ဇလိတေ– တောက်လောင်အပ်သည်။ သတိ– ဖြစ်လသော်။ ဝါ–ဖြစ်ပါလျက်။ ကော– အဘယ်ကြောင့်။ တုမှာကံ– တို့၏။ ဟာသော ဝါ– ရယ်ရွှင် ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ တုဋ္ဌိ ဝါ– နှစ်သက်ခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ (ဟောတိ) နု– ဖြစ်ရသနည်း? ဧသ (ဧသော)– ဤသို့ ရွှင်လန်းခြင်း,နှစ်သက်ခြင်းကို။ ဝါ– သည်။ အကတ္တဗ္ဗရူပေါယေဝ– မပြုထိုက်သောသဘောရှိသည်သာ၊ (ဟောတိ) နနု– ဖြစ် သည်မဟုတ်လော။ ဟိ– မှန်။ အဋ္ဌဝတ္ထုကေန– ၈-ပါးသော တည်ရာဝတ္ထုရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၄၈ရှု၊] အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရေန– အဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အမိုက်မှောင် သည်။ ဩနဒ္ဓါ– မြှေးယှက်ပိတ်ဖုံးအပ်ကုန်သော။ တုမှေ– တို့သည်။ တဿေဝ အန္ဓကာရဿ– ကိုပင်။ ဝိဓမနတ္ထာယ– ပယ်ဖျောက်ခြင်းအကျိုးငှာ။ ကိံ ကာရဏာ–ကြောင့်။ ဉာဏပ္ပဒီပံ– ဉာဏ်တည်းဟူသော ဆီးမီးကို။ န ဂဝေသထ– မရှာမှီးကြ သနည်း? န ကရောထ– မပြုလုပ်ကြသနည်း? ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ပဉ္စသတာပိ– ကုန်သော။ တာ ဣတ္ထိယော– တို့သည်။ သောတာပတ္တိ ဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။
တစ်နည်း။ ။ “လောကောယေဝ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ နိဝါသနဋ္ဌေန လောကသန္နိ-ဝါသော၊ သတ္တနိကာယော၊(မဋီ၊၂၊၁၊ အံဋီ- ၃, ၂၁၅)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “နိဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ နိဝါသော၊ သင်္ဂမ္မ+နိဝါသော သန္နိဝါသော၊ လောကောယေဝ+ သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော- အစိတ်စိတ်သတွာတို့၏ ကောင်းစွာရောက်၍ တည် နေရာ အပေါင်းဖြစ်သော သတ္တလောက၊(ပါရာဘာ- ၁, ၅၅၃)”ဟုလည်းကောင်း, “သန္နိဝါသေန္တိ ဧတ္ထာတိ သန္နိဝါသော၊ လောကောယေဝ+သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော-အကျိုးအကြောင်းတို့၏ ပေါင်းစီး၍တည်ရာ သတ္တလောက၊(မအူပါရာနိ- ၂, ၂၂၃၊ ပါရာဂံသစ်- ၂, ၁၄၃)”ဟုလည်းကောင်း ပြု၏။ လောကသန္နိဝါသအရ ဩကာသ လောကကိုလည်း ယူနိုင်၏၊ ထိုသို့ယူလျှင် “ဣမသ္မိံ လောကသန္နိဝါသေ- ဤပေါင်းစု၍ နေထိုင်ရာ ဩကာသလောက၌”ဟု ဩကာသအနက်ပေးပါ။
ကိံကာရဏာ။ ။ “ကော ကိံ ”သည် သဗ္ဗနာမ်ပုဒ်, နိပါတ်ပုဒ်အားဖြင့် ၂မျိုးဖြစ် နိုင်သည်၊ ထိုတွင် ကောနိပါတ်ပုဒ်သည် ကွဟူသောအနက်, ကထံဟူသောအနက် ၂ မျိုးကို ဟောရာ ဤ၌ ကထံဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ ကိံနိပါတ်ကား ပုစ္ဆာအနက် တည်း၊ ပုစ္ဆာအနက်အမျိုးမျိုးတွင်လည်း အကြောင်းကိုမေးသော ကာရဏပုစ္ဆာတည်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၉]...
သတ္ထာ– သည်။ တာသံ– တို့၏။ အစလသဒ္ဓါယ– (ဘာသာခြားတို့၏ ဝါဒအမျိုး မျိုးကြောင့်) မတုန်လှုပ်သော သဒ္ဓါတရား၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၃ရှု၊] ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ–တည်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ သိနေရုမတ္ထကာ– မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ်မှ။ ဩတရိတွာ– သက်ဆင်းတော်မူ၍။ ဗုဒ္ဓါသနေ– ဘုရားရှင်၏ နေရာတော်၌။ နိသီဒိ–ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုမြတ်စွာဘုရားကို။ ဝိသာခါ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ဧသာ သုရာ နာမ– သည်။ ပါပိကာ– ဆိုးဝါးလှ၏။ ဟိ– မှန်။ ဧဝရူပါ နာမ– ကုန်သော။ ဣမာ ဣတ္ထိယော– တို့သည်။ တုမှာဒိသဿ– သော။ ဗုဒ္ဓဿ– ၏။ ပုရတော– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဣရိယာပထမတ္တမ္ပိ– မျှကိုလည်း။ သဏ္ဌာပေတုံ– ကောင်းစွာ တည် စေခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တိယော– ကုန်လသော်။ ဥဋ္ဌာယ– ထ၍။ ပါဏိံ– လက်ဝါး ကို။ ပဟရိတွာ– ပုတ်ခတ်၍။ [ပါဏိံ ပဟရိတွာ– လက်ခုတ်တီး၍၊] ဟသနဂီတနစ္စာဒီနိ– ရယ်ခြင်း, သီချင်းဆိုခြင်း, ကခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ အာရဘိံသု– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– ဤသို့ လျှောက်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဝိသာခေ– ဝိသာခါ! အာမ– အိမ်း။ ဧသာ သုရာ နာမ– သည်။ ပါပိကာ ဧဝ– သည်သာတည်း။ ဟိ– မှန်။ ဧတံ– ဤ သေရည်ကို။ နိဿာယ– ၍။ အနေကေ– များစွာကုန်သော။ သတ္တာ– တို့သည်။ အနယဗျသနံ– ကြီးပွားမဲ့,ပျက်စီးခြင်းသို့၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၅ရှု။] ပတ္တာ– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဧသာ– ဤသေရည်အရက်သည်။ ကဒါ– အဘယ်အခါ၌။ ဥပ္ပန္နာ ပန– ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပါသနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ တဿာ– ထိုသေရည် အရက်၏။ ဥပ္ပတ္တိံ– ဖြစ်ပေါ်လာပုံကို။ ဝိတ္ထာရေန– အကျယ်အားဖြင့်၊ ကထေတုံ ထိုကြောင့် “ကိံ ကာရဏာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ တတိယပါဒ စတုတ္ထပါဒ၌ ဖွင့်သဖြင့် အဓိကာရ နည်းအရ ကိံကို တတိယပါဒ, စတုတ္ထပါဒသို့ လိုက်ပေးရသည်။ (နီတိပဒ-၃၆၉၊ ၃၇၀)
သဗ္ဗနာမ်ယူလျှင်။ ။ “ကိံ ကာရဏာ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် သဗ္ဗနာမ်ယူလျှင် ဟိတ်အနက်၌ ပဌမာသက်ပါ၊ ဆက်ဥုးအံ့- ကိံကို နိပ္ပယောဇန(ပဋိက္ခေပ)အနက်ယူ၍ “တုမှာကံ- တို့အား၊ ဟာသော- သည်၊ ကော နု- ဘာအကျိုးရှိအံ့နည်း”ဟု ပေးကြသေး၏၊ သို့သော် နိပ္ပယောဇနအနက်ဟော ကိံသဒ္ဒါပါသော ဝါကျနေပုံနှင့် မညီသောကြောင့် မကောင်းပါ၊ မှန်၏- ကိံသဒ္ဒါ နိပ္ပယောဇနအနက်ဟောရာ၌ “ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ(ခု- ၅, ၇၀)” စသည်တို့ကဲ့သို့ ကရိုဏ်းနှင့် သမ္ပဒါန် ပါရိုးရှိသည်၊ ဤ၌ကား ထိုကဲ့သို့ မပါရကား နိပ္ပယောဇနအနက်ကြံ၍ မပေးသင့်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၀]...
ငှာ။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ကုမ္ဘဇာတကံ– ကုမ္ဘဇာတ်ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-သိရိမာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပဿ စိတ္တကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သိရိမံ– သိရိမာကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ [သိရိမာသည် (ဝိနည်းမဟာဝါ- ၃၂၆၌ အကျယ် ပါရှိသော) သာလာဝတီမည်သော ပြည့်တန်ဆာမ၏သမီး, သမားတော်ဇီဝက၏ နှမ ငယ်တည်း။ (သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၃၅)] ကိရ– ချဲ့။ သာ– ထိုသိရိမာသည်။ ရာဇဂဟေ– ၌။ အဘိရူပါ– လွန်ကဲသော အဆင်းရှိသော။ ဝါ– အလွန်လှသော။ ဂဏိကာ–ပြည့်တန်ဆာမတည်း။ ပန– ဆက်။ ဧကသ္မိံ– သော။ အန္တောဝဿေ– ဝါတွင်း၌။ သုမနသေဋ္ဌိပုတ္တဿ– သုမနသူဌေးသား၏။ ဘရိယာယ– သော။ ပုဏ္ဏကသေဋ္ဌိဿ– ပုဏ္ဏကသူဌေး၏၊ [ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၅၉၌ “ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိ– ပုဏ္ဏသူဌေး”ဟု ဆို၏၊] ဓီတာယ– သော။ ဥတ္တရာယ နာမ– သော။ ဥပါသိကာယ– အား။ အပရဇ္ဈိတွာ– ပြစ်မှားမိ၍။ တံ– ထိုဥတ္တရာကို။ ပသာဒေတုကာမာ– ကြည်လင်စေလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တဿာ– ထိုဥတ္တရာ၏။ ဂေဟေ– ၌။ ဘိက္ခုသံဃေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ကတဘတ္တကိစ္စံ– ပြုအပ်ပြီးသော ဆွမ်းဘုဉ်းပေးခြင်းကိစ္စရှိတော်မူသော။ ဝါ– ဆွမ်း ဘုဉ်းပေးတော်မူပြီးသော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၀၂ရှု၊] သတ္ထာရံ– ကို။ ခမာပေတွာ– သည်းခံ စေ၍။ တံ ဒိဝသံ– ၌။ ဒသဗလဿ– ၏။ ဘတ္တာနုမောဒနံ– ဆွမ်းနှင့် စပ်သော ဝမ်းမြောက်ကြောင်းတရားစကားကို။ ဝါ– ဆွမ်းအနုမောဒနာတရားကို။ သုတွာ– ၍။ အက္ကောဓေန၊ ပေ၊ သစ္စေနာလိက ဝါဒိနံ”န္တိ– ဟူသော။ ဂါထာပရိယောဿာနေ– ၌။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။
အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ, အသာဓုံ သာဓုနာ ဇိနေ၊ ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာလိကဝါဒိနံ
ကောဓံ– အမျက်ထွက်သူကို။ အက္ကောဓေန– အမျက်မထွက်သူ၏ အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ– အမျက်မထွက်ခြင်းမေတ္တာဖြင့်။ ဇိနေ– အနိုင်ယူထိုက်၏၊ [ဧယျဝိဘတ် အရဟ
...[စာမျက်နှာ- ၁၁]...
အနက်] အသာဓုံ– မကောင်းသောသူကို။ သာဓုနာ– ကောင်းသောသူ၏ အဖြစ် ဖြင့်။ ဝါ– ကောင်းသော နည်းလမ်းဖြင့်။ ဇိနေ– ၏။ ကဒရိယံ– ဝန်တိုစေးနှဲ, မစွန့် ကြဲတတ်, စက်ဆုပ်အပ်စွာ, သတ္တဝါကို။ ဒါနေန– ပေးကမ်းခြင်းဖြင့်။ ဇိနေ– ၏။ အလိကဝါဒိနံ– မမှန်စကား, ပြောကြားလေ့ရှိသူကို။ သစ္စေန– အမှန်ပြောကြား, သစ္စာတရားဖြင့်။ ဇိနေ– ၏။
ဧတ္ထ– ဤသိရိမာဝတ္ထု၌။ အယံ– ဤဆိုအပ်ပြီးသည်ကား။ သင်္ခေပေါ– အကျဉ်း ချုပ်တည်း။ ဝိတ္ထာရကထာ ပန– အကျယ်စကားသည်ကား။ ကောဓဝဂ္ဂေ– ၌။ အနုမောဒနဂါထာဝဏ္ဏနာယမေဝ– အနုမောဒနာဂါထာ၏အဖွင့်၌သာလျှင်။ အာဝိဘဝိဿတိ– ထင်ရှားစွာ ဖြစ်လိမ့်မည်။ ပန– ဆက်။ ဧဝံ– လျှင်။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပတ္တာ– ရောက်ပြီးသော။ သိရိမာ– သည်။ ဒသဗလံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ မဟာဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ သံဃဿ– အား။ အဋ္ဌကဘတ္တံ အဋ္ဌကဘတ္တံ အဋ္ဌကဘတ္တံ–အဋ္ဌကဘတ်ကို။ နိဗဒ္ဓံ– မပြတ်။ ဒါပေသိ– လှူစေပြီ။ အာဒိတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ နိဗဒ္ဓံ– မပြတ်။ အဋ္ဌ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဂေဟံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏။ “သပ္ပိံ–ထောပတ်ကို။ ဂဏှထ– ခံယူတော်မူပါကုန်။ ခီရံ– နို့ကို။ ဂဏှထ– ပါကုန်။” ဣတိ အာဒီနိ– ဤသို့ အစရှိသော စကားတို့ကို။ ဝတွာ– ၍။ တေသံ– ထိုရဟန်းတို့၏။ ပတ္တေ– တို့ကို။ ပူရေတိ– ၏။ ဧကေန– တစ်ပါးသော ရဟန်းသည်။ လဒ္ဓံ– ရအပ်သော ဆွမ်းသည်။ တိဏ္ဏမ္ပိ– ၃-ပါးသော ရဟန်းတို့အားသော်လည်းကောင်း။ စတုန္နမ္ပိ– တို့အားသော်လည်းကောင်း။ ပဟောတိ– လောက်၏။ ဒေဝသိကံ– နေ့တိုင်းနေ့ တိုင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၈၈၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၂၀ရှု၊] သောဠသကဟာပဏပရိဗ္ဗယေန– ၁၆ကျပ်သော ကုန်ကျစရိတ်ဖြင့်။ ပိဏ္ဍပါတော– ကို။ ဒီယတိ– အပ်၏။ အထ–
အဋ္ဌကဘတ္တံ။ ။ အဋ္ဌန္နံ+သမူဟော အဋ္ဌကော၊ (တစ်နည်း) အဋ္ဌ+ပရိမာဏာနိ ယဿာတိ အဋ္ဌကော၊ အဋ္ဌကဿ+ဒိန္နံ+ဘတ္တံ အဋ္ဌကဘတ္တံ- ရဟန်း၈ပါးအပေါင်း အား ပေးလှူအပ်သောဆွမ်း၊ ဝါ- ၈ပါးအတိုင်းရှိသောရဟန်းအား ပေးလှူအပ်သော ဆွမ်း။ (ပါစိယော- ၅၁၄၊ စူဘာ- ၃၇၀)
သောဠသကဟာပဏပရိဗ္ဗယံ။ ။ သောဠသ+ကဟာပဏာ သောဠသကဟာပဏံ၊ ပုနပ္ပုနံ ဝယတိ ခယံ ဂစ္ဆတီတိ ပရိဗ္ဗယော- အထပ်ထပ် ကုန်ကျသောစရိတ်၊ [ပရိ+ဝယ+အ၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၀၀၊] ပရိ သမန္တတော ဝယတိ ခယံ ဂစ္ဆတီတိ ပရိ-
...[စာမျက်နှာ- ၁၂]...
၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဧကော– သော။ ဘိက္ခု– သည်။ တဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဂေဟေ– ၌။ အဋ္ဌကဘတ္တံ– ကို။ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ တိယောဇနမတ္ထကေ– ၃ယူဇနာအထက်၌။ ဧကံ– သော။ ဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သာယံ– ညနေချမ်းအချိန်၌။ ထေရုပဋ္ဌာနေ– ထေရ်အား ဆည်းကပ်ရာအရပ်၌။ နိသိန္နံ– ထိုင်နေသော။ နံ– ကို။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော! ကဟံ– ၌။ ဘိက္ခံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အာဂတော– သည်။ အသိ– နည်း?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သိရိမာယ– ၏။ အဋ္ဌကဘတ္တံ– ကို။ မေ– သည်။ ဘုတ္တံ– အပ်ပြီ။ ဣတိ– ပြီ။ အာဝုသော! မနာပံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဒေတိ– သေလော? ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “တဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဘတ္တံ– ကို။ ဝဏ္ဏေတုံ–ချီးမွမ်းခြင်းငှာ။ န သက္ကာ– မတတ်နိုင်။ အတိဝိယ– သာလျှင်။ ပဏီတံ– မွန်မြတ် သည်ကို။ ကတွာ– ၍။ ဒေတိ– ၏။ ဧကေန– သည်။ လဒ္ဓံ– သည်။ တိဏ္ဏမ္ပိ– တို့အား သော်လည်းကောင်း။ စတုန္နမ္ပိ– တို့အားသော်လည်းကောင်း။ ပဟောတိ– ၏။ ပန– ဆက်။ တဿာ– ထိုသိရိမာ၏၊ [ဒေယျဓမ္မတောပိ၌စပ်၊] ဝါ– ကို၊ [ဒဿနမေဝ၌စပ်၊] ဒေယျဓမ္မတောပိ– ပေးလှူထိုက်သော သဘောရှိသော ပစ္စည်းထက်လည်း။ ဒဿနမေဝ– ကြည့်ရှုရခြင်းသည်သာ။ ဝါ– မြင်ရခြင်းသည်သာ။ ဥတ္တရိတရံ– သာ ၍မြတ်၏။ ဟိ– မှန်။ သာ ဣတ္ထီ– သည်။ ဧဝရူပါ စ ဧဝရူပါ စ– ဤသို့သဘော လည်းရှိ, ဤသို့သဘောလည်းရှိ၏။” ဣတိ– သို့။ တဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဂုဏေ– တို့ကို။ ဝဏ္ဏေသိ– ပြီ။
အထ– ၌။ ဧကော– သော။ ဘိက္ခု– သည်။ တဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဂုဏကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ အဒဿနေနေဝ– မမြင်ခြင်းဖြင့်သာလျှင်၊ (မမြင်ဘူးဘဲသာလျှင်)၊ [ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၆၈၌ “တဿာ ဂုဏကထံ သုတွာ အဒိသွာပိ သဝနေနေဝ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ”ဟု ရှိ၏၊ ဤ၌လည်း ထိုအတိုင်းရှိလျှင် ပိုကောင်း၏။] သိနေဟံ– ချစ် ခြင်းကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– စေ၍။ “မယာ– သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ တံ– ထိုသိရိမာကို။ ဒဋ္ဌုံဗ္ဗယော– ထက်ဝန်းကျင် ကုန်ကျသော စရိတ်၊ (ဇာဋီသစ်-၁, ၃၅၈)၊ (တစ်နည်း) ပရိဝယနံ ပရိဗ္ဗယော– ထက်ဝန်းကျင် ကုန်ကျခြင်း- ကုန်ကျစရိတ်၊ [ပရိ+ဝိ+ဣ+အ၊- ပါရာ ဘာ-၂, ၂၀၈၊] သောဠသကဟာပဏံ စ+တံ+ပရိဗ္ဗယော စာတိ သောဠသကဟာပဏ ပရိဗ္ဗယော– ၁၆ကျပ်သောကုန်ကျစရိတ်၊ ကဟာပဏကို ဓမ္မပို့- ၂၈၃ရှု
...[စာမျက်နှာ- ၁၃]...
ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ကြံ၍။ အတ္တနော– ၏။ ဝဿဂ္ဂံ– ဝါအပိုင်းအခြားကို။ ဝါ–ဝါစဉ်ကို။ ကထေတွာ– ၍။ တံ ဘိက္ခုံ– ကို။ ဌိတိကံ– ရပ်တည်ကြောင်းအစဉ်ကို။ ဝါ– ထေရ်စဉ် ဝါစဉ်ကို။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”အာဝုသော! သွေ– ၌။ တသ္မိံ ဂေဟေ– ၌။ တွံ– သည်။ သံဃတ္ထေရော– သံဃာ့ထေရ်သည်၊ [သံဃဿ+ထေရော သံဃတ္ထေရော၊ -မအူပါရာနိ-၁, ၅၆၊] ဟုတွာ– ၍။ အဋ္ဌကဘတ္တံ– ကို။ လဘိဿသိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ တင်္ခဏညေဝ– ၌ပင်။ ပတ္တစီဝရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ပက္ကန္တော– ဖဲသွားသည်၊ (သမာနော) ပိ– သော်လည်း။ ပါတောဝ– ၌သာလျှင်။ အရုဏေ– သည်။ ဥဂ္ဂတေ– တက်လသော်။ ဝါ– တက်ချိန်၌။ သလာကဂ္ဂံ သလာကဂ္ဂံ သလာကဂ္ဂံ– စာရေးတံ မဲကို ယူရာအရပ်သို့။ ဝါ– စာရေးတံမဲပေးရာအရပ်သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဌိတော– လျက်။ သံဃတ္ထေရော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ တဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဂေဟေ– ၌၊
ဝဿဂ္ဂံ။ ။ “ဝဿ+အဂ္ဂ”ဟုဖြတ်၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါ သံဋီ၊၁၊၂၉၂အလို ပဋိပါဋိအနက်, ဝိလံဋီ၊၂၊၃၇အလို ကောဋ္ဌာသအနက်, စူဘာ- ၃၀၈အလို မရိယာဒ(အပိုင်းအခြား) အနက်ကို ဟော၏၊ “ဝဿာနံ+အဂ္ဂံ ဝဿဂ္ဂံ- ဝါတို့၏ အစဉ်၊ ဝါ- ဝါတို့၏ အဖို့အစု၊ ဝါ- ဝါတို့၏ အပိုင်းအခြား”ဟု ပြု၊ ပါစိယော- ၅၀၂၌ကား “ဂဏိယတီတိ ဂံ၊ [ဂဏ+ကွိ၊] ဝဿမေဝ+ဂံ ဝဿဂ္ဂံ- ရေတွက်အပ်သောဝါ (ဝါအရေအတွက်)၊ [ဝဿ+ဂ၊ ဂဒွေ ဘော်၊]”ဟု ပြု၏။
ဌိတိကံ။ ။ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ, ဧတာယာတိ ဝါ ဌိတိ- ရပ်တည်ရာ, ရပ်တည်ကြောင်း အစဉ်၊ ဌိတိယေဝ ဌိတိကာ၊ ရပ်တည်ရာ, ရပ်တည်ကြောင်းအစဉ်ကိုပင် “ထေရ်စဉ် ဝါစဉ်”ဟု ခေါ်ကြ၏။ (မဟာဘာ- ၂, ၂၇၂)
သလာကဂ္ဂံ။ ။ သလာကံ ဂဏှန္တိ ဧတ္ထာတိ သလာကဂ္ဂံ၊ [သလာကာ+ဂဟ+ကွိ၊- ပါစိယော- ၆၄၂၊ ရူဘာ- ၂, ၄၆၃၊] (တစ်နည်း) “သလာကဒါနဋ္ဌာနံ သလာကဂ္ဂံ သလာကဂ္ဂံ သလာကဂ္ဂံ နာမ(ဝိမတိ၊၂၊၃၁၇)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဒါနံ အဂ္ဂီယတိ ဝိဿဇ္ဇီယတိ ဧတ္ထာတိ ဒါနဂ္ဂံ၊ (အံဋီ- ၃,၂၈၈)”ကဲ့သို့ “သလာကံ အဂ္ဂီယတိ ဝိဿဇ္ဇီယတိ ဧတ္ထာတိ သလာကဂ္ဂံ၊ [သလာကာ+အဂ္ဂ+ဏ၊]”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) “ဒါနံ အဇတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဒါနဂ္ဂံ-လှူဖွယ် ဝတ္ထု၏တည်ရှိရာဌာန၊ (ဇာဋီသစ်- ၁, ၇၈)”နှင့် “အဇတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အဂ္ဂံ၊ ဘတ္တဿ+အဂ္ဂံ ဘတ္တဂ္ဂံ- ဆွမ်း၏တည်ရှိရာဌာန(ဝိလံဋီ၊၂၊၁၃)”ကဲ့သို့ “အဇတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အဂ္ဂံ၊ သလာကာယ+အဂ္ဂံ သလာကဂ္ဂံ- စာရေးတံမဲ၏ တည်ရှိရာအရပ်၊ [သလာကာ+အဇ+ဏ၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါ ပတိဋ္ဌာနအနက်၊]”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၄]...
အဋ္ဌကဘတ္တံ– ကို။ လဘိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ ယော ဘိက္ခု– သည်။ ဟိယျော– မနေ့က။ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ ပက္ကာမိ– ဖဲသွားပြီ။ တဿ– ထိုရဟန်း၏။ ဂတဝေလာယမေဝ– ပြန် သွားရာအချိန်၌ပင်။ အဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ သရီရေ– ၌။ ရောဂေါ– သည်။ ဥပ္ပဇ္ဇိ–ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သာ– ထိုသိရိမာသည်။ အာဘရဏာနိ– တန်ဆာတို့ကို။ ဩမုဉ္စိတွာ– ချွတ်၍။ နိပဇ္ဇိ– လျောင်းနေပြီ။ အထ– ၌။ အဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဒါသိယော– တို့သည်။ အဋ္ဌကဘတ္တံ– ကို။ လဘိတွာ– ၍။ အာဂတေ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သာ– ထိုသိရိမာသည်။ သဟတ္ထာ–မိမိလက်ဖြင့်။ ပတ္တေ– တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ နိသီဒါပေတုံ ဝါ– ထိုင်စေခြင်းငှာ လည်းကောင်း။ ပရိဝိသိတုံ ဝါ– ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းငှာလည်းကောင်း။ အသက္ကောန္တီ– မစွမ်းနိုင်လသော်။ ဒါသိယော– တို့ကို။ အာဏာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အမ္မာ– အမိတို့! ပတ္တေ– တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အယျေ– တို့ကို။ နိသီဒါပေတွာ– ၍။ ယာဂုံ– ကို။ ပါယေတွာ– သောက်စေ၍။ ခဇ္ဇကံ– ခဲဖွယ်ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဘတ္တဝေလာယ– ဆွမ်းစား ချိန်၌။ ပတ္တေ– တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ ဒေထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ပြီ။ တာ– ထိုကျွန်မ တို့သည်။ “အယျေ– အရှင်မ! သာဓု– ကောင်းပါပြီ။” ဣတိ– ပြော၍။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ပဝေသေတွာ– အိမ်တွင်းသို့ ဝင်စေ၍။ ယာဂုံ– ကို။ ပါယေတွာ– ၍။ ခဇ္ဇကံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဘတ္တဝေလာယ– ၌။ ဘတ္တဿ– ဖြင့်။ ပတ္တေ– တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ တဿာ– ထိုသိရိမာအား။ အာရောစယိံသု– ကုန်ပြီ။ သာ– ထိုသီရိမာသည်၊ [ဝတွာ, ဝန္ဒိတို့၌စပ်၊] ဝါ– ကို၊ [နီတာ၌စပ်၊] “မံ– ကို။ ပရိဂ္ဂဟေတွာ– ပွေ့ချီ၍။ နေထ– ဆောင် ပေးကုန်လော။ အယျေ– တို့ကို။ ဝန္ဒိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တာဟိ– ထိုကျွန်မတို့သည်။ ပရိဂ္ဂဟေတွာ– ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ နီတာ– ပို့ ဆောင်အပ်သော်။ ဝေဓမာနေန– တုန်နေသော။ သရီရေန– ကိုယ်ဖြင့်၊ [ဣတ္ထမ္ဘူတ လက္ခဏအနက်၊] ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဝန္ဒိ– ပြီ။ သော ဘိက္ခု– သည်။ တံ– ထိုသိရိမာကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဂိလာနာယ– မကျန်းမာသော။ ဧတိဿာ– ဤသိရိမာ၏။ အယံ ရူပသောဘာ– ဤရုပ်အဆင်း၏တင့်တယ်ခြင်းသည်။ တာဝ– ရှေးဦးစွာ။ ဧဝရူပါ– ဤသို့ သဘောရှိသေး၏။ အရောဂကာလေ ပန– ရောဂါမရှိရာအခါ၌ကား။ ဝါ– ကျန်းမာရာအခါ၌ကား။ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတာယ– အလုံးစုံသော တန်ဆာတို့ဖြင့် ပြင်ဆင်အပ်သော။ ဣမိဿာ– ဤသိရိမာ
...[စာမျက်နှာ- ၁၅]...
၏။ ရူပသမ္ပတ္တိ– ရုပ်အဆင်း၏ ပြည့်စုံခြင်းသည်။ ကီဒိသီ– အဘယ်သို့ ရှုအပ် လိမ့်မည်နည်း၊ (ဘယ်လိုနေမည်နည်း)။” ဣတိ– ကြံပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုရဟန်း ၏။ ဝါ– မှာ။ အနေကဝဿကောဋိသန္နိစိတော– တစ်ပါးမက များစွာသော နှစ် တို့၏ ကုဋေတို့ပတ်လုံး စုဝေးတည်ရှိနေသော။ ဝါ– နှစ်ကုဋေပေါင်းများစွာက စုဝေးတည်ရှိနေသော။ ကိလေသော– သည်။ သမုဒါစရိ– ကောင်းစွာ အထက်၌ ဖြစ်ပြီ။ သော– ထိုရဟန်းသည်။ အညာဏီ– အသိမရှိသည်။ ဝါ– အသိကင်းသည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ ဘုဉ္ဇိတုံ– ကို။ အသက္ကောန္တော– သော်။ ပတ္တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပတ္တံ– ကို။ ပိဓာယ– ပိတ်၍။ ဧကမန္တေ– ၌။ ဌပေတွာ– ၍။ စီဝရံ– ကို။ ပတ္ထရိတွာ– ဖြန့်၍။ နိပဇ္ဇိ– အိပ်ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ထိုရဟန်းကို။ ဧကော– သော။ သဟာယကော– သော။ ဘိက္ခု– သည်။ ယာစန္တောပိ– တိုက်တွန်းပါသော်လည်း၊ [ယာစဓာတ် စောဒနတ္ထ၊] ဘောဇေတုံ– စားစေခြင်းငှာ။ နာသက္ခိ– မတတ်နိုင်။ သော– သည်။ ဆိန္နဘတ္တော– ပြတ် သော ဆွမ်းရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တံ ဒိဝသမေဝ– ၌ပင်။ သာယနှသမယေ– ၌။ သိရိမာ– သည်။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ သတ္ထု– အား။ သာသနံ– ကို။ ပေသေသိ– ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၁၈ရှု၊] (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! ဇီဝကဿ– ၏။ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ– ညီမငယ်ဖြစ်သော။ သိရိမာ– သည်။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တံ– ထိုသတင်းကို။ သုတွာ– ၍။ ရညော– ၏၊ (သန္တိကံ– သို့၊) ပဟိဏိ– ပြီ၊ (တစ်နည်း) ရညော– အား။ သာသနံ– ကို။ ပဟိဏိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သိရိမာယ– ကို၊ (သိရိမာရုပ်အလောင်းကို)၊ ဈာပနကိစ္စံ– မီးသင်္ဂြိုလ်ခြင်းကိစ္စ သည်။ နတ္ထိ၊ အာမကသုသာနေ– သင်္ချိုင်း၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၆၄ရှု၊] တံ– ထိုသိရိမာ ကို၊ (ထိုသိရိမာ၏ ရုပ်အလောင်းကို)၊ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။
ကာလံ အကာသိ။ ။ ကွယ်လွန်ပြီးနောက် နိမ္မာနရတိနတ်ဘုံ၌ နတ်သမီးဖြစ်သည် ဟု အရှင်ဝင်္ဂီသထေရ်မေးသဖြင့် သိရိမာနတ်သမီးကိုယ်တိုင် ဖြေခဲ့သည်၊(ဝိမာန- ၁၈၊ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၂)၊ အဆိုတစ်မျိုးကား ယာမာနတ်ဘုံ၌ သုယာမနတ်မင်း၏ နတ် မိဖုယားဖြစ်သည်ဟု ဆို၏၊ ထို့ပြင် သိရိမာနတ်မိဖုရားသည် နောက်ပိုင်း၌ အနာဂါမ် ဖြစ်သွားသည်ဟု ဆို၏။ (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၄)]
...[စာမျက်နှာ- ၁၆]...
စောင့်ရှောက်စေလသော်။ ကာကသုနခါဒယော– ကျီးခွေးအစရှိသည်တို့သည်။ န ခါဒန္တိ– ကုန်။ တထာ– အားဖြင့်။ နိပဇ္ဇာပေတွာ– လျောင်းစေ၍။ ရက္ခာပေထ–စောင့်ရှောက်စေကုန်လော။” ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာပိ– သည်လည်း။ တထာ– ထိုမိန့် တော်မူသည့်အတိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ ပဋိပါဋိယာ– အားဖြင့်။ တယော– ကုန်သော။ ဒိဝသာ– တို့သည်။ အတိက္ကန္တာ– လွန်ကုန်ပြီ။ စတုတ္ထေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ သရီရံ– သည်။ ဥဒ္ဓုမာယိ ဥဒ္ဓုမာယိ ဥဒ္ဓုမာယိ– ဖူးဖူးရောင်ပြီ။ နဝဟိ– ၉ပေါက်ကုန်သော။ ဝဏမုခေဟိ– အနာဝ တို့မှ။ ပုဠဝါ– ပိုးလောက်တို့သည်။ ပဂ္ဃရိံသု– ယိုထွက်ကုန်ပြီ။ သကလသရီရံ– သည်။ ဘိန္နံ– ပေါက်ကွဲသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သာလိဘတ္တစာဋိ ဝိယ– သလေးထမင်းအိုးကဲ့သို့။ အဟောသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ နဂရေ– ၌။ ဘေရိံ– စည်ကို။ စရာပေသိ– ပြီ၊ (ကိံ–အဘယ်သို့ပြော၍ လှည့်လည်စေသနည်း?) “ဂေဟရက္ခကေ– အိမ်စောင့်ဖြစ် ကုန်သော။ ဒါရကေ– တို့ကို။ ဌပေတွာ– ၍။ သိရိမာယ– ကို။ ဒဿနတ္ထံ– ငှာ။ အနာဂစ္ဆန္တာနံ– မလာသူတို့အား။ အဋ္ဌ ကဟာပဏာနိ– ၈ကျပ်တို့သည်။ ဒဏ္ဍော– တည်း။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကဉ္စ– သို့လည်း။ ပေသေသိ– သတင်းပို့ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ– သော။ ဘိက္ခုသံဃော– သည်။ သိရိမာယ– ကို။ ဒဿနတ္ထံ– ကြည့်ရှု ခြင်းငှာ။ အာဂစ္ဆတု ကိရ– လာတော်မူပါတဲ့။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သိရိမာယ– ကို။ ဒဿနတ္ထံ– ငှာ။ ဂမိဿာမ–ကြမည်။” ဣတိ– ပြီ။ သောပိ ဒဟရဘိက္ခု– ထိုရဟန်းငယ်သည်လည်း။ စတ္တာရော– ကုန်သော။ ဒိဝသေ– တို့ပတ်လုံး။ ကဿစိ– ၏။ ဝစနံ– ကို။ အဂ္ဂဟေတွာ– မယူမူ၍။ ဆိန္နဘတ္တောဝ– သည်သာလျှင်။ နိပဇ္ဇိ– ပြီ။ ပတ္တေ– ၌။ ဘတ္တံ– သည်။ ပူတိကံ– ပုပ် သိုးသည်။ ဇာတံ– ပြီ။ ပတ္တေ– ၌။ မလံ– အညစ်ကြေးသည်။ ဥဋ္ဌဟိ– ထပြီ၊ (ဖြစ်ပေါ် နေပြီ)၊ အထ– ၌။ နံ– ထိုရဟန်းကို။ သဟာယကော– သော။ သော ဘိက္ခု– သည်။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”အာဝုသော! သတ္ထာ– သည်။ သိရိမာယ– ကို။ ဒဿနတ္ထံ–
ဥဒ္ဓုမာယိ။ ။ သက္ကတ၌ ဓ္မာဓာတ်ကို ပါဠိ၌ ဘူဝါဒိဓမဓာတ်, ဓုမာဓာတ်ဟု ၂မျိုး ဆို၏၊ ထိုကြောင့် ဥဒ္ဓုမာယိကို ဥပုဗ္ဗဓမဓာတ်, ဤဝိဘတ်ဟုလည်းကောင်း, ဥပုဗ္ဗ ဓုမာဓာတ်, ဤဝိဘတ်ဟု လည်းကောင်း ယူနိုင်သည်၊ ဓမဓာတ်ဟု ယူလျှင် ကွစိဓာတု သုတ်ကြီးဖြင့် ဓ၏ အ,ကို ဥပြု, မ်နောင် အာလာ, ယလည်းလာ၍ ရုပ်ပြီးစေရမည်၊ ဓုမာဓာတ်ယူလျှင်ကား ယ,လာရုံသာ
...[စာမျက်နှာ- ၁၇]...
ငှာ။ ဂစ္ဆတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သော– သည်။ တထာ– အားဖြင့်။ ဆာတဇ္ဈတ္တော– ဆာလောင်ခြင်းသည် နှိပ်စက်အပ်သော စိတ်ရှိသည်၊ (သမာနော) ပိ–လည်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၀၉ရှု၊] “သိရိမာ”တိ– မာဟူ၍။ ဝုတ္တပဒေယေဝ– ပြောဆိုအပ် သော ပုဒ် (စကား) ကြောင့်သာ၌။ သဟသာ– လျှင်။ ဥဋ္ဌဟိတွာ– ၍။ “ကိံ– ဘာကို။ ဘဏသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– မေးပြီ။ “သတ္ထာ– သည်။ သိရိမံ– ကို။ ဒဋ္ဌုံ–ငှာ။ ဂစ္ဆတိ– ၏။ တွမ္ပိ– သည်လည်း။ ဂမိဿသိ– မည်လော?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “အာမ– ပါ။ ဂမိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြော၍။ ဘတ္တံ– ကို။ ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ ပတ္တံ– ကို။ ဓောဝိတွာ– ၍။ ထဝိကာယ– သပိတ်အိတ်၌။ ပက္ခိပိတွာ– ၍။ ဘိက္ခုသံဃေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ အဂမာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧကပဿေ– တစ်ခုသော နံပါး၌၊ (တစ်ဖက်၌၊) အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ ဘိက္ခုနိသံဃောပိ– သည်လည်းကောင်း။ ရာဇပရိသာပိ– လည်းကောင်း။ ဥပါသကပရိသာပိ– လည်းကောင်း။ ဥပါသိကာပရိသာပိ– လည်းကောင်း။ ဧကေကပဿေ– တစ်ခုတစ်ခုသော နံပါး၌။ အဋ္ဌံသု– ကုန်ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ရာဇာနံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟာရာဇ! ဧသာ– ဤသူမသည်။ ကာ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! ဇီဝကဿ– ၏။ ဘဂိနီ– နှမငယ်ဖြစ်သော။ သိရိမာ နာမ– မည်သူမပါတည်း။ ဣတိ– ဤသို့ လျှောက်ပြီ။ ဧသာ– သည်။ သိရိမာ– လော? ဣတိ– မေးတော်မူပြီ။ ဘန္တေ! အာမ– မှန်ပါဘုရား။ ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ နဂရေ– ၌။ ဘေရိံ– စည်ကို။ စရာပေဟိ– လှည့်လည်စေလော၊ (ကိံ)၊ “သဟဿံ–တစ်ထောင်ကို။ ဒတွာ– ၍။ သိရိမံ– ကို။ ဂဏှန္တု– ကုန်လော။” ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ တထာ– တိုင်း။ ကာရေသိ၊ ဧကောပိ– တစ်ယောက်သောသူသည်လည်း။ ‘ဟ’န္တိ ဝါ–]ဟံ’ဟူ၍လည်းကောင်း၊ (အင်း...ဟုတ်ကဲ့) ဟူ၍လည်းကောင်း) ‘ဟု’န္တိ ဝါ– ဟုံဟူ၍လည်းကောင်း၊ (အော်...ဟုတ်ကဲ့ဟူ၍လည်းကောင်း၊)
ဟန္တိ ဝါ ဟုန္တိ ဝါ။ ။ “ဟံ+ဣတိ ဝါ, ဟုံ+ဣတိ ဝါ”ဟု ဖြတ်၊ ဟံသဒ္ဒါ အာမ အနက်ကို ဟော၏၊ အာမအနက်ဟူသည် သမ္ပဋိစ္ဆန(လက်ခံခြင်း)အနက်တည်း၊ “ဟုံ” ကား “ဟံ”၏ ပရိယာယ်တည်း၊ “ဟန္တိ- အိမ်း...ဟုတ်ကဲ့၊ (အဟံ- သည်၊ ဂဏှာမိ- ယူ မည်၊) ဣတိ ဝါ- ဤသို့သော်လည်းကောင်း၊ ဟုန္တိ- အော်...ဟုတ်ကဲ့၊ (အဟံ၊ ဂဏှာမိ-မည်၊) ဣတိ ဝါ- ဤသို့သော်လည်းကောင်း”ဟု အကျယ်ပေးပါ။ (ဓမ္မဋီ- ၂၁၈)
...[စာမျက်နှာ- ၁၈]...
ဝဒန္တော နာမ– မည်သည်။ နာဟောသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! န ဂဏှန္တိ– ပါကုန်။” ဣတိ– ပြီ။ မဟာရာဇ! တေန ဟိ–လျှင်။ အဂ္ဃံ– အဖိုးကို။ ဩဟာရေဟိ– လျော့ချလော၊ [“အောက်သို့ ဆောင်စေလော” ဟု သဒ္ဒတ္ထပေး၊] ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ပဉ္စသတာနိ– ၅ရာတို့ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဂဏှန္တု– ကြလော။” ဣတိ– ၍။ ဘေရိံ– ကို။ စရာပေတွာ– ၍။ ကဉ္စိ– တစ်စုံတစ် ယောက်သော။ ဂဏှနကံ– ယူမည့်သူကို။ အဒိသွာ– ၍။ “အဍ္ဎတေယျာနိ– အခွဲ အားဖြင့် ၃ခုကုန်သော။ သတာနိ– အရာတို့ကိုလည်းကောင်း၊ (တစ်နည်း) အဍ္ဎတေယျာနိ သတာနိ– ၂၅၀တို့ကိုလည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၀၀ရှု၊] ဒွေ သတာနိ– ၂၀၀,တို့ကိုလည်းကောင်း။ သတံ– ၁၀၀,ကိုလည်းကောင်း။ ပဏ္ဏာသံ– ၅၀,ကိုလည်းကောင်း။ ပဉ္စဝီသတိ ကဟာပဏေ– ၂၅ကျပ်တို့ကိုလည်းကောင်း။ ဒသ ကဟာပဏေ– ၁၀ကျပ်တို့ကိုသော်လည်းကောင်း။ ပဉ္စ ကဟာပဏေ– ၅ကျပ်တို့ကိုလည်းကောင်း။ ဧကံ ကဟာပဏံ– တစ်ကျပ်ကိုလည်းကောင်း။ အဍ္ဎံ– တစ်ကျပ်ထက်ဝက် ၅မူးကိုသော်လည်းကောင်း။ ပါဒံ– တစ်မတ်ကိုလည်းကောင်း။ မာသကံ– တစ်ပဲကို သော်လည်းကောင်း။ ကာကဏိကံ– တစ်ချင်ရွေးကိုလည်းကောင်း။ ဒတွာ– ၍။ သိရိမံ– ကို။ ဂဏှန္တု– ကြလော။” ဣတိ– ၍။ ဘေရိံ– ကို။ စရာပေသိ– ပြီ။ ကောစိ– သည်။ တံ– ထိုသိရိမာကို။ န ဣစ္ဆိ– ပြီ။ “မုဓာပိ– အချည်းနှီးလည်း၊ (အလကား လည်း)၊ ဂဏှန္တု– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဘေရိံ– ကို။ စရာပေသိ– ပြီ။ ‘ဟ’န္တိ ဝါ– ၍ လည်းကောင်း။ ‘ဟု’န္တိ ဝါ– ၍လည်းကောင်း။ ဝဒန္တော နာမ– သည်။ နာဟောသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ဘန္တေ! မုဓာပိ– လည်း။ ဂဏှန္တော နာမ– သည်။ နတ္ထိ– ပါ။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ! မဟာဇနဿ– သည်။ ပိယံ–ချစ်အပ်သော။ မာတုဂါမံ– ကို။ ပဿထ– ကြလော။ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ– ၌ပင်။ သဟဿံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ကို။ လဘိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ မုဓာ– အချည်းနှီး။ ဂဏှန္တောပိ– သည်လည်း။ နတ္ထိ၊ ဧဝရူပံ နာမ– ဤသို့ သဘော ရှိသည်မည်သော။ ရူပံ– သည်။ ခယဝယပ္ပတ္တံ– ကုန်ခြင်း,ပျက်ခြင်းသို့ ရောက်ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၄၅ရှု၊] ဘိက္ခဝေ! အာတုရံ– နာကျင်တတ်သော။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ ပဿထ– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ၊ (ကိံ)၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၉]...
“ပဿ စိတ္တကတံ၊ ပေ၊ ဓုဝံ ဌိတီ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ပဿ စိတ္တကတံ ဗိမ္ဗံ, အရုကာယံ သမုဿိတံ
အာတုရံ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ, ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတိ။
ယဿ– အကြင်ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဓုဝံ– ခိုင်မြဲသည်၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ ဝါ– ခိုင်မြဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဌိတိ– တည်တံ့သည်၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ ဝါ– တည်တံ့ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ– မရှိ။ စိတ္တကတံ– ပြုပြင် ခြယ်သအပ်သော ဆန်းပြားသော အဝတ်တန်ဆာစသည်ရှိသော။ ဝါ– အဝတ် တန်ဆာစသည်တို့ဖြင့် ဆန်းပြားစွာ ပြုပြင်ခြယ်သအပ်သော။ အရုကာယံ–အနာသက်သက်ဖြစ်၍ ဖြစ်သော ခန္ဓာကိုယ်ဟူသော။ ဝါ– အနာတို့၏ စုဝေး ရာဖြစ်သော။ သမုဿိတံ– ၃ရာသောအရိုးတို့သည် ထက်ဝန်းကျင် စိုက်ထောင် အပ်သော။ အာတုရံ– နာကျင်တတ်သော၊ (အမြဲမကျန်းမာသော)၊ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ–များစွာသော သူတို့သည် (အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ) ကြံစည်အပ်သော။ (ဣမံ) ဗိမ္ဗံ– ဤခန္ဓာကိုယ်ကို။ ပဿ– ရှုလော
တတ္ထ– ၌။ စိတ္တကတန္တိ– ကား။ ကတစိတ္တံ– ပြုပြင်ခြယ်သအပ်သော ဆန်းကြယ် သော အဝတ်တန်ဆာစသည်ရှိသော၊။ ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာဒီဟိ–အဝတ်,တန်ဆာ,ပန်း,ချိပ်အရှိသည်တို့ဖြင့်။ ဝိစိတ္တံ– ဆန်းကြယ်သော။ ဣတိ– ကား။ အတ္ထော– နက်
စိတ္တကတံ။ ။ “စိတ္တကတံ”ဖြင့် “ကတ”ဟူသော ဝိသေသန နောက်ကျသည်ဟု သိစေသည်၊ “စိတ္တံ+ကတံ ယဿာတိ စိတ္တကတံ- ပြုပြင်ခြယ်သအပ်သော ဆန်းပြား သော အဝတ်တန်ဆာစသည်ရှိသော ခန္ဓာကိုယ်”ဟုပြု၊ အဝတ်တန်ဆာပန်းချိပ်အစ ရှိသည်တို့ဖြင့် ဆန်းပြားနေခြင်းကို ဆိုလိုသည်၊ ထိုကြောင့် “ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာဒီဟိ ဝိစိတ္တံ”ဟု ဆိုသည်၊ “ဝတ္ထံ စ+အာဘရဏံ စ+မာလာ စ+အလတ္တကော စ+ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာ၊ ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာ+အာဒိ ယေသန္တိ ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာဒီနိ- အဝတ်တန်ဆာပန်းချိပ်အစရှိသော အရာဝတ္ထုတို့” ဟု ပြု။
ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂။ ။ ထို၌ကား “စိတ္တကတန္တိ စိတ္တံ ကတံ စိတ္တကတံ၊ ဝတ္ထာ-
...[စာမျက်နှာ- ၂၀]...
ဗိမ္ဗန္တိ– ကား။ ဒီဃာဒိယုတ္တဋ္ဌာနေသု– ရှည်သောအင်္ဂါအစရှိသည်တို့နှင့် ယှဉ်သော အရာဌာနတို့၌။ ဒီဃာဒီဟိ– ရှည်သောအင်္ဂါအစရှိကုန်သော။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ–အင်္ဂါကြီး,အင်္ဂါငယ်တို့ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၇၁ရှု၊] သဏ္ဌိတံ– ကောင်းစွာတည်သော။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ အရုကာယန္တိ– ကား။ နဝန္နံ– ၉ခုကုန်သော။ ဝဏမုခါနံ– အနာဝ တို့၏။ ဝသေန– အစွမ်းဖြင့်။ ဝါ– အပြားအားဖြင့်။ ဝါ– စပ်ယှဉ်ခြင်းကြောင့်။ အရုဘူတံ– အနာဖြစ်၍ဖြစ်သော။ ကာယံ– ကိုယ်ဟူသော။ [ဗိမ္ဗံ၌စပ်၊] ဘရဏမာလာဒီဟိ ဝိစိတ္တံ ကတန္တိ အတ္ထော”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို “စိတ္တံ+ကတံ စိတ္တကတံ– ဆန်းကြယ်စွာ ပြုအပ်သောခန္ဓာကိုယ်”ဟု ဒုတိယာတပ္ပုရိသ်ပြုပါ၊ အဝတ်တန်ဆာ ပန်းအစရှိသည်တို့ဖြင့် ဆန်းဆန်းပြားပြား ပြုပြင်ခြယ်သထားခြင်းကို ဆိုလိုသည်။
ဗိမ္ဗံ။ ။ ဗိမ္ဗသဒ္ဒါသည် “ခန္ဓာကိုယ်, ဆင်းတု(ရုပ်တု, အရုပ်, ဓာတ်ပုံ), အဝန်းအဝိုင်း, ကျီးအာသီး, ကျီးအာပင်”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ခန္ဓာကိုယ်အနက်ကို ဟောသည်၊ ထိုကြောင့် “အတ္တဘာဝံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပိတ္တာဒယော(သည်းခြေအစရှိ သည်တို့ကို) ဝမတိ ဥဂ္ဂိရတီတိ ဗိမ္ဗံ၊ [ဝမု+အ၊ ဝကို ဗိပြု၊ -မောဂ်- ၇, ၁၂၂၊] (တစ်နည်း) ဝီယတေတိ ဗိမ္ဗံ၊ [ဝီ(ကန္တိ- နှစ်သက်ခြင်းအနက်), ဝန်ပစ္စည်း၊ ဓာတ်နောင် မုမ်လာ၊ မုနှင့် န်အနုဗန်တို့ကိုချေ၊ (ဝီမ်ဝ)၊ ဝကို ဗပြု၊ ဤကို ရဿပြု၊- ထောမ၊ သီဘာ- ၃, ၄၆၂၊]”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) ဗိန္ဒီယတေ ရုပ္ပတေတိ ဗိမ္ဗံ၊ [ဗိဒိ အဝယဝေ+ဝန်၊ ဒ်ကို မ်ပြု, ဝကို ဗပြု၊ -သဒ္ဒသင်္ဂဟ- ၃၂၇၊]”ဟုပြု။
အရုကာယံ။ ။ “အရုဘူတံ ကာယံ”ဖြင့် “အရု စ+တံ+ကာယော စာတိ အရု ကာယော”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ မှန်၏- ၂ပုဒ်ကို ဝိဘတ်တူဖွင့်လျှင် ကမ္မဓာရည်း ဝိဂြိုဟ်ပြုရသည်၊ “အရုဘူတံ”ဟု ဘူတပုဒ်ထည့်ဖွင့်ခြင်းမှာ နောက်ကာယပုဒ်နှင့် အရတူပြီး လိင်မတူခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်၊ မှန်၏- ရှေ့ပုဒ်သည် နောက်ပုဒ်နှင့် အရ တူပြီး လိင်,ဝုစ်မတူရာ၌ ဘူတသဒ္ဒါ, သင်္ခါတသဒ္ဒါတို့ကို ထည့်ဖွင့်လေ့ရှိသည်၊ “နဝန္နံ ဝဏမုခါနံ ဝသေန”ဖြင့် အရု၏အပြား(သရုပ်)ကို ပြသည်၊ “အရတိ သူနဘာဝေန ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆတီတိ အရု၊ [အရ+ဥ၊ -မောဂ်- ၇, ၂၊]”ဟု ပြုပါ။ [ဝသေနအနက်ကို ဓမ္မဘာ- ၃, ၁၂၉ရှု။]
တစ်နည်း။ ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂၌ “အရူနံ+ကာယော အရုကာယော- အနာတို့၏ စုပေါင်းရာ”ဟု အခြားတစ်နည်းပြုသေး၏၊ ထိုအလို ကာယသဒ္ဒါသည် ရှေ့နည်းကဲ့သို့ ကိုယ်အနက်ဟောမဟုတ်၊ အစုအပေါင်းအနက်ဟောတည်း၊ “ကသင်္ခါတာ အဝယဝါ
...[စာမျက်နှာ- ၂၁]...
သမုဿိတန္တိ– ကား။ တီဟိ– ၃ခုကုန်သော။ အဋ္ဌိသတေဟိ– အရိုးအရာတို့သည်။ [တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ– ၃ရာသောအရိုးတို့သည်၊] သမုဿိတံ– ထက်ဝန်းကျင် စိုက်ထောင်ထားအပ်သော။ ဝါ– ထက်ဝန်းကျင် မှီအပ်သော။ အာတုရန္တိ– ကား။ သဗ္ဗကာလံ– အလုံးစုံသောအခါပတ်လုံး၊ (တစ်ချိန်လုံး)၊ ဣရိယာပထာဒီဟိ– ဣရိယာပုထ်အစရှိသည်တို့ဖြင့်။ ဝါ– တို့သည်။ ပရိဟရိတဗ္ဗတာယ– ထက်ဝန်းကျင် ရွက်ဆောင်အပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ နိစ္စဂိလာနံ– အမြဲ မကျန်းမာသော
ဗဟုသင်္ကပ္ပန္တိ– ကား။ မဟာဇနေန– များစွာသော လူအပေါင်းသည်၊ ဗဟုဓာအာယန္တိ ယသ္မိန္တိ ကာယော”ဟု ပြု၊ ကိုယ်အနက်ဟောလျှင် “ကုစ္ဆိတာနံ+အာယော ကာယော”ဟု ပြုပါ။
အနက်တစ်မျိုး။ ။ “အရုကာယံ”ကို ဝိသေသျယူ၍ “စိတ္တကတံ- သော၊ ဗိမ္ဗံ- သည်း ခြေစသော အညစ်အကြေးတို့ကို အန်ထုတ်တတ်သော၊ ဝါ- ပန်းပုဆရာထုအပ်သော အရုပ်နှင့် တူသော၊ သမုဿိတံ- သော၊ အာတုရံ- သော၊ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ- သော၊ အရုကာယံ-အနာသက်သက်ဖြစ်သော ခန္ဓာကိုယ်ကို၊ ပဿ- လော၊ ယဿ- ယင်းခန္ဓာကိုယ်၏၊ ဓုဝံ- လည်းကောင်း၊ ဌိတိ- လည်းကောင်း၊ နတ္ထိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ သို့သော် “ပဿထ ဘိက္ခေဝ အာတုရံ အတ္တဘာဝံ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉)”ဟူသော ဝါကျ၌ အတ္တဘာဝံကို ဝိသေသျအဖြစ်ဆိုထားခြင်းနှင့် ဗိမ္ဗံကို “အတ္တဘာဝံ”ဟု ဖွင့်ခြင်းမှာ တစ်ထပ်တည်းကျ သဖြင့် ဗိမ္ဗံကို ဝိသေသျယူ၍ ပေးခြင်းက ပိုကောင်းသည်။
သမုဿိတံ။ ။ “သမန္တတော ဥဿိတံ သမုဿိတံ(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၀၈)”ဟု ပြု၊ ဤ ခန္ဓာကိုယ်သည် ၃ရာသောအရိုးတို့ကို ၉ရာသောအကြောတို့ဖြင့် ချည်တုပ်၍ ၉ရာသော အသားတစ်တို့ဖြင့် လိမ်းခြယ်ကာ ၃ရာသောအရိုးတို့က ထက်အောက် စိုက်ထောင် ထားအပ်သည်- ဟူလို။ (မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၀၈၊ မ၊ဋီ၊၃၊၁၄၃)
အာတုရံ။ ။ အာတုရတီတိ အာတုရံ၊(သံဋီ၊၂၊၂၀၂)၊ ဇရာတုရ(အိုခြင်းကြောင့် မကျန်းမာခြင်း), ရောဂါတုရ(ရောဂါကြောင့် မကျန်းမာခြင်း), ကိလေသာတုရ (ကိလေ သာကြောင့် မကျန်းမာခြင်း)ဟူသော တစ်မျိုးမျိုးကြောင့် အာတုရ(အမြဲမကျန်းမာခြင်း) ဖြစ်ရသည်၊ သက်သာမှုရစေရန် တစ်ချိန်လုံး ဣရိယာပုထ်ကို ပြောင်းစေခြင်းဖြင့် ရွက်ဆောင်(စောင့်ရှောက်)နေရသောကြောင့် အမြဲတမ်း မကျန်းမမာဖြစ်နေရကား “သဗ္ဗကာလံ”စသည်ကို မိန့်သည်။(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၀၈)
ဗဟုသင်္ကပ္ပံ။ ။ “သင်္ကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ သင်္ကပ္ပံ၊ ဗဟူဟိ+သင်္ကပ္ပံ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ- များစွာ
...[စာမျက်နှာ- ၂၂]...
များသောအပြားအားဖြင့်။ သင်္ကပ္ပိတံ– ကြံဆအပ်သော။ ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတီတိ– ကား။ ယဿ– အကြင်ခန္ဓာကိုယ်၏။ ဓုဝဘာဝေါ ဝါ– မြဲသည်၏ အဖြစ်သည် လည်းကောင်း။ ဌိတိဘာဝေါ ဝါ– တည်တံ့သည်၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ၊ ဧကန္တေန– အားဖြင့်။ ဧတံ– ဤခန္ဓာကိုယ်သည်။ ဘေဒနဝိကိရဏဝိဒ္ဓံသနဓမ္မမေဝ– ပျက်စီးခြင်းသဘော, ဖရိုဖရဲပြန့်ကျဲခြင်းသဘောရှိသည်သာ။ ဣမံ– ဤခန္ဓာကိုယ်ကို။ ပဿထ– ကုန်လော။ ဣတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ သောပိ ဘိက္ခု– သည်လည်း။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဣတိ– သိရိမာဝတ္ထု ပြီးပြီ။
သိရိမာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
သောသူတို့သည် ကြံစည်အပ်သောကိုယ်”ဟု ပြုစေလို၍ “မဟာဇနေန”စသည်ကို မိန့်သည်။ ချဲ့ဦးအံ့– မိန်းမ၏ခန္ဓာကိုယ်၌ လိုချင်တောင့်တမှုနှင့်ယှဉ်သော အကြံအစည် များ ယောကျ်ားများမှာ ဖြစ်၍ ယောကျ်ား၏ခန္ဓာကိုယ်၌ လိုချင်တောင့်တမှုနှင့်ယှဉ် သော အကြံအစည်များ မိန်းမများမှာ ဖြစ်တတ်ကြ၏၊ သုသာန်၌ စွန့်ပစ်အပ်သော အလောင်းကိုပင် ကျီးစွန်ခွေးစသော သတ္တဝါများက လိုလားတောင့်ကြ၏၊ လူများက ပျော်ပါးလိုမှုကို မသိမသာအမူအရာ, သိသာထင်ရှားသောအမူအရာတို့ဖြင့်လည်းကောင်း, ကျီးစွန်ခွေးစသော သတ္တဝါများက စားဖွယ်အာမိသအားဖြင့်လည်းကောင်း ခန္ဓာကိုယ်ကို ရာဂ၏တည်ရာအဖြစ်ဖြင့် ပုံစံအမျိုးမျိုး ကြံစည်ကြ၏၊ ထိုကြောင့် “ဗဟုဓာ”ဟု ဆိုသည်။ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၀၈၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၁၄၃) [
ဓုဝံ ဌိတိ။ ။ “ဓုဝဘာဝေါ, ဌိတိဘာဝေါ”ဖြင့် “ဓဝတိ ထိရံ ဘဝတီတိ ဓုဝံ၊ [ဓု+ အ၊ ဓု၏ ဥကို ဥဝပြု- ဓာတွတ္ထ၊ ဓာန်ဋီ- ၇၀၉၊] တိဋ္ဌတီတိ ဌိတံ”ဟု ပြု၍ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပ၏ အဖြစ်ကို ပြသည်၊ မှန်၏- ဘာဝပုဒ်, တဒ္ဓိတ်ဘာဝပစ္စည်းထည့်စွက်၍ ဖွင့်လျှင် ကတ္တုသာဓန, ကမ္မသာဓနတစ်မျိုးမျိုးပြု၍ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပဟု ယူရသည်။ [ဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, မထင်လှကို, ပါကဋနှင့်, ဘာဝသဒ္ဒေါ, တဒ္ဓိတ်ဘောစွက်, ဖွင့်သောအရာ, ကတ္တာကမ္မ, ဘောမုချတည့်။ (ဝိဂံ- ၃၇၅)]
ပဿထ။ ။ “ပဿထ”ဖြင့် ပဿ၌ ဗဟုဝုစ်မှ ဧကဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစန ဝိပလ္လာသဟု ပြသည်၊ ဝစနဝိပလ္လာသပုဒ်ကို အနက်ပေးသောအခါ ဧကဝုစ်ကို ဧကဝုစ် အတိုင်း ဗဟုဝုစ်ကို ဗဟုဝုစ်အတိုင်း (လက်ရှိဝုစ်အတိုင်း) ပေးရသည်၊(ဘေဒဘာ- ၁၅၅)၊ (တစ်နည်း) “ပဿထ”ဟု ဆိုလိုလျက် ထကိုချေ၍ “ပဿ- ကြလော”ဟု ဗဟုဝုစ်အနက်ပေး။(သုတ်မဟာဘာ- ၃, ၄၇၃)
...[စာမျက်နှာ- ၂၃]...
၃-ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပရိဇိဏ္ဏမိဒန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥတ္တရာထေရိံ နာမ– ဥတ္တရာထေရီမည်သော။ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ ထေရီ– သည်။ ဇာတိယာ– မွေးဖွားခြင်းအားဖြင့်။ ဝီသဝဿသတိကာ– ၂၀,ဖြင့် ပိုလွန်သော အနှစ်တစ်ရာရှိသည်။ ဝါ– အသက်၁၂၀,ရှိသည်၊ [ဝီသဝဿသတိကောတိ ဝီသာဓိကဝဿသတိကော၊- မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၄၉၊] (ဟုတွာ)၊ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတာ– ရအပ်သော ဆွမ်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ) အန္တရဝီထိယံ– လမ်း၏အကြား၌။ ဧကံ– သော။ ဘိက္ခုံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပိဏ္ဍပါတေန– ဖြင့်။ အာပုစ္ဆိတွာ– ပန်ပြော၍။ ဝါ– သော်။ တဿ– ထိုရဟန်းသည်။ အပဋိက္ခိပိတွာ– မပယ်မြစ်မူ၍။ ဂဏှန္တဿ–ခံယူလသော်၊ [(တစ်နည်း) အပဋိက္ခိပိတွာ– ၍။ ဂဏှန္တဿ– သော။ တဿ– အား၊] သဗ္ဗံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ နိရာဟာရာ– အာဟာရမရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ ဒုတိယေ– သော၊ (ဒိဝသေ) ပိ– ၌လည်းကောင်း။ တတိယေ– သော။ ဒိဝသေပိ– ၌လည်းကောင်း။ တဿေဝ ဘိက္ခုနော– အားသာ။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ– ၌ပင်။ ဘတ္တံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ နိရာဟာရာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ စတုတ္ထေ– သော။ ဒိဝသေ ပန– ၌ကား။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရန္တီ– သော်။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနေ– ကျဉ်းမြောင်းရာအရပ်၌။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ၊ ပဋိက္ကမန္တီ–နောက်ဆုတ်လသော်။ ဩလမ္ဗန္တံ– တွဲလျားကျသော။ အတ္တနော– ၏။ စီဝရကဏ္ဏံ–သင်္ကန်းအနားကို။ အက္ကမိတွာ– နင်းမိ၍။ သဏ္ဌာတုံ– ရပ်တည်ခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တီ– မစွမ်းနိုင်လသော်။ ပရိဝတ္တိတွာ– လည်၍။ ပတိ– လဲကျပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿာ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “ဘဂိနိ– နှမ! တေ– ၏။ အတ္တဘာဝေါ– သည်။ ပရိဇိဏ္ဏော– အိုပြီ။ န စိရဿေဝ– ပင်။ ဘိဇ္ဇိဿတိ– ပျက်စီးလိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ပရိဇိဏ္ဏမိဒံ၊ ပေ၊ ဇီဝိတ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)၊ ပရိဇိဏ္ဏမိဒံ ရူပံ, ရောဂနီဠံ ပဘင်္ဂုရံ၊ ဘိဇ္ဇတိ ပူတိသန္ဒေဟော, မရဏန္တံ ဟိ ဇီဝိတံ
ဣဒံ ရူပံ– ဤသင်၏ ရုပ်သည်။ ပရိဇိဏ္ဏံ– အိုပြီ။ ရောဂနီဠံ– ရောဂါတို့၏ အသိုက်တည်း၊ (ရောဂါအိမ်တည်း)၊ ပဘင်္ဂုရံ– သူ့အလိုလို ဖျက်လေ့ရှိ၏။ ဝါ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၄]...
မိမိကိုယ်ကို ဖျက်လေ့ရှိ၏။ ဝါ– ပုပ်နေ၏။ ပူတိသန္ဒေဟော– ပုပ်သော သင့်ကိုယ် သည်။ ဘိဇ္ဇတိ– မကြာမီ ပျက်တော့မည်၊ (ကသ္မာ– အဘယ်ကြောင့်နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ ဇီဝိတံ– အသက်သည်။ ဝါ– ရှင်ခြင်းသည်။ မရဏန္တံ–သေခြင်းအဆုံးရှိ၏၊ (တသ္မာ– ထိုကြောင့်တည်း။) တဿာ– ထိုဂါထာ၏။ အတ္ထော– အနက်ကား။ ဘဂိနိ! တဝ– သင်၏။ သရီရသင်္ခါတံ– ကိုယ်ဟုဆိုအပ်သော။ ဣဒံ ရူပံ– သည်။ မဟလ္လကဘာဝေန– ကြီးရင့် သည်၏အဖြစ်ကို ယူတတ်သည်အဖြစ်ကြောင့်။ ပရိဇိဏ္ဏံ– အိုပြီ။ စ– အဖို့တစ်ပါး ကား၊ [ခေါအနက်မဲ့၊] တံ– ထိုခန္ဓာကိုယ်သည်။ သဗ္ဗရောဂါနံ– တို့၏။ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန– နေရာအရပ်ဟူသော အနက်ကြောင့်။ ရောဂနီဠံ ရောဂနီဠံ ရောဂနီဠံ– ရောဂနီဠမည်၏။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား၊ [ခေါအနက်မဲ့၊] တရုဏော– နုပျိုသော။ သိင်္ဂါလောပိ– မြေခွေးကို လည်း။ ဇရသိင်္ဂါလောတိ– အိုမင်းသောမြေခွေးဟူ၍။ ဝါ– မြေခွေးအိုဟူ၍။ ဝုစ္စတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ တရုဏာ– နုပျိုသော။ ဂဠောစီလတာပိ– ဆင်တုံးမနွယ်ကိုလည်း။ ပူတိလတာတိ– ပုပ်သောနွယ်ဟူ၍။ ဝါ– နွယ်ပုပ်ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝံ–တူ။ တဒဟုဇာတံ– ထိုနေ့၌ ဖြစ်သော ခန္ဓာကိုယ်သည်။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ– ရွှေအဆင်း ကဲ့သို့သော အဆင်းရှိသည်။ ဝါ– ရွှေအဆင်းနှင့်တူသော အဆင်းရှိသည်။ သမာနမ္ပိ– သော်လည်း။ နိစ္စံ– အမြဲ။ ပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန– ယိုစီးခြင်းသဘောရှိသည်၏ အဖြစ် ကြောင့်။ ဝါ– ရှိသည့်အတွက်၊ [ပူတိတာယ၏ ဟိတ်ကူ၊] ပူတိတာယ– ပုပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ပဘင်္ဂုရန္တိ– ၍။ ဝုစ္စတိ– ၏။
ရောဂနီဠံ။ ။ “နီဠော နိတ္ထီ ကုလာဝကံ(ဓာန်- ၆၂၇)”ဂါထာရ နီဠသဒ္ဒါ အသိုက်ကို ဟောသော်လည်း ဤ၌ ဧကဒေသူပစာရ, ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် အိမ်စသော နေရာ ဌာနမှန်သမျှကို ဟောကြောင်းနှင့် “ရာဂါနံ+နီဠံ (ကုလာဝကံ) ရောဂနီဠံ- ရောဂါတို့ အသိုက်အိမ်(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၀)”ဟု ပြုရကြောင်းကို သိစေလို၍ “သဗ္ဗရောဂါနံ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ နီဠကား ပုံလိင်, နပုံလိင်တည်း၊ နီရပုဒ်ကဲ့သို့ “နေတိ, နယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ နီဠံ၊ [နီ+ဣလ၊]”ဟု ကြံပါ။ (မောဂ်- ၇, ၁၄၃၊ ဓာတွတ္ထ)
ပဘင်္ဂုရံ။ ။ ပဘင်္ဂုရံနောင် ဣတိနှင့် ဝုစ္စတိလိုက်ပေး၊ “ပဘဇ္ဇတေ သယမေဝ, ပဘဉ္ဇတိ ဝါ အတ္တာနန္တိ ပဘင်္ဂုရံ၊(မောဂ်၊ မောဂ်ပံ- ၅, ၅၄)”အရ “ပဘင်္ဂုရံ- သူ့အလိုလို ဖျက်လေ့ရှိ၏၊ ဝါ- မိမိကိုယ်ကို ဖျက်လေ့ရှိ၏”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေးရသည်၊ ဒွါရပေါက်တို့မှ
...[စာမျက်နှာ- ၂၅]...
တဝ– ၏။ သော ဧသ ဒေဟော– ထိုခန္ဓာသည်။ ပူတိကော– ပုပ်သော သဘောရှိသည်။ သမာနော– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဘိဇ္ဇတိ– ပျက်လိမ့်မည်။ န စိရဿေဝ– မကြာမီပင်။ ဘိဇ္ဇိဿတိ– ပျက်လိမ့်မည်။ ဣတိ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗော– ၏၊ မစင်ကြယ်သောအရာများ အမြဲတမ်းယိုစီးနေခြင်းသည် သူ့အလိုလို ဖျက်ဆီးနေခြင်း ပင် ဖြစ်သည်၊ ထိုသို့ယိုစီးနေသောသဘောရှိသောကြောင့် ခန္ဓာကိုယ်သည် အပုပ် ကောင် ဖြစ်ရသည်၊ ဤအနက်အဓိပ္ပာယ်ကို ရည်ရွယ်၍ “နိစ္စံ ပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန ပူတိတာယ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန”သည် ပူတိတာယ”၏ ဟိတ်ကူတည်း၊ “အမြဲ တမ်း မစင်ကြယ်သောအရာများ ယိုစီးနေသောသဘောရှိသောကြောင့် ပုပ်သည်” ဟူလို၊ “ပုပ်နေ၏”ဟု အဓိပ္ပာယတ္ထပေးပါ၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၅၂၉ရှု
ပူတိကော ဒေဟော။ ။ “ပူတိကော ဒေဟော”ဖြင့် “ပူတိသန္ဒေဟော”ကို ဖွင့်သည်၊ ပူတိနှင့် ပူတိကော, သန္ဒေဟောနှင့် ဒေဟောသည် အချင်းချင်းပရိယာယ်တည်း၊ ဝိဘတ်တူ ဖွင့်သောကြောင့် “ပူတိ စ+သာ+သန္ဒေဟော စာတိ ပူတိသန္ဒေဟော”ဟု ကမ္မာဓာရည်းဝိဂြိုဟ် ပြုပါ၊ သန္ဒေဟောကို ဒေဟောကဲ့သို့ “သန္ဒိဟတိ ဝဍ္ဎတိ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလန္တိ သန္ဒေဟော(ဓာန်ဋီ- ၁၅၁)၊ သန္ဒေဟတိ ဝဍ္ဎတိ, သန္ဒေဟီယတိ ဝါ ဥပစီယတိ ကမ္မကိလေသေဟီတိ သန္ဒေဟော၊(ဓာတွတ္ထ)”ဟုပြု၊ သံကား အနက်မဲ့တည်း။
[ဒေဟောတိ ဝါ သန္ဒေဟောတိ ဝါ...ကာယဿေတံ အဓိဝစနံ၊ -မဟာနိ- ၁၈။]
တစ်နည်း။ ။ သန္ဒေဟကို “သ+ဒေဟ”ဟု ခွဲ၊ သသဒ္ဒါ အတ္တနိယ(မိမိဥစ္စာ)အနက် ဟော ယူ၍ “သဿ+အယံ သော၊ [သ+ဏ၊] သော (သကော)+ဒေဟော သန္ဒေဟော၊ [သ+ဒေဟ၊ သထက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊]”ဟု ပြု၍ “ပူတိသန္ဒေဟော- ပုပ်သော မိမိဥစ္စာဖြစ် သောကိုယ်သည်”ဟု ပေးပါ။ (ထေရ. ဋ္ဌ- ၁, ၉၁)
တစ်နည်း။ ။ ပူတိတစ်ပုဒ်, သန္ဒေဟောတစ်ပုဒ်ဟု ၂ပုဒ်ယူ၍ ဝါကျကြံကာ “သဿ +ဒေဟော သန္ဒေဟော၊ [သ+ဒေဟ၊ သထက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ သသဒ္ဒါ ဓနအနက်ဟော၊]” ဟု ပြုပြီး “ပူတိ- ပုပ်၏၊ သန္ဒေဟော- မိမိ၏ကိုယ်သည်၊ ဘိဇ္ဇတိ- မည်”ဟုလည်းကောင်း, “ပူတိ+သံ+ဒေဟော”ဟု ၃ပုဒ်ယူ၍ ဝါကျဟုပင် ကြံကာ “ပူတိ- ပုပ်သည်၊ သံ (သန္တော)- ဖြစ်လျက်၊ ဒေဟော- သင့်ကိုယ်သည်၊ ဘိဇ္ဇတိ”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏၊ နောက် ဆုံးနည်းအလို သံကား အသဓာတ်, အန္တပစ္စည်း၊ ဓာတ်အစအ,ကိုချေ, သိဝိဘတ်နှင့် တကွ န္တကို အံပြု၍ ပြီးစေရာ၏။
ဘိဇ္ဇတိ။ ။ “ဘိဇ္ဇတိ”၌ ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သည် အနာဂတ်အနက်၌ သက်သည်ဟု သိစေလို၍ “န စိရဿေဝ ဘိဇ္ဇတိ” ဟု ဖွင့်သည်၊ ယာဝ, ပုရာစသည်တို့နှင့် မယှဉ်သော်
...[စာမျက်နှာ- ၂၆]...
ကိံ ကာရဏာ– ကြောင့်နည်း? ဟိ– အကြင်ကြောင့်။ ဇီဝိတံ– သည်။ မရဏန္တံ–သေခြင်းအဆုံးရှိ၏။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ သဗ္ဗသတ္တာနံ– တို့၏။ ဇီဝိတံ– သည်။ မရဏပရိယောသာနမေဝ– သေခြင်းဟူသော အဆုံးရှိသည်သာ။ ဣတိ (တသ္မာ)– ထို ကြောင့်တည်း။ ဣတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ [ဣတိတစ်လုံးကျေသည်၊] ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သာ ထေရီ– သည်။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပတ္တာ– ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ–အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၄-သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယာနိမာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ– ကုန်သော။ အဓိမာနိကေ– တရားထူးကို ရအပ်ပြီဟု မှတ်ထင်ခြင်းရှိကုန်သော၊ လည်း ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပန္နေသုတ်၌ “ဝတ္တမာနာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အနာဂတ် အနက်၌ ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သက်နိုင်သည်။ (ဝိဗော-၂၀၉)
တစ်နည်း။ ။ မောဂ်- ၆, ၁သုတ်၌ သမီပဝတ္တမာန်ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို သုတ်ရင်း ဖြင့် သက်ပါ၊ ဤ၌ အိုခြင်းကြိယာသည် မုချပစ္စုပ္ပန်တည်း၊ ပျက်ခြင်းကြိယာကား အို ခြင်းကြိယာ၏ အနီး၌ ဖြစ်သောကြောင့် သမီပဝတ္တမာန်တည်း၊ “သင့်ရုပ်သည် အိုနေပြီ၊ ပျက်ဖို့ နီးနေပြီ”ဟူလို၊ တံကာလာပေက္ခဝတ္တမာန်, ကာလဝိပလ္လာသဟုလည်း မောဂ်- ၆, ၁သုတ်၌ ဆိုသေး၏၊ အကျယ်ကို မောဂ်နိ- ၂, ၂၉၇- ၈ရှု
မရဏန္တံ ဟိ ဇီဝိတံ။ ။ “မရဏန္တံ ဟိ ဇီဝိတံ”ဟူသော ပါဒသည် “ဘိဇ္ဇတိ ပူတိ သန္ဒေဟော”ဟူသော ပါဒ၏ အကြောင်းပြကာရဏဝါကျဖြစ်ကြောင်းနှင့် ဟိနိပါတ် ကာရဏအနက်ဟောကြောင်းကို ပြလို၍ “ယသ္မာ”စသည်ကို မိန့်သည်၊ “မရဏန္တံ”၌ အန္တသဒ္ဒါ အဝသာနအနက်ဟောကို ဟောသည်၊ ထိုကြောင့် “မရဏပရိယောသာနံ” ဟု ဖွင့်သည်၊ “မရဏံ+အန္တံ ယဿာတိ မရဏန္တံ- သေခြင်းဟူသော အဆုံးရှိသော အသက်”ဟု ပြုပါ။
အဓိမာနိကေ။ ။ မရအပ်, မရောက်အပ်သေးသော ဈာန်မဂ်ဖိုလ်တရား၌ ရအပ်, ရောက်အပ်ပြီဟု မှတ်ထင်ခြင်းသည် “အဓိမာန”တည်း၊ “အရိယဓမ္မော အဓိဂတော”တိ
...[စာမျက်နှာ- ၂၇]...
ဝါ– လွန်ကဲသော မှတ်ထင်ခြင်းရှိကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
ကိရ– ချဲ့။ ပဉ္စသတာ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အရညံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဃဋေန္တာ– ကြိုးစား ကုန်လသော်။ ဝါယမန္တာ– အားထုတ်ကုန်လသော်။ ဈာနံ– ကို။ နိဗ္ဗတ္တေတွာ– ဖြစ် စေ၍။ “ကိလေသာနံ– တို့၏။ အသမုဒါစာရေန– လွန်စွာ အထက်၌ မဖြစ်ပေါ် လာခြင်းကြောင့်။ ဝါ– အတော်ကြာအောင် မဖြစ်ခြင်းကြောင့်။ နော– တို့၏။ ဝါ–မာနော အဓိမာနော၊ အဓိမာနော+ယေသံ အတ္ထီတိ အဓိမာနိကာ၊ (မဋီ၊ ၁၊ ၂၈၅) ”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ မိမိမှာရှိနေသော ကာမာစရသီလ,သမာဓိ,ပညာထက် ပိုလွန်၍ အထင်ကြီးခြင်းသည် “အဓိမာန”တည်း၊ “အဓိကော+မာနော အဓိမာနော၊(ကင်္ခါဋီ သစ်- ၂၂၀)”ဟု ပြု၍ ရှေ့နည်းအတိုင်း ဆက်ပါ၊ ဓမ္မဋီ- ၂၂၁၌ “အဓိမာနေန+ယုတ္တာ အဓိမာနိကာ- လွန်ကဲသော မှတ်ထင်ခြင်းနှင့် ယှဉ်သောရဟန်းတို့”ဟု တစ်နည်း ပြု၏။
ဆက်ဦးအံ့– အရိယာပုဂ္ဂိုလ်များသည် မဂ်, ဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်, ပယ်ပြီးကိလေသာ, ကြွင်းကိလေသာတို့ကို ဆင်ခြင်ခြင်းဖြင့် ဝမ်းမြောက်ခြင်းဖြစ်နေရကား မဂ်ဖိုလ်၌ ယုံမှားခြင်းမရှိသောကြောင့် အရိယာပုဂ္ဂိုလ်များမှာ အဓိမာနမဖြစ်ပါ၊ ဒုဿီလများ မှာလည်း မဂ်ဖိုလ်ရရေး၌ မြှော်လင့်ချက်မရှိသောကြောင့် အဓိမာနမဖြစ်ပါ၊ သီလရှိ သော်လည်း ကမ္မဋ္ဌာန်းကို စွန့်လျက် အိပ်ခြင်း, စကားများခြင်းဖြင့် အချိန်ကုန်စေလျှင် (အရိယာဖြစ်ဖို့ အားမထုတ်သောကြောင့်) အဓိမာနမဖြစ်ပါ၊ သီလအလွန်ဖြူစင်ပြီး ကမ္မဋ္ဌာန်းအားထုတ်သူမှာသာ အဓိမာနဖြစ်သည်။ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၈၀၊ သာရတ္ထ၊ ၂၊ ၂၈၂)
အသမုဒါစာရေန။ ။ သုဋ္ဌု+ဥဒ္ဓံ+အာစာရော သမုဒါစာရော- အလွန် အထက်၌ ဖြစ်ခြင်း၊ န+သမုဒါစာရော အသမုဒါစာရော၊ (နီဘာ- ၃, ၁၁)၊ သမထသက်သက် အားထုတ်သူ, သို့မဟုတ်, ဝိပဿနာသက်သက် အားထုတ်သူမှာ ဆယ်နှစ်, အနှစ်၂၀, အနှစ်၃၀,တို့ပတ်လုံး ကိလေသာများ မဖြစ်ဘဲနေသဖြင့် သောတာပန်, သကဒါဂါမ်, အနာဂါမ်ဖြစ်ပြီဟု ထင်တတ်၏၊ သမထ,ဝိပဿနာ ၂မျိုးလုံး အားထုတ်သူမှာ သမာဓိ စွမ်းအားဖြင့် ကိလေသာတို့ကို ပယ်ခွာထားနိုင်ခြင်း, ဝိပဿနာစွမ်းအားဖြင့် သင်္ခါရ တို့ကို ကောင်းစွာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခြင်းကြောင့် နှစ်ပေါင်း ၆၀, ၈၀, ၁၀၀,တို့ပတ်လုံး ကိလေသာများ မဖြစ်ဘဲ ရဟန္တာ၏ စိတ်တော်ကဲ့သို့ ဖြစ်နေရကား “ရဟန္တာဖြစ်ပြီ”ဟု ထင်တတ်၏။(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၀)
...[စာမျက်နှာ- ၂၈]...
တို့မှာ။ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ– ရဟန်းကိစ္စသည်။ နိပ္ဖန္နံ– ပြီးစီးပြီ။ အတ္တနာ– သည်။ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ– ရရှိအပ်သော ဂုဏ်ကို။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ အာဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကံ–တံခါးမုခ်၏ အပြင်ဘက်သို့။ ပတ္တကာလေယေဝ– ရောက်ရာအခါ၌သာလျှင်။ အာနန္ဒတ္ထေရံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာနန္ဒ! ဧတေသံ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ ပဝိသိတွာ– ၍။ မယာ– ကို။ ဒိဋ္ဌေန– ဖူးမြင်ခြင်းဖြင့်၊ (တစ်နည်း) ဧတေသံ ဘိက္ခူနံ– တို့သည်။ ပဝိသိတွာ၊ ဒိဋ္ဌေန– ဖူးမြင်အပ်သော၊ (အဖူးခံရသော)၊ မယာ– ဖြင့်၊ [ရှေ့နည်းအလို ဒိဋ္ဌေန၌ တတိယာဝိဘတ်သည် ကံအနက်၊ နောက်နည်းအလို ဣတ္ထ- မ္ဘူတလက္ခဏအနက်၊] ကမ္မံ– အလုပ်သည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ [ကမ္မံ နတ္ထိ– အလုပ်မဖြစ်၊] အာမကသုသာနံ– သင်္ချိုင်းသို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁,၄၆၄ရှု၊] ဂန္တွာ– ၍။ တတော– ထိုသင်္ချိုင်း မှ။ အာဂန္တွာ– ပြန်လာ၍။ ဝါ– ပြန်လာပြီးလသော်၊ (ပြန်လာပြီးမှ)၊ မံ– ကို။ ပဿန္တု–ဖူးကြပါစေ။” ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ တေသံ– တို့အား။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ တေ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ “အမှာကံ– တို့အား။ အာမကသုသာနေန– ဖြင့်။ ကိံ– နည်း?” ဣတိ– ၍။ အဝတွာဝ– ၍သာလျှင်။ “ဒီဃဒဿိနာ–အရှည်ကို မြင်တော်မူသော။ ဗုဒ္ဓေန– သည်။ ကာရဏံ– အကြောင်းကို။ ဒိဋ္ဌံ–မြင်တော်မူအပ်ပြီးသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ဤသို့တွေး၍။ အာမကသုသာနံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တတ္ထ– ထိုသင်္ချိုင်း၌။ ကုဏပါနိ ကုဏပါနိ ကုဏပါနိ– သူသေကောင်တို့ကို။ ပဿန္တာ– ကုန်လသော်။ ဧကာဟဒွီဟပတိတေသု– သင်္ချိုင်း၌ ရောက်ပြီး၍ ၁ရက်
ကုဏပါနိ။ ။ “နိတ္ထိယံ ကုဏပေါ(ဓာန်- ၄၀၅)”အရ ကုဏပသည် ပုံလိင်, နပုံလိင် ၂မျိုးရသည်၊ “ကုစ္ဆိတံ+နေန္တီတိ ကုဏပါနိ၊ [ကု+နီ+အပ၊- ဓာန်ဋီ- ၄၀၅၊] အကုထိံသု ပူတိဘာဝံ အဂမိံသူတိ ကုဏပါနိ၊ [ကုထ ပူတိဘာဝေ+အပ၊ ထကို ဏပြု၊ -မောဂ်- ၇, ၁၁၉၊] ကုဏေန (ကိမိနာ)+ပိဝိတဗ္ဗာနီတိ ကုဏပါနိ၊ [ကုဏ+ပါ+အ၊ ကုဏသဒ္ဒါ ကိမိ(ပိုးလောက်)အနက်ဟော၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၇၇၊]”ဟု ပြုပါ။
ဧကာဟဒွီဟပတိတေသု။ ။ “ဧကာဟံ+မတဿ အဿာတိ ဧကာဟမတော၊ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆၁၊ မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၇၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၉)”ကဲ့သို့ “ဧကံ+အဟံ ဧကာဟံ၊ ဒွေ+အဟာနိ ဒွီဟံ၊ ဧကာဟံ ဝါ+ဒွီဟံ ဝါ ဧကာဟဒွီဟံ၊ ဧကာဟဒွီဟံ+ပတိတာနံ ဧတေသန္တိ ဧကာဟဒွီဟပတိတာ”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၉]...
၂ရက်ရှိကုန်သော။ ကုဏပေသု– တို့၌။ အာဃာတံ– စိတ်ကို ညှင်းဆဲတတ်သော ဒေါသကို။ ပဋိလဘိတွာ– ၍။ တံ ခဏံ– ထိုခဏ၌။ ပတိတေသု– ရောက်လာကုန် သော။ အလ္လသရီရေသု– စိုစိုဖတ်ဖတ် (နွေးနွေးထွေးထွေး) ဖြစ်သော သူသေ ကောင်တို့၌။ ရာဂံ– ကို။ ဥပ္ပါဒယိံသု– ဖြစ်စေကုန်ပြီ။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ အတ္တနော– ၏။ သကိလေသဘာဝံ– ကိလေသာရှိသေးသည်၏ အဖြစ်ကို။ ဇာနိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဂန္ဓကုဋိယံ– ၌။ နိသိန္နောဝ– လျက်သာ။ ဩဘာသံ– ကို။ ဖရိတွာ– ၍။ တေသံ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ သမ္မုခေ– ၌။ ကထေန္တော ဝိယ– ကဲ့သို့။ “ဘိက္ခဝေ! တုမှာကံ– တို့၏။ ဧဝရူပံ– သော။ အဋ္ဌိသံဃာတံ– အရိုးအပေါင်းကို၊ (အရိုးစုကို)၊ ဒိသွာ– ၍။ ရာဂရတိံ– ရာဂဖြင့် မွေ့လျော်ခြင်းကို။ ဥပ္ပာဒေတုံ– ငှာ။ နပ္ပတိရူပံ နု ခေါ– မသင့်တော်သည် မဟုတ်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ၊ (ကိံ) “ယာနိမာနိ၊ ပေ၊ ရတီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ယာနိမာနိ အပတ္ထာနိ, အလာဗူနေဝ သာရဒေ၊ ကာပေါတကာနိ အဋ္ဌီနိ, တာနိ ဒိသွာန ကာ ရတိ။
သာရဒေ– သရဒဥတု၌။ အပတ္ထာနိ– စွန့်ပစ်အပ်ကုန်သော။ အလာဗူနိ ဣဝ– ဗူးသီးတို့ကဲ့သို့။ အပတ္ထာနိ– စွန့်ပစ်အပ်ကုန်သော။ ကာပေါတကာနိ– ခိုငှက်၏ အဆင်းနှင့်တူသော အဆင်းရှိကုန်သော။ ယာနိ ဣမာနိ အဋ္ဌီနိ– အကြင်အရိုး တို့သည်၊ (သန္တိ– ရှိကုန်၏၊) တာနိ– ထိုအရိုးတို့ကို။ ဒိသွာန– မြင်ရ၍၊ (တုမှာကံ–သင်တို့၏၊) ကာ– အဘယ်သို့သော။ ရတိ– ကာမဂုဏ်တို့၌ မွေ့လျော်ခြင်းသည်။ ဝါ– ကိလေသာကာမဖြင့် မွေ့လျော်ခြင်းသည်၊ (ဟောတိ– ဖြစ်သင့်တော့အံ့နည်း။) [“တုမှာကံ– တို့၏။ ဝါ– အား။ ရတိ– သည်။ ကာ– အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း”ဟုလည်း ပေး နိုင်သည်။] တတ္ထ– ၌။ အပတ္ထာနီ အပတ္ထာနီ အပတ္ထာနီတိ– ကား။ ဆဍ္ဍိတာနိ– စွန့်ပစ်အပ်ကုန်သော
အလ္လသရီရေသု။ ။ အလ္လသရီရအရ ရေစိုနေသော သူသေကောင်ကို မယူရ၊ ဖူးရောင်ပုပ်ပွခြင်းမရှိသေးသော သူသေကောင်တို့ကို ယူပါ။ [မတသရီရံ ယာဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝေန ကုထိတံ န ဟောတိ၊ တာဝ အလ္လသရီရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ -သာရတ္ထ- ၂, ၉၁၊ သံဋီ၊၁၊၃၁၆။]
အပတ္ထာနိ။ ။ အပတ္ထာနိသည် အပပုဗ္ဗ အသဓာတ်, တပစ္စည်းတည်း၊ ဘူဝါဒိအသ
...[စာမျက်နှာ- ၃၀]...
သာရဒေတိ– ကား။ သရဒကာလေ– သရဒအခါ၌၊ (သရဒဥတု၌)၊ ဝါတာတပပဟတာနိ– လေ,နေပူတို့သည် တိုက်ခတ်အပ်ကုန်သော။ ဝါ– ကုန်သည်၏ အဖြစ် ကြောင့်။ တတ္ထ တတ္ထ– ထိုထိုအရပ်၌။ ဝိပ္ပကိဏ္ဏအလာဗူနိ ဝိယ– ပြန့်ကြဲကုန် သော ဗူးသီးတို့ကဲ့သို့
ဓာတ်သည်။ ဘူ– ထင်ရှားရှိခြင်း, ဂတိ– သွားခြင်း, ဒိတ္တိ– ထွန်းပခြင်း, အာဒါန– ယူခြင်း, ခေပ– ပစ်ပယ်ခြင်းအနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ခေပအနက်ဟောဟု သိစေလို၍ “ဆဍ္ဍိတာနိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “အပယသီယန္တေတိ အပတ္ထာနိ”ဟု ပြုပါ။
ဝိဓာန်။ ။ ထို၌ အပပုဗ္ဗ ဌာဓာတ်, အပစ္စည်းဖြင့် ပြီးသော “အပဋ္ဌ”ဟူသော ပုဒ်ကို ပြ၏၊ ဋ္ဌကို တ္ထပြုလျှင် “အပတ္ထ”ဖြစ်သည်၊ “အပဝဇ္ဇိတာ တိဋ္ဌန္တီတိ အပတ္ထာနိ”ဟု ပြု၊ ထိုအလို “ဆဍ္ဍိတာနိ”သည် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်တည်း၊ “အပတ္ထာနိ- ရှောင်လျက် တည်ကုန် သော၊ ဝါ- စွန့်ပစ်အပ်ကုန်သော”ဟု ပေးပါ၊ ဓမ္မဋီဆရာကြည့်ရသောမူ၌ “အပတ္တာနိ” ဟု ပါဌ်ရှိဟန်တူ၏၊ ထိုကြောင့် “ယူအပ်သောအရာသည် ပတ္တမည်၏၊ စွန့်ပစ်အပ်သော အရာသည် အပတ္တမည်၏”ဟူသော အဓိပ္ပာယ်ကို ပြလို၍ “ဆဍ္ဍိတာနိ”ဟု ဖွင့်သည် ဟု ဆို၏၊(ဓမ္မဋီ၂၂၁)၊ ဝိဓာန်၌ ထို“အပတ္တာနိ”ဟူသော ပါဌ်ကို ပါဌ်ပျက်ဟု ဆို၏။
သာရဒေ။ ။ “သရဒေ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် ဒီဃ(ဝုဒ္ဓိ)ပြု၍ “သာရဒေ”ဟု ဖြစ်ကြောင်းနှင့် သရဒပုဒ်သည် “သရဒေါ ဟာယနောတုသု(ဓာန်- ၁၁၂၄)”ဂါထာလာ အနက်၂မျိုးတွင် သရဒဥတုအနက်ဟောကြောင်းကို ပြလို၍ “သရဒသမယေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “သရတိ ပီဠယတိ အသ္မိန္တိ သရဒေါ၊ [သရ+တ၊ တကို ဒပြု၊] (တစ်နည်း) သာ သုနခါ ရမန္တိ ဧတ္ထာတိ သရဒေါ၊ [သ+ရမု+အ၊ မကို ဒပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၇၉၊] သရဒေါယေဝ သာရဒေါ၊ [သရဒ+ဏ၊]”ဟု ပြုပါ၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၀၉၌ သီတင်းကျွတ်လနှင့် တန်ဆောင်မုန်းလကို သရဒဥတုဟု ဆို၍ ဓာန်- ၇၉၌ တော်သလင်းလပြည့်ကျော် ၁ရက်နေ့မှ တန်ဆောင်မုန်းလပြည့်နေ့အထိ ၂လကို သရဒဥတုဟု ဆို၏။
ဝါတာ...အလာဗူနိ။ ။ “တုမ္ဗျာလာဗု စ လာဗု သာ(ဓာန်- ၅၉၆)”ဟူသော ဂါထာအရ ဣတ္ထိလိင်ဖြစ်၍ လိင်္ဂဝိပလ္လာသကြံရဖွယ်ရှိ၏၊ သို့သော် ထောမနိဓိ၌ ဣတ္ထိလိင်, နပုံလိင်ဟု ဆိုသောကြောင့် ထိုသို့ကြံဖွယ်မလို ၊ “အာလမ္ဗန္တိ အဝသံသန္တီတိ (တွဲလျားဆွဲသောကြောင့်) အလာဗူနိ”ဟု ပြု။ [အာ+လမ္ဗ+ဥု၊ မကိုချေ, လ၌ ဒီဃပြု, အာကို ရဿပြု(မောဂ်- ၇, ၄)၊ န+လမ္ဗ+ဥ၊ မကိုချေ, န,ကို အ,ပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၅၉၆။]
ဟေတုမန္တဝိသေသန။ ။ “ဝိပ္ပကိဏ္ဏအလာဗူနိ”၌ ဝိပ္ပကိဏ္ဏကား “အပတ္ထာနိ”၏ အဖွင့်တည်း၊ ထိုသို့တွဲဖွင့်သဖြင့် “အပတ္ထာနိ”ကို “အလာဗူနိ”၌ ဝိသေသနအဖြစ်စပ်ရ
...[စာမျက်နှာ- ၃၁]...
ကာပေါတကာနီ ကာပေါတကာနီ ကာပေါတကာနီတိ– ကား။ ကပေါတကဝဏ္ဏာနိ– ခိုအဆင်းနှင့်တူသော အဆင်း ရှိကုန်သော။ ဝါ– ခိုတောင်အဆင်းနှင့်တူသောအဆင်းရှိကုန်သော
ကြောင်း သိရ၏၊ “တတ္ထ တတ္ထ”ဖြင့် “အပတ္ထာနိ“၏ ဝိသေသာဓာရကို ပြသည်၊ သာမညာဓာရကား “သာရဒေ”တည်း၊ “ဝါတာတပပဟတာနိ”ကား “ဝိပ္ပကိဏ္ဏအလာဗူနိ”၏ တုလျာဓိကရဏဝိသေသနတည်း၊ တုလျာဓိကရဏဝိသေသနသည် ဟိတ်လည်းဖြစ်နိုင်ရကား “ဝါတာတပပဟတာနိ”ကို ဟေတုမန္တဝိသေသနဟုလည်း ယူနိုင်၏၊ ထို့ပြင် “ဟုတွာ”ထည့်၍ “ဝါတာတပပဟတာနိ– အပ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ဝါ– သော်”ဟု ဟုတွာကို ကြိယာဝိသေသနအနက်, ဟိတ်အနက်, လက္ခဏအနက်အားဖြင့် ၃မျိုးပေးနိုင်သည်။ [ဝိသေသန, ဝါစက, ဟေတုမန္တသာ
ဝိသေသန, နောက်ဝယ်ကျကား, မထင်ရှား, ကျေငြားဟုတွာ၊ ဟုတွာကျေက, ထင်စွာပြ, ဟိတ်ရလက္ခဏာ။ (ဘုရား- ၂၅၁၊ ၂၅၅၊ ၂၅၆)]
ကာပေါတကာနိ။ ။ အခြားနေရာတို့၌ “ကာပေါတကဝဏ္ဏာနိ”ကို “ပါရာဝတပက္ခိဝဏ္ဏာနိ(ခိုငှက်အဆင်းရှိသောအရိုးတို့)”ဟုလည်းကောင်း, “ပါရာဝတပက္ခဝဏ္ဏာနိ (ခိုတောင်အဆင်းရှိသောအရိုးတို့)”ဟုလည်းကောင်း ထပ်ဆင့်၍ ဖွင့်၏၊(သီဋီသစ်၊၂၊၄၆)၊ ထိုတွင် “ကာပေါတကဝဏ္ဏာနိ”ကို “ပါရာဝတပက္ခိဝဏ္ဏာနိ”ဟု ထပ်ဆင့်၍ ဖွင့်ဆိုချက်အလို “ကာပေါတကဝဏ္ဏာနိ”ဖြင့် “ကပေါတကဿ+အယံ ကာပေါတကော- ခို၏ ဥစ္စာဖြစ်သောအဆင်း၊ [ကပေါတက+ဏ၊] ကာပေါတကော ဝိယာတိ ကာပေါတကော- ခိုအဆင်းနှင့် တူသောအဆင်း၊ ကာပေါတကော+ယေသံ အတ္ထီတိ ကာပေါတကာနိ- ခိုအဆင်းနှင့် တူသောအဆင်းရှိသော အရိုးများ”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊(သီဘာ- ၂, ၃၅၀)၊ ကပေါတကကိုကား “ကပတီတိ (ဖုံးလွှမ်းတတ်သော ကြောင့်) ကပေါတော၊ [ကပ အစ္ဆာဒနေ+ဩတ၊ -မောဂ်- ၇, ၇၅၊] ကပေါတောယေဝ ကပေါတကော၊ [ကပေါတ+က၊]”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ပါရာဝတပက္ခိဝဏ္ဏာနိ”ဟု ထပ်ဆင့်၍ ဖွင့်ဆိုချက်အလို “ကာပေါတကဝဏ္ဏာနိ”ဖြင့် “ကပေါတဿ+ဣမာနိ, ကပေါတဿ အဝယဝါ ဝါ ကာပေါတာနိ-ခို၏ဥစ္စာ(အစိပ်အပိုင်း)ဖြစ်သော အတောင်တို့၊ [ကပေါတ+ဏ၊ -မောဂ်- ၄, ၆၆၊] ကာပေါတာနိယေဝ ကာပေါတကာနိ၊ [ကာပေါတ+က၊] ကာပေါတကာနိ ဝိယာတိ ကာပေါတကာနိ- ခိုတောင်နှင့် တူသော အဆင်းတို့၊ [ကာပေါတက+ဏ၊] ကာပေါတာနိ +ယေသံ အတ္ထီတိ ကာပေါတကာနိ- ခိုတောင်နှင့် တူသော အဆင်းရှိသော အရိုးများ”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၃၂]...
တာနိ ဒိသွာနာတိ– ကား။ ဧဝရူပါနိ– ကုန်သော။ တာနိ အဋ္ဌီနိ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ တုမှာကံ– တို့၏။ ကာ– အဘယ်သို့သော။ ရတိ– ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂ဖြာသောကာမ တို့၌ မွေ့လျော်ခြင်း သည်၊ (ဟောတိ– ဖြစ်သင့်တော့အံ့နည်း၊) အပ္ပမတ္တကမ္ပိ– သော။ ကာမရတိံ– ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂ဖြာသောကာမတို့၌ မွေ့လျော်ခြင်းကို။ ကာတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိယေဝ နနု– မသင့်လျော်သာလျှင် မဟုတ်လော။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ယထာဌိတာဝ– သာလျှင်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ ဘဂဝန္တံ– ကို။ အဘိတ္ထဝမာနာ– ချီးမွမ်းကုန်လျက်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထု ပြီးပြီ။
သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီး၏။
၅-ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အဋ္ဌီနံ နဂရံ ကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဇနပဒကလျာဏိံ– ဇနပဒကလျာဏီမည်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၁၀ရှု၊] ရူပနန္ဒာထေရိံ– ရူပနန္ဒာထေရီမကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမ သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မယှံ– ၏။ ဇေဋ္ဌဘာတိကော– အကြီးဆုံး
ကာမရတိံ။ ။ “ကာမရတိံ”ဖြင့် ရတိအရကို ပြသည်၊ ကာမရတိအရ “ကာမရတိ သန္ထဝံ”အဖွင့်၌ ဝတ္ထုကာမ, ကိလေသာကာမတို့၌ မွေ့လျော်ခြင်းတဏှာကို ယူ၏၊ (မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၇၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၅)၊ ထို့ပြင် ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၃၇၄၌ ကာယိကသုခ(သုခဝေဒနာ), စေတသိကသုခ(လောဘမူသောမနဿဝေဒနာ)ကို ယူ၏၊ “ရမနံ ရတိ၊ (တစ်နည်း) ရမန္တိ ဧတာယာတိ ရတိ- မွေ့လျော်ကြောင်းတဏှာ၊ သုခဝေဒနာ၊ ကာမေသု+ရတိ ကာမရတိ- ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂ဖြာသောကာမတို့၌ မွေ့လျော်ခြင်း၊ ဝါ- မွေ့လျော်ကြောင်းတဏှာ၊(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၇၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၅)၊ (တစ်နည်း) ကာမေသု+သန္နိဿိတာ+ရတိ ကာမရတိ- ဝတ္ထု ကိလေသာ, ၂ဖြာသောကာမတို့၌ မှီသော မွေ့လျော်ခြင်း၊ ဝါ- မွေ့လျော်ကြောင်း ကာယိကသုခ, စေတသိကသုခ၊(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၆၆)”ဟု ပြုပါ။
ရူပနန္ဒာထေရိံ။ ။ ဤထေရီမကို နှစ်သက်ဖွယ်ကောင်းသောကြောင့် “နန္ဒာ”ဟု လည်းကောင်း, အလွန်အဆင်းလှသောကြောင့် “ရူပနန္ဒာ”ဟုလည်းကောင်း, “သုန္ဒရီ နန္ဒာ”ဟုလည်းကောင်း ခေါ်၏၊ ကပိလဝတ်ဘုရင် သုဒ္ဓေါဒနမင်းကြီးနှင့် မဟာပဇာ
...[စာမျက်နှာ- ၃၃]...
အကိုတော်သည်။ ရဇ္ဇသိရိံ– မင်းအဖြစ်၏ အသရေကို။ ဝါ– မင်း၏ ဥစ္စာဖြစ်သော စည်းစိမ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၇ရှု၊] ပဟာယ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတွာ– ၍။ လောကေ– ၌။ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော– အမြတ်ဆုံးပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တော်မူသော။ ဗုဒ္ဓေါ– သည်။ ဇာတော– ပြီ။ အဿ– ထိုအကြီးဆုံး အကိုတော်၏။ ပုတ္တော– သော။ ရာဟုလကုမာရောပိ– သည်လည်း။ ပဗ္ဗဇိတော– ပြီ။ မေ– ၏။ ဘတ္တာပိ– လင်သည်လည်း။ ပဗ္ဗဇိတော၊ မေ– ၏။ မာတာပိ– သည်လည်း။ ပဗ္ဗဇိတာ၊ အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ ဧတ္တကေ– သော။ ဉာတိဇနေ–ဆွေမျိုးဖြစ်သော လူအပေါင်းသည်။ ပဗ္ဗဇိတေ– သော်။ ဂေဟေ– ၌။ ကိံ– ကို။ ကရိဿာမိ– နည်း? ပဗ္ဗဇိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ဤသို့ ကြံပြီ။ သာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီ မသည်။ ဘိက္ခုနုပဿယံ– ဘိက္ခုနီမကျောင်းသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဉာတိသိနေဟေနေဝ– ဆွေမျိုး၌ ဖြစ်သော ချစ်ခြင်းကြောင့်သာ။ ပဗ္ဗဇိ– ပြီ။ သဒ္ဓါယ– ဖြင့်။ ဝါ– ကြောင့်။ နော ပဗ္ဗဇိ– မဟုတ်။ ပန– ဆက်။ အဘိရူပတာယ– လွန်ကဲသော အဆင်းရှိသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ဝါ– အလွန်အဆင်းလှသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ရူပနန္ဒာတိ– ဟူ၍။ ပညာယိ– ပြီ။ “သတ္ထာ– သည်၊] ရူပံ– သည်။ အနိစ္စံ– မမြဲ။ ဒုက္ခံ– ဆင်းရဲ၏။ အနတ္တာ–အတ္တမဟုတ်။ ဝေဒနာ– သည်၊ (အနိစ္စာ၊ ဒုက္ခာ၊ အနတ္တာ)၊ သညာ– သည်၊ (အနိစ္စာ ဒုက္ခာ၊ အနတ္တာ)၊ သင်္ခါရာ– တို့သည်၊ (အနိစ္စာ– မမြဲကုန်။ ဒုက္ခာ– ကုန်၏။ အနတ္တာ–မဟုတ်ကုန်၊) ဝိညာဏံ– သည်။ အနိစ္စံ– မမြဲ။ ဒုက္ခံ– ၏။ အနတ္တာ– မဟုတ်။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒေတိ ကိရ– ဟောတော်မူသတဲ့။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ သာ– ထိုရူပနန္ဒာ ထေရီမသည်။ ဧဝံ– သို့။ ဒဿနီယေ– ကြည့်ရှုသင့်, ကြည့်ရှုထိုက်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၇၄ရှု၊] ပါသာဒိကေ– စိတ်၏ ကြည်လင်ခြင်းကို ဖြစ်စေနိုင်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၉၁ရှု၊] မမပိ– ၏လည်း။ ရူပေ– ၌။ ဒေါသံ– အပြစ်ကို။ ကထေယျ– ၏။ ဣတိ– ဤသို့ တွေး၍။ သတ္ထု– ၏။ သမ္မုခီဘာဝံ– မျက်မှောက်၏ အဖြစ်သို့။ န ဂစ္ဆတိ– မသွား။ သာဝတ္ထိဝါသိနော– တို့သည်။ ပါတောဝ– ၌သာလျှင်။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ပတိဂေါတမီတို့၏ သမီးတော်ဖြစ်သည်။ “(၁) အရှင်အာနန္ဒာ၏ နှမတော် နန္ဒာ, (၂) ခေမကသာကီဝင်မင်း၏ သမီးတော် အဘိရူပနန္ဒာ, (၃) ဇနပဒကလျာဏီ နန္ဒာ” ဟု နန္ဒာမင်းသမီး ၃-ပါးရှိ၏၊ အမျိုးသမီးများ ရဟန်းပြုခွင့် ရရှိပြီး နောက်၌ ထို၃-ပါးလုံး ဘိက္ခုနီဝတ်ကြသည်။ (အပ– ၂, ၂၅၄။ ထေရီ– ၃၈၉၊ ထေရီ၊ ဋ္ဌ၊ ၈၃၊ အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၈၀၊ သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၃၃)၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၄]...
၍။ သမာဒိန္နုပေါသထာ– ကောင်းစွာယူအပ်သော ဥပုသ်ရှိကုန်သည်၊ (ဆောက် တည်အပ်သော ဥပုသ်ရှိကုန်သည်)၊ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ– ဖြူစင်သော အပေါ်ခြုံ ရှိကုန်သည်။ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ– လက်၌ ပန်း,နံ့သာစသည် ရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သာယနှသမယေ– ၌။ ဇေတဝနေ– ၌။ သန္နိပတိတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏန္တိ– ကုန်၏။ ဘိက္ခုနိသံဃောပိ– သည်လည်း။ သတ္ထု– ၏။ ဓမ္မဒေသနာယ– ၌။ ဥပ္ပန္နစ္ဆန္ဒော– ဖြစ်သော ဆန္ဒရှိသည်။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏာတိ– ၏။
ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ နဂရံ– ကို။ ပဝိသန္တော– သော်။ သတ္ထု– ၏။ ဂုဏကထံ– ဂုဏ်ကို ပြောဆိုကြောင်းစကားကို။ ဝါ– ဂုဏ်နှင့် စပ်သော စကားကို။ ကထေန္တောဝ– လျက် သာ။ ပဝိသတိ– ၏။
ဟိ– ချဲ့။ စတုပ္ပမာဏိကေ– ၄-ပါးသော ပမာဏ (နှိုင်းယှဉ်ကြောင်း) ရှိသော။ လောကသန္နိဝါသေ– အစိတ်အစိတ်သတ္တဝါတို့ ကောင်းစွာရောက်၍ တည်နေ ရာ အပေါင်းဖြစ်သော သတ္တလောက၌။ ယေသံ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ တထာဂတံ– ကို။ ပဿန္တာနံ– ကုန်လသော်၊ [(တစ်နည်း) တထာဂတံ– ကို။ ပဿန္တာနံ– ကုန် သော။ ယေသံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ၊] ပသာဒေါ– သည်။ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ– မဖြစ်။ တေ သတ္တာ– တို့သည်။ အပ္ပကာဝ– နည်းကုန်သည်သာ။ ဟိ– မှန်။ ရူပပ္ပမာဏိကာပိ– ရုပ်အဆင်း ဟူသော ပမာဏရှိသော သတ္တဝါတို့သည်လည်း။ ဝါ– ရုပ်ကို အဓိကထား၍ ကြည်ညိုသူတို့သည်လည်း၊ [ရူပံ+ပမာဏံ ဧတေသန္တိ ရူပပ္ပမာဏာ၊ ရူပပ္ပမာဏာ ဧဝ ရူပပ္ပမာဏိကာ၊ (မဋီ၊ ၂၊ ၁)] တထာဂတဿ– ၏။ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတံ–လက္ခဏာကြီး၃၂-ပါး, လက္ခဏာငယ်၈၀,တို့ဖြင့် တန်ဆာဆင်အပ်သော။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ– သော။ သရီရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပသီဒန္တိ– ကုန်၏။ ဃောသပ္ပမာဏိကာပိ–ကျော်စောသံဟူသော ပမာဏရှိသော သတ္တဝါတို့သည်လည်း။ ဝါ– ကျော်စော ခြင်းကို အဓိကထား၍ ကြည်ညိုသူတို့သည်လည်း။ အနေကာနိ– များစွာကုန်။
စတုပ္ပမာဏိကေ။ ။ ပမိနာတိ ဥဠာရတာဒိဝိသေသံ ဧတေဟီတိ ပမာဏာနိ-မွန်မြတ်သည်၏အဖြစ်အစရှိသော ထူးခြားချက်ကို နှိုင်းယှဉ်တိုင်းတာကြောင်းဖြစ်သော ရုပ်အဆင်းစသည်တို့၊ စတ္တာရိ+ပမာဏာနိ စတုပ္ပမာဏာနိ၊ စတုပ္ပမာဏာနိ+ဧတဿ အတ္ထီတိ စတုပ္ပမာဏိကော- ၄ပါးသောပမာဏရှိသော လောကသန္နိဝါသ။(မဋီ၊၂၊၁)
...[စာမျက်နှာ- ၃၅]...
သော။ ဇာတိသတာနိ– ဘဝအရာတို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ ပဝတ္တံ– သော။ သတ္ထု– ၏။ ဂုဏဃောသဉ္စေဝ– ဂုဏ်နှင့်စပ်သော ကျော်စောသံကိုလည်းကောင်း။ ဝါ– ဂုဏ်သတင်းကျော်စောခြင်းကိုလည်းကောင်း။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ– အင်္ဂါ၈-ပါး နှင့် ပြည့်စုံသော။ ဓမ္မဒေသနာဃောသဉ္စ– ဟောအပ်သော တရားအသံကို လည်းကောင်း။ ဝါ– တရားဟောသံကိုလည်းကောင်း။ သုတွာ– ၍။ ပသီဒန္တိ– ကုန် ၏။ အဿ– ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ လူခပ္ပမာဏိကာပိ– ခေါင်းပါးခြင်းဟူသော ပမာဏရှိသောပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်လည်း။ စီဝရာဒိလူခတံ– သင်္ကန်းအစရှိသည်၏ ခေါင်းပါးသည်၏ အဖြစ်ကို။ ပဋိစ္စ– စွဲ၍။ ပသီဒန္တိ– ကုန်၏။ ဓမ္မပ္ပမာဏိကာပိ–တရားဟူသော ပမာဏရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်လည်း။ “ဒသဗလဿ– မြတ်စွာ ဘုရား၏။ သီလံ– သည်။ ဧဝရူပံ– ၏။ သမာဓိ– သည်။ ဧဝရူပေါ– ၏။ ပညာ– သည်။ ဧဝရူပါ– ၏။ ဘဂဝါ– သည်။ သီလာဒီဟိ– ကုန်သော။ ဂုဏေဟိ– တို့နှင့်။ အသမော–အတူရှိတော်မမူ။ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော– ပြိုင်ဘက်ပုဂ္ဂိုလ်ရှိတော်မမူ။” ဣတိ– သို့။ ပသီဒန္တိ– ကုန်၏။ တေသံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ တထာဂတဿ– ၏။ ဂုဏံ– ကို။ ကထေန္တာနံ– ကုန်လသော်။ မုခံ– ပါးစပ်သည်။ နပ္ပဟောတိ– မလောက်။ ရူပနန္ဒာ– သည်။ ဘိက္ခုနီနေဉ္စဝ– တို့၏လည်းကောင်း။ ဥပါသိကာနဉ္စ– တို့၏လည်းကောင်း။ သန္တိကာ– မှ။ တထာဂတဿ– ၏။ ဂုဏကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အတိဝိယ– သာလျှင်။ မေ– ၏။ ဘာတိကဿ– ၏။ ဝဏ္ဏံ– ဂုဏ်ကို။ ကထေန္တိယေဝ– ကုန်သည်သာ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ– ပတ်လုံးလည်း။ မေ– ၏။ ရူပေ– ၌။ ဒေါသံ– ကို။ ကထေန္တော– သော်။ ကိတ္တကံ– အဘယ်မျှ အတိုင်းအရှည်ရှိသော စကားကို။ ဝါ–ဘယ်လောက်။ ကထေဿတိ– ပြောနိုင်မည်နည်း။ အဟံ– သည်။ ဘိက္ခုနီဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဂန္တွာ– ၍။ အတ္တာနံ– ကို။ အဒဿေတွာဝ– မမြင်စေမူ၍သာလျှင်၊
အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ။ ။ အင်္ဂါ၈ပါးဟူသည် ဝိဿဋ္ဌမဉ္ဇုဝိညေယျာ, သဝနီယာ ဝိသာရိနော၊ ဗိန္ဒု ဂမ္ဘီရ နိန္နာဒီ, တျေဝမဋ္ဌင်္ဂိကော သရော(ဓာန်- ၁၂၉)”ဟူသော ဂါထာအရ (၁) ရှင်းလင်းပြတ်သားခြင်း, (၂) သာယာခြင်း, (၃) သိလွယ်(နားလည် လွယ်)ခြင်း, (၄) နာချင်ဖွယ်ရှိခြင်း, (၅) မကွဲအက်ခြင်း, (၆) လုံးခြင်း, (၇) နက်ခြင်း, (၈) ပဲ့တင်ထပ်ခြင်းတို့ဖြစ်သည်။ (မ- ၂, ၃၄၀၊ မဟာနိ- ၃၅၃)
...[စာမျက်နှာ- ၃၆]...
တထာဂတံ– ကို။ ပဿိတွာ– ဖူး၍။ အဿ– ထိုနောင်တော်ဘုရား၏။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏိတွာ– ၍။ ယံ နူန အာဂစ္ဆေယျံ– စွ။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမသည်။ “အဇ္ဇ– နေ့။ အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ ဓမ္မဿဝနံ– ကို။ ဂမိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဘိက္ခုနီနံ– တို့အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။
ဘိက္ခုနိယော– တို့သည်။ “စိရဿံ– ကြာမြင့်မှ။ ရူပနန္ဒာယ– ၏။ သတ္ထု– ကို။ ဥပဋ္ဌာနံ– ဆည်းကပ်ခြင်းငှာ၊ (တစ်နည်း) သတ္ထု– အား။ ဥပဋ္ဌာနံ– ဆည်းကပ်ရာ အရပ်သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၄ရှု၊] ဂန္တုကာမတာ– သွားလိုသည်၏အဖြစ်သည်။ ဥပ္ပန္နာ ဝတ– တကား။ အဇ္ဇ– နေ့။ သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ နာနာနယံ–အထူးထူးသောနည်းရှိသော။ ဝိစိတြဓမ္မဒေသနံ– ဆန်းကြယ်သော တရားဒေသ နာကို။ ဒေသေဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြော၍။ တုဋ္ဌမာနသာ– နှစ်သက်သော စိတ်ရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ နိက္ခမိံသု– ကုန်ပြီ။ သာ– ထို ရူပနန္ဒာထေရီမသည်။ နိက္ခန္တကာလတော– ထွက်ရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ “အဟံ– သည်။ အတ္တာနံ– ကို။ နေဝ ဒဿေဿာမိ– မမြင်စေအံ့။ ဝါ– မပြအံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေသိ– ပြီ။ ပန– သို့သော်လည်း။ သတ္ထာ– သည်။ “အဇ္ဇ– နေ့။ ရူပနန္ဒာ– သည်။ မယှံ– ကို။ ဥပဋ္ဌာနံ– ငှာ၊ (တစ်နည်း) မယှံ– အား။ ဥပဋ္ဌာနံ– သို့။ အာဂမိဿတိ– မည်။ တဿာ– အား။ ကီဒိသီ– အဘယ်ကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ သပ္ပာ ယာ နု ခေါ– သင့်လျော် လိမ့်မည်နည်း?” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “ဧသာ– ဤ ရူပနန္ဒာသည်။ ရူပဂရုကာ– ရုပ်အဆင်းဟူသော အလေးဂရုပြုဖွယ်ရှိ၏။ ဝါ– ရုပ် အဆင်း၌ အလေးဂရုပြု၏၊ [ရူပံ+ဂရု ဧတိဿာတိ ရူပဂရုကာ၊ (တစ်နည်း) ရူပံ ဂရတိ မာနေတီတိ ရူပဂရု။ ဓမ္မဂရု ဧဝ ဓမ္မဂရုကာ– ရုပ်အဆင်းကို မြတ်နိုး၏၊] အတ္တဘာဝေ– ၌။ ဗလဝသိနေဟာ– အားကြီးသော ချစ်ခြင်းရှိ၏။ ကဏ္ဋကေန– ဆူးဖြင့်။ ကဏ္ဋကုဒ္ဓရဏံ ဝိယ– ဆူးကို ထုတ်ဖယ်ခြင်းသကဲ့သို့။ အဿာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီ မအား။ ရူပေနေဝ– ရုပ်အဆင်းဖြင့်သာလျှင်။ ရူပမဒနိမ္မဒနံ– ရုပ်အဆင်းကို မှီ၍
ရူပမဒနိမ္မဒနံ။ ။ ရူပံ+နိဿာယ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နော+မဒေါ ရူပမဒေါ- ရုပ်အဆင်းကို မှီ၍ (အကြောင်းပြု၍) ဖြစ်သောမာန်၊ နိမ္မဒီယတေ အဘိမဒ္ဒီယတေ နိမ္မဒနံ၊ ရူပမဒ- ဿ+နိမ္မဒနံ ရူပမဒနိမ္မဒနံ- ရုပ်အဆင်းကို မှီ၍ ဖြစ်သော မာန်ကို နှိပ်ကွပ်ခြင်း
(အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂၉၊ အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၊ ၂၈၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၂၅၁)
...[စာမျက်နှာ- ၃၇]...
ဖြစ်သော မာန်ကို နှိပ်ကွပ်ခြင်းသည်။ သပ္ပာယံ– ၏။” ဣတိ– သို့။ သန္နိဋ္ဌာနံ– ဆုံး ဖြတ်တော်မူခြင်းကို။ ကတွာ– ၍။ တဿာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမ၏။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဝိသနသမယေ– ဝင်လာရာအခါ၌။ ဧကံ– သော။ အဘိရူပံ– သော။ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ– ၁၆နှစ်ရှိပြီဟု ညွှန်ပြထိုက်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၇၉ရှု၊] ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထံ– နီမြန်းသော အဝတ်ကို ဝတ်သော။ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတံ– သော။ ဗီဇနိံ– ယပ်ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ဗီဇယမာနံ– ယပ်ခတ်နေသော။ ဣတ္ထိံ– ကို။ ဣဒ္ဓိဗလေန– တန်ခိုးတော်၏ အစွမ်းဖြင့်။ အဘိနိမ္မိနိ– ဖန်ဆင်းတော်မူပြီ။ ပန– ဆက်၊ [ခေါကား အနက်မဲ့၊] တံ ဣတ္ထိံ– ကို။ သတ္ထာ စေဝ– သည်လည်းကောင်း။ ရူပနန္ဒာ စ– သည်လည်းကောင်း။ ပဿတိ– ၏။ သာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမသည်။ ဘိက္ခုနီဟိ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဘိက္ခုနီနံ– တို့၏။ ပိဋ္ဌိပဿေ– နောက်ကျောနံပါး၌။ ဌတွာ– ၍။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၇၉၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃၈ရှု၊] သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဘိက္ခုနီနံ– တို့၏။ အန္တရေ– အကြား၌။ နိသိန္နာ– လျက်။ ပါဒန္တတော– ခြေဖျားတော်အစွန်မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဩလောကေန္တီ– သော်။ လက္ခဏဝိစိတ္တံ– ၃၂-ပါးသော လက္ခဏာတော်ကြီးတို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်တော်မူသော။ အနုဗျဉ္ဇနသမုဇ္ဇလံ– ၈၀, သော လက္ခဏာတော်ငယ်တို့ဖြင့် တောက်ပတော်မူသော။ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခိတ္တံ–ထက်ဝန်းကျင် ခြံရံအပ်သော တစ်လံမျှလောက်သော ရောင်ခြည်တော်ရှိသော။ ဝါ– တစ်လံအတိုင်းအရှည်ရှိသော ရောင်ခြည်တော်တို့သည် ခြံရံအပ်သော။ သတ္ထု– ၏။ သရီရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ– လပြည့်ဝန်း၏ အသရေ နှင့် တူသော အသရေရှိတော်မူသော။ မုခံ– မျက်နှာတော်ကို။ ဩလောကေန္တီ–
ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ။ ။ ပုဏ္ဏစန္ဒဿ+သိရီ ပုဏ္ဏစန္ဒသိရီ- လပြည့်ဝန်း၏ အသရေ၊ ပုဏ္ဏစန္ဒသိရိယာ+သမာနာ+သိရီ ဧတဿာတိ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ- လပြည့်ဝန်း၏ အသရေနှင့် တူသော အသရေရှိသောမျက်နှာတော်၊ [တိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိ၊ ပုဏ္ဏစန္ဒသိရီ+ သမာန+သိရီ၊ ရှေ့သိရီပုဒ်ကိုချေ, သမာနကို သပြု, သမာသန္တကပစ္စည်းသက်၊- သီဋီ သစ်- ၂, ၂၉၂။]
တစ်နည်း။ ။ ပုဏ္ဏစန္ဒေန+သမာနာ+သိရီ ဧတဿာတိ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ-လပြည့်ဝန်းနှင့် တူသော အသရေရှိသောမျက်နှာတော်၊ [ပုဏ္ဏစန္ဒ+သမာန+သိရီ၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၈]...
သော်။ သမီပေ– ၌။ ဌိတံ– သော။ ဣတ္ထိရူပံ– မိန်းမရုပ်ကို။ အဒ္ဒသ– ပြီ။ သာ– သည်။ တံ– ထိုမိန်းမရုပ်ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ အတ္တဘာဝံ– မိမိကိုယ်ကို။ ဩလောကေန္တီ– သော်။ သုဝဏ္ဏရာဇဟံသိယာ– ရွှေဟင်္သာမ၏။ ပုရတော– ရှေ့၌။ ကာကီသဒိသံ– ကျီးမနှင့် တူသော။ အတ္တာနံ– ကို။ အဝမညိ– အောက်ချ၍ မှတ်ထင်ပြီ။ ဟိ– မှန်။ ဣဒ္ဓိမယရူပံ– တန်ခိုးကြောင့် ပြီးသော ရုပ်ပုံကို။ ဒိဋ္ဌကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယေဝ– ၍သာလျှင်။ တဿာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမ၏။ အက္ခီနိ– တို့သည်။ ဘမိံသု– လည်ကုန်ပြီ။ သာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမသည်။ “ဣမိဿာ– ဤသူမ၏။ ကေသာ– ဆံပင်တို့သည်။ အဟော သောဘနာ– ဩော်...တင့်တယ်ပါပေ ကုန်စွ။ နလာဋံ– နဖူးသည်။ အဟော သောဘနံ– ပေစွ။” ဣတိ– သို့။ သဗ္ဗေသံ– ကုန်သော။ သာရီရပ္ပဒေသာနံ– ကိုယ်၌ဖြစ်သော အစိတ်အပိုင်းတို့၏။ ရူပသိရိယာ– ရုပ်အဆင်း၏ အသရေသည်။ သမာကဍ္ဎိတစိတ္တာ– ကောင်းစွာ ဆွဲငင် အပ်သော စိတ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တသ္မိံ ရူပေ– ၌။ ဗလဝသိနေဟာ– အားရှိသော ချစ်ခင်ခြင်းရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ တဿာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမ၏။ တတ္ထ– ထိုမိန်းမရုပ်၌။ အဘိရတိံ– အလွန်နှစ်သက်ခြင်းကို။ ဉတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တောဝ– လျက်သာ။ တံ ရူပံ– သည်။ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကဘာဝံ– ၁၆နှစ်ရှိပြီဟု ညွှန်ပြထိုက်သည်၏ အဖြစ်ကို။ အတိက္ကမိတွာ– ၍။ ဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကံ– အသက်၂၀,ရှိပြီဟု ညွှန်ပြ ထိုက်သည်၏ အဖြစ်ကို။ ကတွာ– ၍။ ဒဿေသိ– ပြီ။ ရူပနန္ဒာ– သည်။ ဩလောကေတွာ– ၍။ “ဣဒံ ရူပံ– သည်။ ဝတ– စင်စစ်။ ပုရိမသဒိသံ– ရှေး၌ဖြစ်သော ရုပ် အဆင်းနှင့် တူသည်။ န– မဟုတ်။” ဣတိ– တွေး၍။ ထောကံ– အနည်းငယ်။ ဝိ-ရတ္တစိတ္တာ– တပ်မက်နှစ်သက်ခြင်းကင်းသော စိတ်ရှိသည်။ ဝါ– မတပ်မက်,မနှစ် သမာသန္တက၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၄၃၇၊] (တစ်နည်း) သိရိယာ+သဟ ယံ ဝတ္တတီတိ သသိရိကံ၊ [သဟ+သိရီ+သမာသန္တက၊ သဟကို သပြု၊] ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယာတိ ပုဏ္ဏစန္ဒံ–လပြည့်ဝန်းနှင့် တူသောမျက်နှာတော်၊ [ပုဏ္ဏစန္ဒ+ဏ၊] ပုဏ္ဏစန္ဒံ စ+တံ+သဿိရိကံ စာတိ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ– လပြည့်ဝန်းနှင့်လည်းတူ, အသရေလည်းရှိသောမျက်နှာ တော်။ [ပုဏ္ဏစန္ဒ+သဿိရိက၊ ဝိသေသနောဘယပဒကမ္မဓာရည်း၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၄၃၇၊]
...[စာမျက်နှာ- ၃၉]...
သက်သော စိတ်ရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အနုက္ကမေနေဝ– သာ လျှင်။ တဿာ ဣတ္ထိယာ– ၏။ သကိံ– တစ်ကြိမ်။ ဝိဇာတဝဏ္ဏံ– ကလေးမွေးပြီးသော မိန်းမအသွင်ကိုလည်းကောင်း။ မဇ္ဈိမိတ္ထိဝဏ္ဏံ– အလယ်အလတ် ဖြစ်သော မိန်းမ ၏ အသွင်ကိုလည်းကောင်း။ ဇရာဇိဏ္ဏမဟလ္လိကိတ္ထိဝဏ္ဏဉ္စ– ဇရာကြောင့် အိုမင်း နေသော မိန်းမကြီး၏ အသွင်ကိုလည်းကောင်း။ ဒဿေသိ– ပြီ။ သာပိ– ထိုရူပ နန္ဒာထေရီမသည်လည်း။ အနုပုဗ္ဗေနေဝ– သာလျှင်။ “ဣဒမ္ပိ– ဤရုပ်အဆင်းသည် လည်း။ အန္တရဟိတံ– ကွယ်ပျောက်ပြီ။ ဣဒမ္ပိ– သည်လည်း။ အန္တရဟိတံ– ပြီ။” ဣတိ– တွေး၍။ ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ– ဇရာကြောင့် အိုရာအခါ၌။ တံ– ထိုမိန်းမရုပ်ကို။ ဝိရဇ္ဇမာနာ– မတပ်မက်,မနှစ်သက်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ခဏ္ဍဒန္တိံ– ကျိုးသော သွားရှိ သည်ကို။ ပလိတသိရံ– ဖြူသော ဦးခေါင်းရှိသည်ကို။ ဩဘဂ္ဂံ– အလယ် (ခါး) ၌ ပျက်စီးေနေသည်ကို။ ဝါ– ခါးကုန်းနေသည်ကို။ ဂေါပါနသိဝင်္ကံ– အခြင်ရနယ်ကဲ့သို့ ကောက်ကွေးနေသည်ကို။ ဝါ– ကောက်သောအခြင်ရနယ်နှင့် တူသည်ကို။ ဒဏ္ဍပရာယဏံ– တောင်ဝှေးဟူသော လဲလျောင်းရာ (အားကိုးရာ) ရှိသည်ကို၊
ဩဘဂ္ဂံ။ ။ ဩဘဂ္ဂေနာတိ မဇ္ဈေ သံဘဂ္ဂကာယေန၊ ဇိဏ္ဏကာလေ ဟိ သတ္တာနံ ကဋိယံ ကာယော ဩဘဂ္ဂေါ ဟောတိ(သံဋီ၊၁၊၈၃)၊ ဤအဖွင့်တွင် “မဇ္ဈေ”ဖြင့် အဝသဒ္ဒါ ဒေသအနက်ဟောကြောင်းနှင့် ဒေသအရလည်း ခန္ဓာကိုယ်၏ အလယ်ဖြစ် သော ခါးအရပ်ကို ယူရကြောင်းကို ပြသည်ဟု ယူပါ၊ “သံဘဂ္ဂကာယေန”ကို ကြည့်၍ “ဩဘဇ္ဇတီတိ ဩဘဂ္ဂေါ- အလယ်၌ ပျက်စီးနေသော”ဟု ကတ္တုသာဓနသော်လည်း ကောင်း, “ဩဘဂ္ဂေါ+ကာယော ဩဘဂ္ဂေါ- ပျက်စီးနေသောကိုယ်၊ ကာယပုဒ်ချေ၊ ဩဘဂ္ဂေါ+ဧတဿ အတ္ထီတိ ဩဘဂ္ဂံ- အလယ်၌ ပျက်စီးနေသောကိုယ်ရှိသော မိန်းမ ရုပ်”ဟု သမာသဂဗ္ဘအဿတ္ထိတဒ္ဓိတ်သော်လည်းကောင်း ပြုပါ။
ဒဏ္ဍပရာယဏံ။ ။ ဒီဋီ၊၂၊၄၅၌ ၂နည်းဖွင့်ပြရာ မှတ်ရလွယ်ကူသော နောက်နည်း အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ “ဒဏ္ဍ+ပရာယဏ၊ (ပရ+အာယန)”ဟု ခွဲ၍ “အယတိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ အာယနံ- သွားကြောင်းတောင်ဝှေး၊ ပရံ+အာယနံ ပရာယဏံ- အလွန်အကဲ ကိုင်စွဲသွားကြောင်းတောင်ဝှေး၊ ဒဏ္ဍော+ပရာယဏံ ဧတဿာတိ ဒဏ္ဍပရာယဏံ-အလွန်အကဲ ကိုင်စွဲသွားကြောင်း တောင်ဝှေးရှိသော မိန်းမရုပ်”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ ပဌမနည်းအလို “ဒဏ္ဍပရ+အယန”ဟု ခွဲ၍ ဒဏ္ဍအရ တောင်ဝှေး သာမက တောင်ဝှေးကိုင်စွဲခြင်းအထိ ဌာနူပစာရအားဖြင့် ယူပါ၊ (တစ်နည်း) “ဒဏ္ဍဿ
...[စာမျက်နှာ- ၄၀]...
ပဝေဓမာနံ– တုန်လှုပ်နေသည်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ အတိဝိယ– လျှင်။ ဝိရဇ္ဇိ– တပ်နှစ် သက်ခြင်း ကင်းပြီ၊ (မတပ်မက်တော့ပြီ)၊ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ တံ– ထိုမိန်းမရုပ် ကို။ ဗျာဓိနာ– သည်။ အဘိဘူတံ– လွမ်းမိုးနှိပ်စက်အပ်သည်ကို။ ကတွာ– ၍။ ဒဿေသိ– ပြီ။ သာ– မိန်းမသည်။ တင်္ခဏညေဝ– ၌ပင်။ ဒဏ္ဍဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ တာလဝဏ္ဋဉ္စ– ထန်းရွယ်ယပ်ကိုလည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၉ရှု၊] ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ မဟာဝိရဝံ– ကျယ်စွာသော အသံကို။ ဝိရဝမာနာ– မြည်တမ်းဟစ်အော်လျက်။ ဘူမိယံ– ၌။ ပတိတွာ– လဲကျ၍။ သကေ– မိမိဥစ္စာဖြစ်သော။ မုတ္တကရီသေ– ကျင် ငယ်,ကျင်ကြီး၌။ နိမုဂ္ဂါ– နစ်မြုပ်လျက်။ အပရာပရံ– တပြောင်းပြန်ပြန်။ ပရိဝတ္တိ– လူးလှိမ့်ပြီ။ ရူပနန္ဒာ– သည်။ တမ္ပိ– ထိုဖြစ်ပုံကိုလည်း။ ဒိသွာ– ၍။ အတိဝိယ– သာ လျှင်။ ဝိရဇ္ဇိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ တဿာ ဣတ္ထိယာ– ၏။ မရဏံ– သေခြင်း ကို။ ဒဿေသိ– ပြီ။ သာ– ထိုမိန်းမသည်။ တင်္ခဏံယေဝ– ၌ပင်။ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝံ–သေသည်မှအထက်, ၂ရက်၃ရက်ကူးသဖြင့်, ဖူးဖူးရောင်ပုပ်, စက်ဆုပ်ဖွယ် အလောင်းကောင်၏အဖြစ်သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၂ရှု၊] အာပဇ္ဇိ– ပြီ။ နဝဟိ– ကုန်သော။ ဝဏမုခေဟိ– အနာဝတို့မှ။ ပုဗ္ဗဝဋ္ဋိယော စေဝ– ပြည်အတုံး အတစ်တို့သည်လည်းကောင်း။ ပုဠဝါ စ– ပိုးလောက်တို့သည်လည်းကောင်း။ ပဂ္ဃရိံသု– ကုန်ပြီ။ ကာကာဒယော– ကျီးအစရှိသည်တို့သည်။ သန္နိပတိတွာ– စုရုံး၍။ ဝိလုမ္ပိံသု– လုယက်ကုန်ပြီ။ ရူပနန္ဒာပိ– သည်လည်း။ တံ– ထိုမိန်းမကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ “အယံ ဣတ္ထီ– သည်။ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ– ၌။ ဇရံ– အိုခြင်းသို့။ ပတ္တာ– ရောက်ပြီ။ ဗျာဓိံ– သို့။ ပတ္တာ– ပြီ။ မရဏံ– သို့။ ပတ္တာ– ပြီ။ မေ– ၏။ ဣမဿာပိ အတ္တဘာဝဿ– ၏လည်း။ ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ ဇရာဗျာဓိမရဏာနိ– အိုခြင်း,နာခြင်း,သေခြင်းတို့သို့။ အာဂမိဿန္တိ– ရောက်ကုန်လိမ့်မည်။” ဣတိ– တွေး၍။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ အနိစ္စတော–အနိစ္စဟူ၍။ ဝါ– အားဖြင့်။ ပဿိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ အနိစ္စတော– ၍။ ဝါ– ဖြင့်၊ ဒိဋ္ဌတ္တာ +ဂဟဏံ ဒဏ္ဍော– တောင်ဝှေးကိုင်စွဲခြင်း”ဟု ပြု၊ “ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဂဟဏ ပုဒ်ချေ၊ ထိုနောင် “ဒဏ္ဍော+ပရံ ယဿာတိ ဒဏ္ဍပရံ– အလွန်အကဲ တောင်ဝှေးကိုင်စွဲ ခြင်းရှိသောသွားခြင်း၊ ဒဏ္ဍပရံ+အယနံ ဧတဿာတိ ဒဏ္ဍပရာယဏံ– အလွန်အကဲ တောင်ဝှေးကိုင်စွဲခြင်းရှိသောသွားခြင်းရှိသော မိန်းမရုပ်။ ဝါ– တောင်ဝှေးကိုင်စွဲလျက် သွားနေသော မိန်းမရုပ်”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၁]...
ဧဝ– ကြောင့်သာလျှင်။ ဒုက္ခတော– ၍။ ဝါ– ဖြင့်။ အနတ္တတော– ၍။ ဝါ– ဖြင့်။ ဒိဋ္ဌော ယေဝ– သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ အထ– ၌။ အဿာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမအား။ တယော– ကုန်သော။ ဘဝါ– တို့သည်။ အာဒိတ္တာ– မီးလောင်အပ်ကုန်သော။ ဂေဟာ ဝိယ– တို့ကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဂီဝါယ– ၌။ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ စ– ဖွဲ့ချည်အပ် သော အကောင်ပုပ်ကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဥပဋ္ဌဟိံသု– ထင်လာကုန်ပြီ။ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ– ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံသို့ ရှေးရှု။ စိတ္တံ– သည်။ ပက္ခန္ဒိ– ပြေးဝင်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တာယ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမ၏။ အနိစ္စတော– ဟူ၍။ ဝါ– ဖြင့်။ ဒိဋ္ဌဘာဝံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ “သယမေဝ– သာလျှင်။ အတ္တနော– ၏။ ပတိဋ္ဌံ– တည်ရာကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သက္ခိဿတိ နု ခေါ– စွမ်းနိုင်မည်လော။” ဣတိ– သို့။ ဩလောကေန္တော– လသော်။ “န သက္ခိဿတိ– မဟုတ်။ ဗဟိဒ္ဓါ– ပြင်ပ၌၊ (ပြင်ပက)၊ ပစ္စယံ–အကြောင်းအထောက်အပံ့ကို။ လဒ္ဓုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ တဿာ– အား။ သပ္ပာယဝသေန– လျောက်ပတ်သည်၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– သော်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အာတုရံ၊ ပေ၊ စရိဿတီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံိံ , ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊ ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃ န္တံ ပဂ္ဃ န္တံ ပဂ္ဃရ န္တံ , ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ
နန္ဒေ– ရူပနန္ဒာ။ အာတုရံ– ကိုးဆယ့်ခြောက်ဖြာ, ဘေးရောဂါတို့, လွန်စွာခံခက်, နှိပ်စက်အပ်ထသော။ အသုစိံ– အမြဲနေ့စဉ်, ဆေးသုတ်သင်လည်း, မစင်မကြယ်, ရွံ ဖွယ်ကောင်းထသော။ ပူတိံ– ဆေးကြောသုတ်သင်, တန်ဆာဆင်လည်း, အမြင် သာဟုတ်, အတွင်းပုပ်၍ နေထသော။ ဥဂ္ဃရန္တံ– မျက်စိနားနှာ, အင်္ဂါရှိတိုင်း, အထက်ပိုင်းဝယ်, ရွံဖွယ်သိုးပုပ်, အန်ထုတ်၍နေထသော။ ပဂ္ဃရန္တံ– ကျင်ကြီးကျင် ငယ်, အသွယ်သွယ်ဟု, မဖွယ်မရာ, အဖြာဖြာကို, မှန်စွာနေ့ည, ယိုချ၍နေထ သော။ ဗာလာနံ– ဘဝါဘဝ, သံသာရက, ရာဂစရိုက်ပွား, ငမိုက်သားတို့သည်။ အဘိပတ္ထိတံ အဘိပတ္ထိတံ အဘိပတ္ထိတံ– ရှိရင်းပြောင်းပြန်, မမှန်ကန်အောင်, ကြံဖန်လေးမြတ်, တောင်းတ
အဘိပတ္ထိတံ။ ။ ခု- ၂, ၂၈၄၌ “အဘိနန္ဒိတံ”ဟု ရှိ၍ “ဗာလေဟိ အန္ဓပုထုဇ္ဇနေဟိ ဒိဋ္ဌိတဏှာဘိနန္ဒနာဟိ “အဟံ မမ”န္တိ အဘိနိဝိဿ နန္ဒိတံ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၂)”ဟု ဖွင့်သည်၊ အရကောက်ကား အတူတူပင်တည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၄၂]...
အပ်သော။ သမုဿယံ– သုံးဆယ့်နှစ်ဝ, ကောဋ္ဌာသတို့, လုံးဝခိုမှီး, ဤကိုယ်ကြီး ကို။ ပဿ– ဉာဏ်ရောင်လင်းသလောက်, အတွင်းရောက်အောင်, ထွင်းဖောက် စေ့ငု, ကြည့်ရှုစမ်းပါလော
ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ, ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒံ၊ ဓာတုတော သုညတော ပဿ, မာလောကံ ပုန ရာဂမိ၊ ဘေဝ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာ, ဥပသန္တော စရိဿတိ။
ဣဒံ– ဤသင်၏ ခန္ဓာကိုယ်သည်၊ (အသုစိအာဒိသဘာဝေဉ္စဝ– မစင်ကြယ် ခြင်းအစရှိသော သဘောရှိသည်လည်းကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ– မမြဲခြင်း အစရှိသော သဘောရှိသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ) ယထာ– ဖြစ်သကဲ့သို့။ တထာ– ထို့အတူ။ ဧတံ– ဤသူသေကောင်သည်၊ (အသုစိအာဒိသဘာဝေဉ္စဝ– ကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ– ကောင်း။ ဟောတိ– ၏၊) ဧတံ– ဤသူသေကောင် သည်၊ (အသုစိအာဒိသဘာဝေဉ္စဝ– ကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ– ကောင်း။ ဟောတိ) ယထာ– သို့။ တထာ– တူ။ ဣဒံ– ဤသင်၏ ခန္ဓာကိုယ်သည်၊ (အသုစိအာဒိသဘာဝေဉ္စဝ– ကောင်း။ အနိစ္စာဒိသဘာဝဉ္စ– ကောင်း။ ဟောတိ– ၏) ဓာတုတော– မိမိသဘောကို ဆောင်တတ်သည်၏ အဖြစ်အားဖြင့်လည်းကောင်း။ သုညတော– အတ္တမှကင်းဆိတ်သည်၏ အဖြစ်အားဖြင့်လည်းကောင်း။ ပဿ– ရှုလော။ လောကံ– ခန္ဓာ၅-ပါးဟူသော လောကသို့။ ပုန– တစ်ဖန်။ မာ အာဂမိ–မလာနှင့်။ ဘဝေ– ဘဝ၌။ ဆန္ဒံ– တပ်နှစ်သက်တတ်သော တဏှာကို။ ဝိရာဇေတွာ– တပ်မက်ခြင်းကင်းစေ၍။ ဝါ– တပ်မက်ခြင်း ကင်းစေလသော်။ ဥပသန္တော– ကိလေသာအပူဝေး၍ ငြိမ်းအေးသည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) စရိဿတိ– လှည့်လည်နေထိုင်ရလတ္တံ့
ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ။ ။ “ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ”ဟု မိမိနှင့် သူသေ ကောင်ကို အတူတူပြုသောကြောင့် အပြင်ပ(သူသေကောင်)၌ စက်ဆုပ်ခြင်း ဒေါသကို ပယ်နိုင်သည်၊ “ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒံ”ဟု သူသေကောင်နှင့် မိမိကို အတူတူ ပြုသောကြောင့် မိမိသန္တာန်၌ ရာဂကို ပယ်နိုင်သည်၊ မိမိနှင့် သူသေကောင်ကို တစ်သဘောတည်း ပြုကာ သိနားလည်လျှင် မောဟကို ပယ်နိုင်သည်၊ ထေရ -ဋ္ဌ- ၂,
...[စာမျက်နှာ- ၄၃]...
ဣတ္ထံ– ဤအပြားအားဖြင့်။ ဘဂဝါ– သည်။ နန္ဒံ– သော။ ဣဒံ ဘိက္ခုနိံ– ဤဘိက္ခုနီ ၉၃၊ သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၄၂၌ ၄နည်းဖွင့်ရာ ကျက်မှတ်ရလွယ်ကူစေရန် နောက်ဆုံးနည်း အတိုင်း ပေးထားသည်၊ အခြားနည်းများကိုလည်း ပေးပြပါဦးမည်။
ပထမနည်း။ ။ ဣဒံ- ဤသင်၏ ခန္ဓာကိုယ်သည်၊ (အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ-အသက်,အငွေ့,ဝိညာဏ်တို့၏၊ အနပဂမာ- မကင်းသေးခြင်းကြောင့်၊ နာနာဝိဓံ- အမျိုး မျိုးအပြားပြားသော၊ မာယောပမံ- မျက်လှည့်ဟူသော ဥပမာရှိသော၊ (မျက်လှည့်နှင့် တူသော)၊ ကိရိယံ- အပြုအမူကို၊ ဒဿေတိ) ယထာ- ပြသကဲ့သို့၊ တထာ- တူ၊ ဧတံ- ဤသူသေကောင်သည်၊ (ပုဗ္ဗေ- ရှေး၌၊ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ- တို့၏၊ အနပဂမာ-ကြောင့်၊ အဟောသိ- ဖြစ်ခဲ့ပြီ၊) ဧတံ- ဤသူသေကောင်သည်၊ (ဧတရဟိ- ယခုအခါ၌၊ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ- တို့၏၊ အပဂမာ- ကင်းခြင်းကြောင့်၊ ကိဉ္စိ- တစ်စုံတစ်ခုသော၊ ကိရိယံ- ကို၊ န ဒဿေတိ) ယထာ- မပြသကဲ့သို့၊ တထာ- တူ၊ ဣဒံ- ဤသင်၏ ခန္ဓာ ကိုယ်သည်၊ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ- တို့၏၊ အပဂမာ- ကြောင့်၊ နဿတေဝ- ပျက်စီး ရမည်သာ။)
ဒုတိယနည်း။ ။ ဣဒံ- သည်၊ (သုသာနေ- သုသာန်၌၊ န မတံ) ယထာ- မသေ သကဲ့သို့၊ (န သယိတံ) ယထာ- မကိန်းသကဲ့သို့၊ (ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝံ- ဥဒ္ဓုမာတက အစရှိသော အလောင်းကောင်၏အဖြစ်သို့၊ န ဥပဂတံ) ယထာ- မရောက်သကဲ့သို့၊ တထာ- တူ၊ ဧတံ- သည်၊ (ပုဗ္ဗေ- ၌၊ အဟောသိ- ပြီ၊) ဧတံ- သည်၊ (သုသာနေ- ၌၊ သယိတံ) ယထာ- ကိန်းရသကဲ့သို့ ၊ (ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝံ- သို့၊ ဥပဂတံ) ယထာ- ရောက်သကဲ့သို့၊ တထာ- တူ၊ ဣဒံ- သည်၊ (ဘဝိဿတိ- ဖြစ်ရလတ္တံ့။)
တတိယနည်း။ ။ ဣဒံ- သည်၊ (အသုစိ- မစင်ကြယ်သည်၊ ဒုဂ္ဂန္ဓံ- မကောင်းသော အနံ့ရှိသည်၊ ဇေဂုစ္ဆံ- စက်ဆုပ်ဖွယ်သည်၊ ပဋိက္ကူလံ- ရွံရှာဖွယ်သည်၊ အနိစ္စံ- မမြဲသည်၊ ဒုက္ခံ- ဆင်းရဲသည်၊ အနတ္တာ- အတ္တမဟုတ်သည်၊ ဝါ- အတ္တမရှိသည်၊ ဟောတိ) ယထာ- သို့၊ တထာ- တူ၊ ဧတံ- သည်၊ (ဟောတိ- ၏။)
ဣတ္ထံ သုဒံ။ ။ သုဒံကို “သု+ဣဒံ”ဟု ဖြတ်၊ နောက်ဣကိုချေ၊ သုနိပါတ်ကား အနက်မဲ့၊ ဣဒံကား ဘိက္ခုနိံကို စွဲရသောကြောင့် ဣတ္ထိလိင်တည်း၊ ထိုကြောင့် ဣမဿိ- ဒမံသိသု နပုံသကေသုတ်၌ “အံသိသု”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အံဝိဘတ်နှင့် တကွ ဣမာကို ဣဒံပြုပါ၊ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၊ ဝိဗော- ၆၀)၊ (တစ်နည်း) သုဒံနိပါတ်, အနက်မဲ့ဟု ယူပါ၊(အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁)၊ (တစ်နည်း) သုဒံကို နိဒဿနအနက်ဟော နိပါတ်ယူ၍ “သုဒံ- ဤသို့လျှင်”ဟု ပေးပါ။(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၁)
...[စာမျက်နှာ- ၄၄]...
ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ဣမာ ဂါထာယော– တို့ကို။ အဘာသိတ္ထ– ဟောတော်မူပြီ၊ [“အဘာသိတ္ထာတိ”ကို အဘာသိတ္ထာတိ ကထေသိ (ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၃၃)၊ အဘာသိတ္ထာတိ အဝေါစ (စရိယာ.ဋ္ဌ-၃၂၇) ”ဟုဖွင့်ရာ ဣတိကို မဖွင့်သောကြောင့် ဣတိသဒ္ဒါ အနက် မဲ့ကြံ၊] နန္ဒာ– သည်။ ဒေသနာနုသာရေန– ဒေသနာကို အစဉ်လျှောက်၍ အောက် မေ့ဆင်ခြင်ခြင်းဖြင့်။ ဝါ– ဒေသနာသို့ အစဉ်လိုက်ခြင်းဖြင့်။ ဉာဏံ– အနုဗောဓ ဉာဏ်ကို။ ပေသေတွာ– ဖြစ်စေ၍၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၄၀ရှု၊] သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿာ– ထိုရူပနန္ဒာထေရီမ၏။ ဥပရိ– ၌။ တိဏ္ဏံ– ကုန်သော။ မဂ္ဂဖလာနံ– တို့၏။ ဝိပဿနာပရိဝါသတ္ထာယ– မဂ်နှင့်ကင်း၍နေရာဝိပဿနာ ရှိသော မဂ်ထင်ရှားဖြစ်ပေါ်ခြင်းအကျိုးငှာ။ သုညတာကမ္မဋ္ဌာနံ– သုညတာကမ္မ ဋ္ဌာန်းကို၊ [သင်္ခါရတရားအပေါင်းသည် အတ္တအဖြစ်မှလည်းကောင်း, အတ္တ၏ ဥစ္စာ အဖြစ်မှလည်းကောင်း ဆိတ်သုဉ်း၏”စသည်ဖြင့် သိမ်းဆည်းပုံ (ရှုပွားပုံ) ကို ဝိသုဒ္ဓိ– ၂, ၂၉၁စသည်ရှု၊] ကထေတုံ– ငှာ။ “နန္ဒေ– နန္ဒာ!] ဣမသ္မိံ သရီရေ– ၌။ သာရော–အနှစ်သည်။ အတ္ထီ’တိ– ရှိ၏ဟူ၍။ သညံ– ကို။ မာ ကရိ– နှင့်။ ဟိ– မှန်။ ဧတ္ထ– ၌။ အပ္ပမတ္တကောပိ– အနည်းငယ်မျှလည်းဖြစ်သော။ သာရော– သည်။ နတ္ထိ၊ ဧတံ– ဤခန္ဓာကိုယ်သည်။ တီဏိ– ၃ခုကုန်သော။ အဋ္ဌိသတာနိ– အရိုးအရာတို့ကို၊ (တစ်နည်း) တီဏိအဋ္ဌိသတာနိ– ၃ရာသော အရိုးတို့ကို။ ဥဿာပေတွာ– စိုက်ထူစေ၍၊
ဝိပဿနာပရိဝါသတ္ထာယ။ ။ မဂ္ဂသညိတံ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ အနုဂန္တွာ(အနုပဂန္တွာ) ပရိဝသတိ ဝိပ္ပဝသတိ ဧတ္ထာတိ ပရိဝါသော- မဂ်နှင့်ကင်း၍နေရာဖြစ်သော ဝိပဿနာ၊ ဝိပဿနာ+ပရိဝါသော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိပဿနာပရိဝါသော- မဂ်နှင့်ကင်း၍နေရာ ဖြစ်သော ဝိပဿနာရှိသော မဂ်၏ထင်ရှားဖြစ်ပေါ်ခြင်း(ဝိသုဒိ ္ဓဋီ- ၂,၄၇၆)၊ ဤဋီကာ ဖွင့်နှင့်အညီ ပေးခဲ့သည်၊ အလိုရှိအပ်သော မဂ်ဟူသော ဌာနသို့ မကပ်ရောက်သေးမူ၍ ဤဝိပဿနာ၌သာလျှင် ကြိုတင်၍ နေ၏၊ မဂ်နှင့်ကင်းလျက် နေ၏၊ ဤသို့ ကြိုတင်၍ မဂ်နှင့်ကင်းလျက် နေရာဖြစ်သောကြောင့် ဝိပဿနာသည် ပရိဝါသ(ပရိဝါသ်)မည်၏ ဟု တိုက်ရိုက် အဓိပ္ပာယ်ထွက်၏၊ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဉာဏ်ဖြစ်ပေါ်နေပါလျက် မဂ်ဉာဏ်သို့ မဆိုက်ရောက်သေးဘဲ သင်္ခါရုပေက္ခာသာလျှင် ကြာမြင့်စွာဖြစ်နေသည်ကို ဝိပဿနာ ပရိဝါသမည်သည်(ဝိပဿနာပရိဝါသ်နေသည်)ဟု ဆိုလိုရင်းဖြစ်သည်။(စည်ဝိသုဒ္ဓိ ပြန်- ၄, ၅၁၁)၊ “ဝိပဿနာပရိဝါသတ္ထာယ- ဝိပဿနာကို ကျင့်သုံးခြင်းအကျိုးငှာ၊ ဝါ- ဝိပဿနာနှင့်နေခြင်းငှာ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၄၅]...
ကတံ– သော။ အဋ္ဌိနဂရံ– အရိုးမြို့တည်း။ ”ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဋ္ဌီနံ၊ ပေ၊ ဩဟိတော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အဋ္ဌီနံ နဂရံ ကတံ, မံသလောဟိတလေပနံ၊ ယတ္ထ ဇရာ စ မစ္စု စ, မာနော မက္ခော စ ဩဟိတော
အဋ္ဌီနံ– သုံးရာသော အရိုးတို့ကို၊ (ဥဿာပေတွာ– စိုက်ထူစေ၍။ နှာရုဝိနဒ္ဓံ– ကိုးရာသော အကြောတို့ဖြင့် ဖွဲ့တုပ်အပ်သော။ ဝါ– ဖွဲ့တုပ်လျက်၊) မံသလောဟိတလေပနံ– အသားအသွေးတို့ဖြင့် လိမ်းကျံအပ်သော။ ဝါ– လိမ်းကျံလျက်၊ [မံသလောဟိတေဟိ+လေပနံ, မံသလောဟိတံ+လေပနံ ယဿာတိ ဝါ မံသလောဟိတလေပနံ– အသားအသွေးဟူသော လိမ်းကျံကြောင်းရှိသော၊] (တစပဋိ စ္ဆ န္နံ– အရေ တို့ဖြင့် ဖုံးလွှမ်းအပ်သော။ ဝါ– ဖုံးလွှမ်းလျက်၊) နဂရံ– အတွင်းရုပ်ခန္ဓာ, အိမ်ဂေဟာ ကို။ ကတံ– (တဏှာယောကျ်ား, လက်သမားသည်) , ပြုလုပ်ထားအပ်ပြီ။ ယတ္ထ– ယင်းအတွင်းရုပ်ခန္ဓာ, အိမ်ဂေဟာ၌။ ဇရာ စ– အိုခြင်းကိုလည်းကောင်း။ မစ္စု စ–သေခြင်းကိုလည်းကောင်း။ မာနော စ– မာနကိုလည်းကောင်း။ မက္ခော စ– ကျေးဇူး ချေဖျက်, အမျက်ဒေါသစိတ်ကိုလည်းကောင်း။ ဩဟိတော– ထားအပ်ပြီ။
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကား။ ဟိ– ချဲ့။ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒီနံ– ကောက်,ပဲအစရှိ
ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒီနံ။ ။ အဒီယတေ ဘက္ခီယတေတိ အန္နံ၊ [အဒ+တ၊] ပုဗ္ဗေ+ပဝတ္တံ +အန္နံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ- ပဲ၏ရှေ့၌ ကမ္ဘာဦးက ဖြစ်ခဲ့သောအစာ- ကောက်စပါး၊ န္နကို ဏ္ဏပြု၊ အပရသ္မိံ+ပဝတ္တံ+အန္နံ အပရဏ္ဏံ- ကောက်၏ နောက်၌ ဖြစ်သော အစာ- ပဲ၊(သီဘာ- ၁, ၄၉၇)၊ (တစ်နည်း) ပုဗ္ဗံ+ပဝတ္တံ+အန္နံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ- ပဲ၏ဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်လာသောအစာ (ကောက်စပါး)၊ အပရံ+ပဝတ္တံ+အန္နံ အပရဏ္ဏံ- ကောက်စပါး၏ နောက်မှ ဖြစ်သော အစာ- ပဲ၊(ကင်္ခါဘာ- ၂, ၆၈၊ သီဘာ- ၄, ၇)၊ ကောက်ပဲတို့၏ ရှေ့နောက်အဖြစ်ကို ကမ္ဘာဦးက ဖြစ်ခဲ့ခြင်း,မဖြစ်ခဲ့ခြင်းအားဖြင့် ဆိုသည်ဟု သိပါ၊ (သီဋီသစ်၊၂၊၃၀၂)၊ ကေစိဆရာတို့ကား “ပုဗ္ဗေ အဂ္ဂေ+ဇာတံ+အန္နံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ- အဖျား၌ ဖြစ်သော အစာ၊ အပရေ ခန္ဓေ+ဇာတံ+အန္နံ အပရဏ္ဏံ- ပင်စည်၌ ဖြစ်သော အစာ”ဟု ပြုသေး၏၊ (ကင်္ခါယော- ၁၈၆)၊ ထိုနောင် “ပုဗ္ဗဏ္ဏံ စ+အပရဏ္ဏံ စ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏံ၊ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏံ+အာဒိ ယေသန္တိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒီနိ- ကောက်ပဲအစရှိသော ပစ္စည်းဝတ္ထုတို့”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၆]...
သည်တို့ကို။ ဩဒဟနတ္ထာယ– ထားခြင်းအကျိုးငှာ။ ကဋ္ဌာနိ– သစ်သားတို့ကို။ ဥဿာပေတွာ– စိုက်ထူစေ၍။ ဝလ္လီဟိ– နွယ်တို့ဖြင့်။ ဗန္ဓိတွာ– ၍။ မတ္တိကာယ– မြေ ညက်ဖြင့်။ ဝိလိမ္ပေတွာ– လိမ်းကျံ၍။ နဂရသင်္ခါတံ– သော။ ဗဟိဒ္ဓါ– ပြင်ပ၌။ ဝါ–ပြင်ပ၌ ဖြစ်သော။ ဂေဟံ– ကို။ ကရောန္တိ ယထေဝ– ကဲ့သို့သာလျှင်။ ဧဝံ– တူ။ တီဏိ– ၃ခုကုန်သော။ အဋ္ဌိသတာနိ အဋ္ဌိသတာနိ အဋ္ဌိသတာနိ– အရိုးအရာတို့ကို။ [တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ အဋ္ဌိသတာနိ အဋ္ဌိသတာနိ– ၃ရာသော
ယထေဝ...အဋ္ဌိသတာနိ။ ။ နဂရသဒ္ဒါ မြို့ကိုဟောသော်လည်း ဤ၌ ဌာန ဖြစ်သော မြို့၏ အမည်ကို ဌာနီဖြစ်သော အိမ်၌ တင်စား၍ နဂရအရ အိမ်ကို ရ သည်၊ ထိုကြောင့် “နဂရသင်္ခါတံ ဂေဟံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ အိမ်ဆိုသော်လည်း ပြင်ပပကတိ အိမ်ကို မယူရ၊ သဒိသူပစာရ, ဥပမာတဒ္ဓိတ်အားဖြင့် အတွင်းဖြစ်သော ရုပ်ခန္ဓာ အိမ်ကို ယူရသည်၊ ထိုကြောင့် “ယထေဝ...ဧဝမိဒံ အဇ္ဈတ္တိကမ္ပိ”စသည်ကို ဆိုသည်၊ “နှာရုဝိနဒ္ဓံ တစပဋိစ္ဆန္နံ”တို့ကား “မံသလောဟိတလေပနံ”အပြင် နဂရံ၏ အခြားလို အပ်သော ဝိသေသနများတည်း၊ ဥပမာနဝါကျ၌ “ဗန္ဓိတွာ, ဝိလိမ္ပေတွာ”ကို ကြည့်၍ တွာပစ္စယန္တဖြင့် ဖွင့်လျှင် ကြိယာဝိသေသနယူရိုးထုံးစံရှိရကား “နှာရုဝိနဒ္ဓံ မံသလောဟိတ လေပနံ တစပဋိစ္ဆန္နံ”တို့ကို ကတံ၏ ကြိယာဝိသေသနဟုလည်း ယူနိုင်သည်။
နဂရဝိဂြိုဟ်။ ။ နံ သံပုဏ္ဏံ+ဃရံ ဧတ္ထာတိ နဂရံ၊ [န+ဃရ၊ ဃကို ဂပြု၊ -ဧဋီ- ၄၇၃၊ သူစိ၊] (တစ်နည်း) န ဂစ္ဆတီတိ နဂံ၊ (မင်းနေပြည်တော်အရပ်)၊ နဂံ+ရာတိ အာဒဒါတိ ဂဏှာတီတိ နဂရံ၊ [နဂ+ရာ+အ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၂၊] (တစ်နည်း) န ဂရတိ န စဝတီတိ နဂရံ၊ [န+ဂရ+အ၊] (တစ်နည်း) ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီဟိ န ဂရဟိတဗ္ဗန္တိ နဂရံ၊ [န+ဂရဟ+ကွိ၊ -ဂဠုန်- ၆၂၊ အနုဒီ- ၃၂၃၊] ဤကား သမာသ်ဝိဂြိုဟ်တည်း။
တဒ္ဓိတ်, ကိတ်။ ။ န ဂစ္ဆန္တီတိ နဂါ၊ နာမည်ဟောသဒ္ဒါဖြစ်သောကြောင့် န,ကို အ,မပြုရ၊ နဂါ ပါသာဒါဒယော+အဿ သန္တီတိ နဂရံ၊ [နဂ+ရ၊- ဓာန်ဋီ- ၁၉၈၊] ဤကား တဒ္ဓိတ်ဝိဂြိုဟ်တည်း၊ (တစ်နည်း) နဂရန္တိ ပတ္ထေန္တိ ဧတ္ထ ဥပဘောဂတ္ထိကာ ဇနာတိ နဂရံ၊ [နဂရ+အ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၂၊] ဤကား ကိတ်ဝိဂြိုဟ်တည်း။
န္ဓာအိမ်ရအောင်။ ။ ဤဝိဂြိုဟ်များအခိုက် ပြင်ပပကတိအိမ်ကိုသာ ရ၏၊ အဇ္ဈတ္တိကရုပ်ခန္ဓာအိမ်ကို ရအောင် “ယထေဝ... ဧဝမိဒံ အဇ္ဈတ္တိကမ္ပိ”စသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “နဂရံ ဝိယာတိ နဂရံ”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်သော်လည်းကောင်း, သဒိသူပစာရသော်လည်း ကြံပါ။
အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ။ ။ “အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ”ဖြင့် “အဋ္ဌီနံ”၌
...[စာမျက်နှာ- ၄၇]...
အရိုးတို့ကို၊] ဥဿာပေတွာ– ၍။ နှာရုဝိနဒ္ဓံ– အကြောဖြင့် မြှေးယှက်အပ်သော။ မံသလောဟိတလေပနံ– အသားသွေးတို့ဖြင့် လိမ်းကျံအပ်သော။ တစပဋိစ္ဆန္နံ–အရေဖြင့် ဖုံးအုပ်အပ်သော။ ဇရဏလက္ခဏာယ– ဆွေးမြေ့ယိုယွင်းခြင်းဟူသော ီ မှတ်ကြောင်းလက္ခဏာရှိသော။ ဇရာယ– ဇရာကိုလည်းကောင်း။ မရဏလက္ခဏဿ– သေခြင်းဟူသော မှတ်ကြောင်းလက္ခဏာရှိသော။ မစ္စုနော– သေမင်းကို လည်းကောင်း။ အာရောဟသမ္ပဒါဒီနိ– အရပ်အမောင်း၏ ပြည့်စုံခြင်းအစရှိ သည်တို့ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ မညနလက္ခဏဿ– မှတ်ထင်ခြင်းဟူသော မှတ်ကြောင်း လက္ခဏာရှိသော။ မာနဿ– ကိုလည်းကောင်း။ သုကတကာရဏဝိနာသန–ဆဋ္ဌီနံဝိဘတ် ဒုတိယာအနက်၌ သက်ကြောင်းနှင့် “ဥဿာပေတွာ”ဟူသော ထည့်ပါဌ်၌ စပ်ရကြောင်းကို ပြသည်၊ “အဋ္ဌီနံ”ကို သာမီအနက်, နောက်၂ပါဒကို အနိယမဝါကျ ယူ၍ “ယတ္ထ– အကြင်အတွင်းရုပ်ခန္ဓာ, အိမ်ဂေဟာ၌။ ဇရာ စ– ကိုလည်းကောင်း။ ပေ၊ မက္ခော စ– ကောင်း။ ဩဟိတော– ၏။ မံသလောဟိတလေပနံ– သော။ အဋ္ဌီနံ– တို့၏၊ (တံ) နဂရံ– ထိုအတွင်းရုပ်ခန္ဓာ, အိမ်ဂေဟာကို။ ကတံ– ပြီ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “အသန္တိ ခေပေန္တိ အဒ္ဓါနန္တိ အဋ္ဌီနိ၊ [အသု+ဣ၊] အာ ဘုသော တိဋ္ဌတိ ဧတေဟီတိ အဋ္ဌီနိ၊ [အာ+ဌာ+ဣ၊ -ဓာန်ဋီ-၁၅၇၊] အသီယန္တိ ခိပီယန္တိ ဆဍ္ဍီယန္တီတိ ဝါ အဋ္ဌီနိ၊ (ပါစိယော- ၈၁)၊ အဋ္ဌီနံ+သတာနိ အဋ္ဌိသတာနိ”ဟု ပြုပါ။
မစ္စုနော။ ။ မရဏမစ္စု, ကိလေသမစ္စု, ဒေဝပုတ္တမစ္စုဟူသော ၃မျိုးတို့တွင် ဤ၌ မစ္စုအရ မရဏမစ္စုကို ယူစေလို၍ “မရဏလက္ခဏဿ”ဟု ဖွင့်သည်၊ (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၂၂၅)၊ “မရဏံ မစ္စု၊ မရတီတိ မစ္စု၊ [မရ+ဝဇာဒီဟိ ဖြင့် တျုပစ္စည်းသက်၊ ဓာတွန် ရ်ချေ, တျကို စပြု၊ -ရူ- ၄၀၉၊] ပါဏံ မုသတိ စဇတီတိ မစ္စု၊ [မုသ+တျု၊ -နီတိသုတ္တ- ၃၃၈]”ဟု ပြပါ။]
သုကတကာရဏဝိနာသနလက္ခဏဿ။ ။ သုဋ္ဌု+ကတံ သုကတံ၊ သုကတံ+ ကာရဏံ ဥပကာရော သုကတကာရဏံ- ကောင်းစွာ ပြုအပ်ခဲ့သော ဂုဏ်ကျေးဇူး၊ သုကတကာရဏဿ+ဝိနာသနံ သုကတကာရဏဝိနာသနံ- ကောင်းစွာ ပြုအပ်ခဲ့သော ဂုဏ်ကျေးဇူးကို ဖျက်ဆီးခြင်း၊ သုကတကာရဏဝိနာသနံ+လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သုကတကာရဏဝိနာသနလက္ခဏော- ကောင်းစွာ ပြုအပ်ခဲ့သော ဂုဏ်ကျေးဇူးကို ဖျက်ဆီးခြင်းဟူသော လက္ခဏာရှိသောမက္ခ၊ (အံဋီ၊၂၊၆၅)၊ “သုကတကာရဏ”နေရာ၌ “သုကတကရဏ”ဟုလည်း ရှိ၏(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃၊ သာရတ္ထ၊၁၊၃၀၀)
...[စာမျက်နှာ- ၄၈]...
လက္ခဏဿ– ကောင်းစွာပြုအပ်သော ဂုဏ်ကျေးဇူးကို ဖျက်ဆီးခြင်းဟူသော မှတ်ကြောင်း လက္ခဏာရှိသော။ မက္ခဿ စ– ကျေးဇူးချေဖျက်, အမျက်ဒေါသ စိတ်ကိုလည်းကောင်း။ ဩဒဟနတ္ထာယ– ငှာ။ အဇ္ဈတ္တိကံ– မိမိသန္တာန်၌ဖြစ်သော၊
မက္ခော။ ။ ပရေသံ ဂုဏေ မက္ခေတိ ပုဉ္ဆတိ ဝိနာသေတီတိ မက္ခော၊ (တစ်နည်း) မဟန္တေ ကာရေ ခေပေတီတိ မက္ခော၊ [မဟန္တ+ကာရ+ခ၊ ဟန္တ, ကာရတို့ကို ချေ၊] တရားကိုယ်မှာ သူ့ကျေးဇူးကို ချေဖျက်သောအခြင်းအရာအားဖြင့်ဖြစ်သော ဒေါသမူ စိတ္တုပ္ပါဒ်တည်း၊ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၄၇)၊ မှန်၏- ဤမက္ခတရားရှိနေသော လူသားများနှင့် ရှင်ရဟန်းများသည် မိမိပေါ်တင်ရှိနေသော ဂုဏ်ကျေးဇူးတရားကို ချေဖျက်တတ်၏။
ချဲ့ဥုးအံ့– မက္ခတရားရှိသော လူသည် တစ်စုံတစ်ယောက်က မိမိကို ချီမြှောက် ထောက်ပံ့မြေတောင်မြှောက်ပေးမှုကြောင့် နောင်အဆင်ပြေသောအခါ “ငါ့အတွက် သင်က ဘာလုပ်ပေးခဲ့လို့လဲ”ဟု ပြောကာ ကျေးဇူးရှင်၏ ကျေးဇူးတရားကို ချေဖျက် တတ်၏၊ မက္ခတရားရှိသော ရှင်ရဟန်းသည် သာမဏေဘဝမှ စ၍ ဆရာသမားများက ပစ္စယ,ဓမ္မဖြင့် ချီမြှောက်ထောက်ပံ့မြေတောင်မြှောက်ပေးမှုကြောင့် ဘုန်းကံကြီးမား အခြွေအရံပရိသတ်များလာသောအခါ ကျေးဇူးရှင်ဆရာသမားများအပေါ်၌ ရိုသေ လေးစားမှု ကင်းလာသဖြင့် ဆရာသမားများက “ဒီကိုယ်တော်ကို ငယ်စဉ်ကတည်းက ငါတို့ ချီမြှောက်ခဲ့တယ်၊ တိုးတက်အောင် လုပ်ပေးခဲ့တယ်၊ ဒါပေမဲ့ ခုတော့ သူက ငါတို့အပေါ် လေးစားချစ်ခင်မှုမရှိတော့ဘူး”ဟု ပြောသောအခါ “အရှင်ဘုရားတို့က တပည့်တော်အတွက် ဘာများ လုပ်ပေးခဲ့လို့လဲ”ဟု ပြောကာ ကျေးဇူးရှင်ဆရာသမား များ၏ ကျေးဇူးတရားများကို ချေဖျက်တတ်၏၊ ထိုကြောင့် “သုကတကာရဏဝိနာသနလက္ခဏဿ”ဟု ဆိုသည်။ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၇၃၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၃၀၀၊ သာရတ္ထ၊ ၂၊ ၃၆၅) ဆက်ဦးအံ့– သူတစ်ပါးဂုဏ်ကျေးဇူးကို ချေဖျက်တတ်သော မက္ခတရားကြောင့် သူတစ်ပါး၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးသာ ပျက်သည်မဟုတ်၊ မစင်ကိုင်၍ သူတစ်ပါးကို ပစ်ခတ် လျှင် ပစ်ခတ်သူကို ရှေးဦးစွာ မစင်လူးသကဲ့သို့ သူတစ်ပါးဂုဏ်ကျေးဇူးကို ချေဖျက်လျှင် မိမိဂုဏ်က ရှေးဦးစွာ ပျက်၏၊ (ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၄၆)၊ ထိုကြောင့် မဃ- ၁၈၅၌ “သူ့ကိုချီး မြှောက်, ကိုယ့်ဂုဏ်မြောက်၏၊ ယွင်းဖောက်အလို, ဝန်မတိုနှင့်, သူ့ကိုဂုဏ်နှိမ့်, ကိုယ့် ဂုဏ်နိမ့်၏၊ စည်းစိမ်အရာ, သူ့ချမ်းသာ၌, ဣဿာမပြု, ဝမ်းမြောက်ရှုလော၊ သူ့ကို စောင့်မှ, သူက ကိုယ့်ကို, ကြည်ညိုမေတ္တာ, စောင့်နိုင်ရာ၏”ဟု ဆိုသည်။
သတိပြုသင့်။ ။ ကျေးဇူသိတတ်ခြင်း, ကျေးဇူးဆပ်တတ်ခြင်းသည် မင်္ဂလာမြတ် တစ်ပါးဖြစ်ရကား ကျေးဇူးသိတတ်သူများသည် ဧကန် ကြီးပွားတိုးတက်ချမ်းသာကြ၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၉]...
(အတွင်းဖြစ်သော)၊ ဣဒံ နဂရံပိ– ဤရုပ်ခန္ဓာအိမ်ကိုလည်း။ ကတံ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ ဧတ္ထ– ဤအတွင်းရုပ်ခန္ဓာ, အိမ်ဂေဟာ၌။ ဧဝရူပေါ ဧဝ– ဤသို့သဘောရှိသည် သာဖြစ်သော။ ကာယိကစေတသိကော– ကာယိက,စေတသိကဖြစ်သော၊ (ကိုယ်၌ဖြစ်, စိတ်၌ဖြစ်သော)၊ အာဗာဓော– အနာရောဂါကို။ ဩဟိတော– ထား အပ်ပြီ။ ဣတော– ဤကာယိကစေတသိကအာဗာဓမှ။ ဥဒ္ဓံ– ၌။ ကိဉ္စိ– သော။ ဂယှူပဂံ– ယူထိုက်သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်သော အရာသည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– ဂါထာ ဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သာ ထေရီ– သည်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဇီရန္တိ ဝေတိ– ကား။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ ဇေတဝနေ– သည်။ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ– မလ္လိကာမည်သော။ ဒေဝိံ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချဲ့။ သာ– မလ္လိကာမိဖုရားသည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ နှာနကောဋ္ဌကံ– ရေချိုးအိမ် သို့၊ (ရေချိုးခန်းသို့)၊ [နှာနတ္ထာယ+ကတော+ကောဋ္ဌကော နှာနကောဋ္ဌကော– ရေချိုး ခြင်းအကျိုးငှာ ပြုအပ်သောအိမ် (ဝိနိစ္ဆယဋီ၊ ၁၊ ၃၅၆)၊] ပဝိဋ္ဌာ– ဝင်ပြီးသည်၊ (သမာနော) မုခံ– ကို။ ဓောဝိတွာ– ဆေးကြော၍။ ဝါ– သစ်၍။ ဩနတသရီရာ– ညွတ်သော ကိုယ်ရှိသည်။ ဝါ– ကုန်းသောကိုယ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဇင်္ဃံ– ခြေသလုံးကို။ ဓောဝိတုံ– ငှာ။ အာရဘိ– ပြီ။ စ– ဆက်။ တာယ– ထိုမလ္လိကာဖုရားနှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာ လျှင်။ ပဝိဋ္ဌော– သော။ ဧကော– သော။ ဝလ္လဘသုနခေါ– အကျွမ်းဝင်သော ခွေး သည်။ အတ္ထိ၊ သော– ထိုခွေးသည်။ တံ– ထိုမလ္လိကာဖုရားကို။ တထာ– အားဖြင့်၊ ကျေးဇူးချေဖျက်ခြင်း (မက္ခတရားဆိုးရှိခြင်း) သည် အမင်္ဂလာ (မင်္ဂလာမဲ့ခြင်း) ဖြစ်ရကား ကျေးဇူးချေဖျက်သူ,ကျေးဇူးကန်းသူသည် လဆုတ်ညလပမာ တစ်နေ့တခြား ဆုတ် ယုတ်သွားတတ်၏၊ ထိုကြောင့် ဂုဏ်ကျေးဇူးချေဖျက်တတ်သော မက္ခတရားဆိုး မဖြစ် အောင် သတိပြုသင့်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၅၀]...
ဩနတံ– ညွှတ်နေသည်ကို၊ (ကုန်းနေသည်ကို၊) ဒိသွာ။ အသဒ္ဓမ္မသန္ထဝံ– မသူ တော်တို့၏ အကျင့်ဖြင့် ပေါင်းသင်းခြင်းကို။ ဝါ– မေထုန်စပ်ယှက်ခြင်းကို။ ကာတုံ–ငှာ။ အာရဘိ– ပြီ။ သာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရားသည်။ ဖဿံ– အတွေ့အထိကို။ သာဒိယန္တီ– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ ရာဇာပိ– သည်လည်း။ ဥပရိပါသာဒေ– ၌။ ဝါတပါနေန–လေသောက်ပြူတင်းဖြင့်။ ဩလောကေန္တော– သော်။ တံ– ထိုမလ္လိကာဖုရားကို။ ဒိသွာ– ၍။ တတော– ထိုရေချိုးခန်းမှ။ အာဂတကာလေ– ၌။ “ဝသလိ– အယုတ်မ! နဿ– ပျက်စီးချေလော။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝရူပံ– ကို။ အကာသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဒေဝ– မြတ်! မယာ– သည်။ ကိံ– ကို။ ကတံ– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ သုနခေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သန္ထဝေါ– ပေါင်းဖက်ခြင်းကို၊ (ကတော– ပြီ၊) ဣတိ– ပြီ။ ဒေဝ! ဧတံ– ဤသို့ ပြုခဲ့ခြင်းသည်။ နတ္ထိ– ပါ။ ဣတိ– ပြီ။ မယာ– သည်။ သာမံ– ကိုယ်တိုင်။ ဒိဋ္ဌံ– ပြီ။ အဟံ– သည်။ တဝ– သင်၌။ ဝါ– သင့်ကို။ န သဒ္ဒဟိဿာမိ–မယုံနိုင်ပါ၊ (တစ်နည်း) တဝ– ၏၊ (ဝစနံ– စကားကို၊) န သဒ္ဒဟိဿာမိ– မယုံပါ။ ဝသလိ– မ! နဿ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ– မြတ်! ယော ကောစိ– သည်။ ဣမံ ကောဋ္ဌကံ– ဤရေအိမ်သို့၊ (ဤရေချိုးခန်းသို့)၊ ပဝိဋ္ဌော– ဝင်လျက်။ ဣမိနာ ဝါတပါနေန– ဖြင့်။ ဩလောကေန္တဿ– ကြည့်သူအား။ ဧကောဝ– တစ်မျိုးသည်ပင်။ ဒွိဓာ– ၂မျိုးအပြားအားဖြင့်။ ပညာယတိ– ထင်၏၊ (ပေါ်၏)။” ဣတိ– သို့။ အဘူတံ–မဟုတ်မမှန်သော စကားကို။ ကထေသိ– ပြီ။ ဒေဝ– မြတ်! မေ– ၌။ ဝါ– ကို။ သစေ
တဝ န သဒ္ဒဟိဿာမိ။ ။ “ဘဂဝတော သဒ္ဓါယာတိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ(သံဋီ၊၂၊၃၇၇)”အဖွင့်၌ “ဘဂဝတော”ကဲ့သို့ “တဝ”၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို သတ္တမီအနက်၌ သက်ပါ၊ “သတ္ထာရာနံ န သဒ္ဒဟန္တိ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၂)”ကို “သတ္ထာရာနံ- တို့ကို၊ န သဒ္ဒဟန္တိ ကိံ ပန- မယုံကြည်ကုန်သလော?(ပြည်နီနိ- ၃, ၁၁)”ဟု “သတ္ထာရာနံ”ကို ကံအနက်ပေးပုံကို နည်းမှီ၍ ကံအနက် တစ်နည်းပေးသည်၊ “ပရဿ သဒ္ဒဟိတွာတိ ပရဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ(သံဋီ၊၁၊၁၂၂)”အဖွင့်၌ “ပရဿ”၏ စပ်ရာကို “ဝစနံ”ဟု ထည့်ပါဌ်ထည့်သကဲ့သို့ ဤ၌လည်း “တဝ”၏ စပ်ရာကို “ဝစနံ”ဟု ထည့်ပါဌ်ထည့်၍ တစ်နည်းပေးသည်၊ နောက်နား၌ “တဿာ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ”ဟု “ဝစနံ” တိုက်ရိုက် ပါပုံကို ထောက်လျှင် “ဝစနံ”ဟု ထည့်ပါဌ်ထည့်ပေးခြင်းက အဋ္ဌကထာဆရာ၏ အလို တော်ကျ ဖြစ်မည်။
...[စာမျက်နှာ- ၅၁]...
န သဒ္ဒဟသိ– အံ့၊ (တစ်နည်း) မေ– ၏၊ (ဝစနံ– ကို၊) သစေ န သဒ္ဒဟသိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဧတံ ကောဋ္ဌကံ– ဤရေချိုးခန်းသို့။ ပဝိသ– လော။ အဟံ– သည်။ တံ– ကို။ ဣမိနာ ဝါတပါနေန– ဖြင့်။ ဩလောကေဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ မူဠှဓာတုကော– တွေဝေသော သဘောရှိ၏။ တဿာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရား၏။ ဝစနံ– ကို။ သဒ္ဒဟိတွာ– ၍။ ကောဋ္ဌကံ– သို့။ ပါဝိသိ– ပြီ။ သာပိ ခေါ ဒေဝီ– သည် လည်း။ ဝါတပါနေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ဩလောကေန္တီ– လျက်။ “အန္ဓဗာလ– ကန်း မိုက်သော။ မဟာရာဇ– ကြီး! ဧတံ– ဤအမှု (အပြုအမူ) သည်။ ကိံ နာမ– အဘယ် မည်သော အမှု (အပြုအမူ) နည်း? အဇိကာယ– ဆိတ်မနှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သန္ထဝံ– ကို။ ကရောသိ– ပြုနေ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘဒ္ဒေ– ရှင်မ! အဟံ– သည်။ ဧဝရူပံ– ဤသို့သဘောရှိသောအမှု (အပြုအမူ) ကို။ န ကရောမိ– ပါ။” ဣတိ စ–လျှင်။ ဝုတ္တေပိ– သော်လည်း။ “မယာ– သည်။ သာမံ– တိုင်။ ဒိဋ္ဌံ– ပြီ။ အဟံ– သည်။ တဝ– သင်၌။ ဝါ– သင့်ကို။ န သဒ္ဒဟိဿာမိ– မယုံနိုင်ပါ၊ (တစ်နည်း) တဝ– ၏၊ (ဝစနံ– စကားကို၊) န သဒ္ဒဟိဿာမိ– မယုံနိုင်ပါ။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။
တံ– ထိုစကားကို။ သုတွာ– ၍။ ရာဇာ– သည်။ “အဒ္ဓါ– မချွတ်ဧကန်။ ဣမံ ကောဋ္ဌကံ– သို့။ ပဝိဋ္ဌော– သည်၊ (သမာနော)၊ ဧကောဝ– သည်ပင်။ ဒွိဓာ– အားဖြင့်။ ပညာယတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ သဒ္ဒဟိ– ပြီ။ မလ္လိကာ– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “(ဣမဿ ရညော– ဤမင်း၏။ ဝါ– သည်၊) အန္ဓဗာလတာယ– ပညာမျက်စိကန်း မိုက်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်၊ [အန္ဓဗာလန္တိ ပညာစက္ခုနာ အန္ဓံ ဗာလဇနံ၊- သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၃၆၅၊] မယာ– သည်။ အယံ ရာဇာ– ကို။ ဝဉ္စိတော– လှည့်ပတ်အပ်ခဲ့ပြီ။ မေ– သည်။ ပါပံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။ စ– သည်သာမကသေး။ မေ– သည်။ အယံ– ဤမင်းကို။ အဘူတေန– မဟုတ်မမှန်သော စကားဖြင့်။ အဗ္ဘာစိက္ခိတော– စွတ်စွဲအပ်ပြီ။ မေ– ၏။ ဣဒံ ကမ္မံ– ကို။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ဇာနိဿတိ– မည်။ ဒွေ– ကုန်သော၊
သဒ္ဒဟိတွာ။ ။ “ဘရိယာယ သဒ္ဒဟိတွာ”စသည်၌ ရာဂဖြင့် ယုံကြည်ခြင်း, “မိစ္ဆာ- ဒိဋ္ဌီနံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ”စသည်၌ မောဟဖြင့် ယုံကြည်ခြင်း, “သဒ္ဒဟတိ တထာ- ဂတဿ ဗောဓိံ”စသည်၌ သဒ္ဓါဖြင့် ယုံကြည်ခြင်း”ဟု ယုံကြည်ခြင်း၃မျိုး ရှိ၏၊ ဤ၌ ရာဂဖြင့် ယုံကြည်ခြင်းကို ယူပါ။(ဓမ္မဋီ- ၂၂၁)
...[စာမျက်နှာ- ၅၂]...
အဂ္ဂသာဝကာပိ– တို့သည်လည်းကောင်း။ အသီတိ– ၈၀,သော။ မဟာသာဝကာပိ– တို့သည်လည်းကောင်း။ ဇာနိဿန္တိ– ကြလိမ့်မည်။ မေ– သည်။ ဘာရိယံ– သော။ ကမ္မံ– ကို။ အဟော ကတံ ဝတ– ဩော်...ပြုအပ်မိလေစွ၊ ” [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၆၃ရှု၊] ဣတိ– ပြီ။ အယံ– ဤမလ္လိကာမိဖုရားသည်။ ရညော– ၏။ အသဒိသဒါနေအသဒိ–သဒါန၌၊ (အတူမရှိသော အလှူ၌)၊ သဟာယိကာ– သည်။ အဟောသိ ကိရ– ဖြစ်ခဲ့သတဲ့။ စ– ဆက်။ တတ္ထ– ထိုအသဒိသဒါန၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ကတပရိစ္စာဂေါ–ပြုအပ်သောစွန့်ကြဲခြင်းသည်။ ဓနဿ– ၏။ စုဒ္ဒသကောဋိအဂ္ဃနကော– ၁၄ကုဋေ ထိုက်တန်သည်။ အဟောသိ ကိရ– ဖြစ်ပြီတဲ့။ ပန– အထူးကား။ တထာဂတဿ–ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သေတစ္ဆတ္တံ– ထီးဖြူလည်းကောင်း။ နိသီဒနပလ္လင်္ကော– ထိုင်တော် မူရာပလ္လင်လည်းကောင်း။ အာဓာရကော– သပိတ်ခြေလည်းကောင်း။ ပါဒပီဌံ–ခြေဆေးအင်းပျဉ်လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဣမာနိ စတ္တာရိ– ဤ၄မျိုးတို့သည်။ အနဂ္ဃာနေဝ– ပိုင်းဖြတ်အပ်သော တန်ဖိုးမရှိကုန်သည်သာ။ ဝါ– အတိုင်းမသိ, တန်ဖိုး ရှိကုန်သည်သာ၊ (တန်ဖိုးမဖြတ်နိုင်ကုန်သည်သာ)၊ အဟေသုံ ကိရ– ကုန်ပြီတဲ့၊ [ကိရကို လိုက်ပေးသည်၊] သာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရားသည်။ မရဏကာလေ– သေခါနီးအခါ၌။ ဧဝရူပံ– သော။ မဟာပရိစ္စာဂံ– ကြီးစွာသော စွန့်လှူမှု ကို။ န+အနုဿရိတွာ– အမှတ်မရနိုင်၍။ တဒေဝ ပါပကမ္မံ– ထိုမကောင်းမှုကိုသာ။ အနုဿရန္တီ– လျက်။ ကာလံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ အဝီစိမှိ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ ရညော– သည်။ သာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရားသည်။ ဝါ– ကို။ အတိဝိယ– လျှင်။ ပိယာ–ချစ်အပ်သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သော– ထိုမင်းသည်။ ဗလဝသောကာဘိဘူတော–အားကြီးသော သောကသည် လွမ်းမိုးအပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တဿာ– ထိုမလ္လိကာ မိဖုရား၏။ သရီရကိစ္စံ– ကိုယ်၌ ပြုထိုက်သော ကိစ္စကို၊ (မီးသင်္ဂြိုဟ်မှုကို) [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၈၈ရှု၊] ကာရေတွာ– စေ၍။ “အဿာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရား၏။ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ–ဖြစ်ရာအရပ်ကို။ ပုစ္ဆိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ အဂမာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ၊ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် ပြုလသော်။ သော– ထိုမင်း သည်။ အာဂတကာရဏံ– လာခြင်း၏ အကြောင်းကို။ န သရတိ– အမှတ်မရ၊
အနဂ္ဃါနိ။ ။ နတ္ထိ အဂ္ဃမေတေသန္တိ အနဂ္ဃါနိ၊ အပရိမာဏဂ္ဃါနိ အဂ္ဃိတုမသက္ကုဏေယျာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊- သီဋီသစ်၊၁၊၇၄
...[စာမျက်နှာ- ၅၃]...
တထာ– အားဖြင့်။ အကာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ သာရဏီယဓမ္မကထံ– အမြဲမပြတ် အမှတ်ရထိုက်သော စကားကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၈၆ရှု၊] သုတွာ– ၍။ ဂေဟံ– စံအိမ်တော်သို့။ ဝါ– နန်းတော်သို့။ ပဝိဋ္ဌကာလေ– ၌။ သရိတွာ– ၍။ “ဘဏေ– တို့! အဟံ– သည်။ မလ္လိကာယ– ၏။ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ– ကို။ ပုစ္ဆိဿာမိ–အံ့။ ဣတိ– ကြံ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပမုဋ္ဌော– မေ့သွားပြီ။ သွေ– ၌။ ပုန၊ ပုစ္ဆိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြော၍။ ပုနဒိဝသေပိ– ၌လည်း။ အဂမာသိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ပဋိပါဋိယာ– အစဉ်အားဖြင့်။ သတ္တ ဒိဝသာနိ– ၇ရက်တို့ ပတ်လုံး။ ယထာ– သော်။ သော– သည်။ န သရတိ– မရ။ တထာ– အားဖြင့်။ အကာသိ– ပြီ။ သာပိ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရားသည်လည်း။ သတ္တာဟမေဝ– ၇ရက်ပတ်လုံး သာ။ နိရယေ– ၌။ ပစ္စိတွာ– ကျက်၍။ အဋ္ဌမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ တတော– ထိုငရဲမှ။ စုတာ– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တုသိတဘဝနေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ သတ္ထာ– သည်။ အဿ– ထိုကောသလမင်း၏။ အသရဏဘာဝံ– ကို။ အကာသိ ပန– နည်း? ဣတိ– ဤကား အမေးနည်း။ ကိရ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ သာ– ထို မလ္လိကာ မိဖုရားသည်။ ဝါ– ကို။ တဿ– ထိုမင်းသည်။ အတိဝိယ– လျှင်။ ပိယာ– အပ်သည်။ မနာပါ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ တဿာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရား၏။ နိရယေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဧဝရူပါ– သော။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာ– သဒ္ဓါ တရားနှင့် ပြည့်စုံသူမသည်။ နိရယေ– ၌။ သစေ နိဗ္ဗတ္တာ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ကိံ– ကို။ ကရိဿာမိ– နည်း။” ဣတိ– သို့။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ပဉ္စန္နံ– ၅လီကုန်သော။ ဘိက္ခုသတာနံ– ရဟန်းအရာတို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ [ပဉ္စန္နံ– ကုန်သော။ ဘိက္ခုသတာနံ– ရဟန်း၅၀၀,တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်၊] ဂေဟေ– ၌။ ပဝတ္တံ– သော။ နိစ္စဘတ္တံ– အမြဲမပြတ်, ပေးလှူအပ်သောဆွမ်းကို။ ဝါ– လှူနေကျဆွမ်းကို၊ (နိစ္စဘတ်ကို)၊ [နိစ္စံ+ဒါတဗ္ဗံ+ဘတ္တံ နိစ္စဘတ္တံ၊၊ -ကင်္ခါဋီသစ်-၄၃၄၊] ဟရာပေတွာ– ပယ်ရှားစေ၍။ ဝါ– စေလသော်။ ဝါ– စေခြင်းကြောင့်။ နိရယေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တေယျ– ၏။ တေန– ကြောင့်။ သတ္ထာ– သည်။ အဿ– ၏။ သတ္တာဟံ– လုံး။ အသရဏဘာဝံ– ကို။ ကတွာ– ၌။ အဋ္ဌမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရန္တော– လသော်။ သယမေဝ– သာလျှင်။ ရာဇကုလဒွါရံ– မင်းနန်းတော်တံခါးသို့။ အဂမာသိ– မူပြီ၊ [နောက်၌ “တေန”ရှိသဖြင့် ကိရကို ဟေတုအနက်ဟောယူ၍ ပေးခဲ့သည်။ အနုဿဝန
...[စာမျက်နှာ- ၅၄]...
(တစ်ဆင့်ကြားခြင်း) အနက်ယူ၍ “သာ– ထိုမလ္လိကာမိဖုရားသည်။ ဝါ– ကို။ ပေ၊ ရာဇကုလဒွါရံ– သို့။ အဂမာသိ ကိရ– ကြွတော်မူခဲ့သတဲ့”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။ (ဓမ္မဘာ-၁, ၆၃၇)] ရာဇာ– သည်။ “သတ္ထာ– သည်။ အာဂတော– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပတ္တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ပါသာဒံ– သို့။ အဘိရုဟိတုံ– တက်ခြင်းငှာ။ အာရဘိ– အားထုတ်ပြီ။ ပန– သို့သော်လည်း။ သတ္ထာ– သည်။ ရထသာလာယ– ရထားထားရာအဆောင်၌၊ (ရထားဂိုထောင်၌)၊ [ရထဿ+ဌပနာ+သာလာ ရထဿာလာ– ရထားကို ထားရာအဆောင် (အဆောက်အဦး)၊ -မအူပါရာနိ-၁, ၄၂၂ ဟတ္ထိဿာလံရှု၊] နိသီဒိတုံ– ငှာ။ အာကာရံ– အခြင်းအရာကို။ ဒဿေသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ တတ္ထေဝ– ၌ပင်။ နိသီဒါပေတွာ– ၍။ ယာဂုခဇ္ဇကေန– ယာဂု, ခဲ ဖွယ်ဖြင့်။ ပဋိမာနေတွာ– မြတ်နိုးစေ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ နိသိန္နောဝ– လျက်သာ။ ဘန္တေ– ရား! အဟံ– သည်။ မလ္လိကာယ– သော။ ဒေဝိယာ– ၏။ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ– ဖြစ်ရာဌာနကို။ ပုစ္ဆိဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ဤသို့ ကြံ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ ပမုဋ္ဌော– မေ့ခဲ့ပါပြီ။ ဘန္တေ– ရား! သာ– သည်။ ကတ္ထ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တာ နု ခေါ– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ မဟာရာဇ– ကြီး! တုသိတဘဝနေ– ၌၊ (နိဗ္ဗတ္တာ– ပြီ၊) ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! တာယ– သည်။ တုသိတဘဝနေ– ၌။ အနိဗ္ဗတ္တန္တိယာ– မဖြစ်လသော်။ အညော– သော။ ကော– သည်။ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ– နည်း? ဘန္တေ! တာယ– နှင့်။ သဒိသာ– သော။ ဣတ္ထီ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဟိ– မှန်။ တဿာ– ထိုမလ္လိကာ၏။ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု– ထိုင်ရာအရပ်အစရှိသည်တို့၌။ “သွေ– ၌။ တထာဂတဿ– အား။ ဣဒံ– ဤလှူဖွယ်ဝတ္ထုကို။ ဒဿာမိ– မည်၊ (တထာဂတဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်၊) ဣဒံ– ဤလှူဖွယ်ဝတ္ထုကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ဤသို့။ ဒါနသံဝိဓာနံ– ပေးလှူမှုကို စီမံခြင်းကို။ ဌပေတွာ– ထား၍။ အညံ– သော။ ကိစ္စမေဝ– သည်ပင်။ နတ္ထိ– ပါ။ ဘန္တေ! တဿာ– ထိုမလ္လိကာ၏။ ပရလောကံ– ကို။ ဂတကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ မေ– ၏။ သရီရံ– ကို။ န ဝဟတိ– မရွက်ဆောင်နိုင်ပါ။ ဣတိ– ဤသို့ လျှောက်ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုမင်းကို။ သတ္ထာ– သည်။ “မဟာရာဇ! မာ စိန္တယိ– နှင့်။ သဗ္ဗေသံ– အလုံးစုံသော သတ္တဝါတို့၏။ အယံ– ဤသေခြင်းသဘောသည်။ ဓုဝဓမ္မော– မြဲသောသဘောတည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”မဟာရာဇ! အယံ– ဤရထားသည်။ ကဿ– အဘယ်သူ၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၅]...
ရထော– ရထားနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ တံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ရာဇာ– သည်။ သိရသ္မိံ– ၌။ အဉ္ဇလိံ– ကို။ ပတိဋ္ဌာပေတွာ– တည်စေ၍။ ”ဘန္တေ! မေ– ၏။ ပိတာမဟဿ– အဘိုး၏။ ရထော– ပါတည်း။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “အယံ– သည်။ ကဿ– ၏၊ (ရထော– နည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မေ– ၏။ ပိတု– ၏၊ (ရထော–ပါတည်း၊)” ဣတိ– ပြီ။ “အယံ ပန ရထော– သည်ကား။ ကဿ– ၏၊ (ရထော–နည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မမ– ၏၊ (ရထော– တည်း၊)” ဣတိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ သတ္ထာ– သည်။ “မဟာရာဇ! တဝ– ၏။ ပိတာမဟဿ– ၏။ ရထော– သည်။ တေနေဝါကာရေန– ထိုသို့သော အခြင်းအရာအားဖြင့်သာလျှင်။ တဝ– ၏။ ပိတု– ၏။ ရထံ– သို့၊ (ရထားအဖြစ်သို့၊) န ပါပုဏိ– မရောက်။ တဝ– ၏။ ပိတု– ၏။ ရထော– သည်။ တဝ– ၏။ ရထံ– သို့။ န ပါပုဏိ၊ ဧဝရူပဿ နာမ– သော။ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿာပိ– ထင်းတုံးထင်းဖွဲ၏လည်း၊ (သန္တိကံ– သို့၊) ဇရာ– သည်။ အာဂစ္ဆတိ– ရောက်လာသေး၏။ အတ္တဘာဝဿ ပန– ၏ကား၊ (သန္တိကံ– သို့၊) ကိမင်္ဂံ– အဘယ်အကြောင်းကြောင့်။ ဇရာ– သည်၊ (န) အာဂစ္ဆတိ– မရောက်လာ မည်နည်း၊ [“မရောက်ဘဲ ဘယ်ရှိမလဲ၊ ဧကန် ရောက်လာမှာပေါ့”ဟု ဆိုလိုသည်၊] (တစ်နည်း) အတ္တဘာဝဿ ပန– ၏ကား၊ (သန္တိကံ– သို့။ ဇရာ– သည်။ အာဂစ္ဆတိ– ရောက်လာ၏။ ဣတိ– သို့၊) ကိမင်္ဂံ– အကြောင်းဆိုဘွယ် အဘယ်မှာ ရှိပါတော့ အံ့နည်း၊ [“ရောက်လာခြင်း၏ အကြောင်းကို အထူးပြောနေဖွယ် မလိုပါ”ဟု ဆိုလို သည်၊ (ပါရာဘာ-၄, ၄၄၄)] မဟာရာဇ! ဟိ– မှန်။ သပ္ပုရိသဓမ္မဿေဝ– သူတော် ကောင်းတရား၏သာလျှင်။ ဇရာ– ဆွေးမြေ့ယိုယွင်း အိုမင်းခြင်းသည်။ နတ္ထိ– မရှိ။
ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿာပိ။ ။ ကေန ဝါတေန+ဣင်္ဂတိ အပဂစ္ဆတီတိ ကလိင်္ဂရံ၊ [က+ ဣင်္ဂ+အရ၊ လလာ၊ ပု- န၊] ကလံ+ဂိရတီတိ ကလိင်္ဂရံ၊ [ကလ+ဂိရ+အ၊- ဓာန်ဋီ- ၄၅၃၊] ကဌိတဗ္ဗံ ဟသိတဗ္ဗန္တိ ကဌံ၊ ကဌံ ဝိယ+ဂရဟိတဗ္ဗန္တိ ကလိင်္ဂရံ၊ [ကဌ+ဣင်္ဂ၊ ဌကို လ ပြု၊ -ဂဠုန်- ၅၄၊] ကဋ္ဌဿ+ကလိင်္ဂရံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရံ၊ “ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿ”၏ စပ်ရာပုဒ်ကို “သန္တိကံ”ဟု ထည့်သည်၊ “ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿ”၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို ကံအနက်၌ သက်၍ “ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿ- သို့၊ ဇရာ- သည်၊ အာဂစ္ဆတိ”ဟု တစ်နည်းပေးနိုင်သည်၊ မှန်၏- အာချာတ်ကြိယာ၏ ကံသည် တစ်ခါတရံ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ဖြင့် ရှိနိုင်သည်။ (ဘေဒ၊ ဘေဒ ဘာ- ၃၆၈)]
...[စာမျက်နှာ- ၅၆]...
အဇီရကာ– မအိုကုန်သော။ သတ္တာ နာမ ပန– တို့သည်ကား။ နတ္ထိ– မရှိကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဇီရန္တိ ဝေ၊ ပေ၊ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဇီရန္တိ ဝေ ရာဇရထာ သုစိတ္တာ, အထော သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတိ၊ သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ, သန္တော ဟေဝ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ။
သုစိတ္တာ– အလွန်ဆန်းကြယ်ကုန်သော။ ရာဇရထာ– မင်းတို့၏ ရထားတို့ သည်။ ဝေ– စင်စစ်။ ဇီရန္တိ– ဆွေးမြေ့ရကုန်၏။ အထော– ထို့ပြင်။ သရီရမ္ပိ– ခန္ဓာ ကိုယ်သည်လည်း။ ဇရံ– ဆွေးမြေ့အိုမင်းခြင်းသို့။ ဥပေတိ– ရောက်ရ၏။ သတံ–ဘုရားအစရှိသော သူတော်ကောင်းတို့၏။ ဓမ္မော စ– လောကုတ္တရာတရားကိုးပါး သည်ကား။ ဇရံ– သို့။ န ဥပေတိ– မရောက်၊ (ဧဝံ– ဤသို့၊) သန္တော– ဘုရားအစရှိ သော သူတော်ကောင်းတို့သည်။ သဗ္ဘိ– သူတော်ကောင်းတို့နှင့်၊ (သဒ္ဓိံ– အတူ၊) ဟဝေ– စင်စစ်။ ပဝေဒယန္တိ– ပြောဆိုချီးမွမ်းတော်မူကုန်၏။
တတ္ထ– ၌။ ဝေတိ– ကား။ နိပါတော– နိပါတ်ပုဒ်တည်း။ သုစိတ္တာတိ– ကား။ သတ္တဟိ– ကုန်သော။ ရတနေဟိ– တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ အပရေဟိ– ကုန်သော။ ရထာလင်္ကာရေဟိ စ– ရထားတန်ဆာတို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ သုဋ္ဌု– ကောင်းစွာ။ စိတ္တိတာ– ဖြစ်သောဆန်းကြယ်သည်၏အဖြစ်ရှိကုန်သော။ ဝါ– ဆန်းကြယ်ကုန် သော။ ရာဇူနံ– တို့၏။ ရထာပိ– တို့သည်လည်း။ ဇီရန္တိ– ဆွေးမြေ့ယိုယွင်းရကုန်၏။
စိတ္တိတာ။ ။ စိတ္တံ+သဉ္ဇာတံ ယေသန္တိ စိတ္တိတာ- ဖြစ်သောဆန်းကြယ်သည်၏အဖြစ် ရှိသော မင်းရထားတို့၊ စိတ္တနောင် သဉ္ဇာတအဿတ္ထိအနက်၌ ဣတပစ္စည်းသက်၊ စိတ္တ၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံပါ၊(ဒီဋီ၊၂၊၄၀)၊ “စိတ္တိတာ”သည် “သုစိတ္တာ”၌ စိတ္တာ၏ အဖွင့်တည်း၊ ဤသို့ အဿတ္ထိတဒ္ဓိတ်ပုဒ်ဖြင့် ဖွင့်သဖြင့် “စိတ္တေတီတိ စိတ္တာ”ဟု ကတ္တုသာဓ်ပြုရသည်၊ ထိုနောင် “သုဋ္ဌု+စိတ္တာ သုစိတ္တာဟု ဆက်ပါ။
တစ်နည်း။ ။ စိတ္တံ ဝိစိတ္တဘာဝံ+ဣတာ ဂတာ စိတ္တိတာ- ဆန်းကြယ်သည်၏ အဖြစ်သို့ ရောက်သော မင်းရထားတို့၊ စိတ္တပုဒ်နှင့် ဣတပုဒ်ကို သမာသ်စပ်ထားသည်။
(ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၅၇)၊ (တစ်နည်း) စိတ္တီယန္တေတိ စိတ္တိတာ၊ စုရာဒိ စိတ္တဓာတ်, စိတ္တီကရဏ (အဆန်းတကြယ်ပြုခြင်း) အနက်, တပစ္စည်းဟု ယူပါ။ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၉၉၊ ထေရီ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၆၄၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၅, ၅၂၄)
...[စာမျက်နှာ- ၅၇]...
သရီရမ္ပီတိ– ကား။ ကေဝလံ– သက်သက်။ ရထာ ဧဝ– တို့သည်သာ၊ (ဇရံ– သို့။ န (ဥပေန္တိ)– ကပ်ရောက်ကုန်သည် မဟုတ်သေး။ သုပ္ပဋိဇဂ္ဂိတံ– ကောင်းစွာ ပြုစု စောင့်ရှောက်အပ်သော။ ဣဒံ သရီရမ္ပိ– သည်လည်း။ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနိ– ဖြစ်သော သွားကျိုးခြင်းရှိသည်၏အဖြစ်အစရှိသည်တို့သို့။ ပါပုဏန္တံ– ရောက်လျက်။ ဇရံ– သို့။ ဥပေတိ– ၏။ သတဉ္စာတိ– ကား။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ သန္တာနံ– သူတော် ကောင်းဖြစ်ကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ နဝဝိဓော– ၈-ပါးအပြားရှိသော။ လောကုတ္တရဓမ္မော စ– သည်ကား။ ကိဉ္စိ– သော။ ဥပဃာတံ– ပျက်စီးခြင်းသို့။ န ဥပေတိ– မကပ်ရောက်။ ဣတိ– ကြောင့်။ န ဇရံ ဥပေတိ နာမ– ၏။ ပဝေဒယန္တီတိ– ကား။ ဆက်ဦးအံ့– ဒုတိယနည်း၌ “စိတ္တံ ဝိစိတ္တံ+ဣတာ”ဟု ဓာတ် (ဓာတ်နက်) က ကံ ပုဒ်ဖြစ်ခြင်း, တတိယနည်း၌ အပစ္စည်းဖြင့်ရှိသော “စိတ္တာ”ကို “စိတ္တိတာ”ဟု တ ပစ္စည်းဖြင့် လဲလှယ်၍ ဖွင့်သောကြောင့် ဤနောက်နည်းများအလို “သုစိတ္တာ”၌ “စိတ္တာ” ကို “စိတ္တီယန္တေတိ စိတ္တာ– ဆန်းကြယ်အောင် ပြုလုပ်အပ်ကုန်သောရထားတို့”ဟု ကမ္မ သာဓ်ပြုပါ။
ခဏ္ဍိစ္စာဒီနိ။ ။ ခဏ္ဍံ+ဇာတံ ဧတဿာတိ ခဏ္ဍိတော- ဖြစ်သော သွားကျိုးပြတ် ပျက်စီးခြင်းရှိသောပုဂ္ဂိုလ်၊ [ခဏ္ဍ+ဣတ၊ သဉ္ဇာတအဿတ္ထိတဒ္ဓိတ်၊- မဋီ၊၁၊၃၁၅၊] (တစ်နည်း) ခဏ္ဍံ+ဣတော ဂတော ခဏ္ဍိတော- သွားကျိုးပြတ်ပျက်စီးခြင်းသို့ ရောက် သောပုဂ္ဂိုလ်၊ [ခဏ္ဍ+ဣတ၊ ဒုတိယာတပ္ပုရိသ်၊- ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၁၉၊] ခဏ္ဍတီတိ ခဏ္ဍိ တော- ဇရာကြောင့် သွားကျိုးပြတ်ပျက်စီးသောပုဂ္ဂိုလ်၊ [ခဍိ+တ၊] ခဏ္ဍိတဿ+ဘာဝေါ ခဏ္ဍိစ္စံ- ဖြစ်သော သွားကျိုးပြတ်ပျက်စီးခြင်းရှိသူ၏ ဖြစ်ကြောင်း ဖြစ်ရာ သွားကျိုးခြင်း၊ အာဒိဖြင့် ပါလိစ္စ(ဆံဖြူခြင်း), ဝလိတ္တစတာ(အရေတွန့်ခြင်း)”စသည်ကို ယူပါ။
ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၇၊ ဒီဋီ၊၂၊၃၃၇။ ။ ထို၌ “ခဏ္ဍိတာ+ဒန္တာ ယေသန္တိ ခဏ္ဍိတာ-ကျိုးပြတ်ပျက်စီးသောသွားရှိသူတို့၊ “ခဏ္ဍိတဒန္တာ”ဟု ဆိုလိုလျက် နောက်ဒန္တပုဒ်ကိုချေ၊ ခဏ္ဍိတာနံ+ဘာဝေါ ခဏ္ဍိစ္စံ- ကျိုးပြတ်ပျက်စီးသောသွားရှိသူတို့၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ သွားကျိုးခြင်း”ဟု ပြု၏၊ “ခဏ္ဍိတာ”ကိုကား ရှေ့နည်းကဲ့သို့ “ခဏ္ဍံ+ဇာတံ ဧတေသန္တိ ခဏ္ဍိတာ- ဖြစ်သော ကျိုးပြတ်ပျက်စီးခြင်းရှိသောသွားတို့၊ (တစ်နည်း) ခဏ္ဍံ+ဣတာ ဂတာ ခဏ္ဍိတာ- သွားကျိုးပြတ်ပျက်စီးခြင်းသို့ ရောက်သောသွားတို့၊ ခဏ္ဍန္တီတိ ခဏ္ဍိတာ-ဇရာကြောင့် ကျိုးပြတ်ပျက်စီးသောသွားတို့”ဟု ပြုနိုင်သည်၊ ထို့ပြင် “ခဏ္ဍေတဗ္ဗာတိ ခဏ္ဍိတာ- ဇရာသည် ချိုးဖြတ်အပ်သောသွားတို့”ဟုလည်း ပြုနိုင်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၅၈]...
ဧဝံ– သို့။ သန္တော– ကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါဒယော– တို့သည်။ သဗ္ဘိ ပဏ္ဍိတေဟိ– ပညာ ရှိတို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကထေန္တိ– ကုန်၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်၊ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ၊ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထု ပြီးပြီ။
မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
သဗ္ဘိ ပဏ္ဍိတေဟိ ကထေန္တိ။ ။ သန္တနောင် ဟိဝိဘတ်ကို ဘိပြု, သန္တကို သပြု, ဗဒွေဘော် လာ၍ ပြီးသည်၊ (တစ်နည်း) သျာဒီသု သဗ္ဘိ(နီတိ- ၃၈၀)သုတ်, ဝိဗောအလို သန္တသဒ္ဒဿစသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သန္တကို သဗ္ဘိပြု, ဟိဝိဘတ်ချေ၊ (ဝိဗော- ၇၄)၊ ဓာန်- ၈၄၁ဂါထာလာ သာဓုသဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ သန္တသဒ္ဒါ ပညာရှိ သူတော်ကောင်းအနက်ဟောတည်း၊ ထိုကြောင့်“ပဏ္ဍိတေဟိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ (မ၊ဋ္ဌ၊ ၃, ၆)၊ “ကိလေသေ သမေန္တိ ဝူပသမေန္တီ သန္တာ၊(ပါတိပဒတ္ထ- ၁၇၂)၊ သမ္မန္တီတိ သန္တာ၊ (နိဒီ- ၄၈၈)၊(တေဟိ သဗ္ဘိ)”ဟုပြု၊ ဤအလို ဂစ္ဆန္တာဒိဂိုဏ်းတည်း၊ “ကထေန္တိ”ဖြင့် “ပဝေဒယန္တိ”၌ စုရာဒိ ဝိဒဓာတ် အာချာန(ပြောခြင်း)အနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ ပအတွက်မဖွင့်သဖြင့် ပကား အနက်မဲ့တည်း။
သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇။ ။ ထို၌ ဓမ္မောအရ နိဗ္ဗာန်ကို ယူ၍ သဗ္ဘိသဒ္ဒါ “(၁) သူတော် ကောင်း, (၂) နိဗ္ဗာန်, (၃) သုန္ဒရ”ဟူသော အနက်၃မျိုးဟောကြောင်းကို ဆို၏၊ ထိုတွင် သူတော်ကောင်းကို ဟောရာ၌ “သီဒနသဘာေဝ ကိလေသေ ဘိန္ဒန္တီတိ သဗ္ဘီ၊ [သဒ+ဘိဒိ+ကွိ၊ -နီတိဓာတု- ၃၆၉၊]”ဟု ပြုပါ၊ သဗ္ဘိပုဒ်နောင် ဟိဝိဘတ်ချေ၊ ပုံလိင်, ရတ္တာဒိ, ဣကာရန္တတည်း၊ အထက်အတိုင်း အနက်ပေးပါ။
နိဗ္ဗာန်အနက်။ ။ ဤအနက်ကို ဟောရာ၌ “သတံ- တို့၏၊ ဓမ္မော- နိဗ္ဗာန်တရား သည်၊ ဇရံ- သို့၊ န ဥပေတိ၊ (တသ္မာ- ကြောင့်၊) သန္တော- တို့သည်၊ သဗ္ဘိံ- နိဗ္ဗာန်ကို၊ (သတံ- တို့၏၊ ဓမ္မောတိ- ဟူ၍၊) ပဝေဒယန္တိ- ကုန်၏”ဟု “သတံ ဓမ္မော”ကို တန္တနည်း စသည်အရ ၂ခါပေးရသည်၊ ဤအလို “သဗ္ဘိံ ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ် ချေ၍ “သဗ္ဘိ”ဟု ဖြစ်သည်၊ “သီဒနသဘာဝါ ကိလေသာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဘိ၊ [သဒ+ဘိဒိ+ကွိ၊]”ဟု ပြု၊ ရတ္တိကဲ့သို့ စဉ်ပါ။ (နီတိဓာတု- ၃၆၉၊ နီတိပဒ- ၂၃၃)
သုန္ဒရအနက်။ ။ ဤအနက်ကို ဟောရာ၌ “သဗ္ဘိံ- ကောင်းမြတ်သော၊ (ယံ ဓမ္မံ- အကြင်နိဗ္ဗာန်တရားကို၊) သန္တော- တို့သည်၊ ပဝေဒယန္တိ၊ သတံ- တို့၏၊ (သော) ဓမ္မော- ထိုနိဗ္ဗာန်တရားသည်၊ ဇရံ- သို့၊ န ဥပေတိ”ဟု ပေး၊ သုန္ဒရအနက်ကို ဥတ္တမအနက်
...[စာမျက်နှာ- ၅၉]...
၇-လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အပ္ပဿုတာယန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာဠုဒါယိတ္ထေရံ– လာဠုဒါယီထေရ်ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုလာဠုဒါယီထေရ်သည်။ မင်္ဂလံ– မင်္ဂလာရှိသော ကိစ္စကို၊ (မင်္ဂလာကိစ္စကို)၊ ကရောန္တာနံ– ပြုသူတို့၏။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ”တိရောကုဋ္ဋေသု တိဋ္ဌန္တီ”တိ အာဒိနာ– “တိရောကုဋ္ဋေသု တိဋ္ဌန္တိ” အစရှိသော။ နယေန– ဖြင့်။ အဝမင်္ဂလံ– မင်္ဂလာမရှိသောစကားကို၊ [နတ္ထိ+မင်္ဂလံ ဧတဿာတိ အဝမင်္ဂလံ၊ အဝသဒ္ဒါ ပတိ သေဓအနက်။] ကထေတိ– ၏။ အဝမင်္ဂလံ– မင်္ဂလာမရှိသောကိစ္စကို။ ကရောန္တာနံ– တို့၏။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တိရောကုဋ္ဋာဒီသု– တိရောကုဋ္ဋအစရှိသည်တရား စကားတို့ကို။ ကထေတဗ္ဗေသု– ဟောပြောထိုက်ကုန်လသော်။ ဝါ– ထိုက်ကုန် လျက်။ “ဒါနဉ္စ ဓမ္မစရိယာ စာ”တိအာဒိနာ– သော။ နယေန– ဖြင့်။ မင်္ဂလဂါထာ ဝါ– မင်္ဂလာရှိသောဂါထာကိုလည်းကောင်း။ “ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”တိ– “ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ” ဟူသော။ ဝါ– ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ” ဟူသော ဂါထာလျှင် အစအပိုင်းအခြားရှိသော။ ရတနသုတ္တံ ဝါ– ဟုလည်း ဆို၏၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၁၈၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၅, ၅၂၄)၊ “သေဋ္ဌဘာဝေန သန္တော ပါသံသော ဟုတွာ ကိလေသေ ဘိန္ဒတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ သဗ္ဘိ”ဟု ပြုပါ၊ [သန္တ+ဘိဒ+ကွိ၊- သံ.ဋီ၊ ၁၊ ၂၆၃၊]၊ သဗ္ဘိပုဒ်နောင် ဟိဝိဘတ်ချေ၊ အရအားလျော်စွာ အဂ္ဂိ,ရတ္တိ,အဋ္ဌိတို့ကဲ့သို့ စဉ်ရမည်ဖြစ်ရကား ဤ၌ ဓမ္မကို ရသောကြောင့် အဂ္ဂိကဲ့သို့ စဉ်ပါ။ (နီတိပဒ-၂၃၃)
လာဠုဒါယိတ္ထေရံ။ ။ လလီယတိ ဇေဂုစ္ဆီယတီတိ လာလာ- စက်ဆုတ်အပ်သော တံထွေး၊ [လလ+ဏ+အာ၊] လာလံ+ဥဒေတိ ဝဍ္ဎေတိ သီလေနာတိ လာဠုဒါယီ၊ [လာလာ+ဥဒါယီ၊ (ဥ+ဣ+ဏီ)၊ လကို ဠပြု၊] ဤထေရ်သည် စကားပြောလျှင် တံထွေး ကို မကြာမကြာဖြစ်စေတတ်, ထွေးတတ်သောကြောင့် လာဠုဒါယီမည်၏၊ ထိုနောင် “လာဠုဒါယီ စ+သော+ထေရော စာတိ လာဠုဒါယိတ္ထေရော”ဟု ဆက်ပါ။(ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၃၉)
“ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”တိ။ ။ “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ဟု အစိတ်ဖြစ်သော အစဂါထာပါဒကိုသာ ဆိုထားသော်လည်း ဧကဒေသူပစာရ, ဥပ လက္ခဏနည်းဖြင့် ရတနသုတ်ဂါထာအားလုံးကို ယူရသည်၊ ဤသို့ ဥပလက္ခဏနည်း
...[စာမျက်နှာ- ၆၀]...
ကိုလည်းကောင်း။ ကထေတိ– ၏။ ဧဝံ– လျှင်။ တေသု တေသု ဌာနေသု– ထိုထို နေရာဌာနတို့၌။ “အညံ– အခြားသော စကားကို၊ (အခြားသော အကြောင်း အရာကို)၊ ကထေဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ဤသို့ ကြံ၍။ အညံ– ကို။ ကထေန္တောပိ–ပြောဟောနေသော်လည်း။ “အညံ– ကို။ ကထေမိ– ဟောပြောနေ၏။” ဣတိ– သို့။ န ဇာနာတိ– မသိ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တဿ– ထိုလာဠုဒါယီထေရ်၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! လာဠုဒါယိဿ– ၏။ မင်္ဂလာမင်္ဂလဋ္ဌာနေသု– မင်္ဂလာ, အမင်္ဂလာကို ပြုရာဌာနတို့၌။ ဝါ– တို့သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၆၄ရှု၊] ဂမနေန– ဖြင့်။ ကိံ– အဘယ်အကျိုးရှိမည်နည်း? အညသ္မိံ– အခြားသော စကား (အကြောင်းအရာ) ကို။ ကထေတဗ္ဗေ– ပြောဟော ထိုက်လသော်။ ဝါ– ပါလျက်။ အညမေဝ– ကိုသာ။ ကထေတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ။ ဧသ– ဤလာဠုဒါယီထေရ်သည်၊ ယူလျှင် “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ”၌ ဣတိသည် ပဒတ္ထဝိပလ္လာသနိပါတ်တည်း၊ ဣတိသဒ္ဒါကြောင့် “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ကို မြန်မာလိုဖော်၍ အနက် မပေးရတော့ဘဲ “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”တိ- ဟူသော”ဟု နဂိုပုဒ်အတိုင်းသာ အနက်ပေးရတော့သည်၊ ဤပုဒ်မျိုးကို “သဒ္ဒပဒတ္ထက”ဟုလည်း ခေါ်သည်။
တစ်နည်း။ ။ “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ”၌ ဣတိတစ်လုံးအကျေကြံ၍ ထိုဣတိလည်း အာဒိအနက်ဟောဟု ယူပါ၊ ထိုအာဒိလည်း မရိယာဒ(အစအပိုင်း အခြား)အနက်, ပကာရအနက်, သမီပအနက်, အဝယဝအနက်ဟု ၄မျိုး ရှိ၏၊(နျာသ- ၁၁)၊ ထိုတွင် “ပကာရော တုလျဘေဒေသု(ဓာန်- ၁၀၄၉)”အရ ပကာရသည်လည်း တုလျအနက်, ဘေဒအနက်ဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ ထိုကြောင့် “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”တိ- “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ဟူသောစကားလျှင် အစအပိုင်းအခြားရှိသော၊ (မရိယာဒအနက်)၊ ဝါ- “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ဟူသောစကားလျှင် အတူရှိ သော၊ (ပကာရ- တုလျအနက်)၊ ဝါ- “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ဟူသောစကားလျှင် အပြားရှိသော၊ (ပကာရ- ဘေဒအနက်)၊ ဝါ- “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ဟူသော စကားလျှင် အနီးရှိသော၊ (သမီပအနက်)၊ ဝါ- “ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ”ဟူ သောစကားလျှင် အစိတ်ရှိသော၊ (အဝယဝအနက်)၊”ဟု ပေးပါ၊ ဆရာတို့ကား မရိ- ယာဒအနက်ကို ယူတော်မူ၏။ (သီဋီသစ်၊၂၊၂၀၀၊ စလင်းဂံ- ၂၆၊ ၂၇၊ ၂၈၊ သီဘာ- ၂, ၂၀၀)
...[စာမျက်နှာ- ၆၁]...
ဧဝံ– သို့။ န ကထေတိ– မဟုတ်။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ အညသ္မိံ– ကို။ ကထေတဗ္ဗေ–လသော်။ ဝါ– ပါလျက်။ အညမေဝ– ကိုသာ။ ကထေသိ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိ– ပြီ။
ကိရ– ချဲ့။ အတီတေ– ၌။ ဗာရာဏသိယံ– ၌။ အဂ္ဂိဒတ္တဿ နာမ– မည်သော။ ဗြာဟ္မဏဿ– ၏။ ပုတ္တော– သော။ သောမဒတ္တကုမာရော နာမ– သောမဒတ္တ မည်သော သူငယ်သည်။ ရာဇာနံ– ကို။ ဥပဋ္ဌဟိ– ပြုစုလုပ်ကျွေးပြီ။ သော– ထို သောမဒတ္တသည်။ ဝါ– ကို။ ရညာ– သည်။ ပိယော– သည်။ မနာပေါ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ကသိကမ္မံ– လယ်ထွန်မှုကို၊ (လယ် ယာလုပ်ငန်းကို)၊ နိဿာယ– ၍။ ဇီဝတိ– ၏။ တဿ– ထိုပုဏ္ဏား၏။ ဒွေယေဝ– ၂ကောင်သာလျှင်ဖြစ်ကုန်သော။ ဂေါဏာ– တို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တေသု– ထိုနွား၂ကောင်တို့တွင်။ ဧကော– နွားတစ်ကောင်သည်။ မတော– ပြီ။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ပုတ္တံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “တာတ သောမဒတ္တ– ချစ်သားသောမဒတ္တ! ရာဇာနံ– မင်းကို။ မေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ယာစိတွာ– ၍။ ဧကံ– သော။ ဂေါဏံ– ကို။ အာဟရ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သောမဒတ္တော– သည်။ “အဟံ– သည်။ ရာဇာနံ– ကို။ သစေ ယာစိဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ မေ– ၏။ လဟုဘာဝေါ– ပေါ့သည်၏ အဖြစ်သည်။ ပညာယိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “တာတ– အဖေ! တုမှေယေဝ– တို့သည်သာ။ ရာဇာနံ– ကို။ ယာစထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “တာတ– ချစ်သား! တေန ဟိ– လျှင်။ မံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ယာဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တော– သည်၊ (သမာနော)၊ စိန္တေသိ၊ (ကိံ)၊ “အယံ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ဒန္ဓပညော– နုံ့သောပညာရှိ၏။ အဘိက္ကမာဒိဝစနမတ္တမ္ပိ– ရှေးရှုသွားခြင်း အစရှိသော စကားမျှကိုလည်း။ န ဇာနာတိ– မသိ။ အညသ္မိံ– အခြားသော စကား (အကြောင်းအရာ) ကို။ ဝတ္တဗ္ဗေ– အပ်သော်။ ဝါ– လျက်။ အညမေဝ– ကိုသာ။ ဝဒတိ– ၏။ သိက္ခာပေတွာ ပန– သင်စေပြီး၍သာ။ ဝါ– သင်ပေးပြီးမှသာ၊ [ပနသဒ္ဒါ အဝဓာရဏအနက်၊] နံ– ထိုပုဏ္ဏားကို။ နေဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုသောမ ဒတ္တသည်။ တံ– ထိုပုဏ္ဏားကို။ အာဒါယ– ၍။ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ နာမ– ဗီရဏတ္ထမ္ဘက
ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ။ ။ ရဏတိ ဂစ္ဆတီတိ ရဏော၊ ဝိသိဋ္ဌော+ရဏော မူလံ ယဿာတိ
...[စာမျက်နှာ- ၆၂]...
မည်သော။ သုသာနံ– သို့။ ဂန္တွာ၊ တိဏကလာပေ– ဗြိတ်မြက်စည်းတို့ကို၊ [တိဏကလာပေတိ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကသမူဟေ၊- ဇာဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၀၂၊] ဗန္ဓိတွာ– ၍။ “အယံ– ဤသူကား။ ရာဇာ– တည်း။ အယံ– ကား။ ဥပရာဇာ– အိမ်ရှေ့မင်းသားတည်း။ အယံ– ကား။ သေနာပတိ– စစ်သူကြီးတည်း။” ဣတိ– ဤသို့အစအပိုင်းအခြား ရှိကုန်သော။ နာမာနိ– တို့ကို။ ကတွာ– ၍၊ [ဣတိသဒ္ဒါ အာဒိအနက်၊ ဣတိတစ်လုံး ကျေသည်၊ ဣတိ နာမာနိ ကတွာတိ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော၊ ဧဝမာဒီနိ နာမာနိ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊- ဇာဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၀၂၊] ပဋိပါဋိယာ– အစဉ်အားဖြင့်။ ပိတု– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ “တုမှေဟိ– တို့သည်။ ရာဇကုလံ– သို့။ ဂန္တွာ၊ ဧဝံ– သို့။ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ– ရှေ့သို့ သွားထိုက်၏။ ဧဝံ– သို့။ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗံ– နောက်သို့ ဆုတ်ထိုက်၏၊ ဗီရဏံ၊ (ကောတ္ထုဘ)၊ ဓာရေတီတိ ထမ္ဘော၊ [ဓရ+ရမ္ဘ၊] ထမ္ဘောယေဝ ထမ္ဘကော။ ထမ္ဘကော ဝိယာတိ ထမ္ဘကော– တိုင်နှင့်တူသော (တိုင်လိုထောင်မတ်နေသော) ဗြိတ် မြက်၊ (မြက်မွှေး)၊ ဗိရဏံ စ+တံ+ထမ္ဘကော စာတိ ဗိရဏတ္ထမ္ဘကော၊ ဗိရဏတ္ထမ္ဘကော +ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ– ဗြိတ်မြက် (မြက်မွှေး) များစွာရှိသော သုသာန်၊ ဗြိတ်မြက် များစွာ ပေါက်လျက်ရှိသောကြောင့် ထိုသုသာန်ကို ဗီရဏတ္ထမ္ဘကဟု ခေါ်သည်၊ ဤ အလို “ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ”ဟု ပါဌ်ရှိရမည်။ [ဗီရဏတ္ထမ္ဘကသုသာနန္တိ ဗီရဏတိဏမေဝ ထမ္ဘကသဒိသတ္တာ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပန သုသာနံ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကာနံ ဗာဟုလ္လတာယ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကသုသာနန္တိ ဝုစ္စတိ၊- ဇာဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၀၂။]
ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃, ၅၊ ဒီဋီ- ၃, ၅။ ။ ဗီရဏတ္ထမ္ဗကေတိ ဗီရဏတိဏတ္ထမ္ဗော တသ္မိံ သုသာနေ အတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ ဗီရဏတ္ထမ္ဗကန္တိ ဝုစ္စတိ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃, ၅)။ ဗီရဏတ္ထမ္ဗကန္တိ ဗီရဏဂစ္ဆာ(မ၊ဋီ၊၃၊၅)၊ ဤအဖွင့်များတွင် “ဗီရဏတ္ထမ္ဗကန္တိ ဗီရဏဂစ္ဆာ(မဋီ- ၃, ၅)”အဖွင့်၌ ဂစ္ဆာကား ထမ္ဗ၏ အဖွင့်တည်း၊ မှန်၏- “ဂစ္ဆော ထမ္ဗော တိဏာဒီနံ(ဓာန်- ၄၅၄)”ဟူသော ဂါထာအရ ဂစ္ဆနှင့် ထမ္ဗသည် ချုံဟောပရိယာယ်ဖြစ်သည်၊ “ဗီရဏတိဏတ္ထမ္ဗော တသ္မိံ သုသာနေ အတ္ထိ”ဟူသော အဖွင့်နှင့် “ဂစ္ဆော ထမ္ဗော တိဏာဒီနံ (ဓာန်- ၄၅၄)”ဟူသော ဂါထာကို ကြည့်၍ “ဗီရဏာနံ+ထမ္ဘော ဗီရဏတ္ထမ္ဗော- ဗြိတ် မြက်တို့၏ချုံ၊ ဗီရဏတ္ထမ္ဗော+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ- ဗြိတ်မြက်(မြက်မွှေး) များစွာ ရှိသောသုသာန်”ဟု ပြုပါ၊ ဤအဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဗီရဏတ္ထမ္ဗကံ”သာ ပါဌ်မှန်ဖြစ်၍ “ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ”ကား ပါဌ်ပျက်ဟု ဆိုကြသည်၊(ကူပါထေ.ဋ္ဌနိ- ၂၅၊ ပါထေဘာ- ၁, ၁၄၊ ပါမြန်ဓာန်)၊ “မ္ဘ”ကို “မ္ဗ”ပြုဟု ကြံလျှင်ကား ၂ပါဌ်လုံးသင့်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၆၃]...
ဧဝံ နာမ– ဤမည်သောစကားကို။ ရာဇာ– ကို။ ဝတ္တဗ္ဗော– ၏။ ဧဝံ နာမ– ကို။ ဥပရာဇာ– ကို။ ဝတ္တဗ္ဗော– ၏။ ပန– သည်သာမကသေး။ ရာဇာနံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍၊] မဟာရာဇ– ကြီး! ဘဝံ– အရှင်မင်းကြီးသည်။ ဇယတု– အောင်တော်မူပါစေ။’ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ ဌတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ ဝတွာ– ၍။ ဂေါဏံ– ကို။ ယာစေယျာထ– ပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဂါထံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ– သင်ယူစေပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒွေ မေ၊ ပေ၊ ဒေဟိ ခတ္တိယာ”တိ– ၍၊ (ဥဂ္ဂဏှာပေသိ– ပြီ။) ဒွေ မေ ဂေါဏာ မဟာရာဇ, ယေဟိ ခေတ္တံ ကသာမသေ၊ တေသု ဧကော မတော ဒေဝ, ဒုတိယံ ဒေဟိ ခတ္တိယ
မဟာရာဇ– မင်းမြတ်! မေ– ကျွန်တော်မျိုး၏။ ဝါ– မှာ။ ဒွေ– ၂ကောင်ကုန်သော။ ဂေါဏာ– နွားတို့သည်၊ (သန္တိ– ရှိပါကုန်၏၊) ယေဟိ– ယင်းနွား၂ကောင်တို့ဖြင့်။ ခေတ္တံ– လယ်ကို။ ကသာမသေ– ထွန်ယက်ရပါကုန်၏။ ဒေဝ– မင်းမြတ်! တေသု– ထိုနွား၂ကောင်တို့တွင်။ ဧကော– တစ်ကောင်သည်။ မတော– သေသွားပါပြီ။ ခတ္တိယ– မင်းမြတ်။ ဒုတိယံ– ၂ကောင်မြောက်နွားကို။ ဒေဟိ– ပေးသနားတော်မူပါ။
ဟိ– မှန်။ သော– ထိုပုဏ္ဏားသည်။ သံဝစ္ဆရမတ္တေန– ၁နှစ်မျှဖြင့်။ တံ ဂါထံ– ကို။ ပဂုဏံ– အဝါးဝစွာ လေ့လာအပ်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဝါ– ကျွမ်းကျင်လိမ္မာအောင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၆၃ရှု၊] ကတွာ– ၍။ ပဂုဏဘာဝံ– အဝါးဝစွာ လေ့လာအပ်ပြီးသည် ၏ အဖြစ်ကို။ ပုတ္တဿ– အား။ အာရောစေတွာ– ၍။ “တာတ– အဖေ! တေန ဟိ– လျှင်။ ကဉ္စိဒေဝ– သော။ ပဏ္ဏာကာရံ– လက်ဆောင်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၂ရှု၊] အာဒါယ– ၍။ အာဂစ္ဆထ– ကြလော။ အဟံ– သည်။ ပုရိမတရံ ပုရိမတရံ ပုရိမတရံ– အထူးအားဖြင့် ရှေးဖြစ်သောအခါ၌။ ဝါ– ရှေး၌။ ဝါ– ရှေးဦးစွာ။ ဂန္တွာ– ၍။ ရညော– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဌဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “တာတ! သာဓု– ကောင်းပါပြီ။” ဣတိ– ၍၊
ပုရိမတရံ။ ။ ပုရေသဒ္ဒါ ပုဗ္ဗ(ရှေး)အနက်ဟောနိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ “ဝိသေသေန ပုရိမောတိ ပုရိမတရော- အထူးအားဖြင့် ရှေးဖြစ်သောအခါ”ဟုပြု၊ သတ္တမီအနက်၌ ဒုတိယာသက်ပါ၊ (တစ်နည်း) အညတရောကဲ့သို့ တရပစ္စည်း သကတ္ထ(အနက်မဲ့)ကြံ၍ “ပုမိမော ဧဝ ပုရိမတရော- ရှေးဖြစ်သောအခါ”ဟုပြု။ (မဏိ- ၁, ၃၀၈၊ မဏိ- ၂, ၂၁၆၊ ပဋိဂံ- ၃၇၆၊ ဓမ္မဘာ- ၂, ၂၁ ပုရေတရံရှု)
...[စာမျက်နှာ- ၆၄]...
ပဏ္ဏာကာရံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ သောမဒတ္တဿ– ၏။ ရညော– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဌိတကာလေ– ၌။ ဥဿာဟပ္ပတ္တော– အားထုတ်ခြင်းသို့ ရောက်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ရာဇကုလံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ရညာ– သည်။ တုဋ္ဌစိတ္တေန– နှစ်သက်ကျေနပ်သော စိတ်ဖြင့်၊ (တစ်နည်း) တုဋ္ဌစိတ္တေန– နှစ်သက်ကျေနပ်သော စိတ်ရှိသော။ ရညာ– သည်။ ကတပဋိသမ္မောဒနော– ပြုအပ်သော အဖန်ဖန်ဝမ်းမြောက်ကြောင်းစကား ရှိသည်။ ဝါ– ပြုအပ်သော နှုတ်ဆက်ရောနှောခြင်းရှိသည်၊ [ရှေ့နည်း မုဒဓာတ် ဟဿအနက်, နောက်နည်း မိဿနအနက်၊] (ဟုတွာ)၊ “တာတ– အဖေ! စိရဿံ–ကြာမြင့်မှ။ အာဂတာ– လာခဲ့ကုန်သည်။ အတ္ထ ဝတ– ဖြစ်ကုန်လေစွ။ ယေန–အကြင်အရာဖြင့်။ အတ္ထော– အလိုရှိ၏။ ဣဒံ– နေရာသည်။ အာသနံ– ထိုင်နေရာ ပါတည်း၊ (ဧတ္ထ– ဤနေရာ၌၊) နိသီဒိတွာ– ၍၊ (တံ– ထိုအလိုရှိအပ်သော အရာကို၊) ဝဒထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဒွေ မေ၊ ပေ၊ ခတ္တိယာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဒွေ မေ ဂေါဏာ မဟာရာဇ, ယေဟိ ခေတ္တံ ကသာမသေ၊ တေသု ဧကော မတော ဒေဝ, ဒုတိယံ ဂဏှ ခတ္တိယာ
မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဒွေ– ကုန်သော။ ဂေါဏာ– တို့သည်၊ (သန္တိ)၊ ယေဟိ– တို့ဖြင့်။ ခေတ္တံ– ကို။ ကသာမသေ– ပါကုန်၏။ ဒေဝ– မြတ်! တေသု– တို့တွင်။ ဧကော– သည်။ မတော– ပြီ။ ခတ္တိယ– မြတ်။ ဒုတိယံ– ကို။ ဂဏှ– ယူတော်မူပါ။
ရညာ– သည်။ “တာတ! ကိံ– သို့။ ဝဒေသိ– နည်း? ပုန၊ ဝဒေဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေပိ– သော်လည်း။ တမေဝ ဂါထံ– ကိုသာ။ အာဟ၊ ရာဇာ– သည်။ တေန– ထိုပုဏ္ဏားသည်။ ဝိရဇ္ဈိတွာ– ချွတ်ချော်၍။ ကထိတဘာဝံ– ပြောအပ်သည်၏ အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ သိတံ– ပြုံးရယ်ခြင်းကို။ ကတွာ– ၍။ ”သောမဒတ္တ! တုမှာကံ–
ဣဒမာသနံ နိသီဒိတွာ။ ။ “ဣဒမာသနံ၊ ဧတ္ထ နိသီဒါဟိ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၉)”ကို ကြည့်၍ “ဧတ္ထ”ဟု ထည့်ပေးသည်၊ “ဣဒမာသနံ ပညတ္တံ၊ ဧတ္ထ နိသီဒထ(ဒီ- ၃, ၃၂၊ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၇)”စသော ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့ကို ကြည့်၍ “ဣဒံ အာသနံ- ကို၊ (ပညတ္တံ- ခင်းထားအပ်ပြီ၊ ဧတ္ထ- ဤနေရာ၌၊) နိသီဒိတွာ”ဟုလည်း ပေးပါ၊ (တစ်နည်း) “ဣဒမာသနံ”ဝယ် သတ္တမီအနက်၌ ဒုတိယာကြံ၍ “ဣဒံ အာသနံ- ဤနေရာ၌၊ နိသီဒိတွာ”ဟုသော်လည်း ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၅]...
တို့၏။ ဂေဟေ– ၌။ ဂေါဏာ– တို့သည်။ ဗဟူ မညေ– များနေကုန်၏ဟု ထင်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”ဒေဝ! တုမှေဟိ– တို့သည်။ ဒိန္နာ– ကုန်သည်၊ (သမာနာ–ကုန်လသော်၊) ဗဟူ– ကုန်သည်။ ဘဝိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ ဗောဓိသတ္တဿ– အား။ တုဿိတွာ– နှစ်သက်၍။ ဗြာဟ္မဏဿ– အား။ သောဠသ– ၁၆ကောင်ကုန်သော။ ဂေါဏေ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ အလင်္ကာရဘဏ္ဍကံ– အဆင်တန်ဆာပစ္စည်းဘဏ္ဍာကိုလည်းကောင်း။ အဿ– ထိုပုဏ္ဏား အား။ ဗြဟ္မဒေယျံ ဗြဟ္မဒေယျံ ဗြဟ္မဒေယျံ– မြတ်သည်ဖြစ်၍ ပေးအပ်သော။ ဝါ– မြတ်သော ပေးခြင်း ဖြစ်အောင်။ နိဝါသဂါမဉ္စ– နေစရာရွာကိုလည်းကောင်း။ ဒတွာ– ၍။ မဟန္တေန– များစွာသော။ ယသေန– အခြံအရံနှင့်တကွ။ ဗြာဟ္မဏံ– ကို။ ဥယျောဇေသိ– ပြီ။ ဣတိ– အတိတ် ဝတ္ထုကြောင်းပြီးပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ “အာနန္ဒော– သည်။ တဒါ– ၌။ ဝါ– က။ ရာဇာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ လာဠုဒါယီ– သည်။ ဗြာဟ္မဏော– သည်၊ (အဟောသိ)၊ ပန– ထိုမှတစ်ပါး။ အဟမေဝ– သည်ပင်။ သောမဒတ္တော– သည်၊ (အဟောသိံ)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၄၄ရှု၊]။” ဣတိ– သို့။ ဇာတကံ– ကို။ သမောဓာနေတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ၊ (ဧသ– ဤလာဠုဒါယီသည်။ အတ္တနော– ၏။ အပ္ပဿုတတာယ– အကြားအမြင်မရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ အညသ္မိံ– ကို။ ဝတ္တဗ္ဗေ– သော်။ ဝါ– လျက်။ အညမေဝ– ကိုသာ၊) န (ဝဒတိ)– ပြောဆိုသည် မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ ဧသ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ အပ္ပဿုတတာယ– ကြောင့်။ အညသ္မိံ– ကို။ ဝတ္တဗ္ဗေ– သော်။ ဝါ– လျက်။ အညမေဝ– ကိုသာ။ ဝဒတိ–
ဗြဟ္မဒေယျံ။ ။ ဒီယတီတိ ဒေယျော၊ [ဒါ+ဏျ] ဗြဟ္မာ+ဟုတွာ+ဒေယျော ဗြဟ္မ ဒေယျော- မြတ်သည်ဖြစ်၍ ပေးအပ်သော နေစရာရွာ၊ (မြတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့် ပေး အပ်သောရွာ)၊ (တစ်နည်း) ဒီယတေ ဒေယျံ၊ ဗြဟ္မံ+ဒေယျံ ဗြဟ္မဒေယျံ- မြတ်သော ပေးခြင်း၊ ထီးဖြူစိုက်ထူ၍ ရှင်ဘုရင်လိုအဆောင်အယောင်ဖြင့် အပိုင်စားပေးခြင်း မျိုးကိုလည်းကောင်း, ပြန်၍သိမ်းယူ၍မရအောင် လွတ်လွတ်ကျွတ်ကျွတ် စွန့်လွှတ် အပ်သော ပေးခြင်းမျိုး(အပိုင်ပေးခြင်းမျိုး)ကိုလည်းကောင်း “ဗြဟ္မဒေယျ”ဟု ခေါ် သည်။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၈)
ဝဒတိ။ ။ “ပုဗ္ဗေပိ”ကို ထောက်၍ “ဝဒတိ”၌ ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သည် အတိတ်
...[စာမျက်နှာ- ၆၆]...
ပြောဆိုခဲ့ပြီ။ ဟိ– မှန်။ အပ္ပဿုတပုရိသော– အကြားအမြင်မရှိသော ယောကျ်ား သည်။ ဗလိဗဒ္ဒသဒိသော နာမ– နွားလားနှင့် တူသည်။ ဟောတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အပ္ပဿုတာယံ၊ ပေ၊ န ဝဍ္ဎတီ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
အပ္ပဿုတာယံ ပုရိသော, ဗလီဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိ၊ မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, ပညာ တဿ န ဝဍ္ဎတိ။
အပ္ပဿုတော– အကြားအမြင်မရှိသော။ အယံ ပုရိသော– ဤယောက်ျားသည်။ ဗလိဗဒ္ဒေါဝ– နွားလားကဲ့သို့။ ဇီရတိ– အသားသာတိုး, အကျိုးမဲ့စွာ, ကြီးရင့်ရှာ၏။ တဿ– ထိုယောက်ျား၏။ ဝါ– မှာ။ မံသာနိ– အသားတို့သည်။ ဝဍ္ဎန္တိ– တိုးပွားကုန် ၏။ တဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ပညာ– လောကီလောကုတ္တရာပညာသည်။ န ဝဍ္ဎတိ– မတိုးပွား
တတ္ထ– ၌။ အပ္ပဿုတာယန္တိ– ကား။ ဧကဿ– တစ်ခုသော၊ (ပဏ္ဏာသကဿ) ဝါ– ပဏ္ဏာသက၏သော်လည်းကောင်း။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ ပဏ္ဏာသကာနံ– တို့၏ သော်လည်းကောင်း၊ (အဘာဝေန– မရှိခြင်းကြောင့်။ အပ္ပဿုတော– အကြား အမြင်မရှိသော၊) အယံ (ပုရိသော)– ဤယောကျ်ားသည်။ အထ ဝါ ပန– ထို့ပြင် ၌ သက်ပါ၊ အတိတ်တုန်းက ပြောဆိုဆဲကြိယာကို မှန်း၍ ဝတ္တမာန်ဖြင့် ဆိုလိုသော ကြောင့် “ဝဒတိ”ဟု ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်ဖြင့် သုံးနိုင်သည်၊ ထိုကြောင့် ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပ္ပန္နေ သုတ်ဖြင့်ပင် ဝတ္တမာန်ဝိဘတ်သက်ရသည်၊ (ရူ-၂၅၉)၊ (တစ်နည်း) ဝတ္တမာနာ ပစ္စုပ္ပန္နေ၌ “ဝတ္တမာနာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အတိတ်အနက်၌ ဝတ္တမာန်ဝိဘတ် သက်ပါ။ (နိဒ္ဒေ– ၂၂၂။ ဝဏ္ဏနာ– ၂၈၅၊ ဝိဗော-၂၀၅)
အပ္ပဿုတာယံ။ ။ အပ္ပံ+သုတံ ဧတဿာတိ အပ္ပဿုတော၊ အပ္ပသဒ္ဒါသည် အဘာဝအနက်ဟောကြောင်းကိုလည်းကောင်း, သုတအရ ၁ပဏ္ဏာသက, ၂ပဏ္ဏာသက သုတ္တန်၁ခု,၂ခုတို့ကို ယူရကြောင်းကိုလည်းကောင်း, “အပ္ပဿုတော+အယံ”ဟု ပုဒ်ဖြတ်ရကြောင်းကိုလည်းကောင်း ပြလို၍ “ဧကဿ ဝါ ၊ပေ၊ အယံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဓမ္မဋီ- ၂၂၁၌ ပရိယတ္တိအပ္ပဿုတ, ပဋိပတ္တိအပ္ပဿုတ, ပဋိဝေဓအပ္ပဿုတအားဖြင့် အပ္ပဿုတ၃မျိုးကို ပြသေး၏။ (မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃၊ မ.ဋီ၊၁၊၂၉၁)
အထ ဝါ ပန။ ။ “အထ ဝါတိ ပက္ခန္တရတ္ထော”ဟူသော အဖွင့်အလို ရှေ့နည်းမှ
...[စာမျက်နှာ- ၆၇]...
တစ်နည်းကား။ ဝဂ္ဂါနံ– ဝဂ်တို့၏။ သဗ္ဗန္တိမေန– အလုံးစုံသော အပိုင်းအခြားတို့၏ အဆုံး၌ဖြစ်သော။ ပရိစ္ဆေဒေန– အပိုင်းအခြားအားဖြင့်။ ဧကဿ– သော။ (သုတ္တန္တဿ) ဝါ– သုတ္တန်၏သော်လည်းကောင်း။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ သုတ္တန္တာနံ ဝါပိ– တို့၏ သော်လည်းကောင်း။ အဘာဝေန– ကြောင့်။ အပ္ပဿုတော– သော။ အယံ (ပုရိသော)– ဤယောကျ်ားသည်။ ပန– သို့သော်လည်း။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဥဂ္ဂဟေတွာ– သင်ယူပြီး၍။ အနုယုဉ္ဇန္တော– အားထုတ်လသော်။ ဝါ– အားထုတ်သော ယော က်ျားသည်။ ဗဟုဿုတောဝ– များသောသုတ ရှိသည်သာ၊ (ဟောတိ)၊ ဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတီတိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့ဦးအံ့၊ (တစ်နည်း) ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတီတိ (ပဒဿ)– ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိဟူသောပုဒ်၏၊ (ဝိတ္ထာရံ– အကျယ်ကို၊) ဟိ (ဥဒ္ဓရိတွာ တစ်ပါးသော နောက်တစ်နည်းကို ထွန်းပြသော ပက္ခန္တရတ္ထနိပါတ်ပုဒ်တစ်ပုဒ်တည်း သာ၊ အထနိပါတ်နှင့် ဝါနိပါတ်တို့ ၂ပုဒ်ပေါင်းလျက် ပက္ခန္တရအနက် တစ်နက်တည်းကို ဟောသည်၊ “နိပါတသမုဒါယော ဝါ”ဟူသော အဖွင့်အလို “အထ+ဝါ”ဟု နိပါတ်၂ပုဒ် အပေါင်းတည်း။ အထ (ဧသော ပုဗ္ဗနယော)– ဤဆိုအပ်ပြီးသော နည်းသည်၊ (ဟောတု–ဖြစ်ပါစေဦး။ ဝါ (အပရော နယော)– အခြားနည်းတစ်မျိုးကို၊ (မယာ ဝုစ္စတေ– အပ်၏) (တစ်နည်း) ဝါ (အပရော နယော)– ကို။ ဧဝံ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗော”ဟု ပေးပါ၊ ပနကား ပဒါလင်္ကာရ (အနက်မဲ့) ဟုကြံ။ (မဓု– ၁, ၈။ မဏိဒီပ– ၁, ၄၉၊ မဏိ-၁, ၂၀၈။ နီဘာ-၁, ၃၉၁)
ဗလီဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိ။ ။ “ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတီတိ”စသော စကားသည် ဂါထာ၌ ရှိသော “ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိ”ဟူသော ဥပမာနဝါကျနှင့် “အပ္ပဿုတာယံ ပုရိသော” ဟူသော ဥပမေယျဝါကျကို အကျယ်ဖွင့်ပြသော စကားဖြစ်သည်၊ ထိုကြောင့် ဟိကို ဝိတ္ထာရဇောတကယူ၍ ပေးရသည်၊ ထိုတွင် “ဝဍ္ဎတိ”ဖြင့် “ဇီရတိ”၌ ဇီရဓာတ်, ဗြူဟန အနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊(နီတိဓာတု- ၁၄၆)၊ ဓာတွတ္ထအလို ဇိရဓာတ်ဖြစ်၍ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဇိ၌ ဒီဃပြုရုံသာ ထူး၏။ ဆက်ဦးအံ့- “ဗလီဗဒ္ဒေါ, ဗလိဗဒ္ဒေါ, ဗလိဗဒ္ဓေါ, ဗလိပဒေါ”ဟု ပါဌ်၄မျိုးရှိရာ အစဉ်အတိုင်း ပြပါဦးမည်။
ဗလီဗဒ္ဒေါ။ ။ ဤ စ+ဝရော စ ဤဝရာ- ကျက်သရေ,ဆုလာဘ်တို့၊ ဤဝရေ+ ဒဒါတီတိ ဤဗဒ္ဒေါ၊ [ဤဝရ+ဒါ+အ၊ ဝကို ဗပြု, ရကို ဒပြု၊] ဗလံ+အဿ အတ္ထီတိ ဗလီ၊ ဗလီ စ+သော+ဤဗဒ္ဒေါ စာတိ ဗလီဗဒ္ဒေါ- ခွန်အားပြည့်မတ်, ကျက်သရေဆု လာဘ်ကို ပေးတတ်သောနွားလား၊ ဤအလို “ဗလီ+ဤဗဒ္ဒေါ”ကို စပ်သောကြောင့်
...[စာမျက်နှာ- ၆၈]...
ဒဿေမိ)– ထုတ်၍ ပြဦးအံ့၊ [ဋ္ဌပြု- ၂၇၅ရှု၊] ဗလိဗဒ္ဒေါ– သည်။ ဇီရမာနော ဝဍ္ဎ မာနော– ကြီးရင့်လသော်။ မာတု– ၏၊ (အတ္ထာယ– အကျိုးငှာ၊) နေဝ (ဝဍ္ဎတိ)– ကြီးရင့်ရသည် မဟုတ်။ ပိတု– ၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ) န (ဝဍ္ဎတိ)– မဟုတ်။ သေသဉာတကာနံ– ကြွင်းသော ဆွေမျိုးတို့၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ န ဝဍ္ဎတိ– မဟုတ်။ အထ ခေါ– စင်စစ်ကား။ နိရတ္ထကမေဝ– အကျိုးမရှိဘဲသာလျှင်။ ဝါ– အကျိုးမဲ့သာလျှင်။ ဇီရတိ ယထာ– ကြီးရင့်သကဲ့သို့။ ဧဝမေဝံ– သာလျှင်။ အယမ္ပိ– ဤရဟန်းသည် လည်း။ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ– ကို။ န ကရောတိ– မပြု။ အာစရိယဝတ္တံ– ကို။ န (ကရောတိ)– “ဗလီဗဒ္ဒေါ”ဟု ရှိရမည်။ (ထောမ၊ ပါစိတ်ဘာ-၁, ၁၃။ ဌပြု– ၄၆)၊ (တစ်နည်း) ဗလံ+ ဝဒ္ဓယတီတိ ဗလီဗဒ္ဒေါ၊ ဗလ+ဝဒ္ဓ+ဏ၊ လ၏ အ,ကို ဤပြု, ဒ္ဓ၌ ဓကို ဒပြု, ဝကို ဗပြု၊ (ဓာန်ဋီ-၄၉၅၊ သဒ္ဒသာဂရ၊ တောင်ပေါက်ဓာန်နိ-၂၈၁)၊ ဤအလိုလည်း “ဗလီဗဒ္ဒေါ”ဟုပင် ရှိရမည်။
ဗလိဗဒ္ဒေါ။ ။ ဓာန်ဋီနိ- ၄၉၅နှင့် သူစိတို့၌ကား “ဗလံ+ဝဒ္ဓယတီတိ ဗလိဗဒ္ဒေါ”ဟု ဝိဂြိုဟ်ဆိုကာ လ၏ အ,ကို ဣပြုသောရုပ်ဖြင့် “ဗလိဗဒ္ဒေါ”ဟု ရှိ၏။
ဗလိဗဒ္ဓေါ။ ။ နီတိသုတ္တနိ- ၂, ၂၆၄အလို “ဗလိနာ ထာမဝန္တေန+ဗဒ္ဓတိ အဟမီတိ ကရောတီတိ ဗလိဗဒ္ဓေါ၊ [ဗလီ+ဗဒ္ဓ- အဟံကာရေ+အ၊ လီ၌ ရဿပြု၊]”ဟု ဆိုသဖြင့် “ဗလိဗဒ္ဓေါ”ဟု ရှိရမည်၊ ဓာဒီ, ပါဂံသစ်- ၂, ၂၄တို့၌လည်း “ဗလံ+ဝဒ္ဓယတီတိ ဗလိဗဒ္ဓေါ”ဟု ဝိဂြိုဟ်ဆိုကာ “ဗလ+ဝဒ္ဓ”မှ လ၏ အ,ကို ဣပြု၍ “ဗလိဗဒ္ဓေါ”ဟုပင် ရှိ၏၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၆၆၌လည်း “ဥပရူပရိ ဝဒ္ဓယတီတိ ဗလီဗဒ္ဓေါ၊ ပရိ+ဝဒ္ဓ+ဏ၊ ပကို ဗပြု, ရကို လပြု၍ “ဗလိဗဒ္ဓေါ”ဟုပင် ရှိ၏။
ဗလိပဒေါ။ ။ နိသာ- ၁၀၆၌ “မဇ္ဈိမဝယပ္ပတ္တကာလေ သာမိကာနံ ဗလိပဒါနသီလတ္တာ(ပူဇော်မှုကို အလွန်ပေးခြင်းအလေ့ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်) ဗလိပဒေါ နာမ”ဟု ဆို၏၊ “ဗလိနော+ပဒံ(ပဒါနံ) ဗလိပဒံ၊ ဗလိပဒံ+သီလံ အဿာတိ ဗလိပဒေါ နွားရှင်တို့အား ပူဇော်မှုကို အလွန်ပေးလေ့ရှိသောနွားလား”ဟုကြံ၊ ယခုအခါ ဤပါဌ် ကို ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ မတွေ့ရတော့ပါ။
ပါဌ်မှန်။ ။ ပြအပ်ခဲ့သော ပါဌ်၄မျိုးတို့တွင် “ဗလီဗဒ္ဒေါ”နှင့် “ဗလိဗဒ္ဓေါ”တို့သာ သဒ္ဒယုတ္တိခိုင်မာသဖြင့် ပါဌ်မှန်ဖြစ်သင့်သည်၊ ထို့ပြင် သဒ္ဒသာဂရသက္ကတအင်္ဂလိပ် အဘိဓာန်၌ “ဗရီဝဒ္ဒေါ”ဟူသော ပါဌ်တစ်မျိုးကိုလည်းကောင်း, တောင်ပေါက်ဓာန်နိ၌ “ဗလီဝဒ္ဒေါ”ဟူသော ပါဌ်တစ်မျိုးကိုလည်းကောင်း ဆိုသေး၏။
...[စာမျက်နှာ- ၆၉]...
မပြု။ အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ– အာဂန္တုကဝတ်အစရှိသည်တို့ကို။ န (ကရောတိ)– မပြု။ ဘာဝနာရာမတံ ဘာဝနာရာမတံ ဘာဝနာရာမတံ– ဘာဝနာ၌ မွေ့လျော်ခြင်းရှိသည်၏ အဖြစ်ကို။ န အနု ယုဉ္ဇတိ– အားမထုတ်။ နိရတ္ထကမေဝ– သာလျှင်။ ဇီရတိ– ကြီးရင့်ရ၏။ မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တီတိ– ကား။ “ဧသော– ဤနွားသည်။ ယုဂနင်္ဂလာဒီနိ– ထမ်းပိုး,ထွန်တုံး အစရှိသည်တို့ကို။ ဝဟိတုံ– ဆောင်ခြင်းငှာ။ အသမတ္ထော– မစွမ်းနိုင်။” ဣတိ– ကြံ၍။ အရညေ– ၌။ ဝိဿဋ္ဌဿ– စွန့်ပစ်ထားအပ်သော။ ဗလိဗဒ္ဒဿ– သည်။ တတ္ထေဝ– ထိုတော၌ပင်။ ဝိစရန္တဿ– လှည့်လည်နေလသော်။ ခါဒန္တဿ– ခဲစားနေရလ သော်။ ပိဝန္တဿ– သောက်နေရလသော်။ မံသာနိ– တို့သည်။ ဝဍ္ဎန္တိ ယထာ– တိုး ပွားကုန်သကဲ့သို့။ ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ ဥပဇ္ဈာယာဒီဟိ– ဥပဇ္ဈာယ်အစရှိသည်တို့ သည်။ ဝိဿဋ္ဌဿ– စွန့်ပယ်အပ်သော။ ဣမဿာပိ– ဤရဟန်း၏လည်း။ သံဃံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ စတ္တာရော– ကုန်သော။ ပစ္စယေ– တို့ကို။ လဘိတွာ၊ ဥဒ္ဓံဝိရေစနာဒီနိ– သလိပ်သည်းခြေတို့ကို အထက်သို့ ထုတ်ဆောင်ခြင်းအစရှိသည်တို့ကို၊
ဘာဝနာရာမတံ။ ။ အာရမဏံ (အဘိမုခဘာဝေန ရမနံ) အာရာမော၊ ဘာဝနာ- ယ+အာရာမော အဿာတိ ဘာဝနာရာမော- ဘာဝနာ၌ မွေ့လျော်ခြင်းရှိသူ၊ (တစ် နည်း) အာရမိတဗ္ဗောတိ အာရာမော၊ ဘာဝနာ+အာရာမော အဿာတိ ဘာဝနာ- ရာမော- ဘာဝနာဟူသော မွေ့လျော်ဖွယ်ရှိသူ၊ (တစ်နည်း) ဘာဝေတီတိ ဘာဝနော၊ အာရမတီတိ အာရာမော၊ ဘာဝနော စ+သော+အာရာမော စာတိ ဘာဝနာရာမောဿတိပဋ္ဌာန်စသော တရားကို ဖြစ်ပွားစေလျက် ပျော်မွေ့တတ်သူ၊ (တစ်နည်း) အာ- ရမတီတိ အာရာမော၊ ဘာဝနာယ+အာရာမော ဘာဝနာရာမော- ဘာဝနာ၌ မွေ့ လျော်သူ၊ ဘာဝနာရာမဿ+ဘာဝေါ ဘာဝနာရာမတာ။(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄၊ အံ၊ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၃၉၊ ဒီဋီ- ၃, ၂၃၁၊ အံဋီ၊၂၊၂၇၃)
ဥဒ္ဓံဝိရေစနာဒီနိ။ ။ ဝိရေစီယတေ ဝိရေစနံ- သလိပ်သည်းခြေစသော အပြစ်တို့ကို ကင်းစေခြင်း၊ ဥဒ္ဓံ+ဝိရေစနံ ဥဒ္ဓံဝိရေစနံ- အထက်သို့+သလိပ်သည်းခြေစသော အပြစ် တို့ကို ကင်းစေခြင်း၊ ဝိပုဗ္ဗ ရိစဓာတ်သည် ကင်းဆိတ်ခြင်းအနက်ကို ဟော၏၊ သလိပ် သည်းခြေစသော အပြစ်တို့ကို ကင်းစေခြင်းဟူသည် သလိပ်သည်းခြေစသော အပြစ် တို့ကို အန်ထုတ်ခြင်းပင်ဖြစ်သည်၊ သလိပ်စသောအပြစ်ကြောင့် ရင်ကြပ်နေ၍ သလိပ် စသည် အန်ထွက်လာအောင် ဆေးစားခြင်းကို ဆိုလိုသည်၊ အာဒိဖြင့် အဓောဝိရေစန
...[စာမျက်နှာ- ၇၀]...
ကတွာ– ၍။ ကာယံ– ကို။ ပေါသေန္တဿ– မွေးမြူလသော်။ မံသာနိ– တို့သည်။ ဝဍ္ဎန္တိ– ကုန်၏။ ထူလသရီရော– ဝဖြိုးသော ကိုယ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိစရတိ– ၏။ ပညာ တဿာတိ– ကား။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ အဿ– ၏။ လောကိယလောကုတ္တရာ– ဖြစ်သော။ ပညာ– သည်။ ဧကင်္ဂုလမတ္တာပိ– လက်တစ်ဆစ်မျှသည်လည်း။ န ဝဍ္ဎတိ– မတိုး၊ [ပညာသဘောသည် အရှည်အတိုစသော ပမာဏမရှိသော်လည်း လာဠု ဒါယီထေရ်၏ အလွန်ပညာမရှိသည်၏အဖြစ်ကို ထင်ရှားပြလိုသောကြောင့် “အဿ ပညာ ဧကင်္ဂုလိမတ္တာပိ န ဝဍ္ဎတိ”ဟု ဖွင့်သည်။ (ဓမ္မဋီ-၂၂၂)၊] ပန– အနွယကား။ အရညေ– ၌။ ဂစ္ဆလတာဒီနိ ဝိယ– ချုံနွယ်အစရှိသည်တို့ကဲ့သို့။ ဆ ဒွါရာနိ– တို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ တဏှာ စေဝ– သည်လည်းကောင်း။ နဝဝိဓမာနော စ– ၉-ပါးအပြား ရှိသော မာနသည်လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၁၅ရှု၊] ဝဍ္ဎတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ မဟာဇနော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ ဣတိ– လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- ဥဒါနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အနေကဇာတိသံသာရန္တိ– သော။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ၊ သတ္ထာ၊ ဗောဓိရုက္ခမူလေ– ၌။ နိသိန္နော– လျက်။ ဥဒါနဝသေန– ပီတိအတွက်, လေဟုန်တက်၍, ထွက်ပေါ်လာသော စကား၏အစွမ်းဖြင့်၊ (ဥဒါန်း၏အစွမ်းဖြင့်၊) ဥဒါနေတွာ– ကျူးရင့်တော်မူ၍၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၆၈၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၅၅ရှု၊] အပရဘာဂေ– နောက်အဖို့ ၌၊ (နောက်ပိုင်း၌)၊ အာနန္ဒတ္ထေရေန– သည်။ ပုဋ္ဌော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ကထေသိ
(ဝမ်းသက်စေခြင်း) , သီသဝိရေစန (ဦးခေါင်း၌ အပြစ်တို့ကို ထုတ်ခြင်း) စသည်တို့ကို ယူပါ၊ ဤအဋ္ဌကထာ၌ “ဥဒ္ဓဝိရေစနာဒီနိ”ဟု ဥဒ္ဓံ၌ နိဂ္ဂဟိတ်ကျေလျက် ရှိ၏၊ အခြား သော ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ ဥဒ္ဓံ၌ နိဂ္ဂဟိတ်ဖြင့် ရှိရကား ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၂၃ အတိုင်း “ဥဒ္ဓံဝိရေစနာဒီနိ”ဟု ရှိသင့်သည်။ (ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၉၂၊ ဒီဋီ၊ ၁၊ ၁၃၁၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၃၇၇)
ဥဒါနဝသေန ၊ပေ၊ ကထေသိ။ ။ အစက စိတ်တော်ဖြင့် ကျူးရင့်တော်မူပြီးနောက် မှ အရှင်အာနန္ဒာမေးလျှောက်သဖြင့် နှုတ်တော်ဖြင့် ဟောပြတော်မူသည်- ဟူလို၊ (ဓမ္မဋီ-
...[စာမျက်နှာ- ၇၁]...
ဟိ– ချဲ့။ သော– ထိုမြတ်စွာဘုရားသည်။ ဗောဓိရုက္ခမူလေ– ဗောဓိပင်၏ အနီး အောက်၌၊ (ဗောဓိပင်ရင်း၌)၊ နိသိန္နော– လျက်။ သူရိယေ– သည်။ အနတ္ထင်္ဂတေ- ၂၂၃)၊ ချဲ့ဦးအံ့– ဘုရားရှင်သည် မဂ်၄-ပါးကို ပစ္စဝေက္ခဏာဝီထိခြား၍ တစ်ဆက်တည်း ရတော်မူ၏၊ အရဟတ္တမဂ်ဝီထိနောက်၌ ပယ်ပြီး ကိလေသာကို ဆင်ခြင်သော ပစ္စဝေက္ခဏာဝီထိသည် ၁၉ခုမြောက်ဖြစ်၏၊ ထိုပယ်ပြီးကိလေသာတို့တွင် တဏှာကို ဆင်ခြင် ပြီးသောအခါ “အနေကဇာတိသံသာရံ”စသော ဂါထာတော်သည် စိတ်တော်မှာ (ဥဒါန်း ကျူးသကဲ့သို့) ထင်မြင်လာလေသည်၊ ထိုကြောင့် “အနေကဇာတိသံသာရံ”စသော ဂါထာတော်ကို “ပဌမဗုဒ္ဓဝစန (အစဆုံးသော ဘုရားစကားတော်) ”ဟု ဓမ္မပဒဘာဏကထေရ်တို့က ယူဆကြလေသည်၊ ခန္ဓကဘာဏက (မဟာဝါ,စူဠဝါကို ရွတ်အံ ဆောင်ရွက်ကြသော) ထေရ်တို့ကမူ မဟာဝါခန္ဓကထဲက “ယဒါ ဟဝေ”စသော ဥဒါန်း ဂါထာ၃ပုဒ်ကို “ပဌမဗုဒ္ဓဝစန”ဟု ယူကြ၏။
ဆက်ဦးအံ့– ဓမ္မပဒဘာဏကထေရ်တို့သည် “အနေကဇာတိသံသာရံ”စသော ဂါထာကို သတ္တဝါတို့အား ကျေးဇူးများသည်ဖြစ်စေ, မများသည်ဖြစ်စေ တရားတို့တွင် ပဌမဆုံးဖြစ်သောကြောင့် “ပဌမဗုဒ္ဓဝစန”ဟု ယူကြ၏၊ ခန္ဓကဘာဏကထေရ်တို့ကား “အနေကဇာတိသံသာရံ” စသော ဂါထာသည် ပဌမဟု ဆိုရသော်လည်း စိတ်ထဲ၌သာ ဖြစ်နေသောကြောင့် သတ္တဝါတို့အား ကျေးဇူးမများ၊ နှုတ်တော်ဖြင့် ရွတ်အပ်သော တရားတို့တွင် “ယဒါ ဟဝေ”စသော ဂါထာသည် ပဌမဆုံးဖြစ်၏၊ သတ္တဝါတို့ ကြား နာရသဖြင့် ကျေးဇူးလည်း များ၏၊ ထိုကြောင့် “ပဌမဗုဒ္ဓဝစန”ဖြစ်သင့်သည်ဟု ကိုယ်လို ရာဆွဲ၍ ယူကြေလေသည်။ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၄၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၆၅၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၈၆)
ဗောဓိရုက္ခမူလေ။ ။ “သယံ ဗုဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈန္တိ တေန အရိယာတိ ဝါ ဗောဓိ”ဟု ပြုလျှင် မဂ်ဉာဏ်ကို ရ၍ “သဗ္ဗဓမ္မေ သဗ္ဗာကာရတော ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ”ဟု ပြုလျှင် သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ရ၏၊(သာရတ္ထ၊၁၊၃၅၁)၊ ဗောဓိံ+ပတ္တော+ရုက္ခော ဗောဓိ- ရုက္ခော- မဂ်ဉာဏ်,သဗ္ဗညုတဉာဏ်သို့ ရောက်ရာ ဗောဓိညောင်ပင်၊ ပတ္တပုဒ်ကျေသည်၊ ပတ္တကို “ပတ္တဒိဝသေ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၅)”၌ကဲ့သို့ “ပါပုဏာတိ ဧတ္ထ ပတ္တော”ဟု ပြုပါ၊ (မအူပါရာနိ- ၂, ၂၂၄၊ မအူပါရာနိ- ၄, ၄၆၈)၊ ဤကား “ဗောဓိရုက္ခမူလေတိ ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ၊ တံ ဗောဓိံ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ “ဗောဓိရုက္ခော” တွေဝ နာမံ လဘိ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၄)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ကြံခြင်းဖြစ်သည်။
(ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၃၄၊ ဥဒါန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၅၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၁၃၂)၊
တစ်နည်း။ ။ “တံ ဗောဓိံ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ “ဗောဓိရုက္ခော”တွေဝ
...[စာမျက်နှာ- ၇၂]...
ယေဝ– မဝင်သေးသော်သာ၊ (မဝင်သေးမီပင်)၊ မာရဗလံ– မာရ်စစ်သည်အပေါင်း ကို။ ဝိဒ္ဓံသေတွာ– ဖျက်ဆီးတော်မူပြီး၍။ ပဌမယာမေ– ၌။ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိစ္ဆာဒကံ–ပုဗ္ဗေနိဝါသကို ဖုံးထားတတ်သော။ တမံ– အဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အမိုက်မှောင်ကို။ ပဒါလေတွာ– ဖောက်ခွဲတော်မူ၍။ မဇ္ဈိမယာမေ– ၌။ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ– ကို။ ဝိသောဓေတွာ– စင်ကြယ်စေ၍။ ပစ္ဆိမယာမေ– ၌။ သတ္တေသု– တို့၌။ ကာရုညတံ ကာရုညတံ ကာရုညတံ– သနားခြင်းရှိ နာမံ လဘိ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၃၄) ”ဟူသော အဖွင့်တွင် “ရုက္ခောပိ ဗောဓိရုက္ခောတွေဝ” ဟု ရှိနေခြင်းမှာ မသင့်၊ “ရုက္ခောပိ ဗောဓိတွေဝ”ဟုရှိမှ သင့်သည်၊ ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၀၉၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၅၇၊ သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၄၂တို့၌ “ရုက္ခော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ”ဟု ရှိ၏၊ (စလင်း- ၂, ၂၆၀)၊ ထိုကြောင့် ပါစိယော-၁၈၅၌ ဌာနီဖြစ်သော မဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၏ အမည်ကို ဌာနဖြစ်သော ဗောဓိညောင်ပင်၌ တင်စား၍ ဗောဓိညောင်ပင်သည် “ဗောဓိ”ဟူသော အမည်ကို ရသည်ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “ဗောဓိယေဝ+ရုက္ခော ဗောဓိရုက္ခော”ဟု ပြုပါ၊ ဆရာတို့ကား ညောင်ပင်ကို တိုက်ရိုက်ရအောင် “အဗုဇ္ဈိ ဧတ္ထာတိ ဗောဓိ (သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၃၅၁) ”ဟု ပြုကာ “ဗောဓိ စ+သော+ရုက္ခော စာတိ ဗောဓိရုက္ခော”ဟု ပြုတော်မူ၏။ (မဟာဘာ-၈)၊ တစ်နည်း။ “သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ”ဟု ပြုလျှင် ဗောဓိအရ ဘုရား ရှင်ကို ရ၏၊ ထိုနောင် “ဗောဓိနာ+သန္နိဿိတော+ရုက္ခော ဗောဓိရုက္ခော– ဘုရားရှင် သည် မှီခိုတော်မူအပ်သော ဗောဓိညောင်ပင်၊ ဗောဓိရုက္ခဿ+မူလံ ဗောဓိရုက္ခမူလံ”ဟု ဆက်ပါ။ (ဥဒါန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၅၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၁၃၂)
ကာရုညတံ။ ။ ကရုဏာယေဝ ကာရုညံ၊ [ကရုဏာ+ဏျ၊] ကာရုညဿ+ဘာဝေါ ကာရုညတာ၊ “ကရုဏာ၏ဖြစ်ကြောင်း”ဟူသည် ကရုဏာနှင့် ယှဉ်သောဈာန်(အပ္ပနာ ဈာန်, ဥပစာရဈာန်)တည်း၊ ဤ၌ ဘုရားအတွက်ဖြစ်၍ မဟာကရုဏာဈာန်တည်း၊ မှန်၏- ဘုရားရှင်သည် နံနက်အချိန် ကုဋေ၁သန်း၂သိန်း၊ ညချမ်းအချိန် ကုဋေ၁သန်း ၂သိန်းအားဖြင့် တစ်နေ့လျှင် မဟာကရုဏာသမာပတ်ပေါင်း ကုဋေ ၂သန်း၄သိန်း ဝင်စားတော်မူ၏၊ (တစ်နည်း) ကာရုညံ+အဿ အတ္ထီတိ ကာရုညော- သနားခြင်းရှိ တော်မူသောဘုရားရှင်၊ ကာရုညဿ+ဘာဝေါ ကာရုညတာ- သနားခြင်းရှိသူ၏ ဖြစ် ကြောင်းဖြစ်ရာ ကရုဏာ၊ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၂၆၊ သာရတ္ထ၊၃၊၄၃၅၊ စူဘာ- ၄၃၃၊ ၆၉၄)
ပါစိယော- ၅၃၅။ ။ ထို၌ ဏျပစ္စည်းနှင့် တာပစ္စည်း၂မျိုးလုံးသည် ဘာဝအနက်ကို ဟောနိုင်ရာ ပစ္စည်းတစ်မျိုးက ဘာဝအနက်ကို ဟောလျှင် ပစ္စည်းတစ်မျိုးက သွတ္ထဖြစ် ရသည်ဟု ဆိုကာ “ကရုဏာ+အဿ အတ္ထီတိ ကရုဏော- ကရုဏာရှိသောဘုရားရှင်၊
...[စာမျက်နှာ- ၇၃]...
တော်မူသည်၏အဖြစ်ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ ပစ္စယာကာရေ– ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်၌။ ဉာဏံ– ကို။ ဩတာရေတွာ– သက်ဝင်စေ၍။ ဝါ– သွင်း၍။ တံ– ထိုပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်တရားကို။ အနုလောမပဋိလောမဝသေန– အနုလုံ,ပဋိလုံ၏အစွမ်းဖြင့်။ သမ္မသန္တော– သုံးသပ်တော်မူလျက်။ အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ– အရုဏ်တက်ချိန်၌။ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ– မဖောက်မပြန် ကိုယ်တော်တိုင် သိတတ်သော အရဟတ္တမဂ် ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်ကို။ ဝါ– ချီးမွမ်းအပ် ကောင်းမြတ်သော အရဟတ္တမဂ် ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်ကို။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ– ထိုးထွင်းသိတော်မူပြီး၍၊ ကရုဏဿ+ဘာဝေါ ကာရုညံ– ကရုဏာရှိသူ၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ၊ ကာရုညံယေဝ ကာရုညတာ၊ (တစ်နည်း) ကရုဏောယေဝ ကာရုညံ၊ ကာရုညဿ+ဘာဝေါ ကာရုညတာ”ဟု ပြု၏။
ပစ္စယာကာရေ။ ။ ဝိဘာဂတော ဉာဏေန အာကရီယတိ ဉာယတီတိ အာကာရော- ဉာဏ်ဖြင့် ခွဲခြားသိအပ်သော ပစ္စယသတ္တိ၊ (မဏိ- ၂, ၄၁၀)၊ ပစ္စယဿ+အာကာရော ပစ္စယာကာရော- အဝိဇ္ဇာစသော အကြောင်းတရား၏ ဟေတုစသော သတ္တိ ဖြင့် သင်္ခါရစသည်တို့အား ကျေးဇူးပြုပုံအခြင်းအရာ၊ (သမ္မောဘာ- ၂, ၁၆)၊ ထိုထိုအဋ္ဌ- ကထာဋီကာတို့၌ ပစ္စယာကာရအရ မုချအားဖြင့် ပစ္စယသတ္တိကို ရ၍ အဝိနာဘာဝ နည်းဖြင့် သတ္တိမန္တဖြစ်သော အဝိဇ္ဇာစသော အကြောင်းတရား(ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်တရား) ကို ရ၏၊ “ဓမ္မာ အာကရောန္တိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတေနာတိ အာကာရော၊(မဏိ- ၂,၄ ၁၀)”ဟု ပြုလျှင် အာကာရသဒ္ဒါ သတ္တိမန္တအကြောင်းကို ဟော၏၊ ထိုအလို “ပစ္စယော+အာကာရော ပစ္စယာကာရော၊ (မအူပါရာနိ- ၁, ၁၃၅)”ဟု ပြု၍ ပစ္စယာကာရအရ သတ္တိ မန္တအကြောင်း(ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်တရား)ကို မုချအားဖြင့် ယူနိုင်သည်။
သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ။ သမ္မာသမ္ဗောဓိံအရ ဘုရားရှင်၏ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, အာစ- ရိယဝါဒ(အပရေဝါဒ)အလို သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ယူပါ၊ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈန္တိ တေန အရိယာတိ ဝါ ဗောဓိ၊ (အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်)၊ သဗ္ဗဓမ္မေ သဗ္ဗာကာရတော ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊ (သဗ္ဗညုတဉာဏ်)၊ သယမေဝ+ဗောဓိ သမ္ဗောဓိ၊ သမ္မာ (အဝိပရီတာကာရေန)+သမ္ဗောဓိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ- မဖောက်မပြန် ကိုယ်တော် တိုင် သိတတ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၊ ဤအလို သမ္မာသဒ္ဒါ အဝိပရီတအနက်ဟော, သံသဒ္ဒါ သာမံအနက်ဟောတည်း။
တစ်နည်း။ ။ သုန္ဒရာ+ဗောဓိ သမ္ဗောဓိ- ကောင်းမြတ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်,
...[စာမျက်နှာ- ၇၄]...
အနေကေဟိ– များစွာကုန်သော။ ဗုဒ္ဓသတသဟဿေဟိ– ဘုရားအသိန်းတို့ သည်။ အဝိဇဟိတံ– မစွန့်အပ်သော။ ဥဒါနံ– ပီတိအတွက်, လေဟုန်တက်၍, ပေါ်ထွက်လာသော စကားကို။ ဝါ– ဥဒါန်းကို။ ဥဒါနေန္တော– ကျူးရင့်တော်မူ လိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အနေကဇာတိ သံသာရံ၊ ပေ၊ ခယမဇ္ဈဂါ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
သဗ္ဗညုတဉာဏ်၊ သမ္မာ (ပသတ္ထာ) +သမ္ဗောဓိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ– ချီးမွမ်းအပ်ကောင်းမြတ် သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၊ ဤအလို သမ္မာသဒ္ဒါ ပသတ္ထအနက်ဟော, သံသဒ္ဒါ သုန္ဒရအနက်ဟောတည်း၊ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၀၉၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၅၆၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၃၅၁၊ မအူပါရာနိ-၂, ၂၂၃)၊ ထို့ပြင် သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၁၉၉၌ “သုန္ဒရံ+ဗောဓိ သမ္ဗောဓိ–ကောင်းစွာ သိတတ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၊ သမ္မာ (ပသဋ္ဌာ) + သမ္ဗောဓိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ– ချီးမွမ်းအပ်,ကောင်းစွာသိတတ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်”ဟု ပြု၏။
ဥဒါနံ။ ။ မဋီ၊၂၊၁၄၆၊ အံဋီ- ၃, ၆၀၌ “ဥဒါဟရီယတိ ဥဗ္ဘေဂဝသေနာတိ တထာ ဝါ ဥဒါဟရဏံ ဥဒါနံ- အထက်သို့ ရှူထုတ်အပ်သောစကားတော်၊ ဝါ- အထက်သို့ ရှူ ထုတ်ခြင်း၊ (သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- ရင်ထဲ မျိုသိပ်မထားနိုင်သဖြင့် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုအပ်သော စကားတော်၊ (အဓိပ္ပါယတ္ထ)”ဟု ဆို၏၊ ဥဒ(မောဒအနက်)+ယု၊ ယုကို အနပြု, အ,ကို ဒီဃပြု၊ (နီတိဓာတု- ၉၃)၊ (တစ်နည်း) ဥ+အန+ဏ၊ ဒ်လာ, အာဝုဒ္ဓိပြု၊ (နီဘာ- ၁, ၆၃၊ ဝိပိဓာန်၊ ဓာပါတိုက်- ၅၄)၊ (တစ်နည်း) ဥ+အာ+နီ+အ၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၁)”ဟု ပြီးစေရမည်။
တစ်နည်း။ ။ ဂဠုန်- ၆၇၌ “ဥဒံ မောဒံ အနေတိ ပဝတ္တေတီတိ ဥဒါနံ- ဝမ်းမြောက် ခြင်းကို ဖြစ်စေသောစကားတော်၊ [“ဥဒ+အန+ဏ၊ အာဝုဒ္ဓိပြု၊]”ဟု ဆို၏၊ (တစ်နည်း) စလင်း- ၂, ၂၆၂၌ “ဥဒီယတေ မောဒီယတေ ဥဒါနံ၊ ဥဒါနေန+ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ ဥဒါနံ-ဝမ်းမြောက်ခြင်းကြောင့် မိန့်ဆိုတော်မူအပ်သော စကားတော်၊ [ဥဒါန+ဏ၊ ဝတ္တဗ္ဗ တဒ္ဓိတ်၊]”ဟု ဆို၏၊ ဆက်ဦးအံ့- ဥဒါန်းစကားသည် ပီတိအစွမ်းကြောင့် ဖြစ်သော ဥဒါန်းစကား, ဓမ္မသံဝေဂအစွမ်းကြောင့်ဖြစ်သော ဥဒါန်းစကား”ဟု ၂မျိုး ရှိ၏၊ ဤ၌ ပီတိအစွမ်းကြောင့် ဖြစ်သော ဥဒါန်းစကားကို ယူပါ။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၊ သာရတ္ထ၊၁၊၉၉)
ဥဒါနေန္တော။ ။ “ဥ+အန+ဏေ+အန္တ”ဟု ခွဲလျှင် “ဥဒါနေန္တော- အထက်သို့ ရှူ ထုတ်တော်မူလိုသည်၊ (သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- ရင်ထဲ မျိုသိပ်မထားနိုင်သဖြင့် ထုတ်ဖော်ပြော ဆိုတော်မူလိုသည်၊ (အဓိပ္ပါယတ္ထ)၊ ဝါ- ကျူးရင့်တော်မူလိုသည်၊ (ဝေါဟာရတ္ထ)”ဟုပေး၊
...[စာမျက်နှာ- ၇၅]...
အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊ ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ
(ယသ္မာ– အကြင်ကြောင့်၊) ဇာတိ– ပဋိသန္ဓေနေရခြင်းသည်၊ (ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿိတာယ– အိုနာသေရေး, ဒုက္ခဘေးတို့နှင့်, ရောထွေး၍ နေသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်၊) ပုနပ္ပုနံ– အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်၊ (ဥပဂန္တုံ– ကပ်ရောက်ခြင်းငှာ၊) ဒုက္ခာ– ဆင်းရဲလှချေ၏၊ (တသ္မာ စ– ထိုကြောင့်လည်းကောင်း။ တသ္မိံ– ထိုတဏှာ ယောက်ျား, လက်သမားကို။ အဒိဋ္ဌေ– ဉာဏ်ဖြင့်ထင်ထင်, မတွေ့မြင်အပ်သေး သည်ရှိသော်။ သာ ဇာတိ– ထိုဇာတိသည်။ န နိဝတ္တတိ– ဆုတ်နစ်မည်မဟုတ်။ တသ္မာ စ– ကောင်း၊) ဂဟကာရံ– ခန္ဓာအိမ်ကို, အကြိမ်ကြိမ်အဖန်ဖန်, စီမံတတ် သော, တဏှာယောက်ျား, လက်သမားကို။ ဂဝေသန္တော– မရမနေ, ရှာဖွေသော၊ (အဟံ– သည်၊) အနိဗ္ဗိသံ– တဏှာမြင်ရန်, သဗ္ဗညာဏ်ကို, ဧကန်ပိုင်ပိုင်, မရ နိုင်သေးသည်၊ (ဟုတွာ– ၍။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ ဧတ္တကံ ကာလံ– ဤမျှလောက်သော ၄သင်္ချေနှင့် ကမ္ဘာတစ်သိန်းကာလပတ်လုံး၊) အနေကဇာတိသံသာရံ– အသိန်း မက, ဘဝများစွာ, သံသရာစက်ဝိုင်းကို။ သန္ဓာဝိဿံ– ဆုံဝယ်တပ်နွား, ရဟတ်ခြား သို့, ပြေးသွားကျင်လည်ခဲ့ရလေပြီ။
(တစ်နည်း) “ဥ+အာ+နီ+အန္တ”ဟု ခွဲလျှင် “ဥဒါနေန္တော– အထက်သို့ ထုတ်ဆောင် တော်မူလိုသည် (သဒ္ဒတ္ထ) ” ဟုပေး၊ (တစ်နည်း) ဥဒါနနောင် ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မိ (မောဂ်-၅, ၁၂) သုတ်ဖြင့် ကရောတိအနက်၌ ဣပစ္စည်းသက်, ဣကို ဧပြု၊ (နီဘာ-၁, ၆၉)၊ ဤသို့ယူလျှင် “ဥဒါနေန္တော– ကျူးရင့်ခြင်းကို ပြုတော်မူလိုသည်၊ (သဒ္ဒတ္ထ) ”ဟုပေး၊ (တစ်နည်း) “ဥဒ+အန+ဏေ+အန္တ”ဟု ခွဲလျှင် “ဥဒါနေန္တော– ဝမ်းမြောက်ခြင်းကို ဖြစ်စေတော်မူလိုသည်၊ (သဒ္ဒတ္ထ) ”ဟု ပေးပါ။ (ဂဠုန်- ၆၇) ဆက်ဦးအံ့– အန္တပစ္စည်းသည် အနာဂတ်ကာလ, ကာမတ္ထကို ထွန်းပြ၏၊ ထိုကြောင့် “နာဂတ်ကာလ, မာနန္တ, ထွန်းပြကာမတ္ထာ။ ကာမတ္ထမှာ, ကြိယာဝိသိသ်, ကြောင့်ဟိတ်ဝိသေ, လက္ခဏေ, ထွန်းလေလေးအတ္ထာ၊ (ရွှေ- ၅၃၄-၅) ”နှင့်အညီ “ဥဒါနေန္တော– ကျူး ရင့်တော်မူလိုသည်ဖြစ်၍၊ (ကြိယာဝိသေသနအနက်)၊ ဝါ– သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ (ဟိတ် အနက်)၊ ဝါ– လိုသော၊ (သော– သည်၊) (တုလျာဓိကရဏဝိသေသနအနက်)၊ ဝါ– လိုလ သော်၊ (လက္ခဏအနက်) ”ဟု အနက်၄မျိုး ပေးနိုင်သည်၊ အထက်၌ “ကတ္တားလွန်တို့, စပ်စေဖို့ရာ, ပုဒ်မပါ, ဟုတွာထည့်လေမင်း”နှင့်အညီ ကတ္တားလွန်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၇၆]...
ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊ ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ
ဂဟကာရက– ခန္ဓာအိမ်ကို, အကြိမ်ကြိမ်အဖန်ဖန်, စီမံတတ်သော, တဏှာ ယောက်ျား, ဟဲ့...လက်သမား! (ဒါနိ– သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ရပြီးရာ, ယခု အခါ၌။ တွံ– သင်သည်။ ဝါ– ကို၊) ဒိဋ္ဌော– ဉာဏ်ဖြင့်ထင်ထင်, တွေ့မြင်အပ်ပြီး သည်။ အသိ– ဖြစ်၏။ ပုန– တစ်ဖန်။ ဂေဟံ– ခန္ဓာအိမ်ကို။ န ကာဟသိ– ပြုလုပ်ရ တော့မည်မဟုတ်။ တေ– သင်၏။ သဗ္ဗာ– ကြွင်းမဲ့ဥဿုံ, အလုံးစုံကုန်သော။ ဖာသုကာ– ကိလေသာအခြင်ရနယ်တို့ကို။ ဘဂ္ဂါ– မှုန့်မှုန့်ညက်ညက်, ချိုးဖျက်အပ်ကုန် ပြီ။ ဂဟကူဋံ– ခန္ဓာအိမ်၏ အဝိဇ္ဇာအထွတ်ကို။ ဝိသင်္ခတံ– ဖျက်ဆီးအပ်ပြီ။ စိတ္တံ–ငါ၏ စိတ်သည်။ ဝိသင်္ခါရဂတံ– သင်္ခါရကင်းမြုံ, နိဗ္ဗာန်ဘုံသို့, အာရုံပြုသောအား ဖြင့် ရောက်ပြီ၊ (အဟဉ္စ– ငါသည်လည်း၊) တဏှာနံ– သင်တဏှာတို့၏။ ခယံ–ကုန်ကြောင်းဖြစ်သော အရဟတ္တမဂ်, အရဟတ္တဖိုလ်ကို။ အဇ္ဈဂါ– ရပြီ၊ (တစ်နည်း) ဝိသင်္ခါရဂတံ– သော။ စိတ္တံ– သည်။ တဏှာနံ– တို့၏။ ခယံ– ကို။ အဇ္ဈဂါ– ပြီ။
တတ္ထ– ၌။ ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တောတိ– ကား။ အဟံ– သည်။ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ– သော။ ဣမဿ ဂေဟဿ– ဤအိမ်ကို။ ကာရကံ– ပြုတတ်သော။ တဏှာဝဍ္ဎကိံ– တဏှာတည်းဟူသော လက်သမားကို။ ဂဝေသန္တော– ရှာတော်မူ လသော်၊ (တစ်နည်း) ဂဝေသန္တော– သော။ အဟံ၊ ယေန ဉာဏေန– အကြင်
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော။ ။ “အာဒိစ္စာဒိမှိ ဂဟဏေ, နိဗန္ဓေ စ ဃရေ ဂဟော (ဓာန်- ၉၁၉)”ဂါထာလာ ဂဟသဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤဃရ(အိမ်)အနက်ကို ဟော၏၊ ဤ၌ ပကတိအိမ်ကို မယူရဘဲ သဒိသူပစာရ, ဥပမာတဒ္ဓိတ်နည်းအားဖြင့် ခန္ဓာအိမ်ကို ယူရသည်၊ “ဂဟံ+ကရောတီတိ ဂဟကာရော”ဟု ပြု၍ ၎င်းင်းအရ တဏှာလက်သမားကို ယူရသည်၊ ထိုကြောင့် “အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ...တဏှာဝဍ္ဎကိံ”ဟု ဖွင့်သည်။
ဂဝေသန္တော။ ။ ဤပုဒ်ကို “ဂဝေသန္တော- သော၊ (အဟံ- သည်)”ဟု ဝိသေသန အနက်သော်လည်းကောင်း, (အဟံ- သည်၊) ဂဝေသန္တော- သော်”ဟု လက္ခဏအနက် သော်လည်းကောင်း ပေးနိုင်သည်၊ အာရုံပြုသောအားဖြင့် ရှာမှီးခြင်းကိုပင် “ဂဝေ- သန္တော”ဟု ဆိုလိုသည်၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၁၌ ဂဝေသန္တောကို “ဂေါ+ဧသန္တော”ဟု
...[စာမျက်နှာ- ၇၇]...
သဗ္ဗညုတဉာဏ်ဖြင့်။ တံ– တဏှာလက်သမားကို။ ဒဋ္ဌုံ– ငှာ။ သက္ကာ– စွမ်းနိုင်၏။ တဿ ဗောဓိဉာဏဿ– ထိုသဗ္ဗညုတဉာဏ်၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ– ဒီပင်္ကရာဘုရားရှင်၏ ခြေတော်ရင်း၌။ ကတာဘိနီဟာရော– ပြုအပ်ပြီး သော ရှေးဆုတောင်းကောင်းမှုအထူးရှိတော်မူသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၆၂ရှု၊] (ဟုတွာ)၊ ဧတ္တကံ ကာလံ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်ရှိသော ကာလပတ်လုံး။ တံ ဉာဏံ– ထိုသဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို။ အနိဗ္ဗိသံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တော– မရသည်၊ (ဟုတွာ) ဧဝ– ဖြစ်၍သာလျှင်။ ဝါ– ကြောင့်သာလျှင်။ အနေကဇာတိသံသာရံ– များစွာသော ဖြတ်၍ ဂေါကို အာရမ္မဏကရဏအနက်ဟောယူကာ “ဂဝေသန္တော– အာရုံပြုသော အားဖြင့် ရှာဖွေသော”ဟု ပေးစေ၏၊ ဂေါ၌ ပဌမာဝိဘတ်ကို တတိယာအနက်ဟု ကြံပါ။
ဗောဓိဉာဏဿ။ ။ ဗောဓိ(သမ္ဗောဓိ)သည် သမ္မာသမ္ဗောဓိ(မဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတ ဉာဏ်), ပစ္စေကဗောဓိ(မဂ်ဉာဏ်), သာဝကဗောဓိ(မဂ်ဉာဏ်)အားဖြင့် ၃မျိုးရှိ၏၊ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈)၊ ဗောဓိဉာဏဿအရ သမ္မာသမ္ဗောဓိခေါ် အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ၂မျိုးကို ရသော်လည်း “ဒိဋ္ဌောသိ”အဖွင့်၌ “သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် ဤ၌ သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ယူပါ၊ “သယံ ဗုဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈန္တိ တေန အရိယာတိ ဝါ ဗောဓိ- မဂ်ဉာဏ်၊ သဗ္ဗဓမ္မေ သဗ္ဗာကာရတော ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ- သဗ္ဗညုတဉာဏ်၊(သာရတ္ထ၊၁၊၃၅၁)၊ ဗောဓိယေဝ+ဉာဏံ ဗောဓိဉာဏံ”ဟု ပြုပါ။
အနိဗ္ဗိသံ။ ။ တဏှာလက်သမားကို ရှာစဉ် သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို မရသေးသည့် အတွက် သံသရာစက်ဝိုင်းကို လှည့်ပတ်ပြေးသွားခဲ့သည်၏အဖြစ်ကို ပြလို၍ “ယေန ဉာဏေန...တံ ဉာဏံ အနိဗ္ဗိသံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “အနိဗ္ဗိသံ”၌ နိပုဗ္ဗ ဝိသဓာတ်, အန္တပစ္စည်းတည်း၊ ဝိသဓာတ်သည် နိဥပသာရကြောင့် ရခြင်းအနက်ဟောကြောင်းကို ပြလို၍ “အဝိန္ဒန္တော”ဟုလည်းကောင်း, “အဝိန္ဒန္တော”၌ ဝိဒဓာတ် လာဘအနက်ဟောကြောင်းနှင့် “သဗ္ဗပဒံ သာဝဓာရဏံ”နှင့်အညီ ဧဝမပါ သော်လည်း ဧဝအနက်ရကြောင်းကိုလည်းကောင်း ပြလို၍ “အလဘန္တောယေဝ”ဟု ဖွင့်သည်။
အနေကဇာတိသံသာရံ။ ။ “အနေကဇာတိ”ကို “အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ခါတံ”ဟုဖွင့်ရာ “သတသဟဿ”ပုဒ်ကို အပိုထည့်ဖွင့်သဖြင့် “မရှိတာပြ, တဒ္ဓိတ,
...[စာမျက်နှာ- ၇၈]...
ဘဝသံသရာအသိန်းကို။ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ခါတံ– များစွာသော ဘဝအသိန်းဟု ဆိုအပ်သော။ ဣမံ သံသာရဝဋ္ဋံ– ဤသံသရာဝဋ်ကို။ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ– ကျင်လည်ခဲ့ရလေပြီ။ အပရာပရံ– ထိုမှဤမှ၊ (တပြောင်းပြန်ပြန်)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၆၄ရှု၊] အနုဝိစရိံ– လှည့်လည်ခဲ့ပြီ။ ဣတိ အတ္ထော– နက်
လောပသော်လည်းကြံ”နှင့်အညီ “အနေကဇာတိ”နောင် “သတသဟဿ”ပုဒ်ကျေ ကြောင်းကို သိစေသည်၊ “သင်္ခါတံ”ဖြင့် “လိင်ဝုစ်မတူ, သင်္ခါတကူ”နှင့်အညီ “အနေကဇာတိ”နှင့် “သံသာရ”ပုဒ် လိင်မတူသော်လည်း အရတူကြောင်းကို ပြသည်။ မှန်၏– “ခန္ဓာတို့၏ ဦးစွာဖြစ်ခြင်းသည် ဇာတိ, ထိုနောက် အစဉ်အတိုင်း ဆက်ဖြစ်ခြင်းသည် သံသာရ”ဟု ဇာတိနှင့် သံသာရအထူးကို ဆိုသေး၏၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၀၃၊ သံ၊ဋီ-၁, ၂၅၀)၊ ဤ၌ကား “သင်္ခါတံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဇာတိနှင့် သံသာရ အရတူ၏၊ ထိုကြောင့် “အနေကာ+ဇာတိ အနေကဇာတိ၊ အနေကဇာတိယာ+သတသဟဿံ အနေကဇာတိ– များစွာသောဘဝ၏ အသိန်း။ ဝါ– သိန်းပေါင်းများစွာသောဘဝ၊ သတသဟဿချေ၊ ဣတောစိတော သံသရဏံ သံသာရော၊ (သံဋီ၊ ၁၊ ၂၅၀) ”ဟု ပြုပြီးနောက် “အနေကဇာတိ စ+သာ+သံသာရော စာတိ အနေကဇာတိသံသာရော”ဟု ကမ္မဓာရည်းဆက်ပါ။
ဆက်ဦးအံ့– “အနေကဇာတိသံသာရံ”၌ အံဝိဘတ်ကို အစ္စန္တသံယောဂအနက်ဟု လည်း ဆိုကြ၏၊ ထိုအလို “ (ဧတ္တကံ ကာလံ– ဤမျှလောက်ကာလတိုင်အောင်၊) အနိဗ္ဗိသံ–သေးသည်၊ (ဟုတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်၊) အနေကဇာတိသံသာရံ– ပတ်လုံး။ သန္ဓာဝိဿံ–ခဲ့ပြီ”ဟု ပေးပါ၊ ဆရာတို့ကား အဋ္ဌကထာ၌ “ဧတ္တကံ ကာလံ”ဟု အစ္စန္တသံယောဂကို သီးခြားပြသောကြောင့် “အနေကဇာတိသံသာရံ”ကို ကံအနက်ပေးတော်မူသည်။
[အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ...အဒ္ဓုနော အဓိပ္ပေတတ္တာ အစ္စန္တသံယောဂေကဝစနံ၊ (ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၁၇)၊ အနေကဇာတိသံသာရန္တိ...အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ (ဇာဋီသစ်-၁, ၁၄၁)] သန္ဓာဝိဿံ။ “သံသရိံ”ဖြင့် သန္ဓာဝိဿံ၌ သံပုဗ္ဗ ဓာဝုဓာတ်နောင် ဣံဝိဘတ် သက်ကြောင်းကို ပြသည်၊ ဂါထာယ မတီတတ္ထေ ဣမိဿံ (နီတိ- ၁၁၀၃) သုတ်ဖြင့် ဣံဝိဘတ်ကို ဣဿံပြုပါ၊ (တစ်နည်း) အတိတ်အနက်၌ ဿံဝိဘတ်သက်ကြောင်းကို ပြသည်၊ အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိသုတ်၌ “ဘဝိဿန္တိ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အတိတ်အနက်၌ ဿံဝိဘတ်သက်ပါ။ (နိဒ္ဒေ၊ ဝဏ္ဏနာ၊ ဝိဗော)
ရူ- ၂၈၁။ ။ ထို၌ အတိတ်ကို အနာဂတ်အနေဖြင့် ဆိုလိုသောကြောင့် အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိသုတ်ရင်းဖြင့်ပင် သက်သည်၊ အစစ်အမှန်အနက်မှာ အတိတ်ကာလပင်
...[စာမျက်နှာ- ၇၉]...
ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ– ဟူသော။ ဣဒံ– ဤစကားသည်။ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ– ခန္ဓာအိမ်ကို ပြုလုပ်တတ်သောတဏှာကို ရှာခြင်း၏။ ကာရဏဝစနံ–အကြောင်းကို ဆိုသောစကားတည်း၊ (အကြောင်းပြစကားတည်း)၊ ယသ္မာ–ကြောင့်။ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿိတာယ– အိုနာသေးရေး, ဒုက္ခဘေးတို့နှင့်, ရော ထွေး၍ နေသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဧသာ ဇာတိ နာမ– သည်။ ပုနပ္ပုနံ– ထပ်။ ဥပဂန္တုံ– ငှာ။ ဒုက္ခာ– ဆင်းရဲလှ၏။ စ– ဆက်။ သာ– ထိုဇာတိသည်။ တသ္မိံ– ထို တဏှာ ယောကျ်ား လက်သမားကို။ အဒိဋ္ဌေ– မမြင်အပ်သေးသော်။ န နိဝတ္တတိ– ဆုတ် နစ်မည်မဟုတ်။ တသ္မာ– ထိုကြောင့်၊ (ဇာတိက ထပ်ကာထပ်ကာ ကပ်ရောက်ဖို့ ဆင်းရဲခြင်း, တဏှာယောကျ်ားလက်သမားကို မမြင်သမျှ အလိုအလျောက် နောက်မဆုတ်ခြင်းကြောင့်)၊ တံ– တဏှာယောကျ်ား လက်သမားကို။ ဂဝေသန္တော– သော်။ သန္ဓာဝိဿံ– ပြေးသွားကျင်လည်ခဲ့ရလေပြီ။ ဣတိ အတ္ထော– နက်
ဖြစ်၏၊ သို့သော် ထိုအတိတ်ကာလကို အနာဂတ်ကာလလုပ်၍ ဆိုလိုသော ဆန္ဒတော် ကြောင့် အနာဂတ်ဝိဘတ်ဖြစ်ရသည်၊ ထိုအနာဂတ်ဝိဘတ်၏ ဟောအပ်သော အနက် အစစ်မှန်မှာ အတိတ်ကြိယာအနက်ဖြစ်သည်- ဟူလို၊ ဤအဓိပ္ပာယ်ကိုပင် မောဂ်နိ-၂, ၃၀၂၊ နိဒီ-၃၇၉၌ ကာလဝိပလ္လာသ (အတိတ်ကာလမှ အနာဂတ်ကာလသို့ ပြောင်း လွဲနေသည်) ဟု ဆို၏။ (ရူဘာ-၂, ၂၉၂ရှု)
ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။ ။ အဘယ်ကြောင့် တဏှာလက်သမားကို ရှာနေပါ သနည်း?ဟု မေးဖွယ်ရှိ၍ “ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ”ဟု မိန့်သည်၊ ဇာတိ(ပဋိသန္ဓေနေရ ခြင်း)သည် ခန္ဓာအိမ်၏ အစဖြစ်သည်၊ ထပ်ကာထပ်ကာ ပဋိသန္ဓေနေရခြင်းသည် ဒုက္ခပင်တည်း၊ ထိုဇာတိဒုက္ခကို တဏှာလက်သမားက ပြုလုပ်နေသောကြောင့် ထို တဏှာလက်သမားကို ရှာသည်- ဟူလို
ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿိတာယ။ ။ ပဋိသန္ဓေနေရခြင်းဇာတိသည် တရားကိုယ် အားဖြင့် ဝိပါက်နာမက္ခန္ဓာ(ဝိပါက်စိတ်,စေတသိက်)နှင့် ကမ္မဇရုပ်တည်း၊ ထိုဇာတိ တရားကိုယ်၌ ဒုက္ခဝေဒနာမယှဉ်ပါသော်လည်း ဇာတိဖြစ်လျှင် ဇရာ,ဗျာဓိ,မရဏဒုက္ခ တို့ မုချဖြစ်ရတော့၏၊ ထိုသို့ ဇရာဗျာဓိမရဏဒုက္ခတို့နှင့် ရောနှောနေသည့်အတွက် ဇာတိကိုလည်း ဒုက္ခဟု ဆိုရတော့သည်။
န စ ၊ပေ၊ နိဝတ္တတိ။ ။ တဏှာလက်သမားကို မတွေ့ရသော်လည်း ထိုဇာတိသည်
...[စာမျက်နှာ- ၈၀]...
ဒိဋ္ဌောသီတိ– ကား။ ဣဒါနိ– ၌။ မယာ– သည်။ သဗ္ဗညုတညာဏံ– ကို။ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန– ထိုးထွင်းသိတော်မူလသော်၊ (တစ်နည်း) သဗ္ဗညုတညာဏံ– ကို။ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန– သော။ မယာ– သည်။ ဒိဋ္ဌော– သည်။ အသိ– ၏။ ပုန ဂေဟန္တိ– ကား။ ပုန– ဖန်။ ဣမသ္မိံ သံသာရဝဋ္ဋေ– ၌။ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ– သော။ မမ– ၏။ ဂေဟံ–အိမ်ကို။ န ကာဟသိ– ပြုလုပ်တော့မည်မဟုတ်။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါတိ– ကား။ တဝ– ၏။ သဗ္ဗာ– ကုန်သော။ အဝသေသာ– တဏှာမှ ကြွင်းကုန်သော။ ကိလေသဖာသုကာ– ကိလေသာတည်းဟူသော အခြင်ရနယ်တို့ကို။ မယာ– သည်။ ဘဂ္ဂါ– ချိုးဖျက်အပ်ကုန်ပြီ။
အချိန်ကြာသွားလျှင် အလိုအလျောက် အဆက်ပျောက်၍ နောက်ဆုတ်နိုင်သည်မဟုတ် လော?ဟု မေးဖွယ်ရှိသောကြောင့် “န စ သာ တသ္မိံ နိဝတ္တတိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “တဏှာ လက်သမားကို မတွေ့သမျှ (မဖမ်းမိသမျှ) တဏှာပြုအပ်သော ဇာတိကလည်း အလို အလျောက် နောက်ဆုတ်မည်မဟုတ်- ဟူလို
ဒိဋ္ဌောသိ။ ။ တဏှာလက်သမားကို သဗညုတဉာဏ်ဖြင့် မြင်တော်မူသည်ဟု ပြ ္ဗ လို၍ “သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ သဗ္ဗညုဉာဏ်ကို ယူလျှင် ထို၏ အကြောင်းဖြစ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ကိုလည်း ဖလူပစာရအားဖြင့် ယူနိုင်သည်၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၃၌ မဂ်ဉာဏ်ကို ယူ၏။ [ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသီ ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသီ ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒါနိ ပန ယေန သော သက္ကာ ဒဋ္ဌုံ၊ တေန အရိယမဂ္ဂဉာဏစက္ခုနာ ဂဟကာရကဒိဋ္ဌော အသိ၊- ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၃။]
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ။ ။ “အဝသေသာ ကိလေသဖာသုကာ”ဟူသော ဤအဋ္ဌကထာအဖွင့်အလို ဖာသုကာအရ တဏှာမှ ကြွင်းသော ကိလေသာတို့ကို ရသည်၊ သဗ္ဗာလည်း သာဝသေသသဗ္ဗတည်း၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၃၊ ဝဇိရ- ၂၃ သာရတ္ထ- ၁, ၆၅တို့၌ “သဗ္ဗာ အနဝသေသာ ကိလေသဖာသုကာ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို ဖာသုကာ အရ ကိလေသာအားလုံးကို ရသည်၊ သဗ္ဗာလည်း အနဝသေသသဗ္ဗတည်း။
ဖာသုကာ။ ။ ဖာသုကာသဒ္ဒါသည် နံရိုးဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊(ဓာန်- ၂၇၇)၊ သက္ကတ၌ နံရိုးအနက်ကို ဟောသော “စÕျှကု ဗ- ပ$ဈုကာ(ပ,ရ်ရှုကာ)”ပုဒ်နှင့် တူ၏၊ (ဏွှ- ှ)၊ ထိုပုဒ်သည် ပါဠိပြောင်းသောအခါ ရ်ဒွေဘော်အစား ပ၌ ဒီဃပြုလျှင် “ပါသုကာ”ဟု ဖြစ်၏၊ (ဓာန်နိသစ်- ၂၇၇)၊ ပကို ဖပြုလျှင် “ဖာသုကာ”ဟု ဖြစ်သည်၊ “ပရံ သတ္တုံ သရတိ ဟိံသတီတိ ပါသု၊ [ပရ+သရ+ဥ၊ -ဥဏာဒိကောသ- ၁, ၃၂၊
...[စာမျက်နှာ- ၈၁]...
ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတန္တိ– ကား။ တယာ– သည်။ ကတဿ– သော။ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ– ဤအတ္တဘောတည်းဟူသော အိမ်၏။ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ– သော။ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလမ္ပိ– အထွတ်အဝန်းကို။ မယာ– သည်။ ဝိဒ္ဓံသိတံ– ဖျက်ဆီးအပ်ပြီ။
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တန္တိ– ကား။ ဣဒါနိ– ၌။ မမ– ၏။ စိတ္တံ– သည်။ ဝိသင်္ခါရံ– သင်္ခါရ ကင်းရာဖြစ်သော။ နိဗ္ဗာနံ– ကို။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန– အာရုံပြုခြင်း၏ အစွမ်း ဖြင့်။ ဂတံ– ရောက်ပြီ၊။ အနုပဝိဋ္ဌံ– ဝင်ပြီ၊ (တစ်နည်း) ဝိသင်္ခါရံ– သော။ နိဗ္ဗာနံ– ကို။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန– ဖြင့်။ ဂတံ– ရောက်သော။ အနုပဝိဋ္ဌံ– ဝင်သော။ မမ– ၏။ စိတ္တံ– သည်၊ [အဇ္ဈဂါ၌စပ်၊] သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ– ၁, ၃၃၊ သဒ္ဒသာဂရ၊] ပါသု ဝိယ+ကာယတိ ပကာသတီတိ ပါသုကာ (ဖာသုကာ)– ဓား (ပေါက်ဆိန်) ကဲ့သို့ ထင်ရှားသော နံရိုး၊ (ထောမ)၊ ပါသု ဝိယာတိ ပါသုကာ (ဖာသုကာ)– ဓား (ပေါက်ဆိန်) နှင့် တူသော နံရိုး၊ (စိန္တာမဏိ၊ အမရဗျာချာ) ”ဟု ပြုပါ၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၈၆၌ “ပါတဗ္ဗာ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ ဖာသု, ပကာရဿ ဖကာရံ ကတွာ၊ ဖုသိတဗ္ဗာတိ ဝါ ဖာသု၊ သာယေဝ ဖာသုကာ”ဟု ဆို၏။
ဥပမာတဒ္ဓိတ်ဆက်။ ။ နိဿယများ၌ “ဖာသုကာ- ကိလေသာအခြင်ရနယ်တို့ကို” ဟု ပေးကြ၏၊ ဖာသုကာသဒ္ဒါ နံရိုးကိုသာ ဟောရကား အခြင်(ရနယ်)ကို ရအောင် “ဖာသုကာ ဝိယာတိ ဖာသုကာ- နံရိုးနှင့် တူသော အခြင်(ရနယ်)”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ် ဆက်ရမည်၊ အိမ်အမိုးအောက်ခံတန်း(သစ်သားချောင်း)ကို အခြင်ဟုလည်းကောင်း ရနယ်ဟုလည်းကောင်း ခေါ်သည်၊ ထိုအခြင်(ရနယ်)သည် အချောင်းအဖြစ်အားဖြင့် နံရိုးနှင့် တူသည်- ဟူလို၊ ဤ၌ သဒိသူပစာရအားဖြင့် ကိလေသာကို ယူရသည်။
ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ။ ။ “အတ္တဘာဝဂေဟဿ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလမ္ပိ” ဖြင့် ဂဟအရ ခန္ဓာအိမ်ကို ယူရကြောင်း, ကဏ္ဏိကာသည် ကူဋ၏ ပရိယာယ်ဖြစ် ကြောင်း, (တစ်နည်း) ကူဋသဒ္ဒါ အထွတ်အနက်ဟောကြောင်း, ကူဋအရ အဝိဇ္ဇာကို ယူရကြောင်း, “ဂဟဿ+ကူဋံ ဂဟကူဋံ”ဟု ပြုရကြောင်းတို့ကို ပြသည်၊ “မယာ ဝိဒ္ဓံသိတံ”ဖြင့် “မယာ”ဟု အဝုတ္တကတ္တားထည့် ဖွင့်ရကား “ဝိသင်္ခရီယတေတိ ဝိသင်္ခတံ” ဟု ကမ္မသာဓနပြုရကြောင်းနှင့် “ဝိသင်္ခတံ- ကင်းအောင်ပြုခြင်း”ဟူသည် ဖျက်ဆီးခြင်း ပင်ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်။
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ။ ။ “ဝိဂတာ (ဝိဂစ္ဆန္တိ)+သင်္ခါရာ ဧတ္ထာတိ ဝိသင်္ခါရံ- ကင်းသော သင်္ခါရရှိရာနိဗ္ဗာန်၊ (မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၈၊ မအူပါရာနိ- ၁, ၁၃၃)၊ ဝိသင်္ခါရံ+ဂတံ ဝိသင်္ခါရ-
...[စာမျက်နှာ- ၈၂]...
တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါတိ– ကား။ တဏှာနံ– တို့၏။ ခယသင်္ခါတံ– ကုန်ကြောင်း ဖြစ်သော။ အရဟတ္တံ– အရဟတ္တမဂ်ကို။ ဝါ– အရဟတ္တဖိုလ်ကို။ အဓိဂတော– ရ ပြီးသည်။ အသ္မိ– ၏။ ဣတိ– ဥဒါနဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဥဒါနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၉-မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အစရိတွာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ၊ ဣသိပတနေ– ဣသိပတနမည် ဂတံ”ဟု ပြု၊ “ဣဒါနိ”ကို ကြည့်၍ “ဂတံ”ကို “ဂစ္ဆတီတိ ဂတံ”ဟု ပစ္စုပ္ပန်ဖြင့် ပြုပါ။
တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ။ ။ ဤအဋ္ဌကထာ၌ “ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ”ဟု သာမန် ဖွင့်ထားသော်လည်း သာရတ္ထ၊၁၊၆၅၌ “ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ, အရဟတ္တဖလံ ဝါ”ဟု အတိအကျဖွင့်သောကြောင့် ခယအရ အရဟတ္တမဂ်,အရဟတ္တဖိုလ်ကို ယူပါ၊ “ခေပေတိ ပါပဓမ္မေ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ ခယော”ဟု ပြုလျှင် အရဟတ္တမဂ်ကို ရ၏၊ “ခီယိံသု အာသဝါ ဧတ္ထာတိ ခယော”ဟု ပြုလျှင် အရဟတ္တဖိုလ်ကို ရ၏။(သီဋီသစ်၊၂၊၁၅၅)
အဇ္ဈဂါ။ ။ ရှေ့ဂါထာဖွင့်၌ “အဟံ”ဟု ကတ္တားထည့်ဖွင့်ခြင်း, “အဓိဂတောသ္မိ”ဟု ဖွင့်ခြင်းကြောင့် အဇ္ဈဂါ၌ အဓိပုဗ္ဗ ဂမုဓာတ်နောင် အဇ္ဇတနီဣံဝိဘတ်, သို့မဟုတ် အံဝိဘတ်ကို အဇ္ဇတနိယမာတ္တမိံ ဝါ အံ ဝါ(နီတိ- ၁၁၀၄)သုတ်ဖြင့် အာပြု၊ ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ဂမ်ကို ဂါပြု၍ ပြီးစေရမည်၊ ဂဏ္ဌိပုဒ်အလိုကား စိတ္တံကို အဇ္ဈဂါ၏ ကတ္တားဟု ယူ၏၊ ထိုအလို ဂမုကို ဂါပြု, ဤဝိဘတ်ချေပါ၊ (သာရတ္ထ၊၁၊၆၅၊ ရူ- ၂၈၀)၊ သီဋီသစ်၊၁၊၈၆၌ ပရောက္ခာဝိဘတ်ဟု ဆို၏၊ ထိုအဆိုကို ဆရာတို့ နှစ်သက်တော်မမူ
ဣသိပတနေ။ ။ ဣသယော ပတန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဣသိပတနံ- ဗုဒ္ဓပစ္စေက ဗုဒ္ဓါတို့ ဓမ္မစကြာတရားဟောခြင်း, ဥပုသ်ပြုခြင်းအကျိုးငှာ ကြွရောက်စည်းဝေးရာ တော၊ ဝါ- ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတို့ သက်ဆင်းရာ, ပျံတက်ကြွသွားရာတော၊(အံဋီ၊၂၊၈၃)၊ ချဲ့ ဦးအံ့- ဘုရားရှင်ပွင့်တော်မမူမီက ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတို့သည် ဂန္ဓမာဒနတောင်၌ ၇ရက်လုံး နိရောဓသမာပတ်ဝင်စားတော်မူကြပြီးနောက် နာဂလတာဒန်ပူကို ဝါးလျက် အနော တတ္တအိုင်၌ မျက်နှာသစ်ကြပြီး သပိတ်သင်္ကန်းယူကာ ကောင်းကင်ခရီးဖြင့် ကြွလာ ပြီးလျှင် ထိုတော၌ ဦးစွာ သက်ဆင်းတော်မူကြ၏၊ ထိုနောက် သင်္ကန်းရုံလျက် မြို့ထဲသို့ ဆွမ်းခံကြွကာ ဆွမ်းဘုဉ်းပေးပြီးနောက် ထိုတောမှပင် ကောင်းကင်သို့ ပျံတက်ကြွ
...[စာမျက်နှာ- ၈၃]...
သော။ မိဂဒါယေ– မိဂဒါဝုန်တော၌၊ (သားကောင်တို့အား ဘေးမဲ့ပေးရာတော၌)၊ ဝိဟရန္တော၊ မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ– မဟာဓနသူဌေးသားကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ ဗာရာဏသိယံ– ၌။ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ– ကုဋေ၈၀, ဥစ္စာရှိသော။ ကုလေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုသူဌေးသား၏။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ စိန္တေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အမှာကံ– တို့၏။ ကုလေ– ၌။ မဟာဘောဂက္ခန္ဓော– များသော စည်းစိမ်ဥစ္စာအစုသည်၊ (အတ္ထိ)၊ နော– တို့၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ယထာသုခံ– စွာ။ ပရိဘောဂံ– သုံးစွဲမှုကို။ ကရိဿာမ– ကုန်အံ့။ အညေန– သော။ ကမ္မေန– အလုပ်ဖြင့်။ ကိစ္စံ– ပြုဖွယ်သည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ တံ– ထိုသူဌေးသားကို။ နစ္စဂီတဝါဒိတမတ္တမေဝ– ကခြင်း,သီဆိုခြင်း, တီးမှုတ်ခြင်းမျှကိုသာ။ သိက္ခာပေသုံ– သင်စေကုန်ပြီ။ တသ္မိံယေဝ နဂရေ– ၌သာ လျှင်။ အညသ္မိံ– သော။ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ– သော။ ကုလေ– ၌။ ဧကာ– သော။ ဓီတာပိ– သည်လည်း။ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿာပိ– ၏လည်း။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ တထေဝ– ပင်။ စိန္တေတွာ– ၍။ တံ– ကို။ နစ္စဂီတဝါဒိတမတ္တမေဝ– ကိုသာ။ သိက္ခာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ ဝယပ္ပတ္တာနံ– အရွယ်သို့ရောက်ကုန်သော။ တေသံ– ထိုသားသမီးတို့ ၏။ အာဝါဟဝိဝါဟော– အာဝါဟဝိဝါဟမင်္ဂလာသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၄ရှု၊] အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ထိုမှ။ အပရဘာဂေ– ၌။ နေသံ– ထိုသူဌေးသား, သူဌေးသမီး တို့၏။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ ကာလံ– ကို။ အကံသု– ကုန်ပြီ။ ဧကသ္မိံယေဝ– တစ်ခုတည်းသာလျှင်ဖြစ်သော။ ဂေဟေ– ၌။ ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ– ၂လီသော သွားတော်မူကြ၏၊ ထိုသို့ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတို့၏ သက်ဆင်းကြွရောက်ရာ, ပျံတက်ကြွသွားရာ ဌာနဖြစ်သောကြောင့် “ဣသိပတန”ဟု အမည်ရသည်။ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၉၃၊ သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၃၂၇၊ ပဋိသံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၁၄၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၁၆၃)
မိဂဒါယေ။ ။ အဘယံ ဒေတိ ဧတ္ထာတိ ဒါယော၊ [ဒါ+ဏ၊] မိဂါနံ+ဒါယော မိဂ- ဒါယော- သမင်စသော သားကောင်တို့အား (မပစ်ခတ်ရ, မသတ်ရဟု) ဘေးမဲ့ပေး ထားရာတော။ (သီဋီသစ်၊၂၊၃၄၃၊ သီဘာ- ၄, ၁၀၂)
ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ။ ။ ဒွီဟိ+ဂုဏိတံ+အသီတိကောဋိဓနံ ဒွေအသီတိကောဋိ- ဓနံ- ၂ခုတို့ဖြင့် မြှောက်အပ်သော ကုဋေ၈၀,သောဥစ္စာ၊ အလုတ္တသမာသ်၊ သူဌေးသား ဖက်က ကုဋေ၈၀, ဇနီးဖက်က ကုဋေ၈၀,အားဖြင့် ကုဋေ ၁၆၀,တည်း။ [ဒွေအသီတိ-
...[စာမျက်နှာ- ၈၄]...
ကုဋေ၈၀,ဥစ္စာသည်။ ဝါ– ကုဋေ၁၆၀,သော ဥစ္စာသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော– သည်။ ဒိဝသဿ– တစ်နေ့၏။ ဝါ– တစ်နေ့၌၊ (တစ်နေ့လျှင်)၊ တိက္ခတ္တုံ– ၃ကြိမ်တို့တိုင်တိုင်။ ရညော– ကို။ ဥပဋ္ဌာနံ– ဆည်းကပ်ခြင်းငှာ။ ဂစ္ဆတိ– ၏၊ (တစ်နည်း) ရညော– အား။ ဥပဋ္ဌာနံ– ဆည်းကပ်ရာအရပ်သို့။ ဂစ္ဆတိ၊ အထ– ၌။ တသ္မိံ နဂရေ– ၌။ ဓုတ္တာ– သေသောက်ကြူးတို့သည်။ စိန္တေသုံ၊ (ကိံ)၊ “အယံ သေဋ္ဌိပုတ္တော၊ သုရာသောဏ္ဍော– သေသောက်ကြူးသည်။ သစေ ဘဝိဿတိ– အံ့၊ ကောဋိဓနန္တိ ဒွီဟိ ဂုဏိတအသီတိကောဋိဓနံ၊ သဋ္ဌိသတကောဋိဓနန္တိ အတ္ထော၊ -ဓမ္မဋီ-၂၂၃။]
ဒိဝသဿ။ ။ ရှေ့နည်းအလို သာမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ နောက်နည်းအလို က္ခတ္တုံ၏ အယှဉ်ဝယ် သတ္တမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ပါ။ [ဒိဝသဿ ဒွိတ္တိက္ခတ္တုန္တိ ဧကဿေဝ ဒိဝသဿ ဒွိဝါရေ ဝါ တိဝါရေ ဝါ ဘာဂေ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ဒွိဝါရံ ဝါ တိဝါရံ ဝါတိ အတ္ထော၊- သီဋီသစ်၊၂၊၅။]
ဥပဋ္ဌာနံ။ ။ ရှေ့နည်းအလို “ဥပဋ္ဌဟနံ ဥပဋ္ဌာနံ၊ [ဥပ+ဌာ+ယု၊- ခုဒ္ဒက၊ဋ္ဌ၊၁၁၊]” ဟုပြု၊ သမ္ပဒါန်အနက်၌ ဒုတိယာသက်၊ နောက်နည်းအလို “ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဋ္ဌာနံ”ဟုပြု၊ ကံအနက်၌ ဒုတိယာသက်ပါ၊ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉၊ ပါစိယော- ၁၈၊ ၆၀၊ ၃၀၇၊ ကူ.သုတ် မဟာနိ- ၄၂၉၊ သုတ်မဟာဘာ- ၃, ၄၉၀၊ ပါထေဘာ- ၁, ၃၈၅)
သုရာသောဏ္ဍော။ ။ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ အဝိစာရေတွာ အတ္တနာ ဝတ္ထုကာရဏာ သဗ္ဗံ ဒေယျဓမ္မံ သနောတီတိ သောဏ္ဍော၊ [သန(ဒါနအနက်+ဍ၊ သ၏ အ,ကို ဩပြု၊ န,ကို ဏပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၂၁၂၊] (တစ်နည်း) သုဏတိ ဟိံသတီတိ(သောက်သူကို ညှဉ်းဆဲ တတ်သောကြောင့်)၊ သုဏ္ဍာ- သေရည်, သေရည်ဆိုင်၊ သုဏ္ဍာယံ+အဘိရတော သောဏ္ဍော၊ [သုဏ္ဍာ+အဏ်၊ (ဏ)၊- ထောမ၊] (တစ်နည်း) သုဏ္ဍာယံ (သုရာယံ)+ကုသလော သောဏ္ဍော၊ (တစ်နည်း) သုဏ္ဍာယံ (ပါနာဂါရေ)+ဘဝေါ ဌိတော ဝါ သောဏ္ဍော၊ (ဓာန်ဋီ- ၇၃၀)
ဆက်ဦးအံ့– သောဏ္ဍအရ ဝိဂြိုဟ်အခိုက် သေသောက်ကြူးသူကို ရသော်လည်း ပုဒ်ပြီးသောအခါ အပျော်အပါးကြူးသူ (အပျော်အပါးလိုက်စားသူ) သာမန်ကို ရသော ကြောင့် “သုရာယံ+သောဏ္ဍော သုရာသောဏ္ဍော”ဟု သုရာဖြင့် ဝိသေသနပြုသည်။ ဥပမာ– “တိလဿ+ဣဒံ တေလံ”၌ ဝိဂြိုဟ်အခိုက် နှမ်းဆီကို ရသော်လည်း ပုဒ်ပြီးသော
...[စာမျက်နှာ- ၈၅]...
(ဧဝံ သတိ) အမှာကံ– တို့အား။ ဖာသုကံ– ချမ်းသာခြင်းသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ နံ– ထိုသူဋ္ဌေးသားကို။ သုရာသောဏ္ဍဘာဝံ– သေသောက်ကြူးသူ၏အဖြစ်ကို။ ဥဂ္ဂဏှာပေမ– သင်ယူစေကြစို့။ ဝါ– သင်ပေးကြစို့။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ တေ– ထိုသေ သောက်ကြူးတို့သည်။ သုရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ခဇ္ဇကမံသေ စေဝ– ခဲဖွယ်, အသား တို့ကိုလည်းကောင်း၊ [ခဇ္ဇကံ စ+မံသံ စ ခဇ္ဇကမံသာနိ၊] လောဏသက္ခရာ စ–ဆားနှင့် တူသောသကြားတို့ကိုလည်းကောင်း။ ဝါ– ဆားခဲတို့ကိုလည်းကောင်း။ ဒုဿန္တေ– ပုဆိုးစွန်း၌။ ဗန္ဓိတွာ– ၍။ မူလကန္ဒေ– သစ်မြစ်ဖုတို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ရာဇကုလတော– မင်းနန်းတော်မှ။ အာဂစ္ဆန္တဿ– သော။ တဿ– ထိုသူဌေးသား၏။ မဂ္ဂံ– ကို။ ဩလောကယမာနာ– ကုန်လျက်။ နိသီဒိတွာ– ၍။ တံ– ကို။ အာဂစ္ဆန္တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ သုရံ– ကို။ ပိဝိတွာ– ၍။ လောဏသက္ခရံ– ကို။ မုခေ– ၌။ ခိပိတွာ– ပစ်ထည့်၍။ မူလကန္ဒံ– ကို။ ဍံသိတွာ– ကိုက်၍။ “သာမိ– အရှင်သူဌေးသား! ဝဿသတံ– အနှစ်တစ်ရာပတ်လုံး။ ဇီဝ– အသက်ရှင်ပါစေ၊ (အသက်ရှည်ပါစေ၊) သေဋ္ဌိပုတ္တ– သား! တံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ မယံ– တို့သည်။ ခါဒနပိဝနသမတ္ထာ– စား သောက်ခြင်း၌ စွမ်းနိုင်သူတို့သည်။ ဝါ– စားသောက်နိုင်သူတို့သည်။ ဘဝေယျာမ–ဖြစ်လိုပါကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ဝစနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ပစ္ဆတော– ၌၊ (နောက်က) အာဂစ္ဆန္တံ– လိုက်ပါလာသော။ စူဠူပဋ္ဌာကံ– အလုပ်ကျွေးငယ်ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဧတေ– ဤသူတို့သည်။ ကိံ– ကို။ ပိဝန္တိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ သာမိ– ရှင်! ဧကံ– သော။ ပါနကံ– သောက်ဖွယ်ကို၊ အခါ ဆီသာမန်ကို ရသောကြောင့် “တိလတေလံ, ဝသာတေလံ”စသည်ဖြင့် ဝိသေသန ပြုရသကဲ့သို့တည်း။ (သီဘာ-၃, ၃၁) သမာသော စ တဒ္ဓိတော စ, ဝါကျတ္ထေသု ဝိသေသကာ၊ ပသိဒ္ဓိယံ သာမညံ, တေလံ သုဂတစီဝရံ။ (သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၃၉)
လောဏသက္ခရာ။ ။ လောဏံ ဝိယာတိ လောဏာ၊ လောဏာ စ+တံ+သက္ခရာတိ လောဏသက္ခရာ- ဆားနှင့်တူသော သကြားတို့၊ “ဆားခဲတို့ကို”ဟူသော အနက်အလို “လောဏဿ+သက္ခရာ လောဏသက္ခရာ”ဟု ပြုပါ၊ သက္ခရာသဒ္ဒါ အခဲကိုမဟော သောကြောင့် မကောင်းပါ။ [လောဏသက္ခရန္တိ လောဏသဒိသံ ဥစ္ဆုသက္ခရံ၊- ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၆၃။]
...[စာမျက်နှာ- ၈၆]...
(ပိဝန္တိ– ကုန်၏၊) ဣတိ– ပြီ။ ဧတံ– ဤသောက်ဖွယ်သည်။ မနာပဇာတိကံ– မြတ်နိုး အပ်သည်၏အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသလော။ ဣတိ– မေးပြီ။ သာမိ! ဣမသ္မိံ ဇီဝလောကေ– ဤသတ္တလောက၌။ ဣမိနာ– ဤသောက်ဖွယ်နှင့်။ သဒိသံ– သော။ ပါတဗ္ဗယုတ္တကံ နာမ– သောက်ခြင်းငှာ သင့်လျော်သော သောက်ဖွယ်မည်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၆၉ရှု၊] နတ္ထိ– ပါ။ ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုသူဌေးသားသည်။ “ဧဝံ သန္တေ– သော်။ မယာပိ– သည်လည်း။ ပါတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ပြော၍။ ထောကံ ထောကံ– အနည်းငယ် အနည်းငယ်။ အာဟရာပေတွာ– စေ၍။ ပိဝတိ– ၏။ အထ– ၌။ နစိရဿေဝ– ပင်။ တေ ဓုတ္တာ– တို့သည်။ အဿ– ထိုသူဌေးသား၏။ ပိဝနဘာဝံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ တံ– ထိုသူဌေးသားကို။ ပရိဝါရယိံသု– ဝန်းရံကုန်ပြီ။ ကာလေ– သည်။ ဂစ္ဆန္တေ– လွန်သွားလသော်။ ဝါ– ကြာသွားလသော်။ ပရိဝါရော– သည်။ မဟာ– များသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သော– ထိုသူဌေးသားသည်။ သတေနပိ– ဖြင့် လည်းကောင်း။ သတဒွယေနပိ– တစ်ရာ၏ ၂ခုအပေါင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝါ– ၂ရာဖြင့်လည်းကောင်း။ သုရံ– ကို။ အာဟရာပေတွာ– ၍။ ပိဝန္တော– သော်။ ဣမိနာ အနုက္ကမေနေဝ– ဤအစဉ်အားဖြင့်သာလျှင်။ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု– ထိုင်ရာ ရပ်ရာ အစရှိသည်တို့၌။ ကဟာပဏရာသိံ– ငွေအစုအပုံကို။ ဌပေတွာ– ၍။ သုရံ– ကို။ ပိဝန္တော– သော်။ “ဣမိနာ– ဤငွေအသပြာဖြင့်။ မာလာ– ပန်းတို့ကို။ အာဟရထ–ကုန်လော။ ဣမိနာ– ဖြင့်။ ဂန္ဓေ– နံ့သာတို့ကို၊ (အာဟရထ)၊ အယံ ဇနော– သည်။ ဇုတေ– ကြွေအံ၌။ ဆေကော– ကျွမ်းကျင်၏။ အယံ– သည်။ နစ္စေ– ၌၊ (ဆေကော– ၏၊) အယံ– သည်။ ဂီတေ– ၌၊ (ဆေကော– ၏၊) အယံ– သည်။ ဝါဒိတေ– ၌၊ (ဆေကော– ၏)၊ ဣမဿ– အား။ သဟဿံ– ကို။ ဒေထ– ကုန်လော။ ဣမဿ– အား။ ဒွေ သဟဿာနိ– တို့ကို၊ (ဒေထ)။” ဣတိ ဧဝံ– ဤသို့။ ဝိကိရန္တော– ဖြန့်ကြဲလသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ နစိရဿေဝ– ပင်။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကံ– သော။ အသီတိကောဋိဓနံ– ကို။ ခေပေတွာ– ၍။ ”သာမိ! တေ– ၏။ ဓနံ– သည်။ ခီဏံ– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ မေ– ၏။ ဘရိယာယ– ၏။ သန္တကံ– သည်။ နတ္ထိ ကိံ– မရှိ တော့ဘူးလော။ ဣတိ– ပြီ။ သာမိ! အတ္ထိ– ၏။ ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ တံ– ထိုမယား၏ဥစ္စာကို။ အာဟရထ– ကုန်လော။ ဣတိ– ပြီ။ တမ္ပိ– ထိုမယား၏ ဥစ္စာ ကိုလည်း။ တထေဝ– ပင်။ ခေပေတွာ– ၍။ အနုပုဗ္ဗေန– ဖြင့်။ ခေတ္တအာရာမုယျာန–
...[စာမျက်နှာ- ၈၇]...
ယောဂ္ဂါဒိကမ္ပိ– လယ်,အာရာမ်,ဥယျာဉ်, ရထားယာဉ်အစရှိသော ဥစ္စာကိုလည်းကောင်း။ အန္တမသော– အားဖြင့်။ ဘာဇနဘဏ္ဍကမ္ပိ– ခွက်ဘဏ္ဍာကိုသော်လည်းကောင်း။ အတ္ထရဏပါဝုရဏနိသီဒနမ္ပိ– အိပ်ရာခင်း, ခြုံစောင်,ထိုင်စရာအခင်းကို လည်းကောင်း။ သဗ္ဗံ– သော။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကံ– ကို။ ဝိက္ကိဏိတွာ– ရောင်း၍။ ခါဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ မဟလ္လကကာလေ– ၌။ အဿ– ထိုသူဌေးသား၏။ ကုလသန္တကံ– အမျိုး၏ဥစ္စာဖြစ်သော။ ဂေဟံ– ကို။ ဝိက္ကိဏိတွာ– ရောင်းခဲ့ခြင်းကြောင့်။ ယေဟိ– အကြင်သူတို့သည်။ ဂဟိတံ– ဝယ်ယူအပ်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ တံ– ထိုသူဌေး သားကို။ ဂေဟာ– မှ။ နီဟရိံသု– ဖယ်ရှားကုန်ပြီ။ သော– ထိုသူဌေးသားသည်။ ဘရိယံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ပရဇနဿ– အခြားသောလူ၏။ ဂေဟဘိတ္တိံ– အိမ်နံရံ ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဝသန္တော– လျက်။ ကပါလခဏ္ဍံ– ခွက်ပိုင်းကို။ အာဒါယ– ၍။ ဘိက္ခာယ– ထမင်းအလို့ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ ဇနဿ– ၏။ ဥစ္ဆိဋ္ဌကံ– စားကြွင်းကို။ ဘုဉ္ဇိတုံ– ငှာ။ အာရဘိ– ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ အာသနသာလာယ– နေရာဇရပ်၏။ ဒွါရေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ဒဟရသာမဏေရေဟိ– ကိုရင်ငယ်တို့သည်။ ဝါ– ရဟန်းငယ်, ကိုရင် တို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၂ရှု၊] ဒိယျမာနံ– ပေးအပ်သော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌကဘောဇနံ– စားကြွင်း ဖြစ်သော ဘောဇဉ်ကို။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ– ခံယူနေသည်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ သတ္ထာ– သည်။ သိတံ– ကို။ ပါတု– ထင်ရှားစွာ။ အကာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုဘုရားရှင်ကို။ အာနန္ဒတ္ထေရော– သည်။ သိတကာရဏံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ သိတကာရဏံ–
အထ နံ။ ။ “အထ နံ”၌ နံကို “နံ- ထိုသူဌေးသားကို”ဟု ပေးကြ၏၊ သို့သော် စပ် စရာပုဒ်မရှိသောကြောင့် မကောင်းပါ၊ “ဣမိဿာ စ နန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၁၁၀၊ ၂၉၅)”၌ကဲ့သို့ အနက်မရ, ပဒပူရဏနိပါတ်ဟု ကြံခြင်းသာ ကောင်း၏။
ဝိက္ကိဏိတွာ ဂဟိတံ။ ။ “ဂဟိတံ”၏ ကတ္တား(ယူသူ)ကား ယေဟိတည်း၊ “ဝိက္ကိဏိတွာ”၏ ကတ္တား(ရောင်းသူ)ကား “ယေဟိဿ”၌ “အဿ”တည်း၊ ဤသို့ ကတ္တားကွဲ သောကြောင့် ဝိက္ကိဏိတွာကို ဟိတ်အနက်ပေးရသည်။ [ကတ္တားကွဲဘိ, မတူရှိသော်, မိမိကတ္တား, သမ္ဗန်ထား၍, ဖြစ်ငြားဟိတ်မှာ, သက်တို့ရာသည်, တွာဒိပစ္စည်းသဘော တည်း။(ဘုရားကြီး)]
...[စာမျက်နှာ- ၈၈]...
ကို။ ကထေန္တော– သော်။ “အာနန္ဒ! ဣမံ မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ– ကို။ ဣမသ္မိံ နဂရေ– ၌။ ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ– ကို။ ခေပေတွာ– ၍။ ဘရိယံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဘိက္ခာယ– ငှာ။ စရန္တံ– ကို။ ပဿ– လော။ ဟိ– မှန်။ အယံ– ဤသူဌေးသားသည်။ ပဌမဝယေ– ၌။ ဘောဂေ– တို့ကို။ အခေပေတွာ– မကုန်စေမူ၍။ ကမ္မန္တေ– လုပ်ငန်း၌။ သစေ ပယောဇယိဿ– အကယ်၍ ယှဉ်စေခဲ့အံ့။ ဝါ– အကယ်၍ သုံးစွဲခဲ့အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ– ၌ပင်။ အဂ္ဂသေဋ္ဌိ– ပထမတန်းစားသူဌေးသည်။ အဘဝိဿ– ဖြစ်ရာ၏။ ပန– အထူးကား။ နိက္ခမိတွာ– လူဘောင်မှ ထွက်ခွာ၍။ သစေ ပဗ္ဗဇိဿ– အကယ်၍ ရဟန်းပြုခဲ့အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ အရဟတ္တံ– ကို။ ပါပုဏိဿ– ၏။ အဿ– ၏။ ဘရိယာပိ– သည်လည်း။ အနာဂါမိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိဿ– ရာ၏။ မဇ္ဈိမဝယေ– ၌။ ဘောဂေ– တို့ကို။ အခေပေတွာ– ၍။ ကမ္မန္တေ– ၌။ သစေ ပယောဇယိဿ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဒုတိယသေဋ္ဌိ– သည်။ အဘဝိဿ– ရာ၏။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇန္တော– သော်။ အနာဂါမီ– သည်။ အဘဝိဿ– ၏။ အဿ– ၏။ ဘရိယာပိ– သည်လည်း။ သကဒါဂါမိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိဿ– ၏။ ပစ္ဆိမဝယေ– ၌။ ဘောဂေ– တို့ကို။ အခေပေတွာ– ၍။ ကမ္မန္တေ– ၌။ သစေ ပယောဇယိဿ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ တတိယသေဋ္ဌိ– သည်။ အဘဝိဿ– ၏။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇန္တောပိ– သော်လည်း။ ဝါ– လျှင်လည်း။ သကဒါဂါမီ– သည်။ အဘဝိဿ– ၏။ အဿ– ၏။ ဘရိယာပိ– သည်လည်း။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိဿ– ၏။ ဣဒါနိ ပန– ၌ကား။ ဧသ– ဤသူဌေးသားသည်။ ဂိဟိဘောဂတောပိ– လူတို့သုံးဆောင်ခံစား
အဂ္ဂသေဋ္ဌိ။ ။ နောက်ဆိုမည့် “ဒုတိယသေဋ္ဌိ, တတိယသေဋ္ဌိ”ဟူသော ပုဒ်များကို ထောက်၍ “အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ”၌ အဂ္ဂေါကဲ့သို့ “အဂ္ဂသေဋ္ဌိ”၌ အဂ္ဂသဒ္ဒါ ပဌမ(ပဓာန)အနက်ဟောဟု ယူပါ၊ “အဂ္ဂေါ+သေဋ္ဌိ အဂ္ဂသေဋ္ဌိ”ဟု ပြုပါ။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၃၁၊ ဒီဋီ၊၂၊၃၀)
သစေ ပန။ ။ “သစေ ဣဓ, နောက်ပန, ဝိသေသဟုစွဲ၊(ရွှေ- ၄၅)”နှင့်အညီ သစေ နောင် ရှိသော ပနနိပါတ်သည် ဝိသေသအနက်ကို ထွန်းပြ၏၊ ရဟန်းပြုလျှင် သူဌေး သားက အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ရောက်ခြင်း, ဇနီးက အနာဂါမိဖိုလ်၌ တည်ခြင်းဟူသော အထူးကို ပြလို၍ “သစေ ပန”စသည်ကို ဆိုသည်။
ဂိဟိဘောဂတော။ ။ ဂိဟီဟိ+ဘောဘော ဂိဟိဘောဂေါ- လူတို့သည် သုံးဆောင်
...[စာမျက်နှာ- ၈၉]...
အပ်သောစည်းစိမ်မှလည်းကောင်း၊ (လူ့စည်းစိမ်မှလည်းကောင်း)၊ သာမညတောပိ– ရဟန်း၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ အရိယာမဂ်မှလည်းကောင်း။ ပရိဟီနော–ဆုတ်ယုတ်ပြီ။ ဝါ– ဆုံးရှုံးပြီ။ စ ပန– ဆက်။ ပရိဟာယိတွာ– ဆုတ်ယုတ်ပြီး၍။ ဝါ–ဆုံးရှုံးပြီး၍။ သုက္ခပလ္လလေ– ရေခန်းခြောက်သော ရေအိုင်ငယ်၌။ ကောဉ္စသကုဏော ဝိယ– ကြိုးကြာငှက်ကဲ့သို့။ ဇာတော၊ ” ဣတိ၊ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “အစရိတွာ၊ ပေ၊ အနုတ္ထုန”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
အစရိတွာ ဗြဟ္မစရိယံ, အလဒ္ဓါ ယောဗ္ဗနေ ဓနံ၊ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေဝ မလ္လလေ
(ဗာလာ– လူမိုက်တို့သည်၊) ယောဗ္ဗနေ– နုပျိုသန်စွမ်းသူ၏ အဖြစ်ရှိရာအခါ ၌။ ဗြဟ္မစရိယံ– မြတ်သောအကျင့်ကျင့်သုံးခြင်းကို။ အစရိတွာ– မကျင့်သုံးမူ၍။ ဓနံ– ဥစ္စာကို။ အလဒ္ဓါ– မရမူ၍။ ခီဏမစ္ဆေ– ကုန်ပြီးသော ငါးရှိသော။ ပလ္လလေ–ရေအိုင်ငယ်၌။ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဣဝ– ကြိုးကြာအိုတို့ကဲ့သို့။ အဝဈာယန္တိ– ကြံမှိုင် ရကုန်၏။
အစရိတွာ ဗြဟ္မစရိယံ, အလဒ္ဓါ ယောဗ္ဗနေ ဓနံ၊ သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝ, ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနံ
ခံစားအပ်သော စည်းစိမ်၊ (အမွေပစ္စည်း)၊ အမွေခွဲသောအခါ အိမ်နေလူတို့ ရသင့်ရ ထိုက်သော အသုံးအဆောင်အမွေပစ္စည်းမှလည်း ဆုံးရှုံးပြီ- ဟူလို။ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၇၈၊ ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၇၉)
သာမညတော။ ။ “သမဏဿ+ဘာဝေါ သာမညံ- မကောင်းမှုတို့ကို ငြိမ်းစေတတ် သော အရိယာရဟန်း၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ”ဟူသည် ပရမတ္ထ(အစစ်အမှန်အနက်) အားဖြင့် အရိယမဂ်တည်း၊ အရိယမဂ်ကသာလျှင် မကောင်းမှုတို့ကို ငြိမ်းစေနိုင်သည်၊ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃၊ သီဋီသစ်၊၂၊၃၄)၊ ထို့ပြင် သံဋီ၊၂၊၄၀၈၌လည်း သမဏအရ အရိ ယာတို့ကိုပင် ယူ၍ “သမဏာနံ+ဘာဝေါ သာမညံ- မကောင်းမှုတို့ကို ငြိမ်းစေတတ် သော အရိယာရဟန်းတို့၏ ဖြစ်ကြောင်းအရိယမဂ်”ဟု ပြု၏၊ (တစ်နည်း) အကြင် အရိယာမဂ်ကို ရခြင်းကြောင့် မုချအားဖြင့် သမဏမည်၏၊ ထိုအရိယမဂ်သည် “သမဏဿ+ကမ္မံ ပဋိပဒါ သာမညံ- မကောင်းမှုတို့ကို ငြိမ်းစေတတ်သော ရဟန်း၏ အလုပ် ဖြစ်သော အရိယမဂ်အကျင့်”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်အရ သာမညမည်၏။ (မဋီ၊၂၊၂၃၂)
...[စာမျက်နှာ- ၉၀]...
(ဗာလာ– တို့သည်၊) ယောဗ္ဗနေ– ၌။ ဗြဟ္မစရိယံ– ကို။ အစရိတွာ– ၍။ ဓနံ– ကို။ အလဒ္ဓါ– ၍။ စာပါတိခီဏာ– လေးမှ လွန်၍သွားသော မြားတို့သည်။ ဝါ– လေးမှ လွှတ်လိုက်သော မြားတို့သည်၊ (ဥပစိကာနံ– ခြတို့၏။ ဘတ္တံ– အစာသည်၊) သေန္တိ ဣဝ– ဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– ဤအတူ၊) ပုရာဏာနိ– ရှေးကပြုထား, သောက် စားကခုန်, ဆိုတီးပုံအကြောင်း, ရှေးဖြစ်ဟောင်းတို့ကို။ အနုတ္ထုနံ (အနုတ္ထုနန္တာ)– အောက်မေ့တသ, ပူဆွေးရကုန်သည်။ သေန္တိ– ဖြစ်ကုန်၏။
တတ္ထ– တို့၌။ အစရိတွာတိ– ကား။ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ– မြတ်သော အကျင့်ကို ကျင့်သုံးခြင်းကို။ ဝါ– ကျင့်သုံးအပ်သော ဗြဟ္မစရိယကို။ အဝသိတွာ– မကျင့်သုံး မူ၍။ ယောဗ္ဗနေတိ– ကား။ အနုပ္ပန္နေ– မဖြစ်ပေါ်သေးကုန်သော။ ဘောဂေ– တို့ကို၊
ဗြဟ္မစရိယဝါသံ။ ။ “ဒါနသ္မိံ ဗြဟ္မစရိယ -မပ္ပမညာသု သာသသနေ”စသော ဓာန်- ၇၈၃ဂါထာအရ ဗြဟ္မစရိယသည် “ဒါန, အပ္ပမညာ, သာသနာတော်, မေထုန်ရှောင် ကြဉ်မှု, ဝေယျာဝစ္စ, မိမိမယားဖြင့် ရောင့်ရဲခြင်း, ၅ပါးသီလ, အရိယမဂ်, ဥပုသ်အင်္ဂါ, လုံ့လစသော အနက်တို့ကို ဟောနိုင်၏၊ ထိုတွင် ဤနေရာ၌ ဒါန, ငါးပါးသီလ, အရိယ မဂ္ဂ, သာသနဗြဟ္မစရိယ”တို့ကို ယူပါ၊ ဗြဟ္မစရိယကို မဖြစ်စေခြင်း, ဖြစ်အောင် မကျင့် ခြင်းကိုပင် “ဗြဟ္မစရိယကို မကျင့်သုံးခြင်း”ဟု ဆိုလိုသည်။ (ဓမ္မဋီ- ၂၂၅) ဆက်ဦးအံ့- “ဗြဟ္မစရိယံ”ကို “ဗြဟ္မံ ဗြဟ္မာနံ ဝါ+စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ- မြတ်သော အကျင့်၊ ဝါ- မြတ်သူတို့၏ အကျင့်၊(ဒီဋီ၊၁၊၂၃၉)၊ ဗြဟ္မေဟိ သေဋ္ဌေဟိ+စရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ- မြတ်သူတို့ ကျင့်အပ်သောအကျင့်၊(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၂)၊ ဗြဟ္မတ္ထာယ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ+စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယံ- နိဗ္ဗာန်အကျိုးငှာ ကျင့်အပ်သောအကျင့်၊ (ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၂၈၁)၊ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မစရိယံ- မြတ်သောနိဗ္ဗာန်သို့ ရောက် ကြောင်းအကျင့်၊ (မဋီ၊၂၊၃၄)”ဟု ပြုပါ၊ ထိုနောင် “ဗြဟ္မစရိယဝါသံ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ဗြဟ္မစရိယဿ+ဝါသော ဗြဟ္မစရိယံ”ဟုဆက်ပြု၊ ဝါသပုဒ်ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ဌာနူ ပစာရအားဖြင့် ဗြဟ္မစရိယကျင့်သုံးခြင်းကို ယူပါ၊ ဗြဟ္မစရိယဝါသံနှင့် အဝသိတွာသည် အရမကွဲသော်လည်း အဘေဒဘေဒူပစာရအားဖြင့် ခွဲဆိုထားသည်။
ယောဗ္ဗနေ။ ။ ယုဝဿ+ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ၊ [ယုဝ+ဏ၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် န,လာ၊(ရူ- ၃၈၈)၊ ယုဝ+နဏ်၊(မောဂ်- ၄, ၆၁)၊ နုပျိုသူ၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာဟူသည် နုပျိုခြင်း (အရွယ်ကောင်းခြင်း)ဂုဏ်တည်း၊(တောင်ပေါက်ဓာန်နိ- ၂၅၀)၊ ဤ၌ မဖြစ်ပေါ်သေး သော စီးပွားဥစ္စာကို ဖြစ်ထွန်းစေဖို့နှင့် ဖြစ်ထွန်းပြီးစီးပွားဥစ္စာများကို စောင့်ရှောက်ဖို့
...[စာမျက်နှာ- ၉၁]...
ဥပ္ပာဒေတုံ ဝါ– ဖြစ်စေခြင်းငှာလည်းကောင်း။ ဥပ္ပန္နေ– ဖြစ်ပေါ်ပြီးကုန်သော။ ဘောဂေ– တို့ကို။ ရက္ခိတုံ ဝါ– စောင့်ရှောက်ခြင်းငှာလည်းကောင်း။ သမတ္ထကာလေ– စွမ်းနိုင်ရာအခါ၌။ ဓနမ္ပိ– ကိုလည်း။ အလဘိတွာ– မရမူ၍။ ခီဏမစ္ဆေတိ– ကား။ ဧဝရူပါ– ကုန်သော။ တေ ဗာလာ– တို့သည်။ ဥဒကဿ– ၏။ အဘာဝါ–ကြောင့်။ ခီဏမစ္ဆေ– ကုန်ပြီးသောငါးရှိသော။ ပလ္လလေ– ရေအိုင်ငယ်၌။ ပရိက္ခီဏပတ္တာ– အားအင်ကုန်ခန်းသော အတောင်ရှိကုန်သော။ ဝါ– အားအင်ပျက်စီး သော အတောင်ရှိကုန်သော။ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဝိယ– ကြိုးကြာအိုတို့ကဲ့သို့။ အဝဈာယန္တိ ဈာယန္တိ ဈာယန္တိ– လွန်စွာ ကြံမှိုင်နေရကုန်။
စွမ်းနိုင်ရာအခါ (နုပျိုမှုဂုဏ်ရှိရာအခါ) ကို ကာရဏူပစာရအားဖြင့် ယူပါ၊ (တစ်နည်း) နုပျိုမှုရှိရာအခါကိုရအောင် “ယောဗ္ဗနံ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ယောဗ္ဗနော– နုပျိုသည်၏ အဖြစ် ရှိရာအခါ”ဟု ပြုပါ၊ ထိုကြောင့် “အနုပ္ပန္နေ၊ ပေ။ သမတ္ထကာလေ”ဟု ဖွင့်သည်။
ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ။ ။ “ခီဏမစ္ဆေ ပလ္လလေ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဝိယ အဝဈာယန္တိ” ဟူသော အဖွင့်၌ ဝိယဖြင့် “ခီဏမစ္ဆေဝ”၌ ဣဝကို ပရိယာယ်အားဖြင့် ဖွင့်သည်၊ “ခီဏမစ္ဆေ+ဣဝ”ဟု ပုဒ်ဖြတ်ရကြောင်းကိုလည်း ပြသည်၊ “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ အဝ- ဈာယန္တိ”ဖြင့် “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ”ကို “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+အဝဈာယန္တိ”ဟု ပုဒ်ဖြတ်ရ ကြောင်းကို ပြသည်၊ အလားတူဖြစ်သော “အက္ခိစ္ဆိန္နော}ဝဈာယတီ အက္ခိစ္ဆိန္နော}ဝဈာယတီ အက္ခိစ္ဆိန္နော}ဝဈာယတီတိ အက္ခိစ္ဆိန္နော အဝဈာယတိ ဗလဝစိန္တနံ စိန္တေတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅)”ဟူသော အဖွင့်ကို ထောက်လျှင် လည်း “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+အဝဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေ+ဣဝ”ဟု ဖြတ်ရကြောင်းနှင့် “အဝ- ဈာယန္တိ”၌ ဈေဓာတ် စိန္တာအနက်ဟောကြောင်း, အဝဥပသာရ ဘုသ(လွန်ကဲခြင်း) အနက်ဟောကြောင်း ထင်ရှား၏။
တစ်နည်းပေးကြပုံ။ ။ “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+ဣဝ+ဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေ+ဧဝ”ဟု ဖြတ်၍ “ခီဏမစ္ဆေ ဧဝ- ငါးကုန်ပြီးသည်သာလျှင်ဖြစ်သော၊ ပလ္လလေ- ၌၊ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ- တို့ သည်၊ ဈာယန္တိ ဣဝ- ကြံမှိုင်ကုန်သကဲ့သို့၊ ဈာယန္တိ- ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးကြသေး၏၊ အဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံခြင်းဟု မှတ်ရာ၏။
ဆက်ဦးအံ့– “ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိခံက, နေယျဝင်္က, ဂုဠှတ္ထကြောင့်, ထိုက်စွာဖြောင့်ပြ, ပိဏ္ဍတ္ထ (ရွှေ– ၃၄၄) ”နှင့်အညီ “တေ ဧဝရူပါ၊ ပေ။ အဝဈာယန္တိ”ဟူသော ရှေ့ဝါကျ၌ တိမ်မြှုပ်နေသော အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို တစ်စုတည်းပေါင်း၍ ပိဏ္ဍတ္ထကို ပြလိုသော ကြောင့် “ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ”စသည်ကို ဖွင့်သည်၊ ထိုတွင် “ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ”ကား
...[စာမျက်နှာ- ၉၂]...
ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဟိ– ချဲ့။ ပလ္လလေ– ၌။ ဥဒကဿ– ၏။ အဘာဝေါ ဝိယ– မရှိခြင်းသည်ကဲ့သို့။ ဣမေသံ– ဤသူဌေးသား လင်မယားတို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ဝသနဋ္ဌာနဿ– နေစရာဌာန (အိမ်) ၏။ အဘာဝေါ– သည်၊ (ဟောတိ)၊ မစ္ဆာနံ– တို့၏။ ခီဏဘာဝေါ ဝိယ– ကုန်သည်၏အဖြစ်သည်ကဲ့သို့။ ဣမေသံ– တို့၏။ ဘောဂါနံ– တို့၏၊ အဘာဝေါ၊ (ဟောတိ)၊ ခီဏပတ္တာနံ– အားအင်ကုန် ခန်းသော အတောင်ရှိကုန်သော။ ဝါ– အားအင်ပျက်စီးသော အတောင်ရှိကုန် သော။ ကောဉ္စာနံ– တို့၏။ ဥပ္ပတိတွာ– ပျံတက်၍။ ဂမနာဘာဝေါ ဝိယ– သွားခြင်း ၏ မရှိခြင်းသည်ကဲ့သို့။ ဣမေသံ– တို့၏။ ဣဒါနိ– ၌။ ဇလထလပထာဒီဟိ– ရေ လမ်း,ကုန်းလမ်းအစရှိသည်တို့ဖြင့်။ ဘောဂေ– တို့ကို။ သဏ္ဌာပေတုံ– တည်စေ ခြင်းငှာ။ အသမတ္ထဘာဝေါ– မစွမ်းနိုင်သည်၏ အဖြစ်သည်၊ (ဟောတိ)၊ တသ္မာ–ကြောင့်။ တေ– ထိုလူမိုက်တို့သည်။ ခီဏပတ္တာ– ကုန်သော။ ကောဉ္စာ ဝိယ– ကဲ့သို့။ ဧတ္ထေဝ– ဤအရပ်၌သာ။ ဗဇ္ဈိတွာ– နှောင်ဖွဲ့၍။ ဝါ– ငြိကပ်၍။ အဝဈာယန္တိ– ကုန်၏။ ဣတိ– သို့၊ (ဝုတ္တံ ဟောတိ)၊ စာပါတိခီဏာဝါတိ– ကား။ စာပတော– လေးမှ။ အတိခီဏာ– လွန်၍ သွားသော မြားတို့သည်။ စာပါ– မှ။ ဝိနိမုတ္တာ– လွှတ်လိုက် သော မြားတို့သည်။ ဣတိ အတ္ထော– နက်
(စကားပျိုးတည်း) ကို ပြသော ပါဒကဝါကျ, သင်္ခေပဝါကျတည်း၊ “ပလ္လလေ၊ ပေ။ သမတ္ထဘာဝေါ”ကား ဝိတ္ထာရဝါကျတည်း၊ “တသ္မာ”စသည်ကား ဝိတ္ထာရဝါကျနောက်၌ ရှိသောကြောင့် “ချဲ့မြဲဟိနောက်, တသ္မာရောက်, မဖောက်လဒ္ဓဂုဏ် (ရွှေ– ၂၀၉) ”နှင့် အညီ လဒ္ဓဂုဏဝါကျတည်း။
စာပါတိခီဏာ။ ။ “စပဿ(ဝါးအထူး၏)+ဝိကာရော စာပေါ၊ [စပ+ဏ၊- ကောတ္ထုဘ၊] စာပတော+အတိခီဏာ စာပါတိခီဏာ”ဟုပြု၊ “စာပါ ဝိနိမုတ္တာ”ဖြင့် ခိဓာတ် ဂတိအနက်ဟောကြောင်းကို ရည်ရွယ်၍ “လေးမှ လွန်၍ သွားခြင်း”ဟူသည် လေးမှ လွတ်သွားခြင်းပင်ဟု အဓိပ္ပာယ်ကို ဖွင့်ဆိုသည်ဟု နီတိဓာတု- ၂၄၇၌ ဆို၏။
ဆက်ဦးအံ့– ခိဓာတ်သည် ဂတိအနက်ကို ဟောလျှင် ဘူဝါဒိ, ဒိဝါဒိတည်း၊ (ဓာတွတ္ထ) ထိုကြောင့် “အတိခိယိံသူတိ အတိခိဏာ၊ (ဘူဝါဒိ)၊ အတိခိဏိံသူတိ အတိခီဏာ၊ (ဒိဝါဒိ)၊ [အတိ+ခိ- ဂတိမှိ+တ၊ တကို ဤဏပြု၊၊ -ရူ-၃၈၅၊]”ဟု ပြုပါ၊ ထို့ပြင် ယုပစ္စည်းကို အန, နကို ဏပြု၍ “အတိခိဏာ”ဟု ရဿဖြင့်လည်း ရှိ၏၊ (နီတိဓာတု-၂၄၇၊ ဓာတွတ္ထ)၊ ထိုအလို ယဂိုဏ်းဖြစ်စေရန် ဒီဃပြု၍ “စာပါတိခီဏာ”ဟု ရှိရသည်ဟု မှတ်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၉၃]...
ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ၊ ဟောတိ၊ စာပါ– မှ။ ဝိနိမုတ္တာ– လွတ်သွားကုန်သော။ သရာ– မြားတို့သည်။ ယထာဝေဂံ– အဟုန်အားလျော်စွာ။ ဂန္တွာ– ၍။ ပတိတာ–ကျကုန်၏။ တံ– ထိုမြားကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဥက္ခိပန္တေ– ပစ်လွှင့်သူသည်။ အသတိ– မရှိလသော်။ တတ္ထေဝ– ထိုအရပ်၌ပင်။ ဥပစိကာနံ– ခြတို့၏။ ဘတ္တံ– အစာသည်။ ဟောန္တိ ယထာ– ဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ ဣမေပိ– ဤသူဌေးသား လင်မယား တို့သည်လည်း။ တယော– ၃မျိုးကုန်သော။ ဝယေ– အရွယ်တို့ကို။ အတိက္ကန္တာ–လွန်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣဒါနိ– ၌။ အတ္တာနံ– ကို။ ဥဒ္ဓရိတုံ– ထုတ်ဆောင်ခြင်းငှာ။ အသမတ္ထတာယ– မစွမ်းနိုင်ကုန်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ မရဏံ– သို့။ ဥပဂမိဿန္တိ– ကပ်ရောက်ရကုန်လတ္တံ့
ဟောန္တိ ဥပဂမိဿန္တိ။ ။ “ဟောန္တိ”ဖြင့် “သေန္တိ”၌ သိဓာတ်, ပဝတ္တနဂတိအနက် ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ “ဥပဂမိဿန္တိ”ဖြင့် ဥပမေယျဘက်၌ သိဓာတ် ပါပုဏန ဂတိအနက်, အန္တိဝိဘတ်ကို အနာဂတ်အနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ ထိုကြောင့် “ပုရာဏာနိ- တို့ကို၊ အနုတ္ထုနံ- ကုန်လျက်၊ (မရဏံ- သေခြင်းသို့၊) သေန္တိ- ရောက်ကုန် လတ္တံ့”ဟုလည်း ပေးပါ၊ ဂါထာနိဿယ၌ကား ဥပမာန, ဥပမေယျ၂ဖက်လုံး ပဝတ္တန ဂတိအနက်ယူပေးထားသည်၊ “လေးမှ လွှတ်လိုက်သော မြားသည် ကောက်ယူသူ မရှိလျှင် ခြစာဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့ လူမိုက်တို့သည်လည်း နုပျိုသန်စွမ်းစဉ်က ကုသိုလ်, ဥစ္စာမရှာခဲ့လျှင် အရွယ်လွန်သောအခါ ရှေးဖြစ်ဟောင်းကို အောက်မေ့တ,သ ပူဆွေး ရင်း သေမင်းစာ ဖြစ်ကြလိမ့်မည်”ဟူလို။ [“စာပါတိခီဏာ- တို့သည်၊ သေန္တိ ဣဝ- ကျရာအရပ်၌ ကိန်းနေရကုန်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ- တူ၊) ပုရာဏာနိ- တို့ကို၊ အနုတ္ထုနံ- ကုန် လျက်၊ သေန္တိ- နေရကုန်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။]
ပကတိအတိုင်း။ ။ အဖွင့်၌ “ဘတ္တံ”ကား သေန္တိ၏ ဝိကတိကတ္တားတည်း၊ ပကတိ ကတ္တားကား စာပါတိခီဏာတည်း၊ ထိုပကတိကတ္တား၏ ဝုစ်အတိုင်း “သေန္တိ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ရှိရသည်၊ မှန်၏- ကတ္တားဖြစ်စေ ကံဖြစ်စေ ပကတိဝိကတိ၂မျိုးတွင် ပကတိပုဒ်အနက်က အရင်းခံပဓာနဖြစ်သောကြောင့် ကြိယာသည် ပကတိကတ္တား, ကံ၏ သင်္ချာ(ဝုစ်)ကိုသာ ယူရိုးရှိ၏။
ပကတီ ဝိကတီစာပိ, ယတြ ဝုတ္တံ ဒွယမ္ပိ စ၊ ဝါစကော ပကတိသင်္ချံ, ဂဏှာတိဿာ ပဓာနတော
(သာရ။ သာရဘာ-၆)
...[စာမျက်နှာ- ၉၄]...
တေန– ကြောင့်။ “သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝါ”တိ– ဟူ၍၊ (ဘဂဝတာ– သည်၊) ဝုတ္တံ–ပြီ။ ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနန္တိ– ကား။ “အမှေဟိ– တို့သည်။ ဣတိ– သို့။ ခါဒိတံ– ခဲ စားအပ်ခဲ့ပြီ။ ဣတိ– သို့။ ပီတံ– သောက်အပ်ခဲ့ပြီ။” ဣတိ– သို့၊ [အနုတ္ထုနန္တာ သောစန္တာ အနုသောစန္တာတို့၌စပ်၊] ပုဗ္ဗေ– ၌။ ကတာနိ– ပြုအပ်ခဲ့ကုန်သော။ ခါဒိတပိဝိတနစ္စဂီတဝါဒိတာဒီနိ– ခဲစားခြင်း,သောက်ခြင်း,ကခြင်း,သီဆိုခြင်း,တီးမှုတ်ခြင်း အစရှိသည်တို့ကို။ အနုတ္ထုနန္တာ– ညည်းတွားတ,သနေရကုန်သည်။ သောစန္တာ–ဝမ်းနည်းနေရကုန်သည်။ အနုသောစန္တာ– အဖန်ဖန်ဝမ်းနည်းနေရကုန်သည်။ သေန္တိ– ဖြစ်ကုန်၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တ ဝတ္ထု ပြီးပြီ။
မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ဇရာဝဂ်ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနံ။ ။ “ပုရာ+ကတာနိ ဘဝါနိ ဝါ ပုရာဏာနိ”ဟု ပြု၊ ပုရာ သဒ္ဒါနောင် ဏပစ္စည်းသက်၊ ပုရာသဒ္ဒါသည် “ပဗန္ဓေ စ စိရာတီတေ, နိကဋာဂါမိကေ ပုရာ(ဓာန်- ၁၁၉၄)”ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် စိရာတီတအနက်ကို ဟော၏၊ ထို ကြောင့် “ပုဗ္ဗေ ကတာနိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ခါဒိတပိဝိတနစ္စဂီတဝါဒိတာဒီနိ”ဖြင့် ပုရာဏာနိအရကို ပြသည်။
အနုတ္ထုနံ။ ။ အနုပုဗ္ဗ ထုဓာတ်သည် အဘိတ္ထဝ(ချီးမွမ်းခြင်း), နိတ္ထုနန(ညဉ်း တွားခြင်း)အနက်၂မျိုးတွင် နိတ္ထုနနအနက်ဟောဟုလည်းကောင်း, အနုတ္ထုနံ၌ သိ ဝိဘတ်မဟုတ်, ယောဝိဘတ်ဟုလည်းကောင်း, ညီးတွားခြင်းဟူသည် တ,သလွမ်းဆွတ် အောက်မေ့ခြင်း(ဒေါမနဿဝေဒနာ)တည်းဟုလည်းကောင်း ပြလို၍ “အနုတ္ထုနန္တာ သောစန္တာ အနုသောစန္တာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “အနုတ္ထုနန္တီတိ အနုတ္ထုနံ၊ [အနု+ထု+နာ+ အန္တ၊]”ဟု ပြု၊ “အနုတ္ထုနန္တာ”ဟုဖွင့်ခြင်း, “ဗာလာ”ဟု ကတ္တားရှိခြင်းတို့ကြောင့် ယော ဝိဘတ်သက်၍ “ဂစ္ဆန္တာဒီနံ န္တသဒ္ဒေါ အံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် န္တကို အံပြု, သဗ္ဗာသ မာဝုသောသုတ်၌ အာဒိသဒ္ဒါဖြင့် ယောဝိဘတ်ကိုချေ။ (ကစ်ဘာ- ၁, ၂၃၃၊ ဝိဗော- ၇၅) ၁၂- အတ္တဝဂ်ဘာသာဋီကာ
၁-ဗောဓိရာဇကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တာနေဉ္စတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဘေသကဠာဝနေ– ပဲစင်းငုံတော၌။ ဝိဟရန္တော ဗောဓိရာဇကုမာရံ– ဗောဓိမင်းသားကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
[ဗောဓိမင်းသားသည် ဥတေနမင်း+ဝါသုလဒတ္တာမိဖုရားတို့၏ သားတော်တည်း၊- မ.ဋ္ဌ-၃, ၂၂၃၊ ၂၂၄၊] ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုဗောဓိမင်းသားသည်။ ပထဝီတလေ– မြေပြင် ၌။ အညေဟိ– ကုန်သော။ ပါသာဒေဟိ– တို့နှင့်။ အသဒိသရူပံ– မတူသော သဘော ရှိသော။ အာကာသေ– ၌။ ဥပ္ပတမာနံ ဝိယ– ပျံတက်သကဲ့သို့ဖြစ်သော၊ (ပျံတက်
ဘေသကဠာဝနေ။ ။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁,၈၇၌ ၂နည်းဖွင့်ရာ နောက်နည်းအလို ပေး ခဲ့သည်၊ “ဘေသကဠာယ+ဥပလက္ခိတံ+ဝနံ ဘေသကဠာဝနံ- ပင်စင်းငုံပင်ဖြင့် မှတ် အပ်သောတော၊ ထိုတော၌ အခြားအပင်များရှိသော်လည်း ပင်စင်းငုံပင်က များသော ကြောင့် ယေဘုယျနည်းအားဖြင့် ထိုတောကို “ဘေသကဠာဝန”ဟု ဆိုသည်၊ [ဇာတိ- ယာဝနံ၊- ဝိမတိ၊၁၊၁၆၀၇ှု၊] ပဌမနည်းအလို “ဘေသကေန+လဘိတံ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဘေသကဠာ- ဘေသကဘီလူးသည် ရအပ်, သိမ်းပိုက်အပ်သောတော၊ [ဘေသက+ လဘ+ကွိ၊ လကို ဠပြု၊] ဘေသကဠာ စ+သာ+ဝနံ စာတိ ဘေသကဠာဝနံ”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ ဘေသကဠာယ+အဓိဝုတ္ထံ+ဝနံ ဘေသကဠာဝနံ- ဘေသကဠာမည် သော ဘီလူးမသည် အုပ်စိုးနေထိုင်သောတော၊ (သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၉)၊ ဘေသကဠာကို ဃမ္မဏ္ဍမည်သောချုံ, ကေစိအလို သစ်ဖြူပင်ဟု ဆိုသေး၏၊ ထိုအလို ပဌမဆုံးနည်း အတိုင်း “ဘေသကဠာယ+ဥပလက္ခိတံ+ဝနံ ဘေသကဠာဝနံ- ဃမ္မဏ္ဍမည်သော ချုံတော၊ ဝါ- သစ်ဖြူပင်တော”ဟု ပြု၍ ယေဘုယျနည်းအားဖြင့် ဆိုသည်ဟု မှတ်ပါ။
(မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၄၉၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၈၁)
ဘေသဂဠာဝနေ။ ။ “ဘေသဂဠာဝနေ”ဟု ပါဌ်တစ်မျိုးရှိသေး၏၊ မသင့်လျော် သည်ကို ပြုတတ်သော ဘေသမည်သောဘီလူး လျောကျရာ(လဲကျရာ)ဌာနဖြစ် သောကြောင့် ထိုတောသည် “ဘေသဂဠာဝန”မည်သည်ဟု ဆို၏၊ “ဂဠတိ ဧတ္ထာတိ ဂဠာ- လျော်ကျရာတော၊ ဘေသဿ+ဂဠာ ဘေသဂဠာ- ဘေသဘီလူး၏ လျောကျ ရာတော၊ ဘေသဂဠာ စ+သာ+ဝနံ စာတိ ဘေသဂဠာဝနံ”ဟု ပြုပါ။ (မ၊ဋီ၊၃၊၄၉၊ သာရတ္ထ၊၃၊၈၁)
...[စာမျက်နှာ- ၉၆]...
တော့မည်ကဲ့သို့ဖြစ်သော)၊ ကောကနုဒံ ကောကနုဒံ ကောကနုဒံ နာမ– ကောကနုဒမည်သော။ ပါသာဒံ– ကို။ ကာရေတွာ– ဆောက်လုပ်စေ၍။ ဝဍ္ဎကိံ– လက်သမားကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တယာ– သည်။ အညတ္ထာပိ– အခြားသောအရပ်၌လည်း။ ဧဝရူပေါ– သော။ ပါဿာဒေါ– ကို။ ကတပုဗ္ဗော ကိံ– ဆောက်လုပ်အပ်ဖူးသလော? ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ ဣဒံ– ဤအတတ်ပညာသည်။ တေ– ၏။ ပဌမသိပ္ပမေဝ– အဦးဆုံး အတတ်ပညာ ပင်လော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ– အရှင်မင်းသား! ပဌမသိပ္ပမေဝ– ပင်တည်း။” ဣတိ စ– သို့လည်း။ ဝုတ္တေ– သော်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယံ– ဤလက်သမားသည်။ အညဿပိ– ဖို့လည်း။ ဝါ– အတွက်လည်း။ ဧဝရူပံ– သော။ ပါသာဒံ– ကို။ သစေ ကရိဿတိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ အယံ ပါသာဒေါ– သည်။ အနစ္ဆရိယော– မအံ့ဩ ထိုက်သည်။ ဘဝိဿတိ– လိမ့်မည်။ ဣမံ– ဤလက်သမားကို။ မယာ– သည်။ မာရေတုံ ဝါ– သေစေခြင်းငှာလည်းကောင်း။ ဝါ– သတ်ပစ်ခြင်းငှာလည်းကောင်း၊
ကောကနုဒံ။ ။ “ကောကနဒ, ကောကနုဒ”ဟု ပါဌ်၂မျိုးရှိ၏၊ “ကောကံ ဒုဂ္ဂန္ဓဿ အာဒါနံ နုဒတိ အပနေတီတိ ကောကနဒံ၊ [ကောက+နုဒ+အ၊ -ပါစိယော- ၉၂၊] “ကောကေ နာဒယတီတိ ကောကနဒံ- စက္ကဝက်ငှက်တို့ကို တွန်မြူးစေတတ်သောကြာ (ထောမ)၊ ဝါ- (အနီရောင်အဆင်းရှိသောကြောင့်) ခွေးတို့ကို ဟောင်စေတတ်သော ကြာ၊(သီဋီသစ်၊၂၊၁၄၀)၊ [ကောက+နဒ+ဏ၊ န၏ အ,ကို ဥပြု၊] (တ စ်နည်း) ကေ ဥဒကေ ကနတိ ဒိဗ္ဗတီတိ ကောကနဒံ- ရေ၌ တင့်တယ်တောက်ပသောကြာ၊ ကေန ဥဒကေန ကနတိ ဒိဗ္ဗတီတိ ကောကနဒံ- ရေကြောင့် တင့်တယ်တောက်ပသောကြာ၊ [က+ကန+ဒ၊ က၏ အ,ကို ဩပြု, န၏ အ,ကို ဥပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၆၈၆၊ ဓမ္မဋီ- ၂၂၈၊]”ဟု ပြု။
ဆက်ဦးအံ့– ကောကနဒကို အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ ပဒုမ္မာကြာနီ, ဝဒန္တိဝါဒ (အာစရိယဝါဒ) အလို ပဒုမ္မာကြာဖြူဟု ဆို၏၊ (အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၊ ၇၁၊ အံ.ဋီ၊ ၁၊ ၁၆၁) ထောမနိဓိ၌ ကုမုဒြာကြာနီ, ပဒုမ္မာကြာနီဟု ဆို၏၊ ဤ၌ကား သဒိသူပစာရအားဖြင့်သော်လည်းကောင်း, “ကောကနဒံ ဝိယာတိ ကောကနဒေါ”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်ပြု၍သော်လည်းကောင်း ပဒုမ္မာကြာသဏ္ဌာန်ရှိသော ပြာသာဒ်ကို ယူပါ။ မှန်၏– ထိုမင်္ဂလာပြာသာဒ် သည် အလှကြည့်ရှုရန် ကစားမြူးတူးရန် ပဒုမ္မာကြာပုံစံပေါ်အောင် ဆောက်လုပ်အပ်ရ ကား ပဒုမ္မာကြာသဏ္ဌာန်နှင့်တူသောကြောင့် ကောကနုဒဟူသော အမည်ကို ရလေ သည်။ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၂၅၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၁၅၂)
...[စာမျက်နှာ- ၉၇]...
အဿ– ထိုလက်သမား၏။ ဟတ္ထပါဒေ– တို့ကို။ ဆိန္ဒိတုံ ဝါ– ဖြတ်ခြင်းငှာလည်းကောင်း။ အက္ခီနိ– တို့ကို။ ဥပ္ပာဋေတုံ ဝါ– ထုတ်ခြင်းငှာလည်းကောင်း။ [ဥပ္ပာဋေတုံ ဝါ– အထက်သို့ တက်စေခြင်းငှာလည်းကောင်း။ ဝါ– ကင်းစေခြင်းငှာလည်းကောင်း”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေး၊၊ -ဓမ္မဘာ-၂, ၃၁၀၊] ဝဋ္ဋတိ– ၏။ ဧဝံ– သို့ပြုလသော်။ အညဿ– ဖို့။ ဝါ– ၏အတွက်။ ပါသာဒံ– ကို။ န ကရိဿတိ– ဆောက်လုပ်နိုင်တော့မည်မဟုတ်။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုဗောဓိမင်းသားသည်။ တမတ္ထံ– ထိုအကြောင်းအရာကို။ အတ္တနော– ၏။ ပိယသဟာယကဿ– ချစ်အပ်သော သူငယ်ချင်းဖြစ်သော။ သဉ္ဇီဝကပုတ္တဿ နာမ– သဉ္ဇီဝကပုတ္တမည်သော။ မာဏဝကဿ– လုလင်အား။ ကထေသိ– ပြီ။ သော– ထိုသဉ္ဇီဝကပုတ္တလုလင်သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “နိဿံသယံ– ယုံမှား သံသယမရှိသောအားဖြင့်၊ (သံသယမဲ့)၊ ဝါ– စင်စစ်ဧကန်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၈၄ရှု၊] ဧသ (ဧသော)– ဤဗောဓိမင်းသားသည်။ ဝဍ္ဎကိံ– ကို။ နာသေဿတိ– ပျက်စီးစေ လိမ့်မည်၊ (ဖျက်ဆီးလိမ့်မည်၊) အနဂ္ဃေါ– ပိုင်းဖြတ်အပ်သော တန်ဖိုးမရှိသော။ ဝါ– အတိုင်းမသိ, တန်ဖိုးရှိသော၊ (တန်ဖိုးမဖြတ်နိုင်သော)၊ သိပ္ပီ– အတတ်ရှိသူ တည်း၊ (ပညာရှင်တည်း၊)၊ သော– ထိုလက်သမားသည်။ မယိ– သည်။ ပဿန္တေ–မြင်နေလသော်။ ဝါ– မြင်နေပါလျက်။ မာ နဿတု– မပျက်စီးပါစေနှင့်။ အဿ– ထိုလက်သမားအား။ သညံ– အသိကို။ ဒဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုသဉ္ဇီ ဝကပုတ္တလုလင်သည်။ တံ– ထိုလက်သမားသို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ “ပါသာဒေ– ၌။ တေ– ၏။ ကမ္မံ– အလုပ်သည်၊ (လုပ်စရာသည်)၊ နိဋ္ဌိတံ– ပြီးပြီလော? နော–မပြီးသေးဘူးလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “နိဋ္ဌိတံ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ရာဇကုမာရော– သည်။ တံ– ကို။ နာသေတုကာမော– ပျက်စီးစေခြင်းငှာ အလို ရှိသည်။ ဝါ– ဖျက်ဆီးသတ်ဖြတ်လိုသည်၊ (ဟုတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်၊) အတ္တာနံ– ကို။ ရက္ခေယျာသိ– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဝဍ္ဎကီပိ– သည်လည်း။ “သာမိ–အရှင်! တေ– သည်။ မမ– အား။ အာရောစေန္တန– လသော်။ ဝါ– ကြောင့်၊ (တစ်နည်း) မမ– အား။ အာရောစေန္တေန– ပြောသော။ တေ– သည်။ ဘဒ္ဒကံ– ကောင်းသော အလုပ်ကို။ ကတံ– ပြီ။ အဟံ– သည်။ ဧတ္ထ– ဤကိစ္စ၌။ ကတ္တဗ္ဗံ– ပြုထိုက်သည်ကို။ ဇာနိဿာမိ– စဉ်းစားပါမည်၊ ” [ဝိစာရဏေတ္ထော ဟိ ဟောတိ ဇာနာတိသဒ္ဒေါ၊၊ -မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၄၊ သာရတ္ထ- ၂ ၄၂၅၊] ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “သမ္မ– မိတ်ဆွေ! အမှာကံ– တို့၏၊၊ -
...[စာမျက်နှာ- ၉၈]...
ပါသာဒေ– ၌။ ကမ္မံ– သည်။ နိဋ္ဌိတံ ကိံ– လော?” ဣတိ– သို့။ ရာဇကုမာရေန– သည်။ ပုဋ္ဌော– အပ်သည်၊ (သမာနော– သော်၊) “ဒေဝ– အရှင်မင်းသား! န တာဝ နိဋ္ဌိတံ– မပြီးသေးပါ။ ဗဟု– များစွာသော ပြုဖွယ်သည်။ ဝါ– များစွာ။ အဝသိဋ္ဌံ–ကျန်ပါသေး၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ကိံ ကမ္မံ နာမ– အဘယ်ပြုဖွယ်သည်။ အဝသိဋ္ဌံ– နည်း? ဣတိ– မေးပြီ။ ဒေဝ– သား! ပစ္ဆာ– နောက်၌။ အာစိက္ခိဿာမိ–ပါမည်။ တာဝ– ရှေးဦးစွာ။ ဒါရူနိ– သစ်သားတို့ကို။ အာဟရာပေထ– ဆောင်ယူ စေပါကုန်လော၊ (ပို့ဆောင်စေပါကုန်လော)၊ ဣတိ– ပြီ။ ကိံ နာမ– အဘယ်မည် ကုန်သော။ ဒါရူနိ– သစ်သားတို့ကို၊ (အာဟရာပေမ– စေကုန်ရမည်နည်း?)၊ ဣတိ– ပြီ။ ဒေဝ! နိဿာရာနိ– အနှစ်မရှိကုန်သော။ သုက္ခဒါရူနိ– ခြောက်သော သစ်သား တို့ကို၊ (အာဟရာပေထ– ကုန်၊) ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုဗောဓိမင်းသားသည်။ အာဟရာပေတွာ– ၍။ အဒါသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုဗောဓိမင်းသားကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒေဝ! တေ– သည်။ ဣတော– ဤနေ့မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ မမ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ န အာဂန္တဗ္ဗံ– မလာသင့်၊ (မလာပါနှင့်)၊ ကိံ ကာရဏာ– နည်း? ဟိ– အကြင် ကြောင့်။ မေ– သည်။ သုခုမကမ္မံ– သိမ်မွေ့သောအလုပ်ကို။ ကရောန္တဿ– ပြုလုပ် စဉ်။ အညေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ သလ္လပန္တဿ– စကားပြောလသော်၊ (မေ– ၏၊) ကမ္မဝိက္ခေပေါ– အလုပ်၌ စိတ်ပြန့်လွင့်ခြင်းသည်။ ဟောတိ– ၏။ ပန– သည်သာမက သေး။ အာဟာရဝေလာယံ– ထမင်းစားချိန်၌။ မေ– ၏။ ဘရိယာဝ– သည်သာ။ အာဟာရံ– ကို။ အာဟရိဿတိ– ပို့ဆောင်ပါလိမ့်မည်၊ ” ဣတိ (တသ္မာ)– ထို ကြောင့်ပါတည်း။ ဣတိ– ဤသို့ ပြောပြီ၊ [ဣတိတစ်လုံးကျေ၊] ရာဇကုမာရောပိ– သည်လည်း။ “သာဓူ”တိ– ကောင်းပါပြီဟူ၍။ ပဋိဿုဏိ– နားထောင်ပြီ။ ဝါ– လက် ခံပြီ။ သောပိ– ထိုလက်သမားသည်လည်း။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဂဗ္ဘေ– အခန်း၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ တာနိ ဒါရူနိ– တို့ကို။ တစ္ဆေတွာ– ရွေ၍။ အတ္တနော– ၏။ ပုတ္တဒါရဿ– သားသမီးမယားဖို့။ ဝါ– အား။ အန္တော– အတွင်း၌။ နိသီဒနယောဂ္ဂံ– ထိုင်ခြင်းငှာ လျောက်ပတ်သော၊ (ထိုင်လောက်သော၊) ဂရုဠသကုဏံ– ဂဠုန်ငှက်ရုပ်ကို၊
ဂရုဠသကုဏံ။ ။ ဂရုံ ဘာရိယံ နာဂံ ဂိလတီတိ ဂရုဠော၊ [ဂရု+ဂိလ+အ၊ ဂိကိုချေ, လကို ဠပြု၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅] (တစ်နည်း) ဂရုံ နာဂံ လာတိ အာဒဒါတီတိတိ ဂရုဠော၊ [ဂရု+လာ+အ၊ လကို ဠပြု၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅၊] (တစ်နည်း) နာဂေ ဂဏှနတ္ထာယ
...[စာမျက်နှာ- ၉၉]...
ကတွာ– ၍။ အာဟာရဝေလာယ ပန– ၌ကား။ ဘရိယံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဂေဟေ– ၌။ ဝိဇ္ဇမာနကံ– ထင်ရှားရှိသော။ သဗ္ဗံ– (ရွှေငွေမှ အခြားသော) အလုံး စုံသော ပစ္စည်းဥစ္စာကို။ ဝိက္ကိဏိတွာ– ရောင်း၍။ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ– ကို။ ဂဏှာဟိ–လော။” ဣတိ– ပြီ။ ရာဇကုမာရောပိ– သည်လည်း။ ဝဍ္ဎကိဿ– ၏။ အနိက္ခမနတ္ထာယ– မထွက်ပြေးနိုင်ခြင်းအကျိုးငှာ။ ဂေဟံ– ကို။ ပရိက္ခိပိတွာ– ဝိုင်း၍။ အာရက္ခံ–အစောင့်ကို။ ဌပေသိ– ပြီ။ ဝဍ္ဎကီပိ– သည်လည်း။ သကုဏဿ– ဂဠုန်ငှက်ရုပ်၏။ နိဋ္ဌိတကာလေ– ပြီးဆုံးရာအခါ၌။ “အဇ္ဇ၊ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ ဒါရကေ– တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အာဂစ္ဆေယျာသိ– လာခဲ့လော။” ဣတိ– သို့။ ဘရိယံ– ကို။ ဝတွာ– ၍။ ဘုတ္တပါတရာသော– စားအပ်ပြီးသော နံနက်စာရှိသည်။ ဝါ– နံနက်စာစားပြီး သည်၊ [ပါတော အသိတဗ္ဗောတိ ပါတရာသော၊ ဘုတ္တော+ပါတရာသော ယေနာတိ ဘုတ္တပါတရာသော၊- သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၁၉၂၊] (ဟုတွာ)၊ ပုတ္တဒါရံ– ကို။ သကုဏဿ– ဂဠုန်ငှက်ရုပ်ယာဉ်၏။ ကုစ္ဆိယံ– ဝမ်းဗိုက်၌။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ ဝါတပါနေန–လေသောက်ပြူတင်းဖြင့်။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပလာယိ– ပြီ။ သော– ထိုလက်သမား သည်။ တေသံ– ထိုအစောင့်တို့သည်။ “ဒေဝ! ဝဍ္ဎကီ– သည်။ ပလာယတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ကန္ဒန္တာနံယေဝ– အော်ဟစ်မြည်တမ်းနေကုန်စဉ်ပင်။ ဂန္တွာ– ၍။ ဟိမဝန္တေ– ၌။ ဩတရိတွာ– သက်ဆင်း၍။ ဧကံ– သော။ နဂရံ– ကို။ မာပေတွာ– ၍။ ဂရုံ ဘာရံ ပါသာဏံ ဂိဠတီတိ ဂရုဠော၊ [ဂရု+ဂိဠ+အ၊- အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၉၄၊] (တစ်နည်း) ဂရံ ဝိသဓရံ ဟန္တီ (ဟနတီ) တိ ဂရုဠော၊ [ဂရ+ဟန+ဏ၊ ရ၏ အ,ကို ဥပြု, ဟကို ဠ ပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၆၃၃] ဧကတော ကုဏတိ သဒ္ဒံ ကရောတီတိ သကုဏော၊ [သဟ+ ကုဏ+အ၊ သဟကို သပြု၊- အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၀၂၊] သက္ကောတိ ဥဒ္ဓံ ဂန္တုံ ပဋင်္ဂါဒယော စ မာရေတုန္တိ သကုဏော၊ [သက+ကုန၊ နကို ဏပြု၊ မောဂ်-၇, ၁၀၁၊ ဓာန်ဋီ-၆၂၆၊] ဂရုဠော စ+သော+သကုဏော စာတိ ဂရုဠသကုဏော။ ဂရုဠသကုဏော ဝိယာတိ ဂရုဠသကုဏော– ဂဠုန်ငှက်နှင့်တူသောယာဉ်၊ ထိုယာဉ်သည် အထူးထူးအပြားပြား သော ယန္တရားစက်တပ်ဆင်ထားသော ကောင်းကင်၌ ပျံနိုင်သောယာဉ် ဖြစ်သည်။
[ဂရုဠသကုဏန္တိ သုပဏ္ဏသကုဏရူပံ နာနာဝိဓယန္တစက္ကသံယုတ္တံ (အထူးထူးအပြား ပြားသော ယန္တရားစက်တို့နှင့် ယှဉ်သော) အာကာသဝါဟနံ (ကောင်းကင်၌ ပျံသွားနိုင် သောယာဉ်တည်း)၊၊ -ဓမ္မဋီ-၂၂၈။]
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၀]...
ကဋ္ဌဝါဟနရာဇာ နာမ– သည်။ ဇာတော– ပြီ။ [ဝေနသာခဇာတ် (ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၄၆) ၌ မျက်လုံးတို့ကို ထုတ်ပစ်စေသည်ဟု ဆို၏၊ ဤသို့ ဂဠုန်ငှက်ရုပ် လုပ်၍ ထွက်ပြေး သည့်အကြောင်းအရာ မပါ။] ရာဇကုမာရောပိ– သည်လည်း။ “ပါသာဒမဟံ– ပြာသာဒ်ပူဇော်ပွဲကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ ပါသာဒေ– ၌။ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟိ– ၄-ပါးသော အမျိုးအစားရှိသော နံ့သာတို့ဖြင့်။ ဝါ– နံ့သာမျိုး ၄-ပါးတို့ဖြင့်။ ပရိဘဏ္ဍိကံ– ထက်ဝန်းကျင် ကောင်းမွန်ပြေပြစ်ခြင်းရှိသည်ကို။ ဝါ–
စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟိ။ ။ စတဿော+ဇာတိယော စတုဇ္ဇာတိ- ၄ပါးသော အမျိုး အစား၊ ဝါ- ၄မျိုး၄စား၊ စတုဇ္ဇာတိ+ယေသံ အတ္ထီတိ စတုဇ္ဇာတိယာ၊ [စတုဇ္ဇာတိ+ဣက၊ ကကို ယပြု၊] စတုဇ္ဇာတိယာ စ+တေ+ဂန္ဓာ စာတိ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓာ- ၄ပါးသော အမျိုးအစားရှိသော နံ့သာတို့၊ [စတုဇ္ဇာတိယ+ဂန္ဓ၊] (တစ်နည်း) စတဿော+ဇာတိယော စတုဇ္ဇာတိယော- ၄မျိုးသော အမျိုးအစားတို့၊ စတုဇ္ဇာတိယော+ပိသိတွာ ကတာ +ဂန္ဓာ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓာ- ၄ပါးသော အမျိုးအစားတို့ကို ကြိတ်၍ ပြုအပ်သော နံ့သာတို့
နံ့သာမျိုး၄ပါး။ ။ စတုဇ္ဇာတိ(နံ့သာမျိုး၄ပါး)မှာ (၁) တောင်ဇလပ်ပန်း, (၂) င်္ကုကမံ ပွင့်, (၃) လေးညှင်းပွင့်, (၄) ပန်းညိုရွက်တို့တည်း၊ ဤ၄မျိုးတို့ကို ကြိတ်(အမှုန့်ပြု)၍ ပြုလုပ်အပ်သော နံသာကို ဆိုလိုသည်၊ (ဒီဋီ၊၂၊၁၉၀၊ မ၊ဋီ၊၃၊၁၀)၊ ထို့ပြင် ဒီဋီ- ၂, ၁၉၈၊ မ၊ဋီ၊၃၊၃၅၈၊ ဓာန်- ၁၄၇တို့၌ (၁) င်္ကုကမံပွင့်, (၂) တောင်ဇလပ်ပန်း, (၃) ကမျည်းပွင့်, (၄) လေးညှင်းပွင့်တို့ဟူ၍လည်းကောင်း, ဒီဋီ၊၂၊၁၉၈၊ မ၊ဋီ၊၃၊၃၅၈၌ အပရေဆရာတို့အလို (၁) ပန်းညိုရွက်, (၂) တောင်ဇလပ်, (၃) ကမျည်းပွင့်, (၄) လေးညှင်းပွင့်တို့ဟူ၍လည်းကောင်း, သံဋီ၊၂၊၃၃၅၌ (၁) င်္ကုကမံပွင့်, (၂) ကမျည်းပွင့်, (၃) လေးညှင်းပွင့်, (၄) ပန်းညိုရွက်တို့ဟူ၍လည်းကောင်း, ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၂၂၌ (၁) အကြော်(ကရမက်), (၂) တောင်ဇလပ်, (၃) ပရုတ်, (၄) စန္ဒကူးနှစ်တို့ဟူ၍ လည်းကောင်း ဆို၏။
ပရိဘဏ္ဍိကံ။ ။ ပရိ သမန္တတော+ဘဏ္ဍနံ ပရိဘဏ္ဍော- ထက်ဝန်းကျင် ကောင်း မွန်ခြင်း၊ “ဘဍိ ကလျာဏေ(နီတိဓာတု- ၂၉၉)”အရ ပရိပုဗ္ဗ ဘဍိဓာတ်သည် ကလျာဏ (ကောင်းမွန်ခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ ထိုနောင် ကပစ္စည်းသက်၊ “ပရိဘဏ္ဍော+အဿ အတ္ထီတိ ပရိဘဏ္ဍိကော- ထက်ဝန်းကျင် ကောင်းမွန်ခြင်းရှိသော ပြာသာဒ်၊ [ပရိဘဏ္ဍ+ ဣက၊]”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၁]...
ရှိအောင်။ ကတွာ– ၍။ ပဌမဥမ္မာရတော– အဦးဆုံးတံခါးခုံမှ၊ [ဓမ္မဘာ-၂၂၀၊] ပဋ္ဌာယ– ၍။ စေလပဋိကံ– အဝတ်အခင်းကို။ ပတ္ထရိ– ဖြန့်ခင်းပြီ။ သော– ထိုဗောဓိ မင်းသားသည်။ အပုတ္တကော– သားသမီးမရှိ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ “အဟံ– သည်။ ပုတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဓီတရံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ သစေ လစ္ဆာမိ– အကယ် ၍ ရအံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ– ဤအဝတ်အခင်းကို။ အက္ကမိဿတိ– နင်းတော်မူလိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ပတ္ထရိ ကိရ– ခင်းသတဲ့။ သော– ထိုဗောဓိမင်းသားသည်။ သတ္ထရိ– သည်။ အာဂတေ– သော်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃၈ရှု၊] ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ပတ္တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! ပဝိသထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ န ပါဝိသိ– မမူ။ သော– ထိုဗောဓိမင်းသားသည်။ ဒုတိယမ္ပိ– ၂ကြိမ်မြောက်လည်းကောင်း။ တတိယမ္ပိ– လည်းကောင်း။ ယာစိ– တောင်းပန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အပဝိသိတွာဝ– ၍။ အာနန္ဒတ္ထေရံ– ကို။ ဩလောကေသိ– ကြည့်တော်မူပြီ။ ထေရော– သည်။ ဩလောကိတသညာယေဝ– ကြည့်တော်မူအပ်သော အမှတ်သညာဖြင့်သာလျှင်။ ဝါ– ကြောင့်သာလျှင်။ ဝတ္ထာနံ– အခင်းအဝတ်တို့ကို။ အနက္ကမနဘာဝံ– နင်းတော် မမူမည်၏အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ တံ– ထိုဗောဓိမင်းသားကို။ “ရာဇကုမာရ– မင်း သား! ဒုဿာနိ– အဝတ်တို့ကို။ သံဟရတု– ရုပ်သိမ်းလော။ ဘဂဝါ– သည်။ စေလပဋိကံ– အဝတ်အခင်းကို။ န အက္ကမိဿတိ– နင်းတော်မူလိမ့်မည်မဟုတ်။ တထာဂတော– သည်။ ပစ္ဆိမဇနတံ– နောက်၌ဖြစ်သော သတ္တဝါအပေါင်းကို၊ (ရဟန်း အပေါင်းကို)၊ ဩလောကေတိ– ၏။” ဣတိ– ပြော၍။ ဒုဿာနိ– တို့ကို။ သံဟရာပေသိ– ရုပ်သိမ်းစေတော်မူပြီ။ သော– ထိုဗောဓိမင်းသားသည်။ ဒုဿာနိ– တို့ကို။ သံဟရိတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ အန္တောနိဝေသနံ– အိမ်တွင်းသို့။ ပဝေသေတွာ– ၍။ ယာဂုခဇ္ဇကေန– ယာဂု, ခဲဖွယ်ဖြင့်။ သမ္မာနေတွာ– ကောင်းစွာ ပူဇော်ပြီး၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသိန္နော– လျက်။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! အဟံ– သည်။ တုမှာကံ– တို့အား။ ဝါ– တို့၏။ ဥပကာရကော– လျော်သောကျေးဇူးရှိကုန် သည်၏အဖြစ်ကို ပြုတတ်သူပါတည်း။ ဝါ– ကျေးဇူးကို ပြုတတ်သူပါတည်း၊ [ဓမ္မ ဘာ-၁, ၅၅၀ရှု၊] တိက္ခတ္တုံ– ၃ကြိမ်။ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂတော– ဆည်းကပ်သူပါတည်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၂]...
ကုစ္ဆိဂတော– ဝမ်းသို့ ရောက်သည်။ ဝါ– ဝမ်း၌ ဖြစ်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၂၄ရှု၊] (သမာနော) စ– ဖြစ်စဉ်ပင်။ ဧကဝါရံ– ၁ကြိမ်။ သရဏံ– ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ဂတော– သည်။ အမှိ ကိရ– ဖြစ်ပါသတဲ့။ တရုဏဒါရကကာလေ– ငယ်ရွယ်သော ကလေး ဖြစ်ရာအခါ၌။ ဒုတိယံ– ၂ကြိမ်မြောက်၊ (သရဏံ ဂတော အမှိ ကိရ– တဲ့၊) ဝိညုဘာဝံ– သိနားလည်သူ၏ အဖြစ်သို့။ ပတ္တကာလေ– ရောက်ရာအခါ၌။ တတိယံ–မြောက်၊ (သရဏံ ဂတော အမှိ)၊ ကသ္မာ– ကြောင့်။ တဿ မေ– ထိုတပည့်တော်၏၊
ကုစ္ဆိဂတော စ...ဂတော။ ။ စသဒ္ဒါ အဝဓာရဏအနက်၊ အမိဝမ်း၌ နေစဉ် မယ်တော်က ကိုယ်စား သရဏဂုံယူခြင်းသည် ဗောဓိမင်းသားအတွက် သရဏဂုံယူမှု မဖြစ်ပါ၊ သရဏဂုံယူမှုမမြောက်ပါ၊ ဘာကြောင့်နည်း? ထိုစဉ်အခါက သရဏဂုံယူနိုင် သည့် စိတ်မရှိရကား စိတ်ကင်းသော သရဏဂုံဟူ၍ မရှိသောကြောင့်တည်း၊ သို့သော် မိခင်ဖြစ်သူက ကိုယ်စားယူအပ်သော သရဏဂုံသည် မွေးဖွားပြီးနောက် ဗောဓိမင်း သားကို ဆိုခိုင်းလျှင် ကုသိုလ်သရဏဂုံမည်၏၊ မိခင်က ပြုအပ်သော သရဏဂုံအစောင့် အရှောက်သည် သားအတွက်လည်း ရှေးရှုတည်၏၊ နောင်နားလည်သည့်အခါ အမေ့ ဗိုက်ထဲမှာကတည်းက သရဏဂုံယူခဲ့ကြောင်းကို သားအား ပြောပြ၍ သားကိုယ်တိုင် ကလည်း “ငါဟာ သရဏဂုံယူထားတဲ့ ဥပါသကာပဲ”ဟု သတိဖြစ်စေလျှင် ဝမ်းတွင်း အောင်းစဉ်က ယူခဲ့သော သရဏဂုံသည် ထိုအခါမှ သရဏဂုံ အယူမြောက်သည်၊ (မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၂၆၊ မ၊ဋီ၊၃၊၁၅၄)၊ “ကုစ္ဆိယံ+(ပရိဏတဂဗ္ဘဘာဝံ- ရင့်သော ကိုယ်ဝန်၏ အဖြစ်သို့) ဂတော ကုစ္ဆိဂတော၊ (ပဋိဂံ- ၃၇၄)၊ ကုစ္ဆိံ ကုစ္ဆိယံ ဝါ+ဂတော ကုစ္ဆိဂတော ကုစ္ဆိဂတော၊(မအူပါနိ- ၄,၁၂၂)”ဟု ပြုပါ။
ကိရမှိ။ ။ မိခင်ဝမ်း၌နေစဉ်အခါ၌ မယ်တော်က ဗောဓိမင်းသားကိုယ်စား သရဏ ဂုံဆောက် တည်ခဲ့သည်၊ ငယ်ရွယ်စဉ်အခါ၌ အထိမ်းတော်က ရင်ခွင်ဖြင့် ချီပိုး၍ ဘုရားထံချဉ်းကပ်စဉ်ဝယ် အထိမ်းတော်က ဗောဓိမင်းသားကိုယ်စား သရဏဂုံ ဆောက်တည်ခဲ့သည်၊ ထိုအကြောင်းကို သူ၏ မယ်တော်ထံမှ ကြားခဲ့ရသည်ဟု “သမ္မုခါ မေတံ သမ္မ သဉ္ဇိကာပုတ္တ အယျာယ သုတံ၊ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ(မ- ၂, ၃၀၀)”စသော စကားကို ဗောဓိမင်းသားကိုယ်တိုင် ပြောခဲ့သည်၊ ထိုကြောင့် ကိရသည် အနုဿဝန (တစ်ဆင့်ကြား)အနက်ဟောဟု ယူကာ “ဒုတိယံ သရဏံ ဂတော”သို့လည်း လိုက်ပေး ရသည်၊ “တတိယံ ဝိညုဘာဝံ ပတ္တကာလေ”သို့ကား တစ်ဆင့်ကြားမဟုတ်သောကြောင့် လိုက်ပေးဖွယ်မလိုပါ၊ “တိက္ခတ္တုံ သရဏံ ဂတော”ကို ချဲ့ပြသည်ဟု ယူ၍ “ကိရ- ချဲဦးအံ့”ဟု တစ်နည်းပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၃]...
စေလပဋိကံ– ကို။ န အက္ကမိတ္ထ– နင်းတော်မမူပါသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ကုမာရ– သား! တွံ– သည်။ ကိံ– ဘယ်ကို။ စိန္တေတွာ– ၍။ စေလာနိ– အဝတ်တို့ကို။ အတ္ထရိ ပန– ခင်းခဲ့သနည်း?” ဣတိ– ဤသို့ မေးတော်မူပြီ။ “ဘန္တေ! (အဟံ)၊ ပုတ္တံ ဝါ– ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဓီတရံ ဝါ– လည်းကောင်း။ သစေ လစ္ဆာမိ– အံ့။ သတ္ထာ– သည်။ မေ– ၏။ စေလပဋိကံ– ကို။ အက္ကမိဿတိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ ဣဒံ– ဤ အကြောင်းအရာကို။ စိန္တေတွာ– ၍၊ (အတ္ထရိံ– ပြီ၊) ဣတိ– လျှောက်ပြီ။ တေနေဝ– ကြောင့်ပင်။ အဟံ– သည်။ တံ– ထိုအခင်းကို။ န အက္ကမိံ– နင်းတော်မမူခဲ့။ ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ပုတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဓီတရံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ နေဝ လစ္ဆာမိ ကိံ– မရနိုင်တော့ဘူးလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ကုမာရ! အာမ– အိမ်း။” ဣတိ– ပြီ။ “ကိံ ကာရဏာ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ပုရိမကအတ္တဘာဝေ– ရှေးဖြစ်သော ဘဝ၌။ ဇာယာယ– မယားနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ပမာဒံ– မေ့လျော့ခြင်းသို့။ အာပန္နတ္တာ–ရောက်ခဲ့သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကသ္မိံ ကာလေ–အဘယ်အခါ၌ပါနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ၊ အဿ– ထိုဗောဓိမင်းသား ကို။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ဒဿေသိ– ပြီ။
ကိရ– ချဲ့။ အတီတေ– ၌။ အနေကသတာ– ရာပေါင်းများစွာရှိကုန်သော။ ဝါ–အရာမက များစွာကုန်သော။ မနုဿာ– တို့သည်။ မဟတိယာ– ကြီးစွာသော။ နာဝါယ– လှေဖြင့်။ သမုဒ္ဒံ– သို့။ ပက္ခန္ဒိံသု– ဝင်ရောက်ကုန်ပြီ။ နာဝါ– သည်။ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ– သမုဒ္ဒရာ၏အလယ်၌။ ဘိဇ္ဇိ– ကွဲပြီ၊ (ပျက်ပြီ)၊ ဒွေ– ကုန်သော။ ဇယမ္ပတိကာ–ဇနီးမောင်နှံတို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၁၇ရှု၊] ဧကံ– သော။ ဖလကံ– ပျဉ်ချပ်ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အန္တရဒီပကံ– ကမ်း၂ခုတို့၏ အလယ်၌ တည်သော ကျွန်းငယ်သို့၊
အန္တရဒီပကံ။ ။ ခုဒ္ဒကော+ဒီပေါ ဒီပကော၊ [ဒီပ+ကပစ္စည်း ခုဒ္ဒကအနက်၊- ပါစိ ယော- ၂၉၂၊] (ဥဘိန္နံ တီရာနံ) အန္တရေ+ပတိဋ္ဌိတော+ဒီပကော အန္တရဒီပကော၊ ဓာန်- ၈၀၂ဂါထာလာ အန္တရသဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ အန္တရသဒ္ဒါ မဇ္ဈအနက်ကို ဟော၏၊(ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၀၈)၊ “အန္တရဒီပါ စာတိ မဟာဒီပတော အညဒီပါ စ၊ ခုဒ္ဒကဒီပါတိ အဓိပ္ပာယော(ပါစိယော- ၃၈၉)”ဟူသော အဖွင့်အလို အန္တရသဒ္ဒါ အည အနက်ဟောတည်း၊ “(မဟာဒီပတော) အန္တရော+ဒီပကော အန္တရဒီပကော- ကျွန်းကြီးမှ အခြားသော ကျွန်းငယ်”ဟု ပြုရမည်၊ ဒီပပုဒ်ကို ဓမ္မဘာ- ၂, ၃၁၅ရှု
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၄]...
ဝါ– ရေလယ်ကျွန်းငယ်သို့။ ပဝိသိံသု– ဝင်ရောက်ကုန်ပြီ။ သေသာ– ကုန်သော။ သဗ္ဗေ– တို့သည်။ တတ္ထေဝ– ထိုသမုဒ္ဒရာအလယ်၌ပင်။ မရိံသု– ကုန်ပြီ။ တသ္မိံ ခေါ ပန ဒီပကေ– ထိုကျွန်းငယ်၌၊ [ခေါ ပနအနက်မဲ့၊] မဟာသကုဏသံဃော– များစွာ သော ငှက်အပေါင်းသည်၊ (ငှက်အုပ်ကြီးသည်)၊ ဝသတိ– ၏။ တေ– ထိုဇနီးမောင် နှံတို့သည်။ အညံ– သော။ ခါဒိတဗ္ဗကံ– စားထိုက်သော အစာကို။ အဒိသွာ– ၍။ ဆာတဇ္ဈတ္တာ– ဆာလောင်ခြင်းသည် နှိပ်စက်အပ်သောစိတ်ရှိကုန်သည်။ ဝါ–ဆာခြင်းကြောင့် ဝမ်းမီးသည် လောင်အပ်ကုန်သည်၊ (ဆာလောင်နေကုန်သည်)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၀၉ရှု၊] (ဟုတွာ)၊ သကုဏအဏ္ဍာနိ– ငှက်ဥတို့ကို။ အင်္ဂါရေသု– မီး ကျီးတို့၌။ ပစိတွာ– ဖုတ်၍။ ခါဒိံသု– ကုန်ပြီ။ တေသု– ထိုငှက်ဥတို့သည်။ အပ္ပဟောန္တေသု– မလောက်ကုန်လသော်။ သကုဏစ္ဆာပေ– ငှက်ငယ် (ငှက်ပေါက်စ) တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ဖမ်းယူ၍။ ခါဒိံသု– ကုန်ပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ ပဌမဝယေပိ– ၌လည်းကောင်း။ မဇ္ဈိမဝယေပိ– ၌လည်းကောင်း။ ပစ္ဆိမဝယေပိ– ၌လည်းကောင်း။ ခါဒိံသုယေဝ– ကုန်သည်သာ။ ဧကသ္မိမ္ပိ– သော။ ဝယေ– ၌။ အပ္ပမာဒံ– မမေ့မလျော့ခြင်းကို။ န အာပဇ္ဇိံသု– မရောက်ကုန်။ စ– ထို့ပြင်။ နေသံ– ထိုဇနီးမောင်နှံတို့တွင်။ ဧကောပိ–တစ်ယောက်သည်လည်း။ အပ္ပမာဒံ– သို့။ န အာပဇ္ဇိ– မရောက်
သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ထိုဗောဓိမင်းသား၏။ ဣဒံ ပုဗ္ဗကမ္မံ– ဤရှေးကံကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ ”ကုမာရ! တွံ– သင်သည်။ တဒါ– ၌။ ဧကသ္မိမ္ပိ– သော။ ဝယေ– ၌။ ဘရိယာယ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ အပ္ပမာဒံ– သို့။ သစေ အာပဇ္ဇိဿ– အကယ်၍ ရောက်ခဲ့အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဧကသ္မိမ္ပိ– သော။ ဝယေ– ၌။ ပုတ္တော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဓီတာ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟိ (ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧဝ)– ဖြစ်ထွန်းရာသည်သာ၊ [ဟိကို အဝဓာရဏအနက်ကြံ၊] ပန– ထို့ပြင်။ ဝေါ– သင်တို့တွင်။ ဧကောပိ– သည်လည်း။ အပ္ပမတ္တော– သည်။ သစေ အဘဝိဿ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ တံ– ထိုမမေ့လျော့သူကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ ပုတ္တော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဓီတာ ဝါ– လည်းကောင်း။ ဥပ္ပဇ္ဇိဿ– ရာ၏။ ကုမာရ! အတ္တာနံ– ကို။ ပိယံ– ချစ်အပ်၏ဟူ၍။ မညမာနေန– မှတ်ထင်သူ သည်။ တီသုပိ– ကုန်သော။ ဝယေသု– တို့၌။ အပ္ပမတ္တေန– မမေ့လျော့သူသည်၊ (ဟုတွာ)၊ (တစ်နည်း) အပ္ပမတ္တေန– မမေ့လျော့သူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ အတ္တာ–
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၅]...
မိမိကိုယ်ကို။ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟိ (ရက္ခိတဗ္ဗော ဧဝ)– စောင့်ရှောက်ထိုက်သည်သာ။ ဧဝံ– သို့။ အသက္ကောန္တေန– မစွမ်းနိုင်သူသည်။ ဧကဝယေပိ– တစ်ပါးသော အရွယ်၌ လည်း။ ရက္ခိတဗ္ဗောယေဝ– သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အတ္တာနေဉ္စ၊ ပေ၊ ပဏ္ဍိတော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အတ္တာနေဉ္စ ပိယံ ဇညာ, ရက္ခေယျ နံ သုရက္ခိတံ
တိဏ္ဏံ အညတရံ ယာမံ, ပဋိဇဂ္ဂေယျ ပဏ္ဍိတော
အတ္တာနံ– ဘဝဖန်ခါ, သံသရာက, ငါဟုစွဲဆို, မိမိကိုယ်ကို။ ပိယံ– အရင်းစစ် လျှင်, ပြစ်မတင်ဖို့, နှစ်စဉ်မမုန်း, အချစ်ခင်ဆုံးဟူ၍။ စေ ဇညာ– အခါအခါ, အရာရာဝယ်, စာနာထောက်ထား, အကယ်၍နားလည်ငြားအံ့၊ (ဧဝံ သတိ– ကိုယ့်ကိုယ်သာလျှင်, အခင်မင်ဆုံး, အချစ်ဆုံးဟု, လုံးလုံးခွဲခြား, နားလည်ငြား သည်ရှိသော်၊) နံ (အတ္တာနံ)– ခုလည်းကိုယ့်ကိုယ်, နောင်ကိုယ့်ကိုယ်ဟု, သို့ကလို သိရှိ, ထိုမိမိကို။ သုရက္ခိတံ– တရားကြောင်းရာ, မစောင်းပါဘဲ, ကောင်းစွာမပြတ်, စောင့်ရှောက်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ ရက္ခေယျ– သတိတရား, ကောင်း စွာထား၍, မမှားပုံသေ, စောင့်ရှောက်လေရာ၏။ ပဏ္ဍိတော– ပြုသမျှအသစ်, ဖြစ်သမျှအကြောင်း, မကောင်းလည်းငါ, ကောင်းလည်းငါဟု, ကောင်းစွာမြင်သိ, ပညာရှိသည်။ တိဏ္ဏံ– နှစ်ဆယ့်ငါးနှစ်, သင့်အောင်ဆစ်၍, သုံးရစ်ပိုင်းခြား, အရွယ်သုံးပါးတို့တွင်။ အညတရံ ယာမံ– ယုတ်စွအဆုံး, နောက်ပိတ်တုံးဟု, ခေါ် ထုံးအရ, ပစ္ဆိမအရွယ်၌၊ (အတ္တာနံ– ကို၊) ပဋိဇဂ္ဂေယျ– အပြစ်မနှော, စင်းလုံးချော အောင်, ဆေးကြောသုတ်သင်ရာသတည်း။
တတ္ထ– ၌။ ယာမန္တိ– ကား။ သတ္ထာ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဓမ္မိဿရတာယ– တရားကြောင့် သတ္တလောက၏ အစိုးရဖြစ်တော်မူသည်၏ အဖြစ်ကြောင့် လည်းကောင်း။ ဝါ– တရား၏ အစိုးရဖြစ်တော်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်လည်း။
ဓမ္မိဿရတာယ။ ။ ဓမ္မေန+သတ္တာနံ+ဣဿရော ဓမ္မိဿရော- တရားကြောင့် သတ္တဝါတို့၏ အစိုးရဖြစ်တော်မူသောဘုရားရှင်၊ (တစ်နည်း) ဓမ္မဿ+ဣဿရော ဓမ္မိဿရော- တရား၏ အစိုးရဖြစ်တော်မူသော ဘုရားရှင်၊(သီဋီသစ်၊၁၊၁၆၄၊ သီဘာ- ၁, ၂၀၀)၊ (တစ်နည်း) ဓမ္မံ+ဣဿရော ဓမ္မိဿရော- တရားကို အစိုးရတော်မူသော
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၆]...
ကောင်း။ ဒေသနာကုသလတာယ စ– ဒေသနာတော်၌ ကျွမ်းကျင်တော်မူသည် ၏ အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း၊ (တရားဟောတော်မူခြင်း၌ ကျွမ်းကျင်တော် မူသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း)၊ ဣဓ– ဤဂါထာ၌။ တိဏ္ဏံ– ကုန်သော။ ဝယာနံ– တို့တွင်။ အညတရံ– သော။ ဝယံ– ကို။ ယာမန္တိ– ၍။ ကတွာ– ၍။ ဒေသေသိ– ပြီ၊ [ယာမပုဒ် ဓမ္မဘာ-၂, ၄၄၂ရှု၊] တသ္မာ– ကြောင့်။ ဧတ္ထ– ဤဂါထာ၌။ ဧဝံ– သို့၊ ဘုရားရှင်၊ (တစ်နည်း) ဓမ္မေန+လောကံ+ဣဿရော ဓမ္မိဿရော– တရားဖြင့် လောက ကို အစိုးရတော်မူသောဘုရားရှင်။ ဝါ– တရားကြောင့် လောကကို အစိုးရတော်မူသော ဘုရားရှင်၊ (မအူပါရာနိ-၂, ၂၁၄)၊ ဓမ္မိဿရဿ+ဘာဝေါ ဓမ္မိဿရတာ
ဒေသနာကုသလတာယ။ ။ ဒေသနာယ+ကုသလော ဒေသနာကုသလော- ဒေ သနာ၌ ကျွမ်းကျင်တော်မူသောဘုရားရှင်၊ ဒေသနာကုသလဿ+ဘာဝေါ ဒေသနာကုသလတာ- ဒေသနာ၌ ကျွမ်းကျင်သူ၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာဒေသနာဉာဏ်၊ အတ္တဇ္ဈာသယသုတ္တနိက္ခေပ, ပရဇ္ဈာသယသုတ္တနိက္ခေပ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကသုတ္တနိက္ခေပ, ပုစ္ဆာဝသိကသုတ္တနိက္ခေပဟူသော သုတ္တနိက္ခေပ၄မျိုးတို့၏အစွမ်းအားဖြင့် ဟောဖို့ အကြောင်းအရာ ရောက်လာသော် မူလစကားကို ဌပနာထားခြင်း, အကြောင်းပြခြင်း, ဥဒါဟရုဏ်ထုတ်ခြင်း, ဥပမာန,ဥပမေယျနှီးနှော၍ပြခြင်းတို့ကို ထိုထိုကာလအား လျော်စွာ ထင်ရှားပြတတ်သည်လည်းဖြစ်သော, နှိုင်းချိန်အပ်ပြီး, ပိုင်းခြားအပ်ပြီး သော သဘောရှိသည်လည်းဖြစ်သော, အလွန်ပြန့်ပြောလေးနက်သည့် အလင်္ကာကျမ်း လာ ဥဒါဟရုဏ်နှင့်ပြည့်စုံသော များစွာသော အနက်အဓိပ္ပာယ်အကျယ်ကို သိမ်း ယူနိုင်သည်လည်းဖြစ်သော ဒေသနာဖြင့် တရားနာပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို အဇ္ဈာသယအား လျော်စွာ မြတ်သောအကျိုးပြီးစီးခြင်း၌ တည်စေနိုင်သော ဓမ္မကထိကကို “ဒေသနာကုသလ(ဒေသနာ၌ ကျွမ်းကျင်သူ- တရားဟောကောင်းသူ)”ဟု ဆိုရသည်။(ဒီဋီ- ၁, ၁၂၂၊ သီဋီသစ်၊၁၊၃၄၄၊ မဋီ၊၂၊၁၅၆၊ အံဋီ၊၂၊၃၇၂၊ သီဘာ- ၁, ၄၈၁) [ဆောင်] အတ္တ- ပရ, အဇ္ဈာသယနှင့် အဋ္ဌဥပ္ပတ်, ပုစ္ဆာရပ်ဟု, ဆက်စပ်၄ဖြာ, ကြောင်းရာရာကြောင့်, ဒေသနာဟောခွင့်, အကြောင်းသင့်သော်, နှိုင်းချင့်ပြီးသား, မည်သည့်တရားကို, ဟောကြားလိမ့်မည်, ထပနာတည်၍, ထိုဤကြောင်းစုံ, ဥဒါဟရုဏ် နှင့်, ပုံဥပမာ, နှီးနှောကာတည်း, ဝိနေယျာဟူ, အများလူတို့, နိဗ္ဗူရောက်ရန်, ပစ္စုပ္ပန်နှင့်, တမလွန်ကျိုး, စီးပွားမျိုးကို, တိုးစေမှသာ, ဒေသနာ, သေချာကျွမ်းကျင်သည်။ (သီဘာ- ၁, ၄၈၁)
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၇]...
အတ္ထော– ကို။ ဝေဒိတဗ္ဗော– ၏။ အတ္တာနံ– မိမိကိုယ်ကို။ ပိယံ– ချစ်အပ်၏ဟူ၍။ သစေ ဇာနေယျ– အကယ်၍ သိအံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ရက္ခေယျ နံ သုရက္ခိတန္တိ– ကား။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် စောင့်ရှောက်အပ်သော်။ သော– ထိုသူသည်။ ဝါ– ကို။ သုရက္ခိတော– ကောင်းစွာ စောင့်ရှောက်အပ်သည်။ ဟောတိ– ၏။ ဧဝံ– ဤသို့သော အခြင်းအရာအားဖြင့်။ နံ– မိမိကိုယ်ကို။ ရက္ခေယျ– စောင့် ရှောက်ထိုက်၏၊ (စောင့်ရှောက်သင့်၏၊) [ဂါထာအထက်နား၌ “အတ္တာ ရက္ခိတဗ္ဗော” ကို ကြည့်၍ ဧယျဝိဘတ် အရဟအနက်ဟု ယူပါ၊] တတ္ထ– ထိုသို့စောင့်ရှောက်ရာ၌။ ဂိဟီ– သည်။ သမာနော– သော်။ “အတ္တာနံ– ကို။ ရက္ခိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဥပရိပါသာဒတလေ– အထက်ဖြစ်သော ပြာသာဒ်အပြင်၌။ ဝါ– ပြာသာဒ်၏ အထက်ဆုံးအထပ်၌။ သုသံဝုတံ– ကောင်းစွာ စောင့်ရှောက်အပ်သော၊ (ကောင်း စွာပိတ်အပ်သော)၊ ဂဗ္ဘံ– တိုက်ခန်းသို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ သမ္ပန္နာရက္ခော– ပြည့်စုံသော အစောင့်အရှောက်ရှိသည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဝသန္တော– နေသည်။ သစေ (ဟောတိ)– အကယ်၍ဖြစ်အံ့၊ (ဧဝံ သတိ) ပိ– သော်လည်း။ အတ္တာနံ– ကို။ န ရက္ခတိယေဝ– မစောင့်ရှောက်သည်သာ၊ (စောင့်ရှောက်ရာမရောက်သည်သာ)၊ ပဗ္ဗဇိတော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဝါ– သော်။ သုသံဝုတေ– သော။ ပိဟိတဒွါရဝါတပါနေ– ပိတ် အပ်သော တံခါးမ, လေသာပြတင်းရှိသော။ ဝါ– တံခါးမ, လေသာပြတင်းကို ပိတ်ထားသော။ လေဏေ– ၌။ ဝိဟရန္တော– သည်။ သစေ (ဟောတိ)၊ (ဧဝံ သတိ) ပိ–
ပိယံ။ ။ “ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ”၌ “သရဏံ”ကဲ့သို့ ပိယံနောင် ဣတိကျေသည်၊ ပိယံသည် ပဌမန္တတည်း၊ (နေတ္တိဝိ- ၃၃၀၊ နီတိဓာတု- ၃၉၀)၊ “အတ္တာနံ”နှင့် အရတူရ ကား “ပိယော”ဟု ပုံလိင်ဖြင့် ရှိသင့်သည်မဟုတ်လော? ဘယ်ပုံဘယ်နည်းဖြင့် “ပိယံ” ဟု ဖြစ်သနည်း?ဟု စောဒနာခဲ့သော် “နပုံသကေဟိ”ဟူသော အလိုက်ကို ကြဉ်သော “သိံ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပုံလိင်ပိယနောင် သိကို အံပြု၍ “ပိယံ” ဟု ဖြစ်သည်ဟု ဖြေပါ၊ (တစ်နည်း) ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာ၌ အတ္ထသဒ္ဒါပိုဖြင့် ပဌမာ အနက်၌ ဒုတိယာသက်ပါ၊ “ပိဏာတိ ပီယတေတိ ဝါ ပိယော၊ [ပီ+ယ၊ ပီ၌ ရဿပြု၊- ဓာတွတ္ထ၊] ပီနေတီတိ ပိယော၊ [ပီ+က၊ ဤကို ဣယပြု၊- မောဂ်ပံ- ၅, ၄၄၊] ပိယာ- ယိတဗ္ဗောတိ ပိယော၊ [ပီ တပ္ပနကန္တီသု+ဏျ၊- ဓာန်ဋီ- ၆၉၇၊] ပိတဗ္ဗံ ကန္တိတဗ္ဗံ, ပိတိ ကန္တတီတိ ဝါ ပိယံ၊(ဓမ္မဋီ- ၂၉၆)”ဟုပြု။
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၈]...
သော်လည်း။ အတ္တာနံ– ကို။ န ရက္ခတိယေဝ– သည်သာ။ ပန– အနွယကား။ ဂိဟီ– သည်။ သမာနော– သော်။ ယထာဗလံ– စွမ်းအားရှိသလောက်။ ဒါနသီလာဒီနိ– ကုန်သော။ ပုညာနိ– တို့ကို။ ကရောန္တော– ပြုသည်။ သစေ (ဟောတိ)– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ– သော်။ အတ္တာနံ– ကို။ ရက္ခတိ နာမ– စောင့်ရှောက်သည် မည်၏၊) ဝါ ပန– ထိုမှတစ်ပါး။ ပဗ္ဗဇိတော– သည်။ ဝတ္တပဋိဝတ္တပရိယတ္တိမနသိကာရေသု– ဝတ်ကြီး ဝတ်ငယ်, ပရိယတ်ကို နှလုံးသွင်းတို့၌။ ဥဿုက္ကံ– အားထုတ်သူ၏အဖြစ်သို့။ ဝါ–ကြောင့်ကြစိုက်သူ၏ အဖြစ်သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၆၆ရှု၊] အာပဇ္ဇန္တော– ရောက်သည်။ သစေ (ဟောတိ)– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ– သော်၊) အတ္တာနံ– ကို။ ရက္ခတိ နာမ– မည်၏။ ဧဝံ– သို့။ တီသု– ကုန်သော။ ဝယေသု– တို့၌။ အသက္ကောန္တော– (စောင့်ရှောက် ခြင်းငှာ) မစွမ်းနိုင်လသော်။ အညတရသ္မိမ္ပိ– လည်းဖြစ်သော။ ဝယေ– ၌။ ပဏ္ဍိတပုရိသော– သည်။ အတ္တာနံ– ကို။ ပဋိဇဂ္ဂတိယေဝ– စောင့်ရှောက်သည်သာ။ ဟိ–ချဲ့။ ဂိဟိဘူတော– လူဖြစ်၍ဖြစ်သူသည်။ ပဌမဝယေ– ၌။ ခိဍ္ဍာပသုတတာယ–
တီသု ဝယေသု...ပဋိဇဂ္ဂတိယေဝ။ ။ “တိဏ္ဏံ အညတရံ...ပဏ္ဍိတော”ကို ဖွင့်လို၍ “ဧဝံ တီသု ဝယေသု”စသည်ကို မိန့်သည်၊ ထိုတွင် “တီသု ဝယေသု”ဖြင့် တိဏ္ဏံ၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ် သတ္တမီအနက်၌ သက်ကြောင်းကို ပြသည်၊ စပ်ရာပုဒ်ကို “အသက္ကောန္တော”ဟု ထည့်သည်၊ “အညတရသ္မိမ္ပိ ဝယေ”ဖြင့် “အညတရံ ယာမံ”၌ ဒုတိယာဝိဘတ် သတ္တမီအနက်၌ သက်ကြောင်းကို ပြသည်၊ “ပဋိဇဂ္ဂတိယေဝ”ဖြင့် “ပဋိဇဂ္ဂေယျ”၌ သတ္တမီဝိဘတ် ပစ္စုပ္ပန်အနက်ဟောကြောင်းနှင့် ဧဝမပါသော်လည်း ဧဝအနက်ရကြောင်းကို ပြသည်၊ ဂါထာအထက်နား၌ “ဧဝံ အသက္ကောန္တေန ဧကဝယေပိ ရက္ခိတဗ္ဗောယေဝ”ကို ကြည့်၍ “ပဋိဇဂ္ဂေယျ”၌ ပဋိပုဗ္ဗ ဇဂ္ဂဓာတ်သည် စောင့် ရှောက်ခြင်းအနက်ဟောသည်ဟု ယူပါ၊ ဇဂ္ဂဓာတ်သည် သကမ္မကဓာတ်ဖြစ်ရကား “ပဋိဇဂ္ဂေယျ”၏ ကံပုဒ်ကို “အတ္တာနံ”ဟု ထည့်ဖွင့်သည်၊ (တစ်နည်း) ရှေ့မှ “အတ္တာနံ” ကို လိုက်ပေးစေသည်။
အဖွင့်အတိုင်းပေးပုံ။ ။ ဤဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ “ပဏ္ဍိတော- သည်၊ တိဏ္ဏံ- အရွယ်၃ ပါးတို့၌၊ (အသက္ကောန္တော- စောင့်ရှောက်ခြင်းငှာ မစွမ်းနိုင်လသော်၊) အညတရံ- တစ် ပါးပါးသော၊ ယာမံ- အရွယ်၌၊ (အတ္တာနံ- ကို၊) ပဋိဇဂ္ဂေယျ- စောင့်ရှောက်သည်သာ” ဟုပေးရမည်၊ ဂါထာနိဿယများ၌ တိဏ္ဏံဝယ် နိဒ္ဓါရဏ, “ပဋိဇဂ္ဂေယျ”၌ ဇဂ္ဂဓာတ် သောဓနအနက်ယူ၍ ပေးကြသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၀၉]...
မြူးထူးပျော်ပါးခြင်း၌ အားထုတ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ကုသလံ– ကို။ ကာတုံ–ငှာ။ သစေ န သက္ကောတိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ မဇ္ဈိမဝယေ– မဇ္ဈိမ (ဒုတိယ) အရွယ်၌၊ (လူလတ်ပိုင်းအရွယ်၌)၊ အပ္ပမတ္တေန– မမေ့မလျော့သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ကုသလံ– ကို။ ကာတဗ္ဗံ– ၏။ မဇ္ဈိမဝယေ– ၌။ ပုတ္တဒါရံ– သားသမီးမယားကို။ ပေါသေန္တော–ပြုစုလုပ်ကျွေးနေရလသော်။ ဝါ– အဖြစ်ကြောင့်။ ကုသလံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သစေ န သက္ကောတိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ပစ္ဆိမဝယေ– ပစ္ဆိမ (တတိယ) အရွယ်၌၊ (နောက်ဆုံး အရွယ်၌)၊ (ကုသလံ– ကို၊) ကာတဗ္ဗမေဝ– သည်သာ။ ဧဝမ္ပိ– ဤသို့လည်း။ ကရောန္တေန– ပြုသူသည်။ ဝါ– ပြုလသော်။ ဝါ– ပြုသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ အတ္တာ– ကို။ ပဋိဇဂ္ဂိတောဝ– သုတ်သင်အပ်သည်သာ၊ (စောင့်ရှောက်အပ်ရာရောက်သည် သာ)၊ ဟောတိ– ၏။ ပန– ဗျတိရိက်ကား။ ဝါ– ပြုသူမှတစ်ပါး မပြုသူကို ဆိုဦးအံ့။ ဧဝံ– သို့။ အကရောန္တဿ– မပြုလသော်။ ဝါ– မပြုသူသည်။ အတ္တာ– သည်။ ဝါ– ကို။ ပိယော နာမ– သည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်။ နံ– ထိုမိမိကိုယ်ကို။ အပါယပရာယဏမေဝ– အပါယ်၄-ပါးဟူသော အလွန်ရောက်ထိုက်သော ဘဝရှိသည်ကို သာ။ ဝါ– အပါယ်၄-ပါးဟူသော လဲလျောင်းရာရှိသည်ကိုသာ။ ကရောတိ– ၏။
ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ ပဗ္ဗဇိတော– သည်။ ပဌမဝယေ– ၌။ သဇ္ဈာယံ– ရွတ်ဖတ် သရဇ္ဈာယ်ခြင်းကို။ ကရောန္တော– လျက်။ ဓာရေန္တော– ဆောင်ရွက်မှတ်သားလျက်။ ဝါစေန္တော– ပို့ချလျက်။ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၀ရှု၊] ကရောန္တော– လျက်။ ပမာဒံ– သို့။ သစေ အာပဇ္ဇတိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ မဇ္ဈိမဝယေ– ၌။ အပ္ပမတ္တေန– သည်၊ (ဟုတွာ) သမဏဓမ္မော– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၉ရှု၊] ကာတဗ္ဗော– ၏။ ပဌမဝယေ– ၌။ ဥဂ္ဂဟိတပရိယတ္တိယာ– သင်ယူအပ်သော ပါဠိတော်၏။ အဋ္ဌကထံ–အဋ္ဌကထာကိုလည်းကောင်း။ ဝိနိစ္ဆယံ– အဆုံးအဖြတ်ကိုလည်းကောင်း။ ကာရဏာကာရဏဉ္စ– အကြောင်းဟုတ်သည်, အကြောင်းမဟုတ်သည်ကိုလည်းကောင်း။ ပုစ္ဆန္တော– လျက်။ မဇ္ဈိမဝယေ– ၌။ ပမာဒံ– သို့။ သစေ အာပဇ္ဇတိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ပစ္ဆိမဝယေ– ၌။ အပ္ပမတ္တေန– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သမဏဓမ္မော– ကို။ ကာတဗ္ဗောယေဝ– သည်သာ။ ဧဝမ္ပိ– ဤသို့လည်း။ ကရောန္တေန– သည်။ ဝါ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ အတ္တာ– ကို။ ပဋိဇဂ္ဂိတောဝ– သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ ပန– ဗျတိ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၀]...
ရိက်ကား။ ဝါ– ပြုသူမှတစ်ပါး မပြုသူကို ဆိုဦးအံ့။ ဧဝံ– သို့။ အကရောန္တဿ– သော်။ ဝါ– သည်။ အတ္တာ– သည်။ ဝါ– ကို။ ပိယော နာမ– သည်။ န ဟောတိ– ဖြစ်။ ပစ္ဆာနုတာပေနေဝ– နောက်၌ အဖန်ဖန်ပူပန်ခြင်းဖြင့်သာ။ ဝါ– နောင်တတစ်ဖန် ပူပန်ခြင်းဖြင့်သာ၊ (ကုက္ကုစ္စဖြင့်သာ)၊ [အနု ပုနပ္ပုနံ တာပေါ အနုတာပေါ၊ ပစ္ဆာ အနုတာပနံ ဗာဓနံ ပစ္ဆာနုတာပေါ၊ (ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၂၊ ၁၅၂)၊ အနု ပုနပ္ပုနံ တာပေါ အနုတာပေါ၊ ပစ္ဆာ+အနုတာပေါ ပစ္ဆာနုတာပေါ၊ (မအူပါရာနိ-၃, ၆၀)၊] နံ– ထိုမိမိ ကိုယ်ကို။ တာပေတိ– ပူပန်စေ၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– သည်။ ဗောဓိရာဇကုမာရော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြ။ ီ ဣတိ– ဗောဓိရာဇကုမာရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဗောဓိရာဇကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-ဥပနန္ဒသကျပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တာနမေဝ ပဌမန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သကျပုတ္တံ– သာကီဝင်မင်း၏သားဖြစ်သော။ ဥပနန္ဒံ– ဥပနန္ဒကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ ကိရ– ချဲ့။ သော ထေရော– သည်။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထေတုံ– ငှာ။ ဆေကော–ကျွမ်းကျင်၏။ တဿ– ထိုဥပနန္ဒထေရ်၏။ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ– အလိုတဏှာ မရှိသည်၏အဖြစ်အစရှိသည်တို့နှင့် စပ်ယှဉ်သော။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဗဟူ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တံ– ထိုဥပနန္ဒထေရ်ကို။ တိစီဝရေဟိ– (သင်းပိုင်, ဧကသီ, ၂ထပ်သင်္ကန်းဟူသော) ၃ထည်သော သင်္ကန်းတို့ဖြင့်။ ပူဇေတွာ– ၍။ ဓုတင်္ဂါနိ– တို့ကို။ သမာဒိယိံသု– ကောင်းစွာ ယူကုန်ပြီ၊ (ဆောက်တည်ကုန်ပြီ)၊ တေဟိ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ ဝိဿဋ္ဌပရိက္ခာရေ– စွန့်အပ်သော ပရိက္ခရာတို့ကို။ သောယေဝ– ထိုဥပနန္ဒထေရ်သည်ပင်။ ဂဏှိ– ပြီ။ သော– ထိုဥပနန္ဒထေရ်သည်။ ဧကသ္မိံ– သော။ အန္တောဝဿေ– ဝါတွင်းသည်။ ဥပကဋ္ဌေ– နီးကပ်လသော်။ ဇနပဒံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဝိဟာရေ– ၌။ ဒဟရသာမဏေရာ– တို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၂ရှု၊] ဓမ္မကထိကပေမေန– ဓမ္မကထိက၌
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၁]...
ချစ်ခင်ခြင်းကြောင့်။ “ဘန္တေ– ရား! ဣဓ– ဤ ကျောင်း၌။ ဝဿံ– မိုးလပတ်လုံး နေခြင်းသို့။ ဝါ– ဝါသို့၊ [ဝဿံ+အာဝါသော ဝဿံ၊ အာဝါသပုဒ်ချေ၊] ဥပေထ– ကပ် ရောက်တော်မူပါကုန်။ [ဝဿံ ဥပေထ– ဝါကပ်တော်မူပါကုန်၊]။” ဣတိ– သို့။ ဝဒိံသု– ကုန်ပြီ။ “ဣဓ– ဤကျောင်း၌။ ကိတ္တကံ– သော။ ဝဿာဝါသိကံ– မိုးလပတ်လုံး နေခြင်းရှိသော ရဟန်းတို့အား လှူအပ်သော သင်္ကန်းကို။ ဝါ– ဝါဆိုသင်္ကန်းကို။ လဗ္ဘတိ– ရအပ်သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ တေဟိ– ထိုရဟန်းငယ်, ကိုရင် တို့သည်။ “ဧကေကော– တစ်ထည်ထည်သော။ သာဋကော– အဝတ်သင်္ကန်းကို၊ (လဗ္ဘတိ– ၏၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ တတ္ထ– ထိုကျောင်း၌။ ဥပါဟနာ– ဖိနပ်တို့ကို။ ဌပေတွာ– ၍။ အညံ– သော။ ဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ဒုတိယံ– သော။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “ဣဓ– ၌။ ကိံ– ကို။ လဗ္ဘတိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဒွေ– ကုန်သော။ သာဋကာ– တို့ကို၊ (လဗ္ဘန္တိ– ကုန်၏၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ ကတ္တရယဋ္ဌိံ
ဝဿာဝါသိက။ ။ ကျောင်းဒါယကာတို့သည် မိမိတို့ကျောင်း၌ ဝါကပ်သော ရဟန်းတို့အား ဝါကျွတ်သောအခါ လှူအပ်သောသင်္ကန်းကို ဝဿာဝါသိကသင်္ကန်းဟု ခေါ်၏၊ ယခုကာလ၌ ဝါဆိုခါနီး၌ လှူလေ့ရှိကြ၏၊ အမှန်ကား ဝါတွင်း၌ နေသောရဟန်းအား ဝါကျွတ်မှဖြစ်စေ, ဝါကျွတ်သောအခါသုံးစွဲရန် ဝါတွင်း၌ဖြစ်စေ လှူအပ်သော သင်္ကန်း ကိုသာ ဝဿာဝါသိကသင်္ကန်းဟု ခေါ်သည်၊ “ဝဿံ+အာဝါသော ယဿာတိ ဝဿာဝါသော- ဝါလပတ်လုံး နေခြင်းရှိသောရဟန်း၊ ဝဿဝါသဿ+ဒိန္နံ (ဒါတဗ္ဗံ) ဝဿာဝါသိကံ- ဝါလပတ်လုံး နေခြင်းရှိသောရဟန်းအား လှူအပ်သောသင်္ကန်း၊ (မဟာဘာ- ၂, ၁၈၊၂၆၈၊ ပါစိယော- ၄၈၀)၊ (တစ်နည်း) ဝဿံ+အာဝသတိ သီလေနာတိ ဝဿာဝါသီ၊ ဝဿာဝါသိနော+ဒိန္နံ ဝဿာဝါသိကံ- ဝါလပတ်လုံး နေလေ့ရှိသော ရဟန်းအား လှူအပ်သောသင်္ကန်း(မအူပါရာနိ- ၃, ၄၆၇)”ဟု ပြုပါ။
ကတ္တရယဋ္ဌိံ။ ။ ကတ္တရယတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သိထိလဘာဝေန သိထိလော ဟုတွာ ဘဝတီတိ ကတ္တရော”ဟု ပြု၍ အိုသောသူ(သူအို)ကို ယူပါ၊ ယဇတိ သင်္ဂစ္ဆတီတိ ယဋ္ဌိ၊ [ယဇ+တိ၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ၊ ဥဏာဒိ- ၄, ၁၈၁၊] ထိုနောင် “ကတ္တရေန+ဂဟိတာ+ယဋ္ဌိ ကတ္တရယဋ္ဌိ- သူအိုကိုင်စွဲအပ်သောတုတ်၊ (တစ်နည်း) ကတ္တရဿ+ယဋ္ဌိ ကတ္တရယဋ္ဌိ-သူအို၏တုတ်”ဟုတွဲပါ။(ပါစိယော- ၁၆)
တစ်နည်း။ ။ “ကတ္တရယဋ္ဌိယာတိ ကတ္တရဒဏ္ဍေန(ပါစိယော- ၁၆)”ဟူသော အဖွင့်အရ ကတ္တရယဋ္ဌိနှင့် ကတ္တရဒဏ္ဍသည် အချင်းချင်း ပရိယာယ်တည်း၊ ထိုကြောင့်
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၂]...
တောင်ဝှေးကို။ ဌပေသိ– ပြီ။ တတိယံ– သော။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “ဣဓ– ၌။ ကိံ– ကို။ လဗ္ဘတိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “တယော– ကုန်သော။ သာဋကာ– တို့ကို၊ (လဗ္ဘန္တိ– ကုန်၏၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ တတ္ထ– ၌။ ဥဒကတုမ္ဗံ– ရေဗူးကို။ ဌပေသိ– ပြီ။ စတုတ္ထံ– သော။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “ဣဓ– ၌။ ကိံ– ကို။ လဗ္ဘတိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “စတ္တာရော– ကုန်သော။ သာဋကာ– တို့ကို၊ (လဗ္ဘန္တိ– ကုန်၏၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “သာဓု– ကောင်းပြီ။ ဣဓ– ဤကျောင်း၌။ ဝသိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ တတ္ထ– ထိုကျောင်း၌။ ဝဿံ– သို့။ ဥပဂန္တွာ– ကပ် ရောက်၍။ ဂဟဋ္ဌာနေဉ္စဝ– လူဝတ်ကြောင်တို့အားလည်းကောင်း။ ဘိက္ခူနဉ္စ– တို့ အားလည်းကောင်း။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ တေ– ထိုလူ, ရဟန်းတို့သည်။ နံ– ထိုဥပနန္ဒထေရ်ကို။ ဗဟူဟိ– ကုန်သော။ ဝတ္ထေဟိ စေဝ– တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ စီဝရေဟိ စ– တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ ပူဇေသုံ– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုဥပနန္ဒထေရ်သည်။ ဝုဋ္ဌဝဿော– သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၃၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၄၈ရှု၊] ဣတရေသုပိ– ဝါဆိုသော ကျောင်းမှ အခြားလည်းဖြစ်ကုန်သော။ ဝိဟာရေသု– တို့၌။ သာသနံ– ကို။ ပေသေတွာ– ၍။ “မယာ– သည်။ ပရိက္ခာရဿ– ၏။ ဝါ– ကို။ ဌပိတတ္တာ– ထားအပ် သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ဝဿာဝါသိကံ– ကို။ လဒ္ဓဗ္ဗံ– ၏။ တံ– ထိုဝါဆိုသင်္ကန်းကို။ မေ– ၏၊ (သန္တိကံ– သို့၊) ပဟိဏန္တု– ပို့ကြလော။” ဣတိ– ၍။ သဗ္ဗံ– ကို။ အာဟရာပေတွာ– ၍။ ယာနကံ– ယာဉ်ငယ်ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ ပါယာသိ– သွားပြီ။
အထ– ၌။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဝိဟာရေ– ၌။ ဒွေ– ကုန်သော။ ဒဟရဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဒွေ– ကုန်သော။ သာဋကေ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ ဧကံ– သော။ ကမ္ဗလံ စ– ကို လည်းကောင်း။ လဘိတွာ– ၍။ “တုယှံ– ဖို့။ သာဋကာ– တို့သည်။ ဟောန္တု– ဖြစ်ပါ စေကုန်။ မယှံ– ဖို့။ ကမ္ဗလော– သည်၊ (ဟောတု– စေ၊)” ဣတိ– ၍။ ဘာဇေတုံ– ခွဲ “ကတ္တရော ဇိဏ္ဏော၊ တဿ တေန ဝါ အာလမ္ဗိတော ဒဏ္ဍော ကတ္တရဒဏ္ဍော (သီဋီ သစ်-၁, ၃၂၈) ”ကဲ့သို့ “ကတ္တရဿ ကတ္တရေန ဝါ+အာလမ္ဗိတာ+ယဋ္ဌိ ကတ္တရယဋ္ဌိ–သူအို၏ ကိုင်ဆွဲအပ်သောတုတ်။ ဝါ– သူအိုသည် ကိုင်ဆွဲ အပ်သောတုတ်”ဟု တစ်နည်း ပြုနိုင်သည်၊ များသောအားဖြင့် သူအိုတို့သာ ကိုင်ဆောင်အပ်သောကြောင့် ယေဘုယျ (တဗ္ဗာဟုလ္လ) နည်းအားဖြင့် ဆိုသည်၊ ဂိလာနစသူများလည်း ကိုင်ကြပါသေးသည်။
(သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၁၉၄၊ သီဘာ-၁, ၂၆၃)
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၃]...
ဝေခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တာ– ကုန်လသော်။ မဂ္ဂသမီပေ– လမ်း၏အနီး၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဝိဝဒန္တိ– ငြင်းခုံနေကုန်၏။ တေ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ တံ ထေရံ– ထိုဥပနန္ဒထေရ် ကို။ အာဂစ္ဆန္တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! တုမှေ– တို့သည်။ နော– တို့အား။ ဘာဇေတွာ– ခွဲဝေ၍။ ဒေထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝဒိံသု– ကုန်ပြီ။ တုမှေယေဝ– တို့သည် သာ။ ဘာဇေထ– ကုန်လော။ ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! န သက္ကောမ– ပါကုန်။ တုမှေယေဝ– တို့သည်သာ။ နော– တို့အား။ ဘာဇေတွာ– ၍။ ဒေထ– ကုန်။ ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ မမ– ၏။ ဝစနေ– ၌။ ဌဿထ– တည်ကြမည်လော? ဣတိ– ပြီ။ အာမ– ပါ! ဌဿာမ– တည်ကြပါမည်။ ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ တေသံ– တို့အား။ ဒွေ– ကုန်သော။ သာဋကေ– တို့ကို။ ဒတွာ– ၍။ “အယံ– ဤကမ္ဗလာသည်။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထေန္တာနံ– ကုန်သော။ အမှာကံ– တို့အား။ ပါရုပနာရဟော– ဝတ်ရုံခြင်းကို ထိုက်၏။” ဣတိ– ပြော၍။ မဟဂ္ဃံ– များစွာသော အဖိုးကို ထိုက်သော။ ဝါ– အဖိုးများစွာ တန်သော၊ [မဟန္တံ (ဝိပုလံ အပရိမိတံ မူလံ) +အဂ္ဃတီတိ မဟဂ္ဃံ၊- ဒီဋီ၊ ၂၊ ၃၅၊] ကမ္ဗလံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ပက္ကာမိ– ပြီ။ ဒဟရဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဝိပ္ပဋိသာရိနော– နှလုံးမသာယာခြင်းရှိကုန်သည်၊ [ဓမ္မ ဘာ-၃, ၃၈၈ရှု၊] ဟုတွာ၊ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ။ တုမှာကံ– တို့၏။ သန္တကံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ တုမှေ– တို့ကို။ ဝိပ္ပဋိသာရိနော– နှလုံးမသာယာခြင်း ရှိသည်တို့ကို။ န ကရောတိ– ပြုသည်မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ အကာသိယေဝ– ခဲ့သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ အတီတံ– ကို။ အာဟရိ– ပြီ။
အတီတသ္မိံ– ၌။ အနုတီရစာရီ စ– ကမ်း၏ အနီးနားရေတိမ်၌ လှည့်လည်လေ့ ရှိသောဖျံလည်းကောင်း။ ဂမ္ဘီရစာရီ စ– ရေနက်ရာအရပ်၌ လှည့်လည်လေ့ရှိသော ဖျံလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဒွေ– ကုန်သော။ ဥဒ္ဒါ– ဖျံတို့သည်။ မဟန္တံ– သော။ ရောဟိတမစ္ဆံ– ငါးကြင်းကို။ လဘိတွာ– ၍။ “မယှံ– ဖို့။ သီသံ– သည်။ ဟောတု–စေ။ တဝ– ဖို့။ နင်္ဂုဋ္ဌံ– အမြီးပိုင်းသည်၊ (ဟောတု– စေ၊)” ဣတိ– သို့။ ဝိဝါဒါပန္နာ–ငြင်းခုံခြင်းသို့ ရောက်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဘာဇေတုံ– ငှာ။ အသက္ကောန္တာ– ကုန် လသော်။ ဧကံ– သော။ သိင်္ဂါလံ– မြေခွေးကို။ ဒိသွာ၊ အာဟံသု၊ (ကိံ)၊ “မာတုလ–
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၄]...
ဦးကြီး! ဣမံ– ဤငါးကြင်းကို။ နော– တို့အား။ ဘာဇေတွာ– ၍။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ ရညာ– သည်။ အဟံ– ကို။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ– တရားစီရင်ဆုံးဖြတ်ရာ ဌာန၌၊ (တရားရုံး၌၊) ဌပိတော– ထားအပ်ပြီ။ တတ္ထ– တရားရုံး၌။ စိရံ– စွာ။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဇင်္ဃဝိဟာရတ္ထာယ– ခြေသလုံး၏ အစီးအပွားဖြစ်သော သွား လာနေထိုင်ခြင်းအကျိုးငှာ။ အာဂတော– သည်။ အမှိ– ၏။ ဣဒါနိ– ၌။ မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဩကာသော– အခွင့်သည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– ပြီ။ မာတုလ! ဧဝံ– သို့။ မာ ကရောထ– ကုန်နှင့်။ ဘာဇေတွာ ဧဝ– ၍သာလျှင်။ နော– တို့အား။ ဒေထ– ကုန် လော။ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ မမ– ၏။ ဝစနေ– စကား၌။ ဌဿထ– တည်ကြမည်လော။ ဣတိ– ပြီ။ မာတုလ! ဌဿာမ– တည်ကြပါမည်။ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– ပြော၍။ သော– ထိုမြေခွေးသည်။ သီသံ– ကို။ ဆိန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တေ– ၌။ အကာသိ– ပြီ။ နင်္ဂုဋ္ဌံ– ကို။ ဧကမန္တေ– ၌၊ (အကာသိ– ပြီ၊) စ ပန– ဆက်။ ကတွာ စ ပန– ၍။ “တာတာ– အမောင်တို့! ဝေါ– သင်တို့တွင်။ ယေန–အကြင်ဖျံသည်။ အနုတီရေ– ကမ်းနား၌။ စရိတံ– လှည့်လည်အပ်ပြီ။ သော– ထိုဖျံ သည်။ နင်္ဂုဋ္ဌံ– ကို။ ဂဏှာတု– ယူစေ။ ယေန– သည်။ ဂမ္ဘီရေ– ရေနက်ရာအရပ်၌။ စရိတံ– ပြီ။ တဿ– ထိုဖျံဖို့။ သီသံ– သည်။ ဟောတု– စေ။ မဇ္ဈိမော– အလယ်၌ ဖြစ် သော။ အယံ ပန ခဏ္ဍော– ဤအပိုင်းသည်ကား။ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မေ– ဆုံးဖြတ်ကြောင်း
ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ ဌပိတော။ ။ “ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ ဌပိတော”ဟူသော စကားသည် တရားရုံး၌ တရားသူကြီးအဖြစ် တကယ်ထားအပ်သောကြောင့် ဆိုသောစကား မဟုတ်၊ ဖျံ၂ကောက်အထင်ကြီးအောင် မိမိကိုယ်ကို မြှောက်ပင့်ပြီး မဟုတ်မမှန် လိမ်လည် ပြောဆိုအပ်သောစကား ဖြစ်သည်၊(ဇာဋီသစ်၊၂၊၄၀၃)
ဇင်္ဃဝိဟာရတ္ထာယ။ ။ ဇင်္ဃာယ+ဟိတော+ဝိဟာရော ဇင်္ဃဝိဟာရော- ခြေသလုံး ၏ အစီးအပွားဖြစ်သော သွားလာနေထိုင်ခြင်း၊ ကြာမြင့်စွာ ထိုင်ခြင်းစသည်ကြောင့် ဖြစ်သော ပင်ပန်းညောင်းညာခြင်းကို ပယ်ဖျောက်ဖို့ ခြေကြောဆန့်ခြင်းငှာ ခရီးတို သွားခြင်းကို ဆိုလိုသည်၊(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၉)၊ (တစ်နည်း) ဇင်္ဃာသု+ဥပ္ပန္နကိလမထ-ဝိနောဒနတ္ထော+ဝိဟာရော ဇင်္ဃဝိဟာရော- ခြေသလုံးတို့၌ ဖြစ်သောပင်ပန်းညောင်း ညာခြင်းကို ပယ်ဖျောက်ခြင်းအကျိုးရှိသော သွားလာနေထိုင်ခြင်း၊ ဝါ- အညောင်းပြေ လမ်းလျှောက်ခြင်း။ (ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၉၆၊ ဒီဋီ၊၁၊၃၉၉)
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၅]...
ဖြစ်သော တရားဥပဒေ၌။ ဌိတဿ– သော။ မမ– ဖို့။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြော၍။ တေ– ထိုဖျံတို့ကို။ သညာပေန္တော– သိစေလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အနုတီရစာရိ နင်္ဂုဋ္ဌံ, သီသံ ဂမ္ဘီရစာရိနော၊ အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော, ဓမ္မဋ္ဌဿ ဘဝိဿတိ။
အနုတီရစာရိ– ကမ်း၏ အနီးနားရေတိမ်၌ လှည့်လည်လေ့ရှိသောဖျံ! [တီရဿ+သမီပံ အနုတီရံ၊ (သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၆)၊ အနုတီရေ+စရတိ သီလေနာတိ အနုတီရစာရီ၊] (တွံ– သည်၊) နင်္ဂုဋ္ဌံ– အမြီးပိုင်းကို၊ (ဂဏှ– ယူပါလော၊) သီသံ– ဦးခေါင်း ပိုင်းသည်။ ဂမ္ဘီရစာရိနော– ရေနက်ရာအရပ်၌ လှည့်လည်လေ့ရှိသောဖျံဖို့၊ (ဟောတု– ဖြစ်ပါစေ၊) အပိစ– အမြီးပိုင်းခေါင်းပိုင်းမှ တစ်ပါးသော။ မဇ္ဈိမော–အလယ်၌ ဖြစ်သော။ အယံ ခဏ္ဍော– ဤအပိုင်းသည်၊ (တစ်နည်း) အတိစ္စ–အမြီးပိုင်း ခေါင်းပိုင်းကို လွန်၍၊ (ဌိတော– တည်သော၊) မဇ္ဈိမော– သော။ အယံ ခဏ္ဍော– သည်။ ဓမ္မဋ္ဌဿ– တရားဥပဒေ၌ တည်သောငါ့ဖို့။ ဝါ– တရားသူကြီး ဖြစ်သော ငါ့ဖို့။ ဘဝိဿတိ– ဖြစ်ရလိမ့်မည်။
အစ္စာယံ။ ။ (က)အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍောတိ အပိစ အယံ အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ကောဋ္ဌာသော၊ (ခ) အထ ဝါ အစ္စာတိ အတိစ္စ၊ ဣမေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော အယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော။(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၃၁၅)
(က)အဖွင့်အလို။ ။ အဖွင့်၂မျိုးတွင် (က)အဖွင့်အလို “အစ္စာယံ”ကို “အပိစ+ အယံ”ဟု ဖြတ်၊ အပိစဿိလောပေါ ပဿ စတ္တံ(နီတိ- ၁၆၆)သုတ်ဖြင့် ဣကိုချေ, ပကို စပြု၊ ဝိဗော- ၁၇၌ “သဗ္ဗော စံ တိ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပိ ကို စပြု၏၊ (တစ်နည်း) “အတိ+အယံ”ဟု ဖြတ်၊ အတိသဒ္ဒါ အပိစအနက်၌ ဖြစ်၏၊ “မဇ္ဈိမော- သော၊ အစ္စာယံ (အတိ+အယံ) ခဏ္ဍော- အပြီးပိုင်းခေါင်းပိုင်းမှ တစ်ပါးသော အပိုင်းသည်”ဟု ပေးပါ။ (ဇာဋီသစ်၊၂၊၄၀၃၊ ၄၀၄)
(ခ)အဖွင့်အလို။ ။ “အတိစ္စ+အယံ”ဟု ဖြတ်၊ အတိစ္စဿ ဝါ တိလောပေါ(နီတိ- ၁၆၇)သုတ်, ဝိဗော- ၃၀အလို ဗျဉ္ဇနေ စ၌ စသဒ္ဒါ ဖြင့် တိကိုချေ၊ (တစ်နည်း) “အစ္စာ+ အယံ”ဟုဖြတ်၊ “အစ္စာ”၌ အတိပုဗ္ဗ ဣဓာတ်နောင် တွာပစ္စည်း၊ (အတိ+ဣ+တွာ)၊ ဣဓာတ်ကို အာပြု, (အတိ+အာ+တွာ)၊ တိကို စ်ပြု, စဒွေဘော်လာ, တွာကိုချေလျှင် “အစ္စာ”ဟု ပြီး၏၊ (တစ်နည်း) အစ္စာသည် အတိက္ကမနအနက်ဟော နိပါတ်ပုဒ်တည်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၆]...
ဣတိ– ဤသို့သော။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ ဝတွာ– ၍။ မဇ္ဈိမခဏ္ဍံ– အလယ်ဖြစ်သော အပိုင်းကို။ အာဒါယ– ၍။ ပက္ကာမိ– ပြီ။ တေပိ– ထိုဖျံတို့သည်လည်း။ ဝိပ္ပဋိသာရိနော–ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ အဋ္ဌံသု– ကုန်ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ အတီတံ– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ “ဧဝံ– လျှင်။ ဧသ (ဧသော)– ဤဥပနန္ဒသည်။ အတီတေပိ– ၌လည်း။ တုမှေ– တို့ကို။ ဝိပ္ပဋိသာရိနော– တို့ကို။ အကာသိယေဝ– သည်သာ။” ဣတိ– ၍။ တေ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ သညာပေတွာ– စေ၍။ ဥပနန္ဒံ– ကို။ ဂရဟန္တော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဘိက္ခဝေ! ပရံ– သူတစ် ပါးကို။ ဩဝဒန္တေန နာမ– ဆုံးမသူမည်သည်။ ပဌမမေဝ– ရှေးဦးစွာပင်။ အတ္တာ–မိမိကိုယ်ကို။ ပတိရူပေ– သင့်တော်သော ဂုဏ်၌။ ပတိဋ္ဌာပေတဗ္ဗော– တည်စေ ထိုက်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ) “အတ္တာနမေဝ၊ ပေ၊ ပဏ္ဍိတော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အတ္တာနမေဝ ပဌမံ, ပတိရူပေ နိဝေသယေ၊ အထညမနုသာသေယျ, န ကိလိဿေယျ ပဏ္ဍိတော
အတ္တာနမေဝ– မိမိကိုယ်ကိုသာလျှင်။ ပဌမံ– ရှေးဥုးစွာ။ ပတိရူပေ– သင့်တော် သော ဂုဏ်၌။ နိဝေသယေ– ဝင်ရောက်တည်နေစေရာ၏။ ဝါ– တည်စေမကွာ, သွင်းထားရာ၏။ အထ– ထိုမှနောက်၌။ အညံ– အခြားသူကို။ အနုသာသေယျ–သွန်သင်ဆုံးမရာ၏၊ (ဧဝံ– ဤသို့။ ကရောန္တော– ပြုလသော်။ ဝါ– ပြုသော၊) ပဏ္ဍိတော– ပညာရှိသည်။ န ကိလိဿေယျ– ကဲ့ရဲ့လွတ်ကင်း, ချီးမွမ်းခြင်းကြောင့်, စိတ်တွင်းကြည်နူး, မညစ်ညူးမပင်ပန်းတော့ရာ
“အစ္စာ– အမြီးပိုင်း ခေါင်းပိုင်းကို လွန်၍၊ (ဌိတော– တည်သော၊) မဇ္ဈိမော– သော။ အယံ ခဏ္ဍော– သည်၊ ”ဟု ပေးပါ။ (ဇာဋီသစ်၊ ၂၊ ၄၀၃၊ ၄၀၄) တစ်နည်း။ “အတိ+အယံ”ဟု ဖြတ်၊ ယဝါ သရေ (မောဂ်-၁, ၃၀) သုတ်ဖြင့် ဣကို ယပြု, တဝဂ္ဂ ဝရဏာနံ- စသော (မောဂ်-၁, ၄၈) သုတ်ဖြင့် တကို စပြု, ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ (မောဂ်-၁, ၄၉) သုတ်ဖြင့် ယကို စပြု၊ ကစ္စည်းအလို တိကို စပြု, စဒွေဘော်လာ ၍ ပြီးစေပါ၊ အတိသဒ္ဒါ အတိရေကအနက်ဟောယူ၍ “မဇ္ဈိမော– သော။ အတိ (အတိ ရေကော)– ပိုလွန်သော။ အယံ ခဏ္ဍော– သည်”ဟု ပေးပါ။ (နိဒီ-၂၂)
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၇]...
တတ္ထ– ၌။ ပတိရူပေ နိဝေသယေတိ– ကား။ အနုစ္ဆဝိကေ– သင့်တော်သော။ ဂုဏေ– ၌။ ပတိဋ္ဌာပေယျ– တည်စေရာ၏။ ဣဒံ ဝုတ္တံ– သည်။ ဟောတိ၊ ယော–အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေဟိ ဝါ– အပ္ပိစ္ဆတာအစရှိသော ဂုဏ်တို့ ဖြင့်သော်လည်းကောင်း။ အရိယဝံသပဋိပဒါဒီဟိ ဝါ– အရိယဝံသအကျင့်အစရှိ သည်တို့ဖြင့်သော်လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၆၆ရှု၊] ပရံ– သူတစ်ပါးကို။ အနုဿာသိတုကာမော– သွန်သင်ဆုံးမခြင်းငှာ အလိုရှိသည်၊ (ဟောတိ– အံ့၊) သော– သည်။ အတ္တာနမေဝ– မိမိကိုယ်ကိုသာလျှင်။ ပဌမံ– စွာ။ တသ္မိံ ဂုဏေ– ထိုဂုဏ်၌။ ပတိဋ္ဌာပေယျ– တည်စေရာ၏။ ဧဝံ– သို့။ ပတိဋ္ဌာပေတွာ– ပြီး၍။ အထ– ထိုမှနောက် ၌။ အညံ– အခြားသူကို။ တေဟိ ဂုဏေဟိ– တို့ဖြင့်။ အနုသာသေယျ– ၏။ ဟိ– မှန်၊ (တစ်နည်း) ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ အတ္တာနံ– ကို။ တတ္ထ– ထိုဂုဏ်တို့၌။ အနိဝေသေတွာ– မဝင်ရောက်စေမူ၍။ ဝါ– မတည်စေမူ၍။ ကေဝလံ– သက်။ ပရမေဝ– ကိုသာ။ အနုသာသမာနော– သော်။ ပရတော– သူတစ်ပါးထံမှ။ နိန္ဒံ– ကဲ့ရဲ့ခြင်းကို။ လဘိတွာ– ၍။ ကိလိဿတိ နာမ– ပင်ပန်းရသည် မည်၏။ တတ္ထ– ထိုဂုဏ်တို့၌။ အတ္တာနံ– ကို။ နိဝေသေတွာ– ၍။ အနုသာသမာနော– သော်။ ပရတော– မှ။ ပသံသံ–ချီးမွမ်းခြင်းကို။ လဘတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ န ကိလိဿတိ နာမ– မည်၏။
ဧဝံ– သို့။ ကရောန္တော– သော်။ ဝါ– သော။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ န ကိလိဿေယျ–မပင်ပန်းတော့ရာ။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အား
ပတိရူပေ နိဝေသယေ။ ။ “ပတိရူပေါနုစ္ဆဝိက(ဓာန်- ၇၁၅)”ဂါထာအရ ပတိ- ရူပနှင့် အနုစ္ဆဝိကသည် လျောက်ပတ်ခြင်းအနက်ဟော ပရိယာယ်များတည်း၊ ထို ကြောင့် “အနုစ္ဆဝိကေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဂုဏေ”ဖြင့် ပတိရူပေအရ အပ္ပိစ္ဆတာစသော ဂုဏ်ကို ယူရကြောင်းကို ပြသည်၊ နိဝေသယေ၌ နိပုဗ္ဗဝိသဓာတ်, ကာရိတ်ဏေပစ္စည်း, ဧယျဝိဘတ်တည်း၊ “ဝိသော ဘူ ပဝေသဗျာပနေသု(ဓာတွတ္ထ)”အရ ဘူဝါဒိ ဝိသ ဓာတ်သည် ပဝေသ(ဝင်ရောက်ခြင်း)အနက်, ဗျာပန(ပျံ့နှံ့ခြင်း)အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ပဝေသအနက်ကို ဟော၏၊ “ပတိဋ္ဌာပေယျ”ကား အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်တည်း၊ “မိမိကိုယ် ကို အပ္ပိစ္ဆတာစသော ဂုဏ်၌ ဝင်ရောက်စေခြင်း(သွတ်သွင်းခြင်း)ဟူသည် မိမိကိုယ်ကို အပ္ပိစ္ဆတာစသော ဂုဏ်၌ တည်နေစေခြင်း(တည်အောင်လုပ်ခြင်း)ပင်”ဟု ဆိုလိုသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၈]...
လည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ–ဥပနန္ဒသကျပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဥပနန္ဒသကျပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၃-ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တာနေဉ္စတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဓာနိကတိဿတ္ထေရံ– ပဓာနိကတိဿထေရ်ကို၊ (ကမ္မဋ္ဌာန်းအားထုတ်ခြင်း၌ ယှဉ်သော တိဿထေရ်ကို။ ဝါ– ကမ္မဋ္ဌာန်းအားထုတ်ခြင်းရှိသော တိဿထေရ်ကို၊) အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုပဓာနိကတိဿထေရ်သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ပဉ္စသတေ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ အာဒါယ– ၍။ အရညေ– ၌။ ဝဿံ– သို့။ ဥပဂန္တွာ– ၍။ “အာဝုသော– တို့! ဓရမာနကဿ– သက်တော်ထင်ရှားဖြစ်တော်မူသော။ ဗုဒ္ဓဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဝေါ– တို့သည်။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဂဟိတံ– အပ်ပြီ။ အပ္ပမတ္တာဝ– ကုန်သည်သာ၊ (ဟုတွာ)၊ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကရောထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဩဝဒိတွာ– ၍။ သယံ– တိုင်။ ဂန္တွာ– ၍။ နိပဇ္ဇိတွာ– ၍။ သုပတိ– အိပ်၏။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ပဌမယာမေ– ၌။ စင်္ကမိတွာ– ၍။ မဇ္ဈိမယာမေ– ၌။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဝိသန္တိ– ကုန်၏။ သော– ထို ပဓာနိကတိဿထေရ်သည်။ နိဒ္ဒါယိတွာ– အိပ်ပြီး၍။ ပဗုဒ္ဓကာလေ– နိုးလာရာ အခါ၌။ တေသံ– ထိုရဟန်းတို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “တုမှေ– တို့သည်၊] နိပဇ္ဇိတွာ– ၍။ နိဒ္ဒါယိဿာမ– ကုန်အံ့။’ ဣတိ– ၍။ အာဂတာ ကိံ– ကုန်သလော? သီဃံ– စွာ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကရောထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သယံ– တိုင်။ ဂန္တွာ– ၍။ တထေဝ– တိုင်းသာ။ သုပတိ– ၏။ ဣတရေ– အခြားသော ရဟန်းတို့သည်။ မဇ္ဈိမယာမေ– ၌။ ဗဟိ– ၌။ စင်္ကမိတွာ– ၍။ ပစ္ဆိမယာမေ– ၌။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဝိသန္တိ– ကုန်၏။ သော– ထိုပဓာနိကတိဿထေရ်သည်။ ပုနပိ– လည်း။ ပဗုဇ္ဈိတွာ– နိုးလာပြီး၍။ တေသံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တေ– တို့ကို။ ဝိဟာရာ– မှ။ နီဟရိတွာ– ထုတ်၍။ သယံ၊ ပုန၊ ဂန္တွာ၊ တထေဝ– တိုင်းသာ။ သုပတိ– ၏။ တသ္မိံ– ထိုပဓာနိကတိဿထေရ်သည်။ နိစ္စကာလံ– လုံး။ ဧဝံ– သို့၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၁၉]...
ကရောန္တေ– သော်။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ သဇ္ဈာယံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ မနသိကာတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိံသု– ကုန်။ စိတ္တံ– သည်။ အညထတ္တံ– တစ်ပါးသောအပြား၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ တည်ငြိမ်မှုကင်း, ပျံ့လွင့် ခြင်းသို့၊ (ပင်ပန်းနွမ်းလျခြင်းသို့)၊ အဂမာသိ– ပြီ။ တေ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ “အမှာကံ– တို့၏။ အာစရိယော– သည်။ အတိဝိယ– လျှင်။ အာရဒ္ဓဝီရိယော– အားထုတ် အပ်သော ဝီရိယရှိ၏။ နံ– ထိုဆရာကို။ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ– စုံစမ်းကြစို့။” ဣတိ– ဤ သို့ ပြော၍။ ပရိဂ္ဂဏှန္တာ– ကုန်လသော်။ တဿ– ထိုဆရာ၏။ ကိရိယံ– အပြုအမူကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အာဝုသော– တို့! နဋ္ဌာ– ဖျက်ဆီးအပ်ကုန်သည်။ ဝါ– ပျက်စီးကုန်သည်။ အမှာ– ကုန်၏။ နော– တို့၏။ အာစရိယော– သည်။ တုစ္ဆရဝံ– အချည်းနှီးအသံ ပြုခြင်း (ပြောဆိုခြင်း) ကို၊ (အခြောက်တိုက်ပြောဆိုခြင်းကို)၊ ရဝတိ– ပြောဆို၏။” ဣတိ– သို့။ ဝဒိံသု– ကုန်ပြီ။ တေသံ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ နိဒ္ဒါယ– အိပ်ခြင်းကိစ္စ၌။ ဝါ– ကြောင့်၊ (အိပ်ငိုက်ခြင်းကြောင့်)၊ အတိဝိယ– လျှင်။ ကိလမန္တာနံ– ပင်ပန်းကုန် လသော်၊ (တစ်နည်း) နိဒ္ဒါယ– ၌။ ဝါ– ကြောင့်။ အတိဝိယ– လျှင်။ ကိလမန္တာနံ– ကုန်သော။ တေသံ– တို့တွင်၊ [အတိဝိယကို ပဋိသေဓအနက်ဟောကြံ၍ “အတိဝိယ နိဒ္ဒါယ– မအိပ်ရကုန်မူ၍။ ဝါ– ရခြင်းကြောင့်”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၂ရှု၊] ဧကဘိက္ခုပိ– သည်လည်း။ ဝိသေသံ– တရားထူးကို။ နိဗ္ဗတ္တေတုံ– ဖြစ်စေခြင်းငှာ။ နာသက္ခိ– နိုင်။ တေ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ ဝုဋ္ဌဝဿာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရာ– သည်။ ကတပဋိသန္ထာရာ– ပြုအပ်ပြီးသော ပဋိသန္ထာရရှိကုန်သည်။ ဝါ– လောကွတ်ပျူငှာ နှုတ်ဆက်စကား ပြောကြားမှု ပြုပြီးကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဘိက္ခဝေ! အပ္ပမတ္တာ– ကုန်သည်။ ဟုတွာ၊ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကရိတ္ထ ကိံ– ပြုခဲ့ကုန်သလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတာ– ကုန်သည်၊ (သမာနာ)၊ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ။ န– မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ ဧသ– သည်။ တုမှာကံ– တို့၏။ အန္တရာယံ– ကို။ အကာသိယေဝ– သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တေဟိ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ ယာစိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော၊ ပေ၊ အဘိဇာနာတိ ကုက္ကုဋော”တိ– ဟူသော။ ဣမံ အကာလရာဝိကုက္ကုဋဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၀]...
အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော, အနာစာရေကုလေ ဝသံ၊ နာယံ ကာလံ အကာလံ ဝါ, အဘိဇာနာတိ ကုက္ကုဋော
အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော– မိဘတို့ထံ၌ ကြီးပြင်းရသည်မဟုတ်သော။ ဝါ–မိဘတို့၏ အဆုံးအမကင်း၍ ကြီးပြင်းလာရသော။ အာစေရကုလေ– ဆရာ့ အိမ်၌။ ဝါ– ဆရာ့ကျောင်း၌။ န ဝသံ (န ဝသန္တော)– မနေရသော။ အယံ ကုက္ကုဋော– ဤကြက်ဖသည်။ ကာလံ ဝါ– တွန်ချိန်ကိုလည်းကောင်း။ အကာလံ ဝါ– တွန်ချိန် မဟုတ်သည်ကိုလည်းကောင်း။ န အဘိဇာနာတိ– မသိရှာ
အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော။ ။ မာတာ စ+ပိတာ စ မာတာပိတရော၊ [မာတု+ပိတု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် မာတု၏ ဥကို အာပြု၊ -ရူ- ၂၀၉၊] မာတာပိတူသု+သံဝဍ္ဎော မာတာပိတရသံဝဍ္ဎော- မိဘတို့ထံ၌ ကြီးပြင်းခဲ့ရသောကြက်၊ (နိဒီ- ၂၇၆)၊ (တစ်နည်း) မာတာပိတူဟိ+သံဝဍ္ဎော မာတာပိတရသံဝဍ္ဎော- မိဘတို့ဖြင့် ကြီးပြင်းခဲ့ရသောကြက်၊ (ကစ် ဘာ- ၂, ၆၇)၊ [မာတာပိတု+သံဝဍ္ဎ၊ သမာသဂတနာမေ ကွစိ(နီတိ- ၄၁၅)သုတ်, ဝိဗော- ၇၈အလို အညေသွာရတ္တံသုတ်၌ “အာရတ္တံ”ဟူသော ဘာဝနိဒ္ဒေသဖြင့် ပိတု၏ ဥကို အာရပြု, အာရ၏ အာကို ရဿပြု၊] န+မာတာပိတရသံဝဍ္ဎော အမာတာပိတရ- သံဝဍ္ဎော- မိဘတို့ထံ၌ ကြီးပြင်းခဲ့ရသည်မဟုတ်သောကြက်၊ ဝါ- မိဘတို့ဖြင့် ကြီးပြင်း ခဲ့ရသည်မဟုတ်သောကြက်၊ ဤအလို ယုတ္တတ္ထသမာသ်တည်း၊ (တစ်နည်း) မာတာပိတူသု, မာတာပိတူဟိ ဝါ+န သံဝဍ္ဎော အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော- မိဘတို့အထံ၌ မကြီးပြင်းခဲ့ရသောကြက်၊ ဝါ- မိဘတို့ဖြင့် မကြီးပြင်းခဲ့ရသောကြက်၊ ဤအလို အယုတ္တ တ္ထသမာသ်တည်း။
အနာစေရကုလေ ဝသံ။ ။ “အနာစေရကုလေ”သည် “အနောကာသံ ကာရေ- တွာ”၌ “အနောကာသံ”ကဲ့သို့ အယုတ္တတ္ထသမာသ်တည်း၊ နသည် အာစေရနှင့် ကပ်နေ သော်လည်း အနက်အားဖြင့် “န ဝသံ- မနေရ”ဟု ဝသံနှင့် စပ်လျက်ရှိ၏၊ ထိုကြောင့် နနှင့် အာစေရသည် ယုတ္တတ္ထ(ပေါင်းစပ်အပ်သောအနက်ရှိသောပုဒ်)မဟုတ်ရကား “နာမာနံ သမာသော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သမာသ်မှည့်ရသည်၊ “အာစေရ- ကုလေ+န ဝသံ”ဟု ပြု၍ န,ကို ဝသံ၌ အနက်အားဖြင့် စပ်ရသော်လည်း “အနာစေရ- ကုလေ”သာ သမာသ်တည်း၊ “န+အာစေရကုလ”ဟု ပကတိပြုပြီးသောအခါ “တပ္ပုရိသေ”အလိုက်ကြဉ်သော “သရေ အန်”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် န,ကို အန်ပြုပါ။ (ရူဘာ- ၁, ၅၉၀၊ မောဂ်၊ မောဂ်ပံ- ၃, ၁၂၊ မောဂ်နိ- ၁, ၄၂၁၊ နိဒီ- ၂၃၈)
ယုတ္တတ္ထသမာသ်။ ။ ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၃၁၌ “အာစေရဿ+ကုလံ အာစေရကုလံ-
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၁]...
“ဟိ– မှန်။ တဒါ– ၌။ သော ကုက္ကုဋော– သည်။ အယံ ပဓာနိကတိဿတ္ထေရော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ပဉ္စ သတာ– ကုန်သော။ ဣမေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တေ မာဏဝါ– တို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ဒိသာပါမောက္ခော– သော။ အာစရိယော– သည်။ အဟမေဝ– သာတည်း။” ဣတိ– သို့။ သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ ဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ပရံ– ကို။ ဩဝဒန္တေန နာမ– ဆုံးမသူမည်သည်။ အတ္တာ– မိမိကိုယ်ကို။ သုဒန္တော– ကောင်းစွာဆုံးမအပ်ပြီးသည်ကို။ ဝါ– ယဉ်ကျေး သည်ကို။ ကာတဗ္ဗော– ၏။ ဟိ– မှန်။ ဧဝံ– သို့။ ဩဝဒန္တော– သော်။ သုဒန္တော– သည်။ ဟုတွာ၊ ဒမေတိ နာမ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အတ္တာနဉ္စေ၊ ပေ၊ ဒုဒ္ဒမော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အတ္တာနံ စေ တထာ ကယိရာ, ယထာညမနုဘာသတိ၊ သုဒန္တော ဝတ ဒမေထ, အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော
(ယော ဘိက္ခု– အကြင်ရဟန်းသည်၊) ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဝါ– အကြင်ဂုဏ်ဖြင့်။ အညံ– အခြားသူကို။ အနုသာသတိ– သွန်သင်ဆုံးမ၏။ တထာ– ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဝါ– ထိုဂုဏ်ဖြင့်။ အတ္တာနံ– မိမိကိုယ်ကို။ စေ ကယိရာ– အကယ်၍ ပြုအံ့၊ (ဧဝံ သန္တေ– ဤသို့ ဖြစ်လသော်။ သော ဘိက္ခု– ထိုရဟန်းသည်၊) ဝတ– စင်စစ်။ သုဒန္တော– ကိုယ်တိုင် ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်ပြီးသည်။ ဝါ– ကိုယ်တိုင်ယဉ်ကျေးပြီးသည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဒမေထ– အခြားသူကို ဆုံးမနိုင်ရာ၏။ ဟိ– မှန်၏။ အတ္တာ ကိရ– မိမိစိတ်ကိုသာလျှင်။ ဒုဒ္ဒမော– ခဲယဉ်း သဖြင့် ဆုံးမအပ်၏။ [တစ်နည်း = (ကသ္မာ– အဘယ်ကြောင့်။ သုဒန္တော– သည်။ ဟုတွာ၊ ဒမေထ– နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ အတ္တာ ကိရ– မိမိစိတ်ကိုသာလျှင်။ ဒုဒ္ဒမော– ခဲယဉ်းသဖြင့် ဆုံးမအပ်၏၊ (တသ္မာ– ကြောင့်။ သုဒန္တော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဒမေထ– ၏။)] ဆရာ၏အိမ် (ကျောင်း)၊ န+အာစေရကုလံ အနာစေရကုလံ၊ အနာစေရကုလေ+ဝသတီတိ အနာစေရကုလေဝသံ– ဆရာ့အိမ် (ကျောင်း) မဟုတ်သောနေရာ၌ နေရသော ကြက်”ဟု ယုတ္တတ္ထသမာသ်တစ်နည်းကြံ၏၊ အန္တပစ္စယန္တနှင့် သမာသ်မဖြစ်ဟု သဒ္ဒါ ကျမ်း၌ ဆိုသော်လည်း အချို့အရာ၌ သမာသ်ဖြစ်သေးသည်ဟု ဆိုလေ၏၊ ဤအလို “အနာစေရကုလေ”၌ သတ္တမီဝိဘတ်မကျေသောကြောင့် အလုတ္တသမာသ်တည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၂]...
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကား။ ဟိ– ချဲ့။ ယော ဘိက္ခု– သည်။ “ပဌမယာမာဒီသု– ပဌမယံအစရှိသည်တို့၌။ စင်္ကမိတဗ္ဗံ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ပရံ– သူ တစ်ပါးကို။ ဩဝဒတိ– ၏။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဝါ– အကြင် ဂုဏ်ဖြင့်။ အညံ– ကို။ အနုသာသတိ အနုသာသတိ အနုသာသတိ– ၏။ သယံ– တိုင်။ စင်္ကမနာဒီနိ– စင်္ကြန်သွား ခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ အဓိဋ္ဌဟန္တော– လျက်။ တထာ– ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဝါ– ထိုဂုဏ်ဖြင့်။ အတ္တာနံ– မိမိကိုယ်ကို။ စေ ကယိရာ– အံ့။ ဧဝံ သန္တေ– သော်။ သုဒန္တော ဝတ ဒမေထာတိ– ကား။ ယေန ဂုဏေန– (အပ္ပိစ္ဆတာအစရှိသော) အကြင်ဂုဏ်ဖြင့်။ ပရံ– ကို။ အနုသာသတိ– ၏။ တေန– ထိုဂုဏ်ဖြင့်။ အတ္တနာ– ကိုယ်တိုင်။ သုဒန္တော– ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်ပြီးသည်။ ဝါ– ယဉ်ကျေးပြီးသည်၊
ယော ဟိ...မနုသာသတိ။ ။ “ယော ဘိက္ခု”ဖြင့် “ကယိရာ, အနုသာသတိ” တို့၏ ကတ္တားကို ပြသည်၊ “ပဌမယာမာဒီသု စင်္ကမိတဗ္ဗံ”ဖြင့် “ယထာညမနုသာသတိ” ၌ သူတစ်ပါးအား ဆုံးမသွန်သင်ပုံအခြင်းအရာကို ပြသည်၊ “သယံ စင်္ကမနာဒီနိ အဓိဋ္ဌဟန္တော”ဖြင့် “အတ္တာနေဉ္စ တထာ ကယိရာ”အရ သူတစ်ပါးအား ဆုံးမသွန်သင် သည့်အတိုင်း မိမိကိုယ်တိုင် ပြုကျင့်ပုံအခြင်းအရာကို ပြသည်၊ “ပြောသလိုလုပ်၍ လုပ်သလို ပြောသင့်သည်”ဟု ဆိုလိုသည်။
သုဒန္တော ဝတ ဒမေထ။ ။ “ဒမေယျ”ဖြင့် ဒမေထ၌ ဧယျာထဝိဘတ်မဟုတ်၊ ဧထဝိဘတ်ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ “ယေန...အနုသာသတိ”ဖြင့် “ယထာညမနုသာသတိ”ကို ဤပါဒသို့ လိုက်ပေးရကြောင်းကို ပြသည်၊ ထိုကြောင့် “(ဧဝံ သန္တေ- သော်၊ သော ဘိက္ခု- သည်၊ ယထာ- ဖြင့်၊ အညံ- ကို၊ အနုသာသတိ- ၏၊ တထာ- ဖြင့်၊) သုဒန္တော- သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဒမေထ- ၏”ဟု ပေးရမည်၊ ဂါထာနိဿယ၌ ကျက်မှတ်ရ လွယ်ကူစေရန် ပါဌ်ရှိအတိုင်း ပေးထားသည်။
ဆက်ဦးအံ့– “သုဒန္တော ဟုတွာ”ဟု ဟုတွာထည့်ဖွင့်ခြင်းသည် သုဒန္တော၏စပ်ရာ ထည့်ပါဌ်ထည့်လို၍ ဖွင့်သည်ဟု ယူပေးခဲ့သည်၊ ထို့ပြင် တွာပစ္စယန္တဖြင့် ဖွင့်လျှင် ကြိယာဝိသေသနဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်ဟုလည်း ယူကြ၏၊ နောက်နား၌ “တသ္မာ ယထာ သော သုဒန္တော ဟောတိ၊ တထာ ဒမေတဗ္ဗော”ဟူသော အဖွင့်သည် “တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ၊ တထာ နိသီဒိ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၀၁) ”ဟူသော “ဧကမန္တံ”ပုဒ်အဖွင့်နှင့် တူ၏၊ ထိုကြောင့် “သုဒန္တော”ကို ကြိယာဝိသေသနယူကာ “သုဒန္တော– ကိုယ်တိုင် ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်သူဖြစ်အောင်။ ဝါ– ကိုယ်တိုင် ယဉ်ကျေးသူ ဖြစ်အောင်။ ဒမေထ– ရာ၏”ဟု တစ်နည်းပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၃]...
ဟုတွာ– ၍။ ဒမေယျ– အခြားသူကို ဆုံးမရာ၏။ အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမောတိ– ကား။ ဟိ– မှန်၏၊ (တစ်နည်း) ဟိ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ အယံ အတ္တာ နာမ– ဤစိတ်မည်သည်ကို။ ဒုဒ္ဒမော– ခဲယဉ်းသဖြင့် ဆုံးမအပ်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် ဆုံးမအပ်သော်။ သော– ထိုစိတ်သည်။ သုဒန္တော– ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်သည်။ ဝါ– ယဉ်ကျေးသည်။ ဟောတိ၊ တထာ–အားဖြင့်။ ဒမေတဗ္ဗော– ၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ပဉ္စ သတာပိ– ကုန်သော။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုပြီးပြီ။
ပဓာနိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၄-ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကုမာရကဿပတ္ထေရဿ မာတရံ– မယ်တော်ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
ကိရ– ချဲ့။ သာ– ထိုကုမာရကဿပထေရ်၏ မယ်တော်သည်။ ရာဇဂဟနဂရေ–
အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော။ ။ “စိတ္တေ ကာယေ သဘာေဝ စ, သော အတ္တာ ပရမတ္တနိ(ဓာန်- ၈၆၁)”ဂါထာလာ အတ္တသဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ အတ္တသဒ္ဒါ စိတ်ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ ဟိကား ဒဠှီကရဏအနက်ကို ဟော၏၊ (တစ်နည်း) နောက်ဝါကျ၌ တသ္မာရှိသဖြင့် ကာရဏအနက်ကို ဟော၏။ [စိတ္တံ ဟိ “အတ္တာ ဟိ ကိရ ဒုဒ္ဒမော၊ ယော ဝိ ဌိတတ္တော တသရံဝ ဥဇ္ဇူ”တိ စ၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓီ”တိ စ ဧဝမာဒီသု “အတ္တာ”တိ ဝုစ္စတိ၊- ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈။]
ကိရ။ ။ ကိရနိပါတ်ပုဒ်၏ အနက်ကို “(၁) တစ်ဆင့်ကြားခြင်း (၂) မနှစ်သက်ခြင်း (၃) ဧဝအနက် (၄) အကျယ်ချဲ့ခြင်း”ဟု ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ တွေ့ရ၏၊ သက္ကတ၌ “ကိလ”ဟု ရှိ၏၊ ပါဠိ၌ လကို ရပြု၍ “ကိရ”ဟု ဖြစ်သည်၊ ထိုကိလ(ကိရ)ပုဒ်၏ အနက်ကို “(၁) သတင်းစကား (၂) တစ်ဆင့်ကြားခြင်း (၃) ဆုံးဖြတ်ခြင်း (၄) ချီးမွမ်းခြင်း (၅) ထင်ရှားသည့် ပမာဏကို ထွန်းပြခြင်း (၆)အမှန် (၇) အကြောင်း (၈) မနှစ်သက်ခြင်း (၉) ချွတ်ယွင်းခြင်း (၁၀) တားမြစ်ခြင်း”ဟု ထောမနိဓိ၌ ဆို၏၊ ထိုအနက်များထဲမှ ဧဝအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ အနက်မဲ့သော်လည်း ကြံပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၄]...
၌။ သေဋ္ဌိဓီတာ– သည်။ ဝိညုတံ– တတ်သိနားလည်သည်၏အဖြစ်သို့။ ပတ္တကာလတော– ရောက်ရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ ယာစိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သာ– ထို သူဌေးသမီးသည်။ ပုနပ္ပုနံ၊ ယာစမာနာပိ– သော်လည်း။ မာတာပိတူနံ– တို့၏။ သန္တိကာ– မှ။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ အလဘိတွာ– ၍။ ဝယပ္ပတ္တာ– သည်၊ (သမာနာ)၊ ပတိကုလံ– လင့်အိမ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပတိဒေဝတာ– လင်ဟူသော နတ်ရှိသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၁၇ရှု၊] ဟုတွာ၊ အဂါရံ– ၌။ အဇ္ဈာဝသိ– ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၁ရှု၊] အထ– ၌။ နစိရဿေဝ– ပင်။ အဿာ– ထိုသူဌေးသမီး၏။ ကုစ္ဆိသ္မိံ– ၌။ ဂဗ္ဘော– သည်။ ပတိဋ္ဌဟိ–ပြီ။ သာ– ထိုသူဌေးသမီးသည်။ ဂဗ္ဘဿ– ၏။ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ– ကို။ အဇာနိတွာဝ– ၍သာလျှင်။ သာမိကံ– ကို။ အာရာဓေတွာ– နှစ်သက်စေ၍။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ ယာစိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုသူဌေးသမီးကို။ သော– ထိုလင်သည်။ မဟန္တေန– သော။ သက္ကာရေန– ကောင်းစွာ ပြုလုပ်အပ်သောပစ္စည်းဖြင့်။ ဝါ– ကောင်းမွန်စွာ ပြုစုခြင်းဖြင့်။ ဘိက္ခုနုပဿယံ– ဘိက္ခုနီမကျောင်းသို့။ နေတွာ– ၍။ အဇာနန္တော– သော်။ ဝါ–ကြောင့်။ ဒေဝဒတ္တပက္ခိကာနံ– ဒေဝဒတ်၏ အသင်းအပင်း (ဘက်သား) ဖြစ်ကုန် သော။ ဘိက္ခုနီနံ– တို့၏။ သန္တိကေ– ၌။ ပဗ္ဗာဇေသိ– စေပြီ။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ ဘိက္ခုနိယော– တို့သည်။ တဿာ– ထိုဘိက္ခုနီ၏။ ဂဗ္ဘိနိဘာဝံ– ကိုယ် ဝန်ရှိသည်၏အဖြစ်ကို။ ဉတွာ၊ တာဟိ– ထိုဘိက္ခုနီတို့သည်။ “ဣဒံ– ဤကိုယ်ဝန် သည်။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်၊ (ဟောတိ– နည်း?)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တာ၊ အယျေ– တို့! [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၅၅ရှု၊] အဟံ– သည်။ “ဧတံ– ဤကိုယ်ဝန်သည်။ ကိံ– ကြောင့်၊ (ဟောတိ– ၏။ ဣတိ– သို့)” န ဇာနာမိ– ပါ။ ဝတ– စင်စစ်။ မေ– ၏။ သီလံ– သည်။ အရောဂမေဝ– ပျက်စီးခြင်းမရှိသည်သာ၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၄၅၉ရှု၊] ဣတိ– ပြီ။ ဘိက္ခုနိယော– တို့သည်။ တံ– ထိုဘိက္ခုနီကို။ ဒေဝဒတ္တဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ နေတွာ– ၍။ “အယံ ဘိက္ခုနီ– သည်။ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာ– သဒ္ဓါတရားဖြင့် ရဟန်းမအဖြစ်သို့ ရောက် ခဲ့သူပါတည်း၊ (သဒ္ဓါတရားဖြင့် ရဟန်းမ,ပြုခဲ့သူပါတည်း၊) မယံ– တို့သည်။ ဣမိဿာ– ဤဘိက္ခုနီ၏။ ဂဗ္ဘဿ– ၏။ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမ– ကုန်၏။ ကာလံ– တည်ရာအချိန်ကို။ န ဇာနာမ– ကုန်။ ဒါနိ– ခု။ ကိံ– သို့။ ကရောမ– ပြုရကုန်မည် နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ ဒေဝဒတ္တော– သည်။ “မယှံ– ၏။ ဩဝါဒကာရိကာနံ– ဩဝါဒကို ပြုကျင့်ကုန်သော။ ဘိက္ခုနီနံ– တို့၏။ အယသော–
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၅]...
အကျော်စောမဲ့သည်။ မာ ဥပ္ပဇ္ဇတု– စေနှင့်။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဧတ္တကမေဝ– ဤမျှ လောက်ကိုသာ။ စိန္တေတွာ– ၍။ “နံ– ထိုဘိက္ခုနီကို။ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေထ– လူထွက်စေ ကြလော” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ တံ– ထိုစကားကို။ သုတွာ– ၍။ သာ ဒဟရာ– ထိုဘိက္ခုနီမသည်။ အယျေ– တို့! မံ– ကို။ မာ နာသေထ– မဖျက်ဆီးကြပါနှင့်။ အဟံ– သည်။ ဒေဝဒတ္တံ– ကို။ ဥဒ္ဒိဿ– ရည်စူး၍။ န ပဗ္ဗဇိတာ– ရဟန်းမ, ပြုခဲ့သူမဟုတ်ပါ။ ဧထ– ကုန်လော။ မံ– ကို။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဇေတဝနံ– သို့။ နေထ– ပို့ဆောင် ပေးကြပါ။ ဣတိ– ပြီ။ တာ– ထိုဘိက္ခုနီမတို့သည်။ တံ– ထိုဘိက္ခုနီမကို။ အာဒါယ– ၍။ ဇေတဝနံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “တဿာ– ၏။ ဂိဟိကာလေ– ၌။ ဂဗ္ဘော– သည်။ ပတိဋ္ဌိတော– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဇာနန္တောပိ– သော်လည်း။ ပရဝါဒမောစနတ္ထံ– သူတစ်ပါးတို့၏ ကဲ့ရဲ့ပြစ်တင်ခြင်းမှ လွတ်စေခြင်းအကျိုးငှာ။ ပသေနဒိကောသလံ– သော။ ရာဇာနံ– ကိုလည်းကောင်း။ မဟာအနာထပိဏ္ဍိကံ– ကိုလည်းကောင်း။ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကံ– ကိုလည်းကောင်း။ ဝိသာခါဥပါသိကံ– ကိုလည်းကောင်း။ အညာနိ– ကုန်သော။ မဟာကုလာနိ စ– ကြီးမြတ်သောအမျိုးတို့ကိုလည်းကောင်း။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ ဥပါလိတ္ထေရံ– ကို။ အာဏာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဂစ္ဆ– လော။ စတုပရိသမဇ္ဈေ– ပရိ သတ်၄-ပါး၏ အလယ်၌။ ဒဟရာယ– ငယ်သော။ ဣမိဿာ ဘိက္ခုနိယာ– ၏။ ကမ္မံ– အမှုကို။ ပရိသောဓေဟိ– စင်ကြယ်စေလော။ ဝါ– ရှင်းလင်းလော။” ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ ရညော– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဝိသာခံ– ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– စေ၍။ တံ အဓိကရဏံ– ထိုအဓိကရုဏ်းကို၊ (ထိုအမှုကို)၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၆၀ရှု၊]
ဥပ္ပဗ္ဗာဇေထ။ ။ ဥ+ပ+ဝဇ+ဏေ+ထ၊ “ဥဗ္ဗိနယံ, ဥပ္ပထော”တို့၌ကဲ့သို့ ဤ၌ ဥ ဥပသာရသည် ပတိသေဓအနက်ကို ဟော၏၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၉၆)၊ “ဥပ္ပဗ္ဗာဇေထ- ရဟန်းမ,မဟုတ်စေကြလော၊ (သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- ရဟန်းမအဖြစ်မှ ထွက်စေကြလော၊ (အဓိ ပ္ပာယတ္ထ)၊ ဝါ- လူထွက်စေကြလော၊ (ဝေါဟာရတ္ထ)”ဟု ပေးပါ။
တစ်နည်း။ ။ ဥဥပသာရ ဝိယောဂအနက်ဟောယူ၍ “ဥပ္ပဗ္ဗာဇေထ- ရဟန်းမ အဖြစ်မှ ကင်းစေကြလော၊ (သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- ရဟန်းမအဖြစ်မှ ကင်းအောင် လုပ်ကြလော၊ (အဓိပ္ပာယတ္ထ)၊ ဝါ- လူထွက်စေကြလော၊ (ဝေါဟာရတ္ထ)”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေးပါ။ (ပါစိယော- ၂၆၀)၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၆]...
ပဋိစ္ဆာပေသိ– လက်ခံစေပြီ။ သာ– ထိုဝိသာခါသည်။ သာဏိပါကာရံ– အဝတ် အကာဖြင့်။ ဝါ– တင်းတိမ်ကန့်လန့်ကာဖြင့်၊ (လိုက်ကာဖြင့်)၊ ပရိက္ခိပါပေတွာ– ကာရံစေ၍၊ (တစ်နည်း) သာဏိပါကာရံ– ကို။ ပရိက္ခိပါပေတွာ– ၍။ အန္တောဿာဏိယံ– တင်းတိမ်ကန့်လန့်ကာ၏ အတွင်း၌။ တဿာ– ထိုဘိက္ခုနီ၏။ ဟတ္ထပါဒနာဘိဥဒရပရိယောသာနာနိ– လက်,ခြေ,ချက်,ဝမ်းဗိုက်၏အဆုံးအင်္ဂါ ဇာတ်တို့ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ မာသဒိဝသေ– လ,နေ့တို့ကို။ သမာနေတွာ– မှန်ကန်တိကျစွာ ဆောင်မှတ်သား၍။ ဝါ– တိကျမှန်ကန်အောင် ပြု၍၊ (ရေတွက် ၍)၊ “ဣမာယ– ဤဘိက္ခုနီသည်။ ဂိဟိဘာဝေ– လူ့အဖြစ်၌။ ဝါ– လူ့ဘဝတုန်းက။ ဂဗ္ဘော– ကို။ လဒ္ဓေါ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဉတွာ– ၍။ ထေရဿ– အား။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ ထေရော– သည်။ ပရိသမဇ္ဈေ– ၌။ အဿာ– ၏။ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ– စင်ကြယ်သည်၏အဖြစ်ကို။ ပတိဋ္ဌာပေသိ– တည်စေပြီ။ ဝါ– အတည် ပြုပြီ။ သာ– ထိုဘိက္ခုနီသည်။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ
သာဏိပါကာရံ။ ။ သဏဿ+ဝိကာရော သာဏီ- ပိုက်ဆံလျှော်ဖြင့် ပြုအပ်သော အဝတ်၊ [သဏ+ဏ+ဤ၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ၊] သာဏီ စ+သာ+ပါကာရော စာတိ သာဏိပါကာရော- အဝတ်တည်းဟူသော အကာအရံ၊(မအူပါရာနိ- ၁, ၃၅၀)၊ ဒုတိယာဝိဘတ် သည် ကရိုဏ်းအနက်၌သက်၊ (တစ်နည်း) ကံအနက်၌ သက်ပါ။[သာဏိပါကာရံ သာဏိပါကာရံ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာတိ ဧတ္ထ သာဏိပါကာရန္တိ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ သာဏိပါကာရံ ဝါ သမန္တတော ပရိက္ခိပါပေတွာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊- သာရတ္ထ၊၁၊၁၄၂။]
ဟတ္ထပါဒနာဘိဥဒရပရိယောသာနာနိ။ ။ ဟတ္ထော စ+ပါဒေါ စ+နာဘိ စ+ ဥဒရပရိယောသာနံ စ ဟတ္ထပါဒနာဘိဥဒရပရိယောသာနာနိ၊ ဥဒရပရိယောသာန အရ ဝမ်းဗိုက်၏အဆုံးဟူသည် အင်္ဂါဇာတ်တည်း။ [ဥဒရပရိယောသာနန္တိ ကုစ္ဆိပရိယောသာနံ၊ အင်္ဂဇာတန္တိ အတ္ထော၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၉၆။]
သမာနေတွာ။ ။ သံ+အာနေတွာ၊ သံသဒ္ဒါ သမ(ညီမျှ- တိကျ)အနက်ဟော, (တစ် နည်း) သမ္မာ(အဝိပရီတ)အနက်ဟော၊ (တစ်နည်း) သမာနဟူသော နာမ်ပုဒ်နောင် ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မိ(မောဂ်- ၅, ၁၂)သုတ်ဖြင့် ကရဓာတ်အနက်၌ ဣပစ္စည်းသက်၊ ဣကိုဧပြု။(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၊ နေတ္တိမဟာဋီ- ၁၉၁၊ ဒီဋီ- ၃, ၆၊ အနုဋီ၊၁၊၁၈၊ သမာနေတွာတိ သမာနာဟရိတွာ၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၉၆။]
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၇]...
၏။ ပါဒမူလေ– ၌။ ပတ္ထိတပတ္ထနံ– တောင်းအပ်သော ဆုရှိသော။ မဟာနုဘာဝံ–ကြီးသော အာနုဘော်ရှိသော။ ပုတ္တံ– ကို။ ဝိဇာယိ– ပြီ။
အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ရာဇာ– သည်။ ဘိက္ခုနုပဿယသမီပေန– ဘိက္ခုနီ ကျောင်း၏အနီးဖြင့်။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ ဒါရကသဒ္ဒံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဣဒံ– ဤ အသံသည်။ ကိံ– ဘာနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဒေဝ– မြတ်! ဧကိဿာ– သော။ ဘိက္ခုနိယာ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ပုတ္တော– သည်။ ဇာတော– မွေးဖွားပြီ။ ဧသ– ဤ အသံသည်။ တဿ– ထိုသား၏။ သဒ္ဒေါ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ တံ ကုမာရံ– ထိုသူငယ်ကို။ အတ္တနော– ၏။ ဃရံ– နန်းတော်သို့။ နေတွာ– ၍။ ဓာတီနံ– တို့အား။ အဒါသိ– ပြီ။ စ– ဆက်။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ– နာမည်ကို ယူရာနေ့၌၊ (နာမည်မှည့် ရာနေ့၌)၊ အဿ– ထိုကလေး၏။ နာမံ– ကို။ ကဿပေါတိ– ကဿပ၍။ ကတွာ– ၍။ ကုမာရပရိဟာရေန– မင်းသား၏အသွင်အပြင်ဖြင့်၊ [ကုမာရပရိဟာရေနာတိ ကုမာရကာကာရေန၊ ရာဇပုတ္တဝေသေနာတိ အတ္ထော၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၁၉၆၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၁၆၂၊] ဝဍ္ဎိတတ္တာ– ကြီးပြင်းစေအပ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ကုမာရကဿပေါတိ– ၍။ သဉ္ဇာနိံသု– ကောင်းစွာသိကုန်ပြီ။ ဝါ– ခေါ်ဝေါ်ကုန်ပြီ။ သော– ထိုကုမာရကဿပသည်။ ကီဠာမဏ္ဍလေ– ကစားရာဝိုင်း၌၊ (ကစားကွင်း၌)၊ ဒါရကေ– တို့ကို။ ပဟရိတွာ– ၍။ ဝါ– သော်။ “နိမ္မာတာပိတိကေန– အမေအဖေမရှိသူသည်၊ (မိဘမဲ့သူသည်)၊ ပဟဋာ– ပုတ်ခတ်အပ်ကုန်သည်။ အမှာ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ ရာဇာနံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ “ဒေဝ! မံ– ကို။ ‘နိမ္မာတာပိတိကော’တိ– အမေအဖေမရှိသူ၍။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏။ မေ– ၏။ ဝါ– အား။ မာတရံ– ကို။ အာစိက္ခထ–ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ရညာ– သည်။ ဓာတိယော– အထိန်းတော်တို့ကို။ ဒဿေတွာ– ပြ၍။ “ဣမာ– တို့သည်။ တေ– ၏။ မာတရော– တို့တည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “မေ– ၏။ မာတရော– တို့သည်။ ဧတ္တိကာ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်။
နိမ္မာတာပိတိကေန။ ။ မာတာ စ+ပိတာ စ မာတာပိတရော၊ [မာတု+ပိတု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် မာတု၏ ဥကို အာပြု၊ -ရူ- ၂၀၉၊] နတ္ထိ+မာတာပိတရော ဧတဿာတိ နိမ္မာတာပိတိကော၊ နိ+မာတာပိတု၊ သမာသန္တ,က၊ မ်ဒွေဘော်လာ, ပိတာဒီန မသိမှိ သုတ်၌ အသိမှိသဒ္ဒါပို, တေသုဝုဒ္ဓိတို့ဖြင့် တု၏ ဥကို ဣပြု။ (ရူ- ၇၇၊ ရူဋီ- ၁၄၆)
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၈]...
ရှိကုန်သည်၊ (ဤမျှလောက် များကုန်သည်၊) န (ဟောန္တိ)– မဖြစ်နိုင်ကုန်။ မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဧကာယ– သော။ မာတရာ– သည်။ ဘဝိတဗ္ဗံ– ရာ၏။ တံ– ထိုအမေကို။ မေ– အား။ အာစိက္ခထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ဣမံ– ကို။ ဝေဉ္စတုံ– လှည့်စားခြင်းငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ တာတ! တဝ– ၏။ မာတာ– သည်။ ဘိက္ခုနီ– တည်း။ တွံ– ကို။ မယာ– သည်။ ဘိက္ခုနုပဿယာ– မှ။ အာနီတော– ဆောင်ယူအပ်ခဲ့ပြီ။ ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ တာဝတကေနေဝ– ထိုမျှလောက်သော စကားဖြင့်။ ဝါ– ကြောင့်။ သမုပ္ပန္နသံဝေဂေါ–ဖြစ်သော သံဝေဂရှိသည်။ ဟုတွာ၊ “တာတ– ခမည်းတော်! မံ– ကို။ ပဗ္ဗာဇေထ–ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ ရာဇာ– သည်။ “တာတ– သားတော်! သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ တံ– ကို။ မဟန္တေန– သော။ သက္ကာရေန– ဖြင့်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ပဗ္ဗာဇေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ကုမာရကဿပတ္ထေရောတိ– ဟူ၍။ ပညာယိ– ပြီ။ သော– ထိုကုမာရကဿပထေရ်သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အရညံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဝါယမိတွာ– ၍။ ဝိသေသံ– ကို။ နိဗ္ဗတ္တေတုံ– ငှာ။ အသက္ကောန္တော– သော်။ “ပုန၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဝိသေသေတွာ– အထူးပြု၍။ ဂဟေဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ အန္ဓဝနေ– သူကန်းတော၌။ ဝါ– အန္ဓဝုန်တော၌၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၃၂ရှု၊] ဝိဟာသိ– ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ကို။ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ– ၌။ ဧကတော– တည်း။ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ အနာဂါမိဖလံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ ဗြဟ္မလောကေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တဘိက္ခု– သည်။ ဗြဟ္မလောကတော– မှ။ အာဂန္တွာ– ၍။ ပန္နရသ– ၁၅မျိုးကုန်သော။ ပေဥှ– ပြဿနာတို့ကို၊ [ပန္နရသအရ အမေးအဖြေ ၁၅မျိုးကို။ မ– ၁, ၁၉၆၊ ၁၉၇၊ ဝမ္မိကသုတ် ၌ရှု၊] ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဣမေ ပေဥှ– တို့ကို။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဌပေတွာ– ၍။ အညော– (ဘုရားရှင်မှ) အခြားသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဗျာကာတုံ– ဖြေဆိုခြင်းငှာ။ သမတ္ထော နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဂစ္ဆ! သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဣမေသံ– ဤပြဿနာတို့၏။ အတ္ထံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှ– သင်ယူလော။” ဣတိ– ပြော၍။ ဥယျောဇေသိ– စေလွတ်ပြီ။ သော– ထိုကုမာရကဿပထေရ်သည်။ တထာ– ထိုဗြဟ္မာပြောသည့်အတိုင်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၂၉]...
ကတွာ– ၍။ ပဥှဝိဿဇ္ဇနာဝသာနေ– ပြဿနာကို ဖြေဆိုခြင်း၏ အဆုံး၌။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ တဿ– ၏။ ပန– ဆက်။ နိက္ခန္တဒိဝသတော– ထွက်သွား ခဲ့ရာနေ့မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဒွါဒသ– ၁၂နှစ်ကုန်သော။ ဝဿာနိ– တို့ပတ်လုံး။ မာတုဘိက္ခုနိယာ– မယ်တော်ဘိက္ခုနီ၏။ အက္ခီဟိ– တို့မှ။ အဿူနိ– မျက်ရည်တို့သည်။ ပဝတ္တိံသု– ဖြစ်ကုန်ပြီ။ သာ– ထိုမယ်တော်ဘိက္ခုနီသည်။ ပုတ္တဝိယောဂဒုက္ခိတာ– သားနှင့် ကင်းခြင်းကြောင့် ဖြစ်သောဒုက္ခရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အဿုတိန္တေနေဝ– မျက်ရည်တို့ဖြင့် စိုစွတ်နေသည်သာဖြစ်သော။ မုခေန– မျက်နှာဖြင့်၊ [ဣတ္ထမ္ဘူတ လက္ခဏအနက်၌ တတိယာသက်၊] ဘိက္ခာယ– ငှာ။ စရမာနာ– သော်။ အန္တရဝီထိယံ–လမ်း၏အကြား၌။ ထေရံ– ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ “ပုတ္တ– ချစ်သား! ပုတ္တ– သား!” ဣတိ– သို့။ ဝိရဝန္တီ– ငိုမြည်လျက်။ တံ– ကို။ ဂဏှိတုံ– ပွေ့ဖက်ခြင်းငှာ။ ဥပဓာဝမာနာ–အနီးသို့ ပြေးလာလသော်။ ပရိဝတ္တိတွာ– လည်၍။ ပတိ– ကျပြီ။ သာ– သည်။ ခီရံ– ကို။ မုဉ္စန္တေဟိ– လွှတ်ကုန်သော။ ထနေဟိ– နို့တို့ဖြင့်၊ (ရင်သားတို့ဖြင့်)၊ [ဣတ္ထမ္ဘူတ လက္ခဏအနက်၌ တတိယာသက်၊- သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၇၄၊ သီဘာ-၂, ၄၃၉၊] ဥဋ္ဌဟိတွာ– ၍။ အလ္လစီဝရာ– စိုသော သင်္ကန်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဂန္တွာ– ၍။ ထေရံ– ကို။ ဂဏှိ–ဆွဲကိုင်ပြီ။ သော– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ) “အယံ– သည်။ မမ– ၏။ သန္တိကာ– မှ။ မဓုရဝစနံ– ချိုသာသော စကားကို။ သစေ လဘိဿတိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဝိနသိဿတိ– ပျက်စီးလိမ့်မည်။ ထဒ္ဓမေဝ– ကြမ်းတမ်းခက်ထန်သည်ကိုသာ။ ကတွာ၊ ဣမာယ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သလ္လပိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကိံ– ကို။ ကရောန္တီ– လျက်။ ဝိစရသိ– နည်း? သိနေဟမတ္တမ္ပိ– ချစ် ခြင်းမျှကိုလည်း။ ဆိန္ဒိတုံ– ငှာ။ န သက္ကောသိ (ကိံ)– မစွမ်းနိုင်ဘူးလော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ “ထေရဿ– ၏။ ကထာ– သည်။ အဟော ကက္ခဠာ– ဩော်... ကြမ်းတမ်းခက်ထန်ပေစွ။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “တာတ– သားတော်! ကိံ– သို့။ ဝဒေသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ပုနပိ– လည်း။ တေန– သည်။ တထေဝ– တိုင်းသာ။ ဝုတ္တာ– အပ်သော်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဟံ– သည်။ ဣမဿ– ၏။ ဝါ– ဟူသော။ ကာရဏာ– အကြောင်းကြောင့်။ ဒွါဒသ– ကုန်သော။ ဝဿာနိ– တို့ ပတ်လုံး။ အဿူနိ– တို့ကို။ သန္ဓာရေတုံ– ကောင်းစွာ ဆောင်ထားခြင်းငှာ။ န သက္ကောမိ– နိုင်ခဲ့။ ပန– သော်လည်း။ အယံ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ထဒ္ဓဟဒယော– ကြမ်း
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၀]...
တမ်းခက်ထန်သော စိတ်နှလုံးရှိ၏။ မေ– အား။ ဣမိနာ– ဤသားတော်ဖြင့်။ ကိံ–နည်း?” ဣတိ– ၍။ ပုတ္တသိနေဟံ– သား၌ဖြစ်သော ချစ်ခြင်းကို။ ဆိန္ဒိတွာ– ၍။ တံဒိဝသမေဝ– ၌ပင်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။
အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ–ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော– တို့! ဒေဝဒတ္တေန– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော– (တိဟိတ်ပဋိသန္ဓေစသော မဂ်ဖိုလ်ရခြင်း၏) အားကြီးသော မှီရာ အကြောင်းနှင့် ပြည့်စုံသော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၃၁ရှု၊] ကုမာရကဿပေါ စ– ကို လည်းကောင်း။ ထေရီ စ– ကိုလည်းကောင်း။ နာသိတာ– ဖျက်ဆီးအပ်ကုန်ပြီ၊
နာသိတာ။ ။ “ကုမာရကဿပေါ စ ထေရီ စ”တို့သည် ဝါကျဒွန်တည်း၊ ဝါကျဒွန်၏ ကြိယာ၌ ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ် ၂မျိုးလုံး ရှိနိုင်သည်၊ အစိတ်ကို ငဲ့၍ ဗဟုဝုစ်ဖြင့်ရှိလျှင် “အင်္ဂါသိတသင်္ချာ”ဟုလည်းကောင်း အပေါင်းကို ငဲ့၍ ဧကဝုစ်ဖြင့်ရှိလျှင် “စယာသိတ သင်္ချာ”ဟုလည်းကောင်း ဆိုရသည်၊ ကတ္တား,ကံက ဧကဝုစ်ရှိသော်လည်း ကြိယာက အစိတ်ကိုငဲ့၍ ဗဟုဝုစ်ဖြစ်နေလျှင် အင်္ဂါသိတသင်္ချာတည်း၊ ကတ္တား,ကံလည်း ဧက ဝုစ်ဖြစ်၍, ကြိယာလည်း ကတ္တား,ကံအတိုင်း အပေါင်းကိုငဲ့၍ ဧကဝုစ်ဖြစ်လျှင် စယာသိတသင်္ချာတည်း၊ ဤ၌ ကံက “ကုမာရကဿပေါ စ ထေရီ စ”ဟု ဧကဝုစ် ရှိသော် လည်း “ကုမာရကဿပကို ဖျက်ဆီးခြင်း, ထေရီမကို ဖျက်ဆီးခြင်း”ဟူသော အစိတ် ကြိယာ၂မျိုးကိုငဲ့သော အင်္ဂါသိတသင်္ချာဖြင့် “နာသိတာ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ရှိရသည်။
(ဘုရားကြီး-၂၁၂၊ ၂၁၃၊ ကစ္စာ၊ ကစ္စာဘာ-၅၊ ဓမ္မဘာ-၁, ၄၀၃) [နာသိတာတိ ဒူသိတာ၊ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနန္တမိဒံ အင်္ဂါသိတသင်္ချာဝသေန၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၁၉၆။]
တစ်နည်း။ ။ “နှစ်- သုံး- လေးပါး, ကံကတ္တားနှင့်, ထားသည့်အရာ, ကြိယာမှာ, မှန်စွာ နောက်ဖျား, ကံ- ကတ္တားနှင့်, တူငြားလိင်ဝုစ်အညီတည်း၊(ဘုရား- ၇၉)”နှင့်အညီ ကတ္တားကံက ၂ပုဒ်, ၃ပုဒ်, ၄ပုဒ်စသည်ရှိလျှင် ကြိယာသည် နောက်ဆုံး ကံ,ကတ္တား၏ လိင်ဝုစ်အတိုင်း ရှိရ၏၊ ထိုကြောင့် နာသိတာကို နောက်ဆုံး ကံပုဒ်ဖြစ်သော “ထေရီ”၏ လိင်ဝုစ်အတိုင်း ဣတ္ထိလိင်, ဧကဝုစ်ဟု တစ်နည်းမှတ်ပါ၊ ဤအလို “ကုမာရကဿပေါ စ- ကိုလည်းကောင်း၊ ထေရီ စ- ကိုလည်းကောင်း၊ နာသိတာ- ဖျက်ဆီးအပ်ပြီ”ဟု ပေးပါ။
[အထဝါ နာသိတာတိ ပစ္စတ္တေကဝစနန္တံ၊ ထေရီတိပဒံ အပေက္ခိတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂေန နိဒ္ဒိသီယတိ၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၁၉၆။]
တစ်နည်း။ ။ “အတ္ထဝသာ လိင်္ဂဝိပရိဏာမော- အနက်၏အစွမ်းဖြင့် လိင်ပြောင်း -
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၁]...
သတ္ထာ ပန– သည်ကား။ တေသံ– တို့၏။ ပတိဋ္ဌာ– တည်ရာသည်။ ဇာတော– ပြီ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ– ဘုရားရှင်တို့မည်သည်။ ဝါ– ဘုရားရှင်တို့၏ သဘောသည်။ အဟော လောကာနုကမ္ပကာ– ဩော်...သတ္တလောကကို သနားစောင့်ရှောက်ချီး မြှောက်တော်မူတတ်ပါပေကုန်၏။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ၊ သန္နိသိန္နာ၊ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ၊ “ဣမာယ နာမ၊ (သန္နိသိန္နာ၊ အမှ)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ။ အဟံ– သည်။ ဣမေသံ– တို့၏။ ပစ္စယော– တည်ရာမှီရာသည်။ ပတိဋ္ဌာ– တည်ရာသည်။ န ဇာတော– ဖြစ်သည်မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ အဟံ– သည်။ နေသံ– တို့၏။ ပတိဋ္ဌာ– တို့သည်။ အဟောသိံယေဝ– သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍၊ ပေးနိုင်သည်၊ (နေတ္တိမဟာဋီ- ၃၁၉၊ ၅၁၇) ”ဟူသော စကားအရ “ကုမာရကဿပေါ”ကို ငဲ့ခိုက် နာသိတာကို “နာသိတော”ဟု လိင်ပြင်၍ “ကုမာရကဿပေါ စ– ကိုလည်း၊ (နာသိတော– ပြီ၊) ထေရီ စ– ကိုလည်း။ နာသိတာ– ပြီ၊ ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။ (ဇာဋီသစ်-၁, ၁၉၆)
ဗုဒ္ဓါ နာမ။ ။ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးဦး၏ သဘောကို ထင်ရှားပေါ်လွင်အောင် ပြရာ၌ နာမသဒ္ဒါ သဘာဝပရိဒီပန(သဘောကို ထင်ရှားပြခြင်းအနက်- သဘာဝအနက်)ကို ဟော၏၊ ဤ၌ ဘုရားရှင်တို့၏ သတ္တလောကကို သနားစောင့်ရှောက်တော်မူသည့် သဘောကို ပြသည်၊ ထိုကြောင့် နာမသဒ္ဒါ သဘာဝပရိဒီပန(သဘာဝ)အနက်ဟောဟု ယူရသည်၊ ဗုဒ္ဓါ၌ ပဌမာဝိဘတ် ဆဋ္ဌီအနက်ပေးပါ။ [ရညာ နာမာတိ နာမသဒ္ဒေါ သဘာဝတ္ထော၊ ရညော သဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊(ဇာဋီသစ်၊၂၊၄၃၁၊ ၄၆၁)၊ နရော ဟိ နာမာတိ ဧတ္ထ နာမသဒ္ဒေါ သဘာဝပရိဒီပနေ နိပါတော၊ နရဿ သဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ -ဇာဋီသစ်- ၃, ၆၈။]
ပစ္စယော။ ။ “ဏာဒေါ သဒ္ဓါစီဝရာဒိ, ဟေတွာဓာရေသု ပစ္စယော(ဓာန်- ၈၅၇)” ဂါထာလာ ပစ္စယ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ ပစ္စယသဒ္ဒါသည် အာဓာရ(တည်ရာ) အနက် ကို ဟော၏၊ ဧတိ ဧတ္ထာတိ အယော၊ ပတိ (ပတိဋ္ဌာဘူတော)+အယော ပစ္စယော-တည်ရာဖြစ်သော ဖြစ်ရာမှီရာ၊ ပတိသဒ္ဒါ ပတိဋ္ဌာအနက်ဟော၊ အယသဒ္ဒါ ဂတိ (ဖြစ်ရာ)အနက်ဟောတည်း၊ ပစ္စယောနှင့် ပတိဋ္ဌာသည် အနက်တူပရိယာယ်တည်း၊ (မူလဋီ- ၃, ၂၁၆၊ ပဋ္ဌာနမူဋီ နိ- ၆၉၀)
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၂]...
နိဂြောဓမေဝ သေဝေယျ, န သာခမုပသံဝသေ၊ နိဂြောဓသ္မိံ မတံ သေယျော, ယေဉ္စ သာခသ္မိ ဇီဝိတံ
(တာတ– ချစ်သား! အတ္တနော– မိမိ၏။ ဟိတကာမော– စီးပွားကို လိုလားသူ သည်၊) နိဂြောဓမေဝ– နိဂြောဓသမင်ကိုသာလျှင်။ သေဝေယျ– မှီဝဲဆည်းကပ် ရာ၏။ သာခံ– သာခသမင်ကို။ န ဥပသံဝသေ– ဆည်းကပ်၍ မနေရာ။ နိဂြောဓသ္မိံ–နိဂြောဓသမင်ထံ၌။ မတံ– သေရခြင်းသည်။ သေယျော– မြတ်၏၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၅၆ ရှု၊] သာခသ္မိံ– သာခသမင်အထံ၌။ ဇီဝိတံ– အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ ယေဉ္စ သေယျော– မမြတ်
ဣတိ– သို့။ ဣမံ နိဂြောဓဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေန– ၍။ ကထေတွာ– ၍။ “ဒေဝဒတ္တော– သည်။ တဒါ– ၌။ သာခမိဂေါ– သာခသမင်သည်။ အဟောသိ– ခဲ့ပြီ၊
နိဂြောဓသ္မိံ...ဇီဝိတံ။ ။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၉၌ “နိဂြောဓသ္မိံ”ကို “နိဂြောဓရညော ပါဒမူလေ”ဟုလည်းကောင်း, “သာခသ္မိံ”ကို “သာခဿ သန္တိကေ”ဟုလည်းကောင်း ဖွင့်၏၊ ထိုအဖွင့်ကို ဝိဘတျတ္ထ(သတ္တမီဝိဘတ်၏ ဆဋ္ဌီအနက်၌ ဖြစ်ကြောင်း)ကို ပြသည်ဟု ယူ၍ “နိဂြောဓသ္မိံ- ၏၊ ပါဒမူလေ- ခြေရင်း၌၊ သာခသ္မိံ- ၏၊ သန္တိကေ- ၌”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။ ဂါထာနိဿယ၌ ဝိဘတ်အရှိအတိုင်း ဩကာသအနက် ပေးထားသည်။
ယေဉ္စ။ ။ “ယေဉ္စဣတိ ပဋိသေဓတ္ထေ(နီတိသုတ္တ- ၃၉၀)”နှင့်အညီ ယေဉ္စကို ပဋိသေဓအနက်ဟော နိပါတ်ပုဒ်ယူ၍ ဂါထာနိဿယ၌ ပေးထားသည်၊ ယံကို ပဋိသေဓအနက်, စေကို ဧဝအနက်ယူ၍ “သာခသ္မိံ- ၌၊ ဇီဝိတံ- သည်၊ ယေဉ္စ သေယျော-မမြတ်သည်သာ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၆၃)
နိယမာနိယမပေးပုံ။ ။ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆၌ “ယံ+စေ”ဖြတ်၍ ယံကို အနိယမ, စေကို နာမအနက်ဟောဟု ဖွင့်သေး၏၊ ထိုအလို “သာခသ္မိံ- ၌၊ ယေဉ္စ ဇီဝိတံ- အကြင် အသက်ရှင်ရခြင်းမည်သည်၊ (အတ္ထိ- ၏၊ တတော- ထိုသာခအထံ၌ အသက်ရှင်ရခြင်း ထက်၊) နိဂြောဓသ္မိံ- ၌၊ ဇီဝိတံ- သည်၊ သေယျော- ၏”ဟု ပေးပါ။
တစ်နည်း။ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၆၉၊ ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၄၀၅အလိုကား ယံကို အနိယမ, စေကို ပဋိသေဓအနက် ယူ၍ “သာခသ္မိံ– ၏၊ (သန္တိကေ– ၌၊) ယံ ဇီဝိတံ– အကြင် အသက်ရှင်ရခြင်းသည်၊ (အတ္ထိ)၊ (တံ ဇီဝိတံ– ထိုအသက်ရှင်ခြင်းသည်၊) စေ သေယျော–မမြတ်”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၃]...
ဒေဝဒတ္တပရိသာပိ– သည်လည်း။ အဿ– ၏။ ပရိသာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ထေရီ– သည်။ ဝါရပ္ပတ္တာ– အသတ်ခံရမည့်အလှည့်သို့ ရောက်သော၊ [ဝါရပ္ပတ္တာတိ ဝဇ္ဈဝါရပ္ပတ္တာ၊၊ -ဓမ္မဋီ-၂၄၆၊] မိဂဓေနု မိဂဓေနု မိဂဓေနု– သားဖွားပြီးစ သမင်မသည်၊ (အဟောသိ– ပြီ၊) ကုမာရကဿပေါ– သည်။ ပုတ္တော– သည်၊ (အဟောသိ)၊ ပန– ဆက်။ အဟမေဝ– သည်ပင်။ ဂဗ္ဘိနီမိဂိယာ– ကိုယ်ဝန်ဆောင်သမင်မအား။ ဝါ– ၏။ ဇီဝိတံ– ကို။ ပရိစ္စဇိတွာ– ၍။ ဂတော– သတ်ရာအရပ်သို့ သွားသော။ နိဂြောဓမိဂရာဇာ– နိဂြောဓ သမင်မင်းသည်၊ (အဟောသိံ)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၄၄ရှု၊]” ဣတိ– သို့။ ဇာတကံ– ကို။ သမောဓာနေတွာ– ၍။ ပုတ္တသိနေဟံ– ကို။ ဆိန္ဒိတွာ– ၍။ ထေရိယာ– ၏။ အတ္တနာဝ– သည်သာ။ အတ္တနော– ၏။ ပတိဋ္ဌာနကတဘာဝံ– ထောက်တည်ရာကို ပြုအပ် သည်၏အဖြစ်ကို။ ပကာသေန္တော– သော်။ “ဘိက္ခဝေ! ယသ္မာ– ကြောင့်။ ပရဿ–သူတစ်ပါး၏။ အတ္တနိ– ကိုယ်ခန္ဓာ၌။ ဌိတေန– တည်ရှိသော ကုသိုလ်တရားဖြင့်။ ဝါ– ကြောင့်။ သဂ္ဂပရာယဏေန ဝါ– နတ်ပြည်ဟူသော အလွန် ရောက်ထိုက်သော ဘဝရှိသူသည်လည်းကောင်း။ ဝါ– နတ်ပြည်ဟူသော လဲလျောင်းရာရှိသူသည်။
မိဂဓေနု။ ။ “နဝပ္ပသူတိကာ ဓေနု(ဓာန်- ၄၉၈)”ဟူသော ဂါထာအရ ဓေနုသဒ္ဒါ သားဖွားပြီးစနွားမကို ဟော၏၊ ဓာန်- ၄၉၈စကားသည် ယေဘုယျနည်းအားဖြင့် ဆို ခြင်းဖြစ်သည်၊ ဥပလက္ခဏနည်း, ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် သားသမီးရှိသော တိရ- စ္ဆာန်မအားလုံးကို ယူနိုင်သည်၊(နီတိဓာတု- ၁၀၇၊ ဓာတွတ္ထ)၊ ထိုကြောင့် ဤ၌ သားဖွား ပြီးစသမင်မကို ယူပါ၊ “ဓာရေတီတိ ဓေနု၊ [ဓာ+နုက်၊ ဓာ၏ အာကို ဧပြု၊ -မောဂ်- ၇, ၁၁၁၊] ဓေတိ (ဓယတိ) ဝစ္ဆံ ပါယေတီတိ ဓေနု၊[ဓေ ပါနေ+နု၊- ကစ္စည်း- ၆၇၁၊ ဓာတွတ္ထ၊ သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၁၇၃၊ ဥဏာဒိ- ၃, ၃၄၊] ဓယတိ ပိဝတိ ဣတော ခီရံ ပေါတကောတိ ဓေနု၊ -နီတိဓာတု- ၁၀၇၊ ဓာတွတ္ထ၊ သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၁၇၃၊ ဥဏာဒိ- ၃, ၃၄၊] မိဂေါ စ+သော+ဓေနု စာတိ မိဂဓေနု- သားဖွားပြီးစ သမင်မ၊ (ဝိသေသနပရပဒကမ္မ ဓာရည်း)”ဟု ပြုပါ။
အတ္တနိ ဌိတေန။ ။ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈၀၌ “ပရဿ အတ္တဘာေဝ ပတိဋ္ဌာယ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ အတ္တနိအရ အတ္တသဒ္ဒါ ကာယအနက်ဟောယူ၍လည်းကောင်း, “ဌိတေန”၌ နာဝိဘတ်ကို ကြိယာဝိသေသနအနက်ဟောယူ၍လည်းကောင်း “ပရဿ- ၏၊ အတ္တနိ- အတ္တဘော၌၊ ဌိတေန- တည်မှီခြင်းဖြင့်၊ ဝါ- တည်မှီလျက်”ဟု တစ်နည်း ပေးနိုင်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၄]...
လည်းကောင်း။ မဂ္ဂပရာယဏေန ဝါ– မဂ်ဟူသော အလွန်ရောက်ထိုက်သော တရားရှိသူသည်လည်းကောင်း။ ဝါ– မဂ်ဟူသော လဲလျောင်းရာရှိသူသည်လည်းကောင်း။ ဘဝိတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ တသ္မာ– ကြောင့်။ အတ္တာဝ– မိမိသည်သာ။ အတ္တနော– ၏။ နာထော– ကိုးကွယ်ရာတည်း။ ပရော– အခြားသူသည်။ ကိံ– ကို။ ကရိဿတိ– ပြုလုပ်နိုင်မည်နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အတ္တာ ဟိ၊ ပေ၊ လဘတိ ဒုလ္လဘ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော, ကော ဟိ နာထော ပရော သိယာ၊ အတ္တနာ ဟိ သုဒန္တေန, နာထံ လဘတိ ဒုလ္လဘံ
အတ္တာ ဟိ– မိမိသည်သာ။ အတ္တနော– မိမိ၏။ နာထော– မှီခိုအားထာရာ တည်း။ ပရော– မိမိမှတစ်ပါး, အခြားသော။ ကော– အဘယ်သူသည်၊ [ဟိ အနက်မဲ့၊ (တစ်နည်း) ဗျတိရေကအနက်၊] နာထော– မှီခိုအားထားရာသည်။ သိယာ– ဖြစ်နိုင်ရာ အံ့နည်း။ ဟိ– မှန်၏။ သုဒန္တေန– ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ်ပြီးသော။ ဝါ– ကောင်းစွာ ယဉ်ကျေးပြီးသော။ အတ္တနာ– မိမိသည်သာ။ ဝါ– ကိုယ်တိုင်သာ။ ဒုလ္လဘံ– ခဲယဉ်း သဖြင့် ရအပ်သော။ ဝါ– ရနိုင်ခဲသော။ နာထံ– အရဟတ္တဖိုလ်တည်းဟူသော အား ကိုးစရာကို။ လဘတိ– ရ၏။
တတ္ထ– ၌။ နာထောတိ– ကား။ ပတိဋ္ဌာ– ထောက်တည်ရာတည်း။ ဣဒံ– သည်၊
နာထော။ ။ နာထသဒ္ဒါ ပတိဋ္ဌာအနက်ဟောကြောင်းကို ပြလို၍ “နာထောတိ ပတိဋ္ဌာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဓမ္မေနေဝ နာထတိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ နာထော၊(ဒီဋီ- ၃, ၂၆၅၊ အံဋီ- ၃, ၃၀၇၊ နီတိဓာတု- ၇၁)”ဟု ပြုပါ၊ ဆက်ဦးအံ့- နာထအရ “ဘုရားရှင်, အရဟတ္တဖိုလ်, လင်ယောကျ်ား, ခန္ဓာကိုယ်”စသည်တို့ကို ရနိုင်ရာ ဤ၌ ခန္ဓာကိုယ်ကို မုချအားဖြင့် ရ၏၊ ခန္ဓာကိုယ်၌ တည်ရှိသော လောကီကုသိုလ်,လောကုတ္တရာတရားကို ဌာနူပစာရအားဖြင့် ရ၏၊ ထိုကြောင့် “အတ္တနိ ဌိတေန”စသည်ကို ဖွင့်သည်၊ မှန်၏- ခန္ဓာကိုယ်သည် အားကိုးရာအစစ်မဟုတ်၊ ခန္ဓာကိုယ်၌ တည်ရှိသော လောကီ, လောကုတ္တရာတရားသာလျှင် အားကိုးရာအစစ်ဖြစ်သည်၊ “ကော ပနေတ္ထ အတ္တာ နာမ? လောကိယလောကုတ္တရော ဓမ္မော(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃, ၃၀၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၇)”ဟူသော အဖွင့်ကို ထောက်လျှင်လည်း လောကီကုသိုလ်,လောကုတ္တရာတရားကို ယူသင့်ကြောင်း ထင်ရှား ပါသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၅]...
ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ၊ ဟောတိ၊ ယသ္မာ– ကြောင့်။ အတ္တနိ– အတ္တဘော၌၊ (ကိုယ်ခန္ဓာ၌)၊ ဌိတေန– တည်ရှိသော။ အတ္တသမ္ပန္နေန– (အဘိဇ္ဈာဗျာပါ, မှန်စွာကင်းတုံ) ပြည့်စုံ ကောင်းမြတ်သော စိတ်ဖြင့်။ ကုသလံ– ကို။ ကတွာ၊ သဂ္ဂံ– သို့။ ပါပုဏိတုံ ဝါ–ငှာလည်းကောင်း။ မဂ္ဂံ– ကို။ ဘာဝေတုံ ဝါ– ဖြစ်ပွားစေခြင်းငှာလည်းကောင်း။ ဖလံ– ကို။ သစ္ဆိကာတုံ ဝါ– ငှာလည်းကောင်း။ သက္ကာ– ၏။ တသ္မာ ဟိ (တသ္မာ ဧဝ)– သာလျှင်။ အတ္တာဝ– သည်သာ၊ [“အတ္တာ ဟိ”၌ ဟိသဒ္ဒါ အဝဓာရဏအနက်ဟော ကြောင်းကို ပြလို၍ “အတ္တာဝ”ဟု ဖွင့်သည်၊] အတ္တနော– ၏။ ပတိဋ္ဌာ– သည်။ ဟောတိ– ၏။ ပရော– မိမိမှတစ်ပါး အခြားသော။ ကော နာမ– အဘယ်မည်သူသည်၊ (တစ်နည်း) ကော နာမ– အဘယ်မည်သော။ ပရော– မိမိမှတစ်ပါး အခြားသူသည်။ ကဿ– အဘယ်သူ၏၊ [နာထော, ပတိဋ္ဌာတို့၏ သမ္ဗန်၊ ကော၏အဖွင့်မဟုတ်၊] ပတိဋ္ဌာ– သည်။ သိယာ– ဖြစ်နိုင်မည်နည်း? ဟိ– မှန်။ သုဒန္တေန– ကောင်းစွာ ဆုံးမအပ် ပြီးသော။ ဝါ– ကောင်းစွာယဉ်ကျေးပြီးသော။ နိဗ္ဗိသေဝနေန– (အာရုံသို့ ဖြောင့် မတ်စွာ သွားအောင်) ထိုးဆွရခြင်းမရှိသော၊ [“သုဒန္တေန”ကို နိဗ္ဗိသေဝနေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၃၄၅၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၇ရှု၊] အတ္တနာ ဧဝ– မိမိသည်သာ၊ [ပဌမာ အနက်၌ တတိယာသက်၊] အရဟတ္တဖလသင်္ခါတံ– သော။ ဒုလ္လဘံ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ်သော။ ဝါ– ရနိုင်ခဲသော။ နာထံ– အားကိုးစရာကို။ လဘတိ– ၏။ ဟိ– မှန်။ အရဟတ္တံ– ကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ဣဓ– ဤနေရာ၌။ “နာထံ လဘတိ ဒုလ္လဘ”န္တိ– ၍။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ကုမာရကဿပမာတုထေရီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
အတ္တသမ္ပန္နေန။ ။ “အတ္တသမ္ပဒါတိ သမ္ပန္နစိတ္တတာ(သံ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၆၉)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ အတ္တသဒ္ဒါ စိတ်အနက်ဟော ယူပါ၊ အတ္တသမ္ပဒါနှင့် စိတ္တသမ္ပဒါသည် အတူ တူတည်း၊ အဘိဇ္ဈာ,ဗျာပါဒကင်းသောစိတ်ကို စိတ္တသမ္ပဒါဟု ဆိုရသည်၊(အံ- ၁, ၂၇၂)၊ ထိုအတူ “အတ္တသမ္ပန္နေန”၌လည်း အဘိဇ္ဈာ,ဗျာပါဒကင်းသောစိတ်ကိုပင် ယူပါ၊ “အတ္တာ စ+သော+သမ္ပန္နော စာတိ အတ္တသမ္ပန္နော- ပြည့်စုံသောစိတ်၊ (ဝိသေသနပရ- ပဒကမ္မဓာရည်း)”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၆]...
၅-မဟာကာလဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မဟာကာလံ နာမ။ သောတာပန္နဥပါသကံ– သောတာပန်ဥပါသကာကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ မာသဿ– တစ်လ၏။ ဝါ– တစ်လ တွင်၊ (တစ်လလျှင်)၊ အဋ္ဌဒိဝသေသု– ၈ရက်တို့၌။ ဥပေါသထိကော– ဆောက် တည်အပ်သော ဥပုသ်သီလရှိသည်။ ဝါ– ဥပုသ်စောင့်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၄၅ရှု၊] ဟုတွာ– ၍။ ဝိဟာရေ– ၌။ သဗ္ဗရတ္တိံ– လုံး။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုဏာတိ– ၏။ အထ– ၌။ ရတ္တိံ– ၌။ စောရာ– တို့သည်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဂေဟေ– ၌။ သန္ဓိံ– အစပ်ကို၊ (နံရံကို)၊ ဆိန္ဒိတွာ– ဖြတ်၍၊ (ဖောက်ထွင်း၍)၊ ဘဏ္ဍကံ– ပစ္စည်းဘဏ္ဍာကို၊ (ဘဏ္ဍာထုပ် ကို)၊ ဂဟေတွာ– ၍။ လောဟဘာဇနသဒ္ဒေန– ကြေးခွက် (သံခွက်) တို့၏ အသံ ကြောင့်။ ပဗုဒ္ဓေဟိ– နိုးကုန်သော။ သာမိကေဟိ– တို့သည်။ အနုဗဒ္ဓါ– အစဉ်လိုက် အပ်ကုန်သည်။ ဝါ– နောက်က လိုက်အပ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဂဟိတဘဏ္ဍံ–ခိုးယူအပ်ခဲ့သော ပစ္စည်းဘဏ္ဍာကို။ ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ ပလာယိံသု– ကုန်ပြီ။ သာမိကာပိ– တို့သည်လည်း။ တေ– ထိုသူခိုးတို့ကို။ အနုဗန္ဓိံသုယေဝ– ကုန်သည်သာ။ တေ– ထိုသူခိုးတို့သည်။ ဒိသာ– တို့သို့။ ပက္ခန္ဒိံသု– ပြေးကုန်ပြီ။ ဧကော– တစ်ယောက် သော သူခိုးသည်ကား။ ဝိဟာရမဂ္ဂံ– ကျောင်းသို့ သွားကြောင်းလမ်းကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ မဟာကာလဿ– သည်။ ရတ္တိံ– ၌။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ပါတောဝ– ၌ ပင်။ ပေါက္ခရဏိတီရေ– ရေကန်ကမ်းနား၌။ မုခံ– ကို။ ဓောဝန္တဿ– ဆေးကြော သုတ်သင်နေစဉ်။ [မုခံ ဓောဝန္တဿ– မျက်နှာသစ်နေစဉ်၊] (တစ်နည်း) ရတ္တိံ– ၌။ ပေ၊ မုခံ– ကို။ ဓောဝန္တဿ– နေသော။ မဟာကာလဿ– ၏။ ပုရတော– ရှေ့၌။ ဘဏ္ဍိကံ– ပစ္စည်းဘဏ္ဍာကို၊ (ဘဏ္ဍာထုပ်ကို)၊ ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ ပလာယိ– ပြီ၊
မာသဿ အဋ္ဌဒိဝသေသု။ ။ တစ်လတွင် အဖိတ်နေ့ ၄ရက် ဥပုသ်နေ့ ၄ရက်အား ဖြင့် ၈ရက်တို့ကို “မာသဿ အဋ္ဌဒိဝသေသု”ဟု ဆိုသည်၊(သုတ်မဟာဘာ- ၂, ၂၁၁)၊ ဓမ္မဋီ- ၂၄၆၌ကား လဆန်း၅ရက်, ၈ရက်, ၁၄ရက်, ၁၅ရက်အားဖြင့် လဆန်းပိုင်း ၄ရက်နှင့် လဆုတ် ၅ရက်, ၈ရက်, ၁၄ရက်, ၁၅ရက်အားဖြင့် လဆုတ်ပိုင်း ၄ရက် ပေါင်း၈ရက်တို့ကို “မာသဿ အဋ္ဌဒိဝသေသု”ဟု ဆိုသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၇]...
စောရေ– တို့ကို။ အနုဗန္ဓိတွာ– အစဉ်လိုက်၍။ ဝါ– နောက်ကလိုက်၍။ အာဂတမနုဿာ– ရောက်လာသောလူတို့သည်။ ဘဏ္ဍိကံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “တွံ– သည်။ နော– တို့၏။ ဂေဟသန္ဓိံ ဂေဟသန္ဓိံ ဂေဟသန္ဓိံ– အိမ်၌ အဆက်အစပ်ကို။ ဆိန္ဒိတွာ– ၍။ ဘဏ္ဍိကံ– ကို။ ဟရိတွာ– ယူဆောင်၍။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏန္တော ဝိယ– ကဲ့သို့။ ဝိစရသိ– ၏။” ဣတိ– ပြော၍။ တံ– ထိုမဟာကာလကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ပေါထေတွာ– ထုရိုက်၍။ မာရေတွာ– စေ၍။ ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ အဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုမဟာကာလကို။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ပါနီယဃဋံ– သောက်ရေအိုးကို၊ [ပါနီယေဟိ+ပုဏ္ဏာ+ဃဋာ ပါနီယဃဋာ– သောက်ရေတို့ဖြင့် ပြည့်သောအိုး၊ -မအူပါရာနိ-၁, ၂၇၀၊] အာဒါယ– ယူ၍။ ဂတာ– ကုန်သော။ ဒဟရသာမဏေရာ– တို့သည်။ ဒိသွာ– ၍။ “ဝိဟာရေ– ၌။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သယိတဥပါသကော– အိပ်သွားသော ဥပါသကာသည်။ အယုတ္တံ– မသင့်တော်သော။ မရဏံ– သေခြင်းကို။ လဘတိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ! အာမ–အိမ်း၊ (ဟုတ်တယ်)၊ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ– ၌။ ကာလေန– ကာလသည်။ အပ္ပတိရူပံ– မသင့်လျော်သော။ မရဏံ– ကို။ လဒ္ဓံ– ပြီ။ ပန– အနွယကား။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ကတကမ္မဿ– ပြုအပ်ခဲ့သော မကောင်းမှုအား။ ယုတ္တမေဝ– ကိုသာ။ တေန– ထို မဟာကာလသည်။ လဒ္ဓံ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တေဟိ– ထိုရဟန်းတို့သည်။ ယာစိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တဿ– ထိုမဟာကာလ၏။ ပုဗ္ဗကမ္မံ– ရှေးဖြစ်သော အကုသိုလ်ကံကို။ ကထေသိ– ပြီ။
ကိရ– ချဲ့။ အတီတေ– ၌။ ဗာရာဏသိရညော– ၏။ ဝိဇိတေ– ၌။ ဧကဿ– သော။ ပစ္စန္တဂါမဿ– အစွန်အဖျားဖြစ်သောရွာ၏။ အဋဝိမုခေ– တောအုပ်အဝင်ဝ၌။ ဝါ–တောစပ်၌။ စောရာ– တို့သည်။ ပဟရန္တိ– ရိုက်ပုတ်နေကုန်၏။ ရာဇာ– သည်၊
ဂေဟသန္ဓိ။ ။ ရှေ့က “ဂေဟေ သန္ဓိံ”ကို ကြည့်၍ “ဂေဟေ+သန္ဓိ ဂေဟသန္ဓိ-အိမ်၌ အစပ်ဖြစ်သော နံရံ”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) ဃရဿ ဘိတ္တိ အန္တော ဗဟိ စ သန္ဓိတာ ဟုတွာ ဌိတာ ဃရသန္ဓိ(ဒီဋီ၊၁၊၂၂၁၊ မ၊ဋီ၊၃၊၅၃၊ သံဋီ၊၁၊၂၆၇)”ကို ကြည့်၍ ဂေဟနှင့် ဃရသည် ပရိယာယ်ဖြစ်ရကား “ဂေဟဿ+သန္ဓိ ဂေဟသန္ဓိ- အိမ်၏ အစပ်ဖြစ်သော နံရံ(ခြံစည်းရိုး- တံတိုင်း)”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၈]...
အဋဝိမုခေ– ၌။ ဧကံ– သော။ ရာဇဘဋံ– မင်းခစားကို၊ (မင်းမှုထမ်းကို)၊ ဌပေသိ– ပြီ။ သော– ထိုမင်းခစားသည်။ ဘတိံ– အခကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ မနုဿေ– တို့ကို။ ဩရတော– ဤဘက်မှ။ ပါရံ– ဟိုဘက်သို့။ နေတိ– ၏။ ပါရတော– မှ။ ဩရံ– သို့။ အာနေတိ– ၏။ အထ– ၌။ ဧကော– သော။ မနုဿော– သည်။ အဘိရူပံ– သော။ အတ္တနော– ၏။ ဘရိယံ– ကို။ စူဠယာနကံ– ယာဉ်ငယ်ပေါ်သို့။ အာရောပေတွာ– တက်စေ၍။ ဝါ– တင်၍။ တံ ဌာနံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ရာဇဘဋော– သည်။ တံ ဣတ္ထိံ– ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ သဉ္ဇာတသိနေဟော– ဖြစ်သော ချစ်ခြင်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တေန– သည်။ “သာမိ– အရှင်! နော– တို့ကို။ အဋဝိံ– ကို။ အတိက္ကာမေဟိ–ကျော်လွန်စေပါလော၊ (ဖြတ်သန်းခွင့်ပြုလော၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေပိ– သော်လည်း။ “ဣဒါနိ– ၌။ ဝိကာလော– အချိန်မဟုတ်တော့။ ဝါ– အချိန်မဲ့သွားပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၈၂ရှု၊] ပါတောဝ– နံနက်စောစော၌သာ၊ (မနက်စောစောမှသာ)၊ အတိက္ကာမေဿာမိ– စေမည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သော– ထိုလူသည်။ သာမိ! သကာလော– အချိန်ရှိပါသေး၏။ ဣဒါနေဝ– ၌ပင်။ နော– တို့ကို။ နေဟိ– ပါလော။ ဣတိ– ပြီ။ ဘော– အမောင်! နိဝတ္တ– ပြန်လှည့်လော။ အမှာကံယေဝ– တို့၏သာ လျှင်။ ဂေဟေ– ၌။ အာဟာရော စ– သည်လည်းကောင်း။ နိဝါသော စ– နေစရာ သည်လည်းကောင်း။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုလူသည်။ နိဝတ္တိတုံ–ပြန်လှည့်ခြင်းငှာ။ နေဝ ဣစ္ဆိ– မရှိ။ ဣတရော– အခြားသော မင်းခစားသည်။ ပုရိသာနံ– တို့အား။ သညံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ယာနကံ– ကို။ နိဝတ္တာပေတွာ– စေ၍။ အနိစ္ဆန္တဿေဝ– ပြန်လှည့်ခြင်းငှာ အလိုမရှိသော ယောကျ်ားအားသာ။ ဒွါရကောဋ္ဌကေ– တံခါးမုခ်၌။ နိဝါသံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ အာဟာရံ– ကို။ ပဋိယာဒါပေသိ–
ရာဇဘဋံ။ ။ ဘဋတိ သာမိကန္တိ(အရှင်သခင်ကို မွေးမြူလုပ်ကျွေးတတ်သော ကြောင့်) ဘဋော၊ (တစ်နည်း) သာမိကေန ဘဋီယတီတိ ဘဋော- အရှင်သခင်သည် မွေးမြူအပ်သောကြောင့်) ဘဋော၊ [ဘဋ(ပေါသနအနက်)+အ၊- ဓာတွတ္ထ၊] “ခစားသူ” ဟူသော အနက်ကား ဝေါဟာရတ္ထတည်း၊ “ရညော+ဘဋော ရာဇဘဋော- မင်း၏အခ စား”ဟု ဆက်ပါ၊ အမတ်, အမတ်ကြီး, သက်တော်စောင့်, ရာထူးရှိသူ,မရှိသူစသော မင်းခစား(အစိုးရလခစား)များကို “ရာဇဘဋ”ဟု ဆိုရသည်။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၇၈၊ မဟာ ဘာ- ၁၆၂)
...[စာမျက်နှာ- ၁၃၉]...
စီရင်စေပြီ။ ပန– ဆက်။ တဿ– ထိုမင်းခစား၏။ ဂေဟေ– ၌။ ဧကံ– သော။ မဏိရတနံ– သည်။ အတ္ထိ– ၏။ သော– ထိုမင်းခစားသည်။ တံ– ထိုပဒမြားရတနာကို။ တဿ– ထိုလူ၏။ ယာနကန္တရေ– ယာဉ်ငယ်၏အကြား၌။ ပက္ခိပါပေတွာ– ထည့် စေ၍။ ပစ္စူသကာလေ– ၌။ စောရာနံ– တို့၏။ ပဝိဋ္ဌသဒ္ဒံ– ဝင်လာခြင်း၏ အသံကို။ ဝါ– ဝင်လာသံကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပုရိသာ– တို့သည်။ “သာမိ! စောရေဟိ– တို့သည်။ မဏိရတနံ– ကို။ ဟဋံ– ခိုးဆောင်အပ်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုမင်းခစားသည်။ ဂါမဒွါရေသု– တို့၌။ အာရက္ခံ– ကို။ ဌပေတွာ– ၍။ “အန္တောဂါမတော– မှ။ နိက္ခမန္တေ– ထွက်လာသူတို့ကို။ ဝိစိနထ– ရှာ ဖွေစစ်ဆေးကြလော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ ဣတရောပိ– သည်လည်း။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ယာနကံ– ကို။ ယောဇေတွာ– ၍။ ပါယာသိ– သွားပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုလူ၏။ ယာနကံ– ကို။ သောဓေန္တာ– သုတ်သင်ရှာဖွေလသော်။ အတ္တနာ– သည်။ ဌပိတံ– သော။ မဏိရတနံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ သန္တဇ္ဇေတွာ– ခြိမ်းခြောက်၍။ “တွံ– သည်။ မဏိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ပလာယသိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ ပေါထေတွာ– ၍။ ”သာမိ! နော– တို့သည်။ စောရော– ကို။ ဂဟိတော– အပ်ပြီ။” ဣတိ– ၍။ ဂါမဘောဇကဿ– ရွာစားအား၊ (ရွာသူကြီးအား)၊ ဒဿေသုံ– ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ “မေ– ၏။ ဘတကဿ– မင်းခစားသည်။ ဂေဟေ– ၌။ နိဝါသံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ ဒိန္နံ ဝတ– ပေးအပ်ခဲ့ရှာလေစွ၊ [ဝတသဒ္ဒါ အနုသောစန (ဒယာ, အနုကမ္ပာ) အနက်ကြံပေးသည်၊ အနက်မဲ့သော်လည်း ကြံပါ၊] မဏိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဂတော–ပြီ။ နံ ပါပပုရိသံ– ထိုယုတ်မာသောယောကျ်ားကို။ ဂဏှထ– ဖမ်းယူကြလော။” ဣတိ– ပြော၍။ ပေါထာပေတွာ– စေ၍။ မာရေတွာ– စေ၍။ ဆဍ္ဍာပေသိ– စေပြီ။ ဣဒံ– ဤမကောင်းမှုသည်။ တဿ– ၏။ ပုဗ္ဗကမ္မံ– တည်း။ သော– ထိုမင်းခစားသည်။ တတော– ထိုဘဝမှ။ စုတော– သည်၊ (သမာနော)၊ အဝီစိမှိ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ တတ္ထ– ထိုအဝီစိငရဲ၌။ ဒီဃရတ္တံ– လုံး။ ပစ္စိတွာ– ၍။ ဝိပါကာဝသေသေန– အကျိုး ၏ အကြွင်းအကျန်အားဖြင့်။ ဝါ– ကြွင်းကျန်သော အကျိုးအားဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၉၁ရှု၊] အတ္တဘာဝသတေ– အတ္တဘောအရာ၌။ ဝါ– ရာပေါင်းများစွာသော ဘဝ ၌။ တထေဝ– ထို့အတူပင်။ ပေါထိတော– ရိုက်ပုတ်အပ်သည်။ ဝါ– ရိုက်ပုတ်ခံရသည်၊ (ဟုတွာ)၊ မရဏံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၀]...
ဧဝံ– လျှင်။ သတ္ထာ– သည်။ မဟာကာလဿ– ၏။ ပုဗ္ဗကမ္မံ– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဧဝံ– လျှင်။ ဣမေ သတ္တေ– တို့ကို။ အတ္တနာ– သည်။ ကတပါပကမ္မမေဝ– သည်သာ။ စတူသု– ကုန်သော။ အပါယေသု– တို့၌။ အဘိမတ္ထတိ– ဖျက်ဆီး၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အတ္တနာ ဟိ၊ ပေ၊ ဝဇိရံဝသ္မမယံ မဏိ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပံ, အတ္တဇံ အတ္တသမ္ဘဝံ
အဘိမတ္ထတိ ဒုမ္မေဓံ, ဝဇိရံဝသ္မမယံ မဏိံ
အသ္မမယံ– ကျောက်မှဖြစ်သော။ ဝဇိရံ– စိန်သည်။ မဏိံ– မိမိတည်ရာ ကျောက် ကို။ အဘိမတ္ထတိ ဣဝ– မွှေနှောက်ဖျက်ဆီးသကဲ့သို့၊ (ဧဝမေဝ– ဤအတူသာ လျှင်) အတ္တနာ ဟိ– မိမိသည်သာ။ ဝါ– ကိုယ်တိုင်သာ၊ [အတ္တနာ ဟိ သယမေဝ၊- နေတ္တိဝိ- ၃၄၀။] ကတံ– ပြုအပ်သော။ အတ္တဇံ– မိမိ၌ ဖြစ်သော။ ဝါ– မိမိကြောင့် ဖြစ် သော။ ဝါ– မိမိမှ ဖြစ်သော။ အတ္တသမ္ဘဝံ– မိမိ၌ ထင်ရှားဖြစ်သော။ ပါပံ– မကောင်း မှုသည်။ ဒုမ္မေဓံ– ပညာမရှိသူကို။ အဘိမတ္ထတိ– မွှေနှောက်ဖျက်ဆီး၏။
တတ္ထ– ၌။ ဝဇိရံဝသ္မမယံ မဏိန္တိ– ကား။ အသ္မမယံ– ကျောက်သည် ပြုအပ် သော။ ဝါ– ကျောက်သည် ဖြစ်စေအပ်သော၊ (ကျောက်ကဖြစ်သော)၊ ဝဇိရံ– စိန် သည်။ မဏိံ– မိမိဖြစ်တည်ရာကျောက်ကို၊ (အဘိမတ္ထတိ) ဣဝ– ဖျက်ဆီးသကဲ့သို့
ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ– သည်။ ဟောတိ၊ ပါသာဏမယံ– ကျောက်သည် ပြုအပ်သော။ ဝါ– ကျောက်သည် ဖြစ်စေအပ်သော။ ပါသာဏသမ္ဘဝံ– ကျောက်၌
အသ္မမယံ...မဏိံ။ ။ “ပါသာဏောသ္မောပလောသိလာ(ဓာန်- ၆၀၅)”ဂါထာ အရ အသ္မနှင့် ပါသာဏသည် ပရိယာယ်တည်း၊ ထိုကြောင့် “ပါသာဏမယံ”ဟု ဖွင့် သည်၊ အဿတေတိ(ပစ်အပ်သောကြောင့်) အသ္မာ၊[အသ(အသု)- ခေပနေ+မ၊ ရာဇာ- ဒိဂိုဏ်း၊ -မောဂ်- ၇, ၁၃၇၊ ဓာန်ဋီ- ၆၀၅၊] (တစ်နည်း) အသ္နုတေ ပပ္ပောတီတိ(ပျံ့နှံ့ ပျံ့ကျဲတတ်သောကြောင့်) အသ္မာ၊ အသီယတေ ခိပီယတေ အနေနာတိ အသ္မာ၊ [ရှေ့ နည်း အသဓာတ်, သွာဒိဂိုဏ်း, ဗျာပနအနက်၊ နောက်နည်း ခေပနအနက်၊- သဒ္ဒသင်္ဂဟ ဥဏာဒိ- ၃၆၉၊ ဥဏာဒိကောသ- ၄, ၁၄၈၊] အသ္မနာ+ပကတံ ပဝတ္တိတံ အသ္မမယံ-ကျောက်သည် ပြုအပ်(ဖြစ်စေအပ်)သောစိန်၊(နေတ္တိမဟာဋီ- ၇၅၈)၊ ဂါထာနိဿယ များ၌ “အသ္မမယံ- ကျောက်မှဖြစ်သော”ဟု ပေးကြ၏၊ ထိုအလို “ဂေါတော နိဗ္ဗတ္တံ
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၁]...
ဂေါမယံ (ရူ-၂၃၅) ”ကဲ့သို့ “အသ္မတော+နိဗ္ဗတ္တံ အသ္မမယံ”ဟု ပြုပါ။
ဝဇိရံ၏ ဝိသေသန။ ။ ဆက်ဦးအံ့- “အသ္မမယံ”သည် “ဝဇိရံ”၏ ဝိသေသန, “မဏိံ”၏ ဝိသေသန ၂မျိုးဖြစ်နိုင်သည်၊ “ဝဇိရံ”၏ ဝိသေသနယူခြင်းက ကောင်းသည် ဟု နေတ္တိမဟာဋီ- ၇၅၈၌ ဆို၏၊ ထိုတွင် “ဝဇိရံ”၏ ဝိသေသနယူလျှင် “အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ပါသာဏမဏိံ”ဖြင့် မဏိံအရ စိန်၏ဖြစ်တည်ရာ ကျောက်တုံး သာမန်ကို ယူရကြောင်းကို ဖွင့်သည်ဟု မှတ်ရာ၏၊ (နေတ္တိဋီ- ၁၄၄)၊ ဤအလို “အသ္မ- မယံ- ကျောက်သည် ပြုအပ်သော၊ ဝါ- ကျောက်သည် ဖြစ်စေအပ်သော၊ (ကျောက်က ဖြစ်သော)၊ ဝဇိရံ- စိန်သည်၊ မဏိံ- မိမိဖြစ်တည်ရာကျောက်ကို၊ (အဘိမတ္ထတိ) ဣဝ- ဖျက်ဆီးသကဲ့သို့”ဟု ပေးပါ။
မဏိံ၏ ဝိသေသန။ ။ “မဏိံ”၏ ဝိသေသနယူလျှင် “အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင်္ခါတံ”ဖြင့် “အသ္မမယံ”ကို ဖွင့်သည်၊(နေတ္တိမဟာဋီ- ၇၅၈)၊ ထိုတွင် “အတ္တနော”သည် “အသ္မ”၏အဖွင့်, ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင်္ခါတံ”သည် မယပစ္စည်း၏အဖွင့်တည်း၊ “အသ္မဿ+ အယံ အသ္မမယော- စိန်တည်းဟူသောမိမိ၏ ဥစ္စာဖြစ်သောကျောက်၊ (တစ်နည်း) အသ္မဿ+ဥဋ္ဌာနံ အသ္မမယံ- စိန်တည်းဟူသောမိမိ၏ ဖြစ်တည်ရာကျောက်”ဟု ပြုပါ။
ဆက်ဦးအံ့– မယပစ္စည်းသည် “ပကတ, ဝိကာရ, ဝိကတိ, နိဗ္ဗတ္တ, နိပ္ဖန္န, သွတ္ထ” ဟူသော အနက်တို့အပြင် အခြားအနက်၌လည်း သက်၏၊ “ဂုန္နံ+ဣဒံ ဂေါမယံ–နွား၏ ဥစ္စာဖြစ်သော နွားချေး”ဟူသော ပုဒ်၌ ဣဒံအနက်၌ မယပစ္စည်းသက်၏၊ (မောဂ်၊ မောဂ်ပံ၊ မောဂ်ပံဋီ- ၄, ၇၆၊ မောဂ်နိ-၂, ၁၀၈)၊ ထိုကြောင့် “အသ္မမယံ”၌လည်း တပ္ပကတိဝစနေ မယောသုတ်၌ ဝစနသဒ္ဒါပိုဖြင့် ဣဒံအနက်, (တစ်နည်း) ဥဋ္ဌာန အနက်၌ မယပစ္စည်းသက်သည်ဟု ယူပါ၊ (နိဒ္ဒေသ၊ ဝိဗော)၊ ဤအလို “ဝဇိရံ– သည်။ အသ္မမယံ– စိန်တည်းဟူသောမိမိ၏ ဥစ္စာဖြစ်သော။ ဝါ– စိန်တည်းဟူသောမိမိ၏ ဖြစ် တည်ရာဖြစ်သော။ မဏိံ– ကျောက်တုံးကို၊ (အဘိမတ္ထတိ) ဣဝ– သကဲ့သို့”ဟု ပေးပါ။
ဓမ္မ.
ဋ္ဌအလို။ ။ “ပါသာဏမယံ ဝဇိရံ...အသ္မမယံ မဏိံ”ဟု ဖွင့်သော ဤ အဋ္ဌကထာအလို “အသ္မမယံ”ကို ဝဇိရံ, မဏိံ၂ပုဒ်လုံး၏ ဝိသေသနအဖြစ်ယူစေလို ဟန် တူ၏၊ ထိုကြောင့် “အသ္မမယံ- ကျောက်သည် ပြုအပ်(ဖြစ်စေအပ်)သော၊ ဝါ-ကျောက်က ဖြစ်သော၊ ဝဇိရံ- စိန်သည်၊ အသ္မမယံ- စိန်တည်းဟူသော မိမိ၏ ဥစ္စာ ဖြစ်သော၊ ဝါ- စိန်တည်းဟူသော မိမိ၏ ဖြစ်တည်ရာဖြစ်သော၊ မဏိံ- ကျောက်တုံးကို၊ (အဘိမတ္ထတိ) ဣဝ- ဖျက်ဆီးသကဲ့သို့”ဟု “အသ္မမယံ”ကို ကာကောလောကနနည်း, ဒီပကနည်းအရ ၂ခါပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၂]...
ဖြစ်သော။ ဝါ– ကျောက်ကဖြစ်သော။ ဝဇိရံ– စိန်သည်။ အသ္မမယံ– စိန်တည်းဟူ သောမိမိ၏ ဥစ္စာဖြစ်သော။ ဝါ– စိန်တည်းဟူသောမိမိ၏ ဖြစ်တည်ရာဖြစ်သော။ တမေဝ မဏိံ– ထိုကျောက်တုံးကိုပင်။ အတ္တနော– ၏။ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနသင်္ခါတံ– ဖြစ် တည်အရပ်ဟု ဆိုအပ်သော။ ပါသာဏမဏိံ ပါသာဏမဏိံ ပါသာဏမဏိံ– ကျောက်တုံးကို။ ခါဒိတွာ– စား၍။ ဝါ– ဖျက်ဆီး၍။ ဆိဒ္ဒံ ဆိဒ္ဒံ– အပေါက်အပေါက်ကို။ ဝါ– အပေါက်အပေါက်ဖြစ် အောင်။ ခဏ္ဍံ ခဏ္ဍံ– အပိုင်းအပိုင်းကို။ ဝါ– အပိုင်းအပိုင်းဖြစ်အောင်။ ကတွာ– ၍။ အပရိဘောဂံ– မသုံးစွဲထိုက်သည်ကို။ ဝါ– သုံးမရအောင်။ ကရောတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝမေဝ– လျှင်။ အတ္တနာ– သည်။ ကတံ– သော။ အတ္တနိ– ၌။ ဇာတံ– သော။ အတ္တသမ္ဘဝံ– မိမိ၌ ထင်ရှားဖြစ်သော။ ပါပံ– သည်။ ဒုမ္မေဓံ နိပ္ပညံ– ပညာမရှိသော။ ပုဂ္ဂလံ– ကို။ စတူသု– ကုန်သော။ အပါယေသု– တို့၌။ အဘိမတ္ထတိ– မွှေနှောက်၏၊ (တစ်နည်း) စတူသု– ကုန်သော။ အပါယေသု– တို့၌၊ (ပါတေတွာ– ကျစေ၍၊) အဘိမတ္ထတိ– ၏၊ [နေတ္တိမဟာဋီ- ၇၅၈၌ ဤသို့ ၂နည်းပေးရန် ဖွင့်၏၊] ကန္တတိ– ဖြတ်၏။ ဝိဒ္ဓံသေတိ– ဖျက်ဆီး၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌၊
အတ္တဇံ အတ္တသမ္ဘဝံ။ ။ “အတ္တသမ္ဘဝန္တိ အတ္တနိ သဉ္ဇာတံ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉၊ အံ၊ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၅၀)”ဟူသော အဖွင့်နှင့် “အတ္တနိ ဇာတံ”ဟူသော အဖွင့်သည် တူ၏၊ ထိုကြောင့် “အတ္တနိ ဇာတံ”ဖြင့် “အတ္တနိ+သမ္ဘဝံ အတ္တသမ္ဘဝံ”ဟု ပြုရကြောင်းနှင့် ဘူဓာတ် သတ္တာ(ထင်ရှားဖြစ်ခြင်း)အနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်ဟု ယူပါ၊ “အတ္တဇံ”ကို သိလောက်၍ မဖွင့်ဘဲထားသည်ဟု ယူပါ၊ “အတ္တတော+ဇာတံ အတ္တဇံ- မိမိကြောင့် ဖြစ်သော မကောင်းမှု၊ ဝါ- မိမိမှ ဖြစ်သော မကောင်းမှု(ရူ- ၃၆၂)”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ “အတ္တနိ ဇာတံ”ကို အတ္တဇံ, အတ္တသမ္ဘဝံ ၂ပုဒ်လုံး၏ အဖွင့်ဟု ယူ မူ ထို၂ပုဒ်လုံးကို “အတ္တနိ+ဇာတံ အတ္တဇံ၊ အတ္တနိ+သမ္ဘဝံ အတ္တသမ္ဘဝံ”ဟု သတ္တမီ တပ္ပုရိသ်ပြုပါ၊ အတ္တဇံနှင့် အသုံးအနှုန်းကွဲအောင် “ဘူ သတ္တာယံ”နှင့်အညီ “အတ္တသမ္ဘဝံ- မိမိ၌ ထင်ရှားရှိသော”ပေးပါ၊ “အတ္တသမ္ဘဝံ- မိမိကိုယ်လျှင် ဖြစ်ကြောင်းရှိ သော”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ဘဝေါ(နေတ္တိဝိ- ၁၉၁)၊ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ ကမ္မံ+သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ ကမ္မသမ္ဘဝေါ၊(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၃၈၀၊ အနုဋီ- ၃, ၅၀)”ကဲ့သို့ “အတ္တာ+သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ အတ္တသမ္ဘဝံ”ဟု ပြုပါ၊ နီတိသုတ္တနိ- ၁, ၇၉၌ကား “အတ္တဇံ- မိမိမှ ဖြစ်သော၊ အတ္တသမ္ဘဝံ- မိမိသည် ဖြစ်စေအပ်သော”ဟု ပေး၏။
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၃]...
သမ္ပတ္တဘိက္ခူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– မဟာကာလဥပါသကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
မဟာကာလဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-ဒေဝဒတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယဿ အစ္စန္တဒုဿီလျန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ ဘိက္ခူ– တို့ သည်။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော– တို့! ဒေဝဒတ္တော– သည်။ ဒုဿီလော– သီလမရှိသည်။ ပါပဓမ္မော– ယုတ်မာသော အကျင့်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဒုဿီလျကာရဏေန– သီလမရှိသူ၏ အဖြစ်ဟူသော အကြောင်းသည်။ ဝဍ္ဎိတာယ– တိုးပွားစေအပ်သော။ တဏှာယ– ဖြင့်၊ (တစ်နည်း) ဒုဿီလျကာရဏေန– ကြောင့်။ ဝဍ္ဎိတာယ– တိုးပွားသော။ တဏှာယ– ဖြင့်၊ (တစ်နည်း) ဒုဿီလျကာရဏေန– ကြောင့်။ တဏှာယ– သည်။ ဝဍ္ဎိတာယ– တိုးပွားလာ လသော်။ ဝါ– အဖြစ်ကြောင့်။ အဇာတသတ္တုံ– ကို။ သင်္ဂဏှိတွာ– စည်းရုံး၍။ မဟန္တံ– သော။ လာဘသက္ကာရံ– ကို။ နိဗ္ဗတ္တေတွာ– ၍။ အဇာတသတ္တုံ– ကို။ ပိတုဝဓေ– ခမည်းတော်ကို လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခြင်း၌။ သမာဒပေတွာ– စေ၍။ တေန– ထို အဇာတသတ်နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကတော– တည်း။ ဟုတွာ– ၍။ နာနပ္ပကာရေန–ဖြင့်။ တထာဂတဿ– ကို။ ဝဓာယ– လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခြင်းငှာ။ ပရိသက္ကတိ– အား ထုတ်၏။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ၊ သန္နိသိန္နာ– ကုန်သည်။ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဣမာယ နာမ (သန္နိသိန္နာ အမှ၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ၊ (ဒေဝဒတ္တော– သည်။ နာနပ္ပကာရေန– ဖြင့်။ မယှံ– ကို။ ဝဓာယ– ငှာ။ န ပရိသက္ကတိ– အားထုတ်သည်မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ ဒေဝဒတ္တော– သည်။ နာနပ္ပကာရေန– ဖြင့်။ မယှံ– ကို။ ဝဓာယ– ငှာ။ ပရိသက္ကတိ– ခဲ့၏၊ [အတိတ်အနက်၌ ဝတ္တမာန်သက်၊]။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ကုရုင်္ဂမိဂဇာတကာဒီနိ– ကုရုင်္ဂမိဂဇာတ် အစရှိသည်တို့ကို။ ကထေတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! အစ္စန္တဒုဿီလပုဂ္ဂလံ နာမ– စင်စစ်
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၄]...
သီလမရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်မည်သည်ကို။ ဒုဿီလျ ကာရဏာ– သီလမရှိသူ၏အဖြစ် ဟူသော အကြောင်းကြောင့်။ ဥပ္ပန္နာ– သော။ တဏှာ– သည်။ မာလုဝါ– မာလော နွယ်သည်။ ဝါ– ခွေးတောက်နွယ်သည်။ သာလံ– သစ်ပင်ကို။ ပရိယောနန္ဓိတွာ– မြှေးယှက်၍။ သမ္ဘဉ္ဇမာနာ ဝိယ– ဖျက်ဆီးသကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ)၊ နိရယာဒီသု– တို့၌။ ပက္ခိပတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ယဿ အစ္စန္တဒုဿီလျံ၊ ပေ၊ ဣစ္ဆတီ ဒိသော”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ) ယဿ အစ္စန္တဒုဿီလျံ, မာလုဝါ သာလမိဝေါတ္ထတံ
ကရောတိ သော တထတ္တာနံ, ယထာ နံ ဣစ္ဆတီ ဒိသော
မာလုဝါ– မာလောနွယ်သည်။ ဝါ– ခွေးတောက်နွယ်သည်။ သာလံ– သစ်ပင် ကို၊ (ဩတ္ထတာ) ဣဝ– ဖုံးလွှမ်းသကဲ့သို့၊ (ညွတ်ကိုင်းစေသကဲ့သို့)၊ (ဧဝံ– ဤအတူ၊) ယဿ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ အစ္စန္တဒုဿီလျံ– စင်စစ်သီလမရှိသူ၏ ဖြစ်ကြောင်း တဏှာသည်၊ (အတ္တဘာဝံ– ခန္ဓာကိုယ်ကို၊) ဩတ္ထတံ– ဖုံးလွှမ်း၏၊ (မကောင်းမှု သို့ ညွတ်စေ၏)၊ ဒိသော– ရန်သူသည်။ နံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ယထာ– အကြင်အခြင်း အရာအားဖြင့်။ ဣစ္ဆတိ– (ပြုခြင်းငှာ) အလိုရှိ၏။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ တထာ– ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ အတ္တာနံ– မိမိကိုယ်ကို။ ကရောတိ– ပြုနေ၏။ (ပြုနေ သည် မည်၏)။ [ဂါထာနိဿယ၌ ဤအတိုင်း ပြင်ပေးပါ။]
ယဿ။ ။ ယဿကို “ယံ+အဿ”ဟု ဖြတ်၍ သောဖြင့် “ဒုဿီလျဘာဝေါ”ကို စွဲကာ “ဩတ္ထတံ- ဖုံးလွှမ်းရစ်ပတ်လျက်တည်သော၊ မာလုဝါ- သည်၊ သာလံ- ကို၊ (ပါတေတိ) ဣဝ- လဲကျစေသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ- တူ၊) အစ္စန္တဒုဿီလျံ- သည်၊ ယံ (ပုဂ္ဂလံ)- အကြင် ပုဂ္ဂိုလ်ကို၊ ဩတ္ထတံ- ဖုံးလွှမ်းရစ်ပတ်လျက် တည်သည်၊ အဿ- ဖြစ်ရာ၏၊ (တံ ပုဂ္ဂလံ- ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို၊) သော (ဒုဿီလျဘာဝေါ)- ထိုသီလမရှိသူ၏ အဖြစ်ဟူသော တဏှာသည်၊ (အပါယေသု- တို့၌၊ ပါတေတိ- ၏၊) နံ- ကို၊ ဒိသော- သည်၊ ယထာ- ဖြင့်၊ ဣစ္ဆတိ- ၏၊ တထာ- ဖြင့်၊ အတ္တာနံ- ကို၊ ကရောတိ- ၏”ဟု ပေးကြသေး၏၊ ယဿကို “ယဿ ပုဂ္ဂလဿ” သောကို “သော...ပါတိယမာနော”ဟု ဖွင့်သော ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၈၊ နေတ္တိ. ဋ္ဌ- ၂၆၂အဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံပေးသည်ဟု မှတ်ရာ၏။
နေတ္တိဝိ- ၃၄၀။ ။ ထို၌ “ဩတ္ထတံ”ကို ကံပုဒ်, “ယထာ တထာ”ကို အာကာရ, ဥပမာအားဖြင့် အနက်၂မျိုး, “ကရောတိ”ကို ၄ပါဒလုံးတို့၌ ယူ၍ “မာလုဝါ- သည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၅]...
တတ္ထ– ၌။ အစ္စန္တဒုဿီလျန္တိ– ကား။ ဧကန္တဒုဿီလဘာဝေါ– စင်စစ်သီလ မရှိသူ၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာတဏှာသည်။ ဇာတိတော– မွေးဖွားပြီးရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဒသ– ကုန်သော။ အကုသလကမ္မပထေ– အကုသလကမ္မပထတရား တို့ကို။ ကရောန္တော– ပြုသော။ ဂိဟီ ဝါ– လူသည်လည်းကောင်း။ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသတော– မြင့်မြတ်သော ရဟန်းအဖြစ်သို့ ရောက်ရာနေ့မှ၊ (ရဟန်းဖြစ်ရာနေ့မှ၊) ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဂရုကာပတ္တိံ– ဂရုကအာပတ်သို့၊ (ကြီးလေးသော ပါရာဇိကအာပတ်, သံဃာဒိသေသ်အာပတ်သို့)၊ အာပဇ္ဇမာနော– သင့်ရောက်သော။ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ– ရဟန်းသည်လည်းကောင်း။ အစ္စန္တဒုဿီလော နာမ– စင်စစ်သီလမရှိသူမည်၏။
သာလံ– ကို။ ဩတ္ထတံ– ဖုံးလွှမ်းအပ်သည်ကို။ ဝါ– မြေ၌ ညွတ်ကျသည်ကို၊ (ကရောတိ) ဣဝ– ပြုသကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ၊) ယဿ– အကြင်သူ၏။ ဝါ– မှာ။ အစ္စန္တဒုဿီလျံ– သည်၊ (အတ္ထိ– ၏၊) သော– ထိုသူသည်။ အတ္တာနံ– ကို။ ဩတ္ထတံ– အပါယ်တို့၌ ဖုံးလွှမ်းအပ်သည်ကို။ ဝါ– အပါယ်တို့၌ ထင်ရှားကျရောက်သည်ကို။ ကရောတိ– ၏။ ဒိသော– သည်။ ယထာ–ဖြင့်၊ (အနတ္ထံ– အကျိုးမဲ့ကို၊) ဣစ္ဆတိ– ၏။ တထာ– ဖြင့်၊ (အနတ္ထံ– ကို၊) ကရောတိ ယထာ–ပြုသကဲ့သို့။ တထာ– ထို့အတူ။ သော– ထိုဒုဿီလသည်။ နံ– ထိုမိမိကိုယ်ကို၊ (အနတ္ထံ– ကို၊) ကရောတိ– ၏”ဟု အဋ္ဌကထာဖွင့်မှ တစ်မျိုးပေးစေ၏။
အစ္စန္တဒုဿီလျံ။ ။ “ဧကန္တဒုဿီလဘာဝေါ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “အန္တံ+ အတိက္ကန္တံ အစ္စန္တံ၊ အစ္စန္တံ+ဒုဿီလော အစ္စန္တဒုဿီလော၊ အစ္စန္တဒုဿီလဿ+ဘာဝေါ အစ္စန္တဒုဿီလျံ”ဟု ပြုပါ၊ နေတ္တိဝိ- ၃၃၉အလို “ဒုဿီလဿ+ဘာဝေါ ဒုဿီလျံ၊ အစ္စန္တံ+ဒုဿီလျံ အစ္စန္တဒုဿီလျံ”ဟု ပြုပါ၊ “အစ္စန္တဒုဿီလျံ- အပိုင်းအခြားကိုလွန်၍ သီလမရှိသူ၏ အဖြစ်”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေးပါ၊ “ဧကန္တ”ဟူသောအဖွင့်နှင့် “စင်စစ်”ဟူသော မြန်မာနက်ကား အဓိပ္ပာယတ္ထသာ၊ (ပါရာဘာ- ၁, ၁၃)၊ ဩတ္ထတံ၌ စပ်ပါ၊ -နေတ္တိဋီသစ်- ၇၅၈
အကုသလကမ္မပထေ။ ။ သုဂတိဒုဂ္ဂတိတို့နှင့် ထိုဘုံ၌ဖြစ်သော သုခဒုက္ခတို့၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော ပဋိသန္ဓေကျိုးကို ဖြစ်စေနိုင်သော ကုသိုလ်ကံ, အကုသိုလ်ကံ တို့ကို ကမ္မပထဟု ဆိုရသည်၊ “အကုသလကမ္မာနိ စ+တာနိ+ပထာ စာတိ အကုသလကမ္မပထာ- အကုသိုလ်ကံတည်းဟူသော အပါယ်ရောက်ကြောင်းလမ်းကြောင်းတို့၊ ဝါ-အပါယ်ရောက်ကြောင်းလမ်းကြောင်းဖြစ်သော အကုသိုလ်ကံတို့”ဟု ပြုပါ။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၃၁၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၄၉၅)
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၆]...
ပန– ဆက်။ ဝါ– သို့သော်လည်း။ ဣဓ– ဤဝတ္ထု၌။ ယော– သည်။ ဒွီသု တီသု– ၂ခု,၃ခု ကုန်သော။ အတ္တဘာဝေသု– ဘဝတို့၌။ ဒုဿီလော– မရှိ။ ဧတဿ– ဤ သီလမရှိသူ၏။ ဂတိယာ– ဂတိအားဖြင့်။ အာဂတံ– သော။ ဒုဿီလဘာဝံ– သီလ မရှိသူ၏အဖြစ်ကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ဧတံ– ဤအစ္စန္တဒုဿီလျံဟူသော စကားကို။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ စ– ဆက်။ ဧတ္ထ– ဤဝတ္ထု၌။ ဒုဿီလဿ– သီလမရှိသူ၏။ ဆ– ကုန်သော။ ဒွါရာနိ– တို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပန္နာ– သော။ တဏှာ– ကို။ ဒုဿီလဘာဝေါတိ– ဒုဿီလဘာဝဟူ၍။ ဝေဒိတဗ္ဗာ– ၏။
ဣဓ ပန...ဝုတ္တံ။ ။ အစ္စန္တဒုဿီလ၂မျိုးကို ပြပြီး၍ ဤဝတ္ထု၌ ပိုင်းခြားအပ် (အလိုရှိအပ်)သော အစ္စန္တဒုဿီလနှင့် အစ္စန္တဒုဿီလျအရတို့ကို ပြလို၍ “ဣဓ ပန” စသည်ကို ဖွင့်သည်၊ ဤဝတ္ထု၌ “ဂိဟီ ဝါ၊ ပေ၊ နာမ”ဟူသော ရှေ့ဝါကျ၌ ပြအပ်ခဲ့သော အစ္စန္တဒုဿီလ၂မျိုးကို မဆိုလို၊ ၂ဘဝ, ၃ဘဝတို့က သီလမရှိသူ(ဒုဿီလ)နှင့် ထိုဒုဿီလ၏ ဘဝအားဖြင့် ဖြစ်လာခဲ့သော (ဘဝချီပြီးဖြစ်လာခဲ့သော) သီလမရှိသူ၏ အဖြစ်ကို ရည်ရွယ်၍ အစ္စန္တဒုဿီလျဟု ဟောတော်မူသည်- ဟူလို၊ ဥပလက္ခဏနည်း အားဖြင့် “ဒွီသု တီသု အတ္တဘာဝေသု”ဟု ဆိုထားခြင်းဖြစ်သည်၊ ၂ဘဝ, ၃ဘဝမက ဘဝများစွာကို ယူပါ။ [သန္ဓာယပြ, အနွယနှင့်, ဗျတိရေကန်, ပြန်၍ရှိမြဲ, ဆိုမလွဲ၊ (တွင်းကြီး- ၈၆)၊ ပကရဏဝစ္ဆိန္နမတ္ထံ ဒဿေန္တော “ဣဓ ပနာ”တိအာဒိမာဟ၊ ဒွီသု တီသု အတ္တဘာဝေသူ တီသု အတ္တဘာဝေသူ တီသု အတ္တဘာဝေသူတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ၊ -နေတ္တိဋီသစ်- ၇၅၈။]
ဣဓစွဲနက်။ ။ ဣဓသည် “ဣဓ- ဤသာသနာတော်၌, ဤလောက၌, ဤအရပ် ဒေသ၌, (ဤနေရာ၌), ပဒပူရဏ(အနက်မဲ့)”အားဖြင့် အနက်၄မျိုးရှိ၏၊ ဤ၌ “ဣဓ- ဤနေရာ၌”ဟု ပေးရသော ဒေသအနက်ကို ယူပါ၊ မှန်၏- ပုဒ်တစ်ပုဒ်ကို အနက်ပေး ရာ၌ သဒ္ဒါအရှိအတိုင်း မပေးရ၊ အတ္ထ(အနက်), ပကရဏ(အရာ), လိင်္ဂ(လိင်), ယုတ္တိ, ကာလ, ဒေသအားဖြင့် ဝေဖန်စိစစ်၍ ပေးရသည်။ [ဣဓသဒ္ဒါ, ရှိလေရာကား, အတ္ထာ ပကရဏစသည်စမ်းမြဲ၊- ဘုရားကြီး- ၇၇။] သာသနေဉ္စဝ လောကဉ္စ, ဒေသုပါဒါယ မုစ္စတေ၊ ဣဓသဒ္ဒေါ တထာ ဟောတိ, ကတ္ထစိ ပဒပူရဏေ
အတ္ထာ ပကရဏာ လိင်္ဂါ, ဩစိတျာ ကာလဒေသတော၊ သဒ္ဒတ္ထာ ဝိဘဇီယန္တိ, န သဒ္ဒါယေဝ ကေဝလံ။ (ဇာလိနီ)
ဧတ္ထ စ ...ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ။ အခြားနေရာ၌ ဒုဿီလျအရ အကုသိုလ်စေတနာကို
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၇]...
မာလုဝါ သာလမိဝေါတ္ထတန္တိ– ကား။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ– ၏။ တဏှာသင်္ခါတံ– သော။ တံ ဒုဿီလျံ– ထိုသီလမရှိသူ၏အဖြစ်သည်၊ [ဩတ္ထတံ, ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ၌စပ်၊၊ -နေတ္တိဋီသစ်-၇၅၈၊] ယထာ နာမ– ဥပမာမည်သည်ကား။ မာလုဝါ–မာလော နွယ်သည်။ ဝါ– ခွေးတောက်နွယ်သည်။ သာလံ– သစ်ပင်ကို။ ဝါ– အင် ကြင်းပင်ကို။ ဩတ္ထရန္တီ– ဖုံးလွှမ်းလျက်။ ဝါ– ညွတ်ကိုင်းစေလျက်၊ [ဩတ္ထတန္တိ ဩနမိတံ၊ -နေတ္တိ ဋီသစ်-၇၅၈၊] ဒေဝေ– မိုးသည်။ ဝဿန္တေ– သော်။ ပတ္တေဟိ– အရွက် တို့ဖြင့်။ ဥဒကံ– မိုးရေကို။ [ဥဒကန္တိ ဝဿောဒကံ၊ -နေတ္တိဋီသစ်-၇၅၈၊] သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ– ခံ၍။ သမ္ဘဉ္ဇနဝသေန– ချိုးဖျက်ခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ– အလုံးစုံတို့၌ ဖြစ်ထွန်းလျက်သာလျှင်။ ဝါ– တစ်ပင်လုံးတို့၌ ဖြစ်ထွန်းလျက်သာလျှင်၊ [သဗ္ဗတ္ထ+ ပဝတ္တာ သဗ္ဗတ္ထကာ၊ သဗ္ဗတ္ထ+က၊ ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဒုတိယာသက်၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၃ရှု၊] ပရိယောနန္ဓတိ ယထာ– မြှေးယှက်ရစ်ပတ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ ဩတ္ထတံ– ဖုံးလွှမ်း၏။ ဝါ– မကောင်းမှုသို့ ညွတ်စေ၏၊ [ဩတ္ထတန္တိ ပါပကရဏဝသေန ဩနမိတံ၊၊ -နေတ္တိဋီသစ်-၇၅၈၊] ပရိယောနန္ဓိတွာ– ထက်ဝန်းကျင် မြှေးယှက်ရစ်ပတ်၍။ ဌိတံ– တည်၏။ မာလုဝါယ– သည်။ သမ္ဘဉ္ဇိတွာ– ချိုးဖျက်၍၊ ရသဖြင့် ဤ၌လည်း အကုသိုလ်စေတနာကိုပင် ယူရမည်လော?ဟု မေးဖွယ်ရှိ၍ “ဧတ္ထ စ၊ ပေ။ ဝေဒိတဗ္ဗာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤ၌ ဒုဿီလျအရ ဒွါရ၆-ပါးကို မှီ၍ဖြစ်သော တဏှာ (ဆဒွါရိကတဏှာ) ကို ရသည်- ဟူလို
မာလုဝါ သာလမိဝေါတ္ထတံ။ ။ ဥပမာနဖက်၌ “သာလံ”ဟုလည်းကောင်း, ဥပ မေယျဖက်၌ “အတ္တဘာဝံ”ဟုလည်းကောင်း အဝုတ္တကံရှိခြင်း, “ဩတ္ထရန္တီ, ပရိယောနန္ဓတိ, ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ”ဟု ကတ္တုသာဓနထင်ရှားသော ပစ္စယန္တဖြင့်ဖွင့်ခြင်း ကြောင့် ဩတ္ထတံကို “ဩတ္ထရတီတိ ဩတ္ထတံ၊ [အဝ+ထရ”ဟု ကတ္တုသာဓ်ပြုပါ၊ ဥပ မာနဖက်၌ “ဩတ္ထရန္တီ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် “မာလုဝါ”ဟူသော ကတ္တားနှင့် လိင်တူ အောင် “ဩတ္ထတာ”ဟု ဣတ္ထိလိင်ပြင်၍ “မာလုဝါ- သည်၊...ဩတ္ထတာ ဣဝ- သို့”ဟု ဂါထာ၌ ပေးပါ၊ “မလတိ ဓာရေတီတိ မာလုဝါ၊ [ထီ+ပု၊ မလ+ဏုဝ၊ -မောဂ်- ၇, ၂၀၂၊]”ဟု ပြုပါ။
သာလံ။ ။ ပုံလိင်သာလသဒ္ဒါသည် “အင်ကြင်းပင်, တောစိုးသစ်ပင်, သစ်ပင် သာမန်”တို့ကို ဟော၏၊(နီတိဓာတု- ၂၃၊ ၂၄၊ ဓမ္မဋီ- ၂၄၇)၊ ဤ၌ သစ်ပင်သာမန် (သစ်ပင်တစ်မျိုးမျိုး), (တစ်နည်း) အင်ကြင်းပင်ကို ဟော၏၊ “သာရော+အဿ
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၈]...
ဘူမိယံ– ၌။ ပါတိယမာနော– ကျစေအပ်သော။ ဝါ– ချအပ်သော။ သော ရုက္ခော ဝိယ– ထိုသစ်ပင်သည်ကဲ့သို့။ ဒုဿီလျသင်္ခါတာယ– သီလမရှိသူ၏ဖြစ်ကြောင်းဟု ဆိုအပ်သော။ တာယ တဏှာယ– သည်။ သမ္ဘဉ္ဇိတွာ– ချိုးဖဲ့ဖျက်ဆီး၍။ အပါယေသု– တို့၌။ ပါတိယမာနော– ကျစေအပ်သော။ ဝါ– ချအပ်သော။ သော– ထို သီလမရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ [သောတိ ဒုဿီလပုဂ္ဂလော၊ သော ရုက္ခော ဝိယာတိ ဝါ၊၊ -နေတ္တိဋီသစ်-၇၅၈။] အနတ္ထကာမော– အကျိုးမဲ့ကို လိုလားသော။ ဒိသော– ရန်သူသည်။ နံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဣစ္ဆတိ– (ပြုခြင်းငှာ) အလိုရှိ၏။ တထာ– ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်၊ (ထိုအကျိုးမဲ့, ပျက်စီး ပုံအခြင်းအရာအားဖြင့်)၊ [တထာတိ အနယဗျသနာကာရေန၊၊ -နေတ္တိဋီသစ်-၇၅၈၊] အတ္တာနံ– ကို။ ကရောတိ နာမ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ၊ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၇-သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သုကရာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သံဃဘေဒပရိသက္ကနံ– သံဃာကွဲပြားခြင်းအကျိုးငှာ အားထုတ်ခြင်းကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဒေဝဒတ္တော– သည်။ သံဃဘေဒါယ– ငှာ။ ပရိသက္ကန္တော–အားထုတ်လသော်။ ဝါ– စဉ်။ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ– ကို။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရန္တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ အဓိပ္ပာယံ– အလိုဆန္ဒကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ တံ– ထိုစကားကို။ သုတွာ– ၍။ ထေရော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဘဂဝန္တံ– ကို။ ဧတံ– ကို။ အဝေါစ– ပြီ။ (ကိံ) “ဘန္တေ! ဣဓ– ယနေ့။ အဟံ– သည်။ ပုဗ္ဗဏှသမယံ– ၌။ နိဝါသေတွာ– သင်းပိုင်ကို ပြင်ဆင်ကာ ဝတ်၍။ ပတ္တစီဝရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ရာဇဂဟံ– သို့။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပါဝိသိံ– ပြီ။ ဘန္တေ! ဒေဝဒတ္တောအတ္ထီတိ သာလော၊ [သာရ+ဏ၊ ရကို လပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၄၈၉၊] သာဟိ ဘေသဇ္ဇာစရိယေဟိ နာနာရောဂဿ တိကိစ္ဆနတ္ထာယ လာယတေ ဂယှတေတိ သာလော၊ [သာ+လာ+အ၊ သာသဒ္ဒါ အာစရိယအနက်ဟော၊- ဧဋီ၊ သူစိ၊]”ဟု ပြုပါ။ [သာလန္တိ ယံကိဉ္စိ ရုက္ခံ၊ သာလနာမကံ ရုက္ခံ ဝါ၊၊ -နေတ္တိဋီသစ်-၇၅၈။]
...[စာမျက်နှာ- ၁၄၉]...
သည်။ ရာဇဂဟေ– ၌။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရန္တံ– သော။ မံ– ကို။ အဒ္ဒသာ– ပြီ။ ဒိသွာ– ကြောင့်။ ယေန– ၌။ အဟံ– သည်၊ (အတ္ထိ)၊ တေန– ထိုတပည့်တော်ရှိရာအရပ်သို့။ ဥပသင်္ကမိ– ပြီ။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ မံ– ကို။ ဧတံ– ကို။ အဝေါစ– ပြီ။ (ကိံ) “အာဝုသော အာနန္ဒ– န္ဒာ! အဇ္ဇတံ– ယနေ့ကို။ အဂ္ဂေ– အစကို၊ (ကတွာ– ပြု၍၊) [(တစ်နည်း) အဇ္ဇတဂ္ဂေ အဇ္ဇတဂ္ဂေ အဇ္ဇတဂ္ဂေ– ယနေ့ကို အစပြု၍၊] ဒါနိ– ၌။ အဟံ– သည်။ ဘဂဝတာ– ကို။ အညတြေဝ– ကြဉ်၍သာလျှင်လည်းကောင်း။ ဘိက္ခုသံဃေန– ကို။ အညတြ (ဧဝ)– လျှင်လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၁,၃၈၀ရှု၊] ဥပေါသထံ– ကိုလည်းကောင်း။ သံဃကမ္မဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ကရိဿာမိ– ပြုတော့မည်။” ဣတိ– ပြီ။ ဘဂဝါ– ရား! အဇ္ဇ၊ ဒေဝဒတ္တော– သည်။ သံဃံ– ကို။ ဘိန္ဒိဿတိ– လိမ့်မည်။ ဥပေါသထဉ္စ– ကို လည်းကောင်း။ သံဃကမ္မာနိ စ– သံဃကံတို့ကိုလည်းကောင်း။ ကရိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ သတ္ထာ– သည်၊
အဇ္ဇတဂ္ဂေ။ ။ ရူ- ၂၀အလို “အဇ္ဇ+အဂ္ဂေ”ဟု ဖြတ်၊ ယဝမဒစသောသုတ်၌ စ သဒ္ဒါဖြင့် တ,လာ၍ ပြီးစေရာ၏၊ “အဇ္ဇ- ယနေ့ကို၊ အဂ္ဂေ- ကို၊ (ကတွာ)”ဟု ပေးပါ၊ အဋ္ဌကထာဋီကာများအလို “အဇ္ဇတံ+အဂ္ဂေ”ဟု ဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၍ ပြီးစေရာ၏၊ အဇ္ဇတံ၌ တာပစ္စည်းသည် ဒေဝတာ၌ကဲ့သို့ သကတ္ထ၌ သက်သည်။ [အဇ္ဇတာတိ အဇ္ဇာတိ ပဒဿ ဝဍ္ဎနမတ္တံ ဟေတ္ထ တာသဒ္ဒေါ ယထာ “ဒေဝတာ”တိ၊ -သံဋီ- ၁, ၁၇၄၊ သီဋီသစ်၊၂၊၁၉၁။]
တစ်နည်း။ ။ “အဇ္ဇ+ဘာဝေါ အဇ္ဇတာ”ဟုလည်း ပြု၏၊ “ယနေ့ အရုဏ်တက်ချိန်မှ စ၍ နောက်နေ့အရုဏ်တက်အတွင်းသည် အဇ္ဇ, ယနေ့၌ ထင်ရှားရှိသည်၏ အဖြစ်ကို အဇ္ဇတာ(အဇ္ဇဘာဝ- ယနေ့၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ)”ဟု ဆို၏၊ အဇ္ဇတံ- ယနေ့၏အဖြစ်ကို၊ အဂ္ဂေ- ကို၊ (ကတွာ)”ဟု ပေးပါ၊ (သီဋီသစ်၊၂၊၁၉၁)၊ ဤနည်းကို ဆရာတို့ နှစ်သက် တော်မမူပါ။(ပါရာဘာ- ၂, ၈၀)
အဂ္ဂေ။ ။ အဂ္ဂေ၌ အံဝိဘတ်ကို တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ဧပြု၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာဧကဝုစ် အံဝိဘတ်မှ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ ယောဝိဘတ်ကို ဧပြု၊ (သီဋီသစ်၊၂၊၁၉၁)၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာအနက်၌ သ္မိံဝိဘတ်သက်၊ (သီဋီသစ်၊၂၊၂၅၉၊ ၃၃၂) (တစ်နည်း) ဒုတိယာဝိဘတ်မှ သတ္တမီဝိဘတ်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) “ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ(နီတိ- ၆၆၇)သုတ်ဖြင့် ဒုတိယာ ဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယော ဝိဘတ်သက်, ဧပြု၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါ အာဒိအနက်တည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၀]...
သုကရံ သာဓုနာ သာဓု, သာဓု ပါပေန ဒုက္ကရံ၊ ပါပံ ပါပေန သုကရံ, ပါပမရိယေဟိ ဒုက္ကရံ
သာဓုနာ– သူတော်ကောင်းသည်။ သာဓု– ကောင်းသောအမှုကို။ သုကရံ–လွယ်ကူစွာ ပြုအပ်၏။ ပါပေန– သူယုတ်မာသည်။ သာဓု– ကို။ ဒုက္ကရံ– ခဲယဉ်း သဖြင့် ပြုအပ်၏။ ပါပေန– သည်။ ပါပံ– မကောင်းမှုကို။ သုကရံ– ၏။ အရိယေဟိ–အရိယာသူတော်ကောင်းတို့သည်။ ပါပံ– ကို။ ဒုက္ကရံ– မပြုအပ်, မပြုနိုင်။ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၈၂ရှု၊] ဣတိ– ဤသို့။ ဣမံ ဥဒါနံ– ကို။ ဥဒါနေတွာ– ၍။ ”အာနန္ဒ! အတ္တနော– ၏။ အဟိတကမ္မံ နာမ– အကျိုးစီးပွားမရှိသော အလုပ်ကို၊ (စီးပွားမဲ့အလုပ်ကို)၊ သုကရံ– လွယ်ကူစွာ ပြုအပ်၏။ ဟိတကမ္မမေဝ– အကျိုးစီးပွားရှိသော အလုပ် ကိုသာ။ ဒုက္ကရံ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ပြုအပ်၏။ ဝါ– မပြု။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “သုကရာနိ၊ ပေ၊ ပရမဒုက္ကရ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
သုကရာနိ အသာဓူနိ, အတ္တနော အဟိတာနိ စ၊ ယံ ဝေ ဟိတဉ္စ သာဓုဉ္စ, တံ ဝေ ပရမဒုက္ကရံ
(ယာနိ ကမ္မာနိ– အကြင်အကုသိုလ်ကံတို့သည်၊) အသာဓူနိ– မကောင်းကုန် သည်လည်းကောင်း။ အတ္တနော– မိမိ၏။ အဟိတာနိ စ– စီးပွားမဟုတ်ကုန်သည် လည်းကောင်း၊ (ဟောန္တိ– ကုန်၏။ တာနိ ကမ္မာနိ– ထိုအကုသိုလ်ကံတို့ကို၊) သုကရာနိ– လွယ်ကူစွာ ပြုအပ်ကုန်၏။ ယံ– အကြင်ကုသိုလ်ကံသည်။ ဝေ– စင်စစ်။ ဟိတဉ္စ– စီးပွားသည်လည်းကောင်း။ သာဓု စ– ကောင်းမြတ်သည်လည်းကောင်း၊ (ဟောတိ– ၏၊) တံ– ထိုကုသိုလ်ကံကို။ ဝေ– စင်စစ်။ ပရမဒုက္ကရံ– အလွန်ခဲယဉ်းစွာ ပြုအပ်၏။
သုကရံ သာဓုနာ သာဓု။ ။ “အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတံ သာဓေတီတိ သာဓု” ဟု ပြု၍ သာဓုအရ အရှင်သာရိပုတြာစသော သာဝက, ပစ္စေကဗုဒ္ဓ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ, လောကိယသာဓု(လူသူတော်ကောင်း)တို့ကို ယူပါ၊ သူတော်ကောင်းသည် မိမိသူတစ်ပါး ၏ စီးပွားချမ်းသာကို ဆောင်ကြဉ်းပေးနိုင်သော အလုပ်ကောင်းကို အလွယ်တကူ ပြုနိုင်သည်၊- ဟူလို။ (ဥဒါနဋ္ဌ- ၂၈၉၊ သာရတ္ထ၊၃၊၄၁၅)
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၁]...
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကား။ ယာနိ ကမ္မာနိ– အကြင်အကုသိုလ်ကံတို့သည်၊ (အကြင်မကောင်းမှုတို့သည်)၊ အပါယသံဝတ္တနိကတ္တာယေဝ– အပါယ်၌ ဖြစ်စေ တတ်ကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်ပင်။ အသာဓူနိ စ– မကောင်းကုန်သည်လည်းကောင်း။ သာဝဇ္ဇာနိ စ– အပြစ်နှင့်တကွ ဖြစ်ကုန်သည်လည်းကောင်း။ ဝါ– အပြစ် ရှိကုန်သည်လည်းကောင်း။ အတ္တနော– ၏။ အဟိတာနိ စ– စီးပွားမဟုတ်ကုန် သည်လည်းကောင်း။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ တာနိ– ထိုမကောင်းမှုကို။ သုကရာနိ– လွယ် ကူစွာ ပြုအပ်ကုန်၏။ ပန– အဖို့တပါးကား။ သုဂတိသံဝတ္တနိကတ္တာ– သုဂတိ၌ ဖြစ်စေတတ်ကုန်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ အတ္တနော– ၏။ ဟိတဉ္စ– အစီးအပွား လည်းဖြစ်သော။ အနဝဇ္ဇတ္ထေန– အပြစ်မရှိသည်၏အဖြစ်ဟူသော အနက် သဘောကြောင့်။ သာဓုဉ္စ– ကောင်းသည်လည်းဖြစ်သော။ သုဂတိသံဝတ္တနိကေဉ္စဝ– သုဂတိ၌ ဖြစ်စေတတ်သည်လည်းဖြစ်သော။ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကဉ္စ– နိဗ္ဗာန် အကျိုးငှာ ဖြစ်သည်လည်းဖြစ်သော။ ဝါ– နိဗ္ဗာန်ကို ဖြစ်စေတတ်သည်လည်းဖြစ် သော၊ [နိဗ္ဗာနတ္ထာယ+သံဝတ္တတီတိ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကံ၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၈၉၊ သံ၊ဋီ-၂, ၄၂၈)၊ နိဗ္ဗာနံ+သံဝတ္တေတီတိ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကံ၊ (ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၅၈)၊] ယံ ကမ္မံ– အကြင် ကုသိုလ်ကံသည်၊ (အတ္ထိ)၊ တံ– ထိုကုသိုလ်ကံကို။ ပါစီနနိန္နာယ– အရှေ့အရပ်သို့
အပါယသံဝတ္တနိကတ္တာ။ ။ အပါယေ+သံဝတ္တေန္တီတိ အပါယသံဝတ္တနိကာ-အပါယ်၌ ဖြစ်စေတတ်သော အကုသိုလ်ကံ၁၁ပါးတို့၊ သံဝတ္တနိက၌ သံပုဗ္ဗဝတ္တုဓာတ် နောင် “တဗ္ဗာနီယာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် အနီယပစ္စည်းသက်၊ ဤကို ဣရဿ ပြု, ယကိုလည်း ကပြု၊(နိရယသံဝတ္တနိက -ဇာဋီ- ၂၂၊ ၅၃၈)၊ (တစ်နည်း) “ဘေဒနသံဝတ္တနိက”ကဲ့သို့ “သံဝတ္တန္တီတိ သံဝတ္တနာနိ၊ သံဝတ္တနာနိယေဝ သံဝတ္တနိကာနိ၊ [သွတ္ထ၌ ကပစ္စည်း၊] အပါယတ္ထာယ+သံဝတ္တနိကာနိ အပါယသံဝတ္တနိကာနိ- အပါယ်အကျိုးငှာ ဖြစ်သောအကုသိုလ်ကံတို့(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၂၊ ပါရာဘာ- ၄, ၁၃၄)”ဟုလည်းကောင်း, “အပါယံ+သံဝတ္တေန္တီတိ အပါယသံဝတ္တနိကာ- အပါယ်ဘဝကို ဖြစ်စေတတ်သော အကု သိုလ်ကံ၁၁ပါးတို့၊(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၂)”ဟုလည်းကောင်း ပြုနိုင်သေး၏၊ ထိုနောင် “အပါ- ယသံဝတ္တနိကာနံ+ဘာဝေါ အပါယသံဝတ္တနိကတ္တံ”ဟု ဆက်ပါ၊ ဤဟိတ်ပါဌ်ကို ကြည့် ၍ “သုကရာနိ...အဟိတာနိ”အရ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာကြဉ်သော အကုသိုလ်ကံ ၁၁ပါး တို့ကို ယူပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၂]...
ညွှတ်သော။ ဝါ– အရှေ့အရပ်သို့ စီးသော။ ဂင်္ဂါယ– ကို။ ဥဗ္ဗတ္တေတွာ– အထက်သို့ လည်စေ၍။ ဝါ– ပြောင်းပြန်စီးစေ၍။ ပစ္ဆာမုခကရဏံ– အနောက်သို့ မျက်နှာပြုခြင်း ကို၊ (နောက်သို့ မျက်နှာမူအောင်)၊ (အတိဒုက္ကရံ) ဝိယ– အလွန်ခဲယဉ်းစွာ ပြုအပ် သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) အတိဒုက္ကရံ– အလွန်ခဲ့ယဉ်းစွာ ပြုအပ်၏။ ဣတိ– ဂါထာ ဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ၊ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထုပြီးပြီ။
သံဃဘေဒပရိသက္ကနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- ကာလတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယော သာသနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကာလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ဧကာ– သော။ ဣတ္ထီ– သည်။ မာတုဋ္ဌာနေ– မိခင်၏အရာ၌။ ဌတွာ– တည်၍။ တံ ထေရံ– ကို။ ဥပဋ္ဌဟိ–ပြီ။ တဿာ– ထိုမိန်းမ၏။ ပဋိဝိဿကဂေဟေ– အိမ်နီးချင်းအိမ်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၃၃ရှု၊] မနုဿာ– တို့သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဗုဒ္ဓါ နာမ– တို့မည်သည်။ အဟော အစ္ဆရိယာ– ဩော်...အံ့ချီးထိုက်ပါ ပေကုန်စွ! ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟော မဓုရာ– ဩော်...ချိုမြိန်ကောင်း မြတ်ပါပေစွ!” ဣတိ– သို့။ ပသံသန္တိ– ချီးမွမ်းကုန်၏။ သာ ဣတ္ထီ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ သတ္ထု– ၏။ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ သောတုကာမာ– ၏။” ဣတိ– သို့။ တဿ– ထိုကာလထေရ်အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ သော– ထိုကာလထေရ်သည်။ “တတ္ထ– ထိုမြတ်စွာဘုရားထံသို့။ မာ ဂမိ– နှင့်။” ဣတိ– သို့။ တံ– ထိုမိန်းမကို။ နိဝါရေသိ– တားမြစ်ပြီ။ သာ– ထိုမိန်းမ သည်။ ပုနဒိဝသေ ပုနဒိဝသေပိ– နောက်နေ့နောက်နေ့၌လည်း။ ဣတိ– သို့။ ယာဝတတိယံ– ၃ကြိမ်တိုင်တိုင်။ တေန– ထိုကာလထေရ်သည်။ နိဝါရိယမာနာပိ–
ဥဗ္ဗတ္တေတွာ။ ။ ဥ- အထက်သို့+ဝတ္တေတွာ- လည်စေ၍၊ ဥသဒ္ဒါ ဥဒ္ဓကမ္မအနက်၊ ဝတု(ဝတ္တု)ဓာတ် အာဝတ္တန(လည်စေခြင်း)အနက်ဟော၊ “အထက်သို့ လည်စေခြင်း ဟူသည် ပြောင်းပြန် စီးစေခြင်းပင်
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၃]...
တားမြစ်အပ်ပါသော်လည်း။ သောတုကာမာဝ– သည်သာ။ အဟောသိ– ပြီ။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ သော– ထိုကာလထေရ်သည်။ ဧတံ– ထိုမိန်းမကို။ နိဝါရေသိ ပန– နည်း? ဣတိ– ဤကား အမေးတည်း။ ကိရ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ အဿ– ထိုကာလထေရ်၏။ ဝါ– မှာ။ “သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ မယိ– ၌။ ဘိဇ္ဇိဿတိ– အကြည်ညိုပျက်လိမ့်မည်။” ဣတိ ဧဝံ– ဤသို့ တွေးတောခြင်း သည်။ အဟောသိ– ပြီ၊ (တသ္မာ– ထိုကြောင့်။ နိဝါရေသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဤကား အဖြေတည်း၊) [ဣတိတစ်လုံးအကျေကြံ၊ ကိရကို ကာရဏအနက်ပေးခဲ့သည်၊ အနုဿဝနအနက်ယူ၍ “အဟောသိ ကိရ– ဖြစ်သတဲ့”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊] သာ– ထိုမိန်းမ သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဘုတ္တပါတရာသာ– စားအပ်ပြီးသော နံနက်စာရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဥပေါသထံ– ကို။ သမာဒိယိတွာ– ဆောက်တည်ပြီး၍။ “အမ္မ– သမီး! သာဓုကံ– စွာ။ အယျံ– ကို။ ပရိဝိသေယျာသိ– ပြုစုလော။” ဣတိ– ၍။ ဓီတရံ– ကို။ အာဏာပေတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အဿာ– ထို မိန်းမ၏။ ဓီတာပိ– သည်လည်း။ တံ ဘိက္ခုံ– ကို။ အာဂတကာလေ– ကြွလာရာ အခါ၌။ ပရိဝိသိတွာ– ၍။ “မဟာဥပါသိကာ– သည်။ ကုဟိံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တာ– သည်၊ (သမာနာ– သော်၊) “ဓမ္မဿဝနာယ– ငှာ။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂတာ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သော– ထိုကာလထေရ်သည်။ တံ– ထိုစကားကို။ သုတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ကုစ္ဆိယံ– ၌။ ဥဋ္ဌိတေန– ထသော၊ (ဖြစ်ပေါ်လာသော) ဍာဟေန–အပူသည်။ သန္တပ္ပမာနော– လွန်စွာပူလောင်စေအပ်သည်၊ (တစ်နည်း) ဍာဟေန–အပူကြောင့်။ သန္တပ္ပမာနော– လွန်စွာပူလောင်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဣဒါနိ– ၌။ သာ– ထိုဥပါသိကာမကြီးသည်။ မယိ– ၌။ ဘိန္နာ– အကြည်ညိုပျက်ပြီ။” ဣတိ– တွေး၍။ ဝေဂေန– အဟုန်ဖြင့်။ ဝါ– လျင်မြန်စွာ။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏမာနံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အယံ ဣတ္ထီ– သည်။ ဒန္ဓာ– ဉာဏ်နုံ့သည်၊ (ဉာဏ်ထိုင်းသည်)၊ (ဟုတွာ)၊ သုခုမံ– သော။ ဓမ္မကထံ– ကို။ န ဇာနာတိ– မသိနိုင်ပါ။ ဣမိဿာ– ဤမိန်းမအား။ ခန္ဓာဒိပဋိသံယုတ္တံ– ခန္ဓာအစရှိသည်တို့နှင့် စပ်ယှဉ်သော။ သုခုမံ– သော။ ဓမ္မကထံ– ကို။ အကထေတွာ– ၍။ ဒါနကထံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ သီလကထံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ကထေတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ထိုကာလ
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၄]...
ထေရ်၏။ အဇ္ဈာသယံ– အလိုကို။ ဝိဒိတွာ– ၍။ “တွံ– သည်။ ဒုပ္ပညော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပါပိကံ– ယုတ်ညံ့သော။ ဒိဋ္ဌိံ– အယူကို။ နိဿာယ– ၍။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ သာသနံ– ကို။ ပဋိက္ကောသသိ– တားမြစ်၏။ အတ္တဃာတာယေဝ– မိမိကိုယ်ကို သတ်ခြင်းငှာသာ။ ဝါယမသိ– အားထုတ်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ) “ယော သာသနံ၊ ပေ၊ ဖလ္လတီ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ယော သာသနံ အရဟတံ, အရိယာနံ ဓမ္မဇီဝိနံ၊ ပဋိက္ကောသတိ ဒုမ္မေဓော, ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပါပိကံ၊ ဖလာနိ ကဋ္ဌကဿေဝ, အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတိ။
ဒုမ္မေဓော– ပညာမရှိသော။ ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပါပိကံ– ယုတ်ညံ့ သော။ ဒိဋ္ဌိံ– အယူကို။ နိဿာယ– မှီ၍။ အရဟတံ– ပူဇော်အထူးကို ခံတော်မူထိုက် ကုန်သော။ အရိယာနံ– ကိလေသာတို့မှ ဝေးကွာတော်မူကုန်သော။ ဓမ္မဇီဝိနံ–တရားသဖြင့် အသက်မွေးလေ့ရှိတော်မူကုန်သော၊ [ဆန်းကြောင့် ဝီ၌ ရဿပြု ထားသည်၊] (ဗုဒ္ဓါနံ– ဘုရားရှင်တို့၏၊) သာသနံ– ဆုံးမကြောင်းဆုံးမရာ, သုံးဖြာ သော သာသနာတော်ကို၊ [သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသင်္ခါတံ တိဗ္ဗိဓံ သာသနံ၊ -ဓမ္မဋီ-၁၈၅၊] ပဋိက္ကောသတိ– တားမြစ်၏။ ကဋ္ဌကဿ– ဝါးပင်သည်။ ဖလာနိ– အသီးတို့ကို၊ (ဂဏှန္တော– ယူလသော်၊) အတ္တဃာတာယ– မိမိကို သတ် ခြင်းငှာ။ ဖလတိ ဣဝ– ဖြစ်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ။ သော– ထိုပညာမရှိသော ပုဂ္ဂိုလ် သည်၊) အတ္တဃာတာယ– ငှာ။ ဖလတိ– ဖြစ်၏။
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကား။ ဒုမ္မေဓော– ပညာမရှိသော။ ယော ပုဂ္ဂလော– သည်။ အတ္တနော– ၏။ သက္ကာရဟာနိဘယေန– ကောင်းစွာ ပြုအပ်သောလာဘ် ၏ ဆုတ်ယုတ်ခြင်းမှ ကြောက်ခြင်းကြောင့်။ ဝါ– ကောင်းမွန်စွာ ပြုစုပူဇော်ခြင်း၏ ဆုတ်ယုတ်ခြင်းမှ ကြောက်ခြင်းကြောင့်။ ပါပိကံ– ယုတ်ညံ့သော။ ဒိဋ္ဌိံ– အယူကို။ နိဿာယ– ၍။ “ဓမ္မံ ဝါ– ကိုလည်း။ သောဿာမ– ကုန်အံ့။ ဒါနံ ဝါ– ကိုသော်လည်း။ ဒဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တေ– ပြောသူတို့ကို။ ပဋိက္ကောသန္တော– တားမြစ် လသော်။ ဝါ– လျက်။ အရဟတံ– အပူဇော်ထူးကို ခံတော်မူထိုက်ကုန်သော။ အရိယာနံ– ကိလေသာတို့မှ ဝေးကွာတော်မူကုန်သော။ ဓမ္မဇီဝိနံဝ– တရားသဖြင့်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၅]...
အသက်မွေးလေ့ရှိတော်မူကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ သာသနံ– ကို။ ပဋိက္ကောသတိ– တားမြစ်၏။ တဿ– ထိုပညာမရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်၏။ တံ ပဋိက္ကောသနံ– ထိုတားမြစ် ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ပါပိကာ– ယုတ်ညံ့သော။ သာ စ ဒိဋ္ဌိ– ထိုအယူသည် လည်း။ ဝေဠုသင်္ခါတဿ– ဝါးဟုဆိုအပ်သော။ ကဋ္ဌကဿ– အပင်၏။ ဖလာနိ ဝိယ– အသီးတို့ကဲ့သို။ ဟောတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ကဋ္ဌကော– ဝါးပင်သည်။ ဖလာနိ– အသီးတို့ကို။ ဂဏှန္တော– ယူလသော်။ အတ္တဃာတာယ– မိမိကို သတ် ခြင်းငှာ။ ဖလ္လတိ ယထာ– ဖြစ်သကဲ့သို့။ အတ္တနော– မိမိကို။ ဃာတတ္ထမေဝ– သတ် ခြင်း (ဖျက်ဆီးခြင်း) အကျိုးငှာသာ။ ဖလတိ ယထာ– ဖြစ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ သောပိ– ထိုပညာမရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်လည်း။ အတ္တဃာတာယ– ငှာ။ ဖလ္လတိ– ဖြစ်၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့် ပြီးပြီ။
ကဋ္ဌကဿ။ ။ ကဋ္ဌကသဒ္ဒါသည် “ဝါးပင်, ထိုင်လောက်သောသစ်တုံး”တို့ကို ဟော ရာ ဤ၌ ဝါးပင်ကို ဟောသည်ဟု သိစေလို၍ “ဝေဠုသင်္ခါတဿ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဟောတိ” ဖြင့် “ဖလ္လတိ”၌ ဖလဓာတ်သည် နိဗ္ဗတ္တိအနက်, ဘေဒအနက်, အဗျတ္တသဒ္ဒအနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ နိဗ္ဗတ္တိအနက်ဟောဟု သိစေသည်၊ အချုပ်မှာ ဤ“တဿ ၊ပေ၊ ဟောတိ” ဟူသော ဝါကျဖြင့် “ကဋ္ဌကဿ ဖလ္လတိ”တို့၏ အန္တတ္ထကိုလည်းကောင်း, ဘုရားအဆုံး အမကို တားမြစ်ခြင်းနှင့် ယုတ်မာသောအယူ၏ ဝါးသီးနှင့် တူပုံကိုလည်းကောင်း ပြ သည်။
တသ္မာ...ဖလ္လတိ။ ။ “တသ္မာ...ဖလ္လတိ”ဝါကျဖြင့် “ဖလာနိ ကဋ္ဌကဿေဝ, အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတိ”ဟူသော ဂါထာပါဒပါ ပုဒ်တို့၏ ဗာဟျတ္ထ, ဝစနတ္ထတို့နှင့် အနက်ယောဇနာပုံ ပြသည်၊ ထိုတွင် “ကဋ္ဌကော”ဖြင့် “ကဋ္ဌကဿ”ဝယ် ကတ္တား (ပထမာ)အနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ကြောင်းကို ပြသည်၊ နိဒ္ဓါရဏေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် သက်ပါ၊ “ဂဏှန္တော”ဖြင့် ပါဌသေသ(ထည့်ပါဌ်)ကို ပြသည်၊ ဤအဖွင့်အတိုင်း ဂါထာနိဿယ ၌ ပေးခဲ့သည်၊ “ကဋိတဗ္ဗံ မဒ္ဒိတဗ္ဗန္တိ ကဋ္ဌံ၊(ကစ္စည်း- ၆၇၂)၊ ကဋတိ မဒ္ဒတီတိ ကဋ္ဌံ၊ [ကဋ+ဌ၊ -ရူ- ၄၂၀၊] ကသတိ ယာတိ ဝိနာသန္တိ ကဋ္ဌံ၊ [ကသ+ဌ၊ -မောဂ်- ၇, ၅၅၊] ကာသတေ အဂ္ဂိနာ ဒိဗ္ဗတေတိ ကဋ္ဌံ၊ [ကာသ+တ၊ တကို ဋ္ဌပြု, ကာ၌ ရဿပြု၊- ဓာန် ဋီ- ၅၄၈၊] ကဿတိ ဒိဗ္ဗတိ အနေနာတိ ကဋ္ဌံ၊(သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၉၇၊ ဥဏာဒိ- ၂, )၊ ကဋ္ဌံ ဣဝ ကဋ္ဌကော၊[ကဋ္ဌ+က၊ -ရူ- ၂၃၈၊]”ဟု ပြုပါ။
ပေးကြပုံ။ ။ သာမီအနက်ယူ၍ “(တဿ- ထိုပညာမရှိသောပုဂ္ဂိုလ်၏၊ တံ ပဋိ-
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၆]...
စ– သာဓကကား။ “ဖလံ ဝေ၊ ပေ၊ အဿတရိံ ယထာ”တိ– ဟူသော။ ဧတမ္ပိ– ဤစကားတော်ကိုလည်း။ ဝုတ္တံ– ပြီ။
ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တိ, ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠံ၊ သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ, ဂဗ္ဘော အဿတရိံ ယထာ
ဝေ– စင်စစ်။ ဖလံ– ငှက်ပျောသီးသည်။ ကဒလိံ– ငှက်ပျောပင်ကို။ ဟန္တိ ယထာ–သတ်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဖလံ– ဝါးသီးသည်။ ဝေဠုံ– ဝါးပင်ကို။ ဟန္တိ ယထာ–ကောင်း။ ဖလံ– ကျူသီးသည်။ နဠံ– ကျူပင်ကို။ ဟန္တိ ယထာ– ကောင်း။ ဂဗ္ဘော– ကိုယ်ဝန်သည်။ အဿတရိံ– အဿတိုရ်မြင်းမကို၊ (လားမကို)၊ ဟန္တိ ယထာ–ကောင်း။ သက္ကာရော– ကောင်းစွာ ပြုအပ်သောလာဘ်သည်။ ဝါ– ပူဇော်,သက္ကာရသည်။ ကာပုရိသံ– စက်ဆုတ်အပ်စွာ, ယုတ်မာသော ယောက်ျားကို။ ဟန္တိ– သတ်၏။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဥပါသိကာ– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သည်။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ကာလတ္ထေရဝတ္ထုပြီးပြီ။
ကာလတ္ထေရဝတ္ထု ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
က္ကောသနံ စ– ထိုတားမြစ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ပါပိကာ– သော။ သာ စ ဒိဋ္ဌိ– ထို အယူသည်လည်းကောင်း၊) ကဋ္ဌကဿ– ဝါးပင်၏။ ဖလာနိ ဣဝ– အသီးတို့ကဲ့သို့။ အတ္တဃာတာယ– ငှာ။ ဖလတိ– ၏”ဟုလည်း ပေးကြသည်။
အတ္တဃာတာယ ဖလ္လတိ။ ။ “အတ္တနော ဃာတတ္ထမေဝ”ဖြင့် “ဟနနံ ဃာတော၊ အတ္တနော+ဃာတော အတ္တဃာတော”ဟု ပြုရကြောင်းနှင့် တဒတ္ထသမ္ပဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီသက်ကြောင်းကို ပြသည်၊ “ဖလတိ”ဖြင့် “ဖလတိ”ဟု ဖြစ်သင့်လျက် ဆန်း စောင့်ခြင်းအကျိုးငှာ လ်ဒွေဘော်လာ၍ “ဖလ္လတိ”ဟု ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်။
အဿတရိံ။ ။ အထက်၌ သာရတ္ထ၊၃၊၄၁၄အတိုင်း ပေးသည်၊ အဿတိုရ်မြင်းမ တို့သည် ကိုယ်ဝန်ကြောင့် သေသည်ဟု လောက၌ မတွေ့ရ၊ ကင်းပုဇွန်, မြွေပွေးမတို့သာ ကိုယ်ဝန်ကြောင့် သေရ၏၊ ထိုကြောင့် ဤနေရာမျိုး၌ အဿတိုရ်(လား)မြင်းမကို မဟော၊ ကင်းပုဇွန်မ, မြွေပွေးမကို ဟောသည်ဟု စာဏကျနီတိဋီကာ, ဟိတောပဒေသ ဋီကာတို့၌ ဆို၏၊ ထိုအလို “အဿတရိံ- ကင်းပုဇွန်မကို၊ ဝါ- မြွေပွေးမကို”ဟု ပေး၊ ဓမ္မဘာ- ၁, ၅၆၂၊ ဓမ္မဘာ- ၂, ၄၂၄ရှု။(ဓာန်သျသစ်- ၂၅၉၊ဟိတောဋီ၊ စာဋီ- ၁၉)
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၇]...
၉-စူဠကာလဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တနာ ဟိ ကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠကာလံ– မည်သော။ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ မဟာကာလဝတ္ထုသ္မိံ– ၌။ ဝုတ္တနယေနေဝ– ဆိုအပ်ခဲ့သောနည်းဖြင့်သာ။ ဥမင်္ဂစောရာ– ဥမင်လိုဏ်ခေါင်းဖြင့် ခိုးသူတို့သည်။ ဝါ– ဥမင်လိုဏ်ခေါင်းဖောက်၍ ခိုးသူတို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၆၆ရှု၊] သာမိကေဟိ– တို့သည်။ အနုဗဒ္ဓါ– အစဉ်လိုက် အပ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ရတ္တိံ– ၌။ ဝိဟာရေ– ၌။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဝိဟာရာ– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ သာဝတ္ထိံ– သို့။ အာဂစ္ဆန္တဿ– လာ သော။ တဿ ဥပါသကဿ– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဘဏ္ဍိကံ– ကို။ ဆဍ္ဍေတွာ– ၍။ ပလာယိံသု– ကုန်ပြီ။ မနုဿာ– တို့သည်။ တံ– ထိုဥပါသကာကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အယံ– ဤသူသည်။ ရတ္တိံ– ၌။ စောရကမ္မံ– ခိုးသူ၏အလုပ်ကို။ ဝါ– ခိုးမှုကို။ ကတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏန္တော ဝိယ– နာသူသည်ကဲ့သို့။ စရတိ– ၏။ နံ– ထိုသူကို။ ဂဏှထ–ဖမ်းယူကြလော။” ဣတိ– ပြော၍။ တံ– ထိုဥပါသကာကို။ ပေါထယိံသု– ထုရိုက် ကုန်ပြီ။ ကုမ္ဘဒါသိယော– အိုးထိန်းသည်၏ ကျွန်မတို့သည်၊ (အိုးလုပ်သမတို့ သည်)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၉ရှု၊] ဥဒကတိတ္ထံ– ရေချိုးဆိပ်သို့။ ဂစ္ဆမာနာ– သော်။ တံ– ထိုဥပါသကာကို။ ဒိသွာ– ၍။ “သာမိ– တို့! အပေထ– ဖယ်ကြပါ။ အယံ– ဤဥပါ သကာသည်။ ဧဝရူပံ– ဤသို့သဘောရှိသော ခိုးမှုကို။ န ကရောတိ– မပြုပါ။” ဣတိ– ပြော၍။ တံ– ထိုဥပါသကာကို။ မောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုဥပါသကာ သည်။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ဝါ– ကို။ မနုဿေဟိ– တို့
သာမိ။ ။ “အပေထ”ကို ထောက်၍ “သာမိ”သည် အာလုပ်ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ် ဆုံးသော ပုဒ်တည်း၊ သာမီနောင် ယောဝိဘတ်ကိုချေ, ဤကို ရဿပြု၍ ပြီးသည်၊ “သံ+ဧတေသံ အတ္ထီတိ သာမီ”ဟု ပြုပါ၊ သနောင် အာမီပစ္စည်းသက်၊ [သ+အာမီ၊- မောဂ်- ၄, ၉၀၊] (တစ်နည်း) သံနောင် ဤပစ္စည်းသက်၊ (သံ+ဤ)၊ နီတိ- ၅၂၇သုတ်ဖြင့် ဤပစ္စည်းကြောင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ,ပြု၊ နောက်မ,ကြောင့် သ၏ အ,ကို အာဒီဃပြု၊ ဤကို ရဿပြုလျှင် “သာမိ”ဟု ဖြစ်သည်၊ (နီတိသုတ္တ- ၁၁၂)၊ မူရင်းကာရန်မှာ ဤ-ကာရန္တ ဖြစ်သည်၊ ဒဏ္ဍီကဲ့သို့ ရုပ်စဉ်ပါ၊ (နီတိပဒ- ၂၅၇၊ ၂၅၈)၊ ယနေ့ခေတ်၌ကား “ပညာသာမိ, ဓမ္မသာမိ”ဟု ဣကာရန္တဖြင့်သာ ဘွဲ့နာမည်မှည့်ကြသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၈]...
သည်။ နာသိတော– ဖျက်ဆီးအပ်သည်၊ (ရိုက်နှက်အပ်သည်)၊ အမှိ– ၏။ မေ– သည်။ ကုမ္ဘဒါသိယော– တို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဇီဝိတံ– ကို။ လဒ္ဓံ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တထာဂတဿ– အား။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! စူဠကာလဥပါသကော– သည်။ ကုမ္ဘဒါသိယော– တို့ကို။ နိဿာယ စေဝ– မှီ၍လည်းကောင်း။ ဝါ– မှီရသောကြောင့်လည်းကောင်း။ အတ္တနော– ၏။ အကရဏဘာဝေန စ– ပြုခြင်းမရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း။ ဝါ– မပြုသည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း။ ဇီဝိတံ– ကို။ လဘိ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ ဣမေ သတ္တာ နာမ– တို့မည်သည်။ အတ္တနာ– ကိုယ်တိုင်။ ပါပကမ္မံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ နိရယာဒီသု– ငရဲအစရှိသည်တို့၌။ အတ္တနာဝ– ကိုယ်တိုင်သာလျှင်။ ကိလိဿန္တိ– ညစ်နွမ်းရကုန်၏။ ပန– သုက္ကပက္ခကား။ ကုသလံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ သုဂတိေဉ္စဝ– ကောင်းသောဘဝသို့လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗာနဉ္စ– သို့လည်းကောင်း။ ဂစ္ဆန္တာ– ကုန် လျက်။ အတ္တနာဝ– ကိုယ်တိုင်သာလျှင်။ ဝိသုဇ္ဈန္တိ– စင်ကြယ်ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အတ္တနာ ဟိ၊ ပေ၊ ဝိသောဓယေ” တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပံ, အတ္တနာ သံကိလိဿတိ၊ အတ္တနာ အကတံ ပါပံ, အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ သုဒ္ဓီ အသုဒ္ဓိ ပစ္စတ္တံ, နာညော အညံ ဝိသောဓယေ
(ယေန– အကြင်သူသည်၊) အတ္တနာ– ကိုယ်တိုင်။ ပါပံ– မကောင်းမှုကို။ ကတံ–ပြုအပ်ပြီ၊ (သော– ထိုသူသည်၊) အတ္တနာ ဟိ (အတ္တနာ ဧဝ)– ကိုယ်တိုင်သာလျှင်။ သံကိလိဿတိ– (အပါယ်လေးပါး၌) ညစ်နွမ်းရ၏၊ (ယေန– သည်၊) အတ္တနာ– ကိုယ်တိုင်။ ပါပံ– ကို။ အကတံ– မပြုအပ်၊ (သော– သည်၊) အတ္တနာဝ– ကိုယ်တိုင် သာလျှင်။ ဝိသုဇ္ဈတိ– စင်ကြယ်၏။ သုဒ္ဓိ– စင်ကြယ်ကြောင်းဖြစ်သော ကုသိုလ်ကံ သည်လည်းကောင်း။ အသုဒ္ဓိ– စင်ကြယ်ကြောင်းမဟုတ်သော အကုသိုလ်ကံ သည်လည်းကောင်း။ ပစ္စတ္တံ– မိမိ၌သာ၊ (ပစ္စတိ– အကျိုးပေး၏၊) အညော– အခြား သူသည်။ အညံ– အခြားသူကို။ န ဝိသောဓယေ– မစင်ကြယ်စေနိုင်
...[စာမျက်နှာ- ၁၅၉]...
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– နက်ကား။ ယေန– အကြင်သူသည်။ အတ္တနာ– ကိုယ် တိုင်။ အကုသလကမ္မံ– ကို။ ကတံ– သည်။ ဟောတိ– ၏။ သော– သည်။ စတူသု– ကုန်သော။ အပါယေသု– တို့၌။ ဒုက္ခံ– ကို။ အနုဘဝန္တော– လျက်။ အတ္တနာဝ– ကိုယ်တိုင်သာလျှင်။ သံကိလိဿတိ– ညစ်နွမ်းရ၏။ ပန– သုက္ကပက္ခကား။ ယေန– သည်။ အတ္တနာ– သည်။ ပါပံ– ကို။ အကတံ– မပြုအပ်။ သော– သည်။ သုဂတိဉ္စေဝ– သို့လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗာနဉ္စ– သို့လည်းကောင်း။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ အတ္တနာဝ– သာ လျှင်။ ဝိသုဇ္ဈတိ– စင်ကြယ်၏။ ကုသလကမ္မသင်္ခါတာ– ကုသိုလ်ကံဟု ဆိုအပ် သော။ သုဒ္ဓိ စ– စင်ကြယ်ကြောင်းဖြစ်သော တရားသည်လည်းကောင်း။ ဝါ–စင်ကြယ်သော တရားသည်လည်းကောင်း။ အကုသလကမ္မသင်္ခါတာ– သော။ အသုဒ္ဓိ စ– စင်ကြယ်ကြောင်းမဟုတ်သော တရားသည်လည်းကောင်း။ ဝါ–
အတ္တနာ သံကိလိဿတိ။ ။ “အတ္တနာ”၌ တတိယာဝိဘတ်သည် ပဌမာအနက်, (တစ်နည်း) ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဖြစ်သည်ဟု ဓမ္မဋီ ဆို၏၊ ထိုတွင် ကြိယာဝိသေသနအနက်သာ ကောင်း၏၊ “သံကိလိဿတိ”၏ ကတ္တားကို “သော”ဟု ထည့်ဖွင့်ပုံကို ထောက်လျှင် “အတ္တနာ” သည် ကတ္တားမဟုတ်ကြောင်း ထင်ရှား၏၊ ထိုကြောင့် ပဌမာ အနက်ကား မကောင်းပါ။ [အတ္တနာတိ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ၊ အတ္တာတိ အတ္ထော၊ ဝိသေသနတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ၊ တေန ပရံ နိဝတ္တေတိ၊ -ဓမ္မဋီ- ၁၈၅။]
သံကိလိဿတိ။ ။ ဒိဝါဒိ ကိလိသဓာတ်သည် ဥပတာပ(ပူလောင်ခြင်း), မလီန (ညစ်နွမ်းခြင်း)တို့ကို ဟောနိုင်ရာ သုက္ကပက္ခ၌ “ဝိသုဇ္ဈတိ”ကို ထောက်က စင်ကြယ်ခြင်း ၏ ဆန့်ကျင်ဖက်ဖြစ်သော ညစ်နွမ်းခြင်းသာ ဖြစ်သင့်သောကြောင့် ဤ၌ မလီန(ညစ် နွမ်းခြင်း)အနက်သာ ဖြစ်သင့်သည်။
သုဒ္ဓိ။ ။ “ကုသလကမ္မသင်္ခါတာ”ဖြင့် “သင်္ခါတသဒ္ဒါ, ရှိလေရာ, သရုပ်သာထွက်မြဲ” အရ သုဒ္ဓိ၏ အရကို ပြသည်၊ သုဒ္ဓိ၌ စင်ကြယ်သူကား အတ္တနာ(မိမိတည်း)၊ ကုသိုလ် ကံကား စင်ကြယ်ကြောင်းတည်း၊ ထိုကြောင့် “သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဒ္ဓိ- စင်ကြယ် ကြောင်းကုသိုလ်ကံ၊(သာရတ္ထ၊၂၊၄၁၉၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၇၃)”ဟု ပြုပါ၊ ကုသိုလ်ကံသည် ဖြူစင်သောကြောင့် “သုဇ္ဈတီတိ သုဒ္ဓိ- စင်ကြယ်သော ကုသိုလ်ကံ၊ (ဝိမတိ၊၁၊၃၃၈)”ဟု ကတ္တုသာဓ်ပြုလျှင်လည်း သင့်သည်သာ၊ အသုဒ္ဓိကိုကား “န+သုဒ္ဓိ အသုဒ္ဓိ- စင်ကြယ် ကြောင်းမဟုတ်သော အကုသိုလ်ကံ၊ ဝါ- မစင်ကြယ်သော အကုသိုလ်ကံ”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၀]...
မစင်ကြယ်သော တရားသည်လည်းကောင်း။ ကာရကသတ္တာနံ– ပြုလုပ်သော သတ္တဝါတို့၏။ ပစ္စတ္တံ အတ္တနိယေဝ– မိမိသန္တာန်၌သာလျှင်။ ဝိပစ္စတိ– အကျိုး ပေး၏။ အညော– သော။ ပုဂ္ဂလော– သည်။ အညံ– သော။ ပုဂ္ဂလံ– ကို။ န ဝိသောဓယေ နေဝ ဝိသောဓေတိ– မစင်ကြယ်စေနိုင်။ န ကိလေသေတိ– မညစ်နွမ်းစေနိုင်။ ဣတိ၊ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ၊ ဒေသနာဝသာနေ။ စူဠကာလော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ၊ ဣတိ– စူဠကာလဥပါသကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
စူဠကာလဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၀-အတ္တဒတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အတ္တဒတ္ထန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တဒတ္ထတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ သတ္ထာရာ– သည်။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ– ပရိနိဗ္ဗာန် စံတော်မူခါနီးအခါ၌။ “ဘိက္ခဝေ! အဟံ– သည်။ ဣတော– ဤလမှ။ စတုမာသ–
ပစ္စတ္တံ။ ။ “အတ္တနီတိ ပစ္စတ္တံ”ဟု ဝိဘတျတ္ထအဗျယီဘောဝိဂြိုဟ်ပြုစေလို၍ “အတ္တနိယေဝ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပစ္စတ္တံ- မိမိ၌”ဟု အနက်ပေးရသည်၊ သတ္တမီအနက်၌ ဒုတိယာ သက်၊ (တစ်နည်း) သ္မိံဝိဘတ်သက်၊ “အံဝိဘတ္တီန”စသောသုတ်ဖြင့် အံဝိဘတ်, သ္မိံ ဝိဘတ်တို့ကို အံပြုပါ။(မောဂ်နိ- ၁, ၃၇၀၊ ၃၇၂၊ ကစ်ဘာ- ၂, ၅၈၊ ရူဘာ- ၁, ၅၄၈)
အခြားနည်းများ။ ။ “အတ္တာနံ အတ္တာနံ ပတိ ပစ္စတ္တံ- မိမိ၌၊ ဝိစ္ဆတ္ထအဗျယီဘော၊ (ရူ- ၁၈၁၊ နီတိသုတ္တ- ၁၈၆)၊ “အတ္တာနံ အတ္တာနံ ပတိ- မိမိ၌ မိမိ၌၊ (မောဂ်နိ- ၁, ၃၇၉၊ ရူဘာ- ၁, ၅၄၈)၊ အတ္တာနံ အတ္တာနံ- ကိုယ်တိုင်း ကိုယ်တိုင်း၊ ပတိ- နှံ့၍ဖြစ်၏၊ (နီတိသုတ္တနိ- ၁, ၄၄၅)”ဟု ဝိဂြိုဟ်ဝါကျကိုပေး၊ (တစ်နည်း) ပတိ ပတိ အတ္တာနံ ပစ္စတ္တံ၊(နီတိသုတ္တ- ၁၈၆)၊ “အတ္တာနံ- ကိုယ်တိုင်း၊ ပတိ- နှံ့၍ နှံ့၍ ဖြစ်၏”ဟုပေး၊ (နီတိသုတ္တနိ- ၁, ၄၄၅)၊ (တစ်နည်း) အတ္တနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တံ ပဝတ္တာ ဝါတိ ပစ္စတ္တံ၊ (နိဒီ- ၂၁၈)၊ (တစ်နည်း) အတ္တာနံ+ပဋိစ္စ ပဝတ္တန္တိ ပစ္စတ္တံ၊(နေတ္တိဋီသစ်- ၂၇၃၊ ၅၃၅၊ နီဘာ- ၄, ၁၃၅)၊ ဤသို့ ဝိဂြိုဟ်အမျိုးမျိုးပြုရသော်လည်း သမာသ်ပြီးသောအခါ အရာ အားလျော်စွာ နာ -သ- သ္မိံဝိဘတ်သက်၍ အံပြုကာ “ပစ္စတ္တံ- မိမိသည်, မိမိ၏, မိမိ၌”ဟု ထိုက်သလို အနက်ပေးရသည်။(ဗာဋီသစ်- ၁၈၇၊ မောဂ်နိ- ၁, ၃၇၀၊ ၃၇၂၊ ၃၇၉၊ ကစ်ဘာ- ၂, ၅၈၊ ရူဘာ- ၁, ၅၄၈)
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၁]...
စ္စယေန– ၄လလွန်ရာအခါ၌။ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ– တော့မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ ဥပ္ပန္နသံဝေဂါ– ဖြစ်သော ထိတ်လန့်ကြောင်း သဟောတ္တပ္ပဉာဏ်ရှိကုန် သည်။ ဝါ– ဖြစ်သော သံဝေဂရှိကုန်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၈၁ရှု၊] သတ္တသတာ– ၇ရာအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ပုထုဇ္ဇနာ– ပုထုဇဉ်ဖြစ်ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– ကို။ အဝိဇဟိတွာ– မစွန့်မူ၍။ ”အာဝုသော! ကိံ– သို့။ ကရိဿာမ နု ခေါ– ပြုကြမည်နည်း?” ဣတိ– သို့။ သမ္မန္တယမာနာ– တိုင်ပင်ကုန် လျက်။ ဝိစရန္တိ– လှည့်လည်နေကုန်၏။ အတ္တဒတ္ထတ္ထေရော ပန– သည်ကား။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သတ္ထာ– သည်။ စတုမာသစ္စယေန– ၌။ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ ကိရ– တော့မည်တဲ့။ အဟဉ္စ– သည်လည်း။ အဝီတရာဂေါ– မကင်းသေးသော ရာဂရှိ သည်။ အမှိ– ၏။ သတ္ထရိ– သည်။ ဓရမာနေယေဝ– သက်တော်ထင်ရှားရှိစဉ်ပင်။ အရဟတ္တတ္ထာယ– ငှာ။ ဝါယမိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ န ဂစ္ဆတိ– မသွား။ အထ– ၌။ နံ– ထိုအတ္တဒတ္ထထေရ်ကို။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ “အာဝုသော! ကသ္မာ– ကြောင့်။ တွံ– သည်။ အမှာကံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ နေဝ အာဂစ္ဆသိ– မလာသနည်း? ကိဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခုကို။ န မန္တေသိ– မတိုင် ပင်သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ နေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အယံ– သည်။ ဧဝံ နာမ– ဤမည်သောသဘောကို။ ကရောတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာရောစယိံသု– ကုန်ပြီ။ သော– ကို။ သတ္ထာရာပိ– သည်လည်း။ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ ကရောသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘန္တေ! တုမှေ– တို့သည်။ စတုမာသစ္စယေန– ၌။ ပရိနိဗ္ဗာယိဿထ ကိရ– မူကုန်မည်တဲ့။ အဟံ– သည်။ တုမှေသု– တို့သည်။ ဓရန္တေသုယေဝ– ကုန်စဉ်ပင်။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ– ငှာ။ ဝါယမိဿာမိ–မည်။” ဣတိ– ကြံခဲ့ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– အား။ သာဓုကာရံ– သာဓုဟု ပြုအပ် သော အသံကို။ ဝါ– ကောင်းချီးကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၂၁ရှု၊] ဒတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ယဿ– အကြင်ရဟန်း၏။ မယိ– ၌။ သိနေဟော– ချစ်ခင်လေးစားခြင်းသည်။ အတ္ထိ– ၏။ တေန– ထိုရဟန်းသည်။ အတ္တဒတ္ထေန ဝိယ– သည်ကဲ့သို့။ ဘဝိတုံ–ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။ ဟိ– မှန်၊ (တစ်နည်း) ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ ဂန္ဓာဒီဟိ– နံ့သာ အစရှိသည်တို့ဖြင့်။ ပူဇေန္တာ– ပူဇော်သူတို့သည်။ ဝါ– ကုန်လသော်။ မံ– ကို။ န ပူဇေန္တိ– မပူဇော်ကုန်၊ (ပူဇော်သည် မမည်ကုန်)၊ ပန– အနွယကား။ ဓမ္မာနုဓမ္မ–
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၂]...
ပဋိပတ္တိယာ– လောကုတ္တရာတရား၉-ပါးအား လျော်သော အကျင့်ဖြင့်၊ (ပူဇေန္တာ– တို့သည်။ ဝါ– ကုန်လသော်) မံ– ကို။ ပူဇေန္တိ– ကုန်၏၊ (ပူဇော်သည် မည်ကုန်၏)၊ တသ္မာ– ကြောင့်။ အညေနပိ– အခြားသောရဟန်းသည်လည်း။ အတ္တဒတ္ထသဒိသေနေဝ– အတ္တဒတ္ထနှင့် တူသူသည်သာလျှင်။ ဘဝိတဗ္ဗံ– ရာ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အတ္တဒတ္ထံ၊ ပေ၊ သိယာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အတ္တဒတ္ထံ ပရတ္ထေန, ဗဟုနာပိ န ဟာပယေ၊ အတ္တဒတ္ထမဘိညာယ, သဒတ္ထပသုတော သိယာ
အတ္တဒတ္ထံ– မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားကို။ ဗဟုနာပိ– များစွာလည်းဖြစ်သော။ ပရတ္ထေန– သူတစ်ပါး၏ အကျိုးစီးပွားကြောင့်။ ဝါ– ဖြင့်။ န ဟာပယေ– မဆုတ်ယုတ် စေရာ။ အတ္တဒတ္ထံ– ကို။ အဘိညာယ– သိ၍။ သဒတ္ထပသုတော– မိမိဥစ္စာဖြစ်သော အကျိုးစီးပွား၌ လေ့ကျက်အားထုတ်သူသည်။ သိယာ– ဖြစ်ရာ၏။
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကား။ တာဝ– ရှေးဦးစွာ။ ဂိဟိဘူတော– လူဖြစ်၍ ဖြစ် သူသည်။ ကာကဏိကမတ္တမ္ပိ– တစ်ချင်ရွေး (တစ်ရွေးသား) မျှလည်းဖြစ်သော။ အတ္တနော– ၏။ အတ္ထံ– အကျိုးစီးပွားကို။ သဟဿမတ္တေနာပိ– တစ်ထောင် အတိုင်းအရှည်ရှိသည်လည်းဖြစ်သော။ ပရဿ– ၏။ အတ္ထေန– အကျိုးစီးပွား ကြောင့်။ န ဟာပယေ– မဆုတ်ယုတ်စေရာ။ ဟိ– မှန်။ အဿ– ထိုလူ၏။ ကဏိကမတ္တေနာပိ– တစ်ချင်ရွေးမျှလည်းဖြစ်သော။ အတ္တဒတ္ထောဝ– မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားသည်သာ။ ခါဒနီယံ ဝါ– ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဘောဇနီယံ ဝါ–
အတ္တနော အတ္ထံ။ ။ “အတ္တနော+အတ္ထံ”ဖြင့် “အတ္တနော+အတ္ထော အတ္တဒတ္ထော” ဟု ပြုရန်ပြသည်၊ “သဟဿမတ္တေနပိ”ဖြင့် “ဗဟုနာပိ”အရ အများဟူသည် တစ်ထောင် လောက် များသည်(ထောင်ပေါင်းများစွာ)- ဟူလို
ကာကဏိကမတ္တေနာပိ။ ။ ဤပုဒ်သည် “အတ္တဒတ္ထော”၏ ဝိသေသနတည်း၊ ဝိဘတ်မတူသော်လည်း “သင်္ဂဟိတေန အသင်္ဂဟိတံ”၌ “သင်္ဂဟိတေန”ကဲ့သို့ “ကာကဏိကမတ္တေန”၌ နာဝိဘတ်ကို ကတ္တရိ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ပထမာ(တုလျာဓိကရဏ ဝိသေသန)အနက်၌ သက်ပါ၊ “ကာကဏိကမတ္တော(သျာ၊ က)”ဟူသော မူကွဲပါဌ်နှင့် “ကာကဏိကမတ္တမ္ပိ အတ္တနော အတ္ထံ”အဖွင့်ကို ထောက်လျှင်လည်း “အတ္တဒတ္ထော”၏
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၃]...
ကိုသော်လည်းကောင်း။ နိပ္ဖာဒေယျ– ပြီးစီး (ပြည့်စုံ) စေရာ၏။ ပရတ္ထော– သူတစ် ပါး၏ အကျိုးစီးပွားသည်၊ (ခါဒနီယံ ဝါ– လည်းကောင်း။ ဘောဇနီယံ ဝါ– လည်းကောင်း။ န နိပ္ဖာဒေယျ– မပြီးစီး (မပြည့်စုံ) စေနိုင်ရာ)၊ ပန– ဆက်။ ဣဒံ– ဤအတ္တ ဒတ္ထံစသော ဂါထာပုဒ်ကို။ ဧဝံ– ဤဆိုအပ်ခဲ့သော အခြင်းအရာအားဖြင့်။ အကထေတွာ– မဟောမူ၍၊ (ဟောတော်မူလိုရင်း မဟုတ်မူ၍)၊ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန– ပဓာနဖြစ်သော ကမ္မဋ္ဌာန်းအားဖြင့်။ ဝါ– ကမ္မဋ္ဌာန်းကို ပဓာနပြုသဖြင့်၊ (ကမ္မဋ္ဌာန်း ကို အကြောင်းရင်းပြုသဖြင့်)၊ ကထိတံ– ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ “အတ္တဒတ္ထံ– မိမိ ၏ အကျိုးစီးပွားကို။ န ဟာပေမိ– မဆုတ်ယုတ်စေအံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဘိက္ခုနာ နာမ– သည်။ သံဃဿ– ၏။ ဝါ– ၌၊ [ရှေ့နည်း“စေတိယပဋိသင်္ခရဏာဒိကိစ္စံ, ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တံ”တို့၌စပ်၊ နောက်နည်း ဥပ္ပန္နံ၌စပ်၊] ဥပ္ပန္နံ– သော။ စေတိယပဋိသင်္ခရဏာဒိကိစ္စံ ဝါ– စေတီတော်ကို ပြုပြင်ခြင်းအစရှိသော ကိစ္စကိုလည်းကောင်း။ ဥပဇ္ဈာယာဒိဝတ္တံ ဝါ– ဥပဇ္ဈာယဝတ်အစရှိသော ဝတ်ကိုလည်းကောင်း။ န ဟာပေတဗ္ဗံ–ဝိသေသနဖြစ်ကြောင်း ထင်ရှား၏၊ ထိုမူကွဲအတိုင်းရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်။ (မူလဋီ-၃, ၅။ ဓာတုမူလဋီနိ– ၃၁၄) [ကာကဏိကကို ဓမ္မဘာ-၂, ၂၇၄ ရှုပါ။] ဆက်ဦးအံ့– တုလျာဓိကရဏဝိသေသနနှင့် တုလျာဓိကရဏဝိသေသသျတို့သည် များသောအားဖြင့် လိင်, ဝုစ်, ဝိဘတ် တူ၏၊ သို့သော် “ပညာ ဓနံ– ပညာတည်းဟူသော ဥစ္စာ၊ (လိင်မတူ)၊ ကုရူသု ဇနပဒေ၊ (ဝုစ်မတူ)၊ ဝီသတိ စိတ္တာနိ– ၂၀,သော စိတ်တို့၊ (လိင်,ဝုစ်မတူ)၊ သင်္ဂဟိတေန အသင်္ဂဟိတံ၊ (ဝိဘတ်မတူ) [သင်္ဂဟိတေန– စက္ခာယတန အစရှိသော တရားသည် ခန္ဓာဖြင့် သိမ်းယူရေတွက်အပ်သော။ အသင်္ဂဟိတံ– အာ ယတန ဓာတ်တို့ဖြင့် မသိမ်းယူမရေတွက်အပ်သော စက္ခာယတနကြဉ်သော ရုပ် သတ္တဝီသကို၊]”စသည်တို့၌ လိင်, ဝုစ်, ဝိဘတ်မတူသည်ကိုလည်း အနည်းငယ် တွေ့ ရသေး၏။ (ဘေဒ၊ ဘေဒဋီ၊ ဘေဒဒီ၊ ဘေဒအနုဒီ၊ ဘေဒဘာ-၁၉၅)
ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန။ ။ သီသသဒ္ဒါသည် ပဓာနအနက်ကို ဟော၏၊(မဓုဋီ၊၁၊၁၃၆)၊ “သီသံ ဝိယာတိ သီသံ- ဦးခေါင်းသဖွယ် လိုရင်းပဓာနဖြစ်သော(မြတ်သော) ကမ္မဋ္ဌာန်း၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ စ+တံ+သီသံ စာတိ ကမ္မဋ္ဌာနသီသံ- လိုရင်းပဓာနဖြစ်သော ကမ္မဋ္ဌာန်း၊ (ဝိသေသနပရပဒကမ္မဓာရည်း)၊ ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ တတိယာသက်ပါ။ [ကမ္မ- ဋ္ဌာနသီသေနာတိ ကမ္မဋ္ဌာနေန သီသဘူတေန၊ တံ ဥတ္တမင်္ဂံ(ဦးခေါင်းသဖွယ်ဖြစ်သော) ပဓာနံ(ပြဌာန်းသော) ကာရဏံ ကတွာ၊- ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၂၀၃။]
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၄]...
မယုတ်လျော့စေထိုက်၊ (မလစ်ဟင်းစေထိုက်)၊ ဟိ– မှန်။ အာဘိသမာစာရိကဝတ္တံ– လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော အကျင့်၌ ဖြစ်သော (ပါဝင်သော) ဝတ်ကြီး,ဝတ် ငယ်ကို။ ဝါ– လွန်ကဲမြင့်မြတ် ဖြည့်ကျင့်အပ်သော ဝတ်ကြီးဝတ်ငယ်ကို။ ပူရေန္တောယေဝ– ဖြည့်ကျင့်သော်သာ။ ဝါ– ဖြည့်ကျင့်မှသာ။ အရိယဖလာဒီနိ– အရိယာ ဖိုလ်အစရှိသည်တို့ကို။ သစ္ဆိကရောတိ– မျက်မှောက်ပြုနိုင်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်၊
အာဘိသမာစာရိကဝတ္တံ။ ။ သမာစရိတဗ္ဗောတိ သမာစာရော၊ အဘိဝိသိဋ္ဌော ဥတ္တမော+သမာစာရော အဘိသမာစာရော- လွန်ကဲမြင့်မြတ်သောအကျင့်၊ အဘိသမာစာရေ+ဘဝံ အာဘိသမာစာရိကံ- လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော အကျင့်၌ ဖြစ်သော (ပါဝင်သော) ကျင့်ဝတ်၊ [အဘိသမာစာရ+ဏိက၊ -အံဋီ- ၃, ၁၄၂၊] (တစ်နည်း) အဘိသမာစာရောဝ အဘိသမာစာရိကံ- ထူးကဲမြင့်မြတ် ဖြည့်ကျင့်အပ်သော ကျင့်ဝတ်၊ ဏိကပစ္စည်း သွတ္ထ၊ (တစ်နည်း) အဘိသမာစာရံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တံ အာဘိသမာစာရိကံ-လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော မဂ်ဖိုလ်သီလကို အကြောင်းပြု၍ ပညတ်အပ်သောကျင့်ဝတ်၊ (တစ်နည်း) အဓိကော+သမာစာရော အဘိသမာစာရော၊ အဘိသမာစာရေ+နိယုတ္တံ အာဘိသမာစာရိကံ- လွန်ကဲမြင့်မြတ်သောအကျင့်၌ ယှဉ်သောကျင့်ဝတ်၊ (တစ်နည်း) အဘိသမာစာရော+ပယောဇနံ ဧတဿာတိ အာဘိသမာစာရိကံ- လွန်ကဲမြင့်မြတ် သော မဂ်ဖိုလ်သီလဟူသော အကျိုးရှိသောကျင့်ဝတ်
ကာရဏူပစာရ။ ။ ပါရာဇိကစသော သီလကဲ့သို့ ရှောင်ကြဉ်ရမည့် ဝါရိတ္တသီလ မဟုတ်ဘဲ ခန္ဓကဝတ်၌ လာသော ဖြည့်ကျင့်ရမည့် စာရိတ္တသီလကို ဆိုလိုသည်၊ အကြောင်းဖြစ်သော အာဘိသမာစာရိကဝတ်ဖြည့်ကျင့်ခြင်း၏ အမည်ကို အကျိုးဖြစ် သော အရိယာဖိုလ်ကို မျက်မှောက်ပြုခြင်း၌ တင်စား၍ ကာရဏူပစာရအားဖြင့် အရိယာဖိုလ်ကို မျက်မှောက်ပြုခြင်းကို “အတ္တဒတ္ထ”ဟု ဆိုရ သည်၊ ထိုကြောင့် “တသ္မာ အယမ္ပိ အတ္တဒတ္ထောဝ”ဟု ဖွင့်သည်။ (ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၁၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၃၁၊ ၃၂၊ သာရတ္ထ- ၃, ၂၄၀၊ ပါရာဘာ- ၃, ၂၂၇၊ မဟာဘာ- ၁, ၁၃၉၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၃၁)၊
ပါစိယော- ၂၃၂။ ။ ထို၌ “အဘိဝိသေသေန သမ္မာ စရိတဗ္ဗန္တိ အဘိသမာစာရံ- (ဥဘတောဝိဘင်း၌ အကျုံးဝင်သော သီလထက်) အထူးအားဖြင့် ဖြည့်ကျင့်အပ်သော ခန္ဓက၌ အကျုံးဝင်သော ဝတ်ကြီး,ဝတ်ငယ်” ဟု ပြု၏၊ ဤအလို အဘိသမာစာရအရ ဝတ်ကြီးဝတ်ငယ်ကို ရပြီးဖြစ်၍ “အဘိသမာစာရံ ဧဝ အာဘိသမာစာရိကံ”ဟု ဆက် ပါ၊ ပါစိယော,ဝိမတိ၊၂၊၁၀၇တို့၌ “အာဘိသမာစာရံ, အာဘိသမာစာရော”ဟု စာ ပျက်နေသည်၊ ဏိကပစ္စည်းသက်ပြီးမှသာ “အာဘိသမာစာရိက”ဟု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ရှိရမည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၅]...
အယမ္ပိ– ဤအာဘိသမာစာရိကဝတ်ကို ဖြည့်ကျင့်ခြင်းသည်လည်း။ အတ္တဒတ္ထောဝ– အတ္တဒတ္ထသည်သာ။ ဝါ– မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားသည်သာ၊ (ဟောတိ)၊ ပန– ဆက်။ ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အစ္စာရဒ္ဓဝိပဿကော– အလွန် အားထုတ်အပ် သော ဝိပဿနာရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ “အဇ္ဇ ဝါ– ယနေ့၌သော်လည်းကောင်း။ သုဝေ ဝါ– နက်ဖြန်၌သော်လည်းကောင်း၊ (အရိယဖလာဒီနိ– တို့ကို။ သစ္ဆိကရိဿာမိ–မျက်မှောက်ပြုအံ့။ ဝါ– မျက်မှောက်ပြုနိုင်အောင် လုပ်အံ့)၊ [ရှေ့ဝါကျ၌ “အရိယဖလာဒီနိ သစ္ဆိကရောတိ”ကို ကြည့်၍ ထည့်သည်။ “ပဋိဝိဇ္ဈိဿာမိ– ထိုးထွင်း၍ သိအံ့” ဟုလည်း ထည့်ပေးကြ၏။]။” ဣတိ– ဤသို့ ကြံ၍။ ပဋိဝေဓံ ပဋိဝေဓံ ပဋိဝေဓံ– ထိုးထွင်း၍ သိတတ် သော မဂ်ဉာဏ်ကို။ ဝါ– သစ္စာ၄-ပါးကို ထိုးထွင်းသိခြင်းကို။ ပတ္ထယမာနော– လိုလား တောင့်တလျက်။ ဝိစရတိ– ၏။ တေန– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ– ဥပဇ္ဈာယဝတ်အစရှိသည်တို့ကို။ ဟာပေတွာပိ– ယုတ်လျော့စေ၍လည်း။ အတ္တနော– ၏။ ကိစ္စမေဝ– ကိုသာ။ ကာတဗ္ဗံ– ၏။ ဟိ– မှန်၏။ ဧဝရူပံ– သော။ အတ္တဒတ္ထံ– ကို၊
အစ္စာရဒ္ဓဝိပဿကော။ ။ ဝိပဿနာကို အလွန်အကဲ အားထုတ်သူသည် ဥပဇ္ဈာ- ယဝတ်စသည်ကို မယုတ်လျော့စေဘဲ ပြုကျင့်ရမည်လော?ဟု မေးဖွယ်ရှိ၍ “ယော ပန အစ္စာရဒ္ဓဝိပဿကော”စသည်ကို ဆိုသည်၊ “အတိဝိယ+အာရဒ္ဓါ အစ္စာရဒ္ဓါ၊ အစ္စာရဒ္ဓါ+ဝိပဿနာ ယေနာတိ အစ္စာရဒ္ဓဝိပဿကော”ဟု ပြု၊ [အာရဒ္ဓ+ဝိပဿနာ၊ သမာသန္တကပစ္စည်း၊] “အာရဒ္ဓဝိပဿနက”ဟု ဆိုလိုလျက် န,ကိုချေ။(မဏိ- ၂, ၂၈၉)]
ပဋိဝေဓံ။ ။ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ ဧတေနာ ဝါတိ ပဋိဝေဓော- ထိုးထွင်းသိတတ် သောဉာဏ်၊ ဝါ- ထိုးထွင်းသိကြောင်းဉာဏ်၊(သာရတ္ထ၊၁၊၇၉၊သီဋီသစ်၊၁၊၁၀၇)၊ ပဋိဝေဓနံ ပဋိဝေဓော- သစ္စာ၄ပါးကို ထိုးထွင်းသိခြင်း၊(ဒီဋီ၊၁၊၃၀)၊ ပဋိဝေဓအရ ထိုးထွင်း၍ သိတတ်သောဉာဏ်ကို ရ၏၊ ပဋိဝေဓသည် လောကီပဋိဝေဓ, လောကုတ္တရာ ပဋိဝေဓအားဖြင့် ၂မျိုးရှိ၏၊ အဝိဇ္ဇာစသောအကြောင်း, သင်္ခါရစသော အကျိုး, ဒေသနာဟူသော နာမည်ပညတ်တို့ကို အာရုံပြု၍သိသော ဉာဏ်သည် လောကီပဋိ ဝေဓတည်း၊ နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုသိသော မဂ်ဉာဏ်သည် လောကုတ္တရာပဋိဝေဓတည်း၊ ထိုမဂ်ဉာဏ်သည် အဝိဇ္ဇာစသောအကြောင်း, သင်္ခါရစသောအကျိုး, ဒေသနာဟူသော နာမည်ပညတ်တို့ကို အသမ္မောဟ(မတွေမဝေသော)အားဖြင့် သိသည်၊ ဤ၌ လောကု တ္တရာပဋိဝေဓကို ယူပါ။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၊ သာရတ္ထ၊၁၊၇၉၊ သီဋီသစ်၊၁၊၁၀၇၊ ပါရာဘာ- ၁, ၁၅၃)
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၆]...
အဘိညာယ– ၍။ “မေ– ၏။ အယံ– ဤအာဘိသမာစာရိကဝတ်ကို ဖြည့်ကျင့်ခြင်း, အလွန်အကဲ ဝိပဿနာကို အားထုတ်ခြင်းသည်။ အတ္တနော– ၏။ အတ္ထော–အကျိုးစီးပွားတည်း။” ဣတိ– သို့။ သလ္လက္ခေတွာ– ၍။ သဒတ္ထပသုတော သိယာ–
အတ္တဒတ္ထမဘိညာယ။ ။ “အယံ မေ အတ္တနော အတ္ထောတိ”ကို ကြည့်၍ “အတ္တနော+အတ္ထော အတ္တဒတ္ထော”ဟု ပြု၍ “အတ္တဒတ္ထံ”၌ ဒုတိယာဝိဘတ် ပဌမာအနက်၌ သက်သည်ဟု ယူပါ၊ (တစ်နည်း) “အတ္တဒတ္ထံ”၌ ပဌမာဝိဘတ်မှ ဒုတိယာဝိဘတ်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဟု ယူပါ၊ (တစ်နည်း) “နပုံသကေဟိ”အလိုက်ကို ကြဉ်သော “သိံ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် ပုံလိင်နောင် သိဝိဘတ်ကို အံပြု၍ “အတ္တဒတ္ထံ”ဟု ပြီးသည်ဟူ၍ ယူပါ၊(ဝိဗော- ၈၂)၊ (တစ်နည်း) “အတ္တဒတ္ထ- မဘိညာယ”ကို “အဂ္ဂမက္ခာယတိ”ကဲ့သို့ “အတ္တဒတ္ထော+အဘိညာယ”ဟု ဖြတ်၊ ဧဩနမဝဏ္ဏေ(မောဂ်- ၁, ၃၇)သုတ်ဖြင့် ဩကို အ,ပြု, ဒ,လာ၊ ကစ္စည်းအလို ရှေ့ဩကိုချေ, ထိုကျေရာ၌ အ,လာ၍ ပြီးသည်ဟု ယူပါ၊(ဓမ္မဘာ- ၁, ၅၉၉)၊ “သလ္လက္ခေတွာ”ဖြင့် “အဘိညာယ”၌ ဉာဓာတ် ဗုဇ္ဈန(သိခြင်း)အနက်ဟောကြောင်းနှင့် တွာပစ္စည်းဖြစ် ကြောင်းကို ပြသည်၊ “မေ၊ အယံ- သည်၊ အတ္တဒတ္ထံ (အတ္တဒတ္ထော)- မိမိ၏ အကျိုးစီး ပွားတည်းဟူ၍၊ အဘိညာယ- ၍”ဟု ပေးပါ၊ ဂါထာနိဿယ၌ “အတ္တဒတ္ထံ”ကို ပေးရိုး အတိုင်း ကံအနက်ပေးထားသည်။
သဒတ္ထပသုတော။ ။ သဿ+အယံ သကော၊ သော ဧဝ ဝါ သကော၊(ဓာန်ဋီ- ၇၃၆)၊ သကော+အတ္ထော သဒတ္ထော၊ [သက+အတ္ထ၊ ယဝမဒနတရလာစာဂမာသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကကို ဒပြု၊(ကစ္စည်း- ၃၅)၊] (တစ်နည်း) သဿ+အယံ သော၊ သောယေဝ +အတ္ထော သဒတ္ထော၊ [သ+အတ္ထ၊ ဒလာ၊ သသဒ္ဒါ အတ္တနီယ(မိမိဥစ္စာ)အနက်ဟော၊- ဒီဋီ- ၃, ၃၉၁၊] (တစ်နည်း) သုန္ဒရော+အတ္ထော သဒတ္ထော- ကောင်းမြတ်သောအကျိုး၊ [သံ+အတ္ထ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဒ,ပြု၊- ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃, ၄၇၊] (တစ်နည်း) သဿ အတ္တနော+အတ္ထော သဒတ္ထော- မိမိ၏ ကိစ္စ၊ [သ+အတ္ထ၊ အတ္ထသဒ္ဒါ ကိစ္စအနက်ဟော၊- ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၆၂၊] ထိုနောင် “သကေ အတ္ထေ ဥယျုတ္တပယုတ္တော”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သဒတ္ထေ+ပသုတော သဒတ္ထပသုတော- မိမိဥစ္စာဖြစ်သော အကျိုးစီးပွား၌ အားထုတ်သူ၊ ဝါ- ကောင်းမြတ် သော အကျိုးစီးပွား၌ အားထုတ်သူ၊ ဝါ- မိမိ၏ ကိစ္စ၌ အားထုတ်သူ”ဟု ဆက်ပါ၊ ဂဠုန်ပျံ- ၃၅၌ကား “သဿ+သန္တကော သကော၊ သကော ဧဝ+အတ္ထော သဒတ္ထော၊ ပကာရေန+သဝတိ အဘိသဝတီတိ ပသုတော၊ သဒတ္ထံ+ပသုတော သဒတ္ထပသုတော-မိမိ၏ ဥစ္စာဖြစ်သော အကျိုးကို အပြားအားဖြင့် ဖြစ်ပွားစေသူ”ဟု ပြု၏။
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၇]...
တိ– ကား။ သကေ– မိမိဥစ္စာဖြစ်သော။ တသ္မိံ အတ္ထေ– ထိုအကျိုးစီးပွား၌။ ဥယျုတ္တပယုတ္တော– အားထုတ်, လွန်စွာအားထုတ်သူသည်။ ဘဝေယျ– ၏။ ဣတိ– ဂါထာ ဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သော ထေရော– သည်။ အရဟတ္တေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ–ပြီ။ သမ္ပတ္တဘိက္ခူနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– အတ္တဒတ္ထတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အတ္တဒတ္ထတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
အတ္တဝဂ်ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၃-လောကဝဂ်ဘာသာဋီကာ
၁-ဒဟရဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဟီနံ ဓမ္မန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဒဟရဘိက္ခုံ– ငယ်သောရဟန်းကို၊ (ရဟန်းငယ်ကို)၊ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ အညတရော– သော။ ထေရော– သည်။ ဒဟရဘိက္ခုနာ– ငယ်သောရဟန်းနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဝိသာခါယ– ၏။ ဂေဟံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ဝိသာခါယ– ၏။ ဂေဟေ– ၌။ ပဉ္စသတာနံ– ၅ရာအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ဘိက္ခူနံ– တို့ဖို့၊
ဥယျုတ္တပယုတ္တော။ ။ “ဥယျုတ္တပယုတ္တော”ဖြင့် “သဒတ္ထပသုတော”၌ ပသုတသဒ္ဒါ အနုယောဂအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉)၊ မပြုထိုက်သော အလုပ်ကို မပြုမိအောင် အားထုတ်ခြင်းသည် ဥယျုတ္တ(ယုတ္တ), ပြုထိုက်သောအလုပ်ကို ပြည့်စုံ(ပြီးစီး)အောင် အားထုတ်ခြင်းသည် ပယုတ္တဟု အထူးမှတ်ပါ၊(မ၊ဋီ၊၃၊၁၅၈)၊ “ဥယျုတ္တော စ+ပယုတ္တော စ ဥယျုတ္တပယုတ္တော- အားထုတ်, လွန်စွာအားထုတ်သူ”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) ဥယျုတ္တေ (ယုဉ္ဇိတဗ္ဗေ ဌာနေ)+ပယုတ္တော ဥယျုတ္တပယုတ္တော-ကြိုးစားအားထုတ်ထိုက်သော အရာဌာန၌ လွန်စွာ ကြိုးစားအားထုတ်သူ၊ ဝါ- ကြိုးစား အားထုတ်ထိုက်သော အရာဌာန၌ ယှဉ်သူ”ဟု ပြုပါ။ (ဇာဋီသစ်- ၄, ၁၄၂)
ဘဝေယျ။ ။ သိယာသည် အာချာတ်ပုဒ်, အဗျယ(နိပါတ်)ပုဒ်အားဖြင့် ၂မျိုးရှိ၏၊ (နီတိဓာတု- ၁၈၆) ဤ၌ အသဓာတ်, ဘုဝိ(ထင်ရှားဖြစ်ခြင်း)အနက်, ဧယျဝိဘတ်၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဧယျဝိဘတ်ကို ဣယာပြု၍ ပြီးသော အာချာတ်ပုဒ်တည်း၊ ထိုကြောင့် “ဘဝေယျ”ဟု ဖွင့်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၈]...
ဝါ– အတွက်။ ဓုဝယာဂု– အမြဲလှူအပ်သော ယာဂုကို၊ [ဓုဝံ+ဒါတဗ္ဗာ+ယာဂု ဓုဝယာဂု၊] နိစ္စပညတ္တာ– အမြဲဝတ်တည်ထားအပ်သည်။ ဟောတိ– ၏။ ထေရော– သည်။ တတ္ထ– ထိုဝိသာခါ၏အိမ်၌။ ယာဂုံ– ကို။ ပိဝိတွာ– ၍။ ဒဟရဘိက္ခုံ– ကို။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ သယံ– တိုင်။ အညံ– သော။ ဂေဟံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ စ–ဆက်။ တေန သမယေန– ၌။ ဝိသာခါယ– ၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ ဓီတာ– သည်။ အယျိကာယ– အဖွား၏။ ဌာနေ– နေရာ၌။ ဌတွာ– ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ ဝေယျာဝစ္စံ– ကို။ ကရောတိ– ၏။ သာ– ထိုသမီးသည်။ တဿ ဒဟရဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဥဒကံ– ကို။ ပရိဿာဝေန္တီ– စင်ကြယ်စွာ ဖြစ်စေလျက်။ ဝါ– ထက်ဝန်းကျင် ယိုစီးစေလျက်။ ဝါ– စစ်လျက်၊ [ပါစိယော-၄၅၇။ စူဘာ- ၁၅၀။ ခုဒ္ဒဘာ- ၄၃၉၊] စာဋိယံ– အိုး၌။ အတ္တနော– ၏။ မုခနိမိတ္တံ– မျက်နှာရိပ်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဟသိ– ရယ်ပြီ။ ဒဟရောပိ– ရဟန်း ငယ်သည်လည်း။ တံ– ထိုသူမကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဟသိ– ပြီ။ သာ– ထိုသမီး သည်။ တံ– ထိုရဟန်းကို။ ဟသမာနံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဆိန္နသီသော– ပြတ်သော ဦးခေါင်းရှိသူသည်၊ (ခေါင်းပြတ်သူသည်)၊ ဟသတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုသူမကို။ ဒဟရော– သည်။ “တွံ– သည်။ ဆိန္နသီသာ– ပြတ် သောဦးခေါင်းရှိသူမတည်း။ တေ– ၏။ မာတာပိတရောပိ– တို့သည်လည်း။ ဆိန္နသီသာ– သူတို့တည်း။” ဣတိ– သို့။ အက္ကောသိ– ပြီ။ သာ– ထိုသမီးသည်။ ရောဒမာနာ– လျက်။ မဟာနသေ– စားဖိုဆောင်၌၊ [မဟန္တာနိ ဗဟူနိ အသိတဗ္ဗာနိ သန္တိ ဧတ္ထာတိ မဟာနသံ၊ မဟန္တ+အသ+ယု၊ ယုပစ္စည်းကို အနပြု, သ,နှင့် န,ကို ရှေ့ နောက်ပြန်၊ (ဓာန်ဋီ-၂၁၁)၊ (တစ်နည်း) မဟာတိဏကဋ္ဌာဒယော နဿန္တိ ဧတ္ထာတိ မဟာနသံ၊ မဟန္တ+နသ+အ၊ (ဓာဒီ)၊] အယျိကာယ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ၊ “အမ္မ– သမီး! ဣဒံ– ဤငိုခြင်းသည်။ ကိံ– ဘာကြောင့်နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ သာ– ထိုအဖွားဝိသာခါသည်။ ဒဟရဿ– ရဟန်းငယ်၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! မာ ကုဇ္ဈိ– စိတ်မဆိုးပါနှင့်။ ဧတံ– ဤသမီး၏ စကားကြောင့်။ ဆိန္နကေသနခဿ– ပြတ်သော ဆံပင်, ခြေသည်း,လက်သည်း ရှိသော။ ဆိန္နနိဝါသနပါရုပနဿ– ပြတ်သော (ဖြတ်အပ်သော) သင်းပိုင်, ကိုယ်ရုံ (ဧကသီ) ရှိသော။ မဇ္ဈေ– ၌။ ဆိန္နကပါလံ– ပြတ်သော ခွက် (သပိတ်) ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဘိက္ခာယ– ဆွမ်းအလို့ငှာ။ စရန္တဿ– လှည့်လည်သော။ အယျဿ– ၏။ ဝါ–
...[စာမျက်နှာ- ၁၆၉]...
မှာ။ န အဂရုကံ– ဝန်လေးသည်၏အဖြစ်မရှိသည်ကားမဟုတ်, ရှိသည်သာ၊)” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဒဟရော– ရဟန်းငယ်သည်။ ဥပါသိကေ– ဥပါသိကာမကြီး!
ဧတံ အယျဿ အဂရုကံ။ ။ သစေ တေ...အဂရူ သစေ တေ...အဂရူ သစေ တေ...အဂရူတိ ...တုယှံ ဘာရိယံ အဖာသုကံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ၊(မ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၉၄၊ သာရတ္ထ၊၃၊၂၀၄)၊ တဝ ဝါသုပဂမနေန စိတ္တဿ အဖာသုကံ အနိဋ္ဌံ သစေ နတ္ထိ၊(မ၊ဋီ၊၃၊၃၉၃)၊ ဤအဖွင့်ကို ကြည့်၍ “နတ္ထိ+ဂရုကံ ယဿာတိ အဂရုကံ- ဝန်လေးသည်၏အဖြစ်မရှိသူ”ဟု ပြုပါ၊ ခဲျ့ဦးအံ့- ဤအဖွင့်၌ “ဘာရိယံ”ဖြင့် “ဂရု”ကို ဖွင့်သည်၊ “အဖာသုကံ”ဖြင့် “ဂရု ဘာရိယံ”ကို အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်သည်၊ “ဝန်လေးသည်၏အဖြစ်ဟူသည် စိတ်မချမ်းသာသည်၏အဖြစ် (စိတ်မချမ်းသာခြင်း)ပင်”ဟူလို၊ “နတ္ထိ” ဖြင့် “အ”ကို ဖွင့်သည်၊ “ဘာရိယန္တိ ဂရုကံ (ဝိမတိ၊၁၊၃၅)”ဟူသော အဖွင့်အရ ဂရုနှင့် ဂရုကံ, အဂရုနှင့် အဂရုကံသည် အနက် တူ၏၊ “တဝ ဝါသုပဂမနေန”ကို ကြည့်၍ “ဧတံ”၌ ပဌမာဝိဘတ်ကို တတိယာဟိတ် အနက်ပေးသည်။
ဆက်ဦးအံ့– ဂရုက (ဝန်လေးသူ) အရ “အယျဿ”တည်း၊ အဂရုက (ဝန်မလေးသူ) အရလည်း “အယျဿ”ပင်တည်း၊ သမာသ်ပုဒ်တစ်စိတ်နှင့် သမာသ်ပုဒ်လုံးတို့ အရတူ နေ၏၊ ထိုကြောင့် အရကွဲအောင် “ဂရုက”၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံရသည်၊ ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၄၄၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၃၀၃တို့၌ “ဂရု”ကို “အဖာသုကဘာဝေါ (ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၄၄၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၃၀၃) ”ဟု ဖွင့်ပုံကို ကြည့်လျှင် “ဂရုက”၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပဖြစ် ကြောင်း ပို၍ထင်ရှား၏၊ ထိုကြောင့် “ဂရုကံ– ဝန်လေးသည်၏အဖြစ်”ဟု ဘာဝအနက် ပါအောင် အနက်ပေး၍ ဝန်လေးသူ၏ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ဝန်လေးခြင်း (စိတ်မချမ်း သာခြင်း) ကို ယူပါ၊ “ဤစကားကြောင့် အရှင်ဘုရားမှာ ဝန်လေးသည်၏အဖြစ် (စိတ် မချမ်းသာခြင်း) သည် ဖြစ်မည်သာ”ဟု ဆိုလိုသည်။
အနက်၂နည်း။ ။ “န”ပဋိသေဓတစ်ပုဒ်, “အဂရုကံ”၌ “အ”ပဋိသေဓတစ်ပုဒ် အားဖြင့် ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ရှိသဖြင့် ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ကို တွဲပေးသောနည်း, ခွဲပေးသော နည်းဟု ၂နည်းပေးနိုင်၏၊ ထိုတွင် ပဋိသေဓ၂ပုဒ်တွဲပေးရာ၌ “၂ခုပဋိသေ, ခွဲဝေမရှိ, နက်ပေးဘိမူ, ပကတိအနက်, ထွက်အောင်သမ္ဗန်မြဲ၊(ဘုရားကြီး- ၁၁၃)”ဟူသော နိယံ နှင့်အညီ “ဂရုက”ဟူသော ပကတိပုဒ်၏ အနက်ပေါ်အောင် “ဧတံ- ကြောင့်၊ အယျဿ- ၏၊ ဝါ- မှာ၊ န အဂရုကံ- ဝန်လေးသည်၏အဖြစ်ရှိပါ၏”ဟု ပေးပါ။
ခွဲပေးပုံ။ ။ ပဋိသေဓ၂ပုဒ်ခွဲပေးရာ၌ “မပေါင်းရောဘဲ, ခွဲ၍တစ်ခါ, သမ္ဗန်ပါမူ, ကြိယာနောင်, ဧဝဆောင်မြဲ၊(ဘုရားကြီး- ၁၁၄)”နှင့်အညီ ပကတိပုဒ်နောင် ဧဝသဒ္ဒါ
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၀]...
အာမ– အိမ်း။ တွံ– သည်။ မမ– ၏။ ဆိန္နကေသာဒိဘာဝံ– ပြတ်သော ဆံပင်ရှိသူ အစရှိသည်၏ အဖြစ်ကို။ ဇာနာသိ– ၏။ ဣမိဿာ– ဤသူမအား၊ [“ဝဋ္ဋိဿတိ” ၌စပ်၊] မံ– ကို။ “ဆိန္နသီသော”တိ– ပြတ်သော ဦးခေါင်းရှိသူဟူ၍။ ကတွာ– ၍။ အက္ကောသိတုံ– ငှာ။ ဝါ– သည်။ ဝဋ္ဋိဿတိ– သင့်မည်လော။ ဣတိ– ပြီ။ ဝိသာခါ– သည်။ ဒဟရံ– ကို။ သညာပေတုံ– နားလည်စေခြင်းငှာ။ နေဝ အသက္ခိ– နိုင်။ ဒါရိကံ– ကို။ သညာပေတုမ္ပိ– ငှာလည်း။ နာသက္ခိ– နိုင်။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ ထေရော– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဥပါသိကေ– ကြီး! ဣဒံ– ဤဟာသည်။ ကိံ– ဘာနည်း? [ဣဒံ ကိံ– ဒါ ဘာဖြစ်နေတာလဲ?]။” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဒဟရံ– ကို။ ဩဝဒန္တော– ဆုံးမလိုသည်။ (ဟုတွာ)၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အာဝုသော! အပေဟိ–ဖဲလော။ အယံ– ဤသို့ ပြောခြင်းသည်။ ဆိန္နကေသနခဝတ္ထဿ– သော။ မဇ္ဈေ– ၌။ ဆိန္နကပါလံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဘိက္ခာယ– ငှာ။ စရန္တဿ– လှည့်လည်သော သင့်ကို။ ဝါ– အား။ န အက္ကောသော– ဆဲရေးခြင်းမဟုတ်။ တုဏှီ– ဆိတ်။ ဟောဟိ–လော။” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! အာမ– မှန်ပါ။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်။ တုမှေ– တို့သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဥပဋ္ဌာယိကံ– အလုပ်အကျွေးမကို။ အတဇ္ဇေတွာ– မကြိမ်းမောင်း မူ၍၊ (မငေါက်ငမ်းမူ၍)၊ မံ– ကို။ တဇ္ဇေထ– ကြိမ်းမောင်းကုန်သနည်း? (ငေါက်ငမ်း ထည့်၍ “ဧတံ– ကြောင့်။ အယျဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ အဂရုကံ– ဝန်လေးသည်၏ အဖြစ်မရှိ သည်ကား။ န– မဟုတ်ပါ၊ (ဂရုကံ ဧဝ– ဝန်လေးသည်သာ၊) ”ဟု ပေးပါ။ “အယျဿ–အား။ အဂရုကံ– ဝန်မလေးသည်ကား။ န– ပါ၊ (ဂရုကံ ဧဝ– သည်သာ၊) ”ဟုလည်း ပေး ကြ၏။
အယံ...အက္ကောသော။ ။ အယံနှင့် အက္ကောသောသည် အရတူ, လိင်တူ ဖြစ်၏၊ “အယံ- ဤသတို့သမီးငယ်သည်၊(ဤမြေးမသည်)”ဟု စွဲလျှင် ဆဲရေးသူသည် အယံပင် ဖြစ်သောကြောင့် “အက္ကောသော”ကို ကတ္တုသာဓ်ကြံ၍ “အယံ- ဤသတို့ သမီးငယ်သည်၊(ဤမြေးမသည်)၊ အက္ကောသော- ဆဲရေးတတ်သည်၊ န- မဟုတ်”ဟု ပေးရမည်၊ သို့သော် “အယံ- ဤသတို့သမီးငယ်သည်”ဟု စွဲခြင်းသည် ပုံလိင်ဖြင့်ရှိသော “အက္ကောသော”နှင့် မလျော်ခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း, “စရန္တဿ”ဟု ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ဖြင့် ရှိခြင်းကို ထောက်လျှင် “အက္ကောသနံ အက္ကောသော”ဟု ဘာဝသာဓ်ပြုခြင်းသာ သင့်လျော်ခြင်းကြာင့်လည်းကောင်း “အယံ- ဤသတို့သမီးငယ်သည်”ဟု စွဲခြင်းကို စဉ်းစားပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၁]...
ကုန်သနည်း?) မံ– ကို။ “ဆိန္နသီသော”တိ– ဟူ၍။ အက္ကောသိတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋိဿတိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဣဒံ– သည်။ ကိံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ ဝိသာခါ– သည်။ အာဒိတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ တံ ပဝတ္တိံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ ဒဟရဿ– ၏။ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ– သောတာပတ္တိဖိုလ်၏ အားကြီးသော မှီရာအကြောင်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၉၅ရှု၊] ဒိသွာ– ၍။ “မယာ– သည်။ ဣမံ ဒဟရံ– သို့။ အနုဝတ္တိတုံ–လိုက်ခြင်းငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ဝိသာခံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဝိသာခေ– ခါ! ကိံ ပန– ကြောင့်။ တဝ– ၏။ ဒါရိကာယ– သည်။ ဆိန္နကေသာဒိမတ္တကေနေဝ– ရိတ်ဖြတ်အပ်သော ဆံပင်ရှိသူအစရှိသည်မျှဖြင့်။ မမ– ၏။ သာဝကေ– တို့ကို။ ဆိန္နသီသေ– တို့ကို။ ကတွာ– ၍။ အက္ကောသိတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– သင့် အံ့နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဒဟရော– သည်။ တာဝဒေဝ– ၌ပင်။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ အဉ္ဇလိံ– ကို။ ပဂ္ဂဟေတွာ– မြောက်ချီ၍။ ”ဘန္တေ! ဧတံ ပဥှံ– ကို။ တုမှေဝ– တို့သည်သာ။ သုဋ္ဌု– စွာ။ ဇာနာထ– ကုန်၏။ အမှာကံ– တို့၏။ ဥပဇ္ဈာယော စ– သည်လည်းကောင်း။ ဥပါသိကာ စ– သည်လည်းကောင်း။ သုဋ္ဌု– စွာ။ န ဇာနန္တိ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဒဟရဿ– ၏။ အတ္တနော– မိမိအား။ အနုကုလဘာဝံ–လျော်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ “ကာမဂုဏံ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ဟသနဘာဝေါ နာမ– ပြုံးရယ်သည်၏အဖြစ်မည်သည်။ ဟီနော– ယုတ်ညံ့သော။ ဓမ္မော–သဘောတရားတည်း။ ဟီနံ– သော။ ဓမ္မံ နာမ– ကို။ သေဝိတုံ စ– မှီဝဲခြင်းငှာ လည်းကောင်း။ ပမာဒေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သံဝသိတုံ စ– အတူနေခြင်းငှာလည်းကောင်း။ န ဝဋ္ဋတိ– မသင့်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဟီနံ ဓမ္မံ၊ ပေ၊ လောကဝဍ္ဎနော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဟီနံ ဓမ္မံ န သေဝေယျ, ပမာဒေန န သံဝသေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န သေဝေယျ, န သိယာ လောကဝဍ္ဎနော
ဟီနံ– ယုတ်ညံ့သော။ ဓမ္မံ– ကာမဂုဏ်ငါးပါးတရားကို။ န သေဝေယျ– မမှီဝဲရာ။ ပမာဒေန– သတိလွတ်ကင်း, မေ့လျော့ခြင်းဆို, အကုသိုလ်နှင့်။ န သံဝသေ–အတူမနေရာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ– မှားယွင်းသော အယူကို။ န သေဝေယျ– မယူမစဲွ, မမှီဝဲရာ၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၂]...
လောကဝဍ္ဎနော– ဘဝသံသရာဆို, လောကကို ပွားစီးစေသူသည်။ န သိယာ–မဖြစ်ရာ
တတ္ထ– ၌။ ဟီနံ ဓမ္မန္တိ– ကား။ ပဉ္စကာမဂုဏံ– ၅-ပါးသော ကာမဂုဏ်ဟူသော။ ဓမ္မံ– ကို။ ဟိ– မှန်။ ဟီနော– ယုတ်ညံ့သော။ သော ဓမ္မော– ထို၅-ပါးသော ကာမ ဂုဏ်တရားကို။ အန္တမသော– အားဖြင့်။ ဩဋ္ဌဂေါဏာဒီဟိပိ– ကုလားအုပ်, နွား အစရှိသည်တို့သည်သော်လည်း။ န ပဋိသေဝိတဗ္ဗော– ထိုက်။ စ– ဆက်။ ဟီနေသု– ကုန်သော။ နိရယာဒီသု– ကုန်သော။ ဌာနေသု– တို့၌။ နိဗ္ဗတ္တာပေတိ– ဖြစ်စေ တတ်၏။ ဣတိ– ထိုကြောင့်။ ဟီနော နာမ– ၏။ တံ– ထို၅-ပါးသော ကာမဂုဏ် တရားကို။ န သေဝေယျ– ရာ။ ပမာဒေနာတိ– ကား။ သတိဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏေန– သတိကို စွန့်လွှတ်ခြင်းလက္ခဏာရှိသော။ ပမာဒေနာပိ– မေ့လျော့ခြင်းအကုသိုလ် စိတ္တုပ္ပာဒ်နှင့်လည်း။ န သံဝသေ– အတူမနေရာ။ န သေဝေယျာတိ– ကား။ မိစ္ဆာ–
ဟီနံ။ ။ ဟေသိ ဟီနတ္တံ အဂမီတိ ဟီနော၊[ဟိ+န၊ဟိ၌ ဒီဃပြု၊ -မောဂ်- ၇, ၁၀၇၊] ဟီယိတ္ထာတိ ဟီနော၊ [ဟာ စာဂေ+တ၊ တကို နပြု, ဤ,လာ၊ -နိဒီ- ၅၀၀၊] (တစ်နည်း) တ,ကို ဤဏပြု, ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဏ,ကို န,ပြု၊ -ရူ- ၃၈၅၊] ဟီနအရ ယုတ်ညံ့သူ, ယုတ် ညံ့သောဌာနကို မုချအားဖြင့် ရ၏၊ ဤ၌ ဌာနဖြစ်သော ယုတ်ညံ့သောပုဂ္ဂိုလ်၏ ဟီန အမည်ကို ဌာနီဖြစ်သော ကာမဂုဏ်၅ပါး၌ တင်စားသော ဌာနူပစာရအားဖြင့်လည်း ကောင်း, အကျိုးဟီနဂတိ၏ ဟီနအမည်ကို ဟီနဂတိကို ဖြစ်စေတတ်သော အကြောင်း ကာမဂုဏ်၅ပါး၌ တင်စားသော ဖလူပစာရအားဖြင့်လည်းကောင်း ဟီနအရ ကာမ ဂုဏ်၅ပါးကို ယူပါ၊ ထိုကြောင့် “ဟီနေသု ၊ပေ၊ နိဗ္ဗတ္တာပေတိ”ဟု ဖွင့်သည်။ [“ဗာလာ ဓမ္မာ၊ ကဏှာ ဓမ္မာ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၃၊ မူလဋီ၊၁၊၅၆၊ နီဘာ- ၁, ၃၇၀၊ ၆၄၂)ရှု။]
တစ်နည်း။ ။ “ဟီနံ (ဟီနတ္တံ) ကရောတီတိ ဟီနော- ယုတ်နိမ့်သူ၏အဖြစ်ကို ပြု တတ်သော ကာမဂုဏ်တရား၊ ဟီနေသု ဌာနေသု+နိဗ္ဗတ္တာပေတီတိ ဟီနော- ယုတ်နိမ့် သော ဘုံဌာနတို့၌ ဖြစ်စေတတ်သော ကာမဂုဏ်တရား၊ ဟီနေဟိ+ပဋိသေဝိတဗ္ဗော ဟီနော- ယုတ်ညံ့သူတို့သည် မှီဝဲအပ်သော ကာမဂုဏ်တရား၊ ဟီနေသု+ဌိတော ဟီနော- ယုတ်ညံ့သူတို့၌ တည်ရှိသော ကာမဂုဏ်တရား”ဟု ပြုပါ။(ဓမ္မဋီ- ၂၄၈)
ပမာဒေန။ ။ “ပမဇ္ဇနံ ပမာဒေါ၊(မူလဋီ၊၂၊၂၂၄၊ အနုဋီ၊၂၊၂၁၅)၊ ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ပမာဒေါ၊(မ၊ဋီ၊၃၊၃၇၉၊ အံဋီ၊၁၊၁၁၁)”ဟု ပြု၍ အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်ကို ယူပါ၊ (တစ်နည်း) ပမဇ္ဇတီတိ ပမာဒေါ- မေ့လျော့တတ်သူ၊ (တစ်နည်း) ပမဇ္ဇနံ ပမာဒေါ၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၃]...
ဒိဋ္ဌိမ္ပိ– မှားယွင်းသော အယူကိုလည်း။ န ဂဏှေယျ– မယူရာ။ လောကဝဍ္ဎနောတိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့၊ (တစ်နည်း) ဟိ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ ယော– သည်။ ဧဝံ– သို့၊ (ဤသို့ယုတ်ညံ့သော ကာမဂုဏ်ကို မှီဝဲခြင်း, မေ့လျော့ခြင်းအကုသိုလ်နှင့် အတူ နေခြင်း, မှားသောအယူကို ယူခြင်းကို)၊ ကရောတိ– ၏။ သော– သည်။ လောကဝဍ္ဎနော နာမ– လောကကို ကျယ်ပွားစေတတ်သူသည်၊ (သံသရာကို ကျယ်ပွား ရှည်လျားစေသူသည်)၊ ဟောတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ အကရဏေန–မပြုခြင်းဖြင့်။ လောကဝဍ္ဎနော– သည်။ န သိယာ– ရာ။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သော ဒဟရော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဒဟရဘိက္ခုဝတ္ထုပြီးပြီ။
ဒဟရဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-သုဒ္ဓေါဒနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဥတ္တိဋ္ဌေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ နိဂြောဓာရာမေ– နိဂြောဓာရုံ ကျောင်း၌။ ဝိဟရန္တော ပိတရံ– ခမည်းတော်ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမယေ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ ပဌမဂမနေန– အဦးဆုံးဖြစ်သော ကြွတော်မူခြင်းဖြင့်။ ကပိလပုရံ– ကပိလနေပြည်တော်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဉာတီဟိ– တို့သည်။ ကတပစ္စုဂ္ဂမနော– ပြုအပ်သော ခရီးဦးကြိုဆိုမှုရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ နိဂြောဓာရာမံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ ဉာတီနံ– တို့၏။ မာနဘိန္ဒနတ္ထာယ– မာနကို ချိုးဖျက်ခြင်းငှာ။ အာကာသေ– ၌။ ရတနစင်္ကမံ– ရတနာတို့ဖြင့် ပြီးသော စင်္ကြံကို။ ဝါ– ရတနာစင်္ကြံကို။ မာပေတွာ– ၍။ တတ္ထ– ထိုရတနာစင်္ကြန်၌။ စင်္ကမန္တော– လျက်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– ပြီ။ ဉာတီ– တို့သည်။ ပသန္နစိတ္တာ– ကြည်ညိုသောစိတ်ရှိ ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာနံ– သုဒ္ဓေါဒနမင်းကြီးကို။ အာဒိံ ကတွာ– အစပြု၍။ ဝန္ဒိံသု– ကုန်ပြီ။ ပမာဒေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပမာဒေါ– မေ့လျော့ခြင်းရှိသူ”ဟု ပြု၍ “ပမာဒေန– ကုသိုလ် ကိစ္စမေ့လျော့တတ်သူနှင့်။ ဝါ– ကုသိုလ်ကိစ္စမေ့လျော့ခြင်းရှိသူနှင့်။ န သံဝသေ– ရာ”ဟု အဋ္ဌကထာဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံပေးနိုင်သည်။ (သံဋီ၊ ၁၊ ၆၈)
တသ္မိံ ဉာတိသမာဂမေ– ထိုဆွေတော်မျိုးတော်တို့၏ စုဝေးမိရာအခါ၌။ ပေါက္ခရဝဿံ– ကြာဖက်မိုးသည်။ ဝါ– ကြာဖက်၌ ကျသောမိုးကဲ့သို့ စွပ်စေသူကိုသာ စွပ် သော မိုးသည်။ ဝဿိ– ရွာသွန်းပြီ။ တံ– ထိုကြာဖက်မိုးကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ မဟာဇနေန–
ပေါက္ခရဝဿံ။ ။ ပေါက္ခရေ+ဝဿံ ပေါက္ခရဝဿံ၊ ပေါက္ခရဝဿံ ဝိယာတိ ပေါက္ခရဝဿံ- ကြာဖက်၌ ရွာသောမိုးနှင့် တူသောမိုး၊(မဟာဘာ- ၁, ၁၉၂)၊ (တစ် နည်း) ပေါက္ခရေ+ပတိတံ+ဝဿံ ပေါက္ခရဝဿံ၊ ပေါက္ခရဝဿံ ဝိယ+ဝဿံ ပေါက္ခရဝဿံ- ကြာဖက်၌ ကျသောမိုးနှင့်တူသောမိုး၊ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇, ၃၇၇- ၈၊ မအူပါရာနိ- ၁,၄၃၇)၊ ပဒုမ္မာကြာဖက်၌ ရေလျှောသကဲ့သို့ မစိုစွပ်စေလိုသူတို့၏ ကိုယ်၌ ရေမစိုစွပ် အောင် ရွာသော မိုးကို ပဒမ္မာကြာဖက်ပေါ်၌ ကျသောမိုးနှင့် တူသောကြောင့် “ပေါက္ခရဝဿ”ဟု ခေါ်သည်။ (ဝိမတိ၊၁၊၃၄၊ ၂, ဝိမတိ၊၂၊၁၁၂၊ မဟာဘာ- ၁, ၁၉၂)
တစ်နည်း။ ။ ဂဏ္ဌိပုဒ်တို့အလို ကြာဖက်အဆင်းရှိသောမိုးကို ”ပေါက္ခရဝဿ”ဟု လည်းကောင်း, ဝဒန္တိ(အာစရိယ)ဝါဒအလို ကြာဖက်ပမာဏရှိပြီး ကောင်းကင် အလယ် ၌ အစဉ်အတိုင်း ဖြစ်ပေါ်လာ၍ ရာပေါင်းများစွာ ထောင်ပေါင်းများစွာသော တိမ် တောင်တိမ်လိပ်တိမ်လွှာများဖြစ်ကာ ရွာသွန်းသောမိုးကို “ပေါက္ခရဝဿ”ဟုလည်း ကောင်း ဖွင့်ဆိုသေး၏၊ ဂဏ္ဌိပုဒ်အလို “ပေါက္ခရဝဏ္ဏံ+ဝဿံ ပေါက္ခရဝဿံ- ကြာဖက် အဆင်းရှိသောမိုး၊ (ဝဏ္ဏပုဒ်ချေ)”ဟုပြု၊ ဝဒန္တိဝါဒအလို “ပေါက္ခရပ္ပမာဏံ+ဝဿံ ပေါက္ခရဝဿံ- ကြာဖက်ပမာဏရှိသောမိုး၊(ပမာဏပုဒ်ချေ)”ဟုပြု။ (သာရတ္ထ၊၃၊၂၄၅)
တစ်နည်း။ ။ “ပေါက္ခရဝဿန္တိ ပဒုမဝနေ ဝုဋ္ဌဝဿသဒိသံ၊(ပါစိယော- ၂၄၉)” ဟူသော အဖွင့်အလို ပေါက္ခရသဒ္ဒါ ပဒုမ္မာကြာကို ဟောသော်လည်း ဌာနီဖြစ်သော ပဒုမ္မာကြာ၏ အမည်ကို ဌာနဖြစ်သော ပဒုမ္မာကြာတော၌ တင်စား၍ ပေါက္ခရအရ ပဒုမ္မကြာတောကို ယူ၍ “ပေါက္ခရေ+ဝုဋ္ဌံ+ဝဿံ ပေါက္ခရဝဿံ၊ ပေါက္ခရဝဿံ ဝိယာတိ ပေါက္ခရဝဿံ- ပဒုမ္မာကြာတော၌ ရွာသွန်းသောမိုးနှင့် တူသောမိုး”ဟု ပြုပါ။
ကာရိတ်ကျေ။ ။ “ပေါက္ခရဝဿံ- ကို၊ ဝဿိ- ရွာသွန်းစေပြီ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ထိုအလို ဝဿိ၌ ကာရိတ်အကျေကြံပါ၊ “မဟာမေဃော ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ၊(ဝိ၊ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၈၈၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၃)”ကို ကြည့်၍ “မဟာမေဃော- ကြီးစွာသောမိုးတိမ်သည်”ဟု “ဝဿိ”၏ ကတ္တားထည့်ပါ၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၇, ၃၇၇၌ “သက္ကော...ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿာပေသိ”ဟု ရှိသဖြင့် “သက္ကော- သိကြားသည်”ဟုလည်း ကတ္တားထည့်နိုင်သည်၊ အထက် ၌ “ပေါက္ခရဝဿံ နာမ...မဟန္တံ ဟုတွာ ဝဿတိ(သာရတ္ထ၊၁၊၁၇၁)”ကို ကြည့်၍ သည်၊ ကထာယ- ကို၊ သမုဋ္ဌာပိတာယ- ဖြစ်စေအပ်သော်၊ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ- ၌သာ၊ (မယှံ- ၏၊ ဉာတိသမာဂမေ- ၌၊ ပေါက္ခရဝဿံ- သည်၊) န (ဝဿတိ)- ရွာ သွန်းသည်မဟုတ်သေး၊ ပုဗ္ဗေပိ- ၌လည်း၊ မယှံ- ၏၊ ဉာတိသမာဂမေ- ၌၊ ပေါက္ခရ- ဝဿံ- သည်၊ ဝဿိယေဝ- ခဲ့သည်သာ၊” ဣတိ- သို့၊ ဝတွာ၊ ဝေဿန္တရဇာတကံ– ကို၊ ကထေသိ- ပြီ၊ ဓမ္မဒေသနံ- ကို၊ သုတွာ- ၍၊ ပက္ကမန္တေသု- ပြန်သွားကုန်သော၊ ဉာတီသု- တို့တွင်၊ ဧကောပိ- သည်လည်း၊ သတ္ထာရံ- ကို၊ န နိမန္တေသိ- ဆွမ်းစား ပင့်မသွား၊ ရာဇာပိ- သည်လည်း၊ “မယှံ- ၏၊ ပုတ္တော- သည်၊ မမ- ၏၊ ဂေဟံ-နန်းတော်သို့၊ အနာဂန္တွာ- ကြွမလာမူ၍၊ ကဟံ- အဘယ်အရပ်(အိမ်)သို့၊ ဂမိဿတိ- နည်း?” ဣတိ- ၍၊ အနိမန္တေတွာဝ- ၍သာလျှင်၊ အဂမာသိ- ပြန်သွားပြီ၊ စ ပန- ဆက်၊ ဂန္တွာ- ၍၊ ဂေဟေ- နန်းတော်၌၊ ဝီသတိယာ- ၂၀,သော၊ ဘိက္ခုသဟဿာနံ- ရဟန်းအထောင်တို့ဖို့၊ ဝါ- တို့အတွက်၊ (တစ်နည်း) ဝီသတိယာ ဘိက္ခုသဟဿာနံ- ရဟန်း၂သောင်းတို့ဖို့၊ ဝါ- အတွက်၊ ယာဂုအာဒီနိ- ယာဂု အစရှိသည်တို့ကို၊ ပဋိယာဒါပေတွာ- စီမံစေ၍၊ အာသနာနိ- တို့ကို၊ ပညာပေသိ- ပြီ၊ ပုနဒိဝသေ- ၌၊ သတ္ထာ၊ ပိဏ္ဍာယ- ငှာ၊ ပဝိသန္တော- သော်၊ “အတီတဗုဒ္ဓါ-ရှေးဘုရားရှင်တို့သည်၊ ပိတု- ၏၊ နဂရံ- သို့၊ ပတွာ- ၍၊ ဝါ- သော်၊ ဥဇုကမေဝ- ဖြောင့်စွာသာလျှင်၊ (တိုက်ရိုက်သာလျှင်)၊ ဉာတိကုလံ- အမျိုးအိမ်သို့၊ ပဝိသိံသု ကိံ နု ခေါ- ကုန်သလော၊ ဥဒါဟု- မဟုတ်၊ ပဋိပါဋိယာ- အားဖြင့်၊ ပိဏ္ဍာယ- ငှာ၊ စရိံသု- ကုန်သလော၊” ဣတိ- သို့၊ အာဝဇ္ဇေန္တော- ဆင်ခြင်တော်မူလသော်၊ “ပဋိပါဋိယာ- အားဖြင့်၊ စရိံသု- ကုန်ပြီ၊”ဣတိ- သို့၊ ဒိသွာ- ၍၊ ပဌမဂေဟတော- မှ၊ ပဋ္ဌာယ- ၍၊ ပိဏ္ဍာယ- ငှာ၊ စရန္တော- လျက်၊ ပါယာသိ- ကြွတော်မူပြီ၊ ရာဟုလမာတာ- ရာဟုလာ၏ မယ်တော်သည်၊ ပါသာဒတလေ- ၌၊ နိသိန္နာဝ- လျက်သာ၊ ဒိသွာ- ၍၊ တံ ပဝတ္တိံ- ကို၊ ရညော- အား၊ အာရောစေသိ- ပြီ၊ ရာဇာ- သည်၊ သာဋကံ- ကို၊ သဏ္ဌာပေန္တော- လျက်၊ ဝေဂေန- စွာ၊ နိက္ခမိတွာ- ၍၊ သတ္ထာရံ– ကို၊ ဝန္ဒိတွာ- ၍၊ “ပုတ္တ- သားတော်! ကသ္မာ- ကြောင့်၊ မံ- ကို၊ နာသေသိ- ဖျက်ဆီး ဝဿိကို သုဒ္ဓကတ္တုရုပ်ယူပေးသည်။ [“အဗ္ဘံ တီသွထ ဝဿံ စ(ဓာန်- ၄၈)”ဂါထာအရ မိုးဟော ဝဿသဒ္ဒါသည် နပုံလိင်တည်း၊ ထိုကြောင့် ဓမ္မဘာ- ၁, ၃၀၇၌ “ပေါက္ခရ- ဝဿံ”ဟု နပုံလိင်ပြင်ပါ။]
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၆]...
ဘိသနည်း? ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရန္တေန– သော။ တေ– သည်။ အတိဝိယ– သာလျှင်။ လဇ္ဇာ– ရှက်ခြင်းကို။ ဥပ္ပာဒိတာ– ဖြစ်စေအပ်ပြီ။ ဝေါ– တို့သည်။ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ– ၌ပင်။ သုဝဏ္ဏသိဝိကာဒီဟိ– ရွှေထမ်းစင်အစရှိသည်တို့ဖြင့်။ ဝိစရိတွာ– ၍။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတုံ– ငှာ။ ယုတ္တံ နာမ– သင့်သည် မဟုတ်လော၊ [နာမနိပါတ်ပုဒ် ပုစ္ဆနအနက်ဟော၊- ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၇၄၊] ကိံ– ကြောင့်။ မံ– ကို။ လဇ္ဇာပေသိ– ရှက်စေရ သနည်း? (အရှက်ရစေသနည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! အဟံ– သည်။ တံ– ကို။ န လဇ္ဇာပေမိ– ရှက်စေသည်မဟုတ်။ ပန– စင်စင်ကား။ အတ္တနော– ၏။ ကုလဝံသံ– အမျိုးအနွယ်သို့။ အနုဝတ္တာမိ– အစဉ်လိုက်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “တာတ! ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ ဇီဝနဝံသော– အသက်မွေးသော အမျိုးအနွယ်သည်။ မမ– ၏။ ဝံသော ကိံ ပန– အမျိုးအနွယ်လော?” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! ဧသော– ဤဆွမ်းခံလှည့်၍ အသက်မွေးသော အမျိုးအနွယ်သည်။ တဝ– ၏။ န ဝံသော–အမျိုးအနွယ်မဟုတ်။ ပန– စင်စစ်ကား။ ဧသော– သည်။ မမ– ၏။ ဝံသော– တည်း။ ဟိ– မှန်။ အနေကာနိ– ကုန်သော။ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ– ဘုရားအထောင်တို့သည်၊ (ထောင်ပေါင်းများစွာသော ဘုရားရှင်တို့သည်)၊ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာဝ– ၍ သာလျှင်။ ဇီဝိံသု– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– သော်။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဥတ္တိဋ္ဌေ၊ ပေ၊ ပရမှိ စာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျ, ဓမ္မံ သုစရိတံ စရေ၊ ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ
။ ဥတ္တိဋ္ဌေ– ဆွမ်းကိုရည်မှတ်, ရပ်ရသောအကျင့်၌။ န ပမဇ္ဇေယျ– မမေ့လျော့ရာ။ ဓမ္မံ– ဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ သုစရိတံ– ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ စရေ– ကျင့်ရာ၏၊ (တစ်နည်း) သုစရိတံ– ကောင်းစွာကျင့်ထိုက်သော။ ဓမ္မံ– ကို။ စရေ– ၏။ ဓမ္မစာရီ– ဆွမ်းခံအကျင့်ကို ကျင့်လေ့ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အသ္မိံ လောကေ– ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ စ– နောက်လောက၌လည်းကောင်း။ သုခံ– ချမ်းသာစွာ။ သေတိ– အိပ်ရနေရ၏။
အနက်ကျယ်။ ။ ဥတ္တိဋ္ဌေ- ဆွမ်းကိုရည်မှတ်, မတ်မတ်ရပ်၍, ကျင့်အပ်မှန်မှန်,
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၇]...
ဆွမ်းခံခြင်း၌။ န ပမဇ္ဇေယျ– ကောင်းသည့်ဘောဇန်, စားသောက်ရန်ဖြင့်, ဆွမ်း ခံဖျက်၍, မမေ့လျော့ရာ။ ဓမ္မံ– ကောင်းဆိုး၂တန်, ရရာခံ၍, ခြိုးခြံစားလင့်, တရားအကျင့်ကို။ သုစရိတံ– မိစ္ဆာဇီဝ, အနေသနတို့, စစလွတ်ကင်း, သန့်ရှင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ စရေ– ရောဂါဘေးဒဏ်, မရှိမှန်လျှင်, ကျင့် ကြံကြိုးကုတ်, အားထုတ်သင့်လှပေ၏။ ဓမ္မစာရီ– ဆွမ်းခံအကျင့်, မှန်မလင့် အောင်, အသင့်ကြိုးကုတ်, အားထုတ်လေ့ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အသ္မိံ လောကေ–လက်ရှိမှန်စွာ, ကိုယ်ခန္ဓာ၏, ရရာကာလ, ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ စ– အနာဂတ်ရောက်, နောက်နောက်ခန္ဓာ, ရရာကာလ, နောက်လောက၌ လည်းကောင်း။ သုခံ သေတိ– သွားရပ်ထိုင်လျောင်း, လိုရာပြောင်း၍, အကြောင်း အားလျော်စွာ, ချမ်းသာလေတော့သတည်း။
ဓမ္မံ စရေ သုစရိတံ, န နံ ဒုစ္စရိတံ စရေ၊ ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ
ဓမ္မံ– ဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ သုစရိတံ– အနေသန, စသည်လွတ်ကင်း၍, သန့်ရှင်း စွာ ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ စရေ– ကျင့်ရာ၏။ နံ– ထိုဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ ဒုစ္စရိတံ– ဝေသိယာဂေါစရ, စသည်စုပေါင်း, မကောင်းသဖြင့် ကျင့်အပ်သည်မည် လောက်အောင်။ န စရေ– မကျင့်ရာ။ ဓမ္မစာရီ– ဆွမ်းခံအကျင့်ကို ကျင့်လေ့ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အသ္မိံ လောကေ– ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ စ– နောက် လောက၌လည်းကောင်း။ သုခံ– ချမ်းချမ်းသာသာ။ သေတိ– အိပ်ရနေရ၏။
တတ္ထ– တို့၌။ ဥတ္တိဋ္ဌေတိ– ကား။ ဥဋ္ဌဟိတွာ– ရပ်၍။ ပရေသံ– တို့၏။ ဃရဒွါရေ– အိမ်တံခါး၌။ ဌတွာ– ရပ်၍။ ဂဟေတဗ္ဗပိဏ္ဍေ– ခံယူထိုက်သောဆွမ်းရှိသော ဆွမ်း ခံအကျင့်၌။ [ဂဟေတဗ္ဗပိဏ္ဍေတိ ဂဟေတဗ္ဗပိဏ္ဍဝန္တေ၊ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တေတိ အတ္ထော၊၊ -ဓမ္မဋီ-၂၄၉၊] နပ္ပမဇ္ဇေယျာတိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့၊ (တစ်နည်း) နပ္ပမဇ္ဇေယျာတိ
ဥတ္တိဋ္ဌေ။ ။ “ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရေသံ ဃရဒွါရေ ဌတွာ”ဖြင့် “ဥဋ္ဌဟိတွာ ပရဃရဒွါရေ ဌိတံ ဌာနံ ဥတ္တိဋ္ဌံ- မတ်မတ်ရပ်၍ သူတစ်ပါးအိမ်တံခါး၌ တည်ခြင်း”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ ဥတ္တိဋ္ဌေအရ ဆွမ်းခံသွားခြင်းအကျင့်ကို ယူစေလို၍ “ဂဟေတဗ္ဗပိဏ္ဍေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဂဟေတဗ္ဗော+ပိဏ္ဍော ဧတဿာတိ “ဂဟေတဗ္ဗပိဏ္ဍော”ဟု ပြုပါ၊ (ဓမ္မဋီ-
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၈]...
(ပဒဿ)– နပ္ပမဇ္ဇေယျဟူသော ပုဒ်၏၊ (ဝိတ္ထာရံ– အကျယ်ကို၊) ဟိ (ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေမိ)– ထုတ်၍ ပြဦးအံ့။ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ– ပိဏ္ဍစာရိကဝတ်ကို။ ဟာပေတွာ– ယုတ်လျော့စေ၍။ ပဏီတဘောဇနာနိ– မွန်မြတ်သောဘောဇဉ်တို့ကို။ ပရိယေသန္တော– ရှာမှီးလသော်။ ဝါ– ရှာမှီးသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဥတ္တိဋ္ဌေ– ဆွမ်းကိုရည်မှတ်, မတ်မတ်ရပ်ခြင်း၌။ ဝါ– ဆွမ်းအကျိုးငှာ ထ၍ရပ်ခြင်း၌၊ (ဆွမ်းခံခြင်း၌)၊ ပမဇ္ဇတိ နာမ– မေ့လျော့သည်မည်၏။ ပန– ဗျတိရိက်ကား။ သပဒါနံ– ပိုင်းဖြတ်ခြင်းမှ ကင်း သည်၏အဖြစ်နှင့်တကွ။ ဝါ– အစဉ်အတိုင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၄၉ရှု၊] ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရန္တော– လှည့်လည်လသော်။ ဝါ– သည်၊ (ဥတ္တိဋ္ဌေ– ၌)၊ န ပမဇ္ဇတိ နာမ– မမေ့ လျော့သည် မည်၏။ ဧဝံ– ဤသို့ ဆွမ်းခံလှည့်လည်ခြင်းကို။ ကရောန္တော– လျက်။ ဥတ္တိဋ္ဌေ– ၌။ နပ္ပမဇ္ဇေယျ– ရာ။ ဓမ္မန္တိ– ဟူသည်ကား။ အနေသနံ– မသင့်လျော်သော ၂၄၉)၊ ဝိမတိ၊ ၂၊ ၁၀၁၊ ပါစိယော-၂၁၇၌လည်း ဥတ္တိဋ္ဌေအရ ဆွမ်းခံသွားခြင်းကို ယူရန် “ဥတ္တိဋ္ဌံ နာမ ပိဏ္ဍာယ စရဏံ ဝုစ္စတိ “ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ”တိအာဒီသု ဝိယ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပါစိယော-၂၁၇၌ “ပိဏ္ဍာယ ဥဒ္ဒိဿ, ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝါ တိဋ္ဌနံ ဥတ္တိဋ္ဌံ– ဆွမ်းကို ရည်မှတ်၍ ရပ်ခြင်း။ ဝါ– ဆွမ်းအလို့ငှာ ထ၍ ရပ်ခြင်း- ဆွမ်းခံခြင်း”ဟု ပြု၏။
နိဒီ- ၃၄။ ။ ထို၌ “ဥဒ္ဒိဿ တိဋ္ဌနံ ဥတ္တိဋ္ဌံ- ဆွမ်းကို ရည်မှတ်၍ ရပ်ခြင်း”ဟု ပြု၏၊ “ဥဒ္ဒိဿ+တိဋ္ဌ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဒ္ဒိကိုချေ, ဿ,ကို တ,ပြု, တ,ကို နောက်တိသို့ ကပ်၍ ပြီးစေ၏။ ဆက်ဦးအံ့- သာရတ္ထ၊၃၊၂၄၇၊ ဝိမတိ၊၂၊၁၁၃၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၄၅၁၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊ ၂၄၂၊ ၂၄၉တို့၌ “ဥတ္တိဋ္ဌိတွာ”ဟု ရှိ၏၊ ထိုသို့ရှိလျှင် “ပရေသံ ဃရဒွါရေ ဌတွာ”ကို “ဥတ္တိဋ္ဌိတွာ”၏ အဖွင့်ဟု ယူပါ၊ “ဥဋ္ဌဟိတွာ”ဟု ရှိလျှင် ၎င်းင်းဖြင့် ဥကို ဖွင့်သည်၊ “ပရေသံ”စသည်ဖြင့် “တိဋ္ဌိတွာ”ကို ဖွင့်သည်ဟု ယူပါ။
ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ။ ။ ပိဏ္ဍိတဗ္ဗော သံဃရိတဗ္ဗောတိ ပိဏ္ဍော၊ ပိဏ္ဍာယ+စရဏံ သီလံ ယဿာတိ ပိဏ္ဍစာရီ၊ [ပိဏ္ဍ+စရ+ဏီ၊] ပိဏ္ဍစာရီ ဧဝ ပိဏ္ဍစာရိကော- ဆွမ်း အကျိုးငှာ လှည့်လည်လေ့ရှိသောရဟန်း၊ [ပိဏ္ဍစာရီ+က၊] ပိဏ္ဍစာရိကေန+ဝတ္တိတဗ္ဗံ+ ဝတ္တံ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ- ဆွမ်းအကျိုးငှာ လှည့်လည်လေ့ရှိသော ရဟန်းသည် ကျင့်အပ် သောဝတ်၊ ဝါ- ဆွမ်းခံရဟန်းသာမဏေတို့ ပြုကျင့်အပ်သောဝတ်၊(ဝိလံဋီ၊၂၊၁၈) ပိဏ္ဍ- စာရိကဝတ်ဟူသည် ဝိ- ၄, ၃၈၃၌လာသော မြို့ရွာအတွင်းမဝင်မီ သင်္ကန်းကို အဝန်း ညီစွာ ဝတ်ရုံခြင်း, ခါးပန်းကြိုးပတ်ခြင်း, သပိတ်ရေကျင်းခြင်းစသော ကျင့်ဝတ်များ တည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၁၇၉]...
ရှာမှီးခြင်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၀ရှု၊] ပဟာယ– ပယ်စွန့်၍။ သပဒါနံ– ပိုင်းဖြတ်ခြင်းမှ ကင်းသည်၏အဖြစ်နှင့်တကွ။ ဝါ– အစဉ်အတိုင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၄၉ရှု၊] စရန္တော– လျက်။ တမေဝ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ– ထိုဆွမ်းအကျိုးငှာ လှည့်လည်ခြင်းအကျင့်ကိုပင်။ ဝါ– ထိုဆွမ်းခံသွားခြင်းအကျင့်ကိုပင်။ သုစရိတံ သုစရိတံ သုစရိတံ– ကောင်းစွာ ကျင့်ခြင်းဖြင့်။ ဝါ– ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်၊ (တစ်နည်း) သုစရိတံ–ကောင်းစွာကျင့်ထိုက်သော။ တမေဝ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ– ကိုပင်။ စရေ– ကျင့်ရာ၏။
သုခံ သေတီတိ ဧတံ– သုခံ သေတိဟူသော ဤစကားသည်။ ဒေသနာမတ္တံ–ဒေသနာတော်မျှသာတည်း။ ပန– ဆက်။ ဧဝံ– လျှင်။ ဧတံ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ– ကို။ စရန္တော– လျက်။ ဝါ– သူသည်။ ဓမ္မစာရီ– ဆွမ်းခံအကျင့်ကို ကျင့်လေ့ရှိသူသည်။ ဣဓ လောကေ– ဤလောက၌။ စတူဟိ– ကုန်သော။ ဣရိယာပထေဟိ– တို့ဖြင့်။ သုခံ– စွာ။ ဝိဟရတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ န နံ ဒုစ္စရိတန္တိ– ကား။ ဝေသိယာဒိဘေဒေ– ပြည့်တန်ဆာမအစရှိသော အပြားရှိသော။ အဂေါစရေ– မသင့်သော ကျက်စားရာအရပ်၌။ ဝါ– မကျင့်စားသင့်သောအရပ်၌။ စရန္တော– သော်။ ဝါ– သည်၊
သုစရိတံ။ ။ သုဋ္ဌု+စရိတဗ္ဗောတိ သုစရိတော- ကောင်းစွာကျင့်ထိုက်သော ဆွမ်းခံအကျင့်၊ ပါစိယော- ၂၅၀အလို ဓမ္မံ၏ တုလျာဓိကရဏဝိသေသနတည်း၊ ဆရာတို့ကား စရေ၏ ကြိယာဝိသေသနယူပေးတော်မူသည်၊ ကြိယာဝိသေသနယူလျှင် “သုဋ္ဌု+ စရဏံ သုစရိတံ- ကောင်းစွာကျင့်ခြင်း”ဟု ပြုပါ။
သုခံ သေတိ။ ။ “သေတိ”ကို “ဝိဟရတိ”ဟု အကမ္မကဓာတ်ဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် “သုခံ”သည် ပဌမာကြိယာဝိသေသနတည်း၊ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် “သေတိ”ဟု ဟော တော်မူသည်၊ သေတိအရ ဣရိယာပုထ် ၄ပါးလုံးကို ယူရသည်၊ ထိုကြောင့် “စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ သုခံ ဝိဟရတိ”ဟု ဖွင့်သည်။
အဂေါစရေ။ ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော- နွားတို့ကျက်စားရာအရပ်၊ (နွားစားကျက်)၊ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော- အမြဲတမ်းလှည့်လည်အပ်သောအရပ်၊ (တစ်နည်း) ဂစ္ဆန္တိ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တန္တီတိ ဂါဝေါ- စက္ခုစသော ဣန္ဒြေတို့၊ ဂါဝေါ စက္ခာဒီနိနြ္ဒိယာနိ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော- စက္ခုစသော ဣန္ဒြေတို့ လှည့် လည်ရာ ရူပါရုံအစရှိသောအရပ်၊ (နီတိပဒ- ၃၁၈)၊ (တစ်နည်း) တတ္ထ တတ္ထ တာသု တာသု ဒိသာသု ဂန္တွာ စရိတဗ္ဗတာယ ဘက္ခိတဗ္ဗတာယ ဂေါစရော(ဃာသော- စားဖွယ်)၊ (ဒီဋီ- ၃, ၉၊ ၁၀)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဂန္တွာ စရိတဗ္ဗော ဘက္ခိတဗ္ဗောတိ
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၀]...
ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ– ကို။ ဒုစ္စရိတံ– မကောင်းသဖြင့် ကျင့်ခြင်းဖြင့်။ ဝါ– မကောင်းသဖြင့် ကျင့်အပ်သည်မည်လောက်အောင်၊ (တစ်နည်း) ဒုစ္စရိတံ– မကောင်းသဖြင့် ကျင့် အပ်သော။ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ– ကို။ စရတိ နာမ– ၏။ ဧဝံ– သို့။ အစရိတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ သုစရိတံ– ကောင်းစွာကျင့်ခြင်းဖြင့်။ ဝါ– ကောင်းစွာ ကျင့်အပ်သည် မည်လောက်အောင်၊ (တစ်နည်း) သုစရိတံ– ကောင်းစွာကျင့်ထိုက်သော။ တမေဝ ဘိက္ခာစရိယဓမ္မံ– ကိုပင်။ စရေ– ရာ၏။ နံ– ထိုဆွမ်းခံအကျင့်ကို။ ဒုစ္စရိတံ–ဖြင့်။ ဝါ– အောင်၊ (တစ်နည်း) ဒုစ္စရိတံ– သော။ နံ– ကို။ န စရေ– ရာ။ သေသံ– သည်။ ဝုတ္တတ္ထမေဝ– သည်သာ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ရာဇာ– သည်။ သောတာပတ္တိ ဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– သုဒ္ဓေါဒနဝတ္ထုပြီးပြီ။
သုဒ္ဓေါဒနဝတ္ထု ဘာသာဋီကာပြီးပြီ။
၃-ပဉ္စသတဝိပဿကဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယထာ ပုဗ္ဗုဠကန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော– စဉ်။ ဂေါစရော– သွား၍ စားထိုက်သောဆွမ်း၊ [ဂန္တွာ+စရ (ဘက္ခဏအနက်) +အ၊ န္တွာကို ချေ၊ ဂ၏ အ,ကို ဩပြု၊၊ -ပါထေဘာ-၁, ၃၇၊] ဂေါစရာယ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော–ဆွမ်းအကျိုးငှာ လှည့်လည်ရာအရပ်၊ (ဆွမ်းခံရွာ)၊ [ဂေါစရ+ဏ၊]၊ အယုတ္တော+ဂေါစရော အဂေါစရော– မသင့်သော အမြဲတမ်းလှည့်လည်ကျက်စားရာဖြစ်သော ပြည့် တန်ဆာမအိမ်စသော အရပ်၊ (မူလဋီ၊ ၂၊ ၁၇၉)၊ ဝေသိယာဒိဘေဒေ၌ အာဒိဖြင့် ဝိဓဝါ (မုဆိုးမ) , ထုလ္လကုမာရိက (အပျိုကြီး) , ပဏ္ဍက (ပဏ္ဍုက်) , ပါနာဂါဂါ (အရက်ဆိုင်) , ဘိက္ခုနီ”တို့ကို ယူပါ။ (မူလဋီ၊ ၁၊ ၉၇) ဆက်ဦးအံ့– ဝေသိယစသော အဂေါစရ၆ဌာန၌ ဆွမ်းမခံကောင်းသည်မဟုတ်၊ ဆွမ်းခံကောင်း၏၊ မိတ်ဆွေဖွဲ့သောအားဖြင့် အမြဲမသွားရသောကြောင့် “အဂေါစရ”ဟု ဆိုသည်၊ ထို၆ဌာနသို့ မိတ်ဆွေဖွဲ့သောအားဖြင့် အမြဲသွားလျှင် ကြာမြင့်စွာက စောင့် ရှောက်အပ်သော ရဟန်းတရားသည် ရက်အနည်းငယ်ဖြင့် ပျက်စီးတတ်၏၊ မပျက်စီး လျှင်လည်း အကဲ့ရဲ့ခံရ၏၊ အကယ်၍ ထို၆ဌာနသို့ ဆွမ်းခံသွားလျှင် သတိထား၍ သွားရမည်။ (မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၉၉)
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၁]...
ပဉ္စသတေ– ရှိကုန်သော။ ဝိပဿကေ– ဝိပဿနာရှုကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချဲ့။ တေ– တို့သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အရညံ– တောသို့။ ပဝိသိတွာ– ဝင်၍။ ဃဋေန္တာ– အဆက် မပြတ် အားထုတ်ကုန်လသော်။ ဝါယမန္တာ– လုံ့လစိုက်ထုတ် ပြုလုပ်ကုန်လသော်။ အပ္ပဝိသေသာ– အနည်းငယ်သာ ထူးကုန်သည်။ ဝါ– ထူးခြားမှုမရှိကုန်သည်၊ [ရှေ့ နည်း အနည်းငယ်အနက်၊ နောက်နည်း အဘာဝအနက်၊] အပ္ပတ္တဝိသေသာ–မရောက်အပ်သေးသော တရားထူးရှိကုန်သည်။ ဝါ– တရားထူးမရကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဝိသေသေတွာ– ထူးစေ၍။ ဝါ– အထူးပြု၍။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ ဂဟေဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂစ္ဆန္တာ– ကုန်လသော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ မရီစိကမ္မဋ္ဌာနံ– တံလျှပ်လျှင်အာရုံရှိသော ကမ္မဋ္ဌာန်းကို။ ဘာဝေန္တာဝ– ကုန်လျက်သာ။ အာဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ တေသံ– တို့၏။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဝိဋ္ဌက္ခဏေယေဝ– ဝင်ရာခဏ၌ပင်။ ဒေဝေါ– မိုးသည်။ ဝဿိ– ရွာပြီ။ တေ– တို့သည်။ တတ္ထ တတ္ထ ပမုခေသု– ထိုထို ကျောင်းဦးဆင်ဝင်တို့၌။ ဌတွာ– ရပ်၍။ ဓာရာဝေဂေန– မိုးရေအဟုန်ကြောင့်။ ဥဋ္ဌဟိတွာ– ပေါ်ထွက်၍။ ဘိဇ္ဇန္တေ– ပျက်ကုန်သော။ ပုဗ္ဗုဠကေ– ရေပူပေါင်းတို့ကို။ ဝါ– ရေပွက်တို့ကို။ ဒိသွာ၊ “အယမ္ပိ အတ္တဘာဝေါ– သည်လည်း။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ– ဖြစ်ပြီး၍။ ဘိဇ္ဇနတ္ထေန– ပျက်စီးတတ်သည်၏ အဖြစ် ဟူသော အနက်ကြောင့်။ ပုဗ္ဗုဠကသဒိသောယေဝ– ရေပူပေါင်း (ရေပွက်) နှင့် တူသည်သာ၊ (ဟောန္တိ)။” ဣတိ– သို့။ အာရမ္မဏံ– ကို။ ဂဏှိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဂန္ဓကုဋိယံ– ၌။ နိသိန္နောဝ– လျက်သာ။ တေ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ တေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကထေန္တော ဝိယ– ကဲ့သို့။ ဩဘာသံ– ကို။ ဖရိတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ယထာ ပုဗ္ဗုဠကံ၊ ပေ၊ န ပဿတီ” တိ– ၍၊ (အာဟ)
ယထာ ပုဗ္ဗုဠကံ ပဿေ, ယထာ ပဿေ မရီစိကံ၊ ဧဝံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ, မစ္စုရာဇာ န ပဿတိ။
ပုဗ္ဗုဠကံ– ရေပူဖောင်း (ရေပွက်) ကို။ ပဿေ ယထာ– ဖြစ်လျှင်ပျက်ပြီး,အချည်း နှီးအသွင်, ရှုမြင်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ မရီစိကံ– တံလျှပ်ကို။ ပဿေ ယထာ–
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၂]...
ကောင်း။ ဧဝံ– တူ။ လောကံ– ခန္ဓာစသော လောကကို။ အဝေက္ခန္တံ– ဖြစ်လျှင်ပျက်ပြီး, အချည်းနှီးအသွင်, ရှုမြင်သူကို။ မစ္စုရာဇာ– သေမင်းသည်။ န ပဿတိ– မမြင်နိုင်
တတ္ထ– ၌။ မရီစိကန္တိ– ကား။ မယူခံ– တံလျှပ် (တံလှပ်) ကို။ ဟိ– မှန်၊ (တစ်နည်း)
မရီစိကံ။ ။ “မယူခံ”ဖြင့် မရီစိ၏ ပရိယာယ်ပုဒ်ကို ပြသည်၊ ဓာန်- ၆၄ဂါထာအလို မရီစိနှင့် မယူခတို့သည် အရောင်ကို ဟောရာ ဤ၌ နေပူရှိန်ကြောင့် မြေပေါ်တွင် တလှုပ်လှုပ်ပေါ်နေသော အရိပ်အရောင်ကို ယူပါ၊ “မိယျန္တေ ခုဒ္ဒဇန္တဝေါ အနေနာတိ မရီစိ၊ [မရ+ဤစိ၊ ထီ, ပု၊ -ဓာန်- ၆၄၊]”ဟု ပြုပါ၊ ဓာန်- ၆၄ဂါထာအလို မရီစိပုဒ်သည် တံလျှပ်ကို ဟော၏၊ ထိုအလို “မရီစိ ဝိယာတိ မရီစိ- အရောင်နှင့် တူသောတံလျှပ်၊ [မရီစိ+ဣ၊ -ဓာန်- ၆၅၊]”ဟု ပြုပါ၊ မောဂ်၌ကား “မာရေတိ အန္ဓကာရံ ဝိနာသေတီတိ မရီစိ”ဟု ပြု၍ “ရံသိ -အရောင်, မိဂတဏှိကာ- တံလျှပ်”၂မျိုးလုံးကို ယူ၏၊(မောဂ်- ၇, ၄၀)၊ ကပစ္စည်းအတွက် မဖွင့်သဖြင့် ကပစ္စည်းအနက်မဲ့ယူကာ “မရီစိယေဝ မရီစိကာ, မရီစိကော”ဟု ဆက်ပါ။
ဆက်ဦးအံ့– တံလျှပ်၏ အိမ်ပုံသဏ္ဌာန်စသည်ထင်ရာကာလသည် တိုတောင်း၏၊ သို့သော် မှီရာမြေအရပ်အစဉ်၏အစွမ်းကြောင့် အလွန်ကြာမြင့်စွာ ထင်နေခြင်း ဖြစ်သည်၊ ထိုကြောင့် “ယထာ ပဿေ မရီစိကံ”ဟု ဟောတော်မူသည်၊ ဘင်္ဂဉာဏ်ဖြင့် ရုပ်နာမ်၏ အပျက်ကို ရှုမြင်သော ယောဂီကို ရည်၍ ဤဂါထာကို ဟောတော်မူသည်၊ ဘင်္ဂဉာဏ် (ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏ်) ၏ အကျိုး ၈-ပါးရှိ၏၊ ထို ၈-ပါးမှာ- (၁) ဘဝဒိဋ္ဌိခေါ် သဿတဒိဋ္ဌိကို ပယ်ခွာနိုင်ခြင်း၊ (၂) အသက်၌ ငဲ့ကွက်တွယ်တာမှုကို စွန့်ခြင်း၊ (၃) အခါခပ်သိမ်း ဘာဝနာ၌ လွန်စွာအားထုတ်ခြင်း၊ (၄) အသက်မွေးမှုစင်ကြယ်ခြင်း၊ (၅) ကိစ္စကြီးငယ်တို့၌ ကြောင့်ကြဗျာပါရကို ပယ်နိုင်ခြင်း၊ (၆) ကြောက်ရွံ့မှုကင်းခြင်း၊ (၇) သည်းခံနိုင်ခြင်းနှင့် သူတော်ကောင်းတရား၌ မွေ့လျော်ခြင်း၊ (၈) တောကျောင်း, ဘာဝနာမှု၌ မပျော်ခြင်းနှင့် ကာမဂုဏ်၌ မွေ့လျော်ခြင်း တို့ကို လွှမ်းမိုးပယ်ဖျောက်နိုင်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ (ဝိသုဒ္ဓိ၊ ၂၊ ၂၈၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၂၊ ၄၄၄)
မယူခံ။ ။ အမရကောသ၌ မယူခပုဒ်သည် “တင့်တယ်ခြင်း, အရောင်, မီးလျှံ” ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောကြောင်းကို ဆို၏၊(အမရ- ၂၃, ၁၈)၊ ဤ၌ “အရောင်”
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၃]...
ဟိ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ တေ– ထိုတံလျှပ်တို့သည်။ ဒူရတောဝ– အဝေး၌ပင်။ ဂေဟသဏ္ဌာနာဒိဝသေန– အိမ်ပုံသဏ္ဌာန်အစရှိသည်တို့၏အစွမ်းဖြင့်။ ဥပဋ္ဌိတာပိ– တည်နေပါကုန်သော်လည်း။ ဝါ– ထင်နေကုန်သော်လည်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၃၆ ရှု၊] ဥပဂစ္ဆန္တာနံ– အနီးသို့ ရောက်သွားတို့၏။ အဂယှူပဂါဝ– ကိုင်ယူအပ်သည် ၏ အဖြစ်သို့ မကပ်ရောက်ကုန်သည်သာ၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၃၆ရှု၊] ရိတ္တကာဝ– ပုံ သဏ္ဌာန်မှ ကင်းဆိတ်ကုန်သည်သာ။ တုစ္ဆကာဝ– အချည်းနှီးတို့သည်သာ၊ (ဟောန္တိ)၊ တသ္မာ– ကြောင့်။ ပုဗ္ဗုဠကံ ပုဗ္ဗုဠကံ ပုဗ္ဗုဠကံ– ရေပူပေါင်း (ရေပွက်) ကို။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ– ဖြစ်ပြီး၍။ ဘိဇ္ဇနတ္ထေန– ပျက်စီးတတ်သည်၏အဖြစ်ဟူသော အနက်ကြောင့်။ ရိတ္တတုစ္ဆာဒိဘာဝေနေဝ– ပုံသဏ္ဌာန်မှ ကင်းဆိတ်သည်, အချည်းနှီးအစရှိသည်၏အဖြစ်ဖြင့် သာ။ ပဿေယျ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ ခန္ဓာဒိလောကံ– ခန္ဓာအစရှိသော လောကကို၊ (ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ– ၍။ ဘိဇ္ဇနတ္ထေန– ကြောင့်။ ရိတ္တတုစ္ဆာဒိဘာဝေနေဝ– ဖြင့်သာ၊) အဝေက္ခန္တံ– ရှုမြင်သောပုဂ္ဂိုလ်ကို။ မစ္စုရာဇာ– သေမင်းသည်။ န ပဿတိ– မမြင်။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်၊ ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ “မယတိ ယာတီတိ မယူခေါ၊ [မယ+ခ၊ ဥု,လာ၊၊ -မောဂ်-၇, ၃၁၊] မာယ မာနာယ (မြတ်နိုးသဖြင့်) +ဥခတီတိ (ရောက်တတ်သောကြောင့်) မယူခေါ၊ [မာ+ဥခ+အ၊ မာကို မယပြု, ဥကို ဥုဒီဃပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၆၄၊ ထောမ၊ သဒ္ဒသာဂရ၊] မာတိ မိနာတိ ဟိံသတိ, မိနီယတေ ဟိံသီယတေ ဝါတိ မယူခေါ၊ [မာ+ဥုခ၊ မာကို မယပြု၊ -သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၄၃၃၊ ထောမ၊ သဒ္ဒသာဂရ၊]”ဟု ပြုပါ။
ပုဗ္ဗုဠကံ။ ။ ထောမနိဓိ၌ ရေပွက်အနက်ဟော “ဗုဒ္ဗုဒ”ဟု ရှိ၏၊ ဗုဒဓာတ်, နိသာမန (စုံစမ်းကြည့်ရှုနားထောင်ခြင်း)အနက်, ကပစ္စည်း၊ ဓာတ်အဆုံးသရချေ၊ ဗုဒ်ဗုဒ်ဟု ဒွေဘော်ပြု၊ (ဗုဒ်ဗုဒ်+က)၊ ကအနုဗန်ချေ၊ (ဗုဒ်ဗုဒ)၊ ဒ်ကို နောက်ဗုသို့ ကပ်၍ “ဗုဒ္ဗုဒ” ဟု ပြီးစေ၏၊ ပါဠိ၌ ဗုဒဓာတ်, အပစ္စည်း, ဗုဗုဟု ဒွေဘော်ပြု၊ (ဗုဗုဒ)၊ နောက်ဗထက် ဗဒွေဘော်လာ, ဒကို ဠပြု, (ဗုဗ္ဗုဠ), ရှေ့ဗကို ပပြု, သွတ္ထ၌ ကပစ္စည်းသက်၍ ပုဗ္ဗုဠက ဖြစ်သည်၊ “ဗောဓီယတေတိ(ကြည့်ရှုအပ်သောကြောင့်) ပုဗ္ဗုဠံ၊ ပုဗ္ဗုဠံယေဝ ပုဗ္ဗုဠကံ” ဟုပြု၊ ထောမ၌ ပုံလိင်ဟု ဆို၏၊ ပါဠိ၌ “ဥဒက- ဗု(ပု)ဗ္ဗုဠံ(အံ- ၂, ၅၀၂)”ဟု နပုံလိင်ဖြင့် ရှိ၏။ (သမ္မောဘာ- ၁, ၁၀၄၊ သပြေနိ- ၃, ၂၅၄ရှု)
မစ္စုရာဇာ န ပဿတိ။ ။ ဘင်္ဂဉာဏ်စသည်ဖြင့် အစဉ်အတိုင်း ရှုမှတ်ပွားများ၍ အရဟတ္တဖိုလ်ရောက်လျှင် ဘဝသစ်မဖြစ်တော့ရကား ဘဝသစ်နှင့်ဆိုင်သော သေခြင်း
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၄]...
ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ– တည်ရာအရပ် ၌ပင်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ပဉ္စသတဝိပဿကဘိက္ခုဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ပဉ္စသတဝိပဿကဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၄-အဘယရာဇကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဧထ ပဿထိမံ လောကန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဘယရာဇကုမာရံ– အဘယမင်းသားကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ တဿ– ထိုအဘယမင်းသားသည်။ ပစ္စန္တံ– တိုင်းပြည်စွန်ဖျားအရပ်ကို။ ဝူပသမေတွာ– ငြိမ်းစေပြီး၍။ အာဂတဿ– ပြန်လာလသော်၊ (တစ်နည်း) ပစ္စန္တံ– ကို။ ဝူပသမေတွာ– ၍။ အာဂတဿ– သော။ တဿ– အား။ ပိတာ– ခမည်းတော်ဖြစ်သော။ ဗိမ္ဗိသာရော– သည်။ တုဿိတွာ– နှစ်သက်၍။ ဧကံ– သော။ နစ္စဂီတကုသလံ– ကခြင်း သီဆိုခြင်း၌ ကျွမ်းကျင်သော။ နာဋကိတ္ထိံ– ကချေသည်မကို။ ဒတွာ– ၍။ သတ္တာဟံ– လုံး။ ရဇ္ဇံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္တာဟံ– လုံး။ ဂေဟာ– မှ။ ဗဟိ– သို့။ အနိက္ခန္တောဝ– မထွက်ပဲသာလျှင်။ ရဇ္ဇသိရိံ ရဇ္ဇသိရိံ ရဇ္ဇသိရိံ– မင်း၏ ဥစ္စာဖြစ်သော စည်း စိမ်ချမ်းသာကို။ ဝါ– မင်း၏စည်းစိမ်ချမ်းသာကို။ အနုဘဝိတွာ– ၍။ အဋ္ဌမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ နဒီတိတ္ထံ– မြစ်ဆိပ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ နှတွာ– ၍။ ဥယျာနံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ သန္တတိမဟာမတ္တော ဝိယ– ကဲ့သို့။ တဿာ ဣတ္ထိယာ– ၏။ နစ္စဂီတံ– ကခြင်း, လုံးဝကင်းသည်ကို ရည်ရွယ်၍ “သေမင်း မမြင်နိုင်”ဟု ဟောတော်မူသည်၊ (ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၂၊ ၄၄၄)၊ သေခြင်း, ခန္ဓာပျက်စီးခြင်းကို “မစ္စု”ဟု ခေါ်သည်၊ သေခြင်းသည်ပင် သတ္တဝါတို့ကို မိမိအလို၌ ဖြစ်စေ,လိုက်စေသည့်အတွက် သတ္တဝါတို့ကို အစိုးရသော ကြောင့် “ရာဇာ”ဟု ဆိုရသည်၊ “မရဏံ မစ္စု၊ မစ္စု ဧဝ+ရာဇာ မစ္စုရာဇာ– သေခြင်း ဟူသောမင်း”ဟု ပြုပါ။ (ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၆၀)
ရဇ္ဇသိရိံ။ ။ ရညော+ဣဒံ ရဇ္ဇံ၊ [ရာဇ+ဏျ၊] ရဇ္ဇံ စ+တံ+သိရီ စာတိ ရဇ္ဇသိရီ-မင်း၏ဥစ္စာဖြစ်သော စည်းစိမ်ချမ်းသာ၊ (တစ်နည်း) ရာဇာ ဧဝ ရဇ္ဇံ၊ ရဇ္ဇဿ+သိရီ ရဇ္ဇသိရီ- မင်း၏ စည်းစိမ်ချမ်းသာ၊ “သိရီတိ ဣဿရိယံ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ သိရီသဒ္ဒါ ဣဿရိယအနက်ဟောဟု ယူပါ၊ ဣဿရိယဟူသည် အစိုးရသူ ၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ စည်းစိမ်ချမ်းသာတည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၅]...
သီဆိုခြင်းကို။ ပဿန္တော– ကြည့်ရှုနားထောင်လျက်။ နိသီဒိ– ပြီ။ သာပိ– ထိုကချေ သည်မသည်လည်း။ တင်္ခဏညေဝ– ထိုခဏ၌ပင်။ သန္တတိမဟာမတ္တဿ– ၏။ နာဋကိတ္ထီ ဝိယ– ကဲ့သို့။ သတ္ထကဝါတာနံ– ဓားကဲ့သို့ အင်္ဂါကြီးငယ်တို့ကို ဖြတ် တောက်တတ်သော လေတို့၏။ ဝါ– ဓားကဲ့သို့ အဆက်အစပ်ကို ဖြတ်တတ် သော လေတို့၏၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၅၁၊] ဝသေန– အစွမ်းဖြင့်။ ဝါ– ကြောင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၄၀၊] ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ကုမာရော– သည်။ တဿာ– ထိုကချေသည် မ၏။ ဝါ– သည်။ ကာလကိရိယာယ– သေခြင်းကို ပြုလသော်။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ ဥပ္ပန္နသောကော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “မေ– ၏။ ဣမံ သောကံ– ကို။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဌပေတွာ– ၍။ အညော– (ဘုရားရှင်မှ) အခြားသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ နိဗ္ဗာပေတုံ–ငြိမ်းစေခြင်းငှာ။ န သက္ခိဿတိ– မဟုတ်။” ဣတိ– ကြံ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! မေ– ၏။ သောကံ– ကို။ နိဗ္ဗာပေထ– ငြိမ်းစေတော် မူပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တံ– ထိုမင်းသားကို။ သမဿာသေတွာ– သက်သာရာရစေ၍၊ [သံ+အာ+သသ+ဏေ+တွာ၊ “ကောင်းစွာ ရှူနိုင်,ရှိုက် နိုင်စေ၍”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေး၊ (သီဘာ-၁, ၂၁၉)၊] “ကုမာရ– သား! တယာ ဟိ (တယာ ဧဝ)– သည်ပင်လျှင်။ ဣမိဿာ ဣတ္ထိယာ– ၏။ ဧဝမေဝ– လျှင်။ မတကာလေ– ၌။ ရောဒန္တေန– လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ပဝတ္တိတာနံ– ဖြစ်ကုန်သော။ အဿူနံ– မျက် ရည်တို့၏၊ (တစ်နည်း) ဣမိဿာ ဣတ္ထိယာ– ၏။ ဧဝမေဝ– လျှင်။ မတကာလေ– ၌။ ရောဒန္တေန– သော။ တယာ ဟိ (တယာ ဧဝ)– သည်ပင်လျှင်။ ပဝတ္တိတာနံ–ဖြစ်စေအပ်ကုန်သော။ အဿူနံ– တို့၏။ အနမတဂ္ဂေ– သိအပ်သော အစအပိုင်း အခြားမရှိသော။ ဝါ– မသိအပ်သော အစအပိုင်းအခြားရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၃၊ ၅၈၀ရှု၊] သံသာရေ– ၌။ ပမာဏံ– အတိုင်းအတာသည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တာယ ဒေသနာယ– ကြောင့်။ သောကဿ– ၏။ တနုဘာဝံ– နည်းပါးသည်၏ အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ “ကုမာရ– သား! မာ သောစိ– ဝမ်းမနည်းနှင့်။ ဧတံ– ဤ
ပဿန္တော။ ။ “နစ္စဂီတံ”နှင့်လျော်အောင် “ပဿန္တော စ သုဏန္တော စ ပဿန္တော” ဟု ဝိရူပေကသသ်ပြုပါ၊ သို့မဟုတ် ဧကဒေသူပစာရ, ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် ပဿန္တောအရ ကြည့်ရှုခြင်း, နားထောင်ခြင်း၂မျိုးလုံးကို ယူပါ၊ “နစ္စကို ကြည့်ရှု, ဂီတကို နားထောင်သည်”ဟူလို
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၆]...
ဝမ်းနည်းခြင်းသည်။ ဗာလဇနာနံ– လူမိုက်တို့၏။ သံသီဒနဋ္ဌာနံ– နစ်မြုပ်ရာအရပ် တည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဧထ ပဿထိမံ၊ ပေ၊ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဧထ ပဿထိမံ လောကံ, စိတ္တံ ရာဇရထူပမံ၊ ယတ္ထ ဗာလာ ဝိသီဒန္တိ, နတ္ထိ သင်္ဂေါ ဝိဇာနတံ
ဧထ– လာကြလော။ စိတ္တံ– အဝတ်တန်ဆာစသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော။ ရာဇရထူပမံ– မင်း၏ရထားဟူသော ဥပမာရှိသော။ ဝါ– မင်းစီးရထားနှင့် တူသော၊ (တစ်နည်း) ရာဇရထူပမံ– မင်း၏ရထားဟူသော ဥပမာရှိအောင်။ ဝါ– မင်းစီး ရထားနှင့် တူစွာ။ စိတ္တံ– အဝတ်တန်ဆာစသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော။ ဣမံ လောကံ– ဤခန္ဓာအစရှိသော လောကကို။ ပဿထ– ရှုကြလော။ ယတ္ထ– ယင်း ခန္ဓာအစရှိသော လောက၌။ ဗာလာ– လူမိုက်တို့သည်။ ဝိသီဒန္တိ– နစ်မြုပ်နေကုန်၏။ ဝိဇာနတံ– စဉ်းစားမြော်မြင်, ပညာရှင်တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ သင်္ဂေါ– ရာဂဒေါသ, အစ ရှိခုနစ်သွယ်, ငြိတွယ်တတ်သော တရားသည်။ နတ္ထိ– မရှိ
တတ္ထ– ၌။ ဧထ ပဿထာတိ– ကား။ ရာဇကုမာရမေဝ– ကိုသာ။ သန္ဓာယ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ ဣမံ လောကန္တိ– ကား။ ခန္ဓလောကာဒိသင်္ခါတံ– ခန္ဓာလောက အစရှိသည်ဟု ဆိုအပ်သော။ ဣမံ အတ္တဘာဝံ– ကို။ စိတ္တန္တိ– ကား။ သတ္တရတနာဒိဝိစိတ္တံ– ရတနာ၇-ပါးအစရှိသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော။ ရာဇရထံ ဝိယ– မင်း၏။
ဧထ ပဿထ။ ။ “ရာဇကုမာရမေဝ သန္ဓာယ”ဖြင့် “ဧထ ပဿထ”၌ ဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသဟု ပြသည်၊ (တစ်နည်း) ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ (နီတိ- ၆၆၇)သုတ်ဖြင့် ဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ထဝိဘတ်သက်ပါ။
စိတ္တံ ရာဇရထူပမံ။ ။ “သတ္တရတနာဒိဝိစိတ္တံ ရာဇရထံ ဝိယ”ကား “ရာဇရထူပမံ” ၏ အဖွင့်, “ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိစိတ္တိတံ”ကား “စိတ္တံ”၏အဖွင့်တည်း၊ “ရာဇရထူပမံ”ကို ရှေးဦးစွာ ဖွင့်ပြီး “စိတ္တံ”ကို နောက်မှဖွင့်ပုံကို ထောက်လျှင် ဂါထာအနက်ပေးရာ၌ “ရာဇရထူပမံ”ကို ရှေးဦးစွာ ပေး၍ “စိတ္တံ”ကို နောက်မှပေးရမည်ဟု သိစေသည်၊ ဤသို့ပေးရာ၌ “ရာဇရထူပမံ”ကို “စိတ္တံ”၏ ကြိယာဝိသေသနယူ၍ “ရာဇရထူပမံ- မင်း၏ရထားဟူသော ဥပမာရှိအောင်၊ ဝါ- မင်းရထားနှင့် တူစွာ”ဟု အနက်ပေးပါ၊ “ရတနာ၇ပါးတို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော မင်းရထားနှင့် တူအောင် အဝတ်တန်ဆာတို့ဖြင့်
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၇]...
ရထားကဲ့သို့။ ဝါ– မင်းရထားနှင့် တူစွာ။ ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိစိတ္တိတံ– အဝတ်တန် ဆာအစရှိသည်တို့ဖြင့် ဖြစ်သောဆန်းကြယ်ခြင်းရှိသော။ ဝါ– အဝတ်တန်ဆာ အစရှိသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်သော။ ယတ္ထ ဗာလာတိ– ကား။ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ– အကြင်အတ္တဘော၌။ ဗာလာ– တို့သည်။ ဝိသီဒန္တိ– နစ်မြုတ်ကုန်၏။ ဝိဇာနတန္တိ– ကား။ ဝိဇာနန္တာနံ– သိကုန်သော။ ပဏ္ဍိတာနံ– တို့၏။ ဧတ္ထ– ဤအတ္တဘော၌။ ရာဂသင်္ဂါဒီသု– ရာဂအစရှိသော ငြိတွယ်တတ်သော တရားတို့တွင်။ ဧကောပိ–တစ်ပါးလည်းဖြစ်သော။ သင်္ဂေါ– ငြိတွယ်တတ်သော တရားသည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ရာဇကုမာရော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ၊ ဣတိ– အဘယရာဇကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
အဘယရာဇကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ဆန်းကြယ်သော (ဆန်းကြယ်အောင် ပြုလုပ်အပ်သော) ခန္ဓာလောက”ဟူလို
ဆက်ဦးအံ့– “ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိစိတ္တိတံ”၌ “စိတ္တိတံ”ကို “စိတ္တံ+သဉ္ဇာတံ အဿာတိ စိတ္တိတော– ဖြစ်သောဆန်းကြယ်ခြင်းရှိသောခန္ဓာလောက”ဟု ပြုပါ၊ (ဒီဋီ၊ ၂၊ ၄၀)၊ “စိတ္တ” ဟူသော ကိတ်ပုဒ်ကို “စိတ္တိတ”ဟု သဉ္ဇာတ (အဿတ္ထိ) တဒ္ဓိတ်ပုဒ်ဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် “စိတ္တေတီတိ စိတ္တံ”ဟု ကတ္တုသာဓ်ပြုပါ၊ “စိတ္တံ+ဣတော ဂတော– ဆန်းကြယ်ခြင်းသို့ ရောက်သောခန္ဓာလောက၊ [စိတ္တ+ဣတ၊ ဒုတိယာတပ္ပုရိသ်၊ (ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၅၇)၊] (တစ်နည်း) စိတ္တာပီယတေတိ စိတ္တိတော– ဆန်းကြယ်စေအပ်သော ခန္ဓာလောက၊ [စိတ္တ+ တ၊ ကာရိတ်ပစ္စည်းချေ၊]”ဟုလည်း ပြုနိုင်သေး၏၊ နောက်ဆုံးနည်းကို ကြည့်၍ “စိတ္တံ” လည်း “စိတ္တာပီယတေတိ စိတ္တံ– အဝတ်တန်ဆာစသည်တို့ဖြင့် ဆန်းကြယ်စေအပ် သော”ဟု ပြုနိုင်၏။
သင်္ဂေါ။ ။ သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇတီတိ သင်္ဂေါ၊(သံဋီ၊၁၊၆၈)၊ သင်္ဂသည် “ရာဂ, ဒေါသ, မောဟ, မာန, ဒိဋ္ဌိ, ကိလေသာ, ဒုစ္စရိတ”ဟု ၇ပါးရှိ၏၊(မဟာနိ- ၃၄၂)။ [ “တံသဒ္ဒါနပေက္ခော ယံသဒ္ဒေါပိ အတ္ထိ(မဏိဒီပ)”နှင့်အညီ နိယမကို မငဲ့သော အနိ- ယမတ္ထကြံ၍ ယတ္ထကို ပေးခဲ့သည်၊ နိယမကိုငဲ့သော အနိယမကြံ၍ “ယတ္ထ- အကြင် အတ္တဘော၌၊ ဗာလာ- တို့သည်၊ ဝိသီဒန္တိ- ကုန်၏၊ (ဧတ္ထ- ထိုအတ္တဘော၌၊) ဝိဇာနတံ- တို့၏၊ သင်္ဂေါ နတ္ထိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၈]...
၅-သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယော စ ပုဗ္ဗေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရံ– သမ္မဇ္ဇနထေရ်ကို၊ (တံမျက်စည်းလှည်းလေ့ရှိသောထေရ်ကို)၊ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုသမ္မဇ္ဇနထေရ်သည်။ ပါတော ဝါ– နံနက်စောစော လည်းကောင်း။ သာယံ ဝါ– ညနေချမ်းလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဝေလံ– အချိန်ကို။ ပမာဏံ– တိုင်းတာကန့်သတ်ခြင်းကို။ အကတွာ– မပြုမူ၍။ အဘိက္ခဏံ– မပြတ်။ သမ္မဇ္ဇန္တောဝ– တံမြက်လှည်းလျက်သာ။ ဝိစရတိ– လှည့်လည်သွားလာ၏။ သော– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သမ္မဇ္ဇနိံ– တံမြက်စည်းကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဒိဝါဋ္ဌာနေ– နေ့ နေရာအရပ်၌။ နိသိန္နဿ– သော။ ရေဝတတ္ထေရဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “အယံ မဟာကုသီတော– ဤကြီးသော ပျင်းရိသောထေရ်သည်။ ဝါ– ဤ အပျင်း ကြီးသောထေရ်သည်။ ဇနဿ– လူအပေါင်း၏။ သဒ္ဓါဒေယျံ– ကံ, ကံ၏အကျိုး, ပစ္စုပ္ပန်လောက, တမလွန်လောကကို ယုံကြည်၍ လှူအပ်သော ဆွမ်းကို။ ဝါ–သဒ္ဓါတရားဖြင့် လှူအပ်သောဆွမ်းကို၊ [ရှေ့နည်း သဒ္ဓါ၌ တွာပစ္စည်းကို ယပြု၍ချေ၊ နောက်နည်း နာဝိဘတ်ကို ယပြု၍ချေ၊] ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ အာဂန္တွာ– ၍။ နိသီဒတိ– ၏။ ဧတဿ– ထိုထေရ်အား။ သမ္မဇ္ဇနိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဧကံ– သော။ ဌာနံ– ကို။ သမ္မဇ္ဇိတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ ကိံ နာမ– မသင့်ဘူးလော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ ထေရော– သည်။ “အဿ– အား။ ဩဝါဒံ– ကို။ ဒဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ အာဝုသော! ဧဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! ကိံ– နည်း။ ဣတိ– ပြီ။ ဂစ္ဆ– လော။ နှတွာ– ရေချိုးပြီး၍။ ဧဟိ– လာခဲ့လော။ ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ တထာ– တိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ထေရော– သည်။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒါပေတွာ– ၍။ ဩဝဒန္တော–ဆုံးမလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အာဝုသော! ဘိက္ခုနာ နာမ– သည်။ သဗ္ဗကာလံ– လုံး။ သမ္မဇ္ဇန္တေန– တံမြက်လှည်းလျက်။ ဝိစရိတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ– မသင့်။ ပန– အနွယကား။ ပါတော ဧဝ– ၌သာ။ သမ္မဇ္ဇိတွာ– ၍။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန– ဆွမ်းကို ရှာမှီးရာအရပ်မှ ပြန်လာလသော်။ ဝါ–
ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန။ ။ ပိဏ္ဍပါတဿ+ပရိယေသနံ ပိဏ္ဍပါတော- ဆွမ်းကို ရှာ မှီးရာအရပ်၊ “ပိဏ္ဍပါတပရိယေသန”ဟု ဆိုလိုလျက် ပရိယေသနပုဒ်ချေ၊ ပိဏ္ဍပါတ-
...[စာမျက်နှာ- ၁၈၉]...
ဆွမ်းခံရွာမှ ပြန်လာလသော်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ရတ္တိဋ္ဌာနေ ဝါ– ၌လည်းကောင်း။ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ဝါ– ၌လည်းကောင်း။ နိသိန္နေန– လျက်။ ဒွတ္တိံသာကာရံ– ၃၂စုရှိသော ကမ္မဋ္ဌာန်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၄၃ရှု၊] သဇ္ဈာယိတွာ– ၍။ အတ္တဘာဝေ– ၌။ ခယဝယံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၅ရှု၊] ပဋ္ဌပေတွာ– ၍။ သာယနှေ– ၌။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ သမ္မဇ္ဇိတုံ–ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။ နိစ္စကာလံ– လုံး။ အသမ္မဇ္ဇိတွာ– တံမြက်မလှည်းမူ၍။ အတ္တနောပိ– ၏လည်း။ ဩကာသော နာမ– အခွင့်မည်သည်ကို။ ကာတဗ္ဗော– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ထေရဿ– ၏။ ဩဝါဒေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ န စိရဿေဝ– ပင်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ တံ တံ ဌာနံ– ထိုထိုအရပ်သည်။ ဥက္လာပံ– အမှိုက်ရှိသည်၊ (အမှိုက်ရှုပ်နေသည်)၊ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုသမ္မဇ္ဇနထေရ်ကို။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရ! တံ တံ ဌာနံ– သည်။ ဥက္လာပံ– ၏။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ န သမ္မဇ္ဇသိ– နည်း?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ဘန္တေ! မယာ– သည်။ ပမာဒကာလေ– မေ့လျော့ရာအခါ၌။ ဧဝံ– သို့။ ကတံ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ အပ္ပမတ္တော– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ “အယံ ထေရော– သည်။ အညံ– ကို။ ဗျာကရောတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသုံ–ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ! အာမ၊ မမ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ပမာဒကာလေ– ၌။ သမ္မဇ္ဇန္တော– လျက်။ ဝိစရိ– ပြီ။ ဣဒါနိ ပန– ၌ကား။ မဂ္ဂဖလသုခေန–ဖြင့်။ ဝီတိနာမေန္တော– လျက်၊ န သမ္မဇ္ဇတိ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ တော+ပဋိက္ကန္တော ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော– ဆွမ်းကို ရှာမှီးရာအရပ်မှ ပြန်လာသော ရဟန်း”ဟု ဆက်ပါ။ (ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၈၈၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၂၃)
ဥက္လာပံ။ ။ ၊အဝကုထိ ပူတိဘာဝမဂမာသီတိ ဥက္လာပေါ၊ [အဝ+ကုထ+ပ၊ ထကို လ,ပြု၊ နိဒီအလို တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်, နီတိအလို သရလောပေါ မယ- နရာဒီသု ဝါ(နီတိ- ၆၉)သုတ်, ကစ်ဘာအလို တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်, ဝိဗောအလို သရာ သရေ လောပံသုတ်၌ “သရာ လောပံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂတို့ဖြင့် ကု၏ ဥကိုချေ၊ အဝကို ဝိပရိတ်ဥပြု၊ (နီတိသုတ္တ- ၂၅၊ ၃၅၄၊ နိဒီ- ၁၆၊ ကစ်ဘာ- ၁, ၁၀၃၊ ဝိဗော- ၁၀)၊ (တစ်နည်း) ဥစ္ဆိဋ္ဌော+ကလာပေါ သမူဟောတိ ဥက္လာပေါ၊ [ဥ+ကလာပ၊ ရှေ့ နည်းဖော်ပြပါ သုတ်တို့ဖြင့် က၏ အ,ကိုချေ၊ ထိုနောင် “ဥက္လာပေါ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဥက္လာပံ- အမှိုက်ရှိသောအရပ်”ဟု ဆက်ပါ။ (သီဋီသစ်၊၁၊၇၂၊ ပါစိယော- ၂၁၉)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၀]...
(ကိံ)၊ “ယော စ၊ ပေ၊ စန္ဒိမာ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ယော စ ပုဗ္ဗေ ပမဇ္ဇိတွာ, ပစ္ဆာ သော နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ
ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပုဗ္ဗေ– ရှေး၌။ ပမဇ္ဇိတွာ– မေ့လျော့ပြီး၍။ ပစ္ဆာ–နောက်၌။ နပ္ပမဇ္ဇတိ– မမေ့လျော့။ အဗ္ဘာ– တိမ်တိုက်မှ။ ဝါ– ဆီးနှင်း မြူတိမ်, သူရိန် မီးခိုး, ညစ်မျိုးငါးဝမှ။ မုတ္တော– လွတ်သော။ စန္ဒိမာ– လသည်။ လောကံ– ဩကာသ လောကကို။ ပဘာသေတိ ဣဝ– ထွန်းလင်းတောက်ပစေသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣမံ လောကံ– ဤခန္ဓာအစရှိသော လောကကို၊ (မဂ္ဂဉာဏေန– မဂ်ဉာဏ်ဖြင့်၊) ပဘာသေတိ– ထွန်းလင်းတောက်ပစေ၏။
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– နက်ကား။ ယော ပုဂ္ဂလော– သည်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဝါ– ဝတ်ကြီးဝတ်ငယ်ကို ပြုခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ သဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝါ– သရဇ္ဈာယ်ခြင်း (ရွတ်ဆို,ကြံစည်ခြင်း) အစရှိသည်တို့ဖြင့် လည်းကောင်း။ ပမဇ္ဇိတွာ– ၍။ ပစ္ဆာ– ၌။ မဂ္ဂဖလသုခေန– မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာဖြင့်၊
ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏေန ဝါ သဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝါ။ ။ ဤ၂ပုဒ်တို့သည် ပမဇ္ဇိတွာ၏ ဝိသေသနတို့တည်း၊ ဤပုဒ်တို့ကို ကြည့်၍ ပမဇ္ဇိတွာအရ အခြားနေရာများ၌ကဲ့သို့ အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်ကို မယူရ၊ မဟာကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်ကို ယူပါ၊ “ပစ္ဆာ+ကာတဗ္ဗံ+ဝတ္တံ ပဋိဝတ္တံ- နောက်တဖန် ပြုအပ်သောဝတ်၊ (တစ်နည်း) ဝိသုံ+ကာတဗ္ဗံ +ဝတ္တံ ပဋိဝတ္တံ-အသီးအသီးပြုအပ်သော ဝတ်ငယ်၊ ဝတ္တဉ္စ+ပဋိဝတ္တဉ္စ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ၊ ဝတ္တပဋိဝတ္တဿ+ ကရဏံ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏံ၊ သဇ္ဈာယနံ သဇ္ဈာယော- ရွတ်ဆိုခြင်း၊ ဝါ- ကြံစည်စဉ်း စားခြင်း၊ သဇ္ဈာယော+အာဒိ ယေသန္တိ သဇ္ဈာယာဒီနိ- ရွတ်ဆိုခြင်း, ကြံစည်စဉ်းစားခြင်း အစရှိသောအလုပ်တို့”ဟု ပြုပါ၊ အကျယ်ကို ဓမ္မဘာ- ၂, ၁၉၊ ၆၀၇ှုပါ။
ယော စ...ပစ္ဆာ သော။ ။ “ယော စ, ပစ္ဆာ သော”၌ “စ, သော”တို့ကို သီးခြား မဖွင့်သဖြင့် “စကာရော နိပါတမတ္တံ၊(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၆)၊ သောတိ စ နိပါတမတ္တံ၊ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၃)”ဟူသော အဖွင့်များအရ “ရှိတာမပြ, အနတ္ထ”နှင့်အညီ အနက် မရ, ပဒပူရဏနိပါတ်မျှသာဟု ကြံပါ၊ (တစ်နည်း) မ- ၂, ၃၀၇၌ “ယော ပုဗ္ဗေဝ ပမဇ္ဇိတွာ”ဟု ရှိပုံကို ကြည့်၍ “ယော စ”၌ စကို အဝဓာရဏအနက်, သောကို အနက်ရှိကြံကာ “ယော- သည်၊ ပုဗ္ဗေ စ- ၌သာ၊ ပမဇ္ဇိတွာ- ၍၊ ပစ္ဆာ- ၌၊ န ပမဇ္ဇတိ၊
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၁]...
[ဓမ္မဘာ-၂, ၂၁ရှု၊] ဝီတိနာမေန္တော– ကုန်လွန်စေလျက်။ နပ္ပမဇ္ဇတိ– မမေ့လျော့။ သော– သည်။ အဗ္ဘာဒီဟိ အဗ္ဘာဒီဟိ အဗ္ဘာဒီဟိ– တိမ်တိုက်အစရှိသည်တို့မှ။ မုတ္တော– လွတ်သော။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ (အတ္ထိ– ၏၊) သော– သည်။ ပေ၊ ပဘာသေတိ– ၏”ဟု ပေး။
မဏိဋီ၊၁၊၆။ ။ ထို၌ တွာပစ္စယန္တပုဒ်ကို ပစ္စုပ္ပန်အနက်, အတိတ်အနက်ဟု ၂မျိုး ဆို၏၊ ထိုအလို သောကို ယော၏ နိယမကြံ၍ “ယော- သည်၊ ပုဗ္ဗေ စ- ၌သာ၊ ပမဇ္ဇိတွာ- မေ့လျော့၏၊ သော- ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ ပမဇ္ဇိတွာ- ပြီး၍၊ ပစ္ဆာ- ၌၊ န ပမဇ္ဇတိ၊ သော- သည် ၊ပေ၊ ပဘာသေတိ- ၏၊”ဟု ပေး။
ဆရာတို့အလို။ ။ ဆရာတို့ကား တွာပစ္စယန္တပုဒ်ကို အတိတ်အနက်ယူ၍ “ပမဇ္ဇတိ”ဟု ပစ္စုပ္ပန်ကြိယာ သီးခြားထည့်၏၊ ထိုအလို “ယော- သည် ၊ပေ၊ ပုဗ္ဗေ စ- ၌သာ၊ (ပမဇ္ဇတိ- မေ့လျော့၏၊) သော- သည်၊ ပမဇ္ဇိတွာ- ၍၊ ပစ္ဆာ- ၌၊ န ပမဇ္ဇတိ၊ သော- သည် ၊ပေ၊ ပဘာသေတိ- ၏”ဟု ပေး။
ဖလူပစာရ။ ။ အောက်အကြေမှာ ရေတိုးသည်ကိုမြင်လျှင် အထက်အညာတွင် မိုးရွာကြောင်းကို သိရသကဲ့သို့ အတိတ်မေ့လျော့မှုကိုမြင်လျှင် ပစ္စုပ္ပန်မေ့လျော့မှုကို သိနိုင်သော ဖလူပစာရသာမတ္ထိယ, ဖလာနုမာနနည်းအရ ပစ္စုပ္ပန်ကြိယာထည့်ပေး ခြင်း ဖြစ်သည်။ [ဖလူပစာရသာမတ္ထိယ- အကျိုးနာမည်က အကြောင်းကို ပြစွမ်းနိုင် သောသတ္တိ၊ ဖလာနုမာန- အကျိုးကို အစဉ်လိုက်၍ အကြောင်းကို သိရသောနည်း။
(သင်္ဂြိုဟ်ဘာ-၅)]
ဝီတိနာမေန္တော။ ။ ဝိ+အတိ+နမုဓာတ်, ကာရိတ် ဏေပစ္စည်း, အန္တပစ္စည်း၊ “ဝိ+ အတိ+နာမယန္တော- ကျော်လွန်၍+ညွတ်စေလျက်”ဟု သဒ္ဒတ္ထ, “ကုန်လွန်စေလျက်”ဟု ဝေါဟာရတ္ထ ပေးပါ။ (ဋ္ဌပြု- ၂၂၁)၊ ဤ“မဂ္ဂဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော”ကို ကြည့်၍ “နပ္ပမဇ္ဇတိ”အရ အခြားနေရာများ၌ကဲ့သို့ ကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်ဖြစ်ခြင်းကို မယူရ၊ ဖလသမာပတ္တိဝီထိဖြစ်ခြင်းကို ယူပါ။
အဗ္ဘာဒီဟိ။ ။ ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် “ဆီးနှင်း, မြူ, တိမ်, ရာဟုအသူရိန်, မီးခိုး”ဟူသော ဥပက္ကိလေသ၅မျိုးလုံးကို ယူစေလိုသောကြောင့် “အဗ္ဘာဒီဟိ”ဟု ဖွင့် သည်၊ (မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၅)၊ “အဝတိ သတ္တေ ရက္ခတီတိ အဗ္ဘံ၊ [အဝ+ဘ၊ -မောဂ်- ၁၂၇၊] အဗ္ဘတိ အနေကပဋလော ဟုတွာ ဂစ္ဆတီတိ အဗ္ဘံ၊ [အဗ္ဘ+အ၊ -နီတိဓာတု- ၁၂၅၊] အာပံ ဘရတီတိ အဗ္ဘံ၊ [အာပ+ဘရ+ကွိ၊ ပကို ဗပြု၊] အဗ္ဘသဒ္ဒါ လိင်၃ပါးတည်း။(နီတိဓာတု- ၁၂၅၊ ဓာန်- ၄၈)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၂]...
စန္ဒော– လသည်။ ဩကာသလောကံ– ကို။ ဩဘာသေတိ ဣဝ– ထွန်းလင်း တောက်ပစေသကဲ့သို့။ မဂ္ဂဉာဏေန– မဂ်ဉာဏ်ဖြင့်။ ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ– ဤ ခန္ဓာအစရှိသော လောကကို။ ဩဘာသေတိ– ၏။ ဧကာလောကံ ဧကာလောကံ ဧကာလောကံ– တစ်ခုတည်း သော အရောင်အလင်းရှိသည်ကို။ ကရောတိ၊ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
သမ္မဇ္ဇနတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယဿ ပါပန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ ဝတ္ထု– ဝတ္ထုကို။ အင်္ဂုလိမာလသုတ္တန္တဝသေနေဝ– အစွမ်းဖြင့်သာလျှင်။ ဝေဒိတဗ္ဗံ– ၏။ ပန– ဆက်။ ထေရော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ပဗ္ဗဇိတွာ– ၍။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ အထ ခေါ– ၌။ အာယသ္မာ အင်္ဂုလိမာလော– သည်၊ [အင်္ဂုလိသင်္ခါတာ+မာလာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အင်္ဂုလိမာလော၊၊ -ဓမ္မဋီ-၂၄၉၊] ရဟောဂတော– ဆိတ်ငြိမ်ရာအရပ်၌ ရောက်နေသည်၊
ဧကာလောကံ ကရောတိ။ ။ မေ့လျော့ခြင်းအကြောင်းခံသော ကိလေသာမှ လွတ်သော ရဟန်းသည် ခန္ဓာစသော လောကကို မဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ထွန်းလင်းစေခြင်း ဟူသည် ကိလေသာအမှောင်ကင်း၍ ဉာဏ်အလင်းထုဖြစ်အောင် ပြုခြင်းကို ဆိုလို သည်၊ “ဧကော+အာလောကော ယဿာတိ ဧကာလောကော- တစ်ခုတည်း(တစ်ခဲ နက်)သော ဉာဏ်အလင်းရှိသော ခန္ဓာစသောလောက”ဟု ပြုပါ။
ဝိသေသန, ကရိုဏ်းထည့်။ ။ ဥပမာနဘက်၌ “အဗ္ဘာ မုတ္တော”ဟု စန္ဒိမာ၏ ဝိသေသနပါသကဲ့သို့ ဥပမေယျဘက်၌လည်း ဝိသေသနထည့်၍လည်းကောင်း, ဥပ မာန, ဥပမေယျ၂ဖက်လုံး၌ “ပဘာသေတိ”၏ ကရိုဏ်းထည့်၍လည်းကောင်း “အဗ္ဘာ- မှ၊ မုတ္တော- သော၊ စန္ဒိမာ- သည်၊ (စန္ဒာလောကေန- လရောင်ဖြင့်၊) ပဘာသေတိ ဣဝ- သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ- တူ၊ ပမာဒကိလေသဝိမုတ္တော- မေ့လျော့ခြင်းအကြောင်းရင်းရှိသော ကိလေသာမှ လွတ်သော၊) သော- သည်၊ ဣမံ လောကံ- ကို၊ (မဂ္ဂဉာဏေနÕဖြင့်၊) ပဘာသေတိ”ဟု ပေးပါ။ (မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၅၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၆)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၃]...
[မနောဂိုဏ်းဖြစ်၍ သမာသ်အလယ်၌ ရဟောဟု ရှိသည်၊] ပဋိသလ္လီနော– အာရုံ များစွာ စိတ်ကိုခွာ၍, သင့်ရာကောင်းမြတ်, တစ်ခုတည်းသောအာရုံ၌ ငြိ ကပ်နေသည်။ ဝါ– တစ်ပါးတည်း ကိန်းအောင်းနေသည်။ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ –အရဟတ္တဖိုလ်ချမ်းသာကို ခံစားနေသည်၊ (ဟောတိ)၊ တာယံ ဝေလာယံ– ထို အချိန်၌။ ဣမံ ဥဒါနံ– ကို။ ဥဒါနေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၆၈၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၅၅ရှု၊] “ယော စ၊ ပေ၊ စန္ဒိမာ”တိ– ၍၊ (ဥဒါနေသိ)
ယော စ ပုဗ္ဗေ ပမဇ္ဇိတွာ, ပစ္ဆာ သော နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ
ပဋိသလီ’
နော။ ။ (ပုထုတ္တာရမ္မဏတော) ပဋိနိဝတ္တိတွာ+သမ္မဒေဝ+(ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တေန) လီနော ပဋိသလီ’နော- အာရုံများစွာ, စိတ်ကိုခွာ၍, သင့်ရာကောင်းမြတ် တစ်ခုတည်းသောအာရုံ၌ ငြိကပ်သည်၊(ဝိမတိ၊၁၊၉၁) ပဋိသလီ’နောအရ ဈာန်သမာ ပတ်ဝင်စားခြင်း, ဖလသမာပတ်သမာပတ်ဝင်စားခြင်း၂မျိုးတို့တွင် ဤ၌ “ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ”ကို ထောက်၍ ဖလသမာပတ်သမာပတ်ဝင်စားခြင်းကို ယူပါ။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၆၊ မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၈၃၊ ဒီဋီ၊၁၊၃၃၇၊ သံဋီ၊၁၊၂၆၆၊ သီဋီသစ်၊၁၊၂၀၈၊)
ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ။ ။ ဝိမုစ္စနံ ဝိမုတ္တိ- ကိလေသာတို့မှ လွတ်ခြင်း၊ (တစ်နည်း) ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမုတ္တိ- ကိလေသာတို့မှ လွတ်သောစိတ်၊ ဝိမုတ္တိယာ+ဇာတံ+သုခံ ဝိမုတ္တိသုခံ- ကိလေသာတို့မှ လွတ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သောချမ်းသာ၊ (တစ်နည်း) ဝိမုတ္တိယာ+ သမ္ပယုတ္တံ+သုခံ ဝိမုတ္တိသုခံ- ကိလေသာတို့မှ လွတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်နှင့် ယှဉ် သောသုခ၊ (တစ်နည်း) ဝိမုတ္တိ ဧဝ+သုခံ ဝိမုတ္တိသုခံ- ကိလေသာတို့မှ လွတ်ငြိမ်းခြင်း ဟူသောချမ်းသာ၊ ထိုနောင် “ပဋိသံဝေဒေတီတိ ပဋိသံဝေဒီ၊ [ပတိ+သံ+ ဝိဒ+ဏေ+ ဤ၊] ဝိမုတ္တိသုခံ+ပဋိသံဝေဒီ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ”ဟု ဆက်ပါ။
ဆက်ဦးအံ့– တဒင်္ဂဝိမုတ္တိ (အခိုက်အတန့်အားဖြင့် ကိလေသာတို့မှ လွတ်သော ကာမာဝစရကုသိုလ်) , ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ (လောကီဈာန်) , သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ (မဂ်) , ပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ (ဖိုလ်) , နိဿရဏဝိမုတ္တိ (နိဗ္ဗာန်) ဟူသော ဝိမုတ္တိ၅-ပါးတို့တွင် ဤ၌ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ (အရဟတ္တဖိုလ်) ကို ယူပါ၊ ထို့ပြင် “ဝိမုတ္တိသုခံ”၌ နောက်ဆုံးနည်းအလို “တေသံ ဝူပသမော သုခေါ”၌ သင်္ခါရတို့၏ ငြိမ်းခြင်းကို “သုခ”ဟု ဆိုအပ်သကဲ့သို့ ကိလေသာ ဒုက္ခတို့၏ ငြိမ်းခြင်းဟူသော အရဟတ္တဖိုလ်၌ ရအပ်သော ပဋိပဿဒ္ဓိ ဝိမုတ္တိကို “သုခ”ဟု ခေါ်သည်။ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၃၄၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၁၃၃)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၄]...
ယော– ရှင်ရှင်လူလူ, အကြင်သူသည်။ ပုဗ္ဗေ စ– မိတ်ကောင်းမပေါင်းမီ, ရှေးခါဆီ၌သာ။ ပမဇ္ဇိတွာ– မိတ်ယုတ်ခင်မင်, ဆင်ခြင်ဉာဏ်နည်း, မေ့လျော့ပြီး၍။ ပစ္ဆာ– မိတ်ကောင်းခင်မင်, ဆင်ခြင်တတ်ရာ, နောက်အခါ၌။ နပ္ပမဇ္ဇတိ– သမထ ဝိပဿနာ, ရှုမှတ်ခါဖြင့်, ထပ်ကာမပေါ့, မမေ့တော့ပေ။ အဗ္ဘာ– ဆီးနှင်း မြူတိမ်, သူရိန် မီးခိုး, ညစ်မျိုးငါးဝမှ။ မုတ္တော– အရှင်းကျွတ်ကာ, ကင်းလွတ်လာသော။ စန္ဒိမာ– ကောင်းကင်ဘောင်မှာ, အရောင်ဝါဖြင့်, အမှောင်ခွါဝင်းပ, ဖိုးရွှေလသည်။ လောကံ– လူတို့မှီရာ, ဤကမ္ဘာလောကကို။ ပဘာသေတိ ဣဝ– အလင်းဝန်းဝေ, ထွန်းလင်းစေသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) သော– ရှင်ရှင်လူလူ, ထိုထိုသူသည်။ ဣမံ လောကံ– ခန္ဓာအာယတန, ဓာတ်သာပဟု, အရပြောရ, ဤလောကကို။ ပဘာသေတိ– ဝိဇ္ဇာ၃-ပါး, အဘိညာဉ်အားဖြင့်, အမှားမှောင်ခွင်း, အရောင် လင်းလျက်, ပြောင်ဝင်းစေလေတော့သတည်း။
ဣတိ အာဒိနာ– ဤသို့အစရှိသော၊ [ဣတိတစ်လုံးအကျေကြံ၊] နယေန– ဖြင့်။ ဥဒါနံ– ကို။ ဥဒါနေတွာ– ၍။ အနုပါဒိသေသာယ– ဝိပါက်နာမက္ခန္ဓာ, ကဋတ္တာ ရုပ်အကြွင်းအကျန်မရှိသော။ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ– နိဗ္ဗာနဓာတ်ဖြင့်၊ (ငြိမ်းအေးခြင်း ဓာတ်သဘောဖြင့်)၊ ပရိနိဗ္ဗုတော– ပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၆ရှု၊] ဘိက္ခူ– တို့ သည်။ “အာဝုသော! ထေရော– သည်။ ကဟံ– အဘယ်ဘုံဌာန၌။ ဥပ္ပန္နော နု ခေါ– ဖြစ်လေသနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ–ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ၊ သန္နိသိန္နာ၊ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဿ– ၏။ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနကထာယ– ဖြစ်ရာဘုံဌာနနှင့် စပ်သောစကားဖြင့်၊ (သန္နိသိန္နာ၊
ဂါထာဖွင့်။ ။ ယော ပုဂ္ဂလော ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂတော ပုဗ္ဗေ ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂေန ဝါ အတ္တနော ဝါ ပဋိသင်္ခါနာဘာဝေန ပမဇ္ဇိတွာ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေန ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော(နှလုံးသွင်းလျက်) နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ သမထဝိပဿနံ အနုယုဉ္ဇန္တော တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ ပါပုဏာတိ၊ သော အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒော ဝိယ ဩကာသလောကံ အတ္တနာ အဓိဂတာဟိ ဝိဇ္ဇာဘိညာဟိ ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ဩဘာသေတီတိ။(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၀)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၅]...
အမှ)။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ! မမ– ၏။ ပုတ္တော စ– သည်ကား။ ပရိနိဗ္ဗုတော– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧတ္တကေ– ကုန်သော။ မနုဿေ– တို့ကို။ မာရေတွာ– ၍။ ပရိနိဗ္ဗုတော– သလော?’ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ဘိက္ခဝေ! အာမ– အိမ်း။ သော– သည်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ဧကံ– သော။ ကလျာဏမိတ္တံ– ကောင်းသောမိတ်ဆွေကို၊ (မိတ် ဆွေကောင်းကို)၊ အလဘိတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ဧတ္တကံ– သော။ ပါပံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ပစ္ဆာ ပန– ၌ကား။ ကလျာဏမိတ္တပစ္စယံ– ကောင်းသောမိတ်ဆွေဟူသော အကြောင်းအထောက်အပံ့ကို။ လဘိတွာ– ၍။ အပ္ပမတ္တော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တေန– ကြောင့်။ အဿ– ထိုအင်္ဂုလိမာလထေရ်၏။ တံ ပါပကမ္မံ– ကို။ ကုသလေန– သည်။ ပိဟိတံ– ပိတ်ဆို့အပ်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ယဿ ပါပံ၊ ပေ၊ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ယဿ ပါပံ ကတံ ကမ္မံ, ကုသလေန ပိဓီယတိ၊ သောမံ လောကံ ပဘာသေတိ, အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ
ယဿ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ– သည်။ ကတံ– ပြုအပ်သော။ ပါပံ– မကောင်း သော။ ကမ္မံ– ကံကို။ ကုသလေန– အရဟတ္တမဂ်ကုသိုလ်သည်။ ပိဓီယတိ– ပိတ် ဆို့အပ်၏။ ဝါ– အကျိုးမပေးအောင် ပြုအပ်၏။ အဗ္ဘာ– မှ။ မုတ္တော– သော။ စန္ဒိမာ– သည်။ လောကံ– ကို။ ပဘာသေတိ ဣဝ– သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) သော– သည်။ ဣမံ လောကံ– ကို၊ (မဂ္ဂဉာဏေန– ဖြင့်၊) ပဘာသေတိ– ၏။
တတ္ထ– ၌။ ကုသလေနာတိ– ကား။ အရဟတ္တမဂ္ဂံ– ကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ဝုတ္တံ–ပြီ။ သေသံ– သည်။ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ– သာတည်း။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုပြီးပြီ။
အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ကုသလေန ပိဓီယတိ။ ။ အပိ+ဓာ+ယ+တေ၊ တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် အပိ၌ အ,ကိုချေ, ယမှိ ဒါ ဓာစသောသုတ်ဖြင့် ဓာ၏အာကို ဤပြု၊(ရူ- ၃၀၆)၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် မကောင်းမှုကို ပိတ်ဆို့ခြင်းဟူသည် မကောင်းမှု၏ အကျိုးပေးခြင်းသဘောမရှိသည်၏ အဖြစ်သို့ ရောက်စေခြင်း(အကျိုးမပေးနိုင်တော့အောင် ပြုခြင်း)ပင် ဖြစ်သည်။ [ကု-
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၆]...
၇-ပေသကာရဓီတာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အန္ဓဘူတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အဂ္ဂါဠဝေ– အဂ္ဂါဠဝမည်သော၊ (အာဠဝီမြို့အနီးဝယ် အကောင်းမြတ်ဆုံးဖြစ်သော)၊ စေတိယေ– စေတီ၌၊ (နတ် ကွန်းနေရာဝယ် ဆောက်လုပ်ထားအပ်သော ကျောင်း၌)၊ ဝိဟရန္တော၊ ဧကံ– သော။ ပေသကာရဓီတရံ– ယက္ကန်းသည်၏ သမီးကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ အာဠဝိဝါသိနော– အာဠဝီမြို့၌ နေသူတို့သည်၊ (အာဠဝီ မြို့သူ,မြို့သားတို့သည်)၊ သတ္ထရိ– သည်။ အာဠဝိံ– သို့။ သမ္ပတ္တေ– သော်။ နိမန္တေတွာ– ၍။ ဒါနံ– ကို။ အဒံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရောန္တော– သော်။ “မေ– ၏။ ဇီဝိတံ– အသက်သည်၊ (အသက်ရှင်ခြင်း သည်) အဒ္ဓုဝံ– မမြဲ။ မေ– ၏။ မရဏံ– သေခြင်းသည်။ ဓုဝံ– မြဲ၏။ မယာ– သည်။ အဝဿံ– ဧကန်။ မရိတဗ္ဗမေဝ– သေရာသည်သာ၊ (သေရဦးမည်သာ)၊ မေ– ၏။ သလေန ပိဓီယတီတိ မဂ္ဂကုသလေန ပိဓီယတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ကရီယတိ၊ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၂၃၅)၊ ပါပဿ ပိဓာနံ နာမ အဝိပါကဓမ္မတာပါဒနန္တိ အာဟ “အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ကရီယတီ”တိ။ (မဋီ- ၄, ၁၅၈)]
အဂ္ဂါဠေဝ စေတိယေ။ ။ အလံ ဘူသနံ+ဧတ္ထာတိ အာဠဝီ၊ [အလ+ဝီ၊ အ,ကို ဒီဃပြု, လ,ကို ဠပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၁၉၉၊] (တစ်နည်း)၊ အလန္တိ ဝိဘူသန္တိ မနုဿာ ဧတ္ထာတိ အာဠဝီ၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၀၂)၊ အာဠဝိယံ+အဂ္ဂေါ အဂ္ဂါဠဝံ- အာဠဝီမြို့အနီးဝယ် အမြတ် ဆုံးဖြစ်သောနတ်ကွန်း၊ [အာဠဝီ+အဂ္ဂ၊ ရှေ့နောက်ပြန်၊] အာဠဝီအရ နတ်ကွန်းတည် ရှိရာ အာဠဝီမြို့အနီးအရပ်ကို ယူပါ၊ ဤနတ်ကွန်းသည် မွေ့လျော်ဖွယ်မြေရှိသဖြင့် စိတ်ကိုနှစ်သက်ပျော်ရွှင်စေခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း, တရားအားထုတ်ဖို့ သင့်လျော် ခြင်းစသော ပြည့်စုံမှုကြောင့်လည်းကောင်း ဂေါတမကစသော အခြားနတ်ကွန်းတို့ ထက် ကောင်းမြတ်သည်ဟု အသိအမှတ်ပြုအပ်၏၊ မြန်မာများ နားလည်နေကြသော ဘုရားပုထိုးစေတီမျိုးမဟုတ်၊ ယက္ခခေါ် နတ်ဘီလူးတို့၏ နေရာဖြစ်သော နတ်ကွန်း နတ်နန်းနတ်စင်, နတ်သစ်ပင်တည်း၊ လူအများက လေးလေးစားစား ပူဇော်ရာဖြစ်၍ (တစ်နည်း) အုတ်စသည်တို့ဖြင့် စီထားရာဖြစ်၍ “စေတိယ”ဟု နာမည်ရသည်၊ ထို နေရာမျိုးဝယ် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာအတွက် ကျောင်းဆောက်ထားကြ၏၊ ထိုကျောင်းကိုလည်း စေတိယဟုပင် မူလနာမည်အတိုင်း ခေါ်ကြ၏။ (သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၆၊ သံဋီ၊၁၊၂၈၂၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၈၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၄၃၊ ပါရာဘာ, ၄၄၂)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၇]...
ဇီဝိတံ– အသက်ရှင်ခြင်းသည်။ မရဏပရိယောသာနံ– သေခြင်းဟူသော အဆုံး ရှိ၏။ ဇီဝိတမေဝ– သည်သည်။ အနိယတံ– မမြဲ။ မရဏံ– သည်။ နိယတံ– မြဲ၏။ ဣတိ ဧဝံ– သို့။ မရဏဿတိံ– သေခြင်းကို အမှတ်ရခြင်းကို၊ (မရဏဿတိကမ္မဋ္ဌာန်း ကို)၊ ဘာဝေထ– ပွားများကြကုန်လော။ ဟိ– မှန်။ ယေသံ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ မရဏဿတိ– ကို။ အဘာဝိတာ– မဖြစ်ပွားစေမအပ်။ တေ– တို့သည်။ ပစ္ဆိမေ– ၌။ ကာလေ– ၌။ အာသီဝိသံ– လျင်စွာတက်သော အဆိပ်ရှိသော မြွေကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၇၂ရှု၊] ဒိသွာ– ၍။ ဘီတအဒဏ္ဍပုရိသော ဝိယ– ကြောက်သော ဒုတ်မရှိသော ယောကျ်ားကဲ့သို့။ သန္တာသပ္ပတ္တာ– ထိတ်လန့်ခြင်းသို့ ရောက်ကုန်သည်။ ဘေရဝရဝံ– ကြောက်မက်ဖွယ်အသံကို။ ရဝန္တာ– အော်မြည်ကုန်လျက်။ ကာလံ– ကို။ ကရောန္တိ– ကုန်၏။ ယေသံ ပန– တို့သည်ကား။ မရဏဿတိ– ကို။ ဘာဝိတာ–ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ဒူရတောဝ– ၌ပင်။ ဝါ– ကပင်။ အာသီဝိသံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဒဏ္ဍကေန– ဒုတ်ဖြင့်။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဆဍ္ဍေတွာ– စွန့်ပစ်၍။ ဌိတပုရိသော ဝိယ– တည်သော ယောကျ်ားကဲ့သို့။ ပစ္ဆိမေ– သော။ ကာလေ– ၌။ န သန္တသန္တိ– မထိတ်လန့်ကုန်။ တသ္မာ– ကြောင့်။ မရဏဿတိ– ကို။ ဘာဝေတဗ္ဗာ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ တံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ အဝသေသဇနာ– ကြွင်း
မရဏဿတိံ။ ။ မရဏဿ+သတိ မရဏဿတိ- သေခြင်းကို အမှတ်ရခြင်း၊ မရဏသည် (၁) ရဟန္တာတို့၏ ဝဋ်ဒုက္ခပြတ်၍ ပရိနိဗ္ဗာန်စံဝင်ခြင်းဟူသော သမုစ္ဆေဒမရဏ, (၂) သင်္ခါရတရားတို့၏ ဘင်ခဏ(ပျက်ခြင်းချုပ်ခြင်း)ဟူသော ခဏိက မရဏ, (၃) “သစ်ပင် သေသည်၊ သံသေသည်”စသည် ဆိုရာ၌ သစ်ပင်စသည် သေ ခြင်းမျိုးသည် သမ္မုတိမရဏ, (၄) ဇီဝိတိန္ဒြေ၏ ပြတ်စဲခြင်းဟူသော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒမရဏဟု ၄မျိုးရှိ၏၊ ထိုတွင် သမုစ္ဆေဒမရဏသည် အများနှင့်မဆိုင်၊ အဖြစ် မများ၊ ရဟန္တာများနှင့်သာ ဆိုင်၏၊ ခဏိကမရဏသည် ဉာဏ်ဖြင့် ဆင်ခြင်၍ ထင် နိုင်ခဲ၏၊ သမ္မုတိမရဏမှာ သံဝေဂဖြစ်ဖွယ်ရာမဟုတ်၊ ထိုကြောင့် ထို၃မျိုးကို ဤ၌ မလိုအပ်၊ ဇီဝိတိနြ္ဒိယုပစ္ဆေဒမရဏသာလျှင် အများနှင့်လည်းဆိုင်, ထင်မြင်ဖွယ်လည်းရှိ, သံဝေဂဖြစ်ခြင်း၏ အကြောင်းလည်း ဟုတ်သောကြောင့်ကို ဇီဝိတိနြ္ဒိယုပစ္ဆေဒမရဏ ကိုသာ ဤ၌ အလိုရှိအပ်၏၊ ဤဇီဝိတိနြ္ဒိယုပစ္ဆေဒမရဏကို အဖန်ဖန်ဆင်ခြင်အောက် မေ့မှုသည် မရဿဏတိမည်၏။ (ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၂၂၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၂၈၇၊ သင်္ဂြိုဟ်ဘာ- ၆၄၅)
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၈]...
သောလူတို့သည်။ သကိစ္စပ္ပသုတာဝ– မိမိ၏ကိစ္စ၌ အားထုတ်ကုန်သည်သာ။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ပန– ဆက်။ ဧကာ– သော။ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ– ၁၆နှစ် ရှိပြီဟု ညွှန်ပြထိုက်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၇၉ရှု၊] ပေသကာရဓီတာ– ယက္ကန်းသည် ၏ သမီးသည်။ “ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ကထာ နာမ– မည်သည်။ အဟော အစ္ဆရိယာ–ဩော်...လက်ဖျောက်ခတ်တီး အံ့ချီးထိုက်ပါပေစွ! ပန– စင်စစ်။ မယာ– သည်။ မရဏဿတိံ– ကို။ ဘာဝေတုံ– ငှာ၊ ဝဋ္ဋတိ။” ဣတိ– တွေး၍။ ရတ္တိန္ဒိဝံ– လုံး။ မရဏဿတိမေဝ– ကိုသာ။ ဘာဝေသိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ တတော– ထိုအာ ဠဝီမှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ဇေတဝနံ– သို့။ အဂမာသိ၊ သာပိ ကုမာရိကာ– သည်လည်း။ တီဏိ ဝဿာနိ– လုံး။ မရဏဿတိံ– ကို။ ဘာဝေသိယေဝ– သည်သာ
အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ ပစ္စူသသမယေ– ၌။ လောကံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– သော်။ တံ ကုမာရိကံ– ကို။ အတ္တနော– ၏။ ဉာဏဇာလဿ–ဉာဏ်တည်းဟူသော ကွန်ယက်၏။ အန္တောပဝိဋ္ဌံ– အတွင်း၌ ဝင်သည်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ကိံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ဘဝိဿတိ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဥပဓာရေန္တော–မူလသော်။ “ဣမာယ ကုမာရိကာယ– သည်။ မမ– ၏။ ဓမ္မဒေသနာယ– ကို။ သုတဒိဝသတော– နာကြားပြီးရာနေ့မှ။ ပဋ္ဌာယ၊ တီဏိ ဝဿာနိ– လုံး။ မရဏဿတိ– ကို။ ဘာဝိတာ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ အဟံ– သည်။ တတ္ထ– ထိုအာဠဝီသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဣမံ ကုမာရိကံ– ကို။ စတ္တာရော– ကုန်သော။ ပေဥှ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ တာယ– သည်။ ဝိဿဇ္ဇေန္တိယာ– ဖြေဆိုလသော်။ စတူသု– ကုန်သော။ ဌာနေသု– တို့၌။ သာဓုကာရံ– သာဓုဟု ပြုအပ်သောအသံကို။ ဝါ– သာဓုခေါ်သံကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၈၄ရှု၊] ဒတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ ဘာသိဿာမိ– မည်။ သာ– သည်။ ဂါထာဝသာနေ– ၌။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိဿတိ– လိမ့်မည်။ တံ– ထိုသတို့သမီးကို၊ (ထိုကလေး မကို)၊ နိဿာယ– ၍။ မဟာဇနဿာပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဉတွာ– ၍။ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော– ရဟန်း၅ရာအခြံအရံရှိတော်မူသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဇေတဝနာ– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ အနုပုဗ္ဗေန– အားဖြင့်။ အဂ္ဂါဠဝဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အာဠဝိဝါသိနော– တို့သည်။ “သတ္ထာ– သည်။ အာဂတော– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ–
...[စာမျက်နှာ- ၁၉၉]...
၍။ တံ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ နိမန္တယိံသု– ကုန်ပြီ။ တဒါ– ၌။ သာပိ ကုမာရိကာ– သည်လည်း။ သတ္ထု– ၏။ အာဂမနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “မယှံ– ၏။ ပိတာ– အဖေ ဖြစ်သော။ သာမိ– အရှင်ဖြစ်သော။ အာစရိယော– ဆရာဖြစ်သော။ ပုဏ္ဏစန္ဒမုခေါ–ပြည့်သောလကဲ့သို့သော မျက်နှာတော်ရှိတော်မူသော။ ဝါ– လပြည့်ဝန်းနှင့် တူ သော မျက်နှာတော်ရှိတော်မူသော။ မဟာဂေါတမဗုဒ္ဓေါ– မြတ်သော ဂေါတမ ဘုရားရှင်သည်။ အာဂတော ကိရ– တဲ့။” ဣတိ– တွေး၍။ တုဋ္ဌမာနသာ– နှစ်သက် သော စိတ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ “မေ– သည်။ ဣတော– ဤနေ့မှ။ တိဏ္ဏံ– ကုန်သော။ သံဝစ္ဆရာနံ– တို့၏။ မတ္ထကေ– ၌။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော– ရွှေအဆင်းနှင့်တူသော အဆင်း ရှိတော်မူသော။ သတ္ထာ– ကို။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော– မြင်အပ်ဘူးပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ အဿ– ၏။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ– သော။ သရီရံ– ကို။ ဒဋ္ဌုံ– ငှာလည်းကောင်း။ မဓုရောဇံ– ချိုမြိန်သော ဩဇာရှိသော။ ဝရဓမ္မံ– မြတ်သော တရားတော်ကို၊ (တရားတော်မြတ်ကို)၊ သောတုံ စ– ငှာလည်းကောင်း။ လဘိဿာမိ– ရတော့မည်။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေသိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ အဿာ– ၏။ ပိတာ– သည်။ သာလံ– ယက်ကန်းရုံသို့။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အမ္မ– ချစ်သမီး! မေ– သည်။ ပရသန္တကော– သူတစ်ပါး၏ ဥစ္စာ ဖြစ်သော။ သာဋကော– အဝတ်ကို၊ (ရက်ထည်ကို)၊ အာရောပိတော– ယက်ကန်း စင်သို့ ရောက်စေအပ်ပြီ။ ဝါ– ယက်ကန်းစင်သို့ တင်အပ်ပြီ။ တဿ– ထိုအဝတ်၏။ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ– တစ်ထွာမျှ အတိုင်းအရှည်ရှိသော အရပ်သည်။ အနိဋ္ဌိတံ– မပြီးသေး။ အဇ္ဇ– နေ့။ တံ– ထိုအဝတ်ကို။ နိဋ္ဌာပေဿာမိ– ပြီးစေမည်။ ဝါ– ပြီးအောင်ခတ်မည်။ သီဃံ– စွာ။ မေ– ၏။ တသရံ– ရက်ဖောက်ကို။ ဝဋ္ဋေတွာ– ရက်ဖောက်လုံး၌ ရစ်ပတ် စေ၍။ ဝါ– ယောက်၍။ အာဟရေယျာသိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဟံ– ၏။ သတ္ထု– ၏။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုကာမာ– ၏။ ပိတာ စ– သည်လည်း။ မံ– ကို။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ကိံ– နည်း။ သတ္ထု– ၏။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏာမိ နု ခေါ– အံ့လော။ ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ ပိတု– ၏။ တသရံ– ကို။ ဝဋ္ဋေတွာ– ၍။ ဟရာမိ
တသရံ။ ။ တသတိ တန္တံ ဂဏှာတီတိ တသရော၊ [တသ+အရ၊ -မောဂ်- ၇, ၁၅၉၊] ယက်ကန်းရက်ရာ၌ ဖောက်ချည်ရစ်ပတ်ထားသော ရက်ဖောက်ထည့်ရာနေရာကို လွန်းအိမ်ဟု ခေါ်သည်၊ ထိုလွန်းအိမ်၌ တပ်ဆင်အပ်သော ဖောက်ချည်ရစ်သွင်း ထားသည့် ရစ်တံငယ်ကို ရက်ဖောက်ဟု ခေါ်သည်။ (မြန်ဓာန်)
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၀]...
နု ခေါ– ဆောင်ရအံ့လော။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿာ– ၏။ ဧတံ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ပိတာ– သည်။ မံ– ကို။ တသရေ– ကို။ အနာဟရိယမာနေ–မဆောင်ယူအပ်သော်။ ပေါထေယျပိ– ထုရိုက်မူလည်း ထုရိုက်ရာ၏။ ပဟရေယျပိ– ရိုက်ပုတ်မူလည်း ရိုက်ပုတ်ရာ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ တသရံ– ကို။ ဝဋ္ဋေတွာ– ၍။ တဿ– ၏။ ဒတွာ– ၍။ ပစ္ဆာ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သောဿာမိ– တော့မည်။” ဣတိ– ၍။ ပီဌကေ– အင်းပျဉ်၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ တသရံ– ကို။ ဝဋ္ဋေသိ– ရက်ဖောက်လုံး၌ ရစ်ပတ်စေပြီ။ ဝါ– ယောက်ပြီ။
အာဠဝိဝါသိနောပိ– တို့သည်လည်း။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပရိဝိသိတွာ– ၍။ ပတ္တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အနုမောဒနတ္ထာယ– ငှာ။ အဋ္ဌံသု– တည်ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “အဟံ– သည်။ ယံ ကုလဓီတရံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ တိံသယောဇနမဂ္ဂံ– ယူဇနာ ၃၀၇ှိသော လမ်းခရီးကို။ အာဂတော– ခဲ့ပြီ။ သာ– သည်။ အဇ္ဇာပိ– ၌လည်း။ ဩကာသံ– ကို။ န လဘတိ– မရ။ တာယ– သည်။ ဩကာသေ– ကို။ လဒ္ဓေ– သော်။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ တုဏှီဘူတော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ တုဏှီဘူတမ္ပိ– သော။ သတ္ထာရံ– ကို။ သဒေဝကေ– နတ်နှင့်တကွသော။ လောကေ– ၌။ ကောစိ– သည်။ ကိဉ္စိ– ကို။ ဝတ္တုံ– ငှာ။ န ဝိသဟတိ– မဝံ့။ သာပိ ခေါ ကုမာရိကာ– သည်လည်း။ တသရံ– ကို။ ဝဋ္ဋေတွာ– ၍။ ပစ္ဆိယံ– တောင်း၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ပိတု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂစ္ဆမာနာ– သော်။ ပရိသပရိယန္တေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဩလောကယမာနာဝ– လျက်သာ။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ဂီဝံ– ကို။ ဥက္ခိပိတွာ– မော်၍။ တံ– ကို။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ဩလောကိတာကာရေနေဝ– ကြည့်တော်မူအပ်သော အခြင်းအရာဖြင့် သာ။ အညာသိ– သိပြီ။ (ကိံ)၊ “သတ္ထာ– သည်။ ဧဝရူပါယ– သော။ ပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌။ နိသီဒိတွာဝ– ၍သာလျှင်။ မံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– သော်။ မမ– ၏။ အာဂမနံ– ကို။ ပစ္စာသီသတိ– တောင့်တနေ၏။ အတ္တနော– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂမနမေဝ– ကိုသာ။ ပစ္စာသီသတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ တသရပစ္ဆိံ– ရက် ဖောက်တောင်းကို။ ဌပေတွာ– ချထား၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ကသ္မာ ပန– ကြောင့်။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ ဩလောကေသိ– နည်း? ဣတိ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၁]...
ဤကား အမေးတည်း။ အဿ– ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ ဝါ– မှာ။ ဧဝံ– ဤသို့သော အကြံတော်သည်။ အဟောသိ ကိရ– သတဲ့၊ (ကိံ– အဘယ်သို့ ဖြစ်သတဲ့နည်း?) “ဧသာ– သည်။ ဧတ္တောဝ– ဤအရပ်မှ။ ဂစ္ဆမာနာ– လသော်။ ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ–ပုထုဇဉ်၏ သေခြင်းကို ပြုခြင်းကို။ ကတွာ– ၍။ အနိယတဂတိကာ– မမြဲသော ဂတိရှိသည်။ ဘဝိဿတိ– လိမ့်မည်။ မမ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဂစ္ဆမာနာ– သော်။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ နိယတဂတိကာ– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ တုသိတဝိမာနေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ– ဤသို့သော အကြံတော် သည်၊ (အဟောသိ ကိရ– သတဲ့၊) ဣတိ– ဤကား အဖြေတည်း၊ [ဣတိတစ်လုံး အကျေကြံ၊] တဿာ– ၏။ တံ ဒိဝသံ– ထိုနေ့၌။ မရဏတော– မှ။ မုတ္တိ နာမ– လွတ် ခြင်းမည်သည်။ နတ္ထိ ကိရ– တဲ့။ သာ– သည်။ ဩလောကိတသညာဏေနေဝ– ကြည့်အပ်သော အမှတ်သညာဖြင့်သာလျှင်။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသီနံ– ၆-ပါးသော အဆင်းရှိသော ရောင်ခြည်တော်တို့၏။ အန္တရံ–အကြားသို့။ ပဝိသိတွာ– ဝင်၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ တထာရူပါယ– သော။ ပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ တုဏှီဘူတံ– သော။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဌိတက္ခဏေယေဝ– ရပ်ရာခဏ၌ပင်။ တံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကုမာရိကေ– ကလေးမ! ကုတော– အဘယ်အရပ်မှ။ အာဂစ္ဆသိ–လာသနည်း?” ဣတိ– ဤသို့ မေးတော်မူပြီ။ “ဘန္တေ! န ဇာနာမိ– မသိပါ။” ဣတိ– ဤသို့ ဖြေပြီ။ “ကတ္ထ– အဘယ်အရပ်သို့။ ဂမိဿသိ– သွားမည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! န ဇာနာမိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ “န ဇာနာသိ– မသိဘူးလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဇာနာမိ– သိပါ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဇာနာသိ– သိသလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! န ဇာနာမိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ ဣတိ– လျှင်။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ စတ္တာရော– ကုန် သော။ ပေဥှ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ ဥဇ္ဈာယိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အမ္ဘော–အို...အချင်းတို့! ပဿထ– ကြည့်ကြလော။ အယံ ပေသကာရဓီတာ– သည်။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ– အလိုရှိအပ်,အလိုရှိအပ်သောစကားကို။ ကထေသိ– ပြီ။ ဣမာယ– ဤသတို့သမီးသည်၊] ကုတော– မှ။ အာဂစ္ဆသိ– နည်း?’ ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– မေးအပ်သော်၊] ပေသကာရဂေဟတော– ယက္ကန်းသည်အိမ်မှ၊ (အာဂစ္ဆာမိ– ၏၊)’ ဣတိ– သို့။ ဝတ္တဗ္ဗံ နာမ နနု– ဖြေဆိုထိုက်သည်မဟုတ်လော၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၂]...
‘ကဟံ– သို့။ ဂစ္ဆသိ– နည်း?’ ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်၊] ပေသကာရသာလံ– ယက် ကန်းရုံသို့၊ (ဂစ္ဆာမိ– ပါမည်၊)’ ဣတိ– သို့။ ဝတ္တဗ္ဗံ– သည်။ သိယာ– ၏။” ဣတိ– ကဲ့ရဲ့ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ မဟာဇနံ– ကို။ နိဿဒ္ဒံ– အသံမရှိသည်ကို။ ဝါ– အသံတိတ် အောင်။ ကတွာ– ၍။ “ကုမာရိကေ– ကလေးမ! တွံ– သည်။ ကုတော– မှ။ အာဂစ္ဆသိ–နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ န ဇာနာမိ– ပါ။ ဣတိ– သို့။ ဝဒေသိ–ဖြေဆိုရသနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ ဘန္တေ! တုမှေ– တို့သည်။ မမ– ၏။ ပေသကာရဂေဟတော– မှ။ အာဂတဘာဝံ– လာခဲ့သည်၏ အဖြစ်ကို။ ဇာနာထ– ကုန်၏။ ပန– စင်စစ်အားဖြင့်။ “ကုတော– မှ။ အာဂတာ– သည်။ အသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆန္တာ– မေးတော်မူကုန်လသော်၊ (တစ်နည်း) ပုစ္ဆန္တာ– ကုန်သော၊ (တုမှေ– တို့ သည်) “ကုတော– အဘယ်ဘုံဘဝမှ။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဣဓ– ဤလူပြည့်၌။ နိဗ္ဗတ္တာ–ဖြစ်ရသည်။ အသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆထ– ကုန်၏။ ပန– စင်စစ်အားဖြင့်။ အဟံ– သည်။ “ကုတော– မှ။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဣဓ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ စ– သို့လည်း။ န ဇာနာမိ– ပါ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အဿာ– အား “ကုမာရိကေ! သာဓု သာဓု– ကောင်းပေစွ ကောင်းပေစွ။ မယာ– သည်။ ပုစ္ဆိတပေဥှာဝ– မေး အပ်သော အမေးပုစ္ဆာကိုသာ။ တယာ– သည်။ ဝိဿဇ္ဇိတော– ဖြေဆိုအပ်ပြီ။” ဣတိ– မိန့်တော်မူ၍။ ပဌမံ– သော။ သာဓုကာရံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဥတ္တရိမ္ပိ– နောက် ထပ်လည်း။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကတ္ထ– သို့။ ဂမိဿသိ– နည်း? ဣတိ– သို့။ ပုန၊ ပုဋ္ဌာ– သည်၊ (သမာနာ)၊ ကသ္မာ– ကြောင့်၊] န ဇာနာမိ– ပါ။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒေသိ–ဖြေဆိုသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! တုမှေ– တို့သည်။ မံ– ကို။ တသရပစ္ဆိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ပေသကာရသာလံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တိံ– ကို။ ဇာနာထ– ကုန်၏။ “ဣတော– ဤဘဝမှ။ ဂန္တွာ– ၍။ ကတ္ထ– အဘယ်ဘဝ၌။ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆထ– မူကုန်၏။ အဟဉ္စ– သည်ကား။ ဣတော– ဤဘဝမှ။ စုတာ– သည်၊ (သမာနာ)၊ “ကတ္ထ– အဘယ်ဘုံဘဝသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ န ဇာနာမိ– ပါ။ အထ– ၌။ အဿာ– အား။ သတ္ထာ– သည်။ “မယာ– သည်။ ပုစ္ဆိတပေဥှာယေဝ– ကိုသာလျှင်။ တယာ– သည်။ ဝိဿဇ္ဇိတော– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ ဒုတိယံ– သော။ သာဓုကာရံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဥတ္တရိမ္ပိ– လည်း။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အထ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၃]...
ထိုမှနောက်၌။ ကသ္မာ– ကြောင့်၊] န ဇာနာသိ– လော။’ ဣတိ– သို့။ ပုဋ္ဌာ၊] ဇာနာမိ– ၏။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒေသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မရဏဘာဝံ– သေမည် ၏အဖြစ်ကို။ ဇာနာမိ၊ တသ္မာ ဧဝံ– သို့။ ဝဒေမိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ၊ အဿာ– အား။ “မယာ၊ ပုစ္ဆိတပေဥှာယေဝ– ကိုသာ။ တယာ။ ဝိဿဇ္ဇိတော– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ တတိယံ– သော။ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ (ကိံ)၊ “အထ– ၌။ ကသ္မာ] ဇာနာသိ– သလော? ဣတိ ပုဋ္ဌာ၊ (သမာနာ)၊] န ဇာနာမိ– ပါ။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒေသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! မမ– ၏။ မရဏဘာဝမေဝ– သေရမည်၏ အဖြစ်ကိုသာလျှင်။ အဟံ– သည်။ ဇာနာမိ– ၏။ ပန– သို့သော်လည်း။ ဝါ– ဗျတိရိက် ကား။ “ရတ္တိန္ဒိဝပုဗ္ဗဏှာဒီသု– ညဉ့်,နေ့,နံနက်အစရှိတို့တွင်။ အသုကကာလေ နာမ– ထိုမည်သော အချိန်၌။ မရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ န ဇာနာမိ– ပါ။ တသ္မာ–ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ ဝဒေမိ– ၏။ ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အဿာ–အား။ “မယာ– သည်။ ပုစ္ဆိတပေဥှာယေဝ– ကိုသာလျှင်။ တယာ– သည်။ ဝိဿဇ္ဇိတော– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ စတုတ္ထံ– သော။ သာဓုကာရံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ပရိသံ– ကို။ အာမန္တေတွာ– ၍။ “တုမှေ– တို့သည်။ ဣမာယ– ဤသတို့သမီးသည်။ ကထိတံ– သော။ ဧတ္တကံ နာမ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်အရှိသော အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို။ န ဇာနာထ– ကုန်။ ကေဝလံ– သက်။ ဥဇ္ဈာယထေဝ– ကဲ့ရဲ့ကြသည်သာ၊ (ကဲ့ရဲ့ရုံ ကဲ့ရဲ့တတ်ကြသည်သည်သာ)၊ ဟိ– မှန်။ ယေသံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပညာစက္ခု–ပညာမျက်စိသည်။ နတ္ထိ၊ တေ– တို့သည်။ အန္ဓာ ဧဝ– အကန်းတို့သာတည်း။ ယေသံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပညာစက္ခု– သည်။ အတ္ထိ၊ တေ ဧဝ– တို့သည်သာ။ စက္ခုမန္တော– မျက်စိအမြင်ရှိသူတို့တည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အန္ဓဘူတော၊ ပေ၊ ဂစ္ဆတီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အန္ဓဘူတော အယံ လောကော, တနုကေတ္ထ ဝိပဿတိ၊ သကုဏော ဇာလမုတ္တောဝ, အပ္ပော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ။
အယံ လောကော– ဤလောကီလူအပေါင်းသည်။ အန္ဓဘူတော– ပညာ မျက်စိ, အမှန်မရှိသဖြင့်, အကန်းသဖွယ်ဖြစ်၍ ဖြစ်၏။ ဝါ– ပညာမျက်စိ, အမှန် မရှိသဖြင့်, ကန်းသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်၏။ ဧတ္ထ– ဤလောကီ လူအပေါင်း
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၄]...
တွင်။ တနုကော– အနည်းငယ်သောလူသည်။ ဝိပဿတိ– အနိစ္စစသည်၏အစွမ်း ဖြင့် ရှုမြင်၏။ အပ္ပော– အနည်းငယ်သော။ သကုဏော– ငှက်သည်။ ဇာလမုတ္တော ဣဝ– မုဆိုးလက်နက်, ပိုက်ကွန်ရက်မှ, လွတ်ထွက်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) အပ္ပော–အနည်းငယ်သော သတ္တဝါသည်။ သဂ္ဂါယ– သုဂတိ, နိဗ္ဗာန်သို့။ ဂစ္ဆတိ– ရောက်၏။
တတ္ထ– ၌။ အန္ဓဘူတော အယံ လောကောတိ– ကား။ အယံ လောကိယမဟာဇနော– ဤလောကီလူအပေါင်းသည်။ ပညာစက္ခုနော– ပညာမျက်စိ၏။ အဘာဝေန– မရှိခြင်းကြောင့်။ အန္ဓဘူတော– အကန်းသဖွယ်ဖြစ်၍ ဖြစ်၏။ ဝါ–ကန်းသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်၏။ တနုကေတ္ထာတိ– ကား။ ဧတ္ထ– ဤလောကီ လူအပေါင်းတွင်။ တနုကော– အနည်းငယ်သောလူသည်၊ (အနိစ္စာဒိဝသေန– အနိစ္စအစရှိသည်တို့၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဝိပဿတိ– ရှုမြင်၏၊) ဗဟုဇနော– များစွာသောလူအပေါင်းသည်။ အနိစ္စာဒိဝသေန– ဖြင့်။ န ဝိပဿတိ– မရှုမြင်နိုင်။ ဇာလမုတ္တောဝါတိ– ကား။ ဆေကေန– ကျွမ်းကျင်သော။ သာကုဏိကေန– ငှက်မုဆိုး
အန္ဓဘူတော။ ။ “အန္ဓဘူတော, အန္ဓီဘူတော”ဟု ပါဌ် ၂-မျိုးရှိ၏၊ အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရာ စီ(မောဂ်- ၄, ၁၁၉)သုတ်, ပစ္စယာဒနိဋ္ဌာစသောသုတ် ကြီးတို့ဖြင့် အန္ဓနောင် ဤပစ္စည်းသက်လျှင် “အန္ဓီဘူတော”ဟု ဖြစ်၏၊ အနက်ချင်း မထူးပါ၊ အဋ္ဌကထာဋီကာများအလို “အန္ဓော+(ဟုတွာ)+ဘူတော အန္ဓဘူတော- ကန်း သည်ဖြစ်၍ဖြစ်သော လူအပါင်း၊ (တစ်နည်း) အန္ဓံ အန္ဓဘာဝံ+ဘူတော ပတ္တော အန္ဓဘူတော- ကန်းသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်သောလူအပေါင်း၊ ဤနောက်နည်းအလို ဘူတော၌ ဘူဓာတ်သည် ပတ္တိ(ရောက်ခြင်း)အနက်ဟောကို ဟော၏၊(စရိယာ၊ဋ္ဌ၊ ၂၀၄၊ မဋီ၊၂၊၃၁၁)၊ (တစ်နည်း) အနန္ဓောပိ အန္ဓော ဝိယ+ဘူတော အန္ဓဘူတော-အကန်းသဖွယ်ဖြစ်သော လူအေပါင်း(ဓမ္မဋီ- ၂၅၀)”ဟု ပြု၍ သဒ္ဒါကျမ်းများအလို “အန္ဓော ဝိယ+ဘူတော အယန္တိ အန္ဓဘူတော- အကန်းသဖွယ် ဖြစ်သော လူအပေါင်း၊ ဥပမာနဗဟုဗ္ဗီဟီသမာသ်(ရူ- ၂၀၆၊ နိဒီ- ၂၄၄)”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ပညာစက္ခုဝေကလ္လေန အဝိဇ္ဇန္ဓတာယ အန္ဓဘူတော(ထေရ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၅၃)”ဟူသော အဖွင့်အလို “စက္ခုဘူတာ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၇၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၀)”ကဲ့သို့ အန္ဓော+ဘူတော ဇာတော ဥပ္ပန္နော ယဿာတိ အန္ဓဘူတော- ဖြစ်သော အဝိဇ္ဇာ တည်းဟူသော အမိုက်မှောင်ရှိသော လူအပေါင်း၊ (အဝိဇ္ဇာအမှောင်ဖုံးနေသော လူအပေါင်း)”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၅]...
သည်။ ဇာလေန– ပိုက်ကွန်ဖြင့်။ ဩတ္ထရိတွာ– လွှမ်းအုပ်၍။ ဂယှမာနေသု– ဖမ်း ယူအပ်ကုန်သော။ ဝဋ္ဋကေသု– ငုံးတို့တွင်၊ (တစ်နည်း) ဝဋ္ဋကေသု– ငုံးတို့ကို။ ဂယှမာနေသု– ကုန်လသော်။ ကောစိဒေဝ– တစ်ကောင်တစ်လေသည်သာ။ ဇာလတော– မှ။ မုစ္စတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ သေသာ– ကြွင်းသောငုံးတို့သည်။ အန္တောဇာလမေဝ– ပိုက်ကွန်အတွင်းသို့သာ။ ပဝိသန္တိ ယထာ– ဝင်ရောက်ကုန်သကဲ့သို့။ တထာ–တူ။ မရဏဇာလေန– သေခြင်းတရားတည်းဟူသော ပိုက်ကွန်ဖြင့်။ ဩတ္ထဋေသု– ဖုံးလွှမ်းအပ်ကုန်သော။ သတ္တေသု– တို့တွင်၊ (တစ်နည်း) သတ္တေသု– တို့ကို။ ဩတ္ထဋေသု– ကုန်လသော်။ ဗဟူ– များစွာသောလူတို့သည်။ အပါယဂါမိနော– အပါယ် သို့ ရောက်ကုန်သည်။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ အပ္ပော– အနည်းငယ်သော။ ကောစိဒေဝ– တစ်ဦးတစ်လေသာဖြစ်သော။ သတ္တော– သည်။ သဂ္ဂါယ– နတ်ပြည်, နိဗ္ဗာန်သို့။ ဂစ္ဆတိ– ၏။ သုဂတိံ ဝါ– သို့လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗာနံ ဝါ– သို့လည်းကောင်း။ ပါပုဏာတိ– ၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ကုမာရိကာ– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ပေသကာရဓီတာဝတ္ထုရှေ့ပိုင်းပြီးပြီ။
သာပိ– သည်လည်း။ တသရပစ္ဆိံ– ရက်ဖောက်တောင်းကို။ ဂဟေတွာ– ၍၊
သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ။ ။ သဂ္ဂါယ၌ စတုတ္ထီဝိဘတ်ကို ကံအနက်ပေးကာ သဂ္ဂသဒ္ဒါ သုဂတိကိုသာ ဟောသော်လည်း သဂ္ဂါယအရ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် သုဂတိ, နိဗ္ဗာန်ကို ယူစေလို၍ “သုဂတိံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ဝါ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ရူပါဒီဟိ သောဘနေဟိ+အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၅၊ နေတ္တိဝိ- ၂၈၇)၊ သောဘနာ+အဂ္ဂါ အဂ္ဂဘူတာ ရူပါဒယော ဧတ္ထာတိ သဂ္ဂေါ(သံဋီ၊၁၊၁၁၈)”ပြုပါ၊ “သဂ္ဂါယ”၌ ကစ္စည်းအလို သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ သုတ်ဖြင့် ဂတျတ္ထကမ္မသမ္ပဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီသက်၍ ဝဏ္ဏနာ, ဝိဗောတို့အလို သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီသုတ်၌ “စတုတ္ထီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ကံအနက်၌ စတုတ္ထီ သက်ပါ၊ မောဂ်၂, ၂၅သုတ်အလို တဒတ္ထသမ္ပဒါန်အနက်၌ စတုတ္ထီသက်၍ “သဂ္ဂါယ- သုဂတိ, နိဗ္ဗာန်အလို့ငှာ၊ ဂစ္ဆတိ- ၏”ဟု ပေးပါ၊ နီတိသုတ္တ- ၁၇၄၌ ဒုတိယာမှ စတုတ္ထီသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဟု တစ်နည်းဆိုသေး၏။
နိဒ္ဒေသ- ၁၁၁။ ။ ထို၌ ဂစ္ဆတိကို ကြိယာပုဒ်မလုပ်ဘဲ ဒြပ်ကိုဟောသော ရုဠှီ
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၆]...
ပိတု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ သောပိ– ထိုအဖေသည်လည်း။ နိသိန္နကောဝ– ထိုင်လျက်သာ။ နိဒ္ဒါယိ– အိပ်ပျော်နေပြီ။ တဿာ– သည်။ အသလ္လက္ခေတွာဝ– မမှတ်သားမူ၍သာ၊ (အမှတ်တမဲ့ဖြစ်၍သာ)၊ တသရပစ္ဆိံ– ကို။ ဥပနာမေန္တိယာ–ညွတ်စေလသော်။ တသရပစ္ဆိ– သည်။ ဝေမကောဋိယံ ဝေမကောဋိယံ ဝေမကောဋိယံ– လက်ခတ်၏ အစွန်း၌။ ပဋိဟညိတွာ– ထိခိုက်၍။ သဒ္ဒံ– ကို။ ကုရုမာနာ– လျက်။ ပတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ပဗုဇ္ဈိတွာ– နိုးလာ၍။ ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ– ယူအပ်သော အမှတ်အသားဖြင့်သာ လျှင်။ ဝေမကောဋိံ– ကို။ အာကဍ္ဎိ– ဆွဲငင်ပြီ။ ဝေမကောဋိ– သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ တံ ကုမာရိကံ– ကို။ ဥရေ– ရင်၌။ ပဟရိ– ထိခိုက်ပြီ၊ [သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၂၅၌ “နောက်ကျမှ လာရကောင်းလား”ဟု စိတ်ဆိုး၍ ယက်ကန်းစင်၌ လက်ခတ်ကို ကပျာကယာ ပစ် လိုက်သောအခါ ကန်ထွက်လာပြီး ကလေးမ၏ ဝမ်းဗိုက်ကို ဖောက်ဝင် (စူးဝင်) သွား သည်ဟု ဆို၏။] သာ– သည်။ တတ္ထေဝ– ထိုနေရာ၌ပင်။ ကာလံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ တုသိတဘဝနေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿာ– ၏။ ပိတာ– သည်။ တံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– သော်။ လောဟိတမက္ခိတေန– သွေးတို့ဖြင့် လိမ်းကျံအပ်သော။ ဝါ– သွေးပေနေသော။ သကလသရီရေန– အလုံးစုံသောကိုယ်ဖြင့်။ ဝါ– တစ်ကိုယ် လုံးဖြင့်၊ [ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏအနက်] ပတိတွာ– ၍။ မတံ– ကို။ အဒ္ဒသ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ မဟာသောကော– ကြီးစွာသော ဝမ်းနည်းပူဆွေးခြင်းသည်၊ နာမ်ပုဒ်တစ်မျိုးလုပ်ပြီး ထိုနောင် သိဝိဘတ်သက်၍ ချေသောနည်းကို ပြသေး၏။ ထိုအလို “ဇာလမုတ္တော– မုဆိုးလက်နက်, ပိုက်ကွန်ရက်မှ, လွတ်ထွက်လာသော။ သကုဏော– သည်။ အပ္ပော ဣဝ– နည်းသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) သဂ္ဂါယ– သို့။ ဂစ္ဆတိ– ရောက်သူ သည်။ အပ္ပော– နည်း၏”ဟု ပေး။
ဝေမကောဋိယံ။ ။ ဝါယန္တိ ဧတေနာတိ ဝေမော- ရက်လုပ်ကြောင်းလက်ခတ်၊ [ဝီ+မ၊ -မောဂ်- ၇, ၁၃၆၊] ဝေမဿ+ကောဋိ ဝေမကောဋိ၊ ယက်ကန်းရက်ရာတွင် တိုင်ချည်အကြား ကျော့သွင်းပြီးသော ဖောက်ချည်ကို ရက်သားဖျင်စပ်နှင့် ထိကပ်သိပ် သည်းစေရန် ဆွဲဖိပေးရသည့် ကိရိယာကို “ယဉ်သွား”ဟု ခေါ်၏၊ ထိုယဉ်သွားကို ယက်ကန်းစင်၌ ညှပ်သွင်းထားကာ ဖောက်ချည်ပင်ကို စေ့စပ်စွာ ထိကပ်စေရန် ဆွဲခတ်ရသော ကိရိယာတစ်မျိုးကို လက်ခတ်”ဟု ခေါ်သည်၊(မြန်ဓာန်)၊ ဝေမကို “လွန်း, ရက်မ”ဟုလည်း ဘာသာပြန်ကြ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၇]...
ဥပ္ပဇ္ဇိ– ပြီ။ သော– သည်။ “မမ– ၏။ သောကံ– ကို။ အညော– သည်။ နိဗ္ဗာပေတုံ–ငြိမ်းစေခြင်းငှာ။ န သက္ခိဿတိ– မဟုတ်။” ဣတိ– တွေး၍။ ရောဒန္တော– လျက်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! မေ– ၏။ သောကံ– ကို။ နိဗ္ဗာပေထ– ပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တံ– ကို။ သမဿာသေတွာ– သက်သာရာရစေ၍။ ”ဥပါသက! မာ သောစိ– နှင့်။ ဟိ– မှန်။ အနမတဂ္ဂသ္မိံ– သိအပ်သော အစအပိုင်းအခြားမရှိသော။ ဝါ– မသိအပ် သော အစအပိုင်းအခြားရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၈၀ရှု၊] သံသာရေ– ၌။ တဝ– ၏။ ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ ဓီတု– ၏။ မရဏကာလေ– ၌။ ပဂ္ဃရိတအဿု– ယိုစီးခဲ့သော မျက်ရည်သည်။ စတုန္နံ– ကုန်သော။ မဟာသမုဒ္ဒါနံ– တို့၏။ ဥဒကတော– ထက်။ အတိရေကတရံ– သာ၍ များ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အနမတဂ္ဂကထံ– သိအပ်သော အစအပိုင်းအခြားမရှိသောသံသရာနှင့် စပ်သော စကားကို။ ကထေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ တနုဘူတသောကော– နည်းသည်ဖြစ်၍ဖြစ်သော သောကရှိသည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ ယာစိတွာ– ၍။ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ န စိရဿေဝ– ပင်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ ဣတိ– ပေသကာရဓီတာ ဝတ္ထု ပြီးပြီ။
[သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၅၅အဆိုကား ဤအဋ္ဌကထာအဆိုနှင့် အနည်းငယ် ကွဲလွဲသည်။] ပေသကာရဓီတာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- တိံသဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဟံသာဒိစ္စပထေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိံသ ဘိက္ခူ– ၃၀,သော ရဟန်းတို့ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ တိံသမတ္တာ– ၃၀,အတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ဒိသာဝါသိကာ– အရပ် မျက်နာတို့၌ နေလေ့ရှိကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဥပသင်္ကမိံသု– ကုန်ပြီ။ အာနန္ဒတ္ထေရော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ ဝတ္တကရဏဝေလာယ– ဝတ်ပြုရာ အချိန်၌။ အာဂန္တွာ– ၍။ တေ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “သတ္ထာရာ– သည်။ ဣမေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ပဋိသန္ထာရေ– ကို။ ကတေ– ပြုအပ်ပြီးသော်။ ဝတ္တံ– ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၈]...
ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဒွါရကောဋ္ဌကေ– တံခါးမုခ်၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ တေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ပဋိသန္ထာရံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ တေသံ– တို့အား။ သာရဏီယဓမ္မံ– အမြဲမပြတ် အမှတ်ရထိုက်သော တရားကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၈၆ရှု၊] ကထေသိ– ပြီ။ တံ– ကို။ သုတွာ၊ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ တေ– ထို၃၀,သော ရဟန်းတို့သည်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ ဥပ္ပတိတွာ– ပျံတက်၍။ အာကာသေန– ဖြင့်။ အဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ အာနန္ဒတ္ထေရော– သည်။ တေသု– တို့သည်။ စိရာယန္တေသု– ကြာမြင့်ကုန်လသော်။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဣဒါနေဝ– ၌ပင်။ တိံသမတ္တာ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အာဂတာ– ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ကုဟိံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ! ဂတာ– ပြန်ကြွ သွားကြကုန်ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကတရေန မဂ္ဂေန– အဘယ်လမ်းဖြင့်၊ (ဂတာ–နည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ! အာကာသေန– ဖြင့်၊ (ဂတာ)။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! တေ– တို့သည်။ ခီဏာသဝါ ကိံ– တို့ပါလော။” ဣတိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ! အာမ– ၏။ မမ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပတ္တာ– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ အာကာသေန– ဖြင့်။ ဟံသာ– တို့သည်။ အာဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “အာနန္ဒ! ယဿ– အကြင်ရဟန်းသည်၊ [ခေါ ပနအနက်မဲ့၊] စတ္တာရော– ကုန်သော။ ဣဒ္ဓိပါဒါ– တို့ကို။ သုဘာဝိတာ– ကောင်းစွာ ပွားများအပ် ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ ဟံသာ– တို့သည်၊ (အာကာသေန– ဖြင့်။ ဂစ္ဆန္တိ ဝိယ– ကုန် သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ၊) အာကာသေန– ဖြင့်။ ဂစ္ဆတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဟံသာဒိစ္စပထေ၊ ပေ၊ သဝါဟိနိ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဟံသာဒိစ္စပထေ ယန္တိ, အာကာသေ ယန္တိ ဣဒ္ဓိယာ၊ နီယန္တိ ဓီရာ လောကမှာ, ဇေတွာ မာရံ သဝါဟိနိံ
ဟံသာ– ရေတွင်ကျက်စား, ဟင်္သာများတို့သည်။ အာဒိစ္စပထေ– နေလမ်း ခေါ်တွင်, ထက်ကောင်းကင်၌။ ဝါ– ဖြင့်။ ယန္တိ– လိုရာစခန်း, အရောက်လှမ်း၍, ပျံသန်းသွားကုန်၏၊ (ဣဒ္ဓိမန္တာ– ဣဒ္ဓိပါဒ်မျိုး, ပွားတိုးကျွမ်းကျင်, တန်ခိုးရှင်တို့ သည်၊) ဣဒ္ဓိယာ– မိမိပိုင်စိုး, ကိုယ့်တန်ခိုးဖြင့်။ အာကာသေ– ရေးခြစ်မထင်, ထက်ကောင်းကင်၌။ ဝါ– ဖြင့်။ ယန္တိ– လိုရာစခန်း, အရောက်လှမ်း၍, ကြွမြန်းသွား
...[စာမျက်နှာ- ၂၀၉]...
လေကုန်၏။ ဓီရာ– မဂ်ဖိုလ်ပညာ, အမြင်သာဘိ, ပညာရှိတို့သည်။ သဝါဟိနိံ–ကာ,အရတိ, စရှိညစ်ဆိုး, ဆယ်မျိုးသော စစ်တပ်နှင့်တကွဖြစ်သော။ မာရံ– ၆ထပ်နတ်မျိုး, သူ့တန်ခိုးဖြင့်, လွှမ်းမိုးပိုင်နင်း, မာရ်နတ်မင်းကို။ ဇေတွာ– အရဟတ္တမဂ်, ဓားသန်လျက်ဖြင့်, ခုတ်ထွက်ဖျက်ဆီး, အောင်နိုင်ပြီး၍။ လောကမှာ–လောကညွတ်ကွင်း, ဝဋ်အတွင်းမှ။ နီယန္တိ– နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်, ထွက်မြောက်တော် မူကြကုန်၏။
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– နက်။ ဣမေ ဟံသာ– တို့သည်။ အာဒိစ္စပထေ– နေ၏ သွားရာလမ်းဖြစ်သော။ အာကာသေ– ၌။ ဝါ– ဖြင့်။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏။ ယေသံ– တို့သည်။ ဣဒ္ဓိပါဒါ– တို့ကို။ သုဘာဝိတာ– ကုန်ပြီ။ တေပိ– တို့သည်လည်း။ အာကာသေ– ၌။ ဝါ– ဖြင့်။ ဣဒ္ဓိယာ– ဖြင့်။ ယန္တိ– ကုန်၏။ ဓီရာ ပဏ္ဍိတာ– တို့သည်။ သဝါဟိနိံ သဝါဟိနိံ သဝါဟိနိံ–
အာဒိစ္စပထေ အာကာသေ။ ။ ဂါထာဖွင့်၏ အထက်နား၌ “ကတရေန မဂ္ဂေန ဘန္တေ”တိ? အာကာသေနာနန္ဒာ”တိ၊ “အာကာသေန ဟံသာ အာဂမိံသု၊...ဟံသာ ဝိယ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ”ဟု ရှိပုံကို ကြည့်၍ “အာဒိစ္စပထေ အာကာသေ”၌ သတ္တမီ ဝိဘတ်ကို ကရိုဏ်းအနက် တစ်နည်းပေးသည်၊ “အာဒိစ္စပထေ အာကာသေ”၂ပုဒ်လုံး သည် ကောင်းကင်ဟော ပရိယာယ်များ ဖြစ်ကြသော်လည်း “အာဒိစ္စပထေ”ကို ဝိသေ သနယူ၍ ပေးသည်၊ “သဗ္ဗဂဟဂါမဏိနော(ဂြိုဟ်အားလုံး၏ အကြီးအမှူးဖြစ်သော) အာဒိစ္စဿ+ပထော အာဒိစ္စပထော”ဟု ပြုပါ။(ဓာန်ဋီ- ၄၅၊ ၄၆)
ဣဒ္ဓိယာ။ ။ ဣဇ္ဈနံ ဣဒ္ဓိ၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ သတ္တာ ဧတာယ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ(နီတိဓာတု- ၂၃၁)၊ ယန္တိ၏ ကတ္တားလုပ်၍ “ဣဒ္ဓိယာ- တန်ခိုးရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်၊ အာကာသေ- ၌၊ ယန္တိ- ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ “ဣဒ္ဓိ+ယေသံ အတ္ထီတိ ဣဒ္ဓိယာ၊ [ဣဒ္ဓိ+ဣယ၊]”ဟု ပြု၊ သို့သော် ယန္တိ၏ ကတ္တားကို “ယေသံ ဣဒ္ဓိပါဒါ သုဘာဝိတာ၊ တေပိ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့်လည်းကောင်း, အခြားနေရာ၌ “ဣဒ္ဓိယာ”ဟု ရှိသမျှ တတိယာဝိဘတ်, ဆဋ္ဌီဝိဘတ်တစ်မျိုးမျိုးသာ ဖြစ်သောကြောင့်လည်းကောင်း “ဣဒ္ဓိယာ”ကို ကတ္တားပုဒ်ကြံခြင်းမှာ အကြံလွန်ဟန်တူ၏၊ ယန္တိ၏ ကတ္တားကို အဋ္ဌ- ကထာ အတိုင်းထည့်၍သော်လည်းကောင်း နောက်ပါဒမှ “ဓီရာ”ကို ယူ၍သော်လည်း ကောင်း ပေးလျှင် သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
သဝါဟိနိံ။ ။ “ဝါဟယောဂါ(ယာဉ်နှင့် ယှဉ်ခြင်းကြောင့်) ဝါဟိနီ(ဓာန်ဋီ- ၃၈၀)”ဟု ယောဂနှင့် ဖွင့်ရကား “ဝဟတီတိ ဝါဟော၊(ဓာန်ဋီ- ၄၈၄)၊ ဝါဟော+ဧတိဿာ အတ္ထီတိ
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၀]...
စစ်တပ်နှင့် တကွဖြစ်သော။ မာရံ– မာရ်နတ်ကို။ ဇေတွာ– ပြီး၍။ ဣမမှာ ဝဋ္ဋလောကာ– ဤဝဋ်လောကမှ။ နီယန္တိ– ထွက်မြောက်တော်မူကုန်၏။ နိဗ္ဗာနံ– သို့။ ပါပုဏန္တိ– ကုန်၏။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– တိံသဘိက္ခုဝတ္ထုပြီးပြီ။
တိံသဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၉-စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဧကံ ဓမ္မန္တိ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော၊ စိဉ္စမာဏဝိကံဝါဟိနီ– ယာဉ်ရှိသောစစ်တပ်၊ (တစ်နည်း) ဝါဟေန+ယုတ္တာ ဝါဟိနီ– ယဉ်နှင့် ယှဉ်သော စစ်တပ်၊ [ဝါဟ+ဏ+ဣနီ၊]”ဟု ပြုပါ၊ ထိုနောင် “သဟ+ဝါဟိနိယာ ဧတဿာတိ သဝါဟိနီ– စစ်တပ်ရှိသောမာရ်နတ်”ဟု ဆက်ပါ။ ဆက်ဦးအံ့– မာရ်နတ်၏ စစ်တပ် များကား (၁) ကာမ, (၂) အရတိ, (၃) ခုပ္ပိပါသာ, (၄) တဏှာ, (၅) ထိနမိဒ္ဓ, (၆) ဘီရူ, (၇) ဝိစိကိစ္ဆာ, (၈) မာန, မက္ခ, ထမ္ဘ, (၉) လာဘသက္ကာရသိလောက, (၁၀) မိစ္ဆာယသတို့တည်း။ (မဟာနိ-၇၃။ စူဠနိ– ၁၁၄၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၁၄၂)
နီယန္တိ။ ။ “နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏန္တိ”ဖြင့် နီယန္တိသည် ကတ္တုရုပ်ဖြစ်ကြောင်း, နီဓာတ် ပါပုဏနအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊ နီ+အ+အန္တိ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ယ,လာ၊(နိဒီ- ၃၉၂- ခီယတိရှု)၊ “နီ+ဒိဝါဒိယ+အန္တိ”ဟုလည်း ဆို၏၊(ပါမြန်ဓာန်)၊ ဤသို့ နီဓာတ်ဟု ယူလျှင် “ဣမမှာ ဝဋ္ဋလောကာ”၏ စပ်ရာကြိယာကို “နိက္ခမိတွာ”ဟု ထည့်ပါ။
တစ်နည်း။ ။ နိဒီ- ၃၈၉၊ နီတိသုတ္တ- ၁၀၄၆သုတ်အလို နီ+ယာ+အ+အန္တိ၊ ယ ဒွေဘော်လာ, နီ၌ ရဿပြု၍ “နိယျန္တိ”ဟု ရှိစေလို၏၊ ဤ၌ ယဒွေဘော်မလာဘဲ “နီ+ယာ+အ+အန္တိ”ဖြင့် ပြီးသည်ဟု ယူရာ၏၊ ဤသို့ နီပုဗ္ဗ ယာဓာတ်ဟု ဓာတ်ယူလျှင် နီဥပသာရ နီဟရဏ(နိက္ခမန)အနက်, ယာဓာတ် ပါပုဏနအနက်ယူကာ “နီယန္တိ- ထွက်မြောက်၍ နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်တော်မူကုန်၏”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေးပါ။
စိဉ္စမာဏဝိကံ။ ။ မန်ကျည်းပင်၌ (သံသေဒဇအစွမ်းဖြင့်) ဖြစ်သောကြောင့် “စိဉ္စမာဏဝိကာ”ဟု ခေါ်သည်၊ “စီယတေ သမူဟံ ကရီယတေတိ စိဉ္စော၊ [ဓာန်၊ ဓာန်ဋီ- ၅၆၂၌ “စိဉ္စာ”ဟု ဣတ္ထိလိင်ရှိ၏၊] စိေဉ္စ+ဇာတာ စိဉ္စာ၊ စိဉ္စာစ+သာ+မာဏဝိကာ စာတိ စိဉ္စမာဏဝစိကာ”ဟု ပြုပါ။(ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၃၂၊ ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၃)
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၁]...
စိဉ္စမာဏဝိကာကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ ဟိ– ချဲ့။ ပဌမဗောဓိယံ– ပဌမဗောဓိ၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၂၄ရှု၊] ဒသဗလဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ သာဝကေသု– တို့သည်။ ပုထုဘူတေသု– များသည်ဖြစ်၍ ဖြစ်ကုန်လသော်။ ဝါ– များသည်၏အဖြစ်သို့ ရောက် ကုန်လသော်၊ [ပုထု+ဟုတွာ+ဘူတာ ပုထုဘူတာ၊ ပုထု ပုထုတ္တံ ဘူတာ ပတ္တာ ဝါ ပုထုဘူတာ၊ -ဒီဋီ- ၂,၁၅၂၊ သံဋီ၊ ၂၊ ၅၀၇။ အံဋီ– ၃, ၂၅၆။] အပ္ပမာဏေသု– အတိုင်း အတာမရှိကုန်သော။ ဒေဝမနုဿေသု– တို့သည်။ အရိယဘူမိံ အရိယဘူမိံ အရိယဘူမိံ– အရိယာတို့၏ ဖြစ်တည်ရာဖြစ်သော မဂ်ဖိုလ်သို့။ ဩက္ကန္တေသု– သက်ရောက်ကုန်လသော်။ ဂုဏသမုဒယေ– ဂုဏ်အပေါင်းသည်။ ပတ္ထဋေ– ပျံ့နှံ့လသော်။ မဟာလာဘသက္ကာရော– များပြားစွာသော လာဘ်သပ်ပကာသည်၊ (ကြီးစွာသော ပစ္စည်း၄-ပါးဟူ သော သာမညလာဘ်, ကောင်းစွာ ပြုစီမံအပ်သော ပစ္စည်း၄-ပါးဟူသော ဝိ သေသလာဘ်သည်၊) ဥဒပါဒိ– ပြီ။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ သူရိယုဂ္ဂမနေ– နေထွက် ရာအခါ၌။ ခဇ္ဇောပနကသဒိသာ– ပိုးစုန်းကြူးနှင့် တူကုန်သည်။ ဟတလာဘသက္ကာရာ– ဖျက်ဆီးအပ် (ပျက်စီး) သော လာဘ်သပ်ပကာရှိကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ အန္တရဝီထိယံ– ၌။ ဌတွာ– ရပ်တည်၍။ “သမဏော ဂေါတမောဝ– သည်သာ။ ဗုဒ္ဓေါ ကိံ– ဘုရားလော? မယမ္ပိ– တို့သည်လည်း၊
အရိယဘူမိံ။ ။ အရိယာနံ+ဘူမိ အရိယဘူမိ- အရိယာတို့၏ ဖြစ်တည်ရာနယ်မြေ၊ အရိယဘူမိဟူသည် မဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂိုလ်,ဖလဋ္ဌပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ ဖြစ်တည်ရာ မဂ်ဖိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ် တည်း။ [ယသ္မိံ ဌိတော မဂ္ဂဋ္ဌော စ ဖလဋ္ဌော စ အရိယော ဟောတိ၊ တံ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနံ အရိယဘူမိ အရိယဘူမိ အရိယဘူမိ၊(မူလဋီ၂, ၇၄)၊ အရိယဘူမိ နာမ လောကုတ္တရဘူမိ၊(သီဋီသစ်၊၂၊၁၁၉)၊ အရိယဘူမိ အရိယဘူမိ အရိယဘူမိန္တိ မဂ္ဂဖလံ။(နေတ္တိဋီသစ်- ၇၁၃)]
ခဇ္ဇောပနကသဒိသာ။ ။ ဏ.ွှ.ှ၌ “ခဇ္ဇောပနက”ကို “ခဒျောတ”ဟူသော သက္ကတ ပုဒ်နှင့် တူသည်ဟု ဆို၏၊ သက္ကတ၌ “ခဒျောတ”သည် ပါဠိ၌ “ခဇ္ဇောတ”ဟု ဖြစ်၏၊ “ပိုးစုန်းကြူး, နေ”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏၊ “ခံ ဇောတယတီတိ ခဇ္ဇောတော”ဟု ပြုလျှင် နေကို ရ၏၊ ဤ၌ ပိုးစုန်းကြူးကို ရ၍ “ခေ(ကောင်းကင်၌)+ဇောတတီတိ ခဇ္ဇောတော၊ [ခ+ဇုတ+ဏ၊ ခသဒ္ဒါ ကောင်းကင်အနက်ဟော၊- ကပ္ပဒုမ၊ စိန္တာမဏိ၊ ထောမ၊ သာဂရ၊]”ဟု ပြု၊ ကပစ္စည်း သွတ္ထကြံ၍ “ခဇ္ဇောတောယေဝ ခဇ္ဇောပနကော”ဟု ပြု၊ “ခဇ္ဇောတက”ဟု ဆိုလိုလျက် တ,ကို ပ,ပြု၊ န,လာ၍ “ခဇ္ဇောပနက” ဖြစ်သည်ဟု ကြံ၊(ဝိဓာန်)၊ ထိုနောင် “ခဇ္ဇောပနကေန+သဒိသာ ခဇ္ဇောပနကသဒိသာ”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၂]...
ဗုဒ္ဓါ– တို့တည်း။ တဿေဝ– ထိုရဟန်းဂေါတမအားသာ။ ဝါ– ၌သာ။ ဒိန္နံ– ပေးလှူ ကြောင်းဒါနစေတနာသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၁၁ရှု၊] မဟပ္ဖလံ ကိံ– များသောအကျိုး ရှိသလော။ အမှာကမ္ပိ– တို့အားလည်း။ ဝါ– တို့၌လည်း။ ဒိန္နံ– သည်။ မဟပ္ဖလမေဝ– သည်သာ။ အမှာကမ္ပိ– တို့အားလည်း။ ဝါ– တို့၌လည်း။ ဒေထ– ကုန်လော။ သက္ကရောထ– ကောင်းစွာ ပြုကြလော။” ဣတိ ဧဝံ– သို့။ မနုဿေ– တို့ကို။ ဝိညာပေန္တာပိ– သိစေကုန်သော်လည်း၊ (တောင်းကုန်သော်လည်း)၊ လာဘသက္ကာရံ– ကို။ အလဘိတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ရဟော– ဆိတ်ကွယ်ရာ၌။ သန္နိပတိတွာ– စည်းဝေး၍။ “ကေန ဥပါယေန– အဘယ်နည်းလမ်းဖြင့်။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ မနုဿာနံ– တို့၏။ အန္တရေ– အတွင်း၌။ အဝဏ္ဏံ– ဂုဏ်၏ ဆန့်ကျင်ဘက် အပြစ်ကို။ ဝါ– ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစကားကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– ၍။ လာဘသက္ကာရံ– ကို။ နာသေယျာမ နု ခေါ– ပျက်စီးစေကုန်ရာအံ့နည်း။” ဣတိ– သို့။ စိန္တယိံသု– ကုန်ပြီ။
တဒါ– ၌။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ စိဉ္စမာဏဝိကာ နာမ– သော။ ဧကာ– သော။ ပရိဗ္ဗာဇိကာ– သည်။ ဥတ္တမရူပဓရာ– မြတ်သောရုပ်အဆင်းကို ဆောင်သည်။ ဒေဝစ္ဆရာဝိယ– နတ်သမီးကဲ့သို့၊ [ဒေဝါနံ+အစ္ဆရာ ဒေဝစ္ဆရာ၊ -မအူပါနိ- ၃, ၄၅၊] သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ– တင့်တယ်သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၂၉ရှု၊] (ဟောတိ)၊ အဿာ– ၏။ သရီရတော– မှ။ ရသ္မိယော– အရောင်တို့သည်။ နိစ္ဆရန္တိ– ထွက် ကုန်၏။ အထ– ၌။ ဧကော– သော။ ခရမန္တီ– ကြမ်းတမ်းသော အတိုင်အပင်ရှိသော တိတ္ထိသည်၊ [ခရော+မန္တော ခရမန္တော၊ ခရမန္တော+ယဿ အတ္ထီတိ ခရမန္တီ၊ မန္တောတိ ဝါ ဝိဇ္ဇာမယော၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၁၃၃၊] ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “စိဉ္စမာဏဝိကံ– ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ အဝဏ္ဏံ– ကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– ၍။ လာဘသက္ကာရံ– ကို။ နာသေဿာမ– ပျက်စီးစေကြစို့။” ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ “ဧကော– သော။ ဥပါယော– နည်းလမ်းသည်။ အတ္ထိ– ရှိ၏။” ဣတိ– ၍။ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု– လက်ခံကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ သာ– ထိုစိဉ္စမာဏဝိကာသည်။ တိတ္ထိယာရာမံ– တိတ္ထိ တို့၏ ကျောင်းအာရာမ်သို့။ ဂန္တွာ၊ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်၊
တိတ္ထိယာရာမံ။ ။ တိတ္ထိယာနံ+အာရာမော တိတ္ထိယာရာမော၊ တိတ္ထိတို့သည် ရဟန်းတော်များကဲ့သို့ ကျောင်းဆောက်လုပ်၍ အမြဲနေကုန်သည် ဖြစ်အံ့၊ ထိုတိတ္ထိတို့၏
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၃]...
တာယ– ထိုစိဉ္စမာဏဝိကာနှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ န ကထေသုံ– စကားမပြောကုန်။ သာ– သည်။ “မေ– ၏။ ကော ဒေါသော– အဘယ်အပြစ်သည်၊ (အတ္ထိ) နု ခေါ– ရှိလေ သနည်း?” ဣတိ– တွေး၍။ ယာဝတတိယံ– ၃ကြိမ်တိုင်တိုင်။ “အယျာ– အရှင်တို့! ဝန္ဒာမိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”အယျာ! မေ– ၏။ ကော ဒေါသော– သည်၊ (အတ္ထိ) နု ခေါ– နည်း? ကိံ– ကြောင့်။ မယာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ န ကထေထ– ကုန် သနည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘဂိနိ! သမဏံ ဂေါတမံ– ကို။ အမှေ– တို့ကို။ ဝိဟေဌယန္တံ– ညှင်းဆဲနေသည်ကို။ ဟတလာဘသက္ကာရေ– တို့ကို။ ကတွာ– ၍။ ဝိစရန္တံ– ကို။ န ဇာနာသိ– သလော။” ဣတိ– ပြီ။ “အယျာ– တို့! န ဇာနာမိ– ပါ။ ဧတ္ထ– ဤရဟန်းဂေါတမ၌။ ဝါ– ဤသို့ ညှင်းဆဲခြင်း, လာဘ်သပ်ပကာဖျက်ဆီး ခြင်းကို ပြုခြင်းကြောင့်။ ဝါ– ဤသို့ ညှင်းဆဲခြင်း, လာဘ်သပ်ပကာဖျက်ဆီးခြင်း ကို ပြုလသော်၊ [သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၂၂၁ရှု၊] မယာ– သည်။ ကိံ– ဘာကို။ ကတ္တဗ္ဗံ– ပြုလုပ် ပေးထိုက်သနည်း? (လုပ်ပေးရမည်နည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ “ဘဂိနိ! တွံ– သည်။ အမှာကံ– တို့၏။ သုခံ– ကို။ သစေ ဣစ္ဆသိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ အတ္တာနံ– ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ အဝဏ္ဏံ– ကို။ ဥပ္ပါဒေတွာ– ၍။ လာဘသက္ကာရံ– ကို။ နာသေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။
သာ– သည်။ “အယျာ– တို့! သာဓု– ကောင်းပါပြီ။ ဧသော– ဤရဟန်းဂေါတမ၏ အပြစ်ကို ဖြစ်စေခြင်း, လာဘ်သပ်ပကာကို ပျက်စီးစေခြင်းသည်။ မယှံဝ– ၏သာ။ ဘာရော– တာဝန်ပါတည်း။ မာ စိန္တယိတ္ထ– ကုန်နှင့်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ပက္ကမိတွာ– ၍။ ဣတ္ထိမာယာသု– မိန်းမတို့၏ မာယာတို့၌။ ကုသလတာယ– ကျွမ်း ကျောင်းအာရာမ်ဌာနသည် ရွာဟုခေါ်ဝေါ်ရသဖြင့် ရဟန်းတော်များသည် ခါးပန်း ပတ်ခြင်း, သင်္ကန်းရုံခြင်းစသည်ကို ပြု၍ ထိုဌာနသို့ ဝင်ရသည်၊ တိတ္ထိတို့သည် များ သောအားဖြင့် အထီးကျန်မွဲ သူဆင်းရဲတို့ကဲ့သို့ ဟိုဟိုဒီဒီ လှည့်လည်သွားလာကုန်လျက် အမြဲမနေသည် ဖြစ်ကုန်အံ့၊ ထိုကဲ့သို့သော တိတ္ထိတို့၏ ကျောင်းအာရာမ်ဌာနသို့ ရဟန်းတော်များ သွားရောက်လျှင် ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပုဒ် အနာပတ္တိဝါရ လာ “အနာပတ္တိ...တိတ္ထိယသေယျံ ဂစ္ဆတိ (ဝိ.၃, ၂၁၆၊ ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၅၄) ”ဟူသော စကားအရ ခါးပန်းပတ်ခြင်း, သင်္ကန်းရုံခြင်းစသည်ကို မပြုဘဲ ဝင်နိုင်သည်။ (ဇာဋီသစ်-၃, ၁၃၃)
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၄]...
ကျင်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ တတော– ထိုနေ့မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ သာဝတ္ထိဝါသီနံ– တို့၏။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဇေတဝနာ– မှ။ နိက္ခမနသမယေ– ထွက်လာရာ အခါ၌။ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏံ– နတ်သမီးကွမ်းသွေးကောင်အဆင်းနှင့်တူသော အဆင်းရှိသော။ ပဋံ– အဝတ်ကို။ ပါရုပိတွာ– ရုံ၍။ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ– လက်၌ ပန်းနံ့သာအစရှိသည်ရှိလျက်။ ဇေတဝနာဘိမုခီ– ဇေတဝန်သို့ ရှေးရှုလျက်။ ဂစ္ဆတိ– ၏။ “ဣမာယ ဝေလာယ– ဤအချိန်၌။ ကုဟိံ– သို့။ ဂစ္ဆသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “တုမှာကံ– တို့အား။ မမ– ၏။ ဂမနဋ္ဌာနေန– သွားရာအရပ်ဖြင့်။ ကိံ– ဘာ အကျိုးရှိအံ့နည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဇေတဝနသမီပေ– ၌။ ဝါ– က။ တိတ္ထိယာရာမေ– ၌။ ဝသိတွာ– ၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ “အဂ္ဂဝန္ဒနံ– အဦးဆုံးဖြစ်သော ရှိခိုးခြင်းကို၊ [အဂ္ဂဝန္ဒနန္တိ ပဌမဝန္ဒနံ၊ အာဒိဘူတံ ဝန္ဒနန္တိ အတ္ထော၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၁၃၃၊] ဝန္ဒိဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဥပါသကဇနေ– ဥပါသကာလူအပေါင်းသည်။ နဂရာ– မှ။ နိက္ခမန္တေ– ထွက်လာလသော်။ ဇေတဝနဿ– ၏။ အန္တောဝုဋ္ဌာ ဝိယ– အတွင်း၌ နေသကဲ့သို့။ ဟုတွာ– ၍။ နဂရံ– သို့။ ပဝိသတိ– ၏။ “ကုဟိံ– ၌။ ဝုဋ္ဌာ–နေသည်။ အသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “တုမှာကံ– တို့အား။ မမ– ၏။ ဝုဋ္ဌဋ္ဌာနေန– နေရာအရပ်ဖြင့်။ ကိံ– နည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ မာသဒ္ဓမာသစ္စယေန–
ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏံ။ ။ ဣန္ဒဂေါပကပုဒ်ကို “နတ်သမီးကွမ်းသွေးကောင်, ပိုးကတ္တီပါ ကောင်”ဟု ဘာသာပြန်ကြ၏၊ ထိုပိုးကောင်သည် သန္တာရောင်(အနီဘက်ကဲသော လိမ္မော်ရောင်)အဆင်း ရှိ၏၊ မိုးဥတု၌ ပေါက်ဖွား၏၊ (တစ်နည်း) နတ်သမီးကွမ်းသွေး ကောင်နှင့် အရောင်အဆင်းတူသောကြောင့် အနီရောင်ရှိပြီး အထိအတွေ့ကောင်းမွန် နူးညံ့သော မြက်မျိုးကို “ဣန္ဒဂေါပက”ဟုလည်း ဆိုသေး၏၊(ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၃)၊ “ဣန္ဒော(သိကြားမင်းဟူသော)+ဂေါပေါ ရက္ခကော အဿ ဝဿာဘဝတ္တာတိ ဣန္ဒ- ဂေါပကော၊ [ဣန္ဒ+ဂေါပ၊ သမာသန္တ,က၊- စိန္တာမဏိ၊ ထောမ၊ ဝိဓာန်၊] သဒ္ဒသာဂရ၌ကား “ဣန္ဒ- အကောင်းဆုံးသော+ဂေါ- အလင်းရောင်+ပ- မွေးမြူစောင့်ရှောက်, ပိုင်ဆိုင် သည်”ဟု ၃ပုဒ်အဓိပ္ပာယ်ယူ၍ အင်းဆက်ပိုးကောင်တစ်မျိုးဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “ဣန္ဒော +ဂေါ ဣန္ဒဂေါ- ကောင်းသော အလင်းရောင်၊ ဣန္ဒဂံ+ပါတီတိ ဣန္ဒဂေါပကော၊ [ဣန္ဒဂ +ပါ+ဏွု၊]”ဟု ကြံပါ၊ ထိုနောင် ဣန္ဒဂေါပကဿ+ဝဏ္ဏော ဝိယ+ဝဏ္ဏော ယဿာတိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏော- နတ်သမီးကွမ်းသွေးကောင်အဆင်းနှင့် တူသောအဆင်းရှိသော အဝတ်၊ ဝါ- ဣန္ဒဂေါပကမြက်အဆင်းနှင့် တူသောအဆင်းရှိသောအဝတ်”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၅]...
တစ်လ, တစ်လထက်ဝက် ၁၅ရက်တို့၏ လွန်ရာအခါ၌။ ဝါ– တစ်လ, တစ်လ ထက်ဝက်၁၅ရက်တို့၏ လွန်ခြင်းကြောင့်။ ပုစ္ဆိယမာနာ– အပ်သော်။ ဇေတဝနေ– ၌။ သမဏေန ဂေါတမေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကဂန္ဓကုဋိယာ– တစ်ဆောင် တည်းသော ဂန္ဓကုဋိ၌။ ဝုဋ္ဌာ– သည်။ အမှိ– ၏။ ဣတိ– ပြီ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ– တို့၏၊ [“ကင်္ခံ”၌ စပ်၊] “ဧတံ– ဤစကားသည်။ သစ္စံ နု ခေါ– မှန်နေမလား။ နော သစ္စံ နု ခေါ– မမှန်ဘူးလား။” ဣတိ– သို့။ ကင်္ခံ– ယုံမှားခြင်းကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– ၍။ တေမာသစတုမာသစ္စယေန– ၃လ,၄လတို့၏ လွန်ရာအခါ၌။ ဝါ– ၃လ,၄လတို့၏ လွန်ခြင်း ကြောင့်။ ပိလောတိကာဟိ– အဝတ်အပိုင်းတို့ဖြင့်။ ဥဒရံ– ဝမ်းဗိုက်ကို။ ဝေဌေတွာ– ရစ်ပတ်၍။ ဂဗ္ဘိနိဝဏ္ဏံ– ကိုယ်ဝန်ရှိသော မိန်းမ၏ အသွင်ကို၊ (ကိုယ်ဝန်ဆောင် မိန်းမ၏ အသွင်ကို)၊ ဒဿေတွာ– ၍။ ဥပရိ– အထက်၌။ ရတ္တပဋံ– နီသောအဝတ် ကို။ ပါရုပိတွာ– ခြုံ၍။ “သမဏံ ဂေါတမံ– ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ ဂဗ္ဘော– ကိုယ်ဝန်သည်။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။” ဣတိ– ပြော၍။ အန္ဓဗာလေ– ကန်းမိုက်သူတို့ကို။ သဒ္ဒဟာပေတွာ– ယုံကြည်စေ၍။ အဋ္ဌနဝမာသစ္စယေန– ၈လ,၉လတို့၏ လွန်ရာအခါ၌။ ဝါ–ကြောင့်၊ [အဋ္ဌ ဝါ+နဝ ဝါ အဋ္ဌနဝ၊ အဋ္ဌနဝ+မာသာ အဋ္ဌနဝမာသာ၊] ”ဥဒရေ– ၌၊
သမဏေန...ဝုဋ္ဌာမှိ။ ။ “ရှေးက ခုလို မပြောတာက ရှက်လို့ မပြောရှာတာပဲ၊ ခုတော့ ခိုးထုပ်ခိုးထည်နှင့်တကွမိတဲ့ သူခိုးလို ဖုံးဖိမရတော့လို့ ခုလို ဖွင့်ပြောရှာတာပဲ”ဟု လူအများ ထင်ယောင်မှားဖြစ်ကာ ယုံကြည်မှုခိုင်စေခြင်းငှာ ရှေးရှေးမေးစဉ်က ယခု ကဲ့သို့ မပြောဘဲ တစ်လလောက်ကျော်ရာအခါ၌ မေးမှသာ “သမဏေန...ဝုဋ္ဌာမှိ- ရဟန်းဂေါတမနှင့် ဂန္ဓကုဋိတစ်ဆောင်တည်းမှာ နေတာ”ဟု ပြောသည်။(ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၃)
တေမာသစတုမာသစ္စယေန။ ။ တေမာသံ ဝါ စတုမာသံ ဝါ တေမာသစတုမာသာ၊ (သင်္ချောဘယပဒဗဟုဗ္ဗီဟိ)၊ အတိက္ကမ္မ အယနံ ပဝတ္တနံ အစ္စယော၊ [အတိ+ ဣ+အ၊- သီဋီသစ်၊၁၊၄၁၄၊] တေမာသစတုမာသာနံ+အစ္စယော တေမာသစတုမာသစ္စယော၊ သတ္တမီအနက်၌ တတိယာသက်၊ (တစ်နည်း) ဟိတ်အနက်၌ တတိယာသက်ပါ၊ (သီဋီသစ်၊၁၊၄၄)၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အမျိုးသမီးများ၏ ဗိုက်သည် ၄လလွန်မှ ပေါ်သော ကြောင့် အဝတ်ပိုင်းတို့ဖြင့် ဝမ်းဗိုက်ကို ရစ်ပတ်၍ ကိုယ်ဝန်ဆောင်အသွင်ကို ၄လ လွန်ရာအခါ၌ ပြုလုပ်သည်။ (ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၃) “မာသဒ္ဓမာသစ္စယေန”ကိုလည်း ဤနည်းတူ “မာသော ဝါ အဒ္ဓမာသော ဝါ မာသဒ္ဓမာသာ”စသည် ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၆]...
ဒါရုမဏ္ဍလိကံ– သစ်သားဝိုင်းကို၊ (ပျဉ်ချပ် ဝိုင်းကို၊) ဗန္ဓိတွာ– ၍။ ဥပရိ– ၌။ ပဋံ–အဝတ်ကို။ ပါရုပိတွာ– ၍။ ဟတ္ထပါဒပိဋ္ဌိယော– လက်ဖမိုး,ခြေဖမိုးတို့ကို။ ဂေါဟနုကေန– နွားမေးရိုးဖြင့်၊ [ဂေါဟနုကေနာတိ ဂေါဟနုကဋ္ဌိကေန၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၁၃၃၊] ကောဋ္ဋာပေတွာ– ထုရိုက်ပွတ်တိုက်၍။ ဥဿဒေ– မိုမောက်နေသည်တို့ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ ကိလန္တိန္ဒြိယာ– ပင်ပန်း နွမ်းနယ်သော ဣန္ဒြေရှိသည်။ ဟုတွာ၊ သာယနှသမယေ– ၌။ တထာဂတေ– သည်။ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ– တန်ဆာဆင် အပ်သော တရား၏ နေရာ၌။ ဝါ– တန်ဆာဆင်အပ်သော တရားပလ္လင်၌၊ [ဓမ္မ ဘာ-၂, ၄၈၈ရှု၊] နိသီဒိတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တေ– သော်။ ဓမ္မသဘံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တထာဂတဿ– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဌတွာ– ၍။ “မဟာသမဏ– ရဟန်းကြီး! တာဝ– စွာ။ မဟာဇနဿ– အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– နေ၏။ တေ– ၏။ သဒ္ဒေါ– သည်။ မဓုရော– ချိုသာလှ၏။ ဒန္တာဝရဏံ– နှုတ်ခမ်းတော်အစုံသည်၊ [ဒန္တာဝရဏန္တိ ဩဋ္ဌဒွယံ၊ (မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၁၆)၊ ဒန္တေ အာဝရတိ ဆာဒယတီတိ ဒန္တာဝရဏံ၊ (ဓာန်ဋီ-၂၆၂)] သမ္ဖုသိတံ– ကောင်းစွာ ထိနေ၏၊ (ကောင်းစွာ စေ့နေ၏)၊ အဟံ ပန– သည်ကား။ တံ– ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ ဂဗ္ဘံ– ကို။ လဘိတွာ– ၍။ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ– ပြည့်သော ကိုယ်ဝန် ရှိသည်၊ (ရင့်သောကိုယ်ဝန်ရှိသည်)၊ ဇာတာ– ပြီ။ မေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်၊ (တစ်နည်း) မေ– ၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊) သူတိဃရံ– သားဖွားရာအိမ်ကို၊ (သားဖွားဆောင်ကို)၊
သူတိဃရံ။ ။ သူတိဃရန္တိ ဝိဇာယနဋ္ဌာနဘူတံ ဃရံ၊(ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၃)၊ သူတိဃရေတိ သူတိကဃရေ၊ ဝိဇာယနဃရေတိ အတ္ထော၊ သူတိကာဃရေတိ ဝါ ပါဌော၊ သူတိကာယာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၅)၊ ဤအဖွင့်များကို ကြည့်၍ “သဝနံ သူတိ၊ သူတိ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သူတိ- မွေးဖွားခြင်းရှိရာအိမ်၊ ဝါ- သားဖွားခန်း၊ (တစ်နည်း) သဝတိ ဧတ္ထာတိ သူတိ- မွေးဖွားရာအိမ်(သားဖွားဆောင်)၊ သူတိ စ+ သာ+ဃရံ စာတိ သူတိဃရံ- သားဖွားရာအိမ်”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ “သူတိကာဃရေ”ဟူသော အဖွင့်အလို “သူတိနှင့် သူတိကာ”သည် ပရိယာယ်တည်း၊ “သူတိယာ+ဃရံ သူတိဃရံ- သားဖွားသောမိန်းမ၏ အိမ်- အဆောင်၊ (စိန္တာမဏိ)၊ (တစ်နည်း) သူတိယာ+ယောဂ္ဂံ+ဃရံ သူတိဃရံ- သားဖွားသောမိန်းမ အား လျောက်ပတ်သောအိမ်- အဆောင်၊(ထောမ- သူတိကာဂါရအဖွင့်)”ဟု ပြုပါ။
ဆက်ဦးအံ့–ဓာန်-၂၃၅၌ “သားဖွားသောမိန်းမ”ဟူသောအနက်ကို ဟောသော
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၇]...
နေဝ ဇာနာသိ– မသိ။ သပ္ပိတေလာဒီနိ– ထောပတ်ဆီအစရှိတို့ကို။ သယံ– တိုင်။ အကရောန္တော– မပြုဘဲ။ ဥပဋ္ဌာကာနမ္ပိ– အလုပ်အကျွေးတို့တွင်လည်း။ အညတရံ– သော။ ကောသလရာဇာနံ ဝါ– ကိုသော်လည်းကောင်း။ အနာထပိဏ္ဍိကံ ဝါ– ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဝိသာခံ– သော။ ဥပါသိကံ ဝါ– ကိုသော်လည်းကောင်း၊] ဣမိဿာ စိဉ္စမာဏဝိကာယ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ– ပြုခြင်းအား လျောက်ပတ်သော အမှုကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၆၉ရှု၊] ကရောဟိ– လော။’ ဣတိ– သို့။ န ဝဒေသိ– မပြော။ အဘိရမိတုံယေဝ– မွေ့လျော်ပျော်ပါးခြင်းငှာသာ။ ဇာနာသိ– ၏။ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ– ကို။ န ဇာနာသိ– မသိ။” ဣတိ– ၍။ ဂူထပိဏ္ဍံ– မစင်ခဲကို။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ စန္ဒမဏ္ဍလံ– လဝန်းကို။ ဒူသေတုံ– ဖျက်ဆီးခြင်းငှာ။ ဝါယမန္တီ ဝိယ– အားထုတ်သူကဲ့သို့။ ပရိသမဇ္ဈေ– ၌။ တထာဂတံ– ကို။ အက္ကောသိ– ဆဲရေးပြီ။ တထာဂတော– သည်။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ဌပေတွာ– ရပ်ထားတော်မူ၍။ သီဟော ဝိယ– ကဲ့သို့။ အဘိနဒန္တော– မြွက်ဆိုတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဘဂိနိ– နှမ! တယာ– သည်။ ကထိတဿ– ပြောအပ်သော စကား၏။ တထဘာဝံ ဝါ– မှန် သည်၏အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ ဝိတထဘာဝံ ဝါ– မမှန်သည်၏ အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ အဟမေဝ စ– သည်လည်းကောင်း။ တွဉ္စ– သည်လည်းကောင်း။ ဇာနာမ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “မဟာသမဏ! အာမ– ဟုတ်ကဲ့။ တယာ စ– ၏လည်းကောင်း။ မယာ စ– ၏လည်းကောင်း၊ [ဆဋ္ဌီအနက်၌ တတိယာ၊] ဉာတဘာဝေန– သိကုန်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်၊ (တစ်နည်း) တယာ စ– သည်လည်းကောင်း။ မယာ စ– သည်လည်းကောင်း။ ဉာတဘာဝေန– သိအပ်သည်၏အဖြစ် ကြောင့်။ ဧတံ– ဤအမှုသည်။ ဇာတံ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။
တသ္မိံ ခဏေ။ သက္ကဿ– ၏။ အာသနံ– သည်။ ဥဏှာကာရံ– ကို။ ဒဿေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ အာဝဇ္ဇမာနော– သော်။ “စိဉ္စမာဏဝိကာ– သည်။ တထာဂတံ– ကို။ အဘူတေန– မဟုတ်မမှန်သော အကြောင်းအရာဖြင့်။ အက္ကောသတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဉတွာ– ၍။ “ဣဒံ ဝတ္ထုံ– ဤအကြောင်းအရာကို။ သောဓေဿာမိ– “ပသူတိကာ”ဟူသော ပုဒ်ရှိ၏၊ “သူတိကာ”ထက် ပ,ဥပသာရပါခြင်းသာ ထူး၏၊ “သူတိကာ”ကို “သူတံ ပသဝေါ ဧတိဿာတိ သူတိကာ၊ (ကပ္ပဒ္ဒုမ) ”ဟုလည်းကောင်း, “သူတိ ဧဝ သူတိကာ (အမရဗျာချာ) ”ဟုလည်းကောင်း ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၈]...
သုတ်သင်ရှင်းလင်းအံ့။ ဝါ– ပေါ်အောင် လုပ်အံ့၊ ” [ဣမံ ဝတ္ထုံ သောဓေဿာမီ ဣမံ ဝတ္ထုံ သောဓေဿာမီ ဣမံ ဝတ္ထုံ သောဓေဿာမီတိ ဣဒံ ကာရဏံ သောဓေဿာမိ၊ ပါကဋံ ကရိဿာမီတိ အတ္ထော၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၁၃၃၊] ဣတိ– ကြံ၍။ စတူဟိ– ကုန်သော။ ဒေဝပုတ္တေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ အာဂမိ– ပြီ။ ဒေဝပုတ္တာ– တို့သည်။ မူသိကပေါတကာ– ကြွက်ငယ်တို့သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဒါရုမဏ္ဍလိကဿ– သစ်သားဝိုင်းကို။ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကေ– ဖွဲ့ချည်ကြောင်း ကြိုးတို့ကို။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ– တစ်ချက်တည်းဖြင့်သာလျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၆၈၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၆ရှု၊] ဆိန္ဒိံသု– ကုန်ပြီ။ ပါရုတပဋံ– ခြုံအပ်သော အဝတ်ကို။ ဝါတော– လေသည်။ ဥက္ခိပိ–မြှောက်လွှင့်ပြီ။ ဒါရုမဏ္ဍလိကံ– သည်။ ပတမာနံ– သော်။ တဿာ– ၏။ ပါဒပိဋ္ဌိယံ–ခြေဖမိုး၌။ ပတိ– ပြီ။ ဥဘော– ကုန်သော။ အဂ္ဂပါဒါ– ခြေဖျားတို့သည်။ ဆိဇ္ဇိံသု– ပြတ်ကုန်ပြီ။ မနုဿာ– တို့သည်၊] ကာဠကဏ္ဏိ– ဟယ်...အယုတ်မ! [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၄ရှု၊] ဓီ– စက်ဆုတ်၏၊ (ရွံစရာကောင်း၏)၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ– ကို။ အက္ကောသိ–ဆဲရေးဘိ၏၊ [ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၄, ၁၉၀၌ “ဓီ”ပုဒ်မပါ၊ “အက္ကောသသိ”ဟု ရှိ၏၊]။” ဣတိ– ပြော၍။ သီသေ– ၌။ ခေဠံ– တံတွေးကို။ ပါတေတွာ– ကျစေ၍။ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒိဟတ္တာ– လက်၌ ခဲဒုတ်အစရှိသည်ရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဇေတဝနာ– မှ။ နီဟရိံသု– မောင်းထုတ်ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ အဿာ– ထိုစိဉ္စမာဏဝိကာအား။ တထာဂတဿ– ၏။ စက္ခုပထံ– ကို။ အတိက္ကန္တကာလေ– လွန်ရာအခါ၌။ မဟာပထဝီ– သည်။ ဘိဇ္ဇိတွာ– ကွဲ၍။ ဝိဝရံ– အပေါက်အကြားကို။ အဒါသိ– ပြီ။ အဝီစိတော– မှ။ အဂ္ဂိဇာလာ– မီးလျှံသည်။ ဥဋ္ဌဟိ– ပေါ်ထွက်ပြီ။ သာ– သည်။ ကုလဒတ္တိယံ–အမျိုးတို့သည်ပေးအပ်သော၊ [ကုလေန+ဒိန္နံ ကုလဒတ္တိယံ၊ ကုလ+ဒိန္န၊ နိစ္စံ သက္ကာဒိတော ဒတ္တိယော (နီတိ– ၇၄၉) သုတ်ဖြင့် ဒိန္နကို ဒတ္တိယပြု၊] ကမ္ဗလံ– ကို။ ပါရုပမာနာ ဝိယ– ခြုံသကဲ့သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ အဝီစိမှိ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ အညတိတ္ထိယာနံ– သာသနာ တော်အယူမှ တစ်ပါးသော အယူရှိသူတို့၏၊ (ဘာသာခြားတို့၏)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၉၃ရှု၊] လာဘသက္ကာရော– သည်။ ပရိဟာယိ– ဆုတ်ယုတ်ပြီ။ ဒသဗလဿ– ၏။ မတ္တာယ– အတိုင်းအရှည်ထက်။ ဘိယျောသော– လွန်စွာ၊ (မတ္တာယ ဘိယျောသော– အတိုင်းထက်အလွန်)၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၄၂ရှု၊] ဝဍ္ဎိ– တိုးပွားပြီ။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော! စိဉ္စမာဏဝိကာ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ဥဠာရဂုဏံ– မွန်မြတ်သော ဂုဏ်ရှိတော်မူသော၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၁၉]...
အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ– မြတ်သည် ဖြစ်၍ အလှူကို ခံယူတော်မူထိုက်သော။ ဝါ–အမြတ်ဆုံးအလှူခံဖြစ်တော်မူသော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၈ရှု၊] သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ– ကို။ အဘူတေန– မဟုတ်မမှန်သော အကြောင်းဝတ္ထုဖြင့်။ အက္ကောသိတွာ– ဆဲရေး၍။ မဟာဝိနာသံ– ကြီးစွာသော ပျက်စီးခြင်းသို့။ ပတ္တာ– ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ၊ သန္နိသိန္နာ၊ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဣမာယ နာမ– ဖြင့်၊ (သန္နိသိန္နာ၊ အမှ၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ၊ (မံ– ကို။ အဘူတေန– ဖြင့်။ အက္ကောသိတွာ– ၍။ ဝိနာသံ– သို့။ ပတ္တာ– သည်၊) န– မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ ဧသာ– သည်။ မံ– ကို။ အဘူတေန– ဖြင့်။ အက္ကောသိတွာ– ၍။ ဝိနာသံ– သို့။ ပတ္တာယေဝ– ရောက်ဖူးသည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍၊ နာဒဋ္ဌာ ပရတော ဒေါသံ, အဏုံထူလာနိ သဗ္ဗသော၊ ဣဿရော ပဏယေ ဒဏ္ဍံ, သာမံ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ
ဣဿရော– ရေမြေသနင်း, အစိုးရမင်းသည်။ ပရတော– သူတစ်ပါး၏၊ [ပရတောတိ ပရဿ၊- ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၄, ၁၉၃၊] ဒေါသံ– အပြစ်ကို။ အဒဋ္ဌာ– (ကိုယ်တိုင်) မမြင်မူ၍။ သဗ္ဗသော– အလုံးစုံကုန်သော။ အဏုံထူလာနိ– ငယ်ကုန်,ကြီးကုန်သော၊
အဒဋ္ဌာ။ ။ “နာ}ဒိဋ္ဌာ(သီ၊ သျာ၊ က၊ ဓမ္မယော)”ဟု ပါဌ်ရှိ၏၊ သို့သော် ရှု- ၃၈၁၌ ဒိသဓာတ်, တွာပစ္စည်း၊ သာသဒိသတော တဿ ရိဋ္ဌော စသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် တွာကို ရဋ္ဌာပြု, ဓာတွန်နှင့်တကွ ရအနုဗန်ကိုချေ, ဒခွင်း, ချေ, ကပ်၍ “ဒဋ္ဌာ”ဟု ရုပ်ပြီးစေ သောကြောင့် “နာ}ဒဋ္ဌာ”သာ အမှန်ဖြစ်သည်။
သဗ္ဗသော။ ။ “သဗ္ဗာနိ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၉၃)”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “သဗ္ဗာနိယေဝ သဗ္ဗသော” ဟု ပြု၊ သကတ္ထ၌ သောပစ္စည်းသက်၊ ဒုတိယာယောဝိဘတ်သက်၍ ချေပါ၊ (တစ်နည်း) သဗ္ဗနောင် ယောဝိဘတ်ကို နိပြု၊ ဒီဃောရေဟိ၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် နိကို သောပြု၊(ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၅၊ ဝိဗော- ၅၄)၊ ဓမ္မယော- ၆၀၌ “သဗ္ဗပ္ပကာရေန”ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊ “သဗ္ဗေန ပကာရေန သဗ္ဗသော”ဟု ပြု၍ “အဏုံထူလာနိ- ကုန်သော၊ ဝဇ္ဇာနိ- တို့ကို၊ သာမံ– ကိုယ်တိုင်၊ သဗ္ဗသော- အလုံးစုံသော အပြားအားဖြင့်၊ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ- ၍”ဟု ပေးပါ။
အဏုံထူလာနိ။ ။ “အဏု စ+ထူလံ စ အဏုံထူလာနိ”ဟု ပြု၊ ဝါစာသိလိဋ္ဌ အကျိုးငှာ ဏု၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာသည်၊ အဏုသဒ္ဒါ ခုဒ္ဒကအနက်ဟောတည်း၊ ထိုကြောင့်
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၀]...
(ဝဇ္ဇာနိ– အပြစ်တို့ကို၊) သာမံ– ကိုယ်တိုင်။ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ– မစဉ်းစား,မဆင်ခြင်မူ၍။ ဒဏ္ဍံ– အပြစ်ဒဏ်ကို။ န ပဏယေ– မပေးဆောင်,မချမှတ်ရာ
ဣတိ– ဤသို့သော။ ဝါ– ဤသို့အစရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၄၂၁ရှု၊] ဒွါဒသနိပါတေ– ၌။ ဝါ– ထဲက။ ဣမံ မဟာပဒုမဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ ကထေသိ
ကိရ– ချဲ့။ တဒါ– ၌။ ဧသာ– ဤစိဉ္စမာဏဝိကာသည်။ မဟာပဒုမကုမာရဿ–ဖြစ်သော။ ဗောဓိသတ္တဿ– ၏။ မာတု– ၏။ သပတ္တီ– တူသောလင်ရှိသော မိန်းမ သည်၊ (လင်တူ မယားသည်)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၀၈ရှု၊] ရညော– ၏။ အဂ္ဂမဟေသီ– သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၁၀၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၅၇ရှု၊] ဟုတွာ– ၍။ မဟာသတ္တံ– ဘုရား လောင်းကို။ အသဒ္ဓမ္မေန– သူတော်မဟုတ်, သူယုတ်တို့၏ အကျင့်ဖြစ်သော မေထုန်ဖြင့်။ နိမန္တေတွာ– ဖိတ်၍။ ဝါ– သော်။ တဿ– ၏။ မနံ– ကို။ အလဘိတွာ– ၍။ အတ္တနာဝ– ကိုယ်တိုင်သာ။ အတ္တနိ– မိမိ၌။ ဝိပ္ပကာရံ– ဖောက်ပြန်သော အပြု “အဏုံထူလာနိ အဏုံထူလာနိ အဏုံထူလာနိတိ ခုဒ္ဒကမဟန္တာနိ ဝဇ္ဇာနိ (ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၄, ၁၉၃) ”ဟု ဖွင့်သည်။
ပဏယေ။ ။ နီတိဓာတု- ၃၀၅၌ ပဏဓာတ်, ဗျဝဟာရ(ဆောင်ခြင်း)အနက်, စုရာ ဒိဏယပစ္စည်း, ဧယျဝိဘတ်ဟု ဆို၏၊ ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၃၅၌ ပဏဓာတ်သည် ဂတိ အနက်ကို ဟောသော်လည်း “န ပဏေယေ န ပဋ္ဌပေယျ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၉၃)”ဟူ သော အဖွင့်အရ အတ္ထာတိသယနည်းအားဖြင့် ဌပနအနက်ကို ဟောသည်ဟု ဆို ၏၊ ထိုအလို “န ပဏယေ- မထားရာ”ဟု ပေးပါ၊ ဓာတွတ္ထအလို ပပုဗ္ဗနီဓာတ်, န,ကို ဏ,ပြု, ဤကို ဧပြု, ဧကို အယပြု, ဧယျကို ဧပြု၍ ပြီးစေရာ၏။
အသဒ္ဓမ္မေန။ ။ အသဒ္ဓမ္မာတိ အသတံ, အသန္တော ဝါ ဓမ္မာ, န ဝါ သဒ္ဓမ္မာတိ အသဒ္ဓမ္မာ(မူလဋီ၊၁၊၉၄)၊ ဤအဖွင့်ကြည့်၍ “န+သန္တာ အသန္တာ၊ အသတံ+ဓမ္မော အသဒ္ဓမ္မော- သူတော်မဟုတ် သူယုတ်တို့၏ အကျင့်၊ (တစ်နည်း) န+သန္တော အသန္တော၊ အသန္တော+ဓမ္မော အသဒ္ဓမ္မော- မချီးမွမ်းအပ်သောအကျင့်၊ (တစ်နည်း) သတံ+ဓမ္မော သဒ္ဓမ္မော- သူတော်ကောင်းတို့တရား၊ (တစ်နည်း) သန္တော+ဓမ္မော သဒ္ဓမ္မော- ကောင်း မြတ်သောတရား၊ န+သဒ္ဓမ္မော အသဒ္ဓမ္မော- သူတော်ကောင်းတရား မဟုတ်သော အကျင့်၊ ဝါ- မကောင်းမြတ်သောအကျင့်”ဟု ၃နည်းပြု၍ “အသဒ္ဓမ္မေန နိမန္တေတီ အသဒ္ဓမ္မေန နိမန္တေတီ အသဒ္ဓမ္မေန နိမန္တေတီတိ မေထုနဓမ္မေန နိမန္တေတိ(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၁၅)”ဟူသော အဖွင့်အရ မေထုန်အကျင့်ကို ယူပါ။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၇၉၊ မူလဋီ၊၁၊၉၄၊ အံဋီ- ၃, ၃၅၊ ပရိဝါဘာ- ၁၁၇)
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၁]...
အမူကို။ ကတွာ– ၍။ ဂိလာနာလယံ– မကျန်းမာသူ၏ အခြင်းအရာကို။ ဝါ– မကျန်း မာသူ၏ အမူအရာကို၊ [ဂိလာနာလယန္တိ ဂိလာနာကာရံ ဂိလာနဝေသံ၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၂၉၉၊] ဒဿေတွာ– ၍။ “တဝ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ အနိစ္ဆန္တိံ– အလိုမရှိသော။ မံ– ကို။ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ– သို့။ ပါပေသိ– ရောက်စေပြီ။” ဣတိ– သို့။ ရညော– အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ ကုဒ္ဓေါ– အမျက်ထွက်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ မဟာသတ္တံ– ကို။ စောရပပါတေ– ခိုးသူတို့ကို ပစ်ချရာချောက်ရှိသောတောင်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၇၈ရှု၊] ခိပိ– ပစ်ချပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ– တောင်ဝှမ်း၌။ အဓိဝတ္ထာ– သော။ ဒေဝတာ– သည်။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ– ခံယူ၍။ နာဂရာဇဿ– ၏။ ဖဏဂဗ္ဘေ–ပါးပျဉ်း၏အတွင်း၌၊ [ဖဏဂဗ္ဘေတိ ဖဏဿ အဗ္ဘန္တရေ၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၁၃၈၊] ပတိဋ္ဌပေသိ– ပြီ။ နာဂရာဇာ– သည်။ တံ– ကို။ နာဂဘဝနံ– နဂါးဘုံသို့။ နေတွာ– ၍။ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန– ထက်ဝက်သောမင်းအဖြစ်ဖြင့်။ သမ္မာနေသိ– ကောင်းစွာ မြတ်နိုးပူဇော်ပြီ။ သော– မဟာပဒုမမင်းသားသည်။ တတ္ထ– ထိုနဂါးပြည်၌။ သံဝစ္ဆရံ– ၁နှစ်ပတ်လုံး။ ဝသိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတုကာမော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသံ– ဟိမဝန္တာအရပ် သို့။ ပတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတွာ– ၍။ ဈာနာဘိညာယော– တို့ကို။ နိဗ္ဗတ္တေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုမဟာပဒုမရသေ့ကို။ ဧကော– သော။ ဝနစရကော– တောမုဆိုးသည်။ ဒိသွာ– ၍။ ရညော– အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ တဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ကတပဋိသန္ထာရော– ပြုအပ်ပြီးသော ပဋိသန္ထာရရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သဗ္ဗံ– သော။ တံ ပဝတ္တိံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ မဟာသတ္တံ– ကို။ ရဇ္ဇေန– ဖြင့်။ နိမန္တေတွာ– ၍။ တေန– ထိုဘုရားလောင်းသည်။ “မယှံ– အား။ ရဇ္ဇေန– ဖြင့်။ ကိစ္စံ– သည်။ နတ္ထိ၊ တွံ ပန– သည်ကား။ ဒသ– ကုန်သော။ ရာဇဓမ္မေ– မင်းကျင့်တရားတို့ကို။ အကောပေတွာ– မပျက်စီးစေမူ၍။ အဂတိဂမနံ အဂတိဂမနံ အဂတိဂမနံ– အဂတိသို့ ရောက်ကြောင်း အကုသိုလ် စိတ္တုပ္ပာဒ်ကို။ ဝါ– အဂတိလိုက်ခြင်းကို။ ပဟာယ– ၍။ ဓမ္မေန– သဖြင့်။ ရဇ္ဇံ– မင်း၏။
အဂတိဂမနံ။ ။ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိ၊ န+ဂတိ အဂတိ- မရောက်ထိုက်သောအမှု၊ အနနု ရူပါ+ဂတိ အဂတိ- မလျော်သောအမှု၊ (သီဋီသစ်၊၁၊၆၃)၊ အယုတ္တာ+ဂတိ အဂတိ- မသင့်သောအမှု၊ (ဝိသုဒိ ္ဓဋီ၊၂၊၄၉၅)၊ ဂမနံ ကရဏံ ဂတိ၊ ဂါရယှာ+ဂတိ အဂတိ- ကဲ့ရဲ့ထိုက်သော အပြုအမူ၊ (ဝိလံဋီ၊၂၊၂၃)၊ အရိယာ ဧတာယ န ဂစ္ဆန္တီတိ အဂတိ- အရိယာတို့ မရောက်ကြောင်း ဆန္ဒ, ဒေါသ, မောဟ, ဘယဟူသော အပါယဂမနီယ ဒ
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၂]...
အဖြစ်ကို။ ကာရေဟိ– ပြုစေပါလော၊ (တစ်နည်း) ရဇ္ဇံ– မင်း၏ အမှုကိစ္စကို၊ (အုပ် ချုပ်မှုကို) ကာရေဟိ– ပြုပါလော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၀၊ ၆၉၃ရှု၊]။” ဣတိ– သို့။ ဩဝဒိတော– ဆုံးမအပ်သည်၊ (ဟုတွာ) အာသနာ– မှ။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ရောဒိတွာ– ၍။ နဂရံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ အမစ္စေ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဟံ– သည်။ ကံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ အာစာရသမ္ပန္နေန– အကျင့်နှင့် ပြည့်စုံ သော။ ပုတ္တေန– နှင့်။ ဝိယောဂံ– ကွေကွင်းရခြင်းသို့။ ပတ္တော– ရောက်ရသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ! အဂ္ဂမဟေသိံ– ကို။ နိဿာယ– ၍၊ (ဝိယောဂံ ပတ္တော)” ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ တံ– ထိုမိဖုရားခေါင်ကို။ ဥဒ္ဓံပါဒံ– အထက်၌ ခြေရှိအောင်၊ (စောက်ထိုး)၊ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ စောရပပါတေ– ၌။ ခိပါပေတွာ– ၍။ နဂရံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဓမ္မေန– သဖြင့်။ ရဇ္ဇံ– ကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ တဒါ– ၌။ မဟာပဒုမကုမာရော– သည်။ သတ္ထာ– သည်။ အဟောသိ၊ မာတု– ၏။ သပတ္တီ– သည်။ စိဉ္စမာဏဝိကာ– သည်၊ (အဟောသိ) ဣတိ– ဤသို့ ဟောတော်မူပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ အတ္ထံ– ကို။ ပကာသေတွာ– ထင်ရှားစေတော်မူပြီး၍။ ဝါ– ထင်ရှားပြတော်မူပြီး၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဟိ– မှန်။ ဧကံ– သော။ ဓမ္မံ– တရားဖြစ်သော။ သစ္စဝစနံ– မှန်သောစကားကို။ ပဟာယ– ၍။ မုသာဝါဒေ– ၌။ ပတိဋ္ဌိတာနံ– တည် ကုန်သော။ ဝိဿဋ္ဌပရလောကာနံ– စွန့်လွှတ်အပ်သော တမလွန်လောကရှိသူ တို့၏၊ (နောက်ဘဝကို ပယ်စွန့်သူတို့၏)၊ အကတ္တဗ္ဗပါပကမ္မံ နာမ– မပြုအပ် သော မကောင်းမှုမည်သည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ) “ဧကံ၊ ပေ၊ အကာရိယ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဧကံ ဓမ္မံ အတီတဿ, မုသာဝါဒိဿ ဇန္တုနော၊ ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿ, နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယံ
ဖြစ်သော အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်၊ (အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၈၃၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၃၀၇)၊ အနရိယာ ဣမိနာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂမနံ– အရိယာမဟုတ်သူတို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော အပါယဂမနီယ ဖြစ်သော အကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်၊ အဂတိယာ+ဂမနံ အဂတိဂမနံ– အဂတိသို့ ရောက် ကြောင်းဖြစ်သော အပါယဂမနီယအကုသိုလ်စိတ္တုပ္ပာဒ်၊ (အဘိ.ဋ္ဌ-၂, ၄၈၃၊ ဒီ၊ဋီ- ၃, ၁၃၀) ထိုအဂတိဂမနကို သောတာပတ္တိမဂ်ဖြင့် အကြွင်းမဲ့ ပယ်နိုင်သည်။ (သာရတ္ထ- ၁, ၄၉)
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၃]...
ဧကံ– တစ်ပါးသော။ ဓမ္မံ– ဝစီသစ္စာတရားကို။ အတီတဿ– ကျော်လွန်၍ ဖြစ် တည်သော။ ဝါ– ကျူးလွန်သော၊ [အတီတဿာတိ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော၊- ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၈၃၊] မုသာဝါဒိဿ– မမှန်စကား, ပြောကြားလေ့ရှိသော၊ [မုသာ ဝဒတိ သီလေနာတိ မုသာဝါဒီ၊- ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၈၃၊] ဝိတိ ဏ္ဏပရလောကဿ– စွန ့်လွှတ်အပ်သော တမလွန် လောကရှိသော၊ (တမလွန်ဘဝကို ကျောခိုင်းသော)၊ ဇန္တုနော– သတ္တဝါ၏။ ဝါ– သည်။ အကာရိယံ– မပြုအပ်, မပြုနိုင်သော။ ပါပံ– မကောင်းမှုသည်။ ဝါ–မကောင်းမှုဟူ၍။ နတ္ထိ– မရှိ
တတ္ထ– ၌။ ဧကံ ဓမ္မန္တိ– ကား။ သစ္စံ– ဝစီသစ္စာဟူသော၊ [ဓမ္မံ၌စပ်၊] မုသာဝါဒိဿာတိ– ကား။ ယဿ– ၏။ ဒသသု– ဆယ်ခွန်းကုန်သော။ ဝစနေသု– တို့တွင်။ ဧကမ္ပိ– တစ်ခွန်းသောစကားသည်လည်း။ သစ္စံ– အမှန်သည်။ နတ္ထိ၊ ဧဝရူပဿ– ရှိသော။ မုသာဝါဒိနော– မမှန်စကားကို ပြောကြားလေ့ရှိသော။ ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿာတိ– ကား။ ဝိဿဋ္ဌပရလောကဿ– စွန့်လွှတ်အပ်သော တမလွန် လောကရှိသော၊ (နောက်ဘဝကို စွန့်ပယ်ထားသော)၊ ဟိ– မှန်။ ဧဝရူပေါ– ဤသို့ သဘောရှိသူသည်။ မနုဿသမ္ပတ္တိံ– လူစည်းစိမ်လည်းကောင်း။ ဒေဝသမ္ပတ္တိံ– နတ်စည်းစိမ်လည်းကောင်း။ အဝသာနေ– အဆုံး၌။ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ– နိဗ္ဗာန်စည်း စိမ် (ချမ်းသာ) လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ တိဿောပိ– ကုန်သော။ ဣမာ သမ္ပတ္တိယော– တို့ကို။ န ပဿတိ– မတွေ့မြင်နိုင်။ နတ္ထိ ပါပန္တိ– ကား။ ဧဝရူပဿ–
ဇန္တုနော။ ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ၊ သတ္တော ဟိ ဇာယနဋ္ဌေန “ဇန္တူ”တိ ဝုစ္စတိ၊ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၃)၊ “ဇာယနဋ္ဌေန”ကို ကြည့်၍ “ဇာယတိ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဇန္တု၊ [ဇန+တု၊ -မောဂ်- ၇, ၇၀၊]”ဟု ပြုပါ၊ “ဇနိယတေ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဇန္တု၊(မောဂ်- ၇, ၇၀)၊ (တစ်နည်း) ဇီယတီတိ ဇန္တု၊ [ဇရ+တု၊- မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၊]”ဟူသော ဝိဂြိုဟ် များလည်း ရှိသေး၏။
သစ္စံ။ ။ ဧကံ ဓမ္မံအရ သစ္စာတရားကို ယူစေလို၍ “သစ္စံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ သစ္စာသည် ဝစီသစ္စာ, သမ္မုတိသစ္စာ, ဒိဋ္ဌိသစ္စာ, ပရမတ္ထသစ္စာဟု အမျိုးမျိုးရှိရာ ဤ၌ ဝစီသစ္စာကို ယူပါဟု ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၂၌ “ဧကံ ဝစီသစ္စသင်္ခါတံ ဓမ္မံ”ဟု ရှင်းလင်းစွာ ဖွင့်သည်၊ ဝစီသစ္စာဟူသည် သမ္မာဝါစာ(မှန်ကန်ကောင်းမွန်သောစကား)တည်း။(သံဋီ၊၁၊၂၆၃)
နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယံ။ ။ “ပါပံ အကတ္တဗ္ဗန္တိ (န ကတ္တဗ္ဗန္တိ၊- ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၃) နတ္ထိ”ဖြင့်
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၄]...
သော။ တဿ– ၏။ ဝါ– သည်။ အကတ္တဗ္ဗံ– မပြုအပ်, မပြုနိုင်သော၊ (မပြုဝံ့သော)၊ ဣဒံ နာမ– ဤမည်သော။ ပါပန္တိ– မကောင်းမှုဟူ၍။ နတ္ထိ– မရှိ။ (တစ်နည်း) ဣဒံ နာမ– ဤမည်သော။ ပါပံ– မကောင်းမှုကို။ အကတ္တဗ္ဗံ (န ကတ္တဗ္ဗံ)– မပြုအပ်, မပြု နိုင်ဟူ၍၊ (မပြုဝံ့ဟူ၍)၊ နတ္ထိ၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို၊ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထု ပြီးပြီ။
စိဉ္စမာဏဝိကာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၀-အသဒိသဒါနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
န ဝေ ကဒရိယာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အသဒိသဒါနံ– အတူမရှိသော အလှူကို။ ဝါ– အသဒိသဒါနကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမယေ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ စာရိကံ– ကို။ ဝါ– ဖြင့်။ စရိတွာ– ၍၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၉၁ရှု၊] ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော– ၅ရာသောရဟန်းအခြံ အရံရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဇေတဝနံ– သို့။ ပါဝိသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ အာဂန္တုကဒါနံ– ဧည့်သည် ရဟန်းတော်တို့အား လှူအပ်သော အလှူကို။ သဇ္ဇေတွာ– ပြင်ဆင်ပြီး ၍။ “မေ– ၏။ ဒါနံ– ကို။ ပဿန္တူ– ကြည့်ကြလော။” ဣတိ– သို့။ နာဂရေ– မြို့နေလူတို့ကို၊ (မြို့သူ မြို့သားတို့ကို)၊ ပက္ကောသိ– ခေါ်ပြီ။ နာဂရာ– တို့သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ရညော– ၏။ ဒါနံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ ဒါနံ– ကို။ သဇ္ဇေတွာ– ၍။ “အမှာကမ္ပိ– တို့၏လည်း။ ဒါနံ– ကို။ ဒေဝေါ– အရှင်မင်းကြီးသည်။ ပဿတု– ကြည့်တော်မူပါ။” ဣတိ– သို့။ ရညော– အား၊ (သာသနံ– သတင်းကို၊) “အကာရိယံ”နောင် ဣတိကျေကြောင်း, ပဌမာဝိဘတ် လိင်အနက်၌ ဖြစ်ကြောင်း, “ကတ္တဗ္ဗန္တိ ကာရိယံ၊ န+ကာရိယံ အကာရိယံ”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ အဖွင့်အလို “အကာရိယံ– မပြုအပ်,မပြုနိုင်သော။ ပါပံ– မကောင်းမှုဟူ၍၊ နတ္ထိ”ဟုလည်းကောင်း, “ပါပံ– မကောင်းမှုမှန်သမျှကို။ အကာရိယံ– မပြုအပ်, မပြုနိုင်ဟူ ၍၊ (မပြုဝံ့ဟူ၍)၊ ”ဟု သော်လည်းကောင်း ပေးရမည်၊ နိဿယတို့၌ “အကာရိယံ– မပြုအပ်,မပြုနိုင်သော။ ပါပံ– သည်၊ နတ္ထိ”ဟုလည်း ဣတိအကျေမကြံဘဲ ပေးကြ၏၊ အဖွင့်အတိုင်းမဟုတ်သော် လည်းကောင်းပါသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၅]...
ပဟိဏိံသု– ပို့ကုန်ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ တေသံ– ထိုမြို့နေလူတို့၏။ ဒါနံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဣမေဟိ– တို့သည်။ မမ– ၏။ ဒါနတော– အလှူထက်။ ဥတ္တရိတရံ– သာ၍ လွန်မြတ်သော အလှူကို။ ကတံ– ပြီ။ ပုန၊ ဒါနံ– ကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ပုနဒိဝသေပိ– ၌လည်း။ ဒါနံ– ကို။ သဇ္ဇေသိ– ပြီ။ နာဂရာပိ– တို့သည်လည်း။ တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ သဇ္ဇယိံသု– ကုန်ပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ ရာဇာ– သည်။ နာဂရေ– တို့ကို။ ပရာဇေတုံ– ရှုံးစေခြင်းငှာ။ နေဝ သက္ကောတိ– နိုင်။ နာဂရာ– တို့ သည်။ ရာဇာနံ– ကို၊ (ပရာဇေတုံ န သက္ကောတိ)၊ အထ– ၌။ ဆဋ္ဌေ– ၆ခုမြောက် သော။ ဝါရေ– အကြိမ်၌။ နာဂရာ– တို့သည်။ သတဂုဏံ– ရာပေါင်းများစွာသော အကျိုးအာနိသင်ရှိအောင်။ ဝါ– ရာပေါင်းများစွာသော တိုးပွားခြင်းရှိအောင်။ ဝါ– အဆ၁ရာကို။ သဟဿဂုဏံ သဟဿဂုဏံ သဟဿဂုဏံ– ထောင်များစွာသော အကျိုးအာနိသင်ရှိအောင်။ ဝါ– ထောင်ပေါင်းများစွာသော တိုးပွားခြင်းရှိအောင်။ ဝါ– အဆ၁ထောင်ကို။ ဝဍ္ဎေတွာ– တိုးပွားစေ၍။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် စီမံကုန်လသော်။ “ဣဒံ နာမ– ဤမည်သောအရာသည်။ ဣမေသံ– ဤမြို့သူ,မြို့သားတို့၏။ ဒါနေ– အလှူ၌။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝတ္တုံ– ငှာ။ သက္ကာ– တတ်ကောင်းသည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်။ ဧဝံ– ဤအခြင်းအရာအားဖြင့်။ ဒါနံ– ကို။ သဇ္ဇယိံသု– စီရင်ကုန်ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ တံ– ထိုအလှူကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အဟံ– သည်။ ဣမေသံ– တို့၏။ ဒါနတော–ထက်။ ဥတ္တရိတရံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သစေ န သက္ခိဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ မေ– အား။ ဇီဝိတေန– အသက်ရှင်ခြင်းဖြင့်။ ကိံ– ဘာအကျိုးရှိအံ့နည်း။” ဣတိ– ၍။ ဥပါယံ– နည်းလမ်းကို။ စိန္တေန္တော– လျက်။ နိပဇ္ဇိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ မလ္လိကာ ဒေဝီ– သည်။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”မဟာရာဇ! ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ နိပန္နော– သည်။ အသိ– နည်း။ ကေန– ကြောင့်။ တေ– ၏။ ဣန္ဒြိယာနိ– တို့သည်။ ကိလန္တာနိ ဝိယ– ပင်ပန်းကုန်သကဲ့သို့၊ (ဟောန္တိ– ကုန်သနည်း?)” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ ရာဇာ–
သတဂုဏံ သဟဿဂုဏံ။ ။ သတံ+ဂုဏာ ယဿာတိ သတဂုဏံ- ရာပေါင်း များစွာသော အကျိုးအာနိသင်ရှိသော အလှူဒါန၊ ဝါ- ရာပေါင်းများစွာသော တိုးပွား ခြင်းရှိသော အလှူဒါန၊ သတသဒ္ဒါ အနေကသင်္ချာတည်း၊ (ဒီဋီ- ၃, ၁၀၈)၊ ဂုဏသဒ္ဒါ သည် အာနိသံသအနက်, (တစ်နည်း) ဝဍ္ဎနအနက်ကို ဟော၏။ (မ၊ဋီ၊၃၊၄၀၉၊ ဒီ. ဋ္ဌ- ၁, ၃၃၄၊ သီဘာ- ၄, ၃၀၆)
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၆]...
သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒေဝိ– မိဖုရား! ဒါနိ– ၌။ တွံ– သည်။ န ဇာနာသိ– မသိ သလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ– မြတ်! န ဇာနာမိ– ပါ၊ ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ တဿာ– အား။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ကို။ မလ္လိကာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒေဝ– မြတ်! မာ စိန္တယိ–နှင့်။ တယာ– သည်။ ပထဝိဿရော– မြေ၏ အရှင်သခင်ဖြစ်သော။ ဝါ– မြေကို အစိုးရသော။ ရာဇာ– ကို။ နာဂရေဟိ– တို့သည်။ ပရာဇိယမာနော– ရှုံးစေအပ်သည် ကို။ ကဟံ– အဘယ်အရပ်၌။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝါ– ရှေး၌ မြင်သော်လည်း မြင်အပ်ဘူး သလော? သုတပုဗ္ဗော ဝါ– ရှေး၌ ကြားသော်လည်း ကြားအပ်ဘူးသလော? အဟံ– သည်။ တေ– ၏။ ဒါနံ– ကို။ သံဝိဒဟိဿာမိ– စီမံပေးမည်။” ဣတိ– ပြီ။ ဣတိ– လျှင်။ အဿ– ၏။ အသဒိသဒါနံ– ကို။ သံဝိဒဟိတုကာမတာယ– စီမံလိုသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ မဟာရာဇ– ကြီး!
သာလကလျာဏိဗဒရေဟိ။ ။ သာလကလျာဏီဟူသည် ထိုခေတ်က ထင်ရှား သော သစ်ပင်တစ်မျိုးတည်း၊ ဘုရားပွင့်မည့်အခါ စကြာမင်းပေါ်မည့်အခါတို့၌သာ တစ်ရက်တည်းဖြင့် ပေါ်ပေါက်လာသည်၊ ယခုခေတ်၌ ထိုသစ်ပင်မျိုးသည် မဖြစ်ထွန်း တော့သောကြောင့် မည်သို့သောသစ်ပင်ဟု သတ်မှတ်ပြောဆို၍ မဖြစ်နိုင်တော့ပါ၊ “နပဲပင်”ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ (မူလဋီ၊၁၊၂၆၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၆၈)၊ ဆက်ဦးအံ့- ထိုသာလ ကလျာဏီအပင်တို့သည် မင်းတို့သိမ်းပိုက်အပ်သော သစ်ပင်များဖြစ်၍ အခြားသူတို့ နှင့် မသက်ဆိုင်၊ မြို့သူမြို့သားများ ရဖို့မလွယ်၊ ထိုကြောင့် သာလကလျာဏီသစ်သား ပျဉ်ချပ်တို့ဖြင့် မဏ္ဍပ်ကို ဆောက်လုပ်စေသည်။ (ဒီဋီ၊၂၊၂၂၂)၊
သုတ်မဟာဘာ- ၃၁ ၁၀၅။ ။ ထို၌ “သာလကလျာဏိဗဒရေဟိ- သစ်ပင်တို့တွင် အကောင်းဆုံးဖြစ်သော သစ်ပင်တို့၏ ပျဉ်ချပ်တို့ဖြင့်၊ (ယခုခေတ် မင်းတို့သာ သုံးနိုင် သော ကျွန်းပင်ပျဉ်ချပ်တို့ဖြင့်)”ဟု အနက်ပေးတော်မူ၏၊ ထိုအနက်ကို ကြည့်၍ “သာလာနံ+ကလျာဏီ သာလကလျာဏီ- သစ်ပင်တို့တွင် အကောင်းဆုံးဖြစ်သော သစ်ပင်တို့၊ သာလကလျာဏီနံ+ပဒရာ သာလကလျာဏပဒရာ”ဟု ဆိုပါ။
ပဒရ။ ။ စိန္တာမဏိ, ဗျာချာသုဓာတို့၌ ပဒရသည် (၁) ပျဉ်ချပ်, (၂) ပတ်ကြား အက်မြေ, (၃) ချောက်, (၄) ဝဲရှိသောမြစ်, (၅) မိန်းမရောဂါဟူသော အနက်တို့ကို ဟောသည်ဟု ဆို၏၊ ကမ္မသာဓန, ဘာဝသာဓန, ကရဏသာဓနအားဖြင့် ၃နည်းပြု၏၊ ဤ၌ “ပဒရီယန္တေတိ ပဒရာ၊ [ပ+ဒရ+အ၊ ပု- န၊]”ဟု ကမ္မသာဓနပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၇]...
သာလကလျာဏီမည်သောသစ်ပင်၏ ပျဉ်ချပ်တို့ဖြင့်။ ပဉ္စန္နံ– ကုန်သော။ ဘိက္ခုသတာနံ– ရဟန်းအရာတို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ အန္တော– အတွင်းဖက်ဖြစ်သော။ အာဝဋ္ဋေ– အဝန်းအဝိုင်း၌။ နိသီဒနမဏ္ဍပံ– ထိုင်ရာမဏ္ဍပ်ကို။ ကာရေဟိ– လော။ သေသာ– ကြွင်းသောရဟန်းတို့သည်။ ဗဟိအာဝဋ္ဋေ– အပြင်ဖက်ဖြစ်သော အဝန်း အဝိုင်း၌။ နိသီဒိဿန္တိ– ကြလိမ့်မည်။ ပဉ္စ သေတစ္ဆတ္တသတာနိ– ၅လီသော ထီးဖြူ တော် အရာတို့ကို။ ဝါ– ထီးဖြူတော် ၅ရာတို့ကို။ ကာရေဟိ– လော။ တာနိ– ထိုထီး ဖြူတို့ကို။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ ပဉ္စသတာ– ၅ရာအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ဟတ္ထီ– တို့သည်။ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ– တို့၏။ မတ္ထကေ– ဦးထိပ်ပေါ်၌။ ဓာရယမာနာ–ဆောင်းကုန်လျက်။ ဌဿန္တိ– ကြလိမ့်မည်။ အဋ္ဌ ဝါ– ၈စင်းသော်လည်းဖြစ်ကုန် သော။ ဒသ ဝါ– ကုန်သော။ ရတ္တသုဝဏ္ဏနာဝါယော– နီမြန်းသော ရွှေလှေတို့ကို။ ကာရေဟိ– လော။ တာ– ထိုလှေတို့သည်။ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ– မဏ္ဍပ်၏အလယ်၌။ ဘဝိဿန္တိ– မည်။ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ– ၂-ပါး၂-ပါးကုန်သော ရဟန်းတို့၏။ အန္တရေ– အကြား၌။ ဧကေကာ– တစ်ပါးတစ်ပါးသော။ ခတ္တိယဓီတာ– မင်းသမီးသည်။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဂန္ဓေ– နံ့သာတို့ကို။ ပိသိဿတိ– သွေးလိမ့်မည်။ ဧကေကာ– သော။ ခတ္တိယဓီတာ– သည်။ ဗီဇနံ– ယပ်ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဒွေ ဒွေ– ၂-ပါး၂-ပါးကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဗီဇမာနာ– ယပ်ခတ်လျက်။ ဌဿတိ– မည်။ သေသာ– ကုန်သော။ ခတ္တိယဓီတရော– တို့သည်။ ပိသေ ပိသေ– သွေးအပ်,သွေးအပ်ပြီးကုန်သော။ ဂန္ဓေ– နံ့သာတို့ကို။ ဟရိတွာ– ၍။ သုဝဏ္ဏနာဝါသု– ရွှေလှေတို့၌။ ပက္ခိပိဿန္တိ– ထည့်ကြကုန်လိမ့်မည်။ တာသု– ထိုမင်းသမီးတို့တွင်။ ဧကစ္စာ– ကုန်သော။ ခတ္တိယဓီတရော– တို့သည်။ နီလုပ္ပလကလာပေ– ကြာညိုပန်းစည်းတို့ကို။ ဂဟေတွာ၊ သုဝဏ္ဏနာဝါသု– တို့၌။ ပက္ခိတ္တဂန္ဓေ– ထည့်အပ်သော နံ့သာတို့ကို။ အာလောဠေတွာ– မွှေ၍။ ဝါသံ– အထုံကို။ ဂါဟာပေဿန္တိ– ယူစေကြကုန်လိမ့်မည်။ ဟိ– မှန်။ နာဂရာနံ– တို့၏။ ဝါ– မှာ။ ခတ္တိယဓီတရော– တို့သည်။ နေဝ အတ္ထိ– မရှိကုန်။ သေတစ္ဆတ္တာနိ– ထီးဖြူတို့သည်။ န အတ္ထိ– မရှိကုန်။ ဟတ္ထိနော စ– ဆင်တို့သည်လည်း။ န (အတ္ထိ)– မရှိကုန်။ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ– ဤအကြောင်းတို့ကြောင့်။ နာဂရာ– တို့သည်။ ပရာဇိဿန္တိ– ရှုံးကုန် လိမ့်မည်။ မဟာရာဇ! ဧဝံ– သို့။ ကရောဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ဒေဝိ! သာဓု– ၏။ တေ– သည်။ ကထိတံ– ပြောအပ်သော နည်းလမ်းသည်၊ (ပြောအပ်
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၈]...
သော အစီအစဉ်သည်)၊ ကလျာဏံ– ကောင်း၏။” ဣတိ– ၍။ တာယ– ထိုမလ္လိကာ သည်။ ကထိတနိယာမေန– ပြောအပ်သောနည်းဖြင့်။ သဗ္ဗံ– ကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ ပန– သော်လည်း။ ဧကဿ– သော။ ဘိက္ခုနော– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဧကော– သော။ ဟတ္ထိ– သည်။ နပ္ပဟောသိ– မလောက်။ အထ– ၌။ ရာဇာ– သည်။ မလ္လိကံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘဒ္ဒေ– အရှင်မ! ဧကဿ– သော။ ဘိက္ခုနော– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဧကော– သော။ ဟတ္ထိ– သည်။ နပ္ပဟောတိ– မလောက်။ ကိံ– သို့။ ကရိဿာမ–နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ! ပဉ္စ ဟတ္ထိသတာနိ– တို့သည်။ နတ္ထိ ကိံ– မရှိဘူးလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝိ! အတ္ထိ– ကုန်၏။ အဝသေသာ– ကြွင်းသော ဆင်တို့သည်။ ဒုဋ္ဌဟတ္ထိနော– ဒေါသသည် ဖျက်ဆီးအပ်သောဆင်တို့တည်း။ ဝါ– ဆင်ရိုင်းတို့တည်း။ တေ– ထိုဆင်တို့သည်။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်၊ (မြင်လျှင်မြင်ချင်းပင်)၊ ဝေရမ္ဘဝါတာ ဝိယ– ဝေရမ္ဘမည်သော လေမုန်တိုင်းကြီးတို့ကဲ့သို့။ ဝါ– တစ်ယူဇနာ အထက်၌ ပြင်းစွာတိုက်ခတ်သော လေတို့ကဲ့သို့၊ [ဝေရမ္ဘဝါတာတိ ယောဇနတော ဥပရိ ဝါယနဝါတာ၊ (အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၆၇၊ မဋီ၊ ၁၊ ၇၉၊ ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၁၊] စဏ္ဍာ– ကြမ်း တမ်းကုန်သည်။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ! အဟံ– သည်။ ဧကဿ– သော။ ဒုဋ္ဌဟတ္ထိပေါတကဿ– ဒေါသသည် ဖျက်ဆီးအပ်သောဆင်ငယ်၏။ ဝါ–ဆင်ရိုင်းငယ်၏။ ဆတ္တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ တိဋ္ဌနဋ္ဌာနံ– တည်ရာအရပ်ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ကတ္ထ– အဘယ်၌။ နံ– ထိုဆင်ငယ်ကို။ ဌပေဿာမ– ထား ကြမည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “အယျဿ အင်္ဂုလိမာလဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌၊ (ဌပေဿာမ– ကြပါမည်၊)” ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ တထာ– အတိုင်း။ ကာရေသိ– ပြီ။ ဟတ္ထိပေါတကော– ဆင်ငယ်သည်။ ဝါလဓိံ– အမြီးကို။ အန္တရသတ္ထိမှိ– ပေါင်ကြား၌။ ပက္ခိပိတွာ– ထည့်ထား၍။ ဥဘော– ကုန်သော။ ကဏ္ဏေ– နားရွက်တို့ကို။ ပါတေတွာ– ကျစေ၍။ ဝါ– ချ၍။ အက္ခီနိ– တို့ကို။ နိမိလေတွာ– မှိတ်၍။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ “ဧဝရူပဿ– သော။ စဏ္ဍဟတ္ထိနော– ကြမ်းတမ်းသောဆင်၏။ အယံ အာကာရော– ဤအခြင်းအရာသည်။ ဟောတိ နာမ– ဖြစ်နေဘိ၏။” ဣတိ– ပြော ၍။ ဟတ္ထိမေဝ– ကိုသာ။ ဩလောကေသိ– ပြီ။
ရာဇာ– သည်။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ ပရိဝိသိတွာ– ပြုစုလုပ်
...[စာမျက်နှာ- ၂၂၉]...
ကျွေးပြီး၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဣမသ္မိံ ဒါနဂ္ဂေ– ဤလှူဖွယ် ဝတ္ထုကို စွန့်ကြဲပေးကမ်းရာဌာန၌။ ဝါ– ဤအလှူမဏ္ဍပ်၌။ ယံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝါ–အကြင်အပ်စပ်သော ဘဏ္ဍာသည်လည်းကောင်း။ ယံ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝါ–အကြင်မအပ်စပ်သော ဘဏ္ဍာသည်လည်းကောင်း၊ (အတ္ထိ)၊ သဗ္ဗံ– သော။ တံ– ထိုဘဏ္ဍာကို။ တုမှာကမေဝ– တို့အားသာ။ ဒမ္မိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ တသ္မိံ ဒါနေ– ၌။ ဧကဒိဝသေနေဝ– တစ်ရက်တည်းဖြင့်သာလျှင်။ စုဒ္ဒသကောဋိဓနံ– ၁၄ကုဋေသောဥစ္စာကို။ ပရိစ္စတ္တံ– စွန့်လှူအပ်သည်။ ဟောတိ– ၏။ ပန– အထူးကား။ သတ္ထု– ဖို့။ သေတစ္ဆတ္တံ– ထီးဖြူတော်လည်းကောင်း။ နိသီဒနပလ္လင်္ကော– ထိုင်တော်မူရာပလ္လင်တော်လည်းကောင်း။ အာဓာရကော– သပိတ်ခြေ လည်းကောင်း။ ပါဒပီဌိကာ– ခြေဆေးအင်းပျဉ်လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ စတ္တာရိ– ၄မျိုးသော ပစ္စည်းဝတ္ထုတို့သည်။ အနဂ္ဃာနေဝ– ပိုင်းဖြတ်အပ်သော တန်ဖိုးမရှိ ကုန်သည်သာ။ ဝါ– အတိုင်းမသိ တန်ဖိုးရှိကုန်သည်သာ၊ (ဟောန္တိ)၊ [အနဂ္ဃာနိ အဟေသုံ အနဂ္ဃရတနာဘိသင်္ခတတ္တာ၊ (ဒီဋီ၊ ၂၊ ၂၂၂)၊ ဓမ္မဘာ-၁, ၃၆၉ရှု၊] ပုန၊ ဧဝရူပံ– ဤသို့သဘောရှိသောဒါနကို။ ကတွာ– ၍။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့အား။ ဒါနံ နာမ– ပေးလှူခြင်းမည်သည်ကို။ ဒါတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော– စွမ်းနိုင်သူသည်။ နာဟောသိ– မရှိပြီ။ တေနေဝ– ကြောင့်ပင်။ တံ– ထိုဒါနသည်။ “အသဒိသဒါန”န္တိ– ဟူ၍။ ပညာယိ– ထင်ရှားပြီ။ တံ– ထိုအသဒိသဒါနသည်။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ– တို့၌။ ဧကဝါရံ– ၁ကြိမ်၊
ဒါနဂ္ဂေ။ ။ ဒီယတီတိ ဒါနံ၊ (လှူဖွယ်ဝတ္ထု)၊ ဒါနံ အဂ္ဂီယတိ ဝိဿဇ္ဇီယတိ ဧတ္ထာတိ ဒါနဂ္ဂံ- လှူဖွယ်ဝတ္ထုကို စွန့်ကြဲပေးကမ်းရာဌာန၊ [ဒါန+အဂ္ဂ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ဒါနံ ဂဏှန္တိ ဧတ္ထာတိ ဒါနဂ္ဂံ- အလှူကို ခံယူရာဌာန၊ [ဒါန+ဂဟ+ကွိ၊ -အံဋီ- ၃,၂၈၈၊] ဒါနံ အဇတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ဒါနဂ္ဂံ- အလှူ၏ တည်ရာဌာန၊ [ဒါန+အဇ+ဏ၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါ ပတိဋ္ဌာနအနက်၊- ဇာဋီ၊၁၊၇၈၊] (တစ်နည်း) ဒါနမေဝ ဒါနဂ္ဂံ- ပေးလှူအပ်သော လှူ ဖွယ်ဝတ္ထု၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိ(အနက်မဲ့)၊ (တစ်နည်း) ဒါနဿ+အဂ္ဂံ ကောဋ္ဌာသော ဒါနဂ္ဂံ- လှူဖွယ်အစု၊ အဂ္ဂသဒ္ဒါ ကောဋ္ဌာသအနက်။ (ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၀၅)
သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဧကဝါရံ။ ။ က္ခတ္တုံနှင့် ဝါရတို့၏ အယှဉ်ဝယ် ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို သတ္တမီ အနက်ပေးနိုင်ရကား “သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ”၌ သတ္တမီအနက်ပေးသည်၊ (ပါထေဘာ- ၁, ၃၈၅ရှု)၊ (တစ်နည်း) နှာ- ၁၂၂၌“ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ ဧကဝါရမေဝ သက္ကာ ဒါတုံ”ကို ကြည့်၍
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၀]...
ဟောတိယေဝ ကိရ– ဖြစ်သည်သာတဲ့။ ပန– သည်သာမကသေး။ ဣတ္ထီယေဝ– သည်သာ။ သဗ္ဗေသံ– အလုံးစုံသော ရဟန်းတို့ဖို့။ ဝါ– တို့အတွက်၊ (ဒါနံ– ပေးလှူ ဖွယ်ကို၊) (တစ်နည်း) သဗ္ဗေသံ– အလုံးစုံသောလှူဖွယ်တို့ကို။ သံဝိဒဟတိ သံဝိဒဟတိ သံဝိဒဟတိ ကိရ– စီမံသတဲ့။ ပန– ဆက်။ ရညော– ၏။ ကာဠော စ– ကာဠလည်းကောင်း။ ဇုဏှော စ– ဇုဏှ လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဒွေ– ကုန်သော။ အမစ္စာ– အမတ်တို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တေသု– တို့တွင်။ ကာဠော– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရာဇကုလဿ– မင်းနန်းတော်၏။ ပရိဟာနိ– ဆုတ်ယုတ်ခြင်းသည်။ အဟော– ဩော်... ဖြစ်လေပြီတကား။ ဧကဒိဝသေနေဝ– ဖြင့်သာလျှင်။ စုဒ္ဒသကောဋိဓနံ– သည်။ ခယံ– ကုန်ခြင်းသို့။ ဂစ္ဆတိ– ရောက်သွားလေပြီ။ ဣမေ– ဤရဟန်းတို့သည်။ ဣမံ ဒါနံ– ကို။ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ နိပန္နာ– လျောင်းကုန်လျက်။ နိဒ္ဒါယိဿန္တိ– အိပ်ကြ လိမ့်မည်။ ရာဇကုလံ– မင်းနန်းတော်သည်။ အဟော နဋ္ဌံ– ဩော်...ပျက်စီးလေပြီ တကား။” ဣတိ– ပြီ။ ဇုဏှော– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရညော– သည်။ ဒါနံ– ကို။ အဟော သုဒိန္နံ– ဩော်...ကောင်းစွာပေးလှူအပ်ပေပြီ၊ (တစ်နည်း) ရညော– ၏။ သုဒိန္နံ– အပ်သော။ ဒါနံ– သည်။ အဟော– ဩော်...အံ့ချီးထိုက်ပါ ပေစွ။ ဟိ– မှန်။ ရာဇဘာဝေ– မင်း၏အဖြစ်၌။ အဋ္ဌိတေန– မတည်သူသည်။ ဧဝရူပံ– သော။ ဒါနံ– ကို။ ဒါတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ သဗ္ဗသတ္တာနံ– တို့အား။ ပတ္တိံ– ကုသိုလ် အဖို့ကို။ အဒေန္တော နာမ– မပေးသူမည်သည်။ နတ္ထိ၊ အဟံ၊ ဣဒံ ဒါနံ– ကို။ အနုမောဒါမိ– ဝမ်းမြောက်ပါ၏။” ဣတိ– ပြီ။
သတ္ထု– ၏။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ ရာဇာ– သည်။ အနုမောဒနတ္ထာယ– ငှာ၊ ဧဝကို ဧကဝါရံနှင့်တွဲပြီး “သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ– တို့အား။ ဧကဝါရံ ဧဝ– သာ၊ (ဒါတုံ– ငှာ။ သက္ကာ– သည်၊) ဟောတိ ကိရ– တဲ့”ဟု ပေးပါ။
သဗ္ဗေသံ ဣတ္ထိယေဝ သံဝိဒဟတိ။ ။ “သဗ္ဗေသံ”နေရာဝယ် “သတ္ထု စ သဗ္ဗေသံ စ”ဟု မူကွဲရှိပုံကို ကြည့်၍ ရှေ့နည်း၌ “သဗ္ဗေသံ- တို့ဖို့၊ ဝါ- တို့အတွက်”ဟုလည်းကောင်း, ရှေ့၌ “အဟံ တေ ဒါနံ သံဝိဒဟိဿာမိ”ကို ကြည့်၍ “သံဝိဒဟတိ”၏ ကံပုဒ်ကို “ဒါနံ”ဟု ထည့်၍လည်းကောင်း ပေးသည်၊ တရံတခါ အာချာတ်ကြိယာ၏ ကတ္တားနှင့် ကံနေရာ၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ရှိနိုင်ရကား နောက်နည်းအလို “သဗ္ဗေသံ”ကို ဆဋ္ဌီကံကြံပေး သည်။(ဘေဒ၊ ဘေဒဘာ- ၃၆၈)
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၁]...
ပတ္တံ– ကို။ ဂဏှိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရညာ– သည်။ မဟောဃံ–ကြီးစွာသော ရေအယဉ်ကို။ ပဝတ္တေန္တေန ဝိယ– ဖြစ်စေသူသည်ကဲ့သို့။ မဟာဒါနံ– ကို။ ဒိန္နံ– အပ်ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ စိတ္တံ– ကို။ ပသာဒေတုံ– ကြည်နူးစေခြင်းငှာ။ အသက္ခိ နု ခေါ– စွမ်းနိုင်ခဲ့လေသလော။ ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ နော (အသက္ခိ နု ခေါ)– မစွမ်းနိုင်ခဲ့လေသလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုဘုရားရှင်သည်။ တေသံ အမစ္စာနံ– တို့၏။ စိတ္တာစာရံ– စိတ်၏ဖြစ်ပုံကို။ ဝါ– စိတ်အလိုကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၅၊] ဉတွာ– ၍။ “ရညော– ၏။ ဒါနာနုစ္ဆဝိကံ– ဒါနအားလျော်သော။ အနုမောဒနံ–ဝမ်းမြောက်ဖွယ်တရားစကားကို။ ဝါ– အနုမောဒနာကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၅၂၊] သစေ ကရိဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ကာဠဿ– ၏။ မုဒ္ဓါ– ဦးထိပ်သည်။ သတ္တဓာ– ၇စိတ်၇ ဖြာ။ ဖလိဿတိ– ကွဲလိမ့်မည်။ ဇုဏှော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဉတွာ– ၍။ ကာဠေ– ၌။ အနုကမ္ပံ– စိတ်၏ လျော်စွာ တုန်လှုပ်ကြောင်း ကရုဏာကို။ ဝါ– အစဉ်သနားခြင်းကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ ဧဝရူပံ– သော။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဌိတဿ– သော။ ရညော– အား။ စတုပ္ပဒိကံ– ၄ပါဒရှိသော။ ဂါထမေဝ– ကိုသာ။ ဝတွာ– ၍။ အာသနာ– မှ။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂတော–ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အင်္ဂုလိမာလံ– ကို။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော! ဆတ္တံ– ကို။ ဓာရေတွာ– ဆောင်း၍။ ဌိတံ– တည်နေသော။ ဒုဋ္ဌဟတ္ထိံ– ဒေါသသည် ဖျက်ဆီး အပ်သောဆင်ကို၊ (ဆင်ရိုင်းကို)၊ ဒိသွာ– ၍။ န ဘာယိ ကိံ နု ခေါ– မကြောက် ခဲ့ဘူးလော?” ဣတိ– ပြီ၊ “အာဝုသော! န ဘာယိံ– မကြောက်ခဲ့ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ အာဟံသု၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အင်္ဂုလိမာလော– သည်။ အညံ– ကို။ ဗျာကရောသိ– ၏၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၅ရှု၊]။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်၊ “ဘိက္ခဝေ! အင်္ဂုလိမာလော– သည်။ န ဘာယတိ– မကြောက်။ ဟိ– မှန်။ ခီဏာသဝဥသဘာနံ– နွားလားဥသဘနှင့် တူသော ရဟန္တာတို့၏။ ဝါ– ရဟန္တာအရှင်မြတ်တို့၏၊ [ဥသဘာ ဝိယာတိ ဥသဘာ၊ (ဓမ္မ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၅၃၊ မောဂ်-၇, ၁၂၆)၊ ခီဏာသဝါ စ+တေ+ဥသဘာ စာတိ ခီဏာသဝဥသဘာ၊ ဥပမာနုတ္တရ ပဒကမ္မဓာရည်း၊] အန္တရေ– အလယ်၌။ ဇေဋ္ဌကဥသဘာ– အကြီးအကဲဖြစ်သော နွားလားဥသဘနှင့် တူကုန်သော။ ဝါ– ရှေ့ဆောင်နွားလားနှင့် တူကုန်သော၊ [ဇေဋ္ဌကာ+ဥသဘာ ဇေဋ္ဌကဥသဘာ၊ ဇေဋ္ဌကဥသဘာ ဝိယာတိ ဇေဋ္ဌကဥသဘာ၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၂]...
ဇေဋ္ဌကဥသဘ+ဏ၊] မမ– ၏။ ပုတ္တသဒိသာ– သားတော်အင်္ဂုလိမာလနှင့် တူကုန် သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ န ဘာယန္တိ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေ– ၌။ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဥသဘံ၊ ပေ၊ ဗြာဟ္မဏ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဥသဘံ ပဝရံ ဝီရံ, မဟေသိံ ဝိဇိတာဝိနံ၊ အနေဇံ နှာတကံ ဗုဒ္ဓံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ
ဥသဘံ– နွားလားဥသဘနှင့်တူသော။ ပဝရံ– မြတ်သော၊ [ဝရိတဗ္ဗော ပတ္ထေတဗ္ဗောတိ ဝရော၊ ဝရော ဧဝ ပဝရော၊- အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၉၁၊] ဝီရံ– ရဲရင့်သော ဝီရိယရှိ သော။ မဟေသိံ– သီလက္ခန္ဓ, စသည်ကျေးဇူး, ဂုဏ်အထူးကို, ဆည်းပူရှာမှီး
ဥသဘံ။ ။ “ဥသဘောသဓဂေါသေဋ္ဌေ”စသော ဓာန်- ၉၉၆ဂါထာအရ ဥသဘ သဒ္ဒါသည် “ဥသဘမည်သောဆေးပင်, နွားလား, မြတ်သည်, တစ်ဥသဘ(တာနှစ် ဆယ်)”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောရာ “အစ္ဆမ္ဘိတဋ္ဌေန ဥသဘသဒိသတာယ ဥသဘံ၊ (ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅၃)”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် ဤ၌ “နွားလား”ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ “ဥသတိ ပဋိပက္ခေ ဒဟတီတိ ဥသဘော- မြတ်သူ, နွားလား၊ [ဥသ+အဘ၊ -မောဂ်- ၇, ၁၂၆၊] ဥဿာပေတိ ပစ္စနီကေတိ ဥသဘော- မြတ်သူ, နွားလား၊ (ဓာန်ဋီ- ၆၉၆)၊ ဥသတိ ဂစ္ဆတီတိ ဥသဘော၊(သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၂၃၃)၊ ဥသဘော ဝိယာတိ ဥသဘော- နွားလားနှင့်တူသောရဟန္တာ၊ [ဥသဘ+ဏ၊]”ဟု ပြုပါ၊ သဒိသူပစာရသော်လည်း ကြံပါ။
အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁။ ။ ထို၌ (၁) နွားတစ်ရာ၏ ရှေ့ဆောင်နွားလားသည် ဝသဘ နွားလား, (၂) နွားတစ်ထောင်၏ ရှေ့ဆောင်နွားလားသည် နိသဘနွားလား, (၃) နွားတစ်သိန်း၏ ရှေ့ဆောင်နွားလားသည် ဝိသဘနွားလား, (၃) နွားကုဋေတစ်သိန်း၏ ရှေ့ဆောင်နွားလားသည် အာသဘနွားလားဟု ရှေ့ဆောင်နွားလား၄မျိုးကို ပြ၏၊ ဤ၌ “အာသဘ”ဟု ဆိုလိုလျက် နှုတ်တက်ရာစကားလုံးဖြင့် “ဥသဘ”ဟု ဆိုသည်ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို “အာသတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆတီတိ အာသဘော၊ [အာသ+အဘ၊- မဋီ၊၂၊၁၉၊ အံဋီ၊၂၊၂၂၆၊] အာသတိ ဥပသေဝတီတိ အာသဘော၊(သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၂၃၃)၊ အာသဘော ဝိယာတိ ဥသဘော- အာသဘမည်သော နွားလားနှင့်တူသော ရဟန္တာ၊ [အာသဘ+ဏ၊ အာကို ဥပြု၊]”ဟု ပြုပါ။
မဟေသိံ (ဣကာရန္တ)။ ။ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသိ၊ [မဟန္တ+ဧသ+ဏီ၊ သုတ်ကြီးဖြင့် ဤကို ရဿပြု၊(မူလဋီ၊၁၊၂၊ မဏိဒီပ)၊ မဟ+ဣသ+
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၃]...
တတ်သော။ ဝိဇိတာဝိနံ– အထူးအားဖြင့် မာရ်၃-ပါးကို အောင်ပြီးသော၊ [ဝိသေသေန ကိလေသခန္ဓမာရာဒယော မာရေ ဇိတဝါတိ ဝိဇိတာဝီ၊ (အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၉၁)၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၂၀၂အလို “မာရ်၅-ပါးကို အောင်ပြီးသော”ဟု ပေးပါ၊] အနေဇံ– တုန်လှုပ် တတ်သော တဏှာမရှိသော၊ [ဧဇတိ ဆဠာရမ္မဏနိမိတ္တံ ကမ္ပတီတိ ဧဇာ၊ (သံဋီ၊ ၂၊ ၂၉၉)၊ လာဘာဒိံ ပဋိစ္စ ဧဇတိ ကမ္ပတီတိ ဧဇာ၊ (နီတိဓာတု-၄၃)၊ နတ္ထိ+ဧဇာ ယဿာတိ အနေဇော၊] နှာတကံ– ကိလေသာတို့ကို ဆေးကြောသုတ်သင်ပြီး သော။ ဗုဒ္ဓံ– သစ္စာ၄-ပါးကို သိပြီးသော။ တံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဗြာဟ္မဏံ– ဗြာဟ္မဏဟူ ၍၊ (မကောင်းမှုတို့ကို မျှောပြီးသူဟူ၍)၊ ဗြူမိ– ဟောတော်မူ၏။
ဣ၊ ဣကာရန္တ၊ (နီယော-၁)] မဟန္တော+ဤသော ဝိဘူတိ ဧတဿာတိ မဟေသိ– များမြတ်သော အစိုးရခြင်းရှိသူ၊ [မဟန္တ+ဤသ၊ ဤကို ဧပြု၊ သမာသ်အဆုံးကို ဣပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၂၊] မဟန္တေဟိ+ဧသိတော ဧသိတဗ္ဗောတိ မဟေသိ– မြတ်သူတို့ ရှာမှီးအပ်သူ၊ မဟန္တော+ဣသီတိ ဝါ မဟေသိ– မြတ်သောရဟန်း၊ [မဟန္တ+ဣသိ၊ -ကင်္ခါဋီသစ်-၁၂၂။ နီမဓု-၁၆။]
မဟေသိံ (ဤကာရန္တ)။ ။ မဟန္တံ သီလက္ခန္ဓာဒိကံ ဧသတိ ဂဝေသတီတိ မဟေသီ၊ [မဟန္တ+ဧသ+ဏီ၊ ဤကာရန္တ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁၊ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁၊ မဏိဒီပ၊ ကင်္ခါယောဋီ၊၁၊၂၄၊] မင်းခင်းနီဂံ- ၉၊ ၁၀၊ ၁၁၌ “မဟန္တေ သတ္တေ နိဗ္ဗာနံ နေတုံ ဣသတိ ဣစ္ဆတီတိ မဟေသီ၊ [မဟန္တ+ဣသု+ဏီ၊] မဟန္တေန ရူပကာယေန သတ္တလောကံ ဣသတိ အဘိဝတီတိ မဟေသီ၊ [မဟန္တ+ဣသ+ဏီ၊] ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ဤသော၊ မဟန္တော+ဤသော မဟေသော- ကြီးသောတန်ခိုးအာနုဘော်၊ မဟေသော+ဧတဿ အတ္ထီတိ မဟေသီ၊ [မဟေသ+ဤ၊]”ဝိဂြိုဟ်နှင့် အခြားဝိဂြိုဟ်အမျိုးမျိုးကို ပြသေး၏။
ကာရန် ၂မျိုး။ ။ ပြအပ်ခဲ့သောစကားအရ ဣကာရန္တ, ဤကာရန္တဟု ၂မျိုးရှိရာ ဆရာတို့ကား ဣကာရန္တကိုသာ နှစ်သက်တော်မူ၏၊(နီဘာ- ၁, ၅)၊ “မဂ်ကိစ္စပြီးပြီးသော အရိယာကို ဟောလျှင် ဣကာရန္တ, မဂ်ကိစ္စမပြီးသေးသော ရသေ့စသော ပုထုဇဉ်, သေက္ခကိုဟောလျှင် ဤကာရန္တ”ဟုလည်း ယူကြ၏။ (မြို့နီဂံသစ်- ၄- ၅)
အာချာတ်နှင့် သမာသ်စပ်ဝါဒ။ ။ “အဟောသိကမ္မံ”ကဲ့သို့ “မဟန္တ”နှင့် “ဧသိ” ဟူသော အာချာတ်ပုဒ်ကို သမာသ်စပ်၍ “မဟေသိ”ဖြစ်သည်ဟုလည်း ဆိုကြ၏၊ သို့ သော် အာချာတ်ပုဒ်မှန်က အလိင်ဖြစ်၍ ယင်းနောင် နာမ်ဝိဘတ်မသက်ကောင်းရ ကား “မဟေသိနော”စသည်မရှိနိုင်သောကြောင့် မသင့်ပါ။ (မဏိဒီပ၊ ကင်္ခါယောဋီ- ၂၅၊ မြို့နီဂံ- ၄၊ ၅၊ ကျော်နီဂံ- ၇)
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၄]...
ရာဇာပိ– သည်လည်း။ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော– သည်။ “ဧဝရူပါယ နာမ– သော။ ပရိသာယ– အား။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဌိတဿ– အား။ မယှံ– အား။ အနုစ္ဆဝိကံ– သော။ အနုမောဒနံ– ကို။ အကတွာ– ၍။ ဂါထမေဝ– ကိုသာလျှင်။ ဝတွာ၊ သတ္ထာ– သည်။ အာသနာ– မှ။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ဂတော– ပြီ။ မယာ– သည်။ သတ္ထု– အား။ အနုစ္ဆဝိကံ– လျောက်ပတ်သော။ ဒါနံ– ကို။ အကတွာ– မပြု၍။ အနနုစ္ဆဝိကံ– သော၊ (ဒါနံ– ကို၊) ကတံ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ– ကို။ အဒတွာ– ၍။ အကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဝါ– ကိုသော်လည်း။ ဒိန္နံ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ သတ္ထာရာ– သည်။ မေ–အား။ ကုပိတေန– စိတ်ဆိုးသည်။ ဘဝိတဗ္ဗံ– ဖြစ်ရာ၏။ ဟိ– မှန်။ ဧတံ– ဤအလှူ သည်။ အသဒိသဒါနံ နာမ– မည်၏။ ဒါနာနုရူပံ– ဒါနအားလျော်သော။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– တွေး၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧတံ– ကို။ အဝေါစ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! မေ– သည်။ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ– လှူခြင်းငှာ သင့်လျော်သော။ ဝါ– လှူထိုက်သည်အဖြစ်အား သင့်လျော်သော။ ဝါ– လှူထိုက်သည်အဖြစ်နှင့် ယှဉ်သော။ ဒါနံ– ကို။ န ဒိန္နံ ကိံ နု– မပေးလှူအပ်သလော။ ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ ဒါနာနုရူပံ– အလှူအားလျော်သော။ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ– အပ်စပ်သော ဘဏ္ဍာကို။ အဒတွာ– ၍။ အကပ္ပိယဘဏ္ဍမေဝ– ကိုသာ။ ဒိန္နံ– ပေးလှူအပ်သလော။” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! ဧတံ– ဤသို့ လျှောက် ခြင်းသည်။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “တုမှေဟိ– တို့သည်။ မေ– ၏။ ဒါနာနုစ္ဆဝိကာ– အလှူအားလျော်သော။ အနုမောဒနာ– ကို။ န ကတာ– ပြု တော်မမူအပ်ခဲ့။” ဣတိ– ပြီ “မဟာရာဇ! တေ– သည်။ အနုစ္ဆဝိကမေဝ– သင့်လျော် သည်သာဖြစ်သော။ ဒါနံ– ကို။ ဒိန္နံ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ ဧတံ– ဤဒါနသည်။ အသဒိသဒါနံ
ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ။ ။ ဒီယတေ ဒါတဗ္ဗံ၊ ဒါတဗ္ဗာယ+ယုတ္တံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တံ- လှူခြင်းငှာ သင့်လျော်သောဒါန၊ (တစ်နည်း) ဒီယတေတိ ဒါတဗ္ဗံ၊ ဒါတဗ္ဗဿ ဒါတဗ္ဗဘာဝဿ, ဒါတဗ္ဗေန ဒါတဗ္ဗဘာဝေန ဝါ+ယုတ္တံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တံ- လှူထိုက်သည်၏အဖြစ်အား သင့် လျော် သောဒါန၊ ဝါ- လှူထိုက်သည်၏အဖြစ်နှင့် ယှဉ်သောဒါန၊ ဒါတဗ္ဗယုတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ၊ နောက်နည်းများအလို ဒါတဗ္ဗ၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံ၊ ဘာဝ ပစ္စည်း(ဘာဝသဒ္ဒါ)ကင်းလျက် ဘာဝအနက်ရလျှင် ဘာဝပ္ပဓာနဟု ခေါ်သည်။ (ဇာဋီ သစ်- ၂, ၂၅၅၊ ဓမ္မဘာ- ၁, ၄၆၉)
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၅]...
နာမ– မည်၏။ ဧကဿ– သော။ ဗုဒ္ဓဿ– အား။ ဧကဝါရမေဝ– ၁ကြိမ်သာ။ ဒါတုံ–ငှာ။ သက္ကာ– နိုင်၏။ ပုန၊ ဧဝရူပံ– သော။ ဒါနံ နာမ– ကို။ ဒုဒ္ဒဒံ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ပေး လှူအပ်၏၊ (ပေးလှူဖို့ ခက်ခဲ၏၊)” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အထ– ထိုသို့ဖြစ်လျှင်။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ မေ– ၏။ ဒါနာနုရူပံ– သော။ အနုမောဒနံ– ကို။ န ကရိတ္ထ– ပြု တော်မမူခဲ့ပါကုန်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! ပရိသာယ– ၏။ ဝါ– သည်။ အသုဒ္ဓတ္တာ– မစင်ကြယ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ပရိဿာယ– ၏။ ဒေါသော– အပြစ်သည်။ ကော နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ သတ္ထာ– သည်။ ဒွိန္နမ္ပိ– ကုန်သော။ အမစ္စာနံ– တို့၏။ စိတ္တာစာရံ–စိတ်ဖြစ်ပုံကို။ အာရောစေတွာ– ၍။ ကာဠေ– ၌။ အနုကမ္ပံ– ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ အနုမောဒနာယ– ၏။ ဝါ– ကို။ အကတဘာဝံ– မပြုအပ်သည်၏အဖြစ်ကို။ အာစိက္ခိ–မိန့်တော်မူပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ကာဠ! တေ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ စိန္တိတံ ကိရ– ကြံစည် အပ်သတဲ့ဟု ကြားရသည်မှာ။ သစ္စံ– မှန်သလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “သစ္စံ– မှန်ပါ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “တဝ– ၏။ သန္တကံ– ဥစ္စာကို။ အဂ္ဂဟေတွာ– မယူမူ၍။ မမ– ၏။ ပုတ္တဒါရေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ မယိ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကံ– ကို။ ဒေန္တေ– သော်။ တုယှံ– ကို။ ပီဠာ– နှိပ်စက်ခြင်းသည်။ ကာ– အဘယ် နည်း? ဘော– အမောင်! ဂစ္ဆ– လော။ ယံ– အကြင်ဥစ္စာကို။ တေ– အား။ မယာ– သည်။ ဒိန္နံ– ပြီ။ တံ– ထိုဥစ္စာသည်။ ဒိန္နမေဝ– သည်သာ။ ဟောတု– စေ။ ပန– သို့ သော်လည်း။ မေ– ၏။ ရဋ္ဌတော– နိုင်ငံမှ။ နိက္ခမ– ထွက်သွားလော။” ဣတိ– ၍။ တံ– ကို။ ရဋ္ဌာ– မှ။ နီဟရိတွာ– နှင်ထုတ်၍။ ဇုဏှံ– ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ “တေ– သည်။ ဧဝံ– သို။ စိန္တိတံ ကိရ– သည်မှာ။ သစ္စံ– သလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “သစ္စံ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “မာတုလ– ဦးကြီး! သာဓု– ကောင်းလှပေ၏၊ (အဟံ)၊ ပသန္နော– ကြည်ညိုသည်။ အသ္မိ– ၏။ တွံ– သည်။ မမ– ၏။ ပရိဇနံ– အခြွေအရံ လူအပေါင်းကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ မယာ– သည်။ ဒိန္နနိယာမေနေဝ– ပေးလှူအပ် သောနည်းဖြင့်သာလျှင်။ သတ္တ ဒိဝသာနိ– ပတ်လုံး။ ဒါနံ– ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ၍။ သတ္တာဟံ– လုံး။ ရဇ္ဇံ– ကို။ နိယျာဒေတွာ– အပ်နှင်းပြီး၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ဗာလဿ– ၏။ ကရဏံ– ပြုပုံကို။ ပဿထ– ပါကုန်။ မယာ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ဒိန္နဒါနေ– ၌။ ပဟာရံ– ပုတ်ခတ်ခြင်းကို။ အဒါသိ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၆]...
သတ္ထာ– သည်။ “မဟာရာဇ! အာမ– ၏။ ဗာလာ နာမ– တို့မည်သည်။ ပရဿ– ၏။ ဒါနံ– ကို။ အနဘိနန္ဒိတွာ– မနှစ်သက်မူ၍။ ဒုဂ္ဂတိပရာယဏာ– ဒုဂ္ဂတိဟူသော လဲလျောင်းရာရှိကုန်သည်။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ ဓီရာ ပန– တို့သည်ကား။ ပရေသမ္ပိ– တို့၏လည်း။ ဒါနံ– ကို။ အနုမောဒိတွာ– ၍။ သဂ္ဂပရာယဏာ ဧဝ– နတ်ပြည်ဟူ သော လဲလျောင်းရာရှိကုန်သည်သာ။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “န ဝေ၊ ပေ၊ ပရတ္ထာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
န ဝေ ကဒရိယာ ဒေဝလောကံ ဝဇန္တိ, ဗာလာ ဟေဝ နပ္ပသံသန္တိ ဒါနံ၊ ဓီရော စ ဒါနံ အနုမောဒမာနော, တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထ
ကဒရိယာ– ဝန်တိုစေးနှဲ, မစွန့်ကြဲတတ်, စက်ဆုပ်အပ်စွာ, သတ္တဝါတို့သည်။ ဝေ– စင်စစ်။ ဒေဝလောကံ– နတ်ပြည်သို့။ န ဝဇန္တိ– မရောက်ကုန်၊ [ဒေဝလောကံ ဒေဝလောကံ ဒေဝလောကံ န ဝဇန္တိ ပုညဿ အကတတ္တာ, မစ္ဆရိဘာဝေန စ ပါပဿ ပသုတတ္တာ၊ -ဒီဋီ- ၂, ၂၂၃၊] ဗာလာ– ပစ္စုပ္ပန်ရေး, သံသာရေးကို, မတွေးနိုင်ကြ, လူပြိန်းလူအတို့သည်။ ဟဝေ– စင်စစ်။ ဒါနံ– သူတစ်ပါး အလှူကို။ န ပသံသန္တိ– မချီးမွမ်းနိုင်ကုန်။ ဓီရော စ– ပညာရှိသည်ကား၊ [စသဒ္ဒါ ဗျတိရေကအနက်ဟော၊၊ -နီတိသုတ္တ-၃၇၂၊] ဒါနံ– ကို။ အနုမောဒမာနော– အဖန်ဖန်ဝမ်းမြောက်သည်၊ (ဟောတိ– ၏၊) တေနေဝ– ထိုသို့ဝမ်းမြောက်ခြင်းကြောင့်ပင်။ သော– ထိုပညာရှိသည်။ ပရတ္ထ– နောက်ဘဝ၌။ ဝါ– ခုနောင်ဘဝ, ၂ဌာန၌။ သုခီ– ကိုယ်စိတ်၂ဖြာ, ချမ်းသာခြင်းရှိသည်။ ဟောတိ– ၏။ [ရှေ့၂ပါဒ သာမညဂါထာ၊ နောက်၂ပါဒ ဣန္ဒဝဇိရဂါထာ။] တတ္ထ– ၌။ ကဒရိယာတိ– ကား။ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော– ခက်ထန်သော နှမြောဝန်တို ခြင်းရှိသူတို့သည်။ [ဝဇန္တိ၌စပ်၊] ဗာလာတိ– ကား။ ဣဓလောကပရလောကံ–
ကဒရိယာ။ ။ ယထာကမ္မံ တာ တာ ဂတိယော အရန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အရိယာ, သတ္တာ၊ ကုစ္ဆိတာ အရိယာတိ ကဒရိယာ၊ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော၊(သံဋီ၊၁၊၁၂၆၊ အံဋီ- ၂, ၃၀၆)၊ အဒါယကတ္တာ ကုစ္ဆိတံ ဌာနံ အရန္တီတိ ကဒရိယာ၊(ဓာန်ဋီ- ၇၃၉)၊ ကဒရိယ (စက်ဆုတ်ထိုက်သောသတ္တဝါ)တို့အရ နှမြောဝန်တိုသူကို ယူစေလို၍ “ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော”
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၇]...
ဤလောက နောက်လောကကို။ အဇာနနကာ– မသိတတ်သူတို့သည်။ [န ပသံသန္တိ၌စပ်၊] ဓီရောတိ– သည်။ ပဏ္ဍိတော– ပညာရှိသည်။ သုခီ ပရတ္ထာတိ– ကား။ သော– သည်။ တေနေဝ ဒါနာနုမောဒနပုညေန– ထိုဒါနကို ဝမ်းမြောက်ခြင်း ဟူသော ကောင်းမှုကြောင့်ပင်။ ပရလောကေ– ၌။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ– ကို။ အနုဘဝမာနော– ခံစားလျက်။ သုခီ– ချမ်းသာခြင်းရှိသည်။ ဟောတိ– ၏။ ဣတိ– ဂါထာ ဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဇုဏှော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိ– ဟု ဖွင့်သည်၊ ဂုဏ်ကျေးဇူးအားလုံးတို့၏ အစလည်းဖြစ်, ဘောဂသမ္ပတ္တိစသော သမ္ပတ္တိအားလုံးတို့၏ အကြောင်းရင်းလည်းဖြစ်သော ဒါနကို တားမြစ်တတ်သော ကြောင့် ထဒ္ဓမစ္ဆရိယနှင့်တူသော စက်ဆုပ်ဖွယ်တရား, ယုတ်ညံ့သောတရားသည် မရှိ။ ထိုကြောင့် “ကဒရိယာတိ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော”ဟု ဖွင့်သည်။
မုဒုမစ္ဆရိယ။ ။ အချို့သောသူသည် ကိုယ့်ဆီ ရဟန်းတော်များ ကြွလာလျှင် လက် အုပ်ချီရိုသေမှုကိုပင် မပြု၊ သို့သော် အခြားတစ်နေရာမှာ တွေ့လျှင်ကား “တပည့်တော် တို့ဆီ ဘာလို့ မကြွတာလဲ၊ ကြွခဲ့လျှင် လှူမှာပေါ့ဘုရား”စသည်ဖြင့် လောကွတ်လုပ် တတ်၏၊ တကယ်တမ်းကြွလာသောအခါ၌ လှူရမည်စိုး၍ ရှောင်နေ၏၊ ပက်ပင်း တိုးလျှင်လည်း လက်အုပ်ချီပြီး “လှူလိုက်ကြပါဦး၊ ငါအလုပ်များနေလို့ပါ”ဟု အခြား သူအား ပြောကာ တစ်နေရာသို့ ရှောင်ထွက်သွားတတ်၏၊ ထိုသူကား မိမိကိုယ်တိုင် မလှူသော်လည်း အခြားသူလှူသည်ကို မတားမြစ်၊ ထိုသူ၏ မစ္ဆရိယမျိုးကို “မုဒုမစ္ဆရိယ (အနုစားမစ္ဆရိယ)”ဟု ဆိုရ၏။
ထဒ္ဓမစ္ဆရိယ။ ။ အချို့သောသူကား ရဟန်းတော်များ ဆွမ်းခံကြွလာလျှင် မလှူရုံ မက တုပ်တုပ်မျှပင် မလှုပ်၊ အရိုအသေမျှပင် မပြု၊ အခြားသူကိုလည်း မခိုင်း၊ ထိုသူ၏ မစ္ဆရိယမျိုးကို “ထဒ္ဓမစ္ဆရိယ(အကြမ်းစားမစ္ဆရိယ)”ဟု ဆိုရ၏၊ ကိုယ်တိုင်မလှူရုံမက သူတစ်ပါးလှူသည်ကိုပင် တားမြစ်သည်အထိ ကြမ်းတမ်းသောကြောင့် “ထဒ္ဓမစ္ဆရိယ (အကြမ်းစားမစ္ဆရိယ)”ဟု ဆိုရသည်၊ ဤ၌ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယရှိသူကို အလိုရှိအပ်၏။
သုခီ ပရတ္ထ။ ။ “သုခံ+အဿအတ္ထီ သုခီ”ဟု ပြု၍ သုခအရ ကာယိကသုခ (ကိုယ်ချမ်းသာခြင်း), စေတသိကသုခ(စိတ်ချမ်းသာခြင်း)၂မျိုးလုံးကို ယူပါ၊ “ပရတ္ထ”ဟု ဆိုသော်လည်း ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် ယခုဘဝကိုလည်း ယူရမည်၊ မှန်၏- လှူဒါန်း မှုတွင် မွေ့လျော်ပျော်ပိုက်သူသည် နှမြောမှုမစ္ဆရိယကို ပယ်၍ အလှူဒါနပြုခြင်းဖြင့် သူတစ်ပါး၏ မွတ်သိပ်ဆာလောင်မှုကို ပယ်ဖျောက်ပေးခြင်းကြောင့် ယခုဘဝ, နောက်
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၈]...
ဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ၊ ဇုဏှောပိ– သည်လည်း။ သောတာပန္နော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ သတ္တာဟံ– လုံး။ ရညာ– သည်။ ဒိန္နနိယာမေနေဝ– ဖြင့်သာလျှင်။ ဒါနံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ ဣတိ– အသဒိသဒါနဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အသဒိသဒါနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၁-အနာထပိဏ္ဍကပုတ္တကာလဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကာလံ နာမ– ကာလမည်သော။ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုကာလသည်။ တထာဝိဓဿ– ထိုသို့သဘောရှိသော။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ– သဒ္ဓါတရားနှင့်ပြည့်စုံသော။ သေဋ္ဌိနော– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တုံ– ငှာ။ န ဣစ္ဆတိ– အလိုမရှိ။ ဂေဟံ– သို့။ အာဂတကာလေ– ကြွလာရာအခါ၌။ ဒဋ္ဌုံ– ငှာ၊ န (ဣစ္ဆတိ)၊ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုံ– ငှာ၊ န (ဣစ္ဆတိ)၊ သံဃဿ– ၏။ ဝေယျာဝစ္စံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ န ဣစ္ဆတိ၊ ပိတရာ– သည်။ “တာတ– ချစ်သား! ဧဝံ– သို့။ မာ ကရိ– မပြုနှင့်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တောပိ–အပ်သည်၊ (သမာနော) ပိ– သော်လည်း။ တဿ– ထိုအဖေ၏။ ဝစနံ– ကို။ န သုဏာတိ– နားမထောင်။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုကာလ၏။ ပိတာ– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယံ– ဤကာဠသည်။ ဧဝရူပံ– သော။ ဒိဋ္ဌိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိစရန္တော–လသော်။ အဝီစိပရာယဏော– အဝီစိဟူသော လဲလျောင်းရာရှိသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ မယိ– သည်။ ပဿန္တေ– သော်။ ဝါ– စဉ်။ မမ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ နိရယံ– သို့။ ယံ ဂစ္ဆေယျ– အကြင်ရောက်ရာ၏။ ဧတံ– ဤသို့ရောက်ခြင်းသည်။ န ခေါ ပန ပတိရူပံ– မသင့်တော်၊ [ခေါ ပနအနက်မဲ့၊] ဣမသ္မိံ ခေါ ပန လောကေ– ၌။ ဓနဒါနေန– ဥစ္စာကို ပေးခြင်းဖြင့်။ အဘိဇ္ဇနကသတ္တော နာမ– မပျက်စီးသော သတ္တဝါမည်သည်၊ (မပြောင်းလဲသောသတ္တဝါမည်သည်)၊ နတ္ထိ၊ ဓနေန– ဖြင့်၊ ဘဝ ၂မျိုးလုံး၌ ချမ်းသာကြွယ်ဝခြင်းသို့ ရောက်ရသည်ဟု ဓမ္မဋီ-၂၅၁၌ဆို၏။ [သုခီ ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ ကာယိကစေတသိကသုခသမင်္ဂီ ဟောတိ၊- ဒီဋီ၊ ၂၊ ၂၂၃။]
...[စာမျက်နှာ- ၂၃၉]...
နံ– ထိုကာလကို၊ (ထိုကာလ၏အယူကို)၊ ဘိန္ဒိဿာမိ– ဖြိုဖျက်အံ့၊ (ပြောင်းလဲ ပစ်အံ့)။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တာတ! ဥပေါသထိကော–ဥပုသ်စောင့်သူသည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဧဟိ– လော။ ကဟာပဏသတံ– အသပြာတစ်ရာကို။ တေ– အား။ ဒဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ တာတ– အဖေ! ဒဿထ– ပေးကုန်မည်လော? ဣတိ– ပြီ။ ပုတ္တ! ဒဿာမိ– မည်။ ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ယာဝတတိယံ– ၃ကြိမ်တိုင်အောင်။ ပဋိညံ–ပဋိညာဉ်ကို၊ (ဝန်ခံကတိကို)၊ ဂဟေတွာ– ၍။ ဥပေါသထိကော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ပန– သို့သော်လည်း။ အဿ– ထိုကာလ၏။ ဝါ– မှာ။ ဓမ္မဿဝနေန– တရားနာ ခြင်းဖြင့်။ ကိစ္စံ– ပြုဖွယ်သည်။ နတ္ထိ၊ ယထာဖာသုကဋ္ဌာနေ– အကြင်အကြင်ချမ်းသာရာနေရာ၌။ သယိတွာ– ၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဂေဟံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပိတာ– သည်။ “မေ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ ဥပေါသထိကော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သီဃံ– စွာ။ အဿ– ထိုကာလဖို့။ ယာဂုအာဒီနိ– တို့ကို။ အာဟရထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဒါပေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ “ကဟာပဏေ– တို့ကို။ အဂ္ဂဟေတွာ– မယူသေးမူ၍၊ (မယူရ သေးလျှင်) န ဘုဉ္ဇိဿာမိ– မစားအံ့။” ဣတိ– ဤသို့ပြော၍။ အာဟဋာဟဋံ–ဆောင်ယူအပ်, ဆောင်ယူအပ်သော ယာဂုစသည်ကို။ ပဋိက္ခိပိ– ပယ်ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပိတာ– သည်။ ပီဠံ– နှိပ်စက်ခြင်းကို။ အသဟန္တော– သည်းမခံနိုင် သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ကဟာပဏဘဏ္ဍံ– အသပြာဘဏ္ဍာကို။ ဒါပေသိ၊ သော– သည်။ တံ– ထိုအသပြာကို။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ ဂဟေတွာဝ– ၍သာလျှင်။ အာဟာရံ– ကို။ ပရိဘုဉ္ဇိ– ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ကို။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ သေဋ္ဌိ– သည်။ “တာတ! ကဟာပဏသဟဿံ– အသပြာတစ်ထောင်ကို။ တေ– အား။ ဒဿာမိ– မည်။ သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ရှေ့တော်၌။ ဌတွာ– တည်၍။ ဧကံ– သော။ ဓမ္မပဒံ– တရားအဖို့အစုကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၉၂ရှု၊] ဥဂ္ဂဏှိတွာ– သင်ယူပြီး၍။ အာဂစ္ဆေယျာသိ– ပြန်လာလော။” ဣတိ– ၍။ ပေသေသိ– စေလွတ်ပြီ။ သောပိ– သည်လည်း။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဌတွာဝ– တည်၍သာလျှင်။ ဧကမေဝ– သော။ ပဒံ– တရား
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၀]...
အဖို့အစုကို။ ဥဂ္ဂဏှိတွာ– ၍။ ပလာယိတုကာမော– ပြန်ပြေးလိုသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အဿ– ၏။ အသလ္လက္ခဏာကာရံ– မှတ်သားနိုင်ခြင်း မရှိသော အခြင်းအရာကို။ အကာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ တံ ပဒံ– ထိုတရားအဖို့ အစုကို။ အသလ္လက္ခေတွာ– မမှတ်သားနိုင်မူ၍။ ဥပရိပဒံ– အထက်ဖြစ်သော တရား အဖို့အစုကို။ ဥဂ္ဂဏှိဿာမိ– သင်ယူအံ့။ ဣတိ– ၍။ ဌတွာ– ၍။ အဿောသိယေဝ– နာနေသည်သာ။ ဥဂ္ဂဏှိဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ၍။ သုဏန္တောဝ– နာသူသည်သာ၊ (နာသူမှသာ)၊ သက္ကစ္စံ– ကောင်းစွာ။ သုဏာတိ နာမ ကိရ– နာယူသည်မည်သတဲ့။ ဧဝဉ္စ– သို့လည်း။ သုဏန္တာနံ– တို့အား။ ဓမ္မော– တရားသည်။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒယော– သောတာပတ္တိမဂ်အစရှိသည်တို့ကို။ ဒေတိ ကိရ– ပေးသတဲ့။ သောပိ– သည်လည်း။ ဥဂ္ဂဏှိဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ၍။ သုဏာတိ– ၏။ သတ္ထာပိ– သည် လည်း။ အဿ– ၏။ အသလ္လက္ခဏာကာရံ– ကို။ ကရောတိ– ၏။ သော– သည်။ “ဥပရိပဒံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ ဌတွာ– ၍။ သုဏန္တောဝ– လျက်သာ။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌာသိ– တည်ပြီ။
သော– သည်။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေန– သော။ ဘိက္ခုသံဃေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ သာဝတ္ထိံ– သို့။ ပါဝိသိ– ပြီ။ မဟာသေဋ္ဌိ– သည်။ တံ– ထိုကာလ ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ”အဇ္ဇ၊ မမ– ၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ အာကာရော– သည်။ မမ– အား။ ရုစ္စတိ– နှစ်သက်၏၊ [တန္တနည်းစသည်အရ “မမ”ကို ၂ခါပေးသည်၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၅၅၂ရှု၊] ဣတိ– သို့။ စိန္တေသိ– ပြီ။ တဿပိ– ထိုသားကာဠ၏လည်း။ ဧတံ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဇ္ဇ၊ မေ– ၏။ ပိတာ– သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ကဟာပဏေ– တို့ကို။ န ဒဒေယျ– မပေးပါမူကား။ အဟော ဝတ– ဩော်... ကောင်းလေစွ။ ကဟာပဏကာရဏာ– အသပြာဟူသော အကြောင်းကြောင့်။ မယှံ– ၏။ ဥပေါသထိကဘာဝံ– ဥပုသ်စောင့်သူ၏အဖြစ်ကို။ ပဋိစ္ဆာဒေယျ– ဖုံး ကွယ်ထားမူကား။ အဟော ဝတ– ဩော်...ကောင်းလေစွ။” ဣတိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ သတ္ထာ– သည်။ ဟိယျောဝ– မနေ့ကပင်။ အဿ– ထိုကာလ၏။ ကဟာပဏဿ– ၏။ ဝါ– ဟူသော။ ကာရဏာ– ကြောင့်။ ဥပေါသထိကဘာဝံ– ကို။ အညာသိ– သိတော်မူပြီ။ မဟာသေဋ္ဌိ– သည်။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ– သော။ ဘိက္ခုသံဃဿ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၁]...
အား။ ယာဂုံ– ကို။ ဒါပေတွာ– ၍။ ပုတ္တဿပိ– အားလည်း။ ဒါပေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ နိသီဒိတွာ– ၍။ တုဏှီဘူတောဝ– သည်သာလျှင်။ ယာဂုံ– ကို။ ပိဝိ– ပြီ။ ခါဒနီယံ– ကို။ ခါဒိ– ပြီ။ ဘတ္တံ– ကို။ ဘုဉ္ဇိ– ပြီ။ မဟာသေဋ္ဌိ– သည်။ သတ္ထု– ၏။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ ပုတ္တဿ– ၏။ ပုရတော– ၌။ သဟဿဘဏ္ဍိကံ– တစ်ထောင် သော အသပြာဘဏ္ဍာထုတ်ကို။ ဌပါပေတွာ– ချထား၍။ ”တာတ! မယာ– သည်။ တေ– အား၊] သဟဿံ– ကို။ ဒဿာမိ– ၏။’ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဥပေါသထံ– ကို။ သမာဒါပေတွာ– ဆောက်တည်စေ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပဟိတော– စေလွှတ် အပ်ပြီ။ ဣဒံ– ဤဟာသည်။ တေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သဟဿံ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ၌။ ကဟာပဏေ– တို့ကို။ ဒိယျမာနေ– ပေးအပ်သည်တို့ကို။ ဒိသွာ၊ လဇ္ဇန္တော– ရှက်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “မေ–အား။ ကဟာပဏေဟိ– တို့ဖြင့်။ အလံ– တော်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”တာတ! ဂဏှ– ယူလော။” ဣတိ– သို့။ ဝုစ္စမာနောပိ– သော်လည်း။ န ဂဏှိ– မယူပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပိတာ– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဇ္ဇ၊ မေ– ၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ အာကာရော– သည်။ မေ– အား။ ရုစ္စတိ– ပါ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”မဟာသေဋ္ဌိ! ကိံ– အဘယ်ကြောင့်နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “မယာ– သည်။ ဧသ– ဤသားကို။ ပုရိမဒိဝသေ– ၌၊] တေ– အား။ ကဟာပဏသတံ– ကို။ ဒဿာမိ–မည်။’ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ပေသိတော– စေလွတ်အပ်ပြီ။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ ကဟာပဏေ– တို့ကို။ အဂ္ဂဟေတွာ– မရယူမူ၍။ ဘုဉ္ဇိတုံ– ငှာ။ န ဣစ္ဆိ–အလိုမရှိ။ အဇ္ဇ ပန– ၌ကား။ ဒိယျမာနေပိ– ပေးအပ်သည်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ ကဟာပဏေ– တို့ကို၊ (တစ်နည်း) ပဟာပဏေ– ကို။ ဒီယျမာနေ– အပ်သော်။ န ဣစ္ဆတိ– အလိုမရှိ။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “မဟာသေဋ္ဌိ! အာမ–အိမ်း။ အဇ္ဇ– နေ့။ တဝ– ၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိတောပိ– စကြာဝတေး မင်း၏ စည်းစိမ်ထက်လည်းကောင်း။ ဒေဝလောကဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တီဟိပိ– နတ်ပြည်စည်းစိမ်း, ဗြဟ္မာပြည်စည်းစိမ်တို့ထက်လည်းကောင်း။ သောတာပတ္တိဖလမေဝ– သည်သာ။ ဝရံ– မြတ်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ပထဗျာ၊ ပေ၊ ဝရ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၂]...
ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေန, သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ၊ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန, သောတာပတ္တိဖလံ ဝရံ
ပထဗျာ– ကမ္ဘာ့ဗွေခွင်, တစ်မြေပြင်လုံး၌။ ဧကရဇ္ဇေန ဝါ– တစ်ဦးတည်းအရှင်, ဘုရင်ဧကရာဇ်, ဖြစ်ရသည်ထက်လည်းကောင်း။ သဂ္ဂဿ– ချမ်းသာရိပ်ငြိမ်, စည်း စိမ်တွေစုံ, နတ်တို့ဘုံသို့။ ဂမနေန ဝါ– ကုသိုလ်ဖန်၍, ဗိမာန်အသင့်, ဘုံအသင့် ဖြင့်, ဂုဏ်မြင့်ဖြိုးမောက်, ရောက်ရသည်ထက်လည်းကောင်း။ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန ဝါ– တစ်လောကလုံး, သိမ်းကျုံးလွှမ်းမိုး, အုပ်စိုးရသော ဗြဟ္မာမင်းကြီး ဖြစ်ရသည်ထက်လည်းကောင်း။ သောတာပတ္တိဖလံ– သောတာပတ္တိ, မည်ရှိထူး ခြား, မဂ်ဖိုလ်တရားသည်။ ဝရံ– ဂုဏ်အရည်မြင့်, မမီနိုင်တန်း, အလှမ်းဝေးကွာ, ထူးချွန်မွန်မြတ်လှပါပေသည်တကား။ [သောတာပတ္တိဖလံအရ သောတာပတ္တိမဂ်ကို ပါ ယူ၊၊ -ဓမ္မဋီ-၂၅၂။] တတ္ထ– ၌။ ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေနာတိ– ကား။ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇေန– စကြာဝတေး မင်းအဖြစ်ထက်။ သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါတိ– ကား။ ဆဗ္ဗီသတိဝိဓဿ– ၂၆-ပါးအပြား ရှိသော။ သဂ္ဂဿ– သို့။ အဓိဂမနေန– ရောက်ရခြင်းထက်။ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေနာတိ– ကား။ နာဂသုပဏ္ဏဝေမာနိကပေတေဟိ– နဂါး,ဂဠုန်,ဝေမာနိက
ပထဗျာ။ ။ ပထဝီ+သ္မိံ၊ နာသသ္မိံနမာ(နီတိ- ၂၁၇)သုတ်, ဝိဗော- ၄၃အလို “အာ ပတော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ, ရူ- ၈၅အလို အာဒိတော ဩ စ၌ စသဒ္ဒါတို့ဖြင့် သ္မိံကို အာပြု, ဤကို ယပြု, ဝကို ဗပြု၊ ရူ- ၈၇၌ကား ဆဋ္ဌီသဝိဘတ်ကို အာပြု၏၊ ထိုအလို “ပထဗျာ- တစ်မြေပြင်လုံး၏”ဟု ပေး။
ဧကရဇ္ဇေန။ ။ ပဉ္စမီအနက်၌ တတိယာသက်ပါ၊ “ဂမနေန, သဗ္ဗလောကာ- ဓိပစ္စေန” တို့၌ နည်းတူပင်၊ (ဓမ္မဋီ- ၂၅၂)၊ ဧကော+ရာဇာ ဧကရာဇာ- မြတ်သောမင်း၊ ဝါ- အတူမရှိသောမင်း၊ ဧကသဒ္ဒါ သေဋ္ဌအနက်နှင့် အသဒိသအနက်ကို ဟော၏၊ ဧကရာဇဿ+ဘာဝေါ ဧကရဇ္ဇံ၊ (မအူပါနိ- ၁, ၂၆၉၊ ပါရာဘာ- ၁, ၂၁၆)၊ ဧကရာဇ(မြတ်သောမင်း)ဟူသည် စကြာဝတေးမင်းတည်း၊ ထိုကြောင့် “စက္ကဝတ္တိ- ရဇ္ဇေန”ဟု ဖွင့်သည်။(စရိယာ၊ဋ္ဌ၊၂၀၀၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄, ၃၁၀၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆, ၃၃၀၊ဇာဋီ- ဇိ၊ ဇာဋီသစ်၊၂၊၁၉)
သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန။ ။ “န ဧကသ္မိံ ၊ပေ၊ သဒ္ဓိံ”သည် ဗျတိရေကဝါကျ၊ “သဗ္ဗသ္မိံ
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၃]...
ပြိတ္တာတို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကသ္မိံ– တစ်ခုသော။ ဧတ္တကေ– သော။ လောကေ– ၌။ အာဓိပစ္စေန– အကြီးအကဲ၏ (အစိုးရသည်) ၏အဖြစ်ထက်။ န– မဟုတ်။ သဗ္ဗသ္မိံ– သော။ လောကေ– ၌။ အာဓိပစ္စေန– ထက်။ သောတာပတ္တိဖလံ ဝရန္တိ– ကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဧတ္တကေ– သော။ ဌာနေ– ၌။ ရဇ္ဇံ– ကို။ ကာရေတွာပိ– ၍လည်း။ နိရယာဒီဟိ– ငရဲအစရှိသည်တို့မှ။ အမုတ္တောဝ– မလွတ်သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ သောတာပန္နော ပန– သည်ကား။ ပိဟိတာပါယဒွါရော– ပိတ်အပ်သော အပါယ် တံခါးရှိသည်။ ဝါ– အပါယ်တံခါးပိတ်ပြီးသည်။ ဟုတွာ၊ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလောပိ– အလုံးစုံ သော အရိယာတို့အောက် အားနည်းသူဖြစ်ပါသော်လည်း။ အဋ္ဌမေ– ၈ခုမြောက် သော။ ဘဝေ– ဘဝ၌။ န နိဗ္ဗတ္တတိ– မဖြစ်တော့။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သောတာပတ္တိဖလမေဝ– သည်သာ။ ဝရံ ဥတ္တမံ– မြတ်၏။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– အနာထပိဏ္ဍကပုတ္တကာလဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အနာထပိဏ္ဍကပုတ္တကာလဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
လောကဝဂ်ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၄-ဗုဒ္ဓဝဂ် ၁-မာရဓီတရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယဿ ဇိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိမဏ္ဍေ– အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၏ ကြည်လင်ရာ ဗောဓိပင်အရပ်၌။ ဝါ– ဗောဓိမဏ္ဍိုင်၌၊ [ဓမ္မဘာလောကေ အာဓိပစ္စေန”သည် အနွယဝါကျ၊ အနွယဝါကျကို ကြည့်၍ “သဗ္ဗော+ လောကော သဗ္ဗလောကော၊ သဗ္ဗလောကေ+အာဓိပစ္စံ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စံ”ဟု ပြုပါ၊
အာဓိပစ္စေန။ ။ အဓီနံ+ပတိ အဓိပတိ၊ [အဓိသဒ္ဒါ အာယတ္တအနက်၊ -သံဋီ- ၂, ၅၂၇၊ မဏိ- ၂, ၂၆၆၊ ၃၇၄၊ ပဋ္ဌာနဘာ- ၂၃၊] (တစ်နည်း) အဓိနာနံ+ပတိ အဓိပတိ၊ [အဓိန+ပတိ၊ န,ချေ၊] (တစ်နည်း) အဓိကော+ပတိ အဓိပတိ၊ (သင်္ဂြိဟ်ဘာ- ၅၆၁- ၂)၊ (တစ်နည်း) အဓိကော ဟုတွာ ပတတိ ပဝတ္တတီတိ အဓိပတိ၊ [အဓိ+ပတ+ဣ၊- ဂဠုန်- ၇၃၊] အဓိပတိနော+ဘာဝေါ အာဓိပစ္စံ။ (သံဋီ၊၂၊၅၂၇၊ ပါစိယော- ၃၃၁)
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၄]...
၂, ၅၈၈၊] ဝိဟရန္တော မာရဓီတရော– မာရ်နတ်၏သမီးတို့ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ ပန– ဆက်။ ဒေသနံ– ကို။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ သမုဋ္ဌာပေတွာ– ဖြစ်စေ၍။ ပုန၊ ကုရုရဋ္ဌေ– ကုရုတိုင်း၌။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ– အား။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချဲ့။ ကုရုရဋ္ဌေ– ၌။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ– ၏။ ဝါ– မှာ၊ [ဓီတာ၌စပ်၊] ဥတ္တမရူပဓရာ– မြတ်သော ရုပ်အဆင်းကို ဆောင်သော။ မာဂဏ္ဍိယာယေဝ နာမ– မာဂဏ္ဍိယာဟုသာ မည် သော။ ဓီတာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တံ– ထိုမာဂဏ္ဍိယာကို။ ပတ္ထယမာနာ– လို ချင်ကုန်သော။ အနေကဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ စေဝ– များစွာသော ဥစ္စာနှစ်ရှိ သော များစွာသောပုဏ္ဏားတို့သည်လည်းကောင်း၊ (ပစ္စည်းဥစ္စာပေါများသော ပုဏ္ဏားများစွာတို့သည်လည်းကောင်း)၊ ခတ္တိယမဟာသာလာ စ– များသော ဥစ္စာ နှစ်ရှိသော မင်းတို့သည်လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၆၇ရှု၊] “နော– တို့အား။ ဓီတရံ– ကို။ ဒေတု– လော။” ဣတိ– သို့။ မာဂဏ္ဍိယဿ– ၏၊ (သန္တိကံ– သို့၊) ပဟိဏိံသု– စေလွှတ်ကုန်ပြီ။ သောပိ– သည်လည်း။ “တုမှေ– တို့သည်။ မယှံ– ၏။ ဓီတု–အား။ န အနုစ္ဆဝိကာ– မသင့်တော်ကုန်။” ဣတိ– ပြော၍။ သဗ္ဗေ– တို့ကို။ ပဋိက္ခိပတေဝ– ပယ်လိုက်သည်သာ။ အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သတ္ထာ– ည်။ ပစ္စူသသမယေ– ၌။ လောကံ– ကို။ ဝေါလောကေန္တော– သော်။ အတ္တနော– ၏။ ဉာဏဇာလဿ– ဉာဏ်တည်းဟူသော ကွန်ယက်၏။ အန္တော– ၌။ ပဝိဋ္ဌံ– သော။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ကိံ– အဘယ်သို့။ ဘဝိဿတိ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဥပဓာရေန္တော– သော်။ ဗြာဟ္မဏဿ စ– ၏လည်းကောင်း။ ဗြာဟ္မဏိယာ စ– ၏လည်းကောင်း။ တိဏ္ဏံ– ကုန်သော။ မဂ္ဂဖလာနံ– တို့၏။ ဥပနိဿယံ–အားကြီးသော မှီရာအကြောင်းကို။ အဒ္ဒသ– ပြီ။ ဗြာဟ္မဏောပိ– သည်လည်း။ ဗဟိဂါမေ– ၌။ နိဗဒ္ဓံ– မပြတ်။ အဂ္ဂိံ– ကို။ ပရိစရတိ– ပြုစုလုပ်ကျွေး၏။ သတ္ထာ– သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ပတ္တစီဝရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ တံ ဌာနံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ ရူပသိရိံ– ရုပ်အဆင်း၏ အသရေတော်ကို။ ဩလောကေန္တော– သော်။ “ဣမသ္မိံ လောကေ– ၌။ ဣမိနာ– ဤယောကျ်ားနှင့်။ သဒိသော– သော။ ပုရိသော နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ အယံ– သည်။ မယှံ– ၏။ ဓီတု– အား။ အနုစ္ဆဝိကော– သင့်တော်၏။ ဣမဿ– အား။ မေ– ၏။ ဓီတရံ– ကို။ ဒဿာမ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သမဏ– ရဟန်း! မမ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၅]...
၏။ ဝါ– မှာ။ ဧကာ– သော။ ဓီတာ– သည်။ အတ္ထိ၊ အဟံ– သည်။ တဿာ– ထိုသမီး အား။ အနုစ္ဆဝိကံ– သော။ ပုရိသံ– ကို။ အပဿန္တော– သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) (တစ်နည်း) အပဿန္တော– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ တံ– ထိုသမီးကို။ ကဿစိ– အား။ န အဒါသိံ– ပါ။ တွံ ပန– သည်ကား။ အဿာ– ထိုသမီးအား။ အနုစ္ဆဝိကော– သူတည်း။ အဟံ– သည်။ တေ– အား။ ဓီတရံ– ကို။ ပါဒပရိစာရိကံ– မယားကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၈၇ ရှု၊] ကတွာ– ၍။ ဒါတုကာမော– ၏။ ယာဝ– လောက်။ နံ– ထိုသမီးကို။ အာနေမိ–ခေါ်ဆောင်လာလိမ့်မည်။ တာဝ– ထိုမျှလောက်။ ဣဓေဝ– ၌ပင်။ တိဋ္ဌာဟိ– ရပ် နေပါဦး။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ နေဝ အဘိနန္ဒိ– လက်ခံလည်း လက်မခံ။ န ပဋိက္ကောသိ– ပယ်လည်း မပယ်
ဗြာဟ္မဏောပိ– သည်လည်း။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဗြာဟ္မဏိံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘောတိ– ရှင်မ! အဇ္ဇ၊ မေ– ၏။ ဓီတု– အား။ အနုစ္ဆဝိကော– သော။ ပုရိသော– ကို။ ဒိဋ္ဌော– ပြီ။ တဿ– အား။ နံ– ထိုသမီးကို။ ဒဿာမ– စို့။” ဣတိ– ၍။ ဓီတရံ– ကို။ အလင်္ကာရာပေတွာ– တန်ဆာဆင်စေ၍။ အာဒါယ– ၍။ ဗြာဟ္မဏိယာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ တံ ဌာနံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ မဟာဇနောပိ– သည်လည်း။ ကုတူဟလဇာတော– ဖြစ်သော အထူးအဆန်းကို ကြည့်ရှုနားထောင်လိုခြင်း ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ နိက္ခမိ– ထွက်လိုက်လာပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဗြာဟ္မဏေန– သည်၊
ကုတူဟလဇာတော။ ။ ကုစ္ဆိတံ(စက်ဆုပ်ဖွယ်ရာ)+တနီယတေတိ ကုတု၊ ထော ပတ်စသော အဆီထည့်ရာခွက်ကို ရ၏၊ [ကု+တနု+ဥ၊] ကုတုံ (စမ္မမယံ သ္နေဟပတ္တံ)- သားရေဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော အဆီခွက်ကို၊ ဟလတိ လိခတီတိ- ရေးခြစ်တတ်သော ကြောင့်၊ ကုတူဟလံ၊ [ကုတု+ဟလ+အ၊] သားရေခွက်ကို ခြစ်ပစ်ရာ၌ အကျိုးမရှိ သကဲ့သို့ အကျိုးမရှိဘဲ အသစ်အဆန်းကို ကြည့်ရှုနားထောင်လိုသော စိတ်ဆန္ဒအထူးကို “ကုတူဟလ”ဟု ဆိုလိုသည်၊ သွတ္ထ၌ ဏပစ္စည်းသက်, ဝုဒ္ဓိပြု၍ “ကောတူဟလ”ဟုလည်း ရှိ၏၊ (ထောမ၊ သီဘာ- ၄, ၁၇၁၊ နီဘာ- ၃, ၂၂၇)၊ ကုတူဟလံ+ဇာတံ ယဿာတိ ကုတူဟလဇာတော- ဖြစ်သော အထူးအဆန်းကို ကြည့်ရှုလိုခြင်းရှိသော လူအပေါင်း၊ ကုတူဟလသဒ္ဒါသည် အထူးအဆန်း ကို ကြည့်ရှုလိုခြင်း, အထူးအဆန်းအစွမ်းပြခြင်း, ချီးမွမ်းအပ်သောအရာ, အထူးအဆန်း(အဗ္ဘုတ)အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ အထူး အဆန်းကို ကြည့်ရှုလိုခြင်းအနက် ဖြစ်သင့်၏၊ “အုတ်အုတ်ကျက်ကျက်”ဟု အနက်မပေး သင့်ကြောင်းကို ဓာန်နိသစ်- ၁၇၃၌ မိန့်တော်မူ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၆]...
ဝုတ္တဋ္ဌာနေ– ပြောဆိုအပ်သော နေရာ၌။ အဋ္ဌတွာ– မတည်မူ၍။ တတ္ထ– ထိုနေရာ၌။ ပဒစေတိယံ– ခြေတော်ရာစေတီကို၊ [ပဒံ စ+တံ+စေတိယံ စာတိ ပဒစေတိယံ–ခြေတော်ရာတည်းဟူသော စေတီတော်၊] ဒဿေတွာ– ၍။ အညသ္မိံ– သော။ ဌာနေ– ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ပဒစေတိယံ– ကို။ “ဣဒံ– ဤခြေတော်ရာကို။ အသုကော နာမ– သည်။ ပဿတု– စေ။” ဣတိ– သို့။ အဓိဋ္ဌဟိတွာ– ၍။ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ– နင်းအပ်ရာအရပ်၌သာလျှင်။ ပညာယတိ ကိရ– သတဲ့။ သေသဋ္ဌာနေ– ၌။ တံ– ထိုခြေတော်ရာစေတီကို။ ပဿန္တော နာမ– ဖူးမြင်ရသူမည်သည်။ နတ္ထိ၊ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ အတ္တနာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဂစ္ဆမာနာယ– သွားသော။ ဗြာဟ္မဏိယာ– သည်။ “သော– ထိုယောကျ်ားသည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုဋ္ဌော– သည်၊ (သမာနော)၊ “ဣမသ္မိံ ဌာနေ– ၌။ တိဋ္ဌာဟိ– လော။ ဣတိ– သို့။ တံ– ကို။ အဝစံ– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ ဩလောကေန္တော– သော်။ ပဒဝလဉ္ဇံ– ခြေတော်ရာကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဣဒံ– ဤခြေရာသည်။ အဿ– ထိုယောကျ်ား၏။ ပဒံ– ခြေရာတည်း။” ဣတိ– ပြော၍။ ဒဿေသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ လက္ခဏမန္တကုသလတာယ– လက္ခ ဏာကျမ်း, ဗေဒင်ကျမ်းတို့၌ ကျွမ်းကျင်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ “ဗြာဟ္မဏ–ပုဏ္ဏား! ဣဒံ– ဤခြေရာသည်။ ကာမဘောဂိနော– ကာမဂုဏ်ကို ခံစားလေ့ရှိသူ၏။ ပဒံ– ခြေရာသည်။ န– မဟုတ်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဗြာဟ္မဏေန– သည်။ “ဘောတိ– မ! တွံ– သည်။ ဥဒကပါတိမှိ– ရေခွက်၌။ သုသုမာရံ– မိချောင်းကို။ ပဿသိ– ၏။ မယာ– သည်။ သော သမဏော– ကို။ ဒိဋ္ဌော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊] ဓီတရံ– ကို။ တေ–အား။ ဒဿာမိ– အံ့။’ ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တော– ပြီ။ တေနာပိ– သည်လည်း။ အဓိဝါသိတံ–လက်ခံအပ်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဗြာဟ္မဏ! တွံ၊ ဧဝံ– သို့။ ကိဉ္စာပိ ဝဒေသိ– အကယ်၍ကား ပြောဆို၏။ ပန– ထိုသို့ ပြောဆိုပါသော်လည်း။ ဣဒံ– ဤခြေရာ သည်။ နိက္ကိလေသဿေဝ– ကိလေသာမရှိသူ၏ပင်။ ပဒံ– တည်း။ ”ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ရတ္တဿ၊ ပေ၊ ပဒ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ရတ္တဿ ဟိ ဥက္ကုဋိကံ ပဒံ ဘဝေ, ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ၊ မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ, ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒံ
ဟိ– မှန်၏။ ရတ္တဿ– ရာဂပြောထူ, တပ်မက်သူ၏၊ (ရာဂအားကြီးသူ၏)၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၇]...
ပဒံ– ခြေဖဝါးသည်။ ဥက္ကုဋိကံ– အထက်သို့ ကောက်ကွေးနေသည်၊ (အလယ်၌ ချိုင့်နေသည်)၊ ဘဝေ– ဖြစ်၏။ ဒုဋ္ဌဿ– ဒေါသပြောထူ, ကြမ်းတမ်းသူ၏၊ (ဒေါသ အားကြီးသူ၏)၊ ပဒံ– သည်။ သဟသာ– အဆောတလျင်။ အနုပီဠိတံ– ဖိနှိပ်တတ် သည်၊ (ဖိနင်းတတ်သည်)၊ ဟောတိ၊ မူဠှဿ– မောဟပြောထူ, တွေဝေသူ၏၊ (မောဟအားကြီးသူ၏)၊ ပဒံ– သည်။ အဝကဍ္ဎိတံ– နောက်သို့ ဆွဲသည်၊ (တရွတ် ဆွဲသည်)၊ ဟောတိ၊ ဤဒိသံ– ဤကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဣဒံ– ဤခြေရာသည်။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ– ကင်းစေအပ်ပြီးသော ကိလေသာအမိုးအကာရှိသူ၏၊ (ပယ်အပ်ပြီး သော ကိလေသာရှိသူ၏)၊ ပဒံ– သည်။ ဟောတိ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၃ရှု၊] အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ “ဘောတိ– မ! မာ ဝိရဝိ– မပြောနှင့်။ တုဏှီဘူတာဝ– သည်သည်၊ (ဟုတွာ) ဧဟိ– လော။” ဣတိ– ၍။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အယံ– ဤသူသည်။ သော ပုရိသော– တည်း။” ဣတိ– ၍။ တဿာ– ထိုပုဏ္ဏေးမကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”သမဏ! ဓီတရံ– ကို။ တေ– အား။ ဒဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “မေ– အား။ တဝ– ၏။ ဓီတာယ– နှင့်။ န အတ္ထော– အလိုမရှိ။” ဣတိ– ၍။ အဝတွာ– ၍။ ”ဗြာဟ္မဏ! တေ– အား။ ဧကံ– သော။ ကာရဏံ– အကြောင်းကို။ ကထေဿာမိ– မည်။ သုဏိဿသိ– နားထောင်မည်လော?” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”ဘော သမဏ! ကထေဟိ– လော။ သုဏိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ အဘိနိက္ခမနတော– တောထွက်ရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ဒဿေသိ– ပြီ။
တတြ– ထိုစကားရပ်၌။ အယံ– ဤဆိုအပ်လတ္တံ့ကား။ သင်္ခေပကထာ– အကျဉ်း ချုပ်စကားတည်း။ မဟာသတ္တော– သည်။ ရဇ္ဇသိရိံ– မင်း၏အသရေကို။ ပဟာယ– စွန့်၍။ ကဏ္ဋကံ– ကဏ္ဍကမြင်းကို။ အာရုယှ– တက်စီး၍။ ဆန္နသဟာယော– ဆန္န ဟူသော အဖော်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အဘိနိက္ခမန္တော– တောထွက်လာလသော်။ နဂရဒွါရေ– မြို့တံခါး၌။ ဌိတေန– သော။ မာရေန– သည်။ “သိဒ္ဓတ္ထ! နိဝတ္တ– ပြန်လှည့် လော။ ဣတော– ဤနေ့မှ။ သတ္တမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ တေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ စက္ကရတနံ– စကြာရတနာသည်။ ပါတုဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၈]...
“မာရ– နတ်! အဟံ– သည်။ ဧတံ– ဤအကြောင်းကို၊ (ဤစကြာရတနာထင်ရှား ဖြစ်လာမည့်အကြောင်းကို)၊ ဇာနာမိ– ၏။ မေ– ငါ့အား။ တေန– ထိုစကြာရတနာ ဖြင့်။ န အတ္ထော– အလိုမရှိ။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အထ– ထိုသို့ ဖြစ်လျှင်။ ကိမတ္ထာယ– အဘယ်အကျိုးငှာ။ နိက္ခမသိ– တောထွက်သနည်း? ဣတိ– ပြီ။ သဗ္ဗညုတညာဏတ္ထာယ– သဗ္ဗညုတဉာဏ်အကျိုးငှာ၊ (နိက္ခမာမိ– ၏၊) ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ အဇ္ဇတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ– ကာမဝိတက် အစရှိသည်တို့တွင်။ ဧကမ္ပိ– သော။ ဝိတက္ကံ– ကို။ သစေ ဝိတက္ကေဿသိ– အံ့။ တေ–ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ကတ္တဗ္ဗံ– ပြုထိုက်သောကိစ္စကို။ ဇာနိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ သော– ထိုမာရ်နတ်သည်။ တတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဩတာရာပေက္ခော– အပေါက်အကြားကို ကြည့်ရှုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သတ္တ ဝဿာနိ– လုံး။ မဟာသတ္တံ– သို့။ အနုဗန္ဓိ– လိုက်ပြီ။
သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ဆဗ္ဗဿာနိ– လုံး။ ဒုက္ကရကာရိကံ– ပြုနိုင်ခဲသော အကျင့်ကို ပြုကျင့်တတ်သူ၏ ဖြစ်ကြောင်းအကျင့်ကို။ ဝါ– ပြုနိုင်ခဲသောအကျင့်ကို ပြုကျင့်ခြင်းကို။ ဝါ– အားဖြင့်။ စရိတွာ– ၍။ ပစ္စတ္တပုရိသကာရံ– မိမိ၏ ယောကျ်ား
ဩတာရာပေက္ခော သတ္တ ဝဿာနိ။ ။ ဘုရားမဖြစ်မီ ၆နှစ်, ဘုရားဖြစ်ပြီး နောက် ၁နှစ်အားဖြင့် ၇နှစ်ကို ရည်ရွယ်၍ “သတ္တ ဝဿာနိ”ဟု ဆိုသည်။ [ဩတာရာပေက္ခောတိ “သစေ သမဏဿ ဂေါတမဿ ကာယဒွါရာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ အနနုစ္ဆဝိကံ ပဿာမိ၊ စောဒေဿာမိ န”န္တိ ဧဝံ ဝိဝရံ အပေက္ခမာနော၊ သတ္တ ဝဿာနီ သတ္တ ဝဿာနီ သတ္တ ဝဿာနီတိ ပုရေ ဗောဓိယာ ဆဗ္ဗဿာနိ, ဗောဓိတော ပစ္ဆာ ဧကံ ဝဿံ၊- သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၀။]
ဒုက္ကရကာရိကံ။ ။ ဒုက္ကရံ+ကရောတီတိ ဒုက္ကရကာရော- ခဲယဉ်းစွာ ပြုကျင့်အပ် သောအကျင့်ကို ပြုကျင့်တတ်သောအလောင်းတော်၊ ဒုက္ကရကာရော ဧဝ ဒုက္ကရ- ကာရိကာ၊ [ဒုက္ကရကာရ+ဏိက၊- သံဋီ၊၁၊၂၀၁၊] အကျင့်ကိုရအောင် ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံပါ၊ (တစ်နည်း) “အဂ္ဂကာရိကံ(ဝိ- ၁, ၁၀၂)”ကဲ့သို့ “ကရဏံ ကာရိကာ၊ [ကရ+ဏျ၊ ယကို ကပြု၊] ဒုက္ကရဿ+ကာရိကာ ဒုက္ကရကာရိကာ- ပြုနိုင်ခဲသော အကျင့် ကို ပြုကျင့်ခြင်း”ဟုသော်လည်း ကြံပါ။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၂၊ သာရတ္ထ၊၂၊၂၇၃၊ ဝိမတိ- ၁, ၂၃၄)
ပစ္စတ္တပုရိသကာရံ။ ။ “ပစ္စတ္တပုရိသကာရတောတိ အတ္တနော ပုရိသကာရတော
...[စာမျက်နှာ- ၂၄၉]...
လုံ့လဝီရိယကို။ နိဿာယ– ၍။ ဗောဓိမူလေ– ၌။ သဗ္ဗညုတညာဏံ– ကို။ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ– ထိုးထွင်းသိတော်မူပြီး၍။ ဝိမုတ္တိသုခံ– အရဟတ္တဖိုလ်ချမ်းသာကို။ ပဋိသံဝေဒယမာနော– ခံစားတော်မူလျက်။ ပဉ္စမသတ္တာဟေ– ပဉ္စမသတ္တာဟ၌။ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ– အဇပါလညောင်ပင်ရင်း၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၄ရှု၊] နိသီဒိ– ပြီ။ တသ္မိံ သမယေ– ၌။ မာရော– သည်။ “အဟံ– သည်။ ဧတ္တကံ– သော။ ကာလံ– လုံး။ အနုဗန္ဓိတွာ– လိုက်၍။ ဩတာရာပေက္ခော– အပေါက်အကြားကို ကြည့်ရှုနေသည်၊ (သမာနော) ပိ– သော်လည်း။ ဣမဿ– ဤသိဒ္ဓတ္ထ၏။ ကိဉ္စိ– သော။ ခလိတံ– ချွတ် ချော်မှုကို။ နာဒ္ဒသံ– မမြင်ရ။ ဣဒါနိ– ၌။ ဧသ– သည်။ မမ– ၏။ ဝိသယံ– နိုင်ငံကို။ အတိက္ကန္တော– လွန်သွားပြီ။” ဣတိ– တွေး၍။ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော– သည်။ မဟာမဂ္ဂေ– လမ်းမကြီး၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုမာရ်နတ်၏။ တဏှာ– လည်းကောင်း။ အရတီ– လည်းကောင်း။ ရဂါ– လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ တိဿော– ကုန်သော။ ဣမာ ဓီတရော– တို့သည်။ “နော– တို့၏။ ပိတာ– သည်။ န ပညာယတိ– မထင်ရှား။ ဧတရဟိ– ၌။ ကဟံ နု ခေါ– အဘယ်မှာနည်း?” ဣတိ– ကြံ၍။ ဩလောကယမာနာ– ကုန်လသော်။ တံ– ထိုအဖေကို။ တထာ– အားဖြင့်။ နိသိန္နံ– သည်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ “တာတ– အဖေ! ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဒုက္ခီ–စိတ်ဆင်းရဲခြင်းရှိသည်။ ဒုမ္မနော– မကောင်းသော စိတ်ရှိသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၇၉ရှု၊] (သံဋီ၊ ၁၊ ၁၈၈) ”ဟူသော အဖွင့်အလို “အတ္တနော”ကို ကြည့်၍ “ပစ္စတ္တံ”ကို “အတ္တနောတိ ပစ္စတ္တံ” ဟု ဝိဘတျတ္ထအဗျယီဘောပြု၊ ထိုနောင် “ကတ္တဗ္ဗောတိ ကာရော၊ ပုရိသေန +ကာရော ပုရိသကာရော– ယောကျ်ားသည် ပြုအပ်သောကိစ္စ (လုံ့လဝီရိယ)၊ ပစ္စတ္တံ+ ပုရိသကာရော ပစ္စတ္တပုရိသကာရော– မိမိ၏ ယောကျ်ားသည် ပြုအပ်သောကိစ္စ (လုံ့လ ဝီရိယ) ”ဟု ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသ်သမာသ် တွဲပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ပစ္စတ္တပုရိသကာရောတိ တေန တေန ပုရိသေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ(အံဋီ၊၂၊၁၄၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို “တေန တေန”ကို ကြည့်၍ “ပစ္စတ္တံ”ကို “အတ္တာနံ အတ္တာနံ ပတိ ပစ္စတ္တံ- မိမိမိမိ, အသီးအသီး”ဟု ဝိစ္ဆတ္ထအဗျယီဘောပြု၊ “တေန တေန ပုရိသေန”ကို ကြည့်၍ “ပစ္စတ္တံ+ပုရိသော ပစ္စတ္တပုရိသော- မိမိတည်းဟူသောယော ကျ်ား”ဟု ကမ္မဓာရည်းဝိဂြိုဟ်ပြု၊ ထိုနောင် “ပစ္စတ္တပုရိသေန+ကာရော ပစ္စတ္တပုရိသကာရော- မိမိတည်းဟူသောယောကျ်ားသည် ပြုအပ်သော လုံ့လဝီရိယ၊ ဝါ- ယောကျ်ား သီးခြားပြုအပ်သောလုံ့လဝီရိယ”ဟု တတိယာတပ္ပုရိသ်သမာသ် တွဲပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၀]...
အသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ တာသံ– တို့အား။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ တာ– တို့သည်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “တာတ! မာ စိန္တယိ– နှင့်။ မယံ– တို့သည်။ တံ– ထိုသိဒ္ဓတ္ထကို။ အတ္တနော– ၏။ ဝသေ–အလို၌။ ကတွာ– ၍။ အာနေဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “အမ္မာ– သမီးတို့! ဧသ– ဤသိဒ္ဓတ္ထကို။ ကေနစိ– သည်။ ဝသေ– အလို၌။ ကာတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ–နိုင်။ ဣတိ– ပြီ။ “တာတ! မယံ– တို့သည်။ ဣတ္ထိယော နာမ– တို့မည်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣဒါနေဝ– ၌ပင်။ နံ– ကို။ ရာဂပါသာဒီဟိ– ရာဂကျော့ကွင်းအစရှိသည်တို့ဖြင့်။ ဗန္ဓိတွာ– ၍။ အာနေဿာမ– ဆောင်ကုန်အံ့။ တုမှေ– တို့သည်။ မာ စိန္တယိတ္ထ– နှင့်။” ဣတိ– ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”သမဏ! တေ– ၏။ ပါဒေ– ခြေရင်း၌။ ပရိစာရေမ– ပြုစုကြပါမည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တာသံ– တို့၏။ ဝစနံ– ကို။ နေဝ မနသာကာသိ– နှလုံးသွင်းတော်မမူ။ အက္ခီနိ– တို့ကို။ ဥမ္မီလေတွာ– ဖွင့်၍။ န ဩလောကေသိ– ကြည့်တော်မမူ
ပုန၊ မာရဓီတရော– တို့သည်။ “ခေါ– စင်စစ်။ ပုရိသာနံ– တို့၏။ အဓိပ္ပာယာ–အလိုတို့သည်။ ဥစ္စာဝစာ– ယုတ်မြတ်ကောင်းဆိုး,အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ, များပြားကုန် ၏။ ကေသဉ္စိ– အချို့ယောကျ်ားတို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ကုမာရိကာသု– ၁၂နှစ်အရွယ်,
ဥစ္စာဝစာ။ ။ အခြားနေရာ၌ အမြတ်ကို ဥစ္စ, အညံ့ကို အဝစဟု ဆို၏၊ ဤ၌ နာနာဝိဓအနက်ကို ဟော၏၊ “ဥဒ္ဓံ ဥတ္တမဘာဝေန ဝါ ဧန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ဥစ္စာ၊ နိဟီနဘာဝေန ဧန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ အဝစာ၊ ဥစ္စာ စ+အဝစာ စ ဥစ္စာဝစာ”ဟု ပြုပါ၊ (ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၇၊ ဇာဋီသစ်- ၄, ၁၆၀)၊ “ဥစ္စာ စ+တေ+အဝစာ စာတိ ဥစ္စာဝစာ”ဟု ဓာန်ဋီ- ၇၂၀၌ ကမ္မဓာရည်းပြုသည်ကို ဆင်ခြင်သင့်သည်ဟု ဇာဋီသစ်ဆို၏။ [ဥစ္စာဝစာတိ အညေသု ဌာနေသု ပဏီတံ ဥစ္စံ ဝုစ္စတိ, ဟီနံ အဝစံ၊ ဣဓ ပန ဥစ္စာဝစာတိ နာနာဝိဓာ၊(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅)၊ ဥစ္စာဝစာတိ ဥစ္စာ စ အဝစာ စ ဥစ္စာဝစာ၊ ဝိဝိဓာတိ အတ္ထော(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၃)၊ ဥစ္စာဝစန္တိ ဥဒ္ဓံ ဥတ္တမဘာဝေန ဝါ ဧတိ ဂစ္ဆတီတိ ဥစ္စံ၊ နိဟီနဘာဝေန ဧတိ ဂစ္ဆတီတိ အဝစံ၊ ဥစ္စဉ္စ အဝစဉ္စာတိ ဥစ္စာဝစန္တိ ဒွန္ဒဝိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ နာနာဝိဓန္တိ အတ္ထော၊ အဘိဓာနဒီပိကာသံဝဏ္ဏနာယံ ပန ဥစ္စဉ္စ တံ အဝစဉ္စာတိ ဥစ္စာဝစန္တိ ကမ္မဓာရယော ဝုတ္တံ၊ တံ ဝီမံသိတဗ္ဗံ၊ -ဇာဋီသစ်- ၄, ၁၆၀။]
ကုမာရိကာသု။ ။ ကုမာရိကာသုအရ ၁၂နှစ်အရွယ်အမျိုးသမီးကို ယူပါ၊ မှန်၏-
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၁]...
အမျိုးသမီးငယ်တို့၌။ ပေမံ– သည်။ ဟောတိ– ၏။ ကေသဉ္စိ– အချို့သော ယော ကျ်ားတို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပဌမဝယေ– ပဌမအရွယ်၌။ ဌိတာသု– တည်သော မိန်းမ တို့၌၊ (ပေမံ– သည်။ ဟောတိ– ၏၊) ကေသဉ္စိ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ မဇ္ဈိမဝယေ– အလယ်အလတ်အရွယ်၌၊ (ဒုတိယ အရွယ်၌)၊ ဌိတာသု– တို့၌၊ (ပေမံ– သည်။ ဟောတိ– ၏၊) ကေသဉ္စိ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပစ္ဆိမဝယေ– နောက်ဆုံးအရွယ်၌၊ (တ တိယအရွယ်၌)၊ ဌိတာသု– တို့၌၊ (ပေမံ– သည်။ ဟောတိ– ၏၊) နာနပ္ပကာရေဟိ–အရွယ်အထူးထူးအပြားပြား မိန်းမတို့ဖြင့်။ တံ– ထိုရဟန်းကို။ ပလောဘေဿာမ–ဖျားယောင်းကုန်အံ့။” ဣတိ– ပြော၍။ ဧကေကာ– တစ်ယောက် တစ်ယောက် သည်။ ကုမာရိကဝဏ္ဏာဒိဝသေန– ၁၂နှစ်အရွယ်, အမျိုးသမီးငယ်၏ အသွင် သဏ္ဌာန်အစရှိတို့၏ အစွမ်းဖြင့်။ သတံ သတံ– တစ်ရာတစ်ရာသော။ အတ္တဘာဝေ– တို့ကို။ အဘိနိမ္မိနိတွာ– ဖန်ဆင်း၍။ ဝါ– လသော်။ အဝိဇာတာ– ကလေး မမွေးဘူးသေးကုန်သော။ ကုမာရိယော– အမျိုးသမီးတို့သည်လည်းကောင်း။ သကိံဝိဇာတာ– တစ်ကြိမ်ကလေးမွေးပြီးကုန်ေသော။ ဒုဝိဇာတာ– ၂ကြိမ် ကလေး မွေးပြီးကုန်သော။ မဇ္ဈိမိတ္ထိယော– မိန်းမအလတ်တို့သည်လည်းကောင်း၊ အမျိုးသမီးတို့တွင် ၈နှစ်အရွယ်အမျိုးသမီးကို “ဂေါရီ, ဒါရိကာ”ဟုလည်းကောင်း, ၁၀နှစ်အရွယ်အမျိုးသမီး, သို့မဟုတ် ယောကျ်ားတစ်ပါးမသွားလာဘူးသေးသော အပျိုစင်အမျိုးသမီးကို “ကညာ”ဟုလည်းကောင်း, ၁၂နှစ်အရွယ်အမျိုးသမီးကို “ကုမာရီ, ကုမာရိကာ”ဟုလည်းကောင်း, ထိုတို့မှတစ်ပါး အိုမင်းခြင်းသို့ မရောက် သေးသော အမျိုးသမီးကို “ယုဝတီ, တရုဏီ, မာဏဝိကာ”ဟုလည်းကောင်း, အိုမင်းပြီး သောအမျိုးသမီးကို “ထေရီ, မဟလ္လိကာ”ဟုလည်းကောင်း ခေါ်ဆိုသတ်မှတ်ကုန်၏၊ အမျိုးသားများကိုလည်း နည်းတူ ခေါ်ဆိုသတ်မှတ်နိုင်၏၊ အချို့နေရာ၌ ဤသတ်မှတ် ချက်အတိုင်း မခေါ်သည်လည်း ရှိ၏။ (ဇာဋီသစ်-၄, ၁၆၀)
အဝိဇာတာ ဝိဇာတာ ဒုဝိဇာတာ။ ။ ဤ၃ပုဒ်တို့တွင် “အဝိဇာတာ”သည် “ကုမာရိယော”၏ ဝိသေသန၊ “ဝိဇာတာ, ဒုဝိဇာတာ”တို့သည် မဇ္ဈိမိတ္ထိယော”၏ ဝိသေသနတို့တည်းဟု ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၉၌ ဆို၏ ဤအတိုင်းပေးခဲ့သည်၊ “ဒုဝိဇာတာ” ကို “ဒွေ ဝါရေ (ဒွိက္ခတ္တုံ)+ဝိဇာတာ ဒုဝိဇာတာ၊ [ဒွိ+ဝိဇာတ၊ ဒွိကို ဒုပြု၊]”ဟု ပြုပါ။
သံ- ၁, ၁၂၅၊ ၁၂၆၊ သံဋီ၊၁၊၂၂၀။ ။ ထို၌ “(၁) ကုမာရီ, (၂) အဝိဇာတာ, (၃)
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၂]...
မဟလ္လကိတ္ထိယော စ– အသက်ကြီးရင့်သော မိန်းမတို့သည်လည်းကောင်း၊ (အဖွားကြီးတို့သည်လည်းကောင်း)၊ ဟုတွာ– ၍။ ဆက္ခတ္တုံ ဆက္ခတ္တုံ ဆက္ခတ္တုံ– ၆ကြိမ်တိုင်တိုင်။ ဘဂဝန္တံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”သမဏ! တေ– ၏။ ပါဒေ– ၌။ ပရိစာရေမ–မည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။
သကိံ ဝိဇာတာ, (၄) ဒုဝိဇာတာ, (၅) မဇ္ဈိမိတ္ထီ, (၆) မဟိတ္ထီ”ဟု ၆မျိုးကိုပြရာ “ကုမာရိယော”နှင့် “အဝိဇာတာ”သည်လည်းကောင်း “သကိံဝိဇာတာ, ဒုဝိဇာတာ”တို့နှင့်, မဇ္ဈိမိတ္ထိယော”သည်လည်းကောင်း သီးခြားစီဖြစ်သောကြောင့် “ကုမာရိယော– တို့ သည်လည်းကောင်း။ အဝိဇာတာ– ကလေးမမွေးသေးသော အမျိုးသမီးတို့သည်လည်းကောင်း။ သကိံဝိဇာတာ– တစ်ကြိမ်ကလေးမွေးပြီးသော အမျိုးသမီးတို့သည်လည်းကောင်း။ ဒုဝိဇာတာ– ၂ကြိမ်ကလေးမွေးပြီးသော အမျိုးသမီးတို့သည်လည်းကောင်း။ မဇ္ဈိမိတ္ထိယော– အလယ်အလတ်အရွယ်မိန်းမတို့သည်လည်းကောင်း”ဟု ပေးလျှင် ပို ကောင်းသည်။
ဆက္ခတ္တုံ။ ။ မာရ်နတ်၏သမီး၃ယောက်တို့သည် နတ်သမီးပုံသဏ္ဌာန်ဖြင့် ရှေးဦး စွာ ဘုရားရှင်ထံ ချဉ်းကပ်ဖျားယောင်းပြီးနောက် ဖျားယောင်း၍မရမှ (၁) ကုမာရီ ပုံသဏ္ဌာန်တစ်ရာ, (၂) အဝိဇာတာ(ကလေးမမွေးသေးသော အမျိုးသမီး)ပုံသဏ္ဌာန် တစ်ရာ, (၃) သကိံဝိဇာတာ(တစ်ကြိမ်ကလေးမွေးပြီးသော အမျိုးသမီး)ပုံသဏ္ဌာန် တစ်ရာ, (၄) ဒုဝိဇာတာ(၂ကြိမ်ကလေးမွေးပြီးသောအမျိုးသမီး)ပုံသဏ္ဌာန်တစ်ရာ, (၅) မဇ္ဈိမိတ္ထီ(အလယ်အလတ်ဒုတိယအရွယ်အမျိုးသမီး)ပုံသဏ္ဌာန်တစ်ရာ, (၆) မဟိတ္ထီ, မဟလ္လကိတ္ထီ( အဖွားကြီးအရွယ်အမျိုးသမီး)ပုံသဏ္ဌာန်တစ်ရာအားဖြင့် ၆ကြိမ် ဖန်ဆင်း၍ ဘုရားရှင်အထံသို ချဉ်းကပ်ကာ ဖျားယောင်းကြသည်။ (သံ- ၁, ၁၂၅၊ ၁၂၆)
ဆက်ဦးအံ့– ရာသီပန်းမပွင့်သေးသော အမျိုးသမီးကို “ကညာ”ဟုလည်းကောင်း, ရာသီပန်းပွင့်ပြီးသော အမျိုးသမီးကို “ကုမာရီ”ဟုလည်းကောင်း, ကလေးမမွေးသေး သော အမျိုးသမီးကို “ဝဓုကာ”ဟုလည်းကောင်း, ကလေးမွေးဘူးပြီး မဇ္ဈိမ (ဒုတိယ) အရွယ်ကို မကျော်လွန်သေးသော အမျိုးသမီးကို “ယုဝတီ”ဟုလည်းကောင်း သံဋီ၊ ၁၊ ၂၂၀၌ ခွဲခြား၏၊ မာရ်နတ်၏သမီး၃ယောက်တို့သည် နတ်သမီးပုံသဏ္ဌာန်ဖြင့် ရှေးဦးစွာ ချဉ်းကပ်ဖျားယောင်းသောအခါ ကညာပုံသဏ္ဌာန်ဖြင့် ချဉ်းကပ်ဖျားယောင်း ကြသည်၊ ထိုနောက် ကုမာရီပုံသဏ္ဌာန်, ထိုနောက် ယုဝတီပုံသဏ္ဌာန်, ထိုနောက် အဝိဇာတာ (ဝဓုကာ) ပုံသဏ္ဌာန်, ထိုနောက် ယုဝတီ (ဝိဇာတာ) ပုံသဏ္ဌာန်စသည် ဖန်။
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၃]...
ယထာ– အကြင်ကြောင့်။ အနုတ္တရေ– မိမိထက် လွန်မြတ်သောတရားမရှိသော။ ဝါ– အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော။ ဥပဓိသင်္ခယေ– ဥပဓိတို့၏ ကောင်းစွာကုန်ရာ နိဗ္ဗာန်၌။ ဝိမုတ္တော– အာရုံပြုသောအားဖြင့် လွတ်လွတ်ကျွတ်ကျွတ် သက်ဝင်နေတော်မူပြီ၊ (တထာ– ထိုကြောင့်၊) ဘဂဝါ– သည်။ တမ္ပိ– ထိုစကားကိုလည်း။ န မနသာကာသိ– မမူ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ ဧတ္တကေနပိ– ဤမျှဖြင့်လည်း။ အနုဂစ္ဆန္တိယော–အစဉ်လိုက်ကုန်သော။ တာ– ထိုမာရ်နတ်သမီးတို့ကို။ “အပေထ– ဖယ်ကြလော။ ကိံ– အဘယ်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ ဝါယမထ– အားထုတ်ကြသနည်း? ဧဝရူပံ နာမ– ဤသို့ သဘောရှိသော အပြုအမူကို။ ဝီတရာဂါနံ– ကင်းသောရာဂရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ပုရတော– ၌။ ကာတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ– မသင့်။ ပန– စင်စစ်ကား။ တထာဂတဿ– သည်။ ရာဂါဒယော– တို့ကို။ ပဟီနာ– ပယ်အပ်ပြီးကုန်ပြီ၊ (တစ်နည်း) ဆင်း၍ ဖျားယောင်းကြသည်၊ “ဗာလာ, တရုဏီ, ပေါရီ”ဟု အမျိုးသမီး၃မျိုးရှိရာ ဝိဇာတာခေါ် ယုဝတီတိုင်အောင်သော အမျိုးသမီးတို့ဖြင့် “ဗာလာ, တရုဏီ”ဟူသော ရှေ့အမျိုးသမီး၂မျိုးကို ပြသည်၊ နောက်ဆုံးဖြစ်သော မဇ္ဈိမိတ္ထီ, မဟိတ္ထီ (မဟလ္လကိတ္ထီ) တို့ကို ဖန်ဆင်းပြရာ၌ လူတွေက လူမိန်းမများကိုသာ နှစ်သက်ကြသည်ဟု တွေးထင်၍ လူ့ပုံသဏ္ဌာန်ဖန်ဆင်း၍ ပြကြသည်။
ယထာ တံ။ ။ “ယထာ တံမူ, တံ၏အနက်, ထူးမထွက်(ဘုရား- ၁၀၃)”နှင့်အညီ တံကား အနက်မရ နိပါတ်မျှသာ၊ “ယထာတံ”ကို ယထာအနက်ဟောနိပါတ်တစ်ပုဒ် တည်းဟု ယူပါ၊(ဇာဋီသစ်- ၄, ၁၆၀)၊ “ယထာ တံ”ဟု ရှိလျှင် ယထာသည် ဥပမာအနက်, ကာရဏအနက်၂မျိုးဖြစ်နိုင်ရာ ကာရဏအနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ (တစ်နည်း) “အနု တ္တရေ- သော၊ ဥပဓိသင်္ခယေ- ၌၊ ဝိမုတ္တော- ပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ (တမ္ပိ- ကိုလည်း၊ န မနသာကာသိ ယထာ- သကဲ့သို့၊) (တထာ- တူ၊) ဘဂဝါ- သည်၊ တမ္ပိ- ကိုလည်း၊ န မနသာကာသိ”ဟု ဥပမာအနက်ယူ၍လည်း ပေးနိုင်သည်၊ “ဝိမုတ္တောတိ”ဟု ဣတိ ပိုနေသည်၊ သံ- ၁, ၁၂၅၌ကဲ့သို့ ဣတိသဒ္ဒါမပါဘဲ “ဝိမုတ္တော”ဟုသာ ရှိသင့်သည်၊ ဣတိကို အနက်မဲ့ သော်လည်း ကြံပါ။ [ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တံသဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ၊ အထ ဝါ ယထာ တန္တိ ဧကော နိပါတော ယထာတ္ထော၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၉။]
ဥပသင်္ခယေ ဝိမုတ္တော။ ။ ဥပသင်္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ ဥပဓီနံ သင်္ခယဘူတေ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏတော ဝိမုတ္တော၊ (မ၊ဋ္ဌ၊၄, ၃၇)၊ ဥပဓီ သမ္မဒေဝ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပသင်္ခယော, နိဗ္ဗာနံ၊ -မ၊ဋီ၊၃၊၂၅၀၊ သံဋီ၊၁၊၂၂၇၊ အံဋီ၊၂၊၂၅၃
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၄]...
တထာဂတဿ– ၏၊ (စိတ္တသန္တာနတော– စိတ်တော်အစဉ်မှ၊) ရာဂါဒယော– တို့ သည်။ ပဟီနာ– ကင်းကုန်ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၃၅၊] ကေန ကာရဏေန– အဘယ် အကြောင်းကြောင့်။ တံ– ထိုငါဘုရားကို။ အတ္တနော– ၏။ ဝသံ– သို့။ နေဿထ–ဆောင်နေကြသနည်း? ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ယဿ ဇိတံ၊ ပေ၊ နေဿထာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ယဿ ဇိတံ နာဝဇီယတိ, ဇိတံ ယဿ နောယာတိ ကောစိ လောကေ၊ တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ, အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ
ယဿ– အကြင်မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဇိတံ– ထိုထိုမဂ်ဖြင့် အောင်အပ်ပြီးသော ကိလေသာအပေါင်းကို။ ဝါ– မှ။ န အဝဇီယတိ– မရှုံးအပ်,မရှုံးနိုင်။ လောကေ–လောက၌။ ကောစိ– တစ်ပါးတစ်လေသော ကိလေသာသည်။ ယဿ– သည်။ ဇိတံ– ထိုထိုမဂ်ဖြင့် အောင်အပ်ပြီးသော ကိလေသာအပေါင်းသို့။ နောယာတိ– အစဉ်မလိုက်။ အနန္တဂေါစရံ– အဆုံးမရှိ, အာရုံရှိသည့် သဗ္ဗညုတဉာဏ်ရှိတော် မူသော။ ဝါ– အဆုံးမဲ့အာရုံရှိသည့် သဗ္ဗညုတဉာဏ်နှင့်ပြည့်စုံတော်မူသော။ အပဒံ– ရာဂအစရှိသော အကြောင်းရှိတော်မမူသော။ ဝါ– ရာဂအစရှိသော အဖို့အစုရှိ တော်မမူသော။ တံ ဗုဒ္ဓံ– ထိုမြတ်စွာဘုရားကို။ ကေန ပဒေန– အဘယ်သို့သော အကြောင်းဖြင့်။ ဝါ– အဘယ်သို့သော အဖို့အစုဖြင့်၊ (အတ္တနော– မိမိ၏။ ဝသံ–အလိုသို့၊) နေဿထ– ဆောင်ကြမည်နည်း။
ယဿ ဇာလိနီ ဝိသတ္တိကာ, တဏှာ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ နေတဝေ၊ တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ, အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ
ယဿ– အကြင်မြတ်စွာဘုရား၏။ ဝါ– မှာ။ ကုဟိဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခုသော ဘဝသို့။ နေတဝေ– ဆောင်ခြင်းငှာ။ ဇာလိနီ– များပြားဘိတုံ, အာရုံတည်းဟူသော ပိုက် ကွန်ရှိသော။ ဝိသတ္တိကာ– အာရုံတို့၌ အထူးအားဖြင့် ငြိကပ်တွယ်တာတတ် သော။ တဏှာ– တဏှာသည်။ နတ္ထိ– မရ။ အနန္တဂေါစရံ– သော။ အပဒံ– သော။ တံ ှိ ဗုဒ္ဓံ– ကို။ ကေန ပဒေန– ဖြင့်၊ (အတ္တနော– ၏။ ဝသံ– သို့၊) နေဿထ– နည်း။
တတ္ထ– တို့၌။ ယဿ ဇိတံ နာဝဇီယတီတိ– ကား။ ယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၅]...
သည်။ တေန တေန မဂ္ဂေန– ဖြင့်။ ဇိတံ– အောင်အပ်ပြီးသော။ ရာဂါဒိကိလေသဇာတံ– ရာဂအစရှိသော ကိလေသာကို။ ဝါ– မှ။ ပုန၊ အသမုဒါစရဏတော–အလုံးစုံသောအခြင်းအရာအားဖြင့် ကောင်းစွာ အထက်အထက်၌ ပိုင်းခြားယူ ငင်၍ မဖြစ်ခြင်းကြောင့်။ နာဝဇီယတိ နာဝဇီယတိ နာဝဇီယတိ– မရှုံးအပ်,မရှုံးနိုင်။ ဒုဇ္ဇိတံ နာမ– မကောင်း သဖြင့် အောင်အပ်သည်၏အဖြစ်မည်သည်။ ဝါ– မကောင်းသဖြင့် အောင်ခြင်း မည်သည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်။ နောယာတီ နောယာတီ နောယာတီတိ– ကား။ န ဥယျာတိ– အစဉ်မလိုက်၊
အသမုဒါစရဏတော။ ။ သံသည် သဗ္ဗသောအနက်, (တစ်နည်း) သမ္မာအနက်, ဥသည် ဥဒ္ဓံအနက်, အာသည် မရိယာဒအနက်, စရဓာတ် ပဝတ္တနဂတိအနက်ကို အသီးအသီး ဟော၏၊ မရိယာဒအနက်ဟော အာဟူသောကမ္မပ္ပဝစနီယနှင့် ယှဉ်သော ကြောင့် “ဇိတံ ရာဂါဒိကိလေသဇာတံ”၌ ဒုတိယာသက်သည်၊ “ရာဂါဒိကိလေသော ဧဝ ရာဂါဒိကိလေသဇာတံ”ဟု ပြုပါ။ (ဋီ၊၂၊၃၀၃မ၊ဋီ၊၃၊၆၀၊ ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၇)
အဝဇီယတိ။ ။ အဝ+ဇိ+ယ+တေ၊ ဇိ၌ ဒီဃပြု၊ အဝသဒ္ဒါ ပရာဇယအနက်၊(ရူဋီ- ၇၇)၊ ပရာဇယတ္ထ ဇိဓာတ်နှင့်ယဉ်သဖြင့် ဇိတံ၌ ကံ, အပါဒါန်၂မျိုးပေးသည်၊(ဝိသုတ်ဋီ- ၄၅၁)၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၇၌ “ဇိတံ”ကို ဘောဟောကြံ၍ “ယဿ- ၏၊ ဇိတံ- အောင် တော်မူခြင်းကို၊ နာဝဇီယတိ- (ရန်သူတို့သည်) ပြန်မရှုံးစေအပ် ပြန်မရှုံးစေနိုင်၊ (ပြန်ရှုံး အောင် မတတ်နိုင်)”ဟု ပေးစေ၏၊ ထိုအလို အဝ+ဇိ+ကာရိတ်ဏေ+ကံဟောယ+တေ၊ ကာရိတ်ပစ္စည်းချေပါ။ (ဓမ္မဘာ- ၂, ၇၆)
တစ်နည်း။ ။ “ဒုဇ္ဇိတံ နာမ န ဟောတိ”ဟူသော အဖွင့်နှင့် “ဇိဓာတ် ဒိဝါဒိရုပ် လည်း ရှိသည်”ဟုဆိုသော ဓာတွတ္ထသင်္ဂဟအဆိုကို ကြည့်၍ “အဝဇီယတိ”ကို ကတ္တုရုပ်ကြံပြီး “ယဿ- ၏၊ ဇိတံ- အောင်တော်မူခြင်းသည်၊ နာဝဇီယတိ- ပြန်မရှုံးနိုင်” ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ ထိုအလို အဝ+ဇိ+ဒိဝါဒိယ+တိ၊ ကွစိဓာတုဖြင့် ဇိဓာတ်၌ ဒီဃပြု၍ ပြီးစေရာ၏။
နောယာတိ။ ။ “န ဥယျာတိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “နောယာတိ”ကို “န+ဥယျာတိ”ဟု ဖြတ်၊ ဥကို ဩပြု၊ ကွစိဓာတုဖြင့် ယတစ်လုံးချေပါ၊ “ဥယျာတိ”ကို ဥ+ယာ+အ+တိ”ဟု ခွဲပါ၊ ဥပသာရသည် အနက်များစွာဟောနိုင်ရကား ဥသည် (အဘိဓာန်၌မပါသော) ပစ္ဆာအနက်, ယာဓာတ် ဂတိအနက်ဟု ပြလို၍ “ပစ္ဆတော ဝတ္တီ နာမ န ဟောတိ၊ နာနုဗန္ဓတိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၇၌ “န+ယာတိ”ဟု ဖြတ်၏၊ ထိုအလို န၏ အ,ကိုချေ, လောပဉ္စ တတြာကာရော၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ထိုကျေရာ၌ ဩလာ၍ ပြီး
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၆]...
ယဿ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဇိတံ– သော။ ကိလေသဇာတံ– ကိလေသာသို့၊ [ကိလေသော ဧဝ ကိလေသဇာတံ၊- သံဋီ၊ ၂၊ ၃၀၃၊] ရာဂါဒီသု– တို့တွင်။ ကောစိ– သော။ ဧကော– သော။ ကိလေသောပိ– သည်လည်း။ လောကေ– ၌။ ပစ္ဆတော– ၌၊ (နောက် က)၊ ဝတ္တီ နာမ– ဖြစ်သည် (လိုက်သည်) မည်သည်။ ဝါ– ဖြစ်ခြင်း (လိုက်ခြင်း) မည် သည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်။ န+အနုဗန္ဓတိ– အစဉ်မလိုက်။ ဣတိ အတ္ထော၊ အနန္တဂေါစရန္တိ– ကား။ အနန္တာရမ္မဏဿ– အဆုံးအပိုင်းအခြားမရှိသော အာရုံရှိသော။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ– ၏။ ဝသေန– အစွမ်းဖြင့်။ ဝါ– ကြောင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၄၀ရှု၊] အပရိယန္တဂေါစရံ– အဆုံးမရှိ, အာရုံရှိသည့် သဗ္ဗညုတဉာဏ်ရှိတော်မူသော။ ဝါ–အဆုံးမဲ့အာရုံရှိသည့် သဗ္ဗညုတဉာဏ်နှင့် ပြည့်စုံတော်မူသော။ [တံ ဗုဒ္ဓံ၌စပ်၊] စေရာ၏၊ သို့မဟုတ် နောတစ်ပုဒ်, ယာတိတစ်ပုဒ်ဟု ယူ၍ “နော ယာတိ– မလိုက်”ဟု ပေးပါ။
ဇိတံ ယဿ။ ။ ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၄၇အဖွင့်အတိုင်း ဇိတံကို ဒုတိယန္တယူ၍ ပေးခဲ့ သည်၊ ဇိတံကို ပထမန္တယူ၍ “လောကေ- ၌၊ ယဿ- အား၊ ဝါ- သို့၊ ဇိတံ- အောင်အပ်ပြီး သော ကိလေသာအပေါင်းသည်၊ ဝါ- တွင်၊ ကောစိ- တစ်ပါးတစ်လေမျှ၊ န+ဥယျာတိ- မလိုက်”ဟုလည်းကောင်း “ယဿ- အား၊ ဝါ- သည်၊ ဇိတံ- ကိလေသာအပေါင်းကို အောင်အပ်ပြီ၊ လောကေ- ၌၊ ကောစိ- တစ်ပါးတစ်လေသော ကိလေသာ သည်၊ န+ ဥယျာတိ”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြ၏။
အနန္တဂေါစရံ။ ။ နတ္ထိ+အန္တော ယဿာတိ အနန္တော- အဆုံးမရှိသောအာရုံ၊ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော- နွားတို့ကျက်စားရာအရပ်၊(နွားစားကျက်)၊ ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော- နွားစားကျက်နှင့် တူသောအာရုံ၊ (တစ်နည်း) ဂစ္ဆန္တိ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တန္တီတိ ဂါဝေါ- စက္ခုစသော ဣန္ဒြေတို့၊ ဂါဝေါ စက္ခာဒီနိနြ္ဒိယာနိ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော- စက္ခုစသော ဣန္ဒြေတို့ လှည့်လည်ရာ ရူပါရုံအစရှိသောအာရုံ၊ (နီတိပဒ- ၃၁၈)၊ အနန္တော+ဂေါစရော ယဿာတိ အနန္တဂေါစရံ- အဆုံးမရှိသော အာရုံရှိသော သဗ္ဗညုတဉာဏ်၊ ဂေါစရသဒ္ဒါ အာရမ္မဏအနက်ဟော၍ အနန္တဂေါစရအရ သဗ္ဗညုတ ဉာဏ်ကို ယူရသည်၊ ထိုကြောင့် “အနန္တာရမ္မဏဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ”ဟု ဖွင့်သည်။
“အနန္တဂေါစရံ”ပုဒ်သည် “တံ ဗုဒ္ဓံ”၏ ဝိသေသနဖြစ်၍ ဗုဒ္ဓကို ရအောင် “အနန္တဂေါစရံ+ယဿ အတ္ထီတိ အနန္တဂေါစရော– အဆုံးမရှိသော အာရုံရှိသော သဗ္ဗညုတ ဉာဏ်ရှိတော်မူသောဘုရားရှင်၊ (တစ်နည်း) အနန္တဂေါစရေန+သမန္နာဂတော အနန္တ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၇]...
ကေန ပဒေနာတိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့၊ (တစ်နည်း) (ကေန ပဒေနာတိပဒဿ– ၏။ ဝိတ္ထာရံ– ကို၊) ဟိ (ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေမိ)– ထုတ်၍ ပြဦးအံ့။ ယဿ– ၏။ ရာဂပဒါဒီသု– ရာဂအစရှိသော အကြောင်းတို့တွင်။ ဝါ– ရာဂအစရှိသောအဖို့အစုတို့တွင်။ ဧကပဒမ္ပိ– တစ်မျိုးသော အကြောင်းသည်လည်း။ ဝါ– တစ်မျိုးသော အဖို့အစုသည် လည်း။ အတ္ထိ၊ တံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ တုမှေ– တို့သည်။ တေန ပဒေန– ထိုအကြောင်း ဖြင့်။ ဝါ– ထိုအဖို့အစုဖြင့်။ နေဿထ– ဆောင်နိုင်ကြလိမ့်မည်။ ပန– ဗျတိရိက်ကား။ ဗုဒ္ဓဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဧကပဒမ္ပိ– သည်လည်း။ နတ္ထိ၊ အပဒံ– ရာဂအစရှိသော အကြောင်းမရှိသော။ ဝါ– ရာဂအစရှိသော အဖို့အစုမရှိသော။ တံ ဗုဒ္ဓံ– ကို။ တုမှေ– တို့သည်။ ကေန ပဒေန– အဘယ်အကြောင်းဖြင့်။ ဝါ– အဘယ်အဖို့အစုဖြင့်။ နေဿထ– ကြမည်နည်း။
ဒုတိယဂါထာယ– ၌။ ဧသာ တဏှာ နာမ– မည်သည်။ သံသိဗ္ဗိတပရိယောနန္ဓနဋ္ဌေန– ချုပ်စပ်တတ်သည်၏အဖြစ်ဟူသော အနက်သဘော, မြှေးယှက်တတ် သည်၏အဖြစ်ဟူသောအနက်သဘောကြောင့်။ အဿာ– ထိုတဏှာ၏။ ဇာလံဂေါစရော– အဆုံးမရှိသော အာရုံရှိသော သဗ္ဗညုတဉာဏ်နှင့် ပြည့်စုံတော်မူသော ဘုရားရှင်၊ [အနန္တဂေါစရ+ဏ၊]”ဟု ဆက်ပါ၊ သို့မဟုတ်, ဌာနီဖြစ်သော သဗ္ဗညုတဉာဏ် ကို ဌာနဖြစ်သော ဘုရားရှင်အပေါ်၌ တင်စား၍ ဌာနျူပစာရအားဖြင့် ဗုဒ္ဓကို ယူပါ၊ “ထိုကြောင့် “အနန္တာရမ္မဏဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝသေန”ဟု “ဝသေန”ကို ထည့် ဖွင့်သည်။ (ဇာဋီသစ်-၁၄၉)
အပဒံ။ ။ “ပဇ္ဇတေ ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နတ္ထိ+ပဒံ ယဿာတိ အပဒေါ”ဟု ပြု၊ ပဒသဒ္ဒါ၏ အနက်များစွာတွင် ဤ၌ ကာရဏအနက်, ကောဋ္ဌာသအနက်တို့ကို ဟော၏။ [အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထာတိ ဧတ္ထ ပဒသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော၊ ဣဓ ပနာယံ ကာရဏေ ကောဋ္ဌာသေ စ၊ -ဓမ္မဋီ- ၂၅၉။]
ဇာလမဿာအတ္ထီတိ။ ။ ဇာလသဒ္ဒါ ပုံလိင်, နပုံလိင်အားဖြင့် ၂လိင်ရှိ၏၊ ဇာလ သဒ္ဒါ ပိုက်ကွန်ကို ဟော၏၊ ဤ၌ သဒိသူပစာရ, ဥပမာတဒ္ဓိတ်အားဖြင့် အာရုံ၆ပါးနှင့် တဏှာဝိစရိုက်၁၀၈ပါးကို ယူပါ၊ “ဇလေ+ဟိတံ ဇာလံ၊ [ဇလ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ဇေ သီဃဂတေ ဓာဝန္တေ မိဂါဒယော လာတိ ဂဏှာတီတိ ဇာလံ၊ [ဇ+လာ+အ၊ ဇသဒ္ဒါ ဝေဂိတအနက်ဟော၊- ဧဋီ၊] ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလံ”ဟု ပြုပါ၊ ထိုနောင် “ဇာလံ+
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၈]...
အာရုံတည်းဟူသော ပိုက်ကွန်သည်။ ဝါ– တဏှာဝိစရိုက် (၁၀၈) ပါးအစိတ်အပိုင်း ဟူသော ပိုက်ကွန်သည်။ အတ္ထိ၊ ဣတိပိ– ထိုကြောင့်လည်းကောင်း။ ဇာလကာရိကာ– ရှုပ်ထွေးအောင် ပြုတတ်၏။ ဝါ– ပိုက်ကွန်ကဲ့သို့ ပြုတတ်၏။ ဣတိပိ– ထိုကြောင့်လည်းကောင်း။ ဇာလူပမာ– ပိုက်ကွန်ဟူသော ဥပမာရှိ၏၊ [“ဇာလာ ဝိယာတိ ဇာလိနီ”ဟု ပြု၊] ဣတိပိ– ကြောင့်လည်းကောင်း။ ဇာလိနီ– ဇာလိနီမည်၏။
ရူပါဒီသု– ကုန်သော။ အာရမ္မဏေသု– တို့၌။ ဝိသတ္တတာယ– အထူးအားဖြင့် ငြိကပ် တွယ်တာတတ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝိသတ္တမနတာယ– အထူးအားဖြင့် ငြိ ကပ်တွယ်တာတတ်သော စိတ်ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝိသာဟရတာယ– ဒုက္ခ အဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီ၊ [ဇာလ+ဤ+ဣနီ၊ (တစ်နည်း) ဇာလ+ဣနီ၊]”ဟု အဖွင့် အတိုင်း ဆက်ပါ။ (အဘိ.၁, ၃၉၆၊ သံဋီ၊ ၁၊ ၉၁၊ အံဋီ၊ ၂၊ ၃၈၂၊]
ဇာလကာရိကာတိ။ ။ “သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဝေဠုဂုမ္ဗာဒီနံ ဇဋာသင်္ခါတာ ဇာလာ ဝိယာတိ ဇာလံ(နေတ္တိမဟာဋီ- ၆၃၃၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၁)”ဟူသော အဖွင့်၌ “ဇဋာသင်္ခါတာ ဇာလာ”ကို ကြည့်၍ “ဇာလကာရိကာ”၌ ဇာလသဒ္ဒါသည် ဇဋာ(ရှုပ်ထွေး ခြင်း)အနက်ကို ဟောသည်ဟု ယူပါ၊ မှန်၏- “သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန”ဟူသော ထိုအဖွင့်နှင့် “သံသိဗ္ဗိတပရိယောနန္ဓနဋ္ဌေန”ဟူသော ဤအဖွင့်သည် သဘောချင်း တူ၏၊ “ဇာလာ ဝိယာတိ ဇာလံ- ဝါးချုံစသည်တို့၏ အခက်အလက်နှင့် တူသော အရှုပ်အထွေး၊ ဇာလံ+ ကရောတီတိ ဇာလိနီ- ရှုပ်ထွေးအောင် ပြုတတ်သော တဏှာ၊ [ဇာလ+ဣနီ၊]”ဟု ပြုပါ၊ “ဇာလကာရိကာ- ကွန်ယက်ကို ပြုတတ်၏၊ ဝါ- ပိုက်ကွန်ကဲ့သို့ ပြုတတ်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ မကောင်းပါ။
ဝိသတ္တတာယ။ ။ “ဝိသတ္တာတာယ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဝိသေသတော သဉ္ဇတီတိ ဝိသတ္တာ၊ [ဝိ+သန္ဇ(သဇ)+တ၊] ဝိသတ္တံ ဧဝ ဝိသတ္တိကာ- အာရုံတို့၌ အထူး အားဖြင့် ငြိကပ်တွယ်တာတတ်သောတဏှာ၊ [ဝိသတ္တာ+ဏိက၊]”ဟု ပြုပါ၊(သံဋီ- ၁, ၅၀)၊ ဓာန်ဋီ- ၁၆၂၌ “သဗ္ဗတြ ဝိသတာ ပတ္ထတာတိ ဝိသတ္တာ၊ [ဝိသ ပဝေသနေ, တ၊] ဝိသတာ ဧဝ ဝိသတ္တိကာ”ဟု ဆို၏။
ဝိသတ္တမနတာယ။ ။ ဤအဖွင့်အလို “ဝိသေသတော သဉ္ဇတီတိ ဝိသတ္တံ၊ ဝိသတ္တံ +ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဝိသတ္တိကာ- အာရုံတို့၌ အထူးအားဖြင့် ငြိကပ်တွယ်တာတတ် သော စိတ်ရှိသော”ဟု ပြုပါ။
ဝိသာဟရတာယ။ ။ မဟာနိ- ၇စသော ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ “ဝိသံ ဟရတီတိ
...[စာမျက်နှာ- ၂၅၉]...
ကို ဆောင်တတ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝိသပုပ္ဖတာယ– ဒုက္ခတည်းဟူသော အပွင့်ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝိသဖလတာယ– ဒုက္ခတည်းဟူသော အကျိုး ဝိသတ္တိကာ”ဟု ရှိ၍ “ဝိသံဟရတီ ဝိသံဟရတီ ဝိသံဟရတီတိ တထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ အပဿန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သင်္ခိပတိ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ တံ ဟရတိ ဝဟတိ (မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၅) ”ဟု ၂နည်းဖွင့်၏၊ ဓမ္မဋီ-၂၅၉၌ “ဝိသံ ဟရတာယ”ဟု ရှိ၍ “ဝိသံဟရတာယာပီ ဝိသံဟရတာယာပီ ဝိသံဟရတာယာပီတိ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတာယ သင်္ခိပနတာယ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ ဟရဏတာယ ဝဟနတာယ”ဟု ဖွင့်သည် ဤအဖွင့်များတွင် ရှေ့နည်းအလို “သာရတ္တော”ကို “သံရတ္တော”ဟု ဖြတ်သကဲ့သို့ “ဝိသာဟရတာယ”ကို “ဝိ+သံ+ဟရတာယ”ဟု ဖြတ်၍ သံ၌ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, ဒီဃပြု။ “ဝိသာဟရတာယ– အထူးထူးအပြားပြားသော အခြင်းအရာတို့ဖြင့် နေက္ခမ္မသို့ရှေးရှု ဖြစ်ခြင်းမှ စိတ်ကို ရုတ်သိမ်းထားတတ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်”ဟု ပေးပါ၊ “ဝိဝိဓေဟိ+ သံဟရတိ သင်္ခိပတီတိ ဝိသတ္တိကာ– အထူးထူးအပြားပြားသော အခြင်းအရာတို့ဖြင့် နေက္ခမ္မသို့ ရှေးရှုဖြစ်ခြင်းမှ စိတ်ကို ရုတ်သိမ်းထားတတ် (ချုံးတတ်) သောတဏှာ၊ [ဝိ+သံ+ဟရ (သံခိပနအနက်) +အ၊]”ဟု ပြု၊ ဝဏ္ဏဝိကာရနိရုတ္တိနည်းဖြင့် “ဝိသာဟရာ”ကို “ဝိသတ္တိကာ”ပြုပါ။
နောက်နည်း။ ။ “ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ”ဟူသော နောက်နည်းအလို “ဝိသံ+ဟရတာယ”ဟု ဖြတ်၍ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, ဒီဃပြုပါ၊ ဝိသသဒ္ဒါ အဆိပ်ကို ဟော၏၊ ဤ၌ သဒိသူပစာရ, ဥပမာတဒ္ဓိတ်အားဖြင့် ဒုက္ခရ၏၊ ထိုကြောင့် “ဝိသာဟရတာယ- ဒုက္ခကို ဆောင်တတ် သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်”ဟု ပေးရသည်၊ “သောဏိပထဂတံ (သွေးကြောလျှောက် လျက်) ဝိသတိ ဒေဟမီတိ ဝိသံ၊ [ဝိသ+အ၊ ပု+န၊- ဓာန်ဋီ- ၆၅၅၊] ဝိသတိ ပဝိသတိ လောဟိတာနုသာရေန သရီရေ ဗျာပတီတိ ဝိသံ၊(ဓာတွတ္ထ)၊ ဝိသံ ဝိယာတိ ဝိသံ-အဆိပ်နှင့် တူသောဒုက္ခ၊(နေတ္တိဋီ- ၁၃၃)၊ ထိုနောင် “ဝိသံ ဒုက္ခံ+ဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ- ဒုက္ခကို ဆောင်တတ်သောတဏှာ”ဟု ပြုပါ၊ ရှေ့နည်းအတိုင်း ရုပ်ပြီးစေရာ၏။ (မဟာ နိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၊ မ၊ဋီ၊၃၊၁၂၄၊ သံဋီ၊၁၊၅၀)
ဝိသပုပ္ဖတာယ ဝိသဖလတာယ။ ။ “ဝိသပုပ္ဖတာယ”ကို ကြည့်၍ “ဝိသံ+ပုပ္ဖံ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ- ဒုက္ခတည်းဟူသော အပွင့်ရှိသော”ဟု ပြု၍ “ဝိသပုပ္ဖာ”ကို ဝိသတ္တိကာပြုပါ၊ တဏှာသည် ဒုက္ခဖြစ်ကြောင်းဖြစ်သောကြောင့် တဏှာ၏ အကျိုး သည် ဒုက္ခတည်း၊ ထိုကြောင့် “ဝိသဖလတာယ”ဟု ဖွင့်သည်၊(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၀စသည်)၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၀]...
ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝိသပရိဘောဂတာယ– ဒုက္ခကိုသာ သုံးဆောင်နိုင်ခြင်း ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝိသတ္တိကာ– ကာမည်၏။ ယဿ– အကြင်မြတ်စွာ ဘုရား၏။ ဝါ– မှာ။ ကုဟိဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခုသော။ ဘဝေ– ဘဝသို့၊ [ကုဟိဉ္စီ ကုဟိဉ္စီ ကုဟိဉ္စီတိ ကုဟိဉ္စိ ဌာနံ၊ -ဇာဋီသစ်-၁၄၉၊] နေတုံ– ငှာ။ ဧဝရူပါ– သော။ သာ တဏှာ– သည်။ နတ္ထိ၊ တုမှေ– တို့သည်။ အပဒံ– သာ။ တံ ဗုဒ္ဓံ– ကို။ ကေန ပဒေန– ဖြင့်။ နေဿထ–ကြမည်နည်း? ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူနံ– ကုန်သော။ ဒေဝတာနံ– တို့၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ မာရဓီတရောပိ– တို့သည်လည်း။ တတ္ထေဝ– ၌ပင်။ ဝါ– မှပင်။ အန္တရဓာယိံသု– ကွယ်ပျောက်ကုန်ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ “မာဂဏ္ဍိယ– ယ! အဟံ– သည်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ သေမှာဒီဟိ– သလိပ်အစရှိသော အပြစ်တို့သည်။ အပလိဗုဒ္ဓေန– မနှောက်ယှက်အပ်သော၊ (မနှောင်ဖွဲ့အပ်သော)၊ သုဝဏ္ဏက္ခန္ဓသဒိသေန– ရွှေတုံးနှင့်တူသော။ အတ္တဘာဝေန– ဖြင့်။ သမန္နာဂတာ– ကုန်သော။ တိဿော– ကုန်သော။ ဣမာ မာရဓီတရော– တို့ကို။ အဒ္ဒသံ– ပြီ။ တဒါပိ– ၌လည်း။ မေထုနသ္မိံ– ၌။ ဆန္ဒော– အလိုဆန္ဒသည်။ နာဟောသိယေဝ– မဖြစ်ခဲ့သည်သာ။ တဝ– ၏။ ဓီတု– ၏။ သရီရံ– သည်။ ဗဟိဝိစိတ္တော– ပြင်ပ၌ ဆန်းကြယ်သော။ အသုစိဃဋော ဝိယ– မစင်အိုးကဲ့သို့။ ဒွတ္တိံသာကာရကုဏပပရိပူရံ– ၃၂-ပါးသော အဖို့အစု (အခြင်းအရာ) ရှိသော အပုပ်နှင့် ပြည့်နေသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၄၃ရှု၊] ဤအဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဝိသံ+ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသတ္တိကာ– ဒုက္ခတည်းဟူသော အကျိုးရှိသော”ဟု ပြု၍ “ဝိသဖလာ”ကို ဝိသတ္တိကာပြုပါ၊ ၂ပုဒ်လုံး၌ ဝိသအရ ဒုက္ခကို ယူပါ။ ဆက်ဦးအံ့– “ဝိသပုပ္ဖတာယ”ကို ဤဓမ္မ. ဋ္ဌ၌သာ တွေ့ရ၏။ မဟာနိ-၇စသော ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ “ဝိသမူလာ”ဟု ရှိ၍ ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၉၆၊ ဓမ္မဋီ-၂၅၉တို့၌ “ဝိသမူလတာယ”ဟု ရှိ၏။
ဝိသပရိဘောဂတာယ။ ။ တဏှာဖြင့် ရူပါရုံစသော ဒုက္ခကိုသာ သုံးဆောင် ခံစားနိုင်ခြင်းရှိ၏၊ နိဗ္ဗာန်ကို သုံးဆောင် ခံစားနိုင်ခြင်းမရှိ၊ ထိုကြောင့် “ဝိသပရိဘောဂတာယ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဝိသဿေဝ+ပရိဘောဂေါ ဧတာယာတိ ဝိသတ္တိကာ- ရူပါရုံစသောဒုက္ခကိုသာ သုံးဆောင်နိုင်ခြင်းရှိသောတဏှာ”ဟု ပြု၊(နေတ္တိဋီ- ၅၉)၊ “ဝိသပရိဘောဂါ”ကို ဝိသတ္တိကာပြု။
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၁]...
(ဟောတိ)၊ ဟိ– မှန်။ မမ– ၏။ ပါဒေါ– သည်။ ဝါ– ကို။ အသုစိမက္ခိတော– မစင်ဖြင့် လိမ်းကျံအပ်သည်။ သစေ ဘဝေယျ– အံ့။ အယဉ္စ– ဤမာဂဏ္ဍီသည်လည်း။ ဥမ္မာရဋ္ဌာနေ– တံခါးခုံနေရာ၌။ (သစေ) တိဋ္ဌေယျ– ရာ၏။ တထာပိ– ထိုသို့ဖြစ်ပါ သော်လည်း။ အဟံ– သည်။ အဿာ– ၏။ သရီရေ– ၌။ ပါဒေ– တို့ကို။ န ဖုသေယျံ–မထိရာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဒိသွာန၊ ပေ၊ န ဣစ္ဆေ”တိ– ၍၊ (အာဟ)၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဥဘောပိ– ကုန်သော။ ဇယမ္ပတိကာ– လင်မယားတို့သည်။ အနာဂါမိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– မာရဓီတရဝတ္ထုပြီးပြီ။
ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ, နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊ ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ, ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ
တဏှံ– တဏှာခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီးကိုလည်းကောင်း။ အရတိံ– အရတီ ခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီးကိုလည်းကောင်း။ ရဂဉ္စ– ရဂါခေါ်ဆို, မာရ်နတ်၏သမီး ကိုလည်းကောင်း။ ဒိသွာ– မြင်ရ၍။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ မေထုနသ္မိံ– မေထုန်၌၊ (မေ–ငါ၏၊) ဆန္ဒော အပိ– လိုချင်တောင့်တ, တဏှာဆန္ဒမျှသည်လည်း။ န အဟောသိ– မဖြစ်ခဲ့။ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ– ကျင်ငယ်ကျင်ကြီးတို့ဖြင့် ပြည့်နေသော။ ဣဒံ– ဤမာဂဏ္ဍီ၏ ရုပ်အဆင်းကို၊ (ဒိသွာန– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ဆန္ဒော– သည်၊) ကိမေဝ (ဘဝိဿတိ)– အဘယ်မှာလျှင် ဖြစ်ပါတော့အံ့နည်း။ နံ– ထိုမာဂဏ္ဍီကို။ ပါဒါပိ–ခြေဖြင့်သော်လည်း။ သမ္ဖုသိတုံ– ပေါင်းဖို့ဝေးဘိ, ထိရုံထိခြင်းငှာ။ န ဣစ္ဆေ–အလိုမရှိ။ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၆ရှု၊] မာရဓီတရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ– သင်္ကဿမြို့တံခါး၌။ ဗဟူ– ကုန်သော။ ဒေဝမနုဿေ– နတ်လူတို့ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ ပန– ဆက်။ ဒေသနာ– သည်။ ရာဇဂဟေ– ၌။ သမုဋ္ဌိတာ– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမယေ– ၌။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ– သည်။ ပရိဿယမောစနတ္ထေဉ္စဝ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၂]...
ဘေးရန်မှ လွတ်မြောက်ခြင်းအကျိုးငှာသာလျှင်လည်းကောင်း။ ပမာဒေန– မေ့ လျော့သဖြင့်။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ ဂလိတာနံ– လျှောကျကုန်သော။ အာဘရဏာဒီနံ–တန်ဆာအစရှိသည်တို့ကို။ ရက္ခဏတ္ထဉ္စ– စောင့်ရှောက်ခြင်းအကျိုးငှာလည်းကောင်း။ ဇာလကရဏ္ဍကံ ဇာလကရဏ္ဍကံ ဇာလကရဏ္ဍကံ– ပိုက်ကွန်ဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော ပခြုပ်ဖြင့်။ ဝါ– ကို။ ပရိက္ခိပါပေတွာ– ထက်ဝန်းကျင် ပစ်ချစေ၍။ ဝါ– ကာစေ၍။ ဂင်္ဂါယ– ၌။ ဥဒကကီဠံ– ရေကစားခြင်းကို။ ဝါ– ဖြင့်၊ [ဥဒကေ+ကီဠာ ဥဒကကီဠာ– ရေ၌ ကစားခြင်း၊] ကီဠိ– ကစားပြီ။ အထ– ၌။ ဂင်္ဂါယ– ၏။ ဥပရိတီရေ– အထက်ကမ်း၌။ ဇာတော–ဖြစ်သော။ ဝါ– ပေါက်သော။ ဧကော– သော။ ရတ္တစန္ဒနရုက္ခော– နီမြန်းသော စန္ဒကူး ပင်သည်။ ဂင်္ဂေါဒကေန– ဂင်္ဂါမြစ်ရေသည်။ ဓောတမူလော– ဆေးကြောပွတ်တိုက် အပ်သော အမြစ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပတိတွာ– လဲကျ၍။ တတ္ထ တတ္ထ ပါသာဏေသု– ထိုထိုကျောက်ဖျာပေါ်တို့၌။ သံဘိဇ္ဇမာနော– ကျိုးပဲ့ပျက်စီးလျက်၊ [“သံ-
ဇာလကရဏ္ဍကံ။ ။ ကရိုဏ်းအနက်၌ ဒုတိယာသက်၊ (တစ်နည်း) ကံအနက်၌ ဒုတိယာသက်၊ ပရိက္ခိပါပေတွာ၌ ပရိသည် သမန္တအနက်ဟော၊ “ပရိ- ထက်ဝန်းကျင်+ ခိပါပေတွာ- ပစ်ချစေ”ဟူသည် ကာစေခြင်းတည်း။ [သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာတိ ဧတ္ထ သာဏိပါကာရန္တိ ကရဏေတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ သာဏိပါကာရေန သမန္တတော ခိပါပေတွာတိ အတ္ထော၊ သာဏိပါကာရံ ဝါ သမန္တတော ပရိက္ခိပါပေတွာ (ခိပါပေတွော?)တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊- သာရတ္ထ၊၁၊၁၄၂။]
ဝိဂြိုဟ်။ ။ ဇလတိ သန္ဒတီတိ ဇလံ၊ ဇလေ+ဟိတံ ဇာလံ၊ [ဇလ+ဏ၊- ဓာန်ဋီ- ၅၂၁၊] ဇေ သီဃဂတေ မိဂေ လာတိ ဂဏှာတီတိ ဇာလံ၊ [ဇ+လာ+အ၊- ဧဋီ၊ သူစိ၊] ဇလတိ ဒိဗ္ဗတိ ဧတေနာတိ ဇာလော၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၂၈)၊ ဇာလဿ+အာကာရော ဇာလံ- ပိုက်ကွန်၏အခြင်းအရာ(ပုံသဏ္ဌာန်)၊ အာကာရကိုချေ၊ သို့မဟုတ်, ဌာနူပစာရ အားဖြင့် ပိုက်ကွန်၏အခြင်းအရာ(ပုံသဏ္ဌာန်)ကို ယူပါ၊(ဇာဋီသစ်၊၂၊၅၈)၊ ကရီယတီတိ ကရဏ္ဍော၊ [ကရ+အဏ္ဍ၊ -မောဂ်- ၇, ၅၇၊] (တစ်နည်း) ကရဍိတဗ္ဗော ဘာဇေတဗ္ဗောတိ ကရဏ္ဍော၊ [ကရဍိ ဘာဇနတ္ထေ+က၊- သီဋီသစ်၊၂၊၁၄၉၊ ကစ္စည်း- ၆၃၃၊] ကရဏ္ဍန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ တာနိ တာနိ ဝတ္ထူနိ ဧတ္ထာတိ ကရဏ္ဍော၊ [ကရဍိ ပတိဋ္ဌာယံ+က၊- ဇာဋီ သစ်- ၂, ၅၁၂၊] ကရဏ္ဍော ဧဝ ကရဏ္ဍကော၊ ဇာလေန (ဇာလာကာရေန) ကတော+ကရဏ္ဍကော ဇာလကရဏ္ဍကော- ပိုက်ကွန်အခြင်းအရာ(ပုံသဏ္ဌာန်)ဖြင့် ပြုအပ်သော ပခြုပ်။ (ဇာဋီသစ်၊၂၊၅၈)
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၃]...
ဘဇ္ဇမာနော”ဟု ရှိနေသည်မှာ ပါဌ်ပျက်တည်း၊ သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၃၈၂၌ကဲ့သို့ “သံဘိဇ္ဇမာနော”ဟု ရှိရမည်၊] ဝိပ္ပကိရိ– ဖရိုဖရဲပြန့်ကြဲပြီ။ တတော– ထိုစန္ဒကူးပင်မှ။ ဧကာ– သော။ ဃဋပ္ပမာဏာ– အိုးပမာဏရှိသော။ ဃဋိကာ– အတုံးသည်။ ပါသာဏေဟိ– တို့သည်။ ဃံသိယမာနာ– ပွတ်တိုက်အပ်သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဥဒကဦမီဟိ– ရေလှိုင်း တို့သည်။ ပေါထိယမာနာ– ရိုက်ပုတ်အပ်သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ မဋ္ဌာ– ပြေပြစ်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ အနုပုဗ္ဗေန– အားဖြင့်။ ဝုယှမာနာ– မျောလာလသော်။ သေဝါလပရိယောနဒ္ဓါ– မှော် (ရေညှိ) သည် မြှေးယှက်အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အာဂန္တွာ– ၍။ တဿ– ထိုသူဌေး၏။ ဇာလေ– ၌။ လဂ္ဂိ– ငြိပြီ။ သေဋ္ဌိ– သည်။ “ဧတံ– ဤအရာသည်။ ကိံ– ဘာနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ရုက္ခဃဋိကာ– သစ်တုံးတည်း။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ တံ– ထိုသစ်တုံးကို။ အာဟရာပေတွာ– စေ၍။ “ဧတံ– သည်။ ကိံ နာမ– အဘယ်မည်သော သစ်တုံးနည်း?” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍။ ဥပဓာရဏတ္ထံ–စူးစမ်းခြင်းငှာ။ ဝါသိကဏ္ဏေန– ပဲခွပ်ထောင့်စွန်းဖြင့်။ တစ္ဆာပေသိ– ရွေစေပြီ။ တာဝဒေဝ– ၌ပင်။ အလတ္တကဝဏ္ဏံ– ချိပ်ရည်အဆင်းနှင့်တူသော အဆင်းရှိသော။ ရတ္တစန္ဒနံ– နီသောစန္ဒကူးသည်။ ပညာယိ– ထင်ရှားလာပြီ၊ (ပေါ်လွင်လာပြီ)၊ ပန– ဆက်။ သေဋ္ဌိ– သည်။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ– မှန်ကန်သောအယူရှိသည်။ နေဝ (ဟောတိ– မဟုတ်၊) မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ– မှားသော အယူရှိသည်။ န (ဟောတိ)၊ မဇ္ဈတ္တဓာတုကော–အလယ်၌ တည်သောသဘောရှိသူ၏အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသည်၊ (ဟောတိ)၊ သော– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မယှံ– ၏။ ဂေဟေ– ၌။ ရတ္တစန္ဒနံ– သည်။ ဗဟု– ပေါများ၏။ ဣမိနာ– စန္ဒကူးဖြင့်။ ကိံ– ကို။ ကရိဿာမိ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– ကြံပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဧတံ– သည်။ အဟောသိ၊ (ကိံ)၊ “ဣမသ္မိံ လောကေ– ၌၊] မယံ– တို့သည်။ အရဟန္တော– ရဟန္တာတို့တည်း။ မယံ– တို့သည်။ အရဟန္တော– တို့တည်း။’ ဣတိ– သို့။ ဝတ္တာရော– ပြောဆိုနေသူတို့သည်။ ဗဟူ– များကုန်၏။ အဟံ– သည်။ ဧကံ– သော။ အရဟန္တမ္ပိ– ကိုလည်း။ န ပဿာမိ– မမြင်။ ဂေဟေ– ၌၊
မဇ္ဈတ္တဓာတုကော။ ။ မဇ္ဈေ+ဌိတော+အတ္တာ သဘာဝေါ ဧတဿာတိ မဇ္ဈတ္တော၊ အလယ်၌ တည်သောသဘောရှိသူ၊ နောက်ဓာတုနှင့် အရတူစေရန် ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံ၊ ထိုနောင် “မဇ္ဈတ္တော+ဓာတု ယဿာတိ မဇ္ဈတ္တဓာတုကော- အလယ်၌ တည်သောသဘောရှိသူအဖြစ်ဟူသော သဘောရှိသောသူဌေး”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၄]...
ဘမံ– ပွတ်ခုံကို။ ယောဇေတွာ– ယှဉ်စေ၍။ ဝါ– တပ်၍။ ပတ္တံ– ကို။ လိခါပေတွာ– ရွေစေ၍။ ဝါ– ရွေဘော်ထိုးစေ၍။ သိက္ကာယ– ဆိုင်း၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ဝေဠုပရမ္ပရာယ– ဝါးအဆင့်ဆင့်ဖြင့်။ သဋ္ဌိဟတ္ထမတ္တေ– အတောင်၆၀,အတိုင်းအရှည် ရှိသော။ အာကာသေ– ၌။ ဩလမ္ဗာပေတွာ– တွဲလျားဆွဲစေ၍၊] အရဟာ– သည်။ သစေ အတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဣမံ– ဤသပိတ်ကို။ အာကာသေန– ဖြင့်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဂဏှာတု– လော။’ ဣတိ– သို့။ ဝက္ခာမိ– ပြောအံ့။ ယော– သည်။ တံ– ထိုသပိတ်ကို။ ဂဟေဿတိ၊ တံ– ကို။ သပုတ္တဒါရော– သားသမီးမယားနှင့်တကွဖြစ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂမိဿာမိ– ဆည်းကပ်မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုသူဌေး သည်။ စိန္တိတနိယာမေနေဝ– ကြံစည်အပ်ပြီးသော နည်းဖြင့်သာလျှင်။ ပတ္တံ– ကို။ လိခါပေတွာ– စေ၍။ ဝေဠုပရမ္ပရာယ– ဖြင့်။ ဥဿာပေတွာ– အထက်သို့ ရောက် စေ၍။ ဝါ– အထက်သို့ မြှောက်တင်၍၊ [ဥ– အထက်သို့+သာပေတွာ (သိ+ဏာပေ+ တွာ)– ရောက်စေ၍၊] “ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဣမသ္မိံ လောကေ– ၌။ အရဟာ– သည်၊ (ဟောတိ– အံ့၊) သော– သည်။ အာကာသေန– ဖြင့်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဣမံ ပတ္တံ– ကို။ ဂဏှာတု– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။
ဆ– ကုန်သော။ သတ္ထာရော– တိတ္ထိဆရာကြီးတို့သည်။ “ဧသ– ဤသပိတ် သည်။ အမှာကံ– တို့အား။ အနုစ္ဆဝိကော– လျောက်ပတ်၏။ အမှာကမေဝ– တို့အား သာ။ နံ– ထိုသပိတ်ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝဒိံသု– ကုန်ပြီ။ သော– ထို သူဌေးသည်။ “အာကာသေန– ဖြင့်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဂဏှထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ အထ– ၌။ ဆဋ္ဌေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ နာဋပုတ္တော– နာဋ၏ သားဖြစ် သော။ နိဂဏ္ဌော– သည်။ အန္တေဝါသိကေ– တို့ကို။ ပေသေသိ– စေလွတ်ပြီ၊ (ကိံ–အဘယ်သို့ ပြော၍ စေလွှတ်သနည်း?)၊ “ဂစ္ဆထ– ကြလော။ သေဋ္ဌိံ– ကို။ ဧဝံ– သို့။ ဝဒေထ– ကုန်လော၊] အယံ– ဤသပိတ်သည်။ အမှာကံ– တို့၏။ အာစရိယဿေဝ– အားသာလျှင်။ အနုစ္ဆဝိကော– ၏။ အပ္ပမတ္တကဿ– နည်းသောအတိုင်း အရှည်ရှိသော သပိတ်ဟူသော။ ဝါ– ၏။ ကာရဏာ– ကြောင့်။ အာကာသေန– ဖြင့်။ အာဂမနံ– ကြွလာရခြင်းကို။ မာ ကရိ– နှင့်။ မေ– အား။ တံ ပတ္တံ– ကို။ ဒေဟိ ကိရ– လောတဲ့။” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍ စေလွှတ်ပြီ။ တေ– ထိုအနီးနေတပည့်
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၅]...
တို့သည်။ ဂန္တွာ၊ သေဋ္ဌိံ– ကို။ တထာ– ထိုခိုင်းသည့်အတိုင်း။ ဝဒိံသု– ကုန်ပြီ။ သေဋ္ဌိ– သည်။ “အာကာသေန– ဖြင့်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဂဏှိတုံ– ငှာ။ သမတ္ထောဝ– စွမ်းနိုင် သူသည်သာ။ ဂဏှာတု– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ နာဋပုတ္တော– သည်။ သယံ– တိုင်။ ဂန္တုကာမော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အန္တေဝါသိကာနံ– တို့အား။ သညံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဟံ– သည်။ ဧကံ– သော။ ဟတ္ထဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ပါဒဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်၍။ ဥပ္ပတိတုကာမော ဝိယ– ပျံတက် လိုသူကဲ့သို့။ ဘဝိဿာမိ– အံ့။ တုမှေ– တို့သည်။ မံ– ကို၊] အာစရိယ– ဆရာ! ကိံ– ကို။ ကရောထ– ကုန်သနည်း? ဒါရုမယပတ္တဿ– သစ်သားဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော သပိတ်ဟူသော။ ဝါ– ၏။ ကာရဏာ– ကြောင့်။ ပဋိစ္ဆန္နံ– ဖုံးထားအပ်သော။ အရဟတ္တဂုဏံ– အရဟတ္တဖိုလ်ဂုဏ်ကို။ မဟာဇနဿ– ကို။ ဝါ– အား။ မာ ဒဿယိတ္ထ– မမြင်ပါစေနှင့်။ ဝါ– မပြပါနှင့်။’ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ မံ– ၏။ ဟတ္ထေသု စ– တို့ကို လည်းကောင်း။ ပါဒေသု စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍၊ (တစ်နည်း) မံ– ကို။ ဟတ္ထေသုဝါ– တို့၌လည်းကောင်း။ ပါဒေသု စ ဝါ– တို့၌လည်းကောင်း။ ဂဟေတွာ– ၍၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၀၈ရှု၊] အာကဍ္ဎန္တာ– ဆွဲကုန်လျက်။ ဘူမိယံ– ၌။ ပါတေယျာထ– ကျစေကြလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုနာဋပုတ္တသည်။ တတ္ထ– ထို သူဌေးအိမ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သေဋ္ဌိံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟာသေဋ္ဌိ– ကြီး! အယံ ပတ္တော– သည်။ မယှံ– အား။ အနုစ္ဆဝိကော– ၏။ အညေသံ– တို့အား။ န အနုစ္ဆဝိကော– ပတ်။ တေ– အား။ အပ္ပမတ္တကဿ– ဟူသော။ ဝါ– ၏။ ကာရဏာ–ကြောင့်။ မမ– ၏။ အာကာသေ– ၌။ ဥပ္ပတနံ– ပျံတက်ရခြင်းသည်။ မာ ရုစ္စိ– မနှစ် သက်နှင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၅၂ရှု၊] မေ– အား။ ပတ္တံ– ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! အာကာသေ– ၌။ ဥပ္ပတိတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ဂဏှထ– ပါကုန်။ ဣတိ– ပြီ။ တတော– ၌။ နာဋပုတ္တော– သည်။ “တေန ဟိ– လျှင်။ အပေထ– ဖယ်ကြလော။ အပေထ– ကြလော။” ဣတိ– ပြော၍။ အန္တေဝါသိကေ– တို့ကို။ အပနေတွာ– တွန်း ဖယ်၍။ “အာကာသေ– ၌။ ဝါ– သို့။ ဥပ္ပတိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ ဧကံ– သော။ ဟတ္ထဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ပါဒဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဥက္ခိပိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ အန္တေဝါသိကာ– တို့သည်။ “အာစရိယ! ကိံ– ကြောင့်။ ဧတံ– ဤပျံတက်ခြင်းကို။ ကရောထ နာမ– ပြုကုန်ဘိသနည်း။ ဆဝဿ– ယုတ်ညံ့သော။ လာမကဿ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၆]...
ယုတ်နိမ့်သော။ ဒါရုမယပတ္တဿ– ဟူသော။ ဝါ– ၏။ ကာရဏာ– ကြောင့်။ မဟာဇနဿ– ကို။ ဝါ– အား။ ဒဿိတေန– မြင်စေအပ်သော။ ဝါ– ပြအပ်သော။ ပဋိစ္ဆန္နဂုဏေန– ဖုံးကွယ်အပ်သော အရဟတ္တဖိုလ်ဂုဏ်ဖြင့်၊ (တစ်နည်း) ပဋိစ္ဆန္နဂုဏေန– ကို။ မဟာဇနဿ– ကို။ ဝါ– အား။ ဒဿိတေန– မြင်စေခြင်းဖြင့်။ ဝါ– ပြခြင်းဖြင့်။ ကော အတ္ထော– အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း?” ဣတိ– ၍။ တံ– ၏။ ဟတ္ထပါဒေသု– တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍၊ (တစ်နည်း) တံ– ကို။ ဟတ္ထပါဒေသု– တို့၌။ ဂဟေတွာ– ၍။ အာကဍ္ဎိတွာ– ၍။ ဘူမိယံ– ၌။ ပါတေသုံ– ကျစေကုန်ပြီ။ သော– ထိုနာဋပုတ္တသည်။ သေဋ္ဌိံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟာသေဋ္ဌိ– ကြီး! ဣမေ– ဤအနီးနေတပည့် တို့သည်။ ဥပ္ပတိတုံ– ငှာ။ ဝါ– ခွင့်ကို။ န ဒေန္တိ– ကုန်။ မေ– အား။ ပတ္တံ– ကို။ ဒေဟိ–လော။” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! ဥပ္ပတိတွာ– ၍။ ဂဏှထ– ကုန်။ ဣတိ– ပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ ဆ ဒိဝသာနိ– ပတ်လုံး။ ဝါယမိတွာပိ– အားထုတ်၍လည်း။ ဝါ– သော်လည်း။ တံ ပတ္တံ– ကို။ န လဘိံသုယေဝ– ကုန်သည်သာ
သတ္တမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ စ– ၏လည်းကောင်း။ အာယသ္မတော ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇဿ စ– ၏လည်းကောင်း၊ [ပါရုပနကာလေ၌စပ်၊] “ရာဇဂဟေ– ၌။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိဿာမ– လှည့် လည်ကြစို့။” ဣတိ– ပြော၍။ ဂန္တွာ– ၍။ ဧကသ္မိံ– သော။ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ– ကျောက် ဖျာပေါ်၌။ ဌတွာ– ၍။ စီဝရံ– ကို။ ပါရုပနကာလေ– ရုံရာအခါ၌။ ဓုတ္တကာ– သေ သောက်ကြူးတို့သည်။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ဖြစ်စေကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အမ္ဘော–အမောင်တို့! ပုဗ္ဗေ– ၌။ ဆ သတ္ထာရော– တို့သည်။ လောကေ– ၌၊] မယံ– တို့သည်။ အရဟန္တာ– တို့သည်။ အမှာ– ကုန်၏။’ ဣတိ– ပြော၍။ ဝိစရိံသု– လှည့်လည်ခဲ့ကုန်ပြီ။ ပန– သို့သော်လည်း။ ပတ္တံ– ကို။ ဥဿာပေတွာ– အထက်သို့ ရောက်စေ၍။ ဝါ–အထက်သို့ မြှောက်တင်၍၊] အရဟာ– သည်။ သစေ အတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ အာကာသေန– ဖြင့်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဂဏှာတု– လော။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တဿ– သော။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော– ၏။ အဇ္ဇ– နေ့။ သတ္တမော– သော။ ဒိဝသော– တည်း။ ဧကောပိ– သည်လည်း၊] အဟံ– သည်။ အရဟာ– တည်း။’ ဣတိ– ၍။ အာကာသေ– ၌။ ဝါ– သို့။ ဥပ္ပတန္တော– ပျံတက်သူသည်။ နတ္ထိ၊ အဇ္ဇ၊ နော– တို့သည်။ လောကေ– ၌၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၇]...
အရဟန္တာနံ– တို့၏။ နတ္ထိဘာဝေါ– မရှိကုန်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဉာတော– သိအပ်ပြီ။” ဣတိ– ဖြစ်စေကုန်ပြီ။ တံ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော– သည်။ အာယသ္မန္တံ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော ဘာရဒွါဇ! တေ– သည်။ ဣမေသံ– တို့ကို။ ဝစနံ– ကို။ သုတံ– ကြားအပ် သလော? ဣမေ– တို့သည်။ ဗုဒ္ဓဿ– ၏။ သာသနံ– ကို။ ပရိဂ္ဂဏှန္တာ ဝိယ– စူး စမ်းကုန်သကဲ့သို့။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏။ တွဉ္စ– သည်လည်း။ မဟိဒ္ဓိကော– ကြီးသော တန် ခိုးရှိ၏။ မဟာနုဘာဝေါ– ကြီးသော အာနုဘော်ရှိ၏။ ဂစ္ဆ– လော။ တံ ပတ္တံ– ကို။ အာကာသေန– ဖြင့်။ ဂန္တွာ– ၍။ ဂဏှာဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ အာဝုသော မဟာမောဂ္ဂလ္လာန! တွံ၊ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ– တန်ခိုးရှိသူတို့တွင်။ အဂ္ဂေါ– အမြတ်ဆုံးတည်း။ တွံ– သည်။ ဧတံ– ကို။ ဂဏှာဟိ– လော။ တယိ– သည်။ အဂ္ဂဏှန္တေ ပန– မယူသော်ကား၊ (မယူလျှင်တော့)၊ အဟံ– သည်။ ဂဏှိဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ပြီ။ “အာဝုသော! ဂဏှ–လော။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ အာယသ္မာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော– သည်။ အဘိညာပါဒကံ– အဘိညာဉ်၏အခြေဖြစ်သော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ– ကို။ သမာပဇ္ဇိတွာ– ၍။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ တိဂါဝုတံ– ၃ဂါဝုတ်ရှိသော။ ပိဋ္ဌိပါသာဏံ– ကျောက်ဖျာကို။ ပါဒန္တေန– ခြေဖျားဖြင့်။ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော– ဖုံးအုပ်လျက်။ ဝါ– ညှပ်လျက်။ တူလပိစု တူလပိစု တူလပိစု ဝိယ–
ပိဋ္ဌိပါသာဏံ။ ။ ရေပြင်အခြင်းအရာပုံသဏ္ဌာန်အားဖြင့် တည်သောကြောင့် ကျောက်ဖျာကိုပင် “ပိဋ္ဌိပါသာဏ”ဟု ဆိုရသည်၊ ပိဋ္ဌိယာ+အာကာရော ပိဋ္ဌိ- ရေပြင် အခြင်းအရာပုံသဏ္ဌာန်၊ အာကာရပုဒ်ချေ၊ သို့မဟုတ်, ဌာနဖြစ်သော ရေပြင်၏ အမည်ကို ဌာနီဖြစ်သော ရေပြင်အခြင်းအရာပုံသဏ္ဌာန်၌ တင်စားသော ဌာနူပစာရ အားဖြင့် ပိဋ္ဌိအရ ရေပြင်အခြင်းအရာပုံသဏ္ဌာန်ကို ယူပါ၊ ထိုနောင် “ပိဋ္ဌိယာ (ပိဋ္ဌိ အာကာရေန)+ ဌိတော+ပါသာဏော ပိဋ္ဌိပါသာဏော- ရေပြင်အခြင်းအရာပုံသဏ္ဌာန် အားဖြင့် တည်သော ကျောက်ဖျာ”ဟု ဆက်ပါ၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၈၂)၊ (တစ်နည်း) ပါသာဏဿ+ပိဋ္ဌိ ပိဋ္ဌိပါသာဏော- ကျောက်ဖျာ၏ အပြင်”ဟု ပြု၊ ပါသာဏနှင့် ပိဋ္ဌိကို ရှေ့နောက်ပြန်၊ (ဝိနိစ္ဆယဋီ၊၁၊၃၉၇)၊ ဤအလို အဘေဒဘေဒူပစာရအားဖြင့် ပါသာဏနှင့် ပိဋ္ဌိကို အရမကွဲဘဲ ကွဲသကဲ့သို့ ခွဲဆိုထားသည်။
တူလပိစု။ ။ “အထ တူလော တထာ ပိစု(ဓာန်- ၄၉၄၊ အမရ- ၁၉, ၁၀၆)”ဂါထာ ထောက်၍ “တူလပိစု”ဟု တူ၌ ဒီဃဖြင့် ရှိရမည်၊ “တုလပိစု”ဟု တု၌ ရဿဖြင့် ရှိနေသည်မှာ ပါဌ်ပျက်တည်း၊ ဤဂါထာအရ တူလနှင့် ပိစုတစ်ပုဒ်ချင်းသည် လဲ,
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၈]...
လဲ (ဝါဂွမ်း) ကဲ့သို့။ အာကာသေ– ၌။ ဝါ– သို့။ ဥဋ္ဌာပေတွာ– တက်စေ၍။ ရာဇဂဟနဂရဿ– ၏။ ဥပရိ– ၌။ သတ္တက္ခတ္တုံ– ၇ကြိမ်။ အနုပရိယာယိ– အစဉ်လှည့်လည်ပြီ။ သော– ထိုကျောက်ဖျာသည်။ တိဂါဝုတပမာဏဿ– ၃ဂါဝုတ်အတိုင်းအရှည်ရှိ သော။ နဂရဿ– ၏။ ပိဓာနံ ဝိယ– အဖုံး (အမိုး) ကဲ့သို့။ ပညာယိ– ထင်ရှားပြီ။ နဂရဝါသိနော– မြို့နေသူတို့သည်။ “ပါသာဏော– သည်။ နော– တို့ကို။ အဝတ္ထရိတွာ– လွမ်းဖိ၍။ ဂဏှာတိ– ၏။” ဣတိ– တွေး၍။ ဘီတာ– ကြောက်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုပ္ပာဒီနိ– စကောအစရှိသည်တို့ကို။ မတ္ထကေ– ဦးထိပ်၌။ ကတွာ– ပြု၍၊ (ထား၍၊) တတ္ထ တတ္ထ– ထိုထိုအရပ်တို့၌။ နိလီယိံသု– ပုန်းကုန်ပြီ။ သတ္တမေ– သော။ ဝါရေ– အကြိမ်၌။ ထေရော– သည်။ ပိဋ္ဌိပါသာဏံ– ကို။ ဘိန္ဒိတွာ– ခွဲ၍။ အတ္တာနံ– ကို။ ဒဿေသိ– ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ ထေရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဘန္တေ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇ– ဇ! တဝ– ၏။ ပါသာဏံ– ကို။ ဒဠှံ– မြဲစွာ။ ကတွာ– ၍။ ဂဏှ– ယူထား ပါလော၊ (ညှပ်ထားပါလော)၊ သဗ္ဗေ– ကုန်သော။ နော– တို့ကို။ မာ နာသယိ–မဖျက်ဆီးပါနှင့်။” ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ ပါသာဏံ– ကို။ ပါဒန္တေန– ဖြင့်။ ခိပိတွာ– ပစ်ချ၍။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– လွှတ်လိုက်ပြီ။ သော– ထိုကျောက်ဖျာသည်။ ဂန္တွာ– ၍။ ယထာဌာနေယေဝ– တည်မြဲနေရာ၌သာလျှင်။ ပတိဋ္ဌာသိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ သေဋ္ဌိဿ– ၏။ ဂေဟမတ္ထကေ– အိမ်ထိပ်၌။ အဋ္ဌာသိ– တည်ပြီ။ တံ– ထိုထေရ်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ သေဋ္ဌိ– သည်။ ဥရေန– ရင်ဖြင့်။ နိပဇ္ဇိတွာ– ဝတ်၍။ “သာမိ– အရှင်! ဩတရထ– သက်ဆင်းတော်မူပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဝါ– သော်။ အာကာသတော– မှ။ ဩတိဏ္ဏံ– သက်ဆင်းတော်မူသော။ ထေရံ– ကို။ နိသီဒါပေတွာ– ၍၊ ဝါဂွမ်းကို ဟော၏၊ ထို့အတူ “တူလပိစု, ပိစုတူလော”ဟု သမာသ်တွဲလျှင်လည်း လဲ, ဝါဂွမ်းကို ဟောသည်၊ (ဓာန်ဋီ-၄၉၄)၊ ဤသို့ တူလသက်သက်, ပိစုသက်သက်က လဲ, ဝါဂွမ်းကို ဟောနိုင်ပါလျက် သမာသ်ဖြင့် “တူလပိစု”ဟု ဆိုခြင်းမှာ ပိစုသည် “ကပ္ပာသပိစု– ဝါဂွမ်း, တူလပိစု– လဲ”ဟု ၂မျိုးရှိရာ ဤ၌ တူလပိစုကို ယူစေလို၍ ဆိုသည်ဟု ကြံပါ၊ “တူလီယတိ ပမီယတီတိ တူလော၊ (တူလ+အ၊ ဓာတွတ္ထ)၊ ပိစီယတိ မဒ္ဒီယတီတိ ပိစု၊ (ပိစု မဒ္ဒနေ+ဥ)၊ တူလသင်္ခါတာ+ပိစု တူလပိစု၊ (ပါစိယော- ၃၃၆)၊ ”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) ပိစုသဒ္ဒါ အစုအနက်ဟောဟု ယူ၍ “တူလဿ+ပိစု တူလပိစု– လဲ၏ အစု”ဟု ပြုသေး၏။ (မအူပါရာနိ-၄, ၈၄)
...[စာမျက်နှာ- ၂၆၉]...
ပတ္တံ– ကို။ ဩတာရာပေတွာ– ချစေ၍။ စတုမဓုရပုဏ္ဏံ– စတုမဓူဖြင့် ပြည့်သည်ကို။ ဝါ– စတုမဓူဖြင့် ပြည့်အောင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၄၃ရှု၊] ကတွာ– ၍။ ထေရဿ– အား။ အဒါသိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ ပတ္တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိဟာရာဘိမုခေါ–ကျောင်းသို့ ရှေးရှုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပါယာသိ– သွားပြီ။ အထ– ၌။ ယေ– အကြင် သူတို့သည်။ အရညဂတာ ဝါ– တော၌ ရောက်နေကုန်သည်လည်းကောင်း။ သုညာဂါရဂတာ ဝါ– တိတ်ဆိတ်သည့်နေရာ၌ ရောက်နေကုန်သည်လည်းကောင်း၊ (ဟုတွာ)၊ အဿ– ထိုထေရ်၏။ တံ ပါဋိဟာရိယံ– ထိုတန်ခိုးပြာဋိဟာကို။ န အဒ္ဒသံသု– မမြင်လိုက်ရကုန်။ တေ– တို့သည်။ သန္နိပတိတွာ– စုဝေးရောက်လာ ၍။ ”ဘန္တေ! အမှာကမ္ပိ– တို့ကိုလည်း။ ဝါ– တို့အားလည်း။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ဒဿေဟိ– လော။” ဣတိ– ၍။ ထေရံ– သို့။ အနုဗန္ဓိံသု– အစဉ်မပြတ် ဖွဲ့စပ်ကုန်ပြီ။ ဝါ– နောက်က လိုက်ကုန်ပြီ။ သော– ထိုထေရ်သည်။ တေသံ တေသံ– ထိုထိုသူ တို့အား။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ တံ– ထိုထေရ်သို့။ အနုဗန္ဓိတွာ– ၍။ ဥန္နာဒေန္တဿ– အထက်၌ မြည်ဟိန်းစေသော။ ဝါ– ပဲ့တင်သံကို ဖြစ်စေသော။ မဟာဇနဿ– ၏။ သဒ္ဒံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”အာနန္ဒ! ဧသော– ဤအသံသည်။ ကဿ– အဘယ်သူ၏။ သဒ္ဒေါ–အသံနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန– သည်။ အာကာသေ– ၌။ ဝါ– သို့။ ဥပ္ပတိတွာ– ၍။ စန္ဒနပတ္တော– စန္ဒကူးသပိတ်ကို။ ဂဟိတော– အပ်ပြီ။ ဧသော– သည်။ တဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဝါ– က။ သဒ္ဒေါ– ပါတည်း၊ ”
ဥန္နာဒေန္တဿ။ ။ ဥဒ္ဓံ+နာဒေန္တော ဥန္နာဒေန္တော၊ ဥသဒ္ဒါ ဥဒ္ဓံအနက်, နဒ (အဗျတ္တသဒ္ဒေ- စကားလုံးမထင်ရှားသော ကြီးကျယ်သောအသံ)ဓာတ်နောင် ကာရိတ်ဏေ ပစ္စည်း, အန္တပစ္စည်းသက်၊(သုတ်မဟာဘာ- ၁၅)၊ (တစ်နည်း) “ဥဒ္ဓံ+နာဒေါ ဥန္နာဒေါ-အထက်၌ အသံ- မြင့်ကျယ်သောအသံ၊ ဥန္နာဒေတိ ဥန္နာဒံ ကရောတီတိ ဥန္နာဒေန္တော-အထက်၌ အသံကို ပြုသောလူအပေါင်း၊ (မြင့်တက်ကျယ်လောင်သောအသံကို ဖြစ်စေ သောလူအပေါင်း”ဟု ပြု၊ ဥန္နာဒဟူသော ဒုတိယန္တနာမ်ပုဒ်နောင် ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မိ (မောဂ်- ၅, ၁၂)သုတ်ဖြင့် ကရောတိအနက်၌ ဣပစ္စည်းသက်, ဣကို ဧပြု၊ [ဥန္နာဒေန္တောတိ ဥဒ္ဓံ နာဒေန္တော၊ ပဋိဃောသံ(ပဲ့တင်သံကို) ပဝတ္တေန္တော၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၉၈)၊ ဥန္နာဒယန္တောတိ နိန္နာဒံ ကရောန္တော၊(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၆၈၊ သံဋီ၊၂၊၄၇၅)]
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၀]...
ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ ဘာရဒွါဇံ– ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ “တယာ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ကတံ ကိရ– ပြုအပ်သတဲ့ဟု ကြားရသည်မှာ။ သစ္စံ– မှန်သလော။” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! သစ္စံ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “ဘာရဒွါဇ! ကသ္မာ–ကြောင့်။ တေ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ကတံ– နည်း?” ဣတိ– ၍။ ထေရံ– ကို။ ဂရဟိတွာ– ၍။ တံ ပတ္တံ– ကို။ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ– အပိုင်းငယ်အပိုင်းကြီးဖြစ်အောင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၈၈ရှု၊] ဘေဒါပေတွာ– ခွဲစေ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ အဉ္ဇနပိသနတ္ထာယ– မျက်စဉ်းနှင့် တကွ ကြိတ်ထိုက်သောဆေးအကျိုးငှာ။ ဝါ– မျက်စဉ်းအလို့ငှာ ကြိတ်အပ်သော အမှုန့်အကျိုးငှာ၊ (မျက်စဉ်းကြိတ်စရာအမှုန့်အကျိုးငှာ)၊ ဒါပေတွာ– ပေးစေ၍။ ပါဋိဟာရိယဿ– ကို။ အကရဏတ္ထာယ– မပြုခြင်းအကျိုးငှာ။ သာဝကာနံ– တို့ကို။ ဝါ– တို့အား။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညာပေသိ– အပြားအားဖြင့် သိစေတော်မူပြီ။ ဝါ–ပညတ်တော်မူပြီ။ [ပညာပေတီ ပညာပေတီ ပညာပေတီတိ ပကာရေဟိ ဇာနာပေတိ၊- မူလဋီ၊ ၁၊ ၈၉။] တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ “သမဏော ဂေါတမော– သည်။ တံ ပတ္တံ– ကို။ ဘေဒါပေတွာ– စေ၍။ ပါဋိဟာရိယဿ– ကို။ အကရဏတ္ထာယ– ငှာ။ သာဝကာနံ– တို့ကို။ ဝါ– တို့အား။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညာပေသိ ကိရ– ပြီတဲ့။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ “သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ သာဝကာ– တို့သည်။ ပညတ္တံ– သော။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ဇီဝိတဟေတုပိ– အသက်ဟူသော အကြောင်းကြောင့်လည်း။ န အတိက္ကမန္တိ– မလွန်ကျူးကုန်။ သမဏောပိ ဂေါတမော– သည်လည်း။ တံ– ထိုသိက္ခာပုဒ်ကို။ ရက္ခိဿတေဝ– စောက်ရှောက်မည်သာ။ ဣဒါနိ– ၌။ အမှေဟိ– တို့သည်။ ဩကာသော– အခွင့်ကို။ လဒ္ဓေါ– ပြီ။” ဣတိ– ပြော၍။ နဂရဝီထီသု– မြို့၏လမ်းတို့၌။ အာရောစေန္တာ– ပြောကုန်လျက်။ ဝိစရိံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “မယံ– တို့သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဂုဏံ– ကို။ ရက္ခန္တာ– ကုန်လျက်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ဒါရုမယပတ္တဿ– ဟူသော။ ဝါ– ၏။ ကာရဏာ– ကြောင့်။ အတ္တနော– ၏။ ဂုဏံ– ကို။ မဟာဇနဿ– ကို။ ဝါ– အား၊
အဉ္ဇနပိသနတ္ထာယ။ ။ အဉ္ဇတိ စက္ခုံ မက္ခေတိ အနေနာတိ အဉ္ဇနံ၊ အဉ္ဇတိ စက္ခုံ ဗျတ္တံ ကရောတီတိ ဝါ အဉ္ဇနံ၊ ပိသိတဗ္ဗန္တိ ပိသနံ၊ အဉ္ဇနေဟိ+သဒ္ဓိံ+ပိသနံ အဉ္ဇနပိသနံ၊ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၃၇၃၊ ပါစိယော- ၃၄၅)၊ (တစ်နည်း) အဉ္ဇနတ္ထာယ+ပိသနံ အဉ္ဇနပိသနံ-မျက်စဉ်းအကျိုးငှာ ကြိတ်အပ်သောအမှုန့်၊(သာရတ္ထ၊၃၊၃၁၃)၊ ဝိ- ၄, ၂၄၈၌ အဉ္ဇနု- (နူ)ပပိသနံ”ဟု ရှိ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၁]...
န ဒဿယိမှာ– မပြခဲ့ကုန်။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ သာဝကာ– တို့သည်။ ပတ္တကမတ္တဿ– သပိတ်ကလေးမျှသော။ ဝါ– ၏။ ကာရဏာ– ကြောင့်။ အတ္တနော– ၏။ ဂုဏံ– ကို။ မဟာဇနဿ– ကို။ ဝါ– အား။ ဒဿေသုံ– ကုန်ပြီ။ သမဏော ဂေါတမော– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ပဏ္ဍိတတာယ– ပညာရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ပတ္တံ– ကို။ ဘေဒါပေတွာ– ၍။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညာပေသိ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ မယံ– တို့သည်။ တေနေဝ– ထိုရဟန်းဂေါတမနှင့်သာလျှင်။ သဒ္ဓိံ၊ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။
ဗိမ္ဗိသာရော– မည်သော။ ရာဇာ– သည်။ တံ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! တုမှေဟိ– တို့သည်။ ပါဋိဟာရိယဿ– ကို။ အကရဏတ္ထာယ– ငှာ။ သာဝကာနံ– တို့ကို။ ဝါ– အား။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညတ္တံ ကိရ– ပညတ်တော်မူအပ်သတဲ့ဆို။” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! အာမ– အိမ်း။” ဣတိ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ “တုမှေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏။ ဣဒါနိ– ၌။ ကိံ– ဘာကို။ ကရိဿထ– လုပ်ကြမည်နည်း? ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! တေသု– ထိုတိတ္ထိတို့သည်။ ကရောန္တေသု– ကုန်လသော်။ ကရိဿာမိ– မည်။ ”ဣတိ– ပြီ။ တုမှေဟိ– တို့သည်။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညတ္တံ နနု– ပညတ်တော်မူထားအပ်ပြီ မဟုတ်လော? မဟာရာဇ! အဟံ– သည်။ အတ္တနော– ဖို့။ ဝါ– ၏အတွက်။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ န ပညာပေသိံ– ပြီ။ တံ– ထိုသိက္ခာပုဒ်ကို။ မမ– ၏။ သာဝကာနံ ဧဝ– တို့ဖို့သာလျှင်။ ဝါ– တို့အားသာလျှင်။ ပညတ္တံ– အပ်ပြီ။ ဘန္တေ! တုမှေ– တို့ကို။ ဌပေတွာ– ချန်ထား၍။ အညတ္ထ– (အရှင်ဘုရားတို့မှ) အခြားသော တပည့်သာဝကတို့၌။ သိက္ခာပဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ပညတ္တံ နာမ– သည်။ ဟောတိ– ဖြစ်နိုင်ပါလော? ဣတိ– ပြီ။ မဟာရာဇ! တေန ဟိ– လျှင်။ ဧတ္ထ– ဤစကားရပ်၌။ တမေဝ– ကိုပင်လျှင်။ ပဋိပုစ္ဆာမိ–ပြန်မေးမည်၊ “မဟာရာဇ! ဝိဇိတေ– တိုင်းနိုင်ငံ၌။ ဥယျာနံ– သည်။ အတ္ထိ ပန– ရှိသလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! တေ– ၏။ ဥယျာနေ– ၌။ မဟာဇနော– သည်။ အမ္ဗာဒီနိ– သရက်သီးအစရှိသည်တို့ကို။ ကိံ– ကို။ ကတ္တဗ္ဗံ– ပြုထိုက်သည်။ အဿ– ဖြစ်ရာသနည်း? [ကိမဿာတိ ကိံ ဘဝေယျ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၂]...
အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၅၉၊]။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဒဏ္ဍော– ဒဏ်သည်၊ (အဿ– ပါ၏)။” ဣတိ– ပြီ။ “တွံ ပန– သည်ကား။ ခါဒိတုံ– ငှာ။ ဝါ– ကို။ လဘသိ– ရသလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အာမ– ပါ။ မယှံ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဒဏ္ဍော– သည်။ နတ္ထိ– ပါ။ အဟံ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကံ– ကို။ ခါဒိတုံ– ငှာ။ လဘာမိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! တဝ– ၏။ တိယောဇနသတိကေ– ယူဇနာ၃၀၀,ရှိသော။ ရဇ္ဇေ– ၌။ အာဏာ– သည်။ ပဝတ္တတိ ယထာ– ကဲ့သို့၊ (တဝ– သည်၊) အတ္တနော– ၏။ ဥယျာနေ– ၌။ အမ္ဗာဒီနိ– တို့ကို။ ခါဒန္တဿ– သော်။ ဒဏ္ဍော– သည်။ နတ္ထိ ယထာ– ကဲ့သို့။ အညေသံ– တို့၏။ အတ္ထိ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ မမပိ– ၏လည်း။ စက္ကဝါဠကောဋိသတသဟဿေ– စကြာဝဠာကုဋေ ၁သိန်း၌။ အာဏာ– သည်။ ပဝတ္တတိ– ၏။ အတ္တနော– ၏။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ– ပညတ်အပ်သော သိက္ခာပုဒ်၏။ ဝါ– ကို။ အတိက္ကမော နာမ– လွန်ကြူးခြင်းမည်သည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ အညေသံ ပန– တို့၏မှာကား။ အတ္ထိ– ၏။ အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ တံ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဣဒါနိ– ၌။ နဋ္ဌာ– ပျက်စီးကုန်သည်။ အမှာ–ဖြစ်ကုန်၏။ သမဏေန ဂေါတမေန– သည်။ သာဝကာနံယေဝ– တို့ဖို့သာ။ ဝါ– တို့အားသာ။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညတ္တံ ကိရ– သတဲ့။ အတ္တနော– ဖို့။ ဝါ– အား။ န (ပညတ္တံ ကိရ)– ပညတ်အပ်သည်မဟုတ်ဘူးတဲ့။ သယမေဝ– တိုင်သာ။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကတ္တုကာမော ကိရ– သတဲ့၊ (မယံ– တို့သည်၊) ကိံ– သို့။ ကရောမ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– ၍။ မန္တယိံသု– တိုင်ပင်ကုန်ပြီ။
ရာဇာ– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ကဒါ– ၌။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿထ– ပြုတော်မူကုန်မည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! ဣတော– ဤနေ့မှ။ စတုမာသစ္စယေန– ၄လလွန်ရာအခါ၌။ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ– ဝါဆို လပြည့်နေ့၌၊ (ကရိဿာမ– ကုန်အံ့၊)” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကတ္ထ– အဘယ်အရပ်၌။ ကရိဿထ– ကုန်မည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! သာဝတ္ထိံ– ကို။ နိဿာယ– ၍၊ (ကရိဿာမ– ကုန်အံ့၊)” ဣတိ– ပြီ။ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ သတ္ထာ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ဒူရဋ္ဌာနံ– ဝေးသောအရပ်သို့။ အပဒိသိ ပန– ညွှန်ပြတော်မူပါသနည်း?” ဣတိ– ဤကား အမေးတည်း။ “ယသ္မာ– ကြောင့်။ တံ– ထိုသာဝတ္ထိမြို့သည်။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၃]...
တို့၏။ မဟာပါဋိဟာရိယကရဏဋ္ဌာနံ– ကြီးစွာသော တန်ခိုးပြာဋိဟာကို ပြုတော် မူရာနေရာတည်း။ အပိစ– သည်သာမကသေး။ မဟာဇနဿ– ၏။ သန္နိပါတနတ္ထာယပိ– စုဝေးနိုင်ခြင်းအကျိုးငှာလည်း။ ဒူရဋ္ဌာနမေဝ– ကိုသာ။ အပဒိသိ– ပြီ။” ဣတိ– ဤကား အဖြေတည်း။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ တံ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဣတော– မှ။ စတုန္နံ– ကုန်သော။ မာသာနံ– တို့၏။ အစ္စယေန– ၌။ သမဏော ဂေါတမော– သည်။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿတိ ကိရ– မည်တဲ့။ ဣဒါနိ– ၌။ တံ– ထိုရဟန်းဂေါတမကို။ အမုဉ္စိတွာဝ– မလွှတ်မူ၍သာလျှင်၊ (အလွှတ် မပေးဘဲသာလျှင်)၊ အနုဗန္ဓိဿာမ– အစဉ်လိုက်ကြမည်။ မဟာဇနော– သည်။ အမှေ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍၊] ဣဒံ– ဤအစဉ်လိုက်နေခြင်းသည်။ ကိံ– ဘာကြောင့် နည်း?’ ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိဿတိ– မည်။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုလူအပေါင်းအား။ ဝက္ခာမ– ပြောကြမည်၊ (ကိံ)၊] မယံ– တို့သည်။ သမဏေန ဂေါတမေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ–တူ။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမ– ကြမည်။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒိမှာ– ပြောခဲ့ကုန်ပြီ။ သော– ထိုရဟန်းဂေါတမသည်။ ပလာယတိ– ပြေးနေ၏။ မယံ– တို့သည်။ အဿ–အား။ ပလာယိတုံ– ငှာ။ ဝါ– ပြေးခွင့်ကို။ အဒတွာ– ၍။ အနုဗန္ဓာမ– ကုန်၏။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ရာဇဂဟေ– ၌။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ နိက္ခမိ– မူပြီ။ တိတ္ထိယာပိ– တို့သည်လည်း။ အဿ– ထိုဘုရားရှင်၏။ ပစ္ဆတောဝ– နောက်၌သာ လျှင်။ ဝါ– နောက်ကသာလျှင်။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ဘတ္တကိစ္စဋ္ဌာနေ– ဆွမ်းဘုဉ်းပေး ခြင်းကိစ္စကို ပြုရာအရပ်၌။ ဝသန္တိ– ကုန်၏။ ဝသိတဋ္ဌာနေ– နေခဲ့ရာအရပ်၌ပင်။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ ပါတရာသံ– နံနက်စာကို။ ကရောန္တိ– ကုန်၏။ တေ– ထိုတိတ္ထိတို့ သည်။ ဝါ– တို့ကို။ မနုဿေဟိ– တို့သည်။ “ဣဒံ– ဤအစဉ်တစိုက် လိုက်နေခြင်း သည်။ ကိံ– ဘာကြောင့်နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတာ– မေးအပ်ကုန်သည်၊ (သမာနာ)၊ ဟေဋ္ဌာ– ၌။ စိန္တိတနိယာမေနေဝ– ကြံစည်အပ်သော နည်းဖြင့်သာလျှင်။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ မဟာဇနောပိ– သည်လည်း။ “ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ပဿိဿာမ– ကြမည်။” ဣတိ– ကြံ၍။ အနုဗန္ဓိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ အနုပုဗ္ဗေန– အားဖြင့်။ သာဝတ္ထိံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ တိတ္ထိယာပိ– တို့သည်လည်း။ တေန– ထိုဘုရားရှင်နှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ ဂန္တွာ– ၍။ ဥပ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၄]...
ဋ္ဌာကေ– အလုပ်အကျွေးတို့ကို။ သမာဒပေတွာ– ၍။ သတသဟဿံ– ၁သိန်းကို။ လဘိတွာ– ၍။ ခဒိရထမ္ဘေဟိ– ရှားတိုင်တို့ဖြင့်။ မဏ္ဍပံ– ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ နီလုပ္ပလေဟိ– ကြာညိုပန်းတို့ဖြင့်။ ဆာဒါပေတွာ– မိုးစေ၍။ “ဣဓ– ဤနေရာ၌။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ၍။ နိသီဒိံသု– ကုန်ပြီ။ ပသေနဒိ–မည်သော။ ကောသလော– ကောသလတိုင်း၏ အရှင်ဖြစ်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၄၂ရှု၊] ရာဇာ– သည်။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! တိတ္ထိယေဟိ– တို့သည်။ မဏ္ဍပေါ– ကို။ ကာရိတော– ဆောက်လုပ်စေအပ်ပြီ။ အဟမ္ပိ– သည် လည်း။ တုမှာကံ– တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ မဏ္ဍပံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! အလံ– တော်ပြီ။ မယှံ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ မဏ္ဍပကာရကော– မဏ္ဍပ်ကို ဆောက်လုပ်မည့်သူသည်။ အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မံ– ကို။ ဌပေတွာ– ချန်ထား၍။ အညော– တပည့်တော်မှ အခြားသော။ ကော– သည်။ ကာတုံ– ငှာ။ သက္ခိဿတိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝရာဇာ– စတုမဟာ, တာဝတိံသာနတ်တို့၏ မင်းဖြစ်သော။ သက္ကော– သည်၊ (ကာတုံ– ငှာ။ သက္ခိဿတိ– မည်၊)” ဣတိ– ပြီ “ဘန္တေ! ကဟံ– ၌။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿထ ပန– ပြုတော်မူကြမည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ! ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ– ကဏ္ဍမ္ဗသရက်ပင်၏ အနီး၌၊ (ကရိဿာမ)။” ဣတိ– ပြီ။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ “အမ္ဗရုက္ခမူလေ– ၌။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿတိ ကိရ– မည်တဲ့။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ ဥပဋ္ဌာကာနံ– တို့အား။ အာရောစေတွာ– ၍။ ယောဇနဗ္ဘန္တရေ– ၁ယူဇနာ၏ အတွင်းဖြစ်သော။ ဌာနေ– ၌။ အန္တမသော– အားဖြင့်။ တဒဟုဇာတမ္ပိ– ထိုနေ့၌ ပေါက်သည်လည်း ဖြစ်သော။ အမ္ဗပေါတကံ– သရက်ပင်ငယ်ကို။ ဥပ္ပာဋေတွာ– နုတ်စေ၍။ အရညေ– ၌။ ခိပါပေသုံ– ပစ်စေကုန်ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ အာသာဠှိပုဏ္ဏမဒိဝသေ– ဝါဆိုလပြည့်နေ့၌။ အန္တောနဂရံ– သို့။ ပါဝိသိ– ပြီ။ ရညောပိ– ၏လည်း။ ဥယျာနပါလော– ဥယျာဉ်ကို စောင့်ရှောက် သော၊ (ဥယျာဉ်စောင့်ဖြစ်သော)၊ ကဏ္ဍော နာမ– ကဏ္ဍမည်သူသည်။ ဧကံ– သော။ ပိင်္ဂလကိပိလ္လိကေဟိ– ကြောင်သောအဆင်းရှိသော ပုရွက်ဆိပ်တို့သည်၊
ပိင်္ဂလကိပိလ္လိကေဟိ။ ။ ကိမိဘာဝေန ခုဒ္ဒကပါဏဘာဝေန လန္တိ ဂဏှန္တိ ဝါ-
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၅]...
ခါချဉ်ကောင်တို့သည်။ ကတပတ္တပုဋဿ– ပြုလုပ်အပ်သော သစ်ရွက်ထုပ်၏။ ဝါ–ပြုလုပ်အပ်သောအုံ၏၊ [ပတ္တေန+ကတော+ပုဋော ပတ္တပုဋော– သစ်ရွက်ဖြင့် ပြု အပ်သော အထုပ်၊ (ပါစိယော- ၁၈၅)၊ ကတော+ပတ္တပုဋော ကတပတ္တပုဋော– ပြုအပ် သော သစ်ရွက်ထုပ်၊] အန္တရေ– အတွင်း၌။ မဟန္တံ– သော။ အမ္ဗပက္ကံ– မှည့်နေသော သရက်သီးကို။ ဝါ– သရက်သီးမှည့်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ တဿ– ထိုသရက်သီးမှည့်၏။ ဂန္ဓရသလောဘေန– အနံ့အရသာ၌ တပ်မက်သော လောဘကြောင့်။ သမ္ပတန္တေ– ထက်ဝန်းကျင် ပျံသန်းနေကုန်သော။ ဝါယသေ– ကျီးတို့ကို။ ပလာပေတွာ– ပြေးစေ၍။ ရညော– ၏။ ခါဒနတ္ထာယ– ငှာ။ အာဒါယ– ၍။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရာဇာ– သည်။ ဣမံ အမ္ဗံ– ကို။ ခါဒိတွာ– ၍။ မယှံ– အား။ အဋ္ဌ ဝါ– ၈ကျပ်သော်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ သောဠသ ဝါ– ၁၆ကျပ်သော်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ ကဟာပဏေ– ငွေအသပြာတို့ကို။ ဒဒေယျ– ရာ၏။ တံ– ထိုငွေသည်။ မေ– ၏။ ဧကတ္တဘာဝေပိ– တစ်ခုသော ဘဝ၌ သော်လည်း။ ဝါ– တစ်ဘဝ၌သော်လည်း။ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ– အသက်၏ ဖြစ်ခြင်းငှာ။ ဝါ– အသက်မွေးခြင်းငှာ။ နာလံ (န+အလံ)– မစွမ်းနိုင်၊ (မလောက်ငှ)၊ ပန– ဆက်။ အဟံ– သည်။ သတ္ထု– အား။ ဣမံ– ကို။ သစေ ဒဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ အဝဿံပဝတ္တန္တီတိ ကိပိလ္လိကာ၊ [ကိမိ+လာ+ဏွု၊ မကို ပပြု, လဒွေဘော်၊] (တစ်နည်း) ကံ အတ္တာနံ ပိလန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ခိပန္တီတိ ကိပိလ္လိကာ၊ [က+ပိလ+ဏွု၊ က၏ အ,ကို ဣပြု, လဒွေဘော်၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၄၃၃၊] (တစ်နည်း) ကုံ ပထဝိံ ပိလန္တိ အဒန္တိ ဘက္ခန္တီတိ ကိပိလ္လိကာ၊ [ကု+ပိလ+ဏွု၊ ကု၏ ဥကို ဣပြု, လဒွေဘော်၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၂၇၊] (တစ်နည်း) ကိမိနောယေဝ+ပိလ္လိကာ ပေါတကာ ကိပိလ္လိကာ– ပိုးငယ်များ၊ (တစ်နည်း) ကိမီနံ ကိမီသု ဝါ+ပိလ္လိကာ ကိပိလ္လိကာ– ပိုးတို့တွင် ငယ်သောပိုးများ၊ [ကိမိ+ ပိလ္လိက၊ မိကိုချေ၊ ပိလ္လိကသဒ္ဒါ ပေါတက၏ပရိယာယ်၊ သို့မဟုတ်, ပေါတကအနက် ဟော၊ -ပါစိယော-၂၅၆၊] (တစ်နည်း) ကိဉ္စိ သတ္တံ ပိလန္တီတိ ကိပိလ္လိကာ၊ [ကိံ+ပိလပီဠနေ+ဏွု၊၊ -ကင်္ခါယော-၂, ၂၄၁၊] ပိင်္ဂလာ+ကိပိလ္လိကာ ပိင်္ဂလကိပိလ္လိကာ– ကြောင် သောအဆင်းရှိသော ပုရွက်ဆိပ်တို့
ဝါယသေ။ ။ ဝယန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝါယသာ၊ [ဝယ+အသဏ်၊ -မောဂ်- ၇, ၂၁၈၊ (တစ် နည်း) ဝယန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝယာ၊ ဝယာ ဧဝ ဝါယသာ၊ [ဝယ+ဏ၊ သ,လာ၊(ထောမ၊ ဓာန်ဋီ- ၆၃၈)၊ နောက်နည်းအလို ဝယသဒ္ဒါ ကျီးငှက်ကို ဟောသည်ဟု မှတ်ယူရမည်။
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၆]...
မချွတ်ဧကန်။ တံ– ထိုပေးလှူခြင်းသည်။ မေ– ၏။ ဒီဃကာလံ– ရှည်စွာသော ကာလပတ်လုံး။ ဟိတာဝဟံ– အကျိုးစီးပွားကို ဆောင်သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုကဏ္ဍသည်။ တံ အမ္ဗပက္ကံ– ကို။ သတ္ထု– သို့။ ဥပနာမေသိ–ကပ်၍ ညွတ်စေပြီ၊ (တစ်နည်း) သတ္ထု– ၏။ ဥပနာမေသိ– အနီးသို့ ညွတ်စေပြီ၊ (တစ်နည်း) သတ္ထု– အား။ ဥပနာမေသိ– ဆက်ကပ်ပြီ၊ [ရှေ့၂နည်း သဒ္ဒတ္ထ၊ နောက် နည်း ဝေါဟာရတ္ထ၊ -ပါစိယော-၇၃၊ သုတ်မဟာဘာ-၂, ၄၃၇၊] သတ္ထာ– သည်။ အာနန္ဒတ္ထေရံ– ကို။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ ထေရော– သည်။ အဿ– ထိုဘုရား ရှင်၏။ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယံ– နတ်မင်းကြီး၄-ပါးတို့သည် ပေးလှူအပ်သော။ ပတ္တံ– ကို။ နီဟရိတွာ– ၍။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဌပေသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ပတ္တံ– ကို။ ဥပနာမေတွာ– အနီးသို့ ညွတ်စေ၍။ အမ္ဗပက္ကံ– ကို။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ– ခံယူတော်မူ၍။ တတ္ထေဝ– ထိုနေရာ၌ပင်။ နိသီဒနာကာရံ– ထိုင်တော်မူခြင်းအခြင်းအရာကို၊ (ထိုင်တော်မူ ပုံအခြင်းအရာကို)၊ ဒဿေသိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ စီဝရံ– ကို။ ပညာပေတွာ– ခင်း၍။ အဒါသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ တသ္မိံ– ထိုမြတ်စွာဘုရားသည်။ နိသိန္နေ– သော်။ အဿ– ထိုဘုရားရှင်အား။ ထေရော– သည်။ ပါနီယံ– ကို။ ပရိဿာဝေတွာ– စစ်၍။ [“ပရိဿာဝေတွာ– ထက်ဝန်းကျင် ယိုစီးစေ၍။ ဝါ– စင်ကြယ်စွာ ဖြစ်စေ၍၊ ”ဟု သဒ္ဒတ္ထ” ပေးပါ၊၊ -စူဘာ-၁၅၀၊ ပါစိယော-၄၅၇၊] အမ္ဗပက္ကံ– ကို။ မဒ္ဒိတွာ– နယ်၍။ ပါနကံ–သောက်ဖွယ်ဖျော်ရည်ကို။ ကတွာ– ၍။ အဒါသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အမ္ဗပါနကံ–သရက်သီးဖျော်ရည်ကို။ ပိဝိတွာ– ၍။ ကဏ္ဍံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဣမံ အမ္ဗဋ္ဌိံ– ဤသရက်သီးစေ့ကို။ ဣဓေဝ– ၌ပင်။ ပံသုံ– မြေကြီးကို။ ဝိယူဟိတွာ– ယက်၍။ ရောပေဟိ– ပေါက်စေလော၊ (စိုက်ပျိုးလော၊)” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုကဏ္ဍသည်။ တထာ– ထိုမိန့်တော်သည့်အတိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ထို သရက်သီးစေ့၏။ ဥပရိ– အထက်၌။ ဟတ္ထံ– ကို။ ဓောဝိ– ဆေးတော်မူပြီ။ ဟတ္ထေ– ကို။ ဓောဝိတမတ္တေယေဝ– ဆေးအပ်ခါမျှဖြစ်လသော်သာ၊ (ဆေးပြီးလျှင် ပြီးချင်း)၊ နင်္ဂလသီသမတ္တက္ခန္ဓော– ထွန်တုံးဦးပမာဏရှိသော ပင်စည်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဥဗ္ဗေဓေန– အစောက်အားဖြင့်၊ (အမြင့်အားဖြင့်၊) ပဏ္ဏာသဟတ္ထော– အတောင် ၅၀,ရှိသော။ အမ္ဗရုက္ခော– သရက်ပင်သည်။ ဥဋ္ဌဟိ– ဖြစ်ပေါ်လာပြီ။ စတူသု– ကုန်သော။ ဒိသာသု– တို့၌။ ဧကေကာ– တစ်ကိုင်းတစ်ကိုင်းလည်းကောင်း။ ဥဒ္ဓံ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၇]...
အထက်၌။ ဧကာ– တစ်ကိုင်းလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ပဉ္စ– ကုန်သော။ မဟာဿာခါ– အကိုင်းကြီးတို့သည်။ ပဏ္ဏာသဟတ္ထာ– အတောင်၅၀,ရှိကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုသရက်ပင်သည်။ တာဝဒေဝ– ထိုခဏ၌ပင်။ ပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နော– ထက်ဝန်းကျင်ဖုံးလွှမ်းအပ်သော အပွင့်အသီးရှိသည်။ ဝါ– အပွင့်အသီး တို့သည် ဖုံးလွှမ်းအပ်သည်၊) ဟုတွာ၊ ဧကေကသ္မိံ– တစ်ခုတစ်ခုသော။ ဌာနေ– ၌။ ပရိပက္ကအမ္ဗပိဏ္ဍိဓရော– မှည့်သောသရက်ခိုင်ကို ဆောင်သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ပစ္ဆတော– ၌။ ဝါ– က။ အာဂစ္ဆန္တာ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အမ္ဗပက္ကာနိ– တို့ကို။ ခါဒန္တာ ဧဝ– ကုန်လျက်သာ။ အာဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ဧဝရူပေါ– သော။ အမ္ဗရုက္ခော– သည်။ ဥဋ္ဌိတော ကိရ– ပေါက်လာသတဲ့။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ “နံ– ထိုသရက်ပင်ကို။ ကောစိ– သည်။ မာ ဆိန္ဒိ– မဖြတ်စေနှင့်။” ဣတိ– ၍။ အာရက္ခံ– ကို။ ဌပေသိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ သော– ထိုသရက်ပင်ကို။ ကဏ္ဍေန– ကဏ္ဍ သည်။ ရောပိတတ္တာ– ပေါက်စေအပ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ (စိုက်အပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်၊) ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခောတွေဝ– ကဏ္ဍသရက်ပင်ဟူ၍သာ။ ပညာယိ–ပြီ။ ဓုတ္တကာပိ– တို့သည်လည်း။ အမ္ဗပက္ကာနိ– တို့ကို။ ခါဒိတွာ– ၍။ “ဟရေ ဒုဋ္ဌတိတ္ထိယာ– ဟယ်...ပျက်စီးသော တိတ္ထိတို့!] သမဏော ဂေါတမော– သည်။ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ– ၌။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿတိ ကိရ– တဲ့။’ ဣတိ– ပြော၍။ တုမှေဟိ– တို့သည်။ ယောဇနဗ္ဘန္တရေ– ၁ယူဇနာအတွင်း၌။ တဒဟုဇာတာပိ– ကုန်သော။ အမ္ဗပေါတကာ– တို့ကို။ ဥပ္ပာဋာပိတာ– အထက်၌ ဖြစ်စေအပ်ကုန်ပြီ။ ဝါ– နုတ်စေအပ်ကုန်ပြီ။ အယံ– ဤသရက်ပင်သည်။ ကဏ္ဍမ္ဗော နာမ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တေ– ထိုတိတ္ထိတို့ကို။ ဥစ္ဆိဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌီဟိ– စားကြွင်းဖြစ်သော သရက် စေ့တို့ဖြင့်။ ပဟရိံသု– ပစ်ခတ်ကုန်ပြီ။ သက္ကော– သည်။ ဝါတဝလာဟကံ ဝါတဝလာဟကံ ဝါတဝလာဟကံ– လေကို
ဥစ္ဆိဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌီဟိ။ ။ အဝသိဿန္တေတိ ဥစ္ဆိဋ္ဌာနိ- စွန့်ပစ်အပ်သော သရက်စေ့များ၊ [အဝ+သိသ(အသဗ္ဗယုဇ္ဇန- အလုံးစုံမယှဉ်ခြင်း- ကြွင်းကျန်ခြင်း)+တ၊ အဝကို ဩပြု, ဩကို ဥပြု၊ ဓာတ်အစသကို ဆပြု၊ စ်ဒွေဘော်လာ, ဓာတွန်သ်နှင့်တကွ တပစ္စည်းကို ဋ္ဌပြု၊ -ဇာဋီသစ်- ၃, ၂၆၁၊ ဓာတွတ္ထ၊] ထိုနောင် “ဥစ္ဆိဋ္ဌာနိ စ+တာနိ+အမ္ဗဋ္ဌီနိ စာတိ ဥစ္ဆိဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌီနိ- စွန့်ပစ်အပ်သော သရက်စေ့တို့”ဟု ဆက်ပါ။
ဝါတဝလာဟကံ။ ။ (၁) သီတဝလာဟက(အအေးကို ဖြစ်စေသောနတ်သား),
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၈]...
ပြုလုပ်ဆောင်ကြဉ်းတတ်သော။ ဒေဝပုတ္တံ– ကို။ [ဝါတဝလာဟကံ ဒေဝပုတ္တံ–လေနတ်သားကို၊] အာဏာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တိတ္ထိယာနံ– တို့၏။ မဏ္ဍပံ– ကို။ ဝါတေဟိ– တို့ဖြင့်။ ဥပ္ပာဋေတွာ– အထက်သို့ တက်စေ၍။ ဝါ– နှုတ်၍။ ဥက္ကာရဘူမိယံ– မစင်စွန့်ရာအရပ်၌။ ခိပါပေဟိ– ကျစေလော။ ဝါ– ပစ်ချလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ တထာ– ထိုစေခိုင်းသည့်အတိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ သူရိယမ္ပိ– နေ ဗိမာန်ရှိသော၊ [သူရိယဝိမာနသင်္ခါတော သူရိယော+အဿ အတ္ထီတိ သူရိယော၊ [သူရိယ+ဏ၊၊ -နီတိသုတ္တ-၂၄၄၊] သူရိယောတိ သူရိယဝိမာနဝါသီ ဒေဝပုတ္တော၊- သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၀၀၊] ဒေဝပုတ္တံပိ– ကိုလည်း။ အာဏာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သူရိယမဏ္ဍလံ– (၂) ဥဏှဝလာဟက (အပူကို ဖြစ်စေသောနတ်သား) , (၃) အဗ္ဘဝလာဟက (မိုးတိမ်ကို ဖြစ်စေသောနတ်သား) , (၄) ဝါတဝလာဟက (လေကို ဖြစ်စေသောနတ်သား- လေနတ် သား) , (၅) ဝဿဝလာဟက (မိုးကို ဖြစ်စေသောနတ်သား- မိုးနတ်သား) ဟု ဝလာဟက နတ်၅မျိုး ရှိ၏၊ (သံ– ၂, ၂၁၄)၊ ဤ၌ ဝါတဝလာဟက (လေကို ဖြစ်စေသောနတ်သား- လေနတ်သား) ကို ယူရသည်၊ ထိုနတ်သားများ၏ အေးစေလိုသောစိတ်စသည် ဖြစ်လျှင် ဖြစ်ချင်း အေးခြင်း, ပူခြင်း, မိုးတိမ်တောင်များဖြစ်ထွန်းခြင်း, လေတိုက်ခြင်း, မိုးရွာခြင်း များ ဖြစ်ပေါ်လာသည်၊ (အံဋီ၊ ၂၊ ၃၀)၊ “လောကံ ဝါလေန္တော သံဝရန္တော ဆာဒေန္တော အဟတိ ပရိယေသတီတိ ဝလာဟကော၊ [ဝါလေန္တ+အဟိ+ဏွု၊ ဝါလေန္တကို ဝလပြု၊ (တစ်နည်း) ဝလ+အဟိ+ဏွု၊] ဝါတဿ+ကရဏော+ဝလာဟကော ဝါတဝလာဟကော– လေကို ပြုလုပ်ဆောင်ကြဉ်းတတ်သော နတ်သား- လေနတ်သား၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂, ၃၂၁၊ သံဋီ၊ ၂၊ ၂၇၇)၊ (တစ်နည်း) ဝါတဿ+သမုဋ္ဌာပကော+ဝလာဟကော ဝါတဝလာဟကော– လေကို ဖြစ်စေတတ်သောနတ်သား”ဟု ပြုပါ။
ဥက္ကာရဘူမိယံ။ ။ အဝက(ကိ)ရီယတေတိ ဥက္ကာရော၊ [အဝ+ကိရ+ဏ၊ အဝကို ဩပြု, ကိ၏ ဣကို အာပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၂၇၅၊ သူစိ၊ ဇာဋီသစ်- ၃, ၃၁၉၊] (တစ်နည်း) ဥစီယတိ ဩသဇ္ဇိယတီတိ ဥက္ကာရော၊[ဥစ ဩသဇ္ဇနေ+အာရ၊ စကို ကပြု, က်ဒွေဘော် လာ၊ -ဇာဋီသစ်- ၃, ၃၁၉၊] ဥက္ကာရံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥက္ကာရော၊ ကရဏကိုချေ၊ ဥက္ကာရော စ+သော+ဘူမိတိ ဥက္ကာရဘူမိ- မစင်ကျင်ကြီးစွန့်ခြင်းကို ပြုရာအရပ်၊ (တစ်နည်း) ဥက္ကာရဿ+ဘူမိ ဥက္ကာရဘူမိ- ကျင်ကြီး၏ ဖြစ်တည်ရာအရပ်၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၆)၊ တစ်နည်း- ဥက္ကာရံ ခိပန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥက္ကာရော၊ ခိပနကိုချေ၊ ဥက္ကာရော စ+ သော+ဘူမိ စာတိ ဥက္ကာရဘူမိ- မစင်ကျင်ကြီးကို စွန့်ချရာအရပ်။(ဇာဋီသစ်၊၂၊၂၅၇)
...[စာမျက်နှာ- ၂၇၉]...
နေဝန်းကို။ နိကဍ္ဎန္တော– ဆွဲငင်လျက်။ တာပေဟိ– ပူစေလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုနေနတ်သားသည်။ တထာ– တိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ ပုန– ဖန်။ ဝါတဝလာဟကံ– ကို။ အာဏာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဝါတမဏ္ဍလံ– လေဝန်းကို။ ဝါ– လေဗွေကို။ ဥဋ္ဌာပေန္တော– ဖြစ်ပေါ်စေလျက်။ ယာဟိ– သွားလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုလေနတ် သားသည်။ တထာ– တိုင်း။ ကရောန္တော– သော်။ တိတ္ထိယာနံ– တို့၏။ ပဂ္ဃရိတသေဒသရီရေ– ယိုစီးသော ချွေးရှိသောကိုယ်၌။ ရဇောဝဋ္ဋိယာ– မြူမှုန်လုံးသည်။ ဝါ– ဖုံလုံးသည်။ ဩကိရိ– ဖြန့်ကြဲပြီ။ တေ– ထိုတိတ္ထိတို့သည်။ တမ္ဗမတ္တိကသဒိသာ–နီသောမြေနှင့် တူကုန်သည်။ ဝါ– မြေနီနှင့် တူကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ဝဿဝလာဟကမ္ပိ– မိုးကို ဖြစ်စေတတ်သောနတ်သားကိုလည်း။ ဝါ– မိုးနတ်သားကို လည်း။ အာဏာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟန္တာနိ– ကုန်သော။ ဗိန္ဒူနိ– မိုးရေပေါက်တို့ကို။ ပါတေဟိ– ကျစေလော။ ဝါ– ရွာချလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုမိုးနတ်သားသည်။ တထာ– တိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နေသံ– ထိုတိတ္ထိတို့၏။ ကာယော– သည်။ ကဗရဂါဝိသဒိသော– ပြောက်ကျားသောနွားမနှင့် တူသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တေ နိဂဏ္ဌာ– တို့သည်။ လဇ္ဇမာနာ– ရှက်ကုန်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ– မျက်မှောက်အရပ်,မျက်မှောက်အရပ်ဖြင့်သာလျှင်။ ဝါ– မျက်နှာချင်းဆိုင် အရပ် မျက်နှာချင်းဆိုင်အရပ်ဖြင့်သာလျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၂၇ရှု၊] ပလာယိံသု– ပြေးကုန်ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ ပလာယန္တေသု– ကုန်လသော်။ ပုရာဏကဿပဿ– ၏။ ဥပဋ္ဌာကော– ဖြစ်သော။ ဧကော– သော။ ကဿကော– လယ်သမားသည်။ “ဣဒါနိ– ၌။ မေ– ၏။ အယျာနံ– တို့၏။ ပါဋိဟာရိယကရဏဝေလာ– တန်ခိုးပြာဋိဟာ ကို ပြုရာအချိန်တည်း။ ဂန္တွာ– ၍။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ပဿိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဂေါဏေ– တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– လွှတ်၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ အာဘတံ–ဆောင်ယူအပ်သော။ ယာဂုကုဋေဉ္စဝ– ယာဂုအိုးကိုလည်းကောင်း။ ယောတ္တကဉ္စ–ကြိုးကိုလည်းကောင်း။ ဂဟေတွာ– ၍။ အာဂစ္ဆန္တော– သော်။ ပုရာဏံ– ပုရာဏ ကဿပကို။ တထာ– ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်။ ပလာယန္တံ– ပြေးနေသည်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဘန္တေ! အဇ္ဇ– နေ့၊] အယျာနံ– တို့၏။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ပဿိဿာမိ–အံ့။’ ဣတိ– ၍။ အာဂစ္ဆာမိ– ၏။ တုမှေ– တို့သည်။ ကဟံ– သို့။ ဂစ္ဆထ– သွားကြ မည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ တေ– အား။ ပါဋိဟာရိယေန– ဖြင့်။ ကိံ– နည်း။ ဣမံ ကုဋဉ္စ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၀]...
ကိုလည်းကောင်း၊ (ဣမံ) ယောတ္တဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဒေဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုပုရာဏကဿပသည်။ တေန– ထိုလယ်သမားသည်။ ဒိန္နံ– သော။ ကုဋဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ယောတ္တဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ အာဒါယ– ၍။ နဒီတီရံ–မြစ်ကမ်းသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ကုဋံ– အိုးကို။ ယောတ္တေန– ကြိုးဖြင့်။ အတ္တနော– ၏။ ဂီဝါယ– ၌။ ဗန္ဓိတွာ– ဖွဲ့ချည်၍။ လဇ္ဇန္တော– ရှက်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်၊) ကိဉ္စိ– ကို။ အကထေတွာ– ၍။ ရဟဒေ– မြစ်ထဲ၌၊ [“နဒီတီရံ”ကို ထောက်၍ ရဟဒသဒ္ဒါ မြစ်အနက်ဟော၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၁၂၃ရှု၊] ပတိတွာ– ခုန်ချ၍။ ဥဒကပုဗ္ဗုဠေ– ရေပူပေါင်း ကို။ ဝါ– ရေပွက်ကို။ ဥဋ္ဌာပေန္တော– ဖြစ်ပေါ်စေလျက်။ ကာလံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ အဝီစိမှိ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။
သက္ကော– သည်။ အာကာသေ– ၌။ ရတနစင်္ကမံ– ရတနာစင်္ကြံကို၊ [ရတနေဟိ+ နိပ္ဖန္နော ပကတော ဝါ+စင်္ကမော ရတနစင်္ကမော– ရတနာတို့ဖြင့် ပြီးသော (ပြုအပ် သော) စင်္ကြံ၊] မာပေသိ– ဖန်ဆင်းပြီ။ တဿ– ထိုရတနာစင်္ကြံ၏။ ဧကာ– သော။ ကောဋိ– အစွန်းသည်။ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ– အရှေ့စကြာဝဠာနှုတ်ခမ်းရစ် (အနားရစ်) ၌။ အဟောသိ– ပြီ။ ဧကာ– သည်။ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ– အနောက် စကြာဝဠာနှုတ်ခမ်းရစ်၌၊ (အဟောသိ)၊ သတ္ထာ– သည်။ ဆတ္တိံသယောဇနိကာယ– ၃၆ယူဇနာရှိသော။ ပရိသာယ– သည်။ သန္နိပတိတာယ– စုဝေးရောက်ရှိ လသော်။ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ– အရိပ်၏ တိုးပွားရာ ညနေချမ်းအခါ၌။ ဝါ– တိုး ပွားသောအရိပ်ရှိရာ ညနေချမ်းအခါ၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၅၆ရှု၊] “ဣဒါနိ– ၌။ ပါဋိဟာရိယကရဏဝေလာ– တန်ခိုးပြာဋိဟာကို ပြုရာအခါတည်း။” ဣတိ– ဤသို့ သိတော်မူ၍။ ဂန္ဓကုဋိတော– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပမုခေ– မုခ်ဝ (မုခ်ဦး) ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုဘုရားရှင်ကို။ ဃရဏီ နာမ– ဃရဏီမည်သော။ ဣဒ္ဓိမန္တီ–တန်ခိုးရှိသော။ ဧကာ– သော။ အနာဂါမိဥပါသိကာ– အနာဂါမ်ဖြစ်သော ဥပါ သိကာမသည်။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! မာဒိသာယ– တပည့်တော်ကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဓီတရိ– သမီးတော်သည်။ ဝိဇ္ဇမာနာယ– ထင်ရှားရှိနေလသော်။ ဝါ–ကြောင့်။ တုမှာကံ– တို့၏။ ကိလမနကိစ္စံ– ပင်ပန်းခြင်းကိစ္စသည်၊ (ပင်ပန်းဖွယ် ကိစ္စသည်)၊ နတ္ထိ၊ အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၁၉ရှု၊] ကရိ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၁]...
ဿာမိ– ပါမည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဃရဏီ– ဏီ! တွံ– သည်။ ကထံ– လျှင်။ ကရိဿသိ– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧကသ္မိံ– သော။ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ– စကြာ ဝဠာတိုက်ခန်း၌။ မဟာပထဝိံ– မြေကြီးကို။ ဥဒကံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဥဒကသကုဏိကာ ဝိယ– ရေ၌ လှည့်လည်သွားလာသော ရေကြက်မကဲ့သို့။ နိမုဇ္ဇိတွာ– ငုတ်လျှိုးပြီး၍။ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ– ၌။ အတ္တာနံ– ကို။ ဒဿေဿာမိ– ပါမည်။ တထာ– တူ။ ပစ္ဆိမဥတ္တရဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ– အနောက်စကြာဝဠာ နှုတ် ခမ်းရစ်, မြောက်စကြာဝဠာနှုတ်ခမ်းရစ်, တောင်စကြာဝဠာနှုတ်ခမ်းရစ်၌၊ (အတ္တာနံ– ကို။ ဒဿေဿာမိ– ပါမည်၊) တထာ– တူ။ မဇ္ဈေ– အရှေ့, အနောက် တောင်, မြောက်စကြာဝဠာတို့၏ အလယ်၌၊ (အတ္တာနံ ဒဿောမိ– ၏၊)” မဟာဇနော– သည်။ မံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဧသာ– သည်။ ကာ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ ဝက္ခတိ– ပြောလိမ့်မည်၊ (ကိံ)၊ “ဧသာ– သည်။ ဃရဏီ နာမ– ၏။ တာဝ– စွာ။ အယံ– ဤတန်ခိုးအာနုဘော်သည်။ ဧကိဿာ– သော။ ဣတ္ထိယာ– ၏။ အာနုဘာဝေါ– တန်ခိုးအာနုဘော်တည်း။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ပန– ဘုရားရှင်၏ တန်ခိုးအာနု ဘော်သည်ကား။ ကီဒိသော– သည်။ ဘဝိဿတိ– နည်း?” ဣတိ– ဤသို့ ပြော လိမ့်မည်။ ဧဝံ– လျှင်။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ တုမှေ– တို့ကို။ အဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ ပလာယိဿန္တိ– ပြေးကြလိမ့်မည်။ ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ နံ– ထိုဃရ ဏီကို။ “ဃရဏီ! တေ– ၏။ ဧဝရူပံ– သော။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထဘာဝံ– စွမ်းနိုင်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဇာနာမိ– ၏။ ပန– သို့သော်လည်း။ အယံ မာလာပုဋော– ဤပရိသတ်တည်းဟူသော ပန်းထုပ်ကို၊ [မာလာယ+ပုဋော မာလာပုဋော၊ မုချအားဖြင့် ပန်းထုပ်ကို ယူ၍ သဒိသူပစာရအားဖြင့် ပရိသတ်ကိုယူပါ၊] တဝ– ၏၊
ဥဒကသာကုဏိကာ။ ။ သက္ကောတိ ဥဒ္ဓံ ဂန္တုန္တိ သကုဏီ၊ [သက+ဥဏ+ဤ၊- ဓာန်ဋီ- ၆၄၆၊] ဧကတော ကုဏတိ သဒ္ဒံ ကရောတီတိ သကုဏီ၊ [သဟ+ကုဏ+ အ+ဤ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၂၊] သကုဏီ ဧဝ သကုဏိကာ၊ [သကုဏီ+က၊] ဥဒကေ+စရာ (အဝစရာ)+သကုဏိကာ ဥဒကသကုဏိကာ- ရေ၌ လှည့်လည်သွားလာကျက်စား သော ငှက်မ၊(ဇာဋီသစ်၊၂၊၉၂)၊ ဟင်္သာမ, ကြိုးကြာမ, စက္ကဝက်မ, စစ်စလီမ, ဗျိုင်းမ စသော ငှက်မတို့ကို ယူပါ။ [သရေသု ဟံသကောဉ္စစက္ကဝါကကာရဏ္ဍဝဗကာဒယော သကုဏိကာ ဝဿမာနာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိံသု၊- ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၃၄၄။]
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၂]...
အတ္ထာယ– ငှာ။ န ဗဒ္ဓေါ– ဖွဲ့စည်းအပ်သည်မဟုတ်။” ဣတိ– ၍။ ဝတွာ– ၍။ ပဋိက္ခိပိ–မူပြီ။ သာ– ထိုဃရဏီသည်၊] သတ္ထာ– သည်။ မေ– အား။ န အနုဇာနာတိ– ခွင့်ပြု တော်မမူ။ အဒ္ဓါ– မချွတ်ဧကန်။ မယာ– ထက်။ ဥတ္တရိတရံ– အထူးသဖြင့် သာလွန် သော၊ [ဝိသေသေန+ဥတ္တရော အဓိကော ဥဂ္ဂတတရော စာတိ ဥတ္တရိတရော၊ ဥတ္တရ+ တရ၊ ရှေ့ရ၏ အ,ကို ဣပြု၊၊ -နီတိသုတ္တ-၂၄၂၊] ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော– သော။ အညော– အခြားသူသည်။ အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– ဤသို့ တွေး၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ “ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ တေသံ– ထိုသူတို့၏။ ဂုဏော– သည်။ ပါကဋော– ထင်ရှားသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ဣတိ– ဤသို့ ကြံတော်မူ၍။ ဧဝံ– လျှင်။ ဆတ္တိံသယောဇနိကာယ– ယူဇနာ၃၀,ရှိသော။ ပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌။ သီဟနာဒံ– မြတ်သောအသံကို။ ဝါ– မရွံ့မကြောက်, ခြင်္သေ့ဟောက်သို့, ရဲရဲတောက် အသံကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၅၃ရှု၊] နဒိဿတိ– မြွက် ဆိုလိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ မညမာနော– လျက်။ အပရေပိ– အခြားသူတို့ကိုလည်း။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တုမှေ– တို့သည်။ ကထံ– သို့လျှင်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿထ–ကြမည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ တေ– ထိုသူတို့သည်။ “ဘန္တေ! ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ– ဤသို့လည်း ဤသို့လည်း။ ကရိဿာမ– ပါမည်။” ဣတိ– သို့။ သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဌိတာဝ– လျက်သာ။ သီဟနာဒံ– ကို။ နဒိံသု– ကုန်ပြီ။ ကိရ– ခဲျ့။ တေသု– ထိုသူတို့တွင်။ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော– သည်။ “မာဒိသေ– သော။ အနာဂါမိဥပါသကေ– သော။ ပုတ္တေ– သည်။ ဝိဇ္ဇမာနေ– သော်။ ဝါ– လျက်။ သတ္ထု– ၏။ ကိလမနကိစ္စံ– သည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမိ–မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ကထံ– သို့။ ကရိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုဋ္ဌော– သည်၊ (သမာနော– သော်၊) “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ဒွါဒသယောဇနိကံ– ၁၂ယူဇနာ ရှိသော။ ဗြဟ္မတ္တဘာဝံ– ဗြဟ္မာ၏ကိုယ်ကို။ နိမ္မိနိတွာ– ၍။ ဣမိဿာ ပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌။ မဟာမေဃဂဇ္ဇိတသဒိသေန– ကြီးစွာသော မိုးခြိမ်းသံနှင့် တူသော။ သဒ္ဒေန– ဖြင့်။ ဗြဟ္မအပ္ဖောဋနံ နာမ– ဗြဟ္မာ၏ လက်ပန်းပေါက်ခတ်ခြင်းကဲ့သို့ သော လက်ပန်းပေါင်းခတ်ခြင်း မည်သည်ကို၊ (ဗြဟ္မာ၏ လက်ပန်းပေါက်ခတ် ခြင်းနှင့်တူသော လက်ပန်းပေါက်ခတ်ခြင်း မည်သည်ကို)၊ အပ္ဖောဋေဿာမိ–ခတ်ပါမည်။” ဣတိ– ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ “ဧသော– ဤအသံသည်။ ကိံ နာမ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၃]...
အဘယ်အသံမည်သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ဝါ– သော်။ “စူဠအနာထပိဏ္ဍိကဿ– ၏။ ဗြဟ္မအပ္ဖောဋနသဒ္ဒေါ နာမ ကိရ– ဗြဟ္မာ၏ လက်ပန်းပေါက် ခတ်သံကဲ့သို့သော လက်ပန်းပေါင်းခတ်သံတဲ့၊ (ဗြဟ္မာ၏ လက်ပန်းပေါက်ခတ် သံနှင့်တူသော လက်ပန်းပေါင်းခတ်သံတဲ့)။” ဣတိ– သို့။ ဝက္ခတိ– လိမ့်မည်။ တိတ္ထိယာ– တို့သည်။ “တာဝ– စွာ။ ဧသော– ဤတန်ခိုးအာနုဘော်သည်။ ဂဟပတိကဿ– ၏။ အာနုဘာဝေါ ကိရ– တဲ့။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ– သည်။ ကီဒိသော– သည်။ ဘဝိဿတိ– နည်း?” ဣတိ– တွေး၍။ တုမှေ– တို့ကို။ အဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ ပလာယိဿန္တိ– ကြလိမ့်မည်။ ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ၊ “တေ– ၏။ အာနုဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ တဿပိ– ထိုစူဠအနာထပိဏ်အားလည်း။ တထေဝ– ထိုဃရဏီအတူ ပင်။ ဝတွာ၊ ပါဋိဟာရိယကရဏံ– တန်ခိုးပြာဋိဟာပြုခြင်းကို။ နာနုဇာနိ– မမူ
အထ– ၌။ ဧကာ– သော။ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ– ပဋိသမ္ဘိဒါသို့ ရောက်သော။ သတ္တဝဿိကာ– ၇နှစ်ရှိသော။ စီရသာမဏေရီ (ကိရ) နာမ– စီရာသာမဏေမ မည်သူ သည်၊ [ကိရပုဒ် ပိုနေသည်၊ သို့မဟုတ် အနက်မဲ့ကြံ၊ ဇာဋီသစ်-၃, ၁၈၀၌ “စီရာ နာမ သာမဏေရီ”ဟု ရှိ၏၊ ထိုအတိုင်းရှိလျှင် ကောင်းသည်၊] သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “စီရေ– စီရာ! ကထံ– သို့။ ကရိဿသိ– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! သိနေရုဉ္စ– မြင်းမိုရ်တောင်ကိုလည်းကောင်း။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဉ္စ– စကြာဝဠာတောင် ကိုလည်းကောင်း။ ဟိမဝန္တဉ္စ– ဟိမဝန္တာတောင်ကိုလည်းကောင်း။ အာဟရိတွာ– ဆောင်ယူ၍။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ– ၌။ ပဋိပါဋိယာ– အစဉ်အားဖြင့်။ ဌပေတွာ– ထား၍။ အဟံ– သည်။ ဟံသသကုဏီ ဝိယ– ဟင်္သာငှက်မကဲ့သို့။ တတော တတော– ထို ထိုအရပ်မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ အသဇ္ဇမာနာ– မထိခိုက်ဘဲ။ ဂမိဿာမိ– မည်။ မဟာဇနော– သည်။ မံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍၊] ဧသာ– သည်။ ကာ– နည်း?’ ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ‘စီရသာမဏေရီ’တိ– စီရာသာမဏေမဟူ၍။ ဝက္ခတိ– မည်။ တိတ္ထိယာ– တို့ သည်၊] တာဝ– စွာ။ အယံ– သည်။ သတ္တဝဿိကာယ– သော။ သာမဏေရိယာ– ၏။ အာနုဘာဝေါ– တည်း။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ– သည်။ ကီဒိသော– သည်။ ဘဝိဿတိ– နည်း?’ ဣတိ– ၍။ တုမှေ– တို့ကို။ အဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်၊ ပလာယိဿန္တိ။” ဣတိ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၄]...
ပြီ။ ဣတော– ဤမှ။ ပရံ– နောက်၌။ ဧဝရူပါနိ– ကုန်သော။ ဝစနာနိ– တို့ကို။ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ– ဆိုအပ်ပြီးသောနည်းသို့ အစဉ်လိုက်သဖြင့်သာလျှင်။ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ– ကုန်၏။ တဿာပိ– ထိုစီရာသာမဏေမအားလည်း။ ဘဂဝါ– သည်။ “တေ– ၏။ အာနုဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ပါဋိဟာရိယကရဏံ– ကို။ နာနုဇာနိ၊ အထ– ၌။ ဧကော– သော။ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော– သော။ ခီဏာသဝေါ– သော။ ဇာတိယာ– မွေးဖွားခြင်းအားဖြင့်။ သတ္တဝဿိကော– သော။ စုန္ဒသာမဏေရော နာမ– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ “ဘဂဝါ– ရား! အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ကထံ– သို့။ ကရိဿသိ–နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုဋ္ဌော၊ (သမာနော)၊ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ဇမ္ဗုဒီပဿ– ဇမ္ဗူဒိပ်ကျွန်း၏။ ဓဇဘူတံ– တံခွန် အလံသဖွယ်ဖြစ်၍ ဖြစ် သော။ မဟာဇမ္ဗုရုက္ခံ– သပြေပင်ကြီး၏။ ခန္ဓေ– ပင်စည်ကို။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍၊ (တစ်နည်း) မဟာဇမ္ဗုရုက္ခံ– သပြေပင်ကြီးကို။ ခန္ဓေ– ပင်စည်၌။ ဂဟေတွာ– ၍၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၀၈ရှု၊] စာလေတွာ– လှုပ်စေ၍။ မဟာဇမ္ဗုပေသိယော– သပြေသီး တို့ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ဣမံ ပရိသံ– ကို။ ခါဒါပေဿာမိ– စားစေပါမည်။ ပါရိစ္ဆတ္တကကုသုမာနိ စ– ပင်လယ်ကသစ်ပန်းတို့ကိုလည်း၊ [ကုသန္တိ အဝှါယန္တီတိ ကုသုမာနိ၊ [ကုသ+ကုမ၊၊ -မောဂ်-၇, ၁၃၀၊] ပါရိဆတ္တကဿ+ကုသုမာနိ ပါရိဆတ္တကကုသုမာနိ၊] အာဟရိတွာ– ၍။ တုမှေ– တို့ကို။ ဝန္ဒိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “တေ– ၏။ အာနုဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ တဿ– ၏။ ပါဋိဟာရိယကရဏံ– ကို။ ပဋိက္ခိပိ– မူပြီ။
အထ– ၌။ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ– သော။ ထေရီ– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ကထံ– သို့။ ကရိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုဋ္ဌာ၊ (သမာနာ) အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ သမန္တာ– ၌။ ဒွါဒသယောဇနိကံ– ၁၂ယူဇနာရှိသော။ ပရိသံ– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ အာဝဋ္ဋတော– ပတ်လည်အားဖြင့်၊ (အဝန်းအားဖြင့်)၊ ဆတ္တိံသယောဇနာယ– ၃၆ယူဇနာရှိသော။ ပရိသာယ– သည်။ ပရိဝုတော– ခြံရံအပ် သော။ စက္ကဝတ္တိရာဇာ– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ အာဂန္တွာ– ၍။ တုမှေ– တို့ကို။ ဝန္ဒိဿာမိ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၅]...
မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “တေ– ၏။ အာနုဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ တဿာပိ– ၏လည်း။ ပါဋိဟာရိယကရဏံ– ကို။ ပဋိက္ခိပိ– ပြီ။ အထ– ၌။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော– သည်။ ဘဂဝန္တံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ကထံ– သို့။ ကရိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့၊ ပုဋ္ဌော၊ (သမာနော)၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အဟံ၊ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာနံ– မြင်းမိုရ်တောင်မင်းကို။ ဒန္တန္တရေ– သွား၏အကြား၌။ ဌပေတွာ– ထား၍။ မာသသာသပဗီဇံ ဝိယ– ပဲနောက်စေ့,မှုန့်ညင်းစေ့ကဲ့သို့။ ခါဒိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ “အညံ– အခြားသော။ ကိံ– အဘယ်အရာကို။ ကရိဿသိ–ပြုဦးမည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဣမံ မဟာပထဝိံ– ကို။ ကဋသာရကံ ဝိယ– သင်ဖြူး ဖျာကဲ့သို့။ သံဝေလ္လိတွာ– လိပ်၍။ အင်္ဂုလန္တရေ– လက်ချောင်းတို့၏ အကြား၌။ နိက္ခိပိဿာမိ– ထားပါမည်။” ဣတိ– ပြီ။ “အညံ– သော။ ကိံ– ကို။ ကရိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “မဟာပထဝိံ– ကို။ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ– အိုးထိန်းစက်ကဲ့သို့။ ပရိဝတ္တေတွာ– ထက်အောက် ပြောင်းပြန်လည်စေ၍။ ဝါ– ထက်အောက် ပြောင်းပြန် လှန်၍။ မဟာဇနံ– ကို။ ပထဝေါဇံ– မြေဩဇာကို။ ခါဒါပေဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ “အညံ– သော။ ကိံ– ကို။ ကရိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဝါမဟတ္ထေ– လက် ဝဲလက်၌။ ပထဝိံ– ကို။ ကတွာ– ၍၊ (ထား၍)၊ ဣမေ သတ္တေ– တို့ကို။ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန– လက်ယာလက်ဖြင့်။ အညသ္မိံ– သော။ ဒီပေ– ကျွန်း၌။ ဌပေဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ “အညံ– ကို။ ကိံ– သို့။ ကရိဿသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “သိနေရုံ– မြင်းမိုရ် တောင်ကို။ ဆတ္တဒဏ္ဍံ ဝိယ– ထီးရိုးကဲ့သို့။ ကတွာ၊ မဟာပထဝိံ– ကို။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်၍။ တဿ– ထိုမြင့်မိုရ်တောင်၏။ ဥပရိ– ၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ဆတ္တဟတ္ထော–လက်၌ထီးရှိသော။ ဘိက္ခု ဝိယ– ကဲ့သို့။ ဧကဟတ္ထေန– တစ်ဖက်သောလက်ဖြင့်၊ (လက်တစ်ဖက်ဖြင့်)၊ အာဒါယ– ၍။ အာကာသေ– ၌။ စင်္ကမိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “တေ– ၏။ အာနုဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ တဿပိ– ၏လည်း။ ပါဋိဟာရိယကရဏံ– ကို။ နာနုဇာနိ၊ သော– သည်။ “သတ္ထာ– သည်။ မယာ– ထက်။ ဥတ္တရိတရံ– သော။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထံ– ကို။ ဇာနာတိ မညေ– သိတော်မူ၏ဟု ထင်၏။” ဣတိ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၆]...
အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “မောဂ္ဂလ္လာန! အယံ မာလာပုဋော– ကို။ တဝ– ၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ န ဗဒ္ဓေါ– မဟုတ်။ ဟိ– မှန်၏။ အဟံ– သည်။ အသမဓုရော– အခြားသူတို့နှင့် မတူသော တာဝန်ရှိတော်မူ၏။ မမ– ၏။ ဓုရံ– တာဝန်ကို။ အညော– သည်။ ဝဟိတုံ– ထမ်းဆောင်ခြင်းငှာ။ သမတ္ထော နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဣဒါနိ– ၌။ မမ– ၏။ ဓုရံ– ကို။ ဝဟိတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော– သည်။ ယံ န ဘဝေယျ–အကြင်မရှိရာ၊ [“သမတ္ထော နာမ ဘဝေယျ”ဟု ရှိသည်မှာ ပါဌ်ပျက်တည်း၊ ဇာဋီသစ်-၃, ၁၈၁အတိုင်း “သမတ္ထော (နာမ) န ဘဝေယျ”ဟု ရှိရမည်၊ သို့မှသာ “မမ ဓုရံ ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ”ဟူသော ရှေ့စကားနှင့် ညီသည်၊] ဧတံ– ဤသို့ မရှိ ခြင်းသည်။ အနစ္ဆရိယံ– မအံ့ဩထိုက်။ အဟေတုကတိရစ္ဆာနယောနိယံ– အဟိတ် တိရစ္ဆာန်မျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တကာလေပိ– ဖြစ်ရာအခါ၌လည်း။ မမ– ၏။ ဓုရံ– ကို။ အညော– သည်။ ဝဟိတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော နာမ– သည်။ နာဟောသိယေဝ– မရှိခဲ့သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ကဒါ ပန– နည်း?။” ဣတိ– သို့။ ထေရေန– သည်။ ပုဋ္ဌော၊ (သမာနော)၊ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍၊ ယတော ယတော ဂရု ဓုရံ, ယတော ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ၊ တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇန္တိ, သွာဿု တံ ဝဟတေ ဓုရံ
ယတော ယတော– အကြင်အကြင်အရပ်၌။ ဓုရံ– ထမ်းဆောင်ထိုက်သော ဝန်သည်။ ဂရု– လေးလံသည်၊ (ဟောတိ– ၏၊) ယတော– အကြင်အရပ်၌။ ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ– မတ်စောက်သောလမ်းသည်၊ (ဟောတိ– ၏၊) တဒါ– ထိုအရပ်၌။ ဝါ– ထို အခါ၌၊ [အဿုနိပါတ် အနက်မဲ့၊] ကဏှံ– ကဏှနွားလားဥသဘကို။ ယုဉ္ဇန္တိ– ကပ် ယှဉ်ကုန်၏။ သော– ထိုကဏှနွားလားဥသဘသည်။ တံ ဓုရံ– ထိုဝန်ကို။ ဝဟတေ– ရွက်ဆောင်၏။
ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ။ ။ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္တနီ- လှည့်လည်သွားလာရာလမ်း၊ ဝတ္တာ ဋာဝ ဓမာသေဟျနိ(မောဂ်- ၇, ၁၁၂)သုတ်ဖြင့် ဝတ္တဓာတ်နောင် အနိပစ္စည်းသက်၊ ထိုနောင် နဒါဒိဤပစ္စည်းသက်၊ “ဂမ္ဘီရာ စ+သာ+ဝတ္တနီ စာတိ ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ”ဟု ဆက်ပါ၊ လမ်း သည် တစ်နေရာရာ၌ ရေနှင့်ညွန်တို့ များပြားခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း, မညီမညာ ချောက်ကမ်းပါးပြတ်ရှိခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း မတ်စောက်နေတတ်၏၊ ထိုလမ်းမျိုး ကို “ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ”ဟု ခေါ်သည်။(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂၊ အံဋီ၊၂၊၁၆၂၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၂၇)
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၇]...
ဣတိ– သို့။ ဣဒံ ကဏှဥသဘဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ ပုန၊ တမေဝ ဝတ္ထုံ– ကိုပင်။ ဝိသေသေတွာ– ၍။ ဒဿေန္တော– ပြတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ မနုညမေဝ ဘာသေယျ, နာမနုညံ ကုဒါစနံ၊ မနုညံ ဘာသမာနဿ, ဂရုံ ဘာရံ ဥဒဒ္ဓရိ၊ ဓနဉ္စ နံ အလာဘေသိ, တေန စ’တ္တမနော အဟု
မနုညမေဝ– စိတ်ကို လွန်စွာနှစ်သက်စေတတ်သော စကားကိုသာလျှင်။ ဝါဝါ– မြတ်နိုးဖွယ်စကားကိုသာလျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၇၃ရှု၊] ဘာသေယျ– ပြောဆိုရာ ၏။ အမနုညံ– စိတ်ကို လွန်စွာ နှစ်သက်စေတတ်သည်မဟုတ်သော စကားကို။ ဝါ– မြတ်နိုးဖွယ်မဟုတ်သော စကားကို။ ကုဒါစနံ– တစ်ရံတစ်ခါမျှ။ ဝါ– ဘယ်တော့ မှ။ န ဘာသေယျ– မပြောဆိုရာ။ မနုညံ– ကို။ ဘာသမာနဿ– ပြောဆိုသော ပုဏ္ဏား၏။ ဝါ– ပြောဆိုနေစဉ်၊ [ဘာသမာနဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂရုံ ဘာရံ။ အနာဒရ– တ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ၊ -ဝဇိရ- ၂၈၈] (ဗလိဗဒ္ဒေါ– နွားလားသည်၊) ဂရုံ– လေးလံလှစွာ သော။ ဘာရံ– ဝန်ကို။ ဥဒဒ္ဓရိ (ဥဒ္ဓရိ)– ထုတ်ဆောင်ပြီ။ နံ– ထိုပုဏ္ဏားကို။ ဓနဉ္စ–ဥစ္စာကိုလည်း။ အလာဘေသိ– ရစေပြီ။ တေန စ– ထိုသို့ဥစ္စာရစေနိုင်ခြင်းကြောင့် လည်းကောင်း၊ (အတ္တနော– မိမိ၏။ ကမ္မေန စ– အမှုကြောင့်လည်းကောင်း။ သော နန္ဒိဝိသာလော– ထိုနန္ဒိဝိသာလနွားလားသည်၊) အတ္တမနော– မိမိစိတ်ရှိသည်။ ဝါ–နှစ်သက်ဝမ်းမြောက်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၆ရှု၊] အဟု (အဟောသိ)– ဖြစ်ပြီ။
ဣတိ– သို့။ ဣဒံ နန္ဒိဝိသာလဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ စ ပန– ထပ်၍ဆက်ဦးအံ့။ ကထေတွာ– ၍။ သတ္ထာ– သည်။ ရတနစင်္ကမံ– ရတနာစင်္ကြံတော်သို့။ အဘိရုဟိ– တက်တော်မူပြီ။ ပုရတော– အရှေ့ဘက်၌။ ဝါ–က။ ဒွါဒသယောဇနိကာ– ၁၂ယူဇနာရှိသော။ ပရိသာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တထာ– တူ။ ပစ္ဆတော စ– ၌လည်းကောင်း။ ဥတ္တရတော စ– ၌လည်းကောင်း၊
ဥဒဒ္ဓရိ။ ။ ဥ+ဓရ+ဤ၊ ဓာတ်အစ၌ အ,လာ, (ဥ+အဓရီ)၊ ဥနောင် ဒ်လာ, (ဥဒ ဓရီ)၊ ဓ၏ဒွေဘော် ဒ်လာ၊ ဤကို ရဿပြု၊(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၂၆)၊ (တစ်နည်း) ဥ+ဓရ+ဤ၊ ဒဒွေဘော်လာ၊ (ဥဒ္ဓရိ), “ယ ဝ မ ဒ”စသော သုတ်၌ စ သဒ္ဒါဖြင့် ဥနောင် အ,သရပါသော ဒလာ။(ဝိဗော- ၂၈)
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၈]...
ဒက္ခိဏတော စ– ၌လည်းကောင်း၊ (ဒွါဒသယောဇနိကာ ပရိသာ အဟောသိ)၊ ပန– ဆက်။ ဥဇုကံ– ဖြောင့်ဖြောင့်။ စတုဝီသတိယောဇနိကာယ– ၂၄ယူဇနာရှိသော။ ပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌။ ဘဂဝါ– သည်။ ယမကပါဋိဟာရိယံ– ရေမီးအစုံဖြစ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာကို။ အကာသိ
ယမကပါဋိဟာရိယံ။ ။ ယမေန ယုဂဠဝသေန ပဝတ္တိ ဧတ္ထာတိ ယမကံ- အစုံ အားဖြင့် ဖြစ်ခြင်းရှိရာ တန်ခိုးပြာဋိဟာ၊ (တစ်နည်း) ယမေန ပဝတ္တနေန သမ္ဘူတံ နိဝတ္တိ နိပတနံ ဧတ္ထာတိ ယမကံ- အစုံဖြစ်သောအားဖြင့် ကောင်းစွာဖြစ်သော ဆုတ် နစ်ခြင်း, ထွက်ကျခြင်းရှိရာ တန်ခိုးပြာဋိဟာ၊ (တစ်နည်း) ယမမေဝ ယမကံ- ရေမီးအစုံ ဟူသော တန်ခိုးပြာဋိဟာ၊(ပဋိဂံ- ၈၃)၊ ဥဒကက္ခန္ဓအဂ္ဂိက္ခန္ဓဝသေန ယမံ ယုဂဠံ ကရောတီတိ ယမကံ- ရေမီးအစုံကို ပြုတတ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာ။(မဏိ- ၁, ၄၉၇)
ပါဋိဟာရိယ။ ။ ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ- ဆန့်ကျင်ဘက်ကိလေသာတို့ကို၊ ဟရတီတိ- ပယ်ရှားတတ်သောကြောင့်၊ ပဋိဟာရိယံ၊ [ပဋိ+ဟရ+ဏျ၊] (တစ်နည်း) ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ- နောက်၌ ဖြစ်စေအပ်သောတန်ခိုး၊ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိ- ဟာရိယံ၊ [ပဋိဟာရိယ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ပဋိဟာရိယေ+ဘဝံ ပါဋိဟာရိယံ- ဣဒ္ဓိ, အာဒေသနာ, အနုသာသနီဟူသော ပဋိဟာရိယ၃ပါးအပေါင်း၌ ဖြစ်သော (ပါဝင် သော) တစ်ပါးပါးသောတန်ခိုး၊ (တစ်နည်း) ပဋိဟာရိယေ+ဇာတံ ပါဋိဟာရိယံ-ဆန့်ကျင်ဘက်ကို ပယ်ရှားတတ်သော စတုတ္ထဈာန်နှင့် အရဟတ္တမဂ်၌ (စတုတ္ထဈာန် နှင့် အရဟတ္တမဂ်ကြောင့်) ဖြစ်သောတန်ခိုး၊ (တစ်နည်း) ပဋိဟာရိယတော+အာဂတံ ပါဋိဟာရိယံ- ဆန့်ကျင်ဘက်ကို ပယ်ရှားတတ်သော စတုတ္ထဈာန်နှင့် အရဟတ္တမဂ်မှ လာသော တန်ခိုး၊ (မူလဋီ၊၁၊၈၊ နီဘာ- ၁, ၄၁၉ စသည်)၊ ယမကဉ္စ+တံ+ပါဋိ- ဟာရိယဉ္စာတိ ယမကပါဋိဟာရိယံ- အစုံဖြစ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာ၊ (တစ်နည်း) ယမမေဝ ယမကံ၊ ယမကဿ ဟေတုဘူတံ, ပဝတ္တကံ ဝါ ပါဋိဟာရိယံ- ရေမီးအစုံ၏ အကြောင်းဖြစ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာ၊ ဝါ- ရေမီးအစုံကို ဖြစ်စေတတ်သော တန်ခိုးပြာ ဋိဟာ။ (ပဋိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၄၊ မဏိ- ၁, ၄၉၇)
ယမက(အစုံ)၁၂စုံ။ ။ ယမက(အစုံ)သည် (၁) အထက်ကိုယ်+အောက်ကိုယ်, (၂) ရှေ့ကိုယ်+နောက်ကိုယ်, (၃) ဝဲမျက်စိ+ယာမျက်စိ, (၄) ဝဲနား+ယာနား, (၅) ဝဲနှာခေါင်းပေါက်+ယာနှာခေါင်းပေါက်, (၆) ဝဲပခုံး+ယာပခုံး, (၇) ဝဲလက်+ယာ လက်, (၈) ဝဲနံပါး+ယာနံပါး, (၁၀) လက်ချောင်းနှင့်+လက်ချောင်းကြား, (၁၁) မွေးညင်းတစ်ပင်နှင့်+မွေးညင်းတစ်ပင်, (၁၂) မွေးညင်းပေါက်နှင့်+မွေးညင်းပေါက်
...[စာမျက်နှာ- ၂၈၉]...
တံ– ထိုရေမီးအစုံဖြစ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာကို။ တာဝ– အဋ္ဌကထာမှ ရှေး ဦးစွာ။ ပါဠိတော– ပါဠိတော်အားဖြင့်။ ဧဝံ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗံ– ၏။ တထာဂတဿ– ၏။ ယမကပါဋိဟာရိယေ– ရေမီးအစုံဖြစ်သော တန်ခိုးပြာဋိဟာ၌၊ (ပဝတ္တံ– ဖြစ် သော၊) ဉာဏံ– သည်။ ကတမံ– နည်း? ဣဓ– ဤလောက၌။ တထာဂတော– သည်။ သာဝကေဟိ– တို့နှင့်။ အသာဓာရဏံ– မဆက်ဆံသော။ ယမကပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရောတိ– ၏။ ဥပရိမကာယတော– ချက်တော်၏ အထက်ပိုင်း အားဖြင့် ၁၂စုံ ရှိ၏၊ အထက်ပိုင်းကိုယ်မှ မီးလျှံ, အောက်ပိုင်းကိုယ်မှ ရေအလျဉ်၊ ...လက်ချောင်းမှ မီးလျှံ, လက်ချောင်းကြားမှ ရေအလျဉ်၊ မွေးညင်းတစ်ပင်မှ မီးလျှံ, မွေးညင်းတစ်ပင်မှ ရေအလျဉ်၊ မွေးညင်းတစ်ပေါက်မှ မီးလျှံ, မွေးညင်းတစ်ပေါက်မှ ရေအလျဉ်စသည်ဖြင့် ထွက်ပေါ်သည်၊ ရောင်ခြည်တော်၆သွယ်များလည်း ဤ၁၂စုံမှ ထွက်ပေါ်သည်၊ ဘုရားရှင်အစစ်က စင်္ကြံကြွတော်မူလျှင် နိမ္မိတဗုဒ္ဓ (ရုပ်ပွားတော်) က ရပ်တော်မူ၏၊ ဤသို့ အစုံဖြစ်ပုံကို သိပါ။ (ခု-၉, ၁၂၀၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၂၃၆) ဆက်ဦးအံ့– ရေမီးအစုံထွက်ပေါ်သည်ဆိုသော်လည်း စိတ်၂မျိုးတို့ တစ်ပြိုင်တည်း ဖြစ်ရိုးမရှိသောကြောင့် တစ်ပြိုင်တည်း ထွက်ပေါ်သည် မဟုတ်၊ တစ်မျိုးပြီးမှ တစ်မျိုး ရှေ့နောက်စဉ်ကာ ထွက်ပေါ်သည်၊ သို့သော် ဘုရားရှင်တို့၏ ဘဝင်စိတ်ဖြစ်မှု လျင် မြန်ခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း, ဈာန်အဘိညာဉ်တို့၌ ဝသိဘော်ငါးဝ, အသားကျ အောင် လေ့ကျက်ပြီးဖြစ်သောကြောင့်လည်းကောင်း တစ်ပြိုင်တည်းထွက်ပေါ်သကဲ့သို့ ဖြစ်နေသည်။
ချဲ့ဦးအံ့– ညိုသောရောင်ခြည်တော် ထွက်ပေါ်စေရန် နီလကသိုဏ်းကို အာရုံပြု သည့် စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်ကို ဝင်စားတော်မူရသည်၊ ဝါရွှေသောရောင်ခြည်တော် ထွက်ပေါ်စေရန် ပီတကသိုဏ်းကို အာရုံပြုသည့် စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်ကို ဝင်စား တော်မူရသည်၊ နီသောရောင်ခြည်တော် ထွက်ပေါ်စေရန် နီလကသိုဏ်းကို အာရုံပြု သည့် စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်ကို ဝင်စားတော်မူရသည်၊ မီးအစုံဖြစ်ပေါ်စေရန် တေဇော ကသိုဏ်းကို အာရုံပြုသည့် စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်ကို ဝင်စားတော်မူရသည်၊ ရေ အလျဉ်ဖြစ်ေပေါ်စေရန် အာပေါကသိုဏ်းကို အာရုံပြုသည့် စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်ကို ဝင်စားတော်မူရသည်၊ ဆင်ခြင်ခြင်း (အာဝဇ္ဇနဝီထိ) , ပရိကံပြုခြင်း (ပရိကမ္မဝီထိ) , အဓိ ဋ္ဌာန်ခြင်း (အဓိဋ္ဌာန– အဘိညာဉ်ဝီထိ) တို့သည် သီးခြားစီ ဖြစ်ကြသည်၊ အလွန်လျင် မြန်သည်အတွက် ကြည်နေ့သူတို့မှာ ရေနှင့်မီး အစုံလိုက် ပြိုင်တူထွက်ပေါ်နေသည်ဟု ထင်ကြရသည်။ (ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၅၇)
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၀]...
ကိုယ်တော်မှ၊ [ဥပရိကာယတောတိ နာဘိယာ ဥဒ္ဓံ သရီရတော၊- ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂၊] အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– မီးအစုသည်။ ပဝတ္တတိ– ၏။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော– ချက်တော်မှ အောက်ပိုင်းဖြစ်သော ကိုယ်တော်မှ။ ဥဒကဓာရာ– ရေအလျဉ်သည်။ ပဝတ္တတိ– ၏။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော– မှ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော– မှ။ ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ၊ ပုရတ္ထိမကာယတော– ရှေ့ပိုင်းကိုယ်တော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ပဝတ္တတိ၊) ပစ္ဆိမကာယတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ၊) ပစ္ဆိမကာယတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ပဝတ္တတိ၊) ပုရတ္ထိမကာယ– တော၊ (ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ– ၏) ဒက္ခိဏအက္ခိတော– လက်ယာမျက် လုံးတော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ပဝတ္တတိ၊)၊ ဝါမအက္ခိတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ၊)၊ ဝါမအက္ခိတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ပဝတ္တတိ၊) ဒက္ခိဏအက္ခိတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ၊) ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော–လက်ယာနားတွင်းတော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော–လက်ဝဲနားတွင်းတော်မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊) ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော– လက်ယာနှာခေါင်းတွင်းတော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမနာသိကာသောတတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမနာသိကာသောတတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊) ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော– လက် ယာပုခုံးတော်မှ၊ [အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ကူဋော ဝိယာတိ ကူဋော၊ အံသောယေဝ ကူဋော အံသကူဋော၊- ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂၊] (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမအံသကူဋတော– မှ၊
အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ။ ။ တေဇောကသိုဏ်းကို အာရုံပြုသော အဘိညာပါဒက စတုတ္ထဈာန်ကို ဝင်စား၍ ထိုဈာန်မှထလျှင် “အထက်ပိုင်းကိုယ်မှ မီးအလျှံ ထွက် ပေါ်စေသတည်း”ဟု ပရိကံပြုတော်မူ၏၊ ထိုသို့ပရိကံပြုပြီးသည်၏အခြားမဲ့၌ “အထက် ပိုင်းကိုယ်မှ မီးအလျှံ ထွက်ပေါ်စေသတည်း”ဟု အဘိညာဉ်ဖြင့် အဓိဋ္ဌာန်လိုက်သည်နှင့် တပြိင်နက် အထက်ပိုင်းကိုယ်မှ မီးအလျှံ ထွက်ပေါ်လာသည်၊ ရေအလျဉ်ဖြစ်ပေါ်စေ ရန်ကား အာပေါကသိုဏ်းကို အာရုံပြုသည့် စတုတ္ထဈာန်ကို ဝင်စားရသည်သာ ထူး၏။
(ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂)
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၁]...
(ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ– ၏)၊ ဝါမအံသကူဋတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော– လက် ယာလက်တော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမဟတ္ထတော– လက်ဝဲလက်တော်မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမဟတ္ထတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော– မှ၊ (ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏပဿတော– လက်ယာ နံပါးတော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမပဿတော၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမပဿတော၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏပဿတော၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏပါဒတော– လက်ယာခြေတော်မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမပါဒတော– လက်ဝဲခြေတော်မှ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဝါမပါဒတော– မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ ဒက္ခိဏပါဒတော၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ–လက်ချောင်းတိုင်း,လက်ချောင်းတိုင်းတို့မှ၊ [အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟီ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟီ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟီတိ အင်္ဂုလေဟိ အင်္ဂုလေဟိ၊- ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂၊] (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ– လက်ချောင်း တော်တို့၏ အကြားတိုင်းတို့မှ၊ [အင်္ဂုလန္တရိကာဟီ အင်္ဂုလန္တရိကာဟီ အင်္ဂုလန္တရိကာဟီတိ အင်္ဂုလီနံ အန္တရိကာဟိ၊- ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂၊] (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ– တို့မှ၊ (အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ)၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ၊ (ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ)၊ ဧကေကလောမကူပတော– တစ်ခုတစ်ခုသော မွေးညင်းပေါက်တော်မှ၊ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော၊ ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော၊ ဥဒကဓာရာ၊ ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော၊ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမကူပတော၊ ဥဒကဓာရာ။ ပဝတ္တတိ၊ [“ပဝတ္တတိ”နောင် ခု-၉, ၁၂၀၌ကဲ့သို့ ပုဒ်မ,ရှိရမည်၊] နီလာနံ– ညိုကုန်သော။ ပီတကာနံ– ဝါရွှေကုန်သော။ လောဟိတကာနံ– နီကုန်သော။ ဩဒါတာနံ– ဖြူကုန်သော။ မဉ္ဇိဋ္ဌာနံ– မောင်းကုန် သော၊ (နီကျင်ကျင်ဖြစ်ကုန်သော) ပဘဿရာနံ– ပြိုးပြိုးပျက်ပျက်ဖြစ်ကုန်သော။ ဆန္နံ၊ ဝဏ္ဏာနံ– ရောင်ခြည်တော်တို့၏၊ (ရသ္မိယော– တို့သည်။ ယမကာ– အစုံ
ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ။ ။ “ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ”၏ စပ်ရာပုဒ်ကို ပဋိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂အတိုင်း ထည့် ပေးသည်၊ သီဋီသစ်အလို နိဒ္ဓါရဏအနက်ယူ၍ “ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ- တို့တွင်၊ (ယမကာ ယမကာ- အစုံအစုံဖြစ်ကုန်သော၊ ဝဏ္ဏာ- တို့သည်၊ ပဝတ္တန္တိ- ကုန်၏”ဟုလည်းကောင်း, (တစ်နည်း) ကတ္တားအနက်ယူ၍ “ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ- တို့သည်၊ ပဝတ္တန္တိ- ကုန်၏”ဟုလည်း ကောင်း ပေးပါ။ (သီဋီသစ်၊၁၊၂၃၆၊ သီဘာ- ၁, ၃၆၅)
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၂]...
တို့သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ပဝတ္တန္တိ– ကုန်၏။) ဘဂဝါ– ဘုရားရှင်အစစ်သည်။ စင်္ကမတိ– (ကောင်းကင်, မြေကြီးပေါ်၌) စင်္ကြံ လျှောက်တော်မူ၏။ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော– ဘုရားရှင်ဖန်ဆင်းအပ်သော ကိုယ်စားတော် သည်၊ (ရုပ်ပွားတော်သည်)၊ တိဋ္ဌတိ ဝါ– (ကောင်းကင်, မြေကြီးပေါ်၌) ရပ်လည်း ရပ်တော်မူ၏။ နိသီဒတိ ဝါ– (ကောင်းကင်, မြေကြီးပေါ်၌) ထိုင်လည်း ထိုင်တော် မူ၏။ သေယျံ ဝါ– (ကောင်းကင်, မြေကြီးပေါ်၌) လျောင်းတော်မူခြင်းကိုလည်း။ ကပ္ပေတိ– ပြုတော်မူ၏၊ ပေ။ နိမ္မိတော– သည်။ သေယျံ– ကို။ ကပ္ပေတိ– ၏။ ဘဂဝါ– သည်။ စင်္ကမတိ ဝါ– စင်္ကြံလည်း ကြွတော်မူ၏။ တိဋ္ဌတိ ဝါ– ၏။ နိသီဒတိ ဝါ– ၏။ ဣဒံ– ဤဆိုအပ်ပြီးသည်ကား။ တထာဂတဿ– ၏။ ယမကပါဋိဟာရိယေ– ၌၊ (ပဝတ္တံ– သော၊) ဉာဏံ– ဉာဏ်တော်တည်း။
ပန– ဆက်။ ဣဒံ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ဘဂဝါ– သည်။ တသ္မိံ စင်္ကမေ– ထိုရတနာ စင်္ကြံ၌။ စင်္ကမိတွာ– ၍။ အကာသိ– ပြီ။ တဿ– ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ တေဇောကသိဏသမာပတ္တိဝသေန– တေဇောကသိုဏ်းလျှင်အာရုံရှိသော စတုတ္ထဈာန် သမာပတ်၏အစွမ်းဖြင့်။ ဥပရိမကာယတော– မှ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ပဝတ္တတိ– ၏။ အာပေါကသိဏသမာပတ္တိဝသေန– အာပေါကသိုဏ်းလျှင်အာရုံရှိသော စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်၏အစွမ်းဖြင့်။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော– မှ။ ဥဒကဓာရာ– သည်။ ပဝတ္တတိ– ၏။ ပန– ဆက်။ ဥဒကဓာရာယ– ၏။ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတော– ဖြစ်ရာအရပ်မှ၊
ကပ္ပေတိ ။ ပ ။ နိမ္မိတော။ ။ “ကပ္ပေတိ”နောင် ပေယျာလမြှုပ်ထား၏၊ “ဘဂဝါ တိဋ္ဌတိ၊ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ နိသီဒတိ နိသီဒတိ နိသီဒတိ၊ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ သေယျံ ကပ္ပေတိ သေယျံ ကပ္ပေတိ သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ။ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ၊ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ၊ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော နိသီဒတိ နိသီဒတိ နိသီဒတိ၊ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ”ဟု ပေယျာလကို ဖော်ပါ၊ ဣရိယာ ပုထ်၄ပါးတို့တွင် တစ်ပါးကို မူထား၍ ကျန်ဣရိယာပုထ်၃ပါးကို မူလီသွတ်က ဘုရားရှင် အစစ်ဖက် ၄မျိုး, နိမ္မိတဘုရားရှင်ဖက် ၄မျိုးအားဖြင့် ဝါရ၈မျိုးဖြစ်သည်။(ခု- ၉, ၁၂၁၊ သီဋီသစ်၊၁၊၂၃၈)
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၃]...
အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ န ပဝတ္တတိ– မဖြစ်။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဿ– ၏။ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတော– မှ။ ဥဒကဓာရာ– သည်။ န ပဝတ္တတိ– မဖြစ်။ ဣတိ– သို့။ ဒဿေတုံ– ငှာ။ “ဟေဋ္ဌိမ ကာယတော ဥပရိမကာယတော”တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗပဒေသု– တို့၌။ ဧသေဝ နယော– ဤနည်းပင်တည်း။ [“ဧသေဝ နယော, ပုဒ်သဘောမှာ, ထင်စွာ ဧဝ, ဣဝ နှစ်ချက်ခွဲလျက်, အနက်သမ္ဗန်မြဲ၊ (ဘုရားကြီး-၇၄) ”နှင့်အညီ “ဧသေဝ နယော (ဧသော +ဧဝ နယော)– ဤနည်းကိုသာလျှင်၊ (ဒဋ္ဌဗ္ဗော)၊ (တစ်နည်း) ဧသော+ဣဝ နယော– ဤနည်းကဲ့သို့သော နည်းကို၊ (ဝေဒိတဗ္ဗော) ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။] ပန– ဆက်။ ဧတ္ထ– ဤသို့ဖြစ်ရာ၌။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော– သည်။ ဥဒကဓာရာယ– နှင့်။ အသမ္မိဿော–မရောနှောသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တထာ– တူ။ ဥဒကဓာရာ– သည်။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေန–နှင့်၊ (အသမ္မိဿော– သည်။ အဟောသိ)၊ ဥဘယမ္ပိ– ၂-ပါးစုံလည်းဖြစ်သော။ ဧတံ– ဤရေနှင့် မီးသည်။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ– တိုင်အောင်။ ဥဂ္ဂန္တွာ– တက်၍။ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ– စကြာဝဠာနှုတ်ခမ်းရစ်၌။ ပတတိ ကိရ– ကျသတဲ့။ ပန– အဖို့တစ် ပါးကား။ “ဆန္နံ ဝဏ္ဏာန”န္တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တာ– ဆိုအပ်ကုန်သော။ အဿ– ထိုမြတ်စွာ ဘုရား၏။ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော– ၆-ပါးသော အဆင်းရှိသော ရောင်ခြည်တော် တို့သည်။ ဃဋေဟိ– အိုးတို့ဖြင့်။ အာသိဉ္စမာနံ– သွန်းလောင်းအပ်သော။ ဝိလီနသုဝဏ္ဏံ ဝိယ– အရည်ပျော်သော ရွှေကဲ့သို့လည်းကောင်း၊ (ရွှေရည်ကဲ့သို့လည်းကောင်း)၊ ယန္တနာလိကတော– စက်ယန္တရား၌ ယှဉ် (တပ်ထားအပ်) သော ရေ ပိုက်မှ။ ဝါ– စက်ယန္တရားနှင့် ယှဉ်သောဘူးမှ။ နိက္ခန္တသုဝဏ္ဏရသဓာရာ ဝိယ စ–
ယန္တနာလိကတော။ ။ ဏ.ွှ.ှ၌ ောနခ့ညေငခေူ အကဘန- စက်နှင့်ဆိုင်သော ပြွန်, ကျည်တောက်, ရေပိုက်, သွားတိုက်ဆေးကဲ့သို့သောဘူး”ဟု ဆို၏၊ “ယန္တေ ယန္တေန ဝါ+ယုတ္တာ+နာလိကာ ယန္တနာလိကာ- စက်ယန္တရား၌ ယှဉ်(တပ်ထားအပ်)သော ရေပိုက်, ကျည်တောက်, ဘူး၊ ဝါ- စက်ယန္တရားနှင့် ယှဉ်သော ရေပိုက်, ကျည်တောက်, ဘူး”ဟု ပြုပါ၊ “နာလိကာ, နာဠိကာ”ကား စလယ်တောင်း, ပြွန်, ကျည်တောက်, ရေပိုက်, သွားတိုက်ဆေးကဲ့သို့သောဘူးတို့ကို ဟော၏၊ “နလတိ ဂဏနဝသေန ဂန္ဓေတိ ဧတာယာတိ နာဠိ- ရေတွက်ခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့် ပြကြောင်း(ပိုင်းဖြတ်ကြောင်း)ဖြစ်သော စလယ်၊ [နလ+ဣဏ်၊ လကို ဠပြု လျှင် နာဠိ၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၅၆၊] ထိုနောင် “နာလိ ဧဝ နာလိကာ”ဟု ဆက်ပါ၊ ယန္တပုဒ်ကို ဓမ္မဘာ- ၁, ၅၇၈ရှု
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၄]...
ထွက်သောရွှေရည်အလျဉ်ကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘတော– စကြာ ဝဠာတိုက်ခန်းမှ။ ဥဂ္ဂန္တွာ– ၍။ ဗြဟ္မလောကံ– ကို။ အာဟစ္စ– ထိခိုက်၍။ ပဋိနိဝတ္တိတွာ– ပြန်လှည့်လာ၍။ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိမေဝ– သို့သာ။ ဂဏှိံသု– ယူကုန်ပြီ။ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ– တစ်ခုသော စကြာဝဠာတိုက်ခန်းသည်။ ဝင်္ကဂေါပါနသိကံ– ကောက် သော အခြင်ရနယ်ရှိသော။ ဗောဓိဃရံ ဝိယ– ဗောဓိပင်၏ တည်ရာကျောင်း တော်ကဲ့သို့။ ဧကာလောကံ– တစ်ခုတည်းသော အရောင်အလင်းရှိသည်၊ (တစ်ခဲနက်သော အရောင်လင်းရှိသည်)၊ အဟောသိ– ပြီ။
တံဒိဝသံ– ထိုနေ့၌။ သတ္ထာ၊ စင်္ကမိတွာ– ၍။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကရောန္တော– လျက်၊ (ပြုတော်မူရင်း)၊ အန္တရန္တရာ– အကြားအကြား၌။ မဟာဇနဿ– အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ စ– ဆက်။ ကထေန္တော– သော်။ ဇနံ– လူအပေါင်းကို။ နိရဿာဿံ–သက်သာရာမရှိသည်ကို၊ (သက်သာမှုကင်းအောင်)၊ အကတွာ– ၍။ တဿ– ထိုလူအပေါင်းအား။ အဿာသဝါရံ– သက်သာရာအလှည့်အကြိမ်ကို။ ဒေတိ– ၏။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ မဟာဇနော– သည်။ သာဓုကာရံ– သာဓုဟု ပြုအပ်သော အသံကို။ ဝါ– သာဓုခေါ်သံကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၂၁ရှု၊] ပဝတ္တေသိ– စေပြီ။ တဿ– ထိုလူအပေါင်း၏။ သာဓုကာရပဝတ္တနကာလေ– သာဓုသံ (ကောင်းချီးသံ) ၏ ဖြစ် ရာအခါ၌။ သတ္ထာ၊ တာဝမဟတိယာ– ထိုမျှလောက် များသော။ ပရိသာယ– ၏။ စိတ္တံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– မူလသော်။ ဧကေကဿ– တစ်ယောက်စီ တစ်ယောက်စီ၏၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၀၄ရှု၊] သောဠသန္နံ– ၁၆မျိုးကုန်သော။ အာကာရာနံ– အခြင်းအရာတို့၏၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၉၃ရှု၊] ဝသေန– ဖြင့်။ စိတ္တာစာရံ–စိတ်၏ဖြစ်ပုံကို။ ဝါ– စိတ်အလိုကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၅ရှု၊] အညာသိ– သိတော်မူပြီ။
ဧဝံ– ဤသို့လျှင်။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ စိတ္တံ– သည်။ လဟုကပရိဝတ္တံ– လျင်မြန်သောပြောင်း လဲခြင်းရှိ၏။ ယော ယော– အကြင်အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ယသ္မိဉ္စ ဓမ္မေ– အကြင် တရားတော်၌လည်းကောင်း။ ယသ္မိဉ္စ ပါဋိဟီရေ– အကြင်တန်ခိုးပြာဋိဟာ၌ လည်းကောင်း။ ပသန္နော– ကြည်ညို၏။ တဿ တဿ– ထိုထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ အဇ္ဈာသယဝသေနေဝ– အလိုနှင့် စပ်သဖြင့်သာ။ ဝါ– အလို၏အစွမ်းဖြင့်သာလျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၇ရှု၊] ဓမ္မဉ္စ– ကိုလည်း။ ကထေသိ– ပြီ။ ပါဋိဟီရဉ္စ– ကိုလည်း။ အကာ–
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၅]...
သိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ ဓမ္မေ– ကို။ ဒေသိယမာနေ– အပ်သော်။ ပါဋိဟီရေ စ– ကိုလည်း။ ကရိယမာနေ– သော်။ မဟာဇနဿ– ၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၉၆ရှု၊] အဟောသိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ သတ္ထာ– သည်။ တသ္မိံ သမာဂမေ– ထိုအစည်း အဝေး၌။ အတ္တနော– ၏။ မနံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အညံ– အခြားတစ်ယောက်ကို။ ပဥှံ– ကို။ ပုစ္ဆိတုံ– ငှာ။ သမတ္ထံ– စွမ်းနိုင်သူကို။ အဒိသွာ– ၍။ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ– ဖန်ဆင်း အပ်သော ဘုရားရှင်ကို၊ (ရုပ်ပွားတော်ကို)၊ မာပေသိ– ဖန်ဆင်းတော်မူပြီ။ တေန– ထိုရုပ်ပွားတော်သည်။ ပုစ္ဆိတံ– သော။ ပဥှံ– ကို။ သတ္ထာ– ဘုရားရှင်အစစ်သည်။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– ဖြေတော်မူပြီ။ သတ္ထာရာ– သည်။ ပုစ္ဆိတံ– သော၊ (ပဥှံ– ကို၊) သော– ထိုရုပ်ပွားတော်သည်။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– ပြီ။ ဘဂဝတော– ၏။ စင်္ကမနကာလေ– ၌။ နိမ္မိတော– သည်။ ဌာနာဒီသု– ရပ်ခြင်းအစရှိသည်တို့တွင်။ အညတရံ– ကို။ ကပ္ပေသိ– ပြီ။ နိမ္မိတဿ– ဖန်ဆင်းအပ်သော ဘုရားရှင်၏။ စင်္ကမနကာလေ– ၌။ ဘဂဝါ– သည်။ ဌာနာဒီသု– တို့တွင်။ အညတရံ– ကို။ ကပ္ပေသိ– ပြီ။ တမတ္ထံ– ကို။ ဒဿေတုံ–ငှာ။ “နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ”တိအာဒိ– အစရှိသည်ကို။ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ– သို့။ ကရောန္တဿ– သော။ သတ္ထု– ၏။ ပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ တသ္မိံ သမာဂမေ– ၌။ ဝီသတိယာ– ၂၀,သော။ ပါဏကောဋီနံ– သတ္တဝါကုဋေတို့၏။ [ဝီသတိယာ ပါဏကောဋီနံ– ကုဋေ ၂၀,သော သတ္တဝါတို့၏၊] ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ပါဋိဟီရံ– တန်ခိုးပြာဋိဟာကို။ ကရောန္တောဝ– မူလျက်သာ၊
ပါဋိဟီရံ။ ။ ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၄၄၌ “ပဋိပက္ခေ ဟရတီတိ(ဆန့်ကျင်ဖက်တို့ကို ပယ်ရှား တတ်သောကြောင့်) ပါဋိဟီရံ၊ (တစ်နည်း) ပဋိဟရတိ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိမာနောပဂတာနိ (မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မာနသို့ ကပ်ရောက်ကုန်သော) စိတ္တာနီတိ ပါဋိဟီရံ၊ (တစ်နည်း) အပ္ပသန္နာနံ သတ္တာနံ ပသာဒံ ပဋိအာဟရတီတိ ပါဋိဟီရံ၊ [ပဋိ+ဟရ+အ၊ ဟ၏ အ,ကို ဤပြု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ပ၌ အာဝုဒ္ဓိပြု၊ -နီတိသုတ္တ- ၃၄၈၊ ရူ- ၄၁၅၊]”ဟု ပြု၏၊ ရူ- ၄၁၅၌ “ပဋိပက္ခေ မဒ္ဒိတွာ ဂစ္ဆတီတိ ပါဋိဟီရံ၊ [ပတိ+ဟိ+ကွိ၊ ပဋိတော ဟိဿ ဟေရဏ် ဟီရဏ်ဖြင့် ဟိကို ဟီရဏ်ပြု, တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ပ၌ အာဝုဒ္ဓိပြု၊]”ဟု ပြု၏၊ မူလဋီ- ၈၊ နီယော- ၃၌ “ပါဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟီရံ”ဟု ပြု၏၊ ဤအလို နိရုတ္တိနည်းဖြင့် ပါဋိ- ဟာရိယကို ပါဋိဟီရပြု၍ ပြီးစေရာ၏။ (မဓု- ၃၁၊ မဏိဒီပ- ၁၉၄)
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၆]...
“အတီတဗုဒ္ဓါ– ရှေးဘုရားရှင်တို့သည်။ ဣဒံ ပါဋိဟီရံ– ကို။ ကတွာ– ပြုတော်ပြီး၍။ ဝါ– သော်။ ကတ္ထ– ၌။ ဝဿံ– မိုးအခါ၌ နေခြင်းသို့။ ဝါ– ဝါသို့၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၇ရှု၊] ဥပေန္တိ နု ခေါ– ကပ်ရောက်တော်မူကြသနည်း။” ဣတိ– သို့။ အာဝဇ္ဇေတွာ– ဆင် ခြင်တော်မူ၍။ ဝါ– သော်။ “တာဝတိံသဘဝနေ– ၌။ ဝဿံ– သို့။ ဥပဂန္တွာ– ၍။ မာတု–အား။ အဘိဓမ္မပိဋကံ– အဘိဓမ္မာပိဋကတ်ကို။ ဒေသေန္တိ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဒိသွာ– ၍။ ဒက္ခိဏပါဒံ– လက်ယာခြေတော်ကို။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်တော်မူ၍။ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ– ယုဂန္ဓိုရ်တောင်ထိပ်၌။ ဌပေတွာ– ထားတော်မူ၍၊ (ချတော်မူပြီး ၍)၊ ဣတရံ– သော။ ပါဒံ– လက်ဝဲခြေတော်ကို။ ဥက္ခိပိတွာ– ၍။ သိနေရုမတ္ထကေ–မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ်၌။ ဌပေသိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿဋ္ဌာနေ– ယူဇနာ၁သိန်း၆သောင်း၈ထောင်ရှိသော အရပ်၌။ တယော– ကုန်သော။ ပဒဝါရာ– ခြေလှမ်းအကြိမ်တို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ဒွေ– ကုန်သော။ ပါဒဆိဒ္ဒါနိ– ခြေတို့၏ အကြားတို့သည်။ ဝါ– ခြေလှမ်းတို့သည်၊ (အဟေသုံ– ကုန်ပြီ၊) သတ္ထာ– သည်။ ပါဒံ– ကို။ ပသာရေတွာ– ဆန့်လှမ်းတော်မူ၍။ အက္ကမိ– နင်းတော်မူပြီ။ ဣတိ– သို့။ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ– မမှတ်ထိုက်။ ဟိ– မှန်။ တဿ– ထို မြတ်စွာဘုရား၏။ ပါဒုက္ခိပနကာလေယေဝ– ခြေကို ကြွမြောက်တော်မူရာအခါ၌။ ပဗ္ဗတာ– တို့သည်။ ပါဒမူလံ– ခြေရင်းသို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု– ခံယူကုန်ပြီ။ သတ္ထာရာ– သည်။ အက္ကမနကာလေ– နင်းတော်မူပြီးရာအခါ၌။ တေ ပဗ္ဗတာ– တို့သည်။ ဥဋ္ဌာယ– ထ၍။ သကဋ္ဌာနေယေဝ– မိမိတို့၏ မူလတည်ရာ၌သာ။ အဋ္ဌံသု– တည်ကုန်ပြီ။ သက္ကော– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သတ္ထာ– သည်။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယ– ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်ဖျာ၌။ ဣမံ ဝဿာဝါသံ– ဤမိုးလ ပတ်လုံးနေခြင်းသို့။ ဝါ– မိုးအခါ၌ နေခြင်းသို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၃ ရှု၊] ဥပေဿတိ မညေ– ကပ်ရောက်လိမ့်မည်ဟု ထင်၏။ ဝါ– ဝါကပ်လိမ့်မည်ဟု ထင်၏။ ဗဟူနံ– ကုန်သော။ ဒေဝတာနံ စ– တို့အားလည်း။ ဝါ– တို့၏လည်း။ ဥပကာရော– လျော် သောအကျိုးကျေးဇူးရှိသည်၏အဖြစ်ကို ပြုတော်မူသည်။ ဝါ– ကျေးဇူးကို ပြုတော် မူသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၅၀ရှု၊] ဘဝိဿတိ– သည်။ ပန– ဆက်။ သတ္ထရိ– သည်။ ဧတ္ထ– ဤတာဝတိံနတ်ပြည်၌။ ဝဿာဝါသံ– သို့။ ဥပဂတေ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ အညာ– သော။ ဒေဝတာ– တို့သည်။ ဟတ္ထံ– ကို။ ဌပေတုမ္ပိ– ထားခြင်းငှာလည်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၇]...
န သက္ခိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မဟုတ်။ အယံ ခေါ ပန ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ– သည်။ ဒီဃတော– အလျားအားဖြင့်။ သဋ္ဌိယောဇနာ– ယူဇနာ (၆၀) ရှိ၏။ ဝိတ္ထာရတော–အနံအားဖြင့်။ ပဏ္ဏာသယောဇနာ– ယူဇနာ၅၀,ရှိ၏။ ပုထုလတော– ထုထည်အား ဖြင့်။ ပန္နရသယောဇနာ– ၁၅ယူဇနာရှိ၏။ သတ္ထရိ– သည်။ နိသိန္နေပိ– သော်လည်း။ တုစ္ဆံ– အချည်းနှီးသည်။ ဝါ– သေးငယ် (ကျဉ်းမြောင်း) သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ထိုသိကြားမင်း၏။ အဇ္ဈာသယံ– ကို။ ဝိဒိတွာ– ကို။ အတ္တနော– ၏။ သံဃာဋိံ– သင်္ကန်းကြီးကို။ သိလာသနံ– ကျောက်ဖျာပေါ်သို့။ ပဋိစ္ဆာဒယမာနံ– ဖုံးအုပ်လျက်။ ခိပိ– ချတော်မူပြီ။ သက္ကော– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တာဝ– စွာ။ စီဝရံ– ကို။ ပဋိစ္ဆာဒယမာနံ– လျက်။ ခိပိ– ပြီ။ သယံ ပန– ကိုယ်တော် တိုင်ကား။ ပရိတ္တကေ– ကျဉ်းမြောင်းသော။ ဝါ– အနည်းငယ်သော။ ဌာနေ– ၌။ နိသီဒိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ၏။ အဇ္ဈာသယံ– ကို။ ဝိဒိတွာ– ၍။ မဟာပံသုကူလိကော– မြတ်သော ပံသုကူသင်္ကန်းကို ဆောင်ခြင်းအလေ့ ရှိသော ရဟန်းသည်။ နီစပီဌကံ– နိမ့်သော အင်းပျဉ်ကို၊ (အန္တောစီဝရဘောဂေယေဝ– သင်္ကန်း၏အခွေအတွင်း၌သာလျှင်။ ဝါ– သင်္ကန်းခေါက်အတွင်း၌သာ လျှင်။ ကတွာ– ပြု၍။ ဝါ– ထား၍။ နိသီဒတိ) ဝိယ– ကဲ့သို့။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလံ– ကို။ အန္တောစီဝရဘောဂေယေဝ– ၌သာလျှင်။ ကတွာ– ၍။ နိသီဒိ– ပြီ။ မဟာဇနောပိ– သည်လည်း။ တံခဏညေဝ– ၌သာလျှင်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– သော်။ နာဒ္ဒသ (န+အဒ္ဒသ)– မမြင်ရတော့ပြီ။ စန္ဒဿ– ၏။ အတ္ထင်္ဂမိတကာလော ဝိယ– ချုပ်ခြင်းသို့ ရောက်ရာအခါကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဝါ– ဝင်ရာအခါကဲ့သို့ လည်းကောင်း။ သူရိယဿ– ၏။ အတ္ထင်္ဂမိတကာလော ဝိယ စ– လည်းကောင်း။ ဝါ– လည်းကောင်း။ အဟောသိ– ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ ဂတော နု စိတ္တကူဋံ ဝါ, ကေလာသံ ဝါ ယုဂန္ဓရံ၊ န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ, လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ
(သမ္ဗုဒ္ဓေါ– မြတ်စွာဘုရားသည်၊) စိတ္တကူဋံ ဝါ– စိတ္တကုဋ်တောင်သို့သော် လည်း။ ဂတော နု– ကြွတော်မူလေသလော? ကေလာသံ ဝါ– ကေလာသတောင် သို့သော်လည်း။ ဂတော နု– လော? ယုဂန္ဓရံ– ယုဂန္ဓိုရ်တောင်သို့သော်လည်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၈]...
ဂတော နု– လော? နော– ငါတို့သည်။ လောကဇေဋ္ဌံ လောကဇေဋ္ဌံ လောကဇေဋ္ဌံ– တစ်လောကလုံးထက် အကြီးမြတ်ဆုံးဖြစ်တော်မူသော။ ဝါ– သတ္တလောက၏ အကြီးအမှူးဖြစ်တော် မူသော။ နရာသဘံ– လူတို့ထက် မြတ်တော်မူသော။ ဝါ– လူတို့တွင် အာသဘ နွားလားအတူ မြတ်တော်မူသော။ ဝါ– လူတို့တွင် နွားလားဥသဘအတူ မြတ် တော်မူသော။ သမ္ဗုဒ္ဓံ– မြတ်စွာဘုရားကို။ န ဒက္ခေမု– ဖူးမြင်ကြရတော့မည် မဟုတ်ကုန်။
ဣတိ– ဤသို့သော။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ ဝဒန္တော– လျက်။ ပရိဒေဝိ– ငိုကြွေးပြီ။ အပရေ– တို့သည်။ “သတ္ထာ နာမ– သည်။ ပဝိဝေကရတော– ဆိတ်ငြိမ်ရာ၌ မွေ့လျော်တော်မူ၏။ သော– ထိုဘုရားရှင်သည်၊] မေ– သည်။ ဧဝရူပါယ– သော။ ပရိသာယ– ၌။ ဧဝရူပံ– သော။ ပါဋိဟီရံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။’ ဣတိ– တွေးတော်မူ၍။ လဇ္ဇာယ– ရှက်ခြင်းကြောင့်။ အညံ– သော။ ရဋ္ဌံ ဝါ– သို့လည်းကောင်း။ ဇနပဒံ ဝါ– သို့သော်လည်းကောင်း။ ဂတော– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ဒါနိ– ၌။ တံ– ကို။ န
လောကဇေဋ္ဌံ။ ။ လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ လောကော၊ လောကီယတိ ပဿီယတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပါရပ္ပတ္တောတိ ဝါ လောကော၊ လောကော စ လောကော စ လောကော စ လောကော၊ လောကဿ ဇေဋ္ဌော လောကဇေဋ္ဌော၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၉၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၁, ၂၆၆
နရာသဘံ။ ။ ပဋိပက္ခေ ဥသတိ ဒဟတီတိ ဥသဘော, သေဋ္ဌော၊ [ဥသ+ကဘ၊ ဥသဘသဒ္ဒါ သေဋ္ဌအနက်ဟော၊ -မောဂ်- ၇, ၁၂၆၊] ဥသဘောယေဝ အာသဘော၊ [ဥသဘ+ဏ၊- ဝိဓာန်၊] နရာနံ+အာသဘော နရာသဘော၊(အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆၊ ၃၄၀၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၅)၊ (တစ်နည်း) အာသတိ အဘိမုခံ ဂစ္ဆတီတိ အာသဘော- အာသဘ မည်သောနွားလား၊ [အာသ+အဘ၊- မဋီ၊၂၊၁၉၊ အံဋီ၊၂၊၂၂၆၊] အာသတိ ဥပသေဝ- တီတိ အာသဘော၊(သဒ္ဒသင်္ဂဟ၊ ဥဏာဒိ- ၂၃၃)၊ အာသဘော ဝိယာတိ အာသဘော-အာသဘမည်သော နွားလားနှင့်တူသော ဘုရားရှင်၊ [အာသဘ+ဏ၊ အာကို ဥပြု၊] နရာနံ နရေသု ဝါ+အာသဘော နရာသဘော- လူတို့တွင် အာသဘနွားလားနှင့် တူ တော်မူသော ဘုရားရှင်၊(အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၈၊ ၂၆၆)၊ (တစ်နည်း) ဥသဘော ဝိယာတိ အာသဘော- နွားလားဥသဘနှင့်တူသော ဘုရားရှင်၊ နရေသု+အာသဘော နရာသဘော- လူတို့တွင် နွားလားဥသဘနှင့်တူသော ဘုရားရှင်။ (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၅)
...[စာမျက်နှာ- ၂၉၉]...
ဒက္ခိဿာမ– မြင်ရတော့မည် မဟုတ်။” ဣတိ– ၍။ ပရိဒေဝန္တာ– ကုန်လျက်။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ပဝိဝေကရတော၊ ပေ၊ နရာသဘ”န္တိ– ၍၊ (အာဟံသု)
ပဝိဝေကရတော ဓီရော, နိမံ လောကံ ပုနေဟိတိ၊ န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ, လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘံ
ပဝိဝေကရတော– ဆိတ်ငြိမ်ရာအရပ်၌ မွေ့လျော်တော်မူသော။ ဓီရော– ပညာ ရှိအစစ်ဖြစ်တော်မူသော မြတ်စွာဘုရားသည်။ ဣမံ လောကံ– ဤလူ့ပြည်သို့။ ပုန– တစ်ဖန်။ န ဧဟိတိ– ကြွလာတော်မူတော့မည်မဟုတ်။ နော– တို့သည်။ လောကဇေဋ္ဌံ– သော။ နရာသဘံ– သော။ သမ္ဗုဒ္ဓံ– ကို။ န ဒက္ခေမု– ကုန်။
တေ– တို့သည်။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ– ကို။ “ဘန္တေ! သတ္ထာ၊ ကဟံ– အဘယ် အရပ်၌ပါနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုအရှင်မဟာမောဂ္ဂလ္လာန် သည်။ သယံ– တိုင်။ ဇာနန္တောပိ– သော်လည်း။ “ပရေသမ္ပိ– အခြားပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ လည်း။ ဂုဏာ– တို့သည်။ ပါကဋာ– ထင်ရှားကုန်သည်။ ဟောန္တု– ဖြစ်ကြပါစေ။” ဣတိ– သို့။ အဇ္ဈာသယေန– အလိုဆန္ဒဖြင့်။ “အနုရုဒ္ဓံ– ကို။ ပုစ္ဆထ– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ထေရံ– အရှင်အနုရုဒ္ဓါထေရ်ကို။ တထာ– ထိုအရှင် မဟာမောဂ္ဂလ္လာန်ကို မေးသည့်အတိုင်း။ “ဘန္တေ! သတ္ထာ– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ တာဝတိံသဘဝနေ– တာဝတိံသာနတ်ပြည်၌။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ– ၌။ ဝဿံ– သို့။ ဥပဂန္တွာ– ၍။ မာတု– အား။ အဘိဓမ္မပိဋကံ– ကို။ ဒေသေတုံ– ငှာ။ ဂတော– ပြီ။ ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကဒါ– ၌။ အာဂမိဿတိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “တယော မာသေ– တို့ပတ်လုံး။ အဘိဓမ္မပိဋကံ– ကို။ ဒေသေတွာ– ၍။ မဟာပဝါရဏဒိဝသေ– သီတင်းကျွတ်လပြည့်မဟာပဝါရဏာနေ့၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃,
ဧဟိတိ။ ။ အာ+ဣ+ဿတိ၊ ဒွိန္နမာကာရိကာရာနမေတ္တံ တျာဒီသု(နီတိ- ၆၃) သုတ်, ကွစာသဝဏ္ဏံ လုတ္တေ၌ “အသဝဏ္ဏံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂတို့ဖြင့် အာ+ ဣတို့ကို ဧပြု, ကွစိ ဓာတုသုတ်ကြီးဖြင့် ဿကို ဟိပြု၊(နီတိသုတ္တ- ၂၃၊ ရူ- ၃၁၅၊ ၃၁၆၊ ဝိဗော- ၁၄)၊ (တစ်နည်း) ဟိ,လာ, ဿ်ကို ချေပါ၊ (ဝိမတိ၊၁၊၂၈၇၊ ဝိလံဋီ၊၁၊၁၆၇)၊ နောက်နည်းကို မောဂ်နိနှစ်သက်တော်မမူပါ။(မောဂ်နိ- ၂, ၃၅၉)
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၀]...
၁၈၇ရှု၊] (အာဂမိဿတိ– မည်၊)” ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ “သတ္ထာရံ– ကို။ အဒိသွာ– ၍။ န ဂမိဿာမ– မသွားကုန်တော့အံ့။” ဣတိ– ပြော၍။ တတ္ထေဝ– ၌ပင်။ ခန္ဓာဝါရံ– ခံတပ်ကို။ ဝါ– ယာယီစခန်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၁၄၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၁၈၁ရှု၊] ဗန္ဓိံသု– ကုန်ပြီ။ အာကာသမေဝ– သည်သာ။ နေသံ– တို့၏။ ဆဒနံ– အမိုးသည်။ အဟောသိ ကိရ– သတဲ့။ စ– ဆက်။ မဟတိယာ– သော။ တာယ ပရိသာယ– ၏။ သရီရနိဃံသော နာမ– ခန္ဓာကိုယ်တို့၏ ပွတ်တိုက်ထိခိုက်ခြင်းမည်သည်၊ [ဇာဋီ သစ်-၃, ၁၈၅၌ “သရီရနိဿန္ဒော (ကျင်ကြီး, ကျင်ငယ်) ” ဟု ရှိ၏၊] န ပညာယိ–မထင်ရှား။ ပထဝီ– သည်။ ဝိဝရံ– အကြားကို။ အဒါသိ– ပြီ၊ [တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး မပွတ် တိုက်,မထိခိုက်အောင် မြေက ခြားပေးထားသည်- ဟူလို၊] သဗ္ဗတ္ထ– အလုံးစုံသော မြေပြင်၌။ ပရိသုဒ္ဓမေဝ– စင်ကြယ်သည်သာလျှင်ဖြစ်သော။ ဘူမိတလံ– မြေပြင် သည်။ အဟောသိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ပဌမမေဝ– သာလျှင်။ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ– ကို။ အဝေါစ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မောဂ္ဂလ္လာန! တွံ– သည်။ ဧတိဿာယ ပရိသာယ– အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေယျာသိ– လော။ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော– သည်။ အာဟာရံ– ကို။ ဒဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ တံ တေမာသံ– ထိုဝါတွင်း၃လပတ်လုံး။ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကောဝ– သည်သာ။ တဿာ ပရိသာယ– အား။ ယာပနံ– ရှည်သောကာလ သို့ ရောက်စေနိုင်သော။ ဝါ– မျှတလောက်သော။ ယာဂုဘတ္တံ– ကိုလည်းကောင်း။ ခါဒနီယံ– ကိုလည်းကောင်း။ တမ္ဗုလတေလဂန္ဓမာလာပိလန္ဓနာနိ စ– ကွမ်း, ဆီ, နံ့သာ, ပန်း, တန်ဆာတို့ကိုလည်းကောင်း။ အဒါသိ– ပြီ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော– သည်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– ပြီ။ ပါဋိဟာရိယဒဿနတ္ထံ– ငှာ။ အာဂတာဂတေဟိ–ရောက်လာသူ, ရောက်လာသူတို့သည်။ ပုဋ္ဌပေဥှ စ– မေးအပ်သော ပြဿနာ တို့ကိုလည်း။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– ပြီ။ မာတု– အား။ အဘိဓမ္မဒေသနတ္ထံ– အဘိဓမ္မာတရား ကို ဟောတော်မူခြင်းငှာ။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ– ၌။ ဝဿံ– သို့။ ဥပဂတံ– သော။ သတ္ထာရမ္ပိ– ကိုလည်း။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ– တစ်သောင်းသောစကြာ ဝဠာ၌ နေကုန်သောနတ်တို့သည်။ ပရိဝါရယိံသု– ခြံရံကုန်ပြီ။ တေန– ထိုကြောင့်၊ “တာဝတိံသေ၊ ပေ။ ၏။ ဝိရောစတီ”တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ– ပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၁]...
တာဝတိံသေ ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ, သိလာယံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ၊ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ, ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော
ပုရိသုတ္တမော– ယောကျ်ားမြတ်ဖြစ်တော်မူသော။ ဗုဒ္ဓေါ– မြတ်စွာဘုရားသည်။ ယဒါ– အကြင်အခါ၌။ တာဝတိံသေ– တာဝတိံသာနတ်ပြည်၌။ ပါရိ စ္ဆတ္တကမူလမှိ– ပင်လယ်ကသစ်ပင်၏ အနီးအောက်၌။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ– ကဏ္ဍုကမ္ဗလာမည်။
ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ။ ။ ဤပုဒ်ဖြင့် ဒေသဝိသေသကို ပြ၏၊ “သာဝတ္ထိယံ ဇေတဝနေ”ကဲ့သို့ “တာဝတိံသေ”သည် သာမညဒေသ, “ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ”ကား ဝိသေသ ဒေသတည်း၊ ဆတ္တံ ဝိယာတိ ဆတ္တကော- ထီးနှင့်တူသောသစ်ပင်၊ (တစ်နည်း) ဆတ္တံ ဝိယ တိဋ္ဌတီတိ ဆတ္တကော- ထီးကဲ့သို့ တည်သောသစ်ပင်၊ [ဆတ္တ+က၊] ပရိ သမန္တတော +ဆတ္တကော ပရိဆတ္တကော- ထက်ဝန်းကျင် ထီးနှင့်တူသော သစ်ပင်၊ ပရိဆတ္တကောယေဝ ပါရိစ္ဆတ္တကော၊ [ပရိဆတ္တက+ဏ၊- ဓာန်ဋီ- ၂၈၊ နီယော- ၃၊ နီဘာ- ၁, ၁၁၊] (တစ်နည်း) ပရိ သမန္တတော အာတပံ ဆာဒေတီတိ ပရိဆတ္တော၊ [ပရိ+ဆဒ+တ၊] ပရိဆတ္တော ဧဝ ပါရိဆတ္တကော၊ [ပရိဆတ္တ+ဏ၊ ကလာ၊- မြို့နီဂံ- ၂၃၊] ပရိ သမန္တတော အာတပံ ဆာဒေတီတိ ပါရိဆတ္တော၊ [ပရိ+ဆဒ+တ၊ ပ၌ ဒီဃပြု၊] ပါရိဆတ္တော ဧဝ ပါရိဆတ္တကော၊ [ပါရိဆတ္တ+ဏ၊- ကျော်နီဂံ- ၁၆၊] ပါရိ စ္ဆတ္တကဿ+မူလံ ပါရိစ္ဆတ္တက-မူလံ၊ မူလသဒ္ဒါ သန္တိက(အနီး)အနက်ဟောတည်း။
ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ။ ။ ဤပုဒ်ဖြင့်လည်း ဒေသဝိသေသကိုပင် ပြ၏၊ “ပင်လယ်ကသစ် ပင်၏ အနီးအောက်ဝယ် ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်ဖျာပေါ်၌ သီတင်းသုံးတော်မူသည်” ဟူလို၊ ပကာရေဟိ ဒေဝါနံ စိတ္တံ ဍေတိ ဂဏှာတီတိ ပဏ္ဍု၊ [ပ+ဍိ+ဥ၊- ပဏ္ဍုသဒ္ဒါ ရတ္တ(အနီရောင်)အနက်ဟော၊ ကေစိဆရာတို့အလို နာတိရတ္တ(နီဖျော့ဖျော့အရောင်) အနက်ဟော၊ မဓု- ၂၃၊ ကျော်နီဂံ- ၁၆၊] (တစ်နည်း) ပဏ္ဍတိ ဧကဂဏနံ ဂစ္ဆတီတိ ပဏ္ဍု- အဖြူအဝါရောသောအဆင်း, ဖျော့တော့သောအဆင်း, ဝါကျင်ကျင်အဆင်း၊ [ပဍိ+ဥ၊ ပု၊- ဓာန်ဋီ- ၉၆၊] ကံ သုခံ+အလံ ပရိယတ္တံ ဧတ္ထာတိ ကမ္ဗလံ၊ [က+အလ၊ က ထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ, နောက်၌ ဗ်လာ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ်ပြု၊ -မဓု- ၂၃၊] (တစ်နည်း) ကံ သုခံ+ဝိသေသံ အတိသယံ+အလံ ပရိယတ္တံ ဧတ္ထာတိ ကမ္ဗလံ၊ [က+ဝိ+အလ၊ က ထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ မ,ပြု၊ -မဏိဒီပ- ၁၅၁၊] (တစ်နည်း) ကံ သုခံ ဗလေတိ ဇနေတီတိ ကမ္ဗလံ၊ [က+ဗလ+အ၊ -ပါတိပဒတ္ထ- ၁၅၉၊] (တစ်နည်း) ကာမီယတေတိ ကမ္ဗလော၊ [ကမု+အလ၊ ဝ,လာ၊ ပု, န၊- ဓာန်ဋီ- ၂၉၁၊] ပဏ္ဍု စ+သော+ကမ္ဗေ လာ စာတိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလော၊ ပဏ္ဍုကမ္ဗလော ဝိယာတိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလော- နီသောအဆင်းရှိသော ကမ္ဗလာ
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၂]...
သော။ သိလာယံ– ကျောက်ဖြာပေါ်၌။ ဝိဟာသိ– သီတင်းသုံးတော်မူပြီ။
နှင့်တူသောကြောင့် ပဏ္ဍုကမ္ဗလာမည်သော ကျောက်ဖျာ။ ဝါ– ဖြူဝါရောနှော, ဖျော့ တော့သော အဆင်းရှိသော ကမ္ဗလာနှင့် တူသောကြောင့် ပဏ္ဍုကမ္ဗလာမည်သော ကျောက်ဖျာ၊ “ပဏ္ဍု ရတ္တံ+ကမ္ဗလံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ၊ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ ဝိယာတိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ” ဟု နပုံလိင်ဖြင့်လည်း ဆိုနိုင်သည်၊ (မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၈၇၊ ဓာန်ဋီ-၂၂၊ မြို့နီဂံ- ၂၃၊ ၂၄)၊ ဆရာတို့ကား “ပဏ္ဍု စ+သော+ကမ္ဗလော စာတိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလော၊ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေန +သဒိသာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလော– ကမ္ဗလာနီနှင့် တူသော ကျောက်ဖျာ၊ သဒိသချေ”ဟု ပြု တော်မူ၏။ (နီဘာ-၁, ၁၁)
ပဏ္ဍုကမ္ပလေ။ ။ “ကံ သုခံ ပလေတီတိ ကမ္ပလံ၊ [က+ပလ+အ၊- ကျော်နီဂံ- ၁၆၊] ကမ္ပမှိ စလနေ အလံ ကမ္ပလံ၊(ကစ္စည်း)၊ ကပိ သဉ္စလနေ၊ ကမ္ပလံ၊(ရူ)၊ ကပိမှိ အလန္တိ ကမ္ပလံ၊...ကပိ သဉ္စလနေ အလပစ္စယော၊ ကွစိ ဓာတွာဒိနာ နိဂ္ဂဟိတာ- ဂမော၊(ရူပဒီပနီ)”ဟူသော အဆိုများအလို “ကမ္ပလ”သာ ပါဌ်မှန်ဟု ယူလိုကြ၏၊ (မြို့နီဂံ- ၂၄၊ သဒ္ဒတ္ထရတနာဝလိ)၊ ထိုခေတ်က “ကမ္ပလ”ဟု ရှိခဲ့ဟန် တူ၏။
သို့သော် ယခုအခါ၌ “ကမ္ဗမှိ သဉ္စလနေ အလံ ကမ္ဗလံ၊ (ကစ္စည်း- ၆၆၅)၊ ကမ္ဗ သဉ္စလနေ, ကမ္ဗလံ၊ (ရူ-၄၁၇)၊ ကမ္ဗတိ စလတီတိ ကမ္ဗလံ (သပြေနိ- ၃, ၂၄၇)၊ ကမ္ဗေ–လှည့်လည်ခြင်း၌+အလံတိ ကမ္ဗလံ၊ ကမ္ဗတိ သဉ္စရတီတိ (လှည့်လည်တတ်သော ကြောင့်) ကမ္ဗလံ၊ (ရူဘာ-၂, ၅၈၂) ”ဟုသာ တွေ့ရ၏၊ ထို့ပြင် တ်ဗငိုသ္ကာ်- ၁၀၇သုတ် နှင့် သဒ္ဒသင်္ဂဟဥဏာဒိ- ၅၇သုတ်၌ ကမုဓာတ်နောင် အလပစ္စည်း၊ ဗ (ဗုက်) လာ၍ “ု ýဘူါ်- ကမ္ဗလော”ဟုပင် ရှိသည်၊ ထိုကြောင့် “ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ”ပါဌ်သာ ပိုကောင်း၏။ ဆက်ဦးအံ့– “ကမ္ဗေ+အလံတိ ကမ္ဗလံ”ဟုပြုရာ၌ ကမ္ဗပုဒ်, အလံပုဒ်ယူ၍ု သမာသ်ပုဒ် ဟုလည်းကောင်း, ကမ္ဗဟူသော ပါဋိပဒိကနောင် အလပစ္စည်းဟု ယူ၍ တဒ္ဓိတ်ပုဒ်ဟု လည်းကောင်း ဆိုကြ၏။ (ဝိဗော-၂၈၈)
သိလာယံ။ ။ သက္ကေန သေဝီယတီတိ သိလာ၊ [သိ+လက်၊ -နီယော- ၃၊] (တစ် နည်း) အတ္တနိ ဃဋ္ဋေန္တာနံ သီသံ လုနာတိ ဘိန္ဒတီတိ သိလာ၊ [သီသ+လူ+အ+အာ၊ သကိုချေ, သီ၌ ရဿပြု၊] (တစ်နည်း) အတ္တနိ ဃဋ္ဋိတဃဋ္ဋိတံ ဝတ္ထုံ သီဃံ လုနာတိ ဘိန္ဒတိ အတိကထိနတ္တာတိ သိလာ၊ [သီဃ+လူ+အ+အာ၊ ဃကိုချေ, သီ၌ရဿပြု၊] သုခံ လာတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သိလာ၊ [သုခ+လာ+အ၊ ဥကို ဣပြု, ခ- ကို ချေ၊- မဏိဒီပ- ၁၅၁၊] ကျောက်ဖျာဆိုသော်လည်း မာတောင့်နေသည်မဟုတ်၊ သိကြားမင်း၏ ရှေးကောင်းမှု၏အစွမ်းအကြောင့် ဖြစ်ရကား သိကြားမင်းထိုင်ရာအခါ၌ နူးညံ့ပျော့
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၃]...
ဒသသု လောကဓာတူသု, သန္နိပတိတွာန ဒေဝတာ၊ ပယိရုပါသန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဝသန္တံ နာဂမုဒ္ဓနိ
(တဒါ– ထိုအခါ၌၊) ဒသသု လောကဓာတူသု– စကြာဝဠာတိုက်၁သောင်း တို့၌။ ဝါ– တို့က။ ဒေဝတာ– နတ်,ဗြဟ္မာတို့သည်၊ [ဒေဝတာတိ ကာမာဝစရဒေဝတာ ဗြဟ္မဒေဝတာ စ၊- ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၂၉၊] သန္နိပတိတွာန– (ဘုရားချဉ်းကပ်ခြင်း, တရားနာ ခြင်းအကျိုးငှာ) အတူတကွ ရောက်လာကြပြီး၍။ ဝါ– စည်းဝေးကြပြီး၍။ နဂမုဒ္ဓနိ–မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ်၌၊ [နဂမုဒ္ဓနီတိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ၊- ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၂၉၊] ဝသန္တံ– နေတော် မူသော။ သမ္ဗုဒ္ဓံ– မြတ်စွာဘုရားအထံတော်သို့။ ပယိရုပါသန္တိ– ချဉ်းကပ်ကြကုန်၏။
န ကောစိ ဒေဝေါ ဝဏ္ဏေန, သမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝိရောစတိ၊ သဗ္ဗေ ဒေေဝ အတိက္ကမ္မ, သမ္ဗုဒ္ဓေါဝ ဝိရောစတိ။
ကောစိ– တစ်စုံတစ်ယောက်သော။ ဒေဝေါ– နတ်,ဗြဟ္မာသည်။ ဝဏ္ဏေန–အရောင်အဆင်းဖြင့်။ သမ္ဗုဒ္ဓဿ– မြတ်စွာဘုရားထက်။ န ဝိရောစတိ– မတင့် ပျောင်းနေ၏၊ ထိုကြောင့် နောက်ဝိဂြိုဟ်၃မျိုးတွင် နောက်ဆုံးဝိဂြိုဟ်က ပိုကောင်း သည်။ (မဏိဒီပ-၁၅၁)
ဒသသု လောကဓာတူသု။ ။ လောကဓာတ်သည် (၁) စကြာဝဠာတစ်ခုဟူသော လောကဓာတ်, (၂) စကြာဝဠာတစ်ထောင်ဟူသော သဟဿီစူဠနိကာလောကဓာတ်, (၃) စကြာဝဠာတစ်သောင်းဟူသော ဒသသဟဿီလောကဓာတ်, (၄) စကြာဝဠာ တစ်သန်းဟူသော ဒွိသဟဿီမဇ္ဈိမိကာလောကဓာတ်, (၅) စကြာဝဠာကုဋေတစ်သိန်း (ကုဋေတစ်ရာ)ဟူသော တိသဟဿီ မဟာသဟဿီလောကဓာတ်ဟူ ၅မျိုးရှိ၏၊ ဤ၌ “ဒသသု လောကဓာတူသု”အရ စကြာဝဠာတစ်သောင်းဟူသော ဒသသဟဿီ-လောကဓာတ်ကို ယူပါ၊ ဒသသဟဿီလောကဓာတ်သည် ဘုရားအလောင်းတော် တို့၏ဖြစ်ရာဇာတိခေတ် မည်၏၊ ထိုကြောင့် “ဇာတိခေတ္တသညိတေသု ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၂၉)”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဘုရားအလောင်းတော် ပဋိသန္ဓေနေရာ နေ့, ဖွားမြင်တော်မူရာနေ့, တောထွက်တော်မူရာနေ့, ဘုရားဖြစ်တော်မူရာနေ့, ဓမ္မ စကြာတရားဟောတော်မူရာနေ့, အာယုသင်္ခါရလွှတ်တော်မူရာနေ့, ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူ ရာနေ့, ဘုရားဆုပန်တော်မူရာနေ့စသည်တို့၌ ဇာတိခေတ်ဟု ဆိုအပ်သော ဒသသဟ- ဿီလောကဓာတ်တစ်ခုလုံး တုန်လှုပ်သည်။
သမ္ဗုဒ္ဓဿ။ ။ ဒူရန္တိကစသောသုတ်ဖြင့် အပါဒါန်မှည့်၍ ထိုသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့်
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၄]...
တယ်။ သဗ္ဗေ– အလုံးစုံကုန်သော။ ဒေဝေ– နတ်, ဗြဟ္မာတို့ကို။ အတိက္ကမ္မ– ကျော် လွန်၍။ သမ္ဗုဒ္ဓေါဝ– သည်သာ။ ဝိရောစတိ– တင့်တယ်တော်မူ၏။
ပန– ဆက်။ ဧဝံ– လျှင်။ သဗ္ဗာ– ကုန်သော။ ဒေဝတာ– တို့ကို။ အတ္တနော– ၏။ သရီရပ္ပဘာယ– ကိုယ်အရောင်တော်ဖြင့်။ အဘိဘဝိတွာ– လွှမ်းမိုး၍။ နိသိန္နဿ– သော။ အဿ– ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ မာတာ– မယ်တော်နတ်သားသည်။ တုသိတဝိမာနတော– တုသိတာနတ်တို့၏ ဘုံဗိမာန်မှ။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဒက္ခိဏပဿေ–လက်ယာဘေး၌၊ (လက်ယာဘက်၌)၊ နိသီဒိ– ပြီ။ ဣန္ဒကော– ဣန္ဒကမည်သော။ ဒေဝပုတ္တောပိ– သည်လည်း။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဒက္ခိဏပဿေယေဝ– ၌သာလျှင်။ နိသီဒိ– ပြီ။ အင်္ကုရော– အင်္ကုရနတ်သားသည်။ ဝါမပဿေ– လက်ဝဲဘေး၌၊ (လက် ဝဲဘက်၌)၊ နိသီဒိ– ပြီ။ သော– ထိုအင်္ကုရနတ်သားသည်။ မဟေသက္ခာသု– ကြီး သော အစိုးရသူတို့ဟု ဆိုအပ်ကုန်သော။ ဝါ– တန်ခိုးကြီးကုန်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၅၅ရှု၊] ဒေဝတာသု– တို့သည်။ သန္နိပတန္တီသု– ကုန်လသော်။ အပဂန္တွာ– ဖဲသွား ၍။ ဝါ– ဖယ်၍။ ဒွါဒသယောဇနိကေ– ၁၂ယူဇနာရှိသော။ ဌာနေ– ၌။ ဩကာဿံ–နေရာကို။ လဘိ– ပြီ။ ဣန္ဒကော– သည်။ တတ္ထေဝ– ထိုမြတ်စွာဘုရား၏ လက်ယာ ဘေး၌ပင်။ နိသီဒိ– ပြီ။ သတ္ထာ၊ ဥဘောပိ– ကုန်သော။ တေ– ထိုနတ်သားတို့ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ သာသနေ– ၌။ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလာနံ–ဝိဘတ္တအပါဒါန်အနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ (ရူ-၁၆၀-၁)၊ (တစ်နည်း) ဒူရန္တိကစသောသုတ်ဖြင့် အပါဒါန်မှည့်၊ ဒုတိယာပဉ္စမီနဉ္စသုတ်ဖြင့် ပဉ္စမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ (နီတိသုတ္တ-၁၆၀၊ ဝိဗော-၁၃၃)၊ “သဗ္ဗဓမ္မေ အဗုဇ္ဈီတိ ဗုဒ္ဓေါ၊ သယမေဝ+ဗုဒ္ဓေါ သမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ (ကမ္မဓာရည်း) ” ဟု ပြု။ (မဏိ– ၁, ၇၄)
တစ်နည်း။ ။ ခု- ၂, ၁၅၉၌ “သမ္ဗုဒ္ဓံ အတိရောစတိ”ဟု ရှိပုံကို ကြည့်၍ အာချာတ် ကြိယာ၏ ကံသည် တစ်ရံတစ်ခါ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်လည်း ရှိနိုင်သောကြောင့် “သမ္ဗုဒ္ဓဿ”၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို ကံအနက်ကြံ၍ “ကောစိ- သော၊ ဒေဝေါ- သည်၊ ဝဏ္ဏေန- ဖြင့်၊ သမ္ဗုဒ္ဓ- ဿ- ကို၊ န ဝိရောစတိ- ကျော်လွန်၍ မတင့်တယ်”ဟု တစ်နည်းပေးပါ၊ (ဘေဒ၊ ဘေဒ ဘာ- ၃၆၈)၊ “ဝဏ္ဏေန- ဖြင့်၊ သမ္ဗုဒ္ဓဿ- အား၊ န ဝိရောစတိ- မတင့်တယ်,မထွန်းပနိုင်၊ (တစ်နည်း) သမ္ဗုဒ္ဓဿ- ၏၊ ဝဏ္ဏေန- ကြောင့်၊ န ဝိရောစတိ- မတောက်ပဝံ့”ဟုလည်း ပေးကြသေး၏။
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၅]...
မြတ်သောအလှူကို ခံထိုက်သောပုဂ္ဂိုလ်တို့အား။ ဒိန္နဒါနဿ– ပေးလှူအပ်သော အလှူ၏။ မဟပ္ဖလဘာဝံ– ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသည်၏အဖြစ်ကို။ ဉာပေတုကာမော– သိစေတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အင်္ကုရ! တယာ– သည်။ ဒီဃမန္တရေ– ရှည်စွာသော ကာလအတွင်း၌။ ဝါ– ရှည်စွာ သော ကာလကို လွန်သဖြင့်။ ဒသဝဿသဟဿပရိမာဏကာလေ– အနှစ် ၁သောင်းအသက်အပိုင်းအခြားရှိရာအခါ၌။ ဒွါဒသယောဇနိကံ– ၁၂ယူဇနာရှိ သော။ ဥဒ္ဓနပန္တိံ– ဖိုခနောက်အစဉ်ကို။ ကတွာ– ၍။ မဟာဒါနံ– ကို။ ဒိန္နံ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ မမ– ၏။ သမာဂမံ– အစည်းအဝေးသို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဒွါဒသယောဇနိကေ– သော။ ဌာနေ– ၌။ ဩကာသံ– နေရာကို။ လဘိ– ပြီ။ ဧတ္ထ– ဤသို့ ရခြင်း၌။ ကာရဏံ–အကြောင်းသည်။ ကိံ နု ခေါ– အဘယ်နည်း? ဣတိ– ပြီ။ စ– သာဓကကား။ “ဩလောကေတွာန၊ ပေ၊ သန္တိကေ”တိ– ဟူသော။ ဧတမ္ပိ– ဤစကားကိုလည်း။ ဝုတ္တံ
ဩလောကေတွာန သမ္ဗုဒ္ဓေါ, အင်္ကုရဉ္စာပိ ဣန္ဒကံ၊ ဒက္ခိဏေယျံ သမ္ဘာဝေန္တော, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ
သမ္ဗုဒ္ဓေါ– သည်။ အင်္ကုရဉ္စာပိ– အင်္ကုရနတ်သားကိုလည်းကောင်း။ ဣန္ဒကံ– ဣန္ဒကနတ်သားကိုလည်းကောင်း။ ဩလောကေတွာ– ကြည့်တော်မူ၍။ ဒက္ခိဏေယျံ– အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်ကို။ သမ္ဘာဝေန္တော– ချီးမွမ်းတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဣဒံ ဝစနံ– ဤစကားကို။ အဗြဝိ– မိန့်တော်မူပြီ။ (ကိံ)၊ မဟာဒါနံ တယာ ဒိန္နံ, အင်္ကုရ ဒီဃမန္တရေ၊ အတိဒူရေ နိသိန္နောသိ, အာဂစ္ဆ မမ သန္တိကေ
အင်္ကုရ– အင်္ကုရနတ်သား! တယာ– သင်သည်။ ဒီဃမန္တရေ– ရှည်စွာသော
ဒီဃမန္တရေ။ ။ ဒီဃံ စ+တံ+အန္တရံ စာတိ ဒီဃမန္တရံ၊ မ,လာ၊ အန္တရသဒ္ဒါသည် ဓာန်- ၈၀၂ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် ခဏ(အခွင့်ကာလ)အနက်ဟောတည်း၊ (ပေတ. ဋ္ဌ- ၄၈)၊ ရှေ့နည်းအလို ကာလဘာဝေသု စသုတ်ဖြင့် ကာလအနက်၌ သတ္တမီသက်၊ နောက်နည်းအလို တတိယတ္ထေ သတ္တမီ(နီတိ- ၆၆၁), ကမ္မကရဏနိမိတ္တတ္ထေသု သတ္တမီ သုတ်တို့ဖြင့် တတိယာအနက်၌ သတ္တမီသက်ပါ၊ (တစ်နည်း) ခု- ၂, ၁၆၀၌ “ဒီဃမန္တရံ”ဟု ဒုတိယာဖြင့်ရှိပုံကို ထောက်၍ “ဒီဃမန္တရေ- ရှည်စွာသောကာလပတ်လုံး”ဟု
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၆]...
ကာလအတွင်း၌။ ဝါ– ရှည်စွာသော ကာလကို လွန်သဖြင့်။ မဟာဒါနံ– များပြား ကြီးမားသော အလှူကို။ ဒိန္နံ– ပေးလှူအပ်ခဲ့ပြီ။ မမ– ငါဘုရား၏။ သန္တိကေ– အထံသို့။ အာဂစ္ဆ– လာ၍။ ဝါ– လသော်။ အတိဒူရေ– အလွန်ဝေးသောအရပ်၌။ နိသိန္နော– ထိုင်နေရသည်။ အသိ– ဖြစ်ဘိသနည်း? ဣတိ– သို့၊ (အဗြဝိ– ပြီ။) သော သဒ္ဒေါ– သည်။ ပထဝီတလံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ သဗ္ဗာပိ– သော။ သာ ပရိသာ– သည်။ နံ– ထိုအသံကို။ အဿောသိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ စောဒိတော ဘာဝိတတ္တေန, အင်္ကုရော ဧတမဗြဝိ၊ ကိံ မယှံ တေန ဒါနေန, ဒက္ခိဏေယျေန သုညတံ
ဘာဝိတတ္တေန– အရိယာမဂ်ဖြင့် ဖြစ်ပွားစေအပ်ပြီးသော စိတ်ရှိတော်မူသော မြတ်စွာဘုရားသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၀၃ရှု၊] စောဒိတော– မေးတော်မူအပ်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) အင်္ကုရော– အင်္ကုရနတ်သားသည်။ ဧတံ– ဤစကားကို။ အဗြဝိ–လျှောက်ပြီ၊ (ကိံ– အဘယ်သို့ လျှောက်သနည်း?) ဒက္ခိဏေယျေန– သီလစသော ဂုဏ်နှင့် ပြည့်စုံသော အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်မှ။ သုညတံ– ဆိတ်သုဉ်းသော။ မယှံ– တပည့် တော်၏၊ (ယံ ဒါနံ– အကြင်အလှူသည်။ အတ္ထိ– ၏၊) မယှံ– တပည့်တော်အား။ တေန ဒါနေန– ထိုအလှူဖြင့်။ ကိံ– ဘာအကျိုးရှိအံ့နည်း။
အယံ သော ဣန္ဒကော ယက္ခော, ဒဇ္ဇာ ဒါနံ ပရိတ္တကံ၊ အတိရောစတိ အမှေဟိ, စန္ဒော တာရာဂဏေ ယထာ
အစ္စန္တသံယောဂ (ဒုတိယာ) အနက်၌ သတ္တမီသက်ပါ၊ “ယထာတထေ”ကဲ့သို့ အခြား နည်းများလည်း ရနိုင်သေး၏၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၃၄၆ရှုပါ။
အာဂစ္ဆ။ ။ အာ+ဂမု+တွာ၊ မ်ကို စ္ဆပြု, ကွစိ ဓာတု, သို့မဟုတ် သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ ယောသုတ်၌ “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကိုချေ၊(ကစ်ဘာ- ၂, ၅၁၇)၊ ဤကား“မမ သမာဂမံ အာဂန္တွာ(ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၂)”ဟူသောစကား “အာ- ဂန္တွာ(သီ), အာဂစ္ဆံ(သျာ)”ဟူသော မူကွဲစကားများနှင့်အညီ ဖြစ်သည်၊ ဓမ္မယော- ၆၃၌ အာချာတ်ပုဒ်ကြံ၍ “အတိဒူရေ- ၌၊ နိသိန္နော- သည်၊ အသိ- ၏၊ မမ- ၏၊ သန္တိကေ- သို့၊ အာဂစ္ဆ- လာခဲ့လော”ဟု ပေးစေ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၇]...
ဣန္ဒကော– ဣန္ဒကမည်သော။ အယံ သော ယက္ခော– ဤနတ်သားသည်။ ပရိတ္တကံ– အနည်းငယ်သော။ ဒါနံ– အလှူကို။ ဒဇ္ဇာ– ပေးလှူခဲ့၍။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ စန္ဒော– လသည်။ တာရာဂဏေ– ကြယ်တာရာအပေါင်းတို့ကို။ အတိရောစတိ ယထာ– သာလွန်၍ တင့်တယ်သကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ၊) အမှေဟိ– တပည့်တော် တို့ထက်။ အတိရောစတိ– သာလွန်၍ တင့်တယ်၏။ ဣတိ– ဤသို့ လျှောက်ပြီ။
တတ္ထ– ၌။ ဒဇ္ဇာတိ– ကား။ ဒတွာ– ပေးလှူ၍။ ဧဝံ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ သတ္ထာ– သည်။ ဣန္ဒကံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ) “ဣန္ဒက! တွံ– သည်။ မမ– ၏။ ဒက္ခိဏပဿေ– ၌။ နိသိန္နော– ထိုင်နေရ၏။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ အနပဂန္တွာဝ– ဖဲမသွားရမူ၍သာလျှင်။ နိသီဒသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ သုခေတ္တေ–ကောင်းသောလယ်၌။ အပ္ပကဗီဇံ– အနည်းငယ်သော မျိုးစေ့ကို။ ဝပနကဿကော ဝိယ– စိုက်ပျိုးသော လယ်သမားကဲ့သို့။ ဒက္ခိဏေယျသမ္ပဒံ– မြတ်သော အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်၏ ပြည့်စုံခြင်းကို။ အလတ္ထံ– ရခဲ့ပါပြီ။” ဣတိ– ၍။ ဒက္ခိဏေယျံ–
ဒဇ္ဇာ။ ။ ဒါ+တွာ၊ ဒါကို ဒဇ္ဇပြု, ကွစိ ဓာတုဖြင့် တွကိုချေ၊ (တစ်နည်း) သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ ယောသုတ်၌ “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကို အာပြု။ (မောဂ် နိ- ၂, ၃၉၃၊ ကစ်ဘာ- ၂, ၅၁၇)
နီတိဓာတု- ၇၈။ ။ ထို၌ ဒါ၏ဒွေဘော် ဒါလာ, ရှေ့ဒါ၌ ရဿပြု, တွာကို ယပြု, ဣ,လာ, ယဒွေဘော်လာ၊(ဒဒိယျ), ဣကိုချေ, ယျ၌ ယတစ်လုံးကိုချေ, ဒျကို ဇ္ဇပြု, ဇ္ဇ၏ အ,ကို ဒီဃပြု၍ ပြီးစေ၏၊ ထို၌ ဒဇ္ဇာပုဒ် ၃မျိုး ရှိကြောင်းကို ဆိုသေး၏။
နိဒီ- ၅၁၁။ ။ ထို၌ ဒဒ+တွာ၊ တွာကို ယပြု, ဒကို ဇပြု, ယကို ပုဗ္ဗရုပ်ဇပြု, ဇ္ဇ၏ အ,ကို အာဒီဃပြု၍ ပြီးစေ၏။
အမှေဟိ။ ။ အမှေဟိကို အမှနောင် ဟိဝိဘတ်ဆုံးသောပုဒ်ဟု ယူသော အဖွင့် အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ (တစ်နည်း) အမှေပုဒ်, ဟိပုဒ်ဟု ၂ပုဒ်ခွဲ၊ ဟိကား အနက်မဲ့နိပါတ် မျှဟု ဖွင့်သေး၏၊ ထိုအလို “အမှေ- တပည့်တော်တို့ကို၊ အတိရောစတိ- ၏”ဟု ပေးပါ။
(ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၃၀)၊ နီတိဓာတုနိ– ၁, ၁၉၀၌ကား “တာရာဂဏေ”၌ သ္မိံဝိဘတ်, အမှေဟိ၌ တတိယာဟိဝိဘတ်ကို ကံအနက်ကြံ၍ “စန္ဒော– သည်။ တာရာဂဏေ– ၌။ အတိရောစတိ ယထာ– သို့။ တထာ– တူ။ အမှေဟိ– တို့ကို။ အတိရောစတိ– ၏”ဟု တစ်နည်း ပေးသေး၏။
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၈]...
ကို။ ပဘာဝေန္တော– ထင်စွာ ဖြစ်စေလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဥဇ္ဇင်္ဂလေ၊ ပေ၊ မဟပ္ဖလ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဥဇ္ဇင်္ဂလေ ယထာ ခေတ္တေ, ဗီဇံ ဗဟုမ္ပိ ရောပိတံ၊ န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ, နပိ တောသေတိ ကဿကံ
ဥဇ္ဇင်္ဂလေ– အလွန်အားဖြင့် ကြမ်းတမ်းခြောက်သွေ့သောမြေရှိသော။ ဝါ–ဆားဆပ်ပြာပေါက်သောမြေရှိသော။ ခေတ္တေ– လယ်၌။ ဗဟုမ္ပိ– များစွာလည်း ဖြစ်သော။ ဗီဇံ– မျိုးစေ့ကို။ ရောပိတံ– ပေါက်စေအပ်သည်။ ဝါ– စိုက်ပျိုးအပ်သည်၊ (သမာနံ– ဖြစ်လသော်၊) ဖလံ– အသီးသည်။ ဝိပုလံ– ဖွံ့ဖြိုးကြီးထွားသည်။ န ဟောတိ ယထာ– မဖြစ်သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ကဿကံ– လယ်သမားကို။ နပိ တောသေတိ ယထာ– မနှစ်သက်စေသကဲ့သို့လည်းကောင်း
တထေဝ ဒါနံ ဗဟုကံ, ဒုဿီလေသု ပတိဋ္ဌိတံ၊ န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ, နပိ တောသေတိ ဒါယကံ
တထေဝ– ထိုအတူသာလျှင်။ ဗဟုကံ– များစွာသော။ ဒါနံ– အလှူကို။ ဒုဿီလေသု– သီလမရှိသူတို့၌။ ပတိဋ္ဌိတံ– တည်စေအပ်သည်၊ [“ပတိဋ္ဌာပိတံ (ပေတ၊ ဋ္ဌ၊
ဥဇ္ဇင်္ဂလေ။ ။ ဇလံ ဂလတိ ဧတ္ထ, ဇလေန ဝါ ဂလန္တိ ဧတ္ထာတိ ဇင်္ဂလော- ရေ လျောကျရာ(ရေမရှိရာ)မြေ, ကျတ်တီးကုန်းမြေ, ခရောင်းတောမြေ၊ [ဇလ+ဂလ+ အ၊ ရှေ့လကိုချေ, ဂအထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊] (တစ်နည်း) ပထိကာနံ ဇနာနံ ဇံ ဝေဂံ ဇဝံ ဂလတိ ဟာယတိ ပါဒဖောဋာဒိဘာဝေန ဧတ္ထာတိ ဇင်္ဂလော၊ “ဇော ဇေတရိ ကာရိယေ စ, ဝေဂိတေ(ဧကက္ခရ- ၃၅)”ဟူသော အနက်တို့တွင် ဇသဒ္ဒါ ဝေဂိတအနက်ဟော၊ ဥက္ကံသေန+ဇင်္ဂလော ဥဇ္ဇင်္ဂလော- အလွန်ကြမ်းတမ်း ခြောက်သွေ့ သောမြေ၊ ဥဇ္ဇင်္ဂလော+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ- အလွန် ကြမ်းတမ်းခြောက်သွေ့သော မြေရှိရာလယ်၊ [ဥဇ္ဇင်္ဂလ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ဥက္ကံသေန+ဇင်္ဂလော ဧတ္ထာတိ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ၊ [ဥ+ဇင်္ဂလ၊] ဥသဒ္ဒါ ဥက္ကံသအနက်, ဇင်္ဂလသဒ္ဒါ ကြမ်းတမ်းခြောက်သွေ့ရာမြေအနက်၊ (ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀၊ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၄၊ ဓာန်ဋီ- ၁၈၂၊ သူစိ)၊ (တစ်နည်း) ဥဒ္ဓံ ဇလံ ဂလတိ ဧတ္ထာတိ ဥဇ္ဇင်္ဂလော- အထက်၌ ရေလျောကျရာမြေ၊ ဝါ- မညီညာသောမြေ၊ ထိုနောင် ခေတ္တ(လယ်)ကိုရအောင် “ဥဇ္ဇင်္ဂလော+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဥဇ္ဇင်္ဂလံ- မညီညာသော မြေရှိရာ လယ်”ဟု ဆက်ပါ။(ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၉၀)
...[စာမျက်နှာ- ၃၀၉]...
၁၃၀) ”အဖွင့်အရ ကာရိတ်ကျေ၊] (သမာနံ– သော်၊) ဖလံ– အကျိုးသည်။ ဝိပုလံ– ဖွံ့ ဖြိုးများပြားသည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်၊ (တတော ဧဝ– ထိုကြောင့်သာလျှင်၊) ဒါယကံ– ပေးလှူသူကို။ နပိ တောသေတိ– နှစ်သက်လည်း မနှစ်သက်စေနိုင်
ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ, ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊ သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ, ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ
ဘဒ္ဒကေ– ကောင်းသော။ ခေတ္တေ– လယ်၌။ အပ္ပမ္ပိ– အနည်းငယ်လည်း ဖြစ် သော။ ဗီဇံ– မျိုးစေ့ကို။ ရောပိတံ– ပေါက်စေအပ်သည်။ ဝါ– စိုက်ပျိုးအပ်သည်၊ (သမာနံ– သော်။ ဒေဝေ– မိုးသည်။ ဝါ– မိုးနတ်သားသည်၊) ဓာရံ– မိုးရေအလျဉ်ကို။ သမ္မာ– ကောင်းစွာ။ ပဝေစ္ဆန္တေ– ဖြစ်စေလသော်။ ဝါ– ရွာသွန်းလသော်။ ဖလံ– အသီး သည်။ ကဿကံ– လယ်သမားကို။ တောသေတိ ယထာပိ– နှစ်သက်စေသကဲ့သို့
တထေဝ သီလဝန္တေသု, ဂုဏဝန္တေသု တာဒိသု၊ အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ
ပဝေစ္ဆန္တေ။ ။ မောဂ်ပံ- ၅, ၁၇၃၌ “နပ္ပဝေစ္ဆတီ နပ္ပဝေစ္ဆတီ နပ္ပဝေစ္ဆတီတိ န ပဝေသေတိ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၁)”အဖွင့်ကို ရှု၍ ပ+ဝိသ+ဏေ+အန္တ၊ ကာရိတ်ကျေ၊ ဣကို ဧပြု, ဂမယမိသာသဒိသာနံ ဝါ စ္ဆင်(မောဂ်- ၅, ၁၇၃)သုတ်၌ “စ္ဆင်”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သကို စ္ဆင်ပြု၍ ပြီးစေ၏၊ ထိုအလို “ပဝေစ္ဆန္တေ- ဝင်စေလသော်”ဟု ပေး။
ဓာတွတ္ထ၊ နီတိဓာတု- ၁၉၀။ ။ ထိုကျမ်းတို့၌ “အနုပ္ပဝေစ္ဆတီ အနုပ္ပဝေစ္ဆတီ အနုပ္ပဝေစ္ဆတီတိ ဒေတိ(သာရတ္ထ- ၃, ၃၀၅)”အဖွင့်ကို ရှု၍ ဝေသဓာတ်(ဓာတွတ္ထ), ဝေသုဓာတ်(နီတိ), ဒါနအနက်ဟု ဆို၏၊ မောဂ်ပံအတိုင်း ရုပ်ပြီးစေ၍ “ပဝေစ္ဆန္တေ- ပေးလသော်”ဟု ပေး။
မောဂ်နိ- ၂, ၂၉၊ နိဒီ- ၃၈၇။ ။ ထိုကျမ်းတို့၌ “ပဝေစ္ဆတီ ပဝေစ္ဆတီ ပဝေစ္ဆတီတိ ဒေတိ(ပေတ၊ဋ္ဌ၊ ၁၃၄)”အဖွင့်ရှု၍ ဒါဓာတ်ယူကာ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်ဖြင့် မောဂ်နိအလို ဒါကို ဝေစ္ဆပြု, နိဒီအလို ပဝေစ္ဆပြု၍ ပြီးစေ၏၊ “ပဝေစ္ဆန္တေ- ပေးလသော်”ဟုပေး။
တစ်နည်းကြံ။ ။ “သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေတိ ဝုဋ္ဌိဓာရံ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တေန္တေ၊ အနွဒ္ဓမာသံ ...ဒေေဝ ဝဿန္တေတိ အတ္ထော(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀)”ဟူသော အဖွင့်၌ “ပဝတ္တေန္တေ”ကို ကြည့်၍ “ဝိစ္ဆ ဂတိယံ”အရ ဝိစ္ဆဓာတ်, ပဝတ္တနဂတိအနက်, အန္တပစ္စည်း, ကာရိတ်ကျေ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဣကို ဧပြု၍ “ပဝေစ္ဆန္တေ”ဖြစ်သည်၊ ဝဿန္တေကား နေရာဌာနအလိုက် ရထိုက်သော အဓိပ္ပာယ်နက်ဟု တစ်နည်းကြံလျှင် သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၀]...
တထေဝ– ထိုအတူသာလျှင်။ သီလဝန္တေသု– သီလရှိကုန်သော။ ဂုဏဝန္တေသု– ဈာန်အစရှိသော ဂုဏ်ရှိကုန်သော။ တာဒိသု– ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွအတူ, ရှုနိုင်သူတို့၌။ ကတံ– ပြုအပ်သော။ အပ္ပကမ္ပိ– အနည်းငယ်လည်းဖြစ်သော။ ကာရံ–ကျေးဇူးပြုခြင်းသည်။ မဟပ္ဖလံ– ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသော။ ပုညံ–ကောင်းမှုသည်။ ဟောတိ– ၏။ (တစ်နည်း) ကာရံ– ပြုအပ်သော ဂုဏ်ကျေးဇူး ဟူသော။ ပုညံ– ကောင်းမှုသည်။ မဟပ္ဖလံ– သည်။ ဟောတိ– ၏။
ဧတဿ– ဤဣန္ဒကနတ်သား၏။ ပုဗ္ဗကမ္မံ– သည်။ ကိံ ပန– နည်း? ဣတိ– ဤကားအမေးတည်း။ သော– သည်။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ– သည်။ အန္တောဂါမံ– သို့။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပဝိဋ္ဌဿ– သော်၊ (တစ်နည်း) အန္တောဂါမံ– သို့။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပဝိဋ္ဌဿ– သော။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ– အား၊ [ဒါပေသိ၌ သမ္ပဒါန်စပ်] ဝါ– ကို၊ [ဒါပေ သိ၌ ကာရိတ်ကံစပ်၊] အတ္တနော– ဖို့။ အာဘတံ– ဆောင်ယူအပ်သော။ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ–တစ်ဇွန်းသော ဆွမ်းကို။ ဒါပေသိ ကိရ– လှူစေခဲ့သတဲ့။ တဒါ– ၌။ ဝါ– က။ တဿ– ထိုဣန္ဒကနတ်သား၏။ ပုညံ– သည်။ အင်္ကုရေန– သည်။ ဒသဝဿသဟဿာနိ–အနှစ်၁သောင်းတို့ပတ်လုံး။ ဒွါဒသယောဇနိကံ– ၁၂ယူဇနာရှိသော။ ဥဒ္ဓနပန္တိံ–ဖိုခနောက်အစဉ်ကို။ ကတွာ– ၍။ ဒိန္နဒါနတော– လှူအပ်သော အလှူထက်။ မဟပ္ဖလတရံ– သာ၍ များသော အကျိုးရှိသည်။ ဇာတံ– ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။
ဧဝံ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ သတ္ထာ– သည်။ “အင်္ကုရ! ဒါနံ နာမ– သည်။ ဝိစေယျ–ရွေးချယ်စိစစ်၍။ ဒါတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– သင့်၏။ ဧဝံ– ဤသို့ ပေးလှူလသော်။ တံ–
ကာရံ။ ။ “ကာရော”ဟု ရှိသင့်လျက် ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂ-ဝိပလ္လာသတည်း၊ “ဥပကာရော(ဂုဏ်ကျေးဇူး)”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “ကာရောဂဘေဒေ, သက္ကာရေ(ဓာန်- ၁၀၁၁)”ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် ကာရသဒ္ဒါ သက္ကာရအနက်ကို ဟော၏၊ “ကရဏံ ကာရံ၊ ကရီယတေတိ ဝါ ကာရံ”ဟု ပြု။ [ကာရန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဥပကာရောတိ အတ္ထော၊ ကီဒိသော ဥပကာရောတိ အာဟ “ပုည”န္တိ။(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀) ကတံ သမ္မာ ကတံ၊ အပ္ပကမ္ပိ ကာရံ အပ္ပကမ္ပိ ကာရံ အပ္ပကမ္ပိ ကာရံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သက္ကာရံ၊ မဟပ္ဖလံ မဟာနိသံသဝိပါကံ၊ ပုညံ ဟောတိ ပုညံ ဟောတိ ပုညံ ဟောတိ ကုသလံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။(ဓမ္မယော- ၆၄)]
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၁]...
ထိုဒါနသည်။ သုခေတ္တေသု– တို့၌။ ဝုတ္တဗီဇံ ဝိယ– စိုက်ပျိုးအပ်သော မျိုးစေ့ကဲ့သို့။ မဟပ္ဖလံ– ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသည်။ ဟောတိ၊ တွံ ပန– သည်ကား။ တထာ– အားဖြင့်။ န အကာသိ– မပြုခဲ့။ တေန– ကြောင့်။ တေ– သင်၏။ ဒါနံ– သည်။ မဟပ္ဖလံ– သည်။ န ဇာတံ– မဖြစ်။” ဣတိ– သို့။ ဣမံ အတ္ထံ– ဤအနက်အဓိပ္ပာယ်ကို။ ဝိဘာဝေန္တော– ထင်ရှားပြလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ၊ (ဝိစေယျ ဒါနံ ဒတွာန, သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ ဒါယကာ။) ယတ္ထ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ– အား။ ဒိန္နံ– ပေးလှူကြောင်း ဒါနစေတနာသည်။ မဟပ္ဖလံ– ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိ၏၊ (တတ္ထ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်၌။ ဝါ– အား။ ဝါ– ကို၊) [ရှေ့၂နည်းအလို ဒါတဗ္ဗံ၌စပ်၊ နောက်ဆုံးနည်းအလို ဝိစေယျ၌စပ်၊] ဝိစေယျ–ရွေးချယ်စိစစ်၍။ ဒါနံ– ပေးလှူဖွယ်ကို။ ဒါတဗ္ဗံ– ပေးလှူသင့်၏၊ (တစ်နည်း) ဒါနံ–ပေးလှူကြောင်းဒါနစေတနာကို။ ဒါတဗ္ဗံ– သုတ်သင်သင့်၏၊ (ဝိစေယျ– ၍။ ဒါနံ–ပေးလှူဖွယ်ကို။ ဒတွာန– ပေးလှူ၍။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်၊ (တစ်နည်း) ဒါနံ– ပေးလှူ ကြောင်းဒါနစေတနာကို။ ဒတွာန– သုတ်သင်၍။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ ဒါယကာ–
ဝိစေယျ။ ။ ဝိ+စိ+တွာ၊ စိ၌ ဝုဒ္ဓိ, တွာကို ယပြု, ယဒွေဘော်လာ၊ ရွေးချယ်ခြင်း သည် (၁) ဒက္ခိဏာဝိစိနနာ- ကောင်းမွန်သော လှူဖွယ်ဝတ္ထုကို ရွေးချယ်ခြင်း, (၂) ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနာ- ကောင်းမြတ်သော အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်ကို ရွေးချယ်ခြင်းဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ နောက်ဂါထာ၌ “ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ”ဖြင့် ဒက္ခိဏာဝိစိနနာကို ပြ၍ “ယေ ဒက္ခိဏေယျာ”စသည်ဖြင့် ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနာကို ပြသည်၊ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉၊ ဇာ ၊ဋ္ဌ၊၃, ၄၄၉တို့၌ ၂မျိုးလုံးဖွင့်၍ ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၃၁၌ ဒက္ခိဏာဝိစိနနာကိုသာ ဖွင့်သည်။
ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ။ ဒါနံအရ လှူဖွယ်ဝတ္ထုရလျှင် “ဒိယျတီတိ ဒါနံ”ဟု ပြု၍ “ဒါတဗ္ဗံ”၌ ဒါဓာတ်သည် ဒါန(ပေးခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ ဒါနံအရ စေတနာရလျှင် “ဒေတိ ဒေယျဓမ္မံ(ကတ္တုသာဓ်), ဒေန္တိ ဝါ ဧတာယ ဒေယျဓမ္မန္တိ ဒါနံ(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၉၅)၊ ဒီယတိ ဧတေနာတိ ဒါနံ(အံဋီ၊၂၊၅၈)၊ အနဝသေသံ သတ္တနိကာယံ ဒယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ(ဒီဋီ၊၁၊၃၃၄)၊ ဒုဂ္ဂတိတော ဒါယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ၊ [ဒေ(ပါလနေ)+ယု၊- နီတိ ဓာတု- ၈၃၊]”ဟု ပြု၍ “ဒါတဗ္ဗံ”၌ ဒေဓာတ်သည် သောဓန(သုတ်သင်ခြင်း)အနက်ကို ဟောသည်။ (နီတိ.ဓာတု- ၈၃)
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၂]...
ပေးလှူသော အလှူရှင်တို့သည်။ သဂ္ဂံ– ရူပါရုံစသည်တို့ဖြင့် ကောင်းမြတ်သော နတ်ပြည်သို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ရောက်ကုန်၏။) [ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ မြှုပ်ထားသော ၂ပါဒကို ခု- ၂, ၁၆၀မှ ယူ၍ လက်သည်းကွင်းဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။] ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ, ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊ ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ, ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ
ဝိစေယျ– ပညာဖြင့် အလှူခံကောင်းကို ရွေးချယ်စိစစ်၍။ ဒါနံ– ပေးလှူအပ် သော အလှူကို။ ဝါ– ပေးလှူခြင်းကို၊ [“ဒိန္နဒါနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဒိန္နကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ဒီယတေ ဒါနံ”ဟုပြု၊- သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၅၉၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၄၄၉၊] သုဂတပ္ပသတ္ထံ– ဘုရားရှင် အဆူဆူ, ချီးမွမ်းတော်မူအပ်ပြီ။ ဣဓ ဇီဝလောကေ– ဤသက်ရှိလောက၌။ ဝါ– ဤသတ္တလောက၌။ ယေ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ ဒက္ခိဏေယျာ– အလှူခံထိုက် ကုန်၏။ ဝါ– အလှူ၏ စီးပွားဖြစ်ကုန်၏၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၈ရှု၊] ဧတေသု– ဤပုဂ္ဂိုလ်တို့၌။ ဝါ– တို့အား။ ဒိန္နာနိ– ပေးလှူကြောင်း ဒါနစေတနာတို့သည်။ ဝါ– ပေးလှူခြင်းတို့ သည်။ သုခေတ္တေ– ကောင်းသောလယ်၌။ ဝါ– လယ်ယာမြေကောင်း၌။ ဝုတ္တာနိ–စိုက်ပျိုးအပ်ကုန်သော။ ဗီဇာနိ– မျိုးစေ့တို့သည်။ မဟပ္ဖလာနိ ယထာ– ကြီးထွား များပြားသော အသီးရှိကုန်သကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ၊) မဟပ္ဖလာ– ကြီးမားများပြား သော အကျိုးရှိကုန်၏။
ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဥတ္တရိမ္ပိ– အလွန်လည်း။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– သည်။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ) “တိဏဒေါသာနိ၊ ပေ၊ မဟပ္ဖလ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အဘာသိ)
တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊ တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ
ဇီဝလောကေ။ ။ ဇီဝဖြင့် ဩကာသလောက, သင်္ခါရလောကကို တားမြစ်သည်၊ “ဇီဝန္တိ ယေနာတိ ဇီဝံ၊ ဇီဝံ+အဿ အတ္ထီတိ ဇီဝေါ၊(ဓာန်ဋီ- ၉၃)၊ ဇီဝတိ ဇီဝေါ၊ ဇီဝေါ စ+သော+ လောကော စာတိ ဇီဝလောကော၊(ပါရာဘာ- ၁, ၈)”ဟု ပြု။ [ဇီဝ- လောကောတိ သတ္တလောကော၊ ဇီဝဂ္ဂဟဏေန ဟိ သင်္ခါရဘာဇနလောကံ နိဝတ္တေတိ၊- သာရတ္ထ၊၁၊၁၁။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၃]...
ခေတ္တာနိ– လယ်တို့သည်။ တိဏဒေါသာနိ– မြက်တည်းဟူသော အပြစ်ရှိကုန် ၏၊ (မြက်ကြောင့် ပျက်စီးကုန်၏၊) အယံ ပဇာ– ဤသတ္တဝါအပေါင်းသည်။ ရာဂဒေါသာ– ရာဂတည်းဟူသော အပြစ် (အဖျက်အဆီး) ရှိ၏၊ (ရာဂကြောင့် ပျက် စီး၏)၊ တသ္မာ ဟိ– ထိုကြောင့်သာလျှင်။ ဝီတရာဂေသု– ကင်းသော ရာဂရှိသော ရဟန္တာတို့၌၊ (ရာဂကင်းကွာ ရဟန္တာတို့အား)၊ ဒိန္နံ– ပေးလှူကြောင်းဒါနစေတနာ သည်။ ဝါ– ပေးလှူအပ်သော အလှူသည်။ မဟပ္ဖလံ– ကြီးမားများပြားသော အကျိုးရှိသည်။ ဟောတိ– ၏။
တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ဒေါသဒေါသာ အယံ ပဇာ၊ တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ
တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, မောဟဒေါသာ အယံ ပဇာ၊ တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ
တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ, ဣစ္ဆာဒေါသာ အယံ ပဇာ၊ တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု, ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ
“ဒေါသဒေါသာ– ဒေါသတည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ မောဟဒေါသာ– မောဟ တည်းဟူသော အပြစ်ရှိ၏။ ဣစ္ဆာဒေါသာ– အလိုတဏှာတည်းဟူသော အပြစ် ရှိ၏။ ဝီတဒေါသေသု– ကင်းသောဒေါသရှိသော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တို့၌။ ဝီတမောဟေသု– ကင်းသောမောဟရှိသော ရဟန္တာတို့၌။ ဝိဂတိစ္ဆေသု– ကင်းသော အလိုတဏှာရှိသော ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တို့၌”ဟု ပြောင်းပေးပါ၊ တဏှာဝဂ်, အင်္ကုရ ဝတ္ထုရှုပါ။
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ အင်္ကုရော စ– သည်လည်းကောင်း။ ဣန္ဒကော စ– သည်လည်းကောင်း။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သည်။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ၊ [ဣတိပိုနေသည်၊ သို့မဟုတ် အနက်မဲ့ကြံ၊ ဇာဋီသစ်-၃, ၁၈၈၌ ဣတိသဒ္ဒါမပါ။] အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ ဒေဝပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌။ နိသိန္နော– လျက်။ မာတရံ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ”ကုသလာ ဓမ္မာ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ+
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၄]...
ဓမ္မာ”တိ– ကုသလာ ဓမ္မာ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ ဓမ္မာဟူသော။ ဝါ–ကုသလာ ဓမ္မာ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ ဓမ္မာဟူသော စကားလျှင် အပိုင်းအခြားရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၄၁ရှု] အဘိဓမ္မပိဋကံ– ကို။ ပဋ္ဌပေသိ– ဖြစ် စေတော်မူပြီ။ ဝါ– ဟောတော်မူပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ တယော မာသေ– ပတ်လုံး။ နိရန္တရံ–မပြတ်။ အဘိဓမ္မပိဋကံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ ကထေန္တော– သော်။ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ– ဆွမ်းအကျိုးငှာ လှည့်လည်ရာအချိန်၌။ ဝါ– ဆွမ်းခံကြွ ချိန်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၀ရှု၊] “မမ– ၏။ ယာဝ အာဂမနာ– ကြွလာသည့်တိုင်အောင်။ ဧတ္တကံ နာမ– သော။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေတု– ဟောရစ်စေသတည်း။” ဣတိ– ဤသို့ အဓိဋ္ဌာန်၍။ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ– ကို။ မာပေတွာ– ၍။ ဟိမဝန္တံ– ကို။ ဂန္တွာ– ၍။ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ– နာဂလတာဒန်ပူကို။ ဝါ– နွယ်ချိုဒန်ပူကို၊ [နာဂေ+ပဝတ္တာ+လတာ နာဂလတာ၊ နာဂလတာယ+ကတံ+ဒန္တကဋ္ဌံ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ– နဂါးပြည်၌ ဖြစ်သော နွယ်ဖြင့် ပြုအပ်သောဒန်ပူ, နွယ်ချိုဒန်ပူ၊၊ -နီဘာ-၁, ၈၄၊] ခါဒိတွာ– ၍။ အနောတတ္တဒဟေ– ၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၃၈ရှု၊] မုခံ– ကို။ ဓောဝိတွာ– ၍။ ဥတ္တရကုရုတော– မြောက် ကျွန်းမှ။ ပိဏ္ဍပါတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ မဟာသာလမာဠကေ– အင်ကြင်းပင် တန်ဆောင်း၌။ နိသိန္နော– လျက်။ ဘတ္တကိစ္စံ– ကို။ အကာသိ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရော– သည်။ တတ္ထ– ထိုအင်ကြင်ပင်တန်ဆောင်းသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထု– ၌၊ [သတ္တမီအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ပါ၊] ဝတ္တံ– ပြုကျင့်ထိုက်သော ဝတ်ကို။ ကရောတိ– ၏။ သတ္ထာ– သည်၊
မဟာသာလမာဠကေ။ ။ သာရော+အဿ အတ္ထီတိ သာလော၊ [သာရ+ဏ၊ ရ,ကို လ,ပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၅၆၃၊] (တစ်နည်း) သလီယတေ ပသံသီယတေတိ သာလော၊ [သလ+ ဏ၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ၊] မဟန္တော+သာလော မဟာသာလော၊ မာတိ ဂဏှာတိ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တဇနာနံ စိတ္တန္တိ မာဠံ၊ [မာ+ဠ၊ ပု၊ န၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၆၊] (တစ်နည်း) မာနံ သမ္ပတ္တယတိ- ဂဏာနံ စိတ္တဿ ဝိဝေကကရဏေ+အလန္တိ မာဠံ၊ [မာ+အလ၊ လကို ဠပြု၊- ၎င်းင်း၊] (တစ်နည်း) မာနိတဗ္ဗောတိ မာဠော၊ မိယတိ ပမိယတီတိ ဝါ မာဠော၊ [မာ မာနေ+ ဠ၊- သီဋီသစ်၊၁၊၁၉၈၊ ဓာန်ဋီ- ၂၀၉၊] (တစ်နည်း) ဧကကူဋံ ကတွာ အနေကေဟိ ကောဏေဟိ မလီယတိ ဝိဘူသီယတီတိ မာဠော၊ [မလ+ဏ၊ -ပါစိယော- ၂၃၆၊] မာဠမေဝ မာဠကံ၊ [မာဠ+က၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၆၊] မဟာသာလဿ+မူလေ (ဟေဋ္ဌာ) ကတံ+မာဠကံ မဟာသာလမာဠကံ- အင်ကြင်းပင်၏ အနီးအောက်၌ ဆောက်လုပ် အပ်သော တန်ဆောင်း
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၅]...
ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ– ၌။ “သာရိပုတ္တ! အဇ္ဇ၊ မယာ– သည်။ ဧတ္တကော နာမ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်ရှိသည် မည်သော။ ဓမ္မော– ကို။ ဘာသိတော– အပ်ပြီ။ တွံ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ အန္တေဝါသိကာနံ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ ဝါစေဟိ–ဆိုစေလော။ ဝါ– ပို့ချလော။” ဣတိ– သို့။ ထေရဿ– အား။ ကထေသိ– ပြီ။ ယမကပါဋိဟီရေ– ၌။ ပသီဒိတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ပဉ္စသတာ– ကုန်သော။ ကုလပုတ္တာ– တို့သည်။ ထေရဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ပဗ္ဗဇိံသု ကိရ– ကုန်သတဲ့။ တေ– ထိုရဟန်း တို့ကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ထေရံ– ကို။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ စ ပန– ဆက်။ ဝတွာ– ၍။ ဒေဝလောကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန– ဖန်ဆင်းတော်မူအပ်သော ဘုရားရှင် သည်၊ (ကိုယ်စားတော်သည်)၊ ဒေသိတဋ္ဌာနတော– ဟောတော်မူအပ်ပြီးရာနေ ရာမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ သယံ– တိုင်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– ပြီ။ ထေရောပိ– သည်လည်း။ ဂန္တွာ– ၍။ တေသံ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– ပြီ။ တေ– ထိုရဟန်းတို့ သည်။ သတ္ထရိ– သည်။ ဒေဝလောကေ– ၌။ ဝိဟရန္တေယေဝ– စဉ်ပင်။ သတ္တပကရဏိကာ– အဘိဓမ္မာ၇ကျမ်းကို ဆောင်ကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။
ကိရ– ချဲ့၊ တေတို့သည်။ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ– ၌။ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယော– လင်းနို့ ငယ်တို့သည်၊ [ဝဂ္ဂါ ဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ဥလန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝဂ္ဂုလိယော၊ [ဝဂ္ဂ+ဥလ+ဤ၊- ဇာ ဋီသစ်-၁, ၄၇၂၊] ခုဒ္ဒကာ+ဝဂ္ဂုလိယော ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယော၊] ဟုတွာ– ၍။ ဧကသ္မိံ– သော။ ပဗ္ဘာရေ– လိုဏ်ခေါင်း၌။ ဩလမ္ဗန္တာ– တွဲလျားဆွဲကုန်လျက်။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ ထေရာနံ– တို့သည်။ စင်္ကမိတွာ– ၍။ အဘိဓမ္မံ– ကို။ သဇ္ဈာယန္တာနံ– သရဇ္ဈာယ်ကုန် စဉ်၊ (ရွတ်ဆိုနေကုန်စဉ်)၊ သဒ္ဒံ– ကို။ သုတွာ– ၍၊ (တစ်နည်း) စင်္ကမိတွာ– ၍၊
သတ္တပကရဏိကာ။ ။ ပကာရေန ကရီယန္တေ ဝုစ္စန္တေ ဧတ္ထ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဂမ္ဘီရာ အတ္ထာတိ ပကရဏာနိ၊(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇)၊ နာနပ္ပကာရာ ကရီယန္တိ ဝုစ္စန္တိ ဧတေဟိ ဧတေသု ဝါတိ ပကရဏာနိ(မဏိ- ၁, ၂၈)၊ ပကရီယတိ ဝုစ္စတိ အတ္ထော ဧတေသူတိ ပကရဏာနိ- အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို အပြားအားဖြင့် ဆိုအပ်ရာဖြစ်သော ကျမ်းတို့၊ (ဓာတုဘာ- ၁၊)၊ ပကိရီယန္တိ ပဌပီယန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေဟိ ဝါတိ ပကရဏာနိ၊ (အနုဋီ၊၂၊၄)၊ သတ္တ+ပကရဏာနိ သတ္တပကရဏံ- ဓမ္မသင်္ဂဏီ, ဝိဘင်း, ဓာတုကထာ, ပုဂ္ဂလပညတ်, ကထာဝတ္ထု, ယမိုက်, ပဋ္ဌာန်းဟူသော အဘိဓမ္မာ၇ကျမ်း၊ သတ္တပကရဏံ+ဓာရေန္တီတိ သတ္တပကရဏိကာ
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၆]...
အဘိဓမ္မံ– ကို။ သဇ္ဈာယန္တာနံ– ကုန်သော။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ ထေရာနံ– တို့၏။ သဒ္ဒံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သရေ– အသံ၌။ နိမိတ္တံ– အာရုံကို။ အဂ္ဂဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တေ– ထို လင်းနို့ငယ်တို့သည်။ “ဣမေ– ဤတရားတို့သည်။ ခန္ဓာ နာမ– ခန္ဓာတို့မည်၏။ ဣမာ– တို့သည်။ ဓာတုယော နာမ– မည်၏။” ဣတိ– သို့။ အဇာနိတွာ– ၍။ သရေ– ၌။ နိမိတ္တဂဟဏမတ္တေနေဝ– အာရုံကို ယူခြင်းမျှကြောင့်သာလျှင်။ တတော– ထိုလင်းနို့ငယ်ဘဝမှ။ စုတာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဒေဝလောကေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တာ–ကုန်ပြီ။ ဧကံ– သော။ ဗုဒ္ဓန္တရံ– ပတ်လုံး၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၇၅၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၅၄၆ရှု၊] ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ– ကို။ အနုဘဝိတွာ– ၍။ တတော– မှ။ စဝိတွာ– ၍။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ကုလဃရေသု– အမျိုးအိမ်တို့၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– ကုန်ပြီ။ ယမကပါဋိဟီရေ– ၌။ ဥပ္ပန္နပသာဒါ–ဖြစ်သော ကြည်ညိုမှုရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ထေရဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ပဗ္ဗဇိတွာ– ၍။ သဗ္ဗပဌမံ– အလုံးစုံသောသူတို့၏ ရှေးဦးစွာ။ သတ္တပကရဏိကာ– အဘိ ဓမ္မာ၇ကျမ်းကို ဆောင်နိုင်ကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ တေနေဝ နီဟာရေန– ထိုနည်းဖြင့်သာလျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၆ရှု၊] တံ တေမာသံ– ထိုဝါတွင်း၃လပတ်လုံး။ အဘိဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– ပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ– ကုဋေ၈သောင်းကုန်သော။ ဒေဝတာနံ– တို့၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ မဟာမာယာပိ– မဟာမာယာနတ်သား သည်လည်း။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– တည်ပြီ။
ဆတ္တိံသယောဇနပရိမဏ္ဍလာ– ၃၆ယူဇနာအဝန်းရှိသော။ သာပိ ခေါ ပရိဿာ– သည်လည်း။ “ဣဒါနိ– ၌။ သတ္တမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ မဟာပဝါရဏာ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! သတ္ထု– ၏။ ဩရောဟဏဒိဝသံ– သက်ဆင်း တော်မူရာနေ့ကို။ သညာတုံ– သိခြင်းငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– သင့်၏။ ဟိ– မှန်။ မယံ– တို့သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ အဒိသွာ– ၍။ န ဂမိဿာမ– သွားကြလိမ့်မည်မဟုတ်ပါ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော– သည်။ တံ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “အာဝုသော– ဒါယကာတို့! သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တတ္ထေဝ– ၌ပင်။ ပထဝိယံ– ၌။ နိမုဂ္ဂေါ– ငုတ်လျှိုးလျက်။ သိနေရုပါဒံ– မြင်းမိုရ်တောင်ခြေသို့။ ဂန္တွာ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၇]...
၍။ “မံ– ကို။ အဘိရုဟန္တံ– တက်သည်ကို၊ (တစ်နည်း) အဘိရုဟန္တံ– သော။ မံ– ကို။ ပရိသာ– သည်။ ပဿတု– မြင်စေသတည်း။” ဣတိ– သို့။ အဓိဋ္ဌာယ– အဓိဋ္ဌာန်၍။ မဏိရတနေန– ပတ္တမြားရတနာဖြင့်။ အာဝုတံ– သီအပ်သော။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသုတ္တံ ဝိယ– ဖျော့တော့ဝင်းဝါသော ကမ္ဗလာချည်ကဲ့သို့။ ပညာယမာနရူပေါဝ– ထင်ရှား သောရုပ်သွင်ရှိသည်သာ၊ (ဟုတွာ)၊ သိနေရုမဇ္ဈေန– မြင်းမိုရ်တောင်၏ အလယ် ဖြင့်။ အဘိရုဟိ– တက်တော်မူပြီ။ မနုဿာပိ– တို့သည်။ နံ– ထိုအရှင်မဟာမောဂ္ဂ လ္လာန်ကို။ “ဧကယောဇနံ– တစ်ယူဇနာရှိသောအရပ်သို့။ အဘိရုဠှော– တက်ရောက် သွားပြီ။ ဒွိယောဇနံ– သို့။ အဘိရုဠှော– ပြီ။” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍။ ဩလောကယိံသု– ကြည့်နေကုန်ပြီ။ ထေရောပိ– သည်လည်း။ သတ္ထု– ၏။ ပါဒေ– ၌။ ဝါ– တို့ကို၊ [ရှေ့နည်း ဝန္ဒိတွာ၌စပ်၊ နောက်နည်း ဥက္ခိပန္တော၌စပ်၊] သီသေန– ဖြင့်။ ဥက္ခိပန္တော ဝိယ– မြှောက်ချီသကဲ့သို့။ အဘိရုဟိတွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ) “ဘန္တေ! ပရိသာ– သည်။ တုမှေ– တို့ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်၊ (ပြီးမှ သာလျှင်၊) ဂန္တုကာမာ– ၏။ ကဒါ– ၌။ ဩရောဟိဿထ– သက်ဆင်းတော်မူကုန် မည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “မောဂ္ဂလ္လာန! တေ– ၏။ ဇေဋ္ဌဘာတိကော– နောင်တော် ကြီးဖြစ်သော။ သာရိပုတ္တော– သည်။ ကဟံ ပန– အဘယ်မှာနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! သင်္ကဿနဂရေ– သင်္ကဿမြို့၌။ ဝဿံ– သို့။ ဥပဂတော– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ မောဂ္ဂလ္လာန! အဟံ– သည်။ ဣတော– မှ။ သတ္တမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ မဟာပဝါရဏာယ– ၌။ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ– သင်္ကဿမြို့တံခါး၌။ ဩတရိဿာမိ–သက်ဆင်းတော်မူမည်။ မံ– ကို။ ဒဋ္ဌုကာမာ– တို့သည်။ တတ္ထ– ထိုသင်္ကဿမြို့ တံခါးသို့။ အာဂစ္ဆန္တု– ကုန်လော။ သာဝတ္ထိတော– မှ။ သင်္ကဿနဂရဒွါရံ– သည်။ တိံသယောဇနာနိ– ယူဇနာ၃၀,တို့တည်း။ ဧတ္တကေ– သော။ မဂ္ဂေ– ၌။ ကဿစိ– ၏။ ပါထေယျကိစ္စံ– လမ်းစာရိက္ခာအကျိုးငှာ ပြုဖွယ်ကိစ္စသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၄၂ ရှု၊] နတ္ထိ၊ ဥပေါသထိကာ– ဆောက်တည်အပ်သော ဥပုသ်သီလရှိကုန်သည်။ ဝါ– ဥပုသ်စောင့်ကုန်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၄၅ရှု၊] ဟုတွာ၊ ဓုရဝိဟာရံ– မြို့ဦးကျောင်း သို့။ ဝါ– အနီးဖြစ်သော ကျောင်းသို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၄၂၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၄ရှု၊] ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ– ငှာ။ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ– သွားသူတို့ကဲ့သို့။ အာဂစ္ဆေယျာထ– ကုန်လော။ ဣတိ– ဤသို့။ တေသံ– ထိုလူတို့အား။ အာရောစေယျာသိ– လော။ ဣတိ– ပြီ၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၈]...
ထေရော– သည်။ “ဘန္တေ! သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တထာ– တိုင်း။ အာရောစေသိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ ဝုဋ္ဌဝဿော– မိုးလပတ်လုံးနေပြီးသည်။ ဝါ– ဝါကျွတ်ပြီးသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၈ရှု၊] ပဝါရေတွာ– ပဝါရဏာပြုစေတော်ပြီး၍၊ [မြတ်စွာဘုရား ကိုယ် တော်တိုင် ပဝါရဏာပြုတော်သည်မဟုတ်၊ သံဃာများကို ပဝါရဏာပြုစေမူသည်၊ သီဘာ-၃, ၂၈၆၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃ရှု၊] သက္ကဿ– အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟာရာဇ– သိကြားမင်း! မနုဿပထံ– လူ့ပြည်သို့။ ဂမိဿာမိ– ကြွတော့မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သက္ကော– သည်။ သုဝဏ္ဏမယံ– ရွှေဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော စောင်းတန်း လည်းကောင်း၊ (ရွှေအတိပြီးသောစောင်းတန်းလည်းကောင်း) မဏိမယံ– ပတ္တမြား ဖြင့် ပြုအပ်သော စောင်းတန်းလေည်းကောင်း။ ရဇတမယံ– ငွေဖြင့်ပြုလုပ်အပ် သော စောင်းတန်းလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ တီဏိ– ကုန်သော။ သောပါနာနိ–စောင်းတန်းတို့ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၂၄ရှု၊] မာပေသိ– ဖန်ဆင်းပြီ။ တေသံ– ထိုစောင်း တန်းတို့၏။ ပါဒါ– အခြေတို့သည်။ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– တည် ကုန်ပြီ။ သီသာနိ– စောင်းတန်းဦးတို့သည်။ သိနေရုမုဒ္ဓနိ– မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ်၌၊ (ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ၊) တေသု– ထို၃ခုသော စောင်းတန်းတို့တွင်။ ဒက္ခိဏပဿေ–လက်ယာဘက်၌။ သုဝဏ္ဏမယံ– သော။ သောပါနံ– သည်။ ဒေဝတာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– တို့အတွက်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဝါမပဿေ– လက်ဝဲဘက်၌။ ရဇတမယံ– သော။ သောပါနံ– သည်။ မဟာဗြဟ္မာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– တို့အတွက်။ အဟောသိ– ပြီ။ မဇ္ဈေ– ၌။ မဏိမယံ– သော။ သောပါနံ– သည်။ တထာဂတဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ အဟောသိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ သိနေရုမုဒ္ဓနိ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ဒေဝေါရောဟဏသမယေ– နတ်ပြည်မှ သက်ဆင်းတော်မူရာအခါ၌။ ယမကပါဋိဟာရိယံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဥဒ္ဓံ– အထက်သို့။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ–ဗြဟ္မာပြည်တိုင်အောင်။ ဧကင်္ဂဏာ– တစ်ခုတည်းသော ဟင်းလင်းပြင်နှင့် တူကုန်။
မနုဿပထံ။ ။ ပထသဒ္ဒါသည် “ဝဏိပ္ပထော”၌ ပထကဲ့သို့ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာန(ဖြစ်ရာ အရပ်)အနက်ကို ဟော၏၊ “ပကာရေန ထန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထာတိ ပထော၊(စလင်း- ၂, ၅၄၉)၊ မနုဿာနံ+ပထော မနုဿပထော”ဟု ပြု။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၀၊ ဒီဋီ၊၂၊၁၃၈)
...[စာမျက်နှာ- ၃၁၉]...
သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ အဓော– အောက်အရပ်သို့။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ ယာဝ အဝီစိတော– တိုင်အောင်။ ဧကင်္ဂဏံ– တူသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဒိသာဝိဒိသာ–ရှေးရှုအရပ်, အထောင့်အရပ်တို့ကို။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ အနေကာနိ– ကုန်သော။ စက္ကဝါဠသတသဟဿာနိ– စကြာဝဠာအသိန်းတို့သည်။ ဧကင်္ဂဏာနိ– ကုန်သည်၊ [ဧကင်္ဂဏာနီ ဧကင်္ဂဏာနီ ဧကင်္ဂဏာနီတိ ဝိဝဋဘာဝေန ဝိဟာရင်္ဂဏပရိဝေဏင်္ဂဏာနိ ဝိယ ဧကင်္ဂဏသဒိဿာနိ အဟေသုံ၊- ဒီဋီ၊ ၂၊ ၃၀၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၁၃၀၊ ၃၄၀၊] အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ဒေဝါ– တို့ သည်။ မနုဿေ– တို့ကို။ ပဿိံသု– ကုန်ပြီ။ မနုဿာပိ– တို့သည်လည်း။ ဒေဝေ– တို့ကို။ ပဿိံသု– ကုန်ပြီ။ သဗ္ဗေ– အလုံးစုံသောနတ်လူတို့သည်။ သမ္မုခါဝ– မျက် မှောက်တို့သည်သာလျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၂၇ရှု၊] (ဟုတွာ)၊ ပဿိံသု– ကုန်ပြီ။
ဘဂဝါ– သည်။ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော– တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– မူပြီ။ တံ ဒိဝသံ– ၌။ ဗုဒ္ဓသိရိံ– ဘုရားရှင်၏ အသရေတော်ကို။ ဩလောကေတွာ– ဖူးမြင်ရ၍။ ဆတ္တိံသယောဇနပရိမဏ္ဍလာယ– သော။ ပရိသာယ– ၌။ ဝါ– တွင်။ ဧကောပိ– သည်လည်း။ ဗုဒ္ဓဘာဝံ– ဘုရားအဖြစ်ကို။ အပတ္ထေန္တော နာမ– မတောင့်တသူမည်သည်။ နတ္ထိ၊ သုဝဏ္ဏသောပါနေန– ရွှေစောင်းတန်းဖြင့်။ ဒေဝါ– တို့သည်။ ဩတရိံသု– ကုန်ပြီ။ ရဇတသောပါနေန– ငွေစောင်းတန်းဖြင့်။ မဟာဗြဟ္မာနော– တို့သည်။ ဩတရိံသု– ကုန်ပြီ။ မဏိသောပါနေန– ဖြင့်။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ– သည်။ ဩတရိ– မူပြီ။ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော– ဂန္ဓဗ္ဗနတ်သားဖြစ်သော။ ပဉ္စသိခေါ– သည်၊ [ပဉ္စ+သိခါ ဧတဿာတိ ပဉ္စသိခေါ– ဆံစည်း၅ခုရှိသောဂန္ဓဗ္ဗနတ်သား၊- ဒီဋီ၊ ၂၊ ၂၀၆၊] ဗေလုဝပဏ္ဍုဝီဏံ– ဥသျှစ် သီးမှည့်အဆင်းကဲ့သို့ ဖျော့တော့ဝါဝင်းသော အဆင်းရှိသော စောင်းကို။ အာဒါယ– ၍။ ဒက္ခိဏပဿေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ သတ္ထု– အား။ ဂန္ဓဗ္ဗမဓုရဒိဗ္ဗဝီဏာယ– ဂန္ဓဗ္ဗမည်သော ချိုမြသာယာသောအသံရှိသော နတ်၌ ဖြစ်သော စောင်း၏။ သဒ္ဒေန– အသံဖြင့်။ ပူဇံ– ကို။ ကရောန္တော– လျက်။ ဩတရိ– ပြီ။ မာတလိ– မည်သော၊
မာတလိ။ ။ မတလာယ နာမ ဒေဝဓီတာယ+အပစ္စံ မာတလိ- မတလာမည်သော နတ်သမီး၏သား၊ [မတလာ+ဏိ၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၃၃၊] (တစ်နည်း) မတလဿ+အပစ္စံ မာတလိ- မတလမည်သူ၏သား၊ [မတလ+ဏိ၊- ဗျာချာသုဓာ၊ စိန္တာမဏိ၊ ဓာန် ဋီ- ၂၂၊] (တစ်နည်း) မာတလာယ နာမ ဒေဝဓီတာယ+အပစ္စံ မာတလိ- မာတလာမည် သော နတ်သမီး၏သား၊ [မာတလာ+ဏိ၊ -ဇာဋီသစ်- ၃, ၃၃၊ သူစိ၊] (တစ်နည်း) မတံ
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၀]...
သင်္ဂါဟကော– ရထားထိန်းသည်။ ဝါမပဿေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာပုပ္ဖံ– နတ်၌ဖြစ်သော နံ့သာ, ပန်းကုံး, ပန်းကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ နမဿမာနော– လျက်။ ပူဇံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဩတရိ– ပြီ။ မဟာဗြဟ္မာ– သည်။ ဆတ္တံ– ကို။ ဓာရေသိ–ဆောင်းပြီ။ သုယာမော– သုယာမနတ်သားသည်။ ဝါလဗီဇနိံ– သားမြီးယပ်ကို။ ဓာရေသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဣမိနာ ပရိဝါရေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဩတရိတွာ– ၍။ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ရပ်တော်မူပြီ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ– သည် လည်း။ အာဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန– သည်၊ (သိကြားမင်း၏ အလိုကို) +လာတီတိ မာတလိ၊ [မတ+လာ+ဣ၊ မ၌ ဒီဃပြု၊- ဗျာချာ သုဓာ၊ စိန္တာမဏိ၊ ထောမ၊] (တစ်နည်း) မာ မာတာ ဝိယ သတ္တာနံ ဟိတသုခံ တလတိ ဝိဒဓာတီတိ မာတလိ၊ [မာ+တလ+ဣ၊ မာသဒ္ဒါ မိခင်အနက်ဟော၊- ဧဋီ၊ သူစိ၊] ဤနတ် သားသည် နတ်ပြည်၌ အစဆုံးရထားမောင်း (ယဉ်မောင်း) နတ်သားဖြစ်သည်၊ နောက်၌ အဆက်အဆက်သော ရထားမောင်းရာထူး၌ တည်ရှိသော နတ်သားများလည်း မာတလိဟုပင် ထင်ရှားကုန်၏၊ ဤဘုရားရှင်လက်ထက်တော်၌လည်း ရထားမောင်း နတ်သားကို မာတလိဟုပင် ခေါ်ကြ၏။ (ဇာဋီသစ်-၃, ၃၃)
သင်္ဂါဟကော။ ။ ထိုမာတလိနတ်သားကိုပင် ကြိုးဆံပင်တို့ကို ကိုင်တတ်သော ကြောင့် “သင်္ဂါဟက”ဟု ဆိုသည်၊ “ရသ္မိကေသေ သင်္ဂဏှာတီ သင်္ဂါဟကော”ဟု ပြုပါ။
[မာတလိ သင်္ဂါဟကောတိ မာတလိ နာမ သာရထီတိ အတ္ထော၊ သာရထိ ဟိ ရသ္မိကေသာနံ ဂဟဏတာယ သင်္ဂါဟကောတိ ဝုစ္စတိ၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၂၃၄။]
ဒိဗ္ဗမာလာပုပ္ဖံ။ ။ မာလာသဒ္ဒါသည် သီကုံးထားသောပန်း(ပန်းကုံး)နှင့် မသီကုံး အပ်သောပန်း ၂မျိုးလုံးကို ဟော၏၊ ဤ၌ ပုပ္ဖနှင့် တွဲထားသဖြင့် ပုပ္ဖအရ မသီကုံးအပ် သော ပန်းကို ယူ၍ မာလာအရ ထိုမှ ကြွင်းသော သီကုံးထားသောပန်း(ပန်းကုံး)ကို ပါရိသေသနည်းအားဖြင့် ယူပါ၊ (သာရတ္ထ၊၃၊၂၅၃)၊ “မီယတိ ပရိမီယတီတိ မာလာ၊ [မာ+လ+အာ၊ -မောဂ်- ၇, ၁၈၈၊] (တစ်နည်း) မလီယတေ ဓာရီယတေတိ မာလာ၊ (တစ်နည်း) မလတိ ဓာရေတီတိ မာလာ၊ [မလ+ဏ+အာ၊- ဓာန်ဋီ- ၃၀၇၊] (တစ်နည်း) ဇနေ မာလေတိ သောဘေတီတိ မာလာ၊ [မာလ- သောဘနေ+အ+အာ၊ -ဂဠုန်- ၄၃၊] (တစ်နည်း) မာ ဘမရာ လသန္တိ ကီဠန္တိ ပိဝနေန ဧတ္ထာတိ မာလာ၊ [မာ+လသ+ကွိ၊ န၊ ထီ၊- ဧဋီ၊ သူစိ၊ ဂဠုန်- ၁၀၁၊] ပုပ္ဖတီတိ ပုပ္ဖံ၊ မာလာ စ+ပုပ္ဖံ စ မာလာပုပ္ဖံ၊ ဒိဗ္ဗံ စ+ တံ+မာလာပုပ္ဖံ စာတိ ဒိဗ္ဗံမာလာပုပ္ဖံ”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၁]...
တထာရူပါယ– သော။ ဗုဒ္ဓသိရိယာ– ဖြင့်။ ဩတရန္တော– သော်။ သတ္ထာ– သည်။ ဣတော– မှ။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော– ရှေး၌ မမြင်အပ်ခဲ့ဘူးပေ။ တသ္မာ– ကြောင့်၊ န မေ ဒိဋ္ဌော ဣတော ပုဗ္ဗေ, န သုတော ဥဒ ကဿစိ၊ ဧဝံ ဝဂ္ဂုဝဒေါ သတ္ထာ, တုသိတာ ဂဏိမာဂတော
ဧဝံ– ဤသို့။ ဝဂ္ဂုဝဒေါ– ကောင်းသောစကားကို မိန့်မြွက်တော်မူတတ်သော။ တုသိတာ– တုသိတာနတ်အပေါင်းမှ။ ဝါ– သုတိတာနတ်ပြည်မှ၊ (စဝိတွာ– စုတေ ၍၊) အာဂတော– မယ်တော့်ဝမ်းသို့ ကြွလာတော်ခဲ့မူသော။ ဂဏီ– ဂိုဏ်းရှိတော်
တုသိတာ ဂဏိမာဂတော။ ။ မဟာနိ- ၃၅၄၊ မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိဋ္ဌ.၂, ၂၈၇၌ ၃နည်းဖွင့်ရာ အထက်၌ တုသိတာအရ တုသိတာနတ်အပေါင်းကို ယူ၍ “ဂဏိမာဂတော”ကို “ဂဏီ+အာဂတော”ဟုဖြတ်သော ပထမနည်းအတိုင်းပေးသည်၊ “ဒိဗ္ဗာယ သမ္ပတ္တိယာ တုဋ္ဌော ဟဋ္ဌောတိ တုသိတော၊ [တုသ+တ၊- အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀၂၊] တုသာယ ပီတိယာ+ဣတော ပဝတ္တောတိ တုသိတော၊(ဒီဋီ- ၃, ၂၀၉)၊ တုသံ+ဣတော ဂတောတိ တုသိတော၊ [တုသာ+ဣတ၊- အံဋီ၊၂၊၃၁၊] ဂဏော+အဿ အတ္ထီတိ ဂဏီ”ဟု ပြု၊ တုသိတာနတ်အများကို ရသော်လည်း အပေါင်းကို ဆိုလိုသောကြောင့် တုသိတာ၌ ဧကဝုစ်ဝိဘတ်သက်ရသည်။(နီတိသုတ္တ- ၁၇၂) [တုသိတာ ဂဏိမာ- ဂတောတိ တုသိတကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ အာဂတတ္တာ တုသိတာ အာဂတော၊ ဂဏာစရိယတ္တာ ဂဏီ၊- မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။]
ဒုတိယနည်း။ ။ တုသိတာအရ နတ်ပြည်ကို ယူ၍ ဂဏိမာဂတောကို “ဂဏိံ+ အာဂတော”ဟု ဖြတ်ကာ “တုသိတာ- တာဝတိံသာနတ်ပြည်မှ၊ ဂဏိံ- လူအပေါင်းရှိရာ လူ့ပြည်သို့၊ အာဂတော- ကြွလာတော်မူသော၊ သတ္ထာ- ကို”ဟုပေး၊ “ဒိဗ္ဗာယ သမ္ပတ္တိယာ တုဋ္ဌာ ဟဋ္ဌာတိ တုသိတာ၊ [တုသ+တ၊- အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀၂၊] တုသိတာနံ+နိဝါသော တုသိတော- တာဝတိံသာနတ်ပြည်၊(အဘိဝိ- ၁၆၂)၊ နိစ္စံ တုသန္တိ အတိဝိယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌမုခါ ဟောန္တိ ဧတ္ထာတိ တုသိတာ၊(ပဒီ- ၂၅၆)၊ တုဿန္တိ မောဒန္တိ ဒေဝါ ဧတ္ထာတိ တုသိတော၊ (ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၁၆)၊ ဂဏော+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဂဏီ”ဟုပြု။ [သန္တုဋ္ဌဋ္ဌေန ဝါ တုသိတသင်္ခါတာ ဒေဝလောကာ ဂဏိံ အာဂတော၊- မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။]
တတိယနည်း။ ။ တုသိတာအရ ရဟန္တာတို့ကို ယူ၍ “ဂဏိံ+အာဂတော”ဟု ဖြတ် ကာ “တုသိတာ- ရဟန္တာတို့၏၊ ဂဏိံ- အပေါင်းရှိရာသင်္ကဿမြို့သို့၊ (စုဝေးတည်ရှိရာ
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၂]...
မူသော။ သတ္ထာ– ဆရာသခင်, ဘုရားရှင်ကို။ မေ– တပည့်တော်သည်။ ဣတော– ဤသင်္ကဿမြို့၌ ဆင်းသက်တော်မူရာအခါမှ။ ပုဗ္ဗေ– ရှေး၌၊ (ဣမိနာ စက္ခုနာ– ဤပကတိမံသစက္ခုဖြင့်။ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေန– ဤနောက်ဆုံးအတ္တဘောဖြင့်၊) န ဒိဋ္ဌော– မမြင်အပ်ခဲ့ဘူးပါ၊ [မဟာနိ- ၃၅၄အတိုင်း “န ဒိဋ္ဌော”၏ ကရိုဏ်းပုဒ်များကို ထည့်သည်၊] ကဿစိ– တစ်စုံတစ်ယောက်သည်၊ (ဝဒန္တဿ– ပြောဆိုစဉ်။ သဒ္ဒေါ–စကားသံကို၊) န သုတော– မကြားအပ်ခဲ့ဘူးပါ။
ဣတိ အာဒီဟိ– ဤသို့အစရှိသော ဂါထာတို့ဖြင့်။ အတ္တနော– ၏။ တုဋ္ဌိံ– နှစ်သက် ခြင်းကို။ ပကာသေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဇ္ဇ၊ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ ဒေဝမနုဿာ– တို့သည်။ တုမှာကံ– တို့အား။ ပိဟယန္တိ– လိုလားကုန်၏။ ပတ္ထေန္တိ– တောင့်တကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “သာရိပုတ္တ– တြာ! ဧဝရူပေဟိ– ကုန်သော။ ဂုဏေဟိ– တို့နှင့်။ သမန္နာဂတာ– ကုန် သော။ ဗုဒ္ဓါ– တို့ကို။ ဒေဝမနုဿာနံ– တို့သည်။ ပိယာ– ချစ်မြတ်နိုးအပ်ကုန်သည်။ ဟောန္တိယေဝ– ကုန်သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ) “ယေ၊ ပေ၊ သတီမတံ”– ၍၊ (အာဟ)
ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ, နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာ၊ ဒေဝါပိ တေသံ ပိဟယန္တိ, သမ္ဗုဒ္ဓါနံ သတီမတံ
ယေ ဓီရာ– ဘုရားစသား, ပညာရှိများတို့သည်။ ဈာနပသုတာ– အာရမ္မဏူ, သင်္ကဿမြို့သို့)၊ အာဂတော– ကြွလာတော်မူသော။ သတ္ထာ– ကို”ဟု ပေး၊ “တုဿန္တီတိ တုသိတာ”ဟု ပြု၍ ဆဋ္ဌီအနက်၌ ပထမာယောဝိဘတ်သက်။ [တုသိတာနံ ဝါ အရ– ဟန္တာနံ ဂဏိံ အာဂတော၊- မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၈၆၊ သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၈၇။]
န သုတော ဥဒ ကဿစိ။ ။ ဥဒကား အနက်မရ, ပဒါလင်္ကာရနိပါတ်တည်း၊ “ကဿစိ”ကား လက္ခဏဝန္တတည်း၊ ထို၏စပ်ရာ လက္ခဏကြိယာကို “ဝဒန္တဿ”ဟု ထည့်ပါ၊ သာမီအနက်ကြံ၍ “သန္တိကာ”ဟု စပ်ပုဒ်ထည့်ကာ “ဝဒန္တဿ- ပြောဆိုသော၊ ကဿစိ- ၏၊ (သန္တိကာ- အထံမှ)”ဟုလည်း အဖွင့်မှ အလွတ်ပေးကြ၏။] ဥဒါတိ ပဒသန္ဓိ၊ ကဿစီတိ ခတ္တိယဿ ဝါ...မနုဿဿ ဝါ၊ -မဟာနိ- ၃၅၃။ ခတ္တိယဿ ဝါတိ ခတ္တိယဿ ဝဒန္တဿ န သုတော၊- မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၇။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၃]...
လက္ခဏူဟု, ၂ဆူဈာန်၌, ဝသီဘော်ဆိုက်အောင်, အားစိုက်တော်မူကုန်၏။ နေက္ခမ္မူပသမေ– ကိလေသာဝေး, ငြိမ်းအေးရာမှန်, မြတ်နိဗ္ဗာန်၌။ ရတာ– ဖလ သမာ, ဝင်စားကာဖြင့်, ကောင်းစွာရွှင်ပျော်, မွေ့လျော်တော်မူကုန်၏၊ သတိမတံဿတိတရား, အမြဲထားရှိတော်မူကုန်သော။ တေသံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ– သဗ္ဗညုတ, ဉာဏ ထွတ်တင်, ထိုဘုရားရှင်တို့အား။ ဒေဝါပိ– ထက်ရပ်စံစား, နတ်အများတို့သည် လည်းကောင်း၊ (မနုဿာပိ– စိတ်ကောင်းရှိငြား, လူအများတို့သည်လည်းကောင်း၊) [ပိဖြင့်ဆည်းသည်၊] ပိဟယန္တိ– ဘုရားဖြစ်က, ကောင်းလေစွဟု, တောင့် တ,လိုချင်ကြကုန်၏။
တတ္ထ– ၌။ ယေ ဈာနပသုတာတိ– ကား။ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ– လက္ခဏူပနိဇ္ဈာန် လည်းကောင်း။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ– အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာန်လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဒွီသု– ကုန်သော။ ဣမေသု ဈာနေသု ဈာနေသု ဈာနေသု– တို့၌။ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏေဟိ– ဆင်ခြင်ခြင်း, ဝင်စားခြင်း, ထခြင်း, အဓိဋ္ဌာန်ခြင်း, တစ်ဖန် ဆင်ခြင်ခြင်းတို့ဖြင့်၊ (အာဝဇ္ဇနဝသီဘော်, သမာပဇ္ဇနဝသီဘော်, အဓိဋ္ဌာနဝသီ ဘော်, ဝုဋ္ဌာနဝသီဘော်, ပစ္စဝေက္ခဏဝသီဘော်တို့ဖြင့်)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၆၈ရှု၊]
လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ...ဈာနေသု။ ။ ဤအဖွင့်ဖြင့် “ဈာနပသုတာ”၌ ဈာန၏ သရုပ်ကို ပြသည်၊ ထိုတွင် ဝိပဿနာဉာဏ်, မဂ်, ဖိုလ်သည် လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနမည်၏၊ ဝိပဿနာဉာဏ်သည် အနိစ္စစသော လက္ခဏာ၃ပါးကို အာရုံ ပြုရှုမှတ်တတ်သောကြောင့် လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနမည်၏၊ မဂ်သည် အနိစ္စစသော လက္ခဏာ ၃ပါးကို အာရုံပြုသောအားဖြင့် မရှုသော်လည်း နိစ္စစသော ဝိပလ္လာသကို ပယ်နိုင်ခြင်း ကြောင့် ထိုအနိစ္စစသော လက္ခဏာကို အသမ္မောဟ(မတွေမဝေရှင်းလင်းပြတ်သား သည့်)အနေအားဖြင့် ရှုရာရောက်၏၊ ထို့ပြင် မဂ်သည် နိဗ္ဗာန်၏ တထလက္ခဏာ (မဖောက်မပြန်မှန်ကန်သည်၏အဖြစ်ဟူသော လက္ခဏာ)ကို အာရုံပြုရှုမြင်၏၊ ထို ကြောင့် မဂ်သည် လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနမည်၏၊ ဖိုလ်သည် နိဗ္ဗာန်၏ တထလက္ခဏာကို အာရုံပြုရှုမြင်၏၊ ထိုကြောင့် ဖိုလ်သည် လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနမည်၏၊ ကသိုဏ်းစသော အာရုံတို့ကို ရှုတတ်သောကြောင့် လောကီဈာန်သမာပတ်သည် အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာန မည်၏၊ “လက္ခဏာနိ+ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ အာရမ္မဏံ+ဥပနိဇ္ဈာယ တီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ”ဟု ပြုပါ၊ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆၊ သာရတ္ထ၊၁၊၃၆၃)၊ ထိုနောင် “ဈာနေသု”စသည်ကို ကြည့်၍ “ဈာနေသု+ပသုတာ ဈာနပသုတာ”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၄]...
ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ– အားထုတ်ကုန်, လွန်စွာ အားထုတ်ကုန်၏။ ဝါ– အလွန်အား ထုတ်ကုန်သည်။ နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာတိ ဧတ္ထ– ဤ“နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာ” ဟူသော ပါဌ်၌။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ– ရှင်ရဟန်း၏အဖြစ်ကို။ နေက္ခမ္မန္တိ– ဟူ၍။ န ဂဟေတဗ္ဗာ–မယူထိုက်။ ပန– အနွယကား။ ကိလေသဝူပသမနိဗ္ဗာနရတိံ– ကိလေသာငြိမ်းရာ နိဗ္ဗာန်၌ မွေ့လျော်ခြင်းကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ဧတံ– ဤ]နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာ’ဟူ သော စကားကို။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ ဒေဝါပီတိ– ကား။ ဒေဝါပိ– တို့သည်လည်းကောင်း။ မနုဿာပိ– တို့သည်လည်းကောင်း။ တေသံ– တို့အား။ ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ– ကုန်၏။
သတီမတန္တိ– ကား။ ဧဝရူပဂုဏာနံ– ဤသို့သဘောရှိသော ဂုဏ်ရှိကုန်သော၊
ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ။ ။ “ယုတ္တပယုတ္တာ”ဖြင့် “ဈာနပသုတာ”၌ ပသုတသဒ္ဒါ အနုယောဂအနက်ဟောကြောင်းကို ပြသည်၊(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉)၊ မပြုထိုက်သော အလုပ်ကို မပြုမိအောင် အားထုတ်ခြင်းသည် ယုတ္တ, ပြုထိုက်သောအလုပ်ကို ပြည့်စုံ(ပြီးစီး) အောင် အားထုတ်ခြင်းသည် ပယုတ္တဟု အထူးမှတ်ပါ၊(မ၊ဋီ၊၃၊၁၅၈)၊ “ယုတ္တာ စ+ ပယုတ္တာ စ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ- အားထုတ်, လွန်စွာအားထုတ်သူတို့”ဟု ပြုပါ၊(အံဋီ- ၃, ၃၁၀)၊ (တစ်နည်း) ယုတ္တေ (ယုဉ္ဇိတဗ္ဗေ ဌာနေ)+ပယုတ္တာ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ- ကြိုးစားအား ထုတ်ထိုက်သော အရာဌာန၌ လွန်စွာ ကြိုးစားအားထုတ်သူတို့၊ ဝါ- ကြိုးစားအားထုတ် ထိုက်သော အရာဌာန၌ ယှဉ်သူတို့”ဟု ပြုပါ။ (ဇာဋီသစ်- ၄, ၁၄၂)
နေက္ခမ္မူပသမေ။ ။ “နေက္ခမ္မံ ပဌမဇ္ဈာနေ”စသော ဓာန်- ၈၃၁ဂါထာလာ နေက္ခမ္မ သဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ “နိဗ္ဗာန်(ဝိမုတ္တိ)”အနက်ကို ဟောသည်ဟု ပြလို၍ “ကိလေသဝူပသမနိဗ္ဗာနရတိံ”စသည်ကို ဖွင့်သည်၊ “သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ (ဒီဋီ- ၃, ၁၈၆၊ မဋီ- ၃ ၃၂၅၊) နိက္ခမောယေဝ နေက္ခမ္မံ၊(ပါရာဘာ- ၁, ၅၆၈)၊ ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပသမော၊(အံဋီ၊၁၊၂၂၄)၊ နေက္ခမ္မံ စ+တံ+ဥပသမော စာတိ နေက္ခမ္မူပသမော”ဟု ပြုပါ။
ဒေဝါပိ။ ။ “ဒေဝါပိ”၌ ပိသဒ္ဒါ အဝုတ္တသမုစ္စည်းအနက်ကို ဟောသည်၊ ထိုပိသဒ္ဒါ “မနုဿာပိ”ကို ဆည်းသည်ဟု ပြလို၍ “ဒေဝါပိ မနုဿာပိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ကြိယာ သမုစ္စည်း, ကာရကသမုစ္စည်း, ဝါကျသမုစ္စည်းအားဖြင့် ၃မျိုးတို့တွင် ကာရကသမုစ္စည်း တည်း၊ သမုစ္စည်းအကျယ်ကို ကစ်ဘာ- ၁, ၁၁၂ရှု
သတီမတံ။ ။ “သတိ+ဧတေသံ အတ္ထီတိ သတိမန္တာ”ဟု အဿတ္ထိတဒ္ဓိတ်ဝိဂြိုဟ်ပြု စေလို၍ “သတိယာ သမန္နာဂတာနံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ မှန်၏- တဒ္ဓိတ်ပုဒ်ကို သမန္နာဂတ,
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၅]...
သတိယာ– နှင့်။ သမန္နာဂတာနံ– ကုန် သော။ တေသံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ– တို့အား
“မယံ– တို့သည်။ ဗုဒ္ဓါ– တို့သည်။ အဟော ဝတ ဘဝေယျာမ– ဩော်...ဖြစ်ရမူကား ကောင်းလေစွ။” ဣတိ– ၍။ ဗုဒ္ဓဘာဝံ– ကို။ ဣစ္ဆမာနာ– လိုလားကုန်လျက်။ ပိဟယန္တိ– တောင့်တကုန်၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ တိံသမတ္တာနံ– ၃၀,အတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ပါဏကောဋီနံ– သတ္တဝါကုဋေတို့၏။ [တိံသမတ္တာနံ ပါဏကောဋီနံ– ကုဋေ ၃၀,သော သတ္တဝါတို့၏၊] ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ၊ ထေရဿ– ၏။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ– ကုန်သော။ ပဉ္စသတဘိက္ခူ– တို့သည်။ အရဟတ္တေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။
ကိရ– ချဲ့။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ– အလုံးစုံသော ဘုရားရှင်တို့သည်။ ယမကပါဋိဟီရံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဒေဝလောကေ– ၌။ ဝဿံ– လုံး။ ဝသိတွာ– ၍။ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ– ၌။ ဩတရဏံ– သက်ဆင်းတော်မူခြင်းကို။ အဝိဇဟိတမေဝ– မစွန့်အပ် သမ္ပန္နစသည်တို့ဖြင့် ဖွင့်ပြလျှင် အဿတ္ထိတဒ္ဓိတ်ဝိဂြိုဟ်ပြုရသည်၊ ဆန်းစောင့်ခြင်းငှာ သတိ၌ ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “သတီမတံ”ဟု ရှိသည်၊ မန္တုပစ္စည်းသည် နိစ္စယောဂ အနက်ကို ထွန်းပြ၏။ (ပါစိယော- ၅၁) [သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, ပုဒ်ဧကကို, သမ္ပန္နနှင့်, သမန္နာ ဂတတစ်လီ, သမင်္ဂီတိ, ပရိပုဏ္ဏ, သမ္ပုဏ္ဏပါဌ်, သမာသ်ဗဟုဗ်, ဖြင့်ဖွင့်ထုတ်မူ, တဒ္ဓုတ် အဿတ္ထိ, ကတ္တားသိလော၊- ဝိပုဒ်စစ်ဂံ- ၃၇၅။]
ဝိဘတ်နက်။ ။ ပိဟိဿိစ္ဆိတော(ပါ- ၁, ၄, ၃၆)သုတ်နှင့် သိလာဃသုတ်အလို ပိဟဓာတ်၏ ယှဉ်ရာဝယ် သမ္ပဒါန်ဟု ယူ၏၊ ဂါထာနိဿယ၌ ထိုအတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ အဋ္ဌကထာများအလို “သတီမတံ”စသည်ဝယ် ပိဟယန္တိကို ငဲ့၍ ဒုတိယာအနက်၌ စတုတ္ထီသက်သည်၊ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ၌ “စတုတ္ထီ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဒုတိယာ အနက်၌ စတုတ္ထီသက်ပါ၊(ဝဏ္ဏနာ, ဝိဗော)၊ ကစ္စည်း၌ကား ဤကဲ့သို့ စတုတ္ထီကို ဒုတိ ယာအနက်ပေးလျှင် သိလာဃသုတ်၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် ဒုတိယတ္ထသမ္ပဒါန်မှည့်၍ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီဖြင့် စတုတ္ထီသက်၏၊ “သတီမတံ- ကုန်သော၊ တေသံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ- တို့ကို”ဟု ပေးပါ။
(ဥဒါန၊ ဋ္ဌ၊ ၁၈၁၊ ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၈၀)
တစ်နည်း။ ။ မောဂ်- ၂, ၂၅သုတ်အလို ပိဟဓာတ်နှင့်ယှဉ်ရာဝယ် သမ္ဗန်အနက် ၌ ဆဋ္ဌီတည်း၊ ထိုအလို “သတိမတံ- ကုန်သော၊ တေသံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ- တို့၏၊ ဒေဝါပိ- တို့ သည်လည်းကောင်း၊ မနုဿာပိ- တို့သည်လည်းကောင်း၊ ပိဟယန္တိ- ချစ်မြတ်နိုးကုန်၏” ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၆]...
သည်သာ။ ပန– ဆက်။ တတ္ထ– ထိုသင်္ကဿမြို့၌။ ဒက္ခိဏပါဒဿ– လက်ယာခြေ တော်၏။ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ– တည်ရာအရပ်သည်။ အစလစေတိယဋ္ဌာနံ အစလစေတိယဋ္ဌာနံ အစလစေတိယဋ္ဌာနံ နာမ– ရွေ့လျားခြင်းမရှိသော စေတီအရပ်မည်သည်။ ဟောတိ၊ သတ္ထာ– သည်။ တတ္ထ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ– ပုထုဇဉ်အစရှိသူတို့၏။ ဝိသယေ– အရာ၌။ ပဥှံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ ပုထုဇ္ဇနာ– တို့သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဝိသယေ– ၌။ ပေဥှ– တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– ၍။ သောတာပန္နဝိသယေ– ၌။ ပဥှံ– ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိံသု– ကုန်။ တထာ– တူ။ သကဒါဂါမိအာဒီနံ– တို့၏။ ဝိသယေ– ၌။ သောတာပန္နာဒယော– တို့သည်၊ (ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိံသု)၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဝိသယေ– ၌။ သေသမဟာသာဝကာ– တို့သည်၊ (ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိံသု)၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ– ၏။ ဝိသယေ– ၌။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော– သည်၊ (ပဥှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိံသု)၊ ဗုဒ္ဓဝိသယေ စ– ၌လည်း။ သာရိပုတ္တောပိ– သည်လည်း။ ဝိဿဇ္ဇေတုံ–ငှာ။ နာသက္ခိယေဝ– သည်သာ။ သော– ထိုဘုရားရှင်သည်။ ပါစီနဒိသံ– အရှေ့ အရပ်မျက်နှာကို။ အာဒိံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ သဗ္ဗဒိသာ– တို့ကို။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ သဗ္ဗတ္ထ– အလုံးစုံသော အရပ်တို့၌။ ဧကင်္ဂဏမေဝ– တစ်ခုတည်းသော ဟင်း လင်းပြင်နှင့် တူသည်သာ။ အဟောသိ– ပြီ။ အဋ္ဌသု– ကုန်သော။ ဒိသာသု– တို့၌ လည်းကောင်း။ ဥဒ္ဓံ– အထက်အရပ်၌လည်းကောင်း။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ–တိုင်အောင်။ ဒေဝမနုဿာ စ– တို့သည်လည်းကောင်း။ ဟေဋ္ဌာ– ၌။ ဘူမဋ္ဌာ– မြေ ၌တည်ကုန်သော။ ယက္ခနာဂသုပဏ္ဏာ စ– ဘီလူး, နဂါး,ဂဠုန်တို့သည်လည်းကောင်း။ အဉ္ဇလိံ– ကို။ ပဂ္ဂဟေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဣဓ– ဤလောက၌။ တဿ ပဥှဿ– ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတာ– ဖြေဆိုနိုင်သူသည်။ နတ္ထိ၊ ဧတ္ထေဝ– ဤနေရာ၌သာ၊
အစလစေတိယဋ္ဌာနံ။ ။ အစလစေတိယဋ္ဌာနသည် (၁) မဟာဗောဓိပလ္လင်တည် ရှိရာအရပ်, (၂) ဓမ္မစကြာတရားဟောရာအရပ်, (၃) တာဝတိံသာနတ်ပြည်မှ ဆင်း သက်တော်မူရာအခါ၌ သင်္ကဿမြို့တံခါး(လက်ယာခြေတော်၏တည်ရာဖြစ်သော) စောင်းတန်း၏တည်ရာအရပ်, (၄) ဇေတဝန်ကျောင်းဂန္ဓကုဋိတိုက်တော်ဝယ် ညောင် စောင်းအခြေ၄ချောင်းတို့၏ တည်ရာအရပ်ဟု ၄မျိုးရှိ၏၊(မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂၊ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂, ၁၇၊ ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၈၊ အံဋီ- ၃, ၁၀၉)၊ စေတိယံ+ဌာနံ စေတိယဋ္ဌာနံ- စေတီဟူသော အရပ်၊ အစလံ+စေတိယဋ္ဌာနံ အစလစေတိယဋ္ဌာနံ”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၇]...
ဥပဓာရေထ– စုံစမ်းရှာဖွေတော်မူပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ သာရိပုတ္တော– သည်။ ကိလမတိ– ပင်ပန်းနေ၏။ ဟိ– မှန်၏။ ဧသ– ဤ သာရိပုတ္တရာသည်။ ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ, ယေ စ သေခါ ပုထူ ဣဓ၊ တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ, ပုဋ္ဌော ပဗြူဟိ မာရိသ
မာရိသ– ဒုက္ခကင်းကွာ, စိတ်ချမ်းသာသည့်, အို...မြတ်စွာဘုရား! [ဓမ္မ ဘာ-၂, ၄၃၆ရှု၊] ဣဓ– ဤသာသနာတော်၌၊ [ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ၊- သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂, ၅၆၊] ပုထူ– များစွာကုန်သော။ ယေ သင်္ခါတဓမ္မာ စ– အကြင်အနိစ္စစသည် ၏ အစွမ်းဖြင့် သိအပ်ပြီးသော တရားရှိသော အသေခပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်လည်း။
သင်္ခါတဓမ္မာသေ။ ။ “သင်္ခါတဓမ္မာသေတိ သင်္ခါတဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ဉာတဓမ္မာ(သံ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၅၈)၊ ဤအဖွင့်၌ သင်္ခါတဓမ္မာ”ကိုသာ ဖွင့်၍ “သေ”ကို မဖွင့်သဖြင့် “ရှိတာမပြ, အနတ္ထ”နှင့်အညီ သေကား အနက်မရ, ဂါထာပူရဏနိပါတ်မျှသာတည်း၊(ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၉၁၊ ဓမ္မဘာ- ၁, ၃၈၉၊ ၃၉၀)၊ “သင်္ခါတဓမ္မာ+အာသေ” ဟု ဖြတ်၍ “ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာ- တို့သည်လည်းကောင်း၊ ...ယေ စ သေခါ- တို့ သည်လည်းကောင်း၊ အာသေ- ရှိကုန်၏”ဟု ပေးခြင်းကား အဖွင့်နှင့် မညီပါ။
သင်္ခါတဓမ္မာ။ ။ “သင်္ခါယန္တီတိ သင်္ခါတာ၊ သင်္ခါတာ+ဓမ္မာ ယေသံ, ယေဟီတိ ဝါ သင်္ခါတဓမ္မာ- သိအပ်ပြီးသော သစ္စာ၄ပါးတရားရှိသူတို့”ဟု ပြု၍ အသေက္ခ(ရဟန္တာ) တို့ကို ယူပါ၊ သေက္ခများကား အကျိုးဝိပါက်ကို ပိုင်းခြား၍ မသိသေးသောကြောင့် သင်္ခါတဓမ္မအစစ်အမှန် မဟုတ်ကြသေးဟု သံဋီ၊၂၊၇၂၌ ဆို၏။ (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂, ၃၀၂၊ စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၇၃၊ အံဋီ၊၁၊၁၄၃)
တစ်နည်း။ ။ သင်္ခါ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ သင်္ခါတာ (သင်္ခါယ)? ပရိညာတာ ဓမ္မာ ယေသံ တေ သင်္ခါတဓမ္မာ၊ ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စာ ခီဏာသဝါ၊(သံဋီ၊၂၊၇၂)၊ သင်္ခါတဓမ္မဿာတိ ဝိဒိတဓမ္မဿ တုလိတဓမ္မဿ(သံ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၁၇)၊ သင်္ခါတဓမ္မဿာတိ သင်္ခါယ ပညာယ ပရိညာတစတုက္ခန္ဓဿ၊ တေနာဟ “တုလိတဓမ္မဿာ”တိ(သံ.ဋီ၊၂၊၃၅၆)။ ဤ အဖွင့်၂မျိုးတွင် သံဋီ၊၂၊၇၂၌ “သင်္ခါတာ”ဟု ရှိသည်မှာ ပါဌ်ပျက်နေသည်ဟု ထင်၏၊ သံဋီ၊၂၊၃၅၆အတိုင်း “သင်္ခါယ”ဟု ရှိသင့်သည်။
ဤအဖွင့်များအလို “သမ္မဒေဝ ခါယတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါ၊ (ဒီ၊ဋီ-၃, ၂၂၁၊) တေ တေ ဓမ္မာ ယာထာဝတော သင်္ခါယတိ ဥပတိဋ္ဌတိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ၊ (သံဋီ၊ ၁၊ ၈၈)၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၈]...
ကောင်း။ ပုထူ– များစွာကုန်သော။ ယေ သေခါ စ– အကြင်သေခပုဂ္ဂိုလ်တို့သည် လည်းကောင်း၊ (သန္တိ– ရှိကုန်၏၊) တေသံ– ထိုသေခ, အသေခတို့၏။ ဣရိယံ–ဖြစ်ကြောင်းအကျင့်ကို၊ [ဣရိယတိ ဂစ္ဆတိ သေက္ခဘူမိံ အသေက္ခဘူမိဉ္စ ဧတာယာတိ ဣရိယာ၊- အံဋီ၊ ၁၊ ၁၃၄၊] မေ– တပည့်တော်သည်။ ပုဋ္ဌော– မေးလျှောက်အပ်သော။ နိပကော– ဉာဏ်ရည်ထက်မြက်, ရင့်ကျက်သော။ ဝါ– ရင့်ကျက်ကြောင်းမှန်, ပညာ ဉာဏ်ရှိသော၊ (တွံ– ရှင်တော်မြတ်ဘုရားသည်၊) မေ– တပည့်တော်အား။ ပဗြူဟိ–ဟောတော်မူပါ။ [အာဝုတ္တိနည်းဖြင့် မေကို ၂ခါပေးသည်၊- သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၅၆။] [သံ+ခါ- ပါကဋ (ထင်ရှားခြင်း) အနက်+အ၊] သင်္ခါယတိ သမ္မဒေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ၊ [သံ+ခါ- ဉာဏအနက်+အ၊- သံဋီ၊ ၁၊ ၂၈၀၊] သင်္ခါ ဧဝ သင်္ခါတာ၊ [သင်္ခါ+ တပစ္စည်း သကတ္ထ၊] သင်္ခါတာယ ပညာယ+ပရိညာတာ+ဓမ္မာ ယေသန္တိ သင်္ခါတဓမ္မာ–မဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိအပ်ပြီးသော သစ္စာ၄-ပါးတရားရှိသော အရိယာတို့”ဟု ပြုပါ။
ပုထူ။ ။ ပုထူကို သင်္ခါတဓမ္မာနှင့် သေခါ၂ပုဒ်လုံး၌ ဝိသေသနအဖြစ်ဖြင့် စပ်၍ ပေးရ သည်၊ “ပုထန္တိ မဟန္တဘာဝေန ပတ္ထရန္တီတိ ပုထူ၊ [ပုထ+ဥ၊ -မောဂ်- ၇, ၅၊]”ဟု ပြုပါ။
[ပုထုသဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထပိ ယောဇေတဗ္ဗော “ယေ ပုထူ သင်္ခါတဓမ္မာ၊ ယေ စ ပုထူ သေခါ” တိ (အံဋီ၊ ၁၊ ၁၄၃)။]
နိပကော။ ။ သံကိလေသဝဇ္ဇံ, တတော ဝါ အတ္တာနံ ဝိယ ဝိနေယျလောကံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော- ကိလေသာအပြစ်ကို (မဖြစ်အောင်) စောင့်ရှောက်သော ဘုရား ရှင်၊ ဝါ- ကိလေသာအပြစ်မှ ဆုံးမထိုက်သောသတ္တဝါကို မိမိကဲ့သို့ စောင့်ရှောက်တတ် သော ဘုရားရှင်၊ [နိ+ပါ+ဏွု၊- သံဋီ၊၂၊၇၂၊] နိပယတိ ဝိသောသေတိ ပဋိပက္ခံ, တတော အတ္တာနံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော- ဆန့်ကျင်ဖက်ကိလေသာကို ခြောက် သွေ့စေတတ်သော ပညာရှိ၊ ဝါ- ဆန့်ကျင်ဖက်ကိလေသာမှ မိမိကိုယ်ကို စောင့်ရှောက် သော ပညာရှိ၊(ဝိသုဒ္ဓိ.ဋီ၊၁၊၁၆၊ နီတိဓာတု- ၁၂၀)၊ [ရှေ့နည်းအလို နိ+ပေ+အ၊ ဧကို အယ, ယကို ကပြု၊ နောက်နည်းအလို နိ+ပါ+ဏွု၊] (တစ်နည်း) နိပစန္တိ ဧတေနာတိ နိပကော- ရင့်ကျက်ကြောင်းပညာ၊ [နိ+ပစ+ယ၊- မောဂ်ပံ- ၅, ၄၄၊] ထိုနောင် ပညာရှိ ပုဂ္ဂိုလ်ရအောင် “နိပကော+အဿ အတ္ထီတိ နိပကော- ရင့်ကျက်ကြောင်းပညာရှိသူ”ဟု ဆက်ပါ၊ (တစ်နည်း) နိဿေသတော ပါစေတိ ကုသလေ ဓမ္မေတိ နိပကော၊(ဓာန်ဋီ- ၁၅၄)၊ (တစ်နည်း) နိပစ္စတီတိ နိပကော- ပညာအားဖြင့် ရင့်ကျက်သူ၊ (နိဒီ- ၅၄၁၊ သမ္မောဘာ- ၃, ၆၂)
...[စာမျက်နှာ- ၃၂၉]...
ဣတိ– သို့။ ဗုဒ္ဓဝိသယေ– ၌။ ဣမံ ပုဋ္ဌပဥှံ– ဤမေးအပ်သော ပြဿနာကို။ သုတွာ– ၍၊] သတ္ထာ– သည်။ မံ– ကို။ သေခါသေခါနံ– သေခ,အသေခပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ အာဂမနပဋိပဒံ– မဂ်ဖိုလ်ဖြစ်ပေါ်လာကြောင်းဖြစ်သော အကျင့်ကို။ ပုစ္ဆတိ– ၏။’ ဣတိ– ၍။ ပေဥှ– ၌။ ကိဉ္စာပိ နိက္ကင်္ခေါ– အကယ်၍ကား ယုံမှားခြင်းမရှိချေ။ ပန– သို့သော်လည်း။ ခန္ဓာဒီသု– ခန္ဓာအစရှိသည်တို့တွင်။ ကတရေန– အဘယ်သို့သော။ မုခေန– အကြောင်းဖြင့်။ ဣမံ ပဋိပဒံ– ကို။ ကထေန္တော– သော်၊] အဟံ– သည်။ သတ္ထု– ၏။ အဇ္ဈာသယံ– အလိုတော်ကို။ ဂဏှိတုံ– ငှာ။ သက္ခိဿာမိ နု ခေါ–စွမ်းနိုင်မည်လော၊ (စွမ်းနိုင်ပါ့မလား)’ [န သက္ခိဿာမိ”ဟု “န”ပါနေသည်မှာ ပို၏၊ သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၅၆၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၄, ၂၆၇၊ အံဋီ၊ ၁၊ ၁၄၃တို့၌ “န”မပါပါ၊ သို့မဟုတ် န,ကို အနက်မရ ပဒပူရဏ, ပဒါလင်္ကာရနိပါတ်ဟု ယူပါ။] ဣတိ– ၍။ မမ– ၏။ အဇ္ဈာသယေ– ၌။ ကင်္ခတိ– ၏။ သော– ထိုသာရိပုတ္တရာသည်။ မယာ– သည်။ နယေ– ကို။ အဒိန္နေ– မပေးအပ်သော်။ ကထေတုံ– ငှာ။ န သက္ခိဿတိ– စွမ်းနိုင်လိမ့်မည် မဟုတ်။ အဿ– ထိုသာရိပုတ္တရာအား။ နယံ– ကို။ ဒဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ၍။ နယံ– ကို။ ဒဿေန္တော– ပြတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ “သာရိပုတ္တ– တြာ! ဣဒံ– ဤခန္ဓာ ၅-ပါးအပေါင်းသည်။ ဘူတံ– အကြောင်းတရားတို့ကြောင့် ဖြစ်ပြီ။ ဣတိ– သို့။ သမနုပဿသိ– ရှုသလော?” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အဿ– ထိုမြတ်စွာဘုရား၏။ ဧဝံ–
အာဂမနပဋိပဒံ။ ။ အာဂမနအရ မဂ်ဖိုလ်ဖြစ်ပေါ်လာကြောင်း ဝိပဿနာနှင့် မဂ်ကို ရ၏၊ ထိုတွင် ဝိပဿနာသည် မဂ်နှင့် ဖလသမာပတ္တိဖိုလ်ဖြစ်ပေါ်လာကြောင်း ဖြစ်၏၊ မဂ်သည် မဂ္ဂါနန္တရဖိုလ်ဖြစ်ပေါ်လာကြောင်း ဖြစ်၏၊ ဤ၌ ဝိပဿနာကို ယူပါ၊ “အာဂစ္ဆတိ ဧတေန မဂ္ဂေါ ဖလဉ္စာတိ အာဂမနံ၊(ဝိဘာဝိနီ- ၂၇၅)၊ အာဂစ္ဆတိ အရိယမဂ္ဂေါ ဧတာယာတိ အာဂမနံ၊ အာဂမနမေဝ+ပဋိပဒါ အာဂမနပဋိပဒါ”ဟု ပြုပါ။(သာရတ္ထ၊၂၊၂၈၄၊ မ၊ဋီ၊၃၊၂၈၅၊ မအူပါရာနိ- ၄, ၂၄၆)
ဘူတမိဒံ။ ။ “ရုက္ခာဒေါ ဝိဇ္ဇမာနေ စ(ဓာန်- ၇၈၈)”ဂါထာလာ ဘူတသဒ္ဒါ၏ အနက်တို့တွင် ဤ၌ ဘူတသဒ္ဒါသည် ခန္ဓပဉ္စက(ခန္ဓာ၅ပါးအပေါင်း)ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၈စသည်)၊ ဆက်ဥုးအံ့ -သံ- ၁, ၂၈၁၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉၊ အံဋီ- ၁, ၁၄၄တို့အတိုင်း “ဘူတမိဒန္တိ”ဟု ဣတိပါစေရမည်၊ “ဘူတမိဒံ”ဟူသော လက်ရှိပါဌ် အတိုင်း ပေးလိုလျှင် “ဣဒံ- သည်၊ ဘူတံ- အကြောင်းတရားကြောင့် ဖြစ်ပြီဟူ၍၊ ပဿသိ- သလော”ဟု ဣတိအကျေကြံ၍ ပေးပါ။ [အထ “အဇ္ဈာသယေ”တိ ဉတွာ ပဥှ-
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၀]...
ဤသို့သောအကြံတော်သည်။ အဟောသိ ကိရ– သတဲ့၊ (ကိံ)၊ “သာရိပုတ္တော– သည်။ မမ– ၏။ အဇ္ဈာသယံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ကထေန္တော– သော်။ ခန္ဓဝသေန– ဖြင့်။ ကထေဿတိ– မည်။” ဣတိ– တဲ့။ ထေရဿ– အား။ သတနယဒါနေန– နည်း အရာကို ပေးခြင်းကြောင့်။ ဝါ– ရာပေါင်းများစွာသောနည်းကို ပေးခြင်းကြောင့်။ သော ပေဥှာ– သည်။ နယသတေန– နည်းအရာအားဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝါ– ရာ ပေါင်းများစွာသော နည်းအားဖြင့်လည်းကောင်း။ နယသဟဿေန– နည်း အထောင်အားဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝါ– ထောင်ပေါင်းများစွာသော နည်းအားဖြင့် လည်းကောင်း။ နယသတသဟဿေန– နည်းအသိန်းအားဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝါ– သိန်းပေါင်းများစွာသော နည်းအားဖြင့်လည်းကောင်း။ ဥပဋ္ဌာသိ– ထင်ပေါ်ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဒိန္နနယေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ တံ ပဥှံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ– ကို။ ဌပေတွာ– ၍။ အညော– ဘုရားရှင်မှ အခြားသော ပုဂ္ဂိုလ် သည်။ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ– ၏။ ပညံ– ပညာသို့။ ပါပုဏိတုံ– ရောက်ခြင်းငှာ။ ဝါ– မှီခြင်းငှာ။ သမတ္ထော နာမ– သည်။ နတ္ထိ ကိရ– တဲ့။ တေနေဝ– ကြောင့်ပင်။ ထေရော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဌတွာ– ၍။ သီဟနာဒံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၅၃ရှု၊] နဒိ ကိရ– မြွက်ဆိုတော်မူခဲ့သတဲ့၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ သကလကပ္ပမ္ပိ– အလုံးစုံသော ကမ္ဘာပတ်လုံးလည်း။ ဝါ– တစ်ကမ္ဘာလုံးလည်း။ ဒေဝေ– မိုးသည်။ ဝုဋ္ဌေ– ရွာလသော်။ ဧတ္တကာနိ– ကုန်သော။ ဗိန္ဒူနိ– မိုးရေပေါက်တို့သည်။ မဟာသမုဒ္ဒေ– ၌။ ပတိတာနိ– ကျကုန်ပြီ။ ဧတ္တကာနိ– ကုန်သော။ ဗိန္ဒူနိ– တို့သည်။ ဘူမိယံ– ၌၊ (ပတိတာနိ– ကုန်ပြီ၊) ဧတ္တကာနိ– ကုန်သော။ ဗိန္ဒူနိ– တို့သည်။ ပဗ္ဗတေ– ၌၊ (ပတိတာနိ– ကုန်ပြီ၊)’ ဣတိ– သို့။ ဂဏေတွာ– ရေတွက်၍။ လေခံ– ရေးခြစ် အပ်သော အက္ခရာသို့။ ဝါ– စာလုံးသို့။ အာရောပေတုံ– တက်ရောက်စေခြင်းငှာ။ ဝါ– တင်ခြင်းငှာ။ သမတ္ထော– စွမ်းနိုင်ပါ၏။” ဣတိ– သို့၊ (နဒိ ကိရ– တဲ့၊) သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ နံ– ကို။ “သာရိပုတ္တ! ဂဏေတုံ– ငှာ။ သမတ္ထဘာဝံ– ကို။ ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ တဿ အာယသ္မတော– ၏။ ပညာယ– ၏။ ဥပမာ ကထနတ္ထာယ နယံ ဒဒမာနော ဘူတမိဒန္တိ သာရိပုတ္တ ပဿသီတိ အာဟ၊ ဘူတန္တိ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ခန္ဓပဉ္စကဿေတံ နာမံ၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၅၆၊ မ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၀၇)၊ ဇာတန္တိ ယထာရဟံ ပစ္စယတော ဥပ္ပန္နံ၊ သင်္ခတန္တိ အတ္ထော၊ (သံဋီ၊ ၂၊ ၇၃)။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၁]...
နာမ– နှိုင်းယှဉ်စရာ, ဥပမာမည်သည်။ နတ္ထိ၊ တေနေဝ– ကြောင့်ပင်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ) “ဂင်္ဂါယ၊ ပေ၊ ဗုဒ္ဓိယာ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဂင်္ဂါယ ဝါလုကာ ခီယေ, ဥဒကံ ခီယေ မဟဏ္ဏဝေ၊ မဟိယာ မတ္တိကာ ခီယေ, န ခီယေ မမ ဗုဒ္ဓိယာ
ဂင်္ဂါယ– ဂင်္ဂါမြစ်၌၊ (ဂင်္ဂါမြစ်ထဲက)၊ ဝါလုကာ– သဲသည်။ ခီယေ– ကုန်ရာ၏၊ (ကုန်စရာရှိ၏)၊ မဟဏ္ဏဝေ– သမုဒြာ၌၊ (သမုဒြာထဲက)၊ ဥဒကံ– ရေသည်။ ခီယေ– ၏။ မဟိယာ– ကမ္ဘာမြေ၌၊ (ကမ္ဘာမြေပေါ်က)၊ မတ္တိကာ– မြေညက်သည်။ ဝါ–မြေစိုင်ခဲသည်။ ခီယေ– ၏။ မမ– တပည့်တော်၏။ ဗုဒ္ဓိယာ– ပညာသည်။ န ခီယေ– မကုန်ရာ
ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ– သည်။ ဟောတိ၊ ဟိ– ချဲ့။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္န– အသိဉာဏ်နှင့် ပြည့်စုံတော်မူသော။ လောကနာထ– တစ်လောကလုံး၏ အားထားရာဖြစ်တော် မူသော။ ဘန္တေ– ရား! မယာ– သည်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ပေဥှ– ကို။ ဝိဿဇ္ဇိတေ– အပ် သော်။ ဧကံ– တစ်ပွင့်သော။ ဝါလုကံ ဝါ– သဲကိုလည်းကောင်း။ ဧကံ– သော။ ဥဒကဗိန္ဒုံ ဝါ– ရေပေါက်ကိုလည်းကောင်း။ ဧကံ– သော။ ပံသုခဏ္ဍံ ဝါ– မြေမှုန့်ပိုင်းကို လည်းကောင်း။ အခိပိတွာ– မပစ်မူ၍။ ပဥှာနံ– တို့၏။ သတေန ဝါ– အရာဖြင့်လည်းကောင်း။ သဟဿေန ဝါ– အထောင်ဖြင့်လည်းကောင်း။ သတသဟဿေန ဝါ–အသိန်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝိဿဇ္ဇိတေ– သော်။ ဂင်္ဂါယ– ဂင်္ဂါမြစ်၌။ ဝါ– ထဲက။ ဝါလုကာဒီသု– သဲအစရှိသည်တို့တွင်။ ဧကေကံ– တစ်ခုတစ်ခုသော သဲအစရှိ သည်ကို။ ဧကမန္တေ– ၌။ ခိပေယျ– ပစ်ရာ၏။ ခိပ္ပတရံ– အထူးအားဖြင့် လျင်မြန်စွာ။ ဝါ– အလွန်လျင်မြန်စွာ။ ဂင်္ဂါဒီသု– တို့၌။ ဝါလုကာဒယော– သဲအစရှိသည်တို့သည်။ ပရိက္ခယံ– သို့။ သစေ ဂစ္ဆေယျုံ– ကုန်ရာ၏၊ (ဧဝံ သတိ– ကုန်သော်လည်း၊) မမ– ၏။ ပဥှာနံ– တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇနံ– ဖြေဆိုခြင်းသည်၊ (ပရိက္ခယံ– သို့၊) န တွေဝ (ဂစ္ဆေယျ)–
ဗုဒ္ဓိယာ။ ။ ရှေ့ပါဒများဝယ် ကြိယာ၏ ကတ္တား၌ “ဝါလုကာ, ဥဒကံ, မတ္တိကာ”ဟု ပဌမာဖြင့် ရှိပုံကို ကြည့်၍ ပဌမာအနက်၌ တတိယာသက်ဟုကြံ၊ “ဗုဇ္ဈတေ ယာယာတိ ဗုဒ္ဓိ၊ [ဗုဓ+တိ၊- ဓာန်ဋီ- ၁၅၂၊]”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) ဗုဒ္ဓိယေဝ ဗုဒ္ဓိယာ၊ ဗုဒ္ဓိနောင် သကတ္ထ၌ ကပစ္စည်းသက်၊ ကကို ယပြုဟုကြံ၍ ပဌမာသက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၂]...
မရောက်ရာ။ ဣတိ– သို့၊ (ဝုတ္တံ ဟောတိ)၊ ဟိ– မှန်။ ဧဝံ– သို့။ မဟာပညော– ကြီး မြတ်သော ပညာရှိသော။ ဘိက္ခုပိ– သည်သော်လည်း။ ဗုဒ္ဓဝိသယေ– ၌။ ပဥှဿ– ၏။ အန္တံ ဝါ– အဆုံးကိုလည်းကောင်း။ ကောဋိံ ဝါ– အစကိုလည်းကောင်း။ အဒိသွာ– ၍။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဒိန္နနယေ– ၌။ ဌတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ပဥှံ– ကို။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– ပြီ။ တံ– ထိုစကားကို။ သုတွာ– ၍။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ယံ ပဥှံ– ကို။ ပုဋ္ဌော– အပ်သည်၊ (သမာနော)၊ သဗ္ဗောပိ– သော။ ဇနော– သည်။ ကထေတုံ– ငှာ။ န သက္ခိ– နိုင်။ တံ– ထိုပြဿနာကို။ ဧကကောဝ– တစ်ပါးသည်သာလျှင်ဖြစ်သော။ ဓမ္မသေနာပတိ– တရားစစ်သူကြီးဖြစ် တော်မူသော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၉၅ရှု] သာရိပုတ္တော– သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၈ရှု] ကထေသိ– ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တံ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဣဒါနေဝ– ၌သာ။ သာရိပုတ္တော– သည်။ ယံ ပဥှံ– ကို။ မဟာဇနော– သည်။ ဝိဿဇ္ဇေတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိ– နိုင်။ တံ– ကို။ ဝိဿဇ္ဇေသိ– သည်ကား။ န– မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ အနေန– သည်။ ဝိဿဇ္ဇိတော ယေဝ– ဖြေဆိုအပ်ခဲ့သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ အတီတံ၊ အာဟရိတုံ– ငှာ၊ ပရောသဟဿမ္ပိ သမာဂတာနံ, ကန္ဒေယျုံ တေ ဝဿသတံ အပညာ၊ ဧကောဝ သေယျော ပုရိသော သပညော, ယော ဘာသိတဿ ဝိဇာနာတိ အတ္ထံ
သမာဂတာနံ သမာဂတာနံ သမာဂတာနံ– အတူတကွ ရောက်လာသူတို့၏။ ဝါ– စည်းဝေးလာသူတို့၏၊
သမာဂတာနံ။ ။ သမာဂတာနန္တိ သန္နိပတိတာနံ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနိတုံ အသက္ကောန္တာနံ ဗာလာနံ၊ ကန္ဒေယျုံ တေ ဝဿသတံ အပညာတိ တေ ဧဝံ သမာဂတာ အပညာ ဣမေ တာပသာ ဝိယ ဝဿသတမ္ပိ ဝဿသဟဿမ္ပိ ရောဒေယျုံ ပရိဒေဝေယျုံ၊ ရောဒမာနာပိ ပန အတ္ထံ ဝါ ကာရဏံ ဝါ နေဝ ဇာနေယျုန္တိ ဒီပေတိ၊ ဧကောဝ သေယျော ပုရိသော သပညောတိ ဧဝရူပါနံ ဗာလာနံ ပရောသဟဿတောပိ ဧကော ပဏ္ဍိတပုရိသော သေယျော ဝရတရောတိ အတ္ထော(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၁၊ အံဋီ၊၁၊၁၄၄)
ဤအဖွင့်များတွင် “သမာဂတာနန္တိ ...ဗာလာနံ”ဟူသော အဖွင့်ဖြင့် “သမာ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၃]...
ပရောသဟဿမ္ပိ ပရောသဟဿမ္ပိ ပရောသဟဿမ္ပိ– ၁ထောင်ထက် အလွန်လည်းဖြစ်သော။ ဝါ– ၁ထောင်ကျော် လည်းဖြစ်သော။ အပညာ– ပညာမရှိကုန်သော။ တေ– ထိုသူတို့သည်။ ဝဿသတမ္ပိ– အနှစ်၁ရာပတ်လုံးလည်း၊ (ဝဿသဟဿမ္ပိ– အနှစ်၁ထောင်ပတ်လုံး ဂတာနံ”အရ ပြောဆိုအပ်သောစကား၏ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို သိနားလည်နိုင်ခြင်း မရှိသော လူပြိန်းလူအ,တို့ကို ယူရမည်ဟု ပြ၏၊ “ဧဝရူပါနံ ဗာလာနံ ပရောသဟဿတောပိ”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သမာဂတာနံ”ကို “ပရောသဟဿံ”၌ စပ်ပါ၊ “စည်းဝေး လာကြသော လူပြိန်းလူအ,တို့၏ တစ်ထောင်ကျော်”ဟူလို၊ အဘေဒဘေဒူပစာရအား ဖြင့် “ဘိက္ခူနံ သံဃော”ကဲ့သို့ “သမာဂတာနံ”နှင့် “ပရောသဟဿမ္ပိ”တို့ အရမကွဲ သော်လည်း ကွဲသကဲ့သို့ ဆိုထားသည်၊ “သမာဂစ္ဆန္တီတိ သမာဂတာ”ဟု ပြု။
တစ်နည်း။ ။ “ကန္ဒေယျုံ တေ ဝဿသတံ အပညာတိ တေ ဧဝံ သမာဂတာ ...ရောဒေယျုံ”ဟူသော အဖွင့်၌ “ံသမာဂတာ”ဟု ဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ “တေ အပညာ” ၏ ဝိသေသနကြံကာ “ပရောသဟဿမ္ပိ- သော၊ သမာဂတာနံ- ကုန်သော”ဟု တစ် နည်းပေးပါ၊ နိဒ္ဓါရဏေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ပထမာအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်ပါ၊ “သမာဂတာနံ” ကို “တေ အပညာ”ဟူသော နိဒ္ဓါရဏီယ၏ နိဒ္ဓါရဏသမုဒါယကြံ၍ “သမာဂတာနံ- တို့တွင်”ဟုလည်း ပေး၏။
ပရောသဟဿံ။ ။ ပရာ+သဟဿသ္မာ ပရောသဟဿံ- တစ်ထောင်ထက်အလွန်၊ ပရသဒ္ဒါ အဓိကအနက်၊ “ပရာ+သဟဿ”ဟု ပကတိပြု, နပုံလိင်ငဲ့၊ ပရဿ သင်္ချာသု (မောဂ်- ၃, ၆၀)သုတ်ဖြင့် ရာ၏ အာကို ဩပြု၊ “တေ အပညာ”တို့၏ ဝုစ်မတူသော ဝိသေသနဟုယူမူ သိဝိဘတ်သက်၊ ဝုစ်တူသော ဝိသေသနယူမူ ယောဝိဘတ်သက်၊ အဗျယီဘောသမာသ်ဖြစ်ရကား ထိုဝိဘတ်တို့ကို အံပြု။(မောဂ်၊ မောဂ်ပံ၊ မောဂ်ပံဋီ- ၃, ၆၀၊ မောဂ်နိ- ၁, ၄၈၈၊ မောဂ်ပံနိ- ၅၁၊ မောဂ်ပံဋီနိ- ၄၆၂)
အခြားနည်းများ။ ။ ပရံ+သဟဿံ အဿာတိ ပရောသဟဿံ- တစ်ထောင် အလွန်ရှိသော၊(နိသာဋီ- ၂၃၅- ၆)၊ သဟဿဿ+ပရံ ဧတဿာတိ ပရောသဟဿံ-တစ်ထောင်၏ အထက်ရှိသော၊ (ဂဠုန်- ၃၆)၊ သဟဿတော+ပရံ ပရောသဟဿံ-တစ်ထောင်ထက်အလွန်၊(သံဋီ၊၁၊၂၉၁၊ ကစ်ဘာ- ၁, ၈၃)၊ “သဟဿပရံ”ဟု ဆိုသင့် လျက် တေသုဝုဒ္ဓိဖြင့် သဟဿနှင့် ပရကို ရှေ့နောက်ပြန်၊ ကွစိ ဩ ဗျဉ္ဇနေဖြင့် ရ နောင် ဩလာ၊(ကစ်ဘာ- ၁, ၈၃)၊ နိဒီ- ၂၆၌ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်ဖြင့် ရ၏ အ,ကို ဩပြု၏။
ဆက်ဥုးအံ့– “ပရောသဟဿမ္ပိ”၌ ပိသဒ္ဒါကို အဓိကာရနည်းအရ ဝဿသတံသို့
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၄]...
လည်း၊) ကန္ဒေယျုံ– ငိုကြွေးကုန်ရာ၏၊ (ကန္ဒမာနာပိ– ငိုကြွေးကုန်သော်လည်း။ အတ္ထံ ဝါ– အကျိုးကိုလည်းကောင်း။ ကာရဏံ ဝါ– အကြောင်းကိုလည်းကောင်း။ နေဝ ဇာနေယျုံ– မသိနိုင်ကုန်ရာ၊) ယော ပုရိသော– အကြင်ယောကျ်ားသည်။ ဘာသိတဿ– ပြောဆိုအပ်သောစကား၏။ အတ္ထံ– အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို။ ဝိဇာနာတိ– သိ၏။ ဧကော– တစ်ယောက်သော။ သပညော– ပညာရှိသော၊ (သော) ပုရိသော ဧဝ– ထိုယောကျ်ားသည်သာ၊ (သမာဂတာနံ– တို့၏။ ပရောသဟဿတော– တစ် ထောင်ထက် အလွန်ဖြစ်သော လူပြိန်းလူအ,ထက်၊) သေယျော– မြတ်၏။
ဣတိ– သို့။ ဣမံ ဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေန– ဖြင့်။ ကထေသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဒေဝေါ ရောဟဏဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၃-ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ကိစ္ဆော မနုဿပဋိလာဘောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗာရာဏသိယံ ဥပနိဿာယ သတ္တသိရီသကရုက္ခမူလေ– ကုက္ကိုပင်၇ပင်တို့၏ အနီး၌။ ဝိဟရန္တော ဧရကပတ္တံ နာမ– သော။ နာဂရာဇံ– နဂါးမင်းကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုနဂါးမင်းသည်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ကဿပဗုဒ္ဓသာသနေ– ၌။ ဒဟရဘိက္ခု– ရဟန်းငယ်သည်။ ဟုတွာ၊ ဂင်္ဂါယ– ၌။ နာဝံ– သို့။ အဘိရုယှ– တက်စီး၍။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဧရကဂုမ္ဗေ– ပိန်းချုံ၌။ ဧရကပတ္တံ– ပိန်းရွက်ကို။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ နာဝါယ– သည်။ ဝေဂသာ– အဟုန်ဖြင့်။ ဂစ္ဆမာနာယပိ– သော်လည်း၊ န လိုက်ပေးရသည်၊ ထိုပိသဒ္ဒါသည် အဝုတ္တသမုစ္စည်းအနက်ကို ဟော၏။ “ဝဿသဟ– ဿံ”ကို ဆည်းသည်၊ ထိုကြောင့် “ဝဿသတမ္ပိ ဝဿသဟဿမ္ပိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ စည်း ဝေးလာကြသူ၁ထောင်ကျော်သော လူပြိန်းလူအပညာမဲ့သူများက နှစ်ပေါင်းရာထောင် ငိုနေကုန်ဦးတော့ ပြောစကား၏ အကျိုးအကြောင်းကို မသိနိုင်ရာ၊ ထိုစည်းဝေးလာ ကြသူ လူပြိန်းလူအ,၁ထောင်ကျော်ထက် ပြောစကား၏ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို သိနား လည်သောသူတစ်ယောက်သည်သာ မြတ်သည်- ဟူလို၊ အဓိပ္ပာယ်နားလည်စေရန် “ကန္ဒမာနာပိ အတ္ထံ ဝါ ကာရဏံ ဝါ နေဝ ဇာနေယျုံ”ဟု အဖွင့်အတိုင်း ထည့်ပေးသည်၊ မထည့်ဘဲ ပါဌ်ရှိအတိုင်းလည်း ပေးနိုင်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၅]...
မုဉ္စိ– မလွှတ်မိ။ ဧရကပတ္တံ– သည်။ ဆိဇ္ဇိတွာ– ပြတ်၍။ ဂတံ– ပြီ။ သော– သည်။ “ဧတံ– ဤအပြစ် (အာပတ်) သည်။ အပ္ပမတ္တကံ– နည်းသောအတိုင်းအရှည်ရှိ၏။” ဣတိ– တွေး၍။ အာပတ္တိံ– ကို။ အဒေသေတွာ– ၍။ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ– အနှစ် ၂သောင်းတို့ပတ်လုံး။ အရညေ– ၌။ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကတွာပိ– ၍လည်း။ ဝါ– သော် လည်း။ မရဏကာလေ– ပျံတော်မူခါနီးအချိန်၌။ ဧရကပတ္တေန– ပိန်းရွက်သည်။ ဂီဝါယ– ၌။ ဂဟိတော ဝိယ– ဆွဲယူအပ်သကဲ့သို့။ အာပတ္တိံ– ကို။ ဒေသေတုကာမော ပိ– ဒေသနာပြောလိုပါသော်လည်း။ အညံ– သော။ ဘိက္ခုံ– ကို။ အပဿမာနော–မတွေ့လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ “မေ– ၏။ သီလံ– သည်။ အပရိသုဒ္ဓံ– မစင်ကြယ်။” ဣတိ– သို့။ ဥပ္ပန္နဝိပ္ပဋိသာရော– ဖြစ်သော နှလုံးမသာယာခြင်းရှိသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၁၉ရှု၊] (ဟုတွာ)၊ တတော– ထိုဘဝမှ။ စဝိတွာ– ၍။ ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏော– သစ်သားတစ်မျိုးဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော စားကျင်းပါရှိသော လှေအတိုင်းအရှည်ရှိသော။ ဝါ– သစ်သားတစ်မျိုးဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော လုံးထွင်း လှေ (ပိန်းကောလှေ) အတိုင်းအရှည်ရှိသော။ နာဂရာဇာ– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ နိဗ္ဗတ္တိ– ဖြစ်ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၃၅၊ ၇၀၈၊ ဓမ္မဘာ-၅၈၁ရှု၊] အဿ– ထိုနဂါးမင်း၏။ နာမံ– သည်။ ဧရကပတ္တောတွေဝ– ဧရကပတ္တဟူ၍သာလျှင်။ အဟောသိ– ပြီ။ သော– သည်။ နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝ– ဖြစ်ရာခဏ၌ပင်။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ “ဧတ္တကံ ကာလံ– လုံး။ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ အဟေတုက–
ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏော။ ။ ဤ၌ ဒေါဏိသဒ္ဒါသည် “ကဋ္ဌမ္ဗုဝါဟနီ (စားကျင်း)ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ “ကျင်း -ခွက်- တွင်း- မြောင်း, ချောင်း- ခုံ-ခေါင်း, မှတ်ကြောင်းဒေါဏိနက်(တောင်ပေါက်ဓာန်နိ- ၆၆၈)”နှင့်အညီ အရာအား လျော်စွာ အနက်ပေးရ၏၊ “ဒဝတိ ဝဟတီတိ ဒေါဏိ၊ [ဒု+ဏိ၊ နဒါဒိဤပစ္စည်းသက်၍ “ဒေါဏီ”ဟုလည်း ရှိ၏၊(မောဂ်- ၇, ၆၁၊ ဓာန်နိသစ်- ၆၆၈၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၄၂၊] ဒေါဏိ+ဧတိဿံ အတ္ထီတိ ဒေါဏိကာ၊ ဒေါဏိကာ စ+သာ+နာဝါ စာတိ ဒေါဏိကနာဝါ- စားကျင်းပါရှိသောလှေ၊ ရှေ့ပုဒ်ကို ပုမ္ဘောငဲ့၊ ဧကရုက္ခေန+ကတာ+ဒေါဏိကနာဝါ ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝါ- သစ်သားတစ်မျိုးဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော စားကျင်းပါ ရှိသောလှေ- လုံးထွင်းလှေ- ပိန်းကောလှေ၊ ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝါ+ပမာဏံ ယဿာတိ ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏော- သစ်သားတစ်မျိုးဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော စားကျင်း ပါရှိရာလှေအတိုင်းအရှည်ရှိသောနဂါးမင်း”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၆]...
ယောနိယံ– အဟိတ်ပဋိသန္ဓေမျိုး၌။ မဏ္ဍူကဘက္ခဋ္ဌာနေ– ဖားဟူသောအစာရှိ ရာဘုံဌာန၌။ ဝါ– ဖားကိုစားရာဘုံဌာန၌။ နိဗ္ဗတ္တော– သည်။ အမှိ နာမ– ဖြစ်ရဘိ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝိပ္ပဋိသာရီ– နှလုံးမသာယာခြင်းရှိသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၁၉ရှု၊] အဟောသိ– ပြီ။ သော– သည်။ အပရဘာဂေ– ၌။ ဧကံ– သော။ ဓီတရံ– ကို။ လဘိတွာ– ၍။ ဂင်္ဂါယ– ၌။ မဇ္ဈေ– ၌။ ဥဒကပိဋ္ဌေ– ရေပြင်၌။ မဟန္တံ– သော။ ဖလံ– ပါးပျဉ်းကို။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်၍၊ (ဖော်၍)၊ ဓီတရံ– ကို။ တသ္မိံ– ထိုပါးပျဉ်း၌။ ဌပေတွာ– ထား၍။ နစ္စာပေတွာ– ကစေ၍။ ဂါယာပေသိ– သီဆိုစေပြီ။ အဿ– ၏။ ဧဝံ– ဤသို့အကြံသည်။ အဟောသိ ကိရ– သတဲ့၊ (ကိံ)၊ “အဒ္ဓါ– ဧကန်။ အဟံ– သည်။ ဣဓ– ဤလောက၌။ ဣမိနာ ဥပါယေန– ဤနည်းလမ်းဖြင့်။ ဗုဒ္ဓေ– သည်။ ဥပ္ပန္နေ–ပွင့်ပေါ်မူလသော်။ ဝါ– လျှင်။ တဿ– ထိုဘုရားရှင်၏။ ဥပ္ပန္နဘာဝံ– ပွင့်တော်မူ သည်၏အဖြစ်ကို။ သုဏိဿာမိ– ကြားရလိမ့်မည်။” ဣတိ– ဤသို့အကြံဖြစ်သတဲ့။ ယော– သည်။ မေ– သည်။ ဂီတဿ– သီဆိုအပ်သော သီချင်း၏။ ပဋိဂီတံ– သီချင်း တုံ့ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၄၉၉ ပဋိဝစနံရှု၊] အာဟရတိ– ဆောင်ယူလာ၏။ တဿ–အား။ မဟန္တေန– သော။ နာဂဘဝနေန– နဂါးဘုံဗိမာန်နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဓီတရံ– ကို။ ဒဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ၍။ အနွဍ္ဎမာသံ– တိုင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၇၀ရှု၊] ဥပေါသထဒိဝသေ– ဥပုသ်နေ့၌။ တံ ဓီတရံ– ကို။ ဖဏေ– ၌။ ဌပေသိ– ထားပြီ။ သာ– ထိုသမီး တော်နဂါးမသည်။ တတ္ထ– ထိုပါးပျဉ်း၌။ ဌိတာ– လျက်။ နစ္စန္တီ– လျက်၊ ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ, ကိံသု ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရော၊ ကထံသု ဝိရဇော ဟောတိ, ကထံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတိ။
ကိံ– အဘယ်တို့၏။ အဓိပတိ– အကြီးအကဲသည်။ ရာဇာ– မင်းသည်၊ (ဟော–
ကိံသု အဓိပ္ပတီ။ ။ “ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ ဆန္နံ ဒွါရာနံ အဓိပ္ပတိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ရှု၍ “ကိံသု”၌ ပုစ္ဆနအနက်ဟော ကိံနိပါတ်နောင် အဓိပတိ၏ အယှဉ်ဝယ် ဆဋ္ဌီနံသက်,ချေ၊ သုကား အနက်မရ နိပါတ်မျှသာဟု မှတ်ပါ။
အဓိပ္ပတီ။ ။ “အဓိပတိ”ဟု ရှိသင့်လျက် ဆန်းစောင့်ခြင်းငှာ ပ၌ ဒွေဘော်လာ, တိ၌ ဒီဃပြု၍ “အဓိပ္ပတီ”ဟု ရှိရသည်၊ အဓိပတိပုဒ်ကို ရုပ်စဉ်ရာ၌ ပထမာ, ဒုတိယာ ယောဝိဘတ်ဝယ် “အဓိပတိနော” အံဝိဘတ်၌ “အဓိပတိနံ” သ္မိံဝိဘတ်၌ “အဓိပတိယာ”ဟု အဂ္ဂိထက် ပိုလွန်၍ အကြွင်းမှာ အဂ္ဂိနှင့် တူ၏၊ (နီတိ ပဒ- ၂၄၄၊ နိဒီ-
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၇]...
တိ– ဖြစ်သနည်း?) ကိံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ရာဇာ– မင်းသည်။ ရဇ္ဇိဿရော– တပ် မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူသည်၊ (တပ်မက်ခြင်း၏ ကျေးကျွန်သည်၊) (ဟောတိ– နည်း?) ကထံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ရာဇာ– သည်။ ဝိရဇော– ကင်းသော မြူရှိ သည်။ ဟောတိ– နည်း? ကထံ– လျှင်။ ဗာလောတိ– လူမိုက်ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ– ဆိုအပ် သနည်း? ဣတိ– သို့။ ဣမံ ဂီတံ– ကို။ ဂါယတိ– သီဆို၏။
၁၀၃)၊ “အဓီနာနံ+ပတိ အဓိပတိ၊ [အဓိသဒ္ဒါ အာယတ္တအနက်ဟော၊ -မဏိ- ၂, ၂၆၆၊ ၃၇၄။ ပဋ္ဌာနဘာ-၂၃၊] အဓိနာနံ+ပတိ အဓိပတိ၊ အဓိကော+ပတိ ဝါ အဓိပတိ၊ [ရှေ့နည်း၌ “အဓိနပတိ”ဟု ဆိုလိုလျက် န,ကိုချေ၊- သင်္ဂြိုဟ်ဘာ-၅၆၁-၂၊] အဓိပါတီတိ အဓိပတိ၊ [အဓိ+ပါ- ရက္ခဏေ+တိ၊ ပါ၌ ရဿပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၇၂၅၊] အဓိကော ဟုတွာ ပတတိ ပဝတ္တတီတိ အဓိပတိ၊ [အဓိ+ပတ+ဣ၊- ဂဠုန်ပျံ- ၇၃၊]”ဟု ပြုပါ။
ရဇ္ဇိဿရော။ ။ ဤဂါထာသည် ပဟေလီ(စကားထာဝှက်အပ်သော)စကားတည်း၊ ပဟေလီအမျိုးမျိုးတို့တွင် ဝဉ္ဇိတာပဟေလီတည်း၊ သဒ္ဒါတစ်ပုဒ်သည် အနက်တစ်မျိုး၌ ထင်ရှား၏၊ ထိုထင်ရှားသောအနက်ကို မဆိုလိုဘဲ မထင်ရှားသောအနက်ကို ဆိုလို ရာဝယ် အများသုံးအနက်၌ ထင်မှားအောင် လှည့်စားအပ်သော ပဟေလီကို “ဝဉ္ဇိတာပဟေလီ”ဟု ခေါ်၏။
ချဲ့ဥုးအံ့– “ရဇ္ဇဿ ရဇ္ဇေ ဝါ+ဣဿရော ရဇ္ဇိဿရော”ဟု ပြု၍ “တိုင်းပြည်၏ အစိုးရ။ ဝါ– တိုင်းပြည်၌ အစိုးရသူ”ဟူသောအနက်သည် “ရဇ္ဇိဿရော”၏ ထင်ရှားသော အနက်တည်း၊ ဤ၌ ထိုအနက်ကို မဆိုလိုဘဲ “ရဇ္ဇံ+ဣဿရော ယဿာတိ ရဇ္ဇိဿရော”ဟု ပြု၍ “တပ်မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူ”ဟူသော မထင်ရှားသော အနက်ကို ဆိုလိုသည်၊ ထို“တပ်မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူ”ဟူသော အနက်ကို ဝှက်၍ ထင်ရှားသော “တိုင်းပြည်၏ အစိုးရ။ ဝါ– တိုင်းပြည်၌ အစိုးရသူ”ဟူသော အနက်၌ ထင်မှားေ အာင် ဝှက်ထားသည်။
ပရုသာပဟေလီ။ ။ သဒ္ဒါနည်းအမျိုးမျိုးဖြင့် ရနိုင်သော လိုရာအနက်ကို ဝှက် ထားသော “ပရုသာပဟေလီ”ဟုလည်း ဆိုနိုင်သည်၊ ချဲ့ဥုးအံ့- “ရဇ္ဇနံ ရဇ္ဇံ၊ [ရန္ဇ+ ဏျ၊] ဤသတီတိ ဣဿရော၊ [ဤသ+သရ၊ ဤကို ရဿ, သဒွေဘော်လာ၊- ဓာန်ဋီ- ၇၃၅၊] ဣသာယ ဣစ္ဆာယ သရတိ ပဝတ္တတီတိ ဣဿရော၊ [ဣသာ+သရ+အ၊- ဂဠုန်ပျံ- ၇၃၊]”ဟု ပြုပြီးနောက် “ရဇ္ဇံ+ဣဿရော ယဿာတိ ရဇ္ဇိဿရော”ဟု ပြု၍ “တပ်မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူ”ဟူသော အနက်သည် သဒ္ဒါနည်းဖြင့် ရအပ်သော အနက် ဖြစ်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၈]...
သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော– အလုံးစုံသော ဇမ္ဗူဒိပ်၌ နေသူတို့သည်။ “နာဂမာဏဝိကံ– နဂါးပျိုမကို။ ဂဏှိဿာမ– ယူကုန်အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ အတ္တနော အတ္တနော– ၏။ ပညာဗလေန– ပညာ၏အစွမ်းဖြင့်။ ပဋိဂီတံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဂါယန္တိ– ကုန်၏။ သာ– ထိုနဂါးပျိုမသည်။ တံ– ထိုသီချင်းတုံ့ကို။ ပဋိက္ခိပတိ– ပယ်၏။ တဿာ– ထိုနဂါးပျိုမသည်။ အနွဍ္ဎမာသံ– တိုင်း။ ဖဏေ– ၌။ ဌတွာ– တည်၍။ ဧဝံ– သို့။ ဂါယန္တိယာဝ– သီဆိုလသော်သာ၊ (သီဆိုရင်းပင်)၊ ဧကံ– သော။ ဗုဒ္ဓန္တရံ– ဘုရား၂ဆူတို့ပွင့်တော်မူရာကာလတို့၏ အကြားသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၄၆၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၈၇ရှု၊] ဝီတိဝတ္တံ– လွန်သွားပြီ။ အထ– ၌။ အမှာကံ– တို့၏။ သတ္ထာ– သည်။ လောကေ– ၌။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ– ၍။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ပစ္စူသကာလေ– ၌။ လောကံ– ကို။ ဝေါလောကေန္တော– သော်။ ဧရကပတ္တံ– ကို။ အာဒိံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဥတ္တရမာဏဝံ နာမ– ဥတ္တရလုလင်မည်သူကို။ အတ္တနော– ၏။ ဉာဏဇာလဿ– ဉာဏ် ကွန်ယက်၏။ အန္တော– ၌။ ပဝိဋ္ဌံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ကိံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ဘဝိဿတိ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဝဇ္ဇေန္တော– သော်။ “အဇ္ဇ– နေ့။ ဧရကပတ္တဿ– ၏။ ဓီတရံ– ၏။ ဖဏေ– ၌။ ဌပေတွာ– ၍။ နစ္စာပနဒိဝသော– ကစေရာနေ့တည်း၊
ပဟေလီအနက်၂မျိုး။ ။ ပဟေလီကို အနက်ပေးရာ၌ ဝှက်အပ်သည်ကို မသိသူ ပေးအပ်သော အနက်မှားနှင့်, သိသူပေးအပ်သော အနက်မှန်ဟု အနက်၂မျိုး ရှိ၏၊ “တိုင်းပြည်၏ အစိုးရ၊ ဝါ- တိုင်းပြည်၌ အစိုးရသူ”ဟူသောအနက်သည် မသိသူပေး အပ်သော အနက်မှားတည်း၊ “တပ်မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူ”ဟူသော အနက်သည် သိသူပေးအပ်သော အနက်မှန်တည်း။
အနက်အမျိုးမျိုး။ ။ ဆက်ဦးအံ့ -“ရဇ္ဇိဿရော- တိုင်းပြည်ကို အစိုးရသူသည်”ဟု လည်း ပေးကြ၏၊ သဒ္ဒါကျမ်းများအဆိုအရ ဣဿရနှင့် ယှဉ်ရာရှေ့ပုဒ်၌ သာမီအနက်, ဩကာသအနက်တစ်မျိုးမျိုးသာ ဖြစ်သင့်ခြင်းကြောင့် ထိုသို့မပေးသင့်ပါ၊ ထို့ပြင် “ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရော”ဟူသော အဖြေဂါထာကို ထောက်၍ ရဇ္ဇသည် တိုင်းပြည် အနက်ဟောလည်း မဖြစ်သင့်ပါ၊ “တပ်မက်မှု၏ အရှင်သခင်သည်”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ တပ်မက်သူသည် တဏှာ၏ အလိုသို့ လိုက်ရသူဖြစ်ရကား တပ်မက်မှုတဏှာ၏ အရှင်သခင် မဖြစ်နိုင်ပါ၊ “တဏှာဒါသော(မ- ၂, ၂၅၆)”ဟူသော စကားအရ တဏှာ၏ ကျွန်သာ ဖြစ်၏၊ ထိုကြောင့် “တပ်မက်မှု၏ အရှင်သခင်သည်”ဟု ပေးခြင်းလည်း မသင့်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၃၉]...
(ကခိုင်းရာနေ့တည်း)၊ အယံ ဥတ္တရမာဏဝေါ– သည်။ မယာ– သည်။ ဒိန္နံ– သော။ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂဏှန္တောဝ– ယူလျက်သာ၊ (ယူစဉ်ပင်)၊ သောတာပန္နော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ တံ– ထိုသီချင်းတုံ့ကို။ အာဒါယ– ၍။ နာဂရာဇဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂမိဿတိ– မည်။ သော– ထိုနဂါးမင်းသည်။ တံ– ထိုသီချင်းတုံ့ကို။ သုတွာ– ၍၊] ဗုဒ္ဓေါ– သည်။ ဥပ္ပန္နော– ပွင့်တော်မူပြီ။’ ဣတိ– သို့။ ဉတွာ– ၍။ မမ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂမိဿတိ– မည်။ အဟံ– သည်။ တသ္မိံ– ထိုနဂါးမင်းသည်။ အာဂတေ– သော်။ မဟာသမာဂမေ– ကြီးစွာသော အစည်းဝေး၌။ ဂါထံ– ကို။ ကထေဿာမိ–မည်။ ဂါထာပရိယောသာနေ– ၌။ စတုရာသီတိယာ– ၈၄လီသော။ ပါဏသဟဿာနံ– သတ္တဝါအထောင်တို့၏၊ (တစ်နည်း) စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ– ၈သောင်း၄ထောင်သော သတ္တဝါတို့၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ ဘဝိ ဿတိ– မည်၊ ” [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၉၆ရှု] ဣတိ– သို့။ အဒ္ဒသ– ပြီ။ သော– ထိုဘုရားရှင် သည်။ တတ္ထ– ထိုအရပ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဗာရာဏသိတော– ၏။ အဝိဒူရေ– အနီး၌။ သတ္တ– ၇ပင်ကုန်သော။ သိရီသကရုက္ခာ– ကုက္ကိုပင်တို့သည်။ အတ္ထိ– ရှိကုန်၏။ တေသု– ထိုကုက္ကိုပင်တို့တွင်။ ဧကဿ– တစ်ပင်သောကုက္ကိုပင်၏။ မူလေ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော– တို့သည်။ ဂီတပဋိဂီတံ– နဂါးပျိုမသီဆိုအပ်သော သီချင်း၏ သီချင်းတုံ့ကို။ အာဒါယ– ၍။ သန္နိပတိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အဝိဒူရေ– သော။ ဌာနေ– နေရာ၌။ ဂစ္ဆန္တံ– သွားနေသော။ ဥတ္တရမာဏဝံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ”ဥတ္တရ! ဧဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကိံ– နည်း?” ဣတိ– မေးလျှောက်ပြီ။ “တာဝ– စွာ။ ဣတော– ဤနေရာသို့။ ဧဟိ– လော။” ဣတိ– မိန့် တော်မူပြီ။ အထ– ၌။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ နိသိန္နံ– သော။ နံ– ထိုဥတ္တရလုလင် ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကဟံ– အဘယ်အရပ်သို့။ ဂစ္ဆသိ– သွားမည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဧရကပတ္တဿ– ၏။ ဓီတု– ၏။ ဂါယနဋ္ဌာနံ– သီဆိုရာအရပ်သို့၊ (ဂစ္ဆာမိ– မည်၊)” ဣတိ– ပြီ။ “ဂီတပဋိဂီတံ– ကို။ ဇာနာသိ ပန– လော။ ”ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဇာနာမိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “တာဝ– စွာ။ နံ– ထိုသီချင်းတုံ့ကို။ ဝဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အတ္တနော– ၏။ ဇာနနနိယာမေနေဝ– သိထားအပ်သော နည်းဖြင့်သာလျှင်။ ဝဒန္တံ– ဆိုသော။ နံ– ထိုဥတ္တရကို။ “ဥတ္တရ! ဧတံ– ဤသီချင်းသည်။ ပဋိဂီတံ– သည်။ န– မဟုတ်။ အဟံ– သည်။ တေ– အား။ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဒဿာမိ– အံ့။ နံ– ထိုသီချင်း
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၀]...
တုံ့ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂမိဿသိ– သွားမည်လော။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! သာဓု–ပါပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ နံ– ထိုဥတ္တရလုလင်ကို။ ဥတ္တရ! တွံ– သည်။ နာဂမာဏဝိကာယ– ၏။ ဂီတကာလေ– သီဆိုရာအခါ၌။ ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာ, ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရော၊ အရဇ္ဇံ ဝိရဇော ဟောတိ, ရဇ္ဇံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတိ
ဆဒွါရာဓိပ္ပတိ– ၆-ပါးသောဒွါရတို့၏ အကြီးအကဲသည်။ ရာဇာ– သည်၊ (ဟောတိ– ၏၊) ရဇ္ဇမာနော– အာရုံတို့၌ တပ်မက်သူသည်။ ဝါ– အာရုံတို့၌ တပ်မက် လသော်။ ဝါ– တပ်မက်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ရဇ္ဇိဿရော– သည်၊ (ဟောတိ)၊ အရဇ္ဇံ– အာရုံတို့၌ မတပ်မက်သူသည်။ ဝါ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဝိရဇော– သည်။ ဟောတိ– ၏။ ရဇ္ဇံ– တပ်မက်သူကို။ ဝါ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဗာလောတိ– လူမိုက် ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ– ဆိုအပ်၏။ ဣတိ– သို့။ ဣမံ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂါယေယျာသိ– သီဆို လော။ ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။
မာဏဝိကာယ– နဂါးပျိုမ၏။ ဝါ– သည်။ ဂီတဿ– သီဆိုအပ်သော သီချင်း ၏။ အတ္ထော– ကို၊ (ဧဝံ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗော– သိထိုက်၏၊) ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ– ကား။ ကိံ– အဘယ်တို့၏။ အဓိပ္ပတိ– အကြီးအကဲသည်။ ရာဇာ နာမ– မင်းမည် သည်။ ဟောတိ– နည်း? ကိံသု ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရောတိ– ကား။ ကထံ ပန– လျှင်။ ရာဇာ– သည်။ ရဇ္ဇိဿရော နာမ– တပ်မက်ခြင်းဟူသော အစိုးရရှိသူသည်၊ (တပ် မက်ခြင်း၏ ကျေးကျွန်သည်၊) ဟောတိ– နည်း? ကထံသု ဝိရဇော ဟောတီတိ– ကား။ ကထံ– လျှင်။ သော ရာဇာ– သည်။ ဝိရဇော နာမ– ကင်းသော မြူရှိသည်။ ဟောတိ နု ခေါ– နည်း? ဣတိ– သို့၊ (ဝေဒိတဗ္ဗော)
ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ ပဋိဂီတဿ– ၏။ အတ္ထော– ကို၊ (ဧဝံ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗော– ၏) ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ– ကား။ ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဆန္နံ– ကုန်သော။ ဒွါရာနံ– တို့၏။ အဓိပ္ပတိ– အကြီးအကဲသည်၊ (အစိုးရသူသည်)၊ ဧကဒွါရေပိ– တစ် ပါးသော ဒွါရ၌လည်း။ ရူပါဒီဟိ– ရူပါရုံအစရှိသည်တို့သည်။ အနဘိဘူတော–မလွမ်းမိုးအပ်သည်၊ (ဟောတိ)၊ အယံ– ဤပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ရာဇာ နာမ– ၏။ ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရောတိ– ကား။ ယော ပန– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား၊ တေသု
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၁]...
အာရမ္မဏေသု– တို့၌။ ရဇ္ဇတိ– တပ်မက်၏။ ရဇ္ဇမာနော– တပ်မက်သော။ သော– သည်၊ (တစ်နည်း) သော– သည်။ ရဇ္ဇမာနော– တပ်မက်လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ရဇ္ဇိဿရော နာမ– ၏။ အရဇ္ဇန္တိ– ကား။ အရဇ္ဇမာနော ပန– မတပ်မက်သူသည် ကား။ ဝိရဇော နာမ– ဝိရဇမည်သည်။ ဟောတိ– ၏။ ရဇ္ဇန္တိ– ကား။ ရဇ္ဇမာနော–တပ်မက်သူကို။ ဗာလောတိ– ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ ဣတိ– သို့၊ (ဝေဒိတဗ္ဗော)
ဧဝံ– သို့။ သတ္ထာ– သည်။ အဿ– ထိုဥတ္တရလုလင်အား။ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ”ဥတ္တရ! တယာ– သည်။ ဣမသ္မိံ ဂီတေ– ကို။ ဂါယိတေ– သီဆိုအပ်သော်။ ဣမဿ ဂီတဿ– ၏။ ဣမံ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂါယိဿတိ– လိမ့်မည်၊ (ကိံ)၊ ကေနဿု ဝုယှတိ ဗာလော, ကထံ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊ ယောဂက္ခေမီ ကထံ ဟောတိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော
ကေန– အဘယ်အရာသည်၊ [ဿုကား အနက်မဲ့၊] ဗာလော– ကို။ ဝုယှတိ– မျှောအပ်သနည်း? ပဏ္ဍိတော– ပညာရှိသည်။ ကထံ– အဘယ်အရာဖြင့်၊ (ဩဃံ–ဩဃ ၄-ပါးကို၊) နုဒတိ– ပယ်ရှားသနည်း။ ကထံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ယောဂက္ခေမီ–ယောဂ၄-ပါးတို့ဖြင့် ဘေးကုန်ခြင်းရှိသူသည်။ ဟောတိ– နည်း? တံ– ထိုအကြောင်း ကို။ မေ– ကျွန်ုပ်သည်။ ပုစ္ဆိတော– မေးအပ်သော၊ (တွံ– သည်၊) မေ– အား။ အက္ခာဟိ– ဖြေကြားပါလော
အထ– ၌။ တွံ– သည်။ အဿ– ထိုသီချင်း၏၊ [“အဿာ”ဟု ဣတ္ထိလိင်ဖြင့် မရှိ ရကား “အဿ– ထိုနဂါးမင်းသမီး၏၊ ”ဟု မပေးသင့်၊] ဣဒံ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂါယေယျာသိ– သီဆိုလော၊ (ကိံ)
ဩဃေန ဝုယှတိ ဗာလော, ယောဂါ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊ သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တော, ယောဂက္ခေမီတိ ဝုစ္စတိ။
ဩဃေန– ဩဃလေးအင်, ရေအလျဉ်သည်။ ဗာလော– ကို။ ဝုယှတိ– မျှော အပ်၏။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ ယောဂါ– သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဖြင့်၊ (ဩဃံ– ကို၊) နုဒတိ– ပယ်ရှား၏။ သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တော– အလုံးစုံသော ယောဂတို့နှင့် မစပ်ယှဉ် သူကို။ ယောဂက္ခေမီ– ယောဂ၄-ပါးတို့ဖြင့် ဘေးကုန်ခြင်းရှိသူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ– ဆို အပ်၏။
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၂]...
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကို၊ (ဧဝံ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗော)၊ “ကာမောဃာဒိနာ–ကာမောဃအစရှိသော။ စတုဗ္ဗိဓေန– ရှိသော။ ဩဃေန– ဩဃသည်။ ဗာလော– ကို။ ဝုယှတိ– မျှောအပ်၏။ တံ ဩဃံ– ကို။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတေန– သမ္မပ္ပဓာန်ဟု ဆိုအပ်သော။ ယောဂေန– ဝီရိယဖြင့်။ နုဒတိ– ဖယ်ရှား၏။
သဗ္ဗေဟိ– ကုန်သော။ ကာမယောဂါဒီဟိ– ကာမယောဂအစရှိသည်တို့နှင့်။ ဝိသံယုတ္တော– မစပ်ယှဉ်သော။ သော– ကို။ ယောဂက္ခေမီ နာမ– မီဟူ၍။ ဝုစ္စတိ– ၏။” ဣတိ– သို့၊ (ဝေဒိတဗ္ဗော)
ဥတ္တရော– သည်။ ဣမံ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂဏှန္တောဝ– နာယူစဉ်ပင်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သော– သည်။ သောတာပန္နော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ တံ ဂါထံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ “အမ္ဘော– အမောင်တို့! (မိတ်ဆွေတို့!) မယာ– သည်။ ဂီတပဋိဂီတံ– နဂါးပျိုမသီဆိုအပ်သော သီချင်း၏ သီချင်းတုံ့ကို။ အာဟဋံ– ဆောင်ယူအပ်ခဲ့ပြီ။ မေ– အား။ ဩကာသံ– ကို။ ဒေထ– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ နိရန္တရံ– အကြားမရှိအောင်၊ [နိရန္တရန္တိ ဘာဝနပုံသကေဉ္စတံ၊ (သီဋီ သစ်-၁, ၂၁၀)၊ နတ္ထိ+အန္တရံ ဗျဝဓာနံ ဧတဿာတိ နိရန္တရံ၊ (မဏိ– ၂, ၁၇၅၊ ဓာန်ဋီ-၇၀၇)၊] ဌိတဿ– သော။ မဟာဇနဿ– ကို။ ဇဏ္ဏုနာ– ပုဆစ်ဒူးဝန်းဖြင့်။ အက္ကမန္တော– နင်းလျက်။ အဂမာသိ– ပြီ။ နာဂမာဏဝိကာ– သည်။ ပိတု– ၏။ ဖဏေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ နစ္စမာနာ– ကလျက်။ “ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ”တိ– ဟူသော။ ဝါ– “ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ”ဟူသော စကားလျှင် အစအပိုင်းအခြားရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-
ယောဂေန။ ။ “ယောဂါ”၌ ပဉ္စမီဝိဘတ် ကရိုဏ်းအနက်၌ သက်ကာ ယောဂအရ သမ္မပ္ပဓာန(ကုသိုလ်စိတ်ဧကဝီသ၌ ယှဉ်သော ဝီရိယ)ကို ရသည်ဟု ပြလို၍ “သမ္မ- ပ္ပဓာနသင်္ခါတေန ယောဂေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဒူရန္တိကစသောသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကရိုဏ်း အနက်၌ ပဉ္စမီသက်၊(ဝဏ္ဏနာ- ၂၁၃)၊ ဝိဗော- ၁၂၇အလို ကာရဏတ္ထေ စ၌ စသဒ္ဒါ ဖြင့် သက်ပါ၊ (တစ်နည်း) တတိယာ နာဝိဘတ်ဖြစ်ကြောင်း ပြသည်ဟု ယူ၍ “နာ အာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် နာဝိဘတ်ကို အာပြုပါ၊(ဝိဗော- ၇၉)၊ “အဝဿံ ကာတုံ ယုဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတီတိ ယောဂေါ- ဧကန်ပြုခြင်းငှာ သင့်သော ဝီရိယ၊ [ယုဇ သမာဓိမှိ- ကောင်းစွာဆောင်ခြင်း- ယှဉ်ခြင်း၌+ဏ၊ -နီတိဓာတု- ၂၂၄၊] ယုဉ္ဇနံ ယောဂေါ၊ (ရူ- ၃၅၉)”ဟု ပြု။
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၃]...
၃, ၁၄၁ရှု၊] ဂီတံ– ကို။ ဂါယတိ– ၏။ ဥတ္တရော– သည်။ “ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာ”တိ– ဟူသော။ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂါယိ– ပြီ။ ပုန၊ နာဂမာဏဝိကာ– သည်။ “ကေနဿု ဝုယှတီ”တိ– ဟူသော။ ဂီတံ– ကို။ တဿ– ထိုဥတ္တရအား။ ဂါယတိ– ဆိုပြ၏။ အထ– ၌။ အဿာ– ထိုနဂါးပျိုမအား။ ပဋိဂီတံ– ကို။ ဂါယန္တော– ဆိုပြလိုသော်။ ဝါ– သော။ ဥတ္တရော– သည်။ “ဩဃေန ဝုယှတီ”တိ– ဟူသော။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ နာဂရာဇာ– သည်။ တံ– ထိုဂါထာကို။ သုတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ဝါ– ကြားလျှင် ကြား ခြင်းပင်။ ဗုဒ္ဓဿ– ၏။ ဥပ္ပန္နဘာဝံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ “မယာ– သည်။ ဧကံ– သော။ ဗုဒ္ဓန္တရံ– လုံး။ ဧဝရူပံ– သော။ ပဒံ နာမ– ကို။ န သုတပုဗ္ဗံ– ရှေး၌ မကြားအပ်ခဲ့။ ဘော–အို...အချင်းတို့! (အို...မိတ်ဆွေတို့!) လောကေ– သည်။ ဗုဒ္ဓေါ– သည်။ ဥပ္ပန္နော ဝတ– ပွင့်တော်မူလေပြီတကား။” ဣတိ– ပြော၍။ တုဋ္ဌမာနသော– နှစ် သက်သော စိတ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ နင်္ဂုဋ္ဌေန– အမြီးဖြင့်။ ဥဒကံ– ကို။ ပဟရိ– ပုတ် ခတ်ပြီ။ မဟာဝီစိယော– ကြီးစွာသော ရေလှိုင်းတို့သည်။ ဥဋ္ဌဟိံသု– ဖြစ်ပေါ်ကုန်ပြီ။ ဥဘော– ၂ဖက်ကုန်သော။ တီရာနိ– ကမ်းတို့သည်။ ဘိဇ္ဇိံသု– ပြိုကုန်ပြီ။ ဣတော စိတော စ– ဤမှလည်း ဤမှလည်း၊ (ဟိုဟိုဒီဒီ) [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၂ရှု၊] ဥသဘမတ္တေ– တစ်ဥသဘမျှလောက်သော။ ဌာနေ– ၌။ မနုဿာ– တို့သည်။ ဥဒကေ– ၌။ နိမုဇ္ဇိံသု– နစ်မြှုပ်ကုန်ပြီ။ သော– ထိုနဂါးမင်းသည်။ ဧတ္တကံ– သော။ မဟာဇနံ– ကို။ ဖဏေ– ၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်၍။ ထလေ– ကုန်းပေါ်၌။ ပတိဋ္ဌပေသိ– တည်စေပြီ။ သော– ထိုနဂါးမင်းသည်။ ဥတ္တရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ “သာမိ– အရှင်! သတ္ထာ– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ “မဟာရာဇ–နဂါးမင်း! ဧကသ္မိံ– သော။ ရုက္ခမူလေ– ၌။ နိသိန္နော– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “သာမိ! ဧဟိ– လော။ ဂစ္ဆာမ– ကြစို့။” ဣတိ– ပြော၍။ ဥတ္တရေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ အဂမာသိ– ပြီ။ မဟာဇနောပိ– သည်လည်း။ တေန– ထိုဥတ္တရနှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ ဂတော– ပြီ။ နာဂရာဇာ– သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသီနံ– တို့၏။ အန္တရံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ရောဒမာနော– ငိုလျက်။ အဋ္ဌာသိ–တည်ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟာရာဇ– မင်း! ဣဒံ– ဤငိုခြင်းသည်။ ကိံ– ဘာကြောင့်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ– ရား! အဟံ– သည်။ တုမှာဒိသဿ– အရှင်ဘုရားကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဗုဒ္ဓဿ– ၏။ သာဝကော–
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၄]...
သည်။ ဟုတွာ၊ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ– အနှစ်၂သောင်းတို့ပတ်လုံး။ သမဏဓမ္မံ– ကို။ အကာသိံ– ပြီ။ မံ– ကို။ သောပိ သမဏဓမ္မော– သည်လည်း။ နိဒ္ဓါရေတုံ– (အဟိတ်ပဋိသန္ဓေမှ) ထုတ်ဆောင်ခြင်းငှာ။ နာသက္ခိ– မစွမ်းနိုင်ခဲ့။ အပ္ပမတ္တကံ– သော။ ဧရကပတ္တဆိန္ဒနမတ္တံ– ပိန်းရွက်ကို ဖြတ်မိခြင်းမျှကို။ နိဿာယ– ၍။ အဟေတုကပဋိသန္ဓိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဥရေန– ရင်ဘတ်ဖြင့်။ ပရိသက္ကနဋ္ဌာနေ–သွားရာဖြစ်သောဘုံဌာန၌။ နိဗ္ဗတ္တော– သည်။ အသ္မိ– ၏။ ဧကံ– သော။ ဗုဒ္ဓန္တရံ–လုံး။ မနုဿတ္တံ– ကို။ နေဝ လဘာမိ– ပါ။ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ– သူတော်ကောင်းတရားကို နာကြားရခြင်းကို။ န (လဘာမိ)၊ တုမှာဒိသဿ– သော။ ဗုဒ္ဓဿ– ကို။ ဒဿနံ– ကို။ န (လဘာမိ၊)” ဣတိ– ဤသို့ လျှောက်ပြီ။ သတ္ထာ၊ တဿ– ၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “မဟာရာဇ– နဂါးမင်း! မနုဿတ္တံ နာမ– လူ့အဖြစ်မည်သည်ကို။ ဒုလ္လဘမေဝ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ်သည်သာ၊ (ရခဲသည်သာ)၊ တထာ– တူ။ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ– ကို၊ (ဒုလ္လဘမေဝ)၊ တထာ– တူ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ– ဘုရားပွင့်တော်မူခြင်းကို၊ (ဒုလ္လဘောယေဝ)၊ ဣဒံ– ဤလူ့အဖြစ်အစရှိသည်ကို။ ကိစ္ဆေန– ဆင်းရဲသဖြင့်။ ကသိရေန– ပင်ပန်းသဖြင့်။ လဗ္ဘတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ ကိစ္ဆော၊ ပေ၊ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ကိစ္ဆော မနုဿပဋိလာဘော, ကိစ္ဆံ မစ္စာန ဇီဝိတံ၊ ကိစ္ဆံ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, ကိစ္ဆော ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ
မနုဿပဋိလာဘော– လူ့အဖြစ်ကို ရခြင်းသည်။ ကိစ္ဆော– ခဲယဉ်း၏။ မစ္စာနံ–သတ္တဝါတို့၏။ ဇီဝိတံ– အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ ကိစ္ဆံ– ဆင်းရဲပင်ပန်း၏။ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ– သူတော်ကောင်းတရားကို နာကြားရခြင်းသည်။ ကိစ္ဆံ– ခဲယဉ်း၏။ ဗုဒ္ဓါနံ–ဘုရားရှင်တို့၏။ ဥပ္ပာဒေါ– ပွင့်တော်မူခြင်းသည်။ ကိစ္ဆော– ၏။
တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကို၊ (ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော)၊ ဟိ– ချဲ့။ မဟန္တေန– မြတ်သော။ ဝါယာမေန– လုံ့လကြောင့်။ မဟန္တေန– သော။ ကုသလေန– ကုသိုလ်ကြောင့်။ လဒ္ဓတ္တာ– ရအပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ မနုဿတ္တပဋိလာဘော နာမ– လူ့အဖြစ်ကို
မနုဿပဋိလာဘော။ ။ “မနုဿတ္တပဋိလာဘော”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “မနုဿဿ+ ဘာဝေါ မနုဿော၊ [မနုဿ+တ္တ၊]”ဟု ပြု၍ လောပေါ(မောဂ်- ၄, ၁၂၃)သုတ်ဖြင့်
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၅]...
ရခြင်းမည်သည်ကို၊ [ဒုလ္လဘော၌စပ်၊] ဝါ– သည်၊ [ကိစ္ဆော၌စပ်၊] ကိစ္ဆော– ခဲယဉ်း၏။ ဒုလ္လဘော– ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ်၏။ (မစ္စာနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့သည်၊) နိရန္တရံ– အကြား မရှိအောင်၊ (အမြဲမပြတ်)၊ ကသိကမ္မာဒီနိ– လယ်ထွန်ခြင်း အစရှိသည်တို့ကို။ ကတွာ– ၍။ ဇီဝိတဝုတ္တိံ– အသက်မွေးခြင်းကို။ ဃဋနတောပိ– အားထုတ်ရကုန် သည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း။ ပရိတ္တဋ္ဌာယိတာယပိ– အနည်းငယ် တည် ရ (နားရ) ကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း၊ [တိဋ္ဌန္တီတိ ဌာယိနော၊ [ဌာ+ ဏီ၊] ပရိတ္တံ+ဌာယိနော ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော– အနည်းငယ် တည်ရ (နားရသော) သတ္တဝါတို့၊ ပရိတ္တဋ္ဌာယီနံ+ဘာဝေါ ပရိတ္တဋ္ဌာယိတာ၊] မစ္စာနံ– တို့၏။ ဇီဝိတံ– အသက်ရှင်ရခြင်း သည်။ ကိစ္ဆံ– ဆင်းရဲပင်ပန်း၏။ အနေကေသု– ကုန်သော။ ကပ္ပေသုပိ– ကမ္ဘာတို့ ၌လည်း။ ဓမ္မဒေသကဿ– တရားကို ဟောတတ်သော။ ပုဂ္ဂလဿ– ကို။ ဒုလ္လဘတာယ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ သဒ္ဓမ္မဿဝနမ္ပိ– သည်။ ကိစ္ဆံ– ၏။ မဟန္တေန– သော။ ဝါယာမေန– လုံ့လဖြင့်။ အဘိနီဟာရဿ– သဗ္ဗညုတ တ္တပစ္စည်းကိုချေ၊၊ (တစ်နည်း) “မနုဿတ္တ”ဟု ဆိုလိုလျက် တ္တကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ဘာဝပုဒ်, ဘာဝပစ္စည်းမပါသော်လည်း ဘာဝအနက်ကို ရနိုင်သော ဘာဝပ္ပဓာနနည်း အားဖြင့် မနုဿအရ လူ့အဖြစ် (လူ့ဘဝ) ကို ယူပါ၊ ထိုနောင် “မနုဿဿ+ပဋိလာဘော မနုဿပဋိလာဘော”ဟု ဆက်ပါ။
ဆက်ဦးအံ့– လူ့ဘဝကို ရခြင်းသည် မြတ်သောလုံ့လဝီရိယနှင့် မြတ်သောကုသိုလ် ကြောင့်ဟု ပြုလို၍ “မဟန္တေန...လဒ္ဓတ္တာ”ဟု ဆိုသည်၊ မဟန္တသဒ္ဒါ သေဋ္ဌအနက်ကို ဟော၏၊ ပစုရ (အများ) ဟူသောအနက်ကို မဟော။ မှန်၏– “ဧကပုပ္ဖံ ယဇိတွာန”စသော ဝိမာနဝတ္ထုဂါထာအရ ပန်းတစ်ပွင့်ကို လှူရသော အနည်းငယ်သော ကုသိုလ်ကြောင့် လည်း လူ့ဘဝရခြင်းကို ထောက်သောအားဖြင့် မဟန္တသဒ္ဒါ သေဋ္ဌအနက်ကြောင်း ထင်ရှား၏၊ ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် “မနုဿပဋိလာဘော”ဟု ဟောတော်မူခြင်း ဖြစ် သည်၊ လူ့ဘဝကိုသာမက နတ်ဗြဟ္မာဘဝကိုလည်း ရခဲသည်သာ။ (ဓမ္မဋီ-၂၆၀)
အဘိနီဟာရဿ။ ။ အဘိနီဟာရဟူသည် ဤကောင်းမှုကြောင့် ဤကဲ့သို့ ရှုအပ် သောဂုဏ်နှင့်ပြည့်စုံသူ ဖြစ်ရပါလို၏ဟု စိတ်ကို ဂုဏ်သို့ ရှေးရှုဆောင်ခြင်းဟူသော ဆုတောင်းမှုတည်း၊ (တစ်နည်း) ဤကောင်းမှုကြောင့် ဤကဲ့သို့ရှုအပ်သော ဂုဏ်နှင့် ပြည့်စုံသူ ဖြစ်ရပါလို၏ဟု စိတ်ဖြင့် ဂုဏ်ကို မိမိသို့ ရှေးရှုဆောင်ခြင်းဟူသော ဆု တောင်းမှုတည်း၊ “အဘိမုခံ+နီဟရဏံ အဘိနီဟာရော- စိတ်ကို ဂုဏ်သို့ ရှေးရှုဆောင်
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၆]...
ဉာဏ်သို့ စိတ်ကို ရှေးရှုဆောင်ကြောင်း ဆုတောင်း၏။ သမိဇ္ဈနတော– ပြီးပြည့် စုံရခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ သမိဒ္ဓါဘိနီဟာရဿ– ပြီးပြည့်စုံသော ရှေးရှု ဆောင်ကြောင်း ဆုတောင်းရှိသော ဘုရားအလောင်းတော်၏လည်း၊ [သမိဒ္ဓေါ+ အဘိနီဟာရော ယဿာတိ သမိဒ္ဓါအဘိနီဟာရော၊ ဗောဓိသတ္တ (ဘုရားအလောင်း တော်) ကို ရ၏၊- သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၄၅၊ အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၅၇၊] အနေကေဟိပိ– တစ်ပါးမက များစွာလည်းဖြစ်ကုန်သော။ ကပ္ပကောဋိသဟဿေဟိ– ကမ္ဘာတို့၏ ကုဋေ အထောင်တို့ဖြင့်။ ဝါ– တို့ပတ်လုံး။ ဒုလ္လဘုပ္ပါဒတော စ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ်သော ဖြစ်ခြင်းရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်းကောင်း။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ဥပ္ပါဒေါပိ– သည် လည်း။ ကိစ္ဆောယေဝ– သည်သာ။ အတိဝိယ– သာလျှင်။ ဒုလ္လဘော– ၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့် ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ– တို့၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ၊ နာဂရာဇာပိ– သည်လည်း။ တံ ဒိဝသံ– ၌။ သောတာပတ္တိဖလံ– ကို။ လဘေယျ– ရနိုင်ရာ၏။ ပန– သို့သော်လည်း။ တိရစ္ဆာနဂတတ္တာ– တိရစ္ဆာန်၏အဖြစ်ကြောင့်။ နာလတ္ထ– မရပြီ။ သော– ထိုနဂါး ခြင်း ဆုပန်ဆင်မှု။ ဝါ– ဂုဏ်ကို မိမိသို့ ရှေးရှုဆောင်ခြင်း ဆုပန်ဆင်မှု၊ (နေတ္တိဋီသစ်-၄၃)၊ အဘိနီဟရတိ ဧတေနာတိ အဘိနီဟာရော– ရှေးရှုဆောင်ကြောင်း ဆုတောင်း၊ (ပါရာဘာ-၂, ၄၅၃၊ သီဘာ-၁, ၃၂၀၊ ၃၈၄၊ သုတ်မဟာဘာ-၂၀၈) ”ဟု ပြုပါ၊ ဆောင် ခြင်းဟူသည် ဖြစ်စေခြင်းတည်း၊ (ပဋိဂံ-၃၆၁)၊ တရားကိုယ်အားဖြင့် တောင့်တသော အခြင်းအရာအားဖြင့်ဖြစ်သော ကုသိုလ်အထူးကို ရ၏။ (သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၂၅၃)
ဘုရားဆုပြည့်ကြောင်း၈ပါး။ ။ အဘိနီဟာရ(ဘုရားဆုပန်ခြင်း)သည် (၁) လူ သားဖြစ်ခြင်း, (၂) ယောကျ်ားဖြစ်ခြင်း, (၃) မျက်မှောက်ဘဝ၌ အရဟတ္တဖိုလ်ရောက် နိုင်သော အကြောင်းဥပနိဿယနှင့် ပြည့်စုံခြင်း, (၄) သက်တော်ထင်ရှား မြတ်ဘုရား ကို ဖူးတွေ့ရခြင်း, (၅) ရသေ့ရဟန်းဖြစ်ခြင်း, (၆) ဈာန်အဘိညာဉ်ရခြင်း, (၇) သက်တော်ထင်ရှား မြတ်ဘုရား၌ ထူးကဲသော ကောင်းမှုကို ပြုခြင်း, (၈) ဘုရားဖြစ် ကြောင်းတရားတို့ကို ဖြည့်ကျင့်ရန် ကြီးမားသောဆန္ဒရှိခြင်းဟူသော အင်္ဂါ၈ပါးပေါင်း ဆုံမှ ပြည့်စုံနိုင်သည်။ (ဗုဒ္ဓဝံ- ၃၁၁၊ ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၅)
တိရစ္ဆာနဂတတ္တာ။ ။ တိရစ္ဆာနောယေဝ တိရစ္ဆာနဂတော၊ ဂတအနက်မဲ့၊ တဗ္ဘာဝ- ဝုတ္တိကမ္မဓာရည်း၊ (တစ်နည်း) တိရစ္ဆာနံ (တိရစ္ဆာနဘာဝံ)+ဂတံ တိရစ္ဆာနဂတံ- တိရ စ္ဆာန်အဖြစ်သို့ ရောက်သောနဂါးမင်း၊ တိရစ္ဆာန၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပ၊ (တစ်
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၇]...
မင်းသည်။ ပဋိသန္ဓိဂဟဏတစဇဟနဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနသဇာတိယာမေထုနသေဝနစုတိသင်္ခါတေသု– ပဋိသန္ဓေယူရာအခါ, အရေဟောင်းကို စွန့်ရာအခါ (အရေလဲရာအခါ) , လွတ်လွတ်ကျွတ်ကျွတ် အိပ်ပျော်ခြင်းသို့ ရောက်ရာအခါ, တူသောဇာတ်ရှိသော နဂါးမ၌ မေထုန်မှီဝဲရာအခါ, စုတေရာအခါဟု ဆိုအပ် ကုန်သော။ ပဉ္စသု– ကုန်သော။ ယေသု ဌာနေသု– အကြင်ဌာနတို့၌။ နာဂသရီရမေဝ– နဂါး၏ကိုယ်ကိုသာ။ ဂဟေတွာ– ယူ၍။ ကိလမန္တိ– ပင်ပန်းကုန်၏။ တေသု– ထို ၅ဌာနတို့၌။ အကိလမနဘာဝံ– ပင်ပန်းခြင်းမရှိသည်အဖြစ်သို့။ ပတွာ– ၍။ မာဏဝရူပေနေဝ– လုလင်၏အသွင်ဖြင့်သာလျှင်။ ဝိစရိတုံ– လှည့်လည်ခွင့်ကို။ လဘတိ– ၏။ ဣတိ– ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထုပြီးပြီ။
ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထုဘာသာဋီကာပြီးပြီ။
၄။ အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သဗ္ဗပါပဿ အကရဏန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ– ၏။ ပဥှံ– အမေးပုစ္ဆာကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ ထေရော– သည်။ ဒိဝါဋ္ဌာနေ– ၌။ နိသိန္နော– လျက်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သတ္ထာရာ– သည်။ သတ္တန္နံ– ၇ဆူကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ မာတာပိတရော– မယ်တော်,ခမည်း တော်တို့လည်းကောင်း။ အာယုပရိစ္ဆေဒေါ– အသက်အပိုင်းအခြားလည်းကောင်း။ ဗောဓိ– ဗောဓိပင်လည်းကောင်း။ သာဝကသန္နိပါတော– သာဝကတို့၏ အစည်း အဝေးလည်းကောင်း။ အဂ္ဂသာဝကသန္နိပါတော– အဂ္ဂသာဝကတို့၏ အစည်း အဝေးလည်းကောင်း။ အဂ္ဂသာဝကဥပဋ္ဌာကော– မြတ်သော သာဝကဖြစ်သော အလုပ်အကျွေးလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဣဒံ သဗ္ဗံ– ကို။ ကထိတံ– ဟောတော် မူအပ်ပြီ။ ဥပေါသထော ပန– ကိုကား။ အကထိတော– မဟောအပ်။ တေသမ္ပိ– ထိုရှေးဘုရားရှင်၇ဆူတို့၏လည်း။ အယမေဝ ဥပေါသထော ကိံ နု ခေါ– ဤ နည်း) တိရစ္ဆာနေသု+ဂတော အန္တောဂဓောတိ တိရစ္ဆာနဂတော– တိရစ္ဆာန်တို့၌ ပါ ဝင်သော (ဖြစ်သော) နဂါးမင်း၊ (ဓာန်ဋီ-၆၄၈၊ သူစိ)၊ တိရစ္ဆာနဂတဿ+ဘာဝေါ တိရစ္ဆာနဂတတ္တံ– တိရစ္ဆာန်၏အဖြစ်။ ဝါ– တိရစ္ဆာန်အဖြစ်သို့ ရောက်သည်၏အဖြစ်။ ဝါ–တိရစ္ဆာန်တို့၌ ပါဝင်သည်၏အဖြစ်
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၈]...
ဥပုသ်ပင်လော။ အညော ကိံ နု ခေါ– ဤဥပုသ်မှ အခြားသော ဥပုသ်လေလော?” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ ပန– စင်စစ်ကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ကာလဘေဒေါဝ– ဥပုသ် ပြုရာအချိန်၏ ကွဲပြားခြင်းသည်သာ။ အဟောသိ– ပြီ။ ကထာဘေဒေါ– စကား တော်၏ကွဲပြားခြင်းသည်။ န (အဟောသိ)– မရှိပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ဝိပဿီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ– သည်။ သတ္တမေ သတ္တမေ– ၇ခုမြောက်,၇ခုမြောက်ဖြစ်သော။ သံဝစ္ဆရေ– နှစ်၌။ ဥပေါသထံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ အဿ– ထိုဝိပဿီမြတ်စွာဘုရား ၏။ ဝါ– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဒိန္နောဝါဒေါယေဝ– ပေးတော်မူအပ်သော ဩဝါဒ သည်သာ။ သတ္တန္နံ– ၇ခုကုန်သော။ သံဝစ္ဆရာနံ– တို့အား။ အလံ– သင့်လျော်သည်။ ဟောတိ၊ (တစ်နည်း) သတ္တန္နံ– ၇ခုကုန်သော။ သံဝစ္ဆရာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– တို့အတွက်။ အလံ– ပြည့်စုံလုံလောက်သည်။ ဟောတိ၊ [ရှေ့နည်းအလို အလံနိပါတ် ယုတ္တအနက်၊ နောက်နည်းအလို ပရိပုဏ္ဏအနက်၊ ဟိကို ကာရဏအနက်ဟောယူ၍ “ (ကသ္မာ– ကြောင့်။ သတ္တမေ သတ္တမေ– သော။ သံဝစ္ဆရေ– ၌။ ဥပေါသထံ အကာသိ– နည်း?) ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ အဿ– ၏။ ဝါ– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဒိန္နောဝါဒေါယေဝ– သည်သာ။ သတ္တန္နံ– ၇ခုကုန်သော။ သံဝစ္ဆရာနံ– တို့အား။ အလံ– သည်။ ဟောတိ၊ (တသ္မာ၊ သတ္တမေ သတ္တမေ– သော။ သံဝစ္ဆရေ– ၌။ ဥပေါသထံ အကာသိ– ပြီ) ”ဟု ပေးနိုင်သည်။] သိခီ စေဝ– သည်လည်းကောင်း။ ဝေဿဘူ စ– သည်လည်းကောင်း။ ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ– ၆ခု မြောက် ၆ခုမြောက်ဖြစ်သော။ သံဝစ္ဆရေ– ၌။ ဥပေါသထံ– ကို။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။ ကကုသန္ဓော– လည်းကောင်း။ ကောဏာဂမနော စ– လည်းကောင်း။ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ– နှစ်တိုင်း နှစ်တိုင်း၌။ ဝါ– ၁နှစ်ပြည့်တိုင်း ၁နှစ်ပြည့်တိုင်း၌၊ (ဥပေါသထံ– ကို။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ၊) ကဿပဒသဗလော– ကဿပဘုရားရှင်သည်။ ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ– သော။ မာသေ– ၌။ ဥပေါသထံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ အဿ– ၏။ ဝါ– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဒိန္နောဝါဒေါ ဧဝ– သည်သာ။ ဆန္နံ– ကုန်သော။ မာသာနံ– တို့အား။ အလံ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– ထိုဘုရားရှင်တို့၏။ ဣမံ ကာလဘေဒံ– ဤဥပုသ်ပြုရာအချိန်၏ ကွဲပြားခြင်းကို။ အာရောစေတွာ– ၍။ “နေသံ– ထိုဘုရားရှင်တို့၏။ ဩဝါဒဂါထာ ပန– တို့သည်ကား။ ဣမာယေဝ– ဤဂါထာတို့သည်သာတည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သဗ္ဗေသံ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၄၉]...
အလုံးစုံသော ဘုရားရှင်တို့၏။ ဧကမေဝ– တူညီသည်သာဖြစ်သော။ ဥပေါသထံ– ကို။ အာဝိကရောန္တော– ထင်စွာ ပြတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သဗ္ဗပါပဿ၊ ပေ၊ သာသန”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊ သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ
သဗ္ဗပါပဿ– အလုံးစုံသော အကုသိုလ်ကို။ အကရဏံ– မပြုမကျင့်, ရှောင် ကြဉ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ကုသလဿ– စတုဘူမကကုသိုလ်ကို။ ဥပသမ္ပဒါ–ပြီးစေခြင်းသည်လည်းကောင်း။ သစိတ္တပရိယောဒပနံ– မိမိစိတ်ကို ဖြူစင်စေခြင်း သည်လည်းကောင်း။ ဧတံ– ဤ၃မျိုးသည်။ ဗုဒ္ဓါနံ– ဘုရားရှင်တို့၏။ သာသနံ– အဆုံး အမတော်တည်း။
ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ, နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ, န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော
တိတိက္ခာ– အရာရာဝယ် အနာခံခြင်းဟူသော။ ခန္တိ– အဓိဝါသနခန္တီသည်။ ပရမံ– မွန်မြတ်သော။ တပေါ– အကျင့်တည်း။ ဗုဒ္ဓါ– မြတ်ဘုရားတို့သည်။ နိဗ္ဗာနံ– နိဗ္ဗာန်ကို။ ပရမံ– အမြတ်ဆုံးဟူ၍။ ဝဒန္တိ– ဟောတော်မူကုန်၏။ ပရူပဃာတီ– သူတစ်ပါးကို ညှဉ်းဆဲတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော– ပဗ္ဗဇိတအစစ်မဖြစ်နိုင်။ ပရံ–သူတစ်ပါးကို။ ဝိဟေဌယန္တော– ညှဉ်းဆဲတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သမဏော– သမဏအစစ်သည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်နိုင်
အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊ မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊ အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ
အနုပဝါဒေါ– နှုတ်ဖြင့် ကိုယ်တိုင်မစွပ်စွဲခြင်း, သူတစ်ပါးကို မစွပ်စွဲစေခြင်း သည်လည်းကောင်း။ အနုပဃာတော– ကိုယ်စိတ်တို့ဖြင့် ကိုယ်တိုင်မညှဉ်းဆဲ မနှိပ်စက်ခြင်း, သူတစ်ပါးကို မညှဉ်းဆဲ မနှိပ်စက်စေခြင်းသည်လည်းကောင်း၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၀]...
ပါတိမောက္ခေ– ပါတိမောက္ခသီလ၌။ သံဝရော– စောင့်စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဘတ္တသ္မိံ– ဆွမ်း၌။ မတ္တညုတာ စ– ခံယူသုံးဆောင်ခြင်း၌ အတိုင်းအရှည် ပမာဏကို သိသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ ပန္ထံ– အစွန်အဖျားကျ၍ ဆိတ်ငြိမ် သော။ သယနာသနံ– အိပ်ရာနေရာ ကျောင်းသည်လည်းကောင်း။ ဝါ– အိပ်ရာ နေရာကျောင်း၌ ကိန်းအောင်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အဓိစိတ္တေ– ဝိပဿနာ၏ အခြေခံဖြစ်သော လွန်ကဲသော သမာပတ်စိတ်၌။ ဝါ– မဂ်ဖိုလ်စိတ်၌၊ [နောက်နည်း သာရတ္ထ၊] အာယောဂေါ စ– လွန်စွာကြိုးကုတ်, အားထုတ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဧတံ– အနုပဝါဒ, စသည့် အပြား, ဤ၆-ပါးသည်။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ သာသနံ–တည်း။
တတ္ထ– ထိုဂါထာတို့၌။ သဗ္ဗပါပဿာတိ– ကား။ သဗ္ဗဿ– သော။ အကုသလကမ္မဿ– ကို။ ဥပသမ္ပဒါတိ– ကား။ အဘိနိက္ခမနတော– တောထွက်တော်မူ ရာ
သဗ္ဗပါပဿ။ ။ “သဗ္ဗံ+ပါပံ သဗ္ဗပါပံ”ဟု ပြုစေလို၍ “သဗ္ဗဿ အကုသလကမ္မ- ဿ”ဟု ၂ပုဒ်ကို ဝိဘတ်တူဖွင့်သည်၊ သဗ္ဗပါပဿအရ ၁၂ပါးသော အကုသိုလ် စိတ္တုပ္ပာဒ်ဖြင့် သိမ်းယူအပ်သော အပြစ်ရှိသော (ကမ္မပထမြောက်သော အကုသိုလ်, ကမ္မ ပထမမြောက်သော) အကုသိုလ်အားလုံးကို ယူပါ၊ မိမိသန္တာန်၌ ဖြစ်စေခြင်းကို “ကရဏ- ပြုခြင်း”ဟု ဆိုလို၍ ထို၏ဆန်ကျင့်ဖက် မိမိသန္တာန်၌ မဖြစ်စေခြင်းကို အကရဏ- မပြုခြင်းဟု ဆိုလိုသည်၊(ဒီဋီ- ၇၅၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၃၊ နေတ္တိဝိ- ၁၆၂)၊ “သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ”ဖြင့် စာရိတ္တသီလ, ဝါရိတ္တသီလ၂မျိုးလုံးကို ယူရသည်၊ သိက္ခာ၃ပါး တွင် အဓိသီလသိက္ခာကို ပြသည်။(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၈၊ နေတ္တိဋီသစ်- ၁၁၅၊ ၁၁၆)
ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ။ ။ ကုသလဿအရ စတုဘူမကကုသိုလ်(လောကီကုသိုလ်, လောကုတ္တရာကုသိုလ်)ကို ယူစေလို၍ “အဘိနိက္ခမနတော”စသည်ကို ဖွင့်သည်၊ “ဥပသမ္ပာဒနံ ဥပသမ္ပဒါ”ဟု ပြု၊ သမထဝိပဿနာတို့ဖြင့် ကုသိုလ်ကို ဖြစ်စေခြင်း, ဖြစ်စေအပ်ပြီးသော ကုသိုလ်ကို ဆက်လက်ပွားများစေခြင်းကို ယူစေလို၍ “ဥပ္ပာဒနံ” စသည်ကို ဖွင့်သည်၊ “ဥပသမ္ပဒါ- ဖြစ်စေခြင်း”ဟူရာ၌ စိတ္တက္ခဏတစ်ခုတည်း၌ သမထ ဝိပဿနာသည် တကွဖြစ်ဖက်ကုသိုလ်တရားကို သဟဇာတပစ္စည်းဖြင့်လည်းကောင်း, ရှေးရှေးသမထဝိပဿနာသည် နောက်နောက်ကုသိုလ်ကို ပကတူပနိဿယပစ္စည်းဖြင့် လည်းကောင်း ဖြစ်စေသည်၊ “ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ”ဖြင့် အဓိစိတ္တသိက္ခာကို ပြသည်။
(ဒီ၊ဋီ-၇၅၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၄၄၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၁၈။ နေတ္တိဝိ– ၁၆၂၊ နေတ္တိဋီသစ်-၁၁၅၊ ၁၁၆)
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၁]...
အခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ– အရဟတ္တမဂ်တိုင်အောင်။ ကုသလဿ– ကို။ ဥပ္ပာဒနေဉ္စဝ– ဖြစ်စေခြင်းလည်းကောင်း။ ဥပ္ပာဒိတဿ စ– ဖြစ်စေအပ်ပြီး သော ကုသိုလ်ကို။ ဘာဝနာ– ပွားများစေခြင်းလည်းကောင်း။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ– ကား။ ပဉ္စဟိ– ကုန်သော။ နီဝရဏေဟိ– တို့မှ။ အတ္တနော– ၏။ စိတ္တဿ–
သစိတ္တပရိယောဒ(ဒါ)ပနံ။ ။ “သဿ အတ္တနော+စိတ္တံ သစိတ္တံ၊ ပရိယောဒပီ- ယတေ ပရိယောဒပနံ၊ သစိတ္တဿ+ပရိယောဒပနံ သစိတ္တပရိယောဒပနံ”ဟု ပြုရ ကြောင်းနှင့် သသဒ္ဒါ အတ္တအနက်ဟော, ဒါဓာတ် သောဓန(စင်ကြယ်ခြင်း)အနက် ဟော၊ ပရိ+အဝတို့ အနက်မဲ့ဖြစ်ကြောင်းကို ပြလို၍ “အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၉အလို သသဒ္ဒါ ဓနအနက်ဟောယူသဖြင့် “သဿ+ဣဒံ သံ၊ သံ သကံ+စိတ္တံ သစိတ္တံ- မိမိဥစ္စာဖြစ်သောစိတ်၊ သစိတ္တဿ+ပရိယောဒါနံ သစိတ္တပရိယောဒါပနံ- မိမိဥစ္စာဖြစ်သော စိတ်ကို စင်ကြယ်စေခြင်း”ဟုပြု၊ ပရိယောဒပနံဝယ် ပရိ+အဝ+ဒါ+ဏာပေ+ယု၊ ဏာကိုချေ, ဒါ၏ အာကို ရဿပြု၊ ကာရိတ်ပစ္စည်းနှင့် ယှဉ်ရာ၌ ဥပသာရရှေ့ရှိလျှင် ဒါဓာတ်၏ အာကို ရဿပြုဟု နိဒီ- ၃၈၆၊ ၅၁၁၌ ဆို ၏၊ ဆရာတို့ကား “ပရိယောဒါပနံ”ဟု ဒီဃဖြင့် ရှိစေလို၏၊ နေတ္တိ- ၃၇၊ နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊ ၁၀၇၊ နေတ္တိဝိ- ၁၆၃၊ပေ- ၂၃၀၊ ပေ၊ဋ္ဌ၊၂၆၉၊ ဝိသုဒ္ဓိ- ၄၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၁၉တို့၌လည်း ဒီဃဖြင့်ပင် ရှိ၏။
ဆက်ဥုးအံ့– အရဟတ္တမဂ်စိတ်သည် အလုံးစုံ ဖြူစင်စေအပ်ဆဲ ဖြစ်၏၊ အရဟတ္တ ဖိုလ်ရပြီးလျှင် နောက်ထပ်ဖြူစင်စေထိုက်သည်၏အဖြစ်မရှိတော့သောကြောင့် အရဟတ္တဖိုလ်အခိုက်၌ အလုံးစုံ ဖြူစင်စေအပ်ပြီး ဖြစ်၏၊ စိတ်ကိုဖြူစင်စေခြင်းကိစ္စသည် အရဟတ္တဖိုလ်ကျမှ ပြီးဆုံးရကား အစွမ်းကုန် ဖြူစင်သော အရဟတ္တဖိုလ်ကို ရည်ရွယ် ၍ “သစိတ္တပရိယောဒပနံ”ဟု မိန့်သည်။ (ဒီ၊ဋီ-၇၅၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၄၄၃)
နေတ္တိဝိ- ၂၁၄အနက်။ ။ ထို၌ “အကရဏံ, ဥပသမ္ပဒါ, သစိတ္တပရိယောဒါပနံ”တို့၌ ပဌမာဝိဘတ်ကို သမ္ပဒါန်အနက်ဟောယူ၍ “သဗ္ဗပါပဿ- ကို၊ အကရဏံ- မပြုခြင်းငှာ၊ (ယံ) သာသနံ- အကြင်အဆုံးအမသည်၊ (အတ္ထိ)၊ ဧတံ- ဤအဆုံးအမသည်၊ ဗုဒ္ဓါနံ- တို့၏၊ သာသနံ- သည်၊ (ဟောတိ)၊ ကုသလဿ- ကို၊ ဥပသမ္ပဒါ- ပြည့်စုံစေခြင်းငှာ၊ (ယံ) သာသနံ- သည်၊ (အတ္ထိ)၊ ဧတံ- သည်၊ ဗုဒ္ဓါနံ- တို့၏၊ သာသနံ- သည်၊ (ဟောတိ)၊ သစိတ္တပရိယောဒါပနံ- မိမိ၏ စိတ်ကို စင်ကြယ်စေခြင်းငှာ၊ (ယံ) သာသနံ- သည်၊ (အတ္ထိ)၊ ဧတံ- သည်၊ ဗုဒ္ဓါနံ- တို့၏၊ သာသနံ- သည်၊ (ဟောတိ)”ဟု တစ်နည်းပေး၏။
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၂]...
ကို။ ဝေါဒါပနံ– ဖြူစင်စေခြင်းလည်းကောင်း။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ– ကား။ အယံ– ဤအကုသိုလ်ကို မပြုရခြင်းစသော အဆုံးအမသည်။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ အနုသိဋ္ဌိ– အဆုံးအမတည်း။ ခန္တီတိ– ကား။ တိတိက္ခာသင်္ခါတာ– တိတိက္ခာဟု ဆိုအပ်သော။ ယာ ဧသာ ခန္တီ နာမ– အကြင်အဓိဝါသနခန္တိမည်သည်၊ (အတ္ထိ)၊ ဣဒံ– အဓိဝါသနခန္တိသည်။ ဣမသ္မိံ သာသနေ– ၌။ ပရမံ ဥတ္တမံ– မြတ်သော၊
ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။ ။ “ဗုဒ္ဓါနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းစောင့်ခြင်းငှာ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၍ “ဗုဒ္ဓါန”ဟု ဖြစ်သည်၊ အနုသိဋ္ဌိကား သာသနံ၏ ပရိယာယ်တည်း၊ “သာသီယတေ သာသနံ”ဟု ပြု၊ ထိုကြောင့် “သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အယမနုသေဋ္ဌိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဆက်ဦးအံ့ ဘုရားရှင်တို့မှာ ဆန်းကျမ်းသုတ် လက္ခဏာအားလျော်စွာ “ဤစကားကို ဤသို့ ပြော မည်”ဟု အခြားသူတို့ကဲ့သို့ ကြိုတင် ကြံစည်ထားတော်မူခြင်း မရှိပါ၊ ဘုရားရှင်၏ စကားတော်သည် မနှိုင်းယှဉ်အပ်, ကောင်းစွာဆည်းပူးတော်မူအပ်ခဲ့သော ကောင်းမှု တော်၏ အစွမ်းအာနုဘော်တော်ကြောင့်သာ ဆန်းကျမ်းသုတ်လက္ခဏာအားလျော်စွာ ဖြစ်ရသည်။ (နေတ္တိဋီသစ်- ၁၁၅၊ ၁၁၆)
ခန္တီ...တိတိက္ခာ။ ။ တိတိက္ခာသည် ခန္တိ၏ ပရိယာယ်ဟု သိစေလို၍ “တိတိက္ခာ သင်္ခါတာ ခန္တီ နာမ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ခန္တိသည် ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ(တရားတို့ကို စူးစိုက်စွာ ရှုမှတ်နှစ်သက်တတ်သောဉာဏ်), အဓိဝါသနခန္တိဟု ၂မျိုးရှိရာ ဤ၌ အဓိဝါသနခန္တိကို ယူပါ၊ သူတစ်ပါးတို့က ပြောဆိုပုတ်ခတ်သမျှအပြစ်တို့ကို မိမိအပေါ်၌ တည်နေစေခြင်း, မိမိကသာ အနာခံ၍ ပြန်လှန်ပြောဆိုပုတ်ခတ်မှုမပြုခြင်းကို အဓိဝါသနခန္တိဟု ခေါ် သည်၊ တရားကိုယ်မှာ အဒေါသပြဌာန်းသော မဟာကုသိုလ်, မဟာကြိယာစိတ္တုပ္ပာဒ် တည်း။ [အဓိ- အမိမိအထက်၌+ဝါသန- သက်ဝင်တည်နေစေခြင်း။]
ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု။ ။ ပရူပဝါဒံ- သူတစ်ပါးတို့၏ စွပ်စွဲကဲ့ရဲ့ခြင်းလည်းဖြစ်သော၊ ပရာပကာရံ- သူတစ်ပါးတို့၏ ကျေးဇူးမဲ့ပြုခြင်းလည်းဖြစ်သော၊ သီတုဏှာဒိဘေဒဉ္စ-သီတဥဏှအစရှိသော အပြားရှိသည်လည်းဖြစ်သော၊ ဂုဏောပရောဓံ- အကောင်းဂုဏ် ကို နှောက်ယှက်ဖျက်ဆီးမှုကို၊ (ဂုဏာပရာဓံ- အကောင်းဂုဏ်ဖျက်, ဆိုးပြစ်ချက်ကို) ခမတိ သဟတိ အဓိဝါသေတီတိ- မိမိအပေါ်၌ တည်နေစေတတ်သောကြောင့်၊ ခန္တိ- ခန္တိမည်၏၊ ခမုဓာတ်,တိပစ္စည်းဖြင့် “ခန္တိ”ဟု ရှိသင့်သော်လည်း ဤဂါထာသည် ဩပစ္ဆန္ဒ သကဂါထာ ဖြစ်ရကား “ခန္တီ”ဟု ရှိမှ ဆန်းကိုက်သောကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “ခန္တီ” ဟု ရှိသည်။ [သီလာဒီနံ ပဋိပက္ခဓမ္မေ သဝိသေသံ တပတိ သန္တပတိ ဝိဓမတီတိ တပေါ၊ တိတိက္ခနံ ခမနံ တိတိက္ခာ၊- ဒီဋီ၊၂၊၇၄သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၁- ၂။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၃]...
တပေါ– အကျင့်တည်း။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါတိ– ကား။ ဗုဒ္ဓါ စ– တို့လည်းကောင်း။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ– တို့လည်းကောင်း။ အနုဗုဒ္ဓါ စ– ဘုရားရှင်တို့၏ ဒေသနာသို့ အစဉ်လိုက်လျက် သစ္စာ၄-ပါးကို သိကုန်သော အရိယာသာဝကတို့လည်းကောင်း၊ (အဂ္ဂသာဝက, မဟာသာဝက, ပကတိသာဝကတို့လည်းကောင်း)၊ ဣတိ– သို့။ တယော– ၃မျိုးကုန်သော။ ဣမေ ဗုဒ္ဓါ– ဤဘုရားရှင်တို့သည်။ နိဗ္ဗာနံ– ကို။ ဥတ္တမန္တိ ဥတ္တမန္တိ ဥတ္တမန္တိ– အမြတ်ဆုံးဟူ၍။ ဝဒန္တိ– ဟောတော်မူကုန်၏။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော+
အနုဗုဒ္ဓါ။ ။ အဂ္ဂသာဝက, မဟာသာဝက, ပကတိသာဝကဟူသော အရိယာ သာဝကတို့ကို အနုဗုဒ္ဓဟု ခေါ်သည်၊ “ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓ”ဟုလည်း သုံး၏၊ အရိယာသဝက တို့သည် ဘုရားရှင်တို့၏ သစ္စပဋိဝေဓဉာဏ်သို့ အစဉ်လိုက်၍ သစ္စာ၄ပါးကို သိကြ သည်၊ ထိုကြောင့် “ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ဗုဇ္ဈန္တီတိ အနုဗုဒ္ဓါ”ဟု ပြု၊ အနုသဒ္ဒါ အနုဂတအနက်ဟော။ (ဒီဋီ၊၁၊၁၅၊ မဋီ၊၁၊၁၅၊ သံဋီ၊၁၊၁၅၊ အံဋီ၊၁၊၁၈)
တစ်နည်း။ ။ အရိယာသာဝကတို့သည် ဘုရားရှင်တို့၏ ဒေသနာတော်သို့ အစဉ် လိုက်လျက် သစ္စာ၄ပါးကို သိကြသည်၊ ထိုကြောင့် “ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာနုသာရေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈန္တီတိ အနုဗုဒ္ဓါ- ဘုရားရှင်တို့၏ ဒေသနာသို့အစဉ်လိုက်လျက် သစ္စာ၄ပါးကို သိကုန်သော အရိယာသာဝကတို့”ဟု ပြု၊ အနုသဒ္ဒါ ရှေ့နည်းကဲ့သို့ အနုဂတအနက်ပင်
(ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၅၅)၊
တစ်နည်း။ ။ ဘုရားရှင်တို့သည် သစ္စာ၄ပါးကို ရှေးဦးစွာ သိတော်မူ၏၊ နောက်မှ အရှင်ကောဏ္ဍညစသော အရိယာသာဝကများက သိကြ၏၊ ထိုကြောင့် “ပစ္ဆာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈန္တီတိ အနုဗုဒ္ဓါ- ဘုရားရှင်တို့၏ နောက်မှ သစ္စာ၄ပါးကို သိသော အရိယာ သာဝကတို့”ဟု ပြု၊ (သံဋ္ဌ- ၁, ၂၅၈၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၃၁)၊ (တစ်နည်း) ဗုဒ္ဓဿ+အနု ပစ္ဆာ အနုဗုဒ္ဓါ- ဘုရားရှင်၏ နောက်၌ဖြစ်သော အရိယာသာဝကများ၊ အနုသဒ္ဒါ ပစ္ဆာအနက်ဟော၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၁၄)၊ (တစ်နည်း) ကနိဋ္ဌာ+ဗုဒ္ဓါ အနုဗုဒ္ဓါ- သဗ္ဗညု ဘုရားရှင်အောက် ဂုဏ်အားဖြင့် ငယ်သော အရိယာသာဝကဟူသော ဘုရားတို့၊ အနုသဒ္ဒါ ကနိဋ္ဌ(ခုဒ္ဒက၊ ဒဟရ)အနက်ဟော။ (ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၁၄နိဒီ- ၁၆၀)
ပရမံ...ဥတ္တမန္တိ။ ။ ပရမံ၏ ပရိယာယ်နှင့် ပရမံနောင် ဣတိသဒ္ဒါကျေ ကြောင်းကို ပြလို၍ “ဥတ္တမန္တိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပရံ ပစ္စနီကံ မာရေတီတိ ပရမံ၊ [ပရ+မရ+ကွိ၊] ပကဋ္ဌဘာေဝ ရမတီတိ ပရမံ၊ [ပ+ရမု+ကွိ၊] ပရတိ အတ္တနော ဥတ္တမဘာဝံ ပါလေတိ ပူရေတီတိ ပရမံ၊ [ပရ+မ၊- သူစိ] ပရံ ဥက္ကဋ္ဌံ မာတီတိ ပရမံ၊ [ပရ+
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၄]...
တိ– ကား။ ပါဏိအာဒီဟိ– လက်အစရှိသည်တို့ဖြင့်။ ပရံ– ကို။ ဥပဟနန္တော ဝိဟေဌေန္တော– ညှင်းဆဲတတ်သောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပရူပဃာတီ– သူတစ်ပါးကို ညှင်းဆဲ တတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ပဗ္ဗဇိတော နာမ– ပဗ္ဗဇိတမည်သည်။ န ဟောတိ– မဖြစ်နိုင်။ န သမဏောတိ– ကား။ ဝုတ္တနယေနေဝ– ဆိုအပ်ပြီးသောနည်းဖြင့် သာလျှင်။ ပရံ– ကို။ ဝိဟေဌယန္တော– သည်။ သမဏောပိ– သည်လည်း။ န ဟောတိယေဝ– သည်သာ
မာ+က၊- ကောတ္ထုဘ]”ဟုပြု၊ နိဗ္ဗာနံကို ပဌမန္တယူပြီး ပရမံ၌ စပ်၍ “နိဗ္ဗာနံ– သည်။ ပရမံ– အမြတ်ဆုံးဟူ၍၊ ဝဒန္တိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။
န ဟိ..
ဝိဟေဌယန္တော။ ။ “ဥပဟနတီတိ ဥပဃာတီ၊ [ဥပ+ဟန+ဏီ၊] ပရံ+ ဥပဃာတီ ပရူပဃာတီ”ဟု ပြုရကြောင်း, ဟနဓာတ် ဟိံသာအနက်ဟောကြောင်း, ဟိအနက်မဲ့ဖြစ်ကြောင်းကို ပြလို၍ “ပရံ ဥပဟနန္တော ဝိဟေဌေန္တော”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဝုတ္တနယေနေဝ...န ဟောတိယေဝ”ဖြင့် “န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယ- န္တော”ဟူသော ပါဒကား “န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ”ဟူသော တတိယပါဒ၏ ပရိယာယ်တည်းဟု သိစေသည်၊ မှန်၏- “န သမဏော ဟောတိ”သည် “န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော”၏ ပရိယာယ်တည်း၊ “ပရံ ဝိဟေဌယန္တော”သည် “ပရူပဃာတီ”၏ ပရိယာယ် တည်း။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၂)
ဒုတိယနည်း။ ။ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၂၌ စတုတ္ထပါဒကို တတိယပါဒ ၏ ပရိယာယ်ဟု ယူသောနည်းအပြင် အခြား၃နည်းကိုလည်း ဖွင့်သေး၏၊ ထိုတွင် ဒုတိယနည်းအလို “ပရူပဃာတီ”၌ ပရကို သေဋ္ဌအနက်, န,တစ်လုံးအနက်မဲ့ ယူ၍ “ယော သမဏော- သည်၊ ပရံ- ကို၊ ဝိဟေဌယန္တော- ညှဉ်းဆဲလျက်၊ ပရူပဃာတီ- မိမိ၏ မြတ်သောသီလကို ဖျက်ဆီးတတ်၏၊ သော သမဏော- သည်၊ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော-ပဗ္ဗဇိတမဟုတ်”ဟုပေး။
တတိယနည်း။ ။ သူတစ်ပါးသေအောင်သတ်သူကို ပရူပဃာတီ, ညှဉ်းဆဲရုံ ညှဉ်း ဆဲသူကို ဝိဟေဌယန္တောဟု ယူ၍ “ပရူပဃာတီ- သူတစ်ပါးကို သတ်တတ်သူသည်၊ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော- မဟုတ်၊ [ဟိအနက်မဲ့၊] ပရံ- ကို၊ ဝိဟေဌယန္တော- ညှဉ်းဆဲတတ်သူသည်၊ သမဏော- သည်၊ န ဟောတိ”ဟု ပေး။
စတုတ္ထနည်း။ ။ ဤနည်း၌ သတ်ဖြတ်ညှဉ်းဆဲမှုကိုသာမက သူ့ဥစ္စာခိုးခြင်းစသော အခြားဒုစရိုက်များပြုခြင်းကိုလည်း “ပရူပဝါဒ, ပရဝိဟေဌန”ဟု ယူ၊ ရှေ့၂ပါဒဖြင့်
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၅]...
အနူပဝါဒေါတိ– ကား။ အနူပဝါဒနေဉ္စဝ– ကိုယ်တိုင် မစွပ်စွဲခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အနူပဝါဒါပနဉ္စ– သူတစ်ပါးကို မစွပ်စွဲစေခြင်းသည်လည်းကောင်း
အနူပဃာတောတိ– ကား။ အနူပဃာတနေဉ္စဝ– ကိုယ်တိုင် မညှင်းဆဲ,မနှိပ်စက် ခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အနူပဃာတာပနဉ္စ– သူတစ်ပါးကို မညှင်းဆဲစေခြင်း, မနှိပ်စက်စေခြင်းသည်လည်းကောင်း
သီလလုံခြင်း၏ အကြောင်းရင်းဖြစ်သော ခန္တီကို ပဓာနထားလျက် အနွယ (ပါတိမောက် သီလအား လျော်သောအနက်- တိုက်ရိုက်အနက်) အားဖြင့် ပါတိမောက်သီလကို ပြ၍ တတိယ, စတုတ္ထပါဒဖြင့် ဗျတိရေက (ပါတိမောက်သီလ၏ ပြောင်းပြန်အနက်- သွယ် ဝိုက်သောအနက်) အားဖြင့် ပါတိမောက်သီလကို ပြသည်၊ ထိုကြောင့် “ဟိ– ဗျတိရိက် ကား။ ပရူပဝါဒီ– ဒုစရိုက်၁၀-ပါး, ပြုသောအားဖြင့်, သူတစ်ပါးကို သတ်ဖြတ်သူသည်။ န ပဗ္ဗဇိတော– မဟုတ်။ ပရံ– ကို။ ဝိဟေဌယန္တော– ဒုစရိုက်၁၀-ပါး, ပြုသောအားဖြင့်, ညှဉ်း ဆဲသူသည်။ သမဏော– သည်၊ န ဟောတိ”ဟု ပေး။ (ဒီဋီ၊ ၂၊ ၇၅၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၄၄၃)
အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော။ ။ “အနူပဝါဒနေဉ္စဝ”စသည်ကို ကြည့်၍ “ဥပဝဒနံ ဥပဝါဒေါ- ကိုယ်တိုင်စွပ်စွဲခြင်း၊ ဥပဝါဒါပနံ ဥပဝါဒေါ- သူတစ်ပါးကို စွပ်စွဲစေခြင်း၊ ဥပဝါဒေါ စ+ဥပဝါဒေါ စ ဥပဝါဒေါ- ကိုယ်တိုင်စွပ်စွဲခြင်း, သူတစ်ပါးကို စွပ်စွဲစေခြင်း၊(ဧကသေသ်)၊ န+ဥပဝါဒေါ အနူပဝါဒေါ- ကိုယ်တိုင်မစွပ်စွဲခြင်း, သူတစ်ပါးကို မစွပ်စွဲစေ ခြင်း၊ ဥပဃာတနံ ဥပဃာတော- ကိုယ်တိုင် ညှဉ်းဆဲခြင်း၊ ဥပဃာတာပနံ ဥပဃာတော- သူတစ်ပါးကို ညှဉ်းဆဲစေခြင်း၊ ဥပဃာတော စ+ဥပဃာတော စ ဥပဃာတော– ကိုယ်တိုင် ညှဉ်းဆဲခြင်း, သူတစ်ပါးကို ညှဉ်းဆဲစေခြင်း၊ န+ဥပဃာတော အနူပဃာတော- သူတစ်ပါးကို မညှဉ်းဆဲခြင်း, သူတစ်ပါးကို မညှဉ်းဆဲစေခြင်း”ဟု ပြုပါ။
ပါဌ်၂မျိုး။ ။ “အနူပဝါဒေါ, အနူပဃာတော(ဒီ- ၂, ၄၂၊ ဓမ္မ- ၄၁၊ ဥဒါန- ၁၂၇)”ဟု ဒီဃဖြင့်ရှိလျှင် ရွတ်ဖတ်ရလွယ်ကူစေရန် နု၌ ဒီဃပြု၊(ရူ- ၂၅)၊ “အနုပဝါဒေါ, အနုပဃာတော(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅)”ဟု ရဿဖြင့်ရှိလျှင် ၂လုံးလွန်သော သကာရဝိပုလ ဂါထာဟု ဆိုကြ၏၊ ဤသို့ အကြောင်းပြအသီးအသီးရှိသောကြောင့် ၂ပါဌ်လုံးသင့်သည်။
တစ်နည်း။ ။ “ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊ ဥဒါန.ဋ္ဌ၊ သာရတ္ထ၊ ဝိမတိ၊ ဝိလံဋီ၊ ကင်္ခါဋီ)”ဟူသော အဖွင့်အလိုကား “ဥပဝဒနံ ဥပဝါဒေါ၊ န+ဥပဝါဒေါ အနူပဝါဒေါ၊ ဥပဃာတနံ ဥပဃာတော၊ န+ဥပဃာတော အနုပဃာတော”ဟုသာ ပြု၊ ဧကသေသ်မလို၊ အနူပဝါဒအရ နှုတ်ဖြင့် စွပ်စွဲခြင်းကို ယူပြီးဖြစ်သဖြင့် အနူ-
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၆]...
ပါတိမောက္ခေတိ– ကား။ ဇေဋ္ဌကသီလေ– အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော သီလ၌
ပဃာတအရ ကိုယ်ဖြင့် မညှဉ်းဆဲခြင်း, စိတ်ဖြင့် ညှဉ်းဆဲဖို့ မကြံစည်ခြင်းကို ပါရိသေသ နည်းအားဖြင့် ယူပါ။ (ဒီဋီ၊ ၂၊ ၇၆၊ သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၄၄၃)
ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၀- ၁။ ။ ထို၌ ၄နည်းဖွင့်ရာ ပထမနည်းကား အထက်၌ ပေးခဲ့သည့် အတိုင်းပင်၊ ဒုတိယနည်းအလို သံဝရောကို ဝိသေသန, အနူပဝါဒေါ, အနူပဃာတော တို့ကို ဝိသေသျဟု ယူ၍ “ပါတိမောက္ခေ- ၌၊ သံဝရော- စောင့်စည်းခြင်းဟူသော၊ အနူပဝါဒေါ- ဆန့်ကျင်ဖက်စကားကို မပြောဆိုခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ အနူပဃာတော-မသတ်ဖြတ်, မညှင်းဆဲခြင်းသည်လည်းကောင်း”ဟု ပေး၊ စသဒ္ဒါ အနက်မဲ့တည်း။
တတိယနည်း။ ။ ဤနည်းအလို အနူပဝါဒေါ, အနူပဃာတောတို့ကို ဝိသေသန, သံဝရောကို ဝိသေသျဟု ယူ၍ “ပါတိမောက္ခေ- ၌၊ (ဌိတဿ- တည်သူ၏၊) အနူပဝါဒေါ-ဆန့်ကျင်ဖက်စကားကို မပြောဆိုခြင်းဟူသော၊ အနူပဃာတော- မသတ်ဖြတ်, မညှင်း ဆဲခြင်းဟူသော၊ သံဝရော- သည်လည်းကောင်း”ဟုပေး။
စတုတ္ထနည်း။ ။ ဤနည်းအလို ပါတိမောက္ခေကို နိမိတ်အနက်, အဓိစိတ္တေကို လက္ခဏဝန္တဟု ယူ၍ “ပါတိမောက္ခေ- ကြောင့်၊ အနူပဝါဒေါ- သည်လည်းကောင်း၊ အနူပဃာတော- သည်လည်းကောင်း၊ သံဝရော- သတိ, ဉာဏ်, ခန္တီ, ဝီရိယတို့ဖြင့် စောင့် စည်းခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ ဘတ္တသ္မိံ- ၌၊ မတ္တညုတာ စ- ရှာမှီး, ခံယူ, သုံးဆောင်, စွန့်လွှတ်ခြင်းဟူသော အတိုင်းအရှည်ကို သိသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း”ဟု ပေး။
ပါတိမောက္ခေ။ ။ ပါတိမောက္ခေအရ ကျမ်းဂန်, သီလအားဖြင့် ၂မျိုးရနိုင်ရာ ဤ၌ သီလကို ယူဟု သရုပ်အရကို ပြလို၍ “ဇေဋ္ဌသီလေ”ဟု ဟု ဖွင့်သည်၊ မှန်၏- ပုဒ်တစ်ပုဒ်ကို ဖွင့်ရာ၌ ဘေဒ- ပုဒ်ခွဲ၍ဖွင့်ခြင်း, တတွ(သဒ္ဒတ္ထ)- သရုပ်တရားကိုယ်, သဒ္ဒါနက်အားဖြင့် ဖွင့်ခြင်းဟု ၂မျိုးရှိရာ ဤ၌ တတွ(ပါတိမောက္ခေ၏ သရုပ်အရ)ကို ဖွင့်သည်။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀၊ ဒီဋီ၊၂၊၇၆၊ ကင်္ခါဋီသစ်- ၁၂၅)
ဘေဒ(ပုဒ်ဝိဂြိုဟ်ခွဲ)အဖွင့်။ ။ ဘေဒ(ပုဒ်ဝိဂြိုဟ်ခွဲ၍ ဖွင့်ခြင်း)ကိုကား “ပကာရ- တော အတိဝိယ မောက္ခံ ပါတိမောက္ခံ- အပြားအားဖြင့် အလွန်မြတ်သောသီလ၊ [ပ+အတိ+မောက္ခ၊] (တစ်နည်း) ပါတိ အဂတိဝိသေသေဟီတိ ပါတိ- အဂတိအထူးတို့မှ စောင့်ရှောက်တတ်သောသီလ၊ မောက္ခေတိ ဒုဂ္ဂတိဘယေဟီတိ မောက္ခံ၊ ပါတိ စ+တံ+ မောက္ခံ စာတိ ပါတိမောက္ခံ- အဂတိအထူးတို့မှ စောင့်ရှောက်တတ်, ဒုဂ္ဂတိဘေးတို့မှ လွတ်မြောက်စေတတ်သောသီလ၊ (တစ်နည်း) ပါတိ ရက္ခတီတိ ပါတိ- ပါတိမောက္ခ
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၇]...
သံဝရောတိ– ကား။ ပိဒဟနံ– ကိုယ်နှုတ်တို့ကို ပိတ်ပင်ခြင်းသည်လည်းကောင်း
[ကာယဝစီဒွါရာနံ ပိဒဟနံ၊- သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၃၅၊] မတ္တညုတာတိ– ကား။ မတ္တညုဘာဝေါ– အတိုင်းရှည်ကို သိသူ၏အဖြစ်သည်လည်းကောင်း။ ပမာဏဇာနနံ–အတိုင်းအရှည်ကို သိခြင်းသည်လည်းကောင်း
သံဝရသီလကို စောင့်ရှောက်သောပုဂ္ဂိုလ်၊ ပါတိံ+မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ– ပါတိ မောက္ခသံဝရသီလကို စောင့်ရှောက်သော ပုဂ္ဂိုလ်ကို ဒုဂ္ဂတိဘေးတို့မှ လွတ်မြောက်စေ တတ်သောသီလ”ဟု ဆို၏၊ ဝိဘတ်နက်ကား ရှေး၌ ပေးခဲ့ပုံကို ကြည့်၍ ဩကာသ အနက်နှင့် နိမိတ်အနက် ၂မျိုးရကြောင်းကို သိပါ။ (ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၇၀၊ ဒီဋီ၊ ၂၊ ၇၆)၊ [ပါတိမောက္ခ၏ အခြားဝိဂြိုဟ်များရှိသေး၏၊ အလိုရှိက ဥဒါန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၀၂။ အံဋီ– ၃, ၂၇၁၊ ၂၇၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၁၊ ၁၄စသည်၌ ရှုပါ။]
သံဝရော။ ။ သံဝရသည် အာပတ်(အပြစ်)ကို မလွန်ကျူးခြင်းအမှတ်လက္ခဏာရှိ၏၊ အာပတ်(အပြစ်)ကို မလွန်ကျူးမိအောင် ကာယဒွါရ,ဝစီဒွါရတို့ကို ပိတ်ပင်စောင့်စည်း ရ၏၊ ထိုကြောင့် “ပိဒဟနံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပိဒဟနံဖြင့် သံဝရော၌ ဝရဓာတ် အာဝရ (ပိတ်ခြင်း)အနက်ဟောကြောင်းနှင့် “သံဝရဏံ, သံဝရတိ ပိဒဟတိ ဧတေနာတိ ဝါ သံဝရော”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ သံဝရော၏ တရားကိုယ်မှာ ဝိရတိနှင့် စေတနာ တည်း။ (ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၀၂၊အံဋီ- ၃, ၂၇၁)
မတ္တညုတာ။ ။ “မတညုနော+ဘာဝေါ မတ္တညုတာ”ဟု ပြုစေလို၍ “မတ္တညု- ္တ ဘာဝေါ”ဟုလည်းကောင်း “မတ္တညူ”၌ မတ္တသဒ္ဒါ ပမာဏအနက်ဟောဟု သိစေလို၍ “ပမာဏဇာနနံ”ဟုလည်းကောင်း ဖွင့်သည်၊ မတ္တာ(အတိုင်းအရှည်)ကို သိရာ၌ ပစ္စယ- သန္နိဿိတသီလ၏အစွမ်းဖြင့် ပဋိဂ္ဂဏှန(ခံယူခြင်း), ပရိဘောဂ(သုံးဆောင်ခြင်း) ဟူသော အတိုင်းအရှည်သိခြင်းကို ယူ၍ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလ၏အစွမ်းဖြင့် ပရိယေ- သန(ရှာမှီးခြင်း), ဝိဿဇ္ဇန(စွန့်လွှတ်ခြင်း)ဟူသော အတိုင်းအရှည်သိခြင်းကို ယူရသည်၊ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀၊ ဒီဋီ၊၂၊၇၆)၊ “မီယတေတိ မတ္တာ၊(သီဋီသစ်၊၁၊၂၃၁)၊ မီယတေ ဧတာယာတိ မတ္တာ၊ [မာ+တ၊- ထောမ၊ သီဘာ- ၁, ၃၅၃၊] မာနံ(နှိုင်းယှဉ်ခြင်း) မတ္တာ၊ [မာ+အတ္တ၊ -မောဂ်- ၇, ၈၁၊] ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဏှနပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနဝသေန မတ္တံ ဇာနာတီတိ မတ္တညူ၊(ဒီဋီ- ၃, ၇၆)၊ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂပရိယေသနဝိဿဇ္ဇနေသု မတ္တံ ဇာနာတီတိ မတ္တညူ၊(အံဋီ- ၃, ၁၉၁)”ဟုပြု၊ ပရိယေသနမတ္တာစသော မတ္တာ ၄မျိုး၏ အကျယ်ကို ဋ္ဌပြု- ၉၉၊ ဓမ္မဘာ- ၁, ၁၉၉၊ ၂၀၀တို့၌ရှု
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၈]...
ပန္တန္တိ– ကား။ ဝိဝိတ္တံ– လူတို့မှ ကင်းဆိတ်သော၊ (ဆိတ်ငြိမ်သော)၊ အဓိစိတ္တေတိ– ကား။ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတေ– သမာပတ်၈-ပါးဟု ဆိုအပ်သော။ အဓိစိတ္တေ–ဝိပဿနာ၏ အခြေခံဖြစ်သော လွန်မြတ်သောစိတ်၌။ အာယောဂေါတိ– ကား၊
ပန္တံ။ ။ “ပန္တ သယနာသန”ဟူသည် လူသူကင်းရှင်းဆိတ်ငြိမ်သောကျောင်းတည်းဟု ပြလို၍ “ဝိဝိတ္တံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၃၃၌ “ဇနသံဃဋ္ဋနဝိရဟိတ- လူသူ ပွတ်တိုက်ထိစပ်မှုကင်းသောကျောင်း, နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ- လူသူကျပ်တည်းရှုပ်ထွေးမှုမရှိ သောကျောင်း), ဝိဝိတ္တံ(လူသူကင်းရှင်းဆိတ်ငြိမ်သောကျောင်း)”ဟု ဖွင့်သည်၊ သက္ကတ ကောတ္ထုဘအဘိဓာန်၌ “ပကဋ္ဌံ+အန္တံ ပန္တံ- အလွန်အစွန်အဖျားကျသော(ချောင်ကျ သော)ကျောင်း”ဟု ဆို၏၊ ဓာန်ဋီ- ၇၁၄၌ကား “အမ ဂမနေ တော, အန္တော၊ အနိတ္ထီ၊ ပရိပုဗ္ဗော ပရိယန္တော၊ ပပုဗ္ဗော ပန္တော”ဟု အန္တ, ပရိယန္တ, ပန္တတို့ကို အဆုံး, အစွန်အဖျား အနက်ဟောဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “ပန္တံ”၌ ပဥပသာရအနက်မဲ့တည်း၊ ထိုကြောင့် “အမတိ ယာတီတိ အန္တံ၊(မောဂ်- ၇, ၈၂)၊ ပန္တံယေဝ ပန္တံ”ဟု ပြုပါ။
ပစ္စယသန္တောသကိုပြ။ ။ “မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ”ဟူသော ၂ပါဒတို့ဖြင့် ပစ္စယသန္တောသ(ပစ္စည်း၄ပါး၌ တင်းတိမ်ရောင်ရဲခြင်း)ကို ပြသည်၊ ဤ၌ ဆွမ်းနှင့် ကျောင်းကိုသာ ဆိုထားသော်လည်း သင်္ကန်းနှင့် ဆေးဟူသော ကျန်ပစ္စည်း ၂ပါးကိုလည်း လက္ခဏဟာရနေတ္တိနည်း, ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် ပြနိုင်သည်။(သာရတ္ထ- ၁, ၄၄၃၊ ဒီဋီ၊၂၊၇၀)
အဓိစိတ္တေ။ ။ စိတ္တာနံ+အဓိကံ အဓိစိတ္တံ- စိတ်တို့တွင် အမြတ်ဆုံးဖြစ်သောစိတ်၊ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉၊ သာရ တ္ထ- ၁, ၄၄၄)၊ (တစ်နည်း) စိတ္တတော+အဓိကံ အဓိစိတ္တံ- ကု သလကမ္မပထအစွမ်းဖြင့် ဖြစ်သောစိတ်ထက် မြတ်သော သမာပတ်စိတ်၊(အံဋီ- ၂, ၁၉၈)၊ (တစ်နည်း) အဓိကံ+စိတ္တံ အဓိစိတ္တံ- လွန်မြတ်သော သမာပတ်စိတ်, အရဟတ္တ ဖိုလ်စိတ်၊(အနုဋီ၊၂၊၁၅၄)၊ ဤအဋ္ဌကထာ၌ အဓိစိတ္တေအရ “အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတေ”ဟု သာမန်ဖွင့်သော်လည်း ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၄၊ ဒီဋီ၊၂၊၇၀တို့၌ စိတ္တအရ မဟာကုသိုလ်စိတ်, (ဝဋ္ဋပါဒက- ဝဋ်၏အခြေခံဖြစ်သော) လောကီသမာပတ် စိတ်၈ပါးကို ယူ၍ အဓိစိတ္တအရ ဝိပဿနာပါဒက(ဝိပဿနာ၏ အခြေခံဖြစ်သော) သမာပတ်၈ပါးနှင့် မဂ်ဖိုလ်စိတ်ကို ယူသည်၊ ပဓာနနည်းအားဖြင့် “အဓိစိတ္တေ”ဟု စိတ်ကို ခေါင်းတပ်ထားသည်၊ မုချအားဖြင့် မဂ်ဖိုလ်စိတ်, သမာပတ်စိတ်ကို ရ၍ ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် မဂ်ဖိုလ်သမာပတ်၌ရှိသော သမာဓိကို ရ၏။(ပဋိသံ. ဋ္ဌ- ၁, ၂၁၂၊ ၎င်းင်း- ၂, ၇၃)
...[စာမျက်နှာ- ၃၅၉]...
ပယောဂကရဏံ– အားထုတ်မှုကို ပြုခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဧတန္တိ– ကား။ ဧတံ–အနုပဝါဒ, စသည်အပြား, ဤ၆-ပါးသည်။ သဗ္ဗေသံ– ကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ သာသနံ– အဆုံးအမတည်း။ ဟိ– ဆက်။ ဧတ္ထ– ဤဂါထာ၌။ အနူပဝါဒေန– အနူပ ဝါဒဖြင့်။ ဝါစသိကံ– နှုတ်၌ ဖြစ်သော။ သီလံ– ကို။ ကထိတံ– ပြီ။ အနူပဃာတေန– ဖြင့်။ ကာယိကသီလံ– ကိုယ်၌ ဖြစ်သော သီလကို၊ (ကထိတံ၊) (“ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော”တိ– “ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော”ဟူသော စကားဖြင့်။ သီလံ– ကို။ ကထိတံ–ပြီ။ အနူပဃာတေန– ဖြင့်။ ကာယိကသီလံ– ကို။ ကထိတံ၊) [ဤကွင်းအတွင်း စကားများ သည် ပိုနေသည်၊ ဣစ္ဆာသယမူနှင့် ကျောက်စာမူတို့၌ မပါ၊ ရှေးနိဿယ၌လည်း အနက်မပေးပါ။] “ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော”တိ ဣမိနာ– ဟူသော ဤစကားဖြင့်။ ပါတိမောက္ခသီလေဉ္စဝ– ကိုလည်းကောင်း။ ဣန္ဒြိယသံဝရဉ္စ– ဣန္ဒြိယသံဝရသီလ
ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၀၊ ၂၃၁။ ။ ထို၌ “အဓိစိတ္တေ”ဝယ် ဒုတိယာယောဝိဘတ်, ၎င်းင်းအရ သမာပတ်၈ပါးကို ယူ၍ “အဓိစိတ္တေ- စိတ်တို့တွင် အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော ဈာန်သမာပတ် တို့ကို၊ (အဓိဂမာယ- ရခြင်းငှာ)၊ အာယောဂေါ- ဘာဝနာကို အားထုတ်ခြင်းသည်လည်း ကောင်း”ဟုလည်းကောင်း, “အဓိစိတ္တေ”ဝယ် သတ္တမီသ္မိံဝိဘတ်, လက္ခဏဝန္တ, ၎င်းင်းအရ အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ကို ယူ၍ “အဓိစိတ္တေ- စိတ်တို့တွင် အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော အရဟတ္တ ဖိုလ်စိတ်ကို၊ (သာဓေတဗ္ဗေ- ပြီးစီးစေအပ်သော်၊ ဝါ- ပြီးစီးစေအပ်ရာ၌၊ တဿ- ထို အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ကို၊ နိပ္ဖာဒနတ္ထံ- ပြီးစီးစေခြင်းငှာ၊) အာယောဂေါ စ- သမထ,ဝိပ ဿနာအစွမ်းဖြင့် အားထုတ်ခြင်းသည်လည်းကောင်း”ဟု အနက်ပေးပုံ၂နည်း ဖွင့်၏။
ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။ ။ ဤအဋ္ဌကထာ၌ ဧတံ၏အစွဲကို မပြသော်လည်း ဥဒါန. ဋ္ဌ- ၂၃၀၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၄၌ ဧတံဖြင့် “အနူပဝဒန, အနူပဃာတန, ပါတိမောက္ခ- သံဝရ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ပန္တသေနာသန (ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝန), အဓိစိတ္တာနုယောဂ”ဟူသော ၆ပါးကို စွဲ၏၊ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀၊ ဝိလံဋီ၊၁၊၃၈၉၊ ကင်္ခါဋီ- ၁၂၅ တို့၌ “အနူပဝဒန, အနူပဃာတန, ပါတိမောက္ခသံဝရ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ပန္တသယနာသန”ဟူသော ၅ပါးကို စွဲ၏၊ ပန္တသယနာသနဖြင့် ယင်း၏အကျိုးဖြစ်သော အဓိစိတ္တာနုယောဂကို ကာရဏူပစာရအားဖြင့် ယူသည်၊ ၆ပါးကိုစွဲသည်နှင့် အတူတူပင် ပြန်ကျ၏၊(ဒီဋီ၊၂၊၇၆)၊ “ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ တိဿောပိ သိက္ခာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ”ဟူသော စကားကို ထောက်၍ “သာသနံ”အရ သိက္ခာ၃ပါးကို ယူပါ၊ “သာသတိ ဧတေန, ဧတ္ထ ဝါ တိ သာသနံ၊(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၇၊ နီတိဓာတု- ၁၈၆)၊ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ သာသတိ ဟိံသတီတိ သာသနံ၊(ဂဠုန်- ၁၁၈)”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၀]...
ကိုလည်းကောင်း၊ (ကထိတံ)၊ မတ္တညုတာယ– ဖြင့်။ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ စေဝ– အာဇီဝ ပါရိသုဒ္ဓိသီလကိုလည်းကောင်း။ ပစ္စယသန္နိသိတသီလဉ္စ– ပစ္စယသန္နိသိတသီလ ကိုလည်းကောင်း၊ (ကထိတံ)၊ ပန္တသေနာသနေန– ဖြင့်။ သပ္ပာယသေနာသနံ–လျောက်ပတ်သော ကျောင်းကို၊ (ကထိတံ)၊ အဓိစိတ္တေန– ဖြင့်။ အဋ္ဌ– ကုန်သော။ သမာပတ္တိယော– တို့ကို၊ (ကထိတာ– အပ်ကုန်ပြီ၊) ဧဝံ– သို့။ ဣမာယ ဂါထာယ– ဖြင့်။ တိဿောပိ– ကုန်သော။ သိက္ခာ– တို့ကို။ ကထိတာ ဧဝ– အပ်ကုန်သည်သာ။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၅-အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
န ကဟာပဏဝဿေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အနဘိရတဘိက္ခုံ– မမွေ့လျော်သော ရဟန်းကို၊ (ပျင်းရိသော ရဟန်းကို၊) အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုရဟန်းသည်။ သာသနေ– ၌။ ပဗ္ဗဇိတွာ– ၍။ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ– ရအပ်သောရဟန်းအဖြစ်ရှိသည်၊ (သမာနော)၊ “အသုကဋ္ဌာနံ နာမ– ဤမည်သောအရပ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဥဒ္ဒေသံ– ရွတ်ပြအပ်သောပါဠိကို။ ဥဂ္ဂဏှာဟိ– သင်ယူချေဦးလော။” ဣတိ– သို့။ ဥပဇ္ဈာယေန– သည်။ ပေသိတော–စေလွတ်အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တတ္ထ– ထိုအရပ်သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုရဟန်း၏။ ပိတုနော– ၏။ ဝါ– မှာ။ ရောဂေါ– သည်။ ဥပ္ပဇ္ဇိ– ပြီ။ သော– ထိုခမည်းတော်သည်။ ပုတ္တံ– ကို။ ဒဋ္ဌုကာမော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ တံ– ထိုသား ရဟန်းကို။ ပက္ကောသိတုံ– ခေါ်ခြင်းငှာ။ သမတ္ထံ– သော။ ကဉ္စိ– ကို။ အလဘိတွာ– ၍။ ပုတ္တသောကေန– သား၌ဖြစ်သော သောကဖြင့်။ ဝါ– သားကြောင့်ဖြစ်သော သောကဖြင့်။ ဝိပ္ပလပန္တောယေဝ– အထူးထူးအပြားပြား ပြောဆိုမြည်တမ်းလျက် သာလျှင်။ အာသန္နမရဏော– နီးသောသေခြင်းရှိသည်။ ဝါ– သေဖို့ နီးသည်။ ဟုတွာ– ၍။ “ဣဒံ– ဤငွေကို။ မေ– ၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ ပတ္တစီဝရမူလံ– သပိတ်သင်္ကန်း
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၁]...
ဖိုးကို။ ကရေယျာသိ– ပြုလော။” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍။ ကဟာပဏသတံ– ငွေ ကျပ်တစ်ရာကို။ ကနိဋ္ဌဿ– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဒတွာ– ၍။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ သော– ထိုညီငယ်သည်။ ဒဟရဿ– ရဟန်းငယ်၏။ အာဂတကာလေ– ရောက် လာရာအခါ၌။ ပါဒမူလေ– ၌။ နိပတိတွာ– ဝပ်၍။ ပဝဋ္ဋေန္တော– လူးလိမ့်လျက်။ ရောဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! တေ– ၏။ ပိတာ– သည်။ ဝိပ္ပလပန္တောဝ– လျက်သာ။ ကာလကတော– ပြုအပ်သော သေခြင်းရှိပါပြီ။ ဝါ– ကွယ်လွန်သွားပါပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၇၂ ရှု၊] တေန– သည်။ ကဟာပဏသတံ ပန– ကိုကား။ မယှံ– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဌပိတံ–ပြီ။ တေန– ငွေကျပ်တစ်ရာဖြင့်။ ကိံ– ကို။ ကရောမိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဒဟရော– သည်။ “မေ– အား။ ကဟာပဏေဟိ– တို့ဖြင့်။ န အတ္ထော– အလိုမရှိ။” ဣတိ– သို့။ ပဋိက္ခိပိတွာ– ၍။ အပရဘာဂေ– ၌။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မေ– အား။ ပရကုလေသု– တို့၌။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ ဇီဝိတေန– အသက်ရှင်ဖြင်းဖြင့်။ ကိံ– အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း။ တံ ကဟာပဏသတံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဇီဝိတုံ–အသက်မွေးခြင်းငှာ။ သက္ကာ– ၏။ ဝိဗ္ဘမိဿာမိ– လူထွက်တော့အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဝါ– ကို။ အနဘိရတိယာ– မမွေ့လျော်ခြင်းသည်။ ပီဠိတော– နှိပ်စက် အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဿဋ္ဌသဇ္ဈာယနကမ္မဋ္ဌာနော– စွန့်လွှတ်အပ်သော ရွတ်အံ သရဇ္ဈာယ်ခြင်း, ကမ္မဋ္ဌာန်းရှိသည်။ ဝါ– ရွတ်အံသရဇ္ဈာယ်ခြင်း, ကမ္မဋ္ဌာန်းကို စွန့် လွှတ်သည်။ ပဏ္ဍုရောဂီ ဝိယ– ဖြူဖတ်ဖြူရော်အဆင်းရှိသော ရောဂါရှိသူသည် ကဲ့သို့။ ဝါ– အသားဝါရောဂါရှိသူသည်ကဲ့သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၈၀ရှု၊] အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဒဟရသာမဏေရာ– တို့သည်။ “ဣဒံ– ဤသို့ဖြစ်ခြင်းသည်။ ကိံ–အဘယ်ကြောင့်နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဥက္ကဏ္ဌိတော– ပျင်းရိသည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ– တို့အား။ အာစိက္ခိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ တေ– တို့သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ နေတွာ– ၍။ သတ္ထု– အား။ ဒဿေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “တွံ– သည်။ ဥက္ကဏ္ဌိတော ကိရ– ပျင်းသတဲ့ဟု ကြားရသည်မှာ၊ (ပျင်းသတဲ့ဆို)၊ သစ္စံ– မှန်သလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အာမ– ပါ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ အကာသိ– နည်း? တေ– ၏။ ကောစိ– သော။ ဇီဝိတပစ္စယော– အသက် မွေးခြင်း၏ အကြောင်းသည်။ အတ္ထိ ပန– လော?” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ “ဘန္တေ!
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၂]...
အာမ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ “တေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ကိံ– သည်။ အတ္ထိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကဟာပဏသတံ– သည်၊ (အတ္ထိ၊)” ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ တာဝ– စွာ။ ကတ္ထစိ– တစ်စုံတစ်ခုသောအရပ်၌၊ (တစ်နေရာရာက)၊ သက္ခရာ– ကျောက် စရစ်ခဲတို့ကို။ အာဟရ– လော။ “တာဝတ္တကေန– ထိုမျှအတိုင်း အရှည်ရှိသော ငွေကျပ်တစ်ရာဖြင့်။ ဇီဝိတုံ– ငှာ။ သက္ကာ ဝါ– စွမ်းနိုင်မူလည်း စွမ်းနိုင်မည်လော။ နော သက္ကာ ဝါ– မစွမ်းနိုင်မူလည်း မစွမ်းနိုင်မည်လော?” ဣတိ– သို့။ ဂဏေတွာ– တွက်ချက်၍။ ဇာနိဿာမ– သိရကုန်အံ့။ သော– သည်။ သက္ခရာ– တို့ကို။ အာဟရိ–ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “တာဝ– စွာ။ ပရိဘောဂတ္ထာယ– အသုံးအဆောင်အကျိုးငှာ။ ပဏ္ဏာသံ– ၅၀,ကျပ်ကို။ ဌပေဟိ– ထားလော။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ ဂေါဏာနံ– တို့၏။ အတ္ထာယ– အလို့ငှာ။ စတုဝီသတိ– ၂၄ကျပ်ကို၊ (ဌပေဟိ– လော၊) ဧတ္တကံ နာမ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်ရှိသော ငွေကျပ်ကို။ ဗီဇတ္ထာယ– မျိုးစေ့အလို့ငှာလည်းကောင်း၊ (မျိုးစပါးအကျိုးငှာလည်းကောင်း)၊ ယုဂနင်္ဂလတ္ထာယ– ထမ်းပိုး,ထွန်တုံးအကျိုးငှာလည်းကောင်း။ ကုဒ္ဒါလဝါသိဖရသုအတ္ထာယ– ပေါက်တူး,ပဲခွပ်,ပုဆိန်အကျိုးငှာလည်းကောင်း၊ (ဌပေဟိ)။” ဣတိ ဧဝံ– သို့။ ဂဏိယမာနေ– ရေတွက်အပ်သော်။ တံ ကဟာပဏသတံ– သည်။ နပ္ပဟောတိ– မလောက်။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခု! တဝ– ၏။ ကဟာပဏာ– တို့သည်။ အပ္ပကာ– နည်းကုန်၏။ ကထံ– လျှင်။ ဧတေ– ဤငွေကျပ်တို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ တဏှံ– ကို။ ပူရေဿသိ– ပြည့်စေမည်နည်း။ အတီတေ– ၌။ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ– စကြာဝတေးမင်း၏အဖြစ်ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ အပ္ဖောဋိတမတ္တေန– လက်ပမ်းပေါက်ခတ်ခြင်းမျှဖြင့်၊ (လက်ခမောင်းခတ်ကာမျှဖြင့်)၊ ဒွါဒသယောဇနဋ္ဌာနေ– ၁၂ယူဇနာရှိသောအရပ်၌။ ကဋိပ္ပမာဏေန– ခါးပမာဏအားဖြင့်။ ဝါ– ခါး ပမာဏရှိသော၊ [ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၈၂၌ “ဇာဏုပ္ပမာဏံ သတ္တရတနဝဿံ”ဟု ရှိ၏၊] ရတနဝဿံ– ရတနာ၇-ပါးမိုးကို။ ဝဿာပေတုံ– ရွာစေခြင်းငှာ။ သမတ္ထော– စွမ်းနိုင် သော မန္ဓာတ်မင်းသည်။ ယာဝ– အကြင်မျှလောက်ကာလပတ်လုံး။ ဆတ္တိံသ– ၃၆ယောက်သော။ သက္ကာ– သကြားမင်းတို့သည်။ စဝန္တိ– စုတေကုန်၏။ ဧတ္တကံ– သော။ ကာလံ– လုံး။ ဒေဝရဇ္ဇံ– ကို။ ကာရေတွာပိ– ၍လည်း။ မရဏကာလေ– ၌။ တဏှံ– ကို။ အပူရေတွာဝ– မပြည့်စေမူ၍သာလျှင်။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ ကိရ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၃]...
ပြုခဲ့ရသည်သာ၊ [ကိရနိပါတ် ဧဝအနက်ကြံ၊]။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တေန– သည်။ ယာစိတော– သည်၊ (ဟုတွာ) အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ မန္ဓာတုဇာတကံ–မန္ဓာတုဇာတ်ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ချဲ့၍၊ ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ, ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊ သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု, ယေ ပါဏာ ပထဝိဿိတာ
ယာဝတာ– အကြင်မျှလောက်သောအရပ်ဖြင့်။ ဝါ– ၌။ စန္ဒိမသူရိယာ– လနေတို့ သည်၊ (သိနေရုံ– မြင်းမိုရ်တောင်ကို၊) ပရိဟရန္တိ– လက်ယာရစ်လည်ကုန်၏။ ဒိသာ–အရပ်မျက်နှာတို့၌။ ဝါ– တို့သည်။ ဝိရောစနာ– တင့်တယ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဘန္တိ– တောက်ပကုန်၏၊ (တာဝတာ– ထိုမျှလောက်သောအရပ်၌၊) ပထဝိဿိတာ– မြေ၌မှီကုန်သော။ ဝါ– မြေကိုမှီကုန်သော၊ [ပထဝိယံ ပထဝိံ ဝါ သိတာ ပထဝိသိတာ၊ မအူပါရာနိ-၂, ၄၄၇၊] ယေ ပါဏာ– အကြင်ဇနပုဒ် နေလူတို့သည်၊ (သန္တိ– ရှိကုန်၏၊) သဗ္ဗေဝ– အလုံးစုံသာလျှင်ဖြစ်ကုန်သော၊ (တေ ပါဏာ– ထိုဇနပုဒ်
ယာဝတာ။ ။ ယာဝတာသည် နိပါတ်ပုဒ်ဖြစ်၍ လိုရာဝိဘတ်ကျေနိုင်သည်၊ ဤ၌ တတိယာကျေသည်ဟု သိစေလို၍ “ယတ္တကေန ပရိစ္ဆေဒေန(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃)”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ယတ္တကေ ဌာနေ(သာရတ္ထ၊၁၊၂၄၂၊ ဝိမတိ၊၁၊၅၂၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၈၃)” ဟူသော အဖွင့်အလို သတ္တမီကျေသည်။
ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ။ ။ “ဒိသာသု(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဒိသာ”၌ ပထမာယောဝိဘတ်သည် သတ္တမီအနက်တည်း၊(ဒီဋီ၊၂၊၂၂၄)၊ “တာ တာ ဒိသာ ပဘဿရာ ဟုတွာ ဝိရောစန္တိ(သာရတ္ထ၊၁၊၂၄၂)”ဟူသော အဖွင့်အလို ပကတိ ကတ္တား(ကတ္တုသံသဋ္ဌလိင်)အနက်တည်း။
တစ်နည်း။ ။ ဒိသာကို ဒုတိယန္တ, ဘန္တိ၌ ကာရိတ်ပစ္စည်းကျေသည်ဟု ယူ၍ “ယာဝ- တာ စန္ဒိမသူရိယာ”တို့ကို လိုက်စေကာ “ဝိရောစနာ- ကိုယ်တိုင်တောက်ပကုန်သော၊ စန္ဒိမသူရိယာ- တို့သည်၊ ယာဝတာ- အကြင်မျှအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော၊ ဒိသာ- တို့ကို၊ ဘန္တိ- ထွန်းလင်းစေကုန်၏”ဟု ပေး။ (သာရတ္ထ၊၁၊၂၄၂)
ဝိမတိ၊၁၊၅၂။ ။ ထို၌ “ဝိရောစနာ”ဝယ် ဟိတ်(ကာရဏ)အနက်၌ ပဉ္စမီဝိဘတ်ဟု တစ်နည်းဖွင့်၏၊ “ဝိရောစနာ- လနေတို့၏ တင့်တယ်တောက်ပခြင်းကြောင့်၊ ဒိသာ- တို့သည်၊ ယာဝတာ- အကြင်မျှလောက်သောအရပ်၌၊ ဘန္တိ- ထင်ရှားကုန်၏”ဟု ပေး။
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၄]...
နေလူတို့သည်၊) မန္ဓာတု– မန္ဓာတ်စကြာမင်း၏။ ဒါသာ– ကျွန်တို့ချည်းသာတည်း။
ဣတိ– ဤသို့လျှင်။ ဣမိဿာ ဂါထာယ– ၏။ အနန္တရာ– အခြားမဲ့၌။ ဒွေ– ၂ပုဒ် ကုန်သော။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “န ကဟာပဏဝဿေန၊ ပေ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
န ကဟာပဏဝဿေန, တိတ္တိ ကာမေသု ဝိဇ္ဇတိ၊ အပ္ပဿာဒါ ဒုခါ ကာမာ, ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော
အပိ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု, ရတိံ သော နာဓိဂစ္ဆတိ၊ တဏှက္ခယရတော ဟောတိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော
မန္ဓာတု။ ။ မံ သိရိံ ဓာရေတိ ဝိဒဓာတိ စာတိ မန္ဓာတာ၊ [မာ+ဓာ+တု၊ (တစ်နည်း) မာ+ဓရ+တု၊ ရှေ့ မောဂ်ပံ- ၂, ၁၆၅၊ နောက် ဧဋီ၊ နိသာဋီ- ၃၀၄၊] မာသဒ္ဒါ သိရီအနက်၊ ကညာအတိုင်း စဉ်ပါ၊ (တစ်နည်း) ထိုမင်းသည် လူအများကို စောင့်ရှောက်တတ်ရကား လူတိုင်းက “မံ ဓာတိ, မံ ဓာတိ- ငါ့ကို စောင့်ရှောက်၏, ငါ့ကို စောင့်ရှောက်၏”ဟု ချီးမွမ်းခံရသောကြောင့် မံသဒ္ဒူပပဒ ဓာဓာတ်နောင် တုပစ္စည်းသက်၊ ဥကို အာပြု, သိကိုချေပြီးလျှင် “မန္ဓာတာ”ဟု နာမည်ရသည်၊ ၂နည်းလုံးဝယ် ရှေ့ပုဒ်၌ ဒုတိယာ ဝိဘတ်မကျေသော အလုတ္တသမာသ်တည်း၊ ဤအဆိုများအလို သတ္ထာဒိဂိုဏ်းတည်း၊ (နီတိပဒ- ၃၂၂၊ မောဂ်၊ မောဂ်ပံ- ၂, ၁၆၅၊ ကစ္စည်းဘာ- ၁, ၂၄၁)၊ ပါရာယော- ၁၄၉၌ “မံ သိရိံ ဓာရေတီတိ မန္ဓာတု”ဟု ဆို၏၊ ဤအလို ရတ္တာဒိ, ဥကာရန္တဘိက္ခုနှင့် တူ ၏၊ ပါဠိ,အဋ္ဌကထာ,ဋီကာတို့၌ အများအားဖြင့် သတ္ထာဒိရုပ် ရှိ၍, “မန္ဓာတု နာမ အဟောသိ၊ မန္ဓာတုံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၂)”ဟု ရတ္တာဒိဂိုဏ်းရုပ်လည်း အနည်းငယ် ရှိ၏။
ဆက်ဦးအံ့– ကစ္စည်း, ရူပသိဒ္ဓိအလိုကား မန္ဓာတုနောင် သကမန္ဓာတာဒီနဉ္စဖြင့် တု၏ ဥကို ဥပြု၊ သဝိဘတ်ကို ချေသည့်အစီအရင် မြဲသဖြင့် သဝိဘတ်၌ “မန္ဓာတု”ဟု တစ်ရုပ်သာ ရှိရမည်၊ “မန္ဓာတုဿ, မန္ဓာတုနော”ရုပ်များ မရှိစေရ။ နီတိသုတ္တ-၈၈ အလိုကား “မန္ဓာတု, မန္ဓာတုဿ, မန္ဓာတုနော”ဟု ၃ရုပ်ပင် ရှိ၏၊ ရတ္တာဒိဂိုဏ်းရုပ် ယူလျှင်ကား မန္ဓာတုနောင် ဆဋ္ဌီအနက်၌ သိသက်, ချေ၍ ပြီးစေရာ၏။ [သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု, ယေ ပါဏာ ပထဝိဿိတာတိ ဧတ္တကေ ပဒေသေ ယေ ပထဝိနိဿိတာ ပါဏာ ဇနပဒဝါသိနော မနုဿာ၊ သဗ္ဗေဝ တေ “ဒါသာ မယံ ရညော မန္ဓာတုဿ၊ အယျကော နော ရာဇာ မန္ဓာတာ”တိ ဧဝံ ဥပဂတတ္တာ ဘုဇိဿာပိ သမာနာ ဒါသာယေဝ၊- ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၈၃၊ ၂၈၄)။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၅]...
ကဟာပဏဝဿေန– ရတနာမိုးဖြင့်လည်း၊ (ရတနာမိုး, ရွာသွန်းဖြိုးပေးခြင်း ဖြင့်လည်း)၊ [ပိကျေသည်၊] ကာမေသု– ဝတ္ထုကိလေသာ, နှစ်ဖြာသောကာမတို့၌။ တိတိ္တ– တင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းသည်။ န ဝိဇ္ဇတိ– မရှိ။ ကာမာ– ၅ဖြာအာရုံ, ကာမ ဂုဏ်တို့သည်။ အပ္ပဿာဒါ– အိပ်မက်ပမာ, နည်းသောသာယာဖွယ်သုခရှိကုန်၏။ ဒုက္ခာ– ဆင်းရဲခြင်းသာ များစွာရှိပါကုန်၏။ ဣတိ– ဤသို့။ ဝိညာယ– သိ၍။ ဝါ– သိခြင်းကြောင့်။ ဝါ– သိလသော်။ ပဏ္ဍိတော– ပညာရှိသော
သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော– ထိုဘုရားရှင်၏ တပည့်ဖြစ်သော ဗဟု ဿုတ, ယောဂါဝစရရဟန်းသည်၊ [ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ ယောဂါဝစရရဟန်း, ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၈၄၌ ဗဟုဿုတယောဂါဝစရရဟန်းဟု ဖွင့်၏။] ဒိဗ္ဗေသု– နတ်၌ဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ– နတ် တို့၏ ဥစ္စာဖြစ်ကုန်သော။ ကာမေသု အပိ– ၅ဖြာအာရုံ, ကာမဂုဏ်တို့၌သော် မှလည်း။ ရတိံ– မွေ့လျော်ခြင်းကို။ န အဓိဂစ္ဆတိ– မရ။ တဏှက္ခယရတော– တဏှာ ၏ကုန်ရာ အရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်၌ မွေ့လျော်သည်၊ (အရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်ကို တောင့်တသည်)၊ ဟောတိ– ၏။ [“ဝိဇာနာတိ”ဟု ဝိညာယ၏ ပစ္စပ္ပန်ကြိယာထည့်၍ “ပဏ္ဍိတော– သည်။ ကာမာ– တို့သည်။ အပ္ပဿာဒါ– ကုန်၏။ ဣတိ– သို့၊ (ဝိဇာနာတိ– သိ၏၊) သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော– သည်။ ဝိညာယ– ၍။ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု အပိ–လည်း။ ရတိံ– ကို။ န အဓိဂစ္ဆတိ– မရ။ တဏှက္ခယော– သည်။ ဟောတိ– ၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။] တတ္ထ– တို့၌။ ကဟာပဏဝဿေနာတိ– ကား။ သော– ထိုမန္ဓာတ်စကြာမင်း သည်။ အပ္ဖောဋေတွာ– လက်ပန်းပေါက်ခတ်၍၊ (လက်ခမောင်းခတ်၍)၊ ယံ သတ္တရတနဝဿံ– အကြင်၇-ပါးသောရတနာမိုးကို။ ဝဿာပေသိ– ရွာစေပြီ။ တံ– ထိုပါးသော ရတနာမိုးကို။ ဣဓ– ဤဂါထာ၌။ ကဟာပဏဝဿန္တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ
ကဟာပဏဝဿေန။ ။ “ကဟာပဏဝဿေန”အရ ငွေမိုးတစ်မျိုးတည်းကိုသာ ယူရမည်မဟုတ်၊ ၇ပါးသောရတနာမိုးကို ယူစေလို၍ “ယံ...သတ္တရတနဝဿံ ၊ပေ၊ ဝုတ္တံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ကဟာပဏဝဿေန”နောင် ပိကျေသည်၊ ထိုကြောင့် “တေနပိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပိသဒ္ဒါသည် အများဟောနောင်ရှိသောကြောင့် သမ္ဘာဝနာ(မြှောက်ပင့်ချီး မွမ်းခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ ၇ပါးသောရတနာမိုးကို မြှောက်သည်၊ “၇ပါးသော ရတနာမိုးဖြင့်သော်မှ တင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းမရှိ၊ ငွေတစ်ထောင်လောက်တော့ ဘာပြော
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၆]...
ဟိ– မှန်၏။ တေနပိ– ထို၇-ပါးသော ရတနာမိုးဖြင့်လည်း။ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု– ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမတို့၌။ တိတ္တိ နာမ– တင်းတိမ်ရောင်ရဲခြင်း မည်သည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ ဧဝံ– သို့။ ဧသာ တဏှာ– ကို။ ဒုပ္ပူရာ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ပြည့်စေ အပ်၏၊ (ပြည့်စေနိုင်ခဲ၏)၊ အပ္ပဿာဒါတိ– ကား။ သုပိနသဒိသတာယ– အိပ်မက် နှင့် တူသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ပရိတ္တသုခါ– နည်းသောသုခရှိကုန်၏။
ဖွယ်ရှိမလဲ”ဟူလို။ [အနည်းအယုတ်, ပုဒ်နောင်ထုတ်, ပိယုတ်ဂရဟာ။ အမြတ်အများ, ပုဒ်နောင်ထား, ပိကားသမ္ဘာဝနာ။ (တောင်တွင်း- ၁၁၀-၁၁၁)]
ကဟာပဏဝဿဝိဂြိုဟ်။ ။ ကရိသပ္ပမာဏေန- တစ်အက္ခ(၁၀ပဲ- ချင်ရွေး၂၀) အတိုင်းအရှည်ရှိသော၊ ရူပိယေန- ရွှေငွေဖြင့်+ကတော+ပဏော- ရောင်းဝယ်အပ် သော၊ ဒဗ္ဗဘေဒေါ- ဥစ္စာအထူးသည်၊ ကဟာပဏော၊ [ကရိသ+ပဏ၊ ရိသကို ဟာပြု၊ (ဓာန်ဋီ- ၄၈၁)၊ ကရိသကား ကသ ဝိလေခနေ+အ၊ ကနောင် ရိ,လာ၊ ပု- န၊(ဓာန်ဋီ- ၄၉၇)၊] (တစ်နည်း) ကယဝိက္ကယံ ကရောတိ ဧတေနာတိ ကဟာပဏော၊ [ကရ+ယု၊ ကရကို ကဟပြု, ဟ၌ ဒီဃပြု, ပ,လာ၊- ဓာဒီ၊] ဂဟေတဗ္ဗော ပရိဘောဂေတဗ္ဗောတိ ကဟာပဏော၊ [ဂဟ+ယု၊ ဂကို ကပြု, ပ,လာ၊ -ပါတိပဒတ္ထ- ၁၈၂၊] (တစ်နည်း) ကဿဿ+အယံ ကဿော- ကျပ်ချိန်အား ကျေးဇူးများသောဥစ္စာ၊ ကဿဿ+အာပဏော ကဟာပဏော- ဥစ္စာကို ရောင်းဝယ်ကြောင်းငွေ၊ [ကဿ+အာပဏ၊ ဿကို ဟပြု၊- ထောမ၊ ဝိဓာန်၊] ဝဿတိ သိဉ္စတီတိ ဝဿံ၊ ကဟာပဏော (ကဟာပဏံ) ဧဝ+ဝဿံ ကဟာပဏဝဿံ- ၇ပါးသောရတနာမိုး၊ “ဝဿာပေသိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ကဟာပဏဝဿဿ+ဝဿံ ကဟာပဏဝဿံ- ရတနာမိုးကို ရွာစေခြင်း”ဟု ပြုကာ ဝဿပုဒ် အကျေကြံကြသေး၏၊ သို့သော် အဖွင့်၌ “တံ”ဖြင့် “ဝဿာပေသိ”ကို မစွဲရဘဲ “သတ္တရတနဝဿံ”ကို စွဲရသောကြောင့် မကောင်းပါ။
အပ္ပဿာဒါ။ ။ “အပ္ပိစ္ဆော”စသည်၌ အပ္ပသဒ္ဒါသည် အဘာဝအနက်ကို ဟော၏၊ ဤ၌ ထိုအနက်ကို မဟော၊ ပရိတ္တအနက်ကို ဟော၏၊ “အဿာဒေတိ ဧတာယာတိ အဿာဒေါ”ဟု ပြုလျှင် အဿာဒအရ တဏှာကို ရ၏၊(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၀)၊ ဤ၌ တဏှာ ကို မယူရ၊ သုခဝေဒနာကို ယူရ၏၊ ထိုကြောင့် “ပရိတ္တသုခါ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “အဿာဒီ- ယတီတိ အဿာဒေါ- သာယာဖွယ်သုခ၊ [အာ+သဒ+ဏ၊] အပ္ပော အပ္ပမတ္တကော+ အဿာဒေါ ဧတေသူတိ အပ္ပဿာဒါ- အနည်းငယ်သော သာယာဖွယ်သုခရှိသော ကာမတို့”ဟု ပြုပါ။ (မဋီ၊၂၊၄၆)
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၇]...
ဒုခါတိ– ကား။ ပန– စင်စစ်ကား။ ဒုက္ခက္ခန္ဓာဒီသု– ဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ်အစရှိသည် တို့၌၊ [ဇာဋ္ဌ- ၂, ၂၈၄၌ “ဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တပရိယာယေန ဒီပေတဗ္ဗံ”ဟု ရှိပုံကို ကြည့်၍ “ဒုက္ခက္ခန္ဓာဒီသု– ဒုက္ခအစုအစရှိသည်တို့၌”ဟု မပေးသင့်၊] အာဂတဒုက္ခဝသေန– လာသောဒုက္ခ၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဗဟုဒုက္ခာဝ– များသော ဒုက္ခရှိကုန်သည်သာ။ ဣတိ ဝိညာယာတိ– ကား။ ဧဝံ– သို့။ ဧတေ ကာမေ– တို့ကို။ ဇာနိတွာ– သိ၍။ ဝါ– သိခြင်း ကြောင့်။ ဝါ– သိလသော်။ အပိ ဒိဗ္ဗေသူ အပိ ဒိဗ္ဗေသူ အပိ ဒိဗ္ဗေသူတိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့၊ (တစ်နည်း) အပိ ဒိဗ္ဗေသူတိ (ပဒါနံ)– အပိ ဒိဗ္ဗေသူတိဟူသော ပုဒ်တို့၏၊ (ဝိတ္ထာရံ– အကျယ်ကို၊) ဟိ (ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေမိ)– ထုတ်ဆောင်၍ ပြအံ့။ ဒေဝါနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့သည်၊
ဒုခါ။ ။ “ဒုက္ခံ+ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဒုက္ခာ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄)”ဟု အဿတ္ထိတဒ္ဓိတ် ဝိဂြိုဟ်ပြုရကြောင်း, ဏပစ္စည်း ပဟူတ(အများ)ဟူသော အနက်ကို ထွန်းပြကြောင်း, “ဒုက္ခာ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် က္ခ၌ ကကို ချေ၍ “ဒုခါ”ဟု ဖြစ်ကြောင်း, ဧဝ ထည့်ဖွင့်သဖြင့် “သဗ္ဗပဒံ သာဝဓာရဏံ(ပါရာဘာ- ၂, ၂၃၇)၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တော- ဂဓာဝဓာရဏံ(သီဋီသစ်၊၂၊၂၁၅)”နှင့်အညီ ဒုခါ၌ ဧဝမပါသော်လည်း ဧဝအနက် ရကြောင်းတို့ကို ပြလို၍ “ဗဟုဒုက္ခာဝ”ဟု ဖွင့်သည်၊ က္ခ၌ ကကို ချေရာဝယ် သညုတ္တော ဗျဉ္ဇနော ဝိသညောဂေါ(နီတိ- ၁၃၅)သုတ်, “ဗျဉ္ဇနော စ ဝိသညောဂေါ”ဟူသော ဝိနာ- ဓိကာရယောဂဝိဘာဂ(ကစ်ဘာ- ၁, ၉၁), ယင်းသုတ် စသဒ္ဒါ(ဝိဗော- ၃၂)ဖြင့် ချေပါ။
အပိ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု။ ။ နီတိသုတ္တ- ၃၆၆၌ အပိသဒ္ဒါ သမ္ဘာဝနာအနက်ဟော ဟု ဆို၏၊ သီဋီသစ်၊၁၊၁၄၇၌ ဂရဟာအနက်ဟောဟု ဆို၏၊ “အမြတ်အများ, နောက်ထိုင်ငြား၍, ပိကားသမ္ဘာဝနာ, ဖြစ်တုံပါလည်း, စပ်ရာပုဒ်မှာ, ယုတ်နည်းပါမူ, ဂရဟာယူ, ပေါင်းမူဂရဟာပေ(ရွှေ- ၂၉၃)”အရ မိမိထိုင်ရာပုဒ်ကို ထောက်၍ သဘော အားဖြင့် သမ္ဘာဝနာပင် ဖြစ်၏၊ သို့သော် နည်းသော ယုတ်သောအနက်၌စပ်မူ ဂရ ဟာဟု ယူ၍ ဂရဟာအနက်ကို ပေါင်းသည်၊ “နတ်ကာမဂုဏ်တို့၌သော်မှ မွေ့လျော် ခြင်းကို မရ၊ လူ့ကာမဂုဏ်လောက်တော့ ဘာပြောဖွယ် ရှိမလဲ၊ မွေ့လျော်ခြင်းကို ရ မည်သာ”ဟူလို
ဆက်ဦးအံ့– အဋ္ဌကထာဋီကာများအလို အပိနှင့် ပိသည် အနက်ချင်း တူ၏၊ ပိသည် ပုဒ်အလယ်, ပုဒ်အဆုံး၌ ရှိတတ်၍ အပိကား ပုဒ်တို့၏ အစ, အလယ်, အဆုံး ၃မျိုးလုံး၌ ရှိတတ်၏၊ အပိသည် ဥပသာရပုဒ်, နိပါတ်ပုဒ်ဟု ၂မျိုးယူနိုင်သည်၊ ကြိယာဝါစက (ကြိယာကိုဟောသော) ပုဒ်မှ ရှေ့၌ မရှိဘဲ ဒဗ္ဗဝါစက (ဒြပ်ဟောနာမ်) ပုဒ်၏ ရှေ့၌
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၈]...
ဥပကပ္ပနကကာမေဟိ– သုံးဆောင်သောကာမဂုဏ်တို့ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၇၆၊ ၇၇ ရှု၊] သစေ နိမန္တေယျာပိ– အကယ်၍ဖိတ်မံမူလည်း ဖိတ်မံအံ့၊ [“နိမန္တေယျ”နောင် ပုဒ်မ (။) ရှိသင့်သည်၊] ဧဝမ္ပိ– ဤသို့ ဖိတ်မံသော်လည်း။ အာယသ္မာ သမိဒ္ဓိ ဝိယ– အရှင်သမိဒ္ဓိကဲ့သို့။ တေသု ကာမေသု– တို့၌။ ရတိံ– မွေ့လျော်ခြင်းကို။ န ဝိန္ဒတိယေဝ– မရသည်သာ
ရှိလျှင် နိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ ကြိယာဝါစကပုဒ်မှ နောက်၌ဖြစ်လျှင် ဥပသာရပုဒ်ဟု အဝုတ္တ သိဒ္ဓိနည်းအားဖြင့် သိပါ၊ ဤ၌ ကြိယာဝါစကပုဒ်မှ ရှေ့၌ မဟုတ်ဘဲ “ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု”ဟူသော ဒဗ္ဗဝါစက (ဒြပ်ဟောနာမ်) ပုဒ်၏ ရှေ့၌ ရှိသောကြောင့် နိပါတ် ပုဒ်တည်း။ (နီတိသုတ္တ-၃၉၃)
အဖွင့်များအလို။ ။ “ဒေဝါနံ ဥပကပ္ပနကကာမေဟိ နိမန္တေယျာပိ ...ဧဝမ္ပိ ...တေသု ကာမေသု ရတိံ န ဝိန္ဒတိယေဝ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)။ ဒိဗ္ဗေသူ ဒိဗ္ဗေသူ ဒိဗ္ဗေသူတိ ဒေဝတာနံ ပရိဘောဂေသု ရူပါဒီသု၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ နိမန္တိယမာနောပိ တေသု ရတိံ နာဓိဂစ္ဆတိ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄)”ဟု ဖွင့်ရာ “ဒိဗ္ဗေသူ ဒိဗ္ဗေသူ ဒိဗ္ဗေသူတိ ဒေဝတာနံ ပရိဘောဂေသု ရူပါဒီသု(ဇာ. ဋ္ဌ- ၂, ၂၈၄)၊ ဒေဝါနံ ဥပကပ္ပနကကာမေဟိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဒိဝိ ဒေဝ- လောကေ+ဘဝါ ဒိဗ္ဗာ- နတ်ဘုံ၌ ဖြစ်သောနတ်များ၊ [ဒိဝ+ယ၊ -မဏိ- ၂, ၅၂၆၊] (တစ် နည်း) ဒိဝိ+ဝသန္တီတိ ဒိဗ္ဗာ- နတ်ဘုံ၌ နေသောနတ်များ၊(ဓာန်ဋီ- ၁၂)၊ ဒိဗ္ဗာနံ (ဒေဝါနံ) +သန္တကာ ဒိဗ္ဗာ- နတ်တို့၏ ဥစ္စာဖြစ်သော ကာမဂုဏ်အသုံးအဆောင်တို့၊ [ဒိဗ္ဗ+ဏ၊- ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၅၊]”ဟု ပြုပါ။
ဆက်ဦးအံ့– “ဒေဝါနံ ဥပကပ္ပနကကာမေဟိ (ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ (ဇာ. ဋ္ဌ) ”ဖြင့်လည်းကောင်း “တေသု”ဖြင့်လည်းကောင်း “ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု”ကို ဖွင့်သည်ဟု ယူနိုင်သည်၊ ထိုသို့ယူလျှင် “ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု”၌ အာဝုတ္တိနည်း, တန္တနည်းစသည်အရ တတိယာအနက်, ဩကာသအနက်၂ခါပေးရမည်၊ ထို့ပြင် “နိမန္တေယျာပိ...ဧဝမ္ပိ၊ နိမန္တိယမာနောပိ”ဟူသော အဖွင့်များအရ အပိကိုလည်း “ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု”နှင့် တွဲမပေးဘဲ ထည့်ပါဌ်များနှင့် တွဲပေးရမည်၊ ထိုကြောင့် ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို “ဒိဗ္ဗေသု– ကုန်သော။ ကာမေသု– တို့ဖြင့်၊ (သစေ နိမန္တေယျာ) ပိ– အံ့၊ (ဧဝမ္ပိ– သော်လည်း)၊ ဒိဗ္ဗေသု– ကုန်သော။ ကာမေသု– တို့၌။ ရတိံ– ကို၊ နာဓိဂစ္ဆတိ”ဟုလည်းကောင်း, ဇာ.ဋ္ဌအလို “ဒိဗ္ဗေသု– ကုန်သော။ ကာမေသု– တို့ဖြင့်၊ (နိမန္တိယမာနော) ပိ– ဖိတ်မံပါအပ်သော်လည်း။ ဒိဗ္ဗေသု– ကုန်သော။ ကာမေသု– တို့၌။ ရတိံ– ကို၊ နာဓိဂစ္ဆတိ”ဟုလည်းကောင်း ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၆၉]...
တဏှက္ခယရတောတိ– ကား။ အရဟတ္တေ စေဝ– ၌လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗာနေ စ– ၌လည်းကောင်း။ အဘိရတော– အလွန်မွေ့လျော်သည်။ ဟောတိ– ၏။ တံ– ထိုအရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်ကို။ ပတ္ထယမာနော– တောင့်တလျက်။ ဝိဟရတိ– ၏။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကောတိ– ကား။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန– သည်။ ဒေသိတဿ– သော။ ဓမ္မဿ– ကို။ သဝနေန– ကြားနာရခြင်းကြောင့်။ ဇာတော– ဖြစ်သော။ ယောဂါဝစရဘိက္ခူ– အားထုတ်အပ်သော ကမ္မဋ္ဌာန်းဘာဝနာ၌ သက်ဝင်ကျက်စားသော ရဟန်းသည်၊ (ကမ္မဋ္ဌာန်းအားထုတ်သောရဟန်းသည်)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၄၄ရှု၊]
တဏှက္ခယရတော။ ။ တဏှက္ခယအရ အရဟတ္တဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်ကို ယူကာ “တဏှာ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ တဏှက္ခယော၊ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၇)၊ [ခီယတိ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ တဏှာယ+ခယော တဏှက္ခယော၊] တဏှက္ခယေ+ရတော တဏှက္ခယရတော”ဟု ပြုစေလို၍ “အရဟတ္တေ စေဝ နိဗ္ဗာနေ စ အဘိရတော”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ရတ- မွေ့လျော်” ဟူရာ၌ “သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော”အရ အရိယာသာဝကကို မယူဘဲ ယောဂါဝစရ ရဟန်းကို ယူရကား ဖလသမာပတ်ဝင်စားကာ မွေ့လျော်ခြင်းကို မဆိုလို၊ အရဟတ္တ ဖိုလ်, နိဗ္ဗာန်ကို မြှော်လင့်တောင့်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်၊ ထိုကြောင့် “တံ ပတ္ထယမာနော ဝိဟရတိ” ဟု ဖွင့်သည်။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော။ ။ “သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန+ဒေသိတဿ ဓမ္မဿ+သာဝကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော- ဘုရားရှင်ဟောတော်မူအပ်သောတရားတော်ကို နာယူတတ် သော ယောဂါဝစရရဟန်း၊ ဒေသိတပုဒ်ကျေ”ဟု ပြုစေလို၍ “သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန”စသည် ဖွင့်သည်၊ ထိုတွင် “ယောဂါဝစရဘိက္ခု”ဖြင့် “သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော”၏ အရကို ပြ သည်၊ “သဝနေန ဇာတော(သဝနန္တေ ဇာတော- ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄)”ဖြင့် “သက္ကစ္စံ သုဏာတီတိ သာဝကော”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၈၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁, ၁၉၀)၊ ယောဂါဝစရရဟန်းသည် ဘုရားရှင်၏ တရားတော်ကို ဉာဏ်ဖြင့် သက်ဝင် ကြည်ညိုခြင်းနှင့်ယှဉ်ကာ ရိုသေစွာ နာယူသည်- ဟူလို၊ ဆက်ဦးအံ့- အခြားသော ရဟန်း များလည်း တရားတော်ကို နာယူကြသည်သာ၊ သို့သော် နာယူပြီး မကျင့်ကြ၊ ယောဂါ ဝစရရဟန်းကား နာယူပြီး လောကုတ္တရာအား လျော်သောအကျင့်ကို ပြုကျင့်ကာ မဂ်ဖိုလ်တို့ကို ဖြစ်စေ၏၊ ထိုကြောင့် “သာဝက”ဟု ဆိုရသည်။(နေတ္တိဋီသစ်- ၇၄၈)
တစ်နည်း။ ။ “သဝနေန ဇာတော(သဝနန္တေ ဇာတော- ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄)”ဖြင့် “သဝနေန+ဇာတော သာဝကော- ကြားနာရခြင်းကြောင့် ဖြစ်သော ယောဂါဝစရ
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၀]...
ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သော ဘိက္ခု– သည်။ သောတာ ပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝါလိကရာသိမှိ– သဲပုံ၌။ နိသိန္နံ– သော။ အဂ္ဂိဒတ္တံ နာမ– သော။ ကောသလရညော– ၏။ ပုရောဟိတံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၆၅ရှု၊] အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တပုရောဟိတ်သည်။ မဟာကောသလဿ– မဟာကောသလ မင်း၏။ ပုရောဟိတော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တပုရော ဟိတ်ကို။ ပိတရိ– သည်။ ကာလကတေ– သော်။ ပသေနဒိ– မည်သော။ ကောသလော– သော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၄၂ရှု၊] ရာဇာ– သည်။ “မေ– ၏။ ပိတု– ၏။ ပုရောဟိတော– တည်း။” ဣတိ– သို့။ ဂါရဝေန– လေးစားအပ်သူ၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝါ–လေးစားခြင်းကြောင့်။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ– ထိုပုရောဟိတ်ရာထူးနေရာ၌သာ။ ဌပေတွာ– ၍။ တဿ– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တပုရောဟိတ်၏။ အတ္တနော– ကို။ ဥပဋ္ဌာနံ– ဆည်း ကပ်ခြင်းငှာ၊ (တစ်နည်း) အတ္တနော– အား။ ဥပဋ္ဌာနံ– ဆည်းကပ်ရာအရပ်သို့၊ [ဓမ္မ ဘာ-၁, ၁၄ရှု၊] အာဂတကာလေ– ၌။ ပစ္စုဂ္ဂမနံ– ခရီးဦးကြိုဆိုခြင်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၄၆ရှု၊] ကရောတိ– ၏။ “အာစရိယ! ဣဓ– ၌။ နိသီဒထ– ကုန်။” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍။ သမာနာသနံ– တူသော နေရာကို။ ဒါပေသိ– ပေးစေပြီ။ သော– ထိုအဂ္ဂိ ဒတ္တပုရောဟိတ်သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယံ ရာဇာ– သည်။ မယိ– ၌။ အတိဝိယ– သာလျှင်။ ဂါရဝံ– လေးစားအပ်သူ၏ အဖြစ်ကို။ ဝါ– လေးစားခြင်းကို။ ကရောတိ– ၏။ ပန– သို့သော်လည်း။ ရာဇူနံ– တို့၏။ စိတ္တံ– ကို။ နိစ္စကာလမေဝ– ရဟန်း၊ [သဝန+ဏပစ္စည်း၊ နကို ကပြု၊ သ၌ ဒီဃပြု၊]”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်ဟု တစ်နည်းကြံ၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၈၄၌ကား “သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ+သာဝကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော”ဟု ပြု၏၊ ထိုအတိုင်း ဂါထာနိဿယပေးခဲ့သည်။ (နီတိဓာတု-၂၄၂၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၄၄၄ရှု)
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၁]...
မြဲသောကာလပတ်လုံး၊ (တစ်ချိန်လုံး)၊ ဂဟေတုံ– ငှာ။ န ခေါ သက္ကာ– နိုင်။ ဟိ– မှန်။ သမာနဝယေနေဝ– တူသော အရွယ်ရှိသူတို့နှင့်သာလျှင်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ရဇ္ဇသုခံ နာမ– မင်းအဖြစ်၏ ချမ်းသာမည်သည်။ ဝါ– မင်း၏ဥစ္စာဖြစ်သောချမ်းသာမည် သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၇ရှု၊] သုခံ– သည်။ ဟောတိ– ၏။ အဟံ– သည်။ မဟလ္လကော–ကြီးသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၇၂၂၊ ဓမ္မပို့- ၁၅၆ရှု၊] အမှိ– ၏။ မေ– အား။ ပဗ္ဗဇိတုံ– ငှာ။ ယုတ္တံ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ရာဇာနံ– ကို။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ အနုဇာနာပေတွာ– ခွင့်ပြုစေ၍။ နဂရေ– ၌။ ဘေရိံ– စည်ကို။ စရာပေတွာ– လှည့်လည်စေ၍၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၀ရှု၊] သတ္တာဟေန– ဖြင့်။ သဗ္ဗံ– သော။ အတ္တနော– ၏။ ဓနံ– ကို။ ဒါနမုခေ–ပေးလှူခြင်း၏ အကြောင်းဖြစ်သော ပစ္စည်းဝတ္ထု၌။ ဝါ– ပဓာနဖြစ်သောအလှူ၌။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– စွန့်လွှတ်ထားခဲ့၍။ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ– သာသနာပဖြစ်သော ရဟန်း အဖြစ်သို့။ ပဗ္ဗဇိ– ကပ်ရောက်ပြီ။ တံ– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တပုရောဟိတ်ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဒသ ပုရိသသဟဿာနိ– ယောကျ်ားတစ်သောင်းတို့သည်။ အနုပဗ္ဗဇိံသု– အတု လိုက်၍ ရဟန်းပြုကုန်ပြီ။ သော– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တပုရောဟိတ်သည်။ တေဟိ– ထို ယောကျ်ားတစ်သောင်းတို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ အင်္ဂမဂဓာနဉ္စ– အင်္ဂတိုင်း, မဂဓတိုင်း တို့၏လည်းကောင်း။ ကုရုရဋ္ဌဿ စ– ကုရုတိုင်း၏လည်းကောင်း။ အန္တရေ– အကြား၌။ ဝါသံ– ကို။ ကပ္ပေတွာ– ပြု၍။ “တာတာ– တပည့်တို့! ယဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ကာမဝိတက္ကာဒယော– ကာမဝိတက်အစရှိသည်တို့သည်။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ– ကုန်၏။ သော– သည်။ နဒိတော– မြစ်မှ။ ဧကေကံ– တစ်ဆုပ်တစ်ဆုပ်သော။ ဝါလုကပုဋံ–
ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ။ ဒါနဿ+မုခံ ဒါနမုခံ- ပေးလှူခြင်း၏ အကြောင်းဖြစ် သော ပစ္စည်းဝတ္ထု၊ မုခသဒ္ဒါ ဥပါယ(အကြောင်း)အနက်ဟော၊ (တစ်နည်း) ဒါနဉ္စ+ တံ+မုခံ စာတိ ဒါနမုခံ- ပဓာနဖြစ်သောအလှူ- မြတ်သောအလှူ၊ ဝိသေသနုတ္တရပဒ ကမ္မဓာရည်း၊ မုခသဒ္ဒါ မုချ(ပဓာန)အနက်ဟော၊ မိမိဥစ္စာကို လှူဖွယ်ပစ္စည်းထဲ(ပဓာန ဖြစ်သော အလှူထဲ)၌ စွန့်လွှတ်လှူဒါန်းထားခဲ့ခြင်းကို “ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ”ဟု ဆို လိုသည်။ [ဒါနမုခန္တိ ဒါနကရဏူပါယံ၊ ဒါနဝတ္တန္တိ အတ္ထော၊- ဒီဋီ၊၂၊၇၄။ ဒါန-မုခေနာတိ ဒါနေန မုခဘူတေန၊ -နေတ္တိဋီ- ၁၃၃။ ဒါနမုခေနာတိ ပဓာနဘူတေန ဒါနေန၊ -နေတ္တိဋီသစ်- ၇၁၁။ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ ဒါနမုခေ စဇိတွာ၊ ဒါနမုခေ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊- ဇာဋီသစ်၊၂၊၂၉၀။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၂]...
သဲဆုပ်ကို။ ဥဒ္ဓရိတွာ– ထုတ်ဆောင်၍။ ဣမသ္မိံ– ဤနေရာ၌။ ဩကိရတု– ဖြန့်ကြဲ လော။” ဣတိ– သို့။ ဣမံ ဩဝါဒံ– ကို။ ဒေတိ– ၏။ တေ– တို့သည်။ “သာဓူ”တိ– ဟူ၍။ ပဋိဿုဏိတွာ– ၍။ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ– တို့၏။ ဥပ္ပန္နကာလေ– ဖြစ်ရာအခါ၌။ တထာ– ထိုပြောထားသည့်အတိုင်း။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ မဟာဝါလုကရာသိ– ကြီးစွာသော သဲပုံသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တံ– ထိုသဲပုံကြီး ကို။ အဟိဆတ္တော နာမ– သော။ နာဂရာဇာ– သည်။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ– သိမ်းပိုက်ပြီ။ အင်္ဂမဂဓဝါသိနော စေဝ– အင်္ဂတိုင်း,မဂဓတိုင်း၌ နေသူတို့သည်လည်းကောင်း။ ကုရုရဋ္ဌဝါသိနော စ– တို့သည်လည်းကောင်း။ မာသေ မာသေ– လတိုင်း လတိုင်း၌။ တေသံ– ထိုရသေ့တို့ဖို့။ ဝါ– တို့အတွက်။ မဟန္တံ– သော။ သက္ကာရံ– ကောင်းမွန်စွာ ပြုလုပ်အပ်သော ပစ္စည်းကို။ အဘိဟရိတွာ– ရှေးရှုဆောင်ယူ၍။ ဒါနံ– ကို။ ဒေန္တိ– ကုန်၏။ အထ– ၌။ နေသံ– ထိုလူတို့အား။ အဂ္ဂိဒတ္တော– သည်။ “ပဗ္ဗတံ– ကို။ သရဏံ– ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ယာထ– ဆည်းကပ်ကြလော။ ဝနံ– တောကို။ သရဏံ– ၍။ ယာထ– ကုန်လော။ အာရာမံ– ကို။ သရဏံ– ၍။ ယာထ– ကုန်လော။ ရုက္ခံ– ကို။ သရဏံ– ၍။ ယာထ– ကုန်လော။ ဧဝံ– ဤသို့ ဆည်းကပ်လသော်။ သဗ္ဗဒုက္ခတော– အလုံးစုံသော ဆင်းရဲမှ။ မုစ္စိဿထ– လွတ်ကြလိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ ဣမံ ဩဝါဒံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ အတ္တနော– ၏။ အန္တေဝါသိကေပိ– တို့ကိုလည်း။ ဣမိနာ ဩဝါဒေန–ဖြင့်။ ဩဝဒိ– ပြီ။
ဗောဓိသတ္တောပိ– သည်လည်း။ ကတာဘိနိက္ခမနော– ပြုအပ်သော တော ထွက်တော်မူခြင်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ– မဖောက်မပြန် ကိုယ်တော် တိုင် သိတတ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်သို့။ ဝါ– ချီးမွမ်း အပ် ကောင်းမြတ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်သို့။ ပတွာ– ရောက်၍၊ [ဇရာဝဂ်၊ ဥဒါနဝတ္ထုရှု၊] တသ္မိံ သမယေ– ၌။ သာဝတ္ထိံ– ကို။ နိဿာယ– မှီ၍။ ဇေတဝနေ– ၌။ ဝိဟရန္တော– စဉ်။ ပစ္စူသကာလေ– ၌။ လောကံ– ကို။ ဝေါလောကေန္တော– သော်။ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏံ– ကို။ အန္တေဝါသိကေဟိ– တို့နှင်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ အတ္တနော– ၏။ ဉာဏဇာလဿ– ၏။ အန္တော– အတွင်း၌။ ပဝိဋ္ဌံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ ဣမေ– တို့သည်။ အရဟတ္တဿ– ၏။ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၃]...
(တိဟိတ်ပဋိသန္ဓေ, ပါရမီဉာဏ်စသော) အားကြီးသော မှီရာအကြောင်းနှင့် ပြည့်စုံကုန်၏၊’ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၃၁၊ ဇာဋီသစ်-၁, ၁၉၀ရှု၊]’ ဣတိ– သို့။ ဉတွာ– ၍။ သာယနှသမယေ– ၌။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မောဂ္ဂလ္လာန! မဟာဇနံ– ကို။ အတိတ္ထေ– ဆိပ်ကမ်းမဟုတ်သော အယူမှား၌။ ဝါ– ဆိပ် ကမ်းမဟုတ်သောအရပ်နှင့် တူသော အယူမှား၌၊ [အတိတ္ထေတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေ အတိတ္ထေ၊ (ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၅, ၆၈)၊ အတိတ္ထေတိ အတိတ္ထသဒိသေ အမဂ္ဂေ အဋ္ဌာနေ၊ (ဇာဋီသစ်-၁, ၁၉၀)၊] ပက္ခန္ဒာပေန္တံ– ပြေးစေသော။ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏံ– ကို။ ပဿသိ ကိံ– မြင်သလော? ဂစ္ဆ– လော။ တေသံ– ထိုသူတို့အား။ ဩဝါဒံ– ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! ဧတေ– တို့သည်။ ဗဟူ– များကုန်၏။ ဧကကဿ– တစ်ပါးတည်း ဖြစ်သော။ မယှံ– သည်။ အဝိသယှာ– မလွှမ်းမိုးအပ် မလွှမ်းမိုးနိုင်ပါကုန်၊ [ဝိသဟိတဗ္ဗာတိ ဝိသယှာ၊ ဝိပုဗ္ဗ သဟဓာတ်, အဘိဘဝနအနက်, ယပစ္စည်း၊ (ပါစိယော- ၄၀၄)၊ န+ဝိသယှာ အဝိသယှာ၊] တုမှေပိ– တို့သည်လည်း။ သစေ အာဂမိဿထ–အကယ်၍ ကြွလာကုန်အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဝိသယှာ– လွှမ်းမိုးအပ်, လွှမ်းမိုးနိုင်ကုန် သည်။ ဘဝိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်။ ဣတိ– ပြီ။ မောဂ္ဂလ္လာန! အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ အာဂမိဿာမိ– မည်။ တွံ– သည်။ ပုရတော– ရှေ့၌။ ဝါ– က။ ယာဟိ– သွားလော။ ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ ပုရတော– ၌။ ဂစ္ဆန္တောဝ– လျက်သာ။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဧတေ– တို့သည်။ ဗလဝန္တော စေဝ– အားလည်းရှိကုန်၏။ ဗဟူ စ– များလည်းများ ကုန်၏။ သဗ္ဗေသံ– တို့၏။ သမာဂမဋ္ဌာနေ– ပေါင်းစုရာနေရာ၌။ ကိဉ္စိ– ကို။ သစေ ကထေဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ၊) သဗ္ဗေပိ– တို့သည်လည်း။ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂေန– အစုအစုဖြင့်။ ဥဋ္ဌဟေယျုံ– ထကုန်ရာ၏။ ”ဣတိ– ကြံ၍။ အတ္တနော– ၏။ အာနုဘာဝေန– ဖြင့်။ ထူလဖုသိတကံ– ကြီးသော မိုးပေါက်ရှိသော။ ဒေဝံ– ကို။ ဝုဋ္ဌာပေသိ– ရွာစေပြီ။ တေ– တို့သည်။ ထူလဖုသိတကေသု– တို့သည်။ ပတန္တေသု– ကျကုန်လသော်။ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ– ထ၍ ထ၍။ အတ္တနော အတ္တနော– မိမိ၏ မိမိ၏။ ပဏ္ဏသာလံ– သစ်ရွက်မိုးကျောင်းသို့၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၄ရှု၊] ပဝိသိံသု– ကုန်ပြီ။ ထေရော– သည်။ အဂ္ဂိဒတ္တဿ– သော။ ဗြာဟ္မဏဿ– ၏။ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ– သစ်ရွက်မိုးကျောင်း တံခါး၌။ ဌတွာ– ၍။ “အဂ္ဂိဒတ္တာ”တိ– အဂ္ဂိဒတ္တဟူ၍။ အာဟ– ခေါ်ဆိုပြီ။ သော– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တသည်။ ထေရဿ– ၏။ သဒ္ဒံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဣမသ္မိံ လောကေ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၄]...
၌။ မံ– ကို။ နာမေန– ဖြင့်။ အာလပိတုံ– ခေါ်ခြင်းငှာ။ သမတ္ထော နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ ကော– သည်။ မံ– ကို။ နာမေန– ဖြင့်။ အာလပတိ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– ဤသို့ တွေး၍။ မာနထဒ္ဓတာယ– မာနဖြင့် ခက်ထန်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်၊ [မာနေန+ ထဒ္ဓေါ မာနထဒ္ဓေါ၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၄၂)၊ မာနေန မာနော ဝါ+ထဒ္ဓေါ ဧတဿာတိ မာနထဒ္ဓေါ– မာနဖြင့် ခက်ထန်ခြင်းရှိသူ။ ဝါ– ခက်ထန်သောမာနရှိသူ၊ (ပါစိယော- ၂၄၉)၊ မာနထဒ္ဓဿ+ဘာဝေါ မာနထဒ္ဓတာ၊] “ဧသော– ဤသူသည်။ ကော– အဘယ်သူ နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဗြာဟ္မဏ! အဟံ– တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ “ကိံ–ဘာကို။ ဝဒေသိ– ပြောဆိုသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “တွံ– သည်။ အဇ္ဇ– နေ့။ မေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဝါ– အား။ ဧကရတ္တိံ– တစ်ညဉ့်ပတ်လုံး၊ (တစ်ညလောက်၊) ဣဓ– ဤနေရာ၌။ ဝသနဋ္ဌာနံ– ကို။ အာစိက္ခာဟိ– ပြောပါလော။” ဣတိ– ပြီ။ “ဣဓ– ၌။ ဝသနဋ္ဌာနံ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဧကဿ– တစ်ပါး၏။ ဧကာဝ– တစ်ဆောင်သာဖြစ်သော။ ပဏ္ဏသာလာ– သည်၊ (ဟောတိ– ၏၊)” ဣတိ– ပြီ။ “အဂ္ဂိဒတ္တ! မနုဿာ နာမ– တို့မည်သည်။ မနုဿာနံ– တို့၏၊ (သန္တိကံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏၊) ဂါဝေါ– တို့သည်။ ဂုန္နံ– တို့၏၊ (သန္တိကံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏၊) ပဗ္ဗဇိတာ– တို့သည်။ ပဗ္ဗဇိတာနံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏။ ဧဝံ– သို့။ မာ ကရိ– နှင့်။ မေ– အား။ ဝသနဋ္ဌာနံ– ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ “တွံ– သည်။ ပဗ္ဗဇိတော ကိံ ပန– ရဟန်းလော?” ဣတိ– ပြီ။ “အာမ– အိမ်း! ပဗ္ဗဇိတော– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ပဗ္ဗဇိတော– သည်။ သစေ (ဟောတိ)– အကယ်၍ ဖြစ်အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ တေ– ၏။ ခါရိဘဏ္ဍံ ခါရိဘဏ္ဍံ ခါရိဘဏ္ဍံ– ရသေ့ တို့၏ ပရိက္ခရာဘဏ္ဍာသည်။ ကဟံ– နည်း? ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရော– ရသေ့ရဟန်း တို့၏ ပရိက္ခရာသည်။ ကော– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။” ဗြာဟ္မဏ! မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ပရိက္ခာရော– သည်။ အတ္ထိ– ၏။ ပန– သော်လည်း။ ဝိသုံ– အသီးအခြား။ နံ– ထိုပရိ က္ခရာကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိစရိတုံ– ငှာ။ ဒုက္ခံ– ဆင်းရဲပင်ပန်း၏။ ဣတိ– ဤသို့
ခါရိဘဏ္ဍံ။ ။ ခါရီယေဝ+ဘဏ္ဍံ ခါရိဘဏ္ဍံ၊ ခါရိဘဏ္ဍဟူသည် ပွတ်ခုံပွတ်ကျည်, ရေကရား, ယဇ်မွှေယောက်မ, စာမရီသားမြီးယပ်စသော ရသေ့တို့၏ ပရိက္ခရာများ တည်း။[ခါရီတိ အရဏီကမဏ္ဍလုသုဇာစာမရာဒယော တာပသပရိက္ခာရာ၊- ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁, ၂၄၀။ အာဒိသဒ္ဒေန တိဒဏ္ဍကိတိဃဋိကာဒီနိ(လှံတံ၃ခွ, အိုး၃အိုးအစရှိသည်တို့ကို) သင်္ဂဏှာတိ၊- သီဋီသစ်၊၂၊၂၆၇။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၅]...
တွေး၍။ အဗ္ဘန္တရေနေဝ– ကိုယ်တွင်းဖြင့်သာလျှင်။ နံ– ထိုပရိက္ခရာကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိစရာမိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တသည်။ “(အဗ္ဘန္တရေနေဝ– ဖြင့်သာ လျှင်၊) တံ– ထိုပရိက္ခရာကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိစရိဿသိ– လှည့်လည်ဘိ၏။” ဣတိ– ဤသို့ ပြော၍။ ထေရဿ– အား။ ကုဇ္ဈိ– စိတ်ဆိုးပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တကို။ သော– ထိုအရှင်မဟာမောဂ္ဂလ္လာန်ထေရ်သည်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အဂ္ဂိဒတ္တ! အမှေ– တို့ကို။ မာ ကုဇ္ဈိ– နှင့်။ မေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဝသနဋ္ဌာနံ– ကို။ အာစိက္ခာဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ ဧတ္ထ– ၌။ ဝသနဋ္ဌာနံ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဧတသ္မိံ ဝါလုကရာသိမှိ– ဟိုသဲပုံ၌။ ကော– သည်။ ဝသတိ ပန– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ ဧကော– သော။ နာဂရာဇာ– သည်၊ (ဝသတိ– ၏၊) ဣတိ– ပြီ။ မေ– အား။ ဧတံ– ဤသဲပုံနေရာကို။ ဒေဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ ဒါတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ ဧတဿ– ဤနဂါးမင်း၏။ ကမ္မံ– အမှုသည်၊ (အပြုအမူ သည်)၊ ဘာရိယံ– ကြီးလေး၏၊ (ကြမ်းတမ်း၏)၊ ဟောတု– ရှိပါစေ။ မေ– အား။ ဒေဟိ– လော။ တေန ဟိ– လျှင်။ တွံ ဧဝ– သည်သာ။ ဇာနာဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။
ထေရော– သည်။ ဝါလုကရာသိအဘိမုခေါ– သဲပုံသို့ ရှေးရှုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပါယာသိ– သွားပြီ။ နာဂရာဇာ– သည်။ တံ– ထိုအရှင်မဟာမောဂ္ဂလ္လာန်ထေရ်ကို။ အာဂစ္ဆန္တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အယံ သမဏော– သည်။ ဣတော– ဤအရပ်သို့။ အာဂစ္ဆတိ– လာနေ၏။ မမ– ၏။ အတ္ထိဘာဝံ– ရှိသည်၏အဖြစ်ကို။ န ဇာနာတိ မညေ– မသိဟု ထင်၏။ ဓူမာယိတွာ– အခိုးကို ပြု၍။ ဝါ– အခိုးလွှတ်၍။ နံ– ကို။ မာရဿောမိ– သေစေအံ့၊ (သတ်အံ့၊)” ဣတိ– ၍။ ဓူမာယိ– အခိုးကို ပြုပြီ။ ဝါ–အခိုးလွှတ်ပြီ။ ထေရော– သည်။ “အယံ နာဂရာဇာ– သည်၊] အဟမေဝ– သည်သာ။ ဓူမာယိတုံ– အခိုးကို ပြုခြင်းငှာ။ ဝါ– အခိုးလွှတ်ခြင်းငှာ။ သက္ကောမိ– စွမ်းနိုင်၏။ အညေ– တို့သည်။ န သက္ကောန္တိ– မစွမ်းနိုင်ကုန်။’ ဣတိ– သို့။ သလ္လက္ခေတိ မညေ– မှတ်ထင်နေသည်ဟု ထင်၏။” ဣတိ– ၍။ သယမ္ပိ– ကိုယ်တိုင်လည်း။ ဓူမာယိ–ပြီ။ ဒွိန္နမ္ပိ– ထေရ်နှင့်နဂါး ၂ဦးသားတို့၏။ သရီရတော– မှ။ ဥဂ္ဂတာ– ထွက်ပေါ်လာ ကုန်သော။ ဓူမာ– အခိုးတို့သည်။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ– ဗြဟ္မာပြည်တိုင်အောင်။ ဥဋ္ဌဟိံသု– တက်ကုန်ပြီ။ ဥဘောပိ– ကုန်သော။ ဓူမာ– တို့သည်။ ထေရံ– ကို။ အဗာဓေတွာ– မနှိပ်စက်မူ၍၊ (မထိခိုက်မူ၍၊) နာဂရာဇာနမေဝ– ကိုသာ။ ဗာဓေန္တိ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၆]...
နှိပ်စက်ကုန်၏။ နာဂရာဇာ– သည်။ ဓူမဝေဂံ– အခိုး၏အဟုန်ကို။ သဟိတုံ– သည်း ခံခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တော– မစွမ်းနိုင်လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ပဇ္ဇလိ– အလျှံလွှတ်ပြီ။ ထေရောပိ– သည်လည်း။ တေဇောဓာတုံ– တေဇောဓာတ်ဟူသော ကသိုဏ်းလျှင် အာရုံရှိသော စတုတ္ထဈာန်သမာတ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၆၈ရှု၊] သမာပဇ္ဇိတွာ– ဝင်စား ၍။ တေန– ထိုနဂါးနှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ ပဇ္ဇလိ– ပြီ။ အဂ္ဂိဇာလာ– မီးတောက် မီးလျှံတို့သည်။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ– တိုင်အောင်။ ဥဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ ဥဘောပိ– ၂ခုလုံးလည်းဖြစ်သော မီးတောက်မီးလျှံတို့သည်။ ထေရံ– ကို။ အဗာဓေတွာ– ၍။ နာဂရာဇာနမေဝ– ကိုသာ။ ဗာဓယိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ သကလသရီရံ– အလုံးစုံသောကိုယ်သည်၊ (တစ်ကိုယ်လုံးသည်)၊ ဥက္ကာဟိ– မီးရှုးတို့ဖြင့်။ ပဒိတ္တံ ဝိယ– လွန်စွာ ထွန်းပနေသကဲ့သို့၊ (နီရဲတောက်နေသကဲ့သို့)၊ အဟောသိ– ပြီ။ ဣသိဂဏော– ရသေ့အပေါင်းသည်။ ဩလောကေတွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “နာဂရာဇာ– သည်။ သမဏံ– ကို။ ဈာပေတိ– လောင်ကျွမ်းစေ၏၊ [ဈေ ဒယှနေ+ ဏာပေ+တိ၊ -နိဒီ- ၄၀၂၊ (တစ်နည်း) ဈပ ဒါဟေ+စုရာဒိဏေ၊ ကာရိတ်ကျေ+တိ၊- နီတိဓာတု- ၃၂၃၊] ဘဒ္ဒကော– ကောင်းမြတ်ေသော။ သမဏော– သည်။ အမှာကံ– တို့၏။ ဝစနံ– ကို။ အသုတွာ– နားမထောင်၍။ ဝါ– ခြင်းကြောင့်။ နဋ္ဌော ဝတ– ပျက်စီးလေပြီတကား။” ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ နာဂရာဇာနံ– ကို။ ဒမေတွာ– ၍။ နိဗ္ဗိသေဝနံ– ထိုးဆွရခြင်းမရှိသည်ကို။ ဝါ– တန်ခိုးအရှိအဝါမရှိအောင်၊ [ဓမ္မ ဘာ-၂, ၇၊ ၈ရှု၊] ကတွာ– ၍။ ဝါလုကရာသိမှိ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ နာဂရာဇာ– သည်။ ဝါလုကရာသိံ– ကို။ ဘောဂေဟိ– အခွေတို့ဖြင့်။ ပရိက္ခိပိတွာ– ၍။ ကူဋာဂါရကုစ္ဆိပမာဏံ– အထွတ်ရှိသော အိမ်၏ ဝမ်း (လသာဆောင်) အတိုင်းအရှည်ရှိသော၊ (အထွတ်တပ်အပ်သော အိမ်၏ဝမ်းအတိုင်းအရှည်ရှိသော၊) ဖဏံ– ကို။ မာပေတွာ– ဖန်ဆင်း၍။ ထေရဿ– ၏။ ဥပရိ– အထက်၌။ ဓာရေသိ– ဆောင်းမိုးပြီ။
ဣသိဂဏာ– တို့သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ “သမဏဿ– ၏။ မတဘာဝံ ဝါ–သေသည်၏အဖြစ်ကိုသော်လည်းကောင်း။ အမတဘာဝံ ဝါ– မသေသည်၏ အဖြစ်ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဇာနိဿာမ– သိရကုန်တော့အံ့။” ဣတိ– ဤသို့ တွေး၍။ ထေရဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တံ– ထိုထေရ်ကို။ ဝါလုကရာသိမတ္ထကေ– သဲပုံထက်၌။ နိသိန္နံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ အဉ္ဇလိံ– ကို။ ပဂ္ဂယှ– ချီ၍။ အဘိ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၇]...
တ္ထဝန္တာ– ချီးမွမ်းကုန်လျက်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “သမဏ! ကစ္စိ– အဘယ် သို့နည်း။ နာဂရာဇေန– သည်။ န ဗာဓိတော– မနှိပ်စက်အပ်ဘူးလော?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “မမ– အား။ ဝါ– ၏။ ဥပရိ– အထက်၌။ ဖဏံ– ပါးပျဉ်းကို။ ဓာရေတွာ– ဆောင်း ၍။ ဌိတံ– ကို။ န ပဿထ ကိံ– မမြင်ကြဘူးလော? ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ “ဘော– အို...အချင်းတို့! အစ္ဆရိယံ ဝတ– လက်ဖျောက်ခတ်တီး အံ့ချီးထိုက်ပါ ပေစွ! သမဏဿ– ၏။ ဧဝရူပေါ နာမ– သော။ နာဂရာဇာ– ကို။ ဒမိတော– ဆုံး မအပ်ပြီ။” ဣတိ– ပြော၍။ ထေရံ– ကို။ ပရိဝါရေတွာ– ဝိုင်းရံ၍။ အဋ္ဌံသု– တည်ကုန်ပြီ။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂတော– ပြီ။ ထေရော– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ဝန္ဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုထေရ်ကို။ ဣသယော– ရသေ့ တို့သည်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယမ္ပိ– သည်လည်း။ တယာ– သင်ထက်။ မဟန္တတရော– သာ၍ မြတ်သလော?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ ဧသော– သည်။ ဘဂဝါ–ဘုန်းတော်၆-ပါးရှိတော်မူသော။ ဝါ– ဘုန်းတော်၆-ပါးနှင့် ပြည့်စုံတော်မူသော။ သတ္ထာ– ဆရာသခင်, ဘုရားရှင်တည်း။ အဟံ– သည်။ ဣမဿ– ဤဘုရားရှင်၏။ သာဝကော– တပည့်တည်း။ ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဝါလုကရာသိမတ္ထကေ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဣသိဂဏော– သည်။ “တာဝ– ရှေးဦးစွာ။ အယံ– ဤတန်ခိုးအာနု ဘော်သည်။ သာဝကဿ– ၏။ အာနုဘာဝေါ– တည်း။ ဣမဿ– ဤဆရာသခင် ဘုရားရှင်၏။ အာနုဘာဝေါ ပန– သည်ကား။ ကီဒိသော– အဘယ်သို့ ရှုအပ်သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်နည်း?” ဣတိ– ဤသို့ တွေး၍။ အဉ္ဇလိံ– ကို။ ပဂ္ဂယှ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ အဘိတ္ထဝိ– ချီးမွမ်းပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အဂ္ဂိဒတ္တံ– ကို။ အာမန္တေတွာ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဂ္ဂိဒတ္တ! တွံ– သည်။ တဝ– ၏။ သာဝကာနဉ္စ– တို့အားလည်းကောင်း။ ဥပဋ္ဌာကာနဉ္စ– တို့အားလည်းကောင်း။ ဩဝါဒံ– ကို။ ဒဒမာနော– သော်။ ကိန္တိ– အဘယ်သို့လျှင်။ ဝတွာ– ပြော၍။ ဒေသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဧတံ ပဗ္ဗတံ– ဤ တောင်ကို။ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂစ္ဆထ– ဆည်းကပ်ကြလော၊ (ဧတံ) ဝနံ– ကို၊ (သရဏံ– ဟူ၍။ ဂစ္ဆထ– ကြလော၊) (ဧတံ) အာရာမံ– ကို၊ (သရဏံ၊ ဂစ္ဆထ)၊ (ဧတံ) ရုက္ခံ– ကို။ သရဏံ– ၍။ ဂစ္ဆထ– လော။ ဟိ– ဆည်းကပ်သင့်၏။ ဧတာနိ– ဤတောင်အစ ရှိသည်တို့ကို။ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂတော– ဆည်းကပ်သူသည်။ သဗ္ဗဒုက္ခာ– အလုံးစုံ သော ဆင်းရဲမှ။ ပမုစ္စတိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ ဧဝံ– သို့။ တေသံ– တို့အား။ ဩဝါဒံ–
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၈]...
ကို။ ဒမ္မိ– ၏။ ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “အဂ္ဂိဒတ္တ! ဧတာနိ– ဤတောင်အစရှိ သည်တို့ကို။ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂတော– သည်။ သဗ္ဗဒုက္ခာ– မှ။ န ပမုစ္စတိ– နိုင်။ ပန– အနွယကား။ ဗုဒ္ဓံ– ကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မံ– ကိုလည်းကောင်း။ သံဃံ– ကိုလည်းကောင်း။ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂန္တွာ– ဆည်းကပ်၍။ ဝါ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာ– အလုံးစုံသော ဝဋ်ဆင်းရဲမှ။ ပမုစ္စတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ၊ (ကိံ) “ဗဟုံ၊ ပေ၊ ပမုစ္စတီ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တိ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ, မနုဿာ ဘယတဇ္ဇိတာ
ဘယသဇ္ဇိတာ– ဘေးသည် ခြိမ်းခြောက်အပ်ကုန်သော။ မနုဿာ– လူတို့သည်။ ပဗ္ဗတာနိ– တောင်တို့ကိုလည်းကောင်း။ ဝနာနိ စ– တောတို့ကိုလည်းကောင်း။ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ စ– အာရာမ်သစ်ပင်တည်းဟူသော စေတီတို့ကိုလည်းကောင်း။ ဗဟုံ– များစွာ။ ဝေ– စင်စစ်။ သရဏံ– ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ယန္တိ– ဆည်း ကပ်ကြကုန်၏။ [နီတိ– ၇၀၄သုတ်နှင့်အညီ ပေးသည်။ “သရဏံ– ကိုးကွယ်ခြင်းသို့။ ယန္တိ– ရောက်ကုန်၏၊ (နီတိသုတ္တနိ– ၁, ၇၄) ”ဟုလည်း ပေး၏၊ ရူ-၁၉၃နှင့် ညီ၏။] နေတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, နေတံ သရဏမုတ္တမံ၊ နေတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
ဧတံ သရဏံ– ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ဝါ– ဤကိုးကွယ် ခြင်းသည်၊ [“သရဏံ- ဟူ၍။ ဧတံ (ယာနံ)– ဤရောက်ခြင်းသည်”ဟုလည်းပေး၊- နီတိ သုတ္တနိ- ၂,၂၈၄၊] န ခေမံ ခေါ– ဘေးကုန်ရာမဟုတ်သည်သာ၊ (ဘေးမငြိမ်းသည် သာ)၊ ဧတံ သရဏံ– သည်။ န ဥတ္တမံ ခေါ– မမြတ်သည်သာ၊ [ခေါသဒ္ဒါ အဝဓာရဏတ္ထ၊ -နီတိသုတ္တနိ- ၂, ၂၈၄၊] ဧတံ သရဏံ– ဤတောတောင်စသော ကိုး ကွယ်ရာကို။ အာဂမ္မ– စွဲ၍၊ (အကြောင်းပြု၍)၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ– အလုံးစုံသော ဒုက္ခမှ။ န ပမုစ္စတိ ခေါ– မလွတ်နိုင်သည်သာ။ [“သရဏမာဂမ္မ”၌ သရဏံနောင် ဣတိ ကျေကြံပြီး ကျန်“သရဏံ”ကို ဝိကတိကတ္တားယူ၍ “ဧတံ– ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ခေမံ– ဘေးကုန်ရာဖြစ်သော။ သရဏံ– ကိုးကွယ်ရာသည်။ န (ဟောတိ)– မဖြစ်။ ဧတံ– သည်။ ဥတ္တမံ– မြတ်သော။ သရဏံ– သည်။ န ဟောတိ၊ ဧတံ– ကို။ သရဏံ– ဟူ၍။ အာဂမ္မ– ဆည်းကပ်၍။ ဝါ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ သဗ္ဗဒုက္ခာ– မှ၊ န
...[စာမျက်နှာ- ၃၇၉]...
ပမုစ္စတိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်၏၊- သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၈၃။] ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။
ယော စ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား၊ [စသဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ ယော ပနာတိ အတ္ထော၊၊ -နီတိသုတ္တ-၃၇၁၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၈၃၊] ဗုဒ္ဓဉ္စ– မြတ်စွာဘုရားကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မဉ္စ– တရားတော်ကိုလည်းကောင်း။ သံဃဉ္စ– အရိယာသံဃာတော်ကို လည်းကောင်း။ သရဏံ– ကိုးကွယ်ရာဟူ၍။ ဂတော– ဉာဏ်ဖြင့်သိမှတ် ဆည်း ကပ်၏။ [သရဏံ– ကိုးကွယ်ခြင်းသို့။ ဂတော– ရောက်၏”ဟု တစ်နည်းပေး၊] စတ္တာရိ– ၄-ပါးကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ– အရိယာအဖြစ်ကို ပြုတတ်သော သစ္စာတို့ကို။ သမ္မာ– မဖောက်မပြန် ဟုတ်မှန်စွာ။ ပညာယ– ဝိပဿနာ, မဂ်ပညာဖြင့်။ ပဿတိ– မြင်၏။ [ရှေ့၂ပါဒဖြင့် လောကီသရဏဂုံ, နောက် ၂ပါဒဖြင့် လောကုတ္တရာသရဏဂုံကို ပြ၏။] ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ, ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊ အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ
ဒုက္ခံ– ဒုက္ခသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ– (ကြွင်းသောအကြောင်း နှင့် ပေါင်းမိလသော်) ဒုက္ခ၏ ဖြစ်ကြောင်း သမုဒယသစ္စာကိုလည်းကောင်း။ ဒုက္ခဿ– ဒုက္ခသစ္စာကို။ အတိက္ကမံ အတိက္ကမံ အတိက္ကမံ စ– လွန်မြောက်ကြောင်းနိရောဓသစ္စာကို လည်းကောင်း။ အရိယံ– မြတ်သော။ အဋ္ဌင်္ဂိကံ– အင်္ဂါရှစ်ပါးရှိသော။ ဝါ– အင်္ဂါ၈-ပါး ဖြစ်သော။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ– ဒုက္ခ၏ ငြိမ်းရာနိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ကြောင်းဖြစ်သော။ ဝါ– ဒုက္ခ၏ ငြိမ်းရာနိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်သော။ မဂ္ဂံ စ– မဂ္ဂသစ္စာကိုလည်းကောင်း၊ (ပဿတိ– ၏။) [စတ္တာရိနှင့် သရူပ သရူပဝန္တစပ်၍ “ဒုက္ခံ– လည်းကောင်း။ ပေ၊ မဂ္ဂံ စ– လည်းကောင်း၊ (ဣတိ– သို့၊) စတ္တာရိ– ကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ– တို့ကို။ သမ္မာ– စွာ။ ပညာယ– ဖြင့်။ ပဿတိ– ၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။]
ဒုက္ခံ...ဂါမိနံ။ ။ ကုစ္ဆိတံ+ခံ ဒုက္ခံ- စက်ဆုပ်ဖွယ် အချည်းနှီးသစ္စာတရား၊ ဒုသဒ္ဒါ ကုစ္ဆိတအနက်, ခသဒ္ဒါ တုစ္ဆအနက်၊ ဒုက္ခံ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒေါ- ဒုက္ခ၏ ဖြစ်ကြောင်းသမုဒယသစ္စာ၊ [“ဒုက္ခဿ+သမုပ္ပာဒေါ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒေါ”ဟု ဂရုက
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၀]...
ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊ ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။
(ဧတဿ– သစ္စာသိမြင်, ဤသူတော်စင်၏၊) ဧတံ သရဏံ ခေါ– ဤရတနာ ၃-ပါးကို ဆည်းကပ်ခြင်း, သစ္စာ၄-ပါးကို သိမြင်ခြင်းဟူသော သရဏဂုံသည်သာ။ ဝါ– ဤသစ္စာ၄-ပါးကို သိမြင်ကြောင်းအရိယာမဂ်ဟူသော သရဏဂုံသည်သာ။ ခေမံ– ဘေးကုန်ရာတည်း။ ဧတံ သရဏံ ခေါ– သည်သာ။ ဥတ္တမံ– မြတ်၏၊ (သော ပုဂ္ဂလော– သစ္စာသိမြင်, ထိုသူတော်စင်သည်၊) ဧတံ သရဏံ ခေါ– ကိုသာ။ အာဂမ္မ– ၍။ သဗ္ဗဒုက္ခာ– မှ။ ပမုစ္စတိ– လွတ်မြောက်နိုင်၏။
တတ္ထ– ထိုဂါထာတို့၌။ ဗဟုန္တိ– ကား။ ဗဟု– များစွာ
ဝိဂြိုဟ်ပြု၊] ဒုက္ခံ အတိက္ကမတိ ဧတေန အာရမ္မဏပစ္စယဘူတေန, ဧတ္ထ ဝါတိ ဒုက္ခဿ အတိက္ကမော (ဒုက္ခကို လွန်မြောက်ကြောင်းနိဗ္ဗာန်) ,နိဗ္ဗာနံ၊ အာရကတ္တာ ကိလေသေ– ဟိ, အရဏီယတော စ အရိယော၊ မာရေန္တော ကိလေသေ ဂစ္ဆတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂေါ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ခဿ ဥပသမံ နိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခူပသမဂါမီ ဒုက္ခူပသမဂါမီ ဒုက္ခူပသမဂါမီ (ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၈၁)။ [ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပသမော၊ (အံဋီ၊ ၁၊ ၂၂၄)၊ ဒုက္ခဿ+ဥပသမော ဒုက္ခူပသမော၊ ဂစ္ဆတီတိ ဂါမီ၊ ဒုက္ခူပသမံ+ဂါမီ ဒုက္ခူပသမဂါမီ”ဟု ပြု။] သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ အတ္ထိ, အဋ္ဌ အင်္ဂါနိယေဝ ဝါ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ (ဥဒါန.ဋ္ဌ-၂၇၇) [နောက်နည်း၌ “အဋ္ဌ+အင်္ဂါနိ အဋ္ဌင်္ဂံ၊ အဋ္ဌင်္ဂံယေဝ အဋ္ဌင်္ဂိကော”ဟုပြု။]
ဗဟုံ။ ။ “ဗဟု”ဖြင့် “ဗဟုံ”၌ ပထမာဝိဘတ်, ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဖြစ် ကြောင်းနှင့် ဝါစာသိလိဋ္ဌအကျိုးငှာ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၍ “ဗဟုံ”ဟု ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ မနုဿာ၏ ဝုစ်မတူသော တုလျာဓိကရဏဝိသေသနကြံ၍ “ဗဟု- များစွာသော၊ ဘယတဇ္ဇိတာ- ကုန်သော၊ မနုဿာ- တို့သည်”ဟု ပေးလျှင်လည်း သင့်သည်၊ “ဗံဟတိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတီတိ ဗဟု၊ [ဗံဟ+ဥ၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၊ -မောဂ်- ၇, ၂၊] ဗဟတိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတီတိ ဗဟု၊ [ဗဟ+ဥ၊- ဓာန်ဋီ- ၇၀၃၊]”ဟု ပြု။
အခြားနည်းများ။ ။ “ဗဟူ- များစွာကုန်သော၊ မနုဿာ- တို့သည်”ဟုလည်း ပေး၏၊ ထိုစဉ်က “ဗဟုန္တိ ဗဟူ”ဟု ရှိဟန်တူ၏၊ ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၆၁၌ ဤအတိုင်းပင် ရှိ၏၊ ထိုအလို “ဗဟူ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရဿပြု, နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ ဆရာတို့ကား “ဗဟူ ဝေ
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၁]...
ပဗ္ဗတာနီ ပဗ္ဗတာနီ ပဗ္ဗတာနီတိ– ကား။ တတ္ထ တတ္ထ– ထိုထိုအရပ်၌။ ဣသိဂိလိဝေပုလ္လဝေဘာရာဒိကေ– ဣသိဂိလိတောင်, ဝေပုလ္လတောင်, ဝေဘာရတောင်အစရှိကုန်သော။ ပဗ္ဗတေ စ– တောင်တို့ကိုလည်းကောင်း။ မဟာဝနဂေါသိင်္ဂသာလဝနာဒီနိ– မဟာ ဝုန်တော, နွားဦးချိုနှင့်တူသော အင်ကြင်းတော (တရုတ်စကားတော) အစရှိ ကုန်သော။ ဝနာနိ စ– တောတို့ကိုလည်းကောင်း၊ ဝေဠုဝနဇီဝကမ္ဗဝနာဒယောသရဏံ ယန္တိ”ဟု ရှိစေလို၏၊ (သီဘာ-၃, ၂၄၈)၊ ဗဟုဝုစ်မှ ဧကဝုစ်သော ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ, ပဗ္ဗတာနိ၏ ဝိသေသနကြံ၍ “ဗဟုံ– များစွာသော။ ပဗ္ဗတာနိ– တို့ကို လည်းကောင်း”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
ပဗ္ဗတာနိ။ ။ “ပဗ္ဗတာနိ”သည် ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသ တည်း၊ (တစ်နည်း) “ဗြဟ္မတ္တသခရာဇာဒိတော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ယော ဝိဘတ်ကို အာနိပြု၊(ဝိဗော- ၇၅) “ပဗ္ဗတိ ပူရတီတိ ပဗ္ဗံ၊ ပဗ္ဗံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ပဗ္ဗတာနိ၊(ရူ- ၂၀၃)၊ ပဗ္ဗန္တီ ပူရန္တီတိ ပဗ္ဗတာနိ၊ [ပဗ္ဗ+တ၊- သူစိ၊] ပကာရေန တံ တံ ဌာနံ ဝုဏောန္တိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ ပဗ္ဗတာနိ၊ [ပ+ဝု+တ၊- ဂဠုန်ပျံ- ၃၂၊ ဓာဒီ၊] ပကာရေန ဗြူ- ဟန္တိ ဝုဍ္ဎေန္တီတိ ပဗ္ဗတာနိ၊ [ပ+ဗြူဟ+တ၊ ရကို ဗ, ဥုကို အ,ပြု, ဟချေ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂, ၁၁၀၊] ပဝတ္တန္တိ တိဋ္ဌန္တီတိ ပဗ္ဗတာနိ၊ [ပ+ဝတု+အ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၅၊]”ဟု ပြု။
မဟာဝနဂေါသိင်္ဂသာလဝနာဒီနိ။ ။ မဟန္တံ+ဝနံ မဟာဝနံ- ကြီးစွာသောတော မဟာဝုန်တော၊ မဟာဝုန်တောသည် ဝေသာလီပြည်အနီး မဟာဝုန်တော, သာဝတ္ထိမြို့ အနီး မဟာဝုန်တောဟု ၂မျိုးရှိ၏၊(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁)၊ ဂဝဿ+သိင်္ဂံ ဂေါသိင်္ဂံ- နွားဦးချို၊ ဂေါသိင်္ဂံ ဝိယာတိ ဂေါသိင်္ဂေါ- နွားဦးချိုနှင့် တူသော သစ်ပင်ခွ၊ ဂေါသိင်္ဂေါ+ဧတ္ထ အတ္ထီ ဂေါသိင်္ဂေါ- နွားဦးချိုနှင့် တူသောခွရှိသောသစ်ပင်၊ ဂေါသိင်္ဂေါ စ+သော+ သာလော စာတိ ဂေါသိင်္ဂသာလော- နွားဦးချိုနှင့် တူသောခွရှိသော အင်ကြင်းပင် တရုတ်စံကားပင်၊ ဂေါသိင်္ဂသာလေန+ဥပလက္ခိတံ+ဝနံ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနံ- နွားဦး ချိုနှင့် တူသောခွရှိရာ အင်ကြင်းပင်ဖြင့် မှတ်အပ်သောတော၊ ဝါ- နွားဦးချိုနှင့် တူသော ခွရှိရာ တရုတ်စကားပင်ဖြင့် မှတ်အပ်သောတော၊ ဂေါသိင်္ဂ(နွားဦးချိုနှင့် တူသော တူသောခွရှိရာသစ်ပင်)ကို “တရုတ်စံကားပင်, ထိုတောကို တရုတ်စံကားပင်ပေါက် သောတော(တရုတ်စံကားတော)”ဟု ဆိုကြ၏၊ ထိုအလို သာလသဒ္ဒါ သစ်ပင်သာမန် အနက်ကို ဟော၏၊ သာလသဒ္ဒါ အင်ကြင်းပင်ကိုလည်း ဟောရကား “နွားဦးချိုနှင့် တူသောခွရှိသော အင်ကြင်းတော”ဟုလည်း ဆိုကြ၏။(မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၈)
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၂]...
ဝေဠုဝန်, ဇီဝကသရက်ဥယျာဉ်အစရှိကုန်သော။ အာရာမေ စ– အာရာမ်တို့ကို လည်းကောင်း။ ဥဒေနစေတိယဂေါတမစေတိယာဒီနိ– ဥဒေနစေတီ, ဂေါတမ စေတီအစရှိကုန်သော။ ရုက္ခစေတျာနိ စ– သစ်ပင်တည်းဟူသော စေတီတို့ကို လည်းကောင်း။ ဝါ– ပူဇော်အပ်သော သစ်ပင်တို့ကိုလည်းကောင်း၊
အာရာမရုက္ခစေတျာနိ။ ။ “အာရာမေ စ ရုက္ခစေတျာနိ စ”ဖြင့် “အာရာမာ စ+ရုက္ခစေတျာနိ စ အာရာမရုက္ခစေတျာနိ- အာရာမ်, သစ်ပင်တည်းဟူသောစေတီတို့၊ (ပူဇော်အပ်သော သစ်ပင်တို့)”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ “ဝေဠုဝနဇီဝကမ္ဗဝနာ- ဒယော”ဖြင့် အာရာမအရကို ပြသည်၊ “အာရမန္တိ ဧတေသု ပါဏိနော ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမာ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံယေဝ အာနေတွာ ရမေန္တီတိ အာရာမာ၊(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂- စသည်)”ဟု ပြုပါ၊ “အာရာမစေတျာ, ရုက္ခစေတျာ (သံ- ၁, ၂၃၄၊ သံဋ္ဌ- ၁, ၃၂၀)”ဟူသော ပါဠိအလိုမူ အာရာမကိုလည်း စေတျဟု ဆို ရကား “အာရာမာ စ+ရုက္ခာ စ အာရာမရုက္ခာ၊ အာရာမရုက္ခာ+စေတျာနိ အာရာမ- ရုက္ခစေတျာနိ- ပူဇော်အပ်သော အာရာမ်သစ်ပင်တို့”ဟု ပြုရမည်။
ရုက္ခစေတျာနိ။ ။ “ဥဒေနစေတိယဂေါတမစေတိယာဒီနီ”ဖြင့် ရုက္ခစေတျာနိအရ ကို ပြသည်၊ “ရုက္ခာ ဧဝ+စေတျာနိ ရုက္ခစေတျာနိ- ပူဇော်အပ်သော သစ်ပင်တို့၊ (ဝိသေသနုတ္တရပဒကမ္မဓာရည်း)”ဟု ပြုပါ၊ နဂိုက သစ်ပင်ဖြစ်သောကြောင့် ဥဒေနစေတီစ သည်ကို “ရုက္ခစေတျာနိ”ဟု မိန့်သည်၊ နဂိုက သစ်ပင်ကြီး တစ်ပင်ဖြစ်ပြီး နောက်မှ ထိုသစ်ပင်အနီးဝယ် ဥဒေနနတ်စသည်တို့၏ နေရာနတ်ကွန်းအဖြစ်ဖြင့် လူအများက အုတ်တို့ဖြင့်စီကာ ဆောက်လုပ်ပူဇော်အပ်သောကြောင့် “ဥဒေနစေတိယ”ဟု တွင် သည်။(ဒီဋီ၊၂၊၁၄၈) [ရုဟန္တိ ဇာယန္တီတိ ရုက္ခာ၊ [ရုဟ ဇနနေ+ခ၊ ဟကို ကပြု၊- မောဂ်- ၇, ၃၁၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈၊ ၁၄၅၊] ရုက္ခိယန္တိ ဖလာဒိကာမေဟိ သံဝရိယန္တိ ရက္ခိယန္တီတိ ရုက္ခာ၊ ရုက္ခန္တီတိ ဝါ ရုက္ခာ၊- ရုက္ခ+အ၊ -ပါစိယော- ၂၈၂၊ဓာတွတ္ထ။]
စေတျာနိ။ ။ စီယန္တေတိ စိတာနိ- အုတ်ဖြင့် စီအပ်သောအရပ်တို့၊ စိတာနိယေဝ စေတျာနိ၊ [စိတ+ဏိက၊ ကကို ယပြု၊- သာရတ္ထ၊၁၊၁၃၂၊ သုတ်မဟာဘာ- ၃, ၁၂၀၊] (တစ်နည်း) စေတိတဗ္ဗာနိ ပူဇေတဗ္ဗာနီတိ စေတျာနိ၊ [စိတ+ဏျ၊- ဓာန်ဋီ- ၄၃၆၊] စေတေ စေတသိ စိတ္တေ+ကတာနိ ဌပိတာနီတိ စေတျာနိ၊ [စေတ+ဣယ၊ နီတိသုတ္တ- ၃၅၄] စေတေန္တိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါယ အတ္တနော ပီတိသောမနဿံ သန္ဓဟန္တီတိ စေတျာနိ- သဒ္ဓါနှင့် မိမိ၏ ပီတိသောမနဿကို ဆက်စပ်ရာဖြစ်သော သစ်ပင်တို့၊(သံဋီ၊၁၊၃၃၉)၊ “စေတိ- ယာနိ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် နိဒီအလို တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်,
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၃]...
တေန တေန ဘယေန– ထိုထိုဘေးသည်။ တဇ္ဇိတာ– ခြိမ်းခြောက်အပ်ကုန်သော။ တေ တေ မနုဿာ– ထိုထိုလူတို့သည်။ ဘယတော– မှ။ မုစ္စိတုကာမာ– လွတ်လို ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ) ဝါ– ၍လည်းကောင်း။ ဝါ– ကြောင့်လည်းကောင်း၊) ပုတ္တလာဘာဒီနိ– သားသမီးကို ရခြင်းအစရှိသည်တို့ကိုမူလည်း။ ပတ္ထယမာနာ– တောင့် တကုန်သည်၊ (ဟုတွာ) ဝါ– ၍သော်လည်းကောင်း။ ဝါ– ကြောင့်လည်းကောင်း၊) သရဏံ– ဟူ၍။ ယန္တိ– ဆည်းကပ်ကုန်၏။ ဣတိ– ကား။ အတ္ထော– “ဗဟုံ ဝေ”စသော ပထမဂါထာ၏ အနက်တည်း။ နေတံ သရဏန္တိ– ကား။ သဗ္ဗမ္ပိ– သော။ ဧတံ သရဏံ– ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာသည်။ ဝါ– ဤတောတောင်စ သည်ကို ကိုးကွယ်ခြင်းသည်။ နေဝ ခေမံ– ဘေးတို့၏ ကုန်ရာမဟုတ်။ န ဥတ္တမံ ခေါ– မမြတ်။ စ– သည်သာမကသေး။ ဧတံ– ဤတောတောင်စသော ကိုးကွယ်ရာ ကို။ ဝါ– ဤတောတောင်စသည်ကို ကိုးကွယ်ခြင်းကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ ဇာတိအာဒိဓမ္မေသု– ဇာတိအစရှိသော တရားရှိကုန်သော။ သတ္တေသု– တို့တွင်။ ဧကောပိ–တစ်ယောက်သောသူသည်လည်း၊ (တစ်ယောက်တလေမျှလည်း) ဇာတိအာဒိတော– ဇာတိအစရှိသော။ သဗ္ဗဒုက္ခာ– မှ။ န ပမုစ္စတိ– မလွတ်။ ဣတိ– ကား။ အတ္ထော– “နေတံ ခေါ”စသော ဒုတိယဂါထာ၏ အနက်တည်း။
ယော စာတိ ဣဒံ– ယော စဟူသော ဤစကားတော်ကို။ ဝါ– ယော စဟူ သော စကားလျှင် အစအပိုင်းအခြားရှိသော ဤစကားတော်ကို၊ [အာရဒ္ဓံ၌ စပ်၊ ဓမ္မဘာ-၃, ၁၄၁ရှု၊] အခေမံ– ဘေးကုန်ရာမဟုတ်သော။ အနုတ္တမံ– မမြတ် သော။ သရဏံ– ကိုးကွယ်မှုကို။ ဒဿေတွာ– ရှေ့ဂါထာတို့ဖြင့် ပြပြီး၍။ ခေမံ– သော။ ဥတ္တမံ– သော။ သရဏံ– ကို၊ (ယော စာတိ ဣမိနာ– ဖြင့်၊) ဒဿနတ္ထံ– ပြ တော်မူခြင်းငှာ။ အာရဒ္ဓံ– ပြီ။ တဿာ– ၏။ အတ္ထော– ကား။ ဂဟဋ္ဌော ဝါ– အိမ်၌ တည်သူ လူဝတ်ကြောင်သည်သော်လည်းဖြစ်သော။ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ– ရှင်ရဟန်း နီတိအလို သရလောပေါ မယနရာဒီသု ဝါ (နီတိ– ၆၉) သုတ်, ကစ်ဘာအလို တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်, ဝိဗောအလို သရာ သရေ လောပံသုတ်၌ “သရာ လောပံ”ဟူသော ယောဂ ဝိဘာဂတို့ဖြင့် တိ၌ ဣကိုချေ၊ တ်ကို နောက်ယာသို့ ကပ်၍ “စေတျာနိ” ဟု ဖြစ်သည်၊ (နီတိသုတ္တ-၂၅၊ ၃၅၄၊ နိဒီ-၁၆၊ ကစ်ဘာ-၁, ၁၀၃၊ ဝိဗော-၁၀)
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၄]...
သည်သော်လည်းဖြစ်သော။ ယော စ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ “ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ”တိအာဒိကံ– အစရှိသော။ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃာနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ– ဗုဒ္ဓါနဿတိကု မ္မဋ္ဌာန်း, ဓမ္မာနဿတိကု မ္မဋ္ဌာန်း, သံဃာနုဿတိ ကမ္မဋ္ဌာန်းကို။ နိဿာယ– ၍။ သေဋ္ဌဝသေန– အမြတ်ဆုံး၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဗုဒ္ဓဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ သံဃဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ သရဏံ– ဟူ၍။ ဂတော– ဆည်းကပ်၏။ တဿပိ– ၏လည်း။ တံ သရဏဂမနံ– ထိုလောကီ သရဏဂုံသည်။ အညတိတ္ထိယဝန္ဒနာဒီဟိ– သာသနာတော်အယူမှ တစ်ပါးသော အယူရှိသော တိတ္ထိတို့ကို ရှိခိုးခြင်းအစရှိသည်တို့ကြောင့်။ ကုပ္ပတိ– ပျက်စီး၏။ စလတိ– လှုပ်ရှား၏။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ တဿ– ထိုသရဏဂုဏ်၏။ အစလဘာဝံ– မလှုပ်ရှားသည်၏အဖြစ်ကို။ ဒဿေတုံ– ငှာ။ မဂ္ဂေန– အရိယာမဂ်ဖြင့်။ အာဂတသရဏမေဝ– ဖြစ်ပေါ်လာသော လောကုတ္တရာသရဏဂုံကို။ ပကာသန္တော– ပြလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ စတ္တာရိ– ကုန်သော။ အရိယသစ္စာနိ– တို့ကို။ သမ္မာ– မဖောက်မပြန် ဟုတ်မှန်စွာ။ ပညာယ– ဝိပဿနာပညာ မဂ်ပညာဖြင့်။ ပဿတိ– ၏။ ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ ယော– သည်။ ဧတေသံ သစ္စာနံ– ဤအရိယသစ္စာတို့ကို။ ဒဿနဝသေန– မြင်ခြင်း၏အစွမ်းဖြင့်။ ဧတာနိ– တို့ကို၊
အရိယသစ္စာနိ။ ။ အရီယန္တေ အဓိဂမီယန္တေတိ အရိယာနိ၊ အရိယာနိ စ+တာနိ+ သစ္စာနိ စာတိ အရိယသစ္စာနိ- သိထိုက်သောသစ္စာတို့၊ (တစ်နည်း) အရိယဘာဝကရာနိ+သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ- အရိယာအဖြစ်ကို ပြုတတ်သောသစ္စာတို့၊ ဘာဝကရပုဒ်ချေ၊ (တစ်နည်း) အရိယသာဓကာနိ+သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ- အရိယာအဖြစ်ကို ပြီးစေ တတ်သော သစ္စာတို့၊ သာဓကပုဒ်ချေ၊ (တစ်နည်း) အရိယပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ+သစ္စာနိ, အရိယေဟိ+ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ+သစ္စာနိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ- ဘုရားအစရှိသော အရိယာ တို့သည် သိအပ်သောသစ္စာတို့၊ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗပုဒ်ချေ၊ (တစ်နည်း) အရိယဿ ဘဂဝတော +သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ- အရိယာဖြစ်တော်မူသော ဘုရားရှင်၏ သစ္စာတို့။ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊ ၈၁၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၁၉၂)
သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။ ။ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဿတိ၊(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၈၁)။ ဝါစာသိလိဋ္ဌတ္ထေဉ္စတ္ထ သမ္မာသဒ္ဒဿ ရဿတ္တံ။(သီဋီသစ်၊၂၊၁၈၄)
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၅]...
သရဏံ– ဟူ၍။ ဂတော– ၏။ ဧတဿ– ၏။ ဧတံ သရဏံ– သည်။ ခေမဉ္စ– ဘေး ကုန်ရာလည်း ဟုတ်၏။ ဥတ္တမဉ္စ– မြတ်လည်းမြတ်၏။ စ– သည်သာမကသေး။ သော ပုဂ္ဂလော– သည်။ ဧတံ သရဏံ– ကို။ ပဋိစ္စ– ၍။ သကလသ္မာပိ– သော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ– မှ။ ပမုစ္စတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမန္တိအာဒိ– ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံအစရှိသော စကားကို။ ဝုတ္တံ
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ တေ ဣသယော– တို့သည်။ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ– တို့နှင့်။ သဟ– ကွ။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ ယာစိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ စီဝရဂဗ္ဘတော– သင်္ကန်း တော်တည်းဟူသော တိုက်ခန်းမှ၊ (သင်္ကန်းရုံထဲမှ၊) [စီဝရသင်္ခါတော+ဂဗ္ဘော စီဝရဂဗ္ဘော၊- မဋီ၊ ၂၊ ၁၈၁၊] ဟတ္ထံ– ကို။ ပသာရေတွာ– ၍။ “ဘိက္ခဝေါ– တို့! ဧထ–လာကြလော၊ (သင်တို့အလိုရှိအပ်သော ရှင်ရဟန်းအဖြစ်ကို လက်ခံကြလော)၊ ဗြဟ္မစရိယံ– ကို။ စရထ– ကုန်လော၊ ” [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၅၃၊ ၅၄၈ရှု၊] ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ တင်္ခဏေယေဝ– ထိုခဏ၌သာလျှင်။ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရာ– ၈-ပါး သော ပရိက္ခရာကို ဆောင်ကုန်သော။ ဝဿသဋ္ဌိကထေရာ ဝိယ– တို့ကဲ့သို့။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ စ– ဆက်။ သော စ– ထိုနေ့သည်။ သဗ္ဗေသမ္ပိ– ကုန်သော။ အင်္ဂမဂဓကုရုရဋ္ဌဝါသီနံ– အင်္ဂတိုင်း,မဂဓတိုင်း,ကုရုတိုင်း၌ နေသူတို့၏။ သက္ကာရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ အာဂမနဒိဝသော– လာရာနေ့သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သက္ကာရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ အာဂတာ– လာကုန်သော။ တေ– ထိုအင်္ဂတိုင်း, မဂဓတိုင်း, ကုရုတိုင်း၌ နေသူတို့သည်။ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ တေ ဣသယော– တို့ကို။ ပဗ္ဗဇိတေ– ရဟန်းအဖြစ်သို့ ရောက်နေသည်တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အမှာကံ– တို့၏။ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏော– သည်။ မဟာ ကိံ နု ခေါ– မြတ်လေသလော။ ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ သမဏော ဂေါတမော– သည်၊ (မဟာ ကိံ နု ခေါ– လော၊)” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ အာဂတတ္တာ– ရောက်လာသည်၏ အဖြစ် ကြောင့်။ “အဂ္ဂိဒတ္တောဝ– သည်သာ။ မဟာ– မြတ်၏။” ဣတိ– သို့။ မညိံသု– မှတ် ထင်ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– ထိုအင်္ဂတိုင်း, မဂဓတိုင်း, ကုရုတိုင်း၌ နေ သူတို့၏။ အဇ္ဈာသယံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ”အဂ္ဂိဒတ္တ! ပရိသာယ– ၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၆]...
ကင်္ခံ– ယုံမှားခြင်းကို။ ဆိန္ဒ– ဖြတ်လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ သော– ထိုအဂ္ဂိဒတ္တ သည်။ “အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ ဧတ္တကမေဝ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်ရှိသော စကား တော်မျှကိုသာ၊ (ဤစကားတော်လောက်မျှကိုသာ)၊ ပစ္စာသီသာမိ– တောင့်တ နေပါ၏။” ဣတိ– လျှောက်၍။ ဣဒ္ဓိဗလေန– ဖြင့်။ သတ္တက္ခတ္တုံ– ၇ကြိမ်။ ဝေဟာသံ– သို့။ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ– ၍။ ပုနပ္ပုနံ– ထပ်။ ဩရုယှ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! ဘဂဝါ– သည်။ မေ– ၏။ သတ္ထာ– ဆရာပါတည်း။ အဟံ– သည်။ သာဝကော– သည်။ အသ္မိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သာဝကတ္တံ– သာဝက၏ အဖြစ်ကို။ ပကာသေသိ– ပြီ။ ဣတိ– အဂ္ဂိဒတ္တ ဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၇-အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဒုလ္လဘောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ– ၏။ ပဥှံ– အမေးပုစ္ဆာကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ထေရော– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဒိဝါဋ္ဌာနေ– နေ့နေရာအရပ်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၇ရှု၊] နိသိန္နော– လျက်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဟတ္ထာဇာနီယော– ဆင်အာဇာနည်သည်။ ဆဒ္ဒန္တကုလေ ဝါ– ဆဒ္ဒန်ဆင်မျိုး၌သော်လည်းကောင်း။ ဥပေါသထကုလေ ဝါ– ဥပေါ သထဆင်မျိုး၌သော်လည်းကောင်း။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ဖြစ်၏။ အဿာဇာနီယော– သည်။ သိန္ဓဝကုလေ ဝါ– သိန္ဓောမြင်းမျိုး၌သော်လည်းကောင်း။ ဝလာဟကဿရာဇကုလေ ဝါ– ဝလာဟကမြင်းမင်းမျိုး၌သော်လည်းကောင်း၊ (ဥပ္ပဇ္ဇတိ)၊ ဥသဘော–ဥသဘဖြစ်သော။ ဂေါအာဇနီယော– နွားအာဇာနည်သည်။ ဒက္ခိဏပထေ– ဒက္ခိ ဏာပထတိုင်း၌၊ (ဥပ္ပဇ္ဇတိ)၊ ဣတိအာဒီနိ– ဤသို့အစရှိသည်တို့ကို။ ဝဒန္တေန–
ဒက္ခိဏပထေ။ ။ ပါဠိအဋ္ဌကထာဋီကာများအလို ဂင်္ဂါမြစ်၏ တောင်ဘက်နယ် မြေကို “ဒက္ခိဏပထ”ဟု ခေါ်၍ ဂင်္ဂါမြစ်၏ မြောက်ဘက်နယ်မြေကို “ဥတ္တရပထ”ဟု ခေါ်သည်၊ (တစ်နည်း) သက္ကတအလို မြောက်ဘက်၌ ဟိမဝန္တာတောင်တန်း, တောင် ဘက်၌ ဝိဉ္ဈာတောင်တန်း, အရှေ့ဘက်၌ ဘင်္ဂလားအော်ခေါ် ဝင်္ဂေါပသာဂရ, အနောက်ဘက်၌ ယခု အာရေဗျဟု ခေါ်ကြသော အာရဗပင်လယ်ရှိရာ ထို၄မျိုး၏ အတွင်းနယ်မြေကို ဥတ္တရပထ, ၎င်းင်း၄မျိုးတို့မှ တောင်ဘက်နယ်မြေများကို “ဒက္ခိဏ-
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၇]...
ဟောတော်မူသော။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဟတ္ထိအာဇာနီယာဒီနံ– တို့၏။ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာဒီနိ– ဖြစ်ရာဌာနအစရှိသည်တို့ကို။ ကထိတာနိ– ကုန်ပြီ။ ပုရိသာဇာနီယော ပန– ယောကျ်ားအာဇာနည်သည်ကား။ ကဟံ– ၌။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နု ခေါ– နည်း။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဧတမတ္ထံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “အာနန္ဒ! ပုရိသာဇာနီယော နာမ– သည်။ သဗ္ဗတ္ထ– အလုံးစုံသောအရပ်၌။ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ– မဖြစ်။ ပန– အနွယကား။ ဥဇုကတော– အဖြောင့်အားဖြင့်။ တိယောဇနသတာယာမေ– ယူဇနာ၃၀၀, အလျားရှိသော။ ဝိတ္ထာရတော– အားဖြင့်။ အဍ္ဎတေယျသတေ– အခွဲအားဖြင့် ယူဇနာ ၃၀၀,ရှိသော။ ဝါ– ယူဇနာ၂၅၀,ရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၁ရှု၊] အာဝဋ္ဋတော–အဝန်းအဝိုင်းအားဖြင့်။ နဝယောဇနသတပ္ပမာဏေ– ယူဇနာ၉၀၀,အတိုင်း အရှည်ရှိသော။ မဇ္ဈိမပဒေသဋ္ဌာနေ– မဇ္ဈိမဒေသအရပ်၌။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။ စ ပန– ဆက်ဦးအံ့။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော– ဖြစ်လသော်။ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ– အမှတ်မထား, ဟုတ်ဟုတ်ညားညားသော။ ဝါ– အလုံးစုံသော၊ (တော်စွာလျော်စွာဖြစ်သော)၊ ကုလေ– အမျိုး၌။ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ– မဖြစ်။ ပန– အနွယကား။ ခတ္တိယမဟာသာလဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာနံ– များသော ဥစ္စာနှစ်ရှိသော ခတ္တိယမျိုး, များသော ပထ”ဟု ခေါ်သည်၊ ယခု ဒေခန်ဟု ခေါ်သောအရပ်ဖြစ်သည်။ (ဗုသာ– ၇၅၊ မဇ္ဈိမ-၉၇၊ ပါမြန်ဓာန်)
တစ်နည်း။ ။ ဣန္ဒိယအလယ်ပိုင်း၌ အနောက်သမုဒြာရောက်အောင် အရှေ့ အနောက်တန်းနေသော တောင်ကို “ဝိဉ္ဈာတောင်”ဟု ခေါ်၏၊ ထိုတောင်၏ တောင် ဘက်ကို “ဒက္ခိဏပထ- တောင်ပိုင်း”ဟု ခေါ်၍ မြောက်ဘက်ကို “ဥတ္တရပထ- မြောက် ပိုင်း”ဟု ခေါ်၏၊(သပြေ- ၃, ၉၆၊ ရူဘာ- ၂, ၅၂၈)၊ “ဒက္ခိဏာယ+ပထော ဒေသော ဒက္ခိဏာပထော- ဂင်္ဂါမြစ်၏ တောင်ဘက်က အရပ်ဒေသ၊ (ဣန္ဒိယတောင်ပိုင်းဒေသ)” ဟု ပြု၊(ဝိမတိ၊၁၊၈၉)၊ ပထသဒ္ဒါ အရပ်ဒေသအနက်ဟောဟု ယူ၍ “ပကာရေန ထန္တိ ပတိဋ္ဌဟန္တိ ဧတ္ထာတိ ပထော၊[ပ+ထာ+အ၊- စလင်း- ၂, ၅၄၉၊]”ဟု ပြုပါ။
ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ။ ။ “ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ”သည် “ယံ ဝါ တံ ဝါ”ကဲ့သို့ အနိ- ယမအနက်ကို ဟော၏၊ “ယောကျ်ားအာဇာနည်သည် အမှတ်မထားသောအမျိုး၌ မဖြစ်”ဟူလို။ [ယံ ဝါ တံ ဝါတိ ယံ ကိဉ္စိ၊ အထ တံ အနိယမန္တိ အတ္ထော၊- သီဋီသစ်၊၁၊၃၆၈။]
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၈]...
ဥစ္စာနှစ်ရှိသော ဗြဟ္မဏမျိုးတို့တွင်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၆၇ရှု၊] အညတရသ္မိံယေဝ– တစ်မျိုးမျိုး၌သာလျှင်၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဒုလ္လဘော၊ ပေ၊ မေဓတီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဒုလ္လဘော ပုရိသာဇညော, န သော သဗ္ဗတ္ထ ဇာယတိ၊ ယတ္ထ သော ဇာယတီ ဓီရော, တံ ကုလံ သုခမေဓတိ။
ပုရိသာဇညော– ယောက်ျားအာဇာနည်ကို။ ဒုလ္လဘော– ခဲယဉ်းသဖြင့် ရအပ် ၏။ ဝါ– ရခဲ၏။ သော– ထိုယောက်ျားအာဇာနည်သည်။ သဗ္ဗတ္ထ– အလုံးစုံသော အရပ်, အလုံးစုံသော အမျိုး၌။ န ဇာယတိ– မဖြစ်။ ဓီရော– ပညာရှိသော။ သော– ထိုယောက်ျားအာဇာနည်သည်။ ယတ္ထ– အကြင်အရပ်၌။ ဇာယတိ– ဖြစ်၏။ တံ ကုလံ– ထိုအမျိုးသည်။ သုခံ– ချမ်းသာကို။ ဧဓတိ– ရရှိခံစားရ၏၊ (တစ်နည်း) သုခံ–ချမ်းသာစွာ။ ဧဓတိ– ကြီးပွား၏။
တတ္ထ– ၌။ ဒုလ္လဘောတိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့၊ (တစ်နည်း) ဒုလ္လဘောတိ (ပဒဿဝ– ဒုလ္လဘောဟူသော ပုဒ်၏၊ (ဝိတ္ထာရံ– အကျယ်ကို၊) ဟိ (ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေမိ)– ထုတ်၍ ပြဦးအံ့။ ပုရိသာဇညော– ယောကျ်ားအာဇာနည်ကို။ ဒုလ္လဘော– ခဲယဉ်း သဖြင့် ရအပ်၏။ ဟတ္ထိအာဇာနီယာဒယော ဝိယ– ဆင်အာဇာနည်အစရှိသည်။
ပုရိသာဇညော။ ။ အာ ဘုသော ကာရဏာကာရဏံ ဇာနာတီတိ အာဇာနီယော၊ အာ+ဉာ+အနီယ၊ (တစ်နည်း) အာ+ဉာ+နာ+ဏျ၊- ဓာန်ဋီ- ၃၆၉၊] အာဇာနီယော ဧဝ အာဇညော၊ [အာဇာနီယ+ဏျ၊ ဤ, ယတို့ကိုချေ, နျကို ဉပြု, ဒွေဘော်လာ၊ -မောဂ်- ၄, ၁၂၄၊ နိဒီ- ၃၄၃၊] ပုရိသေသု ပုရိသာနံ ဝါ အာဇညော ပုရိသာဇညော- ယောကျ်ား တို့တွင် မြင့်မြတ်သောအာဇာနည်ပုဂ္ဂိုလ်၊ အာဇာနီယ(အာဇည)သဒ္ဒါ ဥတ္တမအနက် ဟော။ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၂၊ အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀)
တစ်နည်း။ ။ အာဇာနီယော ဝိယာတိ အာဇာနီယော- ဆင်အာဇာနည်စသည်နှင့် တူသော ယောကျ်ားအာဇာနည်၊ [အာဇာနီယ+ဏ၊] အာဇာနီယော ဧဝ အာဇညော၊ ပုရိသော စ+သော+အာဇညော စာတိ ပုရိသာဇညော- ဆင်အာဇာနည်စသည်နှင့် တူသော ယောကျ်ားအာဇာနည်၊ ဝါ- မြတ်သောအာဇာနည်ယောကျ်ား၊ ဥပမာနုတ္တရပဒ ကမ္မဓာရည်း၊ (တစ်နည်း) အာဇာနီယ(အာဇည)သဒ္ဒါ ဥတ္တမအနက်ဟောဟုယူလျှင် ဝိသေသနုတ္တရပဒကမ္မဓာရည်းသမာသ်။ (ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၇၉)
...[စာမျက်နှာ- ၃၈၉]...
တို့ကိုကဲ့သို့။ န သုလဘော– လွယ်ကူစွာ ရအပ်သည်မဟုတ်။ သော– ထိုယော ကျ်ားအာဇာနည်သည်။ သဗ္ဗတ္ထ– သော။ ပစ္စန္တဒေသေ ဝါ– ပစ္စန္တရစ်အရပ်၌လည်းကောင်း။ နီစကုလေ ဝါ– နိမ့်ကျသောအမျိုး၌လည်းကောင်း။ န ဇာယတိ– မဖြစ်။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ– မဇ္ဈိမဒေသ၌လည်း။ မဟာဇနဿ– ၏။ အဘိဝါဒနာဒိသက္ကာရကရဏဋ္ဌာနေ– ရှိခိုးခြင်းအစရှိသော ကောင်းမွန်ရိုသေစွာ ပြုခြင်းကို ပြုရာအရပ် ၌။ ဝါ– ရှိခိုးခြင်းအစရှိသော ပူဇော်သက္ကာရကို ပြုရာဌာနဖြစ်သော။ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလာနံ– မင်းမျိုး,ပုဏ္ဏားမျိုးတို့တွင်။ အညတရသ္မိံ– သော။ ကုလေ– ၌။ ဇာယတိ– ဖြစ်၏။ ဧဝံ– သို့။ ဇာယမာနော– သော်။ ယတ္ထ– အကြင်အမျိုး၌။ ဓီရော–ပညာရှိသော။ ဥတ္တမပညော– မြတ်သောပညာရှိသော။ သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ– ထိုဘုရားရှင်သည်။ ဇာယတိ– ၏။ တံ ကုလံ သုခမေဓတီ သုခမေဓတီ သုခမေဓတီတိ– ကား။ သုခပ္ပတ္တမေဝ– ချမ်းသာခြင်းသို့ ရောက်သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော– နက်
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အာနန္ဒတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သုခေါ ဗုဒ္ဓါနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလာနံ
သုခမေဓတိ။ ။ “ဧဓော တု လာဘဝုဒ္ဓိသု(ဓာတွတ္ထ)”အရ ဧဓဓာတ်သည် လာဘ အနက်, ဝုဒ္ဓိအနက်တို့ကို ဟော၏၊ ထိုတွင် ဓမ္မဋီအလို ဝုဒ္ဓိအနက်ဟော, သုခံ၌ ကြိယာ ဝိသေသနအနက်ယူ၍ ပေးပါ၊ “ဧဓတိ ဗြူဟေတိ ဝဍ္ဎေတိ(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၀)” ဟူသော အဖွင့်အလို ဧဓတိ၌ ကာရိတ်ကျေသည်ဟု ယူ၍ “တံ ကုလံ- ကို၊ သုခံ- စွာ၊ ဧဓတိ- ကြီးပွားစေနိုင်၏”ဟု ပေးပါ။
တစ်နည်း။ ။ “သုခပ္ပတ္တမေဝ”ဖြင့် ဧဓဓာတ် လာဘအနက်ဟောကြောင်းကို ပြ သည်ဟု ယူ၍ “တံ ကုလံ- သည်၊ သုခံ- ကို၊ ဧဓတိ- ရရှိခံစားရ၏”ဟု ပေးနိုင်သည်၊ (သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉၊ သံဋီ၊၁၊၃၁၁)၊ ဧဓဓာတ် ပတိဋ္ဌာနအနက်ဟော, သုခံကား သတ္တမီ အနက်၌ ပဌမာဝိဘတ်ဟု ဇာဋီသစ်- ၂၄၇၌ ဆို၏၊ ထိုအလို “တံ ကုလံ- သည်၊ သုခံ-ချမ်းသာ၌၊ ဧဓတိ- တည်နိုင်၏”ဟု တစ်နည်းပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၀]...
ဘိက္ခူနံ ကထံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ပဉ္စသတဘိက္ခူ– ၅ရာအတိုင်းအရှည်ရှိသော ရဟန်းတို့သည်။ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ– ဆည်းကပ်ရာ ဇရပ်၌။ ဝါ– တရားသဘင်မဏ္ဍပ်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၁၃ရှု၊] နိသိန္နာ– ကုန်လျက်။ “အာဝုသော! ဣမသ္မိံ လောကေ– ၌။ သုခံ– သည်။ ကိံ နု ခေါ– အဘယ်နည်း?” ဣတိ– သို့။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ တတ္ထ– ထိုသို့ ဖြစ်စေရာ၌။ ဝါ– ထိုရဟန်း တို့တွင်။ ကေစိ– အချို့သောရဟန်းတို့သည်။ “ရဇ္ဇသုခသဒိသံ– မင်းအဖြစ်၏ချမ်း သာနှင့်တူသော။ ဝါ– မင်း၏ ဥစ္စာဖြစ်သောချမ်းသာနှင့် တူသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၇ရှု၊] သုခံ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ ကေစိ– တို့သည်။ ကာမသုခသဒိသံ– ကာမချမ်းသာနှင့် တူသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၆ရှု၊] (သုခံ နာမ နတ္ထိ)၊ ကေစိ– တို့သည်။ “သာလိမံသဘောဇနာဒိသဒိသံ– အသားရောပြွမ်း, သလေးဆွမ်းအစရှိသည်ကို စားရခြင်းသည်နှင့် တူသော။ သုခံ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ နိသိန္နဋ္ဌာနံ– ထိုင်နေရာအရပ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ– ဖြင့်။ သန္နိသိန္နာ– ကုန်သည်။ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ “ဣမာယ နာမ– ဖြင့်၊ (သန္နိသိန္နာ၊ အမှ၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ! ကိံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ကထေထ– ပြောနေကြသနည်း။ သဗ္ဗမ္ပိ– သော၊ [ဟိကို အနက်မဲ့ကြံ၊ ဒဠှီကရဏကြံ၍
သာလိမံသဘောဇနာဒိသဒိသံ။ ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဇနံ၊ မံသေန+ဥပသိတ္တံ+ ဘောဇနံ မံသဘောဇနံ- အသားဖြင့် သွန်းလောင်းထည့်ခပ်အပ်သောဆွမ်း၊ သာလိနာ+ သမ္ပာဒိတံ+မံသဘောဇနံ သာလိမံသဘောဇနံ- သလေးဆန်ဖြင့် ပြီးစေအပ်သော အသားဖြင့် သွန်းလောင်းထည့်ခပ်အပ်သောဆွမ်း၊(သာရတ္ထ၊၁၊၄၃၄၊ ပါရာဘာ- ၂, ၁၁၀)၊ (တစ်နည်း) မံသေန+ကိဏ္ဏံ+ဘောဇနံ မံသဘောဇနံ- အသားဖြင့် ရောပြွမ်း သောဆွမ်း၊ သာလီနံ+မံသဘောဇနံ သာလိမံသဘောဇနံ- သလေးဆန်တို့၏ အသား ဖြင့် ရောပြွမ်းသောဆွမ်း၊(မအူပါရာနိ- ၂, ၄၄၁)၊ အသားရောပြွမ်း, သလေးဆွမ်းကို စားခြင်းအထိ ရအောင် “ဘုဇ္ဇတေ ဘောဇနံ- စားခြင်း၊ သာလိမံသဘောဇနဿ+ ဘောဇနံ သာလိမံသဘောဇနံ”ဟု ပြု၍ “ဝိကာလဘောဇနံ”ကဲ့သို့ “သာလိမံသ ဘောဇနဘောဇနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဘောဇနတစ်ပုဒ်အကျေကြံပါ၊ ထိုနောင် “သာလိမံသဘောဇနံ+အာဒိ ယဿာတိ သာလိမံသဘောဇနာဒိ၊ သာလိမံသဘောဇနာဒိနာ+ သဒိသံ သာလိမံသဘောဇနသဒိသံ”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၁]...
“ဟိ– ထိုစကားသင့်စွ”ဟုလည်း ပေး၏၊] ဣဒံ သုခံ– သည်။ ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိယာပန္နမေဝ– ဝဋ်ဆင်းရဲ၌ အကျုံးဝင်သည်သာ၊ (ဟောတိ)၊ ဣမသ္မိံ လောကေ– ၌။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ–ဘုရားရှင်တို့၏ ပွင့်တော်မူခြင်းလည်းကောင်း။ ဓမ္မဿဝနံ– သူတော်ကောင်း တရားကို နာကြားရခြင်းလည်းကောင်း။ သံဃသာမဂ္ဂီ– သံဃာ၏ ညီညွတ်သည် ၏အဖြစ်လည်းကောင်း၊ (သံဃာညီညွတ်ခြင်းလည်းကောင်း)၊ သမ္မောဒမာနဘာဝေါ– လွန်စွာဝမ်းမြောက်သည်၏အဖြစ်လည်းကောင်း၊ (အလွန်ဝမ်းမြောက် ခြင်းလည်းကောင်း)၊ ဣတိ– သို့။ ဣဒမေဝ– ဤအကြောင်းတရားသည်သာ။ သုခံ–ချမ်းသာကြောင်းတည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သုခေါ၊ ပေ၊ သုခေါ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ, သုခါ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ၊ သုခါ သံဃဿ သာမဂ္ဂီ, သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ
ဗုဒ္ဓါနံ– ဘုရားရှင်တို့၏။ ဥပ္ပာဒေါ– ပွင့်တော်မူခြင်းသည်။ သုခေါ– ချမ်းသာ ကြောင်းတည်း။ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ– သူတော်ကောင်းတရားကို ဟောပြောခြင်းသည်။ သုခါ– တည်း။ သံဃဿ– သံဃာ၏။ သာမဂ္ဂီ– ညီညွတ်သူ၏အဖြစ်သည်၊ (ညီ ညွတ်ခြင်းသည်) သုခါ– တည်း။ သမဂ္ဂါနံ– ညီညွတ်သူတို့၏။ တပေါ– အကျင့်သည်။ သုခေါ– တည်း။
တတ္ထ– ၌။ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါတိ– ကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဗုဒ္ဓါ– တို့သည်။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ– ကုန်လသော်၊ (တစ်နည်း) ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ– ကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါ– တို့သည်။ မဟာဇနံ– ကို။ ရာဂကန္တာရာဒီဟိ– ရာဂတည်းဟူသော ခရီးခဲအစရှိသည်တို့မှ။ တာရေန္တိ– လွန်မြောက်စေကုန်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ဥပ္ပာဒေါ– ပွင့်တော်မူ ခြင်းသည်။ သုခေါ– ချမ်းသာကြောင်းတည်း။ ဥတ္တမော– အမြတ်ဆုံးတည်း။
ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ။ ။ ဥပ္ပာဒေါလည်း “ဥပ္ပဇ္ဇမာနဥပ္ပာဒ, ဥပ္ပန္နဥပ္ပာဒ”ဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ ထိုတွင် တောထွက်တော်မူရာအခါ, တုသိတာနတ်ပြည်, ဒီပင်္ကရာမြတ်စွာဘုရား၏ ခြေတော်ရင်းတို့မှ စ၍ အရဟတ္တမဂ်အထိသည် ဥပ္ပဇ္ဇမာနဥပ္ပာဒတည်း၊ အရဟတ္တဖိုလ် အခိုက်သည် ဥပ္ပန္နဥပ္ပာဒတည်း၊ ထို၂မျိုးလုံးသည် သုခမူလ(သုခ၏ အကြောင်းရင်း) ချည်း ဖြစ်သည်။ (ဓမ္မဋီ- ၂၆၉၊ ၂၇၀)
သုခေါ။ ။ သုခသဒ္ဒါသည် သုခဝေဒနာ, သုခမူလ(သုခ၏ အကြောင်းရင်း), သုခါ-
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၂]...
ယသ္မာ– ကြောင့်။ သဒ္ဓမ္မဒေသနံ– သူတော်ကောင်းတရားဒေသနာကို။ အာဂမ္မ– စွဲ၍။ ဇာတိအာဒိဓမ္မာ– ပဋိသန္ဓေနေရခြင်းအစရှိသော သဘောရှိကုန်သော။ သတ္တာ– တို့သည်။ ဇာတိအာဒီဟိ– ပဋိသန္ဓေနေရခြင်းအစရှိသည်တို့မှ။ မုစ္စန္တိ– လွတ်မြောက်ကုန်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ– သူတော်ကောင်းတရား ကို ဟောပြောခြင်းသည်။ သုခါ– တည်း။ သာမဂ္ဂီတိ– ကား။ သမစိတ္တတာ– တူမျှ သော စိတ်ရှိသည်၏အဖြစ်တည်း။ သာပိ– သည်လည်း။ သုခါ ဧဝ– တည်း။ ပန– ဆက်ဦးအံ့။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဧကစိတ္တာနံ– တူသောစိတ်ရှိကုန်သော။ သမဂ္ဂါနံ–ညီညွတ်သူတို့အား။ ဗုဒ္ဓဝစနံ– ဘုရားစကားတော်ကို။ ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝါ– သင်ယူခြင်း ငှာလည်းကောင်း။ ဓုတင်္ဂါနိ– ဓုတင်တို့ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၉၂ရှု၊] ပရိဟရိတုံ ဝါ–ဆောင်ခြင်းငှာလည်းကောင်း။ သမဏဓမ္မံ– ကို။ ကာတုံ ဝါ– ငှာလည်းကောင်း။ သက္ကာ– နိုင်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါတိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ– ပြီ။
တေနေဝ– ကြောင့်ပင်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ယာဝကီဝဉ္စ၊ ပေ၊ ပရိဟာနီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)။ [ဘိက္ခဝေ– တို့! ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ယာဝကီဝဉ္စ– အကြင်မျှလောက် ကာလပတ်လုံး။ သမဂ္ဂါ– ညီညွတ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သန္နိပတိဿန္တိ– စည်းဝေး ကုန်အံ့။ သမဂ္ဂါ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝုဋ္ဌဟိဿန္တိ– အစည်းအဝေးမှ ထကုန်အံ့။ သမဂ္ဂါ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သံဃကရဏီယာနိ– သံဃာ၏ ပြုဖွယ်ကိစ္စတို့ကို။ ကရိဿန္တိ၊ ကုန်အံ့။ ဘိက္ခဝေ– တို့! (တာဝ– ထိုမျှလောက်ကာလပတ်လုံး၊) ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့သည်။ ဝုဒ္ဓိယေဝ– သီလစသော ဂုဏ်အားဖြင့် ကြီးပွားခြင်းကိုသာ။ ပါဋိကင်္ခါ– အလိုရှိအပ်၏။ ပရိဟာနိ– သီလစသောဂုဏ်မှ ဆုတ်ယုတ်ခြင်းကို။ နော ပါဋိကင်္ခါ– အလိုမရှိအပ်။] ရမ္မဏ (ဣဋ္ဌာရုံ) , သုခဟေတု (သုခ၏ ဇနကအကြောင်း) , သုခပစ္စယဋ္ဌာန (သုခ၏ ဥပတ္ထမ္ဘကအကြောင်းဖြစ်သော ဣဋ္ဌာရုံစသည်တို့၏တည်ရာဌာန) , အဗျာပဇ္ဇ (စိတ်ကို ညှဉ်းဆဲတတ်သော နီဝရဏစသည်မရှိသော ပဌမဈာန်စသော သုခဝိဟာရ) , နိဗ္ဗာန် စသော အနက်တို့ကို ဟော၏၊ ဤ၌ သုခမူလဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ အကျိုး သုခ၏အမည်ကို အကြောင်းဘုရားပွင့်တော်မူခြင်းစသည်၌ တင်စား၍ ဘုရားပွင့် တော်မူခြင်းစသည်ကို “သုခေါ”ဟု ဟောတော်မူသည်။ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၂၃၊ ပဋိသံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁, ၂၈၆၊ အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၈၃၊ ဓမ္မဋီ-၂၆၉၊ ၂၇၀)
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၃]...
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အရဟတ္တေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုပြီးပြီ။
သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၉-ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပူဇာရဟေတိ– ဟူသော။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ စာရိကံ– ကို။ စရမာနော– သော်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၉၁ရှု၊] ကဿပဒသဗလဿ– ၏။ သုဝဏ္ဏစေတိယံ– ရွှေစေတီတော်ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ တထာဂတော– သည်။ သာဝတ္ထိတော– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ အနုပုဗ္ဗေန– အားဖြင့်။ ဗာရာဏသိံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ တောဒေယျဂါမဿ– တောဒေယျပုဏ္ဏားရွာ၏။ သမီပေ– ၌။ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရော– များစွာသော ရဟန်းအပေါင်းသည် ခြံရံအပ် သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အညတရံ– သော။ ဒေဝဋ္ဌာနံ– နတ်တို့၏ တည်ရှိရာအရပ်သို့။ ဝါ– နတ်ကွန်းသို့။ သမ္ပာပုဏိ– ရောက်တော်မူပြီ။ တတြ– ထိုနတ်ကွန်း၌။ နိသိန္နော– သော။ သုဂတော– သည်။ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ– ဘဏ္ဍာတိုက်နှင့်တူသော အရှင် အာနန္ဒာကို။ ဝါ– တရားဘဏ္ဍာစိုးဖြစ်သော အရှင်အာနန္ဒာကို။ ပေသေတွာ– ၍။ အဝိဒူရေ– အနီး၌။ ကသိကမ္မံ– လယ်ထွန်မှုကို။ ကရောန္တံ– သော။ ဗြာဟ္မဏံ– ကို၊
တောဒေယျဂါမဿ။ ။ တုဒိ+နိဝါသော ဧတဿာတိ တောဒေယျော- တုဒိရွာဟူ သော နေရာရှိသောပုဏ္ဏား၊ (တောဒေယျပုဏ္ဏား)၊ [တုဒိ+ဏေယျ၊- သီဋီသစ်၊၂၊၃၈၄၊ မ၊ဋီ၊၃၊၂၀၄၊ အံဋီ၊၂၊၃၅၉၊] တောဒေယျဿ+ဂါမော တောဒေယျဂါမော- တော ဒေယျပုဏ္ဏား၏ရွာ၊ တောဒေယျပုဏ္ဏားသည် တုဒိရွာ၏ ကြီးအကဲဖြစ်သည်၊ တုဒိရွာ သည် သာဝတ္ထိမြို့၏ အနီး၌ တည်ရှိသည်။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၇)
ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ။ ။ ဘဏ္ဍဿ (သတ္တဝိဓဿ, ဒသဝိဓဿ ဝါ ရတနဿ)+ သန္နိဓာနံ+အဂါရံ ဘဏ္ဍာဂါရံ- ရတနာ၇ပါး, ရတနာ၁၀,ပါးကို ထားရာဘဏ္ဍာတိုက်၊ ဘဏ္ဍာဂါရံ ဝိယာတိ ဘဏ္ဍာဂါရော- ဘဏ္ဍာတိုက်နှင့်တူသော ပရိယတ္တိတရား၊ ဓမ္မော ယေဝ+ဘဏ္ဍာဂါရော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရော- ဘဏ္ဍာတိုက်နှင့် တူသော ပရိယတ္တိတရား၊ (တရားဘဏ္ဍာတိုက်)၊ ဥပမာနုတ္တရပဒကမ္မဓာရည်းသမာသ်တည်း၊ ပရိယတ်တရား
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၄]...
ပက္ကောသာပေသိ– မူပြီ။ သော ဗြာဟ္မဏော– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ တထာဂတံ– ကို။ အနဘိဝန္ဒိတွာ– ရှိမခိုးမူ၍။ တမေဝ ဒေဝဋ္ဌာနံ– ထိုနတ်ကွန်းကိုသာ။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သုဂတောပိ– သည်လည်း။ “ဗြာဟ္မဏ! ဣမံ ပဒေသံ– ဤနေ ရာကို။ ကိန္တိ– အဘယ်သို့လျှင်။ မညသိ– မှတ်ထင်သနည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဘော ဂေါတမ! အမှာကံ– တို့၏။ ပဝေဏိယာ– အစဉ်အဆက်အားဖြင့်။ အာဂတစေတိယဋ္ဌာနန္တိ– လာခဲ့သော စေတီအရပ်တည်းဟူ၍။ ဝန္ဒာမိ– ၏။ ဣတိ– ပြီ။ “ဗြာဟ္မဏ! ဣမံ ဌာနံ– ကို။ ဝန္ဒန္တေန– ရှိခိုးသော။ တယာ– သည်။ သာဓု–ကောင်းသောအမှုကို။ ကတံ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ သုဂတော– သည်။ တံ– ထိုပုဏ္ဏားကို။ သမ္ပဟံသေသိ– ကောင်းစွာ အပြားအားဖြင့် ရွှင်လန်းစေတော်မူပြီ။ တံ– ထိုစကား တော်ကို။ သုတွာ၊ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ “ကေန ကာရဏေန– အဘယ်အကြောင်း ကြောင့်။ ဘဂဝါ– သည်။ ဧဝံ– သို့။ သမ္ပဟံသေသိ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ သံသယံ– ယုံမှားသံသယကို။ သဉ္ဇနေသုံ– ဖြစ်စေကြကုန်ပြီ။ တတော– ၌။ တထာဂတော– သည်။ တေသံ– တို့၏။ သံသယံ– ကို။ အပနေတုံ– ဖယ်ရှားခြင်းငှာ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ– မဇ္ဈိမနိကာယ်၌။ ဃဋိကာရသုတ္တန္တံ– ကို။ ဝတွာ– ၍။ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန–တော်သည် လောကုတ္တရာရတနာပစ္စည်းတို့ကို ထားရာဖြစ်သောကြောင့် ဘဏ္ဍာတိုက် နှင့် တူသည်။ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရေ+နိယုတ္တော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော– ဘဏ္ဍာတိုက်နှင့် တူ သော ပရိယတ္တိတရား၌ ယှဉ်သော အရှင်အာနန္ဒာ၊ (တရားဘဏ္ဍာစိုးဖြစ်သော အရှင် အာနန္ဒာ)
တစ်နည်း။ ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ+နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော- ဘဏ္ဍာတိုက်၌ ယှဉ်သော ဘဏ္ဍာစိုး၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယာတိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော- ဘဏ္ဍာစိုးနှင့် တူသော အရှင် အာနန္ဒာ၊ [ဘဏ္ဍာဂါရိက+ဏ၊- ဒီဋီ၊၁၊၃၁၊ မဋီ၊၂၊၈၈၊ မူလဋီ၊၁၊၂၂၊] ဓမ္မဿ+ အနုရက္ခကော+ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော- ပရိယတ်တရားကို စောင့် ရှောက်သော ဘဏ္ဍားစိုးနှင့်တူသော အရှင်အာနန္ဒာ၊(သီဋီသစ်၊၁၊၁၅၇)၊ ဓမ္မအရ ပိဋက၃ပုံဟူသော ပရိယတ်တရားကို ယူပါ။ (အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၃)
ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန။ ။ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ ဣဒ္ဓိ၊ [ဣဓ+ဣ၊- မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၂၊၁၇၊] အနု အနု သမင်္ဂိနော ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အနုဘာဝေါ၊ အနုဘာဝေါ ဧဝ အာနုဘာဝေါ၊(အံဋီ- ၃, ၁၆၁)၊ အနုဘဝတိ ဧတေနာတိ
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၅]...
အဘိညာဉ်တန်ခိုး၏အစွမ်းအာနုဘော်ဖြင့်။ ဝါ– တန်ခိုးအာနုဘော်ဖြင့်။ ကဿပဒသဗလဿ– ၏။ ယောဇနုဗ္ဗေဓံ– ၁ယူဇနာအမြင့်ရှိသော။ ကနကစေတိယံ– ရွှေ စေတီကိုလည်းကောင်း။ အပရဉ္စ– အခြားလည်းဖြစ်သော။ ကနကစေတိယံ– ကို လည်းကောင်း။ အာကာသေ– ၌။ နိမ္မိနိတွာ– ၍။ မဟာဇနံ– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ ”ဗြာဟ္မဏ! ဧဝံဝိဓာနံ– ဤသို့ အပြားရှိကုန်သော။ ပူဇာရဟာနံ– ပူဇော်ခြင်းကို ထိုက်ကုန်သော စေတီတော်တို့ကို။ ပူဇာ– ပူဇော်ခြင်းသည်။ ယုတ္တတရာဝ– အထူး အားဖြင့် သင့်လျော်သည်သာ။ ဝါ– အလွန်သင့်လျော်သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ– ၌။ ဒဿိတနယေနေဝ– ပြအပ်သော နည်းဖြင့် သာလျှင်။ ဗုဒ္ဓါဒိကေ– ဘုရားအစရှိကုန်သော။ စတ္တာရော– ကုန်သော။ ထူပါရဟေ– စေတီထိုက်သောပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို။ ပကာသေတွာ– ၍။ သရီရစေတိယံ သရီရစေတိယံ သရီရစေတိယံ– သရီရစေတီ အာနုဘာဝေါ၊ (အနုဋီ– ၃, ၁၀၉)၊ ဣဒ္ဓိယာ+အာနုဘာဝေါ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါ၊ ဣဒ္ဓိအရ ဣဒ္ဓိဝိဓအဘိညာဉ်ကို ယူပါ၊ (ဒီဋီ၊ ၂၊) (တစ်နည်း) ဣဒ္ဓိနှင့် အာနုဘာဝ၂ပုဒ်လုံးအရ ဝသိဘာဝ (ဝသိဘော်- စွမ်းရည်သတ္တိ) ကို ယူ၍ “ဣဒ္ဓိ စ+သာ+အာနုဘာဝေါ စာတိ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါ– လိုအပ်သောအကျိုးပြီးစီးကြောင်း တိုးတက်ကြီးပွားကြောင်းဖြစ်သော အစွမ်းသတ္တိ၊ (ဝိသေသနောဘယပဒကမ္မဓာရည်း) ”ဟု ပြုပါ။
ကဿပဒသဗလဿ။ ။ ကဿံ ခေတ္တံ ပါတိ ရက္ခတီတိ ကဿပေါ၊ [ကဿ+ ပါ+အ၊ -နိဒီ- ၅၃၆၊ ဂဠုန်- ၅၆၊] (တစ်နည်း) ကဿံ မဇ္ဇံ ပိဝတိ အတြာတိ ကဿပံ, မံသံ၊ ကဿပံ မံသခါဒနံ ဝဇ္ဇေတီတိ ကဿပေါ- အသားကို(အသားစားခြင်းကို) ရှောင်သောရသေ့၊ [ကဿပ+ဏ၊] ကဿပဿ+အပစ္စံ ကဿပေါ၊ [ကဿပ+ဏ၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ၊ ထေရီဒီ- ၂၈] (ကာယဗလသင်္ခါတာနိ ဉာဏဗလသင်္ခါတာနိ စ) ဒသ+ဗလာနိ ဧတဿာတိ ဒသဗလော၊(သာရတ္ထ၊၃၊၂၁၀၊ ဓမ္မဘာ- ၂, ၃၀၇)၊ ကဿပေါ စ+သော+ ဒသဗလော စာတိ ကဿပဒသဗလော
သရီရစေတိယံ။ ။ သရီရေ+နိဒဟိတွာ ကတံ+စေတိယံ သရီရစေတိယံ- ဓာတ် တော်တို့ကို ဌာပနာ၍ ပြုအပ်သောစေတီ၊ ဓာတုစေတီဟုလည်း ခေါ်၏၊ ဓာတ်တော် သက်သက်လည်း သရီရစေတီ(ဓာတုစေတီ)ပင်ဖြစ်ရကား “သရီရမေဝ+စေတိယံ သရီရစေတိယံ”ဟုလည်း ပြုနိုင်သည်၊ “သရီရန္တိ သရီရဓာတုံ(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၁)” ဟူသော အဖွင့်နှင့်အညီ သရီရအရ ဆံတော်, သွားတော်, အရိုးတော်စသော ဓာတ်တော် တို့ကို ယူပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၆]...
လည်းကောင်း။ ဥဒ္ဒိဿစေတိယံ– ဥဒ္ဒိဿစေတီလည်းကောင်း။ ပရိဘောဂစေတိယံ– ပရိဘောဂစေတီလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ တီဏိ– ကုန်သော။ စေတိယာနိ– တို့ကို။ ဝိသေသတော– အားဖြင့်။ ပရိဒီပေတွာ– ထင်ရှားပြတော်မူပြီး၍။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ပူဇာရဟေ၊ ပေ၊ ကေနစီ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
ပူဇာရဟေ ပူဇယတော, ဗုဒ္ဓေ ယဒိ ဝ သာဝကေ၊ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ, တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ
ပူဇာရဟေ– ပူဇော်ခြင်းငှာ ထိုက်ကုန်သော။ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ– ဒိဋ္ဌိတဏှာ, မာနသာဟု, သံသရာချဲ့ကြ, ပပဉ္စတရားတို့ကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးကုန်သော။ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ– လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော ဝမ်းနည်းခြင်း, ငိုကြွေးခြင်း ရှိကုန်သော။ ဝါ– ဝမ်းနည်းခြင်း, ငိုကြွေးခြင်းတို့ကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးကုန် သော။ ဗုဒ္ဓေ– သဗ္ဗညုဘုရားရှင်တို့ကိုလည်းကောင်း။ ယဒိ– ထိုမှတစ်ပါး၊ (ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝါ– ပစ္စေကဗုဒ္ဓါအရှင်မြတ်တို့ကိုလည်းကောင်း၊) သာဝကေ ဝါ– ဘုရားရှင်၏ တပည့်သာဝကတို့ကိုလည်းကောင်း။ ပူဇယတော– ပူဇော်သူ၏၊ (ပုညံ– ကောင်း မှုကို။ ဝါ– ကောင်းမှု၏အကျိုးကို။ ဣမံ– ဤကောင်းမှုသည်။ ဝါ– ကောင်းမှု၏ အကျိုးသည်။ ဧတ္တံ (ဧတ္တကံ)– ဤမျှအတိုင်းအရှည်ရှိ၏။ ဣတိ– ဤသို့။ ကေနစိ
ဥဒ္ဒိဿစေတိယံ။ ။ ဥဒ္ဒိဿ+ကတံ+စေတိယံ ဥဒ္ဒိဿစေတိယံ- သက်တော်ထင် ရှား, မြတ်ဘုရားကို ရည်မှန်း၍ ပြုအပ်သောစေတီ၊ ရည်မှန်းအပ်သောဘုရားရှင်နှင့် ဘုရားရှင်၏ ရုပ်ပွားဆင်းတုတော်များသည် ဥဒ္ဒိဿစေတီမည်၏။
ပရိဘောဂစေတိယံ။ ။ ပရိဘုဉ္ဇီယိံသူတိ ပရိဘောဂါနိ၊ ပရိဘောဂါနိ+နိဒဟိတွာ ကတံ+စေတိယံ ပရိဘောဂစေတိယံ- ဘုရားရှင်သုံးဆောင်တော်မူအပ်ခဲ့သော အသုံး အဆောင်တို့ကို ဌာပနာ၍ ပြုအပ်သောစေတီ၊ သင်္ကန်းတော်, သပိတ်တော်, တောင်ဝှေး တော်စသော ဘုရားရှင်အသုံးအဆောင်တို့ကို ဌာပနာရာစေတီတည်း၊ ပရိဘောဂိက စေတီဟုလည်း ခေါ်၏၊ သင်္ကန်းတော်, သပိတ်တော်, ဗောဓိပင်စသည်တို့သက်သက် လည်း ပရိဘောဂစေတီပင် ဖြစ်ရကား “ပရိဘောဂေါ ဧဝ စေတိယံ ပရိဘောဂ- စေတိယံ”ဟုလည်း ပြုနိုင်သည်။(သာရတ္ထ၊၁၊၁၇၂၊ ဇာဋီသစ်- ၃, ၁၅၂၊ ပါရာနိ- ၁,၄၃၉၊ ပါရာဘာ- ၁, ၃၀၅
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၇]...
အပိ– တစ်စုံတစ်ယောက်သော ဗြဟ္မာစသူသည်သော်လည်း။ ဝါ– တစ်စုံတစ်ခု သော ချိန်တွယ်တိုင်းတာခြင်းဖြင့်သော်လည်း။ သင်္ခါတုံ– ရေတွက်ခြင်းငှာ။ န သက္ကာ– မတတ်နိုင်။) [အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၁၄ အဖွင့်ကို ကြည့်၍ နောက်ဂါထာမှ ဒုတိယ ပါဒ, တတိယပါဒကို ယူပေးသည်။] တေ တာဒိသေ ပူဇယတော, နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ၊ န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ, ဣမေတ္တမပိ ကေနစိ
တာဒိသေ– ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်ကုန်သော။ နိဗ္ဗုတေ– ကိလေသာခန္ဓာ, မှန်စွာ ရုတ်သိမ်း, ချုပ်ငြိမ်းပြီးကုန်သော။ ဝါ– ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူပြီးကုန်သော။ အကုတောဘယေ– တစ်စုံတစ်ခုသောဘဝ, တစ်စုံတစ်ခုသောအာရုံမှ ကြောက်ရခြင်း မရှိကုန်သော။ တေ– ထိုဘုရားပစ္စေကာ အရိယာသာဝကတို့ကို။ ပူဇယတော– ၏။ ပုညံ– ကောင်းမှုကို။ ဣမံ– ဤကောင်းမှုသည်။ ဧတ္တံ (ဧတ္တကံ)– ၏၊ (ဣတိ– သို့၊) ကေနစိ အပိ– လည်း။ သင်္ခါတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်
တတ္ထ– တို့၌။ ပူဇိတုံ– ပူဇော်ခြင်းငှာ။ အရဟာ– ထိုက်သူတို့တည်း။ ပူဇာရဟာ–ပူဇော်ခြင်းငှာ ထိုက်သူတို့တည်း။ ပူဇိတုံ ပူဇိတုံ ပူဇိတုံ– ငှာ။ ယုတ္တာ– သင့်လျော်သူတို့တည်း။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ပူဇာရဟေ ပူဇယတောတိ– ကား။ အဘိဝါဒနာဒီဟိ စ–
ပူဇာရဟေ။ ။ “ပူဇနံ ပူဇာ၊ ပူဇာယ+အရဟာ ပူဇာရဟာ- ပူဇော်ခြင်းငှာ ထိုက် သော ပုဂ္ဂိုလ်တို့”ဟု စတုတ္ထီတပ္ပုရိသ်ဝိဂြိုဟ် ပြုစေလို၍ “ပူဇိတုံ အရဟာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပူဇံ+အရဟာ ပူဇာရဟာ”ဟု ဒုတိယာတပ္ပုရိသ်လည်း ပြုနိုင်သည်၊ ပူဇော်ခြင်းငှာ ထိုက်သူတို့ဟူသည် ပူဇော်ခြင်းငှာ သင့်လျော်သူတို့တည်းဟု သိစေလို၍ “ပူဇိတုံ ယုတ္တာ”ဟု ထပ်ဖွင့်သည်။
ဝိဘတ်နက်။ ။ “ဒွီသု ဌာနေသု ပူဇယတော(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”ဟူသော အဖွင့်နှင့် “ပူဇာ- ရဟေသု ပူဇယတော(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ပူဇာရဟေ” စသည်ဝယ် သတ္တမီအနက်၌ ဒုတိယာယောဝိဘတ်ဟု ယူ၍ “ပူဇာရဟေ- ကုန်သော၊ ပေ၊ ဗုဒ္ဓေ- တို့၌လည်းကောင်း၊ ယဒိ- ပါး၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝါ- တို့၌လည်းကောင်း၊ သာဝကေ ဝါ- တို့၌လည်းကောင်း၊ ပူဇယတော- ၏”ဟု တစ်နည်းပေးနိုင်၏။
သီဋီသစ်နိ- ၁, ၂၆။ ။ ထို၌ သတ္တမီဧကဝုစ်, ဒုတိယာဗဟုဝုစ်၂မျိုးကြံ၍ “ဗုဒ္ဓေ ဝါ- ၌လည်းကောင်း၊ ဝါ- တို့ကိုလည်းကောင်း”ဟု ပေး၏၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၄၊ အပ၊ဋ္ဌ၊
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၈]...
ရှိခိုးခြင်းအစရှိသည်တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ စတူဟိ– ကုန်သော။ ပစ္စယေဟိ စ– တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ ပူဇေန္တဿ– ပူဇော်သောသူ၏။ ဗုဒ္ဓေတိအာဒိနာ– ဗုဒ္ဓေအစ ရှိသော စကားရပ်ဖြင့်။ ပူဇာရဟေ– ပူဇော်ခြင်းငှာ ထိုက်သူတို့ကို။ ဒဿေတိ– ၏။ ဗုဒ္ဓေတိ– ကား။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ– သဗ္ဗညုဘုရားရှင်တို့ကို။ ယဒီတိ– ကား။ ယဒိ ဝါ– ထိုမှတစ်ပါးလည်း။ အထ ဝါ– ထိုမှတစ်ပါးလည်း။ ဣတိ အတ္ထော– နက်
တတ္ထ– ထိုပါဌ်၌။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေတိ– တို့ကိုဟူ၍။ ကထိတံ– သည်။ ဟောတိ– ၏။ သာဝကေ စ– တို့ကိုလည်းကောင်း၊ [ပူဇယတော၌စပ်၊]။ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေတိ– ကား။ သမတိက္ကန္တတဏှာဒိဋ္ဌိမာနပပေဉ္စ– လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော တဏှာ, ဒိဋ္ဌိ, မာနတည်းဟူသော ပပဉ္စတရားရှိကုန်သော။ ဝါ– တဏှာ, ဒိဋ္ဌိ, မာနတည်းဟူ သော ပပဉ္စတရားတို့ကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးကုန်သော။ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေတိ– ကား။ အတိက္ကန္တသောကပရိဒ္ဒဝေ– လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော ဝမ်းနည်း ခြင်း, ငိုကြွေးခြင်းရှိကုန်သော။ ဝါ– ဝမ်းနည်းခြင်း, ငိုကြွေးခြင်းကို လွန်မြောက် ၂, ၁၁၄တို့၌ “ဗုဒ္ဓါဒိကေ (ဗုဒ္ဓါဒယော) ပူဇယတော”ဟု ဖွင့်ခြင်း, နောက်ဂါထာ၌ “တေ တာဒိသေ”ဟု ရှိခြင်းတို့ကြောင့် ဒုတိယာဗဟုဝုစ်သာ ကောင်း၏။ [ပူဇာရဟာ နာမ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာစရိယုပဇ္ဈာယမာတာပိတုဂရုအာဒယော၊ တေသု ပူဇာရဟေသု မာလာဒိပဒုမဝတ္ထာဘရဏစတုပစ္စယာဒီဟိ ပူဇယတော ပူဇယန္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပုညကောဋ္ဌာသံ...န သက္ကာ၊- အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၁၄။]
ယဒိဝ။ ။ “ယဒိဝါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် ရဿပြု၍ “ယဒိဝ”ဟု ဖြစ်သည်၊ ထိုကြောင့် “ယဒိဝါ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ယဒိနိပါတ်ပုဒ် အထအနက်ဟော၊ (တစ်နည်း) အထ၏ ပရိယာယ်ဟု သိစေလို၍ “အထဝါ”ဟု ဖွင့်သည်၊(ပါစိယော- ၅၉၄)၊ ဝါသဒ္ဒါ အဝုတ္တသမုစ္စည်းအနက်တည်း၊ (တစ်နည်း) ယဒိသဒ္ဒါ ဝါသဒ္ဒါ၂ပုဒ်လုံး အဝုတ္တဝိကပ္ပန အနက်တည်း၊(သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၇)၊ ဂါထာ၌မပါသော “ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ”ကို ဆည်းသည်၊ ထိုကြောင့် “ပစ္စေကဗုဒ္ဓေတိ ကထိတံ ဟောတိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ယဒိသဒ္ဒါ, ဝါသဒ္ဒါ၂ပုဒ်လုံး အဝုတ္တဝိကပ္ပနအနက်ဟောဟု ယူလျှင် “ယဒိ ဝါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ- တို့ကိုသော်လည်း ကောင်း၊ ယဒိ ဝါ သာဝကေ- တို့ကိုသော်လည်းကောင်း”ဟု ပေးပါ။
တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။ ။ တရဓာတ်သည် ပဝန(ပေါလောပေါ်ခြင်း), တရဏ ’ (ကူးခြင်း), သမ္ဘမ(ချာချာလည်ခြင်း), အဘိဘဝ(လွှမ်းမိုးခြင်း)ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောရာ တိဏ္ဏ၌ တရဓာတ်သည် အဘိဘဝ(လွှမ်းမိုးခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ တိဏ္ဏ
...[စာမျက်နှာ- ၃၉၉]...
တော်မူပြီးကုန်သော။ ဒွေ– ၂-ပါးကုန်သော။ ဣမေ– ဤပပဉ္စ, သောကပရိဒေဝ တို့ကို။ အတိက္ကန္တေ– လွန်ပြီးကုန်သော။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဧတေဟိ– ဤ“ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ, တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ”ဟူသော ပါဌ်တို့ဖြင့်။ ပူဇာရဟတ္တံ– ပူ ဇော်ခြင်းငှာ ထိုက်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဝါ– အပူဇော်ခံထိုက်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဒဿိတံ– ပြီ။ တေတိ– ကား။ ဗုဒ္ဓါဒယော– ဘုရားအစရှိကုန်သော။ တာဒိသေတိ– ကား။ ဝုတ္တဂဟဏဝသေန– ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသည်ကို ယူခြင်း၏အစွမ်းဖြင့်။ [ပဌမ ဂါထာ၌ ဗုဒ္ဓ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓ, သာဝကတို့ကို ယူခဲ့၏၊ ထိုသို့ ဆိုအပ်ပြီးသော ယူခြင်း၏ အစွမ်းကို “တာဒိသ”ဟု ဆိုလိုသည်။] နိဗ္ဗုတေတိ– ကား။ ရာဂါဒိနိဗ္ဗုတိယာ– ရာဂ အစရှိသော ကိလေသာတို့၏ ငြိမ်းအေးခြင်းဖြင့်၊ (နိဗ္ဗုတေ– ငြိမ်းအေးပြီးကုန် သော၊) ဧတေသံ– ဤဘုရားအစရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ– မှာ။ ကုတောစိ– တစ်စုံ တစ်ခုသော။ ဘဝတော ဝါ– ဘဝမှလည်းကောင်း။ အာရမ္မဏတော ဝါ– အာရုံမှ လည်းကောင်း။ ဘယံ– ကြောက်ရခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– ကြောင့်။ အကုတောဘယာ– အကုတောဘယတို့ မည်၏၊ [“ကုတော+ဘယံ ကုတောဘယံ– တစ်စုံတစ် ခုသော အပါယ်ဘဝဘေး, ကြောက်ဖွယ်အာရုံဘေးမှ ကြောက်ရခြင်း၊ (အလုတ္တ သမာသ်)၊ နတ္ထိ+ကုတောဘယံ ဧတေသန္တိ အကုတောဘယာ”ဟု လိုရင်းပြု၊၊ -သီဘာ-၃, ၄၈၆၊] အကုတောဘယေ– တစ်စုံတစ်ခုသောဘဝ, တစ်စုံတစ်ခုသောအာရုံမှ သည် နောက်ကနေသော်လည်း ဝိသေသနတည်း၊ ထိုကြောင့် “အတိက္ကန္တသောကပရိဒ္ဒဝေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “အတရီယိတ္ထာတိ တိဏ္ဏော၊ သောစနံ သောကော၊ ပရိဒေဝနံ ပရိဒ္ဒဝေါ၊ [ပရိ+ဒေဝ+အ၊ ဧကို အ,ပြု၊ ဒ်ဒွေဘော်၊ -ဓာန်ဋီ-၁၂၃၊] သောကော စ+ ပရိဒ္ဒဝေါ စ သောကပရိဒ္ဒဝေါ၊ တိဏ္ဏော+သောကပရိဒ္ဒဝေါ ယေဟီတိ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝါ”ဟုပြု၊ လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော ဝမ်နည်းခြင်း, ငိုကျွေးခြင်းရှိသူတို့ဟူသည် ဝမ်းနည်းငိုကြွေးခြင်းကို လွန်မြောက်ပြီးသူတို့ပင်တည်းဟု သိစေလို၍ “ဣမေ ဒွေ အတိက္ကန္တေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤ“ဣမေ ဒွေ အတိက္ကန္တေ”ကို ကြည့်၍ “သောကပရိဒ္ဒဝေ+တိဏ္ဏာ တိဏ္ဏသောကပရိဒေဝါ– ဝမ်းနည်းခြင်း, ငိုကြွေးခြင်းတို့ကို လွန် မြောက်ပြီးသူတို့၊ [သောကပရိဒ္ဒဝ+တိဏ္ဏ၊ ရှေ့နောက်ပြန်၊]”ဟုလည်း ပြုကြ၏၊ ဤနည်းတူ “ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ”ကိုလည်း “ပပဉ္စာ+သမတိက္ကန္တာ ယေဟီတိ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တာ– လွန်မြောက်အပ်ပြီးသော ပပဉ္စတရားရှိသူတို့၊ (တစ်နည်း) ပပေဉ္စ+သမတိက္ကန္တာ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တာ– ပပဉ္စတရားတို့ကို လွန်မြောက်တော်မူပြီးသူတို့”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၀]...
ကြောက်ရခြင်းမရှိကုန်သော။ တေ– ထိုဘုရားပစ္စေကာ အရိယာသာဝကတို့ကို
န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုန္တိ ပုညံ– ကောင်းမှုကို။ ဝါ– ကောင်းမှု၏အကျိုးကို။ ဂဏေတုံ– ရေတွက်ခြင်းငှာ။ န သက္ကာ– မတတ်နိုင်။ ကထံ– လျှင်။ န သက္ကာ–နည်း? ဣတိ စေ– အကယ်၍ မေးအံ့။ ဣမေတ္တမပိ ကေနစီတိ– ကား။ ဣမံ– ဤကောင်းမှုသည်။ ဝါ– ဤကောင်းမှု၏အကျိုးသည်။ ဧတ္တကံ– ဤမျှအတိုင်း အရှည်ရှိ၏။ ဣမံ– သည်။ ဧတ္တကံ– ၏။ ဣတိ– သို့။ ကေနစိပိ– တစ်စုံတစ်ယောက် သော ဗြဟ္မာစသူသည်သော်လည်း။ ဝါ– တစ်စုံတစ်ခုသော ချိန်တွယ်တိုင်းတာ ခြင်းဖြင့်သော်လည်း၊ (ဂဏေတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။) [“ကေနစီတိ”နောင် ပုဒ်မ (
) ရှိရမည်။] အပိသဒ္ဒေါ– အပိသဒ္ဒါကို။ ဣဓ– ဤကေနစိပုဒ်၌။ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော– စပ် ထိုက်၏။ ကေနစိ– တစ်စုံတစ်ယောက်သော။ ပုဂ္ဂလေန (အပိ)– သည်သော်လည်းကောင်း။ ဝါ– တစ်နည်း။ ကေနစိ– တစ်စုံတစ်ခုသော။ မာနေန (အပိ)– ချင့်နည်းဖြင့် သော်လည်းကောင်း။ တတ္ထ– ထို“ပုဂ္ဂလေန မာနေန ဝါ”ဟူသော ပုဒ်တို့၌။ ပုဂ္ဂလေနာတိ– ကား။ တေန ဗြဟ္မာဒိနာ– ထိုဗြဟ္မာအစရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်သော် လည်းကောင်း။ [ဂဏေတုံ န သက္ကာ၌စပ်၊] မာနေနာတိ– ကား။ တီရဏေန– တီရ ဏချင့်နည်းလည်းကောင်း။ ဓာရဏေန– ဓာရဏချင့်နည်းလည်းကောင်း။ ပူရဏေန ဝါ– ပူရဏချင့်နည်းလည်းကောင်း၊ (ဣတိ– သို့၊) တိဝိဓေန– ၃-ပါးအပြား
ဣမေတ္တမပိ။ ။ “ဣမံ ဧတ္တကံ ဣမံ ဧတ္တကန္တိ”ဖြင့် “ဣမေတ္တမပိ”ကို “ဣမံ+ ဧတ္တကံ+အပိ”ဟု ဖြတ်ရကြောင်းနှင့်, “ဣမေတ္တကမပိ”ဟု ဆိုလိုလျက် မ၌ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, က၌ နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ,ပြု, က,ချေ၍ “ဣမေတ္တမပိ”ဟု ပြီးကြောင်းကို ပြသည်၊ ထို့ပြင် “ဧတ္တကန္တိ”ဟု ဣတိဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် “ဣမံ ဧတ္တကံ”သည် “သင်္ခါတုံ”၏ အာကာရ ဖြစ်ကြောင်းနှင့် “ဣမံ ဧတ္တကံ”၌ ပဌမာဝိဘတ်သည် လိင်အနက်ဟောဖြစ်ကြောင်း ကိုပါ သိရသည်၊ “ဧတံ+ပရိမာဏံ အဿာတိ ဧတ္တကံ”ဟု ပြု၊ ယဒနုပပန္နာသုတ်ကြီး ဖြင့် ဧတနောင် တ္တကပစ္စည်းသက်, ဧတကိုလည်း ဧပြု။(ရူ- ၂၃၄၊ မောဂ်- ၄, ၄၂)
တေန ဗြဟ္မာဒိနာ။ ။ တေန၏ ရှေ့မှာ ညွှန်းစရာမရှိရကား “တေန ဗြဟ္မာဒိနာ”ဟု ရှိသည်မှာ စာပျက်နေဟန်တူ၏၊ “တေန”နေရာဝယ် အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄၊ သီဋီသစ်၊၂၊၂၈၉တို့အတိုင်း “ကေနစိ မဟာနုဘာဝေန”ဟု ရှိသင့်သည်၊ “ကေနစိ- သော၊ မဟာနုဘာဝေန- ကြီးသောအာနုဘော်ရှိသော၊ ဗြဟ္မာဒိနာ- သည်”ဟု ပေး။
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၁]...
ရှိသော။ မာနေန– ချင့်နည်းဖြင့်၊ [ဂဏေတုံ န သက္ကာ၌စပ်၊] ဣဒံ– ဤဟာသည်။ ဧတ္တကံ– ဤမျှအတိုင်းအရှည်ရှိ၏။ ဣတိ– သို့။ နယတော– နည်းအားဖြင့်၊ (ဉာဏ် ဖြင့်)၊ တီရဏံ– ချင့်ခြင်းသည်။ တီရဏံ နာမ– တီရဏချင့်နည်းမည်၏။ တုလာယ– ချိန်ခွင်ဖြင့်။ ဓာရဏံ– ချိန်တွယ်ခြင်းသည်။ ဓာရဏန္တိ– ဓာရဏချင့်နည်းမည်၏၊ [ဓာရဏန္တိ၌ ဣတိသဒ္ဒါ သညာဝါစကကြံ၊ “တီရဏံ နာမ၊ ပူရဏံ နာမ”ဟု ရှိသကဲ့သို့ “ဓာရဏံ နာမ”ဟု ရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်၊] အဍ္ဎပသတပတ္ထနာဠိကာဒိဝသေန– တစ်လက်ဖက်၏ထက်ဝက်, စလယ်တောင်း, ပြည်တောင်းအစရှိသော ချင့်ခွက် ဖြင့်။ ပူရဏံ– ဖြည့်ခြင်း (ချင့်ခြင်း) သည်။ ပူရဏံ နာမ– ပူရဏချင့်နည်းမည်၏။
ကေနစိ– သော။ ပုဂ္ဂလေန– သည်။ တီဟိ– ကုန်သော။ ဣမေဟိ မာနေဟိ– ဤချင့် နည်းတို့ဖြင့်။ ဗုဒ္ဓါဒိကေ– တို့ကို။ ပူဇယတော– ပူဇော်သူ၏။ ပုညံ– ကို။ ဝိပါကဝသေန– အကျိုး၏အစွမ်းဖြင့်။ ဂဏေတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်၊ (ကသ္မာ– နည်း?) ပရိယန္တရဟိတတော– အဆုံးအပိုင်းအခြားမှ ကင်းသည်၏အဖြစ်ကြောင့်တည်း။ ဣတိ– ထိုကြောင့်၊ (ထိုသို့ ရေတွက်ခြင်းငှာ မစွမ်းနိုင်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်)၊ ဒွီသု– ကုန်သော။ ဌာနေသု– တို့၌။ ပူဇယတော– ၏။ ကိံ ဒါနံ– အဘယ်ဒါနသည်။ ပဌမံ– အမြတ်ဆုံးသည်၊ (ဟောတိ)– ဖြစ်အံ့နည်း။ ဝါ– မဖြစ်နိုင်။ ဓရမာနေ–
န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ။ ။ ပုညံအကြောင်းဖြစ်သော ကောင်းမှု၏ အမည်ကို အကျိုး၌ တင်စားသော ကာရဏူပစာရအားဖြင့် အကျိုးကို “ပုညံ”ဟု ဟောတော်မူ သည်၊ ထိုကြောင့် “ဝိပါကဝသေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပုညံ- ကောင်းမှု၏အကျိုးကို”ဟု ပေးပါ၊ သို့မဟုတ်, “ပုညံ- ကောင်းမှုကို၊ (ဝိပါကဝသေန- အကျိုး၏အစွမ်းဖြင့်၊) သင်္ခါတုံ- ငှာ”ဟု “ဝိပါကဝသေန”ကို သင်္ခါတုံ၏ ဝိသေသနအဖြစ်ထည့်ပေးနိုင်သည်၊ ဤအလို ပုညံအရ ကုသိုလ်ကို ရသည်။
ဝါကျခွဲပုံ။ ။ “ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန ၊ပေ၊ ဘေဒါ ယုဇ္ဇန္တိ”ဝါကျသည် စာနေမရှင်းလှပါ၊ ထိုကြောင့် (က) ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန ၊ပေ၊ န သက္ကာ
(ခ) ပရိယန္တရဟိတတော
(ဂ) ဣတိ ဒွီသု ဌာနေသု ပူဇယတော ကိံ ဒါနံ ပဌမံ
(ဃ) ဓရမာနေ ဗုဒ္ဓါဒီ ပူဇယတော...သင်္ခါတုန္တိ ဘေဒါ ယုဇ္ဇန္တိ- ဟု ခွဲရမည်။
ထိုတွင် (က) ဝါကျသည် ဖလဝါကျ၊ (ခ) ဝါကျသည် ကာရဏဝါကျတည်း၊ အဆုံး
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၂]...
သက်တော်ထင်ရှားဖြစ်ကုန်သော။ ဗုဒ္ဓါဒီ– ဘုရားအစရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို။ ပူဇယတော– ၏။ ပုညံ– ကို။ သင်္ခါတုံ သင်္ခါတုံ သင်္ခါတုံ– ရေတွက်ခြင်းငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ ပုန– ဖန်။ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနနိမိတ္တေန– ကိလေသာချုပ်ငြိမ်းခြင်းဟူသော အကြောင်းရှိ သော။ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန– ခန္ဓာ၏ ချုပ်ငြိမ်းခြင်းဖြင့်။ ဝါ– ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာန်ဖြင့်။ နိဗ္ဗုတေပိ–ချုပ်ငြိမ်းပြီးသော ဘုရားအစရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကိုလည်း။ ဝါ– ပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီးသော ဘုရားအစရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့ကိုလည်း။ ပူဇယတော– ၏၊ (ပုညံ– ကို၊) သင်္ခါတုံ သင်္ခါတုံ သင်္ခါတုံ–ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ ဣတိ– သို့။ ဘေဒါ– ၂မျိုး၂စား ကွဲပြား ခြင်း (ခွဲခြားခြင်း) တို့ သည်။ ယုဇ္ဇန္တိ– သင့်လျော်ကုန်၏။ ဟိ– မှန်၏။ တေန– ကြောင့်။ ဝိမာနဝတ္ထုမှိ– ၌။ “တိဋ္ဌန္တေ၊ ပေ၊ သုဂ္ဂတိ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
တိဋ္ဌန္တေ နိဗ္ဗုတေ စာပိ, သမေ စိတ္တေ သမံ ဖလံ၊ စေတောပဏိဓိဟေတု ဟိ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ
တိဋ္ဌန္တေ– သက်တော်ထင်ထင်, တည်ရှိစဉ်ဝယ်, ဖူးမြင်ရငြား, မြတ်ဘုရား၌ အပိုင်းအခြားမရှိသောကြောင့် တစ်စုံတစ်ယောက်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည် ချင့်နည်း၃နည်း တို့ဖြင့် ဘုရားစသောပုဂ္ဂိုလ်တို့ကို ပူဇော်သူ၏ ကောင်းမှုအကျိုးကို မရေတွက်နိုင်- ဟူလို
(ဂ) ဝါကျသည် (က) ဝါကျ၏ အကျိုးပြ လဒ္ဓဂုဏဝါကျတည်း၊ ဣတိသဒ္ဒါ ဟေတု အနက်ဟောတည်း၊ “ထိုသို့ မရေတွက်နိုင်သောကြောင့် သက်တော်ထင်ရှား မြတ်စွာ ဘုရားစသောပုဂ္ဂိုလ်နှင့် ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူပြီးသော မြတ်စွာဘုရားစသောပုဂ္ဂိုလ် ဟူသော ၂ဌာနတို့၌ ပူဇော်သူ၏ အဘယ်ဒါနက အမြတ်ဆုံးဟူသည် အဘယ်မှာ ဖြစ်နိုင်မည်နည်း၊ (မည်သူ၏ဒါနက မြတ်သည်ဟူ၍ မဖြစ်နိုင်) ”ဟူလို
“အာဂမ၏, ရှေ့နားရှိ, ယုတ္တိများသတည်း”နှင့်အညီ နောက်၌ “တေန ဟိ”စသော အာဂမဒဠှီကရဏဝါကျ၏ ရှေ့၌ရှိသောကြောင့် (ဃ) ဝါကျသည် (ဂ) ဝါကျကို အသင့် ယုတ္တိအားဖြင့် ခိုင်မြဲအောင်ပြုသော ယုတ္တိဒဠှီကရဏဝါကျတည်း၊ “(၁) သက်တော် ထင်ရှားမြတ်စွာဘုရားစသော ပုဂ္ဂိုလ်များကို ပူဇော်သူ၏ ကောင်းကျိုးကို မရေတွက်နိုင်၊ (၂) ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူပြီးသော မြတ်စွာဘုရားစသောပုဂ္ဂိုလ်များကို ပူဇော်သူ၏ ကောင်းကျိုးကို မရေတွက်နိုင်”ဟူ၍ ၂မျိုး၂စားခွဲခြားခြင်းတို့သာ သင့်လျော်ကုန်၏” ဟူလို
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၃]...
လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗုတေ စာပိ– ရွှေပြည်နိဗ္ဗူ, စံတော်မူသည့်, သုံးလူထွတ်ထား, မြတ်ဘုရား၌လည်းကောင်း။ စိတ္တေ– ဂုဏ်တော်အာရုံ, ကောင်းစွာထုံလျက်, တလုံ လဲလဲ, မှီဝဲစွဲသုံး, စိတ်နှလုံးသည်။ သမေ– သဒ္ဓါပညာ, အရာရာဝယ်, မကွာတန်း တူ, ညီမျှပါမူကား။ သမံ ဖလံ– အကျိုးပေးဟန်, အတန်တန်လည်း, ဧကန်ညီမျှ, တန်းတူရလေ၏။ ဟိ– ထိုစကားလျှင်, မမှားဧကန်, ယုတ္တိတန်လှပါ၏။ သတ္တာ– ယုတ်မြတ်မဟူ, သူငါကစ, သတ္တဝါဟူသမျှတို့သည်။ စေတောပဏိဓိဟေတု–စိတ်နေစိတ်ထား, ကြီးမားဖြူစင်, ကြည်လင်သန့်ရှင်း, အကြောင်းရင်းကြောင့်။ သုဂတိံ– လူ့ရွာနတ်ထံ, ချမ်းသာစံလျက်, နိဗ္ဗာန်တိုင်ထိ, အကောင်းဆုံးဂတိသို့၊ [ဆန်းကြောင့် ဂဒွေဘော်ဖြင့် “သုဂ္ဂတိံ”ဟု ရှိသည်၊] ဂစ္ဆန္တိ– ပါရမီစွမ်းသလောက်, စခန်းပေါက်အောင်, လှမ်းရောက်နိုင်ကြပေသတည်း။
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သော ဗြာဟ္မဏော– သည်။ သောတာပန္နော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ၊ [ဣတိသဒ္ဒါပိုနေသည်၊ သို့မဟုတ် အနက်မဲ့ကြံ၊] ယောဇနိကံ– တစ် ယူဇနာရှိသော။ ကနကစေတိယံ– ရွှေစေတီတော်သည်။ သတ္တာဟံ– လုံး။ အာကာသေဝ– ၌သာ။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ မဟန္တေန– ကြီးစွာသော တန်ခိုးအာနုဘော် တော်ကြောင့်။ သမာဂမော စ– အစည်းအဝေးသည်လည်း။ အဟောသိ– ပြီ။ သတ္တာဟံ– လုံး။ စေတိယံ– ကို။ နာနပ္ပကာရေန– အားဖြင့်။ ပူဇေသုံ– ကုန်ပြီ။ တတော– ထိုမှနောက်၌။ ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ– ကွဲပြားသော အယူရှိသောပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ လဒ္ဓိဘေဒေါ– အယူ၏ ကွဲပြားခြင်းသည်။ ဇာတော– ပြီ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန– ကြောင့်။ တံ စေတိယံ– သည်။ သကဋ္ဌာနမေဝ– မိမိဥစ္စာဖြစ်သော ဌာနသို့သာ။ ဂတံ– ပြီ။ တတ္ထေဝ– ၌ပင်။ တံခဏေ– ၌။ မဟန္တံ– သော။ ပါသာဏစေတိယံ– ကျောက်သား စေတီသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တသ္မိံ သမာဂမေ– ၌။ စတုရာသီတိယာ ပါဏ–
စေတောပဏိဓိဟေတု။ ။ သမ္မဒေဝ+နိဓာနံ ဌပနံ ပဏိဓိ- ကောင်းစွာထားခြင်း၊ [ပ+နိ+ဌာ+ဣ၊ ဌကို ဓ,ပြု၊ န,ကို ဏ,ပြု၊ ပသဒ္ဒါ သုဋ္ဌု(သုန္ဒရ)အနက်ဟော၊ နိကား အနက်မဲ့၊] စေတသော+ပဏိဓိ စေတောပဏိဓိ- စိတ်ကို ကောင်းစွာထားခြင်း၊ စေတောပဏိဓိယေဝ+ဟေတု စေတောပဏိဓိဟေတု၊ တတိယာ(ဟိတ်)အနက်၌ ပဌမာဝိဘတ်သက်ပါ။[စေတောပဏိဓိဟေတု ဟီ စေတောပဏိဓိဟေတု ဟီ စေတောပဏိဓိဟေတု ဟီတိ အတ္တနော စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ ဌပနနိမိတ္တံ၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓာနေနာတိ အတ္ထော၊- ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၄]...
သဟဿာနံ– တို့၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ၊ ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထု ပြီးပြီ။
[ဤဝတ္ထုပါ ဂါထာများသည် ဓမ္မပဒ၌ မပါ၊ သင်္ဂါယနာတင်စဉ်က မပါဘဲ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဖြစ်သော ဂါထာဟု သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၌ ဆို၏၊ မြန်မာမူ၌ မပါသော်လည်း သီဟိုဠ်မူ၌ကား ပါ၏၊ ယခု ဆဋ္ဌမူဓမ္မပဒ၌ ထိုမှ ယူထား၍ ပါနေသည်၊- သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၂၈၆။] ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ဗုဒ္ဓဝဂ်ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၅-သုခဝဂ်ဘာသာဋီကာ
၁-ဉာတိကလဟဝူပသမနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သုသုခံ ဝတာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ၊ သက္ကေသု– သက္ကာဟု ဗဟုဝုစ် အမည်ရသော ဇနပုဒ်၌။ ဝါ– သက္ကတိုင်း၌။ ဝိဟရန္တော၊ ကလဟဝူပသမနတ္ထံ–ခိုက်ရန်ကို ငြိမ်းစေခြင်းအကျိုးငှာ။ ဉာတကေ– ဆွေတော်မျိုးတော်တို့ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။
သက္ကေသု။ ။ “အရိဝိဇယလောကမရိယာဒါတိက္ကမာဒီသု သက္ကောန္တီတိ သက္ကာ၊ [သက+အ၊- ဓာန်ဋီ- ၁၈၄၊]”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်အရ သာကီဝင်မင်းသားများကို “သက္ကာ” ဟု ခေါ်၏၊ ဌာနီမင်းသားတို့၏ များခြင်းဗဟုဝုစ်အမည်ကို တိုင်းဌာနဇနပုဒ်၌ တင်စား သော ဌာနျူပစာရ, အတင်ရုဠှီအားဖြင့် ဇနပုဒ်တစ်ခုတည်းဖြစ်သော်လည်း တိုင်းဇန ပုဒ်ကို “သက္ကာ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ဆိုသည်။
အက္ခရစိန္တကတို့အလို။ ။ အက္ခရစိန္တက(အက္ခရာပုဒ်ပါဌ်ကို ကြံစည်တတ်သော သဒ္ဒါကျမ်းဆရာ)တို့ကား “ရာဇကုမာရာနံ နိဝါသော ...“သက္ကာ”တိ ဝုစ္စတိ” ဟူသော အဋ္ဌကထာစကားဖြင့် “သက္ကာနံ+နိဝါသော သက္ကာ- သာကီဝင်မင်းသားများ၏ နေရာ သက္ကတိုင်း”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်ကို ပြသည်ဟု ဆို၏(သီဋီသစ်၊၂၊၂၀၀)၊ ပကတိ, ပစ္စည်း ခွဲကာ သဒ္ဒါထုံးစံအတိုင်း စီရင်သောနည်းသည် ရုဠှီမဟုတ်၊ အနွတ္ထဖြစ်ရကား အက္ခရ- စိန္တကတို့အဆိုသည် “ရုဠှိသဒ္ဒေန”ဟူသော အဋ္ဌကထာစကားနှင့် မစပ်ဟပ်မိဟု ဆရာ တို့ မိန့်ဆိုကုန်၏။ (မောဂ်နိ- ၂, ၅၉၊ ကစ်ဘာ- ၂, ၁၃၀)
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၅]...
ကိရ– ချဲ့။ သာကိယကောလိယာ– သာကိယမင်း, ကောလိယမင်းတို့သည်။ ကပိလဝတ္ထုနဂရဿ စ– ကပိလဝတ္ထုမြို့၏လည်းကောင်း။ ကောလိယနဂရဿ စ– ကောလိယမြို့၏လည်းကောင်း။ အန္တရေ– အကြား၌။ ရောဟိဏိံ နာမ– ရောဟိဏီမည်သော။ နဒိံ– မြစ်ကို။ ဧကေနေဝ– တစ်ခုတည်းသာလျှင်ဖြစ်သော။ အာဝရဏေန– ပိတ်ဆို့ဆီးတားကြောင်းဖြစ်သော ရေကာတာဖြင့်။ ဝါ– ပိတ်ဆို့
သာကိယကောလိယာ။ ။ သာကိယာ စ+ကောလိယာ စ သာကိယကောလိယာ၊ ကုလဝံသံ အနုရက္ခိတုံ သက္ကုဏန္တိ သမတ္ထေန္တီတိ သာကိယာ- အမျိုးအနွယ်ကို စောင့် ရှောက်စွမ်းနိုင်သောမင်းသားတို့၊ [သက+ဏျ၊] (တစ်နည်း) သာကေ သာကဝနေ ဝသန္တီတိ သာကိယာ- ကျွန်းတော(ဟင်းသီးဟင်းရွက်တော)၌ နေသောမင်းသားတို့၊ [သာက+ဣယ၊] ဤဝိဂြိုဟ်၂နည်းတွင် ရှေ့နည်းသည် သာဘာဝိကဝိဂ္ဂဟ(သဘာဝ ကျသောဝိဂြိုဟ်)၊ နောက်နည်း အသာဘာဝိကဝိဂ္ဂဟ(သဘာဝမကျသောဝိဂြိုဟ်)ဟု သီဋီသစ်၊၂၊၂၅၉၌ ဆို၏၊ (တစ်နည်း) သကျေ+ဘဝါ သာကိယာ- သာကီဝင်မင်းမျိုး၌ ဖြစ်သူတို့၊ [သကျ+ဣယ၊ ယချေ, သ၌ ဒီဃပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၃၃၆၊] (တစ်နည်း) သာကေ သာကဝနေ နိဗ္ဗတ္တာ သာကိယာ။(ဓမ္မဋီ- ၂၈၂)
ကောလိယာ။ ။ ကောလံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ကောလံ- ကလောပင်ရှိရာမြို့၊ ကောလေ+ ဇာတာ ပတိဋ္ဌိတာ, ဝသန္တိ ဝါတိ ကောလိယာ- ကောလမြို့၌ မွေးဖွားတည်ရှိသော မင်းသားများ၊ ဝါ- ကောလမြို့၌ နေထိုင်သောမင်းသားများ၊ ကောလိယာနံ+အပစ္စာနိ ကောလိယာ- ကောလိယမင်းသားတို့၏ အမျိုးအနွယ်ဖြစ်သောမင်းတို့၊(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၄၊ မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၇၀၊ သီဘာ- ၃, ၃၉၀)၊ ဓမ္မဋီ- ၂၈၂၌ “ကောလိယေ ကောလိယရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တာ ကောလိယာ- ကလောပင်၌ ဖြစ်သောမင်းတို့”ဟု ပြု၏။
ဆက်ဦးအံ့– အဋ္ဌကထာ,ဋီကာတို့၌ ကောလမြို့ဟုလည်းကောင်း, ကောလိယမြို့ဟု လည်းကောင်း သုံးနှုန်း၏၊ ထိုမြို့သည် ယခုအခါ ဥတ္တရပရာဒေရှ် (့အအမေ- ဏမေိနျ့) ပြည်နယ်, ရာပတိ (ျွစေအင) မြစ်ခေါ် အစိရဝတီမြစ်၏ လက်ယာဘက်ရှိ ဗာဆတီး (ြေျအင) မြို့မှ အရှေ့ဘက် ၁၈မိုင်ခန့်အကွာ ရောဟိဏီ (ကိုဟန်) မြစ်၏ အရှေ့ဘက် ကမ်း၌ တည်ရှိပြီး တစ်မိုင်ပတ်လည် (၁၂၃ဧက) အကျယ်အဝန်းရှိသော ကုန်းမြင့်နေရာ ဖြစ်သည်ဟု ရှေးဟောင်းသုတေသနဌာန မှတ်တမ်း၌ ဖော်ပြထားသည်၊ ကပိလဝတ် (နဂရခါဆ်) မှ အရှေ့ဘက်၁၁မိုင်ခန့်၌ “အမ္ဗကိုဟီး”ရွာသည် ရှေးဟောင်းကောလိယ မြို့နေရာ ဖြစ်သည်ဟု ဆို၏။ (မဇ္ဈိမ- ၆၈)
အာဝရဏေန ဗန္ဓာပေတွာ သဿာနိ ကရောန္တိ။ ။ အာဝရတိ, အာဝရန္တိ
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၆]...
ဆီးတားကြောင်းတာတမံကို။ ဗန္ဓာပေတွာ– ဖွဲ့စေ၍။ ဝါ– ခိုင်မြဲအောင် ပြုလုပ် စေ၍။ သဿာနိ– ကောက်စပါးတို့ကို။ ကရောန္တိ ကရောန္တိ ကရောန္တိ– ကုန်၏၊ (စိုက်ပျိုးကုန်၏)၊ အထ– ၌။ ဇေဋ္ဌမူလမာသေ– နယုန်လ၌။ သဿေသု– တို့သည်။ မိလာယန္တေသု– ညှိုးနွမ်းကုန်လသော်။ ဥဘယနဂရဝါသိကာနမ္ပိ– ၂ဖက်သော မြို့၌ နေကုန်သော မင်းသားတို့၏လည်း။ ကမ္မကာရာ– အလုပ်သမားတို့သည်။ သန္နိပတိံသု– စည်းဝေး။ ဧတေနာတိ ဝါ အာဝရဏံ– ပိတ်ဆို့ဆီးတားတတ်သော ရေကာတာ (တာတမံ)၊ ဝါ–ပိတ်ဆို့ဆီးတားကြောင်း ရေကာတာ (တာတမံ)၊ “အာဠိံ ထိရံ ကာရာပေတွာ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ကံအနက်တစ်နည်းပေးသည်၊ နယုန်လ၌ အပူအားကြီးသောကြောင့် ဟိမဝန္တာတောင်က ဆီးနှင်းများ အရေပျော်စီးဆင်းကာ ရောဟိဏီမြစ်ထဲသို့ စီးဝင် လာ၏၊ ထိုမြစ်ကို ရေကာတာဖြင့် ခိုင်ခံ့အောင် ပြုစေ၍ စပါးစိုက်ပျိုးကြသတဲ့။ (သံဋီ- ၁,၁၀၉)။ [အာဝရဏေနာတိ သေတုနာ။ ဗန္ဓာပေတွာတိ ပံသုပလာသပါသာဏ–မတ္တိကာခဏ္ဍာဒီဟိ (မြေ, သစ်ရွက်, ကျောက်, မြေကြီးခဲအစရှိသည်တို့ဖြင့်) အာဠိံ ထိရံ ကာရာပေတွာ၊- ဒီဋီ၊ ၂၊ ၂၃၂၊ သံဋီ၊ ၁၊ ၁၀၉။]
ပါဌ်၂မျိုး။ ။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၄၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅, ၄၄၁တို့၌ “သဿာနိ ကာရေန္တိ”ဟု ရှိ၍ ဓမ္မ.ဋ္ဌနှင့် ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၆တို့၌ “သဿာနိ ကရောန္တိ”ဟု ရှိ၏၊ “သာကိယကောလိယာ” ဟူသော ကတ္တားပုဒ်အရ သာကိယမင်း, ကောလိယမင်းတို့သည် စေခိုင်းသူကာရိတ် ကတ္တားသာ ဖြစ်၏၊ ကိုယ်တိုင်လုပ်သူ သုဒ္ဓကတ္တားမဟုတ်၊ သံဋီ၊၁၊၁၀၉၌လည်း “သဿာနိ ကာရေန္တီ သဿာနိ ကာရေန္တီ သဿာနိ ကာရေန္တီတိ”စသည်ဖြင့် ဖွင့်၏၊ ရှေ့၌လည်း “ဗန္ဓာပေတွာ”ဟု ကာရိတ် ဖြင့် ရှိ၏၊ ထိုကြောင့် “ကာရေန္တိ”ဟု ရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်၊ သို့မဟုတ် “ကရောန္တိ”၌ ကာရိတ်အကျေကြံပါ။
ဇေဋ္ဌမူလမာသေ။ ။ ဝိသေသေန+ပသတ္ထာ ဝုဒ္ဓါ ဝါ ဇေဋ္ဌာ၊ မူလတိ ပတိဋ္ဌာတိ သုဘာသုဘဖလမေတ္ထာတိ မူလံ၊(ဓာန်ဋီ- ၅၉၊ ၇၅) ဇေဋ္ဌာ စ+မူလံ စ ဇေဋ္ဌမူလံ- ဇေဋ္ဌနက္ခတ်, မူလနက္ခတ်၊ ဇေဋ္ဌမူလေန+ယုတ္တော ဇေဋ္ဌမူလော၊ ဇေဋ္ဌမူလော စ+ သော+မာသော စာတိ ဇေဋ္ဌမူလမာသော- ဇေဋ္ဌနက္ခတ်, မူလနက္ခတ်နှင့် ယှဉ်သောလ၊ (တစ်နည်း) ဇေဋ္ဌမူလေန+ယုတ္တော+မာသော ဇေဋ္ဌမူလမာသော- ဇေဋ္ဌနက္ခတ်, မူလ နက္ခတ်နှင့် ယှဉ်သောလ၊ မအူပါရာနိ- ၁, ၃၈၆၌ “ဇေဋ္ဌေန ဝါ မူလေန ဝါ+ယုတ္တော +မာသော ဇေဋ္ဌမူလမာသော”ဟု ဆို၏၊ နယုန်လပြည့်နေ့၌ ဇေဋ္ဌနက္ခတ်, မူလ နက္ခတ်သည် လနှင့် ယှဉ်သောကြောင့် နယုန်လကို “ဇေဋ္ဌမူလမာသော”ဟု ခေါ်သည်။
(သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၆၅)
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၇]...
ကုန်ပြီ။ တတ္ထ– ထိုသို့ စည်းဝေးကြရာ၌။ ဝါ– ထိုအလုပ်သမားတို့တွင်၊ [တတ္ထာတိ တေသု ဥဘယနဂရဝါသီသု ကမ္မကာရေသု၊ -ဇာဋီသစ်-၄, ၁၈၂၊] ကောလိယနဂရဝါသိနော– ကောလိယမြို့၌ နေကုန်သော အလုပ်သမားတို့သည်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဣဒံ ဥဒကံ– ဤရေသည်။ ဝါ– ကို၊ [ရှေ့နည်း ပဟောဿတိ၌စပ်၊ နောက်နည်း ဟရိယမာနံ၌စပ်၊] ဥဘယတော– နှစ်ဖက်သောမြို့မှ။ ဟရိယမာနံ–ဆောင်အပ်သော်။ တုမှာကံ– တို့အား။ ဝါ– တို့အတွက်၊ နေဝ (ပဟောဿတိ– လောက်လိမ့်မည်မဟုတ်၊) အမှာကံ– ကျွန်ုပ်တို့အား။ ဝါ– အတွက်။ န ပဟောဿတိ– မဟုတ်။ ပန– စင်စစ်ကား။ အမှာကံ– တို့၏။ သဿံ– သည်။ ဧကဥဒကေနေဝ– တစ်ကြိမ်တည်းသော ရေဖြင့်သာလျှင်။ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ– ပြီးစီးလိမ့်မည်။ ဣဒံ ဥဒကံ– ကို။ အမှာကံ– တို့အား။ ဒေထ– ပေးပါကုန်။” ဣတိ– သို့၊ (အာဟံသု– ကုန်ပြီ)၊ ဣတရေပိ– အခြားကပိလဝတ်မြို့၌ နေသော အလုပ်သမားတို့သည်လည်း။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “တုမှေသု– တို့သည်။ ကောဋ္ဌကေ– ကျီတို့ကို။ ဝါ– ဂိုဒေါင် တို့ကို။ ပူရေတွာ– စပါးတို့ဖြင့် ပြည့်စေ၍။ ဌိတေသု– တည်ကုန်လသော်။ မယံ– တို့သည်။ ရတ္တသုဝဏ္ဏနီလမဏိကာဠကဟာပဏေ စ– နီမြန်းသောရွှေ,
ရတ္တသုဝဏ္ဏနီလမဏိကာဠကဟာပဏေ။ ။ အထက်၌ ပေးအပ်သော အနက် ကား ဆရာတို့ပေးအပ်သောအနက်တည်း၊ ဤအနက်အလို “ရတ္တသုဝဏ္ဏံ စ+နီလမဏိ စ+ကာဠကဟာပဏော စ ရတ္တသုဝဏ္ဏနီလမဏိကာဠကဟာပဏာ- နီသောရွှေ, ညိုသောပတ္တမြား, မည်းနက်သောအသပြာတို့”ဟု ပြုပါ။
ဇာဋီသစ်- ၄, ၁၈၂။ ။ ဇာဋီသစ်၌ကား ကဟာပဏပုဒ်ကို ရှေ့နီလ, မဏိ, ကာဠ တို့နှင့် တွဲ၍ “နီလကဟာပဏ, မဏိကဟာပဏ, ကာဠကဟာပဏ”ဟု ကဟာပဏ ၃မျိုးခွဲ၏၊ ထိုတွင် သလွဲဖြူ(ခဲမဖြူ), သလွဲမည်း(ခဲပုပ်), ကြေးနီအစရှိသည်တို့ကို ရော၍ ပြုလုပ်အပ်သောငွေအသပြာသည် နီလကဟာပဏတည်း၊ ကျောက်တို့ဖြင့် ပြုလုပ် အပ်သောငွေအသပြာသည် မဏိကဟာပဏတည်း၊ သလွဲဖြူ(ခဲမဖြူ), သလွဲမည်း (ခဲပုပ်)ဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သောငွေအသပြာသည် ကာဠကဟာပဏတည်း၊ ဤအလို “ဒွန် ၏နောက်၌, ရှိသောပိုဒ်, ယှဉ်လိုက်ပုဒ်တိုင်းမှာ(တောင်တွင်း- ၄၅)”နှင့်အညီ “နီလမဏိကာဠ”ဟူသော ဒွန်သမာသ်ပုဒ်၏ နောက်၌ရှိသော ကဟာပဏပုဒ်ကို “နီလ, မဏိ, ကာဠ”ဟူသော ရှေ့ပုဒ်တို့၌ အနက်အားဖြင့် ယှဉ်စေ၍ “နီလကဟာပဏညိုသောငွေအသပြာ, မဏိကဟာပဏ- ကျောက်ငွေအသပြာ, ကာဠကဟာပဏ- မည်း
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၈]...
ညိုသောပတ္တမြား, မည်းနက်သော အသပြာတို့ကိုလည်း။ ဂဟေတွာ– ယူ၍။ ပစ္ဆိပသိဗ္ဗကာဒိဟတ္ထာ– လက်၌ တောင်း,အိတ်အစရှိသော ထည့်စရာဝတ္ထု ရှိကြကုန်သည်။ ဝါ– တောင်း, အိတ်အစရှိသော ထည့်စရာဝတ္ထုတို့ကို လက်စွဲ ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တုမှာကံ– တို့၏။ ဃရဒွါရေ– အိမ်တံခါး၌။ ဝိစရိတုံ– လှည့် လည်ခြင်းငှာ။ န သက္ခိဿာမ– မစွမ်းနိုင်ကုန်။ အမှာကမ္ပိ– တို့၏လည်း။ သဿံ– သည်။ ဧကဥဒကေနေဝ– တစ်ကြိမ်တည်းသာလျှင်ဖြစ်သော ရေဖြင့်။ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ– လိမ့်မည်။ ဣဒံ ဥဒကံ– ကို။ အမှာကံ– တို့အား။ ဒေထ– ပါကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ မယံ– တို့သည်။ န ဒဿာမ– မပေးနိုင်ကုန်။ ဣတိ– ဤသို့ ပြောကုန်ပြီ။ မယမ္ပိ– တို့သည်လည်း။ န ဒဿာမ– ကုန်။ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ ကထံ– ကို။ ဝဍ္ဎေတွာ– တိုးပွားစေ၍။ ဧကော– တစ်ယောက်သည်။ ဝါ– က။ ဥဋ္ဌာယ– ထ၍။ ဧကဿ– ကို။ ဝါ– အား။ ပဟာရံ– ပုတ်ခတ်မှုကို။ အဒါသိ– ပြီ၊ (တစ်နည်း) ဧကဿ– ၏၊ (ကာယေ– ၌၊) ပဟာရံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၂ရှု၊] သောပိ– ထိုအပုတ် ခတ်ခံရသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်လည်း။ အညဿ– အခြားသူကို။ ဝါ– အား၊ (ပဟာရံ နက်သောငွေအသပြာ”ဟု မှတ်ရသည်။
ဝိဂြိုဟ်၂နည်း။ ။ ဒွန်၏နောက်၌ ပုဒ်ရှိလျှင် ဝိဂြိုဟ်၂နည်းပြုနိုင်၏၊ “နီလော+ ကဟာပဏော နီလကဟာပဏော၊ မဏီဟိ+ကတော+ကဟာပဏော မဏိကဟာပဏော- ကျောက်တို့ဖြင့် ပြုအပ်ေသောငွေအသပြာ၊ ကာဠော+ကဟာပဏော ကာဠကဟာပဏော- မည်းနက်သောငွေအသပြာ၊ နီလကဟာပဏော စ+မဏိကဟာပဏော စ+ကာဠကဟာပဏော စ နီလမဏိကာဠကဟာပဏာ”ဟု ပြု၊ “နီလကဟာပဏမဏိကဟာပဏကာဠကဟာပဏ”ဟု ဆိုလိုလျက် ရှေ့နီလ, မဏိတို့၌ ကဟာပဏပုဒ်ချေ၍ “နီလမဏိကာဠကဟာပဏ”ဟု ဖြစ်သည်။
တစ်နည်း။ ။ “နီလော စ+မဏိ စ+ကာဠော စ နီလမဏိကာဠာ”ဟု ဒွန်တွဲကာ ကဟာပဏပုဒ်ကို “ကဟာပဏော စ+ကဟာပဏော စ+ကဟာပဏော စ ကဟာပဏာ”ဟု ဧကသေသ်သော်လည်းကောင်း, “ကရိသပ္ပမာဏေန ရူပိယေန+ကတာ+ ပဏာ ကဟာပဏာ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဝိဂြိုဟ်သော်လည်းကောင်း ပြုပါ၊ ထိုနောင် “နီလမဏိကာဠာ ဧဝ+ကဟာပဏာ နီလမဏိကာဠကဟာပဏာ”ဟု ဆက်ပါ။(မဏိ- ၁, ၉၀၊ ၉၁၊ နိယမဒီ- ၂၇၃၊ ၂၇၄၊ ၂၇၅၊ ဓမ္မဘာ- ၃, ၃၂၆ရှု)
...[စာမျက်နှာ- ၄၀၉]...
အဒါသိ၊) ဣတိ ဧဝံ– သို့။ အညမညံ– အချင်းချင်း။ ပဟရိတွာ– ၍။ ရာဇကုလာနံ–မင်းမျိုးတို့၏။ ဇာတိံ– အမျိုးဇာတ်ကို။ ဝါ– အမျိုးဇာတ်အားဖြင့်။ ဃဋ္ဋေတွာ– ထိ ခိုက်နှိမ့်ချ၍၊ [ဇာတိံ ဃဋ္ဋေတွာတိ ဇာတိံ သံဃဋ္ဋယိတွာ၊ ဇာတိယာ ဝမ္ဘေတွာ၊- ဇာ ဋီသစ်-၄, ၁၈၂၊] ကလဟံ– ခိုက်ရန်ကို။ ဝဍ္ဎယိံသု– တိုးပွားစေကုန်ပြီ၊ [“ဇာတိံ ဃဋ္ဋေတွာ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသု”ဟူသော အကျဉ်းစကားကို အကျယ်ပြလို၍ “ကောလိယကမ္မကာရာ ဝဒန္တိ”စသည်ကို ဆိုသည်။ (သံဋီ– ၁၁၀)၊] ကောလိယကမ္မကာရာ– ကော လိယမင်းတို့၏ အလုပ်သမားတို့သည်။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏၊ (ကိံ)၊ “ယေ– အကြင် ကပိလဝတ္ထုမြို့၌ နေကြသော မင်းတို့သည်။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယော ဝိယ– အိမ်ခွေး,တောခွေးအစရှိသော သတ္တဝါတို့ကဲ့သို့။ အတ္တနော– ၏။ ဘဂိနီဟိ– နှမ တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– ကွ။ သံဝသိံသု– ပေါင်းသင်းနေထိုင်ခဲ့ကုန်ပြီ။ ဧတေသံ– ဤကပိလ ဝတ်မင်းတို့၏။ ဟတ္ထိနော စေဝ– ဆင်တို့သည်လည်းကောင်း။ အဿာ စ– မြင်း တို့သည်လည်းကောင်း။ ဖလကာဝုဓာနိ စ– မြားကာ,လက်နက်တို့သည်လည်းကောင်း၊ (ဒိုင်း,လက်နက်တို့သည်လည်းကောင်း)၊ အမှာကံ– ငါတို့၏။ ဝါ– ငါတို့ အတွက်။ ကိံ ကရိဿန္တိ– အဘယ်ကို ပြုနိုင်ကုန်လိမ့်မည်နည်း။ ဝါ– ဘာတတ်နိုင် ကုန်လိမ့်မည်နည်း။” ဣတိ– သို့။ တုမှေ– တို့သည်။ ကပိလဝတ္ထုဝါသိကေ– ကပိလ ဝတ္ထုမြို့၌ နေလေ့ရှိကုန်သောမင်းတို့ကို။ ဂဟေတွာ– ယူ၍။ ဝါ– လက်ကိုင်လုပ်၍။ ဂဇ္ဇထ– ကြုံးဝါးကြလော။ ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏၊ [“ကရိဿန္တီတိ”၌ ဣတိတစ်လုံး အကျေကြံ၊] သာကိယကမ္မကာရာပိ– သာကီဝင်မင်းတို့၏ အလုပ်သမားတို့သည် လည်း။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏၊ (ကိံ)၊ “ယေ– အကြင်ကောလိယမင်းတို့သည်။ အနာထာ– ကိုးကွယ်ရာမရှိကုန်သည်။ နိဂ္ဂတိကာ– လဲလျောင်းရာမရှိကုန်သည်။ တိရစ္ဆာနာ ဝိယ– တိရစ္ဆာန်တို့သည်ကဲ့သို့။ ကောလရုက္ခေ– ကလောပင်၌။ ဝသိံသု– နေခဲ့ရ ကုန်ပြီ။ ဧတေသံ– ဤကောလိယမင်းတို့၏။ ဟတ္ထိနော စ– တို့သည်လည်းကောင်း။ အဿာ စ– တို့သည်လည်းကောင်း။ ဖလကာဝုဓာနိ စ– တို့သည်လည်းကောင်း။ အမှာကံ– တို့၏။ ဝါ– တို့အတွက်။ ကိံ ကရိဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်နည်း?” ဣတိ– သို့။ တုမှေ– တို့သည်။ ဣဒါနိ– ၌။ ကုဋ္ဌိနော– နူနာရှိကုန်သော။ ဒါရကေ– ကောင် ကလေးတို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဂဇ္ဇထ– ကြလော၊ (ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏၊) တေ– ထို ၂ဖက်သော အလုပ်သမားတို့သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ တသ္မိံ ကမ္မေ– ထိုအလုပ်၌၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၀]...
နိယုတ္တာနံ– ယှဉ်ကုန်သော။ အမစ္စာနံ– အမတ်တို့အား။ ကထယိံသု– ပြောကုန်ပြီ။ အမစ္စာ– တို့သည်။ ရာဇကုလာနံ– မင်းမျိုးတို့အား။ ကထေသုံ– ကုန်ပြီ။ တတော– ထိုသို့ ပြောခြင်းကြောင့်။ သာကိယာ– သာကီဝင်မင်းတို့သည်၊ [နိက္ခမိံသု- ၌စပ်၊] “ဘဂိနီဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– ကွ။ သံဝသိတကာနံ– ပေါင်းသင်းနေထိုင်ကြသူတို့၏။ ထာမဉ္စ– အစွမ်းကိုလည်းကောင်း။ ဗလဉ္စ– အားကိုလည်းကောင်း။ ဒဿေဿာမ–ပြကုန်အံ့။” ဣတိ– ဤသို့ ကြုံးဝါး၍။ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ– စစ်ထိုးမှု၌ ပြင်ဆင်ခြင်းရှိကုန် သည်။ ဝါ– စစ်တိုက်ဖို့ ပြင်ဆင်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ နိက္ခမိံသု– ထွက်ကုန်ပြီ။ ကောလိယာပိ– ကောလိယမင်းတို့သည်လည်း။ “ကောလရုက္ခဝါသီနံ– ကလော ပင်၌ နေလေ့ရှိသူတို့၏။ ထာမဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဗလဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဒဿေဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ဤသို့ ကျုံးဝါး၍။ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ နိက္ခမိံသု– ကုန်ပြီ။
သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ပစ္စူသသမယေ– မိုးသောက်အခါ၌။ လောကံ– ကို။ ဝေါလောကေန္တော– မူလသော်။ ဉာတကေ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “မယိ– သည်။ အဂစ္ဆန္တေ– မသွားလသော်။ ဣမေ– ဤဆွေတော်မျိုးတော်တို့သည်။ နဿိဿန္တိ– ပျက်စီးကုန်လိမ့်မည်။ မယာ– သည်။ ဂန္တုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ဧကကောဝ– သည်သာ။ အာကာသေန– ဖြင့်။ ဂန္တွာ– ၍။ ရောဟိဏိနဒိယာ–ရောဟိနီမြစ်၏။ မဇ္ဈေ– အလယ်၌။ အာကာသေ– ၌။ ပလ္လင်္ကေန– ဖြင့်။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဉာတကာ– တို့သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ၊ အာဝုဓာနိ– လက်နက်တို့ကို။ ဆဍ္ဍေတွာ– စွန့်ပစ်၍။ ဝန္ဒိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နေ– ထိုဆွေတော်မျိုးတော်တို့ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “မဟာရာဇာ– မင်းကြီးတို့! ဧသ (ဧသော) ကလဟော– ဤငြင်းခုံခြင်းသည်။ ကိံ နာမ– အဘယ်မည်သောအကြောင်းကြောင့်၊ (ဟောတိ– နည်း?) ဣတိ– ဤသို့မေးတော်မူပြီ၊ [ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၆၇။ သံဋ္ဌ– ၁, ၆၆။ ဇာဋ္ဌ– ၅, ၄၄၂တို့၌ “ကိံ နိဿာယ ဝေါ ကလဟော မဟာရာဇာ”တိ?ဟု ရှိပုံကို ကြည့်၍ “ဧသ ကလဟော– သည်။ ကိံ နာမ– အဘယ်မည်သော အကြောင်းကို၊ (နိဿာယ– မှီ ၍။ ဟောတိ– နည်း?) ” တစ်နည်းပေးပါ။] “ဘန္တေ! န ဇာနာမ– မသိပါကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ဒါနိ– ၌။ ကော– သည်။ ဇာနိဿတိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ တေ– ထိုဆွေမျိုးတို့သည်။ “ဥပရာဇာ–အိမ်ရှေ့မင်းသည်။ ဇာနိဿတိ– လိမ့်မည်။ သေနာပတိ– စစ်သူကြီးသည်။ ဇာနိ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၁]...
ဿတိ– လိမ့်မည်။’ ဣတိ– သို့။ ဣမိနာ ဥပါယေန– ဤနည်းဖြင့်။ ယာဝဒါသကမ္မကရေ– ကျွန်အလုပ်သမားတို့တိုင်အောင်။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဥဒကကလဟော– ရေကြောင့်ဖြစ်သော ငြင်းခုံခြင်းပါတည်း။ ဝါ– ရေကို စွဲ၍ ဖြစ်သော ငြင်းခုံခြင်းပါတည်း။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ “မဟာရာဇာ– တို့! ဥဒကံ– သည်။ ကိံ– အဘယ်ကို။ အဂ္ဃတိ– ထိုက်သနည်း? [(တစ်နည်း) ကိံ အဂ္ဃတိ– ဘယ် လောက်အဖိုးတန်သနည်း?]။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အပ္ပဂ္ဃံ– နည်းသော အဖိုးရှိပါ ၏။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “မဟာရာဇာ– တို့! ခတ္တိယာ– တို့သည်။ ကိံ– ကို။ အဂ္ဃံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ခတ္တိယာ နာမ– တို့သည်။ အနဂ္ဃာ– ပိုင်းဖြတ်အပ်သော တန်ဖိုး မရှိပါကုန်။ ဝါ– အတိုင်းမသိတန်ဖိုးရှိပါကုန်၏၊ (တန်ဖိုးမဖြတ်နိုင်ပါကုန်၊) ” [ဓမ္မ ဘာ-၁, ၃၆၉ရှု၊] ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “တုမှာကံ– တို့အား။ အပ္ပမတ္တတံ– သော။ ဥဒကံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ အနဂ္ဃေ– ပိုင်းဖြတ်အပ်သော တန်ဖိုးမရှိကုန်သော။ ဝါ– အတိုင်း မသိ တန်ဖိုးရှိကုန်သော။ ခတ္တိယေ– တို့ကို။ နာသေတုံ– ပျက်စီးစေခြင်းငှာ။ ဝါ–ဖျက်ဆီးခြင်းငှာ။ အယုတ္တံ– မသင့်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ တေ– ဆွေတော်မျိုးတော်တို့ သည်။ တုဏှီ– ဆိတ်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ တေ– တို့ကို။ အာမန္တေတွာ– ၍။ “မဟာရာဇာ– တို့! ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝရူပံ– ဤသို့သဘော ရှိသောအမှုကို။ ကရောထ– ကုန်သနည်း? မယိ– သည်။ အသန္တေ– မရှိလသော်။ အဇ္ဇ– နေ့။ လောဟိတနဒီ– သွေးတည်းဟူသော မြစ်သည်။ ဝါ– သွေးချောင်းစီးမှု သည်၊ [သုတ်မဟာဘာ-၃, ၁၆၂၊ ကူသုတ်မဟာဋ္ဌနိ- ၂, ၁၅၄၊] ပဝတ္တိဿတိ– ဖြစ် လိမ့်မည်။ ဝေါ– တို့သည်။ အယုတ္တံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။ တုမှေ– တို့သည်။ ပဉ္စဟိ– ကုန် သော။ ဝေရေဟိ– ရန်တို့ဖြင့်။ သဝေရာ– ရန်နှင့်တကွဖြစ်ကုန်သည်။ ဝါ– ရန်ရှိကုန် သည်၊ (ဟုတွာ) ဝိဟရထ– ကုန်၏။ အဟံ၊ အဝေရော– ရန်မရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဟရာမိ– ၏။ တုမှေ– တို့သည်။ ကိလေသာတုရာ– ကိလေသာတို့ဖြင့် နာကျင် ကုန်သည်။ ဝါ– ကိလေသာအနာရောဂါရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ) ဝိဟရထ– ကုန်၏၊ အဟံ၊ အနာတုရော– ကိလေသာတို့ဖြင့် မနာကျင်သည်။ ဝါ– ကိလေသာအနာ ရောဂါမရှိသည်၊ (ဟုတွာ၊ ဝိဟရာမိ)၊ တုမှေ– တို့သည်။ ကာမဂုဏပရိယေသနုဿုက္ကာ– ကာမဂုဏ်ကို ရှာမှီးခြင်း၌ အားထုတ်ကုန်သည်။ ဟုတွာ၊ ဝိဟရထ–ကုန်၏၊ အဟံ၊ အနုဿုက္ကော– ကာမဂုဏ်ကို ရှာမှီးခြင်း၌ အားမထုတ်သည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၂]...
(ဟုတွာ)၊ ဝိဟရာမိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သုသုခံ၊ ပေ၊ အနုဿုကာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ဝေရိနေသု အဝေရိနော၊ ဝေရိနေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အဝေရိနော
(မယံ– ငါတို့သည်၊) ဝေရိနေသု– ရန်ရှိသူတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အဝေရိနော– ရန် မရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) သုသုခံ– အလွန်ချမ်းသာစွာ။ ဝတ– စင်စစ်။ ဇီဝါမ–အသက်ရှင်ရကုန်၏။ ဝေရိနေသု– ရန်ရှိကုန်သော။ မနုဿေသု– လူတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အဝေရိနော– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဝိဟရာမ– နေရကုန်၏။
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, အာတုရေသု အနာတုရာ၊ အာတုရေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အနာတုရာ
(မယံ)၊ အာတုရေသု– ကိလေသာတို့ဖြင့် နာကျင်နေသူတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အနာတုရာ– ကိလေသာတို့ဖြင့် မနာကျင်ကုန်သည်။ ဝါ– ကိလေသာရောဂါ မရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) သုသုခံ– စွာ။ ဝတ– စင်စစ်။ ဇီဝါမ– ကုန်၏။ အာတုရေသု– ကိလေသာတို့ဖြင့် နာကျင်နေကုန်သော။ မနုဿေသု– တို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အနာတုရာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဝိဟရာမ– ကုန်၏။
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ဥဿုကေသု အနုဿုကာ၊ ဥဿုကေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အနုဿုကာ
(မယံ)၊ ဥဿုကေသု– ကာမဂုဏ်ရှာမှီးမှုဝယ် အားထုတ်သူတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အနုဿုကာ– ကာမဂုဏ်ရှာမှီးမှုဝယ် အားမထုတ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုသုခံ–စွာ။ ဝတ– စစ်။ ဇီဝါမ– ကုန်၏။ ဥဿုကေသု– ကာမဂုဏ်ရှာမှီးမှုဝယ် အားထုတ် နေကုန်သော။ မနုဿေသု– တို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အနုဿုကာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဟရာမ– ကုန်၏။
တတ္ထ– တို့၌။ သုသုခန္တိ– ကား။ သုဋ္ဌု– အလွန်။ သုခံ– ချမ်းသာစွာ။ ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ– သည်။ ဟောတိ– ၏။ ယေ ဂိဟိနော– တို့သည်။ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိဝသေန– အိမ်အစပ်ကို ဖောက်ဖြတ်ခြင်းအစရှိသည်တို့ဖြင့်၊ (ဇီဝိတဝုတ္တိံ– အသက်၏ဖြစ် ကြောင်းကို။ ဝါ– အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– ၍။ “သုခေန– သဖြင့်၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၃]...
ဇီဝါမ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏၊) ဝါ ပန– ထိုမှတစ်ပါးကား၊ (ယေ) ပဗ္ဗဇိတာ– တို့သည်လည်း။ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိဝသေန– ဆေးကုမှုအစရှိသည်၏အစွမ်း ဖြင့်။ ဇီဝိတဝုတ္တိံ– ကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– ၍။ “သုခေန– သဖြင့်။ ဇီဝါမ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏။ ယေ မယံ– တို့သည်။ ပဉ္စဟိ– ကုန်သော။ ဝေရီဟိ– ရန်သူတို့ဖြင့်။ ဝေရိနေသု ဝေရိနေသု ဝေရိနေသု– ရန်ရှိနေကုန်သော။ မနုဿေသု– တို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ အဝေရိနော–ကုန်သည်။ ကိလေသာတုရေသု– ကိလေသာတို့ဖြင့် နာကျင်နေကုန်သော။ ဝါ–ကိလေသာအနာရောဂါရှိနေကုန်သော။ မနုဿေသု– တို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ နိက္ကိလေသတာယ– ကိလေသာမရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ အနာတုရာ– ကိလေသာ တို့ဖြင့် မနာကျင်ကုန်သည်။ ဝါ– ကိလေသာအနာရောဂါမရှိကုန်သည်။ ပဉ္စကာမဂုဏပရိယေသနေ– ကာမဂုဏ်၅-ပါးကို ရှာမှီးခြင်း၌။ ဥဿုကေသု– အား ထုတ်သူတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ တာယ ပရိယေသနာယ– ထိုကာမဂုဏ်ကို ရှာမှီးခြင်း ၏။ အဘာဝေန– မရှိခြင်းကြောင့်။ အနုဿုကာ– ကာမဂုဏ်ကို ရှာမှီးခြင်း၌ အား မထုတ်ကုန်သည်၊ (ဟောမ)၊ တေဟိ– ထိုလူ,ရဟန်းတို့ထက်၊ (တေ) မယမေဝ–
ဝေရိနေသု။ ။ ဝီရယန္တီ ဝီရာ၊ [ဝီရ+အ၊ -နီတိဓာတု- ၃၃၆၊] ဝီရဏံ ဝီရံ၊ (ဝီရော)၊ ဝီရံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ဝီရာ၊ [ဝီရ+ဏ -ပါစိယော- ၂၀၀၊] ဝေန္တိ ဥတ္တမဘာဝံ ယန္တီတိ ဝီရာ၊ [ဝီ+ရ၊- သူစိ၊] အဇန္တိ ဂစ္ဆန္တိ သူရဘာဝန္တိ ဝီရာ၊ [အဇ+ရ၊ အဇကို ဝီပြု၊- ကောတ္ထုဘ၊] ဝီရေသု+ဘဝံ ဝေရံ၊ ဝေရံ+ယေသံ အတ္ထီတိ ဝေရိနော
နာမ်ရုပ်ပြီးပုံ။ ။ ဝေရီ+သု၊ ဝဇ္ဇဒသျာဒီနမိနော အံယောသ္မိံသူသု(နီတိ- ၄၅၃) သုတ်, ဝိဗော- ၇၇အလို သုနမံသု ဝါ၌ ဝါသဒ္ဒါတို့ဖြင့် သုဝိဘတ်ကြောင့် ဤကို ဣနပြု၊ မောဂ်အလို သုဟိသု နက်(၂, ၁၉၅)သုတ်၌ “နက်”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သု ဝိဘတ်ကြောင့် န,လာ၊ ဤကို ရဿပြု, န၏ အ,ကို ဧပြု၊ နိဒီ- ၁၀၇အလို တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်- ၄၇)သုတ်ဖြင့် သုဝိဘတ်ကို နေသုပြု။
နိယမာနိယမ။ ။ နောက်၂ပါဒကို အနိယမ, ရှေ့ ၂ပါဒကို နိယမယူ၍ “(ယေ မယံ- အကြင်ငါတို့သည်၊) ဝေရိနေသု- ကုန်သော၊ မနုဿေသု- တို့၌၊ အဝေရိနော-ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဟရာမ- ကုန်၏၊ (တေ မယံ- တို့သည်၊) ဝေရိနေသု အဝေရိနော-ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုသုခံ- စွာ၊ ဇီဝါမ ဝတ- အသင်ရှင်ရပါပေကုန်စွတကား”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၄]...
ထိုငါတို့သည်သာ။ ဝတ– စင်စစ်။ သုသုခံ– စွာ။ ဇီဝါမ– ကုန်၏။ ဣတိ– သို့၊ (ဝုတ္တံ ဟောတိ)၊ သေသံ– ကြွင်းသောပုဒ်သည်။ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ– သည်သာ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ဉာတိကလဟဝူပသမနဝတ္ထုပြီးပြီ။
ဉာတိကလဟဝူပသမနဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-မာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမာတိ၊ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ သတ္ထာ၊ ပဉ္စသာလာယ– ပဉ္စသာလာမည်သော၊ (၅အိမ်ရှိသော)၊ ဗြာဟ္မဏဂါမေ– ပုဏ္ဏားရွာ၌။ ဝိဟရန္တော– စဉ်။ မာရံ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သတ္ထာ၊ ပဉ္စသတာနံ– ကုန်သော။ ကုမာရိကာနံ– အမျိုးသမီးတို့၏။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿူပနိဿယံ– သောတာပတ္တိမဂ်၏ အားကြီးသော မှီရာအကြောင်းကို။ ဝါ– သောတာပတ္တိမဂ်ရခြင်းငှာ ဖြည့်ကျင့်အပ်သော ပါရမီကောင်းမှုကို။ ဒိသွာ၊
သောတာပတ္တိမဂ္ဂသူပနိဿယံ။ ။ အာဒိတော ပဇ္ဇနံ ပါပုဏနံ အာပတ္တိ၊ သောတဿ+အာပတ္တိ သောတာပတ္တိ၊ သောတပတ္တိယာ+လဒ္ဓေါ+မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ-အရိယာမဂ်သို့ ရှေးဦးစွာ ရောက်ခြင်းကြောင့် ရအပ်သောမဂ်၊ (တစ်နည်း) သောတဿ+အာပတ္တိ ဧတဿာတိ သောတာပတ္တိ၊ သောတာပတ္တိဿ+မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ- အရိယမဂ်သို့ ရှေးဦးစွာ ရောက်ခြင်းရှိသောပုဂ္ဂိုလ်၏မဂ်၊ နိဿီယတီတိ နိဿယော၊ ဘုသော+နိဿယော ဥပနိဿယော၊(မူလဋီ- ၃, ၁၇၁)၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ+ဥပနိဿယော သောတာပတ္တိမဂ္ဂူပနိဿယော၊ သောတာပတ္တိမဂ်၏ အားကြီး သော မှီရာအကြောင်းဟူသည် သောတာပတ္တိမဂ်ရခြင်းငှာ ဖြည့်ကျင့်အပ်သော ပါရမီ ကောင်းမှုတည်း။(ဇာဋီသစ်- ၃, ၃၂)
မဂ္ဂ။ ။ မံ သိဝံ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ မဂ္ဂေါ၊ [မ+ဂမု+ကွိ၊- သူစိ၊] ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါ၊ [မာရေန္တ+ဂမု+ကွိ၊ ရေန္တချေ, မာ၌ ရဿပြု၊] ဧဋီ၊ သူစိ၌ “ကိလေသေ မာရေတီတိ မော၊ [မရ+ရ၊] ဂစ္ဆတီတိ ဂေါ၊ [ဂမု+ကွိ၊] ဂေါ ဝိယာတိ ဂေါ၊ မော စ+သော+ဂေါ စာတိ မဂ္ဂေါ”ဟု ပြု၏၊ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတီတိ မဂ္ဂေါ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတီတိ မဂ္ဂေါ၊ [မဂ္ဂ+အ၊] ဂမ္မတိ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ မဂ္ဂေါ၊ [ဂမု+အ၊ ဂနှင့် မ ရှေ့နောက်ပြန်၊ မဒွေဘော်၊(သာရတ္ထ၊၃၊၁၇၀)။ [ဝိဂ္ဂဟ- ၅၂- ၅၃၌ “မဇ္ဇန္တိ
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၅]...
တံ ဂါမံ– ကို။ ဥပနိဿာယ– မှီ၍။ ဝိဟာသိ– ပြီ။ တာပိ ကုမာရိကာယော– တို့ သည်လည်း။ ဧကသ္မိံ– သော။ နက္ခတ္တဒိဝသေ– ကြတ္တိကာစသော နက္ခတ်နှင့် ယှဉ်သော ပွဲသဘင်နေ့၌။ ဝါ– နက္ခတ်ပွဲသဘင်နေ့၌။ နဒိံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ နှတွာ– ၍။ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ– တန်ဆာဆင်ခြင်းဖြင့် ပြင်ဆင်အပ်ပြီးကုန်သည်။ ဝါ–အလှပြင်အပ်ပြီးကုန်သည်၊ (သမာနာ– ကုန်လသော်၊) [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၁၉ရှု၊] ဂါမာဘိမုခိယော– ရွာသို့ ရှေးရှုသော မျက်နှာရှိကုန်သည်။ ဝါ– ရွာသို့ ဦးတည်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပါယိံသု– သွားကုန်ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ တံ ဂါမံ– ကို။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရတိ– မူ၏။ အထ– ၌။ မာရော– သည်၊ သကလဂါမဝါသီနံသတ္တာ ဧတေန မဂ္ဂစိတ္တေနာတိ မဂ္ဂေါ၊ သိဝံ မဂ္ဂိယတိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ မဂ္ဂေါ၊ (ကရဏသာဓန)၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိယတေ အဿာတိ မဂ္ဂေါ၊ (သမ္ပဒါနသာဓန)၊ ကိလေသေဟိ မဇ္ဇန္တိ သုဇ္ဈန္တိ ဝိနေယျာ ဧတသ္မာတိ မဂ္ဂေါ၊ (အပါဒါနသာဓန)၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ ဂဝေသီယတိ ဧတ္ထာတိ မဂ္ဂေါ၊ သိဝံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ မဂ္ဂေါ၊ သိဝံ နိဗ္ဗာနံ ဂမေတိ ဧတ္ထာတိ မဂ္ဂေါ၊ (အဓိကရဏသာဓန)၊ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂနံ ဂမနံ မဂ္ဂေါ၊ မဂ္ဂေါ အသ္မိံ အတ္ထီတိ မဂ္ဂေါ၊ (ဘာဝသာဓနကိတ်အတွင်းငုတ်သော အဿတ္ထိ တဒ္ဓိတ်) ”ဟု ပြုသေး၏။]
နက္ခတ္တဒိဝသေ။ ။ န ခီယတိ န ခရတီတိ ဝါ နက္ခတ္တံ၊ [န+ခီ+အ၊ ဤကို ဧ, ဧကို အယ၊ နခါဒယော(မောဂ်- ၃, ၇၆)သုတ်ဖြင့် ခယကို ခတ္တပြု၊ (တစ်နည်း) န+ခရ+တ၊ ၎င်းင်းသုတ်ဖြင့် ခရကို ခတ္တပြု၊(မောဂ်ပံ- ၃, ၇၆)၊ တစ်နည်း- နက္ခတီတိ နက္ခတ္တံ၊ [နက္ခ- ဂတိ အနက်+တ၊- ဓာန်ဋီ- ၅၇၊] (တစ်နည်း) ဧတ္တော ဣတော စာတိ ဝိသမဂတိယာ အဂန္တွာ အတ္တနော ဝီထိယာဝ ဂမနေန နက္ခနံ ဂမနံ တာယတိ ရက္ခတီတိ နက္ခတ္တံ၊ [နက္ခ+တာ+အ၊ -နီတိဓာတု- ၂၂၊] နက္ခတ္တေန+ယုတ္တံ, လက္ခိတံ ဝါ ဆဏံ နက္ခတ္တံကြတ္တိကာစသော နက္ခတ်နှင့်ယှဉ်သောပွဲသဘင်၊ ဝါ- ကြတ္တိကာစသော နက္ခတ်ဖြင့် မှတ်သားအပ်သော ပွဲသဘင်၊ ယုတ္တပုဒ်, လက္ခိတ, ဆဏပုဒ်တို့ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ကြတ္တိကာစသော နက္ခတ်ကို အကြောင်းပြု၍ ပြုလုပ်အပ်သောပွဲကို ကာရဏူပစာရ အားဖြင့် နက္ခတ္တဟု ဆိုသည်၊ “နက္ခတ္တဿ+ဒိဝသော နက္ခတ္တဒိဝသော- နက္ခတ်ပွဲ သဘင်၏နေ့၊ (တစ်နည်း) နက္ခတ္တဿ+ကရဏံ+ဒိဝသော နက္ခတ္တဒိဝသော- နက္ခတ်ပွဲ သဘင်ကို ပြုလုပ်ကျင်းပရာနေ့၊ ကရဏပုဒ်ချေ”ဟု ဆက်ပါ။ (အံဋီ၊၁၊၁၅၅၊ သီဋီ သစ်- ၁, ၃၆၀၊ သီဋီသစ်၊၂၊၁၃၀)
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၆]...
အလုံးစုံသော ရွာ၌နေသူတို့၏။ ဝါ– ရွာနေသူအားလုံးတို့၏။ သရီရေ– ကိုယ်၌။ အဓိမုစ္စိတွာ– ပူးဝင်၍။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် ပြုလသော်။ သတ္ထာ၊ ကဋစ္ဆုဘတ္တမတ္တမ္ပိ– ယောက်မဖြင့် ခူးယူအပ်သောဆွမ်းမျှကိုလည်း။ ဝါ– တစ်ဇွန်း တစ်ယောက်မသော ဆွမ်းမျှကိုလည်း၊ [ကဋစ္ဆုနာ+ဂဟေတဗ္ဗံ+ဘတ္တံ ကဋစ္ဆုဘတ္တံ၊- အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၂၁၊] န လဘတိ– မရ။ ဧဝံ– ဤသို့သော အခြင်းအရာအားဖြင့်။ ကတွာ– ၍။ ယထာဓောတေန– အကြင်အကြင်ဆေးကြောအပ်ပြီးသော။ ဝါ– ဆေး ထားအပ်သည့်အတိုင်းဖြစ်သော။ ပတ္တေန– ဖြင့်။ နိက္ခမန္တံ– သော။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဂါမဒွါရေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သမဏ– ရဟန်း! ပိဏ္ဍပါတံ– ကို။ လဘိတ္ထ အပိ– ရခဲ့ပါသလော? [အပိသဒ္ဒါ ပဥှ (မေးမြန်းးခြင်း) အနက်ဟော၊၊ -ရူ-၁၃၀။ နီတိ သုတ္တ– ၃၆၆၊]။” ဣတိ– ပြီ။ “ပါပိမ– မာရ်နတ်! [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၇၄ရှု၊] ယထာ–အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် ပြုလသော်။ အဟံ– သည်။ ပိဏ္ဍံ– ကို။ န လဘေယျံ–မရနိုင်။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်။ တွံ– သည်။ တထာ– အားဖြင့်။ အကာသိ ပန– ပြုရ သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! တေန ဟိ– လျှင်။ ပုန– ဖန်။ ပဝိသထ– ပါကုန်။” ဣတိ– ပြီ။ အဿ– ထိုမာရ်နတ်၏။ ဧဝံ– ဤအကြံသည်။ အဟောသိ ကိရ– သတဲ့၊ (ကိံ)၊ “ပုန– ဖန်။ သစေ ပဝိသတိ– အံ့။ သဗ္ဗေသံ– တို့၏။ သရီရေ– ၌။ အဓိမုစ္စိတွာ– ၍။ ဣမဿ– ဤရဟန်းဂေါတမ၏။ ပုရတော– ရှေ့၌။ ပါဏိံ– လက်ကို။ ပဟရိတွာ– ပုတ်ခတ်၍။ [ပါဏိံ ပဟရိတွာ– လက်ခုပ်တီး၍၊] ဟဿကေဠိံ– ပြက်ရယ်ပြောင် လှောင်မှုကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့၊ (အဟောသိ ကိရ– သတဲ့၊) တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ တာ ကုမာရိကာယော– တို့သည်။ ဂါမဒွါရံ– ရွာတံခါးသို့။ ပတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ၊ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ အဋ္ဌံသု– ကုန်ပြီ။ မာရောပိ– သည် လည်း။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ပိဏ္ဍံ– ကို။ အလဘမာနာ– ကုန်လ သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခေန– ဆာလောင်ခြင်းဆင်းရဲသည်။ ပီဠိတာ– နှိပ် စက်အပ်ကုန်သည်။ အတ္ထ အပိ– ဖြစ်ကုန်ပါသလော?” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ပါပိမ– မာရ်နတ်ယုတ်! အဇ္ဇ– နေ့။ မယံ– တို့သည်။ ကိဉ္စိ– ကို။ အလဘိတွာပိ– မရ သော်လည်း။ အာဘဿရလောကေ– အာဘဿရာဘုံမှ။ မဟာဗြဟ္မာနော ဝိယ– မဟာဗြဟ္မာတို့ကဲ့သို့။ ပီတိသုခေနေဝ– ပီတိသုခဖြင့်သာလျှင်။ ဝါ– ပီတိနှင့် တကွ ဖြစ်သော သုခဝေဒနာဖြင့်သာလျှင်။ ဝီတိနာမေဿာမ– ကုန်လွန်စေကုန်အံ့၊ ”
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၇]...
ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သုသုခံ၊ ပေ၊ ယထာ”တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ယေသံ နော နတ္ထိ ကိဉ္စနံ၊ ပီတိဘက္ခာ ဘဝိဿာမ, ဒေဝါ အာဘဿရာ ယထာ
ယေသံ နော– အကြင်ငါတို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ကိဉ္စနံ– ဖိစီးနှိပ်စက်တတ်သော ရာဂစသော ကိလေသာသည်၊ [ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတိ အဘိဘဝတီတိ ကိဉ္စနံ၊ -သံဋီ- ၁, ၂၁၂၊] နတ္ထိ– မရှိ။ (တေ မယံ– ထိုငါတို့သည်၊) သုသုခံ– စွာ။ ဝတ– စစ်။ ဇီဝါမ– ကုန် ၏။ အာဘဿရာ– အာဘဿရာမည်ကုန်သော။ ဒေဝါ– ဗြဟ္မာတို့သည်။ ပီတိဘက္ခာ– ဈာနပီတိဟူသော အစာရှိကုန်သည်၊ (ဘဝန္တိ) ယထာ– ဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ။ မယမ္ပိ– ငါတို့သည်လည်း၊) ပီတိဘက္ခာ– ကုန်သည်။ ဘဝိဿာမ–ဖြစ်ကုန်အံ့
တတ္ထ– ၌။ ယေသံ နောတိ– ကား။ ယေသံ အမှာကံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပလိဗုဇ္ဈနတ္ထေန– နှောက်ယှက် (တားဆီးပိတ်ပင်) တတ်သည်၏အဖြစ်ဟူသော အနက်သဘောကြောင့်။ ရာဂါဒီသု– ရာဂအစရှိကုန်သော။ ကိဉ္စနေသု– ဖိစီးနှိပ် စက်တတ်သော တရားတို့တွင်။ ဧကမ္ပိ– တစ်ပါးလည်းဖြစ်သော။ ကိဉ္စနံ– ဖိစီးနှိပ် စက်တတ်သော ရာဂစသော ကိလေသာသည်။ နတ္ထိ၊ ပီတိဘက္ခာတိ– ကား၊
ပီတိဘက္ခာ။ ။ အောက်ဈာန်၃ပါး(သပ္ပီတိကဈာန်)ကို ဝင်စားခြင်းကို “ပီတိဘက္ခာ”ဟု ဆိုရသည်၊(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅)၊ ပီတိဟုဆိုသော်လည်း ပီတိတစ်ပါးတည်း ကို မယူရ၊ ဥပလက္ခဏနည်း, ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် ပီတိ,သုခကို ယူရမည်၊ ထို ကြောင့် “ပီတိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေန္တိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဘက္ခီယတေတိ ဘက္ခော၊ ပီတိ+ဘက္ခော ယေသန္တိ ပီတိဘက္ခာ”ဟု ပြုပါ။
တစ်နည်း။ ။ ဘုရားရှင်သည် အာနာပါနစတုတ္ထဈာန်ကိုသာ ဝင်စားရိုးရှိရကား ဥပမေယျဘက်၌ အာနာပါနစတုတ္ထဈာန် ဝင်စားခြင်းကို ပီတိဘက္ခာဟု အချို့ဆိုကြ ၏၊ ထိုအလို “ပီတိသဟိတသဒိသေန သုခေန(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆)”အဖွင့်ကို မှီး၍ “ပီတိယာ+သဟိတံ ပီတိ- ပီတိနှင့် တကွဖြစ်သည်၊ သဟိတပုဒ်ချေ၊ ပီတိ ဝိယာတိ ပီတိ- ပီတိနှင့် တကွဖြစ်သည်နှင့်တူသောသုခ၊ ဝါ- ပီတိဖြစ်ခြင်းနှင့်တူသော သုခ”ဟု ပြု၍ ပီတိအရ သုခကို ယူပါ၊ သုခဟု ဆိုသော်လည်း သောမနဿ(သုခ)ဝေဒနာကို
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၈]...
အာဘဿရာ– အာဘဿရာဘုံသားဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ– အာဘဿရာမည်ကုန် သော။ ဒေဝါ– ဗြဟ္မာတို့သည်။ ပီတိဘက္ခာ– ဈာနပီတိဟူသော အစာရှိကုန်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ပီတိသုခေနေဝ– ပီတိသုခဖြင့်သာလျှင်။ ဝါ– ပီတိနှင့် တကွဖြစ်သော သုခဝေဒနာဖြင့်သာလျှင်။ ဝီတိနာမေန္တိ ယထာ– ကုန်လွန်စေကုန်သကဲ့သို့။ ပါပိမ– ယုတ်! ဧဝံ– တူ။ မယမ္ပိ– တို့သည်လည်း။ ကိဉ္စိ– ကို။ အလဘိတွာ– ၍လည်း။ ဝါ–မယူရ၊ ငြိမ်သက်သောကြောင့်လည်းကောင်း ဉာဏ်အထူးနှင့် ယှဉ်သောကြောင့်လည်းကောင်း သုခအရ ဥပေက္ခာကို ယူပါ၊ (ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၆၆၊ ဒီဋီ၊ ၁၊ ၂၆၁၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၃၄)၊ သို့သော် သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၆၅၌ ဥပမေယျနှင့် ဥပမာနအတွက် ခွဲခြားမဖွင့်သော ကြောင့် ရှေ့နည်းအတိုင်းသာ ကောင်းသည်။
အာဘဿရာ။ ။ အာ ဘုသော ဘာတီတိ အာဘာ၊ သရတိ နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ သရာ၊ အာဘာ+သရာ ဧတေသန္တိ အာဘဿရာ- ထွက်သော အရောင်ရှိသော ဗြဟ္မာတို့၊ “အာဘာသရာ”ဟု ဆိုလိုလျက် သ်ဒွေဘော်, ဘာ၌ ရဿပြု၍ “အာဘဿရာ”ဟု ဖြစ်သည်၊ တိမ်တိုက်မှ လျှပ်စီးတွေ ကွန့်မြူးနေသကဲ့သို့ ပီတိပြည့်လျှမ်းသော ဈာန် အစွမ်းကြောင့် ဖြစ်သော စိတ္တဇရုပ်ခန္ဓာအစဉ်များရှိနေသောကြောင့် ဤဗြဟ္မာတို့၏ ကိုယ်ရောင် ကိုယ်ဝါတို့သည် ခန္ဓာကိုယ်မှ တလက်လက်ထွက်နေသည်။
တစ်နည်း။ ။ အာဘာသနံ ဩဘာသနံ အာဘဿော၊ [အာ+ဘာသ+အ၊ သ် ဒွေဘော်, ဘာ၌ ရဿ၊] အာဘဿော+သီလံ ဧတေသန္တိ ဘာဘဿရာ- ကိုယ်ရောင် ကိုယ်ဝါဖြင့် တောက်ပခြင်းအလေ့ရှိသော ဗြဟ္မာတို့၊ [အာဘဿ+ရ၊ -မဏိ- ၂, ၈- ၉၊] (တစ်နည်း) အာဘာ သရန္တိ နိစ္ဆရန္တိ ဧတေသူတိ အာဘဿရာ- ထွက်သော အရောင် ရှိရာ ဗြဟ္မာတို့၊ (ပဒီ- ၂၅၈)၊ အာဘုသော+ဘဿော နိဿဋော+ရော ကပ္ပဝိနာသကအဂ္ဂိ ဣမသ္မာတိ အာဘဿရာ- အလွန် ထွက်မြောက်သော ကမ္ဘာဖျက်မီးရှိရာဒုတိယ ဈာန်ဘုံ၊ ဝါ- လွန်စွာ ကမ္ဘာကို ဖျက်ဆီးတတ်သောမီး လွတ်မြောက်ရာ ဒုတိယဈာန်ဘုံ၊ [အာ+ဘဿ+ရ၊ ပဉ္စမီဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်၊ ရသဒ္ဒါ မီးဟော၊ -ဧဋီ- ၉၅၊ သူစိ၊] ဤနောက် ဆုံးနည်းအလို ဗြဟ္မာတို့ကို ရအောင် “အာဘဿရေ+နိဗ္ဗတ္တာ အာဘဿရာ- ဒုတိယ ဈာန်ဘုံ၌ ဖြစ်သော ဗြဟ္မာတို့”ဟု ဆက်ပါ။
ပီတိသုခေနဝ။ ။ ဤအဖွင့်ကို ကြည့်၍ ပီတိဘက္ခာ၌ ပီတိအရ ပီတိသုခကို ယူရသည်၊ “ပီတိ စ+သုခံ ပီတိသုခံ၊ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၀၊ ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၁၆၆)၊ (တစ်နည်း) ပီတိယာ+သဟိတံ+သုခံ ပီတိသုခံ”ဟု ပြုပါ။ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆)
...[စာမျက်နှာ- ၄၁၉]...
သော်လည်း။ ပီတိဘက္ခာ– ဈာနပီတိဟူသော အစာရှိကုန်သည်။ ဘဝိဿာမ–ကုန်အံ့။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ပဉ္စသတာပိ– ကုန်သော။ ကုမာရိကာယော– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– မာရဝတ္ထုပြီးပြီ။
မာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၃-ကောသလရညော ပရာဇယဝတ္ထု ဇယံ ဝေရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော– ၏။ ပရာဇယံ– စစ်ရှုံးခြင်းကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုကောသလမင်းသည်။ ကာသိကဂါမံ– ကာသိတိုင်း၌ဖြစ်သော ရွာကို။ နိဿာယ– ၍။ ဘာဂိနေယျေန– တူဖြစ်သော။ အဇာတသတ္တုနာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ယုဇ္ဈန္တော– စစ်တိုက်လသော်။ တေန– ထိုအဇာတသတ်သည်။ တယော ဝါရေ– ၃ ကြိမ်တို့တိုင်တိုင်။ ပရာဇိတော– ရှုံးစေအပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တတိယဝါရေ– ၌။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဟံ– သည်။ ခီရမုခမ္ပိ– ပါးစပ်၌ နို့ရည်ရှိသေးသည်လည်း ဖြစ်သော၊ (နို့နံ့မစင်သေးသည်လည်းဖြစ်သော၊) ဒါရကံ– ကို။ ပရာဇေတုံ– ရှုံးစေ ခြင်းငှာ။ နာသက္ခိံ– မစွမ်းနိုင်ခဲ့။ မေ– အား။ ဇီဝိတေန– အသက်ရှင်ခြင်းဖြင့်။ ကိံ–ဘာအကျိုးရှိမည်နည်း။ ”ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ– အာဟာရ ဖြတ်ခြင်းကို၊ (အစာဖြတ်ခြင်းကို)၊ ကတွာ– ၍။ မဉ္စကေ– ညောင်စောင်း၌။ နိပဇ္ဇိ–ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုကောသလမင်း၏။ သာ ပဝတ္တိ– ထိုဖြစ်ပုံသည်။ သကလနဂရံ– ကို။ ပတ္ထရိ– ပျံ့နှံ့ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တထာဂတဿ– အား။ အာရောစေသုံ–ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ရာဇာ– ကောသလမင်းသည်။ ကာသိကဂါမကံ– ကာသိ တိုင်း၌ဖြစ်သော ရွာငယ်ကို။ နိဿာယ– ၍။ တယော ဝါရေ– တိုင်တိုင်။ ပရာဇိတော ကိရ– ပြီတဲ့။ သော– သည်။ ဣဒါနိ– ၌။ ပရာဇိတွာ– ၍။ အာဂတော– သည်၊ (သမာနော– သော်၊) ] (အဟံ– သည်၊) ခီရမုခမ္ပိ– သော။ ဒါရကံ– ကို။ ပရာဇေတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိံ– နိုင်ခဲ့။ မေ– အား။ ဇီဝိတေန– ဖြင့်။ ကိံ– နည်း။’ ဣတိ– တွေး၍။ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ မဉ္စကေ– ၌။ နိပန္နော– ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! ဇိနန္တောပိ– သူတစ်ပါးကို အနိုင်ရ
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၀]...
သူသည်လည်း။ ဝါ– သည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်း။ ဝေရံ– ရန်သူကို။ ပသဝတိ– ဖြစ်စေ၏။ ဝါ– ရ၏။ ပရာဇိတော ပန– သူတစ်ပါးက ရှုံးစေအပ်သူသည်ကား၊ (ရှုံးသူသည်ကား)၊ ဒုက္ခံ– ဆင်းရဲစွာ။ သေတိယေဝ– အိပ်နေရသည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဇယံ၊ ပေ၊ ဇယပရာဇယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဇယံ ဝေရံ ပသဝတိ, ဒုက္ခံ သေတိ ပရာဇိတော၊ ဥပသန္တော သုခံ သေတိ, ဟိတွာ ဇယပရာဇယံ
ဇယံ (ဇယန္တော)– သူတစ်ပါးကို အနိုင်ရသူသည်။ ဝါ– အနိုင်ရသည်၏အဖြစ် ကြောင့်။ ဝါ– အနိုင်ရလသော်။ ဝေရံ– ရန်ကို၊ (ရန်သူကို)၊ ပသဝတိ– ဖြစ်စေ၏။ ဝါ– ရ၏။ ပရာဇိတော– သူတစ်ပါးက ရှုံးစေအပ်သူသည်၊ (ရှုံးသူသည်)၊ ဒုက္ခံ–ဆင်းရဲစွာ။ သေတိ– အိပ်ရနေရ၏။ ဥပသန္တော– ကိလေသာခပ်သိမ်း, အေးငြိမ်း ကင်းကွာ, ရဟန္တာသည်။ ဇယပရာဇယံ– နိုင်ခြင်းရှုံးခြင်းကို။ ဟိတွာ– ပယ်စွန့်၍။ သုခံ– ချမ်းသာစွာ။ သေတိ– ၏။
တတ္ထ– ၌။ ဇယန္တိ– ကား။ ပရံ– ကို။ ဇိနန္တော– နိုင်သူသည်။ ဝါ– အနိုင်ရသည်၏။
ဇယံ။ ။ “ပရံ ဇိနန္တော”ဖြင့် “ဇိနာတီတိ ဇယံ”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ [ဖွင့် ဒုတိယာ, ကံရှိရာဝယ်, မှန်စွာကတ္တု, ဝိဂြိုဟ်ပြုရ၊(ဝိပုဒ်စစ်ဂံ- ၃၇၅)၊ သံဝဏ္ဏတဗ္ဗ, ကိတ်ပဒ, ကံကားအဝုတ္တ, ဒုတိယန္တနှင့် ဖွင့်၍ပြ, ကတ္တုသာဓနကြံစရာ။ (သံ- ၄)] အန္တပစ္စည်း ဟိတ်အနက်တည်း၊(ဒီဋီ- ၃, ၁၃၃၊ အနုဋီ၊၁၊၇၆၊ ကစ္စာဋီကာ- ၄၃)၊ “ကတ္တား -လက္ခဏ- ဟိတ်နက်ရ, မာနအန္တပထမာ(ကစ်ဘာ- ၂, ၄၈၉)”နှင့်အညီ အန္တ, မာနပစ္စည်းတို့သည် ပထမန္တဖြစ်လျှင် ကတ္တားအနက်, လက္ခဏအနက်, ဟိတ်အနက် ပေးနိုင်သည်၊ အန္တပစ္စည်းက ထိုအနက်များကို ထွန်းပြလျှင် ပထမာဝိဘတ်က လိင် အနက်ကို ဟော၏။
ကာလ, အနက်, သက်သုတ်။ ။ အန္တပစ္စည်းသည် ကာလ၃ပါး, ကတ္တား, လက္ခဏ, ဟိတ်အနက်တို့၌ သက်နိုင်၏၊(ဘေဒစိန္တာ- ၃၇၁၊ ကစ္စာ- ၄၃)၊ ထိုတွင် ပစ္စုပ္ပန်ကာလ၌ ဝတ္တမာနေ မာနန္တာသုတ်ရင်းဖြင့် သက်၍ ကြွင်းသော အတိတ်, အနာဂတ်, လက္ခဏ, ဟိတ်အနက်တို့၌ “မာနန္တာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သက်ရ၏။ [“မာနန္တာ”တိ ယောဂဝိဘာဂေန ပန အတီတာနာဂတလက္ခဏဟေတုကေသုပိ မာနန္တာ ဟောန္တိ ယထာရဟံ၊ -ဝိဗော- ၂၆၁။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၁]...
အဖြစ်ကြောင့်။ ဝါ– လသော်။ ဝေရံ– ရန်ကို၊ (ရန်သူကို)၊ ပဋိလဘတိ– ပြန်ရ၏။
ပရာဇိတောတိ– ကား။ ပရေန– သူတစ်ပါးသည်။ ပရာဇိတော– ရှုံးစေအပ်သူသည်။ ဝါ– ရှုံးခြင်းသို့ ရောက်သူသည်။ “ကဒါ– ၌။ ပစ္စာမိတ္တဿ– ရန်သူ၏။ ပိဋ္ဌိံ– ကျော ကုန်းကို။ ဒဋ္ဌုံ– ငှာ။ သက္ခိဿာမိ နု ခေါ– စွမ်းနိုင်မည်နည်း?” ဣတိ– တွေး၍။ ဒုက္ခံ–စွာ။ သေတိ– အိပ်ရနေရ၏။ သဗ္ဗိရိယာပထေသု– အလုံးစုံသော ဣရိယာပုထ် တို့၌။ ဒုက္ခမေဝ– စွာသာလျှင်။ ဝိဟရတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဥပသန္တောတိ– ကား။ အဗ္ဘန္တရေ– ကိုယ်တွင်း၌။ ဥပသန္တရာဂါဒိကိလေသော– ငြိမ်းအေးပြီးသော ရာဂအစရှိသော ကိလေသာရှိသော။ ခီဏာသဝေါ– သည်။ ဇယဉ္စ– နိုင်ခြင်းကို
ဝေရံ ပသဝတိ။ ။ ပသဝတိ၌ ပရှေးရှိသော သုဓာတ်သည် ဇနန(ဖြစ်စေခြင်း) အနက်ကို ဟော၏၊(ဒီဋီ- ၃, ၁၃၃) ရန်ကို ဖြစ်စေခြင်းဟူသည် ရန်သူကို ရရှိခြင်း ပင်တည်းဟု ပြလို၍ “ပဋိလဘတိ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)၊ ဝေရိပုဂ္ဂလံ လဘတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁)”ဟု ဖွင့်သည်၊(အံဋီ၊၂၊၅၈)၊ “ဝေရိပုဂ္ဂလံ”ကို ရှု၍ ဝေရံအရ အကုသိုလ်ရန်, ပုဂ္ဂိုလ်ရန် ၂မျိုးတွင် ပုဂ္ဂိုလ်ရန်ကို ယူပါ၊ သုဓာတ်သည် ပဥပသာရကြောင့် ရခြင်းအနက်ဟော ဟုလည်းကောင်း, “ဝေရိပုဂ္ဂလံ”ကို ရှု၍ “ဝေရံ+အဿ အတ္ထီတိ ဝေရော- ရန်ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်”ဟုလည်းကောင်း, (တစ်နည်း) ဝေရနောင် ဤပစ္စည်းသက်၍ “ဝေရိံ”ဟု ဆို လိုလျက် လောပေါ(မောဂ်- ၄, ၁၂၃)သုတ်ဖြင့် ဤပစ္စည်းချေသည်ဟုလည်းကောင်း ကြံကြသေး၏ မကောင်းပါ။ [ဇယနိမိတ္တံ အတ္တနော ဥပရိ ဝေရံ ဝိရောဓံ ပသဝတိ ဥပ္ပာဒေတိ၊ -ဒီဋီ- ၃, ၁၃၃။]
နီတိဓာတု- ၁၇၂။ ။ ထို၌ “သူ ပသဝေ(ပွားခြင်း)၊ ပသဝေါ ဇနနံ(ဖြစ်ခြင်း)၊ ပသဝတိ(ဖြစ်၏)”ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို ဝေရံကို ပထမန္တယူ၍ “ဇယံ- ကြောင့်၊ ဝါ- သော်၊ ဝေရံ- သည်၊ ပသဝတိ- ဖြစ်ပွား၏”ဟုပေး၊ ကာရိတ်ပစ္စည်းအကျေကြံ၍ “ဝေရံ- ကို၊ ပသဝတိ- ဖြစ်စေ၏”ဟုသော်လည်း ပေးပါ၊ ဓာတွတ္ထအလိုကား သုဓာတ် ကိုယ်တိုင်ပင် ဇနန(ဖြစ်စေခြင်း)အနက်ဟောဟု ယူသဖြင့် ကာရိတ်အကျေကြံဖွယ်မလို
ပရာဇိတော။ ။ [ပရာ+ဇိ+ကာရိတ်ဏေ+တ၊ ကာရိတ်ကျေ၊] “ပရာဇီယတေတိ ပရာဇိတော”ဟု ဟေတုကမ္မသာဓနပြုစေလို၍ “ပရေန ပရာဇိတော”ဟု အဝုတ္တ ကတ္တားနှင့်တကွ ဖွင့်သည်။ [သံဝဏ္ဏေကြုတ်, ရှိသည့်ပုဒ်ကို, အဝုတ်ကတ္တား, ဖွင့်ပြထား မူ, ပြုငြားကမ္မ, သာဓနတည်း၊(ဝိပုဒ်စစ်ဂံ- ၃၇၅)၊ သံဝဏ္ဏတဗ္ဗ, ကိတ်ပဒ, ကတ္တား အဝုတ္တ, တတိယန္တနှင့် ဖွင့်၍ပြ, ကမ္မသာဓနကြံစရာ။(သံ- ၃)]
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၂]...
လည်းကောင်း။ ပရာဇယဉ္စ– ရှုံးခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ဟိတွာ– ပယ်စွန့်၍။ သုခံ–စွာ။ သေတိ– ၏။ သဗ္ဗိရိယာပထေသု– တို့၌။ သုခမေဝ– စွာသာလျှင်။ ဝိဟရတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို။ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– ကောသလရညော ပရာဇယဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ကောသလရညော ပရာဇယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၄-အညတရကုလဒါရိကာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
နတ္ထိ ရာဂသမောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ။ ကုလဒါရိကံ– အမျိုးသမီးကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချ့ဲ။ တဿာ– ထိုအမျိုးသမီး၏။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ အာဝါဟံ– သတို့သမီးကို ဆောင်ယူခြင်းမင်္ဂလာကို၊ (လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းမင်္ဂလာကို)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၄ ရှု၊၊] ကတွာ– ၍။ မင်္ဂလဒိဝသေ– ထိမ်းမြားမင်္ဂလာကို ပြုလုပ်ကျင်းပရာနေ့၌။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တယိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တတ္ထ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ နိသီဒိ– ပြီ။ သာပိ ခေါ ဝဓုကာ– ထိုချွေးမသည် လည်း။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ ဥဒကပရိဿာဝနာဒီနိ– ရေစစ်အစရှိသည်တို့ကို။ ကရောန္တီ– လျက်။ အပရာပရံ– အခြားသောအရပ်, အခြားသောအရပ်သို့။ ဝါ–တပြောင်းပြန်ပြန်၊ (ဟိုဟိုဒီဒီသို့)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၆၄ရှု၊] သဉ္စရတိ– လှည့်လည်သွား လာနေ၏။ အဿာ– ၏။ သာမိကောပိ– လင်သည်လည်း။ တံ– ထိုအမျိုးသမီးကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ တဿ– ထိုလင်သည်။ ရာဂဝသေန– ရာဂအစွမ်းဖြင့်။ ဩလောကေန္တဿ– သော်။ အန္တော– ၌။ ကိလေသော– သည်။ သမုဒါစရိ– ဖြစ်ပေါ်ပြီ။ သော– သည်။ အညာဏာဘိဘူတော– မသိခြင်းသည် လွမ်းမိုးအပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဗုဒ္ဓံ– ကို။ နေဝ ဥပဋ္ဌဟိ– မလုပ်ကျွေး။ အသီတိမဟာထေရေ– ၈၀,သော မဟာထေရ်တို့ကို။ န (ဥပဋ္ဌဟိ)၊ ဟတ္ထံ– ကို။ ပသာရေတွာ– ၍။ “တံ ဝဓုကံ– ကို။ ဂဏှိဿာမိ– ကိုင်ယူအံ့။” ဣတိ– သို့။ စိတ္တံ ပန– ကိုကား။ အကာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ၏။ အဇ္ဈာသယံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ယထာ– အကြင်အခြင်းအားဖြင့် ပြုလသော်။ တံ ဣတ္ထိံ– ကို။ န
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၃]...
ပဿတိ– မမြင်။ ဧဝံ– ဤအခြင်းအရာအားဖြင့်။ အကာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ အဒိသွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ၊ တဿ– ၏။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဌိတကာလေ– တည်ရာအခါ၌။ “ကုမာရက– သတို့ သား! ရာဂဂ္ဂိနာ– ရာဂတည်းဟူသော မီးနှင့်။ သဒိသော– တူသော။ အဂ္ဂိ နာမ– မည်သည်။ န ဟိ (အတ္ထိ)– မရှိသည်သာ၊ [ဟိနိပါတ် အဝဓာရဏအနက်ဟော၊] ဒေါသကလိနာ– ဒေါသတည်းဟူသောအပြစ်နှင့်။ သဒိသော– သော။ ကလိ နာမ– အပြစ် မည်သည်၊ (န ဟိ အတ္ထိ– သာ၊) ခန္ဓပရိဟရဏဒုက္ခေန– ခန္ဓာကိုယ်ကို ရွက်ဆောင် ရခြင်းဆင်းရဲနှင့်။ သဒိသံ– သော။ ဒုက္ခံ နာမ– သည်။ န ဟိ အတ္ထိ– သာ။ နိဗ္ဗာနသုခသဒိသံ– နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာနှင့်တူသော။ သုခမ္ပိ– သည်လည်း။ နတ္ထိယေဝ– သာ၊ ” ဣတိ၊ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “နတ္ထိ၊ ပေ၊ သုခ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ, နတ္ထိ ဒေါသသမော ကလိ၊ နတ္ထိ ခန္ဓသမာ ဒုခါ, နတ္ထိ သန္တိပရံ သုခံ
ရာဂသမော– ရာဂနှင့် တူသော။ အဂ္ဂိ– မီးသည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ ဒေါသသမော–ဒေါသနှင့် တူသော။ ကလိ– အပြစ်သည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ ခန္ဓသမာ– ခန္ဓာတို့နှင့် တူကုန် သော။ ဒုက္ခာ– ဆင်းရဲတို့သည်။ နတ္ထိ– မရှိကုန်။ သန္တိပရံ– နိဗ္ဗာန်ထက် မြတ်သော။ သုခံ– ချမ်းသာသည်။ နတ္ထိ– မရှိ
တတ္ထ– ၌။ နတ္ထိ ရာဂသမောတိ– ကား။ ဓူမံ ဝါ– အခိုးကိုလည်းကောင်း။ ဇာလံ ဝါ– အလျှံကိုလည်းကောင်း။ အင်္ဂါရံ ဝါ– မီးကျီးကိုလည်းကောင်း။ အဒဿေတွာ– မမြင်စေမူ၍။ ဝါ– မပြမူ၍။ အန္တောယေဝ– ကိုယ်တွင်း၌သာလျှင်။ ဈာပေတွာ– လောင်ကျွမ်းစေ၍။ ဝါ– လောင်မြှိုက်၍၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၇၃၁ရှု၊] ဘသ္မမုဋ္ဌိံ– ပြာဆုပ်ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော– စွမ်းနိုင်သော။ ရာဂေန– ရာဂနှင့်။ သမော– တူသော။ အညော– အခြားသော။ အဂ္ဂိ နာမ– မီးမည်သည်။ နတ္ထိ၊ ကလီတိ– ကား။ ဒေါသေန–
ကလိ။ ။ “ပါပေ ကလိ ပရာဇယေ(ဓာန်- ၁၁၀၇)”ဂါထာလာ ကလိသဒ္ဒါ၏ အနက်၂မျိုးတွင် ဤ၌ ပါပအနက်ဟောဟု သိစေလို၍ “အပရာဓော”ဟု ဖွင့်သည်၊ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန လိတိ ပဝတ္တတီတိ ကလိ၊ [ကု+လီ+ဣ၊] ကံ သုခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကလိ၊ [က+လူ+ဣ၊] စဏ္ဍိက္ကာကာရေန “စဏ္ဍိကော”တိ ကလိတဗ္ဗော
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၄]...
ဒေါသနှင့်။ သမော– တူသော။ အပရာဓောပိ– အပြစ်သည်လည်း။ နတ္ထိ၊ ခန္ဓသမာတိ– ကား။ ခန္ဓေဟိ– တို့နှင့်။ သမာ– တူကုန်သော။ (ဒုက္ခာ နတ္ထိ)၊ ပရိဟရိယမာနာ– ရွက်ဆောင်အပ်ကုန်သော။ ခန္ဓာ– တို့သည်။ ဒုက္ခာ ယထာ– ဆင်းရဲကုန် သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ အညံ– ခန္ဓာတို့မှ အခြားသော။ ဒုက္ခံ နာမ– မည်သည်။ နတ္ထိ
သန္တိပရန္တိ– ကား။ နိဗ္ဗာနတော– နိဗ္ဗာန်ထက်။ ဥတ္တရိံ– မြတ်သော။ အညံ– သော။ သုခမ္ပိ– ချမ်းသာသည်။ နတ္ထိ၊ ဟိ– မှန်။ အညံ– သော။ သုခံ– သည်။ သုခမေဝ– သာမန်ချမ်းသာမျှသာတည်း။ နိဗ္ဗာနံ– သည်။ ပရမသုခံ– အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော ချမ်းသာတည်း။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ကုမာရိကာ စ– သည် လည်းကောင်း။ ကုမာရကော စ– သည်လည်းကောင်း။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ တသ္မိံ သမယေ– ၌။ ဘဂဝါ– သည်။ တေသံ– ထိုအမျိုး သား,အမျိုးသမီးတို့၏။ အညမညံ– ချင်း။ ဒဿနာကာရံ– မြင်အပ်မြင်နိုင်သော အခြင်းအရာပုံသဏ္ဌာန်ရှိကုန်သည်၏အဖြစ်ကို။ ဝါ– မြင်အပ်မြင်နိုင်သော အခြင်း အရာပုံသဏ္ဌာန်ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ဣတိ– အညတရကုလဒါရိကာဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အညတရကုလဒါရိကာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၅-ဧကဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဇိဃစ္ဆာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အာဠဝိယံ– အာဠဝီမြို့၌။ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ ဇေတဝနေ– ၌။ ဂန္ဓကုဋိယံ– ၌။ နိသိန္နောဝ– လျက်သာ။ ပစ္စူသကာလေ– ၌။ လောကံ– ကို။ ဝေါလောကေန္တော– လသော်။ အာဠဝိယံ– အာဠဝီမြို့၌။ ဧကံ– သော။ ဒုဂ္ဂတမနုဿံ– ဆင်းရဲသောလူ (ယောကျာ်း) ကို။ ဒိသွာ– ၍။ တဿ– ၏။ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ– အားကြီးသော မှီရာ အကြောင်း၏ ပြည့်စုံခြင်းကို။ ဉတွာ– ၍။ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော– ၅ရာသော ရဟန်းအခြံအရံရှိတော်မူသည်၊ (ဟုတွာ) အာဠဝိံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အာဠဝိဝါသိနော– အာဠဝီမြို့၌ နေသော သင်္ချာတဗ္ဗောတိ ကလိ၊ [ကလ+ဣ၊၊ -ဓမ္မဋီ-၂၁၂၊] ကလီယတိ ပရိမီယတီတိ ကလိ၊ [ကလ သင်္ချာနေ+ဣ၊၊ -မောဂ်-၇, ၇။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၅]...
လူတို့သည်။ ဝါ– အာဠဝီမြို့သူ, မြို့သားတို့သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တယိံသု– ပင့် ဖိတ်ကုန်ပြီ။ သောပိ ဒုဂ္ဂတမနုဿော– ထိုဆင်းရဲသော ယောကျ်ားသည်လည်း။ “သတ္ထာ– သည်။ အာဂတော ကိရ– ပြီတဲ့။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ “သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သောဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ မနံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ စ–ဆက်။ တံဒိဝသမေဝ– ၌သာလျှင်။ အဿ– ၏။ ဧကော– သော။ ဂေါဏော– သည်။ ပလာယိ– ပြေးပြီ။ သော– သည်။ “ဂေါဏံ– ကို။ ပရိယေသိဿာမိ ကိံ နု ခေါ– ရှာရမည်လော။ ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏာမိ နု ခေါ– နာယူရမည် လော?” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “ဂေါဏံ– ကို။ ပရိယေသိတွာ– ရှာပြီး၍။ ပစ္ဆာ–နောက်၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သောဿာမိ– နာယူတော့မည်။” ဣတိ– ကြံ၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဂေဟာ– မှ။ နိက္ခမိ– ထွက်ပြီ။ အာဠဝိဝါသိနောပိ– တို့သည်လည်း။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ ပရိဝိသိတွာ– ပြုစုလုပ်ကျွေးပြီး၍။ အနုမောဒနတ္ထာယ– အနုမောဒနာအကျိုးငှာ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၅၂ရှု၊] ပတ္တံ– ကို။ ဂဏှိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “အဟံ– သည်။ ယံ– အကြင်လူဆင်းရဲယောကျ်ားကို။ နိဿာယ– ၍။ တိံသယောဇနမဂ္ဂံ– ယူဇနာ ၃၀,ရှိသော လမ်းခရီးကို။ အာဂတော–မူခဲ့ပြီ။ သော– သည်။ ဂေါဏံ– ကို။ ပရိယေသိတုံ– ငှာ။ အရညံ– သို့။ ပဝိဋ္ဌော– ဝင် သွားပြီ။ တသ္မိံ– ထိုယောကျ်ားသည်။ အာဂတေယေဝ– ပြန်လာရာအခါ၌သာ။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ တုဏှီ– ဆိတ်။ အဟောသိ– ပြီ။
သောပိ မနုဿော– သည်လည်း။ ဒိဝါ– နေ့၌။ ဂေါဏံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဂေါဂဏေ– နွားအပေါင်း၌၊ (နွားအုပ်ထဲ၌)၊ ပက္ခိပိတွာ– ၍။ “အညံ– အခြားသော ကိစ္စသည်။ သစေပိ နတ္ထိ– အကယ်၍မူလည်း မရှိဦးတော့၊ (ဧဝံ သတိပိ– သော် လည်း၊) သတ္ထု– အား။ ဝန္ဒနမတ္တမ္ပိ– ရှိခိုးခြင်းမျှကိုလည်း။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဇိဃစ္ဆာပီဠိတော– ဆာလောင်မှုသည် နှိပ်စက်အပ်သည်၊ (သမာနော) ပိ– သော်လည်း။ ဂေဟံ– သို့။ ဂမနာယ– ပြန်ခြင်းငှာ။ မနံ– ကို။ အကတွာ– ၍။ ဝေဂေန–အဟုန်ဖြင့်။ ဝါ– လျင်မြန်စွာ။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ၏။ ဌိတကာလေ– ၌။ ဒါနဝေယျာဝဋိကံ– အလှူ၌ ကြောင့်ကြစိုက်သူ၏အဖြစ်ရှိသူကို။ ဝါ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၆]...
အလှူ၌ ကြောင့်ကြစိုက်ခြင်းရှိသူကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၇၉ရှု၊]
အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ကိဉ္စိ– သော။ ဘိက္ခုသံဃဿ– ၏။ အတိရိတ္တဘတ္တံ– ပိုသော ဆွမ်းသည်။ အတ္ထိ– ရှိသေး သလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! သဗ္ဗံ– သည်။ အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ–လျှင်။ “ဣမံ– ဤလူကို။ ပရိဝိသာဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– အလှူ၌ ကြောင့်ကြ စိုက်သူ၏အဖြစ်ရှိသူသည်။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ– မိန့်တော်မူအပ် သော နေရာ၌ပင်။ တံ– ထိုလူကို။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ ယာဂုခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ– ယာဂု,ခဲဘွယ်,ဘောဇဉ်တို့ဖြင့်။ သက္ကစ္စံ– ကောင်းစွာပြု၍။ ဝါ– လေးလေး စားစား၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၅၃ရှု၊] ပရိဝိသိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဘုတ္တဘတ္တော– စားအပ်ပြီး သော ထမင်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ မုခံ– ပါးစပ်ကို။ ဝိက္ခာလေသိ– ဆေးပြီ၊ (ပလုတ် ကျင်းပြီ)၊ ဣမံ ဌာနံ– ဤနေရာကို။ ဌပေတွာ– ချန်ထား၍။ တီသု ပိဋကေသု– တို့တွင်။ အညတ္ထ– အခြားသော နေရာ၌။ ဂတာဂတဿ– ရောက်လာရောက် လာသူဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဘတ္တဝိစာရဏံ နာမ– ထမင်းကို စီစဉ်ပေးခြင်းမည်သည်။ နတ္ထိ ကိရ– မရှိဘူးတဲ့။ ပဿဒ္ဓဒရထဿ– ငြိမ်းအေးပြီးသော အပူရှိသော။ တဿ– ၏။ စိတ္တံ– သည်။ ဧကဂ္ဂံ– တစ်ခုတည်းသော အာရုံရှိသည်။ ဝါ– တည်ကြည်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃ရှု၊] အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ သတ္ထာ– သည်။ အနုပုဗ္ဗိံ– သော။ ကထံ– ကို။ ကထေတွာ– ၍။ သစ္စာနိ– တို့ကို။ ပကာသေသိ– မူပြီ။ သော– သည်။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ အနုမောဒနံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၅၂ရှု၊] ကတွာ– ၍။ အာသနာ– မှ။ ဥဋ္ဌာယ– မူပြီး၍။ ပက္ကာမိ– မူပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ သတ္ထာရံ– သို့။ အနုဂန္တွာ– အစဉ် လိုက်ပြီး၍။ နိဝတ္တိ– ပြန်နစ်ပြီ၊ (ပြန်လှည့်ပြီ)ဘိက္ခူ– တို့သည်။ သတ္ထာရာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဂစ္ဆန္တာယေဝ– သွားကုန်သော်သာ၊ (သွားကြရင်းပင်)၊ ဥဇ္ဈာယိံသု– ကဲ့ရဲ့ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော! သတ္ထု– ၏။ ကမ္မံ– လုပ်ဆောင်မှုကို။ ပဿထ– ကုန်လော။ အညေသု– ကုန်သော။ ဒိဝသေသု– နေ့ တို့၌။ ဧဝရူပံ– ဤသို့သဘောရှိသော လုပ်ဆောင်မှုသည်။ နတ္ထိ၊ အဇ္ဇ ပန– ၌ကား။ ဧကံ– သော။ မနုဿံ– ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ ယာဂုအာဒီနိ– တို့ကို။ ဝိစာရေတွာ– စီမံ၍။ ဒါပေသိ– ပေးစေတော်မူပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ နိဝတ္တိတွာ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၇]...
လှည့်တော်မူ၍။ ဌိတကောဝ– ရပ်တော်မူလျက်သာ၊ “ဘိက္ခဝေ! ကိံ– အဘယ်ကို။ ကထေထ– ကုန်သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! အာမ– အိမ်း။ အဟံ– သည်။ တိံသယောဇနံ– ၃၀,သော ယူဇနာရှိ သော၊ (ယူဇနာ၃၀,ရှိသော)၊ ကန္တာရံ– ခရီးခဲကို။ အာဂစ္ဆန္တော– လသော်။ တဿ ဥပါသကဿ– ၏။ ဥပနိဿယံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ အာဂတော– ပြီ။ သော– သည်။ အတိဝိယ– အလွန်အကဲသာလျှင်။ ဇိဃစ္ဆိတော– ဖြစ်သော ဆာလောင်ခြင်းရှိ၏။ ပါတောဝ– နံနက်စောစောမှပင်။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဂေါဏံ– ကို။ ပရိယေသန္တော– လျက်။ အရညေ– ၌။ ဝိစရိ– လှည့်လည်ခဲ့ပြီ၊] ဓမ္မေ– ကို။ ဒေသိယမာနေပိ– အပ်ပါသော် လည်း။ ဇိဃစ္ဆဒုက္ခေန– ဆာလောင်ခြင်းဒုက္ခကြောင့်။ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ– တရားကို ထိုး ထွင်းသိခြင်းငှာ။ န သက္ခိဿတိ– စွမ်းနိုင်မည်မဟုတ်။’ ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ အကာသိံ– ပြီ။ ဇိဃစ္ဆာရောဂသဒိသော– ဆာလောင်ခြင်းရောဂါနှင့် တူ သော။ ရောဂေါ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဇိဃစ္ဆာပရမာ၊ ပေ၊ သုခ”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
ဇိဃစ္ဆာပရမာ ရောဂါ, သင်္ခါရပရမာ ဒုခါ၊ ဧတံ ဉတွာ ယထာဘူတံ, နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခံ
ရောဂါ– ရောဂါဟူသမျှတို့သည်။ ဇိဃစ္ဆာပရမာ– ဆာလောင်ခြင်းသာလျှင် အလွန်ဆုံးရှိကုန်၏။ ဒုက္ခာ– ဆင်းရဲဟူသမျှတို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၃၇ရှု၊] သင်္ခါရပရမာ– ခန္ဓာငါးဝ, သင်္ခါရဟူသော အလွန်ဆုံးရှိကုန်၏၊ (ပဏ္ဍိတော– ပညာရှိ သည်၊) ဧတံ– ဤအကြောင်းကို။ ယထာဘူတံ– ဟုတ်မှန်စွာ။ ဉတွာ– သိ၍၊ (နိဗ္ဗာနံ–နိဗ္ဗာန်ကို။ သစ္ဆိကရောတိ– မျက်မှောက်ပြု၏၊) နိဗ္ဗာနံ– သည်။ ပရမံ– မြတ်သော။ သုခံ– ချမ်းသာတည်း။ [ဇိဃစ္ဆာ– ဆာလောင်ခြင်းသည်။ ပရမာ– လွန်ကဲသော။ ရောဂါ–ရောဂါမည်၏။ သင်္ခါရာ– တို့သည်။ ပရမာ– ကုန်သော။ ဒုက္ခာ– ဆင်းရဲတို့မည်၏”ဟု ဝါကျ ကြံ၍လည်း ပေးကြ၏။] တတ္ထ– ၌။ ဇိဃစ္ဆာပရမာ ရောဂါတိ– ကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ အညော– သော။ ရောဂေါ– သည်။ သကိံ– တစ်ကြိမ်။ တိကိစ္ဆိတော– ဆေးကုအပ်သည်၊ (သမာနော– သော်၊) ဝိနဿတိ ဝါ– ပျောက်သော်လည်း ပျောက်သွား၏။ တဒင်္ဂဝသေန–
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၈]...
ထိုထိုအစိတ်အပိုင်း၏အစွမ်းဖြင့်၊ (ထိုတစ်ခဏ၏ အစွမ်းဖြင့်)၊ ပဟီယတိ ဝါ–ပယ်အပ်သော်လည်း ပယ်အပ်၏။ ဇိဃစ္ဆာ ပန– ဆာလောင်ခြင်းရောဂါကိုကား။ နိစ္စကာလံ– မြဲသော ကာလပတ်လုံး။ တိကိစ္ဆိတဗ္ဗာယေဝ– ကုသထိုက်သည်သာ။ ဣတိ– ကြောင့်။ သေသရောဂါနံ– ကြွင်းသော ရောဂါတို့ထက်။ အယံ– ဤဆာ လောင်ခြင်းရောဂါသည်။ ပရမာ နာမ– အလွန်ကဲဆုံးရောဂါမည်၏။ သင်္ခါရာတိ– ကား။ ပဉ္စ– ကုန်သော။ ခန္ဓာ– တို့သည်၊ [ဒုက္ခာ၌စပ်၊] ဧတံ ဉတွာတိ– ကား။ ဇိဃစ္ဆာသမော– ဆာလောင်ခြင်းနှင့်တူသော။ ရောဂေါ– သည်။ နတ္ထိ၊ ခန္ဓပရိဟရဏသမံ– ခန္ခာကို ရွက်ဆောင်ရခြင်းနှင့်တူသော။ ဒုက္ခံ နာမ– မည်သည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– သို့။ ဧတမတ္ထံ– ကို။ ယထာဘူတံ– စွာ။ ဉတွာ– ၍။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ နိဗ္ဗာနံ– ကို။ သစ္ဆိ ကရောတိ– မျက်မှောက်ပြု၏။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခန္တိ– ကား။ ဟိ– မှန်။ တံ– ထို နိဗ္ဗာန်သည်။ သဗ္ဗသုခါနံ– အလုံးစုံသော ချမ်းသာတို့ထက်။ ဝါ– တို့တွင်။ ပရမံ– လွန်မြတ်သော။ ဥတ္တမံ– သော။ သုခံ– တည်း။ ဣတိ အတ္ထော
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ဧကဥပါသကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဧကဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-ပသေနဒိကောသ လဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အာရောဂျပရမာ လာဘာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပသေနဒိကောသလံ ရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမယေ– ၌။ ရာဇာ– သည်။ တဏ္ဍုလဒေါဏဿ– ဆန်တစ်စိတ်၏၊ [တဏ္ဍုလာနံ+ဒေါဏံ တဏ္ဍုလဒေါဏံ၊] ဩဒနံ– ကို။ တဒုပိယေန– ထိုဆန်တစ်စိတ်သို့ ကပ်ရောက်သော။ ဝါ– ထိုဆန်တစ်စိတ်အား လျောက်ပတ်သော။ သူပဗျဉ္ဇနေန–
တဒုပိယေန။ ။ ဥပေတီတိ ဥပိယံ၊ တဿ+ဥပိယံ တဒုပိယံ- ထိုဆန်တစ်စိတ်အား လျောက်ပတ်သောဟင်း၊ [ဥပိယ၌ ဥပ+ဏျ၊ ဥပဓာတ်သည် ဥပပတ္တိအနက်ဟော၊- ပါရာဘာ- ၂, ၉၈၊ သံဋီ၊၁၊၁၈၅၊] (တစ်နည်း) ဥပီယတေတိ ဥပိယံ- ကပ်ေရောက် စေထိုက်သောဟင်း၊ တသ္မိံ+ဥပိယံ တဒုပိယံ- ထိုဆန်တစ်စိတ်၌ ကပ်ရောက်စေအပ် သောဟင်း၊ (သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- ထိုဆန်တစ်စိတ်အား လျောက်ပတ်သောဟင်း၊ (အဓိပ္ပာယတ္ထ)
...[စာမျက်နှာ- ၄၂၉]...
ပဲဟင်း, ဟင်းလျာဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၅၄ရှု၊] ဘုဉ္ဇတိ– သုံးဆောင်၏။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဘုတ္တပါတရာသော– သုံးဆောင်အပ်ပြီးသော နံနက်စာရှိသည်၊ (နံနက်စာစား ပြီးသည်)၊ [ပါတော+အသိတဗ္ဗော ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗောတိ ပါတရာသော၊ ဘုတ္တော+ပါတရာသော ယေနာ (ယဿာ) တိ ဘုတ္တပါတရာသော၊ (သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၁၉၂၊ ဇာဋီသစ်-၂, ၁)၊ ပါတော+အသိတဗ္ဗန္တိ ပါတရာသံ၊ ဘုတ္တံ+ပါတရာသံ ယဿာတိ ဘုတ္တပါတရာသော၊ (အံဋီ၊ ၂၊ ၁၆၇)] (ဟုတွာ) ဘတ္တသမ္မဒံ ဘတ္တသမ္မဒံ ဘတ္တသမ္မဒံ– ထမင်းကြောင့် ယစ်ခြင်းကို။ ဝါ– ထမင်းဆီယစ်ခြင်းကို။ အဝိနောဒေတွာ– မပယ်ဖျောက်မူ၍၊ (အနားမယူမူ၍)၊ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဝါ– သော်။ ကိလန္တရူပေါ– ပင်ပန်းသည်၏အဖြစ် ဟူသော သဘောရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣတော စိတော စ– ဤမှလည်း ဤမှ လည်း။ ဝါ– ဟိုဟိုဒီဒီ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၂ရှု၊] သမ္ပရိဝတ္တတိ– ပြင်းထန်စွာ နောက်ပြန် လည်၍ သွားနေ၏။ ဝါ– လွန်စွာ လူးလွန့်နေ၏၊ [သမ္ပရိဝတ္တတီ သမ္ပရိဝတ္တတီ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ ဘုသံ နိဝတ္တိတွာ စရတိ၊- ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၀၊] နိဒ္ဒါယ– အိပ်ငိုက်ခြင်းသည်။ အဘိဘူယမာနောပိ– လွှမ်းမိုး အပ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်လည်း။ ဥဇုကံ– ဖြောင့်ဖြောင့်။ နိပဇ္ဇိတုံ– ငှာ။ အသက္ကောန္တော– သော်။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မဟာရာဇ! အဝိဿမိတွာဝ– အပန်းမဖြေမူ၍သာလျှင်၊ (အနားမယူ ခဲ့ဘဲသာလျှင်)၊ အာဂတော– သည်။ အသိ ကိံ– ဖြစ်သလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အာမ– ပါ။ ဘုတ္တကာလတော– စားပြီးရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ မေ– ၏။ မဟာဒုက္ခံ–ကြီးစွာသော ဆင်းရဲသည်။ ဟောတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ၊ “မဟာရာဇ! အတိဗဟုဘောဇနံ– အလွန်များစွာ စားခြင်းသည်။ ဧဝံ– သို့။ ဒုက္ခံ– [ဥပိယ၌ ဥပ+ဣ+ဏျ၊ ကာရိတ်ကျေ၊၊ -ပါရာဘာ-၁, ၂၀၉၊] (တစ်နည်း) ဥပေတီတိ ဥပိယံ၊ တေန+ဥပိယံ တဒုပိယံ– ထိုဆန်တစ်စိတ်နှင့် အသင့်အားဖြင့် ဖြစ်သော ဟင်း၊ (သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ– ထိုဆန်တစ်စိတ်အား လျောက်ပတ်သောဟင်း၊ (အဓိပ္ပာယတ္ထ)၊ [ဥပိယ၌ ဥပ+ဣ+ဏျ၊ ဥပသည် ဥပပတ္တိအနက်၊ ဣဓာတ်သည် ဂတိအနက်၊- ပါရာ ဂံသစ်-၁, ၂၀၈။]
ဘတ္တသမ္ပဒေါ။ ။ သုဋ္ဌု+မဒေါ သမ္မဒေါ၊ ဘတ္တေန+သမ္မဒေါ ဘတ္တသမ္ပဒေါ၊ (မအူ ပါနိ- ၄, ၆၄)၊ အစာစားပြီးခါစ၌ များသောအားဖြင့် မအီမသာဖြစ်ကာ အိပ်ချင်ထိုင်း မှိုင်းပင်ပန်းနေခြင်းကို ဆိုလိုသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၀]...
ဆင်းရဲသည်။ ဟောတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “မိဒ္ဓီ၊ ပေ၊ မန္ဒော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ, နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊ မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော, ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော
ယဒါ– အကြင်အခါ၌။ မန္ဒော– လူနုံလူညံ့သည်။ မိဒ္ဓီ– ထိုင်းမှိုင်းခြင်းရှိသည် လည်းကောင်း။ မဟဂ္ဃသော စ– များစွာသော အစာတို့ကို စားသည်လည်းကောင်း။ ဝါ– အစားကြူးသည်လည်းကောင်း၊ [မဟန္တေ+ဃသတီတိ မဟဂ္ဃသော၊- နီဘာ-၃, ၃၀၊] နိဝါပပုဋ္ဌော– အစာဖြင့် မွေးမြူအပ်သော။ မဟာဝရာဟော ဣဝ– ကြီးသောဝက်ကဲ့သို့၊ (ဝက်ကြီးကဲ့သို့)၊ နိဒ္ဒါယိတာ– အိပ်လေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ– လွန်စွာ ထက်ဝန်းကျင် ဖြစ်စေလျက် လဲလျောင်း လေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ ဝါ– အကြီးအကျယ်လူးလွန့်လျက် လဲလျောင်းနေ လေ့ရှိသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ– ၏၊ (တဒါ– ထိုအခါ၌)၊ ပုနပ္ပုနံ– အဖန်ဖန် အထပ်ထပ်။ ဂဗ္ဘံ– အမိဝမ်းတိုက်သို့။ ဥပေတိ– ကပ်ရောက်ရ၏။
ဣမာယ ဂါထာယ– ဖြင့်။ ဩဝဒိတွာ– ၍။ ”မဟာရာဇ! ဘောဇနံ နာမ– ဘော ဇဉ်မည်သည်ကို။ မတ္တာယ– တိုင်းအတာဖြင့်။ ဘုဉ္ဇိတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။ ဟိ– မှန်။ မတ္တဘောဇိနော– အတိုင်းအရှည်ဖြင့် စားလေ့ရှိသူ၏။ ဝါ– အား။ သုခံ– သည်။ ဟောတိ၊” ဣတိ– သို့။ ဥတ္တရိ– အလွန်။ ဩဝဒန္တော– လိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၄ရှု၊] ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “မနုဇဿ၊ ပေ၊ ပါလယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
နိဒ္ဒါယိတာ။ ။ “နိဒ္ဒါ”ဟူသော နာမ်ပုဒ်နောင် သဒ္ဒါဒီနိ ကရောတိ(မောဂ်- ၅, ၁၀)သုတ်ဖြင့် ကရဓာတ်၏အနက်၌ အာယပစ္စည်းသက်၊ ထိုနောင် တဿီလအနက်၌ တုပစ္စည်းသက်၊ ဣလာ၊(နီဘာ- ၃, ၂၅၁)၊ (တစ်နည်း) နိ+ဒါ- သုပနေ+ယ+တု၊ ဣလာ၊ (နီတိဓာတု- ၂၂၆)၊ (တစ်နည်း) နိ+ဒေ သောပ္ပနေ+အ+တု၊ “တေ အာဝါယာ” ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဧကို အာယပြု, ဣလာ၊(နိဒီ- ၄၀၂)၊ “နိဒ္ဒါယတိ သီလေနာတိ နိဒ္ဒါယိတာ- အိပ်ခြင်းကို ပြုလေ့ရှိသူ၊ ဝါ- အိပ်လေ့ရှိသူ”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) နိဒ္ဒါဟူသော ပထမန္တနောင် စယ တ္ထေ(မောဂ်- ၅, ၉)သုတ်ဖြင့် အာယပစ္စည်းသက်၊ ထိုနောင် တုပစ္စည်း သက်, ဣလာ၊ “အနိဒ္ဒါ နိဒ္ဒါ ဘဝတီတိ နိဒ္ဒါယိတာ- အိပ်ခြင်းဖြစ်လေ့ရှိသူ”ဟု ပြု။
(မောဂ်-၂, ၁၆၈- ၉)
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၁]...
မနုဇဿ သဒါ သတီမတော, မတ္တံ ဇာနတော လဒ္ဓဘောဇနေ၊ တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ, သဏိကံ ဇီရတိ အာယုပါလယံ
သဒါ– အခါခပ်သိမ်း။ သတိမတော– သတိရှိသော။ လဒ္ဓဘောဇနေ– ရအပ် သော စားသောက်ဖွယ်၌။ မတ္တံ– အတိုင်းအရှည်ကို။ ဇာနတော– သိသော။ အဿ မနုဇဿ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝေဒနာ– ဝိသဘာဂဝေဒနာတို့သည်။ တနုကာ– နည်းပါး ကုန်သည်။ ဘဝန္တိ– ဖြစ်ကုန်၏။ သဏိကံ– နူးနပ်စွာ။ ဝါ– ဘေးမဖြစ်ဘဲ။ ဇီရတိ– အစာကြေ၏။ အာယုံ– အသက်ကို။ ပါလယံ (ပါလယန္တော)– (ဝေဒနာကင်း သည့်အတွက်) စောင့်ရှောက်နိုင်၏၊ (တစ်နည်း) အာယုံ– ကို။ ပါလယံ (ပါလယန္တော)– စောင့်ရှောက်နိုင်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ သဏိကံ– ဖြည်းဖြည်း။ ဇီရတိ– အိုရ၏။
ရာဇာ– သည်။ ဂါထံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှိတုံ– မှတ်ယူခြင်းငှာ။ နာသက္ခိ– နိုင်။ ပန– သို့ သော်လည်း။ သမီပေ– အနီး၌။ ဌိတံ– သော။ ဘာဂိနေယျံ– တူဖြစ်သော။ သုဒဿနံ နာမ– သော။ မာဏဝံ– ကို။ “တာတ! ဣမံ ဂါထံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှ– သင်ယူလော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သော– သည်။ တံ ဂါထံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ကိံ– သို့။ ကရောမိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရညော– သည်။ ဘုဉ္ဇန္တဿ– စားလသော်။ ဝါ– စဉ်။ ဩဿာနပိဏ္ဍကာလေ– နောက်ဆုံးထမင်းလုတ်၏အခါ၌။ ဝါ– နောက်ဆုံးထမင်း လုတ်ကို စားရာအခါ၌။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ ဝဒေယျာသိ– ရွတ်ဆိုလော။ ရာဇာ– သည်။ အတ္ထံ– ကို။ သလ္လက္ခေတွာ– မှတ်သား၍။ ယံ ပိဏ္ဍံ– အကြင်ထမင်းလုတ်ကို၊
အာယု ပါလယံ။ ။ ပါလယံ၌ အန္တပစ္စည်းတည်း၊ နသဒ္ဒါမှ တစ်ပါးသောပုဒ် တို့သည် အန္တပစ္စယန္တနှင့် သမာသ်မစပ်ရ၊ ထိုကြောင့် “အာယု ပါလယံ”သည် သမာသ် ပုဒ်မဟုတ်, ဝါကျတည်း၊ “အာယုံ ပါလယံ”ဟု ဆိုလိုလျက် အာယု၌ နိဂ္ဂဟိတ်ကျေသည်။
[သဏိကန္တိ မန္ဒံ မုဒုကံ၊ အပရိဿယမေဝါတိ အတ္ထော၊ ဇီရတီတိ ပရိဘုတ္တာဟာရော ပစ္စတိ၊ အာယု ပါလယန္တိ နိရောဓော (အဆိပ်အတောက်ငြိမ်းသည်) အဝေဒနော ဇီဝိတံ ရက္ခန္တော၊ အထ ဝါ သဏိကံ ဇီရတီ သဏိကံ ဇီရတီ သဏိကံ ဇီရတီတိ သော ဘောဇနေ မတ္တညူ ပုဂ္ဂလော အပရိမိတာဟာရတာယ သဏိကံ စိရေန ဇီရတိ ဇရံ ပါပုဏာတိ ဇီဝိတံ ပါလယန္တော၊- သံဋီ၊ ၁၊ ၁၈၅။ အံဋီ– ၃, ၃၂၇။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၂]...
ဆဍ္ဍေဿတိ– စွန့်လိမ့်မည်။ တသ္မိံ ပိဏ္ဍေ– ထိုထမင်းလုတ်၌။ သိတ္ထဂဏနာယ– ထမင်းလုံး၏ အရေအတွက်ဖြင့်။ ရညော– ဖို့။ ဘတ္တပစနကာလေ– ထမင်းကို ချက် ရာအခါ၌။ တတ္တကေ– ထိုမျှအတိုင်းအရှည်ရှိသည်သာလျှင်ဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ– ထိုမျှလောက်သာလျှင်ဖြစ်ကုန်သော။ တဏ္ဍုလေ– ဆန်တို့ကိုလည်းကောင်း၊ (တဒုပိယံ– ထိုဆန်တစ်စိတ်သို့ ကပ်ရောက်သော။ ဝါ– ထိုဆန်တစ်စိတ်အား လျောက် ပတ်သော။ ဗျဉ္ဇနံ စ– ဟင်းကိုလည်းကောင်း၊) ဟရေယျာသိ– ပယ်ရှားလော၊ (ဖယ် လိုက်လော)။” ဣတိ– ပြီ၊ [တာဝတကေ တဏ္ဍုလေ ဟာရေယျာသိ တာဝတကေ တဏ္ဍုလေ ဟာရေယျာသိ တာဝတကေ တဏ္ဍုလေ ဟာရေယျာသိ တဒုပိယဉ္စ ဗျဉ္ဇနန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော၊- သံဋီ၊ ၁၊ ၁၈၅။] သော– သည်။ “ဘန္တေ! သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ သာယမ္ပိ– ညနေချမ်းအခါ၌လည်းကောင်း။ ပါတောပိ– နံနက်စောစော အခါ၌လည်းကောင်း။ ရညော– သည်။ ဘုဉ္ဇန္တဿ– သော်။ ဝါ– စဉ်။ ဩသာနပိဏ္ဍကာလေ– ၌။ တံ ဂါထံ– ကို။ ဥဒါဟရိတွာ– ရွတ်ဆို၍။ တေန– ထိုကောသလမင်း သည်။ ဆဍ္ဍိတပိဏ္ဍေ– စွန့်ပစ်အပ်သော ထမင်းဆုတ်၌။ သိတ္ထဂဏနာယ– ဖြင့်။ တဏ္ဍုလေ– တို့ကိုလည်းကောင်း၊ (တဒုပိယံ– သော။ ဗျဉ္ဇနံ စ– ကိုလည်းကောင်း၊) ဟာပေသိ– လျော့စေပြီ။ ရာဇာပိ– သည်လည်း။ တဿ– ၏။ ဂါထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သဟဿံ သဟဿံ– တစ်ထောင် တစ်ထောင်ကို။ ဒါပေသိ– ပြီ။ သော– ထိုမင်း သည်။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ နာဠိကောဒနပရမတာယ– တစ်စလယ် ချက်ထမင်းလျှင် အလွန်ဆုံး (အများဆုံး) ရှိသော ပွဲတော်စာ၏အဖြစ်၌။ ဝါ–အလွန်ဆုံး (အများဆုံး) ဖြစ်သော တစ်စလယ်ချက် ပွဲတော်စာ၌။ သဏ္ဌဟိတွာ– တည်၍။ ဝါ– သော်။ သုခပ္ပတ္တော– ချမ်းသာသို့ ရောက်သည်။ တနုသရီရော– သေး သွယ် (ကျစ်လစ်) သောကိုယ်ရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။
အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ) “ဘန္တေ! ဣဒါနိ– ၌။ မေ– ၏။ ဝါ– အား။ သုခံ– သည်။ ဇာတံ– ဖြစ်ပါပြီ။ မိဂမ္ပိ– သားကောင်ကိုလည်းကောင်း။ အဿမ္ပိ– မြင်းကိုလည်းကောင်း။ အနုဗန္ဓိတွာ– လိုက်၍။ ဂဏှနသမတ္ထော– ဖမ်းယူခြင်း၌ စွမ်းနိုင်သူသည်။ ဇာတော– ဖြစ်သည်။ အမှိ– ဖြစ်ပါ၏။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ မေ– ၏။ ဘာဂိနေယျေန– တူဖြစ် သူအဇာတသတ်မင်းနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ယုဒ္ဓမေဝ– စစ်တိုက်ခြင်းသည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ ဣဒါနိ– ၌။ ဝဇီရကုမာရိံ နာမ– ဝဇီရကုမာရီမည်သော။ ဓီတရံ– သမီးတော်ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၃]...
ဘာဂိနေယျဿ– အား။ ဒတွာ– ၍။ သော ဂါမော– ကို။ တဿာယေဝ– ထိုသမီး တော်၏ပင်။ နှာနစုဏ္ဏမူလံ– ရေချိုးဆပ်ပြာမှုန့်ဖိုးကို။ ကတွာ၊ ဒိန္နော– ပြီ။ တေန– တူဖြစ်သူ အဇာတသတ်မင်းနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဝိဂ္ဂဟော– ဆန့်ကျင်ဘက်ကို ယူခြင်းသည်၊ (ခိုက်ရန်ဖြစ်ခြင်းသည်)၊ [ဝိရူပံ ,ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော၊ (သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၁၇၃)၊ ဝိရုဒ္ဓဿ+ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော၊ (သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၃၆၈)၊ ဝိရူပံ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော၊ (ဒီဋီ၊ ၂၊ ၉၉)၊ ဝိဂ္ဂယှန္တိ ယုဇ္ဈန္တိ အသ္မိန္တိ ဝိဂ္ဂဟော၊ (ဓာန်ဋီ-၄၀၀)] ဝူပသန္တော–ငြိမ်းပါပြီ။ မေ– ၏။ ဝါ– အား။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန– ကြောင့်လည်း။ သုခမေဝ– သည်သာ။ ဇာတံ– ပြီ။ နော– တို့၏။ ကုလသန္တကံ– အမျိုး၏ ဥစ္စာဖြစ်သော။ ရာဇမဏိရတနံ– မင်း၏ ပတ္တမြားရတနာသည်။ ဂေဟေ– နန်းတော်၌။ ပုရိမဒိဝသေ– ၌။ နဋ္ဌံ– ပျောက်ပြီ။ တမ္ပိ– ထိုပတ္တမြားရတနာသည်လည်း။ ဣဒါနိ– ၌။ ဟတ္ထပတ္တံ–လက်၌ ရောက်သည်။ ဝါ– လက်သို့ ရောက်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အာဂတံ– ရောက်ရှိ လာပါပြီ။ မေ– ၏။ ဝါ– အား။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန– ကြောင့်လည်း။ သုခမေဝ– သည်သာ။ ဇာတံ– ပြီ။ တုမှာကံ– တို့၏။ သာဝကေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဝိဿာသံ–အကျွမ်းဝင်ခြင်းကို။ ဣစ္ဆန္တေန– အလိုရှိသော တပည့်တော်သည်။ ဝါ– သော်။ ဝါ–ကြောင့်။ ဉာတိဓီတာပိ– ဆွေတော်မျိုးတော်တို့၏ သမီးကိုလည်း။ နော– တို့၏။ ဂေဟေ– ၌။ ကတာ– ပြီ။ မေ– ၏။ ဝါ– အား။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန– ကြောင့်လည်း။ သုခမေဝ– သည်သာ။ ဇာတံ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ၊ “မဟာရာဇ! အာရောဂျံ နာမ– ရောဂါမရှိသူ၏အဖြစ်မည်သည်။ ဝါ– ကျန်းမာခြင်းမည်သည်။ ပရမော–အမြတ်ဆုံးဖြစ်သော။ လာဘော– လာဘ်တည်း။ ယထာလဒ္ဓေန– အကြင်အကြင် ရအပ်သော ဥစ္စာဖြင့်။ သန္တုဋ္ဌဘာဝသဒိသမ္ပိ– တင်းတိမ်ရောင့်ရဲသူ၏အဖြစ်နှင့် တူသော။ ဝါ– တင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းနှင့်တူသော၊ (ပရမံ– သော၊) ဓနံ– ဥစ္စာသည် လည်းကောင်း။ ဝိဿာသသဒိသော– အကျွမ်းဝင်ခြင်းနှင့် တူသော။ ပရမာ– သော။ ဉာတိ စ– ဆွေမျိုးသည်လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗာနသဒိသံ– သော။ သုခံ စ နာမ– ချမ်း သာမည်သည်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အာရောဂျပရမာ၊ ပေ၊ သုခ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
အာရောဂျပရမာ လာဘာ, သန္တုဋ္ဌိပရမံ ဓနံ၊ ဝိဿာသပရမာ ဉာတိ, နိဗ္ဗာနပရမံ သုခံ
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၄]...
လာဘာ– လာဘ်တို့သည်။ အာရောဂျပရမာ– ရောဂါမရှိသူ၏အဖြစ်ဟူသော အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိကုန်၏။ ဝါ– ကျန်းမာခြင်းသာ အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိကုန်၏။ ဓနံ– ဥစ္စာဟူသမျှသည်။ သန္တုဋ္ဌိပရမံ– ရသမျှဖြင့် တင်းတိမ်ရောင်ရဲခြင်း သာ အမြတ်ဆုံးရှိ၏။ ဉာတီ– ဆွေမျိုးတို့သည်။ ဝိဿာသပရမာ– အကျွမ်းတဝင် ချစ်ခင်ခြင်းသာ အမြတ်ဆုံးရှိကုန်၏။ သုခံ– ချမ်းသာသည်။ နိဗ္ဗာနပရမံ– နိဗ္ဗာန် သာလျှင် အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိ၏။ [နိဗ္ဗာနံ တတ္ထ ပရမန္တိ နိဗ္ဗာနပရမံ၊- မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၅၂။] တတ္ထ– ၌။ အာရောဂျပရမာ လာဘာတိ– ကား။ လာဘာ– လာဘ်တို့သည်။ အရောဂဘာဝပရမာ– ရောဂါမရှိသူ၏အဖြစ်ဟူသော အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိကုန်၏။ ဝါ– ကျန်းမာခြင်းသာ အမြတ်ဆုံး (အသာဆုံး) ရှိကုန်၏။ ဟိ– မှန်။ ရောဂိနော– ရောဂါရှိသူ၏။ ဝါ– မှာ။ လာဘာ– တို့သည်။ ဝိဇ္ဇမာနာပိ– ရှိပါကုန်သော်လည်း။ အလာဘာယေဝ– လာဘ်မဟုတ်ကုန်သည်သာတည်း။ တသ္မာ– ကြောင့်။ အရောဂဿ– ရောဂါမရှိသူဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သဗ္ဗလာဘာ– အလုံးစုံသော လာဘ် တို့သည်။ အာဂတာဝ– ရောက်လာကုန်သည်သာ။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ တေန– ကြောင့်။ “အာရောဂျပရမာ လာဘာ”တိ ဧတံ–]အာရောဂျပရမာ လာဘာ’ဟူ သော စကားကို။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ သန္တုဋ္ဌိပရမံ ဓနန္တိ– ကား။ ဂိဟိနော ဝါ– ၏လည်းကောင်း၊
အာရောဂျပရမာ လာဘာ။ ။ “အရောဂဘာဝပရမာ”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “နတ္ထိ+ ရောဂေါ ယဿာတိ အရောဂေါ၊ အရောဂဿ+ဘာဝေါ အာရောဂျံ၊ အာရောဂျံ+ ပရမံ ယေသန္တိ အာရောဂျပရမာ”ဟု ပြုပါ၊ “ဓနလာဘ- ဥစ္စာရခြင်းဟူသောလာဘ်, ယသလာဘ- အခြံအရံအကျော်အစောရခြင်းဟူသောလာဘ်, ပုတ္တလာဘ- သားသမီး ရခြင်းဟူသောလာဘ်”ဟု လာဘ်အမျိုးမျိုး ရှိကုန်၏၊ ထိုလာဘ်တို့ထက် ကျမ်းမာခြင်း လာဘ်က သာလွန်သည်၊ သာလွန်ပုံကို ခိုင်မြဲစေလို၍ (တစ်နည်း) သာလွန်ခြင်း၏ အကြောင်းကို ပြလို၍ “ရောဂိနော ဟိ”စသည်ကို မိန့်သည်၊ ကျန်းမာနေလျှင် စီးပွား ဥစ္စာဖြစ်ထွန်းနိုင်ခြင်း, ကျန်းမာမှုမရှိလျှင် အခြားလာဘ်များ အကျိုးမရှိခြင်း, လာဘ် ဟူသမျှ ပစ္စုပ္ပန်တမလွန်ပြည်စုံမှုအားလုံး၏ အကြောင်းဖြစ်ခြင်းတို့ကြောင့် ကျမ်းမာ ခြင်းလာဘ်သည် အကောင်းမြတ်ဆုံး ဖြစ်သည်။(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၅၂ မ၊ဋီ၊၃၊၁၀၆)
သန္တုဋ္ဌိပရမံ။ ။ “တေနေဝ တုဿနဘာဝေါ သန္တုဋ္ဌီ နာမ”ကို ကြည့်၍ “သေန
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၅]...
ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ– ၏လည်းကောင်း၊ [သန္တကံ၌ စပ်၊] အတ္တနာ– မိမိသည်။ လဒ္ဓံ– ရအပ်သော။ အတ္တနော– ၏။ ယံ သန္တကံ– အကြင် ဥစ္စာသည်၊ (အတ္ထိ)၊ တေနေဝ– ထိုမိမိဥစ္စာဖြင့်ပင်။ တုဿနဘာဝေါ– ရောင့်ရဲကျေနပ်သူ၏အဖြစ်ဟူသော။ သန္တုဋ္ဌီ နာမ– မည်သည်၊ (ရအပ်ရာရာ, မိမိဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေနပ်သူ၏ ဖြစ်ကြောင်း ဖြစ်ရာ ရောင့်ရဲကျေနပ်ခြင်းမည်သည်၊)၊ သေသဓနေဟိ– ကြွင်းသော ဥစ္စာတို့ ထက်။ ပရမံ– သော။ ဓနံ– တည်း။ ဝိဿာသပရမာ ဉာတီတိ– ကား။ မာတာ ဝါ– သည်လည်း။ ဟောတု– ဖြစ်ပါစေ။ ပိတာ ဝါ– သည်လည်း၊ (ဟောတု– စေ၊) ယေန–အကြင်သူနှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဝိဿာသော– အကျွမ်းဝင်ခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ သော– ထိုသူ သည်။ အညာတကောဝ– ဆွေမျိုးမဟုတ်သည်သာ။ ပန– စင်စစ်ကား။ အညာတကေန– ဆွေမျိုးမတော်သော။ ယေန– အကြင်သူနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဝိဿာသော– သည်၊ (သကေန) +တုဋ္ဌော သန္တုဋ္ဌော– ရအပ်ရာရာ, ကိုယ့်ဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေနပ်သော လူ,ရှင်ရဟန်း၊ [သ+တုဋ္ဌ၊ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ သသဒ္ဒါ ဓန (ဥစ္စာ) အနက်ဟော၊ “သဿ+အယံ သော၊ [သ+ဏ]”ဟု ပြု၊] သန္တုဋ္ဌဿ+ဘာဝေါ သန္တုဋ္ဌီ– ရအပ်ရာရာ, မိမိဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေနပ်သူ၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ရောင့်ရဲကျေနပ်ခြင်း၊ [သန္တုဋ္ဌ+ဏ+ဤ၊] (တစ်နည်း) သေန (သကေန) +တုဋ္ဌိ အဿာတိ သန္တုဋ္ဌိ– ရအပ်ရာရာ, မိမိဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေနပ်ခြင်းရှိသော လူ,ရှင်ရဟန်း၊ သန္တုဋ္ဌိနော+ဘာဝေါ သန္တုဋ္ဌီ– ရအပ်ရာရာ, ကိုယ့်ဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေနပ်ခြင်းရှိသူ၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ရောင့်ရဲကျေနပ်ခြင်း၊ [သန္တုဋ္ဌိ+ဏ+ဤ၊]”ဟု ပြုပါ၊ ထိုနောင်“သန္တုဋ္ဌီ+ပရမာ ယဿာတိ သန္တုဋ္ဌိပရမံ– ရအပ် ရာရာ, မိမိဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေနပ်သူ၏ အဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ရောင့်ရဲကျေနပ်ခြင်း သာ အမြတ်ဆုံးရှိ၏၊ [သန္တုဋ္ဌီ+ပရမ၊ ဋ္ဌီ၌ ရဿပြု၊]”ဟု ဆက်ပါ။
အဖွင့်နှင့်အညီ။ ။ ခဲျ့ဦးအံ့- “သန္တုဋ္ဌိ နာမ”ဟု ရဿဖြင့် မရှိဘဲ “သန္တုဋ္ဌီ နာမ”ဟု ဒီဃဖြင့် ရှိခြင်းကို ထောက်၍ “သန္တုဋ္ဌ, သန္တုဋ္ဌိ”တို့နောင် ဘာဝအနက်၌ ဏပစ္စည်း သက်၊ ထိုနောင် ဏဝ,ဏိကစသောသုတ်ဖြင့် ဤပစ္စည်းသက်၍ “သန္တုဋ္ဌီ”ဟု ပြီးစေရ သည်၊ “သန္တုဋ္ဌိ နာမ”ဟု ရဿဖြင့် ရှိလျှင်ကား “သေန (သကေန)+တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ သန္တုဋ္ဌိ+ပရမာ ယဿာတိ သန္တုဋ္ဌိပရမံ- ရအပ်ရာရာ, မိမိဥစ္စာဖြင့် ရောင့်ရဲကျေ နပ်ခြင်းသာ အမြတ်ဆုံးရှိ၏”ဟု ပြုရမည်၊ သို့သော် ဆဋ္ဌမူ, ရှေးမူ၂မျိုးလုံး၌ “သန္တုဋ္ဌီ နာမ”ဟု ဒီဃဖြင့်ချည်း ရှိရကား “သန္တုဋ္ဌီ”ဖြစ်အောင် ဘာဝတဒ္ဓိတ်ဆက်မှသာ အဖွင့် နှင့် ညီသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၆]...
အတ္ထိ၊ သော– သည်။ အသမ္ဗန္ဓောပိ– ဆွေမျိုးမတော်စပ်ပါသော်လည်း။ ပရမော– သော။ ဥတ္တမော– သော။ ဉာတိ– တည်း။ တေန– ကြောင့်။ “ဝိဿာသပရမာ ဉာတီ”တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ [ဝိဿာသော+ပရမော ဥတ္တမော ယဿာတိ ဝိဿာသပရမာ၊- ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၃၃၊] ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ နိဗ္ဗာနသဒိသံ– သော။ သုခံ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ တေနေဝ– ကြောင့်ပင်။ နိဗ္ဗာနပရမံ သုခန္တိ– ၍။ အာဟ၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ပသေနဒိကောသလဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ပသေနဒိကောသလဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၇-တိဿတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပဝိဝေကရသန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိယံ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ သတ္ထာရာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ! အဟံ၊ ဣတော– ဤနေ့မှ။ စတူဟိ– ကုန်သော။ မာသေဟိ– တို့ဖြင့်။ ဝါ– တို့၏၊ (အစ္စယေန– လွန်ရာ အခါ၌၊) [စတုမာသစ္စယေန (နှာ– ၁၇၄) ”ကို ကြည့်၍ “အစ္စယေန”ထည့်သည်၊ “စတူဟိ မာသေဟိ”၌ တတိယာကို ဝိသေသနအနက် ဆဋ္ဌီအနက်၂နည်းကြံ၊] ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ သတ္တ– ၇လီကုန်သော။ ဘိက္ခုသတာနိ– ရဟန်းအရာတို့သည်။ [သတ္တ ဘိက္ခုသတာနိ– ရဟန်း၇ရာတို့သည်၊] သန္တာသံ– ထိတ်လန့်ခြင်းသို့။ အာပဇ္ဇိံသု– ကုန်ပြီ။ ခီဏာသဝါနံ– တို့၏။ ဓမ္မသံဝေဂေါ– တရားသဘောအားဖြင့်ဖြစ်သော ထိတ်လန့်ကြောင်း သဟောတ္တပ္ပ ဉာဏ်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၉၄၊] ဥပ္ပဇ္ဇိ– ပြီ။ ပုထုဇ္ဇနာ– တို့သည်။ အဿူနိ– မျက်ရည် တို့ကို။ သန္ဓာရေတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိံသု– မစွမ်းနိုင်ကုန်။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဝဂ္ဂါ ဝဂ္ဂါ–
နိဗ္ဗာနပရမံ။ ။ နိဗ္ဗာနံ+ပရမံ ယဿာတိ နိဗ္ဗာနပရမံ၊ ဈာနသုခ, မဂ္ဂသုခ, ဖလ သုခများလည်း ရှိ၏၊ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာက ပိုကောင်းမြတ်၏၊ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာထက် ပို၍ ကောင်းမြတ်သောချမ်းသာသည် မရှိ၊(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၅၂)၊ နိဗ္ဗာန်၌ ချမ်းသာချည်းဖြစ် နေခြင်း, နိဗ္ဗာန်မရလျှင် ချမ်းသာမရနိုင်ခြင်း, သင်္ခတအားလုံးမှ ကင်းဆိတ်ခြင်း, သံသရာ ဒုက္ခလုံးဝမရှိခြင်း, နိဗ္ဗာန်ရလျှင် ဝဋ်ဒုက္ခအားလုံးမရှိတော့ခြင်းဟူသော အကြောင်း များကြောင့် နိဗ္ဗာန်သည် အကောင်းမြတ်ဆုံးချမ်းသာ ဖြစ်သည်။(မ၊ဋီ၊၃၊၁၀၆)
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၇]...
အစုအစုတို့သည်။ ဟုတွာ– ၍။ “ကိံ– အဘယ်သို့လျှင်။ ကရိဿာမ နု ခေါ– ကုန် မည်နည်း?” ဣတိ– ၍။ မန္တေန္တာ– တိုင်ပင်ကုန်လျက်။ ဝိစရန္တိ– ကုန်၏။ အထ– ၌။ ဧကော– သော။ တိဿတ္ထေရော နာမ– သော။ ဘိက္ခု– သည်။ “သတ္ထာ– သည်။ စတုမာသစ္စယေန– ၄လလွန်ရာအခါ၌။ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ ကိရ– ပရိနိဗ္ဗာန်ပြု တော်မူမည်တဲ့။ အဟဉ္စ– သည်လည်း။ အဝီတရာဂေါ– မကင်းသောရာဂရှိသည်။ ဝါ– ရာဂမကင်းသေးသည်။ အမှိ– ၏။ သတ္ထရိ– သည်။ ဓရမာနေယေဝ– သက်တော် ထင်ရှားရှိသော်သာ။ ဝါ– စဉ်ပင်။ မယာ– သည်။ အရဟတ္တံ– ကို။ ဂဏှိတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ စတူသု– ကုန်သော။ ဣရိယာပထေသု– တို့၌။ ဧကကောဝ– တစ် ပါးတည်းသည်သာ၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဟာသိ– ပြီ။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဝါ– သို့။ ဂမနံ ဝါ– သွားခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ကေနစိ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကထာသလ္လာပေါ ဝါ– စကားပြောဆိုခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၆၅ရှု၊] နတ္ထိ၊ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော တိဿ! ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ ကရောသိ– နည်း?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ န သုဏာတိ– နားမထောင်။ တေ– တို့သည်။ တဿ– ၏။ ပဝတ္တိံ– ကို။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! တိဿတ္ထေရဿ– ၏။ တုမှေသု– တို့၌။ သိနေဟော– မေတ္တာဖြင့် ချစ်ခင်ခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ တံ– ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ ”တိဿ! ကသ္မာ–ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ အကာသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ တေန– သည်။ အတ္တနော– မိမိ၏။ အဓိပ္ပာယေ– အလိုကို။ အာရောစိတေ– အပ်သော်။ “တိဿ! သာဓု– စွ။” ဣတိ– သို့။ သာဓုကာရံ– ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၈၄ရှု၊] ဒတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! မယိ– ၌။ သိနေဟော– ချစ်ခင်ခြင်းရှိသူသည်၊ (ချစ်ခင်သူသည်)၊ တိဿသဒိသော ဝ– တိဿနှင့် တူသည်သာလျှင်။ ဟောတု– ပါစေ။ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ– တို့ဖြင့်။ ပူဇံ– ကို။ ကရောန္တာပိ– ကုန်သော်လည်း။ မံ– ကို။ နေဝ ပူဇေန္တိ– မပူဇော်ကုန်သည်သာ။ ဝါ– ပူဇော်ရာမရောက်ကုန်သာ။ ပန– အနွယကား။ ဓမ္မာနုဓမ္မံ– လောကုတ္တရာ၉-ပါး အားလျော်သော အကျင့်ကို။ ပဋိပဇ္ဇမာနာယေဝ– ကုန်သော်သာ။ ဝါ– ကျင့်သူတို့ သည်သာ။ မံ– ကို။ ပူဇေန္တိ– ပူဇော်ကုန်၏။ ဝါ– ပူဇော်ရာရောက်ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ပဝိဝေကရသံ၊ ပေ၊ ပိဝ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၈]...
ပဝိဝေကရသံ ပိတွာ, ရသံ ဥပသမဿ စ၊ နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပာပေါ, ဓမ္မပီတိ ရသံ ပိဝံ
ဓမ္မပီတိ– တရားကို သောက်သုံးရခြင်းရှိသော ရဟန္တာသည်။ ဝါ– တရားကို သောက်သုံးရသော ရဟန္တာသည်။ ပဝိဝေကရသံ– အပေါင်းအဖော်ကိလေသာတို့ မှ ကင်းဆိတ်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာအရသာကို။ ပိတွာ– သောက် သုံးရခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ ဥပသမဿ– ကိလေသာငြိမ်းရာနိဗ္ဗာန်၏။ ရသံ–အရသာကို။ ပိတွာ စ– ကြောင့်လည်းကောင်း။ နိဒ္ဒရော– ကိလေသာဟူ, အပူမရှိ သည်လည်းကောင်း။ နိပ္ပာပေါ– မကောင်းမှုမရှိသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ– ၏။ ရသံ– လောကုတ္တရာတရား၉-ပါးကြောင့်ဖြစ်သော ပီတိတည်းဟူသော အရ သာကို။ ပိဝံ (ပိဝန္တော) စ– သောက်သုံးစဉ်လည်း။ ဝါ– သောက်သုံးရသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်လည်း။ နိဒ္ဒရော– သည်လည်းကောင်း။ နိပ္ပာပေါ– သည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ– ၏။
တတ္ထ– ၌။ ပဝိဝေကရသန္တိ– ကား။ ပဝိဝေကတော– အပေါင်းအဖော်, ကိလေ သာတို့မှ ကင်းဆိတ်ခြင်းကြောင့်။ ဥပ္ပန္နံ– သော။ ရသံ– မဂ်ဖိုလ်ချမ်းသာအရသာကို။ ဧကီဘာဝသုခံ– တစ်ယောက်တည်း၏ အဖြစ်ဟူသော အကြောင်းရှိသော ချမ်းသာကို။ ဣတိ အတ္ထော
ပဝိဝေကရသံ။ ။ “ပဝိဝေကတော+ဥပ္ပန္နော+ရသော ပဝိဝေကရသော- အပေါင်း အဖော်, ကိလေသာတို့မှ ကင်းဆိတ်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော အရသာ”ဟု ပြု၍ ဧကီ ဘာဝသုခကို ယူစေလိုသောကြောင့် “ပဝိဝေကတော”စသည်ကို ဖွင့်သည်။
ဧကီဘာဝသုခံ။ ။ ဧကဿ+ဘာဝေါ ဧကီဘာဝေါ- တစ်ယောက်တည်း၏ အဖြစ်၊ [ဧက+ဘာဝ၊ စီပစ္စည်းသက်၊ -မဓု- ၁, ၉၆၊] (တစ်နည်း) အနေကောပိ ဧကော ဝိယ ဘဝတီတိ ဧကီဘာဝေါ- တစ်ယောက်တည်းကဲ့သို့ဖြစ်ခြင်း၊(သီဋီသစ်၊၂၊၃၃၀)၊ ဧကီဘာဝေါ+ဟေတု ယဿာတိ ဧကီဘာဝဟေတုကံ၊ ဧကီဘာဝဟေတုကံ+သုခံ ဧကီဘာဝသုခံ- တစ်ယောက်တည်း၏အဖြစ်ဟူသော အကြောင်းရှိသောချမ်းသာ၊ ဝါ- တစ် ယောက်တည်းကဲ့သို့ ဖြစ်ခြင်းဟူသော အကြောင်းရှိသောချမ်းသာ။(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၆၃)၊ ဆက်ဦးအံ့- “ဧကီဘာဝေါတိ ဟိ ကာယစိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော(သာရတ္ထ- ၂, ၁၈၁)”ဟူသော အဖွင့်အရ ကာယဝိဝေက, စိတ္တဝိဝေက၂မျိုးကို ဧကီဘာဝဟု ဆိုရ
...[စာမျက်နှာ- ၄၃၉]...
ပိတွာတိ– ကား။ ဒုက္ခပရိညာဒီနိ– ဒုက္ခသစ္စာကို ပိုင်းခြား၍ သိခြင်းအစရှိသည် တို့ကို။ ကရောန္တော– သော်။ အာရမ္မဏတော– (နိဗ္ဗာန်ကို) အာရုံပြုသောအားဖြင့်၊ သည်၊ ထိုတွင် ကာယဝိဝေကဟူသည် ကိုယ်အားဖြင့် အပေါင်းအဖော်တို့မှ ကင်း၍ သမထဝိပဿနာအလုပ်ကို အားထုတ်လျက် တစ်ပါးတည်းနေခြင်းတည်း၊ စိတ္တဝိဝေက ဟူသည် မဟဂ္ဂုတ်လောကုတ္တရာစိတ်တို့၏ ကိလေသာတို့မှ ကင်းဆိတ်ခြင်းတည်း၊ (မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၈၂)၊ အချုပ်အားဖြင့် ဈာန်,မဂ်,ဖိုလ်စိတ်ကို ဧကီဘာဝ, ဈာန်,မဂ်,ဖိုလ် နှင့်ယှဉ်သော ချမ်းသာကို ဧကီဘာဝသုခဟု မှတ်ပါ၊ ဤ၌ “ပိတွာတိ ဒုက္ခပရိညာဒီနိ” စသောအဖွင့်နှင့် “ရသံ ဥပသမဿ စ, ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ”အဖွင့်များအရ မဂ်ချမ်းသာ ဖိုလ်ချမ်းသာကို ယူပါ။
ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃ ၁၈၃။ ။ ထို၌ ပဝိဝေကအရ ကာယဝိဝေက, စိတ္တဝိဝေက, ဥပဓိ ဝိဝေက၃မျိုးလုံးကို ယူ၍ “ပဝိဝေကာနံ+ရသော ပဝိဝေကရသော- ကာယစိတ္တဥပဓိ ဟူသော ဝိဝေက၃ပါးတို့၏ အရသာ”ဟု ပြု၏၊ ပဝိဝေကရသအရ ဝိဝေက၃ပါးတို့ကို မှီ၍ ဖြစ်သော သောမနဿကို ယူ၏။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။ ။ ထို၌ ကိလေသာကင်းဆိတ်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရကား အရဟတ္တဖိုလ်ကို ပဝိဝေကဟုလည်းကောင်း, သာယာဖွယ်အနက်သဘောကြောင့် အရဟတ္တဖိုလ်နှင့်ယှဉ်သော သုခဝေဒနာကို ပဝိဝေကရသဟုလည်းကောင်း ယူ၍ “ဝိဝိစ္စတီတိ ဝိဝေကော၊ ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ ရသော၊ ပဝိဝေကဿ+ရသော ပဝိဝေကရသော- ကိလေသာတို့မှ ကင်းဆိတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်၏ သာယာဖွယ် သုခဝေဒနာအရသာ”ဟု ပြု၏။ ထို့ပြင် ထိုအဋ္ဌကထာ၌ ဥပသမရသံနှင့် ဓမ္မပီတိ ရသံအရလည်း အရဟတ္တဖိုလ်ရှိသုခဝေဒနာကိုပင် ယူ၏။
ပိတွာ။ ။ “ဒုက္ခပရိညာဒီနိ”စသောအဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ပဝိဝေကရသံ”အရ ဈာန် ချမ်းသာကို မယူဘဲ မဂ်,ဖိုလ်နှင့်ယှဉ်သော ချမ်းသာကို ယူရသည်၊ အာဒိဖြင့် သမုဒယ- ပဟာန, နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာ, မဂ္ဂဘာဝနာတို့ကို ယူပါ၊ “အာရမ္မဏတော”ကို “သစ္ဆိ ကိရိယာဝသေန”၌ စပ်၊ “နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုသောအားဖြင့် မျက်မှောက်ပြုခြင်း”ဟူလို၊ ခွက်ဖြင့် ယာဂုစသည်တို့ကို သောက်သကဲ့သို့ သောက်ခြင်းမျိုးမဟုတ်၊ နိဗ္ဗာန်ကို အာရုံပြုသောအားဖြင့် မျက်မှောက်ခြင်းကို “ပဝိဝေကရသံ ပိတွာ”အရ ပဝိဝေက ရသကို သောက်သည်- ဟူလို၊ “နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပာပေါ”၏ အဖွင့်၌ “တေန ဥဘယ- ရသပါနေန”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ပိတွာကို ဟိတ်အနက်ပေးရသည်။ (ဓမ္မဘာ- ၃, ၅၉ရှု)
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၀]...
သစ္ဆိကိရိယာဝသေန– မျက်မှောက်ပြုခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်။ ပိဝိတွာ– ၍။ ဥပသမဿ စာတိ– ကား။ ကိလေသူပသမနိဗ္ဗာနဿ စ– ကိလေသာတို့၏ ငြိမ်းရာနိဗ္ဗာန်၏။ ရသံ– ကို။ ပိတွာ စ– ၍လည်းကောင်း။ နိဒ္ဒရော ဟောတီ နိဒ္ဒရော ဟောတီ နိဒ္ဒရော ဟောတီတိ– ကား။ ခီဏာသဝေါ– သော။ ဘိက္ခု– သည်။ တေန ဥဘယရသပါနေန– ထို၂-ပါးစုံသော အရသာ ကို သောက်သုံးခြင်းကြောင့်။ အဗ္ဘန္တရေ– အတွင်း၌။ ရာဂဒရထာဒီနံ– ရာဂအပူအစ ရှိသည်တို့၏။ အဘာဝေန– မရှိခြင်းကြောင့်။ ဝါ– သည့်အတွက်။ နိဒ္ဒရော စေဝ– အပူမရှိသည်လည်းကောင်း။ နိပ္ပာပေါ စ– မကောင်းမှုမရှိသည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ– ၏။
ဥပသမဿ။ ။ “ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထာတိ ဥပသမော- ကိလေသာ(ဒုက္ခ)ချုပ်ငြိမ်း ရာနိဗ္ဗာန်(အံဋီ၊၁၊၂၂၄)”ဟု ပြုပြီး ဥပသမအရ နိဗ္ဗာန်ကို ယူစေလို၍ “ကိလေသူပသမနိဗ္ဗာနဿ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ရသံအရ “ပဝိဝေကရသံ”၌ကဲ့သို့ မဂ်ချမ်းသာ ဖိုလ်ချမ်း သာကိုပင် ယူပါ။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။ ။ ထို၌ကား ကိလေသာတို့ကို ငြိမ်းစေတတ်သော အရဟတ္တ မဂ်၏အဆုံး၌ ဖြစ်သောကြောင့်လည်းကောင်း, နိဗ္ဗာန်ဟုဆိုအပ်သော ကိလေသာ ငြိမ်းရာလျှင် အာရုံရှိသောကြောင့်လည်းကောင်း အရဟတ္တဖိုလ်ကို ဥပသမအရ ယူ၏၊ ထိုအလို “ဥပသမေတီတိ ဥသမော- ကိလေသာတို့ကို ငြိမ်းစေတတ်သောမဂ်၊ ဥပသမ္မတိ ဧတ္ထာတိ ဥပသမော- ကိလေသာ(ဒုက္ခ)ချုပ်ငြိမ်းရာနိဗ္ဗာန်(အံဋီ၊၁၊၂၂၄)”ဟု ပြု၍ ဥပသမအရ မုချအားဖြင့် မဂ်, နိဗ္ဗာန်, ကာရဏူပစာရအားဖြင့် အရဟတ္တဖိုလ်ကို ယူပါ၊ ဥပသမရသအရ အရဟတ္တဖိုလ်နှင့်ယှဉ်သော သုခကို ယူ၏။
ဇာ.
ဋ္ဌအဖွင့် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်။ ။ “ဥပသမဿ စာတိ ကိလေသူပသမေန လဒ္ဓ- သောမနဿ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၈၃)”ဟူသောအဖွင့်သည် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်တည်း၊ “ဥပသမဿ- ကိလေသာငြိမ်းခြင်း၏၊(ဝသေန- ဖြင့်၊လဒ္ဓံ- ရအပ်သော၊) ရသံ စ- ကိုလည်း၊ ပိတွာ” ဟု အနက်ပေးဖို့ ဖွင့်သည်မဟုတ်။ [ပါဠိယံ ဥပသမဿ ဝါတိ ကိလေသူပသမဿ ရသံ ဝါ ပိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဓိပ္ပာယမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ “ဥပသမဿ စာတိ ကိလေသူပသမေန လဒ္ဓသောမနဿာ”တိ ဝုတ္တံ၊- ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၃၆။]
နိဒ္ဒရော နိပ္ပာပေါ။ ။ နိဒ္ဒရော၌ ဒရသဒ္ဒါသည် “ဒရော ဒရထဘီတိသု(ဓာန်- ၁၁၁၁)”ဂါထာလာ “ဒရထ(ပူပန်ခြင်း), ဘီတိ(ကြောက်ခြင်း)”ဟူသော အနက်၂မျိုး တွင် ဒရထအနက်ဟောဖြစ်ကြောင်းကိုလည်းကောင်း, ဒရသည် ကာယဒရထ(ကိုယ်
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၁]...
ရသံ ပိဝန္တိ– ကား။ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မဝသေန– ၉-ပါးသော လောကုတ္တရာ တရား၏ အစွမ်းကြောင့်။ ဥပ္ပန္နံ– သော။ ပီတိရသံ– ပီတိတည်းဟူသော အရသာ ကို။ ပိဝန္တောပိ– သောက်သူသည်လည်း။ ဝါ– စဉ်လည်း။ နိဒ္ဒရော– သည်လည်းကောင်း။ နိပ္ပာပေါ စ– သည်လည်းကောင်း။ ဟောတိ– ၏။ ဒေသနာဝသာနေ–အပူ) , စိတ္တဒရထ (စိတ်အပူ) , ကိလေသဒရထ (ကိလေသာအပူ) ”တို့တွင် ကိလေသ ဒရထကို ယူရကြောင်းကိုလည်းကောင်း, နိဥပသာရ အဘာဝအနက်ဟောကြောင်းကို ပြလို၍ “ရာဂဒရထာဒီနံ အဘာဝေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ (နီတိ.ဓာတု- ၁၅၁)။ “ဒရတိ ဧတေဟီတိ ဒရာ- ပူလောင်ကြောင်းကိလေသာတို့၊ နတ္ထိ+ဒရာ ယဿာတိ နိဒ္ဒရော၊ နတ္ထိ+ပါပံ ယဿာတိ နိပ္ပာပေါ”ဟု ပြု၊ “တေန ဥဘယရသပါနေန”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ပိတွာကို ဟိတ်အနက်ပေးပါ။
ဆက်ဦးအံ့– “ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု”ဖြင့် ဓမ္မပီတိ၏ အရကို ဖွင့်သည်။ ချဲ့ဦးအံ့–နောက်၌ “ရသံ ပိဝန္တိ၊ ပေ။ ပိဝန္တောပိ”စသည်ဖြင့် ဖွင့်သော ဤအဋ္ဌကထာအလို “ဓမ္မပီတိ”နှင့် “ရသံ”သည် ဝါကျတည်း၊ “ဓမ္မပီတိရသံ”ဟု သမာသ်ပုဒ်မဟုတ်၊ ဂါထာ၌ “ပဝိဝေကရသံ၊ ပေ။ ဓမ္မပီတိ”သည် တစ်ဝါကျ၊ “ရသံ ပိဝံ”သည် တစ်ဝါကျဟု ယူရမည်၊ ထိုကြောင့် “ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု”ဖြင့် ဓမ္မပီတိ၏ အရကို ဖွင့်သည်ဟု ယူနိုင်သည်။
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။ ။ ထို၌ “တံ ပဝိဝေကရသံ ဥပသမဿ စ ရသံ ပိတွာ တဒေဝ ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပာပေါ၊ ပိဝိတွာပိ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန နိဒ္ဒရော၊ ပိဝန္တောပိ ပဟီနပါပတ္တာ နိပ္ပာပေါ ဟောတိ”ဟု ဖွင့်၏၊ “ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ”ကို ကတ္တား, လက္ခဏ၂မျိုးယူ၍ “ဓမ္မပီတိရသံ- နိဗ္ဗာန်တရားတော်၌ (အာရုံပြုသောအားဖြင့်)ဖြစ်သော အရဟတ္တဖိုလ်သုခအရသာကို၊ ပိဝံ(ပိဝန္တော)- သောက် သုံးသောပုဂ္ဂိုလ်သည်၊ (ကတ္တား)၊ ပဝိဝေကရသံ- အရဟတ္တဖိုလ်၏ သုခဝေဒနာအရသာ ကို၊ ပိတွာ စ- ကြောင့်လည်းကောင်း၊ ဥပသမဿ- ကိလေသာငြိမ်းရာ အရဟတ္တဖိုလ်၏၊ ရသံ- သုခဝေဒနာအရသာကို၊ ပိတွာ စ- ကြောင့်လည်းကောင်း၊ နိဒ္ဒရော- သည်၊ နိပ္ပာပေါ- သည်၊ ဟောတိ၊ ပဝိဝေကရသံ- ကို၊ ပိတွာ စ- ပြီးသော်လည်းကောင်း၊ ဥပသမဿ- ၏၊ ရသံ- ကို၊ ပိတွာ စ- ပြီးသော်လည်းကောင်း၊ နိဒ္ဒရော- သည်၊ ဟောတိ၊ ဓမ္မပီတိရသံ– ကို၊ ပိဝံ (ပိဝန္တော)ပိ- စဉ်လည်း၊ (လက္ခဏံ)၊ နိပ္ပာပေါ- သည်၊ ဟောတိ”ဟု ပေးရမည်။
ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ။ ။ “ရသံ ပိဝန္တိ”စသော အဖွင့်အလို “ဓမ္မပီတိ”နှင့် “ရသံ” သည် တစ်ပုဒ်စီဖြစ်၍ ဝါကျတည်း၊ “နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မဝသေန ဥပ္ပန္နံ ပီတိရသံ”
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၂]...
၌။ တိဿတ္ထေရော– သည်။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပါပုဏိ– ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အား လည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– တိဿတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
တိဿတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- သက္ကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သာဟု ဒဿနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝဂါမကေ– ဝေဠုဝရွာငယ်၌။ ဝိဟရန္တော သက္ကံ– သိကြားမင်းကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ တထာဂတဿ– ၏။ ဝါ– သည်။ အာယုသင်္ခါရေ– ဇီဝိတိန္ဒြေကို ပြုစီမံတတ်သော ဖလသမာပတ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂,၆၆၅ရှု၊] ဝိဿဋ္ဌေ– စွန့်လွှတ်တော်မူအပ်သော်။ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ–ဖြင့် ရသံအရ လောကုတ္တရာ၉-ပါးကြောင့် ဖြစ်သော ပီတိ (မဂ်ဖိုလ်ပီတိ) ကို ယူရမည်ဟု ပြသည်၊ “ဥပသမဿ စ“၌ စသဒ္ဒါ သမ္ပိဏ္ဍနအနက်ဟော အဋ္ဌာနပယုတ်တည်း၊ “ပိတွာ, ပိဝံ”တို့၌ ယှဉ်ပေးရမည်၊ ထိုကြောင့် “ပိဝိတွာပိ, ပိဝန္တောပိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပိဝန္တောပိ နိဒ္ဒရော နိပ္ပာပေါ စ ဟောတိ”ကို ကြည့်၍ “နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပာပေါ”ကို ကာကောလောကနနည်း, ဒီပကနည်းစသည်အရ ၂ခါပေးရသည်၊ “တရားကို သောက် သုံးသော ရဟန္တာသည် ပဝိဝေကရသ, ဥပသမရသ၂မျိုးကို သောက်သုံးခဲ့ခြင်းကြောင့် လည်း ကိလေသအပူမရှိသူ, မကောင်းမှုမရှိသူ ဖြစ်ရသည်၊ လောကုတ္တရာတရား၉-ပါး ကြောင့်ဖြစ်သော ပီတိအရသာကို သောက်သုံးဆဲမှာလည်း ကိလေသအပူမရှိသူ, မကောင်းမှုမရှိသူ ဖြစ်ရသည်”ဟူလို
သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၈၃။ ။ ထိုတို့၌ “ဓမ္မပီတိရသံ”ကို သမာသ် ပုဒ်ယူ၏၊ သုတ္တနိ.ဋ္ဌ၌ ဓမ္မအရ နိဗ္ဗာန်, ဓမ္မပီတိအရ အရဟတ္တဖိုလ်ပီတိ, ဓမ္မပီတိ ရသအရ အရဟတ္တဖိုလ်ရှိသုခဝေဒနာကို ယူ၍ “ဓမ္မေ+ဥပ္ပန္နာ+ပီတိ ဓမ္မပီတိ၊ ဓမ္မ- ပီတိယာ+ရသော ဓမ္မရသော- နိဗ္ဗာန်တရား၌ အာရုံပြုသောအားဖြင့်ဖြစ်သော အရ ဟတ္တဖိုလ်ပီတိ၏ သုခဝေဒနာအရသာ”ဟု ပြု၏၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၈၃၌ ဓမ္မပီတိရသံအရ ဟတ္တဖိုလ်ပီတိကို ယူ၍ “ဓမ္မပီတိသင်္ခါတော+ရသော ဓမ္မပီတိရသော- နိဗ္ဗာန်တရား၌ အာရုံပြုသောအားဖြင့် ဖြစ်သော အရဟတ္တဖိုလ်ပီတိတည်းဟူသော အရသာ”ဟု ပြု၏။
လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဗာဓဿ။ ။ ပက္ခန္ဒနံ ပက္ခန္ဒော၊ [ပ+ခဒိ+အ၊ ပက္ခန္ဒ+အ၊] လောဟိတာနံ+ပက္ခန္ဒော လောဟိပက္ခန္ဒော၊ လောဟိပက္ခန္ဒော+ယေသံ အတ္ထီတိ
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၃]...
ဗာဓဿ– သွေးတို့၏ ယိုစီးခြင်းရှိသောရောဂါ၏။ ဝါ– ဝမ်းသွေးသွန်ရောဂါ၏။ ဝါ– သွေးအန်သောရောဂါ၏။ ဥပ္ပန္နဘာဝံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ ဒေဝရာဇာ– သော။ သက္ကော– သည်။ “မယာ– သည်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဂိလာနုပဋ္ဌာနံ–မကျန်းမာတော်မူသောဘုရားရှင်ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းကို၊ (သူနာပြုအလုပ်ကို)၊ ကာတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ– ၃ဂါဝုတ် ပမာဏရှိသော။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ ဝိဇဟိတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ဟတ္ထေဟိ– တို့ဖြင့်။ ပါဒေ– တို့ကို။ ပရိမဇ္ဇိ– ပွတ်တိုက်ဆုပ်နယ်ပြီ။ အထ– ၌။ လောဟိတပက္ခန္ဒိကော၊ လောဟိပက္ခန္ဒိကော စ+သော+အာဗာဓော စာတိ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဗာဓော– သွေးတို့၏ ယိုစီးခြင်းရှိသောရောဂါ။ (သုတ်မဟာဘာ-၂, ၁၁၃)
တစ်နည်း။ ။ ပက္ခန္ဒတိ နိဿရတီတိ ပက္ခန္ဒိ၊ ပ+ကမု+တိ၊ ပက္ကမာဒီဟိ န္တော စ သုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် တိပစ္စည်းကို န္တိပြု, ဓာတွန်ချေ, ကဒွေဘော်လာ, (ပက္ကန္တိ), ယဒနု သုတ်ကြီးဖြင့် အောက်က်ကို ခပြု, (ပက္ခန္တိ)”ဟု ဓာန်ဋီ- ၃၂၅၌ ရုပ်ပြီးပြ၏၊ ဤမျှသာ ဆိုလျှင် “ပက္ခန္တိ”ဟုသာ ဖြစ်သေး၏၊ ဓာန်နိဿယဟောင်း၌ ဓာန်ဋီ၏ ရုပ်ပြီးပုံကို ကြည့်၍ “ပက္ခန္တိက”ကို အမှန်ဟု ဆုံးဖြတ်၏၊ သို့သော် ပါဠိ,အဋ္ဌကထာ,ဋီကာတို့၌ “ပက္ခန္ဒိကာ”ဟုချည်းရှိရကား န္တကို န္ဒဆက်ပြုခြင်းကို သိလောက်၍ မဆိုဘဲ ထားသည်ဟု ယူ၍ န္တကို န္ဒပြုပါ၊ ထိုနောင် “ပက္ခန္ဒိယေဝ ပက္ခန္ဒိကံ၊ လောဟိတံ+ပက္ခန္ဒိကံ ယဿာတိ လောဟိပက္ခန္ဒိကော- ထွက်သောသွေးရှိသောရောဂါ”ဟု ပြု၍ အာဗာဓောနှင့် ရှေ့နည်းအတိုင်း တွဲပါ။
ကူသုတ်မဟာနိ- ၃၀၆။ ။ ထို၌ “ပက္ခန္ဒတိ နိဿရတီတိ ပက္ခန္ဒိကာ”ဟု ပြုပြီး ပ+ခဒိ ပက္ခန္ဒနဥဒ္ဓါရဏေသု+ဏွု၊ ဏွုကို အကပြု, ခထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ, တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် အက၏ အ,ကို ဣပြု၍ ပြီးစေ၏၊ “လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ- ဝမ်း သွေးသွန်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သောရောဂါ၊ ဝါ- သွေးအန်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သော ရောဂါ”ဟု အနက်ပေး၏၊ ထိုအလို “လောဟိတံ စ+တံ+ပက္ခန္ဒိကာ စာတိ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ-ထွက်သောသွေး၊ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာယ+ဘဝေါ လောဟိတပက္ခန္ဒိကော- ထွက်သော သွေးကြောင့် ဖြစ်သောရောဂါ၊ ဝါ- ဝမ်းသွေးသွန်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သောရောဂါ၊ ဝါ-သွေးအန်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သောရောဂါ၊ [လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ+ဏ၊]”ဟု ဆက်ပါ။
[ဟောဟိတပက္ခန္ဒိကာသည် “ဝမ်းသွေးသွန်နာလား? သွေးအန်နာလား?ဟူသော စိစစ်ချက်ကို ထိုနိဿယ၌ ရှုပါ၊ ဤဝတ္ထုနောက်နား၌ “သရီရဝဠဉ္ဇနဘာဇနံ” ဟူသော ပုဒ်ကို ထောက်လျှင် “ဝမ်းသွေးသွန်နာ”သာ ဖြစ်ဖွယ်ရှိသည်။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၄]...
နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဧသော– ဤသူကား။ ကော– အဘယ် သူနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ သက္ကော– တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ “ကသ္မာ–ကြောင့်။ အာဂတော– သည်။ အသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဂိလာနေ– မကျန်း မာကုန်သော။ တုမှေ– တို့ကို။ ဥပဋ္ဌဟိတုံ– ငှာ၊ (အာဂတော– သည်။ အမှိ၊)” ဣတိ– ပြီ။ “သက္က– သိကြားမင်း! ဒေဝါနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ မနုဿဂန္ဓော– လူနံ့သည်။ ယောဇနသတတော– ယူဇနာတစ်ရာမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဂလေ– လည်ပင်း၌။ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ– ဖွ့ဲချည်အပ်သော အကောင်ပုပ်သည်ကဲ့သို့။ ဟောတိ– ၏။ တွံ– သည်။ ဂစ္ဆ– လော။ မေ– ၏။ ဂိလာနုပဋ္ဌကာ– မကျန်းမာသော ငါဘုရားကို ပြုစု လုပ်ကျွေးကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အတ္ထိ– ကုန်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ– ရား! စတုရာသီတိယောဇနသဟဿမတ္ထကေ– ယူဇနာ၈သောင်း၄ထောင်ရှိသော မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ်၌၊ (ယူဇနာ၈သောင်း၄ထောင်မြင့်သော မြင်းမိုရ်တောင်ထိပ် ၌)၊ ဌိတော– လျက်။ တုမှာကံ– တို့၏။ သီလဂန္ဓံ– သီလတည်းဟူသော ရနံ့ကို။ ဃာယိတွာ– နမ်းရှူရ၍။ အာဂတော– ၏။ အဟမေဝ– သည်သာ။ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ–ပြုစုလုပ်ကျွေးပါမည်။” ဣတိ– ၍။ သော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ သရီရဝဠဉ္ဇနဘာဇနံ– ကိုယ် (လက်) ဖြင့် သုတ်သင်အပ်သော အညစ်အကြေးခွက်ကို။ ဝါ– ကျင်ကြီး ခွက်ကို၊ [ဓမ္မ ဘာ-၂, ၅၄၆ရှု၊] အညဿ– ၏။ ဝါ– အား။ ဟတ္ထေနာပိ– ဖြင့်လည်း။ ဖုသိတုံ– ထိခြင်းငှာ။ ဝါ– ထိခွင့်ကို။ အဒတွာ– ၍။ သီသေယေဝ– ၌သာ။ ဌပေတွာ– ၍။ နီဟရန္တော– ထုတ်ဆောင်လသော်။ မုခသင်္ကောစနမတ္တမ္ပိ– မျက်နှာရှုံ့မဲ့ခြင်း မျှကိုလည်း။ န အကာသိ– မပြု။ ဂန္ဓဘာဇနံ– နံ့သာခွက်ကို။ ပရိဟရန္တော ဝိယ– ရွက်ဆောင်သကဲ့သို့။ အဟောသိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ– ပြုစု၍။ သတ္ထု– ၏။ ဖာသုကကာလေယေဝ– ချမ်းသာရာ (ကျန်းမာရာ) အခါ၌သာလျှင်။ အဂမာသိ– ပြီ။
ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “သတ္ထရိ– ၌။ သက္ကဿ– ၏။ သိနေဟော– သည်။ အဟော– ဩော် ...အံ့ဩထိုက်ပေစွ။ ဧဝရူပံ နာမ– သော။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ– ကို။ ပဟာယ– ၍။ မုခသင်္ကောစနမတ္တမ္ပိ– ကိုလည်း။ အကတွာ– ၍။ ဂန္ဓဘာဇနံ– ကို။ နီဟရန္တော ဝိယ– ကဲ့သို့။ သတ္ထု– ၏။ သရီရဝဠဉ္ဇနဘာဇနံ– ကို။ သီသေန– ဖြင့်။ နီဟရန္တော– လျက်။ ဥပဋ္ဌာနံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ၊ ”
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၅]...
ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဘိက္ခဝေ! ကိံ– သို့။ ဝဒေထ– ကုန်သနည်း? ဒေဝရာဇာ– သော။ သက္ကော– သည်။ မယိ– ၌။ ယံ သိနေဟံ– အကြင်ချစ်ခင်ခြင်းကို။ ကရောတိ– ပြု၏။ ဧတံ (ဧသော)– ဤချစ် ခင်ခြင်းသည်။ အနစ္ဆရိယံ (အနစ္ဆရိယော)– မအံ့ဩထိုက်၊ [နောက်နား၌ “တဿ မယိ သိနေဟော နာမ အနစ္ဆရိယော”ဟု ရှိပုံကို ထောက်၍ “အနစ္ဆရိယံ ဧတံ”ကို လိင်္ဂဝိပလ္လာသကြံ။ “သိနေဟံ– ကို။ ယံ ကရောတိ– အကြင်ပြု၏။ ဧတံ– ဤသို့ပြုခြင်းသည်။ အနစ္ဆရိယံ– ထိုက်”ဟု ယံကို ကြိယာပရာမသနကြံ၍ တစ်နည်းပေးနိုင်သည်။] ဟိ– မှန်။ ဒေဝရာဇာ– သော။ အယံ သက္ကော– သည်။ မံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဇရသက္ကဘာဝံ– သိကြားအို၏အဖြစ်ကို။ ဝိဇဟိတွာ– စွန့်၍။ သောတာပန္နော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ တရုဏသက္ကဿ– ငယ်ရွယ်သော သိကြား၏၊ (သိကြားပျို၏၊) ဘာဝံ– သို့။ ပတ္တော– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ အဟံ– သည်။ အဿ– ထိုသိကြားမင်းသည်။ မရဏဘယတဇ္ဇိတဿ– သေခြင်းဘေးသည် ခြိမ်းခြောက်အပ်သော်။ ဝါ– စဉ်။ ပဉ္စသိခဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တံ– ပဉ္စသိခဂန္ဓဗ္ဗနတ်သားကို။ ပုရတော– ၌။ ကတွာ– ၍။ အာဂတကာလေ– ၌။ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ– ဣန္ဒသာလာလိုဏ်ဂူ၌။ ဒေဝပရိသာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– ၌၊
ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ။ ။ ဣန္ဒသာလလိုဏ်ဂူသည် တောင်၂လုံးတို့၏ အကြား၌ တည် ရှိ၏၊ လိုဏ်ဂူ၏ တံခါးအနီး၌ နှံပဲ(နဘဲ)ပင်ရှိသောကြောင့် ထိုလိုဏ်ဂူကို “ဣန္ဒသာလ- ဂုဟာ”ဟု ခေါ်သည်၊ နောင်အခါ ထိုလိုဏ်ဂူကို နံရံကာရံခြင်း, တံခါးတပ်ဆင်ခြင်း, အင်္ဂတေသုတ်လိမ်းခြင်း, ခြူးပန်းခြူးနွယ်တို့ဖြင့် တန်ဆာဆင်ခြင်းတို့ဖြင့် ဆန်းသစ်သော လိုဏ်ဂူဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်ပြီး ဘုရားရှင်အား လှူဒါန်းကြသည်၊ ထိုနောက်လည်း ရှေးကခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည့်အတိုင်း “ဣန္ဒသာလဂုဟာ”ဟုပင် ခေါ်သည်။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၀)၊
ယဒိစ္ဆာနာမ်။ ။ သာလာနံ ရုက္ခာနံ+ဣန္ဒော ရာဇာ ဣန္ဒသာလာ- သစ်ပင်တို့၏ မင်းဖြစ်သောနှံပဲ(နဘဲ)ပင်၊ ဝါ- သစ်မင်းပင်၊ [သာလာ+ဣန္ဒ၊ ရှေ့နောက်ပြန်၊] (တစ်နည်း) ဣန္ဒဿ+သာလာ ဣန္ဒသာလာ- သိကြားမင်း၏ သစ်ပင်၊ (သိကြားပင်)၊ ဣန္ဒသာလာ+ ဧတိဿံ အတ္ထီတိ ဣန္ဒသာလာ၊ ဣန္ဒသာလာ စ+သာ+ဂုဟာ စာတိ ဣန္ဒသာလဂုဟာ-နှံပဲပင်ရှိရာလိုဏ်ဂူ၊ ဆက်ဦးအံ့- ဣန္ဒသာလပုဒ်သည် ယဒိစ္ဆာနာမ်(ယဒိစ္ဆကနာမ်, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နနာမ်)တည်း၊ ကျွန်ကို သိရိဝဍ္ဎက(ကျက်သရေ တိုးပွားစေသူ)ဟု ခေါ်ဝေါ် ခြင်းကဲ့သို့ ဘာအကြောင်းမှ မရှိဘဲ ခေါ်ချင်သလို ခေါ်အပ်သောအပ်သော အမည်ကို ယဒိစ္ဆာ(ယဒိစ္ဆက)နာမ်ဟု ခေါ်သည်၊ “သာလာနံ+ဣန္ဒော”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်အခိုက်
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၆]...
နိသိန္နဿ– ထိုင်နေသော သိကြားမင်းအား၊ ပုစ္ဆ ဝါသဝ မံ ပဥှံ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ၊ တဿ တဿေဝ ပဥှဿ, အဟံ အန္တံ ကရောမိ တေ
ဝါသဝ– သိကြားမင်း။ ယံ ကိဉ္စိ– အကြင်အမှတ်မရှိ တစ်စုံတစ်ခုသော ပြ ဿနာကို။ မနသာ– စိတ်ဖြင့်၊ (ပုစ္ဆိတုံ– မေးခြင်းငှာ၊) ဣစ္ဆသိ– အလိုရှိအံ့၊ [မနသိစ္ဆသီတိ မနသာ ဣစ္ဆသိ၊- သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၄၉၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၃၀၊] (တံ) ပဥှံ– ထိုပြဿ နာကို။ မံ– ငါ့ကို။ ပုစ္ဆ– မေးလော။ အဟံ– ငါသည်။ တေ– သင်၏။ တဿ တဿေဝ ပဥှဿ– ထိုထိုပြဿနာ၏ပင်။ အန္တံ– အဆုံးကို။ ကရောမိ– ပြုတော်မူမည်။
ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တဿ– ထိုသိကြားမင်းအား။ ဝါ– ၏။ ကင်္ခံ– ကို။ ဝိနော ဒေန္တော– ပယ်ဖျောက်လျက်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိံ– ပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ စုဒ္ဒသန္နံ– ၁၄ခုကုန်သော။ ပါဏကောဋီနံ– သတ္တဝါကုဋေတို့၏။ [စုဒ္ဒသန္နံ ပါဏကောဋီနံ– ၁၄ကုဋေသော သတ္တဝါတို့၏၊] ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ၊ သက္ကောပိ– သည်လည်း။ ယထာနိသိန္နောဝ– ထိုင်မြဲတိုင်းသာလျှင်။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပတွာ၊ တရုဏသက္ကော– နုပျိုသော သိကြားမင်းသည်။ ဇာတော– “သစ်ပင်တို့၏မင်း- သစ်မင်းပင်”ဟု အနက်ဖြစ်သော်လည်း ပုဒ်ပြီးသောအခါ၌ကား အများသုံးထင်ရှားသော “နှံပဲပင်”ဟူသော အနက်ကိုသာ ယူရသည်။ (ဇာဋီသစ်-၃, ၅၈၊ ရူ-၁၊ ပုဒ်စစ်- ၂၅၊ ရူဘာ-၁, ၁၄၂၊ ဘေဒ၊ ဘေဒဘာ-၁၇၁)
ဝါသဝ။ ။ ဝါသံ အဒါသီတိ ဝါသဝေါ၊ [ဝါသ+ယဒနုသုတ်ကြီးဖြင့် ဝပစ္စည်းသက်၊ ဝါသသဒ္ဒါ အာဝါသ၏ပရိယာယ်၊ -သံဋီ- ၃, ၃၃၇၊ ဓမ္မဋီ- ၆၈၊] (တစ်နည်း) ဝသူနံ (ဝသုမည်သော နတ်တို့၏)+ပုပ္ဗင်္ဂမော ဝါသဝေါ၊ [ဝသု+ဏ၊- ဒီဋီ၊၂၊၄၂၊] (တစ်နည်း) သုခံ ဝသန္တိ ဧတေဟီတိ ဝသူနိ၊ [ဝသ+ဥ၊ -မောဂ်- ၇, ၂၊] ဝသူနိ ရတနာနိ+သန္တိ အဿာတိ ဝါသဝေါ၊ [ဝသု+ဏ၊ ဥကို အဝပြု၊- ထောမ၊ ဓာန်ဋီ- ၁၉၊] (တစ်နည်း) ဝါသံ အာဝါသတ္ထံ ပုရိမတ္တဘာေဝ အာဝါသဒါနဝသေန ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ ဝါသဝေါ၊ [ဝါသ+ဝါ+အ၊- ဧဋီ၊ သူစိ၊] (တစ်နည်း) အာဝါသထံ ဒဒါတီတိ ဝါသဝေါ၊ [“အာဝါသထ- ဒါယက”ဟု ဆိုလိုလျက် အာကတိဂိုဏ်း, ပိသောဒရာဒိဂိုဏ်းအရ “အာ -ထ- ဒါယ” တို့ကိုချေ, ကကို ဝပြု၍ “ဝါသဝ”ဟု ဖြစ်သည်၊ -ဓမ္မဋီ- ၆၈၊] (တစ်နည်း) ဝသု ဧဝ ဝါသဝေါ။[ဝသု+ဏ၊ ဝသုသဒ္ဒါ ဒေဝဘေဒ,ဒေဝတာဝိသေသအနက်ဟော၊- ထောမ။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၇]...
ပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ အဟံ– သည်။ အဿ– သိကြားမင်းအား။ ဝါ– ၏။ ဗဟူပကာရော–များသော လျော်သောကျေးဇူးရှိကုန်သည်၏ အဖြစ်ကို ပြုတော်မူတတ်သူ တည်း။ ဝါ– များသော ကျေးဇူးကို ပြုတော်မူတတ်သူတည်း။ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၅၀ရှု၊] တဿ– ၏။ မယိ– ၌။ သိနေဟော နာမ– သည်။ အနစ္ဆရိယော– မအံ့ဩထိုက်။ ဘိက္ခဝေ! ဟိ– မှန်။ အရိယာနံ– အရိယာသူတော်ကောင်းတို့ကို။ ဒဿနမ္ပိ– ဖူးမြင် ရခြင်းသည်လည်း။ သုခံ– ချမ်းသာကြောင်းတည်း။ တေဟိ– ထိုအရိယာသူတော် ကောင်းတို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကဋ္ဌာနေ– တစ်ခုသော နေရာ၌၊ (တစ်နေရာတည်း၌)၊ သန္နိဝါသောပိ– အတူတကွ နေထိုင်ရခြင်းသည်လည်း။ သုခေါ– တည်း။ ပန– ဗျတိ ရိက်ကား။ ဗာလေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧတံ သဗ္ဗံ– ဤအတူတကွ နေထိုင်ရခြင်း, တွေ့မြင်ရခြင်းစသော အလုံးစုံသည်။ ဒုက္ခံ– ဆင်းရဲကြောင်းတည်း။ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သာဟု ဒဿနမရိယာနံ၊ ပေ၊ စန္ဒိမာ ”တိ– ဟူ၍၊ (အဘာသိ– ပြီ။) သာဟု ဒဿနမရိယာနံ, သန္နိဝါသော သဒါ သုခေါ၊ အဒဿနေန ဗာလာနံ, နိစ္စမေဝ သုခီ သိယာ
အရိယာနံ– အရိယာသူတော်ကောင်းတို့ကို။ ဒဿနံ– ဖူးမြင်ရခြင်းသည်။ သာဟု– ကောင်း၏။ အရိယာနံ– တို့နှင့်။ သန္နိဝါသော– အတူတကွ နေထိုင်ပေါင်းသင်း, ဝတ်ပြုရခြင်းသည်။ သဒါ– အခါခပ်သိမ်း။ သုခေါ– ချမ်းသာ၏။ ဝါ– ချမ်းသာ ကြောင်းတည်း။ ဗာလာနံ– လူမိုက်တို့ကို။ အဒဿနေန– မမြင်ရခြင်းကြောင့်။ နိစ္စမေဝ– အမြဲသာလျှင်။ သုခီ– ချမ်းသာခြင်းရှိသည်။ သိယာ– ဖြစ်ရာ၏။
ဗာလသင်္ဂတစာရီ ဟိ, ဒီဃမဒ္ဓါန သောစတိ၊ ဒုက္ခော ဗာလေဟိ သံဝါသော, အမိတ္တေနေဝ သဗ္ဗဒါ၊ ဓီရော စ သုခသံဝါသော, ဉာတီနံဝ သမာဂမော
ဟိ– မှန်၏။ ဝါ– အကြင်ကြောင့်။ ဗာလသင်္ဂတစာရီ– လူမိုက်နှင့် အတူဖြစ်လျက် ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုကျင့်လေ့ရှိသူသည်။ ဝါ– လူမိုက်နှင့် ပေါင်းဖော် လှည့်လည်လေ့ရှိသူသည်။ ဒီဃံ– ရှည်စွာသော။ အဒ္ဓါနံ– ကာလပတ်လုံး။ သောစတိ– ဝမ်းနည်းရ၏။ အမိတ္တေန– ရန်သူနှင့်။ သံဝါသော– အတူနေရခြင်းသည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၈]...
သဗ္ဗဒါ– အခါခပ်သိမ်း။ ဒုက္ခော ဣဝ– ဆင်းရဲသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) ဗာလေဟိ– လူ မိုက်တို့နှင့်။ သံဝါသော– သည်။ သဗ္ဗဒါ– သိမ်း။ ဒုက္ခော– ဆင်းရဲ၏။ ဝါ– ဆင်းရဲ ကြောင်းတည်း။ ဓီရော စ– ပညာရှိသည်ကား။ ဉာတီနံ– ဆွေမျိုးတို့၏။ ဝါ– တို့နှင့်။ သမာဂမော ဣဝ– ပေါင်းသင်းရခြင်းကဲ့သို့။ သုခသံဝါသော– ချမ်းသာသော ပေါင်း သင်းရခြင်းရှိ၏။
ဓီရဉ္စ ပညဉ္စ ဗဟုဿုတဉ္စ, ဓောရယှသီလံ ဝတဝန္တမရိယံ၊ တံ တာဒိသံ သပ္ပုရိသံ သုမေဓံ, ဘဇေထ နက္ခတ္တပထံ္ပုရိသံ သုမေဓံ, ဘဇေထ နက္ခတ္တပထံ္ပုရိသံ သုမေဓံ, ဘဇေထ နက္ခတ္တပထံ ဝ စန္ဒိမာ
(တသ္မာ ဟိ– ထိုကြောင့်သာလျှင်၊) ဓီရဉ္စ– သမာဓိရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ပညဉ္စ–လောကီလောကုတ္တရာပညာရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ဗဟုဿုတဉ္စ– များသော အကြားအမြင်ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ဓောရယှသီလံ– ဝန်ကို ဆောင်ခြင်းအလေ့ ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ ဝတဝန္တံ– သီလအကျင့်, ဓုတင်အကျင့်ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ အရိယံ– ကိလေသာတို့မှ ဝေးကွာသူလည်းဖြစ်သော။ သုမေဓံ– တင့်တယ်ကောင်း မြတ်, ချီးမွမ်းအပ်သော ပညာရှိသူလည်းဖြစ်သော။ တာဒိသံ– ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ် သော။ တံ သပ္ပုရိသံ– ထိုသူတော်ကောင်းကို။ စန္ဒိမာ– လသည်။ နက္ခတ္တပထံ–နက္ခတ်တို့၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော ကောင်းကင်သို့၊ (ဘဇတိ) ဣဝ– ချဉ်းကပ် သကဲ့သို့။ ဘဇေထ– ချဉ်းကပ်ရာ၏။
တတ္ထ– တို့၌။ သာဟူတိ– ကား။ သုန္ဒရံ– ကောင်း၏။ ဘဒ္ဒကံ– ကောင်း၏။ သန္နိဝါသောတိ– ကား။ စ– ဆက်။ ကေဝလံ– သက်သက်။ တေသံ– ထိုအရိယာသူတော် ကောင်းတို့ကို။ ဒဿနမေဝ– ဖူးမြင်ရခြင်းသည်သာ။ န (သာဓု)– ကောင်းသည်။
သာဟု။ ။ သဒ္ဒါကျမ်းတို့၌ သာဓုမှ ဓကို ဟပြု၍ သာဟုဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြ၏၊ “သာဟူတိပဒံ သာဓုသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ(သံဋီ၊၁၊၁၀၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို သာဓုနှင့်အနက်တူ သာဟုပုဒ်ရင်းတည်း၊ သာဟုပုဒ်ပင် သုန္ဒရအနက်ကို ဟော၏၊ ထိုကြောင့် “သာဟူတိ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ”ဟု ဖွင့်သည်။ (ကစ်ဘာ- ၁, ၅၁)
သန္နိဝါသော။ ။ “တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ နိသီဒနာဒိဘာဝေါပိ”စသည်ဖြင့် “သဟ (သဒ္ဓိံ)+ဝသနံ သန္နိဝါသော”ဟု ပြုရကြောင်း, သံဥပသာရ သဟအနက်ဟောကြောင်း, ဏပစ္စည်း ဘောအနက်ဟောကြောင်း, သန္နိဝါသအရ တစ်နေရာတည်း၌ အတူနေ ခြင်း, ဝတ်ကြီးဝတ်ငယ်ပြုခွင့်ရခြင်းကို ယူရကြောင်းကို ပြသည်၊ “တေဟိ ”ဟု ဖွင့်ပုံကို
...[စာမျက်နှာ- ၄၄၉]...
မဟုတ်သေး။ တေဟိ– ထိုအရိယာသူတော်ကောင်းတို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကဋ္ဌာနေ–တစ်နေရာတည်း၌။ နိသီဒနာဒိဘာဝေါပိ– ထိုင်ခြင်းအစရှိသည်တို့၏အဖြစ် သည်လည်းကောင်း။ တေသံ– တို့၏။ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ– ဝတ်ကြီးဝတ်ငယ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၀ရှု၊] ကာတုံ– ငှာ။ ဝါ– ကို။ လဘနဘာဝေါပိ– ရသည်၏အဖြစ်သည်လည်း။ သာဓုယေဝ– ကောင်းသည်သာ
ဗာလသင်္ဂတစာရီ ဟီတိ– ကား။ ယော– သည်။ ဗာလေန– နှင့်။ သဟစာရီ–အတူ ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုလေ့ရှိ၏။ ဝါ– အတူလှည့်လည်လေ့ရှိ၏။
ကြည့်၍ “အရိယာနံ”ကို “သန္နိဝါသော”၌စပ်ခိုက် တတိယာအနက်၌ ဆဋ္ဌီသက်၊ သို့ မဟုတ်, “အတ္ထဝသာ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော (ရူ-၈) ”ဟူသော ပရိဘာသာအရ “အရိယေဟိ”ဟု ပြင်ပေးပါ။
ဗာလသင်္ဂတစာရီ။ ။ “ယော ဗာလေန သဟစာရီ”ဟူသော အဖွင့်ဖြင့် ဤပုဒ်၏ ဆိုလိုရင်းကို မသိနိုင်သေးပါ၊ “ဒီဃမဒ္ဓါန သောစတိ”၏အဖွင့်၌ “တေန သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္ဒော ဟုတွာ တာနိ ကရောန္တော”ဟူသော အဖွင့်နှင့် ယှဉ်ကြည့်မှ ဆိုလိုရင်းကို သိ ရသည်၊ ထိုတွင် “ဧကစ္ဆန္ဒော”သည် သင်္ဂတ၏အဖွင့်တည်း၊ “ယော...သော ဧကစ္ဆန္ဒော”ဟု ပဌမာဝိဘတ်, ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်တို့ဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် “သဟ+ဂစ္ဆတီတိ သင်္ဂတော- အတူဖြစ်သူ”ဟု ကတ္တုသာဓ်ပြုပါ၊ သံ+ဂမု+တ၊ “သင်္ဂတီတိ သဟဂတိ၊ (သံ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၆)၊ သဟဂတီတိ သဟပ္ပဝတ္တိ(သံဋီ၊၂၊၂၉၉)”၌ကဲ့သို့ သံဥပသာရသည် သဟအနက်, ဂမုဓာတ်သည် ပဝတ္တနဂတိအနက်ကို ဟောသည်၊ “သင်္ဂတ- အတူဖြစ် ခြင်း”ဟူသည် တူသောဆန္ဒရှိခြင်း(ဆန္ဒအားဖြင့်တူခြင်း)ပင်- ဟူလို
တစ်နည်း။ ။ “သင်္ဂတိ”ကို သဂိဓာတ်, ဂမနအနက်ဟုဆိုသော နီတိဓာတု- ၂၇ကို မှီး၍ “သင်္ဂတီတိ သင်္ဂတော- သွားလာသူ၊ [သဂိ ဂမနေ+တ၊]”ဟု ကြံနိုင်သည်၊ ထိုအလို “ဗာလသင်္ဂတစာရီ- လူမိုက်နှင့် အတူသွားလာလျက် ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုကျင့် လေ့ရှိသူ”ဟု ပေးပါ။
“ကရောန္တော”သည် စာရီ၏အဖွင့်တည်း၊ အန္တပစ္စည်းဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် “စရတိ သီလေနာတိ စာရီ– ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုကျင့်လေ့ရှိသူ၊ (တစ်နည်း) စရတီတိ စာရီ– ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုတတ်သူ”ဟု ပြုပါ၊ စရဓာတ်သည် ဂတိအနက်, အာစာရအနက်, ဘက္ခအနက်တို့တွင် အာစာရအနက်ဟောဟု ယူပါ၊ (တစ်နည်း) ဓာတ်တို့၏ အနေကတ္ထဖြစ်ခြင်းကြောင့် ကရဏအနက်ဟောဟု ယူပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၀]...
ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ– ကား။ သော– သည်။ ဗာလသဟာယေန– မိုက်သော အပေါင်းအဖော် နှင့်။ “ဧဟိ– လာလော။ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ– အိမ်အစပ်ကို ဖောက်ဖြတ်ခြင်းအစရှိသော အမှုတို့ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၀ရှု၊] ကရောမ– ကြစို့။” ဣတိ– သို့။ ဝုစ္စမာနော– အပ်သော်။ တေန– ထိုလူမိုက်နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကစ္ဆန္ဒော– တူသောဆန္ဒရှိသည်။ ဟုတွာ– ၍။ တာနိ– ထိုအိမ်အစပ်ကို ဖောက်ဖြတ်ခြင်းအစရှိသော အမှုတို့ကို။ ကရောန္တော– သော်။ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒီနိ– လက်ဖြတ်ခြင်းအစရှိသည်တို့သို့။ ပတွာ– ၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ဒီဃံ– သော။ အဒ္ဓါနံ– ကာလပတ်လုံး။ သောစတိ– ၏။ သဗ္ဗဒါတိ– ကား။ အသိဟတ္ထေန– လက်၌ ဓားသန်လျက်ရှိသော။ အမိတ္တေန ဝါ– ရန်သူနှင့်သော်လည်းကောင်း။ အာသီဝိသာဒီဟိ ဝါ– လျင်သောအဆိပ်ရှိသော မြွေအစရှိသည်တို့နှင့် လည်းကောင်း၊ (အဆိပ်တက်မြန်သော မြွေအစရှိသည်တို့နှင့်လည်းကောင်း)၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၇၂ရှု၊] သဒ္ဓိံ၊ ဧကတော– တည်း။ ဝါသော နာမ– နေရခြင်းမည်သည်။ နိစ္စံ– အမြဲ။ ဒုက္ခော ယထာ– ဆင်းရဲသကဲ့သို့။ တထေဝ– သာလျှင်။ ဗာလေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ (ဧကတော– တည်း။ ဝါသော နာမ– သည်။ နိစ္စံ။ ဒုက္ခော– ၏၊) ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ဓီရော စ သုခသံဝါသောတိ ဧတ္ထ– ၌၊ (ဝစနတ္ထော– ကို။ ဧဝံ– သို့။ ဝေဒိတဗ္ဗော)၊ ဧတေန– ဤပညာရှိသောပုဂ္ဂိုလ်နှင့်။ သုခေါ– ချမ်းသာသော။ သံဝါသော– အတူနေရခြင်းသည်၊ (အတ္ထိ)၊ ဣတိ– ကြောင့်၊ သုခသံဝါသောကြိယာ ဝါ စိတ္တမာချာတုံ, ပသိဒ္ဓေါတ္ထော ပဒဿိတော၊ ပယောဂတောညေ ဝိညေယျာ, အနေကတ္ထာ ဟိ ဓာတဝေါ။ ကြိယာ– သည်။ စိတ္တံ– ဆန်းကြယ်သောအနက်ကို။ အာချာတုံ– ဟောခြင်းငှာ။ ပသိဒ္ဓေါ– ထင်ရှားသော။ အတ္ထော– ကို။ ပဒဿိတော– ပြအပ်ပြီ။ ပယောဂတော– ပြယုဂ် (ပုံစံ) အားဖြင့်။ အညေ– အခြားသောအနက်တို့ကို။ ဝိညေယျာ– သိထိုက်ကုန်သေး၏။ ဟိ– မှန်၏။ ဓာတဝေါ– တို့သည်။ အနေကတ္ထာ– များသောအနက်ရှိကုန်၏။ (ဓာတွတ္ထ) “ဧကစ္ဆန္ဒော ဟုတွာ ကရောန္တော”ဟု ဝိဘတ်တူဖွင့်သောကြောင့် “သင်္ဂတော+ ဟုတွာ+စာရီ သင်္ဂတစာရီ– အတူဖြစ်သည်ဖြစ်၍ ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုကျင့်လေ့ ရှိသူ၊ (အတူဖြစ်လျက် ဖောက်ထွင်းမှုစသည်ကို ပြုကျင့်လေ့ရှိသူ) ”ဟု ကမ္မဓာရည်း သမာသ်ဝိဂြိုဟ်ပြုပါ၊ ထိုနောင် “ဗာလေန သဟစာရီ၊ တေန သဒ္ဓိံ”စသည်ကို ကြည့်၍ “ဗာလေန+သင်္ဂတစာရီ ဗာလသင်္ဂတစာရီ– လူမိုက်နှင့် အတူဖြစ်လျက် ဖောက်ထွင်းမှု စသည်ကို ပြုကျင့်လေ့ရှိသူ”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၁]...
မည်၏။ ပဏ္ဍိတေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဧကဋ္ဌာနေ– ၌။ သံဝါသော– သည်။ သုခေါ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ကထံ– အဘယ်ကဲ့သို့နည်း? ဉာတီနံဝ သမာဂမောတိ– ကား။ ဉာတီနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့နှင့်၊ [ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၁၂၊] သမာဂမော– ပေါင်းသင်းရ ခြင်းသည်။ သုခေါ ယထာပိ– ကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ သုခေါ– ၏။
တသ္မာ ဟီတိ– ကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဗာလေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ သံဝါသော– သည်။ ဒုက္ခော– ၏။ ပဏ္ဍိတေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ (သံဝါသော– သည်၊) သုခေါ– ၏။ တသ္မာ ဟိ– ထိုကြောင့်သာလျှင်၊ (ထိုသို့ လူမိုက်တို့နှင့် အတူနေရခြင်း၏ ဆင်း ရဲသည်၏အဖြစ်, ပညာရှိနှင့်အတူနေရခြင်း၏ ချမ်းသာသည်၏အဖြစ်ကြောင့် သာလျှင်)၊ ဓိတိသမ္ပန္နံ– ပညာနှင့် ပြည့်စုံသော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၇၈ ရှု၊] ဓီရဉ္စ– ပညာ ရှိသည်လည်းဖြစ်သော၊ [“သပ္ပုရိသံ”၌စပ်၊ ဓမ္မဘာ-၁, ၁၇၁၊ ၁၇၂ရှု၊] လောကိယလောကုတ္တရပညာသမ္ပန္နံ– လောကီပညာ, လောကုတ္တရာပညာနှင့် ပြည့်စုံသော။ ပညဉ္စ– လောကီလောကုတ္တရာပညာရှိသည်လည်း ဖြစ်သော။ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နံ– အာဂမအဓိဂမနှင့် ပြည့်စုံသော။ ဗဟုဿုတဉ္စ– များသော အကြားအမြင်
အာဂမဓိဂမသမ္ပန္နံ။ ။ ပိဋကပါဠိတော်ကို အာဂမဟု ခေါ်သည်၊ “အာဂစ္ဆန္တိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယော ဧတေနာတိ အာဂမော- မိမိ၏စီးပွား, သူတစ်ပါး၏စီးပွားစသည်တို့ လာကြောင်းပိဋကပါဠိတော်၊ (တစ်နည်း) အာဘုသော ဂမိတဗ္ဗော ဉာတဗ္ဗောတိ အာ- ဂမော- အလွန် သိထိုက်သောပိဋကပါဠိတော်”ဟု ပြု၊ မဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်ကို အဓိဂမဟု ခေါ်သည်၊ “အဓိဂန္တဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ အဓိဂမော”ဟု ပြုပါ၊(သီဋီသစ်၊၁၊၁၆၀၊ မဋီ၊၁၊၆၁၊ နီဘာ- ၄, ၉၁)၊ ထိုနောင် “အာဂမော စ+အဓိဂမော စ အာဂမာဓိဂမာ၊ အာဂမာဓိဂမေဟိ+သမ္ပန္နော အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နော”ဟု ဆက်ပါ။
“အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နံ”ဖြင့် “ဗဟုဿုတံ”ကို ဗဟု+သုတံ အဿ, ဧတေနာတိ ဝါ ဗဟုဿုတော”ဟု ပြုရကြောင်းနှင့် ဗဟုဿုတံအရ ပရိယတ္တိဗဟုဿုတ, ပဋိဝေဓ ဗဟုဿုတ၂မျိုးလုံး ယူရကြောင်းကို ပြသည်၊ သုတအရ ဓာရဏ (နှုတ်တက်ဆောင် ခြင်း) , ပရိစယ (အဖန်ဖန်လေ့လာခြင်း) , ပရိပုစ္ဆာ (အဖန်ဖန်မေးမြန်းခြင်း) , အနုပေက္ခန (အထပ်ထပ်ကြံခြင်း) , ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာန (ဉာဏ်ဖြင့် စူးစိုက်၍ ရှုဆင်ခြင်ခြင်း) စသည်တို့ကို နိဒဿနနည်း, ဥပလက္ခဏနည်းဖြင့် ယူပါ။ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၅၄၊ ဒီဋီ၊ ၂၊ ၁၈၂။ အံဋီ– ၃, ၂၄၈)
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၂]...
ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ အရဟတ္တပါပနကသင်္ခါတာယ– အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ရောက် စေတတ်သည်ဟု ဆိုအပ်သော။ ဓုရဝဟနသီလတာယ– ဝန်ကို ဆောင်တတ် သောအလေ့အကျင့်ရှိသူ၏အဖြစ်အားဖြင့်၊ (ဝန်ကို ဆောင်တတ်သောအလေ့ အကျင့်ရှိသူ၏ ဖြစ်ကြောင်းဖြစ်ရာ ဝန်ကိုဆောင်တတ်သော အလေ့အကျင့် အားဖြင့်)၊ ဓောရယှသီလံ ဓောရယှသီလံ ဓောရယှသီလံ– ဝန်ကို ဆောင်သောအလေ့ရှိသူလည်းဖြစ်သော။ သီလဝတေန စေဝ– သီလတည်းဟူသော အကျင့်အားဖြင့်လည်းကောင်း။ ဓုတင်္ဂဝတေန စ– ဓုတင်တည်းဟူသော အကျင့်အားဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝတဝန္တံ–အကျင့်ရှိသော။ ကိလေသေဟိ– တို့မှ။ အာရကတာယ– ဝေးကွာသည်၏အဖြစ် ကြောင့်။ အရိယံ– ကိလေသာကင်းစင်သော။ တထာရူပံ– ထိုသို့သဘောရှိသော၊
ဓောရယှသီလီ။ ။ “သီလဝတေန စ ဓုတင်္ဂဝတေန စ ဝတဝန္တံ”ကို ကြည့်၍ “ဓုရဝဟနသီလတာယ”ကို ဓောရယှသီလံ၏ ဝိသေသသနဟု ယူပါ၊ ဝန်ကိုဆောင် တတ်သောအလေ့အကျင့်ရှိသူ၏ဖြစ်ကြောင်းဟူသည် ဝန်ကိုဆောင်တတ်သော အလေ့ အကျင့်ပင်တည်း၊ “အရဟတ္တပါပနကသင်္ခါတာယ”သည် “ဓုရဝဟနသီလတာယ”၏ ဝိသေသနတည်း၊ “အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ရောက်စေတတ်သော ဝန်ကိုဆောင်သော အလေ့ အကျင့်အားဖြင့် ဝန်ကိုဆောင်တတ်သော အလေ့အကျင့်ရှိသော သူတော်ကောင်း” ဟူလို၊ အရဟတ္တဖိုလ်သည် ထမ်းဆောင်အပ်သောဝန်မဟုတ်ရကား “ဓောရယှသီလံ- မဂ်ဖိုလ်တည်းဟူသော ဝန်ကို ဆောင်သောအလေ့ရှိသော”ဟု မပေးသင့်၊ “ဓုရံ ဝဟတီတိ ဓောရယှံ၊ [ဓုရ+ယှဏ်၊- သံဋီ၊၁၊၂၇၃၊ မောဂ်- ၄, ၁၂၀၊] (တစ်နည်း) ဓုရာယ+ နိယုတ္တံ ဓောရယှံ- ဝန်၌ ယှဉ်တတ်သော အလေ့အကျင့်၊ [ဓုရာ+ယှဏ် -ဒီဋီ- ၃, ၈၀၊] (တစ်နည်း) ဓုရံ ဝဟိတုံ အရဟတီတိ ဓောရယှံ၊ [ဓုရ+ဝဟ+ဏ၊ ဝကို ယပြု၊- ဓာန် ဋီ- ၄၉၆၊] ဓောရယှံ+သီလံ အဿာတိ ဓောရယှသီလော- ဝန်ကို ဆောင်တတ်သော အလေ့အကျင့်ရှိသောသူတော်ကောင်း၊ ဝါ- ဝန်၌ ယှဉ်တတ်သော အလေ့အကျင့်ရှိသော သူတော်ကောင်း၊ ဝါ- ဝန်ကိုဆောင်ထိုက်သောသူတော်ကောင်း”ဟု ပြုပါ။
ဝတဝန္တံ။ ။ “သီလဝတေန စေဝ ဓုတင်္ဂဝတေန စ”ဖြင့် “သီလံ စ+ဝတံ စ ဝတံ-သီလအကျင့်, ဓုတင်အကျင့်၊ ဝိရူပေကသေသ်၊ (တစ်နည်း) ဝတဉ္စ+ဝတဉ္စ ဝတံ၊ သရူပေကသေသ်”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ (တစ်နည်း) ဝတအရ သီလအကျင့်, ဓုတင်အကျင့် ၂မျိုးကို ယူရမည်ဟု ပြသည်၊ ထိုနောင် “ဝတဝတံ+အဿ အတ္ထီတိ ဝတဝန္တော”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၃]...
သောဘနပဥှံ သောဘနပဥှံ သောဘနပဥှံ– တင့်တယ်သော ပညာရှိသော။ သပ္ပုရိသံ– သူတော်ကောင်းကို။ စန္ဒိမာ– သည်။ နိမ္မလံ– အပြစ်မရှိသော။ နက္ခတ္တပထသင်္ခါတံ– နက္ခတ်တို့၏ လမ်း ကြောင်းဟု ဆိုအပ်သော။ အာကာသံ– သို့။ ဘဇတိ ယထာ– ချဉ်းကပ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ ဘဇေထ ပယိရုပါသေထ– ချဉ်းကပ်ရာ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– သက္ကဝတ္ထုပြီးပြီ။
သက္ကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
သုခဝဂ်ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၆-ပိယဝဂ်ဘာသာဋီကာ
၁-တယောဇနပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အယောဂေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တယော။ ပဗ္ဗဇိတေ– ရဟန်းတို့ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ဧကသ္မိံ– သော။ ကုလေ– အိမ်၌။ မာတာပိတူနံ– တို့၏။ ပိယော– ချစ်အပ်သော။ မနာပေါ–စိတ်ကို တိုးပွားစေတတ်သော။ ဝါ– မြတ်နိုးအပ်သော။ ဧကပုတ္တကော– သနား စောင့်ရှောက်အပ်သော တစ်ယောက်တည်းသောသားသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဂေဟေ– ၌။ နိမန္တိတာနံ– ပင့်ဖိတ်အပ်ကုန်သော၊
သောဘနပဉှံ။ ။ ဤအဖွင့်သည် “သုမေဓံ”၏ အဖွင့်တည်း၊ “သုမေဓံ”ကို “သုန္ဒရာ, ပသဋ္ဌာ ဝါ မေဓာ ယဿာတိ သုမေဓော”ဟု ပြုပါ၊(အပ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄)၊ အခြားသူတို့ သိ လိုသောပညာ များစွာရှိခြင်း(သိလိုသမျှပညာနှင့် ပြည့်စုံခြင်း)ကို “သုမေဓ(ကောင်း မြတ်သော ပညာရှိခြင်း)”ဟု ဆိုလိုသည်၊ ချဲ့ဥုးအံ့- အဖွင့်၌ ပဥှသည် မေဓာ၏အဖွင့် ဖြစ်သည်၊ “ပေဥှာတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော(နေတ္တိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၊ နီတိဓာတု- ၁၉၅)” ဟူသော အဖွင့်အရ သိခြင်းငှာ အလိုရှိအပ်သော အနက်သည် ပဥှမည်၏၊ ဤနေရာ၌ ပညာကို “ပဥှ(သိခြင်းငှာ အလိုရှိအပ်သောအနက်)”ဟု ဆိုလိုသည်ဟုကြံ၊ မေဓာနှင့် ပညာသည် အနက်တူ ပရိယာယ်ဖြစ်သောကြောင့် “သောဘနပညံ”ဟု ရှိသင့်သည်၊ “သောဘနပညံ”ဟု ရှိရာမှ “သောဘနပဉှံ”ဟု ပါဌ်ပျက်နေဟန် တူသည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၄]...
ဘိက္ခူနံ– တို့သည်။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရောန္တာနံ– ကုန်လသော်။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတုကာမော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ မာတာပိတရော– တို့ကို။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ– ကို။ ယာစိ– ပြီ။ တေ– ထိုမိဘတို့သည်။ နာနုဇာနိံသု– ခွင့်မပြုကုန်။ တဿ– ၏။ ဧတံ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အဟံ– သည်။ မာတာပိတူနံ– တို့သည်။ အပဿန္တာနံယေဝ– မမြင်ကုန်စဉ်ပင်။ ဗဟိ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပိတာ– သည်။ ဗဟိ– သို့။ နိက္ခမန္တော– သော်။ “ဣမံ– ဤ သားကို။ ရက္ခေယျာသိ– လော။” ဣတိ– သို့။ မာတရံ– ကို။ ပဋိစ္ဆာပေသိ– လက်ခံ စေပြီ၊ (အပ်နှင်းပြီ)၊ မာတာ– သည်။ ဗဟိ– သို့။ နိက္ခမန္တီ– သော်။ ပိတရံ– ကို။ ပဋိစ္ဆာပေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ပိတရိ– သည်။ ဗဟိ– သို့။ ဂတေ– သော်။ မာတာ– သည်။ “ပုတ္တံ– ကို။ ရက္ခိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဧကံ– သော။ ဒွါရဗာဟံ– တံခါးဘောင်ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဧကံ– သော၊ (ဒွါရဗာဟံ– ကို၊) ပါဒေဟိ– တို့ဖြင့်။ ဥပ္ပီဠေတွာ– ဖိနှိပ်၍။ ဝါ– ထောက်ကန်၍။ ဆမာယ– မြေ၌။ နိသိန္နာ– လျက်။ သုတ္တံ– ကို။ ကန္တတိ– ငင်၏။ သော– သည်။ “ဣမံ– ဤအမေကို။ ဝေဉ္စတွာ– ၍။ ဂမိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ၊ “အမ္မ– အမေ! ထောကံ– အနည်းငယ်၊ (နည်းနည်းလောက်)၊ အပေဟိ တာဝ– ဖယ်ပေးလော။ သရီရဝလဉ္ဇံ– ကိုယ် (လက်) ဖြင့် သုတ်သင်အပ်သောအညစ်အကြေးကို။ ဝါ– ကျင်ကြီးကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၄၆ရှု၊] ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တာယ– သည်။ ပါဒေ– တို့ကို။ သမိဉ္ဇိတေ–ကွေးအပ်သော်။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ဝေဂေန– ဖြင့်။ ဝါ– စွာ။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဘိက္ခူ– တို့သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– တို့! မံ– ကို။ ပဗ္ဗာဇေထ– ပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ ယာစိတွာ– ၍။ တေသံ– တို့၏။ သန္တိကေ– ၌။ ပဗ္ဗဇိ– ပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပိတာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ မာတရံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မေ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “သာမိ! ဣမသ္မိံ ပဒေသေ– ၌။ အဟောသိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “မေ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ ကဟံ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– ၍။ ဩလောကေန္တော– သော်။ တံ– ကို။ အဒိသွာ– ၍။ “ဝိဟာရံ– သို့။ ဂတော– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပုတ္တံ– ကို။ ပဗ္ဗဇိတံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ကန္ဒိတွာ– မြည်တမ်း၍။ ရောဒိတွာ– ၍။ ”တာတ!
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၅]...
ကိံ– ကြောင့်။ မံ– ကို။ နာသေသိ– ပျက်စီးစေသနည်း? (ဖျက်ဆီးရသနည်း?)” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “မမ– ၏။ ပုတ္တေ– သည်။ ပဗ္ဗဇိတေ– သော်။ အဟံ– သည်။ ဣဒါနိ– ၌။ ဂေဟေ– ၌။ ကိံ– ကို။ ကရိဿာမိ– နည်း?” ဣတိ– ၍။ သယမ္ပိ– တိုင် လည်း။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ယာစိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ မာတာပိ– သည်လည်း။ “မေ– ၏။ ပုတ္တော စ– သည်လည်းကောင်း။ ပတိ စ– လင်သည်လည်းကောင်း။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်။ စိရာယန္တိ နု ခေါ– ကြာမြင့်နေကုန်သနည်း? ကစ္စိ–နည်း။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတာ နု ခေါ– ကုန်သလော။” ဣတိ– တွေး၍။ တေ– တို့ကို။ ဩလောကေန္တီ– ကြည့်ရှုရှာဖွေလသော်။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဥဘောပိ– တို့ကိုလည်း။ ပဗ္ဗဇိတေ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဣမေသံ– တို့၏။ ပဗ္ဗဇိတကာလေ– ၌။ မမ– အား။ ဂေဟေန– ဖြင့်။ ကော အတ္ထော– အဘယ်အကျိုးရှိအံ့ နည်း။” ဣတိ– တွေး၍။ သယမ္ပိ– တိုင်လည်း။ ဘိက္ခုနိဥပဿယံ– ဘိက္ခုနီမကျောင်း သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ပဗ္ဗဇိတွာပိ– ပြီး၍လည်း။ ဝိနာ– ကင်း၍။ ဘဝိတုံ– ငှာ။ န သက္ကောန္တိ– ကုန်။ ဝိဟာရေပိ– ၌လည်းကောင်း။ ဘိက္ခုနိဥပဿယေပိ– ၌လည်းကောင်း။ ဧကတောဝ– တည်းသာလျှင်။ နိသီဒိတွာ– ၍။ သလ္လပန္တာ– စကားပြောကုန်လျက်။ ဒိဝသံ– ကို။ ဝီတိနာမေန္တိ– ကုန်လွန်စေကုန်ပြီ။ တေန– ထိုသို့ကုန်လွန်စေခြင်းကြောင့်။ ဝါ– သည်။ ဘိက္ခူပိ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ ဘိက္ခူနိယောပိ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ ဥဗ္ဗာဠှာ– နှိစ်စက်အပ်ကုန်သည်။ ဟောန္တိ
အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ နေသံ– တို့၏။ ကိရိယံ– အပြုအမူကို။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေ– တို့ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ “တုမှေ– တို့သည်။ ဧဝံ– သို့။ ကရောထ ကိရ– ပြုကြသတဲ့ဟု ကြား ရသည်မှာ။ သစ္စံ– လော။” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “သစ္စံ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ ကရောထ– ကြသနည်း? ဧသ– ဤအပြုအမူသည်။ ပဗ္ဗဇိတာနံ– တို့၏။ န ဟိ ယောဂေါ– အားထုတ်အပ်သော အပြုအမူမဟုတ်၊ [ဟိအနက်မဲ့၊]’ ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဝိနာ– ၍။ ဘဝိတုံ– ငှာ။ န သက္ကောမ– ပါကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ပဗ္ဗဇိတကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ ကရဏံ– သည်။ အယုတ္တံ– မသင့်။ ဟိ– မှန်။ ပိယာနံ– ချစ်အပ်သူတို့ကို။ အဒဿနံ– မမြင်တွေ့ရခြင်း
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၆]...
သည်လည်းကောင်း။ အပ္ပိယာနံ– တို့ကို။ ဒဿနဉ္စ– မြင် တွေ့နေရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဒုက္ခမေဝ– ဆင်းရဲသည်သာ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သတ္တေသု စ– သတ္တဝါ တို့၌လည်းကောင်း။ သင်္ခါရေသု စ– သင်္ခါရတို့၌လည်းကောင်း။ ကဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခု သော။ ပိယံ ဝါ– ချစ်ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ အပ္ပိယံ ဝါ– မချစ်ခြင်း (မုန်းခြင်း) ကို လည်းကောင်း။ ကာတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ– မသင့်။ ” ဣတိ၊ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “အယောဂေ၊ ပေ၊ ပိယာပ္ပိယ”န္တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
အယောဂေ ယုဉ္ဇမတ္တာနံ, ယောဂသ္မိဉ္စ အယောဇယံ၊ အတ္ထံ ဟိတွာ ပိယဂ္ဂါဟီ, ပိဟေတတ္တာနုယောဂိနံ
အယောဂေ– အားမထုတ်သင့်သော အယောနိသော မနသိကာရ၌။ ဝါ–မမှီဝဲသင့်သော ဝေသိယာဂေါစရစသည်ကို မှီဝဲခြင်း၌။ အတ္တာနံ– မိမိကိုယ်ကို။ ယုဉ္ဇံ– အားထုတ်လျက်။ ဝါ– အားထုတ်သော၊ (တစ်နည်း) ယုဉ္ဇံ– ယှဉ်စေလျက်။ ဝါ– ယှဉ်စေသော၊ [နောက်နည်း ကာရိတ်ကျေ၊- ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၂၊] ယောဂသ္မိဉ္စ–အားထုတ်သင့်သော ယောနိသော မနသိကာရ၌ကား။ အယောဇယံ– အား မထုတ်ဘဲ။ ဝါ– အားမထုတ်သော၊ (တစ်နည်း) အယောဇယံ– မယှဉ်စေဘဲ။ ဝါ–မယှဉ်စေသော။ အတ္ထံ– သိက္ခာ၃-ပါး, အကျိုးစီးပွားကို။ ဟိတွာ– ပယ်စွန့်၍။ ပိယဂ္ဂါဟီ– ချစ်ဖွယ်အာရုံ, ကာမဂုဏ်ကို, စုံမက်စွဲလန်းလေ့ရှိသူသည်။ အတ္တာနုယောဂိနံ– သိက္ခာ၃-ပါး, ကိုယ့်စီးပွားကို, အားထုတ်ခြင်းရှိသူတို့အား။ ပိဟေတိ– ဤသို့ဖြစ်က, ကောင်းလေစွဟု, တောင့်တလိုချင်၏။
မာ ပိယေဟိ သမာဂဉ္ဆိ, အပ္ပိယေဟိ ကုဒါစနံ၊ ပိယာနံ အဒဿနံ ဒုက္ခံ, အပ္ပိယာနဉ္စ ဒဿနံ
ပိယေဟိ– ချစ်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့နှင့်။ ကုဒါစနံ– တစ်ရံတစ်ခါမျှ။ ဝါ–ဘယ်တော့မှ။ မာ သမာဂဉ္ဆိ– မပေါင်းဖော်နှင့်။ အပ္ပိယေဟိ– မချစ်,မနှစ်သက်အပ် သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့နှင့်။ ကုဒါစနံ– မျှ။ မာ သမာဂဉ္ဆိ– နှင့်။ ပိယာနံ– ချစ်အပ် သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့ကို။ အဒဿနံ– မတွေ့မြင်ရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အပ္ပိယာနံ– မချစ်မနှစ်သက်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့ကို။ ဒဿနံ စ– တွေ့မြင် ရခြင်းသည်လည်းကောင်း။ ဒုက္ခံ– ဆင်းရဲ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၇]...
တသ္မာ ပိယံ န ကယိရာထ, ပိယာပါယော ဟိ ပါပကော၊ ဂန္ထာ တေသံ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ယေသံ နတ္ထိ ပိယာပ္ပိယံ
တသ္မာ– ထိုကြောင့်။ ပိယံ– ချစ်ခြင်းကို။ န ကယိရာထ– မပြုရာ။ ဟိ– မှန်၏။ ပိယာပါယော– ချစ်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရတို့နှင့် ကွေကွင်းရခြင်းသည်။ ပါပကော– ဆိုးဝါးလှ၏။ ယေသံ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပိယာပ္ပိယံ–ချစ်ခြင်း,မုန်းခြင်းသည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ တေသံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ– မှာ။ ဂန္ထာ– ဝဋ်ဒုက္ခ ဘောင်, ဖွဲ့နှောင်ထုံးထား, ၄-ပါးသော ဂန္ထတရားတို့သည်။ နတ္ထိ– မရှိကုန်။
[စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ၊- အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၉၁။] တတ္ထ– တို့၌။ အယောဂေတိ– ကား။ အယုဉ္ဇိတဗ္ဗေ– အားမထုတ်သင့်သော။ အယောနိသောမနသိကာရေ– ၌။ ဟိ– ဆက်။ ဝေသိယာဂေါစရာဒိဘေဒဿ–ပြည့်တန်ဆာမဟူသော ကျက်စားရာအရပ်အစရှိသော အပြားရှိသော။ ဆဗ္ဗိဓဿ– ၆-ပါးအပြားရှိသော။ အဂေါစရဿ– မကျက်စားသင့်သော အရပ်ကို။ သေဝနံ– မှီဝဲခြင်းသည်။ ဣဓ– ဤဂါထာတို့၌။ အယောနိသောမနသိကာရော နာမ– မည်၏။ တသ္မိံ အယောနိသောမနသိကာရေ– ၌။ အတ္တာနံ– ကို။ ယုဉ္ဇန္တော– အား ထုတ်လျက်။ ဝါ– အားထုတ်သော၊ (တစ်နည်း) ယုဉ္ဇံ– ယှဉ်စေလျက်။ ဝါ– ယှဉ်စေ သော၊ [နောက်နည်း ကာရိတ်ကျေ၊- ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၂၊] ဣတိ အတ္ထော၊ ယောဂသ္မိန္တိ– ကား။ စ– အဖို့တစ်ပါးကား။ တဗ္ဗိပရီတေ– ထိုမှ ပြောင်းပြန်ဖြစ်သော။ ယောနိသောမနသိကာရေ– ၌။ အယုဉ္ဇန္တော– အားမထုတ်ဘဲ။ ဝါ– အားမထုတ်သော၊ (တစ်နည်း) အယောဇယံ– မယှဉ်စေဘဲ။ ဝါ– မယှဉ်စေသော၊ [ပိယဂ္ဂါဟီ- ၌စပ်၊] ဣတိ အတ္ထော၊ အတ္ထံ ဟိတွာတိ– ကား။ ပဗ္ဗဇိတကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အဓိသီလာဒိသိက္ခတ္တယံ– အဓိသီလအစရှိသော သိက္ခာ၃-ပါးအပေါင်းသည်။ အတ္ထော နာမ– မည်၏။ တံ အတ္ထံ– ထိုသိက္ခာ၃-ပါး, အကျိုးစီးပွားကို။ ဟိတွာ– ပယ်စွန့်၍။ ပိယဂ္ဂါဟီတိ– ကား။ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတံ– ကာမဂုဏ်၅-ပါးဟု ဆို အပ်သော။ ပိယမေဝ– ချစ်ဖွယ်ကိုသာ။ ဂဏှန္တော– စွဲယူသူသည်။ ပိဟေတတ္တာနုယောဂိနန္တိ– ကား။ တာယ ပဋိပတ္တိယာ– ထိုချစ်ဖွယ်အာရုံ, ကာမဂုဏ်ကို, စုံ မက်စွဲယူခြင်းဟူသော အကျင့်ကြောင့်။ သာသနတော– မှ။ စုတော– ရွေ့လျော
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၈]...
လျက်။ ဂိဟိဘာဝံ– သို့။ ပတွာ– ရောက်၍။ ပစ္ဆာ– ၌။ ယေ– တို့သည်။ အတ္တာနုယောဂံ– မိမိ၏အကျိုးစီးပွားဖြစ်သော သိက္ခာ၃-ပါးကို အားထုတ်ခြင်းကို။ ဝါ–ခြင်းမည်လောက်အောင်။ ဝါ– ခြင်းအားဖြင့်၊ (တစ်နည်း) အတ္တာနုယောဂံ– မိမိ၏ အားထုတ်မှုဝီရိယကို။ အနုယုတ္တာ– အဖန်ဖန်အားထုတ်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ) သီလာဒီနိ– တို့ကို။ သမ္ပာဒေတွာ– ပြီးစေ၍။ ဒေဝမနုဿာနံ– တို့၏။ သန္တိကာ– မှ။ သက္ကာရံ– ကို။ လဘန္တိ– ကုန်၏။ တေသံ– တို့ကို။ ဝါ– တို့အား။ ပိဟေတိ– တောင့်တ၏။ “အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ ဧဝရူပေါ– သူသည်။ အဿံ– ဖြစ်မူကား။ အဟော ဝတ–ဩော်...ကောင်းလေစွ!” ဣတိ– ၍။ ဣစ္ဆတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော
အတ္တာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ။ ။ ပထမနည်းအလို ကံအနက်၌ ဒုတိယာ၊ ဒုတိယ နည်းအလို ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ဒုတိယာ၊ (မူလဋီ- ၃, ၄၂)၊ “အတ္တနော+ဟိတံ အတ္တာ- မိမိ၏ အကျိုးစီးပွား၊ အတ္တနောင် ဟိတပုဒ်ကျေသည်၊ (တစ်နည်း) အာဒီယ- တေတိ အတ္တာ- ယူအပ်သောအကျိုးစီးပွား၊ [အာ+ဒါ+တ၊- မူလဋီ၊၂၊၂၁၇၊] (တစ်နည်း) အာပီယတေ ပါပုဏီယတေတိ အတ္တာ- ရောက်အပ်သော အကျိုးစီးပွား၊ [အပ+တ၊- မူလဋီ၊၂၊၂၁၇၊] အနုယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါ၊ အတ္တာနံ+အနုယောဂေါ အတ္တာနုယောဂေါ- မိမိ၏ အကျိုးစီးပွာဖြစ်သော သိက္ခာ၃ပါးကို အားထုတ်ခြင်း၊ ဝါ- ယူအပ်, ရအပ်သော အကျိုးစီးပွားဖြစ်သော သိက္ခာ၃ပါးကို အားထုတ်ခြင်း၊ ဝါ- ရောက်အပ်, ရအပ်သော အကျိုးစီးပွားဖြစ်သော သိက္ခာ၃ပါးကို အားထုတ်ခြင်း၊ (တစ်နည်း) အတ္တနော+အနုယောဂေါ အတ္တာနုယောဂေါ- မိမိ၏ အားထုတ်မှုဝီရိယ”ဟုပြုပါ။
အတ္တာနုယောဂိနံ။ ။ “အတ္တာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ”ကို ကြည့်၍ “အတ္တာနုယောဂံ +အနုယုတ္တာ အတ္တာနုယောဂိနော- မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားဖြစ်သော သိက္ခာ၃ပါးကို အား ထုတ်ခြင်းကို အဖန်ဖန်အားထုတ်သူတို့၊ [အတ္တာနုယောဂ+ဤ၊]”ဟု ပြုပါ (တစ်နည်း) အတ္တာနံ+အနုယုဉ္ဇန္တိ သီလေနာတိ အတ္တာနုယောဂိနော- မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားဖြစ်သော သိက္ခာ၃ပါးကို အားထုတ်လေ့ရှိသူတို့၊ (တစ်နည်း) အနုယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါ၊ အတ္တနော+ အနုယောဂေါ အတ္တာနုယောဂေါ၊ အတ္တာနုယောဂေါ+ယေသံ အတ္ထီတိ အတ္တာနုယောဂိနော- မိမိ၏ အကျိုးစီးပွားဖြစ်သော သိက္ခာ၃ပါးကို အားထုတ်ခြင်းရှိသူတို့၊ ဝါ- မိမိ၏ အားထုတ်မှုဝီရိယရှိသူတို့” ဟုလည်း ပြုကြ၏၊ ဤအလို “အတ္တာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ”သည် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်တည်း။ [ပိဟဓာတ်နှင့်ယှဉ်ရာ၌ အနက်အမျိုးမျိုး ပေးပုံကို ဓမ္မဘာ- ၂, ၃၆၅ရှု။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၅၉]...
မာ ပိယေဟီတိ– ကား။ ပိယေဟိ– ချစ်အပ်ကုန်သော။ သတ္တေဟိ ဝါ– တို့နှင့်လည်းကောင်း။ သင်္ခါရေဟိ ဝါ– တို့နှင့်လည်းကောင်း။ ကုဒါစနံ– မျှ။ ဧကက္ခဏေပိ– တစ် ခဏ၌မျှလည်း။ န သမာဂစ္ဆေယျ– မပေါင်းသင်းရာ။ တထာ– တူ။ အပ္ပိယေဟိ– ကုန်သော၊ (သတ္တေဟိ ဝါ– တို့နှင့်လည်းကောင်း။ သင်္ခါရေဟိ ဝါ– တို့နှင့်လည်းကောင်း။ ကုဒါစနံ– မျှ။ ဧကက္ခဏေပိ– တစ်ခဏ၌မျှလည်း။ န သမာဂစ္ဆေယျ– ရာ၊ ) ကိံ ကာရဏာ– နည်း? ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ ပိယာနံ– ချစ်အပ်သော သတ္တဝါ,သင်္ခါရတို့ကို။ ဝိယောဂဝသေန– ကွဲကွာခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်။ အဒဿနံ နာမ– မမြင်တွေ့ရခြင်းမည်သည်လည်းကောင်း။ အပ္ပိယာနံ– မချစ်အပ်သော သတ္တ ဝါ,သင်္ခါရတို့ကို။ ဥပသင်္ကမနဝသေန– ချဉ်းကပ်ခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဒဿနံ စ နာမ– မြင်တွေ့ရခြင်းမည်သည်လည်းကောင်း။ ဒုက္ခံ– ဆင်းရဲ၏။ တသ္မာတိ– ကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ– ဤ၂မျိုးလုံးသည်လည်း။ ဒုက္ခံ– ၏။ တသ္မာ–ကြောင့်။ ကဉ္စိ– သော။ သတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ သင်္ခါရံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ပိယံ နာမ– ချစ်အပ်သည်၏အဖြစ်မည်သည်ကို။ ဝါ– ချစ်ခြင်းမည်သည်ကို။ န ကရေယျ– မပြုထိုက်။ ပိယာပါယော ဟီတိ– ကား။ ပိယေဟိ– ချစ်အပ်သော သတ္တ ဝါ, သင်္ခါရတို့နှင့်။ အပါယော ဝိယောဂေါ– ကွေကွင်းရခြင်းသည်။ ပါပကောတိ– ကား။ လာမကော– ဆိုးဝါး၏။ ဂန္ထာ တေသံ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ– ကား။ ယေသံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ပိယံ– ချစ်ခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ တေသံ– တို့သည်။ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော–အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထကို။ ပဟီယတိ– ပယ်အပ်၏။ ယေသံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ အပ္ပိယံ– မချစ်ခြင်းသည်၊ (မုန်းခြင်းသည်၊) နတ္ထိ၊ တေသံ– တို့သည်။ ဗျာပါဒေါ– ဗျာ ပါဒဟူသော။ ကာယဂန္ထော– ကို၊ (ပဟီယတိ– ၏။) ပန– ဆက်။ ဒွီသု– ကုန်သော။ တေသု– ထိုဂန္ထတို့ကို။ ပဟီနေသု– ပယ်အပ်ကုန်လသော်။ သေသဂန္ထာ– ကြွင်းသော ဂန္ထတို့သည်။ ဝါ– တို့ကို။ ပဟီနာ– ကုန်သည်။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ပိယံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ အပ္ပိယံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ န ကတ္တဗ္ဗံ– ထိုက်၊ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ [ဣတိ– အနက်မဲ့၊] ပန– ဆက်။ တယော– ကုန်သော။ တေ ဇနာ– တို့သည်။ “မယံ– တို့သည်။ ဝိနာ– ၍။ ဘဝိတုံ– ငှာ။ န သက္ကောမ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၀]...
ကုန်။” ဣတိ– ပြော၍။ ဝိဗ္ဘမိတွာ– လူထွက်၍။ ဂေဟမေဝ– သို့သာ။ အဂမိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– တယောဇနပဗ္ဗဇိတဝတ္ထု ပြီးပြီ။
တယောဇနပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပိယတော ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ– သော။ ကုဋုမ္ဗိကံ– သူကြွယ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၇၊ ၁၃၂ရှု၊] အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ သော– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ပုတ္တေ– သည်။ ကာလကတေ–ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်းရှိလသော်။ ဝါ– သေလသော်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၇၂ရှု၊] ပုတ္တသောကာဘိဘူတော– သားကြောင့်ဖြစ်သော သောကသည် လွမ်းမိုးနှိပ်စက် အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အာဠာဟနံ– သင်္ချိုင်းသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ရောဒတိ– ငို၏။ ပုတ္တသောကံ– ကို။ သန္ဓာရေတုံ– ကောင်းစွာ ဆောင်ထားခြင်းငှာ၊ (သိမ်းဆည်းမျိုသိပ် ထားခြင်းငှာ)၊ န သက္ကောတိ– နိုင်။ သတ္ထာ– သည်။ ပစ္စူသကာလေ– ၌။ လောကံ– ကို။ ဝေါလောကေန္တော– သော်။ တဿ– ၏။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ– ၏။ ဥပနိဿယံ– အားကြီးသောမှီရာအကြောင်းဖြစ်သော ပါရမီကံကို၊ (သောတာပတ္တိ မဂ်ရဖို့ ဖြည့်ကျင့်အပ်သော ပါရမီကံကို)၊ [သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယန္တိ သောတာပတ္တိဖလဿ ဥပနိဿယံ၊ သောတာပတ္တိဖလပဋိလာဘတ္ထာယ ပူရိတပါရမီကမ္မံ၊ -ဇာဋီသစ်-၃, ၃၂၊] ဒိသွာ– ၍။ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော– ဆွမ်းခံရာမှ ဖဲတော် မူခဲ့သည်။ ဝါ– ဆွမ်းခံပြန်တော်မူလာသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧကံ– သော။ ပစ္ဆာသမဏံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ တဿ– ၏။ ဂေဟဒွါရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ အာဂတဘာဝံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “မယာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ပဋိသန္ထာရံ– ကို။ ကာတုကာမော– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ပဝေသေတွာ– ၍။ ဂေဟမဇ္ဈေ– ၌။ အာသနံ– ကို။ ပညာပေတွာ– ၍။ သတ္ထရိ– သည်။ နိသိန္နေ– သော်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ဥပါသက! ဒုက္ခိတော– ဖြစ်သောဆင်းရဲခြင်းရှိသည်။ အသိ ကိံ နု ခေါ–လော။” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ တေန– ထိုဥပါသကာသည်။ ပုတ္တဝိယောဂဒုက္ခေ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၁]...
သားနှင့် ကွေကွင်းရခြင်းကြောင့်ဖြစ်သော ဆင်းရဲကို။ အာရောစိတေ– သော်။ “ဥပါသက! မာ စိန္တယိ– နှင့်။ ဣဒံ မရဏံ နာမ– ဤသေခြင်းမည်သည်။ ဧကသ္မိံယေဝ– တစ်ခုတည်းသာလျှင်ဖြစ်သော။ ဌာနေ– ၌၊ (န ဟောတိ– မဟုတ်၊) ဧကဿေဝ– တစ်ယောက်တည်းဖို့သာလျှင်။ ဝါ– အတွက်သာလျှင်။ န စ ဟောတိ– ဖြစ်သည်လည်းမဟုတ်။ ပန– အနွယကား။ ဝါ– စင်စစ်ကား။ ယာဝတာ– လောက်။ ဘဝုပ္ပတ္တိ နာမ– ဘဝ၏ ဖြစ်ခြင်းမည်သည်။ အတ္ထိ– ရှိလတ္တံ့၊ (တာဝ– လောက်၊) သဗ္ဗသတ္တာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဟောတိယေဝ– သည်သာ။ ဧကသင်္ခါရောပိ–တစ်ခုသော သင်္ခါရသည်လည်း။ နိစ္စော နာမ– မြဲသည်မည်သည်။ နတ္ထိ– မရှိ
တသ္မာ– ကြောင့်၊] မရဏဓမ္မံ– သေရခြင်းသဘောရှိသော အရာဝတ္ထုသည်။ မတံ–သေ၏။ ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ– ပျက်စီးခြင်းသဘောရှိသော အရာဝတ္ထုသည်။ ဘိန္နံ– ပျက်စီး၏။’ ဣတိ– သို့။ ယောနိသော– အားဖြင့်။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ– ၏။ န သောစိတဗ္ဗံ– ထိုက်။ ဟိ– မှန်။ ပေါရာဏပဏ္ဍိတာပိ– တို့သည်လည်း။ ပုတ္တဿ– ၏။ မတကာလေ– ၌၊] မရဏဓမ္မံ– သည်။ မတံ– ၏။ ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ– သည်။ ဘိန္နံ– ၏။’ ဣတိ– ဤသို့ဆင်ခြင်၍။ သောကံ– ကို။ အကတွာ– ၍။ မရဏဿတိမေဝ– သေခြင်းတရားကို အမှတ်ရ ဆင်ခြင်ခြင်းကိုသာ၊ [မရဏဿ+သတိ မရဏဿတိ၊- ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၁၊ ၂၈၇။ ခုဒ္ဒဘာ-၅၈၈၊] ဘာဝယိံသု– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– ၍။ ဝတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ကေ– တို့သည်။ ဧဝံ– သို့။ အကံသု– ကုန်သနည်း? ကဒါ စ– ၌လည်း။ ဧဝံ– သို့။ အကံသု– နည်း? မေ–အား။ အာစိက္ခထ– ပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ ယာစိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တဿ အတ္ထဿ– ထိုအကြောင်းကို။ ပကာသနတ္ထံ– ထင်ရှားပြတော်မူခြင်းအကျိုးငှာ။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍၊ ဥရဂေါဝ တစံ ဇိဏ္ဏံ, ဟိတွာ ဂစ္ဆတိ သံ တနုံ၊ ဧဝံ သရီရေ နိဗ္ဘောဂေ, ပေတေ ကာလကတေ သတိ။
(သာမိ– အရှင်!) ဥရဂေါ– မြွေသည်၊ [ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ၊- ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၅၈၊] ဇိဏ္ဏံ– ဟောင်းသော။ တစံ– အရေကို။ ဟိတွာ– ပယ်စွန့်၍။ ဂစ္ဆတိ ဣဝ– သွား သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ။ မေ– ၏။ ပုတ္တော– သည်၊) သံသနုံ– မိမိ၏ ခန္ဓာကိုယ်ကို။ ဟိတွာ–
သံတနုံ။ ။ “သံတနုန္တိ အတ္တနော သရီရံ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၅၂)”ဟူသော အဖွင့်အရ
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၂]...
၍။ ဂစ္ဆတိ– ၏။ သရီရေ– သား၏ခန္ဓာကိုယ်သည်။ ဧဝံ– ဤသို့။ နိဗ္ဘောဂေ– (ဇီဝိတိန္ဒြေမရှိတော့သဖြင့်) သုံးဆောင်ခံစားနိုင်ခြင်းမရှိတော့သည်၊ (ပုတ္တေ– သားသည်၊) ပေတေ– ဤဘဝမှ ဖဲသွားပြီးသည်။ ဝါ– ဘဝတပါးသို့ ပြောင်းသွားပြီးသည်။ ကာလကတေ– ပြုအပ်ပြီးသော သေခြင်းရှိသည်။ ဝါ– သေပြီးသည်။ သတိ– ဖြစ် လသော်။ ဝါ– ဖြစ်မှ၊ (ကာရုညေန ဝါ– သနားခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ပရိဒေဝေန ဝါ– ငိုခြင်းဖြင့်လည်းကောင်း။ ကော အတ္ထော– အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း။) “သံတနုံ”သည် သမာသ်ပုဒ်တည်း၊ ဆန်းကြောင့် သ,ထက်၌ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ “ကလလတော ပဋ္ဌာယ ကမ္မာဒီဟိ ယထာသမ္ဘဝံ တနိယျတိ ဝိတ္ထာရိယတိ မဟတ္တံ ပါပိယတီတိ တနု၊ (နီတိဓာတု-၂၆၂)၊ တနောတိ သံသာရဒုက္ခန္တိ တနု၊ [တနု ဝိတ္ထာရေ+ဥ၊ -ဓာန်ဋီ-၁၅၀၊] သဿ အတ္တနော+တနု သံတနု– မိမိ၏ကိုယ်”ဟု ပြု။ (ဇာဋီသစ်၊ ၂၊ ၃၂၂)
နိဗ္ဘောဂေ။ ။ သေပြီးသူ၏ ခန္ဓာကိုယ်သည် အသက်ကင်းမဲ့သွားသဖြင့် ဘာမှသုံး မရ,အကျိုးမများတော့သောကြောင့် “နိဗ္ဘောဂေ”ဟု ဆိုသည်၊ “နိဗ္ဘောဂေါတိ နိပ္ပရိဘောဂေါ၊(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀)၊ နိပ္ပရိဘောဂေါတိ ဇိဏ္ဏဘာဝေန ဇဝပရက္ကမဟာနိယာ အရိဘောဂေါ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော(သံဋီ၊၁၊၂၇၇)”၌ကဲ့သို့ ဘောဂသဒ္ဒါ သုံးဆောင်ခြင်း အနက်ဟောတည်း၊“ဘုဉ္ဇနံ ဘောဂေါ၊ နတ္ထိ+ဘောဂေါ ယဿာတိ နိဗ္ဘောဂံ- သုံးဆောင် ခံစားနိုင်ခြင်းမရှိသောကိုယ်၊ (တစ်နည်း) ဘောဂတော+ဝိရဟိတံ နိဗ္ဘောဂံ- သုံးဆောင် ခံစားခြင်းမှ ကင်းသောကိုယ်၊ (တစ်နည်း) ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဂံ၊ န+ဘောဂံ နိဗ္ဘောဂံ-မသုံးထိုက်တော့သောကိုယ်၊ (အသုံးမကျတော့သောကိုယ်)”ဟု ပြုပါ။ [နိဗ္ဘောဂေတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဘာဝေန ဘောဂရဟိတေ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၅၂)၊ နိဗ္ဘောဂေတိ ဘောဂ- ရဟိတေ နိရတ္ထကေ ဇာတေ။ (ပေတ၊ဋ္ဌ၊၅၈)]
တစ်နည်း။ ။ ဇာဋီသစ်၌ ဘောဂသဒ္ဒါ အာဘောဂ(နှလုံးသွင်း)အနက်ဟောဟု ဆို၏၊ သေသူမှာ နှလုံးသွင်းတတ်သောစိတ်မရှိတော့- ဟူလို၊ “နတ္ထိ+ဘောဂေါ အာဘောဂေါ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဘောဂံ- နှလုံးသွင်းတတ်သောတရားမရှိသောကိုယ်”ဟု ပြုပါ၊ သို့မဟုတ် “နိ+အာဘောဂ”ဟုခွဲ၊ နောက်အာကိုချေဟု ကြံပါ။ [ဘောဂရဟိတေတိ အာဘောဂရဟိတေ၊ မနသိကာရရဟိတေတိ အတ္ထော၊ နိဗ္ဘောဂေတိ အာဘောဂ- ရဟိတေ၊- ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၂၂။]
ပေတေ။ ။ ပရံ လောကံ+ဧတိ ဂစ္ဆတီတိ ပေတော၊(ဓာန်ဋီ- ၄၀၅)၊ ပရံ လောကံ +ဣတော ဂတော ပေတော၊ [ပ+ဣတ၊ ပသဒ္ဒါ ပရအနက်ဟော၊- ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၂၂၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၃]...
ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊ တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတိ။
(ယသ္မာ– အကြင်ကြောင့်) ဍယှမာနော– မီးသင်္ဂြိုဟ်အပ်သော အလောင်း ကောင်သည်။ ဉာတီနံ– ဆွေမျိုးတို့၏။ ပရိဒေဝိတံ– ငိုနေခြင်းကို။ န ဇာနာတိ– မသိ။ တသ္မာ– ထိုကြောင့်။ ဧတံ– ဤသားကို၊ (နိမိတ္တံ ကတွာ– အကြောင်းပြု၍၊) န သောစာမိ– ဝမ်းမနည်းတော့ပါ။ တဿ– ထိုသား၏။ ဝါ– သည်။ ယာ ဂတိ– အကြင်ဂတိ သည်။ ဝါ– ကို၊ (ပါဋိကင်္ခါ– အလိုရှိအပ်သည်။ ဟောတိ– ၏၊) သော– ထိုသားသည်၊ (တံ ဂတိံ– ထိုဂတိသို့၊) ဂတော– ရောက်သွားပြီ။ [ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၅၈အတိုင်း ထည့်ပါဌ် များ ထည့်ပေးသည်။] ဣတိ– သို့။ ပဉ္စကနိပါတေ– ပဉ္စကနိပါတ်၌။ ဣမံ ဥရဂဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ “ဧဝံ– လျှင်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ပဏ္ဍိတာ– တို့သည်။ ပိယပုတ္တေ– ချစ်အပ်သော သားသည်။ ကာလကတေ– သော်။ ဧတရဟိ– ၌။ တွံ– သည်။ ကမ္မန္တေ– လုပ်ငန်း တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– စွန့်၍။ နိရာဟာရော– အာဟာရမရှိသည်။ ဝါ– အစာမစား သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ရောဒန္တော– လျက်။ ဝိစရသိ ယထာ– လှည့်လည်သကဲ့သို့။ တထာ– တူ။ အဝိစရိတွာ– ၍။ မရဏဿတိဘာဝနာဗလေန– မရဏဿတိဘာဝနာ ၏ အစွမ်းဖြင့်။ သောကံ– ဝမ်းနည်းခြင်းကို။ အကတွာ– ၍။ အာဟာရံ– ကို။ ပရိဘုဉ္ဇိံသု– ကုန်ပြီ။ ကမ္မန္တဉ္စ– ကိုလည်း။ အဓိဋ္ဌဟိံသု– စီစဉ်ကုန်ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်၊] မေ– ၏။ ပိယပုတ္တော– သည်။ ကာလကတော– ပြီ။’ ဣတိ– သို့။ မာ စိန္တယိ– နှင့်။ ဟိ– မှန်။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော– သော။ သောကော ဝါ– သောကသည်လည်းကောင်း။ ဘယံ ဝါ– ဘေးသည်လည်းကောင်း။ ပိယမေဝ– ချစ်အပ်သော သတ္တဝါ, သင်္ခါရ ကိုသာ။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ– ကို၊ အာဟ၊ ဇာဋီသစ်-၃, ၃၃၊] ပေစ္စ (အပက္ကမ္မ) +ဣတော ဂတော ပေတော– ဤဘဝမှ ဖဲခွာ၍ သွားသူ၊ (ပဒီ- ၂၅၀)၊ “ပေတေတိ အာယုဥသ္မာဝိညာဏတော အပဂတေ (ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၅၈) ”ဟူသော အဖွင့်အလို “ပေတောတိ အပေတော တံ တံ ဘဝံ ဥပပဇ္ဇိတွာ တတော အပဂတော (ထေရီ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၂၈) ”ဟူသောအဖွင့်နှင့် ယှဉ်ကြည့်၍ “အပေတ”မှ အ,ကိုချေကာ “ပေတ”ဖြစ်သည်ဟု ကြံပါ၊ “အပေတီတိ အပေတော”ဟု ပြု၍ “ပေတေ–အသက်,အငွေ့,ဝိညာဏ်မှ ကင်းသည်”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၄]...
(ကိံ) “ပိယတော၊ ပေ၊ ဘယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ပိယတော ဇာယတီ သောကော, ပိယတော ဇာယတီ ဘယံ၊ ပိယတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ
ပိယတော– ချစ်အပ်သော သတ္တဝါသင်္ခါရမှ။ ဝါ– ကြောင့်။ သောကော– သောက သည်။ ဇာယတိ– ဖြစ်၏။ ပိယတော– မှ။ ဝါ– ကြောင့်။ ဘယံ– ဘေးသည်။ ဇာယတိ– ၏။ ပိယတော– မှ။ ဝိပ္ပမုတ္တဿ– လွတ်သောပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ– မှာ။ သောကော– သည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ ဘယံ– သည်။ ကုတော– အဘယ်မှာရှိတော့အံ့နည်း။ ဝါ– မရှိ
တတ္ထ– ၌။ ပိယတောတိ– ကား။ ဝဋ္ဋမူလကော– ဝဋ်လျှင်အကြောင်းရင်းရှိ သော။ သောကော ဝါ– သောကသည်လည်းကောင်း။ ဘယံ ဝါ– ဘေးသည် လည်းကောင်း။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ– ဖြစ်လသော်။ ပိယမေဝ– ချစ်အပ်သည်သာလျှင်ဖြစ် သော။ သတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ သင်္ခါရံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ တတော– ထိုချစ်အပ်သော သတ္တဝါ, သင်္ခါရမှ။ ဝိပ္ပမုတ္တဿ– လွတ်သောပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ– မှာ။ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ– ၂-ပါးစုံသည် လည်း။ နတ္ထိ၊ ဣတိ အတ္ထော
ပိယတော။ ။ ရှေ့နည်းသည် ဇနဓာတ်နှင့်ယှဉ်ရာ၌ မူရင်းဖြစ်ရာကို အပါဒါန် မှည့်သော ဓာတုနာမာနစသောသုတ်နှင့်အညီ ဖြစ်သည်၊(ရူ- ၁၅၈)၊ နောက်နည်းကား ဘေးဖြစ်ကြောင်းကို အပါဒါန်မှည့်သော “ဘယာဒျုပ္ပတ္တိ ဟေတု(နီတိ- ၅၅၆)သုတ်နှင့် အညီ ဖြစ်သည်၊ [ဘယာဒျုပတ္တိ- ဘေးစသည်ဖြစ်ကြောင်းသည်၊ ဟေတု- ဟိတ်မည်၏၊] “ပိဏာတိ ပီယတေတိ ဝါ ပိယော၊[ပီ+ယ၊ ပီ၌ ရဿပြု၊- ဓာတွတ္ထ၊] ပီနေတီတိ ပိယော၊ [ပီ+က၊ ဤကို ဣယပြု၊- မောဂ်ပံ- ၅, ၄၄၊] ပိယာယိတဗ္ဗောတိ ပိယော၊ ပီ တပ္ပနကန္တီသု +ဏျ၊- ဓာန်ဋီ- ၆၉၇၊] ပိတဗ္ဗံ ကန္တိတဗ္ဗံ, ပိတိ ကန္တတီတိ ဝါ ပိယံ၊(ဓမ္မဋီ- ၂၉၆)”ဟုပြု။
ဇာယတိ။ ။ ဆန်းကြောင့် ဒီဃပြု၍ ဂါထာ၌ “ဇာယတီ”ဟု ရှိသည်၊(ရူ- ၂၅) ဇန+ယ+တိ၊ ဇနာဒီနမာ တိမှိ စ၌ “ဇနာဒီနမာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် န်ကို အာပြု၊(ရူ- ၃၁၀)၊ (တစ်နည်း) ဇနီ+အ+တိ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်ဖြင့် န်ကို ယပြု၊ ဇ၌ ဒီဃပြု။(နိဒီ- ၄၂၀)၊
ကုတော ဘယံ။ ။ ကုတော ဘယန္တိ ဘယံ နတ္ထိ၊ ကုတောသဒ္ဒေါ ဟိ အကုတောသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော ပဋိသေဓတ္ထဝါစကော နိပါတော၊ -ဓမ္မဋီ- ၃၀၃
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၅]...
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ကုဋုမ္ဗိကော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ၊ ဣတိ– အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အညတရကုဋုမ္ဗိကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၃-ဝိသာခါဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပေမတော ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခံ ဥပါသိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာ– သည်။ ပုတ္တဿ– ၏။ ဓီတရံ– ဖြစ်သော။ သုဒတ္တံ နာမ– သုဒတ္တာမည်သော။ ကုမာရိကံ– ကို။ အတ္တနော– ၏။ ဌာနေ– ၌။ ဌပေတွာ– ထား၍။ ဂေဟေ– ၌။ ဘိက္ခုသံဃဿ– ၏။ ဝေယျာဝစ္စံ– ကို။ ကာရေသိ၊ သာ– သည်။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ တဿာ– သုဒတ္တာ၏။ သရီရနိက္ခေပံ– ခန္ဓာကိုယ်ကို ပစ်ချ ခြင်းကို။ ကာရေတွာ– ၍။ သောကံ– ကို။ သန္ဓာရေတုံ– ငှာ။ အသက္ကောန္တီ– သော်။ ဒုက္ခိနီ– စိတ်ဆင်းရဲခြင်းရှိသည်။ ဒုမ္မနာ– မကောင်းသော စိတ်ရှိသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၃ရှု၊] သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ဝိသာခေ– ခါ! တွံ– သည်။ ကိံ– ကြောင့်။ ဒုက္ခိနီ– သည်။ ဒုမ္မနာ– သည်။ အဿုမုခါ– မျက်နှာ၌ မျက်ရည်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ရောဒမာနာ– လျက်။ နိသိန္နာ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ သာ– သည်။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! မေ– သည်။ ပိယာ– ချစ်အပ်သော။ သာ ကုမာရိကာ– ထိုကလေးမသည်၊ (မြေးမသည်)၊ ဝတ္တသမ္ပန္နာ– ကျင့်ဝတ်နှင့် ပြည့်စုံ၏။ ဣဒါနိ– ၌။ တထာရူပံ– ထိုသို့သဘောရှိသော ကလေးမကို။ န ပဿာမိ– မတွေ့မြင် ရတော့ပါ။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဝိသာခေ! သာဝတ္ထိယံ– ၌။ မနုဿာ– တို့သည်။ ကိတ္တကာ– အဘယ်မျှအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! တုမှေဟိယေဝ– အရှင်ဘုရားတို့သည်ပင်။ မေ– အား။ သတ္တဇနကောဋိယော– လူပေါင်း ၇ကုဋေရှိကုန်၏ဟူ၍။ ကထိတံ– အပ်ပါပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ “ ဧတ္တကော– သော။ အယံ ဇနော– သည်။ တဝ– ၏။ နတ္တာယ– မြေးမနှင့်။ သဒိသော– သည်။ သစေ ဘဝေယျ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၆]...
အံ့။ နံ– ထိုလူအပေါင်းကို။ ဣစ္ဆေယျာသိ ပန– လော၊ ” [ပနအနက်မဲ့၊] ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အာမ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ “ကတိ– အဘယ်မျှလောက်ကုန်သော။ ဇနာ– တို့ သည်။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ဒေဝသိကံ– တိုင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၃၁ရှု၊] ကာလံ– ကို။ ကရောန္တိ ပန– ကုန်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဗဟူ– များပါကုန်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဧဝံ သန္တေ– သော်။ တဝ– ၏။ အသောစနကာလော– ဝမ်းမနည်းရာအခါသည်။ န ဘဝေယျ နနု– မရှိနိုင်တော့သည်မဟုတ်လော။ ရတ္တိန္ဒိဝံ– လုံး။ ရောဒန္တီယေဝ– ငို လျက်သာ။ ဝိစရေယျာသိ– ရာ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဟောတု– ရှိပါစေ။ မယာ– သည်။ ဉာတံ– သိအပ်ပါပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ၊ “တေန ဟိ–လျှင်။ မာ သောစိ– နှင့်။ သောကော ဝါ– လည်းကောင်း။ ဘယံ ဝါ– လည်းကောင်း။ ပေမတောဝ– ချစ်ခြင်းမှသာလျှင်။ ဝါ– ကြောင့်သာလျှင်။ ဇာယတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ပေမတော၊ ပေ၊ ဘယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ပေမတော ဇာယတီ သောကော, ပေမတော ဇာယတီ ဘယံ၊ ပေမတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ
ပေမတော– ချစ်ခြင်းမှ။ ဝါ– ချစ်ခြင်းကြောင့်။ သောကော ဇာယတိ၊ ပေမတော ဘယံ ဇာယတိ၊ ပေမတော– မှ။ ဝိပ္ပမုတ္တဿ– ၏။ ဝါ– မှာ၊ သောကော နတ္ထိ၊ ဘယံ ကုတော
တတ္ထ– ၌။ ပေမတောတိ– ကား။ ပုတ္တဓီတာဒီသု– တို့၌။ ကတံ– သော။ ပေမမေဝ– ကိုသာ။ နိဿာယ– ၍။ သောကော– သည်။ ဇာယတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ဝိသာခါဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီး၏။
ဝိသာခါဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ပေမတော။ ။ ပီဏနံ ပေမော၊ [ပီ+မန်၊ -ရူ- ၄၀၅၊] ပိယဿ+ဘာဝေါ ပေမံ၊ [ပိယ +ဣမ၊ ပိယကို ပ,ပြု၊] ပီနယတီတိ ဝါ ပီ၊ ပိနော+ဘာဝေါ ပေမံ၊ [ပီ+ဣမ၊- ဓာန်ဋီ- ၁၇၃၊] ဓမ္မဋီအလို “ပီတိ ကန္တတီတိ ပေမံ၊ (ကိလေသကာမ)၊ ပိတဗ္ဗံ ကန္တိတဗ္ဗန္တိ ပေမံ၊ (ဝတ္ထုကာမ)၊ ပေမံ စ+ပေမံ စ+ပေမံ”ဟု ပြု၍ “ပေမတော- ချစ်နှစ်သက် တတ်သော ကိလေသာကာမ, ချစ်နှစ်သက်ဖွယ်ဝတ္ထုကာမမှ”ဟု ပေး။
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၇]...
၄-လိစ္ဆဝီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ရတိယာ ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိံ နိဿာယ ကူဋာဂါရသာလာယံ– အထွတ်ရှိသောကျောင်း၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၈၊] ဝိဟရန္တော၊ လိစ္ဆဝီ–လိစ္ဆဝီမင်းတို့ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၈၈ရှု၊] အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ တေ– ထို လိစ္ဆဝီမင်းတို့သည်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဆဏဒိဝသေ– ပွဲသဘင်ကို ပြုလုပ်ကျင်းပ ရာနေ့၌၊ (ပွဲသဘင်နေ့၌)၊ အညမညံ– ချင်း။ အသဒိသေဟိ– မတူကုန်သော။ အလင်္ကာရေဟိ– တို့ဖြင့်။ အလင်္ကရိတွာ– ၍။ ဥယျာနဂမနတ္ထာယ– ဥယျာဉ်သို့ သွားခြင်း အကျိုးငှာ။ နဂရာ– မှ။ နိက္ခမိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပဝိသန္တော– သော်။ တေ– ထိုလိစ္ဆဝီမင်းတို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ အာမန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘိက္ခဝေ! လိစ္ဆဝယော– တို့ကို။ ပဿထ– ကုန်လော။ ယေဟိ– အကြင် ရဟန်းတို့ သည်။ တာဝတိံသာ– ကုန်သော။ ဒေဝါ– တို့ကို။ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ– ရှေး၌ မမြင်အပ်ဖူးကုန်။ တေ– တို့သည်။ ဣမေ– ဤလိစ္ဆဝီမင်းတို့ကို။ ဩလောကေန္တု– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ နဂရံ– သို့။ ပါဝိသိ– ပြီ။ တေပိ– တို့သည်လည်း။ ဥယျာနံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တာ–ကုန်လသော်။ ဧကံ– သော။ နဂရသောဘိနိံ– ပြည့်တန်ဆာမဖြစ်သော။ ဣတ္ထိံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ တံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဣဿာဘိဘူတာ– ဣဿာ သည် လွမ်မိုးနှိပ်စက်အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အညမညံ– ချင်း။ ပဟရိတွာ– ၍။ လောဟိတံ– သွေးကို။ နဒိံ ဝိယ– ကိုကဲ့သို့။ ပဝတ္တယိံသု– ဖြစ်စေကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နေ– တို့ကို။ မေဉ္စန– ညောင်စောင်းဖြင့်။ အာဒါယ– ၍။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်ချီ၍။ အာဂမံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ကတဘတ္တကိစ္စော– သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃၉၊ ၄၀၂ရှု၊] (ဟုတွာ၊) နဂရာ– မှ။ နိက္ခမိ– ပြီ။ ဘိက္ခူပိ– တို့သည်လည်း။ လိစ္ဆဝယော– တို့ကို။ တထာ– အားဖြင့်။ နီယမာနေ– ဆောင်အပ်သည်တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! လိစ္ဆဝိရာဇာနော– တို့သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ– တန်ဆာဆင်ခြင်းဖြင့် ပြင်ဆင်အပ်ကုန် သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၁၉ရှု၊] ဒေဝါ ဝိယ– တို့ကဲ့သို့။ နဂရာ– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ဣဒါနိ– ၌။ ဧကံ– သော။ ဣတ္ထိံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဣမံ ဗျသနံ– ဤပျက်စီးခြင်းသို့။ ပတ္တာ– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ! သောကော ဝါ– သည်လည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၈]...
ကောင်း။ ဘယံ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ– သော်။ ရတိံ– ကာမဂုဏ်၌ မွေ့လျော်ခြင်းကို။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ– သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ရတိယာ၊ ပေ၊ ဘယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ရတိယာ ဇာယတီ သောကော, ရတိယာ ဇာယတီ ဘယံ၊ ရတိယာ ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ
ရတိယာ– ကာမဂုဏ်ပေါ်, မွေ့လျော်ပျော်ပါး, လိုက်စားခြင်းမှ။ ဝါ– ကြောင့်။ ပေ။ ကုတော
တတ္ထ– ၌။ ရတိယာတိ– ကား။ ပဉ္စကာမဂုဏရတိတော– ကာမဂုဏ် ၅-ပါး၌ မွေ့လျော်ပျော်ပါးခြင်းမှ။ တံ– ကာမဂုဏ်၅-ပါး၌ မွေ့လျော်ပျော်ပါးခြင်းကို။ နိဿာယ– ၍၊ (ဇာယတိ– ၏၊) ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– လိစ္ဆဝီဝတ္ထု ပြီးပြီ။
လိစ္ဆဝီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၅-အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ကာမတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော၊ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရံ နာမ– အနိတ္ထိဂန္ဓမည်သောအမျိုးသားကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– ထိုအနိတ္ထိဂန္ဓအမျိုးသားသည်။ ဗြဟ္မလောကာ– မှ။ စုတသတ္တော–စုတေလာသောသတ္တဝါသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ မဟာဘောဂကုလေ–များသော စည်းစိမ်ရှိသောအမျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တော– သည်၊ (သမာနော)၊ ဇာတဒိဝသတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဣတ္ထိသမီပံ– မိန်းမ၏အနီးသို့။ ဥပဂန္တုံ– ငှာ။ န ဣစ္ဆတိ၊ ဣတ္ထိယာ– သည်။ ဂယှမာနော– ပွေ့ယူအပ်သော်။ ရောဒတိ– ၏။ ဝတ္ထစုမ္ဗဋကေန–အဝတ်တည်းဟူသော အခုအခံဖြင့်။ နံ– ထိုကလေးကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ထညံ–နို့ကို။ ပါယေန္တိ– သောက်စေကုန်၏။ ဝါ– တိုက်ရကုန်၏။ သော– သည်။ ဝယပ္ပတ္တော– သော်၊ (သမာနော)၊ မာတာပိတူဟိ– တို့သည်။ “တာတ! တေ– အား။ အာဝါဟံ– သတို့သမီးကို ဆောင်ယူခြင်းမင်္ဂလာကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၄ရှု၊] ကရိဿာမ–ကုန်အံ့။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “မေ– အား။ ဣတ္ထိယာ– ဖြင့်။ န အတ္ထော–
...[စာမျက်နှာ- ၄၆၉]...
အလိုမရှိပါ။” ဣတိ– ၍။ ပဋိက္ခိပိတွာ– ပယ်၍။ ပုနပ္ပုနံ၊ ယာစိယမာနော– အပ်သော်။ ပဉ္စသတေ– ၅ရာအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ သုဝဏ္ဏကာရေ– ရွှေပန်းတိမ် သည်တို့ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ ရတ္တသုဝဏ္ဏနိက္ခသဟဿံ– နီမြန်းသောရွှေ တို့၏ နိက္ခတစ်ထောင်ကို။ ဝါ– နိက္ခတစ်ထောင်အတိုင်းရှိသော နီမြန်းသော ရွှေ ကို၊ (ရွေးတစ်သိန်းအတိုင်းအရှည်ရှိသော နီမြန်းသောရွှေကို)၊ [ရွေးတစ်ထောင် သည် တစ်နိက္ခရှိရာ နိက္ခတစ်ထောင်သည် (၁၀၀၀_၁၀၀၀ =၁,ဝဝဝ,ဝဝ) ရွေးတစ် သိန်း ပမာဏရှိ၏။] ဒါပေတွာ– ၍။ အတိဝိယ– လျှင်။ ပါသာဒိကံ– စိတ်၏ ကြည် လင်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၉၁ရှု၊] ဃနကောဋ္ဋိမံ– တခဲနက် ဖြတ်တောက်ထုဆစ်ခြင်းဖြင့် ဖြစ်စေအပ်သော။ ဣတ္ထိရူပံ– ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ ပုန– ဖန်။ မာတာပိတူဟိ– တို့သည်။ “တာတ! တယိ– သည်။ အာဝါဟံ– ကို။ အကရောန္တေ– သော်။ ကုလဝံသော– အမျိုးနွယ်သည်။ န ပတိဋ္ဌဟိဿတိ– တည်လိမ့် မည်မဟုတ်။ တေ– ဖို့။ ကုမာရိကံ– ကို။ အာနေဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “တေန ဟိ– လျှင်။ မေ– ဖို့။ ဧဝရူပံ– သော။ ကုမာရိကံ– ကို။ သစေ အာနေဿထ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဝေါ– တို့၏။ ဝစနံ– ကို။ ကရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ– ထိုရွှေရုပ်ကို။ ဒဿေတိ– ပြ၏။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ အဘိညာတေ– အလွန်ထင်ရှားကုန်သော။ ဗြာဟ္မဏေ– တို့ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ “အမှာကံ– တို့၏။ ပုတ္တော– သည်။ မဟာပုညော– ကြီး သောဘုန်းရှိသူတည်း။ အဝဿံ– မချွတ်။ ဣမိနာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကတပုညာ–ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှုရှိသော။ ကုမာရိကာ– သည်။ ဘဝိဿတိ– ရှိလိမ့်မည်။ ဂစ္ဆထ– ကုန်။ ဣမံ သုဝဏ္ဏရူပကံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဧဝရူပံ– သော။ ကုမာရိကံ– ကို။ အာဟရထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ပြော၍။ ပဟိဏိံသု– စေလွတ်ကုန်ပြီ။ တေ–
ဃနကောဋ္ဋိမံ။ ။ ကောဋ္ဋနံ ကောဋ္ဋော- ဖြတ်တောက်ထုဆစ်ခြင်း၊ ကောဋ္ဋေန+ နိဗ္ဗတ္တံ ကောဋ္ဋိမံ- ဖြတ်တောက်ထုဆစ်ခြင်းဖြင့် ဖြစ်စေအပ်သော မိန်းမရုပ်၊( သာရတ္ထ- ၁, ၅၈၊ ပါရာဘာ- ၁, ၈၂)၊ ကုဋ္ဋေန (ကောဋ္ဋေန)+ဂဟိတံ သမံ ကတံ ကောဋ္ဋိမံ- ဖြတ်တောက်ထုဆစ်ခြင်းဖြင့် ယူအပ်, ညီညာပြေပြစ်ချောမွတ်အောင် ပြုအပ်သော မိန်းမရုပ်၊ [ကုဋ္ဋ (ကောဋ္ဋ)+ဣမ၊- သီဋီသစ်၊၁၊၇၃၊] ထိုနောင် “ဃနံ+ကောဋ္ဋိမံ ဃနကောဋ္ဋိမံ”ဟုဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၀]...
တို့သည်။ “သာဓူ”တိ– ဟူ၍။ စာရိကံ– ကို။ စရန္တာ– ကုန်လသော်။ မဒ္ဒရဋ္ဌေ– မဒ္ဒ တိုင်း၌။ သာဂလနဂရံ သာဂလနဂရံ သာဂလနဂရံ– သို့။ ဂတာ– ရောက်ကုန်ပြီ။ တသ္မိဉ္စ နဂရေ– ၌လည်း။ ဧကာ– သော။ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိ ကာ– ၁၆နှစ်ရှိပြီဟု ညွှန်ပြထိုက်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၇၉ရှု၊] အဘိရူပါ– သော။ ကုမာရိကာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ တံ– ကို။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ သတ္တ ဘူမိကဿ– ဘုံ၇ဆင့်ရှိသော၊ (၇ထပ်ရှိ သော)၊ ပါသာဒဿ– ၏။ ဥပရိမတလေ– အထက်ပြင်၌၊ (အထက်ဆုံးအထပ်၌)၊ ပရိဝါသေသုံ– နေစေကုန်ပြီ။ တေပိ ဗြာဟ္မဏာ– တို့သည်လည်း၊ [ခေါနက်မဲ့၊]
မဒ္ဒရဋ္ဌေ။ ။ မံ သိဝံ ဒဒန္တိ ဗလိံ ဧတ္ထာတိ မဒ္ဒံ၊ (မ+ဒါ+အ)၊ မဒ္ဒဉ္စ+တံ+ရဋ္ဌဉ္စာတိ မဒ္ဒရဋ္ဌံ၊(ဧဋီ)၊ (တစ်နည်း) မဇ္ဇန္တိ အသ္မိန္တိ မဒ္ဒေါ, ဇနပဒေါ၊(မောဂ်- ၇, ၉၅)၊ မဒ္ဒေါ စ +သော+ရဋ္ဌဉ္စာတိ မဒ္ဒရဋ္ဌံ၊ (တစ်နည်း) မဒ္ဒန္တီတိ မဒ္ဒါ၊[မဒ မဒ္ဒနေ+ဒ၊] ပဉ္စဟိ ကာမ- ဂုဏာဒီဟိ မောဒန္တီတိ မဒ္ဒါ၊ မဒဓာတ် မောဒနအနက်ဟော၊(ဓာန်ဋီ- ၁၈၅)၊ ဤဓာန်ဋီ အလို မင်းသားများကို ရ၏၊ ဌာနီမင်းသားတို့၏ များခြင်းဗဟုဝုစ်အမည်ကို တိုင်းဌာန ဇနပုဒ်၌ တင်စားသော ဌာနျူပစာရ, အတင်ရုဠှီအားဖြင့် တိုင်းဇနပုဒ်တစ်ခုတည်း ဖြစ်သော်လည်း “မဒ္ဒါ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ဆိုရသည်၊(ဓမ္မဘာ- ၂, ၁၄၂ရှု)၊ “မဒ္ဒါ စ+ တေ+ရဋ္ဌဉ္စာတိ မဒ္ဒရဋ္ဌံ”ဟု ဆက်ပါ၊ မဒ္ဒတိုင်းသည် အလွန်လှပသော အမျိုးသမီးများ ဖြစ်ပေါ်ရာအရပ်ဖြစ်သည်၊ သဉ္စယမင်းကြီး၏ ဖုဿတီမိဖုရား, ဝေဿန္တရာမင်းကြီး၏ မဒ္ဒီမိဖုရား, ဘဒ္ဒါကာပိလာနီစသော အမျိုးကောင်းသမီးရတနာများသည် မဒ္ဒတိုင်း ၌ပင် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်၊(ဒီဋီ၊၂၊၁၉၇) မဒ္ဒတိုင်းသည် ယခုအခါ ပန်ဂျပ်(ဏကညြဘေ) ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်း ဖြစ်သည်။ (ဗုသာဝင်- ၁၅၈၊ မဇ္ဈိမ- ၁၈၁)
သာဂလနဂရံ။ ။ သာနံ ဓနာနံ+အာကရံ ဥပတ္တိဋ္ဌာနံ သာဂလံ၊ [သ+အာကရ၊ ကကို ဂပြု, ရကို လပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၂၀၀၊] သာဂလံ စ+တံ+နဂရံ စာတိ သာဂလနဂရံ၊ သာဂလမြို့သည် ယခုအခါ ပါကစ္စတန်နိုင်ငံ ဆီးယကုတ်(ှငေုသအ)အနီး အဆောက် အဦးပျက်ကြီးများရှိရာအရပ် ဖြစ်သည်၊ လာဟိုးရ်(ူေ့သမန)မြို့မှ ၇၅မိုင်ဝေး၍ အိုက် ရေစီးကြောင်း(ဗငုွှသမမနညအ)မြောက်ဖက်ကမ်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်၊(မဇ္ဈိမ- ၁၈၂)၊ ဗုသာဝင်- ၁၅၉၌ “သကလော ခဏ္ဍော ယသ္မိံ ဝိဇ္ဇတီတိ သကလော၊ သကလေန ဝါ ဣသိနာ နိမ္မိတောတိ သာကလော- အစိတ်အပိုင်းဌာနနယ်ပယ်ရှိသောမြို့၊ ဝါ- သကလ မည်သောရသေ့ဖန်ဆင်းတည်ထောင်အပ်သောမြို့”ဟု ဆို၍ “သာကလ”သာ ပါဌ်မှန် ဟု ဆို၏။
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၁]...
“ဣဓ– ဤမြို့၌။ ဧဝရူပါ– သော။ ကုမာရိကာ– သည်။ သစေ ဘဝိဿတိ– အံ့၊ (ဧဝံဿတိ)၊ ဣမံ– ဤရွှေရုပ်ကို။ ဒိသွာ၊] အယံ– ဤရွှေစင်သည်။ အသုကဿ– သော။ ကုလဿ– ၏။ ဓီတာ ဝိယ– ကဲ့သို့။ အဘိရူပါ– ၏။’ ဣတိ– သို့။ ဝက္ခန္တိ– ကြလိမ့်မည်။” ဣတိ– ကြံ၍။ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ– ကို။ တိတ္ထမဂ္ဂေ– ရေဆိပ်လမ်း၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိံသု– ကုန်ပြီ။
အထ– ၌။ အဿာ ကုမာရိကာယ– ၏။ ဓာတီ– အထိန်းတော်သည်။ တံ ကုမာရိကံ– ကို။ နှာပေတွာ– ရေချိုးစေပြီး၍။ ဝါ– ရေချိုးပေးပြီး၍။ သယမ္ပိ– တိုင်လည်း။ နှာယိတုကာမာ– သည်။ ဟုတွာ၊ တိတ္ထံ– ရေဆိပ်သို့။ အာဂတာ– သည်၊ (သမာနာ)၊ တံ ရူပကံ– ထိုရွှေရုပ်ကို။ ဒိသွာ၊ “မေ– ၏။ ဓီတာ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ သညာယ– မှတ်ထင်ခြင်းကြောင့်၊။ “ဒုဗ္ဗိနီတာ– ခဲယဉ်းသဖြင့် ဆုးံမအပ်သူမသည်။ အသိ– ၏။ ဣဒါနေဝ– ၌သာလျှင်။ အဟံ– သည်။ နှာပေတွာ– ၍။ နိက္ခန္တာ– ထွက်လာခဲ့ပြီ။ တွံ– သည်။ မယာ– ထက်။ ပုရေတရံ– အထူးအားဖြင့် ရှေးဖြစ်သောအခါ၌။ ဝါ–ရှေးဦးစွာ၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၀ရှု၊] ဣဓ– ဤရေချိုးဆိပ်သို့။ အာဂတာ– သည်။ အသိ– ၏။ ”ဣတိ– ပြော၍။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ ပဟရိတွာ– ၍။ ထဒ္ဓဘာဝေဉ္စဝ– ခက်မာသည် အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ နိဗ္ဗိကာရတဉ္စ– ဖောက်ပြန်မှုမရှိသည်၏ အဖြစ်ကို လည်းကောင်း။ ဉတွာ– ၍။ “အဟံ– သည်။ မေ– ၏။ ဓီတာ– တည်း။ ဣတိ– သို့။ သညံ– ကို။ အကာသိံ– ပြီ။ ဧတံ– ဤဟာသည်။ ကိံ နာမ– အဘယ်မည်သနည်း။’ ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အထ– ၌။ နံ– ထိုနို့ထိန်းကို။ တေ ဗြာဟ္မဏာ– တို့သည်။ “အမ္မ! တေ– ၏။ ဓီတာ– သည်။ ဧဝရူပါ– သလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ အယံ– ဤရွှေရုပ်သည်။ မမ– ၏။ ဓီတု– ၏။ သန္တိကေ– အနီး၌။ ဝါ– သို့။ ကိံ– အဘယ်သို့ လျှင်။ အဂ္ဃတိ– ထိုက်အံ့နည်း။ ဝါ– ရောက်အံ့နည်း။ ဣတိ– ဤသို့ ပြောပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ တေ– ၏။ ဓီတရံ– ကို။ အမှာကံ– တို့အား။ ဒဿေဟိ– လော။ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သာ– သည်။ တေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သာမိကာနံ– တို့အား။ အာရောစေသိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ဗြာဟ္မဏေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ကတပဋိသမ္မောဒနာ– ပြုအပ်ပြီးသော ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာ ပြောဆိုခြင်းရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဓီတရံ– ကို။ ဩတာရေတွာ– သက်ဆင်းစေ၍။ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ– ၌၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၂]...
သုဝဏ္ဏရူပကဿ– ၏။ သန္တိကေ– အနီး၌။ ဌပေသုံ– ကုန်ပြီ။ သုဝဏ္ဏရူပကံ– သည်။ နိပ္ပဘံ– အရောင်မရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ကုမာရိကာ– သည်။ သပ္ပဘာ– အရောင် နှင့်တကွဖြစ်သည်။ ဝါ– အရောင်ရှိသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဗြာဟ္မဏာ– တို့သည်။ တံ– ထိုရွှေရုပ်ကို။ တေသံ– တို့အား။ ဒတွာ– ၍။ ကုမာရိကံ– ကို။ ပဋိစ္ဆာပေတွာ– လက်ခံစေ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဿ– ၏။ မာတာပိတူနံ– တို့အား။ အာရောစယိံသု– ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ တုဋ္ဌမာနသာ– နှစ်သက်သော စိတ်ရှိကုန် သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဂစ္ဆထ– ကုန်လော။ နံ– ကို။ သီဃံ– စွာ။ အာနေထ– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ မဟန္တေန– သော။ သက္ကာရေန– ဖြင့်။ ပဟိဏိံသု– စေလွှတ်ကုန်ပြီ။
ကုမာရောပိ– သည်လည်း။ တံ ပဝတ္တိံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ကဉ္စနရူပတောပိ–ရွှေရုပ်ထက်လည်း။ အဘိရူပတရာ– သာ၍ လွန်ကဲသောအဆင်းရှိသော။ ဝါ–ပိုလှသော။ ဒါရိကာ– သည်။ အတ္ထိ ကိရ– သတဲ့။” ဣတိ– သို့။ သဝနဝသေနေဝ– ကြားခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်သာလျှင်။ သိနေဟံ– ကို။ ဥပ္ပာဒေတွာ– ၍။ “သီဃံ– စွာ။ အာနေန္တု– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သာပိ ခေါ– သည်လည်း။ ယာနံ– သို့။ အာရောပေတွာ– ၍။ အာနီယမာနာ– ယူဆောင်အပ်သော်။ အတိသုခုမာလတာယ– အလွန်သိမ်မွေ့သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ယာနုဂ္ဃာတေန– ယာဉ်ဆောင့် ခြင်းသည်။ သမုပ္ပာဒိတဝါတရောဂါ– ဖြစ်စေအပ်သော လေရောဂါရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ– ၌ပင်။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ကုမာရောပိ– သည်လည်း။ “အာဂတာ– ရောက်ပြီလော?” ဣတိ– သို့။ နိရန္တရံ– မပြတ်။ ပုစ္ဆတိ– ၏။ တဿ– ထိုသတိုးသားသည်။ အတိသိနေဟေန– အလွန်ချစ်ခြင်းကြောင့်။ ပုစ္ဆန္တဿ– မေးလသော်။ သဟသာဝ– အဆောတလျှင်သာ။ အနာရောစေတွာ– ၍။ ကတိပါဟံ– အနည်းငယ်သော ရက်ပတ်လုံး၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၅၇ရှု၊] ဝိက္ခေပံ– အခြားစကားဖြင့် အထူးထူးအပြားပြား ပယ်ရှားခြင်းကို၊ (အခြားစကားဖြင့် အာရုံလွဲထားခြင်းကို)၊ ကတွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစယိံသု– ကုန်ပြီ။ သော–
ဝိက္ခေပံ။ ။ ဝါစာယ ဝိဝိဓာ+ခေပနံ ဝိက္ခေပေါ၊(သီဋီသစ်၊၂၊၄၂၆)၊ အခြားစကား ဖြင့် အာရုံလွဲထားခြင်း, တစ်ခြားအာရုံရောက်နေအောင် အခြားမဆီမဆိုင်စကားတွေ ပြောခြင်းကို ဆိုလိုသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၃]...
သည်။ “တထာရူပါယ နာမ– သော။ ဣတ္ထိယာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သမာဂမံ– ပေါင်း ဆုံရခြင်းကို။ နာလတ္ထံ– မရခဲ့။” ဣတိ– တွေး၍။ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿော– ဖြစ်သောစိတ် ဆင်းရဲခြင်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပဗ္ဗတေန– သည်။ အဇ္ဈောတ္ထဋော ဝိယ– လွှမ်းမိုး အပ်သကဲ့သို့။ သောကဒုက္ခေန– သောကတည်းဟူသော ဒုက္ခသည်။ အဇ္ဈောတ္ထဋော– လွှမ်းမိုးအပ်သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ၏။ ဥပနိဿယံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပိဏ္ဍာယ– ၍။ စရန္တော– လသော်။ တံ ဂေဟဒွါရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ အန္တောဂေဟံ– အိမ်တွင်းသို့။ ပဝေသေတွာ– ၍။ သက္ကစ္စံ– ကောင်းမွန်ရိုသေစွာ၊ [ဓမ္မ ဘာ-၂, ၂၅၃ရှု၊] ပရိဝိသိံသု– ပြုစုလုပ်ကျွေးကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ “အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရော– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧသော– သည်။ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ– အာဟာရကို ဖြတ်ခြင်းကို။ ကတွာ– ၍။ အန္တောဂဗ္ဘေ– အခန်းတွင်း၌။ နိသိန္နော– ၏။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “နံ– ကို။ ပက္ကောသထ– ခေါ်ကြလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ကုမာရ! ဗလဝသောကော–အားကြီးသော သောကသည်။ ဥပ္ပန္နော ကိံ နု ခေါ– ဖြစ်နေသလော?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘန္တေ! အာမ– ပါ၊] ဧဝရူပါ နာမ– သော။ ဣတ္ထီ– သည်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ ကာလကတာ– ပြီ။’ ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ ဗလဝသောကော– သည်။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။ မေ– အား။ ဘတ္တမ္ပိ– သည်လည်း။ နစ္ဆာဒေတိ– မလိုလား,မနှစ်သက်ပါ။ ဝါ– မဆာပါ၊ ” [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၅၆ရှု၊] ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ကုမာရ! တေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ကိံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ သောကော– သည်။ ဥပ္ပန္နော–ပြီ။ ဣတိ– သို့။ တွံ– သည်။ ဇာနာသိ– သလော?” ဣတိ– ပြီ၊ [ဣတိတစ်လုံး အကြေ ကြံ၊] “ဘန္တေ! န ဇာနာမိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ “ကုမာရ! ကာမံ– ကာမကို။ နိဿာယ– ၍။ ဗလဝသောကော– သည်။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။ သောကော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဘယံ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ကာမံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ကာမတော၊ ပေ၊ ဘယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ကာမတော ဇာယတီ သောကော, ကာမတော ဇာယတီ ဘယံ၊ ကာမတော ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၄]...
ကာမတော– ဝတ္ထုကိလေသာ, ၂ဖြာသောကာမမှ၊ ပေ။ ကုတော
တတ္ထ– ၌။ ကာမတောတိ– ကား။ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမတော– ဝတ္ထုကာမ, ကိလေသကာမှ။ ဒုဝိဓမ္ပိ– သော။ ဧတံ ကာမံ– ကို။ နိဿာယ– ၍၊ (ဇာယတိ– ၏၊) ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။
အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
တဏှာယ ဇာယတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧကဒိဝသံ– ၌။ နဒီတီရံ– မြစ်ကမ်းသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ခေတ္တံ– လယ်ကို။ သောဓေတိ– သုတ်သင်ရှင်လင်း၏။ သတ္ထာ– သည်။ တဿ– ၏။ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ– (မဂ်ဖိုလ်ရခြင်း၏) အားကြီးသော မှီရာအကြောင်း၏ ပြည့်စုံခြင်းကို၊
ကာမတော ဇာယတီ သောကော။ ။ ကာမတောကို “ကာ+အတော, ကာမ+ မတော, ကာမတော”ဟုလည်းကောင်း, သောကောကို “သော+ကော, သောကော, သော+သောကော”ဟုလည်းကောင်း ဘိန္နသတ္တိသမဝေတနည်းအရ ခွဲ၍ “ကာမတော- ကြောင့်၊ သောကော- သောကဟုဆိုအပ်သော၊ ကော (ကုစ္ဆိတော)- လွန်စွာစက် ဆုတ်ဖွယ်ရှိသော၊ ကော ဝိယ (အဂ္ဂိ ဝိယ)- မီးသဖွယ်လောင်တတ်သော၊ ကော ဝိယ (ဝါယု ဝိယ)- လေမုန်တိုင်းကြီးသဖွယ် သတ္တဝါကို တကယ်တိုက်ချိုးဖျက်ဆီးတတ်သော၊ သော(သမ္မောသော)- မိမိမှီရာ, သတ္တဝါတို့ကို မိန်းမောတွေဝေစေတတ်သော၊[သမ္မောသ ကို သပြု၊] သော သောကော- ထိုသောကသည်၊ ဇာယတိ- ၏၊ ကာမတော- ကာမဂုဏ် ကြောင့်၊ ယော ကာမ (ယော ကာမော)- အကြင်ကာမဂုဏ်ကို၊ ကာ- စက်ဆုတ်ဖွယ်ဟူ ၍၊ မတော- သိသင့်သိထိုက်၏၊ အတော ကာမတော- ထိုစက်ဆုတ်စရာ, ယုတ်ညံ့စွာ သော ကာမဂုဏ်ကို အလိုရှိမှားခြင်းကြောင့်၊ ဘယံ- ကြောက်ဖွယ်သော၊ ဘယံ- ဘေး သည်၊ (တဿ စ- ထိုသူအားလည်းကောင်း၊ အညေသဉ္စ- သူတစ်ပါးတို့အားလည်း ကောင်း၊) ဇာယတိ- ၏”ဟု မဟာသိနိ- ၁၁၄၌ ပေးတော်၏။
ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ။ ။ “ဥပနိဿယဿ+သမ္ပတ္တိ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိ”ဟု ပြုပါ၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၅]...
ဒိသွာ– ၍။ တဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာပိ– ၍လည်း။ သာမီစိကမ္မံ– ရိုသေမှုကို။ အကတွာ– ၍။ တုဏှီ– ဆိတ်။ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ ပုရေတရံ– စွာ။ အာလပိတွာ– ခေါ်တော်မူ၍။ ”ဗြာဟ္မဏ! ကိံ– ဘာကို။ ကရောသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘော ဂေါတမ! ခေတ္တံ– ကို။ သောဓေမိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဧတ္တကမေဝ– ကိုသာ။ ဝတွာ– ၍။ ဂတော– ပြီ။ ပုနဒိဝသေပိ– ၌လည်း။ ခေတ္တံ– ကို။ ကသိတုံ– ထွန်ယက်ခြင်းငှာ။ အာဂတဿ– သော။ တဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ”ဗြာဟ္မဏ! ကိံ– ကို။ ကရောသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘော ဂေါတမ! ခေတ္တံ– ကို။ ကသာမိ– ၏။” ဣတိ– ဤသို့သော အဖြေစကားကို။ သုတွာ– နားထောင်ပြီး၍။ ပက္ကာမိ– ပြီ။ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ– နောက်နေ့အစရှိသည်တို့၌လည်း။ တထေဝ– ပင်။ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိတွာ၊ “ဘော ဂေါတမ! ခေတ္တံ– ကို။ ဝပါမိ– စိုက်ပျိုးနေ၏။ နိဒ္ဒေမိ– ရေပေးနေပါ။ ဝါ– ရေသွင်းနေ၏။ ရက္ခာမိ– စောင့်ရှောက်နေ၏။” ဣတိ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ပက္ကာမိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘော ဂေါတမ! တွံ– သည်။ မမ– ၏။ ခေတ္တသောဓနဒိဝသတော–လယ်ကို သုတ်သင်ရာနေ့မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အာဂတော– မူ၏။ မေ– ၏။ သဿံ–ကောက်စပါးသည်။ သစေ သမ္ပဇ္ဇိဿတိ– အကယ်၍ ပြည့်စုံအံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ တုယှမ္ပိ– ဖို့လည်း။ ဝါ– အားလည်း။ သံဝိဘာဂံ– ခွဲဝေမှုကို။ ကရိဿာမိ– မည်။ တုယှံ–အား။ အဒတွာ– ၍။ သယံ– တိုင်။ န ခါဒိဿာမိ– မစားအံ့။ ဒါနိ– ၌။ ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ တွံ– သည်။ မမ– ၏။ သဟာယော– တည်း။” ဣတိ– ပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ သဿံ– သည်။ သမ္ပဇ္ဇိ–ပြည့်စုံပြီ။ တဿ– သည်။ “မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ သဿံ– သည်။ သမ္ပန္နံ– ပြီ။ သွေ ဒါနိ–နက်ဖြန်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၂၉ရှု၊] လာယာပေဿာမိ– ရိတ်စေတော့အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ လာယနတ္ထံ– ရိတ်ခြင်းအကျိုးငှာ။ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ– ပြုအပ်ပြီးသောကိစ္စရှိ (မအူပါနိ-၁, ၃၀၈)၊ မဂ်ဖိုလ်ရခြင်း၏ အားကြီးသော မှီရာအကြောင်းဟူသည် တိဟိတ် ပဋိသန္ဓေစသည်တည်း။ [ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိန္တိ တိဟေတုပဋိသန္ဓိအာဒိကံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမဿ ဗလဝကာရဏံ၊- သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၂၉၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၁၊ ၂၄၇။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၆]...
လသော်။ ရတ္တိံ– ၌။ မဟာမေဃော– သည်။ ဝဿိတွာ– ရွာသွန်း၍။ သဗ္ဗံ– သော။ သဿံ– ကို။ ဟရိ– ဆောင်ယူသွားပြီ။ ခေတ္တံ– သည်။ တစ္ဆေတွာ– ရွေပြီး၍။ ဌပိတသဒိသံ– ထားအပ်ပြီးသည်နှင့် တူသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ သတ္ထာ– သည်။ ပဌမဒိဝသံယေဝ– ရှေးဦးအစနေ့၌ပင်။ ဝါ– ကပင်။ “တံ သဿံ– သည်။ န သမ္ပဇ္ဇိဿတိ– မဟုတ်။” ဣတိ– သို့။ အညာသိ– သိတော်မူခဲ့ပြီ။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ “ခေတ္တံ– ကို။ ဩလောကေဿာမိ– ကြည့်အံ့။” ဣတိ– ၍။ ဂတော– သည်၊ (သမာနော)၊ တုစ္ဆံ– သော။ ခေတ္တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကော–ဖြစ်သော အားကြီးသော ဝမ်းနည်းခြင်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သမဏော ဂေါတမော– သည်။ မမ– သို့။ ခေတ္တသောဓနကာလတော– လယ်ကို သုတ်သင်ရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အာဂတော– ပြီ။ အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ နံ– ကို၊] ဣမသ္မိံ သဿေ– သည်။ နိပ္ဖန္နေ– ပြည့်စုံလသော်။ တုယှမ္ပိ– အားလည်း။ သံဝိဘာဂံ– ကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။ တုယှံ– အား။ အဒတွာ– ၍။ သယံ– တိုင်။ န ခါဒိဿာမိ– အံ့။ ဒါနိ– ၌။ ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ တွံ– သည်။ မမ– ၏။ သဟာယော’တိ– ဟူ၍။ အဝစံ– ပြောခဲ့ပြီ။ မေ– ၏။ သောပိ မနောရထော– ထိုစိတ်၏ အလိုသည်လည်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၉၃ရှု၊] မတ္ထကံ– အထွတ်ထိပ်သို့။ န ပါပုဏိ– မရောက်။” ဣတိ– ၍။ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ မဉ္စကေ– ၌။ နိပဇ္ဇိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အဿ– ၏။ ဂေဟဒွါရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ အာဂမနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “မေ– ၏။ သဟာယံ– ကို။ အာနေတွာ– ပင့်ဆောင်၍။ ဣဓ– ၌။ နိသီဒါပေထ– စေကြလော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ ပရိဇနော– အခြံအရံလူအပေါင်း သည်။ တထာ– တိုင်း။ အကာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ နိသီဒိတွာ– ၍။ “ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဂဗ္ဘေ– အခန်းထဲ၌။ နိပန္နော– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “နံ– ကို။ ပက္ကောသထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ၍။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသိန္နံ– ထိုင်နေသောပုဏ္ဏားကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဗြာဟ္မဏ! ကိံ– အဘယ်သို့နည်း? (ဘယ်လိုဖြစ်သနည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ ဘော ဂေါတမ! တုမှေ– တို့သည်။ မမ– ၏။ ခေတ္တသောဓနဒိဝသတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အာဂတာ– ပြီ။ အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ “သဿေ– သည်။ နိပ္ဖန္နေ– သော်။ တုမှာကံ– တို့အား။ သံဝိဘာဂံ– ကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ အဝစံ– ပြီ။ မေ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၇]...
၏။ သော မနောရထော– သည်။ အနိပ္ဖန္နော– မပြီးမြောက်ပါ။ ဝါ– မပြည့်ပါ။ တေန– ကြောင့်။ မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ သောကော– သည်။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။ မေ– အား။ ဘတ္တမ္ပိ– သည်လည်း။ နစ္ဆာဒေတိ– ပါ။ ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ၊ “ဗြာဟ္မဏ! ကိံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ တေ– ၏။ သောကော– သည်။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။ ဣတိ– သို့။ ဇာနာသိ– သိသလော?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ၊ “ဘော ဂေါတမ! န ဇာနာမိ– ပါ။ တွံ ပန– သည်ကား။ ဇာနာသိ– လော?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဗြာဟ္မဏ! အာမ–အိမ်း။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော– သော။ သောကော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဘယံ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ တဏှံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “တဏှာယ၊ ပေ၊ ဘယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
တဏှာယ ဇာယတီ သောကော, တဏှာယ ဇာယတီ ဘယံ၊ တဏှာယ ဝိပ္ပမုတ္တဿ, နတ္ထိ သောကော ကုတော ဘယံ
တဏှာယ– ဒွါရခြောက်ပါး၌ ဖြစ်သောတဏှာမှ၊ ပေ။ ကုတော
တတ္ထ– ၌။ တဏှာယာတိ– ကား။ ဆဒွါရိကာယ– ၆ဒွါရ၌ဖြစ်သော။ တဏှာယ– မှ။ ဧတံ တဏှံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ ဣတိ– အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၇။ ပဉ္စသတဒါရကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သီလဒဿနသမ္ပန္နန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ– လမ်းခရီး၏ အကြား၌။ ပဉ္စသတဒါရကေ– ၅ရာအတိုင်းအရှည် ရှိသောကလေးတို့ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အသီတိမဟာထေရေဟိ– ၈ကျိပ်သော မဟာထေရ်တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော– ၅ရာအတိုင်းအရှည်ရှိသော ရဟန်းအခြံအရံရှိတော်မူ သည်။ ဝါ– ရဟန်း၅ရာအခြံအရံရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ရာဇဂဟံ– သို့။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပဝိသန္တော– သော်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဆဏဒိဝသေ– ပွဲသဘင်နေ့၌။ ပဉ္စသတေ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၈]...
သော။ ဒါရကေ– တို့ကို။ ပူဝပစ္ဆိယော– မုန့်တောင်းတို့ကို။ ဥက္ခိပါပေတွာ– မြှောက် ချီစေ၍။ နဂရာ– မှ။ နိက္ခမ္မ– ထွက်၍။ ဥယျာနံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တေ– တို့ကို။ အဒ္ဒသ– ပြီ။ တေပိ– တို့သည်လည်း။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ပက္ကမိံသု– ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ဧကံ– သော။ ဘိက္ခုမ္ပိ– ကိုလည်း။ “ပူဝံ– ကို။ ဂဏှထ– ခံယူတော်မူပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ န ဝဒိံသု– မလျှောက်ကုန်။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ဂတကာလေ– ၌။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘိက္ခဝေ! ပူဝေ– တို့ကို။ ခါဒိဿထ– စားကြမည် လော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ပူဝါ– တို့သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ပူဝပစ္ဆိယော– တို့ကို။ ဥက္ခိပါပေတွာ– စေ၍။ အတိက္ကန္တေ– လွန်သွားကုန်သော။ တေ ဒါရကေ– တို့ကို။ န ပဿထ ကိံ– မမြင်ကြဘူးလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧဝရူပါ– ကုန်သော။ ဒါရကာ နာမ– တို့မည်သည်။ ကဿစိ– အား။ ပူဝံ– ကို။ န ဒေန္တိ– ကုန်။’ ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ဘိက္ခဝေ! ဧတေ– တို့သည်။ မံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ တုမှေ ဝါ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ ပူဝေဟိ– တို့ဖြင့်။ ကိဉ္စာပိ န နိမန္တယိံသု– အကယ်၍ကား မပင့်ဖိတ်ကုန်။ ပန– သော်လည်း။ ပူဝသာမိကော– မုန့်ပိုင်ရှင်ဖြစ်သော။ ဘိက္ခု– သည်။ ပစ္ဆတော– မှ။ အာဂစ္ဆတိ– ၏။ ပူဝေ– တို့ကို။ ခါဒိတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ဂန္တုံ–ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ဧကပုဂ္ဂလေပိ– တစ် ယောက်သော ပုဂ္ဂိုလ်၌သော်လည်း။ ဣဿာ ဝါ– ဣဿာသည်လည်းကောင်း၊ (မနာလိုခြင်းသည်လည်းကောင်း)၊ ဒေါသော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ၊ တသ္မာ– ကြောင့်။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဧကသ္မိံ– သော။ ရုက္ခမူလေ– ၌။ ဆာယာယ– အရိပ်၌။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဒါရကာ– တို့သည်။ မဟာကဿပတ္ထေရံ– ကို။ ပစ္ဆတော– မှ။ အာဂစ္ဆန္တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဥပ္ပန္နသိနေဟာ– ဖြစ် သော ချစ်ခင်ခြင်းရှိကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပီတိဝေဂေန– ပီတိအဟုန်ဖြင့်။ ပရိပုဏ္ဏသရီရာ– ပြည့်သော ကိုယ်ရှိကုန်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ပစ္ဆိယော– မုန့်တောင်းတို့ကို။ ဩတာရေတွာ– အောက်သို့ သက်ရောက်စေ၍။ ဝါ– ချ၍။ ထေရံ– ကို။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၄၈၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃၈ရှု၊] ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ပူဝေ– တို့ကို။ ပစ္ဆီဟိ– တို့ဖြင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– အတူသာလျှင်။ ဥက္ခိပိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဂဏှထ–ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ထေရံ– ကို။ ဝဒိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နေ– တို့ကို။ ထေရော– သည်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဧသ သတ္ထာ– သည်။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၇၉]...
ရုက္ခမူလေ– ၌။ နိသိန္နော– ပြီ။ တုမှာကံ– တို့၏။ ဒေယျဓမ္မံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ သံဝိဘာဂံ– ကို။ ကရောထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ “ဘန္တေ! သာဓု– ပါပြီ။” ဣတိ– လျှောက်၍။ နိဝတ္တိတွာ– ပြန်လှည့်၍။ ထေရေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ ဂန္တွာ– ၍။ ပူဝေ– တို့ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဩလောကယမာနာ– ကုန်လျက်။ ဧကမန္တေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ ပရိဘောဂါဝသာနေ– သုံးဆောင်ပြီးသည်၏ အဆုံး၌။ ဥဒကံ– ကို။ အဒံသု– ကုန်ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဥဇ္ဈာယိံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒါရကေဟိ– တို့သည်။ မုခေါလောကနေန– ဖြင့်။ ဘိက္ခာ– တို့ကို။ ဒိန္နာ– ကုန်ပြီ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ မဟာထေရေ ဝါ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ ပူဝေဟိ– တို့ဖြင့်။ အနာပုစ္ဆိတွာ– မမေးမြန်းမူ၍။ မဟာကဿပတ္ထေရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပစ္ဆီဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ အာဒါယ– ၍။ အာဂမိံသု– ကုန်ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”ဘိက္ခဝေ! မမ– ၏။ ပုတ္တေန– သော။ မဟာကဿပေန– နှင့်။ သဒိသော– သော။ ဘိက္ခု– သည်။ ဝါ– ကို။ ဒေဝမနုဿာနံ– တို့သည်။ ပိယော– အပ်သည်။ ဟောတိ– ၏။ စ– ဆက်။ တေ– တို့သည်။ တဿ– အား။ စတုပစ္စယေန– ပစ္စည်း ၄-ပါးဖြင့်။ ပူဇံ– ကို။ ကရောန္တိယေဝ– ကုန်သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “သီလဒဿနသမ္ပန္နံ၊ ပေ၊ ပိယ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
သီလဒဿနသမ္ပန္နံ, ဓမ္မဋ္ဌံ သစ္စဝေဒိနံ၊ အတ္တနော ကမ္မ ကုဗ္ဗာနံ, တံ ဇနော ကုရုတေ ပိယံ
သီလဒဿနသမ္ပန္နံ– စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလ, မဂ်ဉာဏ်ဖိုလ်ဉာဏ်အမြင်နှင့် ပြည့်စုံသော။ ဓမ္မဋ္ဌံ– လောကုတ္တရာတရား၉-ပါး၌တည်သော။ ဝါ– လောကုတ္တရာ တရား၉-ပါးကို မျက်မှောက်ပြုပြီးသော။ သစ္စဝေဒိနံ– သစ္စာ၄-ပါးတရားတို့ကို သိသော။ အတ္တနော– မိမိ၏။ ကမ္မံ– သိက္ခာ၃-ပါးဟူသော အလုပ်ကို။ ကုဗ္ဗာနံ–ပြုသော။ တံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဇနော– လောကီလူအပေါင်းသည်။ ပိယံ– ချစ်အပ်သူ၏ အဖြစ်ကို။ ဝါ– ချစ်မြတ်နိုးခြင်းကို။ ကုရုတေ– ပြုအပ်၏။
တတ္ထ– ၌။ သီလဒဿနသမ္ပန္နန္တိ– ကား။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန စေဝ– နှင့်လည်းကောင်း။ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တေန– မဂ်ဖိုလ်နှင့်ယှဉ်သော။ သမ္မာဒဿနေန စ– မှန်။
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၀]...
ကန်သော ဉာဏ်အမြင်နှင့်လည်းကောင်း။ သမ္ပန္နံ– သော။ ဓမ္မဋ္ဌန္တိ– ကား။ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မေ– လောကုတ္တရာတရား၉-ပါး၌။ ဌိတံ– တည်သော။ သစ္ဆိကတလောကုတ္တရဓမ္မံ– မျက်မှောက်ပြုအပ်ပြီးသော လောကုတ္တရာတရား၉-ပါးရှိသော။ ဣတိ အတ္ထော၊ သစ္စဝေဒိနန္တိ– ကား။ စတုန္နံ– ကုန်သော။ သစ္စာနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့ကို။ သောဠသဟိ သောဠသဟိ သောဠသဟိ– ၁၆-ပါးကုန်သော။ အာကာရေဟိ အာကာရေဟိ အာကာရေဟိ– အခြင်းအရာတို့ဖြင့်။ သစ္ဆိကတတ္တာ– မျက်မှောက်ပြုအပ်ပြီးကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ သစ္စဉာဏေန–သစ္စဉာဏ်ဖြင့်၊ (သစ္စာ၄-ပါးတို့၌ ဖြစ်သောဉာဏ်ဖြင့်)၊ သစ္စဝေဒိနံ– သစ္စာ၄-ပါးကို သိသော
သောဠသဟိ အာကာရေဟိ။ ။ မဂ်တစ်ပါးတစ်ပါး၌ (၁) ဒုက္ခပရိညာကိစ္စ(ဒုက္ခ သစ္စာကို ပိုင်းခြားသိခြင်းကိစ္စ), (၂) သမုဒယပ္ပဟာနကိစ္စ(သမုဒယသစ္စာကို ပယ်ခြင်း ကိစ္စ), (၃) နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာကိစ္စ(နိရောဓသစ္စာကို မျက်မှောက်ပြုခြင်းကိစ္စ), (၄) မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စ(မဂ်ကိုဖြစ်ပွားစေခြင်းကိစ္စ)ဟု ကိစ္စ၄ပါးရှိရာ မဂ်၄ပါးကို ကိစ္စ၄ပါး ဖြင့် မြှောက်လျှင် (၄_၄ =၁၆) ၁၆ပါးဖြစ်သည်၊ ထို၁၆ပါးကို “သောဠသဟာကာရေဟိ” ဟု ဆိုသည်၊ “စတုန္နံ သစ္စာနံ သောဠသဟာကာရေဟိ သစ္ဆိကတတ္တာ”ကို ကြည့်၍ “အဝေဒီတိ ဝေဒီ၊ သစ္စာနိ+ဝေဒီ သစ္စဝေဒီ”ဟုပြု။(သံဋီ၊၂၊၂၃၄၊ အံ ဋီ၊၂၊၂၈၃)
သစ္စဉာဏေန။ ။ သစ္စေသု+ပဝတ္တံ+ဉာဏံ သစ္စဉာဏံ- သစ္စာတို့၌ ဖြစ်သောဉာဏ်၊ သစ္စဉာဏ်သည် လောကီသစ္စဉာဏ်(အနုဗောဓဉာဏ်), လောကုတ္တရာသစ္စဉာဏ်(ပဋိ ဝေဓဉာဏ်)အားဖြင့် ၂ပါးရှိ၏၊ ထိုတွင် လောကီသစ္စဉာဏ်သည်လည်း အနုဗောဓဉာဏ်, ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏ်အားဖြင့် ၂ပါးရှိ၏၊ အနုဗောဓဉာဏ်သည် လောကီဝိပဿနာ ဉာဏ်ဖြစ်ရကား သစ္စာ၄ပါးကို သိရာ၌ နိရောဓ, မဂ္ဂသစ္စာ၂ပါးကို အနုဿဝ(အဆင့် ဆင့်ကြားရခြင်း)စသည်၏အစွမ်းဖြင့် သိ၍ ဒုက္ခ,သမုဒယသစ္စ၂ပါးကို အာရုံပြုသော အားဖြင့် သိသည်၊ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏ်ကား သစ္စာ၄ပါးကို အာရုံပြုသောအားဖြင့် သိသည်၊ လောကုတ္တရာသစ္စဉာဏ်(ပဋိဝေဓဉာဏ်)သည် မဂ်ဉာဏ်ဖြစ်ရကား နိရောဓ (နိဗ္ဗာန်)ကို အာရုံပြု၍ ပရိညာကိစ္စစသော ကိစ္စ၄ချက်အားဖြင့် သစ္စာ၄ပါးကို ထိုးထွင်း ၍ သိသည်၊ နိရောဓ(နိဗ္ဗာန်)ကို အာရမ္မဏပဋိဝေဓ(အာရုံပြုသော)အားဖြင့် သိ၍ ကျန်သစ္စာ၃ပါးကို အသမ္မောဟပဋိဝေဓ(မတွေမဝေရှင်းလင်းပြီးအနေ)အားဖြင့် သိ၏၊ ဤ၌ လောကုတ္တရာသစ္စဉာဏ်(ပဋိဝေဓဉာဏ်)ကို ယူပါ။ (ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၂၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၂၊ သမ္မောဘာ- ၁, ၂၄၀)
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၁]...
အတ္တနော ကမ္မ ကုဗ္ဗာနန္တိ– ကား။ အတ္တနော– ၏။ ကမ္မံ နာမ– သည်။ တိဿော– ကုန်သော။ သိက္ခာ– တို့တည်း။ တာ– တို့ကို။ ပူရယမာနံ– ပြည့်စေသော။ ဝါ– ဖြည့်သော။ ဣတိ အတ္ထော၊ တံ ဇနောတိ– ကား။ တံ ပုဂ္ဂလံ– ကို။ လောကိယမဟာဇနော– သည်။ ပိယံ– ချစ်အပ်သူ၏အဖြစ်ကို၊ (ချစ်မြတ်နိုးခြင်းကို)၊ ကရောတိ၊ ဒဋ္ဌုကာမော–ဖူးမြင်ခြင်းငှာ အလိုရှိသည်။ ဝန္ဒိတုကာမော– ရှိခိုးခြင်းငှာ အလိုရှိ သည်။ ပစ္စယေန–ဖြင့်။ ပူဇေတုကာမော– ပူဇော်ခြင်းငှာ အလိုရှိသည်။ ဟောတိယေဝ– သည်သာ၊ ဣတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ။ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ တေ ဒါရကာ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ ဣတိ– ပဉ္စသတဒါရကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ပဉ္စသတဒါရကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- ဧကအနာဂါမိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ဆန္ဒဇာတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော၊ ဧကံ– သော။ အနာဂါမိတ္ထေရံ– အနာဂါမ်ဖြစ်သောထေရ်ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ–ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ တံ ထေရံ– ကို။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ– အတူနေတပည့်တို့သည်။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ဝေါ– တို့၏။ ဝိသေသာဓိဂမော– လောကုတ္တရာ တရားထူးကို ရခြင်းသည်။ ဝါ– ရအပ်သော လောကုတ္တရာတရားထူးသည်၊
အတ္တနော ကမ္မ ကုဗ္ဗာနံ။ ။ “အတ္တနော ကမ္မံ”အရ သိက္ခာ၃ပါးကို ယူစေလို၍ “အတ္တနော ကမ္မံ နာမ တိဿော သိက္ခာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ သိက္ခာ၃ပါးကို ဖြည့်ကျင့်သူကို ကိုယ့်အလုပ်ကို လုပ်သူဟု ဆိုလိုသည်၊ ထိုကြောင့် “တာ ပူရယမာနံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ကရောတီတိ ကုဗ္ဗာနော၊ ကရ+ဩ+မာန၊ ဩကို ဥပြု, က၌ အ,ကို ဥပြု, ယဝကာရာ စဖြင့် ဥကို ဝပြု, ဝဒွေဘော်လာ, ဝွကို ဗ္ဗပြု, ကွစိဓာတုဖြင့် ဓာတွန်ရ်ကိုချေ, မာနကို အာနပြု။(ရူ- ၄၀၀)
သမာသ်ကြံကြပုံ။ ။ “အတ္တနော+ကမ္မံ အတ္တနောကမ္မံ၊(အလုတ္တသမာသ်)၊ အတ္တ-နောကမ္မံ+ကုဗ္ဗာနော အတ္တနောကမ္မကုဗ္ဗာနော”ဟု သမာသ်ကြံကြသေး၏၊ “အတ္တနော ကမ္မံ”ကို အလုတ္တသမာသ်ကြံ၍ ဖြစ်ပါ၏၊ သို့သော် “ကုဗ္ဗာနော”၌ မာနပစ္စယန္တဖြစ် ရကား ရှေ့ပုဒ်နှင့် သမာသ်စပ်ခွင့်မရှိသောကြောင့် “ကုဗ္ဗာနော”နှင့် သမာသ်တွဲ စပ်ခြင်းမှာ မကောင်းပါ၊ ဝါကျဟု ယူခြင်းကသာ ရှင်းပါသည်။
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၂]...
[အဓိဂမနံ အဓိဂမော၊ ဝိသေသဿ+အဓိဂမော ဝိသေသာဓိဂမော၊ အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဓိဂမော၊ ဝိသေသော စ+သော+အဓိဂမော စာတိ ဝိသေသာဓိဂမော၊ -သာရတ္ထ- ၂, ၂၇၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၁၊ ၂၁၂၊] အတ္ထိ– သလော?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ ထေရော– သည်။ “အနာဂါမိဖလံ နာမ– မည်သော တရားထူးသို့။ ဂဟဋ္ဌာပိ– အိမ်၌တည်သူ, လူ ဝတ်ကြောင်တို့သည်လည်း။ ပါပုဏန္တိ– ကုန်၏။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပတ္တကာလေယေဝ– ရောက်ရာအခါ၌သာ။ တေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကထေဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဟရာယမာနော– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ကိဉ္စိ– ကို။ အကထေတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ကာလကတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုဒ္ဓါဝါသဒေဝလောကေ– သုဒ္ဓါ ဝါသဗြဟ္မာပြည်၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ– တို့သည်။ ရောဒိတွာ– ငို၍။ ပရိဒေဝိတွာ– မြည်တမ်း၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ရောဒန္တာဝ– ကုန်လျက်သာ။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နေ– တို့ကို။ သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ! ကိံ– ကြောင့်။ ရောဒထ– ကြ သနည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘန္တေ! နော– တို့၏။ ဥပဇ္ဈာယော– သည်။ ကာလကတော– ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ဘိက္ခဝေ! ဟောတု– ပါစေ။ ဘိက္ခဝေ! မာ စိန္တယိတ္ထ– နှင့်။ ဧသော– ဤသေရခြင်းသဘောသည်။ ဓုဝဓမ္မော နာမ– မြဲသော သဘောမည်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အာမ– ပါ။ မယမ္ပိ– တို့သည်လည်း။ ဇာနာမ– ကုန်၏။ အပိစ– သို့သော်လည်း။ မယံ– တို့သည်။ ဥပဇ္ဈာယံ– ကို။ ဝိသေသာဓိဂမံ– ကို။ ပုစ္ဆိမှာ– မေးခဲ့ပါကုန်ပြီ။ သော– သည်။ ကိဉ္စိ– ကို။ အကထေတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ကာလကတော– ပြီ။ တေန– ကြောင့်။ ဒုက္ခိတာ– ကုန်သည်။ အမှ– ကုန်၏။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ! မာ စိန္တယိတ္ထ– ကြနှင့်။ ဝေါ– တို့၏။ ဥပဇ္ဈာယေန– သည်။ အနာဂါမိဖလံ– သို့။ ပတ္တံ– အပ်ပြီ။ သော– သည်၊] ဂိဟီပိ– တို့သည်လည်း။ ဧတံ– ဤအနာဂါမိဖိုလ်သို့။ ပါပုဏန္တိ– ကုန်၏။ အရဟတ္တံ– သို့။ ပတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ဝါ– ပြီးမှသာလျှင်။ နေသံ– တို့အား။ ကထေဿာမိ– အံ့။’ ဣတိ– ၍။ ဟရာယန္တော– သော်။ ဝါ– ကြောင့်။ တုမှာကံ– တို့အား။ ကိဉ္စိ– ကို။ အကထေတွာ– ၍သာလျှင်။ ကာလံ– ကို။ ကတွာ၊ သုဒ္ဓါဝါသေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဘိက္ခဝေ! အဿာသထ– သက် သာရာရကြလော။ ဝေါ– တို့၏။ ဥပဇ္ဈာယော– သည်။ ကာမေသု– တို့၌။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတံ– မစပ်ဖွဲ့သော စိတ်ရှိသည်၏အဖြစ်သို့။ ပတ္တော” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၃]...
ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဆန္ဒဇာတော၊ ပေ၊ ဝုစ္စတီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဆန္ဒဇာတော အနက္ခာတေ, မနသာ စ ဖုဋော သိယာ၊ ကာမေသု စ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော, ဥဒ္ဓံသောတောတိ ဝုစ္စတိ။
(ယော ဘိက္ခု– သံသရာရေး, လာမည့်ဘေးကို, မြော်တွေးရှုတောင်း, အကြင် ရဟန်းကောင်းသည်၊) အနက္ခာတေ– ဘယ်သူဖန်ဆင်း, ဘယ်အဆင်းဟု, အလျင်းမဆိုအပ်, နိဗ္ဗာန်ဓာတ်၌။ ဆန္ဒဇာတော– အားထုတ်ခင်မင်, ဖြစ်သော လိုချင်မှုရှိသည်လည်းကောင်း။ မနသာ– အောက်မဂ်ဖိုလ်အကုန်, စိတ်သုံးစုံဖြင့်။ ဖုဋော စ– နိဗ္ဗာန်မြတ်ဆီ, ဖြန့်ရောက်သည်လည်းကောင်း။ ကာမေသု– ၅-ပါးအာရုံ, ကာမဂုဏ်တို့၌။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော– အနာဂါမဂ်, ပယ်ခွာချက်ကြောင့်, မဆက် မစပ်, မဖွဲ့အပ်သော စိတ်ရှိသည်လည်းကောင်း။ သိယာ– ဖြစ်ရာ၏၊ (သော ဘိက္ခု– သံသရာရေး, လာမည့်ဘေးကို, မျှော်တွေးရှုတောင်း, ထိုရဟန်းကောင်း ကို၊) ဥဒ္ဓံသောတောတိ– သုဒ္ဓါဝါသ, ထက်ဌာန၌, မုချဖွဲ့စပ်, တဏှာဝဋ်ဟူသော အနှောင်အဖွဲ့ရှိသူဟူ၍။ ဝါ– သုဒ္ဓါဝါသ, ထက်ဌာန၌, မုချစီးတတ်, အရဟတ္တမဂ် ဟူသော အလျဉ်ရှိသူဟူ၍။ ဝုစ္စတိ– ဆိုအပ်၏။
တတ္ထ– ၌။ ဆန္ဒဇာတောတိ– ကား။ ကတ္တုကာမတာဝသေန– ပြုခြင်းငှာ အလို ရှိသည်၏အဖြစ်၏အစွမ်းဖြင့်။ ဇာတဆန္ဒော– ဖြစ်သော ဆန္ဒရှိသည်။ ဥဿာဟပတ္တော– အားထုတ်ခြင်းသို့ ရောက်သည်။ အနက္ခာတေတိ– ကား။ နိဗ္ဗာနေ– ၌
ဆန္ဒဇာတော။ ။ ဆန္ဒအရ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒနှင့် ဝီရိယဆန္ဒကို ယူစေလို၍ “ကတ္တုကာမတာဝသေန ဥဿာဟပတ္တော”ဟု ဖွင့်သည်၊ ထိုတွင် ကတ္တုကမျတာဆန္ဒ အရ မဟာကုသိုလ်ရှိဆန္ဒကို ယူ၍ ဝီရိယဆန္ဒအရ ဝီရိယကို ဖြစ်စေလိုမှုဆန္ဒ, (တစ် နည်း) ဆန္ဒသမ္ပယုတ်ဝီရိယကို ယူပါ၊ ဆန္ဒအမျိုးမျိုးကို ဓမ္မဘာ- ၃, ၄၀၅ရှုပါ။ (အဘိ. ဋ္ဌ- ၂, ၂၇၆၊ သံဋီ၊၂၊၄၀၁)
အနက္ခာတေ။ ။ “န+အက္ခာတ”ဟု ခွဲ၊ အက္ခာတ၌ အာပုဗ္ဗ ခါဓာတ်, တပစ္စည်း၊ ခါဓာတ်သည် ကထနအနက်, ပါကဋအနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ကထနအနက် ဟောကြောင်းနှင့် “အက္ခာယတီတိ အက္ခာတံ”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြလို၍ “အဝတ္တဗ္ဗတာယ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ထိုနောင် “န+အက္ခာတံ အနက္ခာတံ”ဟု ဆက်ပါ၊ နိဗ္ဗာန်ကို “ဘယ်သူ ပြုလုပ်ထားအပ်သည်, ဘယ်လိုအရောင်အဆင်းရှိသည်”ဟု စကားဖြင့် ပြော
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၄]...
ဟိ– မှန်။ ဝါ– ချဲ့။ တံ– ထိုနိဗ္ဗာန်ကို။ “အသုကေန– သည်။ ကတံ– ပြီ။ ဣတိ ဝါ– ဤ သို့လည်းကောင်း။ နီလာဒီသု– အညိုအစရှိသည်တို့တွင်။ ဧဝရူပံ– ၏။ ဣတိ ဝါ–လည်းကောင်း။” အဝတ္တဗ္ဗတာယ– မဆိုထိုက်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ အနက္ခာတံ နာမ– ၏။ မနသာ စ ဖုဋော သိယာတိ– ကား။ ဟေဋ္ဌိမေဟိ– ကုန်သော။ တီဟိ– ကုန်သော။ မဂ္ဂဖလစိတ္တေဟိ– မဂ်စိတ်ဖိုလ်စိတ်တို့ဖြင့်။ ဖုဋော– ဖြန့်အပ် သည်။ ဝါ– ပျံ့နှံ့သည်။ ပူရိတော– ပြည့်သည်။ ဘဝေယျ– ၏။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော တိ– ကား။ အနာဂါမိမဂ္ဂဝသေန– ဖြင့်။ ကာမေသု– တို့၌။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော– မဖွဲ့ မစပ်အပ်သော စိတ်ရှိသည်လည်းကောင်း။ ဥဒ္ဓံသောတောတိ– ကား။ အဝိဟေသု– အဝိဟာဗြဟ္မာတို့၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ တတော– အဝိဟာဗြဟ္မာတို့မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ပဋိသန္ဓိဝသေန– ဖြင့်။ အကနိဋ္ဌံ– ဘုံသို့။ ဂစ္ဆန္တော– သော။ ဧဝရူပေါ– သော။ ဘိက္ခု– ကို။ ဥဒ္ဓံသောတောတိ– ဟူ၍။ ဝုစ္စတိ– ၏။ ဝေါ– တို့၏။ ဥပဇ္ဈာယော– သည်။ တာဒိသော– ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သူတည်း။ ဣတိ အတ္ထော
လို့မရ- ဟူလို
ဖုဋော။ ။ ဖရိတ္ထ ဖရီယိတ္ထာတိ ဝါ ဖုဋော၊ ဖရ+တ၊ ဖ၏အ- ကို ဥပြု, ရ်ကိုချေ, တကို ဋပြု၊(နီဒီ- ၄၈၁)၊ ဖရဓာတ် ဗျာပနအနက်ဟောတည်း၊ “ပူရိတော”ဟူသော အဖွင့်ဖြင့် ဗျာပန၏အဓိပ္ပာယ်ကို ပြရင်း ဖရဓာတ် ဗျာပနအနက်ဟောကြောင်းကို သွယ်ဝိုက်၍ ပြသည်၊ ပျံ့နှံ့ခြင်းဟူသည် ပြည့်နေခြင်းပင်- ဟူလို၊ “ဖုသိတာ”ဟုဖွင့်သော ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၀အလို ဖရဓာတ် ဂတိအနက်ဟု ယူ၍ “ဖုဋော- ထိရောက်အပ်သည်”ဟု ပေး၊ ပါစိယော- ၂၄၃၌ ဖုရဓာတ်, ဝိပ္ဖာရဏ(ပျံ့နှံ့ခြင်းအနက်)ဟု ဆို၏။
ဥဒ္ဓံသောတော။ ။ သောတအရ “တဏှာ, ဝဋ်, မဂ်”ဟု ၃မျိုးရ၏၊ ထိုတွင် တဏှာ နှင့် ဝဋ်ကို ရသောနည်း၌ သောတသဒ္ဒါ ဗန္ဓနအနက်တည်း၊ မဂ်ကိုရသောနည်း၌ မဂ်သည် ရေအလျင်နှင့်တူသဖြင့် သဒိသူပစာရ, ဥပမာတဒ္ဓိတ်အားဖြင့် သောတမည် သောကြောင့် သောတသဒ္ဒါသည် “အလျဉ်”ဟူသောအနက် ဖြစ်သင့်၏၊ သောတအရ ၃မျိုးဖြစ်သော်လည်း ဝိဂြိုဟ်မှာ “ဥဒ္ဓံ+သောတော အဿာတိ ဥဒ္ဓံသောတော- အထက် သုဒ္ဓါဝါသဘုံ၌ သောတရှိသူ၊(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၂၀၊ အနုဋီ- ၃, ၁၇၇)”ဟု တစ်မျိုးတည်းသာ တည်း၊ တဏှာ, ဝဋ်က အထက်သုဒ္ဓါဝါသသို့ ဆောင်ပို့တတ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့် “ဥဒ္ဓံ+သောတ- အထက်သုဒ္ဓါဝါသဘုံ၌ တဏှာ,ဝဋ်ဟူသော အနှောင်အဖွဲ့ရှိသူ”ဟု လည်းကောင်း, အထက်သုဒ္ဓါဝါသဘုံသို့ ရောက်မှ အရဟတ္တမဂ်ကို ရမည်ဖြစ်သော
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၅]...
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ တေ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ အရဟတ္တဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ မဟာဇနဿာပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဧကအနာဂါမိတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဧကအနာဂါမိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ကြောင့် “ဥဒ္ဓံ+သောတ– အထက်သုဒ္ဓါဝါသဘုံ၌ အရဟတ္တမဂ်အလျဉ်ရှိသူ”ဟုလည်းကောင်း ဆိုရသည်၊ “ဥဒ္ဓံဝါဟိဘာဝေန”ဟူသော ဟိတ်ကို ကြည့်၍ ရှေ့နည်း၌ ဥဒ္ဓံ နောင် “ဝါဟီ”ပုဒ်ကျေသည်ဟုလည်းကောင်း, “ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော” ဟူသော ဟိတ်ကို ကြည့်၍ နောက်နည်း၌ ဥဒ္ဓံနောင် “ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗ”ပုဒ်ကျေ သည်ဟုလည်းကောင်း ဆိုကြသေး၏၊ ထိုသို့ဆိုလိုသည်မဟုတ်ကြောင်းကို ထေရီ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၀။ အနုဋီ- ၃, ၁၇၇အဖွင့်အရ သိပါ။ (အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၄၉။ အနုဋီ- ၃, ၄၉၊ ၁၇၇။ ပုဂ္ဂလဘာ-၁၆၄၊ ၅၀၇)
ဥဒ္ဓံသောတပုဂ္ဂိုလ်၄မျိုး။ ။ ဥဒ္ဓံသောတပုဂ္ဂိုလ်သည် (၁) ဥဒ္ဓံသောတ အကနိဋ္ဌဂါမီ- ကာမဘုံမှာ အနာဂါမိဖိုလ်ရ၍ စုတေပြီးနောက် အဝိဟာဘုံစသော အောက်သုဒ္ဓါဝါသ၄ဘုံ၌ အစဉ်အတိုင်းဖြစ်ကာ ထိုနောက် အကနိဋ္ဌဘုံရောက်ပြီး ရဟန္တာဖြစ်လျက် ပရိနိဗ္ဗာန်စံမည့် အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ (၂) ဥဒ္ဓံသောတ န အကနိဋ္ဌဂါမီ- အောက်သုဒ္ဓါဝါသဘုံ၌ ဖြစ်၍ စုတေပြီးနောက် အကနိဋ္ဌဘုံသို့ မသွားရောက်တော့ဘဲ သုဒဿီဘုံ(အတပ္ပာဘုံ, သုဒဿာဘုံ)၌ ဖြစ်ကာ ပရိနိဗ္ဗာန်စံမည့် အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ (၃) န ဥဒ္ဓံသောတ အကနိဋ္ဌဂါမီ- ကာမဘုံမှ စုတေပြီးနောက် အကနိဋ္ဌဘုံသို့သာ သွားရောက်ပရိနိဗ္ဗာန်စံမည့် အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ (၄) န ဥဒ္ဓံသောတ န အကနိဋ္ဌဂါမီ- အဝိဟာဘုံစသော အောက်သုဒ္ဓါဝါသ၄ဘုံ တို့တွင် တစ်ဘုံဘုံ၌ ဖြစ်၍ ထိုဖြစ်ရာဘုံ၌သာ ပရိနိဗ္ဗာန်စံမည့် အနာဂါမ် ပုဂ္ဂိုလ်ဟု ၄မျိုးရှိ၏၊ ဤ၌ “အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တော”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် (၁)နံပါတ် ဥဒ္ဓံသောတ အကနိဋ္ဌဂါမီအနာဂါမ်ကို ယူပါ။ (အဘိ- ၃, ၁၂၀၊ ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၁၃၊ အံ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၂၁၇၊ ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၈စသည်)
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၆]...
၉-နန္ဒိယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
စိရပ္ပဝါသိန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဣသိပတနေ ဝိဟရန္တော နန္ဒိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ ဗာရာဏသိယံ– ၌။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ– သဒ္ဓါတရားနှင့် ပြည့်စုံသော။ ကုလဿ– ၏။ နန္ဒိယော နာမ– သော။ ပုတ္တော– သည်။ အဟောသိ– ရှိခဲ့ပြီ။ သော– ထိုနန္ဒိယသည်။ မာတာပိတူနံ– တို့အား။ အနုရူပေါ– သင့်လျော်သည်။ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော– သည်။ သံဃုပဋ္ဌာကော– သံဃာကို ပြုစုလုပ်ကျွေးတတ်သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ အဿ– ထိုနန္ဒိယ၏။ ဝယပ္ပတ္တကာလေ– ၌။ သမ္မုခဂေဟတော– မျက်နှာချင်းဆိုင်အိမ်မှ။ မာတုလဓီတရံ–ဦးကြီး၏သမီးဖြစ်သော။ ရေဝတိံ နာမ– ကို။ အာနေတုကာမာ– ကုန်သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ပန– ဆက်။ သာ– ထိုရေဝတီသည်။ အဿဒ္ဓါ– သဒ္ဓါတရားမရှိ။ အဒါနသီလာ– ပေးကမ်းခြင်းအလေ့မရှိ။ နန္ဒိယော– သည်။ တံ– ထိုရေဝတီကို။ န ဣစ္ဆိ– အလိုမရှိ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ မာတာ– သည်။ ရေဝတိံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အမ္မ! တွံ– သည်။ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ– ၌။ ဘိက္ခုသံဃဿ– ၏။ နိသဇ္ဇနဋ္ဌာနံ– ထိုင်ရာအရပ်ကို။ ဥပလိမ္ပိတွာ– နံ့သာစသည်တို့ဖြင့် လိမ်းကျံ၍။ အာသနာနိ– တို့ကို။ ပညာပေဟိ– ခင်းလော။ အာဓာရကေ– သပိတ်ခြေတို့ကို။ ဌပေဟိ– တည် ထားလော။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ အာဂတကာလေ– ၌။ ပတ္တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ နိသီဒါပေတွာ– ၍။ ဓမ္မကရဏေန– ဓမ္မကရိုဏ်းဖြင့်။ ပါနီယံ– ကို။ ပရိဿာဝေတွာ– စစ်၍။ ဘုတ္တကာလေ– ဆွမ်းစားပြီးရာအခါ၌။ ပတ္တေ– တို့ကို။ ဓောဝ– ဆေးလော။ ဧဝံ– ဤသို့ ဖြစ်လသော်၊ (ဒီလိုဆိုလျှင်)၊ (တွံ– သည်၊) မေ– ၏။ ပုတ္တဿ– အား၊
ဓမ္မကရဏေန။ ။ ဓမ္မေန သဘာဝေန ကပ္ပိယဘာဝံ ကရောန္တိ ဧတေနာတိ ဓမ္မ- ကရဏံ- သဘောအမှန်ဖြင့် အပ်စပ်သည်၏အဖြစ်ကို ပြုကြောင်းရေစစ်၊ [ဓမ္မ+ကရ+ ယု၊ -ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၉၅၊] “ဓမကရဏ”ပါဌ်ကို အမှန်ယူ၍ “ဓမတိ ဝါတေန ပဝတ္တတီတိ ဓမော- လေကြောင့်ဖြစ်သောအသံ၊ ဓမံ+ကရောတီတိ ဓမကရဏော၊(ပါစိယော- ၄၉၆)၊ ဓမဓမသဒ္ဒံ ကရောတီတိ ဓမကရဏံ၊(ဒီပဝံဋီ)၊ ဓမဓမဣတိ- ဓူဓူဟူ၍+ ကရောတီတိ(အသံပြုတတ်သောကြောင့်) ဓမကရဏံ၊(စူဘာ- ၂၈၇၊ ခုဒ္ဒဘာ- ၄၃၉)” ဟုလည်း ဆို၏။
ပုတ္တဿ အာရာဓိတာ။ ။ အာရာဓေတီတိ အာရာဓိတာ၊ [အာ+ရာဓ+ဏေ+တု၊]
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၇]...
ဝါ– ကို။ အာရာဓိတာ– နှစ်သက်စေသူသည်၊ (တစ်နည်း) (တွံ– သည်၊) မေ– ၏။ ပုတ္တဿ– ၏။ အာရာဓိတာ– နှစ်သက်အပ်သူသည်၊ (နှစ်သက်မြတ်နိုးခံရသူ သည်)၊ ဘဝိဿသိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– ထိုရေဝတီသည်။ တထာ– ထိုပြော သည့်အတိုင်း။ အကာသိ၊ အထ– ၌။ နံ– ကို။ “ဩဝါဒက္ခမာ– အဆုံးအမကို သည်းခံ တတ်သူမသည်၊ (အဆုံးအမကို နာခံသူမသည်)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅ရှု၊] ဇာတာ–ဖြစ်၏။” ဣတိ– သို့။ ပုတ္တဿ– အား။ အာရောစေတွာ– ၍။ တေန– ထိုသားသည်။ သာဓူတိ– ကောင်းပါပြီဟူ၍။ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ– လက်ခံအပ်သော်။ ဒိဝသံ– ကို။ ဌပေတွာ– တည်စေ၍၊ (အတည်ပြု၍)၊ အာဝါဟံ– ကို။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ထိုရေဝတီကို။ နန္ဒိယော– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘိက္ခုသံဃဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ မေ– ၏။ မာတာပိတရော စ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ သစေ ဥပဋ္ဌဟိဿသိ– အကယ်၍ပြုစုလုပ်ကျွေးအံ့။ ဧဝံ– သော်။ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ– ၌။ ဝသိတုံ– ငှာ။ ဝါ– နေခွင့်ကို။ လဘိဿသိ– မည်။ အပ္ပမတ္တာ– သည်။ ဟောဟိ–လော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ “သာဓူ”တိ– ဟူ၍။ ပဋိဿုဏိတွာ– ၍။ ကတိပါဟံ–လုံး။ သဒ္ဓါ ဝိယ– သဒ္ဓါရှိသူကဲ့သို့။ ဟုတွာ– ၍။ ဘတ္တာရံ– လင်ကို။ ဥပဋ္ဌဟန္တီ– လ သော်။ ဝါ– ရင်း။ ဒွေ– ကုန်သော။ ပုတ္တေ– တို့ကို။ ဝိဇာယိ– ပြီ။ နန္ဒိယဿ– ၏။ မာတာပိတရောပိ– တို့သည်လည်း။ ကာလံ– ကို။ အကံသု– ကုန်ပြီ။ ဂေဟေ– ၌။ သဗ္ဗိဿရိယံ– အလုံးစုံသော အစိုးရသည်၏အဖြစ်သည်။ ဝါ– အလုံးစုံသော စည်းစိမ် ဥစ္စာသည်။ တဿာယေဝ– ဖို့သာလျှင်။ ဝါ– အတွက်သာလျှင်။ အဟောသိ– ပြီ။ နန္ဒိယောပိ– သည်လည်း။ မာတာပိတူနံ– တို့၏။ ကာလကိရိယတော– သေခြင်းကို ပြုရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ၊ မဟာဒါနပတိ– ကြီးမြတ်သော အလှူ့ရှင်သည်၊ ဟုတွာ၊ ဤသို့ ကတ္တုသာဓ်ကြံလျှင် “အာရာဓော မေ ရညော (ရူ-၁၅၃) ”၌ ရညောကဲ့သို့ “ပုတ္တဿ”ကို ရာဓဓာတ်၏အယှဉ်ဝယ် သမ္ပဒါန်ဟု ယူပါ၊ (တစ်နည်း) တုပစ္စည်း၏ အယှဉ် ဝယ် ဆဋ္ဌီကံဟု ယူပါ၊ နောက်နည်းအလို “အာရာဓီယတေတိ အာရာဓိတာ၊ [အာ+ရာဓ +တ၊]”ဟု ပြုပါ၊ ဤအလို “ပုတ္တဿ”၌ သာမီအနက် ပေးရသည်၊ စည်မဟာရူနိ- ၁, ၃၂၇၌ ရာဓဓာတ်၏ ယှဉ်ရာသမ္ပဒါန်ပုဒ်ကို အနက်ပေးရာဝယ် တဒတ္ထသမ္ပဒါန်ကဲ့သို့ “အလို့ငှာ”ဟု ပေး၏။ ထိုအလို “မေ– သည်။ အာရာဓိတာ– နှစ်သက်အပ်သော၊ (တွံ– သည်၊) ပုတ္တဿ– သားအလို့ငှာ။ ဝါ– အတွက်၊ ဘဝိဿသိ”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၈]...
ဘိက္ခုသံဃဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဒါနံ– ကို။ ပဋ္ဌပေသိ– ဖြစ်စေပြီ။ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနမ္ပိ–အထီးကျန်မွဲ လူဆင်းရဲ, ခရီးသွားသူအစရှိသူတို့၏၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၈၀ရှု၊] ဂေဟဒွါရေ– ၌။ ပါကဝတ္တံ ပါကဝတ္တံ ပါကဝတ္တံ– အမြဲချက်အပ်သော ယာဂု, ထမင်းဟူသော ဝတ်ကို၊ (ယာဂု ထမင်းဝတ်ကို)၊ ပဋ္ဌပေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ အပရဘာဂေ– ၌။ သတ္ထု– ၏။ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ အာဝါသဒါနေ– ကျောင်းအလှူ၌။ ဝါ– ၏။ အာနိသံသံ–အကျိုးအာနိသင်ကို။ သလ္လက္ခေတွာ– မှတ်သား၍။ ဣသိပတနေ– ဣသိပတန မည်သော။ မဟာဝိဟာရေ– ကျောင်းတိုက်ကြီး၌၊ [ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၀၄၌ “ဣသိပတနမဟာဝိဟာရေ”ဟု သမာသ်ပုဒ်ဖြင့် ရှိသည်၊] စတူဟိ– ကုန်သော။ ဂဗ္ဘေဟိ– အခန်း တို့ဖြင့်။ ပဋိမဏ္ဍိတံ– တန်ဆာဆင်အပ်သော။ စတုသာလံ– ၄ဆောင်သော ကျောင်း ကို။ ကာရေတွာ– စေ၍။ မဉ္စပီဌာဒီနိ– ညောင်စောင်း,အင်ပျဉ်အစရှိသည်တို့ကို။ အတ္ထရာပေတွာ– ခင်းစေ၍။ တံ အာဝါသံ– ကို။ နိယျာဒေန္တော– အပ်နှံလှူဒါန်းလ သော်။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ– ရှိသော။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ တထာဂတဿ– အား။ ဒက္ခိဏောဒကံ– အလှူရေကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၄၉ရှု၊] အဒါသိ– ပြီ။ သတ္ထု– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဒက္ခိဏောဒကပတိဋ္ဌာနေန– အလှူရေ၏ တည်ခြင်းနှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ တာဝတိံသဒေဝလောကေ– ၌။ သဗ္ဗဒိသာသု– တို့၌။ ဒွါဒသယောဇနိကော– ၁၂ယူဇနာရှိသော။ ဥဒ္ဓံ– အထက်၌။ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော– ယူ ဇနာတစ်ရာအစောက် (အမြင့်) ရှိသော။ သတ္တရတနမယော– ရတနာ၇-ပါးဖြင့် ပြီး သော။ နာရီဂဏသမ္ပန္နော– နတ်သမီးအပေါင်းနှင့်ပြည့်စုံသော။ ဒိဗ္ဗပါသာဒေါ– နတ်၌ဖြစ်သော ပြာသာဒ်သည်။ ဥဂ္ဂစ္ဆိ– ပေါ်ပေါက်ပြီ။
အထ– ၌။ ဧကဒိဝသေ– ၌။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော– သည်။ ဒေဝစာရိကံ–
ပါကဝတ္တံ။ ။ ပစ္စိတ္ထာတိ ပါကော- ချက်အပ်ပြီးသော ယာဂု,ထမင်း၊ ဝတ္တတီတိ ဝတ္တံ- အမြဲဖြစ်သောဝတ်၊ ပါကောယေဝ+ဝတ္တံ ပါကဝတ္တံ- အမြဲချက်အပ်သော ယာဂု, ထမင်းဟူသောဝတ်၊ ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် ယာဂု,ထမင်းကို မှတ်၍ ပြသည်၊ ကွမ်း,လက်ဖက်,နွားနို့ စသော အမြဲဒါနဝတ်ဟူသမျှကိုယူပါ၊ (ကင်္ခါဘာ- ၁, ၃၆၄)၊ မအူပါနိ- ၁, ၃, ၄၇၇၌ “ပစိတဗ္ဗန္တိ ပါကံ၊ ပါကဉ္စ+တံ+ဝတ္တဉ္စာတိ ပါကဝတ္တံ- အမြဲ ချက်အပ်သော ယာဂု,ဆွမ်းဟူသောဝတ်”ဟု ဆို၏။ [ပါကဝတ္တတ္ထာယာတိ နိစ္စံ ပစိတဗ္ဗယာဂုဘတ္တသင်္ခါတဝတ္တတ္ထာယ၊- ဝိမတိ၊၁၊၁၉၂။]
...[စာမျက်နှာ- ၄၈၉]...
နတ်ပြည်၌ လှည့်လည်ခြင်းကို။ ဂန္တွာ– သော်။ တဿ ပါသာဒဿ– ၏။ အဝိဒူရေ– အနီး၌။ ဌိတော– လျက်။ အတ္တနော– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ အာဂတေ– ကုန်သော။ ဒေဝပုတ္တေ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အစ္ဆရာဂဏပရိဝုတော– နတ်သမီးအပေါင်း သည် ခြံရံအပ်သော။ ဧသော ဒိဗ္ဗပါသာဒေါ– သည်။ ကဿ– ဖို့။ ဝါ– ၏အတွက်၊ (တစ်နည်း) ကဿ– ၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊) နိဗ္ဗတ္တော– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ ဒေဝပုတ္တာ– တို့သည်။ ဝိမာနသာမိကံ– ဗိမာန်ပိုင်ရှင်ကို။ အာစိက္ခန္တာ– ကုန်လျက်။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! နန္ဒိယေန နာမ– သော။ ယေန ဂဟပတိပုတ္တေန– အကြင်သူကြွယ်သားသည်။ ဣသိပတနေ– ၌။ သတ္ထု–အား။ ဝိဟာရံ– ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ ဒိန္နော– ပြီ။ တဿ– ၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ ဧတံ ဝိမာနံ– သည်။ နိဗ္ဗတ္တံ– ပြီ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ အစ္ဆရာသံဃောပိ– နတ်သမီးအပေါင်း သည်လည်း။ နံ– ထိုအရှင်မောဂ္ဂလာန်ထေရ်ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပါသာဒတော– မှ။ ဩရောဟိတွာ– သက်ဆင်း၍။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ? မယံ– တို့သည်၊] နန္ဒိယဿ– ၏။ ပရိစာရိကာ– အလုပ်ကျွေးမတို့သည်။ ဘဝိဿာမ– ကုန်အံ့။’ ဣတိ– ကြံ၍။ ဣဓ– ဤပြာသာဒ် (ဗိမာန်) ၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– ကုန်ပြီ။ ပန– သို့သော်လည်း။ တံ– ထိုနန္ဒိယ ကို။ အပဿန္တီ– လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ အတိဝိယ– သာလျှင်။ ဥက္ကဏ္ဌိတာ– ဆင်း ရဲစွာ အသက်ရှင်ရခြင်းသို့ ရောက်ကုန်သည်။ ဝါ– ပျင်းရိကုန်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၃၁ရှု၊] အမှာ– ကုန်၏၊] မတ္တိကပါတိံ– မြေခွက်ကို။ ဘိန္ဒိတွာ– ခွဲ၍။ သုဝဏ္ဏပါတိဂဟဏံ ဝိယ– ရွှေခွက်ကို ယူခြင်းသည်၊ (အတိမနာပံ) ဝိယ– အလွန် စိတ်ကို တိုးပွားစေသကဲ့သို့။ ဝါ– အလွန်မြတ်နိုးဖွယ်ကောင်းသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) မနုဿသမ္ပတ္တိံ– ကို။ ဇဟိတွာ– စွန့်၍။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိဂဟဏံ– နတ်စည်းစိမ်ချမ်းသာကို ယူခြင်း သည်၊ (အတိမနာပံ– စေပါ၏။ ဝါ– ပါ၏။’ ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ပြောပြ၍) ဣဓ– ဤနတ်ပြည်သို့။ အာဂမနတ္ထာယ– လာရောက်ခြင်းငှာ။ နံ– ကို။ ဝဒေယျာထ– ပြော ပေးတော်မူပါကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ၊ [ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၂၀၅အတိုင်း ထည့်ပါဌ်များ ထည့် ပေးသည်၊] ထေရော– သည်။ တတော– မှ။ အာဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ) “ဘန္တေ! မနုဿလောကေ– ၌။ ဌိတာနံယေဝ– တည်ရှိ နေသည်သာလျှင် ဖြစ်ကုန်သော။ ကတကလျာဏာနံ– ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှု ရှိသူတို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်၊ (တစ်နည်း) ကတကလျာဏာနံ– တို့၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊)
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၀]...
ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ– သည်။ နိဗ္ဗတ္တတိ နု ခေါ– ဖြစ်နိုင်ပါသလော။” ဣတိ– ပြီ။ “မောဂ္ဂလ္လာန! တေ– သည်။ ဒေဝလောကေ– ၌။ နန္ဒိယဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်၊ (တစ်နည်း) နန္ဒိယဿ– ၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊) နိဗ္ဗတ္တာ– သော။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ– ကို။ သာမံ– တိုင်။ ဒိဋ္ဌာ နနု– မြင်အပ်ခဲ့သည်မဟုတ်လော။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ မံ– ကို။ ပုစ္ဆသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧဝံ– ဤရှင်တော်ဘုရားမိန့်တော်မူသည့်အတိုင်း၊ (မနုဿလောကေ– ၌။ ဌိတာနံယေဝ– ကုန်သော။ ကတကလျာဏာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ– သည်၊) နိဗ္ဗတ္တတိ– ဖြစ်နေပါ၏။” ဣတိ– ပြီ။
အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “မောဂ္ဂလ္လာန! ကိံ နာမံ– အဘယ်မည်သော။ ဧတံ– ဤစကားကို။ ကထေသိ– နည်း။ ဟိ– ဥပမာဆောင် ထင်အောင်ပြဦးအံ့။ စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ– ကြာမြင့်စွာ ကင်းကွာ၍နေရသော။ ပုတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဘာတရံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဝိပ္ပဝါသတော– ကြာမြင့်စွာ ကင်းကွာ၍နေရာ အရပ်တစ် ပါးမှ။ အာဂစ္ဆန္တံ– ပြန်လာသည်ကို။ ဝါ– သော်။ ဝါ– ကြောင့်၊ (တစ်နည်း) စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ– သော။ ဝိပ္ပဝါသတော– မှ။ အာဂစ္ဆန္တံ– သော။ ပုတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဘာတရံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဂါမဒွါရေ– ၌။ ဌိတော– သော။ ကောစိဒေဝ– သူသာ၊ ဒိသွာ။ ဝေဂေန– ဖြင့်။ ဂေဟံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍၊] အသုကော နာမ– သည်။ အာဂတော–ပြန်လာပြီ။’ ဣတိ– သို့။ အာရောစေယျ– ရာ၏။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဉာတကာ– တို့သည်။ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာ– ရွှင်လန်း, အပြားအားဖြင့် ရွှင်လန်းကုန်သည်။ ဝါ– အလွန် ရွှင်လန်းကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝေဂေန– ဖြင့်။ နိက္ခမိတွာ– ၍၊] တာတ! အာဂတော– သည်။ အသိ– သလော? တာတ! အရောဂေါ– ရောဂါမရှိသည်။ အသိ– လော?’ ဣတိ– သို့။ တံ– ကို။ အဘိနန္ဒေယျုံ ယထာ– လက်ခံကြိုဆိုကုန်သကဲ့သို့။ ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ ဣဓ– ဤလောက၌။ ကတကလျာဏံ– ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှုရှိ သော။ ဣမံ လောကံ– ကို။ ဇဟိတွာ၊ ပရလောကံ– ကို။ ဂတံ– သော။ ဣတ္ထိံဝါ–
အာဂစ္ဆန္တံ။ ။ “ကံ- လက္ခဏ, ဟိတ်နက်ရ, မာနအန္တ ဒုတိယာ၊(ကစ်ဘာ- ၂, ၄၈၉)” နှင့် အာဂစ္ဆန္တံကို ကံအနက်, လက္ခဏအနက်, ဟိတ်အနက် ပေးသည်၊ “ဝိသေသန, ရှေ့ဧက, သေသနောက်ထားမြဲ(မအူပါနိ- ၃, ၄၄)”နှင့်အညီ “စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ, အာဂစ္ဆန္တံ”တို့ကို “ပုတ္တံ, ဘာတရံ”တို့၏ ဝိသေသနဟု ယူပေးသည်၊ “ဝိသေသနတစ်ပုဒ်ကို ဝိသေသျ၏ ရှေ့၌ထား၍ ကြွင်းဝိသေသနကို နောက်၌ထားရသည်”ဟူလို
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၁]...
ကိုလည်းကောင်း။ ပုရိသံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဒသဝိဓံ– သော။ ဒိဗ္ဗပဏ္ဏာကာရံ– နတ်ပြည်၌ဖြစ်သော လက်ဆောင်ပဏ္ဏာကို။ အာဒါယ– ၍၊] အဟံ– သည်။ ပုရတော– ရှေ့၌၊ ဝါရှေ့ဆုံးက၊ (ဘဝိဿာမိ– မည်၊) အဟံ– သည်။ ပုရတော– ၌။ ဝါ–က၊ (ဘဝိဿာမိ– မည်၊)’ ဣတိ– ပြော၍။ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ– ခရီးဦးကြိုဆို၍။ ဒေဝတာ– တို့သည်။ အဘိနန္ဒန္တိ– လက်ခံကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “စိရပ္ပဝါသိံ၊ ပေ၊ အာဂတ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
စိရပ္ပဝါသိံ ပုရိသံ, ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတံ၊ ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ, အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတံ
စိရပ္ပဝါသိံ– ကြာရှည်စွာ ကွေကွင်း၍ နေရခြင်းရှိသော။ ဒူရတော– တစ်ရွာ တစ်ကျေး, ရပ်အဝေးမှ။ သောတ္ထိံ– ချမ်းချမ်းသာသာ။ အာဂတံ– ပြန်၍ရောက် လာသော။ ပုရိသံ– ယောကျ်ားကို။ ဉာတိမိတ္တာ– ဆွေမျိုး,မိတ်ဆွေတို့သည်လည်းကောင်း။ သုဟဇ္ဇာ စ– ကောင်းသောစိတ်နှလုံးရှိသော ချစ်ကျွမ်းဝင်သူတို့သည် လည်းကောင်း။ အာဂတံ– ပြန်လာပေပြီဟူ၍။ အဘိနန္ဒန္တိ– လက်ခံကြကုန်၏။
တထေဝ ကတပုညမ္ပိ, အသ္မာ လောကာ ပရံ ဂတံ၊ ပုညာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, ပိယံ ဉာတီဝ အာဂတံ
တထေဝ– ပမာဆိုမူ, ထို့အတူသာလျှင်။ အသ္မာ လောကာ– ပါရမီစု, မြတ် ကောင်းမှုကို, ပြုစုခွင့်ရ, ဤဘဝမှ။ ပရံ ဂတံ– တမလွန်ဘဝ, နောက်လောကသို့, မုချစုတေ, သွားရလေသော။ ကတပုညမ္ပိ– နေ့စဉ်မပြတ်, ပြုထားအပ်သည့်, ၃ရပ် သော ကောင်းမှုရှိသူကိုလည်း။ အာဂတံ– စီးပွားဥစ္စာ, ကောင်းစွာရှာလျက်, ဘယာမသန်း, အသပြာထမ်း၍, အေးချမ်းသာယာ, ပြန်၍လာသော။ ပိယံ–ချစ်ခင်လေးစား, အရေးထားသည့်, သွေးသားစပ်နေ, ကိုယ့်မျိုးဆွေကို။ ဉာတီ–မိဘသားချင်း, အရင်းအချာ, ကြင်နာမြတ်နိုး, သူ့ဆွေမျိုးတို့သည်။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ဣဝ– ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာ, သူ့အလာကို, ကြည်သာရွှင်ပြ, လက်ခံကြိုဆိုကြကုန် သကဲ့သို့။ ပုညာနိ– မိဘအလား, သူပြုထားသည့်, များပြားထိုထို, သူ့ကုသိုလ်တို့ သည်။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ– ဆယ်ခုလျှမ်းဖြာ, နတ်ပဏ္ဏာဖြင့်, ဝမ်းသာနှစ်လို, လက်ကမ်းကြို ဆိုကြလေကုန်သတည်း။
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၂]...
တတ္ထ– တို့၌။ စိရပ္ပဝါသိန္တိ– ကား။ စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ– ကြာရှည်စွာ ကွေကွင်း၍နေ သော။ ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတန္တိ– ကား။ ဝဏိဇ္ဇံ ဝါ– ကုန်သွယ်မှုကိုသော်လည်းကောင်း။ ရာဇပေါရိသံ ဝါ– မင်းချင်းယောကျ်ား၏အဖြစ်ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဝါ– မင်းခစားယောကျ်ား၏အလုပ်ကိုလည်းကောင်း၊ (အစိုးရဝန်ထမ်းအလုပ်ကို လည်းကောင်း)၊ ကတွာ– ၍။ လဒ္ဓလာဘံ– ရအပ်သော လာဘ် (ပစ္စည်းဥစ္စာ) ရှိ သော။ နိပ္ဖန္နသမ္ပတ္တိံ– ပြီးပြည့်စုံသော စည်းစိမ်ရှိသော။ အနုပဒ္ဒဝေန– ဘေးရန်မရှိ သဖြင့်။ ဒူရဋ္ဌာနတော– အဝေးအရပ်မှ။ အာဂတံ– ပြန်လာသော၊ [“ပုရိသံ”၌စပ်၊]
စိရပ္ပဝါသိံ။ ။ “ပဝါသိံ, ပဝုဋ္ဌံ”တို့၌ ပဥသာရသည် ဝိယောဂအနက်တည်း၊ “ပဝုဋ္ဌံ”ဖြင့် “ပဝသနံ ပဝါသော (ကင်း၍နေခြင်း)၊ ပဝါသော+အဿ အတ္ထီတိ ပဝါသီ၊ ပဝသနသီလော ဝါ ပဝါသီ”ဟု ပြုရန် ပြသည်၊ ထိုနောင် “စိရံ+ပဝါသီ စိရပ္ပဝါသီ”ဟု တွဲပါ၊ “ပဝုဋ္ဌ”၌ ပသည် ဝိယောဂအနက်အပြင် ပကာရအနက်ကိုလည်း ဟောသည်ဟု ဒီဋီ၊၂၊၂၄၃၌ ဖွင့်၏၊ “စိရပ္ပဝုဋ္ဌံ- အမျိုးမျိုးအစားစား အပြားအားဖြင့် နေပြီးသော”ဟု ပေးပါ။ (သီဘာ- ၂, ၁၉၃၊ ဂဠုန်ပျံ- ၃၃)
သန္ဓိရုပ်။ ။ “စိရံ+ပဝါသိံ”ဟုဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ကို ပဝဂ္ဂန္တမ်,ပြု, ယဝမဒနတရ- လာစာဂမာသုတ်၌ စသဒ္ဒါ, ပေါ မဿသုတ်(=ဒေါ ဓဿ၌ စသဒ္ဒါ)ဖြင့် မ,ကို ပ,ပြု၊ (ကစ္စည်း- ၅၃၊ နီတိသုတ္တ- ၂၈)၊ (တစ်နည်း) တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်, ဗျဉ္ဇနေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို ပ,ပြု၊(နျာသ- ၇၄၊ နီတိသုတ္တ- ၁၉၃၊ နိဒီ- ၃၈၊ ဝိဗော- ၃၀)၊ (တစ်နည်း) နိဂ္ဂဟိတ်ချေ, ပဒွေဘော်လာ။ (ရူ- ၃၈) [“စိရပ္ပဝါသိ”န္တိ ဧတ္ထ ပသဒ္ဒေါ သဝနကိရိယာယ ဝိယောဂဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတိ၊- သာရတ္ထ၊၁၊၃၂၉၊ နေတ္တိဋီ- ၃၅။]
သောတ္ထိံ။ ။ သောတ္ထိသည် အာသီသအနက်ဟောနိပါတ်တည်း၊ “သောတ္ထိံ ပဿာမိ ပါဏိနံ(သံ- ၁, ၅၂)၊ သောတ္ထိနာ}မှိ သမုဋ္ဌိတော(ခု- ၆, ၁၈၆)”ဟု ဒုတိယာ, တတိယာ ဝိဘတ်တို့ဖြင့် တွေ့ရသော်လည်း ကြွင်းဝိဘတ်များဖြင့် ရုပ်ပျက်ခြင်းမရှိသောကြောင့် အဗျယပင်ဖြစ်ရကား နိပါတ်တို့၌သာ သွင်းပါဟု နီတိသုတ္တ- ၃၈၈၌ ဆို၏။
နာမ်ပုဒ်ကြံ။ ။ သောတ္ထိကို “သောဘနာနံ အတ္ထိတာ- တင့်တယ်သောအကျိုးတရား တို့၏ ထင်ရှားရှိကုန်သည်၏အဖြစ်(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉)”ဟု ဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ နာမ် ပုဒ်ကြံကာ “သုန္ဒရံ ဟိတံ အတ္ထယတိ ဣစ္ဆတီတိ သောတ္ထီ၊ (တစ်နည်း) သုန္ဒရော+ အတ္ထော သောတ္ထော၊ [သု+အတ္ထ၊ သရေ ပုဗ္ဗော(နီတိ- ၃၅)သုတ်, ကွစာသဝဏ္ဏံ လုတ္တေ၌ လုတ္တေသဒ္ဒါပိုဖြင့် ဥကို ဩပြု၊] သောတ္ထေန+သံယုတ္တော သောတ္ထီ- ကောင်းကျိုးနှင့်
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၃]...
ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စာတိ– ကား။ ကုလသမ္ဗန္ဓဝသေန– အမျုးစပ်သည်၏အစွမ်ိး ဖြင့်။ ဉာတီ စ– ဆွေမျိုးတို့သည်လည်းကောင်း။ သန္ဒိဋ္ဌာဒိဘာဝေန– သန္ဒိဋ္ဌအစရှိ သည်၏အဖြစ်ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၅၃ရှု၊] မိတ္တာ စ– တို့သည်လည်းကောင်း။ သုဟဒယဘာဝေန– ကောင်းသော စိတ်နှလုံးရှိသည်၏အဖြစ်ဖြင့်။ သုဟဇ္ဇာ စ–စပ်ယှဉ်သူ၊ (သောနိ– ၂၃၈)၊ (တစ်နည်း) သုန္ဒရော+အတ္ထော ယဿာတိ သောတိ္ထ၊ (နိဒီ-၂၁)၊ (တစ်နည်း) အတ္ထီယတိ ပတ္ထီယတီတိ အတ္ထိ၊ [အတ္ထ ယာစနေ+ဣ၊ (တစ်နည်း) အတ္ထိသဒ္ဒါ နိပါတ်ပုဒ်၊] သဗ္ဗေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ သုန္ဒရာနံ ကလျာဏာနံ ဓမ္မာနံ+အတ္ထိ သောတ္ထိ၊ သောတ္ထိယာ+ဘာဝေါ သောတ္ထိ– ကောင်းသောအကျိုးတရား တို့၏ ထင်ရှားရှိကုန်သည်၏အဖြစ်၊ [သောတ္ထိ+အ၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၅၃၊ ဇာဋီသစ်-၃, ၄၆]”ဟု ပြုကြ၏။
သောတ္ထိံ၌ ဝိဘတ်နက်။ ။ “သောဘနာနံ အတ္ထိတာ- တင့်တယ်သောအကျိုးတရား တို့၏ ထင်ရှားရှိကုန်သည်၏အဖြစ်”ဟူရာ၌ တောင့်တချက်မှန်သမျှ ဖြစ်နိုင်သော်လည်း ဤ၌ ရောဂါအန္တရာယ်ကင်းခြင်းကို ဆိုလိုရကား “အနုပဒ္ဒဝေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ “အနုပဒ္ဒဝေန”ကို ကြည့်၍ သောတ္ထိံ၌ အံဝိဘတ်ကို တတိယာအနက်, (တစ်နည်း) ကြိယာ ဝိသေသနအနက်ယူ၍ “သောတ္ထိံ- ချမ်းသာသဖြင့်၊ ဝါ- ချမ်းသာစွာ”ဟု ပေးပါ၊ နာမ် ပုဒ်ဟုယူလျှင် “သောတ္ထိံ- ကောင်းမွန်တင့်တယ်သောအကျိုးတရားတို့၏ ထင်ရှားရှိ ကုန်သည်၏အဖြစ်ဖြင့်၊ ဝါ- ဘေးရန်ကင်းသည်၏အဖြစ်ဖြင့်၊ ဝါ- ဘေးရန်ကင်းကွာ ချမ်းသာစွာ”ဟု ပေးပါ။
ဉာတိမိတ္တာ။ ။ “ဉာတီ စ+မိတ္တာ စ ဉာတိမိတ္တာ”ဟု ပြုစေလို၍ “ဉာတီ စ မိတ္တာ စ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဉာတီတစ်ပုဒ်, မိတ္တာတစ်ပုဒ်ယူ၍ ဝါကျအနေဖြင့်လည်း ပေးကြ၏၊ ထိုအလို “ဉာတီ မိတ္တာ”ဟု ဆိုလိုလျက် သုခုစ္စာရဏအကျိုးငှာ တီ၌ ရဿပြု၍ “ဉာတိမိတ္တာ”ဟု ဖြစ်သည်။ [အယံ အမှာကံ အဇ္ဈတ္တိကောတိ ဇာနန္တိ ဉာယန္တီတိ ဝါ ဉာတီ၊ ရှေ့နည်း ကတ္တုသာဓန၊ နောက်နည်း ကမ္မသာဓန၊(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၁၊ ပဋိသံ. ဋ္ဌ- ၁, ၁၄၅၊ သာရတ္ထ၊၂၊၃)၊ မိဇ္ဇန္တိ သိနေဟန္တီတိ မိတ္တာ၊ [မိဒ+တ၊ -မောဂ်- ၇, ၈၃] သဗ္ဗဂုယှေသု မိနိယန္တိ ပက္ခိပီယန္တီတိ မိတ္တာ၊- မိ+တ၊ -နီတိဓာတု- ၂၄၅။]
သုဟဇ္ဇာ။ ။ သုဋ္ဌု သုန္ဒရံ+ဟဒယံ ဧတေသန္တိ သုဟဒါ- ကောင်းသော စိတ်နှလုံးရှိသူ တို့၊ [သု+ဟဒယ၊ ယချေ၊] သုဟဒါယေဝ သုဟဇ္ဇာ၊ မောဂ်- ၄, ၁၂၇သုတ်၌ “သုဟဒယာ ဧဝ သုဟဇ္ဇာ”ဟု ပြုကာ သုဟဒယ+ဏျ၊ အယကိုချေ, ဒကို ဇပြု, ယကို ဇပြု၍ ပြီး
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၄]...
ချစ်ကျွမ်းဝင်သူတို့သည်လည်းကောင်း။ အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတန္တိ– ကား။ နံ– ထို ယောကျ်ားကို။ ဒိသွာ– ၍။ အာဂတံ– ပြန်လာပေပြီ။ ဝါ– ပြန်လာပြီလား? ဣတိ– သို့။ ဝါ– ဤသို့သော။ ဝစနမတ္တေန ဝါ– စကားမျှဖြင့်လည်းကောင်း။ အဉ္ဇလိကရဏမတ္တေန ဝါ– လက်အုပ်ချီမှုကို ပြုခြင်းမျှဖြင့်လည်းကောင်း။ ဂေဟသမ္ပတ္တံ ပန– အိမ်သို့ ရောက်လာသော ယောကျ်ားကိုကား။ နာနပ္ပကာရပဏ္ဏာကာရာဘိဟရဏဝသေန– အထူးအထူးအပြားပြားသော လက်ဆောင်ကို ရှေးရှုယူဆောင် စေ၏၊ အလွန်ချစ်ကျွမ်းဝင်သူများကို “သုဟဇ္ဇာ”ဟု ဆိုရသည်။ [သမ္ပိယာယနဝသေန သုမနာတိ အတ္ထော၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၂၈၀၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၂၀၂၊ သီဘာ-၃, ၂၇၉၊ နိဒီ-၁၇၊ ၃၄၃၊ မောဂ်နိ-၂, ၁၄၇။]
အာဂတံ။ ။ “အာဂတန္တိ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် “အာဂတံ”နောင် ဣတိကျေသည်၊ အဖွင့်၏ အထက်နား၌ “အာဂတောသိ တာတ၊ အရောဂေါသိ တာတာ”တိ တံ အဘိနန္ဒေယျုံ” ဟု ရှိပုံကို ထောက်လျှင် “အာဂတံ”၌ အံဝိဘတ်ကို ပဌမာအနက်ယူ၍ ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာ၌ အတ္ထသဒ္ဒါပိုဖြင့် ပထမာအနက်၌ ဒုတိယာသက်ပါ။(ဝဏ္ဏနာ၊ ကာပို့- ၉၅)
တစ်နည်း။ ။ ဝိဗော- ၈၂၌ “နပုံသကေဟိ”အလိုက်ကို ကြဉ်သော “သိံ ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဣတ္ထိလိင်, ပုံလိင်နောင် သိဝိဘတ်ကို အံပြုသည် ဟူသော စူဠနိရုတ္တိကျမ်းအဆိုကို ပြ၏၊ ထိုအလို “သိံ ”ဟူသော ဝိနာဓိကာရယောဂ ဝိဘာဂဖြင့် သိဝိဘတ်ကို အံပြု။ (တစ်နည်း) ပုံလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသဟု ယူပါ။
ဣတိအစပ်။ ။ ကျေသော ဣတိကို အဘိနန္ဒန္တိ၌ စပ်၍ ပေးခဲ့သည်၊ “ဝစနမတ္တေန ဝါ”စသည်၌ စပ်၍ “အာဂတံ- ပြန်လာပြီ, ပြန်လာပြီလားဟူသော စကားဖြင့်၊ အဘိနန္ဒန္တိ- ကုန်၏”ဟု တစ်နည်းပေးသည်။
ဂေဟသမ္ပတ္တံ ပန။ ။ “နံ ဒိသွာ...အဉ္ဇလိကရဏမတ္တေန ဝါ”ဖြင့် အိမ်သို့ မရောက်မီ တွေ့တွေ့ခြင်း လက်ခံကြိုဆိုပုံကို ပြသည်၊ “ဂေဟသမ္ပတ္တံ ပန”စသည်ဖြင့် အိမ်သို့ရောက်လာသောအခါ လက်ခံကြိုဆိုပုံကို ပြသည်၊ ထိုကြောင့် ပနကို ပက္ခန္တရ အနက်ဟော ယူပါ၊ (တစ်နည်း) နံ၏ ဝိသေသနကြံ၍ “ဂေဟသမ္ပတ္တံ- အိမ်သို့ ရောက် လာသော၊ နံ- ကို၊ ဒိသွာ၊ အာဂတံ၊ ဣတိ ဝစနမတ္တေန ဝါ အဉ္ဇလိကရဏမတ္တေန ဝါ နာနပ္ပကာရပဏ္ဏာကာရာဘိဟရဏဝသေန (ဝါ)- လည်းကောင်း၊ အဘိနန္ဒန္တိ”ဟု ပေး ပါ၊ “ဂေဟံ+သမ္ပတ္တော ဂေဟသမ္ပတ္တော”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၅]...
လာခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်လည်းကောင်း။ အဘိနန္ဒန္တိ– လက်ခံကြိုဆိုကုန်၏။
တထေဝါတိ– ကား။ တေနေဝါကာရေန– ထိုအခြင်းအရာအားဖြင့်ပင်။ ကတပုညံ– ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှုရှိသော။ ဣမသ္မာ လောကာ– မှ။ ပရလောကံ– သို့။ ဂတံ– သော။ ပုဂ္ဂလမ္ပိ– ကိုလည်း။ ဒိဗ္ဗံ– နတ်၌ဖြစ်သော။ အာယုဝဏ္ဏသုခယသအာဓိပတေယျံ– အသက်,အဆင်း,ချမ်းသာ,အခြံအရံများ, အကြီးအကဲ၏ အဖြစ် (အစိုးရခြင်း) လည်းကောင်း။ ဒိဗ္ဗံ– သော။ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗံ– ရူပါရုံ, သဒ္ဒါရ,ုံ ဂန္ဓာရု,ံ ရသာရုံ ,ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရုံလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဒသဝိဓံ– ၁၀,ပါး အပြားရှိသော။ ပဏ္ဏာကာရံ– လက်ဆောင်ပစ္စည်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၂ရှု၊] အာဒါယ– ၍။ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ– မိဘတို့၏ အရာ၌။ ဌိတာနိ– တည်ကုန်သော။ အဘိနန္ဒန္တာနိ– လက်ခံကြိုဆိုတတ်ကုန်သော။ ပုညာနိ– တို့သည်။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ– လက်ခံကြိုဆိုကုန်၏။ ပိယံ ဉာတီဝါတိ– ကား။ ဣဓလောကေ– ၌။ အာဂတံ–ပြန်လာသော။ ပိယဉာတကံ– ချစ်အပ်သော ဆွေမျိုးကို။ သေသဉာတကာ– ကြွင်း သောဆွေမျိုးတို့သည်၊ (ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ) ဝိယ– လက်ခံကြိုဆိုကုန်သကဲ့တည်း။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– နန္ဒိယဝတ္ထု ပြီးပြီ။
နန္ဒိယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ပိယဝဂ်ဘာသာဋီကာပြီးပြီ။
၁၇-ကောဓဝဂ် ၁-ရောဟိနီခတ္တိယကညာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ကောဓံ ဇဟေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော ရောဟိနိံ နာမ– ရောဟိနီမည်သော။ ခတ္တိယကညံ– မင်းမျိုးဖြစ်သော အမျိုး သမီးကို။ ဝါ– မင်းသမီးကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ ကိရ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမယေ–
အဘိနန္ဒန္တိ။ ။ “အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ”အရ ဓာတ်တို့သည် အနက်များစွာ ကို ဟောနိုင်ရကား ဤ၌ နန္ဒဓာတ်သည် သမ္ပဋိစ္ဆနအနက်ကို ဟော၏။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉၊ သီဋီသစ်၊၁၊၄၇၂)၊
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၆]...
၌။ အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ– သည်။ ပဉ္စသတေဟိ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကပိလဝတ္ထုံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုအနုရုဒ္ဓါထေရ်၏။ ဉာတကာ– တို့သည်။ “ထေရော– သည်။ အာဂတော– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ ရောဟိနိံ နာမ– သော။ ထေရဿ– ၏။ ဘဂိနိံ– နှမကို။ ဌပေတွာ– ၍။ ထေရဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အဂမံသု– ကုန်ပြီ။ ထေရော– သည်။ ဉာတကေ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရောဟိနီ– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ– ရား! ဂေဟေ– ၌ပါ တည်း။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဣဓ– ဤနေရာသို့။ န အာဂတာ–မလာသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! တဿာ– ၏။ သရီရေ– ၌။ ဆဝိရောဂေါ–အရေ၌ ဖြစ်သောရောဂါသည်။ ဝါ– အရေပြားရောဂါသည်၊ (နူနာရောဂါသည်)၊ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။ ဣတိ– ၍။ လဇ္ဇာယ– ရှက်ခြင်းကြောင့်။ န အာဂတာ– ပါ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ ထေရော– သည်။ “နံ– ထိုရောဟိနီကို။ ပက္ကောသထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ပြော၍။ ပက္ကောသာပေတွာ– စေ၍။ ပဋကဉ္စုကံ ပဋကဉ္စုကံ ပဋကဉ္စုကံ– အဝတ်သင်တိုင်းကို၊ (အဝတ် အင်္ကျီကို)၊ ပဋိမုဉ္စိတွာ– စွတ်၍။ အာဂတံ– လာနေသော ရောဟိနီကို။ ဧဝံ– သို့ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ရောဟိနိ– နီ! ကသ္မာ– ကြောင့်။ န အာဂတာ– မလာသည်။ အသိ–နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မေ– ၏။ သရီရေ– ၌။ ဆဝိရောဂေါ– သည်။ ဥပ္ပန္နော–ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ လဇ္ဇာယ– ကြောင့်။ န အာဂတာ– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “တေ– သည်။ ပုညံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ ကိံ ပန– မသင့်ဘူးလား?”
ပဋကဉ္စုကံ။ ။ ပဋတိ ဇိဏ္ဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋော၊ [ပဋ ဂတိယံ+အ၊ -နီတိဓာတု- ၅၃၊ သူစိ၊] ပဋီယတေ ဝေဌီယတေတိ ပဋော၊(ထောမ)၊ (တစ်နည်း) ပကာရေန+ဋီယတိ ပဋိစ္ဆာဒီယတိ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဧတေနာတိ ပဋော၊ (တစ်နည်း) ပံ ဟိရိကောပီနံ+ဋေတိ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဧတေနာတိ ပဋော၊ [ပ+ဋိ+အ၊ ရှေ့နည်းအလို ပဥပသာရ ပကာရအနက်ဟော၊ နောက်နည်းအလို ပနာမ်ပုဒ် ဟိရိကောပီန(အင်္ဂါဇာတ်)အနက် ဟော၊- သူစိ၊ ဧဋီ၊] ကစီယတိ ဗန္ဓိယတိ ဧတေနာတိ ကဉ္စုကော၊ [ကစ+ဥက၊ နိဂ္ဂဟိတ် လာ၊ -ဇာဋီသစ်- ၄, ၃၂၊] ကစီယတိ ကာယေ ဗန္ဓိယတီတိ ကဉ္စုကော၊(ပါစိယော- ၃၈၇)၊ ထိုနောင် “စမ္မကဉ္စုကသန္နဒ္ဓေါတိ စမ္မသင်္ခါတေန ကဉ္စုကေန ဩနဒ္ဓေါ(ထေရ- ၂, ၂၀၀)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ပဋော စ+သော+ကဉ္စုကော စာတိ ပဋ- ကဉ္စုကော- အဝတ်တည်းဟူသော သင်တိုင်း၊ သင်တိုင်းဟူသည် ခေါင်းမှစွပ်၍ ဝတ်ရ သော အင်္ကျီပွတစ်မျိုးတည်း။ (မြန်ဓာန်)
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၇]...
ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကိံ– အဘယ်ကောင်းမှုကို။ ကရောမိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “အာသနသာလံ– ဆွမ်းစားဇရပ်ကို၊ (ဆွမ်းစားကျောင်းကို)၊ ဝါ– နားနေရာဇရပ်ကို၊ (နားနေဆောင်ကို)၊ ကာရေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ “ကိံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍၊ (အာသနသာလံ– ကို။ ကာရေမိ– နည်း?)” ဣတိ– ပြီ။ “တေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ပသာဓနဘဏ္ဍကံ– လက်ဝတ်တန်ဆာပစ္စည်းသည်။ နတ္ထိ ကိံ– လော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “မူလံ– တန်ဖိုးသည်။ ကိံ– ဘယ်လောက်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒသသဟဿမူလံ– တစ်သောင်းသောတန်ဖိုးသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ တံ– လက်ဝတ်တန်ဆာပစ္စည်းကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– စွန့်၍။ အာသနသာလံ– ကို။ ကာရေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကော– သည်။ မေ– ဖို့။ ဝါ– ၏အတွက်။ ကာရေဿတိ– မည်နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ သမီပေ– ၌။ ဌိတဉာတကေ– တည်ရှိသောဆွေမျိုးတို့ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ “တုမှာကံ– တို့၏။ ဘာရော– သည်။ ဟောတု– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘန္တေ! တုမှေ ပန– တို့သည်ကား။ ကိံ– ကို။ ကရိဿထ– နည်း?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “အဟမ္ပိ– သည်လည်း။ ဣဓေဝ– ၌သာ။ ဘဝိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ–လျှင်။ ဧတိဿာ– ထိုဇရပ်ဖို့။ ဝါ– ၏အတွက်။ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ– သစ်သားအဆောက် အဦးတို့ကို။ အာဟရထ– ကြလော။” ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ “ဘန္တေ! သာဓု–ပြီ။” ဣတိ– ၍။ အာဟရိံသု– ကုန်ပြီ။
ထေရော– သည်။ အာသနသာလံ– ကို။ သံဝိဒဟန္တော– စီမံလသော်၊ (စီမံရင်း)၊
အာသနသာလံ။ ။ အာသတိ နိသီဒတိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ(ဒီဋီ၊၂၊၂၁၈)၊ သလန္တိ ပဝိသန္တိ အဿန္တိ သာလာ၊(ပါစိယော- ၆၄) အာသနာ စ+သာ+သာလာ စာတိ အာသနသာလာ၊ ဤဝိဂြိုဟ်အလို နေထိုင်စရာကျောင်း, ညောင်စောင်းစသည်မှန်သမျှ ကို ရသော်လည်း ဤ၌ ဆွမ်းစားကျောင်းကို ယူပါ၊ ဆွမ်းစားရုံသာမက ခေတ္တခဏ ဝင်ရောက်နားနေရာ, တရားနှလုံးသွင်းရာလည်း ဖြစ်၏၊ ထိုကြောင့် ဓာန်ဋီ- ၂၁၀၌ “အာသနတ္ထာယ+ကတာ+သာလာ အာသနသာလာ- နေထိုင်စရာအကျိုးငှာ (နေထိုင် ခြင်းအကျိုးငှာ)+ပြုအပ်သော+ဇရပ်(ကျောင်း)”ဟု ပြုသည်၊ ပါစိယော- ၆၄၌ “အသနဿာလံ”ဟု ရှိစေလိုပြီး “အသတိ ဘုဉ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ အသနာ၊ အသနာ စသာ+သာလာ စာတိ အသနသာလာ- ဆွမ်းစားရာဇရပ်, ဆွမ်းစားကျောင်းဆောင်)”ဟု ပြု၏။
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၈]...
ရောဟိနိံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဒွိဘူမိကံ– ဘုံ၂ဆင့်ရှိသော။ ဝါ– ၂ထပ်ရှိသော။ အာသနသာလံ– ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ ဥပရိ– ၌။ ပဒရာနံ– ပျဉ်ချပ်တို့အား။ ဒိန္နကာလတော– ပေးလှူပြီးရာအခါမှ၊ (ခင်းလှူပြီးရာအခါမှ၊) ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဟေဋ္ဌာဿာလံ– ကို။ နိဗဒ္ဓံ– မပြတ်။ သမ္မဇ္ဇိတွာ– တံမြက်လှည်း၍။ အာသနာနိ– တို့ကို။ ပညာပေဟိ– လော။ နိဗဒ္ဓံ၊ ပါနီယဃဋေ– သောက်ရေအိုးတို့ကို။ ဥပဋ္ဌာပေဟိ–တည်စေလော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ “ဘန္တေ! သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ ပသာဓနဘဏ္ဍကံ– ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– ၍။ ဒွိဘူမိကအာသနသာလံ– ဘုံ၂ဆင့်ရှိသော ဆွမ်း စားကျောင်းကို။ ကာရေတွာ– ၍။ ဥပရိ– ၌။ ပဒရာနံ– တို့အား။ ဒိန္နကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဟေဋ္ဌာသာလံ– ကျောင်းအောက်ကို။ ဝါ– ၌။ သမ္မဇ္ဇနာဒီနိ– တံမြက် လှည်းခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ အကာသိ– ပြီ။ နိဗဒ္ဓံ– မပြတ်။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ နိသီဒန္တိ– ကုန်၏။ အထ– ၌။ အဿာ– ထိုရောဟိနီ၏။ ဝါ– သည်။ အာသနသာလံ– ကို။ သမ္မဇ္ဇန္တိယာဝ– တံမြက်လှည်းနေစဉ်ပင်။ ဆဝိရောဂေါ– သည်။ မိလာယိ– ညှိုး ချောက်သွားပြီ။ သာ– သည်။ အာသနသာလာယ– သည်။ နိဋ္ဌိတာယ– ပြီးဆုံးလ သော်။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ အာသနသာလံ– ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ နိသိန္နဿ– သော။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ– သော။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ ပဏီတံ– သော။ ခါဒနီယံ– ကိုလည်းကောင်း။ ဘောဇနီယံ– ကိုလည်းကောင်း။ အဒါသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ကတဘတ္တကိစ္စော– သည်။ “ဧတံ ဒါနံ– သည်။ ကဿ– ၏။ ဒါနံ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မေ– ၏။ ဘဂိနိယာ– သော။ ရောဟိနိယာ– ၏၊ (ဒါနံ– တည်း၊)” ဣတိ– ပြီ။ “သာ– သည်။ ကဟံ ပန– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဂေဟေ– ၌တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ “နံ– ထိုရောဟိနီကို။ ပက္ကောသထ–ကြလော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ အာဂန္တုံ– ငှာ။ န ဣစ္ဆိ– အလိုမရှိ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အနိစ္ဆမာနမ္ပိ– လာခြင်းငှာ အလိုမရှိသည်လည်းဖြစ်သော။ နံ– ကို။ ပက္ကောသာပေသိယေဝ– စေသည်သာ။ စ ပန– ဆက်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ နိသိန္နံ– ထိုင်နေသော ရောဟိနီကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ရောဟိနိ! ကသ္မာ–ကြောင့်။ န အာဂမိတ္ထ– မလာသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မေ– ၏။ သရီရေ– ၌။ ဆဝိရောဂေါ– သည်။ အတ္ထိ– ၏။ တေန– ကြောင့်။ လဇ္ဇမာနာ– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ န အာဂတာ– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ တေ– ၏။ ဧသ– ဤရောဂါသည်။ ကိံ–
...[စာမျက်နှာ- ၄၉၉]...
ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ၊ (ဣတိ– သို့၊) ဇာနာသိ ပန– သိသလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! န ဇာနာမိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ “တဝ– ၏။ ကောဓံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဧသော– ဤကိုယ်ရေရောဂါသည်။ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မေ– သည်။ ကိံ– အဘယ်မကောင်းမှုကံကို။ ကတံ ပန– ပြုအပ်ခဲ့ပါသနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ သုဏာဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ အဿာ– ၏။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိ– ပြီ။
အတီတေ– ၌။ ဗာရာဏသိရညော– ၏။ အဂ္ဂမဟေသီ– သည်။ ဧကိဿာ– သော။ ရညော– ၏။ နာဋကိတ္ထိယာ– ကချေသည်မ၌။ အာဃာတံ– ကို။ ဗန္ဓိတွာ– ၍။ “အဿာ– ၏။ ဝါ– ၌။ ဒုက္ခံ– ကို။ ဥပ္ပာဒေဿာမိ– အံ။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ မဟာကစ္ဆုဖလာနိ– ခွေးလှေးယားသီးတို့ကို။ အာဟရာပေတွာ– စေ၍။ တံ နာဋကိတ္ထိံ– ကို။ အတ္တနော– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ ယထာ–အကြင်အခြင်းအရာအားဖြင့် ထားစေလသော်။ သာ– သည်။ န ဇာနာတိ– မသိ။ ဧဝံ– ဤအခြင်းအရာအားဖြင့်။ အဿာ– ၏။ သယနေ စေဝ– ၌လည်းကောင်း။ ပါဝါရကောဇဝါဒီနဉ္စ– အပေါ်ခြုံ, ကော်ဇောအစရှိသည်တို့၏၊ [ပါရုပနတ္ထာယ
မဟာကစ္ဆုဖလာနိ။ ။ “မဟာကစ္ဆု”ဟူသောပုဒ်ကို “ခွေးလှေးယားသီး”ဟု မြန်မာ ပြန်ကြ၏၊ ခွေးလှေးယားပင်ဟောသော ပုဒ်ကို အမရ- ၁၄, ၇၈၇၌ “ကပိကစ္ဆု, မက္ကဋီ” ဟုလည်းကောင်း, ဓာန်- ၅၈၂၌ “ကပိကစ္ဆု, ဒုဖဿော”ဟုလည်းကောင်း ၂ပုဒ် ဆို၏၊ ဝိမတိ၊၁၊၂၃၃၌ “မဟာကစ္ဆု”ဟူသည် နွယ်သီးအထူးတည်း၊ ၎င်းင်းအသီးသည် ကြောင် ခြေထောက်သဏ္ဌာန်ရှိပြီး မကောင်းသောအထိအတွေ့ရှိသည်၊ နုညံ့သော အမွေးရှိ သည်ဟု ဆို၏၊ ပုံပြဓာန်- ၁, ၁၉၁၌ ၎င်းင်းသည် နွယ်မျိုးဖြစ်၍ ပဲရွက်ကဲ့သို့ အရွက် ၃ရွက် ထွက်တတ်၏၊ အပေါ်ဘက်၌ အမွေးရှိ၏၊ အပွင့်မှာ ပဲပုဇွန်ပွင့်နှင့် တူ၏၊ အယဉ်မျိုး, အရိုင်းမျိုးဟူ၍ ၂မျိုးရှိ၏၊ အရိုင်းမျိုးသီးတောင့်မှာ အမွေးလွန်စွာ များ၏၊ ၎င်းင်းနှင့်ထိလျှင် လွန်စွာ ယား၏ဟု ဆိုသည်၊ ဤအဆိုများအရ ဤ၌ ခွေးလှေးယား အရိုင်းမျိုးသီးကို ယူပါ၊ “ကပီနံ ဝါနရာနံ ကစ္ဆုံ ဇနေတီတိ ကပိကစ္ဆု (ဓာန်ဋီ- (၅၈၂)”ကို ကြည့်၍ “မဟန္တီ+ကစ္ဆု မဟာကစ္ဆု- ကြီးသောယားနာ၊ မဟာကစ္ဆုံ+ဇနေန္တီတိ မဟာ ကစ္ဆူနိ- ကြီးသောယားနာကို ဖြစ်စေတတ်သော ခွေးလှေးယားသီး၊ [မဟာကစ္ဆု+ ဥ၊]”ဟု ကြံပါ၊ ဆေးအသုံးပြုပုံနှင့် အခြားသိဖွယ်များကို ပုံပြဓာန်- ၁, ၁၉၁၊ ၁၉၂၊ ၁၉၃၊ ၁၉၄တို့၌ ရှုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၀]...
ဝရိယတိ ဣစ္ဆိယတီတိ ပါဝါရော၊ [ပ+ဝရ+ဏ၊၊ -ပါစိယော-၃၇၃၊] ပါဝါရေန္တိ သဉ္ဆာဒေန္တိ သရီရံ ဧတေနာတိ ပါဝါရော၊ (ဒီ၊ဋီ-၃, ၅၂၊ ကင်္ခါဋီသစ်-၃၆၆) ကုယံ ပထဝိယံ ဇဝတိ ဂစ္ဆတီတိ ကောဇဝေါ၊ (ကု+ဇု+ဏ၊ -ဓာန်ဋီ-၃၁၂၊ ပါစိယော-၃၃၉)၊ ပါဝါရော စ+ ကောဇဝေါ စ ပါဝါရကောဇဝေါ၊ ပါဝါရကောဇဝေါ+အာဒိ ယေသန္တိ ပါဝါရကောဇဝါဒီနိ– အပေါ်ခြုံ, ကော်ဇောအစရှိသောပစ္စည်းဝတ္ထုများ၊] အန္တရေသု– အကြားတို့၌။ ကစ္ဆုစုဏ္ဏာနိ– ခွေးလှေးယားသီးမှုန့်တို့ကို။ ဌပါပေသိ– ထားစေပြီ။ ကေဠိံ– ပြောင်လှောင် မှုကို။ ကုရုမာနာ ဝိယ– ပြုသကဲ့သို့။ တဿာ– ၏။ သရီရေပိ– ၌လည်း။ ဩကိရိ–လောင်းချပြီ၊ (ကြဲပြီ)၊ တံ ခဏံယေဝ– ၌သာလျှင်။ တဿာ– ထိုကချေသည်မ ၏။ သရီရံ– သည်။ ဥပ္ပက္ကုပ္ပက္ကံ– အထက်အထက်၌ ကျက်သည်, အထက်အထက် ၌ ကျက်သည်။ ဝါ– အလွန်ပူလောင်သည်။ ဂဏ္ဍာဂဏ္ဍဇာတံ– ဖြစ်သောအဖုငယ်, အဖုကြီးရှိသည်။ အဟောသိ၊ သာ– သည်။ ကဏ္ဍုဝန္တီ– ယားလသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဂန္တွာ၊ သယနေ– ၌။ နိပဇ္ဇိ– ပြီ။ တတြာပိ– ထိုအိပ်ရာ၌လည်း။ ကစ္ဆုစုဏ္ဏေဟိ– တို့ သည်။ ခါဒိယမာနာယ– ကိုက်ခဲနှိပ်စက်အပ်သော်။ ဝါ– ကြောင့်၊ [“ခဇ္ဇသိ ကစ္ဆုယာ တိ ကစ္ဆုရောဂေန ခါဒီယသိ၊ ဗာဓီယသီတိ အတ္ထော၊ (ပေတ၊ ဋ္ဌ၊ ၈၁) ”ကို ကြည့်ပေး သည်။] အဿာ– ၏။ ခရတရာ– သာ၍ ကြမ်းတမ်းသော။ ဝေဒနာ– သည်။ ဥပ္ပဇ္ဇိ–ပြီ။ တဒါ– ၌။ အဂ္ဂမဟေသီ– သည်။ ရောဟိနီ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ပြီ။
ဥပ္ပက္ကုပ္ပက္ကံ။ ။ ပစ္စတီတိ ပက္ကံ၊ [ပစ+တ၊] ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ+ပက္ကံ ဥပ္ပက္ကံ၊ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ(မောဂ်- ၁, ၅၄)သုတ်ဖြင့် “ဥပ္ပက္ကံ ဥပ္ပက္ကံ”ဟု ၂ရုပ်ပြု၊ သျာဒိလောပေါ ပုဗ္ဗဿေ ကဿ(မောဂ်- ၅၅)သုတ်ဖြင့် ရှေပုဒ်၌ ဝိဘတ်ကိုချေ၊ (ဥပ္ပက္က ဥပ္ပက္ကံ)၊ က္ကကို နောက် ဥသို့ကပ်လျှင် “ဥပ္ပက္ကုပ္ပက္ကံ”ဟု ဖြစ်သည်။(သံဋီ၊၂၊၁၈၅၊ သာရတ္ထ၊၂၊၂၉၅)
ဂဏ္ဍာဂဏ္ဍဇာတံ။ ။ ဂဏ္ဍန္တိ သန္နိစယန္တိ ပုဗ္ဗာဒယော ဧတ္ထာတိ ဂဏ္ဍော၊ [ဂဍ သန္နိစယေ+က၊ -ရူဘာ- ၂, ၅၇၅၊] ဂစ္ဆတိ သူနဘာဝန္တိ ဂဏ္ဍော၊ [ဂမု+ဍ၊ -မောဂ်- ၇, ၅၈၊] ဂဏ္ဍတိ ဖောဋော ဘဝတီတိ ဂဏ္ဍော၊(ပါစိယော- ၂၃၈)၊ မဟန္တော+ဂဏ္ဍော အဂဏ္ဍော- ကြီးသောအနာဖု၊ နသဒ္ဒါ ဝုဒ္ဓိအနက်ဟော၊ တွဲဘက်ဂဏ္ဍသဒ္ဒါသည် အနာဖုမှန်သမျှကို ဟောနိုင်သော်လည်း အဂဏ္ဍအရ အနာဖုကြီးမှ ကြွင်းသော အနာဖု ငယ်ကို ပါရိသေသနည်း, ဂေါဗလိဗဒ္ဒနည်းအားဖြင့် ယူရသည်၊ ဂဏ္ဍော စ+အဂဏ္ဍော စ ဂဏ္ဍာဂဏ္ဍော- အဖုကြီးအဖုငယ်၊ ထိုနောင် “ဂဏ္ဍာဂဏ္ဍော+ဇာတော ယတ္ထာတိ ဂဏ္ဍာဂဏ္ဍဇာတံ- ဖြစ်သော အဖုကြီးအဖုငယ်ရှိသောကိုယ်”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၁]...
သတ္ထာ– သည်။ ဣမံ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ”ရောဟိနိ! တဒါ– ၌။ တယာ ဧဝ– သည်သာ။ တံ ကမ္မံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။ ဟိ– မှန်။ အပ္ပမတ္တကောပိ– နည်း သော အတိုင်းအရှည်ရှိသည်လည်းဖြစ်သော။ ကောဓော ဝါ– ကိုလည်း။ ကာတုံ–ငှာ။ ယုတ္တရူပေါ– သင့်သောသဘောရှိသည်။ န (ဟောတိ) ဧဝ– သည်သာ၊ (အပ္ပမတ္တကာပိ– သော၊) ဣဿာ ဝါ– ကိုလည်း၊ (ကာတုံ– ငှာ။ ယုတ္တရူပါ– သည်။ န (ဟောတိ) ဧဝ– သည်သာ၊)” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ကောဓံ၊ ပေ၊ ဒုက္ခာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ကောဓံ ဇဟေ ဝိပ္ပဇဟေယျ မာနံ, သံယောဇနံ သဗ္ဗမတိက္ကမေယျ၊ တံ နာမရူပသ္မိမသဇ္ဇမာနံ, အကိဉ္စနံ နာနုပတန္တိ ဒုက္ခာ
ကောဓံ– ဒေါသအမျက်, ခြောင်းခြောင်းထွက်သည့်, စိတ်ပျက်စိတ်ဆိုး, စိတ် ကောက်မျိုးကို။ ဇဟေ (ဇဟေယျ)– တစ်ရံတစ်ဆစ်မျှ, မဖြစ်ရအောင်, မုချပုံသေ, ပယ်စွန့်လေရာ၏။ မာနံ– ငါငါထောင်လွှား, ငါတကားဟု, ထောင်လွှားတက်ကြွ, မာန်မာနကို။ ဝိပ္ပဇဟေယျ– တစ်ရံတစ်ဆစ်မျှ, မဖြစ်ရအောင်, မုချပုံသေ, ပယ်စွန့် လေရာ၏။ သဗ္ဗံ သံယောဇနံ– သံသရာဝဋ်မှ, မလွတ်ရအောင်, တုပ်နှောင်ဖွဲ့ယှဉ်, အလုံးစုံသော သံယောဇဉ်ကို။ အတိက္ကမေယျ– မဆွယ်အပွား, တကယ်မများ အောင်, ပယ်ရှားလွန်မြောက်လေရာ၏။ နာမရူပသ္မိံ– ခန္ဓာ၅-ပါး, ရုပ်နာမ်တရား၌။ အသဇ္ဇမာနံ– ငါ့ရုပ်ဝေဒနာ, ငါ့ခန္ဓာဟု, စွဲကာမှတ်ဘိ, ကပ်ငြိခြင်းမရှိသော။ အကိဉ္စနံ– ရာဂဒေါသ, မောဟကင်းဘိ, ကြောင့်ကြလည်းမရှိသော။ တံ (ပုဂ္ဂလံ)– ဤပြဆိုအပ်, ဂုဏ်သကတ်ဖြင့်, သင့်မြတ်ထုတ်ဆို, ထိုပုဂ္ဂိုလ်သို့။ ဒုက္ခာ– ကိုယ်စိတ်နှစ်ဝ, ပင်ပန်းရသည့်, ရှုပ်သမျှအကြောင်း, ဒုက္ခအပေါင်းတို့သည်။ နာနုပတန္တိ– ကောဓမာန, စသည်ခပင်း, အကြောင်းကင်းသဖြင့်, အရှင်းပုံသေ, မကျရောက်နိုင်လေကုန်သတည်း။
တတ္ထ– ၌။ ကောဓန္တိ– ကား။ သဗ္ဗာကာရံ သဗ္ဗာကာရံ သဗ္ဗာကာရံ– အလုံးစုံသော အပြားရှိသော၊
သဗ္ဗာကာရံ။ ။ သဗ္ဗော+အာကာရော ယဿာတိ သဗ္ဗာကာရော- အလုံးစုံသော အပြားရှိသောကောဓ၊ အာကာရသဒ္ဒါ ပကာရအနက်ကို ဟော၏၊ ကောဓသည် (၁) အလိုရှိအပ်သော ဝတ္ထု(ဣဋ္ဌာရုံ)ကို မှီ၍ဖြစ်သော ကောဓ, (၂) အလိုမရှိအပ်သော
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၂]...
ကောဓမ္ပိ– ကိုလည်းကောင်း။ နဝဝိဓံ– ၉-ပါးအပြားရှိသော။ မာနမ္ပိ– ကိုလည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၁၅ရှု၊] ဇဟေယျ– စွန့်ရာ၏။ သံယောဇနန္တိ– ကား။ ကာမရာဂသံယောဇနာဒိကံ– ကာမရာဂသံယောဇဉ်အစရှိသော။ ဒသဝိဓမ္ပိ– ၁၀,ပါး အပြားရှိသည်လည်းဖြစ်သော။ သဗ္ဗသံယောဇနံ– ကို။ အတိက္ကမေယျ– လွန် မြောက်နိုင်ရာ၏။ အသဇ္ဇမာနန္တိ– ကား။ အလဂ္ဂမာနံ– မကပ်ငြိသော။ ဟိ– မှန်။ ယော– သည်။ “မမ– ၏။ ရူပံ– တည်း။ မမ– ၏။ ဝေဒနာ– တည်း။” ဣတိအာဒိနာ–ဤသို့ အစရှိသော။ နယေန– နည်းဖြင့်။ နာမရူပံ– ကို။ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ– စွဲယူ၏။ စ– သည်သာမကသေး။ တသ္မိံ– ထိုရုပ်ဝေဒနာသည်။ ဘိဇ္ဇမာနေ– ပျက်စီးလသော်။ သောစတိ– ဝမ်းနည်း၏။ ဝိဟညတိ– ပင်ပန်း၏။ အယံ– ဤပုဂ္ဂိုလ်သည်။ နာမရူပသ္မိံ– ၌။ သဇ္ဇတိ နာမ– ကပ်ငြိသည် မည်၏။ ဧဝံ– သို့။ အဂ္ဂဏှန္တော– မစွဲယူလသော်။ အဝိဟညန္တော– မပင်ပန်းလသော်။ န သဇ္ဇတိ နာမ– မကပ်ငြိသည်မည်၏။ ဧဝံ– သို့။ အသဇ္ဇမာနံ– မကပ်ငြိသော။ ရာဂါဒီနံ– တို့၏။ အဘာဝေန– မရှိခြင်းကြောင့်။ အကိဉ္စနံ– ဖိစီး နှိပ်စက်တတ်သော ရာဂစသောတရားမရှိသော။ တံ ပုဂ္ဂလံ– သို့။ ဒုက္ခာ နာမ– တို့မည်သည်။ နာနုပတန္တိ– မကျရောက်နိုင်ကုန်၊ ဣတိ အတ္ထော
ဝတ္ထု (အနိဋ္ဌာရုံ) ကို မှီ၍ ဖြစ်သော ကောဓဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ ထိုတွင် ကောဓသည် ပင်ကိုယ် အားဖြင့် အလိုမရှိအပ်သောဝတ္ထု (အနိဋ္ဌာရုံ) ကို မှီ၍ ဖြစ်တတ်၏၊ ထို့ပြင် အာဃာတ ဝတ္ထု၉-ပါးကြောင့်လည်း ဖြစ်တတ်၏၊ ထိုသို့သော ကောဓသည် အလိုမရှိအပ်သော ဝတ္ထုကို မှီ၍ဖြစ်သော ကောဓမည်၏၊ အလိုရှိအပ်သော ဝတ္ထုကို လုယူလိမ့်မည်ဟု ယုံမှားသံသယရှိသူမှာလည်းကောင်း, လုယုစဉ်မှာလည်းကောင်း, လုယူပြီးမှာလည်းကောင်း ကောဓဖြစ်တတ်၏၊ ထို့ပြင် အလိုရှိအပ်သော ဝတ္ထုကို ဖောက်ပြန်ပျက်စီး တော့မည်ဟု ယုံမှားသံသယရှိသူမှာလည်းကောင်း, ဖောက်ပြန်ပျက်စီးစဉ်မှာလည်းကောင်း, ဖောက်ပြန်ပျက်စီးပြီးမှာလည်းကောင်း ကောဓဖြစ်တတ်၏၊ ထိုသို့သော ကောဓသည် အလိုရှိအပ်သော ဝတ္ထုကို မှီ၍ဖြစ်သော ကောဓမည်၏၊ ထိုကောဓ ၂မျိုးကို “သဗ္ဗာကာရံ”ဟု ဆိုလိုဟန် တူသည်။ (မဟာနိ-၂၀၆၊ ၂၀၇)
တံ...နာနုပတန္တိ ဒုက္ခာ။ ။ သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀၌ “နာနုပတန္တိ ဒုက္ခာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပန တဿ ဥပရိ န ပတန္တိ”ဟု ဖွင့်၏၊ ဤအဖွင့်၌ “တဿ ဥပရိ”ဖြင့် “တံ”၌ ဒုတိယာဝိဘတ်၏ ဆဋ္ဌီအနက်ဖြစ်ကြောင်း, “န ပတန္တိ”ဖြင့် “အနုပပတန္တိ”၌ အနုဥပ သာရ၏ အနက်မဲ့ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ ထိုအလို “ဒုက္ခာ- ဝဋ်ဆင်းရဲတို့သည်၊ တံ- ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏၊ (ဥပရိ- အပေါ်၌၊) နာနုပတန္တိ- မကျရောက်နိုင်ကုန်”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၃]...
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ [ဣတိ– အနက်မဲ့၊] ရောဟိနီပိ– သည်လည်း။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌိတာ– ပြီ။ တင်္ခဏညေဝ– ၌ပင်။ အဿာ– ၏။ သရီရံ– သည်။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။
သာ– သည်။ တတော– ထိုလူ့ဘဝမှ။ စုတာ– သည်၊ (သမာနာ– သော်၊) တာဝတိံသဘဝနေ– ၌။ စတုန္နံ– ကုန်သော။ ဒေဝပုတ္တာနံ– တို့၏။ သီမန္တရေ– အပိုင်းအခြား ၏အတွင်း၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ ပါသာဒိကာ– မြင်သူ၏စိတ် ကြည်လင်ခြင်းကို ဖြစ်စေတတ်သည်။ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ– ရုပ်အဆင်း၏ တင့်တယ်သည်၏အဖြစ် သို့ ရောက်သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၂၉၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၅၁၂ရှု၊] အဟောသိ– ပြီ။ စတ္တာရော ပိ– ကုန်သော။ ဒေဝပုတ္တာ– တို့သည်။ တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဥပ္ပန္နသိနေဟာ– ဖြစ်သော ချစ်ခြင်းရှိကုန်သည်။ ဟုတွာ၊ “မမ– ၏။ သီမာယ– အပိုင်းအခြား၏။ အန္တော–အတွင်း၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– ဖြစ်ပြီ။ မမ– ၏။ သီမာယ– ၏။ အန္တော– ၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝိဝဒန္တာ– ဆန့်ကျင့်ဘက်ပြောဆိုကုန်လသော်။ ဝါ– ငြင်းခုံကုန်လသော်။ ဒေဝရညော– သော။ သက္ကဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ”ဒေဝ! ဣမံ– ဤနတ်သမီးကို။ နိဿာယ– ၍။ နော– တို့၏။ အဍ္ဍော– တရားအမှုသည်၊ (တရားတပေါင်သည်)၊ ဥပ္ပန္နော– ပြီ။ တံ– ကို။ ဝိနိစ္ဆိနာထ– ဆုံးဖြတ်ပေးပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သက္ကောပိ– သည်လည်း။ တံ– ထိုနတ်သမီးကို။ ဩလောကေတွာဝ– ၍ သာလျှင်။ ဥပ္ပန္နသိနေဟော– သည်။ ဟုတွာ၊ ဧဝံ– သို့။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဣမာယ– ဤနတ်သမီးကို။ ဝေါ– တို့သည်။ ဒိဋ္ဌကာလတော– မြင်အပ်ရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ကထံ– လျှင်။ စိတ္တာနိ– တို့သည်။ ဥပ္ပန္နာနိ– ဖြစ်ကုန်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ ဧကော– တစ်ပါးသော နတ်သားသည်။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “တာဝ– စွာ။ မမ– ၏၊
အဍ္ဍော။ ။ အဍ္ဍနံ အဘိယုဉ္စနံ အဍ္ဍော၊ [အဍ္ဍ အဘိယောဂေ+အ၊ -နီတိဓာတု- ၅၈၊ ပါစိယော- ၁၄၇၀ိဓာန်၊] ဤအလို တတိယက္ခရာဖြင့် “အဍ္ဍော”ဟု ရှိရမည်၊ မဋီ၊၂၊၁၈၇၌ “ပစ္စတ္ထိကာ အဋ္ဋိယန္တိ ဒုက္ခာယန္တိ ဧတေနာတိ အဋ္ဋော၊ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗဝေါဟာရော”ဟု ပထမက္ခရာဖြင့် ဆို၏၊ သက္ကတအလို တတိယက္ခရာဖြင့် “အဍ္ဍော” ဟုလည်းကောင်း သာသနာတော်ကျမ်းအလို ပထမက္ခရာဖြင့် “အဋ္ဋော”ဟု လည်း ကောင်း ရှိရမည်ဟု ဓာတွတ္ထ၌ ဆို၏။
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၄]...
ဥပ္ပန္နစိတ္တံ– ဖြစ်ပေါ်လာသောစိတ်သည်။ သင်္ဂါမဘေရိ ဝိယ– စစ်မြေပြင်၌ စည် ကဲ့သို့။ သန္နိသီဒိတုံ– ကောင်းစွာ တည်ငြိမ်နေခြင်းငှာ၊ (ကောင်းစွာ ဆုတ်နစ်ခြင်း ငှာ)၊ နာသက္ခိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ ဒုတိယော– ၂-ပါးမြောက်နတ်သားသည်။ “မမ– ၏။ စိတ္တံ– သည်။ ပဗ္ဗတနဒီ ဝိယ– တောင်ပေါ်မှ စီးဆင်းသော မြစ်ကဲ့သို့၊ (တောင် ကျရေကဲ့သို့)၊ [ပဗ္ဗတနဒီ ဝိယာတိ ပဗ္ဗတာ နိက္ခမိတွာ သီဃသောတေန သန္ဒမာနာ နဒီ ဝိယ၊၊ -ဓမ္မဋီ-၃၀၄။] သီဃံ– စွာ။ ပဝတ္တတိယေဝ– ဖြစ်သည်သာ။” ဣတိ– ပြီ။ တတိယော– သည်။ “မမ– ၏၊ [အက္ခီနိ၌စပ်၊] ဣမိဿာ– ကို။ ဒိဋ္ဌကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ကက္ကဋဿ– ပုဇွန်၏။ အက္ခီနိ ဝိယ– မျက်လုံးတို့ကဲ့သို့။ အက္ခီနိ– တို့ သည်။ နိက္ခမိံသု– ထွက်ကုန်ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ စတုတ္ထော– သည်။ “မမ– ၏။ စိတ္တံ– သည်။ စေတိယေ– ၌။ ဥဿာပိတဓဇော ဝိယ– ထောင်စိုက်အပ်သော အလံ တံခွန်ကဲ့သို့။ နိစ္စလံ– မလှုပ်မရှား။ ဌာတုံ– တည်ခြင်းငှာ။ နာသက္ခိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နေ– ထိုနတ်သားတို့ကို။ သက္ကော– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တာတာ–အမောင်တို့! တာဝ– စွာ။ တုမှာကံ– တို့၏။ စိတ္တာနိ– တို့သည်။ ပသယှရူပါနိ– သည်းခံအပ်သည်၏ အဖြစ်ဟူသော သဘောရှိကုန်သေး၏။ အဟံ ပန– သည် ကား။ ဣမံ– ဤနတ်သမီးကို။ လဘန္တော– သော်။ ဇီဝိဿာမိ– အသက်ရှင်လိမ့်မည်။ အလဘန္တဿ– သော်။ မေ– ၏။ မရဏံ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ ဒေဝပုတ္တာ– တို့သည်။ “မဟာရာဇ! တုမှာကံ– တို့၏။ မရဏေန– ဖြင့်။ အတ္ထော– သည်။ နတ္ထိ– ပါ။” ဣတိ– ပြော၍။ တံ– ထိုနတ်သမီးကို။ သက္ကဿ– အား။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– ပေးစွန့်၍။ ပက္ကမိံသု– ကုန်ပြီ။ သာ– သည်။ သက္ကဿ– ၏။ ပိယာ– သည်။ မနာပါ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ “အသုကကီဠံ နာမ– ဤမည်သော ကစားရာဌာနသို့။ ဂစ္ဆာမ– ကုန်စို့။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ သက္ကော– သည်။ တဿာ– ၏။ ဝစနံ– ကို။ ပဋိက္ခိပိတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိ– နိုင်။ ဣတိ– ရောဟိနီခတ္တိယကညာဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ရောဟိနီခတ္တိယကညာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယော ဝေ ဥပ္ပတိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အဂ္ဂါဠဝေ– အဂ္ဂါဠဝမည်။
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၅]...
သော၊ (အာဠဝီမြို့အနီးဝယ် အကောင်းမြတ်ဆုံးဖြစ်သော)၊ စေတိယေ– စေတီ၌၊ (နတ်ကွန်းနေရာဝယ် ဆောက်လုပ်ထားအပ်သော ကျောင်း၌)၊ [ဓမ္မဘာ-၄, ၁၉၆ ရှု၊] ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ သေနာသနေ– ကို။ အနုညာတေ– ခွင့်ပြုတော်မူအပ်သော်။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိအာဒီဟိ– ရာဇဂြိုဟ်သူဌေးအစရှိသူတို့သည်။ သေနာသနေသု– တို့ကို။ ကရိယမာနေသု– ဆောက်လုပ်အပ်ကုန်လသော်။ ဧကော– သော။ အာဠဝိကော– အာဠဝီပြည်၌ မွေးဖွားသော၊ [အာဠဝိယံ+ဇာတော အာဠဝိကော၊- သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁, ၁၇၄၊] ဘိက္ခု– သည်။ အတ္တနော– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သေနာသနံ– ကို။ ကရောန္တော– သော်။ ဧကံ– သော။ မနာပရုက္ခံ– နှစ်သက်ဖွယ်သစ်ပင်ကို။ ဒိသွာ၊ ဆိန္ဒိတုံ–ငှာ။ အာရဘိ– ပြီ။ ပန– ဆက်။ တတ္ထ– ထိုသစ်ပင်၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– သော။ ဧကာ– သော။ တရုဏပုတ္တာ– ငယ်ရွယ်နုနယ်သော သားရှိသော။ ဒေဝတာ– နတ်သမီးသည်။ ပုတ္တံ– ကို။ အင်္ကေန– ရင်ခွင်ဖြင့်။ အာဒါယ– ၍။ ဌိတာ– လျက်။ ယာစိ– တောင်းပန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “သာမိ! မေ– ၏။ ဝိမာနံ– ဗိမာန်ကို။ မာ ဆိန္ဒိ– မဖြတ်ပါနှင့်။ ပုတ္တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ အနာဝါသာ– နေစရာမရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိစရိတုံ– ငှာ။ န သက္ခိဿာမိ–နိုင်ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “အဟံ– သည်။ အညတြ– အခြားအရပ်၌။ ဤဒိသံ– သော။ ရုက္ခံ– ကို။ န လဘိဿာမိ– ရမည်မဟုတ်။” ဣတိ– တွေး၍။ တဿာ– ထို နတ်သမီး၏။ ဝစနံ– ကို။ နာဒိယိ– မနာယူ။ သာ– သည်။ “တာဝ– စွာ။ ဣမမ္ပိ ဒါရကံ– ဤနတ်ကလေးကိုလည်း။ ဩလောကေတွာ– ကြည့်၍။ ဩရမိဿတိ– ရှောင်လိမ့် မည်။” ဣတိ– ၍။ ပုတ္တံ– ကို။ ရုက္ခသာခါယ– သစ်ကိုင်းခွကြား၌။ ဌပေသိ– ထားပြီ။ သောပိ ဘိက္ခု– သည်လည်း။ ဥက္ခိပိတံ– မြှောက်ချီအပ်သော။ ဖရသုံ– ပုဆိန်ကို။ သန္ဓာရေတုံ– ကောင်းစွာဆောင်ထားခြင်းငှာ၊ (ထိန်းထားခြင်းငှာ)၊ အသက္ကောန္တော–
ရုက္ခသာခါယ ဌပေသိ။ ။ ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာန(သစ်ပင်၌ တည်သောဗိမာန်), သာခဋ္ဌ- ဝိမာန(သစ်ကိုင်း၌ တည်သောဗိမာန်)ဟု ၂မျိုးရှိရာ သာခဋ္ဌဝိမာန(သစ်ကိုင်း၌ တည် သောဗိမာန်)ဖြစ်သောကြောင့် “ရုက္ခသာခါယ”ဟို ဆိုသည်၊ ထိုသာခဋ္ဌဝိမာန(သစ် ကိုင်း၌ တည်သောဗိမာန်)သည် သစ်ကိုင်းအားလုံးကျိုးပျက်လျှင် ထိုဗိမာန်အားလုံး ပျက်စီး၏၊ ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာန(သစ်ပင်၌ တည်သောဗိမာန်)ကား သစ်မြစ်တည်ရှိနေသမျှ မပျက်စီး။ (သာရတ္ထ၊၃၊၁၆)
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၆]...
မစွမ်းနိုင်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဒါရကဿ– နတ်ကလေး၏။ ဗာဟုံ– လက်မောင်းကို။ ဆိန္ဒိ– ဖြတ်မိပြီ။ ဒေဝတာ– သည်။ ဥပ္ပန္နဗလဝကောဓာ– ဖြစ်သော အားကြီးသော အမျက်ဒေါသရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ “နံ– ထိုရဟန်းကို။ ပဟရိတွာ– ပုတ်ခတ်၍။ မာရဿောမိ– သေစေအံ့။ ဝါ– သတ်အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဥဘော– ၂ဖက်ကုန်သော။ ဟတ္ထေ– တို့ကို။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်၍။ တာဝ– စွာ။ ဧဝံ– သို့။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယံ ဘိက္ခု– သည်။ သီလဝါ– သီလရှိ၏။ အဟံ– သည်။ ဣမံ– ကို။ သစေ မာရေဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ နိရယဂါမိနီ– ငရဲသို့ သွားရောက်ရသည်၊ [နိရယံ ဂစ္ဆတီတိ နိရယဂါမိနီ၊ နိရယ+ဂါမီ+ဣနီ၊- အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၄၃၅၊ သမ္မောဘာ-၃, ၂၈၁၊] ဘဝိဿာမိ– မည်။ သေသဒေဝတာပိ– တို့သည်လည်း။ အတ္တနော– ၏။ ရုက္ခံ– ကို။ ဆိန္ဒန္တေ–ဖြတ်ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍၊] အသုကဒေဝတာယ– ဤမည်သော နတ်သည်။ ဧဝံ နာမ– ဤအမည်ရှိသော။ ဘိက္ခု– ကို။ မာရိတော– သေစေအပ်ပြီ၊ (သတ်အပ်ပြီ)။’ ဣတိ– သို့။ မံ– ကို။ ပမာဏံ– နှိုင်းယှဉ်ကြောင်းကို၊ (သက်သေကို)၊ ကတွာ– ၍၊ [မံ ပမာဏံ ကတွာတိ မံ ပဓာနံ ကတွာ၊ သက္ခိံ ကတွာတိ အတ္ထော၊ -ဓမ္မဋီ-၃၀၅၊] ဘိက္ခူ– တို့ကို။ မာရေဿန္တိ– ကုန်လိမ့်မည်။ အယဉ္စ– ဤရဟန်းသည် လည်း။ သသာမိကော– ပိုင်ရှင်ရှိသော။ ဘိက္ခု– တည်း။ သာမိကဿေဝ– ပိုင်ရှင် အားသာလျှင်။ နံ– ထိုရဟန်းကို။ ကထေဿာမိ– ပြောစေအံ့။” ဣတိ– ၍။ ဥက္ခိတ္တဟတ္ထေ– မြှောက်အပ်ပြီးသော လက်တို့ကို။ အပနေတွာ– ပယ်ရှား၍၊ (ရုတ်သိမ်း ၍၊) ရောဒမာနာ– လျက်။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ၊ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌၊
ဗာဟုံ ဆိန္ဒိ။ ။ ဓမ္မဋီ- ၃၀၄၌ “ဗာဟုံ ဆိန္ဒီ ဗာဟုံ ဆိန္ဒီ ဗာဟုံ ဆိန္ဒီတိ ဗာဟုမူလေ ဆိန္ဒိ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို ဗာဟုံ၌ အံဝိဘတ်ကို သတ္တမီအနက်ယူ၍ “ဗာဟုံ- လက်မောင်းရင်း၌”ဟု ပေးရမည်၊ သို့သော် “ဗာဟုံ ထနမူလေယေဝ ဆိန္ဒိ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၅)၊ ဗာဟုံ ထနမူလေယေဝ ဆိန္ဒီ ယေဝ ဆိန္ဒီ ယေဝ ဆိန္ဒီတိ အံသေန သဒ္ဓိံ ဗာဟံ ဆိန္ဒိ(သာရတ္ထ၊၃၊၁၆)”ဟု ဆိန္ဒိ၏ အာဓာရကို ထည့်ဖွင့်သောကြောင့် ဗာဟုံကို ကံအနက်ပေးခြင်းသာ ကောင်း၏၊ ပခုံးနှင့်တကွ လက်မောင်းကို ဖြတ်မိခြင်းကို “ဗာဟုံ ဆိန္ဒိ”ဟု ဆိုလိုသည်၊ ဤစကားကြောင့် ရုက္ခစိုးနတ် များ၏ ကိုယ်ကို ခုတ်ဖြတ်အပ်,ခုတ်ဖြတ်နိုင်သည်၊ (ခုတ်ဖြတ်၍ ရသည်)၊ စတုမဟာ ရာဇ်စသောနတ်တို့၏ ကိုယ်ကိုကား ခုတ်ဖြစ်၍မရ၊ ခုတ်ဖြတ်လျှင် မပြတ်ဟု မှတ်ရာ ၏။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၅၊ သာရတ္ထ၊၃၊၁၆)
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၇]...
အဋ္ဌာသိ– ရပ်ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ဒေဝတေ– နတ်သမီး! ကိံ–ဘာနည်း? (တစ်နည်း) ကိံ– အဘယ်ကြောင့်၊ (ရောဒိတွာ– ၍။ အဋ္ဌာသိ– နည်း?)” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သာ– သည်။ “ဘန္တေ! တုမှာကံ– တို့၏။ သာဝကေန– သည်။ မေ– ၏၊ (ဥပရိ– ၌၊) ဣဒံ နာမ– ဤမည်သောအမှုကို။ ကတံ– ပြီ။ အဟမ္ပိ– သည် လည်း။ နံ– ကို။ မာရေတုကာမာ– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဣဒံ နာမ– ဤမည်သော အကြံကို။ စိန္တေတွာ– ၍။ အမာရေတွာဝ– မသေစေမူ၍သာလျှင်။ ဝါ– မသတ်မူ ၍သာလျှင်။ ဣဓ– ဤနေရာသို့။ အာဂတာ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ သဗ္ဗံ– သော။ တံ ပဝတ္တိံ– ကို။ ဝိတ္ထာရတော– အားဖြင့်။ အာရောစေသိ– ပြီ။
သတ္ထာ– သည်။ တံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဒေဝတေ– နတ်သမီး! သာဓု သာဓု–ကောင်းပေစွ ကောင်းပေစွ။ ဘန္တံ– လှုပ်လှုပ်ရှားရှားပြေးသွားနေသော။ ရထံ– ကို၊ (နိဂ္ဂဏှာတိ) ဝိယ– နှိပ်ကွပ်သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ ဥဂ္ဂတံ– အထက်ထက်၌ ဖြစ် ပေါ်လာသော။ ကောပံ– ဒေါသကို။ နိဂ္ဂဏှမာနာယ– နှိပ်ကွပ်လသော်။ ဝါ– ခြင်း ကြောင့်။ ဝါ– သော။ တေ– သည်။ သာဓု– ကောင်းသော အမှုကို။ ကတံ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ) “ယော၊ ပေ၊ ဇနော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ယော ဝေ ဥပ္ပတိတံ ကောဓံ, ရထံ ဘန္တံဝ ဝါရယေ၊ တမဟံ သာရထိံ ဗြူမိ, ရသ္မိဂ္ဂါဟော ဣတရော ဇနော
သာရထိ– ရထားထိန်းသည်။ ဘန္တံ– လှုပ်လှုပ်ရှားရှား ပြေသွားနေသော။ ရထံ– ရထားကို၊ (ဝါရေတိ) ဣဝ– မလိုရာအရပ်သို့ မသွားအောင် တားမြစ်သကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ၊) ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ– စင်စစ်။ ဥပ္ပတိတံ– အထက် အထက် ၌ ဖြစ်ပေါ်လာသော။ ကောဓံ– ဒေါသကို။ ဝါရယေ– တားမြစ်နိုင်၏။ တံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ် ကို။ သာရထိံ– ရထားထိန်းဟူ၍။ အဟံ– ငါဘုရားသည်။ ဗြူမိ– ဟောတော်မူ၏။ ဣတရော– ကောဓကို တားနိုင်သူမှ တစ်ပါးသော။ ဇနော– ရထားမောင်းသူ လူအပေါင်းသည်။ ရသ္မိဂ္ဂါဟော– ရထားမြင်း၏ ကြိုးကို ကိုင်သူသာတည်း။
တတ္ထ– ၌။ ဥပ္ပတိတန္တိ– ကား။ ဥပ္ပန္နံ– ဖြစ်တတ်ဖြစ်နိုင်သော။ ရထံ ဘန္တံ ဝါတိ+
ဥပ္ပတိတံ။ ။ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ+ပတိတော ဂတော ပဝတ္တောတိ ဥပ္ပတိတော- မိမိ၏ အထက် အထက်၌ ဖြစ်သောကောဓ၊(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၊ သာရတ္ထ၊၃၊၁၇)၊ (တစ်နည်း) ဥပရိ+
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၈]...
ကား။ ယထာ နာမ– ဥပမာမည်သည်ကား။ ဆေကော– ကျွမ်းကျင်သော။ သာရထိ– ရထားထိန်းသည်။ အတိဝေဂေန– လွန်ကဲသော အဟုန်ဖြင့်။ ဝါ– အလွန် လျင်မြန်စွာ။ ဓာဝန္တံ– ပြေးသွားနေသော။ ရထံ– ကို။ နိဂ္ဂဏှိတွာ– နှိပ်ကွပ်၍။ ယထိစ္ဆကံ– အကြင်အကြင်အလိုရှိသလောက်။ ဌပေတိ ယထာ– ထားသကဲ့ သို့။ ဧဝံ–တူ။ ယော ပုဂ္ဂလော– သည်။ ဥပ္ပန္နံ– သော။ ကောဓံ– ကို။ ဝါရယေ– တားမြစ်နိုင်၏။ နိဂ္ဂဏှိတုံ– နှိပ်ခြင်းငှာ။ သက္ကောတိ– ၏။ တမဟန္တိ– ကား။ အဟံ– သည်။ တံ– ကို။ သာရထိံ– ရထားထိန်းဟူ၍။ ဗြူမိ– ၏။ ဣတရော ဇနောတိ– ကား။ ပန– ကား၊ ပတိတော ဥပ္ပတိတော၊ (ပါစိယော- ၁၈)၊ ဥသဒ္ဒါ ဥဒ္ဓံ (ဥဂ္ဂတ) အနက်, ပတဓာတ် ဂတိ အနက်။ “ဥပ္ပတိတ– အထက်အထက်၌ ဖြစ်သောကောဓဟူသည် ဒေါသဖြစ်စရာအာရုံ နှင့် တွေ့ကြုံလျှင် အချိန်မရွေး ဖြစ်တတ်,ဖြစ်နိုင်သော ကောဓတည်းဟု အဖြောင့်အား ဖြင့် သိစေလို၍ “ဥပ္ပန္နံ”ဟု ဖွင့်သည်။
ဥပ္ပန္န၄ပါး။ ။ ဥပ္ပန္နသည် (၁) ဝတ္တမာနုပ္ပန္န(ဥပါဒ်,ဌီ,ဘင်အခိုက် ဖြစ်ဆဲသင်္ခတတရားအားလုံး)၊ (၂) ဘူတပဂတုပ္ပန္န(အာရုံအရသာကို ခံစားပြီး၍ ချုပ်ပြီးကင်းပြီးသော ကုသိုလ်, အကုသိုလ်၊ ဥပါဒ်,ဌီ,ဘင်အခိုက်အတန့် သို့ ရောက်ပြီး၍ ချုပ်ပြီးကင်းပြီးသော ကုသိုလ်,အကုသိုလ်နှင့် ကြွင်းသင်္ခတဖြစ်သော ဝိပါက်,ကြိယာ,ရုပ်တရား)၊ (၃) ဩကာသကတုပ္ပန္န(ဝိပါက်အား အကျိုးပေးခွင့်ပြုသော အတိတ်ကံနှင့် အကျိုး ပေးခွင့်ရသောဝိပါက်)၊ (၄) ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္န(ရအပ်သော ခန္ဓာ၅ပါးဟူသော ဖြစ်ရာဘုံရှိသော ကိလေသာ အပေါင်း)ဟု ၄ပါးရှိ၏၊ ဤ၌ ဤဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နကို ယူပါ။ [ဥပ္ပန္န၄ပါးအကျယ်ကို အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၈၊ နီဘာ- ၂, ၇၄ရှု။]
ကောဓဖြစ်ကြောင်း၁၉ပါး။ ။ ဆက်ဦးအံ့- ထိုကိလေသာအပေါင်းသည် အမြဲ တမ်းဖြစ်၍မနေသောကြောင့် “ဥပ္ပန္န”ဟု မဆိုသင့်သော်လည်း ကိလေသာဖြစ်စရာ အာရုံနှင့် တွေ့ကြုံလျှင် အချိန်မရွေးဖြစ်နိုင်ရကား “ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ(ဖြစ်တတ်, ဖြစ်နိုင် သောကြောင့်) ဥပ္ပန္နံ”ဟူသော ဝစနတ္ထအရ ဥပ္ပန္နမည်သည်၊ ကောဓသည် “အနတ္ထံ မေ အစရိ”စသော အာဃာတဝတ္ထု ၉ပါး၊ ထို၏ပြောင်းပြန်ဖြစ်သော “အတ္ထံ မေ န စရိ”စသော ၉ပါး, ငုတ်,ဆူးစသော အဋ္ဌာန၁ပါးအားဖြင့် ၁၉ပါးသော အကြောင်းတို့တွင် တစ်ပါးပါးကြောင့် ဖြစ်သည်။ (သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၊ သာရတ္ထ၊၃၊၁၇)၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၀၉]...
ဣတရော– အခြားသော။ ရာဇဥပရာဇာဒီနံ– မင်း, အိမ်ရှေ့မင်းအစရှိသူတို့၏။ ရထသာရထိဇနော– ရထားထိန်းသူသည်။ ရသ္မိဂ္ဂါဟော နာမ– ကြိုးကိုင်သူမည် သည်။ ဟောတိ၊ ဥတ္တမသာရထိ– မြတ်သော ရထားထိ ဝ+++++ဝဝ++န်းသည်။ န– မဟုတ်။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ။ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ၊ [ဣတိအနက်မဲ့။] ပန– ဆက်။ ဒေဝတာ– သည်။ သောတာပန္နာ၊ ဟုတွာပိ– ၍လည်း။ ရောဒမာနာ– လျက်။ အဋ္ဌာသိ၊ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ၊ “ဒေဝတေ– နတ်သမီး! ကိံ–ဘာကြောင့်၊ (ရောဒမာနာ– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– နည်း?)” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! မေ– ၏။ ဝိမာနံ– သည်။ နဋ္ဌံ– ပျက်စီးသွားပါပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ ကိံ– ကို။ ကရိဿာမိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဒေဝတေ! (ရောဒိတုံ– ငှာ၊) အလံ– မသင့်။ မာ စိန္တယိ– နှင့်။ အဟံ၊ တေ– အား။ ဝိမာနံ– ကို။ ဒဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ ဇေတဝနေ– ၌။ ဂန္ဓကုဋိသမီပေ– ဂန္ဓကုဋိ၏အနီး၌။ ပုရိမဒိဝသေ– ရှေးနေ့၌။ စုတဒေဝတံ–စုတေပြီးသော နတ်ရှိသော။ ဧကံ– သော။ ရုက္ခံ– ကို။ အပဒိသန္တော– ညွှန်ပြတော်မူ လျက်။ “အမုကသ္မိံ– သော။ ဩကာသေ– ၌။ ရုက္ခော– သည်။ ဝိဝိတ္တော– ပိုင်ရှင်မှ ကင်း၏၊ (ပိုင်ရှင်မရှိ)၊ တတ္ထ– ထိုသစ်ပင်၌။ ဝါ– သို့။ ဥပဂစ္ဆ– ကပ်ရောက်ချေလော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ သာ– သည်။ တတ္ထ– သို့။ ဥပဂဉ္ဆိ– ကပ်ရောက်ပြီ။ တတော– ထို အခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ “ဣမိဿာ– ဤနတ်သမီးအား။ ဗုဒ္ဓဒတ္တိယံ– ဘုရားရှင်သည် ပေးတော်မူအပ်သော၊ [ဗုဒ္ဓေန+ဒိန္နံ ဗုဒ္ဓဒတ္တိယံ၊ ဗုဒ္ဓ+ဒိန္န၊ နိစ္စံ သက္ကာဒိတော ဒတ္တိယော (နီတိ– ၇၄၉) သုတ်ဖြင့် ဒိန္နကို ဒတ္တိယပြု၊] ဝိမာနံ– တည်း။” ဣတိ– ဤသို့ သိ၍။ မဟေသက္ခဒေဝတာပိ– ကြီးသော အစိုးရသူတို့ဟု ဆိုအပ်သော နတ်တို့သည်လည်း။ ဝါ– တန်ခိုးကြီးသောနတ်တို့သည်လည်း၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၈၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၃၅၅ရှု၊] အာဂန္တွာ– ၍။ တံ– ထိုနတ်သမီးကို။ စာလေတုံ– လှုပ်ရှားစေခြင်းငှာ။ နာသက္ခိံသု– ကုန်။ သတ္ထာ– သည်။ တံ– ထိုနတ်သမီးကို။ အတ္ထုပ္ပတ္တိံ– ဖြစ်ပေါ်လာသော အကြောင်း ဝတ္ထုကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၃၀၈ရှု၊] ကတွာ– ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညာပေသိ– ပြီ။ ဣတိ– အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အညတရဘိက္ခုဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၀]...
၃-ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဥတ္တရာယ– ၏။ ဂေဟေ– ၌။ ကတဘတ္တကိစ္စော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဥတ္တရံ– ဥတ္တရာ မည်သော။ ဥပါသိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ၊ တတြ– ထိုစကားရပ်၌။ အယံ– ဤဆို အပ်လတံ့ကား။ အနုပုဗ္ဗီ– အစဉ်အတိုင်းဖြစ်သော။ ကထာ– တည်း။ ကိရ– ချဲ့။ ရာဇဂဟေ– ၌။ သုမနသေဋ္ဌိံ– သုမနသူဌေးကို။ နိဿာယ– ၍။ ပုဏ္ဏော နာမ– သော။ ဒလိဒ္ဒေါ– သူဆင်းရဲသည်။ ဘတိံ– အခစားကို။ ကတွာ– ၍။ ဇီဝတိ– အသက်မွေး၏။ တဿ– ထိုပုဏ္ဏ၏။ ဘရိယာ စ– မယားလည်းကောင်း။ ဥတ္တရာ နာမ– သော။ ဓီတာ စ– လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဒွေယေဝ– ကုန်သော။ ဂေဟမာနုသကာ–အိမ်၌ နေသော လူတို့သည်။ ဝါ– အိမ်သူအိမ်သားတို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၄၄ရှု၊] (ဟောန္တိ) အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ “သတ္တာဟံ– လုံး။ နက္ခတ္တံ– နက္ခတ်ပွဲကို။ ကီဠိတဗ္ဗံ– ကစားထိုက်၏။” ဣတိ– သို့။ ရာဇဂဟေ– ၌။ ဃောသနံ– ကြွေးကြော်မှုကို။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။ တံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သုမနသေဋ္ဌိ– သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ အာဂတံ– သော။ ပုဏ္ဏံ– ကို။ အာမန္တေတွာ– ၍။ “တာတ– အမောင်! အမှာကံ– တို့၏။ ပရိဇနော– သည်။ နက္ခတ္တံ– ကို။ ကီဠိတုကာမော– ၏။ တွံ– သည်။ နက္ခတ္တံ– ကို။ ကီဠိဿသိ ကိံ– လော။ ဥဒါဟု– မဟုတ်။ ဘတိံ– ကို။ ကရိဿသိ– မည်လော။ ”ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ “သာမိ! နက္ခတ္တံ နာမ– မည်သည်။ သဓနာနံ– ဥစ္စာရှိသူတို့ဖို့။ ဝါ– ၏ အတွက်။ ဟောတိ၊ မမ– ၏။ ဂေဟေ ပန– ၌ကား။ သွာတနာယ– နက်ဖြန်၌ ဖြစ် သော ထမင်းသုံးဆောင်ခြင်းအကျိုးငှာ၊ (မနက်ဖြန်စားသောက်ဖို့ရာ)၊ ယာဂုတဏ္ဍုလမ္ပိ– ယာဂုအကျိုးငှာ ဆန်သည်လည်း၊ [ယာဂုယာ+တဏ္ဍုလံ ယာဂုတဏ္ဍုလံ၊ စတုတ္ထီတပ္ပုရိသ်၊ -ရူ-၁၉၅။ နီတိသုတ္တ-၁၉၇၊ ရူဘာ-၁, ၆၀၉၊] နတ္ထိ– ပါ။ မေ–အား။ နက္ခတ္တေန– ဖြင့်။ ကိံ– ဘာအကျိုးရှိမည်နည်း။ ဂေါဏေ– တို့ကို။ လဘန္တော– သော်။ ကသိတုံ– ငှာ။ ဂမိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ ဂေါဏေ–
သွာတနာယ။ ။ သွာတနာယာတိ သွေ ဘဝေါ(ဖြစ်သော၊ ဝါ- ဖြစ်စေအပ်သော) သွာတနော၊ [သွေ+တန၊ ဧကို အာပြု၊] ဘတ္တပရိဘောဂေါ သွာတနော၊ သွာတနာယ သွေ ကတ္တဗ္ဗဿ ဘတ္တပရိဘောဂဿတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊- ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၅
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၁]...
တို့ကို။ ဂဏှာဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဗလဝဂေါဏေ စ– အားရှိ သော နွားတို့ကိုလည်းကောင်း။ နင်္ဂလဉ္စ– ထွန်ကိုလည်းကောင်း။ ဂဟေတွာ– ၍။ “ဘဒ္ဒေ– အရှင်မ! နာဂရာ– မြို့၌ နေသူလူတို့သည်။ ဝါ– မြို့သူမြို့သားတို့သည်။ နက္ခတ္တံ– ကို။ ကီဠန္တိ– ကုန်၏။ အဟံ– သည်။ ဒလိဒ္ဒတာယ– ဆင်းရဲသည်၏ အဖြစ် ကြောင့်။ ဘတိံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ ဂမိဿာမိ– မည်။ မယှမ္ပိ– ဖို့လည်း။ တာဝ– စွာ။ အဇ္ဇ– ယနေ့။ ဒွိဂုဏံ– ၂ဆသော။ နိဝါပံ– ထမင်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၇၁ရှု၊] ပစိတွာ– ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ အာဟရေယျာသိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ဘရိယံ– ကို။ ဝတွာ– ၍။ ခေတ္တံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ– သည်လည်း။ သတ္တာဟံ– လုံး။ နိရောဓသမာပန္နော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တံ ဒိဝသံ– ၌။ ဝုဋ္ဌာယ– ၍။ “အဇ္ဇ– ယနေ့။ မယာ– သည်။ ကဿ– ကို။ ဝါ– အား။ သင်္ဂဟံ– ချီးမြောက်မှုကို။ ကာတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ နု ခေါ– သင့်လေ သနည်း။” ဣတိ– သို့။ ဩလောကေန္တော– သော်။ ပုဏ္ဏံ– ကို။ အတ္တနော– ၏။ ဉာဏဇာလဿ– ၏။ အန္တော– ၌။ ပဝိဋ္ဌံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဧသ– ဤပုဏ္ဏသည်။ သဒ္ဓေါ နု ခေါ– သဒ္ဓါရှိသလော။ ဣတိ ဝါ– ဤသို့လည်းကောင်း။ မေ– ကို။ သင်္ဂဟံ– ထောက် ပံ့လှူဒါန်းခြင်းကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သက္ခိဿတိ နု ခေါ– လော။’ ဣတိ ဝါ– ဤသို့ လည်းကောင်း။ ဩလောကေန္တော– သော်။ တဿ– ၏။ သဒ္ဓဘာဝဉ္စ– သဒ္ဓါတရားရှိ သည်၏အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ သင်္ဂဟံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထဘာဝဉ္စ– စွမ်း နိုင်သည်၏အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ တပ္ပစ္စယာ စ– ထိုထောက်ပံ့လှူဒါန်းခြင်းကို ပြုခြင်းဟူသော အကြောင်းကြောင့်လည်း။ အဿ– ထိုပုဏ္ဏ၏။ မဟာသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဉ္စ– ကြီးကျယ်သော စည်းစိမ်ကိုရခြင်းကိုလည်း။ ဉတွာ– ၍။ ပတ္တစီဝရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ တဿ– ၏။ ကသနဋ္ဌာနံ– လယ်ထွန်ရာနေရာသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ အာဝါဋတီရေ– ရေတွင်းနား၌။ ဧကံ– သော။ ဂုမ္ဗံ– ခြုံကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ရပ်နေတော်မူပြီ။
ပုဏ္ဏော– သည်။ ထေရံ– ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ ကသိံ– နှင်တံကို။ ဌပေတွာ– ၍။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်။ ထေရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ “ဒန္တကဋ္ဌေန– ဒန်ပူဖြင့်။ အတ္ထော– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ၍။ ဒန္တကဋ္ဌံ– ကို။ ကပ္ပိယံ– အပ်စပ်သည်ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၂]...
ဝါ– အပ်စပ်အောင်။ ကတွာ– ၍။ အဒါသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ ထေရော– သည်။ ပတ္တဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ပရိဿာဝနဉ္စ– ရေစစ်ကိုလည်းကောင်း။ [ပရိဿာဝေတီတိ ပရိဿာဝနံ– ထက်ဝန်းကျင် ယိုစီးစေတတ်သောရေစစ်၊ (စူဘာ-၁၅၀)၊ ဥဒကံ ပရိသုဒ္ဓံ ဟုတွာ သဝတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ပရိဿာဝနံ– ရေသန့်စင် စွာ ဖြစ်ကြောင်းရေစစ်၊ (ပါစိယော- ၄၅၇)၊] နီဟရိတွာ– ထုတ်ဆောင်၍။ အဒါသိ– ပြီ။ သော– သည်။ “ပါနီယေန– သောက်ရေဖြင့်။ အတ္ထော– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– တွေး၍။ တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ပါနီယံ– ကို။ ပရိဿာဝေတွာ– ထက်ဝန်းကျင် ယိုစီးစေ၍။ ဝါ– စစ်၍။ အဒါသိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အယံ– သည်။ ပရေသံ– တို့၏။ ပစ္ဆိမဂေဟေ– အိမ်၏နောက်၌။ ဝသတိ– ၏။ အဿ– ၏။ ဂေဟဒွါရံ– သို့။ သစေ ဂမိဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဣမဿ– ၏။ ဘရိယာ– သည်။ မံ– ကို။ ဒဋ္ဌုံ– ဖူးမြင်ခြင်းငှာ။ ဝါ– ဖူးမြင်ခွင့်ကို။ န လဘိဿတိ– မဟုတ်။ ယာဝ– လုံး။ အဿာ– ထိုဇနီးသည်။ ဘတ္တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ မဂ္ဂံ– သို့။ ပဋိပဇ္ဇတိ– သွား လတ္တံ့။ တာဝ– စွာ။ ဣဓေဝ– ၌သာလျှင်။ ဘဝိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ပြီ။ သော– ထို အရှင်သာရိပုတြာထေရ်သည်။ တတ္ထေဝ– ၌ပင်။ ထောကံ– အနည်း ငယ်။ ဝီတိနာမေတွာ– ၍။ တဿ– ၏။ မဂ္ဂါရုဠှဘာဝံ– လမ်းသို့ တက်ရောက်သည် ၏ အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ အန္တောနဂရာဘိမုခေါ– မြို့တွင်းသို့ ရှေးရှုလျက်။ ပါယာသိ– ကြွသွားတော်မူပြီ။
ယာဝဿာ။ ။ ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၇၌ “ယာဝဿာ”ဟု မရှိဘဲ “ယာဝဿ ဘရိယာ”ဟု ရှိ၏၊ ရှေးမူဓမ္မ.ဋ္ဌ၌လည်း “ယာဝဿ”ဟုပင် ရှိ၏၊ “အဿ- ထိုပုဏ္ဏဖို့၊ ဝါ- အတွက်၊ ဘတ္တံ- ကို”ဟု ပေး၊ ယခုလက်ရှိ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “ယာဝဿာ”ဟု ရှိနေ၏၊ ထိုကြောင့် “တျာ- ဒျန္တဿ တု ကတွတ္ထေ, ကမ္မတ္ထေ ဒိဿတေ.ကဒါ(ဘေဒ- ၃၆၈)”ဟူသော ဂါထာအရ “အဿာ”ကို ပဋိပဇ္ဇတိ၏ ကတ္တားယူ၍ နိဒ္ဓါရဏေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ကတ္တား(ပဌမာ) အနက်၌ ဆဋ္ဌီဝိဘတ်သက်စေပြီး “အဿာ- ထိုမယားသည် ၊ပေ၊ ပဋိပဇ္ဇတိ”ဟု ပေး သည်၊ ဝိမာန.ဋ္ဌအတိုင်း “ယာဝဿ ဘရိယာ”ဟု ရှိလျှင် ပိုကောင်းသည်။ [တု- ထိုမှ တစ်ပါး၊ တျာဒန္တဿ- တိအစရှိသော အာချာတ်ဝိဘတ်အဆုံးရှိသော ဓာတ်၏၊ ကတွတ္ထေ- ကတ္တားအနက်၌လည်းကောင်း၊ ကမ္မတ္ထေ- ကံအနက်၌လည်းကောင်း၊ ဧကဒါ-တရံတခါ၌၊ (ဆဋ္ဌီ- ဆဋ္ဌီဝိဘတ်ကို၊) ဒိဿတေ- တွေ့မြင်အပ်၏၊- ဘေဒ၊ ဘေဒဘာ- ၃၆၈။]
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၃]...
သာ– သည်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ ထေရံ၊ ဒိသွာ၊ စိန္တေသိ၊ (ကိံ)၊ “အပ္ပေကဒါ–တရံတခါ၌။ အဟံ– သည်။ ဒေယျဓမ္မေ– ပေးလှူထိုက်သော သဘောရှိသော ပစ္စည်းသည်၊ (လှူဖွယ်ဝတ္ထုသည်) သတိ– ရှိလသော်။ ဝါ– ရှိပါလျက်။ အယျံ– ကို။ န ပဿာမိ– မဖူးတွေ့ရ။ အပ္ပေကဒါ– ၌။ မေ– သည်။ အယျံ– ကို။ ပဿန္တိယာ–ဖူးတွေ့ရလသော်။ ဝါ– ပါလျက်။ ဒေယျဓမ္မော– သည်။ န ဟောတိ– မရှိ။ အဇ္ဇ ပန– ၌ကား။ မေ– သည်။ အယျော စ– ကိုလည်း။ ဒိဋ္ဌော– ပြီ။ အယံ ဒေယျဓမ္မော စ– သည်လည်း။ အတ္ထိ– ၏။ မေ– ကို။ သင်္ဂဟံ– ကို။ ကရိဿတိ နု ခေါ– လော။” ဣတိ– ကြံပြီ။ သာ– သည်။ ဘတ္တဘာဇနံ– ထမင်းခွက်ကို၊ (ထမင်းအိုးကို)၊ [ဘတ္တဿ +ဥပဋ္ဌာပနံ+ဘာဇနံ ဘတ္တဘာဇနံ– ထမင်းကို+ထားရာ+အိုးခွက်။ “ဥဒကဘာဇနံ” မအူပါနိ– ၄, ၄၂၄၊] ဩရောပေတွာ– အောက်သို့ သက်ရောက်စေ၍။ ဝါ– အောက် သို့ ချ၍။ ထေရံ– ကို။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဣဒံ– ဤဆွမ်း သည်။ လူခံ– ညံ့၏။ ဣတိ ဝါ– သို့လည်းကောင်း။ ပဏီတံ– မွန်မြတ်၏။ ဣတိ ဝါ– လည်းကောင်း။ အစိန္တေတွာ– ၍။ ဝေါ– တို့၏။ ဒါသဿ– ကို။ သင်္ဂဟံ– ကို။ ကရောထ– မူပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ ပတ္တံ– ကို။ ဥပနာမေတွာ– အနီးသို့ ညွတ်စေ၍။ တာယ– ထိုသူမသည်။ ဧကေန– သော။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ ဘာဇနံ– ကို။ ဓာရေတွာ– ၍။ ဧကေန– သော။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ တတော– ထိုခွက် (အိုး) မှ။ ဘတ္တံ– ကို။ ဒဒမာနာယ– သော်။ ဝါ– စဉ်။ ဥပဍ္ဎဘတ္တေ–ထက်ဝက်သော ဆွမ်းကို။ ဒိန္နေ– သော်။ “အလ”န္တိ– တော်ပြီဟူ၍။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ ပတ္တံ– ကို။ ပိဒဟိ– ပိတ်တော်မူပြီ။ သာ– သည်။ “ဘန္တေ! ဧကောဝ– တစ်ခုတည်း သာဖြစ်သော။ ပဋိဝီသော– အဖို့သည်။ ဝါ– ကို၊ (တစ်နည်း) ဧကောဝ– တစ်ယောက် တည်း၏သာ။ ပဋိဝီသော– အဖို့သည်။ ဝါ– ကို။ [ဧကောဝ ပဋိဝီသော– တစ်ယောက် စာသည်။ ဝါ– ကို၊] ဒွိဓာ– ၂ခုသောအဖို့အားဖြင့်။ ဝါ– ၂စု၂ပုံအားဖြင့်။ ကာတုံ–ငှာ။ န သက္ကာ– မစွမ်းနိုင်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၇၈ရှု၊] တုမှာကံ– တို့၏။ ဒါသဿ– ကို။ ဣဓလောကသင်္ဂဟံ– ဤလောက၌ ချီမြောက်မှုကို။ အကတွာ– ၍။ ပရလောကသင်္ဂဟံ– တမလွန်ဘဝ၌ ချီမြောက်မှုကို။ ကရောထ– ပါကုန်။ နိရဝသေသမေဝ– အကြွင်းကျန်မရှိအောင်သာ။ ဒါတုကာမာ– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သဗ္ဗမေဝ– ကိုသာလျှင်။ ထေရဿ– ၏။ ပတ္တေ– ၌။ ပတိဋ္ဌပေတွာ– တည်စေ၍၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၄]...
“တုမှေဟိ– တို့သည်။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿေဝ– ၏သာလျှင်။ ဘာဂီ– အဖို့ရှိသည်။ အဿံ–ဖြစ်လိုပါ၏။” ဣတိ– သို့။ ပတ္ထနံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ “ဧဝံ– ဤဆု တောင်းသည်အတိုင်း။ ဟောတု– ပါစေ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဌိတကောဝ– လျက်သာလျှင်။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရိတွာ– ၍။ ဧကသ္မိံ– သော။ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ– ရေဖြင့်ချမ်းသာရာ နေရာ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဘတ္တကိစ္စံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ သာပိ– သည်လည်း။ နိဝတ္တိတွာ– ပြန်လှည့်၍။ တဏ္ဍုလေ– တို့ကို။ ပရိယေသိတွာ– ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ ပစိ၊ ပုဏ္ဏောပိ– သည်လည်း။ အဍ္ဎကရီသမတ္တဋ္ဌာနံ– ကရီသ ထက်ဝက်အတိုင်းအရှည်ရှိသောအရပ်ကို၊ (၅တင်းခွဲမျိုးကြဲလောက်ရာအရပ်ကို) [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၉၈ရှု၊] ကသိတွာ– ၍။ ဇိဃစ္ဆံ– စားသောက်လိုခြင်းကို။ ဝါ– ဆာလောင် ခြင်းကို။ သဟိတုံ– သည်းခံခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တော– သော်။ ဂေါဏေ– တို့ကို။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ– ၍။ ဧကရုက္ခစ္ဆာယံ– တစ်ပင်သောသစ်ပင်၏ အရိပ်၌။ ပဝိသိတွာ– ၍။ မဂ္ဂံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ နိသီဒိ– ပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဘရိယာ– သည်။ ဘတ္တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂစ္ဆမာနာ– သော်။ တံ– ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ “ဧသ– သည်။ ဇိဃစ္ဆာယ– သည်။ ပီဠိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ မံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ နိသိန္နော– ပြီ။ မံ– ကို၊] ဇေ– ဟယ်...ကျွန်မ! အတိဝိယ– သာလျှင်။ စိရာယိ– ကြာလှချေ၏။’ ဣတိ– သို့။ တဇ္ဇေတွာ– မောင်းမဲငေါက်ငမ်း၍။ ပတောဒလဋ္ဌိယာ– နှင်တံဖြင့်။ မံ– ကို။ သစေ ပဟရိဿတိ– အကယ်၍ ပုတ်ခတ်အံ့၊ (ဧဝံ သတိ၊) မယာ– သည်။ ကတကမ္မံ– ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းမှုသည်။ နိရတ္ထကံ– အကျိုးမရှိသည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ပဋိကစ္စေဝ– သာလျှင်။ အဿ– အား။ အာရောစေဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သာမိ! အဇ္ဇ– နေ့။ ဧကဒိဝသံ– တစ်နေ့လုံး။ စိတ္တံ– ကို။ ပသာဒေဟိ– ကြည်လင်စေလော။ မယာ– သည်။ ကတကမ္မံ– ကို။ နိရတ္ထကံ– အကျိုးမရှိသည်ကို၊ (အကျိုးမရှိအောင်၊) မာ ကရိ– နှင့်။ ဟိ– မှန်။ အဟံ– သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ တေ– ဖို့။ ဘတ္တံ– ကို။ အာဟရန္တီ– လသော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ ဓမ္မသေနာပတိံ– တရားစစ်သူကြီးဖြစ်သော အရှင်သာရိပုတ္တရာထေရ်ကို။ ဒိသွာ၊ တဝ– ဖို့။ ဘတ္တံ– ကို။ တဿ– တရားစစ်သူကြီးဖြစ်သော အရှင်သာရိပုတြာ
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၅]...
ထေရ်အား။ ဒတွာ– ၍။ ပုန– ဖန်။ ဂန္တွာ– ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ ပစိတွာ– ၍။ အာဂတာ–ပြီ။ သာမိ! စိတ္တံ– ကို။ ပသာဒေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “ဘဒ္ဒေ! ကိံ– ကို။ ဝဒေသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ပုန– ဖန်။ တမတ္ထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”ဘဒ္ဒေ! မမ– ဖို့။ ဘတ္တံ– ကို။ အယျဿ– အား။ ဒဒမာနာယ– လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဝါ– သော။ တေ– သည်။ သာဓု– ကောင်းသောအမှုကို။ ကတံ ဝတ– ပြုအပ်လေ ပြီတကား။ မယာပိ– သည်လည်း။ အဇ္ဇ– နေ့။ အဿ– တရားစစ်သူကြီး ဖြစ်သော အရှင်သာရိပုတ္တရာထေရ်အား။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ မုခေါဒကဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဒိန္နံ– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ ပသန္နမာနသော– ကြည်လင် သော စိတ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တံ ဝစနံ– ကို။ အဘိနန္ဒိတွာ– အလွန်နှစ်သက်၍။ ဥဿုရေ– အထက်၌ ရောက်သောနေရှိရာအခါ၌။ ဝါ– နေမြင့်ရာအခါ၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၉၅ရှု၊] လဒ္ဓဘတ္တတာယ– ရအပ်သော ထမင်းရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ကိလန္တကာယော– ပင်ပန်းသော ကိုယ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တဿာ– ၏။ အင်္ကေ– ရင်ခွင်၌။ သီသံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ နိဒ္ဒံ– သို့။ ဩက္ကမိ– သက်ရောက်ပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဝါ– သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ကသိတဋ္ဌာနံ– ထွန်အပ်ပြီး သော နေရာသည်။ ပံသုစုဏ္ဏံ– မြေမှုန့်ကို။ ဥပါဒါယ– ၍။ သဗ္ဗံ– အလုံးစုံသော အရာ ဝတ္ထုသည်။ ရတ္တသုဝဏ္ဏံ– နီသောအဆင်းရှိသော။ ကဏိကာရပုပ္ဖရာသိ ဝိယ– မဟာလှေခါးပန်းပုံကဲ့သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၆၅ရှု၊] သောဘမာနံ– တင့်တယ်လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သော– သည်။ ပဗုဒ္ဓေါ– နိုးလာသည်၊ (သမာနော)၊ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဘရိယံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘဒ္ဒေ! သဗ္ဗံ– သော။ မမ– ၏။ ဧတံ ကသိတဋ္ဌာနံ– သည်။ သုဝဏ္ဏံ– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ပညာယတိ– ထင်နေ၏။ မေ– ၏။ ဝါ– သည်။ အတိဥဿုရေ– အလွန်အထက်၌ ရောက်သောနေရှိရာအခါ၌။ ဝါ– အလွန်နေမြင့်ရာအခါ၌။ လဒ္ဓဘတ္တတာယ– ကြောင့်။ အက္ခီနိ– မျက်လုံးတို့ သည်။ ဘမန္တိ ကိံ နု ခေါ– လည်နေကုန်သလော။” ဣတိ– ပြီ။ “သာမိ! မယှမ္ပိ–အားလည်း။ ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ ပညာယတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ တတ္ထ– ထိုနေရာသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဧကပိဏ္ဍံ– တစ်ခုသောခဲကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ နင်္ဂလသီသေ– ထွန်တုံးဦး၌။ ပဟရိတွာ– ၍။ သုဝဏ္ဏဘာဝံ– ရွှေ၏အဖြစ်ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၆]...
ဉတွာ– ၍။ “မေ– သည်။ အယျဿ ဓမ္မသေနာပတိဿ– အား။ ဒိန္နဒါနေန– ပေး လှူအပ်သော အလှူသည်။ အဇ္ဇေဝ– ၌ပင်။ ဝိပါကော– ကို။ အဟော ဒဿိတော–ဩော်...မြင်စေအပ်ပြီ။ ဝါ– ဩော်...ပြအပ်ပြီ။ ဧတ္တကံ– သော။ ဓနံ– ကို။ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ– ဖုံးကွယ်၍။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ– ငှာ။ န ခေါ ပန သက္ကာ– နိုင်။ ”ဣတိ– တွေး၍။ ဘရိယာယ– သည်။ အာဘတံ– သော။ ဘတ္တပါတိံ– ထမင်းခွက်ကို။ သုဝဏ္ဏဿ–ရွှေဖြင့်။ ပူရေတွာ– ၍။ ရာဇကုလံ– သို့။ ဂန္တွာ၊ ရညာ– သည်။ ကတောကာသော–ပြုအပ်သောအခွင့်ရှိသည်။ ဝါ– ခွင့်ပြုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပဝိသိတွာ– ၍။ ရာဇာနံ– ကို။ အဘိဝါဒေတွာ– ၍။ ”တာတ! ကိံ– ဘာနည်း? (ဘာလဲ?)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ– သော်။ “ဒေဝ! အဇ္ဇ– နေ့။ မယာ– သည်။ သဗ္ဗံ– သော။ ကသိတဋ္ဌာနံ– သည်။ သုဝဏ္ဏဘရိတမေဝ– ရွှေဖြင့် ပြည့်နေသည်သာလျှင်။ ဟုတွာ– ၍။ ဌိတံ– ပြီ။ ဣဒံ သုဝဏ္ဏံ– ကို။ အာဟရာပေတုံ– ဆောင်ယူစေခြင်းငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ပြီ။ “တွံ– သည်။ ကော– သည်။ အသိ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “အဟံ– သည်။ ပုဏ္ဏော နာမ– သည်၊ (အမှိ– ၏၊)” ဣတိ– ပြီ။ “အဇ္ဇ– နေ့။ တေ– သည်။ ကိံ– ကို။ ကတံ ပန– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “အဇ္ဇ၊ မေ– သည်။ ဓမ္မသေနာပတိဿ– အား။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ မုခေါဒကဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ဒိန္နံ– ပြီ။ မေ– ၏။ ဘရိယာယပိ– သည်လည်း။ မယှံ– ဖို့။ အာဟရဏဘတ္တံ– ဆောင်ယူလာအပ်သော ထမင်းကို။ တဿေဝ– အားသာ။ ဒိန္နံ– ပြီ။ ”ဣတိ– ပြီ။
တံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ရာဇာ– သည်။ “ဘော– အမောင်တို့! အဇ္ဇေဝ– ၌ပင်။ ဓမ္မသေနာပတိဿ– အား။ ဒိန္နဒါနေန– သည်။ ဝိပါကော– ကို။ ဒဿိတော ကိရ– သည် သာ၊ ” [ကိရကို ဧဝအနက်ကြံ၊ (တစ်နည်း) အနက်မဲ့ကြံ၊] ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ “တာတ! ကိံ– ဘာကို။ ကရောမိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ “ဗဟူနိ– ကုန်သော။ သကဋသဟဿာနိ– လှည်းအထောင်တို့ကို။ ဝါ– ထောင်ပေါင်းများစွာသော လှည်းတို့ကို။ ပဟိဏိတွာ– စေလွှတ်၍။ သုဝဏ္ဏံ– ကို။ အာဟရာပေထ– ဆောင်ယူစေတော်မူ ပါကုန်။” ဣတိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ သကဋာနိ– ကို။ ပဟိဏိ– စေလွှတ်ပြီ။ ရာဇပုရိသေသု– တို့သည်။ “ရညော– ၏။ သန္တကံ– တည်း။” ဣတိ– ပြော၍။ ဂဏှန္တေသု– ကုန်လသော်။ ဂဟိတဂဟိတံ– ယူအပ်, ယူအပ်သော ရွှေတုံးရွှေခဲသည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၇]...
မတ္တိကာဝ– မြေညက်သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ တေ– ထိုမင်းချင်းယောကျ်ားတို့ သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ ရညော– အား။ အာရောစေတွာ– ၍။ “တုမှေဟိ– တို့သည်။ ကိန္တိ– လျှင်။ ဝတွာ– ၍။ ဂဟိတံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဣတိ– သို့၊ [ဣတိတစ်လုံးကျေ၊] ပုဋ္ဌာ–ကုန်သည်၊ (သမာနာ– ကုန်လသော်၊) “တုမှာကံ– တို့၏။ သန္တကံ– နည်း။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ တာတာ– မောင်မင်းတို့! မယှံ– ၏။ သန္တကံ– သည်။ န–မဟုတ်။ ဂစ္ဆထ– ကုန်လော။ “ပုဏ္ဏဿ– ၏။ သန္တကံ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဂဏှထ– ကုန်လော။ ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ တထာ– တိုင်း။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။ ဂဟိတဂဟိတံ– ယူအပ်သမျှ,ယူအပ်သမျှသည်။ သုဝဏ္ဏမေဝ– သည်သာ။ အဟောသိ– ပြီ။ သဗ္ဗမ္ပိ– ကိုလည်း။ အာဟရိတွာ– ၍။ ရာဇင်္ဂဏေ– ၌။ ရာသိံ– အစု အပုံကို။ အကံသု– ကုန်ပြီ။ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော– အတောင်၈၀,အမြင့်ရှိသော။ ရာသိ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ နာဂရေ– တို့ကို။ သန္နိပါတေတွာ– စေ၍။ “ဣမသ္မိံ နဂရေ– ၌။ ကဿစိ– ၏။ ဧတ္တကံ– သော။ သုဝဏ္ဏံ– သည်။ အတ္ထိ–သလော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ! နတ္ထိ– မရှိပါ။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “အဿ– အား။ ကိံ– ကို။ ဒါတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ ပန– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဒေဝ! သေဋ္ဌိဆတ္တံ– သူဌေးတို့၏ ထီးကို။ ဝါ– သူဌေးတို့ ဆောင်းအပ်သောထီးကို၊ (ဒါတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏၊)” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ ရာဇာ– သည်။ “ဗဟုဓနသေဋ္ဌိ နာမ– များသောဥစ္စာရှိသော သူဌေးမည် သည်။ ဟောတု– ဖြစ်စေလော။” ဣတိ– ပြော၍။ မဟန္တေန– သော။ ဘောဂေန–နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ တဿ– အား။ သေဋ္ဌိဆတ္တံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ထိုမင်းကို။ သော– ထိုပုဏ္ဏသည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒေဝ! မယံ– တို့သည်။ ဧတ္တကံ– သော။ ကာလံ– လုံး။ ပရကုလေ– သူတစ်ပါး၏ အိမ်၌။ ဝသိမှာ– ကုန်၏။ နော– တို့အား။ ဝသနဋ္ဌာနံ– နေရာအရပ်ကို။ ဒေထ– ပါကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ ပဿ– လော။ ဧသ ဂုမ္ဗော– ဤချုံသည်။ ပညာယတိ– ၏။ ဧတံ– ဤချုံကို။ ဟရာပေတွာ– ပယ်ရှားစေ၍။ ဂေဟံ– ကို။ ကာရေဟိ– လော။” ဣတိ– ၍။ ပုရာဏသေဋ္ဌိဿ– ရှေး၌ဖြစ်သောသူဌေး၏။ ဂေဟဋ္ဌာနံ– အိမ်နေရာကို။ အာစိက္ခိ– ပြီ။ သော– သည်။ တသ္မိံ ဌာနေ– ၌။ ကတိပါဟေနေဝ– ဖြင့်သာလျှင်။ ဂေဟံ– ကို။ ကာရာပေတွာ– ၍။ ဂေဟပ္ပဝေသနမင်္ဂလဉ္စ– အိမ်သစ်သို့ ဝင်ရောက်ခြင်းမင်္ဂလာကိုလည်းကောင်း။ ဝါ– အိမ်သစ်တက်မင်္ဂလာကိုလည်းကောင်း၊ [ဂေဟအရ အိမ်သစ်ကို
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၈]...
ယူ၊- သာရတ္ထ၊ ၃၊ ၄၂၈၊ ပါစိယော-၂၅၁၊] ဆတ္တမင်္ဂလဉ္စ– ထီးကို စိုက်ထောင်စေရာ အခါ၌ ဖြစ်သော မင်္ဂလာကို။ ဝါ– ထီးဆောင်းမင်္ဂလာကိုလည်းကောင်း၊ [ဆတ္တဿ +ဥဿာပနကာလေ+မင်္ဂလံ ဆတ္တမင်္ဂလံ၊၊ -ပါစိယော-၂၅၁၊ ဝိမတိ၊ ၂၊ ၁၁၃၊] ဧကတောဝ– တစ်ပေါင်းတည်းသာ။ ကရောန္တော– လသော်။ သတ္တာဟံ– လုံး။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ– သော။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ ဒါနံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ–အား။ သတ္ထာ– သည်။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရောန္တော– သော်။ အနုပုဗ္ဗိံ– သော။ ကထံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ ဓမ္မကထာဝသာနေ– ၌။ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိ စ– လည်းကောင်း။ ဘရိယာ စ– လည်းကောင်း။ အဿ– ၏။ ဓီတာ– သော။ ဥတ္တရာ စ– လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ တယော– ကုန်သော။ ဇနာ– တို့သည်။ သောတာပန္နာ– တို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။
အပရဘာဂေ– ၌။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ– သည်။ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိနော– ၏။ ဓီတရံ– ကို။ အတ္တနော– ၏။ ပုတ္တဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဝါရေသိ– တောင်းရမ်းပြီ။ သော– ထိုပုဏ္ဏ သူဌေးသည်။ “အဟံ– သည်။ န ဒဿာမိ– ပါ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ဧဝံ– သို့။ မာ ကရောတု– နှင့်။ ဧတ္တကံ– သော။ ကာလံ– လုံး။ အမှေ– တို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဝသန္တေနေဝ– သော်သာလျှင်။ ဝါ– သည်၏အဖြစ်ကြောင့်သာ။ ဝါ– နေသည်သာ ဖြစ်သော။ တေ– သည်။ သမ္ပတ္တိ– ကို။ လဒ္ဓါ– အပ်ပြီ။ မေ– ၏။ ပုတ္တဿ– အား။ ဓီတရံ– ကို။ ဒေတု– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “သော– သည်။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော– ၏။ မမ– ၏။ ဓီတာ– သည်။ တီဟိ– ကုန်သော။ ရတနေဟိ– တို့နှင့်။ ဝိနာ– ၍။ ဝတ္တိတုံ– ဖြစ်ငှာ။ န သက္ကောတိ– နိုင်။ အဿ– အား။ ဓီတရံ– ကို။ နေဝ ဒဿာမိ– နိုင်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဗဟူ– ကုန်သော။ သေဋ္ဌိဂဏာဒယော– သူဌေးအပေါင်း
ဧကတောဝ။ ။ ဧကတော၌ တောပစ္စည်းကို “ကွစိ တော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂ ဖြင့် သတ္တမီအနက်, (တစ်နည်း) တတိယာ(ကြိယာပဝဂ်)အနက်၌ သက်စေ၍ “ဧကတောဝ- တစ်ပြိုင်နက်သောခဏ၌သာလျှင်၊ ဝါ- တစ်ချိန်တည်းဖြင့်သာလျှင်”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေးပါ။ [ဧကတောတိ ဧကက္ခဏေ, ဧကပ္ပဟာရေန ဝါ၊ ဧကက္ခဏေတိ ဣမိနာ “ဧကတော”တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ဧကပ္ပဟာရေန ဝါတိ ဣမိနာ “ဧကတော” တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ(ပါစိယော- ၂၇၆၊ ၃၂၇၊ ၅၂၀၊ ရူ- ၁၂၂၊ ၁၃၃၊ ဓမ္မဘာ- ၂, ၂၉၆)။]
...[စာမျက်နှာ- ၅၁၉]...
အစရှိကုန်သော၊ (သူဌေးအဖွဲ့အစည်းအစရှိကုန်သော)၊ ကုလပုတ္တာ– တို့သည်။ “တေန– ရာဇဂြိုဟ်သူဌေးနှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဝိဿာသံ– ကို။ မာ ဘိန္ဒိ– မဖျက်ဆီးနှင့်။ အဿ– အား။ ဓီတရံ– ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ယာစိံသု– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုပုဏ္ဏသူဌေးသည်။ တေသံ– တို့၏။ ဝစနံ– ကို။ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ– ၍။ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ– ဝါဆိုလပြည့်နေ့၌။ ဓီတရံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ပတိကုလံ– သို့။ ဂတကာလတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဘိက္ခုံ ဝါ– သို့သော်လည်းကောင်း။ ဘိက္ခုနိံ ဝါ– သို့သော်လည်းကောင်း။ ဥပသင်္ကမိတုံ ဝါ– ငှာလည်းကောင်း။ ဒါနံ– ကို။ ဒါတုံ ဝါ– ငှာလည်းကောင်း။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုံ ဝါ– ငှာလည်းကောင်း။ နာလတ္ထ– မရခဲ့။ ဧဝံ– လျှင်။ အဍ္ဎတိယေသု– အခွဲအားဖြင့် ၃ခုကုန်သော။ မာသေသု– တို့သည်၊ (တစ်နည်း) အဍ္ဎတိယေသု မာသေသု– ၂လခွဲတို့သည်။ ဝီတိဝတ္တေသု– လွန်ကုန် လသော်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၁ရှု၊] သန္တိကေ– အနီး၌။ ဌိတံ– သော။ ပရိစာရိကံ– ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ ဣဒါနိ– ၌။ အန္တောဝဿဿ– ဝါတွင်း၏။ အဝသိဋ္ဌံ– ကြွင်းကျန်သော ရက်သည်။ ကိတ္တကံ– အဘယ်မျှအတိုင်းအရှည်ရှိသေးသနည်း? ဝါ– အဘယ်မျှ လောက်နည်း? ဣတိ– ပြီ။ “အယျေ– မ! အဍ္ဎမာသော– တစ်လထက်ဝက် ၁၅ ရက်ပါတည်း။ ဝါ– တစ်လခွဲပါတည်း။ ”ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ပိတု– သို့။ သာသနံ– ကို။ ပဟိဏိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ မံ– ကို။ ဧဝရူပေ– သော။ ဗန္ဓနာဂါရေ– အချုပ်ထောင်၌။ ပက္ခိပိံသု– ထည့်ထားကုန်သနည်း? မေ– အား။ လက္ခဏာဟတံ– သံပူဖြင့် ခပ်နှိပ်အပ်သော အမှတ်အသားရှိသည်ကို။ ဝါ– သံပူအမှတ်တံဆိပ် ခပ်နှိပ်အပ်သည်ကို။ ကတွာ၊ ပရေသံ– တို့၏။ ဒါသိံ– ကျွန်မအဖြစ်ကို။ သာဝေတုံ–ကြားသိစေခြင်းငှာ။ ဝါ– သည်။ ဝရံ– မြတ်သေး၏၊ (တော်ပါသေး၏)၊ ဧဝရူပဿ– သော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလဿ– အား။ ဒါတုံ– ငှာ။ န ဝဋ္ဋတိ– မသင့်။ အာဂတကာလတော– ရောက်ရာအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဘိက္ခုဒဿနာဒီသု– ရဟန်းတော်များကို ဖူးမြင်ခြင်းအစရှိသည်တို့တွင်။ ဧကမ္ပိ– သော။ ပုညံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ ဝါ– ပြုခွင့်ကို။ န လဘာမိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။
လက္ခဏာဟတံ။ ။ လက္ခဏံ+အာဟတံ ဧတိဿာတိ လက္ခဏာဟတာ- သံပူဖြင့် ခပ်နှိပ်အပ်သော အမှတ်တံဆိပ်ရှိသူမ၊ နဖူး,ပေါင်စသောနေရာတို့၌ သံပူဖြင့် အမှတ် တံဆိပ်ခတ်နှိပ်အပ်သူကို “လက္ခဏာဟတ”ဟု ခေါ်၏။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၈၀)
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၀]...
အထ– ၌။ အဿာ– ၏။ ပိတာ– သည်။ “မေ– ၏။ ဓီတာ– သည်။ ဒုက္ခိတာ ဝတ–ဖြစ်သော ဒုက္ခရှိနေပြီတကား။ ဝါ– ဒုက္ခရောက်နေပြီတကား။” ဣတိ– သို့။ အနတ္တမနတံ– မိမိစိတ်မရှိသည်၏အဖြစ်ကို။ ဝါ– ပီတိသုခတို့သည် ယူအပ်သောစိတ်မရှိ သူ၏အဖြစ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၆ရှု၊] ပဝေဒေတွာ– သိစေ၍။ ပဉ္စဒသကဟာပဏဿဟဿာနိ– ၁သောင်း၅ထောင်သော အသပြာတို့ကို။ ပေသေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဣမသ္မိံ နဂရေ– ၌။ သိရိမာ နာမ– သော။ ဂဏိကာ– ပြည့်တန်ဆာမသည်။ အတ္ထိ၊ ဒေဝသိကံ– တိုင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၃၂ရှု၊] သဟဿံ– ကို။ ဂဏှာတိ– ၏။ ဣမေဟိ ကဟာပဏေဟိ– တို့ဖြင့်။ တံ– ထိုသိရိမာကို။ အာနေတွာ– ၍။ သာမိကဿ– ၏။ ပါဒပရိစာရိကံ– ခြေရင်းလုပ်ကျွေးသူအဖြစ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၃ရှု၊] ကတွာ– ၍။ သယံ– တိုင်။ ပုညာနိ– တို့ကို။ ကရောတု– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ သိရိမံ– ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ “သဟာယိကေ– သူငယ်ချင်း! ဣမေ ကဟာပဏေ– တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ– ဤတစ်လခွဲပတ်လုံး။ တဝ– ၏။ သဟာယကံ– ကို။ ပရိစရာဟိ– ပြုစုပါလော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ သာ– သည်။ “သာဓူ”တိ– ၍။ ပဋိဿုဏိ– ရှေးရှုနားထောင်ပြီ။ ဝါ– လက်ခံပြီ။ သာ– သည်။ တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ သာမိကဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တေန– သည်။ သိရိမံ– ကို။ ဒိသွာ၊ “ဣဒံ– ဤဟာသည်။ ကိံ– ဘာနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “သာမိ– အရှင်! ဣမံ အဍ္ဎမာသံ– လုံး။ မမ– ၏။ သဟာယိကာ– သည်။ တုမှေ– တို့ကို။ ပရိစရတု– စေ။ အဟံ ပန– သည်ကား။ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ– လုံး။ ဒါနေဉ္စဝ– ကိုလည်း။ ဒါတုကာမာ– ၏။ ဓမ္မဉ္စ– ကိုလည်း။ သောတုကာမာ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ သော– သည်။ အဘိရူပံ– သော။ တံ ဣတ္ထိံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ဥပ္ပန္နသိနေဟော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “သာဓူ”တိ– ၍။ သမ္ပဋိစ္ဆိ– ပြီ။
ဥတ္တရာပိ– သည်လည်း၊ [ခေါနိပါတ် အနက်မဲ့၊] ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! ဣမံ အဍ္ဎမာသံ– လုံး။ အညတ္ထ– အခြားအရပ်သို့။ အဂန္တွာ– ၍။ ဣဓေဝ– ၌သာ။ ဘိက္ခာ– ကို။ ဂဟေတဗ္ဗာ– ယူထိုက်၏။” ဣတိ– သို့။ သတ္ထု– ၏။ ပဋိညံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ “ဒါနိ– ၌။ ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ယာဝ– လောက်။ မဟာပဝါရဏာ– သည်၊ (ဟောတိ– လတ္တံ့၊) တာဝ– လောက်။ သတ္ထာရံ–
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၁]...
ကို။ ဥပဋ္ဌာတုံ– ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းငှာလည်းကောင်း။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုံ စ– ငှာလည်းကောင်း။ လဘိဿာမိ– ရတော့မည်။” ဣတိ– ဤသို့တွေး၍။ တုဋ္ဌမာနသာ– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဧဝံ– သို့။ ယာဂုံ– ကို။ ပစထ– ကျိုကြလော။ ဧဝံ– သို့။ ပူဝေ– တို့ကို။ ပစထ–ကြော်ကြလော။” ဣတိ– သို့။ မဟာနသေ– စားဖိုဆောင်၌၊ (မီးဖိုချောင်၌)၊ သဗ္ဗကိစ္စာနိ– တို့ကို။ သံဝိဒဟန္တီ– စီမံလျက်။ ဝိစရတိ– ၏။ အထ– ၌။ အဿာ– ၏။ သာမိကော– သည်။ “သွေ– ၌။ ပဝါရဏာ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သိ၍။ မဟာနသာဘိမုခေါ– စားဖိုဆောင်သို့ ရှေးရှုလျက်၊ (စားဖိုဆောင်သို့ မျက်နှာမူလျက်)၊ ဝါတပါနေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ “သာ အန္ဓဗာလာ– ထိုပညာမျက်စိကန်းသော အမိုက် မသည်။ ကိံ– ကို။ ကရောန္တီ– လျက်။ ဝိစရတိ နု ခေါ– နည်း။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဩလောကေန္တော– သော်။ တံ သေဋ္ဌီဓီတရံ– ကို။ သေဒကိလိန္နံ– ချွေးတို့ဖြင့် လိမ်းကျံ အပ်လျက်၊ (ချွေးရွှဲစိုလျက်)၊ ဆာရိကာယ– ပြာဖြင့်။ ဩကိဏ္ဏံ– ရောပြွမ်းလျက်၊ (ပေကျံလျက်)၊ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ– မီးကျီး,မီးသွေးတို့ဖြင့် လိမ်းကျံအပ်လျက်၊ (မီးသွေးမှုန့်တို့ဖြင့် ပေကျံလျက်)၊ တထာ– ထိုရှေ့၌ ဆိုအပ်ခဲ့သော အခြင်းအရာ အားဖြင့်။ သံဝိဒဟိတွာ– ၍။ ဝိစရမာနံ– လှည့်လည်နေသည်ကို။ ဒိသွာ၊ [(တစ်နည်း) သေဒကိလိန္နံ– အပ်သော။ ဆာရိကာယ– ဖြင့်။ ဩကိဏ္ဏံ– သော။ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ– အပ်သော။ တထာ– အားဖြင့်။ သံဝိဒဟိတွာ– ၍။ ဝိစရမာနံ– နေသော။ တံ သေဋ္ဌိဓီတရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍၊] “အန္ဓဗာလာ– ပညာမျက်စိကန်းသော အမိုက်မသည်။ ဧဝရူပေ– သော။ ဌာနေ– ၌။ ဣမံ သိရိသမ္ပတ္တိံ– ဤကျက်သရေ၏ ပြည့်စုံခြင်းကို။ နာနုဘဝတိ– မခံစား၊] မုဏ္ဍကသမဏေ– ခေါင်းတုံးစုတ်ဖြစ်သော ရဟန်းတို့ကို၊ (ဦးပြည်းရဟန်းတို့ကို)၊ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ– အံ့။’ ဣတိ– သို့။ တုဋ္ဌစိတ္တာ– နှစ်သက်သော စိတ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အဟော ဝိစရတိ– ဩော်...လှည့်လည်နေ၏။” ဣတိ– တွေး၍။ ဟသိတွာ– ၍။ အပဂဉ္ဆိ– ဖဲသွားပြီ။
တသ္မိံ– ထိုလင်သည်။ အပဂတေ– သော်။ တဿ– ထိုလင်၏။ သန္တိကေ– ၌၊
မဟာနသေ။ ။ မဟန္တာနိ+အသနာနိ (အသိတဗ္ဗာနိ) ဧတ္ထာတိ မဟာနသံ- များ သော စားဖွယ်ရှိရာ စားဖိုဆောင်၊ မီးဖိုချောင်၊ [မဟန္တ+အသ+ယု၊ (မဟန္တ+အသန)၊ မဟန္တကို မဟာပြု, ယုကို အနပြု, (မဟာသန), သနှင့်န ရှေ့နောက်ပြန်။ (ဇာဋီသစ်- ၁, ၂၆၀၊ ဓာန်ဋီ- ၂၁၁)
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၂]...
ဌိတာ– သော။ သိရိမာ– သည်။ “ဧသ (ဧသော)– ဤသူသည်။ ကိံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဟသိ နု ခေါ– နည်း။” ဣတိ– တွေး၍။ တေနေဝ ဝါတပါနေန– ဖြင့် ပင်။ ဩလောကေန္တီ– သော်။ ဥတ္တရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဣမံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဣမိနာ– သည်။ ဟသိတံ– ပြုံးရယ်အပ်ပြီ။ အဒ္ဓါ– မချွတ်ဧကန်။ ဣမဿ– ၏။ ဧတာယ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သန္ထဝေါ– ပေါင်းသင်းခြင်းသည်။ အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ အဍ္ဎမာသံ– လုံး။ တသ္မိံ ဂေဟေ– ၌။ ဗာဟိရကဣတ္ထီ–ပြင်ပဖြစ်သောမိန်းမသည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဝသမာနာပိ– နေရပါသော်လည်း။ တံ သမ္ပတ္တိံ– ကို။ အနုဘဝမာနာ– ခံစားရလသော်။ အတ္တနော– ၏။ ဗာဟိရကဣတ္ထိဘာဝံ– ပြင်ပဖြစ်သောမိန်းမ၏အဖြစ်ကို။ အဇာနိတွာ– မသိတော့မူ၍။ “အဟံ– သည်။ ဃရသာမိနီ– အိမ်ရှင်မတည်း။ ဣတိ– သို့။ သညံ– ကို။ အကာသိ ကိရ– ပြု သတဲ့။ သာ– သည်။ ဥတ္တရာယ– ၌။ အာဃာတံ– ကို။ ဗန္ဓိတွာ– ၍။ “အဿာ– ထို ဥတ္တရာ၏။ ဝါ– ၌။ [အဿာ– ထိုဥတ္တရာအား။ ကုဇ္ဈိတွာ– စိတ်ဆိုး၍၊- ပဋိသံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၈၇၊] ဒုက္ခံ– ကို။ ဥပ္ပာဒေဿာမိ– ဖြစ်စေအံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ ပါသာဒါ– မှ။ ဩရုယှ– ၍။ မဟာနသံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ပူဝပစနဋ္ဌာနေ– မုန့်ကြော်ရာနေရာ၌။ ပက္ကုထိတံ–ကျိုက်ကျိုက်ဆူသော။ သပ္ပိံ– ကို။ ကဋစ္ဆုနာ– ဖြင့်။ အာဒါယ– ၍။ ဥတ္တရာဘိမုခံ–ဥတ္တရာသို့ ရှေးရှုလျက်။ ပါယာသိ– သွားပြီ။ ဥတ္တရာ– သည်။ တံ– ထိုသိရိမာကို။ အာဂစ္ဆန္တိံ– လာနေသည်ကို၊ (တစ်နည်း) အာဂစ္ဆန္တိံ– သော။ တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “မမ– ၏။ သဟာယိကာယ– သည်။ မယှံ– အား။ ဥပကာရော– ကို။ ကတော– ပြီ။ စက္ကဝါဠံ– သည်။ အတိသမ္ဗာဓံ– အလွန်ကျဉ်း၏။ ဗြဟ္မလောကော– သည်။ အတိနီစကော– အလွန်နိမ့်၏။ မမ– ၏။ သဟာယိကာယ– ၏။ ဂုဏောဝ– ဂုဏ်ကျေးဇူး သည်သာလျှင်။ မဟန္တော– ကြီးမား၏။ ဟိ– မှန်၏။ အဟံ– သည်။ ဧတံ– ဤသူငယ် ချင်းမကို။ နိဿာယ– ၍။ ဒါနံ– ကို။ ဒါတုံ စ– ငှာလည်းကောင်း။ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုံ စ– လည်းကောင်း။ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ လဘိံ– ရခဲ့ပြီ။ ဧတိဿာ– ၏။ ဥပရိ– ၌။ မမ– ၏။ ကောပေါ– အမျက်ဒေါသသည်။ သစေ အတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဣဒံ သပ္ပိ– သည်။ မံ– ကို။ ဒဟတု– လောင်ပါစေ။ သစေ နတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ မာ ဒဟတု– မလောင်ပါစေသတည်း။” ဣတိ– ဤသို့ အဓိဋ္ဌာန်၍။ တံ– ကို။ မေတ္တာယ– မေတ္တာဈာန်ဖြင့်။ ဖရိ– ဖြန့်ပြီ။ တာယ– ထိုသိရိမာသည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၃]...
တဿာ– ထိုဥတ္တရာ၏။ မတ္ထကေ– ၌။ အာသိတ္တံ– သော။ ပက္ကုထိတသပ္ပိ– ကျိုက် ကျိုက်ဆူပွက်သော ထောပတ်သည်၊ (အလွန်ဆူပွက်သော ထောပတ်သည်)၊ သီတုဒကံ ဝိယ– အေးသောရေကဲ့သို့၊ (ရေအေးကဲ့သို့)၊ အဟောသိ၊ [မေတ္တာဈာနဿ ဝိပ္ဖာရေန ဥတ္တရာယ မတ္ထကေ အာသိတ္တံ ပက္ကုထိတတေလံ ပဒုမပတ္တေ အာသိတ္တဥဒကံ ဝိယ ဝိနိဝတ္တိတွာ ဂတံ၊- အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၄၆။] အထ– ၌။ “ဣဒံ– ဤထောပတ်သည်။ သီတလံ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– ဤသို့ မှတ်ထင်၍။ ကဋစ္ဆုံ– ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ အာဒါယ– ၍။ အာဂစ္ဆန္တိံ– သော။ နံ– သိရိမာကို။ ဥတ္တရာယ– ၏။ ဒါသိယော– တို့သည်။ ဒိသွာ– ၍။ “ဒုဗ္ဗိနီတေ– ဟဲ့...ခဲယဉ်းသဖြင့် ဆုံးမအပ်သော ကောင်မ! အပေဟိ– ဖယ်လော။ တွံ– သည်။ အမှာကံ– တို့၏။ အယျာယ– အရှင်မအား။ ပက္ကုထိတံ– သော။ သပ္ပိံ– ကို။ အာသိဉ္စိတုံ– လောင်းခြင်းငှာ။ န အနုစ္ဆဝိကာ– မလျောက်ပတ်၊ (မသင့်တော်)။” ဣတိ– သို့။ သန္တဇ္ဇေန္တိယော– ခြိမ်းခြောက်ကြိမ်းမောင်းကုန်လျက်။ ဣတော စိတော စ– မှ။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ဟတ္ထေဟိ စ– တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ ပါဒေဟိ စ– တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ ပေါထေတွာ– ထုရိုက်၍။ ဝါ– ကန်၍။ ဘူမိယံ– ၌။ ပါတေသုံ– လဲကျစေ ကုန်ပြီ။ ဥတ္တရာ– သည်။ ဝါရေန္တီပိ– တားမြစ်ပါသော်လည်း။ ဝါရေတုံ– ငှာ။ နာသက္ခိ–မစွမ်းနိုင်၊ [ဥတ္တရာ မေတ္တာဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒါသိယော ဝါရေသိ၊- ပဋိသံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂, ၂၈၇။] အထ– ၌။ အဿာ– ထိုသိရိမာ၏။ ဥပရိ– ၌။ ဌိတာ– ကုန်သော။ သဗ္ဗာ– ကုန်သော။ ဒါသိယော– တို့ကို။ ပဋိဗာဟိတွာ– တားမြစ်ပြီး၍။ “ကိဿ– ကြောင့်။ တေ– သည်။ ဧဝရူပံ– သော။ ဘာရိယံ– ဝန်လေးသောအမှုကို။ ကတံ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ သိရိမံ– ကို။ ဩဝဒိတွာ– ၍။ ဥဏှောဒကေန– ဖြင့်။ နှာပေတွာ– ၍။ သတပါကတေလေန– အကြိမ်တစ်ရာချက်အပ်ပြီးသောဆီဖြင့်၊ [ပစ္စိတ္ထာတိ ပါကံ၊ သတက္ခုတ္တံ+ပါကံ သတပါကံ၊ [သတ္တက္ခတ္တုံ+ပါက၊ က္ခတ္တုံချေ၊ -မအူပါနိ- ၂,၅၂၉၊] သတပါကံ စ+တံ+တေလံ စာတိ သတပါကတေလံ၊] အဗ္ဘဉ္ဇိ– လိမ်းပေးပြီ။ တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ သာ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဗာဟိရကိတ္ထိဘာဝံ– ကို။ ဉတွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သာမိကဿ– ၏။ ဟသနမတ္တကာရဏာ– ပြုံးရုံမျှဟူသော အကြောင်း ကြောင့်။ ဣမိဿာ– ၏။ ဥပရိ– ၌။ ပက္ကုထိတံ– ကျိုက်ကျိုက်ဆူသော။ သပ္ပိံ– ကို။ အာသိဉ္စန္တိယာ– လောင်းလသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ဝါ– သော။ မယာ– သည်။ ဘာရိယံ–
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၄]...
သော။ ကမ္မံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။ အယံ– သည်၊] နံ– ကို။ ဂဏှထ– ဖမ်းကြလော။’ ဣတိ– သို့။ ဒါသိယော– တို့ကို။ န အာဏာပေသိ– မစေခိုင်း။ မံ– ကို။ ဝိဟေဌနကာလေပိ–ညှင်းဆဲရာအခါ၌လည်း။ သဗ္ဗဒါသိယော– တို့ကို။ ပဋိဗာဟိတွာ– ၍။ မယှံ– ဖို့။ ဝါ–အတွက်။ ကတ္တဗ္ဗမေဝ– ပြုထိုက်သည်ကိုသာ။ အကာသိ– ပြီ။ အဟံ– သည်။ ဣမံ– ကို။ သစေ န ခမာပေဿာမိ– အံ့။ မေ– ၏။ မုဒ္ဓါ– သည်။ သတ္တဓာ– ဖြာ။ ဖလေယျ–ကွဲရာ၏။” ဣတိ– တွေး၍။ တဿာ– ၏။ ပါဒမူလေ– ၌။ နိပဇ္ဇိတွာ– ၍။ “အယျေ–မ! မေ– အား။ ခမာဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အဟံ၊ သပိတိကာ– အဖေ နှင့်တကွဖြစ်သော၊ (အဖေရှိသော)၊ ဓီတာ– တည်း။ ပိတရိ– သည်။ ခမန္တေ– သော်။ ခမာမိ– အံ့။ ဣတိ– ပြီ။ အယျေ– မ! ဟောတု– စေ။ တေ– ၏။ ပိတရံ– အဖေဖြစ်သော။ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိံ– ကို။ ခမာပေဿာမိ– စေအံ့။ ဣတိ– ပြီ။ ပုဏ္ဏော– သည်။ မမ– ၏။ ဝဋ္ဋဇနကပိတာ– ဝဋ်ကို ဖြစ်စေသော အဖေတည်း။ ဝိဝဋ္ဋဇနကေ– ဝဋ်မှကင်းသော မဂ်ဖိုလ်ကို ဖြစ်စေတတ်သော။ ပိတရိ– သည်။ ခမန္တေ ပန– သည်းခံသော်ကား၊ (သည်းခံလျှင်တော့)၊ အဟံ– သည်။ ခမိဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ပြီ။ တေ– ၏။ ဝိဝဋ္ဋဇနကပိတာ– သည်။ ကော ပန– နည်း? ဣတိ– ဤသို့ မေးပြီ? သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ–တည်း။ ဣတိ– ပြီ။ မယှံ– ၏။ ဝါ– မှာ။ တေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဝိဿာသော– သည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– ပြီ။ အဟံ ကရိဿာမိ၊ သတ္ထာ၊ သွေ– ၌။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဣဓ– ဤနေအိမ်သို့။ အာဂမိဿတိ– မည်။ တွံ– သည်။ ယထာလဒ္ဓံ– အကြင်ကြင် ရအပ်သော။ သက္ကာရံ– ကောင်းစွာ ပြုလုပ်အပ်သော လှူဖွယ်ပစ္စည်းကို။ ဂဟေတွာ၊ ဣဓေဝ– သို့သာ၊ အာဂန္တွာ၊ တံ– ကို။ ခမာပေဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ “အယျေ– မ! သာဓု– ပြီ။” ဣတိ– ဝန်ခံ၍။ ဥဋ္ဌာယ၊ အတ္တနော– ၏။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပဉ္စသတာ– သော။ ပရိဝါရိတ္ထိယော– တို့ကို။ အာဏာပေတွာ– ၍။ နာနာဝိဓာနိ– အထူးထူးအပြားပြားကုန်သော။ ခါဒနီယာနိ စေဝ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ သူပေယျာနိ သူပေယျာနိ သူပေယျာနိ စ– ဟင်းလျာတို့ကိုလည်းကောင်း။ သမ္ပာဒေတွာ– ပြည့်စုံ
သူပေယျာနိ။ ။ သုခတ္ထာယ+ပါတဗ္ဗောတိ သူပေါ၊ [သု+ပါ+အ၊ သု၌ ဒီဃပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၄၆၄၊] သုခေန+ပါတဗ္ဗောတိ သူပေါ(ကင်္ခါဘာ- ၂, ၂၆၈)၊ သဝတိ ရုစိံ ဇနေတီတိ သူပေါ၊ [သူ+ပက်၊ -မောဂ်- ၇, ၁၁၆၊ ပါတိပဒတ္ထ- ၂၈၄၊] သူပအရ ပဲနောက်, ပဲကြီးစသော ဟင်းနှင့် ခဲဖွယ်အထူးကို ရ၏၊(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၁၇၉)၊ သူပဿ+ဟိတာနိ
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၅]...
စေ၍။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ တံ သက္ကာရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဥတ္တရာယ– ၏။ ဂေဟံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ– သော။ ဘိက္ခုသံဃဿ– ၏။ ပတ္တေ– ၌။ ပတိဋ္ဌာပေတုံ– တည်စေခြင်းငှာ။ အဝိသဟန္တီ– မရဲဝံ့လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ အဋ္ဌာသိ– ရပ်နေပြီ။ တံ သဗ္ဗံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဥတ္တရာဝ– သည်သာ။ သံဝိဒဟိ– စီရင်ပြီ။ သိရိမာပိ– သည်လည်း။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ ပရိဝါရေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သတ္ထု– ၏။ ပါဒမူလေ– ပြီ။ နိပဇ္ဇိ– တုပ်ဝပ်နေပြီ၊ (ဝပ်တွားနေပြီ)
အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တေ– ၏။ အပရာဓော–အပြစ်ကား။ ကော– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! မယာ– သည်။ ဟိယျော– မနေ့က။ ဣဒံ နာမ– ဤမည်သောအမှုကို။ ကတံ– ပြီ။ အထ– ၌။ မေ– ၏။ သဟာယိကာ– သည်။ မံ– ကို။ ဝိဟေဌယမာနာ– ကုန်သော။ ဒါသိယော– တို့ကို။ နိဝါရေတွာ– ၍။ မယှံ– အား။ ဥပကာရမေဝ– ကိုသာ။ အကာသိ– ပြီ။ သာဟံ (သာ+အဟံ)– သည်။ ဣမိဿာ– ၏။ ဂုဏံ– ကို။ ဇာနိတွာ– ၍။ ဣမံ– ကို။ ခမာပေသိံ– ပြီ။ အထ– ၌။ မံ– ကို။ ဧသာ– သည်။ “တုမှေသု– တို့သည်။ ခမန္တေသု– ကုန်လသော်။ ခမိဿာမိ–မည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ “ဥတ္တရေ– ရာ! ဧဝံ ကိရ– ဤသို့တဲ့လား? (ဤလျှောက် သည့်အတိုင်း မှန်ရဲ့လား?) ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! အာမ– မှန်ပါ။ သဟာယိကာယ– သည်။ မေ– ၏။ သီသေ– ၌။ ပက္ကုထိတသပ္ပိ– ပွက်ပွက်ဆူသော ထောပတ်ကို။ အာသိတ္တံ– လောင်းအပ်ပါပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ “တယာ– သည်။ ကိံ– သို့။ စိန္တိတံ– အပ်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ ဘန္တေ! “စက္ကဝါဠံ– သည်။ အတိသမ္ဗာဓံ– ၏။ ဗြဟ္မလောကော– သည်။ အတိနီစကော– ၏။ မမ– ၏။ သဟာယိကာယ– ၏။ ဂုဏောဝ– သည်သာလျှင်။ မဟန္တော– ၏။ ဟိ– မှန်။ အဟံ– သည်။ ဧတံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဒါနံ– ကို။ ဒါတုံ စ– ငှာလည်းကောင်း။ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဓမ္မံသူပေယျာနိ– သူပ၏ အစီးအပွားဖြစ်သော ဟင်းရွက်ဟင်း, သားငါးဟင်းစသော ဟင်း လျာများ၊ [သူပ+ဏေယျ၊ -ဇာဋီသစ်-၁, ၁၆၃၊ ပါစိယော-၇၈၊ ၁၃၄၊ သာရတ္ထ- ၃, ၁၀၆၊ ကင်္ခါဋီသစ်-၄၄၀၊ ပါစိတ်ဘာ-၂, ၉၆။ ကင်္ခါဘာ-၂, ၂၆၈] (တစ်နည်း) သူပေန+ ဥပနေတဗ္ဗာနိ သူပေယျာနိ– သူပသည် ကပ်ရောက်အပ်သော ငါး,အသား,အညွန့် အညောက်,ဟင်းသီး,ဟင်းရွက်များ။ (မ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၁၅)
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၆]...
ကို။ သောတုံ စ– လည်းကောင်း။ အလတ္ထံ– ရခဲ့ပြီ။ မေ– ၏။ ဣမိဿာ– ၏။ ဥပရိ– ၌။ ကောပေါ– သည်။ သစေ အတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဣဒံ– သည်။ မံ– ကို။ ဒဟတု–စေ။ နော စေ အတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ မာ ဒဟတု– သတည်း။” ဣတိ ဧဝံ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ဣမံ– ကို။ မေတ္တာယ– ဖြင့်။ ဖရိံ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဥတ္တရေ– ရာ! သာဓု သာဓု– ကောင်းပေစွ, ကောင်းပေစွ။ ဧဝံ– သို့။ ကောဓံ– အမျက်ဒေါသကို။ ဇိနိတုံ– အောင်ခြင်းငှာ၊ (အနိုင်ယူခြင်းငှာ)၊ ဝဋ္ဋတိ– ၏။ ဟိ– မှန်။ ကောဓော နာမ– အမျက်ဒေါသမည်သည်ကို။ ဝါ– အမျက်ထွက်သူမည်သည်ကို။ အက္ကောဓေန–အမျက်မထွက်သူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ– အမျက်မထွက်ခြင်းမေတ္တာတရားဖြင့်၊ (ဇိနိတဗ္ဗော– အောင်ထိုက်၏၊) အက္ကောသကပရိဘာသကော– ဆဲရေးတတ်, ခြိမ်း ခြောက်တတ်သောပုဂ္ဂိုလ်ကို။ အနက္ကောသန္တေန– မဆဲရေးသူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ–မဆဲရေးခြင်းဖြင့်။ အပရိဘာသန္တေန– မခြိမ်းခြောက်သူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ– ခြင်းဖြင့်၊ (ဇိနိတဗ္ဗော– ၏၊) ထဒ္ဓမစ္ဆရီ– ကြမ်းတမ်းသော နှမြောဝန်တိုခြင်းရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကဿ– ဥစ္စာကို။ ဒါနေန– ပေးခြင်းဖြင့်၊ (ဇိနိတဗ္ဗော– ၏၊) မုသာဝါဒီ– မမှန်သော စကားကို ပြောလေ့ရှိသူကို။ သစ္စဝစနေန– မှန်သောစကားကို ပြောဆိုခြင်းသစ္စာဖြင့်။ ဇိနိတဗ္ဗော– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အက္ကောဓေန၊ ပေ၊ သစ္စေနာလိကဝါဒိန”န္တိ– ဟူ၍၊ (အာဟ)
အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ, အသာဓုံ သာဓုနာ ဇိနေ၊ ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာ’လိကဝါဒိနံ
ကောဓံ– အမျက်ထွက်သူကို။ အက္ကောဓေန– အမျက်မထွက်သူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ– အမျက်မထွက်ခြင်းမေတ္တာတရားဖြင့်။ ဇိနေ– အနိုင်ယူထိုက်၏။ အသာဓုံ–မကောင်းသောသူကို။ သာဓုနာ– ကောင်းသောသူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဝါ– ကောင်းသော နည်းလမ်းဖြင့်။ ဇိနေ– ၏။ ကဒရိယံ– ဝန်တိုစေးနှဲ, မစွန့်ကြဲတတ်, စက်ဆုပ်အပ်စွာ, သတ္တဝါကို။ ဒါနေန– ပေးကမ်းခြင်းဖြင့်။ ဇိနေ– ၏။ အလိကဝါဒိနံ– မမှန်သောစကား ကို ပြောဆိုလေ့ရှိသူကို။ သစ္စေန– အမှန်ကို ပြောဆိုခြင်းသစ္စာဖြင့်။ ဇိနေ– ၏။
တတ္ထ– ၌။ အက္ကောဓေနာတိ– ကား။ ဟိ– ခဲျ့၊ (တစ်နည်း) အက္ကောဓေနာတိ ပဒါနံ– တို့၏၊ (အတ္ထံ– ကို၊) ဟိ (ဥဒ္ဓရိတွာ)– ထုတ်ဆောင်၍၊ (ဒဿေမိ– အံ့၊)
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၇]...
ကောဓနော– စိတ်ဆိုးလေ့ရှိသော။ ပုဂ္ဂလော– ကို။ အက္ကောဓေန– စိတ်မဆိုးသူ သည်။ ဟုတွာ– ၍၊ (တစ်နည်း) အက္ကောဓေန ဟုတွာ– စိတ်မဆိုးသူ၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဇိနိတဗ္ဗော– အောင်ထိုက်၏။ အသာဓုန္တိ– ကား။ အဘဒ္ဒကော– မကောင်းသော
အက္ကောဓေန။ ။ ဂါထာ၌ ကတ္တားဟောဝါကျကို ကံဟောဝါကျပြောင်း၍ ဖွင့် သဖြင့် ဤအဖွင့်သည် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်တည်း၊ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုသော်လည်း သဒ္ဒတ္ထလည်း ပါ၏၊ ချဲ့ဥုးအံ့- “အက္ကောဓေန ဟုတွာ”ဖြင့် “အက္ကောဓေန”၌ နာဝိဘတ် ကြိယာဝိ သေသနအနက်ဟောဟု ပြသည်၊ မှန်၏- ကြိယာဝိသေသနပုဒ်ကို တွာပစ္စယန္တဖြင့် ဖွင့်လေ့ရှိ၏၊ မောဂ်အလို တွာပစ္စည်းသည် ဘောဟောဖြစ်သောကြောင့် အဖွင့်၌ “အက္ကောဓေန”ကို “ဟုတွာ”၌ ကတ္တားအဖြစ် စပ်နိုင်သည်၊ “အက္ကောဓောတိ မေတ္တာ စ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၅၊ သံဋီ၊၁၊၃၄၄)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ကုဇ္ဈနံ ကောဓော၊ န+ကောဓော အက္ကောဓော”ဟု ပြု၍ အက္ကောဓေနအရ မေတ္တာ ဈာန်နှင့် မေတ္တာဈာန်၏ ရှေ့ပိုင်းဖြစ်သော ဥပစာရဇောကို ယူပါ။
ပုဂ္ဂလော...ဇိနိတဗ္ဗော။ ။ “ဇိနိတဗ္ဗော”ဖြင့် “ဇိနေ”၌ ဧယျဝိဘတ် အရဟ အနက်ဟောဟု ပြသည်၊ “ကောဓနော ပုဂ္ဂလော”ကို ကြည့်၍ “ကောဓံ”ကို “ကုဇ္ဈနံ ကောဓော၊ ကောဓော+အဿ အတ္ထီတိ ကောဓော၊ [ကောဓ+ဏ၊] (တစ်နည်း) ကုဇ္ဈတီတိ ကောဓော”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) ဌာနီဖြစ်သော ဒေါသ၏ အမည်ကို ဌာနဖြစ်သော ပုဂ္ဂိုလ်၌ တင်စားသော ဌာနျူပစာရအားဖြင့် “ကောဓံ”အရ ဒေါသဖြစ်သူကို ယူပါ။
ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄။ ။ ထို၌ ဇိနေကို ဝတ္တမာန်တိဝိဘတ်ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအလို “(အက္ကောဓော-အမျက်မထွက်သူသည်၊) ကောဓံ- ကို၊ အက္ကောဓေန- ဖြင့်၊ ဇိနေ (ဇိနာတိ)- အောင်နိုင်၏၊ (အနိုင်ရ၏)၊ (သာဓု- သူတော်ကောင်းသည်၊) အသာဓုံ- ကို၊ သာဓုနာ- ကောင်းသော နည်းလမ်းဖြင့်၊ ဇိနေ- ၏၊ (ဒါယကော- ပေးလှူသူသည်၊) ကဒရိယံ- ကို၊ ဒါနေန- ဖြင့်၊ ဇိနေ- ၏၊ (သစ္စဝါဒီ- အမှန်ကို ပြောဆိုလေ့ရှိသူသည်၊) အလိကဝါဒိနံ- ကို၊ သစ္စေန-ဖြင့်၊ ဇိနေ- ၏”ဟု ပေးပါ။
ဓမ္မဋီ- ၂၃၃။ ။ ထို၌ “ကောဓံ- ကို၊ အက္ကောဓေန- အမျက်မထွက်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊ ဓမ္မေန- တရားသဖြင့်၊ သမေန- မျှတသဖြင့်၊) ဇိနေ- အနိုင်ယူရာ၏၊ အသာဓုံ- ကို၊ သာဓုနာ- သူတော်ကောင်းသည်၊ (ဟုတွာ- ၍၊ ဓမ္မေန- သဖြင့်၊ သမေန- သဖြင့်၊) ဇိနေ-အနိုင်ယူရာ၏၊ ကဒရိယံ- ကို၊ ဒါနေန- ပေးကမ်းခြင်းဖြင့်၊ ဝါ- ဒါနနှင့်စပ်သော တရား စကားဖြင့်၊ ဝါ- ဓမ္မဒါနဖြင့်၊ ဇိနေ- ၏၊ အလိကဝါဒိနံ- ကို၊ သစ္စေန- သစ္စာ၏ အကျိုး အာနိသင်ကိုပြသော တရားနှင့်စပ်သော စကားဖြင့်၊ ဇိနေ- ၏”ဟု ပေးစေ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၈]...
ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဘဒ္ဒကေန– ကောင်းသောသူသည်။ ဟုတွာ၊ ဇိနိတဗ္ဗော– ၏။ ကဒရိယန္တိ– ကား။ ထဒ္ဓမစ္ဆရီ– ကြမ်းတမ်းသော နှမြောဝန်တိုခြင်းရှိသောပုဂ္ဂိုလ်ကို။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကဿ– ကို။ စာဂစိတ္တေန– စွန့်ကြဲခြင်း၌ ဖြစ်သောစိတ်ဖြင့်။ ဝါ– စွန့်ကြဲ ကြောင်းစိတ်ဖြင့်။ ဇိနိတဗ္ဗော– ၏။ အလိကဝါဒီ– မမှန်သောစကားကို ပြောဆိုလေ့ ရှိသူကို၊ [အလတိ ဗန္ဓတိ ဧတေနာတိ အလိကံ, အသစ္စံ၊ (အလ+ကိက၊၊ -မောဂ်-၇, ၂၁)၊ အလိကံ+ဝဒတိ သီလေနာတိ အလိကဝါဒီ၊- ဇာဋီသစ်၊ ၂၊ ၄၊] သစ္စဝစနေန–အမှန်ကို ပြောဆိုခြင်းသစ္စာဖြင့်။ ဇိနိတဗ္ဗော– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အက္ကောဓေ န၊ ပေ၊ သစ္စေနာလိကဝါဒိန”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သိရိမာ– သည်။ ပဉ္စသတာဟိ– ကုန်သော။ ဣတ္ထီဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ ဣတိ– ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထု ပြီးပြီ။ [ဒေသနာအဆုံး၌ ဥတ္တရာ၏ လင်နှင့် ယောက္ခမလင်မယား ၂ယောက်တို့လည်း သောတာပန်ဖြစ်ကြသည်၊ ဥတ္တရာက သကဒါဂါမ်ဖြစ်သည်၊ ဥတ္တရာသည် ကွယ်လွန် ပြီးနောက် တာဝတိံသာ၌ ဖြစ်သည်။ (ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၆၂)] ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၄-မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သစ္စံ ဘဏေတိ– ဟူသော။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ– ၏။ ပဥှံ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကသ္မိံ– သော။ သမယေ– ၌။ ထေရော– သည်။ ဒေဝစာရိကံ– နတ်ပြည်တို့၌ လှည့် လည်တော်မူခြင်းကို။ ဝါ– ဖြင့်၊ [ဒိဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမင်္ဂီဘူတာ ဟုတွာ ဝိစရန္တိ ကီဠန္တိ ဇောတေန္တိ စာတိ ဒေဝါ၊ ဒေဝလောကာ၊ (သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၄၁၅)၊ ဒေဝေသု+စာရိကာ ဒေဝစာရိကာ၊ “ဇနပဒစာရိကံ (သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၄၅၂) ”ကို မှီးသည်၊] ဂန္တွာ– ၍။ မဟေသက္ခာယ– ကြီးသောအစိုးရခြင်းရှိသူဟု ဆိုအပ်သော။ ဝါ– တန် ခိုးကြီးသော၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၅၅ရှု၊] ဒေဝတာယ– ၏။ ဝိမာနဒွါရေ– ဗိမာန်၏တံခါး၌။ ဌတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဌိတံ– သော။ တံ– ကို။ ဧဝံ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဒေဝတေ– နတ်သမီး! တေ– ၏။ သမ္ပတ္တိ– စည်းစိမ်သည်။ မဟတီ– ကြီးကျယ်လှ၏။ ကိံ ကမ္မံ– အဘယ်ကောင်းမှုကံကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၂၉]...
ကတွာ၊ ဣမံ– ဤစည်းစိမ်ကို။ အလတ္ထ– ရခဲ့သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မံ– ကို။ မာ ပုစ္ဆထ– ကုန်နှင့်။” ဣတိ– ပြီ။ ဒေဝတာ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ပရိတ္တကမ္မေန– အနည်းငယ်သော ကောင်းမှုကံကြောင့်။ လဇ္ဇမာနာ– ရှက်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧဝံ– သို့။ ဝဒတိ ကိရ– လျှောက်သတဲ့။ ပန– သို့သော်လည်း။ သာ– သည်။ ထေရေန– သည်။ “ကထေဟိယေဝ– ပြောသာပြောပါလော။” ဣတိ– သို့။ ဝုစ္စမာနာ– သော်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! မယာ– သည်။ ဒါနံ– ကို။ နေဝ ဒိန္နံ–မပေးလှူခဲ့ပါ။ ပူဇာ– ကို။ န ကတာ– ပါ။ ဓမ္မော– ကို။ န သုတော– ပါ။ ကေဝလံ– သက်သက်။ သစ္စမတ္တံ– သစ္စာမျှကို။ ရက္ခိတံ– စောင့်ရှောက်အပ်ခဲ့ပါပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ အညာနိ– ကုန်သော။ ဝိမာနဒွါရာနိ– တို့သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ အာဂတာဂတာ– ရောက်လာကုန်,ရောက်လာကုန်သော။ အပရာပိ– ကုန်သော။ ဒေဝဓီတရော– တို့ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ တာသုပိ– တို့သည်လည်း။ တထေဝ– တိုင်းသာလျှင်။ နိဂုဟိတွာ– လျှို့ဝှက်၍။ ထေရံ– ကို။ ပဋိဗာဟိတုံ– တားမြစ်ခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တီသု– ကုန်လသော်။ တာဝ– စွာ။ ဧကာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! မယာ– သည်။ ဒါနာဒီသု– ဒါနအစရှိသော ကောင်းမှုတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ ကတံ နာမ– ပြုအပ်ခဲ့သော ကောင်းမှုမည်သည်။ နေဝ အတ္ထိ– ပါ။ ပန– သို့သော်လည်း။ အဟံ– သည်။ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ– ၌။ ပရဿ– ၏။ ဒါသီ– သည်။ အဟောသိံ၊ တဿာ မေ– ၏။ သာမိကော– သည်။ အတိဝိယ– လျှင်။ စဏ္ဍော– ကိုယ်အားဖြင့် ကြမ်း တမ်းပါ၏။ ဖရုသော– စိတ်နှုတ်အားဖြင့် ကြမ်းတမ်းပါ၏။ ဂဟိတဂ္ဂဟိတေနေဝ– ကိုင်မိတိုင်း ကိုင်မိတိုင်းသာလျှင်ဖြစ်သော။ ကဋ္ဌေန ဝါ– သစ်သားဖြင့်သော်လည်းကောင်း။ ကလိင်္ဂရေန ဝါ– ထင်းချောင်းဖြင့်သော်လည်းကောင်း။ သီသံ– ကို။ ဘိန္ဒတိ– ရိုက်ခွဲတတ်ပါ၏။ သာဟံ (သာ+အဟံ)– သည်။ ကောပေ– အမျက်သည်၊
စဏ္ဍော ဖရုသော။ ။ စဏ္ဍ, ဖရုသ၂ပုဒ်လုံး ကြမ်းတမ်းခြင်းအနက်ကိုချည်း ဟော၏၊ ထိုတွင် စဏ္ဍအရ ကိုယ်ကြမ်း, ဖရုသအရ စိတ်ကြမ်း, နှုတ်ကြမ်းကို ယူပါ။
(ဒီဋီ၊ ၁၊ ၂၉၉၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၂၅၂)၊ “စဏ္ဍတီတိ စဏ္ဍော၊ (ဓာန်ဋီ-၇၃)၊ စဍတိ စဏ္ဍိက္ကဘာဝံ ကရောတီတိ စဏ္ဍော၊- စဍိ+က၊- ကစ္စည်း- ၆၆၃)၊ ပရေ ဇနေ ဥသာပေတိ ဒါဟေတီတိ ဖရုသော၊ [ပရ+ဥသ+အ၊ ပကို ဖပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၁၂၅၊] ပရီယတိ ပါလီယတီတိ ဖရုသော၊ [ပရ+ဥသဏ်၊- ထောမ၊]”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၀]...
ဥပ္ပန္နေ– သော်၊] ဧသ (ဧသော)– သည်။ တဝ– ၏။ သာမိကော– တည်း။ လက္ခဏာဟတံ– သံပူဖြင့် ခပ်နှိပ်အပ်သော အမှတ်အသားရှိသည်ကို။ ဝါ– သံပူအမှတ် တံဆိပ်ခပ်နှိပ်မှုကို။ ကာတုံ ဝါ– လည်းကောင်း။ နာသာဒီနိ– နာခေါင်းအစရှိ သည်တို့ကို။ ဆိန္ဒိတုံ ဝါ– ငှာလည်းကောင်း။ ဣဿရော– အစိုးရသူတည်း။ မာကုဇ္ဈိ– စိတ်မဆိုးနှင့်။’ ဣတိ– ၍။ အတ္တာနမေဝ– ကိုသာလျှင်။ ပရိဘာသေတွာ– အပြစ်ပြော၍၊ (ပြစ်တင်ကဲ့ရဲ့၍)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၁၆၆ရှု၊] ကောပံ နာမ– ကို။ န အကာသိံ– ပါ။ တေန– ကြောင့်။ မေ– သည်။ အယံ သမ္ပတ္တိ– ကို။ လဒ္ဓါ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ အပရာ– အခြားသော နတ်သမီးသည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! အဟံ– သည်။ ဥစ္ဆုခေတ္တံ– ကြံခင်းကို။ ရက္ခမာနာ– သော်။ ဧကဿ– သော။ ဘိက္ခုနော–အား။ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ– ကြံချောင်းကို။ အဒါသိံ– ပြီ၊ ” (ဣတိ– သို့။ အာဟ)၊ [“နိမ္ဗမုဋ္ဌိန္တိ- အာဒိနာ”၌ ဣတိကို ဒီပကနည်းအရ လှမ်းယူပေးပါ၊] အပရာ– သည်။ ဧကံ– သော။ တိမ္ဗရုသကံ– တည်သီးကို။ အဒါသိံ– ပြီ၊ (ဣတိ အာဟ)၊ အပရာ– သည်။ ဧကံ– သော။ ဧဠာလုကံ– သခွားသီးကို။ အဒါသိံ– ပြီ၊ (ဣတိ အာဟ)၊ အပရာ– သည်။ ဧကံ၊ ဖာရုသကံ– ဖက်သက်သီးကို။ အဒါသိံ– ပြီ၊ (ဣတိ အာဟ)၊ အပရာ– သည်။ ဧကံ၊ မူလမုဋ္ဌိံ– ကြာစွယ်ကို၊ (အဒါသိံ– ပြီ၊ (ဣတိ အာဟ)၊ အပရာ– သည်။ “နိမ္ဗမုဋ္ဌိံ– တစ်ဆုပ်သောတမာရွက်။ ဝါ– တမာရွက်တစ်ဆုပ်ကို၊ (အဒါသိံ၊ ဣတိ အာဟ)၊ ဣတိအာဒိနာ– ဤသို့အစရှိသော၊ [ဣတိတစ်လုံးအကျေကြံ၊] နယေန– ဖြင့်။ အတ္တနာ အတ္တနာ– မိမိသည် မိမိသည်။ ကတံ– သော။ ပရိတ္တဒါနံ–အနည်းငယ်သော အလှူကို။ အာရောစေတွာ– ၍။ “ဣမိနာ ဣမိနာ ကာရဏေန– ဤသို့သော ဤသို့သော အကြောင်းကြောင့်။ အမှေဟိ– တို့သည်။ အယံ သမ္ပတ္တိ– ကို။ လဒ္ဓါ– ပြီ” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။
ထေရော– သည်။ တာဟိ– ထိုနတ်သမီးတို့သည်။ ကတကမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! သစ္စကထနမတ္တေန– မှန်သောစကားကို ပြောဆိုခြင်းမျှကြောင့်။ ကောပနိဗ္ဗာပနမတ္တေန– အမျက်ကို ငြိမ်းစေခြင်းမျှကြောင့်။ အတိပရိတ္တကေန– အလွန်နည်းလှသော။ တိမ္ဗရုသကာဒိဒါနမတ္တေန– တည်သီးအစရှိသည်ကို ပေးလှူခြင်းမျှကြောင့်၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၁]...
ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ– ကို။ လဒ္ဓုံ– ငှာ။ သက္ကာ နု ခေါ– သလော?” ဣတိ– ပြီ။ “မောဂ္ဂလ္လာန–လ္လာန်! ကသ္မာ– ကြောင့်။ မံ– ကို။ ပုစ္ဆသိ– နည်း? တေ– အား။ ဒေဝတာဟိ– တို့သည်။ အယံ အတ္ထော– ဤအကြောင်းကို၊) ကထိတော နနု– လျှောက်အပ်ပြီမဟုတ် လော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ– ရား! အာမ– ပါ။ ဧတ္တကေန– ဤမျှအတိုင်းအရှည် ရှိသော ကောင်းမှုကြောင့်။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ– ကို။ လဗ္ဘတိ မညေ– ရအပ်, ရနိုင်၏ဟု ထင်ပါ၏။” ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “မောဂ္ဂလ္လာန– လ္လာန်! သစ္စမတ္တံ– သစ္စာစကားမျှကို။ ကထေတွာပိ– ပြောခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ ကောပမတ္တံ– အမျက်မျှကို။ ဇဟိတွာပိ– ပယ်ခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ ပရိတ္တကံ–အနည်းငယ်သော။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာပိ– လှူခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း။ ဒေဝလောကံ– သို့။ ဂစ္ဆတိယေဝ– ရောက်နိုင်သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “သစ္စံ၊ ပေ၊ သန္တိကေ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျ, ဒဇ္ဇာ အပ္ပမ္ပိ ယာစိတော၊ ဧတေဟိ တီဟိ ဌာနေဟိ, ဂစ္ဆေ ဒေဝါန သန္တိကေ
သစ္စံ– မှန်သောစကားကို။ ဘဏေ– ပြောဆိုရာ၏။ န ကုဇ္ဈေယျ– သူတစ်ပါး အား အမျက်မထွက်ရာ။ ယာစိတော– သီလရှိသူတို့က တောင်းခံအပ်သည်၊ (သမာနော– ဖြစ်လသော်၊) အပ္ပမ္ပိ– အနည်းငယ်မျှကိုသော်လည်း။ ဒဇ္ဇာ– ပေးလှူရာ၏။ တီဟိ– ၃-ပါးကုန်သော။ ဧတေဟိ ဌာနေဟိ– ဤအကြောင်းတို့ကြောင့်။ ဒေဝါနံ– နတ်တို့၏။ သန္တိကေ– အထံသို့။ ဂစ္ဆေ– ရောက်နိုင်၏။
တတ္ထ– ၌။ သစ္စံ ဘဏေတိ– ကား။ သစ္စံ– မှန်သော စကားကို။ ဒီပေယျ–ပြရာ၏။ ဝေါဟရေယျ– ပြောဆိုရာ၏။ သစ္စေ– မှန်သောစကား၌။ ပတိဋ္ဌဟေယျ–တည်ရာ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ န ကုဇ္ဈေယျာတိ– ကား။ ပရဿ– သူတပါးအား၊
သစ္စံ ဘဏေ။ ။ သစ္စသဒ္ဒါသည် (၁) ဝါစာသစ္စာ(မှန်သောစကားကို ဆိုခြင်း), (၂) ဝိရတိသစ္စာ(မုသားပြောခြင်းမှ ရှောင်ကြဉ်ခြင်း), (၃) ဒိဋ္ဌိသစ္စာ(ငါ့အယူသာ အမှန်ဟု ယူမှားမှု), (၄) ဗြာဟ္မဏသစ္စာ(ရဟန္တာတို့၏ မှန်သောစကား), (၅) ပရမတ္ထ သစ္စာ(နိဗ္ဗာန်), (၆) အရိယသစ္စာ(သစ္စာ၄ပါး)ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏၊ ဤ၌ ဝိရတိသစ္စာကို အတွင်းပြု၍ ဝါစာသစ္စာကို ယူပါ။(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀၊ ဓမ္မဋီ- ၃၁၅)
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၂]...
န ကုဇ္ဈေယျ– စိတ်မဆိုးရာ။ ယာစိတောတိ– ကား။ ယာစကာ နာမ– တို့မည်သည်။ သီလဝန္တော– ကုန်သော။ ပဗ္ဗဇိတာ– တို့တည်း။ ဟိ– မှန်။ တေ– ထိုသီလရှိသော ရှင်ရဟန်းတို့သည်။ “ဒေထာ”တိ– ပေးကြပါဟူ၍။ အယာစိတွာဝ– မတောင်းမူ ၍သာ။ ဃရဒွါရေ– အိမ်တံခါး၌။ ကိဉ္စာပိ တိဋ္ဌန္တိ– အကယ်၍ ရပ်ပါကုန်၏။ ပန– ထိုသို့ပင် ရပ်ပါကုန်သော်လည်း။ အတ္ထတော– အနက်အဓိပ္ပာယ်အားဖြင့်ကား။ ယာစန္တိယေဝ နာမ– တောင်းကုန်သည်ပင် မည်၏။ ဧဝံ– လျှင်။ သီလဝန္တေဟိ– တို့သည်။ ယာစိတော– တောင်းအပ်သည်၊ (သမာနော)၊ အပ္ပသ္မိံ– အနည်းငယ်သော။ ဒေယျဓမ္မေ– ပေးလှူထိုက်သောသဘောရှိသော ပစ္စည်းဝတ္ထုသည်။ ဝါ– လှူဖွယ် ဝတ္ထုသည်။ ဝိဇ္ဇမာနေ– သော်။ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ– အနည်းငယ်ကိုသော်လည်း။ ဒဒေယျ၊ ဧတေဟိ တီဟီတိ– ကား။ ဧတေသု တီသု– ဤ၃မျိုးသောအကြောင်းတို့ တွင်။ ဧကေနာပိ– တစ်မျိုးသော်လည်းဖြစ်သော။ ကာရဏေန– အကြောင်းကြောင့်။ ဒေဝလောကံ– သို့။ ဂစ္ဆေယျ၊ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု ဣတိ– မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရပဥှဝတ္ထု ပြီးပြီ။
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရပဥှဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ဓမ္မဋီ- ၃၂၇အဆို။ ။ “သစ္စံ ဘဏေ”ဖြင့် မုသားမှ ရှောင်ကြဉ်မှုသီလက္ခန္ဓကို ပဓာနပြု၍ ပဓာနနည်းအရ သီလက္ခန္ဓအားလုံးကို ပြသည်၊ “န ကုဇ္ဇေယျ”ဖြင့် မေတ္တာ, ကရုဏာ,မုဒိတာ,ဥပေက္ခာဟူသော သမထဘာဝနာကို ပဓာနပြု၍ ပဓာနနည်းအရ သမာဓိက္ခန္ဓအားလုံးကို ပြသည်၊ ဒဇ္ဇာအရ ဒါနကို ပဓာနပြု၍ ပုညကိရိယာဝတ္ထု အဖြစ်ဖြင့် လက္ခဏာတူသောကြောင့် ဥပလက္ခဏနည်းအရ ကြွင်းသော ပုညကိရိယာ ဝတ္ထု၉ပါးကို ယူရသည်၊ ပုညကိရိယာဝတ္ထုတွင် ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဟူသော သမ္မာဒိဋ္ဌိဖြင့် ပညက္ခန္ဓအားလုံးကို လက္ခဏဟာရနေတ္တိနည်း, ဥပလက္ခဏနည်းအရ ဒဇ္ဇာဖြင့် ပြနိုင်သည်။
ဒေဝလောကံ။ ။ “ဒေဝလောကံ”ဖြင့် “သန္တိကေ”၌ သ္မိံဝိဘတ်၏ ကံအနက်၌ ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ (တစ်နည်း) တေသုဝုဒ္ဓိဖြင့် အံဝိဘတ်ကို ဧပြု၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာဝိဘတ်မှ သတ္တမီသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာ ဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ၊ (တစ်နည်း) ဗဟုမှိ ဝိယ ဧကမှိပိ (နီတိ- ၆၇၇)သုတ်ဖြင့် ဒုတိယာဧကဝုစ်အနက်၌ ဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်သက်သည်ဟု ကြံ၊ “အမနံ နိဋ္ဌာနဂမနန္တိ အန္တော, ဩသာနံ၊ (ဒီဋီ- ၃, ၁၉၃)၊ အမတိ ယာတီတိ
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၃]...
၅-ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အဟိံသကာ ယေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာကေတံ– သာကေတ မြို့ကို။ နိဿာယ– ၍။ အဉ္ဇနဝနေ– အဉ္ဇနမည်သောတော၌။ ဝိဟရန္တော ဘိက္ခူဟိ ပဋ္ဌပဥှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတဿ– သော။ ဘဂဝတော– ၏။ သာကေတံ– သို့။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပဝိသနကာလေ– ၌။ ဧကော– သော။ သာကေတဝါသီ– သာကေတမြို့၌ နေသော။ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏော– သည်။ နဂရတော– မှ။ နိက္ခမန္တော– သော်။ အန္တရဃရဒွါရေ– မြို့တံခါး၌။ ဒသဗလံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပါဒေသု– တို့၌။ နိပတိတွာ– ၍။ ဂေါပ္ဖကေသု– ခြေဖမျက်တို့၌။ ဝါ– တို့ကို။ ဒဠှံ– မြဲစွာ။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ “တာတ– ချစ်သား! ပုတ္တေဟိ နာမ– တို့မည်သည်။ ဇိဏ္ဏကာလေ– ၌။ မာတာပိတရော– တို့ကို။ ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗာ နနု– ပြုစုစောင့်ရှောက် ထိုက်ကုန်သည်မဟုတ်လော။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧတ္တကံ ကာလံ– ဤမျှလောက် သော ကာလပတ်လုံး။ အမှာကံ– တို့ကို။ ဝါ– တို့အား။ အတ္တာနံ– ကိုယ်ကို။ န ဒဿေသိ– မမြင်စေသနည်း? ဝါ– မပြရသနည်း? တာဝ– စွာ။ မယာ– သည်။ ဒိဋ္ဌော– မြင်အပ်ပြီးသည်။ အသိ– ၏။ မာတရမ္ပိ– ကိုလည်း။ ပဿိတုံ– ငှာ။ ဧဟိ–လော။” ဣတိ– သို့။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ ဂေဟံ– သို့၊ အန္တော၊ [အမ+တ၊၊ -မောဂ်-၇, ၈၂၊] သဟ+အန္တေန ယံ ဝတ္တတီတိ သန္တံ၊ သန္တံယေဝ သန္တိကံ”ဟု ပြုပါ၊ ဒေဝါနံအရ နတ်ပြည်၆ထပ်ရှိနတ်များ, (တစ်နည်း) သမ္မုတိနတ်, ဥပပတ္တိနတ်, ဝိသုဒ္ဓိနတ်များကို ယူဟု ဓမ္မဋီဆို၏။
အဉ္ဇနဝနေ။ ။ အဉ္ဇနဟူသည် မျက်စဉ်းရောင်(စိမ်းညိုရောင်)အပွင့်ရှိသော ချုံနွယ် တည်း၊ ထိုချုံနွယ် များစွာရှိသော တောကို “အဉ္ဇနဝန”ဟု ခေါ်သည်၊ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁, ၁၆၁)၊ “ဇာတိယာဝနံ(ဝိမတိ၊၁၊၁၆၀)”ကဲ့သို့ “အဉ္ဇနေဟိ+ဥပလက္ခိတံ+ဝနံ အဉ္ဇနဝနံ- မျက်စဉ်းရောင်(စိမ်းညိုရောင်)အပွင့်ရှိသော ချုံနွယ်တို့ဖြင့် မှတ်အပ်သောတော” ဟု ပြု၊ “မျက်စဉ်းတော, အဉ္ဇနဆင်သည် စောင့်အပ်သောတော”ဟုလည်း ပေး၏။
အန္တရဃရဒွါရေ။ ။ အန္တရဃရသဒ္ဒါ “အိမ်အတွင်း, မြို့ရွာ(ဂေါစရဂါမ်)”တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ မြို့(ဂေါစရဂါမ်)ကို ဟော၏၊ “အန္တရေ+ဃရာနိ ဧတ္ထ, ဧတဿာတိ ဝါ အန္တရဃရံ- မြို့, ရွာ၊ အန္တရဃရဿ+ဒွါရံ အန္တရဃရဒွါရံ”ဟု ပြုပါ။ (သာရတ္ထ- ၂, ၄၄၅၊ ဝိမတိ၊၁၊၃၆၁)
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၄]...
အဂမာသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တတ္ထ– ထိုအိမ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပညတ္တေ– သော။ အာသနေ– ၌။ ဘိက္ခုသံဃေန– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဗြာဟ္မဏီပိ– သည်လည်း။ အာဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ ပါဒေသု– တို့၌။ နိပတိတွာ– ၍။ “တာတ– သား! ဧတ္တကံ– သော။ ကာလံ– လုံး။ ကုဟိံ– သို့။ ဂတော– နေသည်။ အသိ– နည်း? မာတာပိတရော နာမ– တို့ကို။ မဟလ္လကကာလေ– အသက်ကြီးသူ၏အခါ၌။ ဝါ– အသက်ကြီးရာ အခါ၌။ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗာ နနု– ပြုစုလုပ်ကျွေးထိုက်ကုန်သည်မဟုတ်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ပုတ္တဓီတရော– တို့ကို။ “ဧထ– လာကြလော။ ဘာတရံ– နောင်တော် ကို။ ဝန္ဒထ– ကြလော။” ဣတိ– ပြော၍။ ဝန္ဒာပေသိ– ပြီ။ ဥဘောပိ– ကုန်သော။ တေ– ထိုပုဏ္ဏား, ပုဏ္ဏေးမတို့သည်။ တုဋ္ဌမာနသာ– နှစ်သက်ကျေနပ်သော စိတ်ရှိကုန် သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ ပရိဝိသိတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! ဣဓေဝ– ၌။ နိဗဒ္ဓံ– အမြဲမပြတ်။ ဘိက္ခံ– ကို။ ဂဏှထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “ဗုဒ္ဓါ နာမ– တို့မည်သည်။ ဧကဋ္ဌာနေယေဝ– တစ်နေရာတည်း၌သာ။ နိဗဒ္ဓံ–မပြတ်။ ဘိက္ခံ– ကို။ န ဂဏှန္တိ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘန္တေ– ရား! တေန ဟိ–လျှင်။ ယေ– တို့သည်။ ဝေါ– တို့ကို။ နိမန္တေတုံ– ငှာ။ အာဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏။ တေ– တို့ကို။ အမှာကံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ ပဟိဏေယျာထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ နိမန္တေတုံ– ငှာ။ အာဂတေ–လာသူတို့ကို။ “ဂန္တွာ– ၍။ ဗြာဟ္မဏဿ– အား။ အာရောစေယျာထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ၍။ ပေသေသိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ဂန္တွာ– ၍။ “မယံ– တို့သည်။ သွာတနာယ– ငှာ။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တေမ– ပင့်ကြပါမည်။” ဣတိ– သို့။ ဗြာဟ္မဏံ– ကို။ ဝဒန္တိ– ပြောကုန်၏။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ အတ္တနော– ၏။ ဂေဟတော– မှ။ ဘတ္တဘာဇနသူပေယျဘာဇနာနိ– ထမင်းခွက်, ဟင်းခွက်တို့ကို။ အာဒါယ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ နိသီဒနဋ္ဌာနံ– သို့။ ဂစ္ဆတိ– ၏။ ပန– ဆက်။ အညတြ– အခြားသော။ နိမန္တနေ– ပင့်ဖိတ်သူသည်။ အသတိ– သော်၊ (တစ်နည်း) အညတြ– အခြားသော အိမ်၌။ ဝါ– က။ နိမန္တနေ– ပင့်ဖိတ်ခြင်းသည်။ အသတိ– သော်။ သတ္ထာ– သည်။ ဗြာဟ္မဏဿေဝ– ၏သာလျှင်။ ဂေဟေ– ၌။ ဘတ္တကိစ္စံ– ကို။ ကရောတိ– ၏။ ဥဘောပိ– ကုန်သော။ တေ– တို့သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဒေယျဓမ္မံ– ကို။ နိစ္စကာလံ– မြဲသော ကာလပတ်လုံး။ တထာဂတဿ– အား။ ဒေန္တာ– ကုန်လသော်။ ဓမ္မကထံ–
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၅]...
ကို။ သုဏန္တာ– ကုန်လသော်။ အနာဂါမိဖလံ– သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။
ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာဝုသော– တို့! ဗြာဟ္မဏော– သည်၊] တထာဂတဿ– ၏။ ပိတာ– သည်။ သုဒ္ဓေါဒနော– သုဒ္ဓေါဒနတည်း။ မာတာ– သည်။ မဟာမာယာ– တည်း။’ဣတိ– သို့။ ဇာနာတိ– ၏။ ဇာနန္တောဝ– လျက်ပင်။ ဗြာဟ္မဏိယာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ တထာဂတံ– ကို၊] အမှာကံ– တို့၏။ ပုတ္တော– တည်း။’ ဣတိ– သို့။ ဝဒတိ– ၏။ သတ္ထာပိ– သည် လည်း။ တထေဝ– သာလျှင်။ အဓိဝါသေတိ– လက်ခံတော်မူ၏။ ကာရဏံ– သည်။ ကိံ နု ခေါ– နည်း?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဥဘောပိ– ကုန်သော။ တေ– တို့သည်။ အတ္တနော– ၏။ ပုတ္တမေဝ– ကိုသာလျှင်။ ပုတ္တောတိ– ဟူ၍။ ဝဒန္တိ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိ– ပြီ။
ဘိက္ခဝေ– တို့! အတီတေ– ၌။ အယံ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ နိရန္တရံ– အကြား မရှိအောင်။ ဝါ– မပြတ်၊ [နတ္ထိ+အန္တရံ ဗျဝဓာနံ ဧတဿာတိ နိရန္တရံ၊ -မဏိ- ၂, ၁၇၅၊
သုဒ္ဓေါဒနော။ ။ သုဒ္ဓံ ဩဒနံ(ထမင်းဟူသော) ဇီဝနံ ဧတဿာတိ သုဒ္ဓေါဒနော-စင်ကြယ်သော ထမင်းဟူသော အသက်မွေးမှုရှိသူ၊ ဘုရားရှင်တို့၏ ခမည်းတော်သည် ရှေးဆုတောင်းနှင့်ပြည့်စုံသောကြောင့် စင်စစ်အားဖြင့် အလွန်စင်ကြယ်သော ကိုယ်, နှုတ်,စိတ်အကျင့်ရှိ၏၊ အလွန်စင်ကြယ်သော အသက်မွေးခြင်းရှိ၏။ (ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂, ၁၇၁၊ ပါစိယော- ၂၄၇)
မဟာမာယာ။ ။ မာယတိ သဗ္ဗဇနေဟီတိ မာ၊ [မာ မာနေ+အ+အာ၊- ဧဋီ၊] မာ သိရီ+ဧတိဿာ အတ္ထီတိ မာယာ- ကျက်သရေရှိသော အမျိုးသမီး၊ [မာ+ယ+အာ၊- ဇာဋီသစ်- ၁, ၄၅၊] အမျိုး,အဆင်း,သီလအကျင့်စသည်တို့နှင့် ပြည့်စုံသောကြောင့် ဆွေမျိုးမိတ်ဆွေစသူတို့က “မာ ယာဟိ- မသွားပါနှင့် (ခွဲမသွားပါနှင့်)”ဟု ဆိုအပ်သော ဂုဏ်ရှိသောကြောင့် “မာယာ”မည်သည်ဟု ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၇၁၌ ဆို၏၊ ထိုအလို တဒ္ဓိတ် ဖြစ်ပုံထူးဆန်းလှသဖြင့် “မာ ယာဟီ”တိ ဝတ္တဗ္ဗဂုဏော ဧတိဿာတိ မာယာ- ]မာ ယာဟိ}ဟု ပြောဆိုအပ်သောဂုဏ်ရှိသော အမျိုးသမီး၊ [မာ ယာဟိ+ဏ၊ ဟိကိုချေ၊]”ဟု ကြံ၊ [ကောသလာ- သီဋီသစ်၊၂၊၂၀၃ရှု၊] ထိုနောင် “မဟန္တီ+မာယာ မဟာမာယာ-မြတ်သော မာယာ”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၆]...
ဓာန်ဋီ-၇၀၇၊] ပဉ္စ– သော။ ဇာတိသတာနိ– ဘဝအရာတို့ပတ်လုံး။ [ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– ဘဝ၅ရာတို့ပတ်လုံး၊] မယှံ– ၏။ ပိတာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ စူဠပိတာ– ဘထွေးသည်၊ (အဟောသိ)၊ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ–လုံး။ မဟာပိတာ– ဘကြီးသည်၊ (အဟောသိ)၊ သာပိ ဗြာဟ္မဏီ– သည်လည်း။ နိရန္တရမေဝ– သာလျှင်။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ မေ– ၏။ မာတာ– သည်။ အဟောသိ၊ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ စူဠမာတာ– ဒေါ်လေးသည်။ ဝါ– လေးလေး သည်၊ (အဟောသိ)၊ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ မဟာမာတာ– ဒေါ်ကြီးသည်။ ဝါ– ကြီးကြီးသည်၊ (အဟောသိ)၊ ဧဝံ– လျှင်။ အဟံ– သည်။ ဒိယဍ္ဎဇာတိသဟဿံ–အခွဲအားဖြင့် ဘဝ၂ထောင်ပတ်လုံး၊ (ဘဝ ၁၅၀၀,ပတ်လုံး၊) ဗြာဟ္မဏဿ– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ သံဝဍ္ဎော– ကြီးခဲ့ရပြီ။ ဒိယဍ္ဎဇာတိသဟဿံ– လုံး။ ဗြာဟ္မဏိယာ– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌၊ (သံဝဍ္ဎော– ပြီ၊) ဣတိ– လျှင်။ တီဏိ ဇာတိသဟဿာနိ– ဘဝ ၃ထောင် တို့ပတ်လုံး။ တေသံ– တို့၏။ ပုတ္တဘာဝံ– ကို။ ဒဿေတွာ– ၍။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “ယသ္မိံ၊ ပေ၊ ယထောဒကေ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
ယသ္မိံ မနော နိဝိသတိ, စိတ္တဉ္စာပိ ပသီဒတိ၊ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗကေ ပေါသေ, ကာမံ တသ္မိမ္ပိ ဝိဿသေ
ယသ္မိံ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို၊ (ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ– မြင်အပ်ကာမျှဖြစ်သော်သာ။ ဝါ–မြင်လျှင်မြင်ချင်း၊) မနော– စိတ်သည်။ နိဝိသတိ– သက်ဝင်၍ တည်၏။ [မနော နိဝိသတိ– စိတ်ဝင်စား၏၊] စိတ္တဉ္စာပိ– စိတ်သည်လည်း။ ပသီဒတိ– ကြည်နူး၏။ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗကေ– ရှေး၌ မမြင်အပ်ဖူးသော။ တသ္မိံ ပေါသေပိ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်၌လည်း။ ကာမံ– စင်စစ်။ ဝိဿသေ– အကျွမ်းဝင်တတ်၏။ [ကာမံ တသ္မိမ္ပိ ဝိဿသေတိ... ဧကံသေန ဝိဿသေ၊ ဝိဿာသံ အာပဇ္ဇတိယေဝ၊- ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၃၁၃။]
စိတ္တဉ္စာပိ။ ။ ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၁၃၌ “စိတ္တဉ္စာပိ”၌ “စာပိ”ကို နိပါတသမုဒါယဟု ဆိုကာ အနက်ပေးပုံ ၃နည်းဖွင့်၏၊ အထက်၌ “စာပိ”ကို သမုစ္စည်းအနက်ယူ၍ ပေး ခဲ့သည်၊ စိတ်ဟူသော အနက်တစ်မျိုးတည်းကို “မနော, စိတ္တံ”ဟု နာမည်၂မျိုး သုံး သည်ဟု မှတ်ပါ၊ မနောသာ တည်ငြိမ်သည်မဟုတ်၊ စိတ်လည်း ကြည်နူးသည်- ဟူလို၊ “စာပိ”ကို “ပသီဒတိ”နှင့် တွဲ၍ “စိတ္တံ- သည်၊ ပသီဒတိစာပိ- ကြည်နူးလည်း ကြည်နူး၏” ဟုလည်း ပေးစေ၏၊ စိတ်တည်ငြိမ်ရုံသာမဟုတ်၊ စိတ်ကြည်နူးမှုလည်း ဖြစ်သည်-
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၇]...
ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန, ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊ ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ
ဥပ္ပလံ ဝါ– ပန်းကြာမျိုးသည်လည်းကောင်း၊ (အညံ ဝါ– ရေ၌ပေါက်ရိုး, အခြား သော ပန်းမျိုးသည်လည်းကောင်း၊) (တစ်နည်း) ဥပ္ပလံ ဝါ– ကြာညို, ကြာဖြူ ကြာနီသည်လည်းကောင်း၊ (အညံ ဝါ– အခြားသော ပဒုမ္မာစသော ကြာသည် လည်းကောင်း၊) ဥဒကေ– ရေ၌၊ (ဇာယမာနံ– ပွင့်ထွန်းပေါ်ပေါက်လာသည်ရှိသော်။ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ– ရေနှင့်ကြာဟူသော ၂-ပါးသောအကြောင်းတို့ကြောင့်၊) ဇာယတေ ယထာ– ဖြစ်ပေါ်လာသကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ၊) တံ ပေမံ– ထိုချစ်ခြင်း သည်။ ပုဗ္ဗေ– ရှေးဘဝ၌။ သန္နိဝါသေန ဝါ– အတူတကွနေထိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင့်သော် လည်းကောင်း။ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ– ပစ္စုပ္ပန်ဘဝ၌ အစီးအပွားကို ပြုခြင်းကြောင့် သော်လည်းကောင်း။ ဧဝံ– ဤနှစ်ပါးသော အကြောင်းတို့ကြောင့်။ ဇာယတေ–ဖြစ်၏။ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၈၂ရှု၊] သတ္ထာ– သည်။ တေမာသမေဝ– ၃လပတ်လုံးသာလျှင်။ တံ ကုလံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဝိဟာသိ– ပြီ။ ဥဘောပိ– ကုန်သော။ တေ– တို့သည်။ အရဟတ္တံ– ကို။ သစ္ဆိကတွာ– ၍။ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နေသံ– တို့အား။ မဟာသက္ကာရံ–များစွာသော ကောင်းစွာပြုစု ပူဇော်မှုကို။ ကတွာ– ၍။ ဥဘောပိ– တို့ကိုလည်း။ ဧကကူဋာဂါရမေဝ– တစ်ခုတည်းသော အထွတ်ရှိသော ပြာသာဒ်သို့သာ။ အာရောပေတွာ– တက်ရောက်စေ၍။ ဝါ– တင်၍။ နီဟရိံသု– ထုတ်ဆောင်ကုန်ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော– ရဟန်း၅ရာ အခြံအရံရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံယေဝ– သာလျှင်။ အာဠာဟနံ– သုဿာန်သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ “ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ မာတာပိတရော ကိရ– တို့တဲ့။” ဣတိ– ပြော၍။ မဟာဇနော– သည်။ နိက္ခမိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ အာဠာဟနသမီပေ– ၌။ ဧကံ– သော။ သာလံ– ဇရပ်သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ အဋ္ဌာသိ၊ မနုဿာ– တို့သည်။ သတ္ထာရံ- ဟူလို၊ (တစ်နည်း) “စာပိ”ကို ဧဝအနက်ဟောဟု ယူ၍ “စိတ္တဉ္စာပိ– စိတ်သည်ပင်၊ (“ယသ္မိံ မနော နိဝိသတိ”၌ ဆိုအပ်ခဲ့သော မနောဟူသော စိတ်သည်ပင်)၊ ပသီဒတိ– ၏”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၈]...
ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တေ– ၌။ ဌတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! ဝေါ– တို့သည်။ မာတာပိတရော– တို့သည်။ ကာလကတာ– ကုန်ပြီ။’ ဣတိ– သို့။ မာ စိန္တယိတ္ထ– နှင့်။” ဣတိ– သို့။ သတ္ထာရာ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ပဋိသန္ထာရံ– ကို။ ကရောန္တိ– ကုန်၏။ သတ္ထာ– သည်။ တေ– တို့ကို။ “ဧဝံ– သို့။ မာ အဝစုတ္ထ– ကြနှင့်။” ဣတိ– ၍။ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ– မပယ် မြစ်မူ၍။ ပရိသာယ– ၏။ အာသယံ– အလိုကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ တင်္ခဏာနုရူပံ– ထိုခဏအားလျော်သော။ ဝါ– ထိုခဏ၌ အဇ္ဈာသယဖြစ်ပုံအား လျောက် ပတ်သော။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– လသော်။ “အပ္ပံ၊ ပေ၊ မိယျတီ”တိ– ဟူသော။ ဣဒံ ဇရာသုတ္တံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။
အပ္ပံ ဝတ ဇီဝိတံ ဣဒံ, ဩရံ ဝဿသတာပိ မိယျတိ၊ ယော စေပိ အတိစ္စ ဇီဝတိ, အထ သော ဇရသာပိ မိယျတိ။
(မနုဿာနံ– လူတို့၏၊) ဇီဝိတံ– အသက်ရှင်ရခြင်းသည်။ ဝတ– စင်စစ်။ အပ္ပံ–တိုတောင်းလှ၏။ ဝဿသတာ– အနှစ်တစ်ရာမှ။ ဩရံပိ– ဤဘက်၌လည်း။ မိယျတိ– သေရ၏။ ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အတိစ္စ– အနှစ်တစ်ရာကို ကျော် လွန်၍၊ [အတိစ္စာတိ ဝဿသတံ အတိက္ကမိတွာ၊- မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၁၃၊ သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂, ၄၂၈၊] စေပိ ဇီဝတိ– အကယ်၍မူလည်း အသက်ရှင်အံ့။ အထ– ထိုသို့အသက်ရှင် ပါသော်လည်း။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဇရသာပိ– ဇရာကြောင့်လည်း။ မိယျတိ– သေရ၏။ [မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၁၆အလို “ဇရသာ– သည်၊ (အဘိဘူတော– လွှမ်းမိုး အပ်သည်။ ဟုတွာ) ပိ– ဖြစ်၍လည်း။ မိယျတိ– ၏”ဟု ပေး။] ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ စတုရာသီတိယာ– သော။ ပါဏသဟဿာနံ– တို့၏။ ဓမ္မာဘိသမယော– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဗြာဟ္မဏဿ စ–
တင်္ခဏာနုရူပံ။ ။ သောယေဝ+ခဏော တင်္ခဏော၊ “တခဏော”ဟု ဆိုလိုလျက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊(ကင်္ခါမဟာဋီ၊၂၊၂၁၆)၊ တင်္ခဏဿ+အနုရူပေါ တင်္ခဏာနုရူပေါ- ထို ခဏအား လျော်သောတရား၊(မအူပါနိ- ၁, ၃၆၈၊ မအူပါနိ- ၂, ၅၂၄)၊ (တစ်နည်း) တင်္ခဏေ+အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိယာ+အနုရူပေါ တင်္ခဏာနုရူပေါ- ထိုခဏ၌ အဇ္ဈာသယ ဖြစ်ခြင်းအား လျောက်ပတ်သောတရား၊ (ထိုခဏ၌ အဇ္ဈာသယဖြစ်ပုံအား လျောက်ပတ် သောတရား)၊ “အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိ”ဟူသော အလယ်ပုဒ်ကျေသည်။ (သီဋီသစ်၊၂၊၂၉၈၊ သာရတ္ထ၊၁၊၄၅၇)
...[စာမျက်နှာ- ၅၃၉]...
၏လည်းကောင်း။ ဗြာဟ္မဏိယာ စ– ၏လည်းကောင်း။ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ– ကို။ အဇာနန္တာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ဘန္တေ– ရား! တေသံ– ထိုပုဏ္ဏား, ပုဏ္ဏေးမတို့၏။ အဘိသမ္ပရာယော– ရှေးရှုဖြစ်ရာဘဝသည်၊ [ကမ္မဝသေန အဘိမုခေါ သမ္ပရေတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ အဘိသမ္ပရာယော၊ အဘိ+သံ+ပရ+ဏယ+အ၊ -ဒီဋီ- ၁, ၁၄၉၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၄၀၅၊] ကော– နည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဧဝရူပါနံ– ကုန်သော။ အသေခမုနီနံ– အသေခဖြစ်သော မုနိတို့၏၊ (ရဟန္တာတို့၏)၊ အဘိသမ္ပရာယော နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဟိ– မှန်။ ဧဝရူပါ– တို့သည်။ အစ္စုတံ– စုတေရွေ့လျောခြင်းမရှိသော။ အမတံ– သေခြင်းမရှိသော။ မဟာနိဗ္ဗာနမေဝ– မြတ်သော နိဗ္ဗာန်သို့သာ။ ပါပုဏန္တိ– ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ) “အဟိံသကာ၊ ပေ၊ န သောစရေ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အဟိံသကာ ယေ မုနယော, နိစ္စံ ကာယေန သံဝုတာ၊ တေ ယန္တိ အစ္စုတံ ဌာနံ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ
အဟိံသကာ– သူတစ်ပါးကို မညှင်းဆဲတတ်ကုန်သော။ ကာယေန– ကာယ ဒွါရဖြင့်။ ဝါ– ကာယကိုမှတ်, ၃ရပ်သောဒွါရဖြင့်။ နိစ္စံ– အမြဲ။ သံဝုတာ– စောင့်စည်း တတ်ကုန်သော။ ယေ မုနယော– အကြင်အသေခမုနိတို့သည်၊ (သန္တိ– ရှိကုန်၏၊) တေ– ထိုအသေခမုနိတို့သည်။ ယတ္ထ– အကြင်နိဗ္ဗာန်၌။ ဝါ– သို့။ ဂန္တွာ– ရောက်၍။ ဝါ– ရောက်လသော်။ န သောစရေ– ဝမ်းမနည်းရတော့ကုန်။ အစ္စုတံ– စုတေရွေ့ လျော, သေရခြင်းသဘောမရှိသော၊ (တံ) ဌာနံ– ထိုနိဗ္ဗာန်အရပ်သို့။ ယန္တိ– ရောက် ကြကုန်၏။
တတ္ထ– ၌။ မုနယောတိ– ကား။ မောနေယျပဋိပဒါယ– မောနေယျအကျင့် ဖြစ်သော အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့်။ မဂ္ဂဖလပတ္တာ– မဂ်ဖိုလ်သို့ ရောက်ကုန်သော၊
မောနေယျပဋိပဒါယ။ ။ ဣဓလောကပရလောကံ အတ္တဟိတပရဟိတဉ္စ မုနာတီတိ မုနိ၊ ကလျာဏပုထုဇဉ်, သေက္ခ, ရဟန္တာတို့ကို ရနိုင်၏၊ ဤ၌ ရဟန္တာကို ယူပါ၊ မုနိနော+ဘာဝေါ မောနေယျာ- မုနိ၏ဖြစ်ကြောင်း ရဟန္တာ၏ ကိုယ်နှုတ်စိတ်အကျင့်၊ [မုနိ+ဏေယျ၊] (တစ်နည်း) မုနိနော+ဘာဝေါ မောနေယျံ၊ မောနေယျံ+ကရာ မောနေ- ယျာ- မုနိအဖြစ်ကို ပြုတတ်သောအကျင့်တရား၊ [မောနေယျ+အ၊- ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၄၊] (တစ်နည်း) မုနိနော+အယံ မောနေယျာ- မုနိ၏ ဥစ္စာဖြစ်သော အကျင့်တရား၊(အံဋီ-
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၀]...
အသေခမုနယော– အသေခမုနိ တို့သည်။ ကာယေနာတိ ဧတံ– ကာယေနဟူ သော ဤသဒ္ဒါသည်။ ဒေသနာမတ္တမေဝ– ဒေသနာတော်မျှသာတည်း၊ [ကာယေန အရ ဥပလက္ခဏနည်း, ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် ဒွါရ၃-ပါးလုံးကို ယူရမည်- ဟူလို၊] တီဟိပိ– ကုန်သော။ ဒွါရေဟိ– တို့ဖြင့်။ သုသံဝုတာ– စောင့်စည်းတတ်ကုန်သော။ ဣတိ အတ္ထော၊ အစ္စုတန္တိ– ကား။ သဿတံ– မြဲသော။ [နတ္ထိ+စုတိ ဧတ္ထာတိ အစ္စုတံ၊- ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၈၊] ဌာနန္တိ– ကား။ အကုပ္ပဋ္ဌာနံ– မပျက်စီးရာအရပ်သို့။ ဓုဝဋ္ဌာနံ– မြဲသောအရပ်သို့။ ယတ္ထာတိ– ကား။ ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ– ၌။ ဝါ– သို့။ ဂန္တွာ– ရောက် ၍။ န သောစရေ န သောစန္တိ– ဝမ်းမနည်းရကုန်။ န ဝိဟညန္တိ– မပင်ပန်းရကုန်။ တံ ဌာနံ– သို့။ ဂစ္ဆန္ဆိ– ကုန်၏။ ဣတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ၊ ဗဟူ၊ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဗုဒ္ဓပိတုဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သဒါ ဇာဂရမာနာနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရန္တော ပုဏ္ဏံ နာမ– ပုဏ္ဏာမည်သော။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော– ၏။ ဒါသိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ၂, ၂၀၇)၊ မောနေယျာ စ+သာ+ပဋိပဒါ စာတိ မောနေယျပဋိပဒါ
ဆက်ဦးအံ့– မောနေယျပဋိပဒါသည် (၁) ကာယမောနေယျ– ကာယဒုစရိုက်ကို ပယ်ခြင်း, ကာယသုစရိုက်ကို ပြုခြင်း, ဝိပဿနာ, မဂ်, စတုတ္ထဈာန်သမာပတ်, (၂) ဝစီမောနေယျ– ဝစီဒုစရိုက်ကို ပယ်ခြင်း, ဝစီသုစရိုက်ကို ပြုခြင်း, ဝိပဿနာ, မဂ်, ဒုတိယဈာန်သမာပတ်, (၃) မနောမောနေယျ– မနောဒုစရိုက်ကို ပယ်ခြင်း, မနော သုစရိုက်ကို ပြုခြင်း, ဝိပဿနာ, မဂ်, နိရောဓသမာပတ်တို့တည်း၊ ဤ၌ အရဟတ္တမဂ် ဉာဏ်ကို ယူပါ။ (မဟာနိ-၄၄၊ ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၈၆၊ အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၃၅၊ မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ဣတိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၀၄၊ ဒီ၊ဋီ- ၃, ၂၁၄၊ အံဋီ၊ ၂၊ ၂၀၈)
မုနိ၆မျိုး။ ။ မုနိသည် (၁) အဂါရမုနိ- လူဝတ်ကြောင်အရိယာ, (၂) အနဂါရမုနိ- ရှင်ရဟန်းအရိယာ, (၃) သေခမုနိ- သေခပုဂ္ဂိုလ်၇ယောက်, (၄) အသေခမုနိ- ရဟန္တာ၊ (၅) ပစ္စေကမုနိ- ပစ္စေကဗုဒ္ဓ, (၃) မုနိမုနိ- သဗ္ဗညုဘုရားရှင်အားဖြင့် ၆မျိုးရှိရာ ဤ၌ အသေခမုနိကို ယူသည်။(မဟာနိ- ၄၄)
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၁]...
ချဲ့။ တဿာ– ထိုပုဏ္ဏာအား။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ကောဋ္ဋနတ္ထာယ– မောင်းထောင်းခြင်း အကျိုးငှာ။ ဗဟုဝီဟိံ– များစွာသောကောက်စပါးကို။ အဒံသု– ကုန်ပြီ။ သာ– သည်။ ရတ္တိမ္ပိ– ၌လည်း။ ဒီပံ– ကို။ ဇာလေတွာ– တောက်စေ၍၊ (ထွန်းညှိ၍)၊ ဝီဟိံ– ကို။ ကောဋ္ဋေန္တီ– လျက်။ ဝိဿမနတ္ထာယ– အပန်းဖြေခြင်းအကျိုးငှာ။ သေဒတိန္တေန– ချွေးတို့ဖြင့် စိုနေသော။ ဝါ– စိုသောချွေးရှိသော၊ (ချွေးရွှဲနေသော)၊ ဂတ္တေန– ကိုယ် ဖြင့်။ ဗဟိဝါတေ– အပြင်ဘက်လေ၌။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ တသ္မိံ သမယေ– ၌။ မလ္လပုတ္တော– မလ္လမင်း၏ သားဖြစ်သော။ ဒဗ္ဗော– အရှင်ဒဗ္ဗသည်။ ဘိက္ခူနံ– တို့ဖို့။ ဝါ–အတွက်။ သေနာသနပညာပကော– ကျောင်းအိပ်ရာနေရာကို ခင်းပေးတတ် သူသည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သော– ထိုအရှင်ဒဗ္ဗသည်။ ဓမ္မဿဝနံ– နာကြားထိုက် သော တရားကို။ ဝါ– တရားစကားကို။ သုတွာ– ၍။ အတ္တနော အတ္တနော– ၏။ သေနာသနံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တာနံ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ အင်္ဂုလိံ–လက်ချောင်းကို။ ဇာလေတွာ– တောက်ပစေ၍။ ပုရတော ပုရတော– ရှေ့၌ ရှေ့၌၊ (ရှေ့က ရှေ့က)၊ မဂ္ဂဒေသနတ္ထာယ– လမ်းကို ညွှန်ပြခြင်းအကျိုးငှာ။ ဂစ္ဆန္တော– လျက်။ ဘိက္ခူနံ– တို့ကို။ ဝါ– တို့အတွက်၊ (တစ်နည်း) ဘိက္ခူနံ– တို့၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊) အာလောကံ– အရောင်အလင်းကို။ နိမ္မိနိ– ဖန်ဆင်းပြီ။ ပုဏ္ဏာ– သည်။ တေန အာလောကေန– ထိုအရောင်ဖြင့်။ ပဗ္ဗတေ– ၌။ ဝိစရန္တေ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “တာဝ– စွာ။ အဟံ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဒုက္ခေန– သည်။ ဥပဒ္ဒုတာ–နှိပ်စက်အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣမာယပိ ဝေလာယ– ဤအချိန်၌လည်း။ နိဒ္ဒံ–
ဓမ္မဿဝနံ။ ။ သောတဗ္ဗန္တိ သဝနံ- နာကြားထိုက်သောစကား၊ ဓမ္မော စ+သော+ သဝနံ စာတိ ဓမ္မဿဝနံ- နာကြားထိုက်သောတရား၊ ဝိသေသနပရပဒကမ္မဓာရည်း။
[ဓမ္မဿဝနေတိ ဓမ္မကထာယံ၊ ကထာ ဟိ သောတဗ္ဗဋ္ဌေန “သဝန”န္တိ ဝုတ္တာ၊ (မဋီ– ၂, ၂၃၅)၊ ဓမ္မဿဝနဿာတိ သောတဗ္ဗဓမ္မဿ။ (သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၃၀)]
အင်္ဂုလိံ ဇာလေတွာ။ ။ တေဇောကသိုဏ်းလျှင်အာရုံရှိသော စတုတ္ထဈာန်ကို ဝင် စားပြီး၍ ထိုဈာန်မှ ထပြီးနောက် အဘိညာဉ်ဖြင့် လက်ချောင်းကို အလျှံတောက် အောင် အဓိဋ္ဌာန်ရ၏၊ ထိုတေဇောကသိုဏ်းလျှင်အာရုံရှိသော စတုတ္ထဈာန်သမာပတ် သည် ဖြစ်စေအပ်သော လက်ချောင်း၏ အလျှံတည်းဟူသော အလင်းရောင်ဖြင့် ရှေ့က လမ်းပြဖို့ ကြွတော်မူသည်။(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၄)
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၂]...
အိပ်ခြင်းသို့။ န ဥပေမိ– မကပ်ရောက်ရ။ ဘဒ္ဒန္တာ– အရှင်ကောင်းတို့သည်။ ကိံ ကာရဏာ– ကြောင့်။ န နိဒ္ဒါယန္တိ– မအိပ်ကုန်သနည်း။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “အဒ္ဓါ– စင်စစ်။ ကဿစိ– သော။ ဘိက္ခုနော– အား။ ဝါ– ၏။ အဖာသုကံ ဝါ– မကျန်း မာခြင်းသည်သော်လည်း။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ဒီဃဇာတိကေန ဝါ– ရှည်လျား သော ကိုယ်ရှိသောအမျိုး၌ဖြစ်သော စပါးကြီး, မြွေဟောက်အစရှိသော သတ္တ ဝါကြောင့်။ ဥပဒ္ဒဝေါ ဝါ– ဘေးရန်သည်သော်လည်း။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ သညံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ကုဏ္ဍကံ– ဆန်ကွဲကို။ အာဒါယ– ၍။ ဥဒကေန– ဖြင့်။ တေမေတွာ– စိုစေ၍။ ဟတ္ထတလေ– လက်ဝါးပြင်၌။ ပူဝံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ အင်္ဂါရေသု– မီးကျီးတို့၌။ ပစိတွာ– ကင်ပြီး။ ဥစ္ဆင်္ဂေ– ခါးပိုက်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၅၉၆ရှု၊] ကတွာ– ၍။ တိတ္ထမဂ္ဂေ– ရေဆိပ်လမ်း၌။ ခါဒိဿာမိ– အံ့။ ဣတိ– ကြံ၍။ ဃဋံ– အိုးကို။ အာဒါယ– ၍။ တိတ္ထာဘိမုခီ– ရေဆိပ်သို့ ရှေးရှုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပါယာသိ– သွားပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ ဂါမံ– သို့။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ ပဝိသိတုံ–ငှာ။ တမေဝ မဂ္ဂံ– သို့သာ။ ပဋိပဇ္ဇိ– ကြွတော်မူပြီ။
သာ– သည်။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အညေသု– ကုန် သော။ ဒိဝသေသု– တို့၌။ သတ္ထရိ– ကို။ ဒိဋ္ဌေပိ– တွေ့မြင်အပ်ပါသော်လည်း။ မမ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဒေယျဓမ္မော– သည်။ န ဟောတိ– မရှိ။ ဒေယျဓမ္မေ– သည်။ သတိပိ– ရှိသော်လည်း။ သတ္ထာရံ– ကို။ န ပဿာမိ– မတွေ့။ ဣဒါနိ– ၌။ မေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဒေယျဓမ္မော စ– သည်လည်း။ အတ္ထိ– ၏။ သတ္ထာ စ– သည်လည်း။ သမ္မုခီဘူတော–
ဒီဃဇာတိကေန။ ။ “အဇဂရကဏှသပ္ပာဒယော ဒီဃဇာတိကာ(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀)” ဟူသော စကားအရ ဒီဃဇာတိကဟူသည် စပါးကြီး, မြွေဟောက်စသော သတ္တဝါတည်း၊ ဇာဋီသစ်၊၂၊၃၆၂၌ ကင်းခြေများ, မြွေ, ကင်းမြီးကောက်တို့ကို ဒီဃဇာတိကဟု ဖွင့်၏၊ “ဒီဃံ သရီရံ ဧတိဿာတိ ဒီဃာ၊ ဒီဃာ စ+သာ+ဇာတိ စာတိ ဒီဃဇာတိ၊ ဒီဃဇာတိယံ+နိဗ္ဗတ္တော ဒီဃဇာတိကော၊(မအူပါနိ- ၄, ၂၀၅)၊ (တစ်နည်း) ဒီဃာနံ သတ္တာနံ+ဇာတိ ယဿာတိ ဒီဃဇာတိကော- ရှည်လျားသောသတ္တဝါတို့၏ အမျိုး ဇာတ်ရှိသောသတ္တဝါ၊(ပါရာယော- ၁၃၅)၊ (တစ်နည်း) ဒီဃာနံ သတ္တာနံ+ဇာတိ ဒီဃဇာတိ- ရှည်လျားသော သတ္တဝါတို့၏ အမျိုးဇာတ်၊ ဒီဃဇာတိယံ+နိဗ္ဗတ္တော ဒီဃဇာတိကော- ရှည်လျားသော သတ္တဝါတို့၏ အမျိုးဇာတ်၌ ဖြစ်သောသတ္တဝါ”ဟုပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၃]...
မျက်မှောက်ဖြစ်၍ ဖြစ်နေ၏။ လူခံ ဝါ– ညံ့၏ဟူ၍လည်းကောင်း။ ပဏီတံ ဝါ–မွန်မြတ်၏ဟူ၍လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ အစိန္တေတွာ– ၍။ သစေ ဂဏှေယျ–အကယ်၍ ခံယူတော်မူအံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ အဟံ– သည်။ ဣမံ ပူဝံ– ကို။ ဒဒေယျံ–ပေးလှူလို၏။” ဣတိ– ၍။ ဃဋံ– ရေအိုးကို။ ဧကမန္တေ– ၌။ နိက္ခိပိတွာ– ချထား၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! လူခံ– သော။ ဣမံ ဒါနံ– ဤလှူဖွယ်မုန့်ကို။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တာ– ကုန်လျက်။ မမ– အား။ သင်္ဂဟံ– ချီးမြောက်မှုကို။ ကရောထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ၊ အာနန္ဒတ္ထေရံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ တေန– ထိုအာနန္ဒာထေရ်သည်။ နီဟရိတွာ– ၍။ ဒိန္နံ– သော။ မဟာရာဇဒတ္တိယံ– နတ်မင်း ကြီး၄-ပါးတို့သည် ပေးလှူအပ်သော။ ပတ္တံ– ကို။ ဥပနာမေတွာ– ညွတ်စေတော်မူ၍။ ပူဝံ– ကို။ ဂဏှိ– ပြီ။ ပုဏ္ဏာပိ– သည်လည်း။ တံ– ထိုမုန့်ကို။ သတ္ထု– ၏။ ပတ္တေ– ၌။ ပတိဋ္ဌပေတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! တုမှေဟိ– တို့သည်။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောယေဝ– မြင်တော်မူအပ်သောတရားသည်သာလျှင်။ မေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သမိဇ္ဈတု– စေသား။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဧဝံ– ဤဆုတောင်းအတိုင်း။ ဟောတု– ပါစေ။” ဣတိ– သို့။ ဌိတကော– ရပ်တော်မူသည်၊ (ဟုတွာ) ဝ– ၍သာလျှင်။ အနုမောဒနံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။
ပုဏ္ဏာပိ– သည်လည်း။ စိန္တေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သတ္ထာ– သည်။ မေ– ကို။ ဝါ– အား။ သင်္ဂဟံ– ကို။ ကရောန္တော– ပြုတော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပူဝံ– ကို။ ကိဉ္စာပိ ဂဏှိ–အကယ်၍ကား ခံယူတော်ပြီ။ ပန– သော်လည်း။ ဣဒံ– ဤမုန့်ကို။ န ခါဒိဿတိ– မဟုတ်။ အဒ္ဓါ– စင်စစ်။ ပုရတော– ၌။ ကာကဿ ဝါ– ကျီးအားသော်လည်းကောင်း။ သုနခဿ ဝါ– ခွေးအားသော်လည်းကောင်း။ ဒတွာ– ၍။ ရညော ဝါ– ၏သော် လည်းကောင်း။ ရာဇပုတ္တဿ ဝါ– ၏သော်လည်းကောင်း။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပဏီတဘောဇနံ– ကို။ ဘုဉ္ဇိဿတိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာပိ– သည်လည်း။ “ဧသာ– သည်။ ကိံ– ကို။ စိန္တေသိ နု ခေါ– နည်း။” ဣတိ– ဤသို့ ဆင်ခြင်တော်မူ၍။ တဿာ– ၏။ စိတ္တာစာရံ– စိတ်ဖြစ်ပုံကို။ ဉတွာ– ၍။ အာနန္ဒတ္ထေရံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ကို။ နိသီဒနာကာရံ– ထိုင်တော်မူခြင်းဟူသော အခြင်းအရာကို။ ဝါ– ထိုင်တော်မူမည့်အခြင်းအရာကို။ ဒဿေသိ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ စီဝရံ– ကို။ ပညာပေတွာ– ၍။ အဒါသိ၊ သတ္ထာ– သည်။ ဗဟိနဂရေယေဝ– မြို့ပြင်၌သာလျှင်၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၄]...
နိသီဒိတွာ– ၍။ ဘတ္တကိစ္စံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ဒေဝတာ– တို့သည်။ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ– အလုံးစုံသော စကြာဝဠာတိုက်၌။ ဝါ– က။ ဒေဝမနုဿာနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့သည်။ ဥပကပ္ပနကံ– သုံးဆောင်အပ်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၇၆ရှု၊] ဩဇံ– ဩဇာ ကို။ မဓုပဋလံ ဝိယ– ပျားသလက်ကဲ့သို့။ ပီဠေတွာ– ညှစ်၍။ တတ္ထ– ထိုမုန့်၌။ ပက္ခိပိံသု– ကုန်ပြီ။ ပုဏ္ဏာ စ– သည်လည်း။ ဩလောကေန္တီ– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ ထေရော– သည်။ ဥဒကံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ကတဘတ္တကိစ္စော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပုဏ္ဏံ– ကို။ အာမန္တေတွာ– မူ၍။ “ပုဏ္ဏေ–ဏ္ဏာ! ကသ္မာ– ကြောင့်။ တွံ– သည်။ မမ– ၏။ သာဝကေ– တို့ကို။ ပရိဘဝသိ– လွှမ်း မိုးဘိသနည်း? ဝါ– အထင်သေးဘိသနည်း? (ရှုတ်ချကဲ့ရဲ့သနည်း?)” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ဘန္တေ! န ပရိဘဝါမိ– ပါ။ ဣတိ– ပြီ။ အထ– ၌။ တယာ– သည်။ မမ– ၏။ သာဝကေ– တို့ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ကိံ– ကို။ ကထိတံ– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ– ရား! တာဝ– စွာ။ အဟံ– သည်။ ဣမိနာ ဒုက္ခုပဒ္ဒဝေန– ဤကပ်၍ နှိပ် စက်သော ဆင်းရဲကြောင့်၊ (ဤဆင်းရဲဘေးကြောင့်)၊ နိဒ္ဒံ– သို့။ န ဥပေမိ– ရောက်။ ဘဒ္ဒန္တာ– တို့သည်။ ကိမတ္ထံ– အဘယ်အကျိုးငှာ။ ဝါ– အဘယ်အကြောင်းကြောင့်၊
ကိမတ္ထံ။ ။ ကိံနောင် စတုတ္ထီသဝိဘတ်ကို အာယ စတုတ္ထေကဝစနဿ တု၌ တု သဒ္ဒါဖြင့် အတ္ထံပြုှ, (တ္ထံပြု), နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ်,ပြု၍ “ကိမတ္ထံ”ဟု ပြီးသည်။ (နိသာဋီ- ၁၂၆၊ ၂၅၁၊ ရူဘာ- ၁, ၆၁၀)
မောဂ်, နိသာဋီ။ ။ မောဂ်- ၂, ၄၄သုတ်အလို ကိံနောင် တတိယာ သတ္တမီနဉ္စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် စတုတ္ထီအနက်၌ အံဝိဘတ်သက်၍ ပြီးသော ဒုတိယန္တတည်း၊ နိသာဋီအလို အာလပနေ စ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် စတုတ္ထီအနက်၌ ပထမာသိဝိဘတ်သက်, သိကို အံပြု၍ ပြီးသော ပထမန္တတည်း၊ “ကဿ (ကိဿ)+အတ္ထော ကိမတ္ထော၊ (တစ်နည်း) “ကော+ အတ္ထော ကိမတ္ထော”ဟု ပြု၍ “ကိမတ္ထံ- အဘယ်သူ၏ အကျိုးငှာ၊ ဝါ- အဘယ်သို့သော အကျိုးငှာ”ဟု ပေး။ (နိသာဋီ- ၁၂၆၊ ၂၅၁ရူ -ဘာ- ၆၁၃)
တစ်နည်း။ ။ “ကော+အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿာတိ ကိမတ္ထော(မောဂ်- ၃, ၁၀၊ နိသာဋီ- ၁၂၆၊ ၂၅၁၊)”ဟုလည်း ပြုကြသေး၏၊ ထိုအလို “ကိမတ္ထံ- အဘယ်သို့သော အကျိုးရှိသောကြောင့်”ဟု ပေး။
သက္ကတ, ရူပသိဒ္ဓိ။ ။ သက္ကတနှင့် ရူ- ၁၉၅အလို “ကိဿ+ဣဒံ ကိမတ္ထံ- အဘယ်၏
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၅]...
နိဒ္ဒံ– သို့။ န ဥပေန္တိ– ကုန်သနည်း? အဒ္ဓါ– စစ်။ ကဿစိ– အား။ အဖာသုကံ ဝါ– သည်သော်လည်း။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ဒီဃဇာတိကေန ဝါ– ကြောင့်သော်လည်း။ ဥပဒ္ဒဝေါ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။” ဣတိ ဧတ္တကံ– ဤမျှလောက်ကို။ မယာ– သည်။ စိန္တိတံ– ပြီ။ ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တဿာ– ၏။ ဝစနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “ပုဏ္ဏေ– ဏ္ဏာ! တာဝ– စွာ။ တွံ– သည်။ ဒုက္ခုပဒ္ဒဝေန– ကြောင့်။ န နိဒ္ဒါယသိ– အိပ် မပျော်။ မမ– ၏။ သာဝကာ– တို့သည်။ သဒါ– သိမ်း။ ဇာဂရိယံ– နိုးကြားသူ၏အဖြစ် ကို။ အနုယုတ္တတာယ– အားထုတ်ကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ န နိဒ္ဒါယန္တိ– ကုန်၊ ” ဣတိ၊ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “သဒါ၊ ပေ၊ အာသဝါ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
သဒါ ဇာဂရမာနာနံ, အဟောရတ္တာနုသိက္ခိနံ၊ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနံ, အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝါ
သဒါ– အခါခပ်သိမ်း။ ဇာဂရမာနာနံ– နိုးကြားကုန်သော။ အဟောရတ္တာနုသိက္ခီနံ– နေ့ညဉ့်ပတ်လုံး သိက္ခာ၃-ပါးကို ကျင့်ကုန်သော။ နိဗ္ဗာနံ– နိဗ္ဗာန်သို့။ ဝါ– ၌။ အဓိမုတ္တာနံ– စွဲစွဲမြဲမြဲ သက်ဝင်သူတို့၏။ ဝါ– စိတ်ညွတ်သူတို့၏။ အာသဝါ–အာသဝေါတရားတို့သည်။ အတ္ထံ– ချုပ်ငြိမ်းပျက်ယွင်း, မရှိခြင်းသို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ရောက် ကုန်၏။
တတ္ထ– ၌။ အဟောရတ္တာနုသိက္ခိနန္တိ– ကား။ ဒိဝါ စ– တစ်နေ့လုံးလည်းကောင်း၊ [ဒိဝါနိပါတ်သည် ပဌမာအနက်, ဒုတိယာအနက်, သတ္တမီအနက်တို့ကို ဟောနိုင်ရာ ဤ၌ ဒုတိယာ (အစ္စန္တသံယောဂ) အနက်တည်း၊ (ရူ-၂၁၄။ နီတိသုတ္တ-၃၈၁)] ရတ္တိဉ္စ– တစ်ညဉ့်လုံးလည်းကောင်း။ တိဿော– ကုန်သော။ သိက္ခာ– တို့ကို၊ ဥစ္စာ”ဟုပြု၊ “အဘယ်၏ ဥစ္စာ”ဟူသည် “အဘယ်အကျိုးငှာ”ပင်တည်း၊ ထိုကြောင့် သက္ကတအလို စတုတ္ထီအနက်၌ ပထမာသက်၍ “ကိမတ္ထံ– အဘယ်အကျိုးငှာ”ဟုပေး။
(ဝါတ္တိက၊ သိဒ္ဓန္တ၊ မောဂ်နိ-၁, ၃၉၈၊ ရူဘာ-၁, ၆၁၀)
အဟောရတ္တာနုသိက္ခိနံ။ ။ “အဟောရတ္တာနုသိက္ခီနံ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဆန်းကြောင့် ရဿပြု၍ ဂါထာ၌ “အဟောရတ္တာနုသိက္ခိနံ”ဟု ရှိသည်၊ အဟဉ္စ (အဟော စ)+ရတ္တိ စ အဟောရတ္တံ, အဟောရတ္တာ ဝါ၊(ရူ- ၂၁၄၊ နိဒီ- ၂၆၅၊ ပါစိယော- ၂၉)၊ [အဟ+ရတ္တိ၊ ကွစိ သမာသန္တစသော သုတ်ဖြင့် ဣကို အ,ပြု၊ “သမာသ်အလယ်၌ ဩရှိရခြင်း”ဟူသော မနောဂိုဏ်းလက္ခဏာအရ ဧတေသမော လောပေဖြင့် ဟ၏ အ,ကို ဩပြု၊] “အနု-
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၆]...
သိက္ခမာနာနံ– ကျင့်ကုန်သော။ နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနန္တိ– ကား။ နိဗ္ဗာနဇ္ဈာသယာနံ–နိဗ္ဗာန်၌ ဖြစ်သော အလိုရှိကုန်သော။ ဝါ– နိဗ္ဗာန်ကို လိုချင်ကုန်သော။ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီတိ– ကား။ ဧဝရူပါနံ– ဤသို့ သဘောရှိကုန်သော ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ သဗ္ဗေပိ– ကုန်သော။ အာသဝါ– တို့သည်။ အတ္ထံ– ချုပ်ခြင်းသို့။ ဝိနာသံ– ပျက်စီးခြင်းသို့။ နတ္ထိဘာဝံ– မရှိကုန်သည်၏အဖြစ်သို့။ ဂစ္ဆန္တိ– ရောက်ကုန်၏၊ ဣတိ အတ္ထော
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ယထာဌိတာ– အကြင်အကြင်ရပ်တည်နေသည်သာလျှင် ဖြစ်သော။ ဝါ– ရပ်နေရင်းသာလျှင် ဖြစ်သော။ ပုဏ္ဏာ– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဤသို့ မှတ်ထိုက်၏။
သတ္ထာ၊ ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေန– မုန့်အိုးကင်းကပ်ဖြင့်။ ဝါ– မုန့်ပျားသလက် သိက္ခတိ သီလေနာတိ အနုသိက္ခီ၊ အဟောရတ္တံ+အနုသိက္ခီ အဟောရတ္တာနုသိက္ခီ”ဟု ပြုစေလို၍ “ဒိဝါ စ၊ ပေ။ သိက္ခမာနာနံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “သိက္ခမာနာနံ”ဟုသာ ဖွင့်၍ အနုအတွက် မဖွင့်သဖြင့် ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို အနုသည် အနက်မဲ့တည်း၊ မ၊ ဋီ၊ ၃၊ ၄၃၇၌ကား “အနု”ကို “အနု အနု”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုသို့ ဖွင့်ခြင်းကို။ ရူဋီ– ၅၄၌ အနုပစ္ဆိန္န (မပြတ်) ဟူသော အနက်ယူ၏၊ ထိုကြောင့် မဋီ၃, ၄၃၇အလို “အဟောရတ္တာနုသိက္ခီနံ– နေ့ညဉ့်ပတ်လုံး သိက္ခာ၃-ပါးကို မပြတ်ကျင့်လေ့ရှိကုန်သော”ဟု ပေးပါ။
နိဗ္ဗာနံ အဓိမုတ္တာနံ။ ။ “နိဗ္ဗာနံ”ကို ကံအနက်, သတ္တမီအနက်၂နည်းပေးနိုင်သည်၊ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၃၆၆၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၇စသည်) “အဓိမုစ္စန္တီတိ အဓိမုတ္တာ- လွန်ကဲစွာ သက်ဝင်သူတို့”ဟု ပြု၊(ပါစိယော- ၃၃၄)၊ လွန်ကဲစွာ သက်ဝင်ခြင်းဟူသည် နိဗ္ဗာန်ကို မျက်မှောက်ပြုခြင်းမဟုတ်၊ နိဗ္ဗာန်၌ ဖြစ်သောလိုချင်မှု(နိဗ္ဗာန်၌ စိတ်ညွတ်ခြင်း)တည်း၊ တရားကိုယ်အားဖြင့် နိဗ္ဗာန်ကို လိုချင်သောဆန္ဒတည်း၊ ထိုကြောင့် “နိဗ္ဗာနဇ္ဈာသယာနံ” ဟု ဖွင့်သည်၊ အရဟတ္တဖိုလ်မရမီ ရှေ့ပိုင်း၌ သီလဖြည့်ကျင့်ခြင်း, တောရဆောက် တည်ခြင်း, ဓုတင်ကျင့်ခြင်း, ဘာဝနာအားထုတ်ခြင်းစသော ကုသိုလ်တရားအားထုတ် ရာ၌ နိဗ္ဗာန်၌ စိတ်ညွတ်ပြီး ပြုလုပ်အားထုတ်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်၊ အရဟတ္တဖိုလ်ရ ပြီးနောက် သက်ဝင်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်မဟုတ်။(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၇)၊
ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေန။ ။ ကုဏ္ဍတိ ဒဟတီတိ ကုဏ္ဍော၊ ကုဏ္ဍော ဧဝ ကုဏ္ဍ- ကော၊ (ဓာန်ဋီ- ၄၅၄၊ ဓာဒီ)၊ ကုဏ္ဍကသဒ္ဒါ ဆန်ကျိုး ဆန်ကွဲ(ဆန်မုန့်ညက်)ကို ဟော၏၊ အင်္ဂန္တိ ဟာနိံ (ဝိနာသံ) ဂစ္ဆန္တီတိ အင်္ဂါရာ၊ [အင်္ဂ+အာရ၊ ပု+န၊ -မောဂ်- ၇, ၁၆၄၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၇]...
ဖြင့်။ ဘတ္တကိစ္စံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ “အာဝုသော– တို့! သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန– သည်။ ပုဏ္ဏာယ– သည်။ ဒိန္နေန– သော။ ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေန– ဖြင့်။ ဘတ္တကိစ္စံ– ကို။ ကရောန္တေန– ဖြင့်။ ဒုက္ကရံ– ကို။ ကတံ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ– ဖြင့်။ သန္နိသိန္နာ– ကုန်သည်။ အတ္ထ နု– ကုန်သနည်း။ ”တိ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဣမာယ နာမ– ဖြင့်၊ (သန္နိသိန္နာ အမှ)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ! ဣဒါနေဝ– ၌သာ၊ (ဣမာယ– သည်။ ဒိန္နကုဏ္ဍကံ– ပေးအပ်သော ဆန်ကွဲမုန့်ကို၊) န (ပရိဘုတ္တံ)– အပ်သည် မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ မယာ– သည်။ ဣမာယ– သည်။ ဒိန္နကုဏ္ဍကံ– ကို။ ပရိဘုတ္တမေဝ– သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ”ဘုတွာ တိဏပရိဃာသံ၊ ပေ၊ န တေ ဘက္ခာမိ ကုဏ္ဍက”န္တိ– ဟူသော။ ဣမံ ကုဏ္ဍကသိန္ဓဝပေါတကဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။
ဘုတွာ တိဏပရိဃာသံ, ဘုတွာ အာစာမကုဏ္ဍကံ၊ ဧတံ တေ ဘောဇနံ အာသိ, ကသ္မာ ဒါနိ န ဘုဉ္ဇသိ။
ဓာန်ဋီ-၃၆၊] ပဝီယတိ မရိစဇီရကာဒီဟိ ပဝိတ္တံ ကရီယတီတိ ပူပေါ၊ [ပူ ပဝနေ+ ပက်၊၊ -မောဂ်-၇, ၁၁၇၊] ပူရေတီတိ ပူပေါ၊ [ပူရ+ပ၊ -ဓာန်ဋီ-၄၆၃၊] ဤအဆိုများကို ထောက်၍ “ပူပေန”သာ ပါဌ်မှန်ဟု ဆရာမြတ်တို့ ယူတော်မူ၏ (ပါတိဘာ-၂၇၃)။ ဏွှ- ၌ ပူပအပြင် ပူပမှ ပ,ကို ဝ,ပြု၍ “ပူဝ” ဖြစ်နိုင်ကြောင်းကို ဆို၏၊ အင်္ဂါရေသု +ပက္ကော+ပူဝေါ အင်္ဂါရပူဝေါ– မီးကျီးတို့၌ ကျက်စေအပ် (ကြော်အပ်) သောမုန့်၊ [အင်္ဂါရ +ပက္က+ပူဝ၊ ပက္ကကိုချေ၊] ကုဏ္ဍကေန+ကတော+အင်္ဂါရပူဝေါ ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေါ–ဆန်မုန့်ညက်ဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော မီးကျီးတို့၌ ကျက်စေအပ် (ကြော်အပ်) သောမုန့်
ဆက်ဦးအံ့– ၎င်းင်းမုန့်သည် ယခုခေတ် မုန့်အိုးကင်းကပ် (မုန့်ပျားသလက်) လို မုန့်မျိုး ကို ဆိုလိုသည်။ မှန်၏– မုန့်အိုးကင်းကပ် (မုန့်ပျားသလက်) ကို လုပ်ရာ၌ ဖောက်ထား သော ဆန်မုန့်ညက်ရည်ကို ထန်းလျက်ရည် ရောလျက်ဖြစ်စေ, ထန်းလျက်ရည်မပါဘဲ ပဲလွမ်းပြုတ်စေ့ဖြူးလျက်ဖြစ်စေ အိုးကင်း၌ လောင်းထည့်၍ ကျက်စေရ (ကြော်ရ) သည်၊ (မြန်ဓာန်)၊ “ကုဏ္ဍကအင်္ဂါရပူဝေန– မီးကျီး၌ ဖုတ်အပ်သော ဆန်ကွဲမုန့်ဖြင့်”ဟု လည်း ပေး၏၊ ကုဏ္ဍကသဒ္ဒါက ဆန်ကျိုး ဆန်ကွဲကိုသာ ဟော၍ မုန့်ကို မဟောခြင်း, ဆန်ကွဲကို မီးကျီး၌ ကင်၍မရခြင်းကြောင့် ထိုသို့ပေးခြင်းကို စဉ်းစားပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၈]...
(တွံ– သည်။ ပုဗ္ဗေ– ရှေး၌၊) တိဏပရိဃာသံ– စားကြွင်းမြက်ငုတ်ကို။ ဘုတွာ– စား၍လည်းကောင်း။ အာစာမကုဏ္ဍကံ– ထမင်းရည် ထမင်းချိုး, ဆန်ကွဲကို။ ဘုတွာ– စားသောက်၍လည်းကောင်း၊ (ဝဍ္ဎိတော– ကြီးပြင်းခဲ့ရသည်။ အာသိ–ဖြစ်ခဲ့ပြီ၊) ဧတံ– ဤအစာသည်၊ (ပုဗ္ဗေ– ရှေး၌။ ဝါ– ရှေးတုန်းက၊) တေ– သင်၏။ ဘောဇနံ– စားနေကျအစာသည်။ အာသိ– ဖြစ်ခဲ့ပြီ။ ဒါနိ– ယခုအခါ၌၊ (တံ– ထို အစာကို၊) ကသ္မာ– အဘယ်ကြောင့်။ န ဘုဉ္ဇသိ– မစားသနည်း? ယတ္ထ ပေါသံ န ဇာနန္တိ, ဇာတိယာ ဝိနယေန ဝါ၊ ဗဟုံ တတ္ထ မဟာဗြဟ္မေ, အပိ အာစာမကုဏ္ဍကံ
မဟာဗြဟ္မေ– အို...မြတ်သောကုန်သည်! ယတ္ထ– အကြင်အရပ်၌။ ပေါသံ–သတ္တဝါကို၊ (ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ယောက်ကို)၊ ဇာတိယာ– အမျိုးဇာတ်အားဖြင့်သော် လည်းကောင်း။ ဝိနယေန ဝါ– အကျင့်အားဖြင့်သော်လည်းကောင်း။ န ဇာနန္တိ– မသိကုန်။ တတ္ထ– ထိုအရပ်၌။ အာစာမကုဏ္ဍကံ အပိ– ထမင်းရည် ထမင်းချိုး, ဆန်ကွဲသည်သော်မှလည်း။ ဗဟု– များလှပါပြီ။ [ဂါထာ၌ သုခုစ္စာရဏအကျိုးငှာ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၍ “ဗဟုံ”ဟု ရှိသည်၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၆၄၌ “ဗဟု”ပင် ရှိ၏။] တွဉ္စ ခေါ မံ ပဇာနာသိ, ယာဒိသာယံ ဟယုတ္တမော၊ ဇာနန္တော ဇာနမာဂမ္မ, န တေ ဘက္ခာမိ ကုဏ္ဍကံ
အာစာမကုဏ္ဍကံ။ ။ “အာစာမကုဏ္ဍကန္တိ အာစာမော ဝုစ္စတိ ဩဒနာဝသေသံ၊ ကုဏ္ဍကန္တိ ကုဏ္ဍကမေဝ၊(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၄)”ဟူသော အဖွင့်အရ အာစာမဟူသည် ထမင်းကြွင်း, ထမင်းကျန်တည်း၊ ထိုထမင်းကြွင်း, ထမင်းကျန်ဟူသည်လည်း ဤ၌ ထမင်းရည်, ထမင်းချိုးသာတည်း၊ မှန်၏- အာစာမသဒ္ဒါသည် ထမင်းရည်, ထမင်းချိုး ဟူသော အနက်၂မျိုးကို ဟောနိုင်၏(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅)၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂,၂၆၂- ၃၌လည်း “အဝဿာနဈာမကဘတ္တ ဝိဃာသတိဏာနိ(ထမင်းရည် ထမင်းချိုး စားကြွင်းမြက် ငုတ်တို့ကို) ဒတွာ တံ ပဋိဇဂ္ဂိ၊ ဩဒနကဉ္ဇကဉ္စ(ထမင်းရည်ကိုလည်းကောင်း) ဈာမကဘတ္တဉ္စ ဝိဃာသတိဏဉ္စ ခါဒါပေတွာ”ဟု ထမင်းရည်, ထမင်းချိုး ၂မျိုးလုံးကို ဆို၏။
“အာစမီယတေတိ အာစာမော၊ အာ+စမု အဒနေ+ဏ၊ ဤ၌ အာရှေးရှိသဖြင့် ပါန အနက်၊ (ဓာန်ဋီ-၄၆၆)၊ ကုဏ္ဍတိ ဒဟတီတိ ကုဏ္ဍော၊ ကုဏ္ဍော ဧဝ ကုဏ္ဍကော (ဓာန်ဋီ-၄၅၄၊ ဓာဒီ)၊ အာစာမော စ+ကုဏ္ဍကော စ အာစာမကုဏ္ဍကံ”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၄၉]...
တွဉ္စ– သင်သည်ကား။ ခေါ– စင်စစ်။ မံ– ကျွန်ုပ်ကို။ ယာဒိသော– ယင်းကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ အယံ– ဤမြင်းသည်။ ဟယုတ္တမော– ကောင်းမြတ်သောမြင်းဟူ၍။ ဝါ– အမျိုးကောင်းသောမြင်းဟူ၍၊ [ဟယတိ သီဃံ ဂစ္ဆတီတိ ဟယော၊ ဟယော စ+သော+ဥတ္တမော စာတိ ဟယုတ္တမော၊ -နီတိဓာတု- ၁၃၉၊] ပဇာနာသိ– အပြားအား ဖြင့် သိ၏။ ဝါ– သေချာစွာ သိ၏။ ဇာနန္တော– မိမိစွမ်းရည်ကို သိသော၊ (အဟံ–ကျွန်ုပ်သည်၊) ဇာနံ– စွမ်းရည်ကို သိသော၊ (တံ– သင့်ကို၊) အာဂမ္မ– စွဲ၍။ တေ–သင်၏၊ (သန္တိကေ– ၌၊) ကုဏ္ဍကံ– ဆန်ကွဲကို၊ (ဆန်ကွဲယာဂုကို)၊ န ဘက္ခာမိ–မစားနိုင်ပါ။
ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၇-အတုလဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပေါရာဏမေတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတုလံ နာမ– အတုလမည်သော။ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့၊ သာဝတ္ထိဝါသီဿာဝတ္ထိမြို့၌ နေသော။ သော ဥပါသကော– သည်။ ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝါရော– ၅ရာသော ဥပါသကာအခြံအရံရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧကဒိဝသံ– ၌။ တေ ဥပါသကေ– တို့ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ– ငှာ။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ရေဝတတ္ထေရဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုကာမော– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ရေဝတတ္ထေရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ၊ နိသီဒိ၊ ပန– ဆက်။ သော အာယသ္မာ– သည်။ ပဋိသလ္လာနာရာမော– တစ်ပါးတည်းကိန်းအောင်းခြင်း၌ မွေ့လျော်ခြင်းရှိသည်။ သီဟော ဝိယ– ခြင်္သေ့ကဲ့သို့။ ဧကစာရော– တစ်ပါးတည်းသာ လှည့်လည်ခြင်း
ပဋိသလ္လာနာရာမော။ ။ (တေဟိ တေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ) ပဋိနိဝတ္တေတွာ+ နိလီယနံ ပဋိသလ္လာနံ- သတ္တဝါ သင်္ခါရတို့မှ ခွါ၍ တစ်ခုတည်းသောအာရုံ၌ ကပ်ရောက် ခြင်း၊ ဤအလို ပတိသဒ္ဒါ နိဝတ္တိအနက်, သံအနက်မဲ့၊ တပည့်ဒကာ,ဒကာမစသော ထိုထိုပုဂ္ဂိုလ်တို့မှ ခွာ၍ တစ်ပါးတည်းနေခြင်းဟူသော ကာယဝိဝေကနှင့် ရူပါရုံစသော ထိုထိုသင်္ခါရတို့မှ ခွာ၍ အာရုံတစ်မျိုးတည်း(ဤ၌ နိဗ္ဗာန်ဟူသော အာရုံတစ်မျိုးတည်း)၌ ကပ်ရောက်ခြင်းသမာပတ်(ဤ၌ ဖလသမာပတ်)ဟူသော စိတ္တဝိဝေကကို ပဋိသလ္လာန ဟု ဆိုလိုသည်။ (သာရတ္ထ၊၂၊၁၈၀)
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၀]...
ရှိသည်၊ (ဟောတိ)၊ တသ္မာ– ကြောင့်။ တေန– ထိုအတုလဥပါသကာနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ကိဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခုသော စကားကို။ န ကထေသိ– မပြော။ သော– သည်။ “အယံ ထေရော– သည်။ ကိဉ္စိ– ကို။ န ကထေသိ– ပြော။” ဣတိ– တွေး၍။ ကုဒ္ဓေါ– စိတ်ဆိုး သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ ဌိတော– ရပ်နေသည်၊ (သမာနော)၊ ထေရေန– သည်။ “ကေနတ္ထေန–အဘယ်သို့သော အကြောင်းကြောင့်။ အာဂတာ– ကုန်သည်။ အတ္ထ– ဖြစ်ကုန် သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘန္တေ– ရား! အဟံ– သည်။ ဣမေ ဥပါသကေ– တို့ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ– ငှာ။ ရေဝတတ္ထေရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိံ– ပြီ။ တဿ မေ– အား။ ထေရော– သည်။ ကိဉ္စိ– ကို။ န ကထေသိ– ပြော။ သွာဟံ (သော+ အဟံ)– သည်။ တဿ– အား။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ ဣဓ– သို့။ အာဂတော– ၏။ မေ–အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေထ– ပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အထ– ၌။ ထေရော– သည်။ “ဥပါသကာ– တို့! တေန ဟိ– လျှင်။ နိသီဒထ– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဗဟုကံ– အများကို။ ဝါ– များစွာ။ ကတွာ– ၍။ အဘိဓမ္မကထံ– အဘိဓမ္မတရား စကားကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၃ရှု၊] ကထေသိ– ပြီ။ ဥပါသကောပိ– သည်လည်း။ “အဘိဓမ္မကထာ နာမ– မည်သည်။ အတိသဏှာ– အလွန်သိမ်မွေ့၏။ ထေရော– သည်၊
တစ်နည်း။ ။ (ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော) နိဝတ္တိတွာ (ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ) သမ္မဒေဝ လယနံ အပ္ပနံ ပဋိသလ္လာနံ- ပြင်ပအာရုံများစွာမှ ခွာ၍ အာရုံ တစ်မျိုးတည်း၌ စိတ်ကို ကောင်းစွာ ကပ်ရောက်ခြင်းသမာပတ်၊(မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၈)၊ ဤ အလို ပတိသဒ္ဒါ နိဝတ္တိအနက်, သံသဒ္ဒါ သမ္မာအနက်၊ (တစ်နည်း) သဗ္ဗနိမိတ္တေဟိ ပဋိသလီ’ယတိ ဧတေနာတိ ပဋိသလ္လာနံ- အလုံးစုံသော အာရုံနိမိတ်တို့မှ ခွာ၍ အာရုံ တစ်မျိုးတည်း၌ စိတ်ကို ကောင်းစွာ ကပ်ရောက်ကြောင်းဖလသမာပတ်။(သံဋီ၊၂၊၂၉၅)
အပေါင်းဝိဂြိုဟ်။ ။ အာရမဏံ အာရာမော၊ ပဋိသလ္လာနေ+အာရာမော ယဿာတိ ပဋိသလ္လာနာရာမော- တစ်ပါးတည်းကိန်းအောင်းခြင်း၌ မွေ့လျော်ခြင်းရှိသူ၊ (မဟာ နိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၇) (တစ်နည်း) အာရမတိ ဧတေနာတိ အာရာမော၊ ပဋိသလ္လာနံ+အာ- ရာမော အဿာတိ ပဋိသလ္လာနာရာမော- တစ်ပါးတည်းကိန်းအောင်းခြင်းဟူသော မွေ့လျော်ကြောင်းရှိသူ၊(မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၆၊ မဋီ၊၂၊၁၉၀)၊ (တစ်နည်း) အာရမိတဗ္ဗောတိ အာရာမော၊ ပဋိသလ္လာနံ+အာရာမော အဿာတိ ပဋိသလ္လာနာရာမော- မွေ့လျော် ထိုက်သော တစ်ပါးတည်းကိန်းအောင်းခြင်း(ကာယဝိဝေက)ရှိသူ။(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၀)
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၁]...
ဗဟုံ– သော။ အဘိဓမ္မမေဝ– ကိုသာ။ ကထေသိ– ပြီ။ အမှာကံ– တို့အား။ ဣမိနာ– ဤအဘိဓမ္မာတရားစကားဖြင့်။ ကော အတ္ထော– အဘယ်အကျိုးရှိအံ့နည်း။” ဣတိ– တွေး၍။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ ပရိသံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။
ထေရေနာပိ– သည်လည်း။ “ဥပါသက! ကိံ– ဘာလဲ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘန္တေ– ရား! မယံ– တို့သည်။ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ– ငှာ။ ရေဝတတ္ထေရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိမှာ– ကုန်ပြီ။ တဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ အာလာပသလ္လာပမတ္တမ္ပိ– စ၍ပြော ဆိုခြင်း, ရှေ့စကားနှင့် လိုက်လျောညီထွေစွာ တုံ့ပြန်ပြောဆိုခြင်းမျှကိုလည်း၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၆၁ရှု၊] အလဘိတွာ– ၍။ ကုဒ္ဓါ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အဂမိမှာ– ကုန်ပြီ။ သောပိ– သည်လည်း။ နော– တို့ အား။ အတိသဏှံ– အလွန်သိမ်မွေ့သော။ ဗဟုံ– သော။ အဘိဓမ္မမေဝ– ကိုသာ။ ကထေသိ– ပြီ၊] ဣမိနာ– ဖြင့်။ အမှာကံ– တို့အား။ ကော အတ္ထော– နည်း။’ ဣတိ– ၍။ ဧတဿာပိ– အားလည်း။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ ဣဓ– သို့။ အာဂမိမှာ– ကုန်ပြီ။ ဘန္တေ– ရား! နော– တို့အား။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထေဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ–လျှင်။ နိသီဒိတွာ– ၍။ သုဏာထ– ကြလော။ ဣတိ– ပြော၍။ ထေရော– သည်။ တေသံ– တို့အား။ သုဝိညေယျံ– လွယ်ကူစွာ သိအပ်သည်ကို။ ကတွာ– ၍။ အပ္ပကမေဝ– အနည်းငယ်သာဖြစ်သော။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ထေရဿပိ– အားလည်း။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိံသု– ကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ နေ– တို့ကို။ သတ္ထာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဥပါသကာ– တို့! ကသ္မာ– ကြောင့်။ အာဂတာ– ကုန်သည်။ အတ္ထ– ကုန် သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဓမ္မဿဝနာယ– ငှာ၊ (အာဂတာ– ကုန်သည်။ အမှ–ကုန်၏၊)” ဣတိ– ပြီ။ “ဝေါ– တို့သည်။ ဓမ္မော– ကို။ သုတော ပန– နာယူ အပ်ပြီ လော?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! မယံ– တို့သည်။ အာဒိတော– အစ၌။ ရေဝတတ္ထေရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိမှာ– ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ အမှေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ကိဉ္စိ– ကို။ န ကထေသိ– မပြော။ တဿ– အား။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိမှာ– ကုန်ပြီ။ တေန– သည်။ နော– တို့အား။ ဗဟု– သော။ အဘိဓမ္မော– ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၂]...
ကထိတော– ပြီ။ တံ– ထိုအဘိဓမ္မာတရားကို။ အသလ္လက္ခေတွာ– မမှတ်သားနိုင်၍။ ဝါ– ကြောင့်။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ အာနန္ဒတ္ထေရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိမှာ– ကုန်ပြီ။ တေန– သည်။ နော– တို့အား။ အပ္ပမတ္တကောဝ– သာလျှင်ဖြစ်သော။ ဓမ္မော– ကို။ ကထိတော– ပြီ။ တဿပိ– အားလည်း။ ကုဇ္ဈိတွာ– ၍။ ဣဓ– သို့။ အာဂတာ– ကုန်သည်။ အမှ– ကုန်၏။” ဣတိ– ပြီ။
သတ္ထာ၊ တဿ– ၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “အတုလ– လ! ဧတံ– ဤကဲ့ရဲ့ ခြင်းသည်။ ပေါရာဏတော– ရှေးအခါမှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အာစိဏ္ဏမေဝ– အလေ့ အကျက်သာတည်း။ တုဏှီဘူတမ္ပိ– ဆိတ်ဆိတ်နေသူ၏အဖြစ်သို့ ရောက်သူကို လည်း။ ဝါ– ဆိတ်ဆိတ်ဖြစ်၍ဖြစ်သူကိုလည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၈၀ရှု၊] ဗဟုကထမ္ပိ– များသော စကားရှိသူကိုလည်းကောင်း၊ (စကားများသူကိုလည်းကောင်း)၊ မန္ဒကထမ္ပိ– နည်းသော စကားရှိသူကိုလည်းကောင်း၊ (စကားနည်း သူကိုလည်းကောင်း၊) ဂရဟန္တိယေဝ– ကဲ့ရဲ့ကြကုန်သည်သာ။ ဟိ– မှန်။ ဧကန္တံ–စင်စစ်။ ဂရဟိတဗ္ဗောယေဝ ဝါ– ကဲ့ရဲ့ထိုက်သူသည်သာလျှင်လည်းကောင်း။ ပသံသိတဗ္ဗောယေဝ ဝါ– ချီးမွမ်းထိုက်သူသည်သာလျှင်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ၊ ရာဇာနောပိ– တို့ကိုလည်း။ ဧကစ္စေ– တို့သည်။ နိန္ဒန္တိ– ကဲ့ရဲ့ကုန်၏။ ဧကစ္စေ– တို့သည်။ ပသံသန္တိ– ချီးမွမ်းကုန်၏။ မဟာပထဝိမ္ပိ– မြေကြီးကိုလည်းကောင်း။ စန္ဒိမသူရိယေပိ– လ,နေတို့ကိုလည်းကောင်း။ အာကာသာဒယောပိ– ကောင်းကင်အစရှိ သည်တို့ကိုလည်းကောင်း။ စတုပရိသမဇ္ဈေ– ပရိတ်သတ်၄-ပါး၏အလယ်၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေန္တံ– ဟောတော်မူနေသော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံပိ– ကိုလည်းကောင်း။ ဧကစ္စေ– တို့သည်။ ဂရဟန္တိ– ကုန်၏။ ဧကစ္စေ– တို့သည်။ ပသံသန္တိ– ကုန်၏။ ဟိ– မှန်။ အန္ဓဗာလာနံ– ပညာမျက်စိကန်းသော လူမိုက်တို့၏။ နိန္ဒာ ဝါ– ကဲ့ရဲ့ခြင်း သည်လည်းကောင်း။ ပသံသာ ဝါ– ချီးမွမ်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အပ္ပမာဏာ–ပမာဏမဟုတ်၊ (တိုင်းတာကြောင်းမဟုတ်)၊ ပန– စင်စစ်ကား။ ပဏ္ဍိတေန– ကြောင်းကျိုးမြင်သိ, ပင်ကိုယ်ဉာဏ်ရှိသော။ မေဓာဝိနာ– အကြောင်းအားလျော် စွာ တစ်ခဏချင်း ဖြစ်ပေါ်လာသော ပညာရှိသူသည်။ နိန္ဒိတော– ကဲ့ရဲ့အပ်သည်၊ (အကဲ့ရဲ့ခံရသည်)၊ (သမာနော– သော်၊) နိန္ဒိတော နာမ– ကဲ့ရဲ့အပ်သူမည်၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၃]...
ပသံသိတော– ချီးမွမ်းအပ်သည်၊ (အချီးမွမ်းခံရသည်)၊ (သမာနော)၊ ပသံသိတော နာမ စ– ချီးမွမ်းအပ်သူမည်သည်လည်း။ ဟောတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ပေါရာဏမေတံ၊ ပေ၊ ပသံသိတော” တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
ပေါရာဏမေတံ အတုလ, နေတံ အဇ္ဇတနာမိဝ၊ နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသီနံ, နိန္ဒန္တိ ဗဟုဘာဏိနံ၊ မိတဘာဏိမ္ပိ နိန္ဒန္တိ, နတ္ထိ လောကေ အနိန္ဒိတော
အတုလ– အတုလ! ဧတံ– ဤကဲ့ရဲ့ခြင်း, ချီးမွမ်းခြင်းသည်။ ပေါရာဏံ– ရှေး၌ ဖြစ်သော အလေ့အကျက်တည်း။ ဧတံ– ဤကဲ့ရဲ့ခြင်း, ချီးမွမ်းခြင်းသည်။ အဇ္ဇတနာမိဝ (အဇ္ဇတနံ+ဣဝ)– ယနေ့၌ ဖြစ်သည်သာ။ န (ဟောတိ)– မဟုတ်။ တုဏှိမာသီနံ– ဆိတ်ဆိတ်နေလေ့ရှိသူကိုလည်း။ နိန္ဒန္တိ– ကဲ့ရဲ့ကုန်၏။ ဗဟုဘာဏိနံ–များစွာ စကားပြောဆိုလေ့ရှိသူကိုလည်း။ နိန္ဒန္တိ– ကုန်၏။ မိတဘာဏိမ္ပိ– နှိုင်းနှိုင်း ချိန်ချိန် ပြောဆိုလေ့ရှိသူကိုလည်း။ နိန္ဒန္တိ– ကုန်၏။ လောကေ– လောက၌။ အနိန္ဒိတော– မကဲ့ရဲ့အပ်သူသည်။ ဝါ– အကဲ့ရဲ့မခံရသူသည်။ နတ္ထိ– မရှိ
န စာဟု န စ ဘဝိဿတိ, န စေတရဟိ ဝိဇ္ဇတိ၊ ဧကန္တံ နိန္ဒိတော ပေါသော, ဧကန္တံ ဝါ ပသံသိတော
ဧကန္တံ– စင်စစ်။ နိန္ဒိတော– ကဲ့ရဲ့အပ်သော။ ပေါသော– ယောကျ်ား (ပုဂ္ဂိုလ်) သည်လည်းကောင်း။ ဧကန္တံ– စင်စစ်။ ပသံသိတော– ချီးမွမ်းအပ်သော။ ပေါသော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ န စ အဟု– ရှေးကလည်း မရှိခဲ့။ န စ ဘဝိဿတိ– နောင်လည်းရှိလိမ့်မည်မဟုတ်။ ဧတရဟိ စ– ယခုအခါ၌လည်း။ န ဝိဇ္ဇတိ– မရှိ
ယံ စေ ဝိညူ ပသံသန္တိ, အနုဝိစ္စ သုေဝ သုဝေ၊ အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ မေဓာဝိံ, ပညာသီလသမာဟိတံ
အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ– မပေါက်မပျက်သောအကျင့်, အသက်မွေးမှုရှိသော။ မေဓာဝိံ–အဆီအနှစ်, ပညာစစ်ရှိသော။ ပညာသီလသမာဟိတံ– လောကီလောကုတ္တရာ ပညာ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလနှင့် ပြည့်စုံသော။ ယံ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဝိညူ– ကြောင်း ကျိုးမြင်သိ, ပညာရှိတို့သည်။ သုေဝ သုဝေ– နေ့တိုင်းနေ့တိုင်း။ အနုဝိစ္စ– ချီးမွမ်း
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၄]...
ရှုံ့ချ, ကြောင်းမူလကို, ကျနသိမြင်, ဉာဏ်သက်ဝင်၍။ စေ ပသံသန္တိ– အကယ်၍ ချီးမွမ်းကုန်အံ့
နိက္ခံ ဇမ္ဗောနဒဿေဝ, ကော တံ နိန္ဒိတုမရဟတိ၊ ဒေဝါပိ နံ ပသံသန္တိ, ဗြဟ္မုနာပိ ပသံသိတော
(ဧဝံ သတိ– ဤသို့ ဖြစ်လသော်၊) တံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဇမ္ဗောနဒဿ– ဇမ္ဗူရစ် ရွှေစင်၏။ နိက္ခံ ဣဝ– တစ်နိက္ခအလေးချိန်ရှိသော ရွှေတုံးရွှေခဲကိုကဲ့သို့။ ဝါ–တစ်နိက္ခကိုကဲ့သို့။ ကော– အဘယ်သူသည်။ နိန္ဒိတုံ– ကဲ့ရဲ့ခြင်းငှာ။ အရဟတိ– ထိုက် အံ့နည်း။ နံ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဒေဝါပိ– နတ်,လူပညာရှိတို့သည်လည်း။ ပသံသန္တိ– ချီးမွမ်းကုန်၏၊ (ဧသော– ဤပုဂ္ဂိုလ်ကို၊) ဗြဟ္မုနာပိ– မဟာဗြဟ္မာသည်လည်း။ ပသံသိတော– ချီးမွမ်းအပ်၏။
တတ္ထ– ထိုဂါထာတို့၌။ ပေါရာဏမေတန္တိ ဧတံ– ပေါရာဏဟူသော ဤစကား သည်။ ပုရာဏကံ– ရှေး၌ဖြစ်သော အလေ့အကျက်တည်း။ အတုလာတိ– ကား။ တံ ဥပါသကံ– ကို။ နာမေန– ဖြင့်။ အာလပတိ– ခေါ်တော်မူ၏။ နေတံ အဇ္ဇတနာ မိဝါတိ– ကား။ ဣဒံ နိန္ဒနံ ဝါ– ဤကဲ့ရဲ့ခြင်းသည်လည်းကောင်း၊ (ဣဒံ) ပသံသနံ ဝါ– ဤချီးမွမ်းခြင်းသည်လည်းကောင်း။ အဇ္ဇတနံ– ယခုအခါ၌ ဖြစ်သည်။ အဓုနာ– ယခုအခါ၌။ ဥပ္ပန္နံ ဝိယ– ဖြစ်သည်သာ။ န ဟောတိ– မဟုတ်
အဇ္ဇတနာမိဝ။ ။ “အဇ္ဇတနံ အဓုနာ ဥပ္ပန္နံ ဝိယ”ကို ကြည့်၍ “အဇ္ဇ+ဘဝံ အဇ္ဇတနံ(ရူ- ၄၂၃၊ မောဂ်- ၄, ၂၁)”ဟု ပြု၊ “အဇ္ဇတနံ+ဣဝ”ဟု ဖြတ်၊ နိဂ္ဂဟိတ်ချေ၊ မ, လာ၊ န၌ ဒီဃပြု၊ (တစ်နည်း) သဒ္ဒသင်္ဂဟအလို နိဂ္ဂဟိတ်ကို မ,ပြု, လောပေ မေ စ ဒီဃော(၁, ၁၂၃)သုတ်ဖြင့် န,၌ ဒီဃပြု၊ ဣဝ, ဝိယတို့ကို ဧဝအနက်ဟောဟု ယူပါ၊ “ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣမသ္မိံ ဒိဝသေ ဝါ အဇ္ဇ(ရူ- ၂၅၆)”စကားအရ “အဇ္ဇတနံ- ယခု အခါ၌ ဖြစ်သည်၊ ဝါ- ယနေ့၌ ဖြစ်သည်”ဟု အနက်ပေးနိုင်ရာ “အဓုနာ”ဟု ဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ “ယခုအခါ၌ ဖြစ်သည်”ဟု ပေးပါ၊ ပါစိယော- ၄၉အလို “အဇ္ဇ ဧဝ အဇ္ဇတနံ၊ [တနပစ္စည်း သွတ္ထ၊]”ဟု ပြု၍ “အဇ္ဇတနံ ဣဝ- ယခုအခါ၌သာ၊ ဝါ- ယခုအခါမှသာ၊ န ဟောတိ- ဖြစ်သည်မဟုတ်”ဟုပေး။ [“အတိရိဝ ကလ္လရူပါ၊ အတိဝိယ လာဘဂ္ဂ- ယသဂ္ဂပတ္တော ပရံ ဝိယ မတ္တာယ”ဣစ္စာဒိသု ဣဝ,ဝိယသဒ္ဒါ ဧဝတ္ထေ ဝတ္တန္တိ၊ တထာ. ..နေတံ အဇ္ဇတနာမိဝဣစ္စာဒီသု ဣဝသဒ္ဒေါ ဧဝတ္ထေ ဝတ္တတိ၊ -နိဒီ- ၄၃။]
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၅]...
တုဏှိမာသီနန္တိ– ကား။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်။ ဧသော– ဤသူသည်။ မူဂေါ ဝိယ– အ,သူကဲ့သို့။ ဗဓိရော ဝိယ– နားထိုင်းသူကဲ့သို့။ ကိဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခုကို။ အဇာနန္တော ဝိယ– မသိသူကဲ့သို့။ တုဏှီ– ဆိတ်ဆိတ်။ ဟုတွာ– ၍။ နိသိန္နော– ထိုင်နေရသနည်း? ဣတိ– သို့။ နိန္ဒန္တိ– ကုန်၏။ ဗဟုဘာဏိနန္တိ– ကား။ ကိံ– ကြောင့်။ ဧသ– ဤသူသည်။ ဝါတာဟတတာလပဏ္ဏံ ဝိယ– လေသည် တိုက်ခတ်အပ်သော ထန်းရွက်ကဲ့သို့။ တဋတဋာယတိ– တဋ တဋမြည်၏၊ (တကျည်ကျည် မြည်နေ၏)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၁၉ရှု၊] ဣမဿ– ၏။ ကထာပရိယန္တောယေဝ– စကား၏အဆုံးသည်ပင်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ– သို့။ နိန္ဒန္တိ– ကုန်၏။ မိတဘာဏိမ္ပီတိ– ကား။ ကိံ– ကြောင့်။ ဧသ– သည်။ သုဝဏ္ဏဟိရညံ ဝိယ– ရွှေငွေကိုကဲ့သို့။ အတ္တနော– ၏။ ဝစနံ– ကို။ မညမာနော– မှတ်ထင်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဧကံ ဝါ– တစ်ခွန်းသော စကားကိုလည်းကောင်း။ ဒွေ ဝါ– ၂ခွန်းသော စကားတို့ကိုလည်းကောင်း။ ဝတွာ– ၍။ တုဏှီ– ဆိတ်။ အဟောသိ၊ ဣတိ– သို့။ နိန္ဒန္တိ– ကုန်၏။ ဧဝံ– လျှင်။ သဗ္ဗထာပိ– အားဖြင့်လည်း။ ဣမသ္မိံ လောကေ– ၌။ အနိန္ဒိတော နာမ– မကဲ့ရဲ့အပ်သောသူမည်သည်၊ (အကဲ့ရဲ့မခံရသော သူမည်သည်၊) နတ္ထိ၊ ဣတိ အတ္ထော၊ န စာဟူတိ– ကား။ အတီတေပိ– ၌လည်း။ နာဟောသိ– မရှိခဲ့။ အနာဂတေပိ– ၌လည်း။ န ဘဝိဿတိ– ရှိမည်မဟုတ်
ယံ စေ ဝိညူတိ– ကား။ ဗာလာနံ– တို့၏။ နိန္ဒာ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ပသံသာ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ အပ္ပမာဏာ– ပမာဏမဟုတ်၊ (တိုင်းတာ
တုဏှိမာသီနံ။ ။ အာသီနံကား အာသဓာတ်, ဥပဝေသန(ကပ်ဝင်နေထိုင်ခြင်း) အနက်, တပစ္စည်း၊ တပစ္စည်းကို ဤဏပြု, ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဏ,ကို နပြု၊ “အစ္ဆတီတိ အာသီနော”ဟု ပြု၊(ရူ- ၃၈၅၊ ၃၈၆)၊ ထိုနောင် “တုဏှီ+အာသီနော တုဏှိမာသိနော-တိတ်ဆိတ်စွာ နေသူ”ဟု ပြု၊ အာသဓာတ်, ဏီပစ္စည်းဖြင့် ပြီးသော အာသီပုဒ်ဟု ယူ ၍ “တုဏှီ+အစ္ဆတိ သီလေနာတိ တုဏှိမာသီ” ဟုလည်း ပြုကြ၏၊ သို့သော် နေထိုင်ခြင်း အနက်ဟော အာသီပုဒ်ကို အခြားပါဠိတော် အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ မတွေ့ရပါ။
ဇာဋီသစ်- ၃, ၂၅၄။ ။ ထို၌ကား သန္ဓိဟုယူကာ “တုဏှီ+အာသီနံ”ဟု ဖြတ်၊ မ်, လာဟု ဆို၍ “အာသီနံ”ကိုလည်း အာပုဗ္ဗ သီဒဓာတ်ဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “အာသီဒတီတိ အာသီနော”ဟု ပြု၊ တပစ္စည်းကို ဤဏပြု, ဓာတွန်ဒ်ကိုလည်းချေ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဏ,ကို နပြု၍ ပြီးစေရမည်၊ “တုဏှီ- ဆိတ်ဆိတ်၊ အာသီနံ- နေသူကို”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၆]...
ကြောင်းမဟုတ်)၊ ပန– စင်စစ်ကား။ ယံ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ပဏ္ဍိတာ– တို့သည်။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ– တိုင်း၌။ အနုဝိစ္စ– ဉာဏ်ဖြင့်သက်ဝင်၍၊ (စိစစ်၍)၊ နိန္ဒကာရဏံ ဝါ– ကဲ့ရဲ့ခြင်း၏အကြောင်းကိုလည်းကောင်း။ ပသံသကာရဏံ ဝါ– ချီးမွမ်းခြင်း၏ အကြောင်းကိုလည်းကောင်း။ ဇာနိတွာ– ၍။ ပသံသန္တိ– ကုန်၏။ အစ္ဆိဒ္ဒါယ– မပေါက် မပျက်သော။ သိက္ခာယ– အကျင့်နှင့်လည်းကောင်း။ အစ္ဆိဒ္ဒါယ– သော။ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ– အသက်မွေးခြင်းနှင့်လည်းကောင်း။ သမန္နာဂတတ္တာ– ကြောင့်။ အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ– မပေါက်မပျက်သော အသက်မွေးခြင်းရှိသော။ ဓမ္မောဇပညာယ– တရား တို့တွင် အဆီအနှစ်ဖြစ်သော ပညာနှင့်။ ဝါ– တရားတည်းဟူသော အဆီအနှစ် ဖြစ်သော ပညာနှင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၇၂ရှု၊] သမန္နာဂတတ္တာ– ကြောင့်။ မေဓာဝိံ–အဆီအနှစ်, ပညာစစ်ရှိသော။ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ စေဝ– လောကီ, လောကုတ္တရာပညာနှင့်လည်းကောင်း။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန စ– နှင့်လည်းကောင်း။ သမန္နာဂတတ္တာ– ကြောင့်။ ပညာသီလသမာဟိတံ– လောကီ, လောကုတ္တရာပညာ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလနှင့် ပြည့်စုံသောပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ပသံသန္တိ– ကုန်၏၊
အစ္ဆိဒ္ဒဝုတ္တိံ။ ။ ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဆိဒ္ဒေါ၊ [ဆိဒိ+ဒ၊ -ကစ်- ၆၆၁၊] ဆိဇ္ဇတီတိ ဆိဒ္ဒံ၊ [ဆိဒ+ဒက်၊ -မောဂ်- ၇, ၉၅၊] ဆိန္ဒတေ ဆိဇ္ဇတေ ဝါ တန္တိ ဆိဒ္ဒံ၊ [ဆိဒိ+ရက်၊ ရှေ့ကတ္တု သာဓ်, နောက်ကမ္မသာဓ်၊ -သဒ္ဒသင်္ဂဟ- ၉၈၊ ဥဏာဒိကောသ- ၂, ၁၃၊] နတ္ထိ+ဆိဒ္ဒံ ဧတိဿာတိ အစ္ဆိဒ္ဒါ- အပေါက်အပျက်မရှိသော အကျင့်,အသက်မွေးခြင်း၊ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ- ကျင့်သုံးခြင်း, အသက်မွေးခြင်း၊ [ဝတု+တိ၊ ဝ၏အ,ကို ဥပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၄၄၅၊ နိဒီ- ၄၈၇၊] ဝုတ္တိသည် သီလဝုတ္တိ, ဇီဝိတဝုတ္တိဟု ၂မျိုးရှိရာ ထို၂မျိုးလုံးကို ယူစေလို၍ “အစ္ဆိဒ္ဒါယ သိက္ခာယ အစ္ဆိဒ္ဒါယ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ထိုတွင် “အစ္ဆိဒ္ဒါယ သိက္ခာယ”ဖြင့် သီလဝုတ္တိကို ပြသည်၊ “အစ္ဆိဒ္ဒါယ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ”ဖြင့် ဇီဝိတဝုတ္တိကို ပြသည်၊(မ၊ဋီ၊၃၊၃)၊ ထိုနောင် သမန္နာဂတဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် “အစ္ဆိဒ္ဒါ+ဝုတ္တိ ယဿာတိ အစ္ဆိဒ္ဒ- ဝုတ္တိ”ဟု ဆက်ပါ။
ပညာသီလသမာဟိတံ။ ။ လောကိယ...သီလေန သမန္နာဂတတ္တာ”ဖြင့် “ပညာ စ+သီလံ စ ပညာသီလံ၊ ပညာသီလေန+သမာဟိတော ပညာသီလသမာဟိတော”ဟု ပြုရကြောင်းနှင့် သီလပညာအရ လောကီလောကုတ္တရာပညာ, သီလအရ စတုပါရိ သုဒ္ဓိသီလကို ယူရကြောင်းကို ပြသည်၊ ထိုတွင် လောကီပညာဟူသည် သုတမယပညာ, စိန္တာမယပညာ, ဈာနသမ္ပယုတ္တပညာ, ဝိပဿနာပညာတည်း၊ အထူးအားဖြင့် ဝိပ-
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၇]...
တံ– ထိုပညာရှိကို။ သုဝဏ္ဏဒေါသဝိရဟိတံ– ရွှေ၏အပြစ်မှ ကင်းသော။ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ– ထုရိုက်ခြင်း, ပွတ်သတ်ခြင်း၌ ခံ့သော၊ (လိုသလို ပြုဖို့ အထုအပွတ် ခံသော)၊ ဇမ္ဗောနဒနိက္ခံ ဝိယ– တနိက္ခအလေးချိန်ရှိသော ဇမ္ဗူရစ်ရွှေကဲ့သို့။ ကော– သည်။ နိန္ဒိတုံ– ငှာ။ အရဟတိ– နည်း။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေဝါပီတိ– ကား။ ဒေဝတာပိ– တို့သည်လည်းကောင်း။ ပဏ္ဍိတမနုဿာပိ– ပညာရှိသော လူတို့သည် ဿနာပညာတည်း၊ လောကုတ္တရာပညာဟူသည် မဂ်ပညာ, ဖိုလ်ပညာတည်း၊ (ဥဒါန.ဋ္ဌ-၂၁၁။ အံဋီ– ၃, ၂၈၀)၊ ဝိမာန၊ ဋ္ဌ၊ ၁၄၁၌ သမာဟိတအရ သမာဓိကို ယူ၍ “ပညာ စ+သီလံ စ+သမာဟိတံ စ ပညာသီလသမာဟိတံ၊ ပညာသီလသမာဟိတံ+အဿ အတ္ထီတိ ပညာသီလသမာဟိတော– ပညာ,သီလ, သမာဓိရှိသူ”ဟု တစ်နည်းပြု၏။
ဇမ္ဗောနဒဿ။ ။ ဇမ္ဗုယာ+ပဝတ္တာ+နဒီ ဇမ္ဗုနဒီ- သပြေကိုင်း၏ တိုးပွားဖြာထွက်၍ တည်ရာမြေ၌ ဖြစ်သောမြစ်၊(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅)၊ (တစ်နည်း) ဇမ္ဗုယာ+ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ +နဒီ ဇမ္ဗုနဒီ- သပြေပင်၏ တည်ရာအရပ်၌ ဖြစ်သောမြစ်၊(ဓာန်ဋီ- ၄၈၈) ဇမ္ဗုနဒိယံ+ နိဗ္ဗတ္တံ ဇမ္ဗောနဒံ၊ [ဇမ္ဗုနဒီ+ဏ၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ဥကို ဩပြု၊] ကျွန်းဦးသပြေပင်၏ ခက်မတို့သည် ယူဇနာ၅၀,တိုင်အောင် တိုးပွားဖြာထွက်ကာ တည်နေကုန်၏၊ ထိုသပြေ ကိုင်းတို့ တိုးပွားဖြာထွက်၍ တည်ရာမြေတို့၌ မြစ်ကြီးများ စီးဆင်းနေကုန်၏၊ ထိုမြစ် တို့၏ ကမ်း၂ဖက်ဝယ် ဆင်ခေါင်းပမာဏ, အိုးစရည်း(ရေလှောင်အိုးကြီး)ပမာဏရှိ သော သပြေသီးမှည့်များ ေကြွကျရာနေရာ၌ (ထိုအစေ့တို့မှ) ရွှေအညွန့်အညှောက်များ ပေါ်ထွက်လာကုန်၏၊ ထိုရွှေအညွန့်အညှောက်များသည် မြစ်ရေတိုက်စားမျောပါ၍ အစဉ်အတိုင်း သမုဒြာသို့ ဝင်ရောက်ကုန်၏၊ ထိုရွှေကို “ဇမ္ဗောနဒ”ဟု ဆိုသည်၊ ထို ဇမ္ဗူရစ်ရွှေသည် အနီရောင် ရှိ၏၊ (မ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၀၄၊ မ၊ဋီ၊၃၊၃၁၈၊ အံဋီ၊၂၊၁၅၈၊ သာရတ္ထ၊၁၊၂၅၉၊ ဓာန်ဋီ- ၄၈၈)၊ ရွှေအမျိုးမျိုး၏အကြောင်းကို ဓာန်၊ ဓာန်ဋီ- ၄၈၈၊ စွယ်စုံကျော်ထင်- ၆၆၁ရှု၊
နိက္ခံ။ ။ “သုဝဏ္ဏော ပဉ္စဓရဏံ, နိက္ခံ တွနိတ္ထိ ပဉ္စ တေ (ဓာန်- ၄၈၀)”ဟူသော ဂါထာအရ ၅သုဝဏ်(ရွေးတစ်ထောင်)ကို တစ်နိက္ခဟု ခေါ်၏၊ “ကနတိ ဒိဗ္ဗတီတိ နိက္ခော၊ [နိ+ကန+အ၊ န,ကို ခ,ပြု၊ ပုံ, နပုံ၊] ထိုနောင် “နေက္ခံ ဝိယ ပဉ္စသုဝဏ္ဏပရိမာဏံ သုဝဏ္ဏဃဋိကံ ဝိယ(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၂)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “နိက္ခော ပရိမာဏံ+အဿ အတ္ထီတိ နိက္ခော- တစ်နိက္ခအတိုင်းအရှည်(အလေးချိန်)ရှိသောရွှေတုန်း၊ (တစ်နည်း) နိက္ခေန+ကတံ နိက္ခံ- ရွှေစင်တစ်နိက္ခဖြင့် ပြုအပ်သောတန်ဆာ၊(မ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၀၄) [နိက္ခ+ ဏ၊]”ဟု ဆက်ပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၈]...
လည်းကောင်း၊ [ပိသဒ္ဒါ အဝုတ္တသမုစ္စည်း၊ “ပဏ္ဍိတမနုဿာ”ကို ဆည်းသည်၊] တံ ဘိက္ခုံ– ကို။ ဥပဋ္ဌာယ– ပြုစုလုပ်ကျွေး၍။ ဝါ– ဆည်းကပ်၍။ ထောမေန္တိ ပသံသန္တိ– ချီးမွမ်းကုန်၏။ ဗြဟ္မုနာပီတိ– ကား။ ကေဝလံ– သက်။ ဒေဝမနုဿေဟိ– တို့သည်။ န ပသံသိတော– ချီးမွမ်းသည်မဟုတ်။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ– စကြာဝဠာတိုက် တစ်သောင်း၌။ ဝါ– က။ မဟာဗြဟ္မုနာပိ– သည်လည်း။ ဧသ– ဤရဟန်းကို။ ပသံသိတောယေဝါ– အပ်သည်သာ။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ပဉ္စသတာပိ– ကုန်သော။ ဥပါသကာ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– အတုလဥပါသကဝတ္ထုပြီးပြီ။
အတုလဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၈- ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ကာယပ္ပကောပန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သတ္ထာ– သည်။ ဝေဠုဝနေ– ၌။ ဝိဟရန္တော– စဉ်။ တေသံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ– တို့သည်။ ဥဘောဟိ– ၂ဖက်ကုန်သော။ ဟတ္ထေဟိ– တို့ဖြင့်။ ယဋ္ဌိယော– တောင်ဝှေးတို့ကို။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ ကဋ္ဌပါဒုကာ– သစ်သားခြေနင်းတို့ကို။ အာရုယှ– စီး၍။ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ– ကျောက်ဖျာပြင် ၌။ စင်္ကမန္တာနံ– ကုန်လသော်။ ခဋခဋာတိသဒ္ဒံ– ခဋခဋဟူသော အသံကို။ ဝါ– ခဋ် ခဋ် (ခွပ်ခွပ်) ဟူသော အသံကို။ သုတွာ– ၍။ “အာနန္ဒ– န္ဒာ! ဧသော– ဤအသံ သည်။ ကိံ သဒ္ဒေါ– အဘယ်သံနည်း? ” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ပါဒုကာ– တို့ကို။ အာရုယှ– ၍။ စင်္ကမန္တာနံ– ကုန်သော။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ– တို့၏။ ခဋခဋသဒ္ဒေါ– တည်း။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ သိက္ခာပဒံ– ကို။ ပညာပေတွာ– ၍။ “ဘိက္ခုနာ နာမ– သည်။ ကာယာဒီနိ– ကိုယ်အစရှိသည်တို့ကို။ ရက္ခိတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– လသော်။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကာယပ္ပကောပံ၊ ပေ၊ သုပရိသံဝုတာ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ) ကာယပ္ပကောပံ ရက္ခေယျ, ကာယေန သံဝုတော သိယာ၊ ကာယဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ကာယေန သုစရိတံ စရေ
...[စာမျက်နှာ- ၅၅၉]...
ကာယပ္ပကောပံ– ကိုယ်၏ ပျက်စီးခြင်းဟူသော ကာယဒုစရိုက်ကို။ ဝါ– ကိုယ် ကို ပျက်စီးစေတတ်သော ကာယဒုစရိုက်ကို။ ရက္ခေယျ– စောင့်ရှောက်တားမြစ် ရာ၏။ ကာယေန– ကာယဒွါရဖြင့်။ သံဝုတော– စောင့်စည်းသည်။ ဝါ– စောင့်စည်း အပ်သော ဒွါရရှိသည်။ သိယာ– ဖြစ်ရာ၏။ ကာယဒုစ္စရိတံ– ကာယဒုစရိုက်ကို။ ဟိတွာ– ပယ်စွန့်၍။ ကာယေန– ကာယဒွါရဖြင့်။ သုစရိတံ– ကောင်းစွာကျင့်အပ်, အကျင့် မြတ်ကို။ စရေ– ပြုကျင့်ရာ၏။
ဝစီပကောပံ ရက္ခေယျ, ဝါစာယ သံဝုတော သိယာ၊ ဝစီဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, ဝါစာယ သုစရိတံ စရေ
ဝစီပကောပံ– နှုတ်၏ ပျက်စီးခြင်းဟူသော ဝစီဒုစရိုက်ကို။ ဝါ– နှုတ်ကို ပျက် စီးစေတတ်သော ဝစီဒုစရိုက်ကို။ ရက္ခေယျ– ၏။ ဝါစာယ– ဝစီဒွါရဖြင့်။ သံဝုတော– သည်။ သိယာ– ၏။ ဝစီဒုစ္စရိတံ– ဝစီဒုစရိုက်ကို။ ဟိတွာ– ၍။ ဝါစာယ– ဖြင့်။ သုစရိတံ– ကို။ စရေ– ၏။
မနောပကောပံ ရက္ခေယျ, မနသာ သံဝုတော သိယာ၊ မနောဒုစ္စရိတံ ဟိတွာ, မနသာ သုစရိတံ စရေ
မနောပကောပံ– စိတ်၏ပျက်စီးခြင်းဟူသော မနောဒုစရိုက်ကို။ ဝါ– စိတ်ကို ပျက်စီးစေတတ်သော မနောဒုစရိုက်ကို။ ရက္ခေယျ– ၏။ မနသာ– စိတ်ဖြင့်။ သံဝုတော– သည်။ သိယာ– ၏။ မနောဒုစ္စရိတံ– မနောဒုစရိုက်ကို။ ဟိတွာ– ၍။ မနသာ–ဖြင့်။ သုစရိတံ– ကို။ စရေ– ၏။
ကာယေန သံဝုတာ ဓီရာ, အထော ဝါစာယ သံဝုတာ၊ မနသာ သံဝုတာ ဓီရာ, တေ ဝေ သုပရိသံဝုတာ
(ယေ) ဓီရာ– အကြင်ပညာရှိတို့သည်။ ကာယေန– ကာယဒွါရဖြင့်။ သံဝုတာ–စောင့်စည်းကုန်၏။ ဝါ– စောင့်စည်းအပ်သော ဒွါရရှိကုန်၏။ အထော– ထိုမှတစ် ပါး။ ဝါစာယ– ဝစီဒွါရဖြင့်။ သံဝုတာ– ကုန်၏။ မနသာ– စိတ်ဖြင့်။ သံဝုတာ– ကုန်၏။ တေ ဓီရာ– ထိုပညာရှိတို့သည်။ ဝေ– စင်စစ်။ သုပရိသံဝုတာ– ကောင်းစွာ ထက်ဝန်း ကျင် စောင့်စည်းကုန်၏။ ဝါ– ကောင်းစွာ ထက်ဝန်းကျင် စောင့်စည်းအပ်သော ဒွါရရှိကုန်၏။
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၀]...
တတ္ထ– တို့၌။ ကာယပ္ပကောပန္တိ– ကား။ တိဝိဓံ– သော။ ကာယဒုစ္စရိတံ– ကို။ ရက္ခေယျ– စောင့်ရှောက်ရာ၏။ ကာယေန သံဝုတောတိ– ကား။ ကာယဒွါရေ– ၌။ ဒုစ္စရိတပဝေသနံ– ဒုစရိုက်တို့၏ ဝင်လာခြင်းကို။ နိဝါရေတွာ– တားမြစ်၍။ သံဝုတော– စောင့်စည်းသည်။ ဝါ– စောင့်စည်းခြင်းရှိသည်။ ပိဟိတဒွါရော– ပိတ်အပ် သော ဒွါရရှိသည်။ ဝါ– ဒွါရကို ပိတ်ထားသည်။ သိယာ– ၏။ ပန– ဆက်။ ဝါ– အဖို့ တစ်ပါးကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ကာယဒုစ္စရိတံ– ကို။ ဟိတွာ– ၍။ ကာယသုစရိတံ– ကို။ စရန္တော– ပြုကျင့်လသော်။ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ– ဤ၂-ပါးစုံကိုလည်း၊ (ဤစောင့် ရှောက်တားမြစ်ခြင်း, စောင့်စည်းခြင်း၂-ပါးစုံကိုလည်း) ကရောတိ– ပြု၏၊ (ပြု ရာရောက်၏)၊ တသ္မာ– ကြောင့်။ ကာယဒုစ္စရိတံ– ကို။ ဟိတွာ– ၍။ ကာယေန–ဖြင့်။ သုစရိတံ– ကို။ စရေ– ၏။ ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ အနန္တရဂါထာသုပိ– အခြားမဲ့ ဂါထာတို့၌လည်း။ ဧသေဝ နယော– ဤနည်းပင်တည်း။ ကာယေန သံဝုတာ ဓီရာတိ– ကား။ ယေ ပဏ္ဍိတာ– တို့သည်။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ– သူတစ်ပါး၏။
ကာယပ္ပကောပံ။ ။ “ကာယပ္ပကောပံ”အရ ကာယဒုစရိုက်၃ပါးကို ယူစေလို၍ “တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပကုပ္ပနံ ပကောပေါ၊ ကာယဿ+ပကောပေါ ကာယပ္ပကောပေါ- ကိုယ်၏ ပျက်စီးခြင်းဟူသော ကာယဒုစရိုက်၊ (တစ်နည်း) ပကောပေတီတိ ပကောပေါ၊ ကာယံ+ပကောပေါ ကာယပ္ပကောပေါ- ကိုယ်ကို ပျက်စီးစေတတ် (ဖျက်ဆီးတတ်)သော ကာယဒုစရိုက်၊ (တစ်နည်း) ပကုပ္ပတီတိ ပကောပေါ၊ ကာယော စ+သော+ပကောပေါ စာတိ ကာယပ္ပကောပေါ- ပျက်စီးသော ကိုယ်ဟူသော ကာယ ဒုစရိုက်၊ (ဝိသေသနပရပဒကမ္မဓာရည်း)၊ (တစ်နည်း) ကာယေ+ပဝတ္တော+ပကောပေါ ကာယပ္ပကောပေါ- ကိုယ်(ကာယဒွါရ)၌ ဖြစ်သော ပျက်စီးခြင်းဟူသော (ပျက်စီး သော) ဒုစရိုက်”ဟု ပြုပါ။
သံဝုတော။ ။ “ပိဟိတဒွါရော”ဟု ဗဟုဗ္ဗီဟိဖြင့် ဖွင့်သဖြင့် “သံဝုဏောတီတိ သံဝုတော၊ (တစ်နည်း) သံဝူယတေ သံဝုတံ၊ သံဝုတံ+အဿ အတ္ထီတိ သံဝုတော”ဟု ပြုပါ။ [သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, ကိတ်ပဒ, ဗဟုဗ္ဗီဟိနှင့် ဖွင့်၍ပြ, ကတ္တုသာဓနကြံစရာ။ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗ, တဒ္ဓိတ, ဗဟုဗ္ဗီဟိနှင့် ဖွင့်၍ပြ, အဿတ္ထိဟု ကြံစရာ။]
ကာယဒုစ္စရိတံ။ ။ ကာယေန+ကတံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ(ကိုယ်ဖြင့် ပြုအပ် သော မကောင်းသောအကျင့်၊(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၄, ၁၆၇)၊ (တစ်နည်း) ကာယေန+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ- ကိုယ်ဖြင့် မကောင်းသဖြင့် ကျင့်အပ်သောအကျင့်၊ (တစ်နည်း) ဒုဋ္ဌံ+
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၁]...
အသက်ကို သတ်ခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ အကရောန္တာ– မပြုကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ကာယေန– ဖြင့်၊ (သံဝုတာ– ကုန်၏၊) မုသာဝါဒါဒီနိ– မုသားပြောဆိုခြင်းအစရှိ သည်တို့ကို။ အကရောန္တာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝါစာယ– ဖြင့်၊ (သံဝုတာ– ကုန် ၏၊) အဘိဇ္ဈာဒီနိ– တို့ကို။ အသမုဋ္ဌပေန္တာ– မဖြစ်စေကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ မနသာ–ဖြင့်။ သံဝုတာ– ကုန်၏။ တေ– တို့သည်။ ဣဓ လောကသ္မိံ– ၌။ သုသံဝုတာ– ကောင်း စွာ စောင့်စည်းကုန်သည်။ ဝါ– ကောင်းစွာစောင့်စည်းခြင်းရှိကုန်သည်။ သုရက္ခိတာ– ကောင်းစွာ စောင့်ရှောက်ကုန်သည်။ ဝါ– ကောင်းစွာ စောင့်ရှောက်အပ် သော ဒွါရရှိကုန်သည်။ သုဂေါပိတာ– ကောင်းစွာ လုံခြုံစေအပ်သောဒွါရရှိ ကုန်သည်။ သုပိဟိတဒွါရာ– ကောင်းစွာ ပိတ်အပ်သော ဒွါရရှိကုန်သည်၊ (ဟောန္တိ) ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုပြီးပြီ။
ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ကောဓဝဂ်ဘာသာဋီကာပြီးပြီ။
၁၈- မလဝဂ် ၁-ဂေါဃာတကပုတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပဏ္ဍုပလာသောဝ ဒါနိသီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဂေါဃာတကပုတ္တံ– နွားသတ်သမား၏ သားကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ဧကော– သော။ ဂေါဃာတကော– နွားသတ်သမားသည်။ ဂါဝေါ– တို့ကို။ ဝဓိတွာ– သတ်ပြီး၍။ ဝရမံသာနိ– ကောင်းသော အသားတို့ကို၊ စရိတံ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော+ပဝတ္တံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ– ကာယဒွါရကြောင့် ဖြစ် သော ပျက်သောအကျင့်၊ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၃၄၊ ဒီ၊ ဋ္ဌ၊ ၃, ၁၆၇)၊ ကာယေန+နိပ္ဖာဒိတံ+ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ– ကာယဒွါရဖြင့် ပြီးစေအပ်သော ပျက်သောအကျင့်၊ (အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁, ၂၆၄)၊ (တစ်နည်း) ဒုဋ္ဌု+စရိတံ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယေ+ပဝတ္တံ+ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ–ကာယဒွါရ၌ဖြစ်သော မကောင်းသောအကျင့်၊ (မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၅၂)။ “ဝစီဒုစ္စရိတံ, မနောဒုစ္စရိတံ”တို့လည်း ဤနည်းတူပင်
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၂]...
ဂဟေတွာ– ယူထားပြီး၍။ ပစာပေတွာ– ချက်စေပြီး၍။ ပုတ္တဒါရေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ နိသီဒိတွာ– ၍။ မံသဉ္စ– ကိုလည်း။ ခါဒတိ– စား၏။ မူလေန– အဖိုးဖြင့်။ ဝိက္ကိဏိတွာ– ရောင်းချပြီး၍။ ဇီဝိကံ စ– အသက်မွေးမှုကိုလည်း။ ကပ္ပေသိ– ပြုပြီ။ သော– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ– ၅၅နှစ်တို့ပတ်လုံး။ ဂေါဃာတကကမ္မံ– နွားသတ် သမားတို့၏အလုပ်ကို၊ (နွားသတ်လုပ်ငန်းကို)၊ ကရောန္တော– သော်။ ဓုရဝိဟာရေ– မြို့ဦးကျောင်း၌။ ဝါ– အနီးဖြစ်သောကျောင်း၌၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၉၄ရှု၊] ဝိဟရန္တဿ– သော။ သတ္ထု– အား။ ဧကဒိဝသမ္ပိ– မျှလည်း။ ကဋစ္ဆုမတ္တမ္ပိ– တစ်ဇွန်းမျှလည်း ဖြစ် သော။ ယာဂုံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ ဘတ္တံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ န အဒါသိ– မပေးလှူခဲ့။ စ– ဆက်။ သော– ထိုနွားသတ်သမားသည်။ မံသေန– နှင့်။ ဝိနာ– ကင်း ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ န ဘုဉ္ဇတိ– မစား။ သော– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ဒိဝသဘာဂေ– နေ့အဖို့၌။ မံသံ– ကို။ ဝိက္ကိဏိတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ ပစိတုံ–ငှာ။ ဧကံ– သော။ မံသခဏ္ဍံ– အသားပိုင်းကို။ ဘရိယာယ– အား။ ဒတွာ– ၍။ နှာယိတုံ– ငှာ။ အဂမာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ထိုနွားသတ်သမား၏။ သဟာယကော– သည်။ ဂေဟံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဘရိယံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မေ– အား။ ထောကံ– အနည်းငယ်သော။ ဝိက္ကိဏိယမံသံ– ရောင်းထိုက်သော အသားကို။ ဒေဟိ– လော။ မေ– ၏။ ဂေဟံ– သို့။ ပါဟုနကော– ဧည့်သည်သည်။ အာဂတော–ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ ဝိက္ကိဏိယမံသံ– သည်။ နတ္ထိ– မရှိတော့။ တေ– ၏။ သဟာယကော– သည်။ မံသံ– ကို။ ဝိက္ကိဏိတွာ– ၍။ ဣဒါနိ– ၌။ နှာယိတုံ– ငှာ။ ဂတော– သွားပြီ။ ဣတိ– ပြီ။ ဧဝံ– သို့။ မာ ကရိ– မလုပ်ပါနှင့်။ မံသခဏ္ဍံ– သည်။ သစေ အတ္ထိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဒေဟိ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ တေ– ၏။ သဟာယကဿ– ဖို့။ နိက္ခိတ္တမံသံ–ချန်ထားအပ်သော အသားကို၊ (တစ်နည်း) သဟာယကဿ– ၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊) နိက္ခိတ္တမံသံ– ကို။ ဌပေတွာ– ထား၍။ အညံ– အခြားသော အသားသည်။ နတ္ထိ– တော့။ ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “မေ– ၏။ သဟာယကဿ– ၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ ဌပိတမံသတော– ထားအပ်သောအသားမှ။ အညံ– သော။ မံသံ– သည်။ နတ္ထိ–တော့။ သော စ– သည်လည်း။ မံသေန– နှင့်။ ဝိနာ– ၍။ န ဘုဉ္ဇတိ– မစား။ အယံ– သည်။ န ဒဿတိ– မဟုတ်။” ဣတိ– ကြံ၍။ သာမံယေဝ– ကိုယ်တိုင်သာ။ တံ မံသံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ပက္ကာမိ– ပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၃]...
ဂေါဃာတကောပိ– သည်လည်း။ နှတွာ– ၍။ အာဂတော– သည်၊ (သမာနော)၊ တာယ– သည်။ အတ္တနော– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ပက္ကပဏ္ဏေန– ချက်အပ်ပြီးသော ဟင်းရွက်နှင့်၊ (ဟင်းရွက်ချက်နှင့်၊) သဒ္ဓိံ၊ ဝဍ္ဎေတွာ– ခူးပြီး၍။ ဘတ္တေ– ကို။ ဥပနီတေ– အနီးသို့ ဆောင်အပ်သော်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “မံသံ– သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “သာမိ– အရှင်! နတ္ထိ– မရှိ။” ဣတိ– ပြီ။ အဟံ– သည်။ ပစ္စနတ္ထာယ– ချက်ခြင်းအကျိုးငှာ။ မံသံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဂတော နနု– မဟုတ်လော။ ဣတိပြီ တဝ– ၏။ သဟာယကော– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ “မေ– ၏၊ (ဂေဟံ– သို့၊) ပါဟုနကော– သည်။ အာဂတော– ပြီ။ ဝိက္ကိဏိယမံသံ– ကို။ ဒေဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ မယာ– သည်။ “တေ– ၏။ သဟာယကဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဌပိတမံသတော– မှ။ အညံ– သော။ မံသံ– သည်။ နတ္ထိ– တော့။ သော စ– သည်လည်း။ မံသေန– နှင့်။ ဝိနာ– ၍။ န ဘုဉ္ဇတိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေပိ– သော်လည်း။ ဗလက္ကာရေန– အားကို အသုံးခြင်းဖြင့်။ ဝါ– အားဖြင့် အလိုရှိအပ်သော အမှုကို ပြု ခြင်းဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၁၉ရှု၊] တံ မံသံ– ကို။ သာမံယေဝ– သာ။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဂတော– ပြီ။ ဣတိ– ပြီ။ အဟံ– သည်။ မံသေန– နှင့်။ ဝိနာ– ၍။ ဘတ္တံ– ကို။ န ဘုဉ္ဇာမိ–မစားနိုင်။ နံ– ထိုအသားကို။ ဟရာဟိ– ယူချေလော။ ဣတိ– ပြီ။ သာမိ– အရှင်! ကိံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သက္ကာ– တတ်နိုင်အံ့နည်း။ ဘုဉ္ဇ– လော။ ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ “အဟံ– သည်။ န ဘုဉ္ဇာမိ– မစားနိုင်။” ဣတိ– ပြော၍။ တံ ဘတ္တံ– ကို။ ဟရာပေတွာ– ဖယ်စေပြီး၍။ သတ္ထံ– ဓားကို။ အာဒါယ– ၍။ ပစ္ဆာဂေဟေ– အိမ်၏နောက်၌။ ဌိတော– သော။ ဂေါဏော– သည်။ အတ္ထိ– ၏။ တဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ မုခေ– ပါးစပ်၌။ ဟတ္ထံ– ကို။ ပက္ခိပိတွာ– ထည့်၍။ ဇိဝှံ– ကို။ နီဟရိတွာ– ထုတ်ယူ၍။ သတ္ထေန– ဖြင့်။ မူလေ– အရင်း၌။ ဆိန္ဒိတွာ– ၍။ အာဒါယ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ အင်္ဂါရေသု– မီးကျီးတို့၌။ ပစာပေတွာ– ကင်စေ၍။ ဘတ္တမတ္ထကေ– ထမင်း၏ထိပ်၌။ ဝါ– ထမင်း ပေါ်၌။ ဌပေတွာ– ၍။ နိသိန္နော– လျက်။ ဧကံ– သော။ ဘတ္တပိဏ္ဍံ– ထမင်းခဲကို၊ (ထမင်းလုတ်ကို)၊ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ ဧကံ– သော။ မံသခဏ္ဍံ– ကို။ မုခေ– ခံတွင်း၌။ ဌပေသိ– ထားပြီ။ တင်္ခဏညေဝ– ၌သာလျှင်။ အဿ– ၏။ ဇိဝှါ– သည်။ ဆိဇ္ဇိတွာ– ပြတ်၍။ ဘတ္တပါတိယံ– ထမင်းခွက်၌။ ပတိ– ကျလာပြီ။ တင်္ခဏညေဝ– ၌သာလျှင်။ ကမ္မသရိက္ခကံ– ကံနှင့် တူသော၊ [သမာနံ ကတွာ နံ ပဿတိ, သမာနော ဝိယ
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၄]...
ဒိဿတီတိ ဝါ သရိက္ခော၊ သမာန+ဒိသ+ကွိ၊ သမာနကို သပြု, ဒိသမှ သ်ကို က္ခပြု, ဒကို ရပြု (ရူ-၅၈၈)၊ သရိက္ခောယေဝ သရိက္ခကော၊ ကမ္မေန+သရိက္ခကော ကမ္မ သရိက္ခကော၊] ဝိပါကံ– ကို။ လဘိ– ပြီ။ သောပိ ခေါ– သည်လည်း။ ဂေါဏော ဝိယ– ကဲ့သို့။ မုခတော– ခံတွင်းမှ။ ပဂ္ဃရန္တိယာ– ယိုစီးသော။ လောဟိတဓာရာယ– သွေး အလျင်ဖြင့်၊ [ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏအနက်၊] (တစ်နည်း) မုခတော– ခံတွင်းမှ။ လောဟိတဓာရာယ– သွေးအလျင်သည်။ ပဂ္ဃရန္တိယာ– ယိုစီးလသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ အန္တောဂေဟံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဇဏ္ဏုကေဟိ– ပုဆစ်တို့ဖြင့်။ ဝိစရန္တော– လျက်။ ဝိရဝိ– မြည်တမ်းပြီ။
တသ္မိံ သမယေ– ၌။ ဂေါဃာတကဿ– ၏။ ပုတ္တော– သည်။ ပိတရံ– ကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ သမီပေ– ၌။ ဌိတော– သည်။ ဟောတိ– ၏။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ မာတာ– သည်။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ပုတ္တ– သား! ဂေါဏံ ဝိယ– ကဲ့သို့။ ဂေဟမဇ္ဈေ– ၌။ ဇဏ္ဏုကေဟိ– တို့ဖြင့်။ ဝိစရိတွာ– ၍။ ဝိရဝန္တံ– သော။ ဣမံ ဂေါဃာတကံ– ကို။ ပဿ– လော။ ဣဒံ ဒုက္ခံ– သည်။ တဝ– ၏။ မတ္ထကေ– ၌။ ပတိဿတိ– မည်။ မမမ္ပိ– ကိုလည်း။ အနောလောကေတွာ– မကြည့်မူ၍။ အတ္တနော– ၏။ သောတ္ထိံ–ချမ်းသာခြင်းကို။ ကရောန္တော– လျက်။ ပလာယဿု– ပြေးလော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ မရဏဘယတဇ္ဇိတော– သေခြင်းဘေးသည် ခြိမ်းခြောက်အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ မာတရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ပလာယိ– ပြီ။ စ ပန– ဆက်။ ပလာယိတွာ– ၍။ တက္ကသိလံ– သို့။ အဂမာသိ– ပြီ။ ဂေါဃာတကောပိ– သည်။ ဂေါဏော ဝိယ– ကဲ့သို့။ ဂေဟမဇ္ဈေ– ၌။ ဝိရဝန္တော– လျက်။ ဝိစရိတွာ– ၍။ ကာလကတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အဝီစိမှိ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ဖြစ်ပြီ။ ဂေါဏောပိ– သည်လည်း။ ကာလံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ ဂေါဃာတကပုတ္တောပိ– သည်လည်း။ တက္ကသိလံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သုဝဏ္ဏကာရကမ္မံ– ရွှေပန်းတိမ်သည်အလုပ်ကို။ ဥဂ္ဂဏှိ– သင်ယူပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ အာစရိယော– သည်။ ဂါမံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ “ဧဝရူပံ နာမ– သော။ အလင်္ကာရံ– တန်ဆာကို။ ကရေယျာသိ– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ပက္ကာမိ–ပြီ။ သောပိ– သည်လည်း။ တထာရူပံ– ထိုသို့သဘောရှိသော။ အလင်္ကာရံ– ကို။ အကာသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ အာစရိယော– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ အလင်္ကာရံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အယံ– သည်။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ– တစ်စုံတစ်ခုသောနေရာသို့၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၅]...
(တစ်နေရာရာသို့)၊ ဂန္တွာ– ၍။ ဇီဝိတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော– စွမ်းနိုင်ပြီ။” ဣတိ– ကြံ၍။ ဝယပ္ပတ္တံ– သော။ အတ္တနော– ၏။ ဓီတရံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ သော– သည်။ ပုတ္တ ဓီတာဟိ– တို့ဖြင့်။ ဝဍ္ဎိ– ကြီးပွားပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပုတ္တာ– တို့သည်။ ဝယပ္ပတ္တာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သိပ္ပံ– ကို။ ဥဂ္ဂဏှိတွာ– ၍။ အပရဘာဂေ– ၌။ သာဝတ္ထိယံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ တတ္ထ– ၌။ ဃရာဝါသံ– အိမ်ဟူသော နေရာကို။ ဝါ– အိမ်ထောင်ကို။ သဏ္ဌပေတွာ– တည်စေ ၍။ ဝသန္တာ– ကုန်လသော်။ သဒ္ဓါ– သဒ္ဓါတရားရှိကုန်သည်။ ပသန္နာ– ရတနာ၃-ပါး ၌ ကြည်ညိုကုန်သည်။ အဟေသုံ၊ နေသံ– တို့၏။ ပိတာပိ– သည်လည်း။ တက္ကသိလာယံ– ၌။ ကိဉ္စိ– သော။ ကုသလံ– ကို။ အကတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ဇရံ– အိုခြင်းသို့။ ပါပုဏိ၊ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ပုတ္တာ– တို့သည်။ “နော– တို့၏။ ပိတာ– သည်။ မဟလ္လကော– အသက်ကြီးရင့်ပြီ၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၇၂၂ရှု၊]။” ဣတိ– ပြော၍။ အတ္တနော– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ “ပိတု– ၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ ဒါနံ– ကို။ ဒဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ဤသို့ တိုင်ပင်၍။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ နိမန္တယိံသု– ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ အန္တောဂေဟေ– ၌။ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ သက္ကစ္စံ– စွာ။ ပရိဝိသိတွာ– ပြုစုလုပ် ကျွေးပြီး၍။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟံသု၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! အမှေဟိ– တို့သည်။ ပိတု– ၏။ ဣဒံ ဇီဝဘတ္တံ– အသက်၌ ယုံမှားရာအခါဝယ်
သဒ္ဓါ ပသန္နာ။ ။ ရတနာ၃ပါး၌ ယုံကြည်သော ပုထုဇဉ်သဒ္ဓါနှင့် ပြည့်စုံသူတို့ကို “သဒ္ဓါ”ဟု ခေါ်၍ ထိုသဒ္ဓါနှင့် ပြည့်စုံခြင်းကြောင့် ရတနာ၃ပါး၌ ကြည်ညိုသူတို့ကို “ပသန္နာ”ဟု ခေါ်သည်၊ (တစ်နည်း) ကံနှင့် ကံ၏အကျိုးကို ယုံကြည်သော သဒ္ဓါနှင့် ပြည့်စုံသူတို့ကို “သဒ္ဓါ”ဟု ခေါ်၍ ရတနာ၃ပါး၌ အလွန်ကြည်ညိုသူတို့ကို “ပသန္နာ”ဟု ခေါ်သည်၊(သီဋီသစ်၊၂၊၄၀၉)၊ သဒ္ဓေါ+ယေသံ အတ္ထီတိ သဒ္ဓါ၊ [သဒ္ဓါ+ဏ၊] ပသီဒန္တီတိ ပသန္နာ၊ [ပ+သဒ+တ၊] ပဥပသာရကြောင့် နိမ္မလ(အညစ်အကြေးကင်း ကြည်လင်ခြင်း အနက်)ကို ဟောသည်၊ (တစ်နည်း) ပသရန္တီတိ ပသန္နာ၊ [ပ+သရ+တ၊] သရဓာတ် ဝိသရဏေ(ပြန့်နှံ့ခြင်း)အနက်ကို ဟောသည်၊ ရတနာ၃ပါး၌ ပြန့်နှံ့စိမ့်ဝင်နေသည်- ဟူလို။(ဓာန်ဋီ- ၆၇၀)
ဇီဝဘတ္တံ။ ။ ဇီဝေ+သံသယော ဇီဝေါ- အသက်၌ ယုံမှားရာအခါ၊ ဇီဝနောင်
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၆]...
ပေးလှူအပ်သောဆွမ်း။ ဝါ– အသက်ရှည်စေခြင်းအကျိုးငှာ လှူအပ်သော ဆွမ်း ကို။ ဒိန္နံ– ပါပြီ။ နော– တို့၏။ ပိတု– ကို။ ဝါ– ဖို့။ အနုမောဒနံ– အဖန်ဖန်ဝမ်းမြောက် ကြောင်း တရားစကားတော်ကို။ ဝါ– အနုမောဒနာတရားစကားတော်ကို၊ [ဓမ္မ ဘာ-၁, ၆၅၂၊] ကရောထ– ကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တံ– ကို။ အာမန္တေတွာ– ၍။ “ဥပါသက– ကာ! တွံ– သည်။ မဟလ္လကော– ပြီ။ ပရိပက္ကသရီရော– ရင့်ရော်သော ကိုယ်ရှိ၏။ ပဏ္ဍုပလာသသဒိသော– ဖျော့တော့ဝါဝင်းသော သစ် ရွက်နှင့် တူ၏။ တဝ– ၏။ ပရလောကဂမနာယ– တမလွန်လောကသို့ သွားခြင်းငှာ။ ကုသလပါထေယျံ– ကုသိုလ်ရိက္ခာသည်။ နတ္ထိ၊ အတ္တနော– ၏။ ပတိဋ္ဌံ– ထောက် တည်ရာကို၊ (မှီခိုအားထားရာကို၊) ကရောဟိ– လော။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ ဘဝ– ဖြစ်ပါလော။ ဗာလော– သည်။ မာ ဘဝ– မဖြစ်ပါနှင့်။” ဣတိ– သို့။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရောန္တော– သော်။ ဒွေ– ကုန်သော။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ပဏ္ဍုပလာသောဝ၊ ပေ၊ ဥပေဟိသီ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ) ပဏ္ဍုပလာသောဝ ဒါနိသိ, ယမပုရိသာပိ စ တေ ဥပဋ္ဌိတာ၊ ဥယျောဂမုခေ စ တိဋ္ဌသိ, ပါထေယျမ္ပိ စ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
(ဥပါသက– ဥပါသကာ! တွံ– သင်သည်၊) ဒါနိ– ယခုအခါ၌။ ပဏ္ဍုပလာသော ဣဝ– ဖျော့တော့ဝါဝင်းသော သစ်ရွက်ကဲ့သို့။ အသိ– ဖြစ်၏။ ယမပုရိသာပိ စ–သေခြင်းတရား, တမန်ယောက်ျားတို့သည်လည်း။ တေ– သင်၏။ ဥပဋ္ဌိတာ– အနီး၌ တည်ကုန်၏၊ (တစ်နည်း) တေ– သင့်အား။ ဥပဋ္ဌိတာ– ချဉ်းကပ်နေကုန်၏၊ [ရှေ့ နည်း မောဂ္ဂလ္လာန်၊ နောက်နည်း ရူပသိဒ္ဓိ၊] ဥယျောဂမုခေ စ– ဆုတ်ယုတ်ပျက်စီး ခြင်း၏ အဝ၌လည်း။ ဝါ– သေခါနီးကာလ၌လည်း။ တိဋ္ဌတိ– တည်နေရ၏။ တေ–သင်၏။ ဝါ– သင့်မှာ။ ပါထေယျမ္ပိ– သံသရာခရီး၏ အစီးအပွားဖြစ်သော ကုသိုလ် ရိက္ခာသည်လည်း။ န ဝိဇ္ဇတိ– မရှိ
သံသယပုဒ်ကျေသည်၊ ဇီဝသံသယေ+ဒိန္နံ+ဘတ္တံ ဇီဝဘတ္တံ– (အသက်ရှင်မည်လော, မရှင်မည်လောဟု) အသက်၌ ယုံမှားရာအခါဝယ် ပေးလှူထိုက်သောဆွမ်း၊ ဒိန္နပုဒ် ကျေသည်။ [ဇီဝိတဘတ္တ ဇီဝိတဘတ္တ ဇီဝိတဘတ္တန္တိ ဇီဝိတသံသယေ ဒိန္နဘတ္တံ၊- အံဋီ၊ ၁၊ ၁၆၇၊ ဗုဒ္ဓဝံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၉၆၊ မဋီ၊ ၂၊ ၂၂၈။]
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၇]...
သော ကရောဟိ ဒီပမတ္တနော, ခိပ္ပံ ဝါယမ ပဏ္ဍိတော ဘဝ၊ နိဒ္ဓန္တမလော အနင်္ဂဏော, ဒိဗ္ဗံ အရိယဘူမိံ ဥပေဟိသိ။
သော (တွံ)– ထိုသင်သည်။ အတ္တနော– မိမိ၏။ ဒီပံ– ထောက်တည်ရာ ကျွန်း သဖွယ်ဖြစ်သော ကုသိုလ်ကို။ ကရောဟိ– ပြုပါလော။ ခိပ္ပံ– လျင်မြန်စွာ။ ဝါယမ–ဝီရိယထားကာ, ကြိုးစားပါလော။ ပဏ္ဍိတော– ကောင်းမှုကိုဖြည့်, ပညာရှိသူ သည်။ ဘဝ– ဖြစ်ပါလော၊ (ဧဝံ– ဤသို့ ဖြစ်လသော်၊) နိဒ္ဓန္တမလော– လွှင့်ထုတ် အပ်ပြီးသော ရာဂစသော အညစ်အကြေးရှိသည်။ အနင်္ဂဏော– ယုတ်နိမ့်သည် ၏အဖြစ်သို့ ရောက်ကြောင်း ကိလေသာမရှိသည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဒိဗ္ဗံ– ဗြဟ္မာ့ ပြည်၌ (အပါအဝင်) ဖြစ်သော၊ (ဗြဟ္မာ့ပြည်၌ အကျုံးဝင်သော)၊ အရိယဘူမိံ–အနာဂါမ်ရဟန္တာ, အရိယာတို့၏ ဖြစ်တည်ရာ သုဒ္ဓါဝါသဘုံသို့။ ဥပေဟိသိ–ကပ်ရောက်ရလိမ့်မည်။
တတ္ထ– တို့၌။ ပဏ္ဍုပလာသောဝ ဒါနိသီတိ– ကား။ ဥပါသက– ကာ! တွံ– သည်။ ဣဒါနိ– ၌။ ဆိဇ္ဇိတွာ– ပြတ်ပြီး၍။ ဘူမိယံ– ၌။ ပတိတပဏ္ဍုပလာသော ဝိယ– ေကြွ ကျလာသော ဖျော့တော့ဝါဝင်းသော သစ်ရွက်ကဲ့သို့။ အဟောသိ၊ ယမဒူတာ–
ပဏ္ဍုပလာသော။ ။ “သိတပီတေ တု ပဏ္ဍုတ္တော(ဓာန်- ၉၆)”ဂါထာအရ ပဏ္ဍု သဒ္ဒါ အဖြူအဝါရောသောအဆင်း(ဝါဖျော့ဖျော့အဆင်း)ကို ဟော၏၊ “ပဏ္ဍတိ ဧက- ဂဏနံ ဂစ္ဆတီတိ ပဏ္ဍု၊ [ပဍိ+ဥ၊- ဓာန်ဋီ- ၉၆၊] ပဏ္ဍု+ယဿ အတ္ထီတိ ပဏ္ဍု- ဝါဖျော့ သော အဆင်းရှိသော သစ်ရွက်”ဟု ပြု၊ ပလာသသဒ္ဒါ သစ်ရွက်ကို ဟော၏၊ အစိမ်း ရောင်, ပေါက်ပင်, ပဒုမ္မာတို့ကို မဟော၊ (ပါစိယော- ၂၇၈)၊ သစ်ရွက်ဟော ပလာသ သဒ္ဒါကို နပုံလိင်ဟု ဓာန်- ၅၄၃၌ ဆို၍ ၎င်းင်းဋီကာ၌ “ပကာရေန လသတီတိ ပလာသံ၊ [ပ+လသ+ဏ၊- ဓာန်ဋီ- ၅၄၃၊]”ဟု ပြု၏၊ ဤ၌ လိင်္ဂဝိပလ္လာသကြံ၍ “ပဏ္ဍုဘူတော +ပလာသော ပဏ္ဍုပလာသော”ဟု ပြုပါ၊ (ပါစိယော- ၂၇၈)၊ အလိုလိုေကြွကျသော သစ်ရွက်ရော်ကို ယူစေလို၍ “ဆိဇ္ဇိတွာ ဘူမိယံ ပတိတပဏ္ဍုပလာသော ဝိယ”ဟု ဖွင့်သည်။ [အတိသယေန လသျတေတိ ပလာသော၊ (အစိမ်းရောင်)၊ ပေန ဝါတေန လသတိ သတဏ္ဍုလဓညတော အပဂစ္ဆတီတိ ပလာသော၊ (စပါးဖျင်း)၊ ပသဒ္ဒါ ဝါတ(လေ)အနက်ဟော၊ (ဧဋီ)၊ ပံ ဝါတံ လုနာတီတိ ပလာသော၊ (ပေါက်ပင်) (ပ+ လူ+အသ)၊- ဓာန်ဋီ- ၅၅၅။]
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၈]...
ယမမင်း၏တမန်တို့ကို။ ယမပုရိသာတိ– ဟူ၍။ ဝုစ္စန္တိ– ကုန်၏။ ပန– ဆက်။ ဣဒံ– ဤယမပုရိသာဟူသော စကားကို။ မရဏမေဝ– ကိုသာ။ သန္ဓာယ– ရည်ရွယ်၍။ ဝုတ္တံ– အပ်ပြီ။ မရဏံ– သေခြင်းသည်။ တေ– ၏။ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ– အနီး၌ တည်နေပြီ၊ (တစ်နည်း) တေ– အား။ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ– ချဉ်းကပ်နေပြီ။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဥယျောဂမုခေတိ– ကား။ ပရိဟာနိမုခေ– ဆုတ်ယုတ်ပျက်စီးခြင်း၏ အဝ၌လည်း။ ဝါ– သေ ခါနီးကာလ၌လည်း။ အဝုဍ္ဎိမုခေ စ– မတိုးပွားခြင်း၏ အဝ၌လည်း။ ဌိတော– သည်။ အသိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ပါထေယျန္တိ– ကား။ ဂမိကဿ– ခရီးသွားသူ၏၊
ယမပုရိသာ။ ။ “ယမဒူတာ”ကို ကြည့်၍ “ဒေဝဒူတသရာပနဝသေန သတ္တေ ယထူပစိတေ ပုညကမ္မေ ယမေတိ နိယမေတီတိ ယမော၊(မ၊ဋီ၊၃၊၃၆၂၊ အံဋီ- ၂, ၁၁၄)၊ ယမဿ+ပုရိသာ ယမပုရိသာ- ယမမင်း၏ တမန်ယောကျ်ားတို့နှင့် တူသော သေခြင်းတို့”ဟု ပြု၊ “ယမပုရိသာ (ယမဒူတာ)”အရ ဝေဿဝဏ်နတ်မင်း၏ ဘီလူး များ, ငရဲထိန်းများကို ရ၏၊ ဤ၌ကား သဒိသူပစာရအားဖြင့် သေခြင်းကို “ယမပုရိသာ”ဟု ဆိုသည်၊(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၆၊၂၀၇)၊ ထိုကြောင့် “မရဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ” ဟု ဖွင့်သည်။ [ဝုစ္စတိ ဝုတ္တံ, နာမံ ပရိယာယ, ရှိလတ်ကမူဥပစာ။] သို့မဟုတ် “ယမပုရိသာ ဝိယာတိ ယမပုရိသာ၊ (ယမဒူတာ ဝိယာတိ ယမဒူတာ)”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်ပြု၍ သေခြင်းကို ယူပါ။
ဓမ္မဋီ- ၂၃၄။ ။ ထို၌ ယမသဒ္ဒါ သေခြင်းအနက်ဟော ယူ၍ “ယမနံ ဥပရမနံ ယမော၊(အနုဋီ- ၁၆၃)၊ ယမော ဧဝ+ပုရိသော ယမပုရိသော- သေခြင်းဟူသော ယောကျ်ား”ဟု ဆို၏၊ “မရဏမေဝ”ဟု ဧကဝုစ်ဖြင့် ဖွင့်သောကြောင့် ဧကဝုစ်ဖြင့် ပြုဟန်တူ၏၊ ထိုအလို ဧကဝုစ်မှ ဗဟုဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသဟု ကြံပါ။
ဥယျောဂမုခေ။ ။ “ဓာတူနံ အနေကတ္ထတ္တာ”အရ “ဥယျုတ္တံ သေနံ”၌ “ဥယျုတ္တံ” ကဲ့သို့ ဥယျောဂ၌ ဥပုဗ္ဗ ယုဇဓာတ် သွားခြင်းအနက်ကြံ၍ “ဥဋ္ဌဟိတွာ ယုဉ္ဇနံ ဂမနံ ဥယျောဂေါ- ဤဘဝမှ ထွက်သွားခြင်း၊ ဝါ- သေခြင်း၊(ကင်္ခါဘာ- ၂, ၁၅၉၊ ပါစိယော- ၉၉)”ဟု ပြု၍ “ဥယျောဂဿ+မုခံ ဥယျောဂမုခံ- သေခြင်း၏ တံခါးဝ”ဟု ဆက်ပါ၊ ဤဘဝမှ ထွက်သွားခြင်းဟူသည် ဆုတ်ယုတ်ခြင်း, သေကျေပျက်စီးခြင်း, မတိုးပွားတော့ ခြင်းတည်း၊ ထိုကြောင့် “ပရိဟာနိမုခေ အဝုဍ္ဎိမုခေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဏ -ွှ- ှ အဘိဓာန် ၌လည်း “ိနစမေအကမနယ စေစမသခေ့ သ်ိနအေ့. ထွက်သွားခြင်း, သေခါနီး”ဟု ဖွင့်ဆို၏။
ပါထေယျံ။ ။ “ပါထေယံျ တု စ သမ္ဗလံ(ဓာန်- ၃၈၀)”ဂါထာအရ ပါထေယျသဒ္ဒါ
...[စာမျက်နှာ- ၅၆၉]...
တဏ္ဍုလာဒိပါထေယျံ– ဆန်အစရှိသော ရိက္ခာသည်၊ (နတ္ထိ) ဝိယ– မရှိသကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) ပရလောကံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တဿ– သွားရမည်ဖြစ်သော။ တဝ– ၏။ ကုသလပါထေယျမ္ပိ– ကုသိုလ်ရိက္ခာသည်လည်း။ နတ္ထိ၊ ဣတိ အတ္ထော၊ သော ကရောဟီတိ– ကား။ သော တွံ– သည်။ သမုဒ္ဒေ– ၌။ နာဝါယ– လှေသည်။ ဘိန္နာယ– လ သော်။ ဒီပသင်္ခါတံ– ကျွန်းဟုဆိုအပ်သော။ ပတိဋ္ဌံ ဝိယ– တည်ရာကိုကဲ့သို့။ အတ္တနော– ၏။ ကုသလပတိဋ္ဌံ– ကုသိုလ်တည်းဟူသောတည်ရာကို။ ကရောဟိ– လော။ ကရောန္တော စ– ပြုသော်လည်း၊ (ပြုလျှင်လည်း)၊ ခိပ္ပံ– စွာ။ ဝါယမ– ကြိုးစားပါလော။ သီဃံ သီဃံ– လျင်မြန်စွာ လျင်မြန်စွာ။ ဝီရိယံ– ကို။ အာရဘ– အားထုတ်ပါလော။ အတ္တနော– ၏။ ကုသလကမ္မပတိဋ္ဌကရဏေန– ကုသိုလ်ကံတည်းဟူသော တည် ရာကို ပြုခြင်းဖြင့်။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ ဘဝ– လော။ ဟိ– မှန်။ ယော– သည်။ မရဏမုခံ– သေခြင်း၏အဝသို့။ အပ္ပတွာ– ၍၊ (မရောက်မီ)၊ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထကာလေဝ– စွမ်းနိုင်ရာအခါ၌သာလျှင်။ ကုသလံ– ကို။ ကရောတိ– ၏။ ဧသ (ဧသော)– သည်။ ပဏ္ဍိတော နာမ– မည်၏။ တာဒိသော– ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သူသည်။ ဘဝ– လော။ အန္ဓဗာလော– သည်။ မာ ဘဝ– နှင့်။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒိဗ္ဗံ အရိယဘူမိန္တိ– ခရီးသွားစဉ် သုံးဖို့ယူအပ်သော ဆန်စသော ရိက္ခာကို ဟော၏၊ ဤ၌ သဒိသူပစာရ အားဖြင့် တမလွန်သံသရာခရီးသွားအတွက် ကုသိုလ်ရိက္ခာကို ယူစေလို၍ “ကုသလပါထေယျမ္ပိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပထေ ပထဿ ဝါ+ဟိတံ၊ (သံဋီ၊ ၂၊ ၁၁၀၊ ရူ-၂၃၀၊ ဓမ္မဋီ-၃၂၉)၊ ပထေ+သာဓု ပါထေယျံ၊ (မောဂ်-၄, ၇၅) [ပထ+ဏေယျ၊]”ဟု ပြုပါ၊ သဒိသူ ပစာရမကြံလျှင် “ပါထေယျံ ဝိယာတိ ပါထေယျံ”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်ဆက်ပါ။
ဒီပသင်္ခါတံ။ ။ “ဒီပေါန္တရိပပဇ္ဇောတ, ပတိဋ္ဌာနိဗ္ဗုတီသု စ(ဓာန်- ၉၉၉)”ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် ဒီပသဒ္ဒါ ပတိဋ္ဌာအနက်ကို ဟော၍ ၎င်းင်းအရ ကုသိုလ်ကို ယူရ၏၊ ထိုကြောင့် “ကုသလပတိဋ္ဌံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ မှန်၏- ကုသိုလ်သည် သတ္တဝါတို့အတွက် သုဂတိတို့၌ တည်ရာဖြစ်သည်၊(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၆၁)၊ “ဇလမဇ္ဈေ ဒိပ္ပတီတိ ဒီပေါ၊ [ဒီပ+ ဏ၊- သီဋီသစ်၊၁၊၂၈၊] ဒွိဓာ+အာပေါ ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပေါ- ရေမလွမ်းမိုးအပ်သော မြေအဖို့၊ [ဒွိ+အာပ၊] ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပေါ- တည်ရာကျွန်းနှင့် တူသောကုသိုလ်၊(ဒီဋီ- ၃, ၂၄)”ဟု ပြု၊ ဒီပ၏ ရုပ်ပြီးပုံနှင့် အခြားနည်းများကို ဓမ္မဘာ- ၂, ၃၁၅၌ ရေးခဲ့ပြီ။
အရိယဘူမိံ ဥပေဟိသိ။ ။ အရိယဘူမိအရ မဂ်,ဖိုလ်,နိဗ္ဗာန်တို့ကို ယူနိုင်ရာ
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၀]...
ကား။ ဧဝံ– သို့။ ဝီရိယံ– ကို။ ကရောန္တော– သည်။ ရာဂါဒီနံ– ကုန်သော။ မလာနံ–အညစ်ကြေးတို့ကို။ နီဟဋတာယ– ထုတ်ဆောင်အပ်ပြီးသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ နိဒ္ဓန္တမလော– လွှင့်ထုတ်အပ်ပြီးသော ရာဂစသော အညစ်ကြေးရှိသည်၊ (ရာဂ စသော အညစ်ကြေးတို့ကို လွှင့်ထုတ်ပြီးသည်)၊ အင်္ဂဏာဘာဝေန– ယုတ်နိမ့် သည်၏အဖြစ်သို့ ရောက်ကြောင်းကိလေသာမရှိသည်အဖြစ်ကြောင့်။ အနင်္ဂဏော နိက္ကိလေသော– ကိလေသာမရှိသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၄၆၂ရှု၊] ဟုတွာ၊ ပဉ္စဝိဓံ– သော။ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိံ– သုဒ္ဓါဝါသဘုံသို့။ ပါပုဏိဿသိ– မည်၊ ဣတိ အတ္ထော
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဥပါသကော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ–ပြီ။ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဤသို့ မှတ်အပ်၏။
တေ– တို့သည်။ ပုနဒိဝသတ္ထာယပိ– နောက်နေ့အကျိုးငှာလည်း။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ကတဘတ္တကိစ္စံ– သော။ သတ္ထာရံ– ကို။ အနုမောဒနကာလေ– ၌။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! ဣဒမ္ပိ– ဤဆွမ်း သည်လည်း။ အမှာကံ– တို့၏။ ပိတု– ၏။ ဇီဝဘတ္တမေဝ– သာတည်း။ ဣမဿေဝ– အားသာ။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရောထ– ကုန်။” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ တဿ– ကို။ ဝါ– ဖို့။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကရောန္တော– သော်။ ဒွေ– ကုန်သော။ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “ဥပနီတဝယော စ၊ ပေ၊ ဥပေဟိသီ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
ဥပနီတဝယော စ ဒါနိသိ, သမ္ပယာတောသိ ယမဿ သန္တိကံ၊ ဝါသော တေ နတ္ထိ အန္တရာ, ပါထေယျမ္ပိ စ တေ န ဝိဇ္ဇတိ။
(ဥပါသက– ကာ! တွံ– သည်၊) ဒါနိ– ယခုအခါ၌။ ဥပနီတဝယော စ– ရောက် အပ်ပြီးသော အရွယ်ရှိသည်လည်း။ ဝါ– အရွယ်လွန်ပြီး, သေဖို့နီးနေသည်လည်း။ အသိ– ဖြစ်၏။ ယမဿ– သေခြင်း၏။ သန္တိကံ– အနီးသို့။ သမ္ပယာတော– ရောက် ဤ၌ သုဒ္ဓါဝါသ၅ဘုံကို ယူစေလို၍ “ပဉ္စဝိဓံ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ၊ အရိယာနံ+ဘူမိ အရိယဘူမိ”ဟု ပြုပါ၊ (ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၈၂၊ မူလဋီ- ၂, ၇၄။ အံဋီ– ၃, ၁၂၇၊ သီဋီသစ်၊ ၂၊ ၁၁၉)၊ ဥပေဟိသိကား ဥပ+ဣ+ဿသိ၊ (တစ်နည်း) ဥပ+ဏေ+ဿသိ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဿကို ဟိပြု။ (ရူ-၃၁၆၊ နီတိဓာတု-၂၊ ၃၂၆)
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၁]...
တော့မည့်သူသည်၊ (ရောက်လုနီးပါးသည်)၊ အသိ– ၏။ တေ– သင်၏။ အန္တရာ–ခုနောင်ဘဝ, ကြားကာလ၌။ ဝါသော– ကောင်းမှုတရား, လွန်ကြိုးစားဖို့, ရပ်နား ၍ နေထိုင်နိုင်ခြင်းသည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ တေ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ပါထေယျမ္ပိ စ– သည် လည်း။ န ဝိဇ္ဇတိ– မရှိ
သော ကရောဟိ ဒီပမတ္တနော, ခိပ္ပံ ဝါယမ ပဏ္ဍိတော ဘဝ၊ နိဒ္ဓန္တမလော အနင်္ဂဏော, န ပုန ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသိ။
သော (တွံ)– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဒီပံ– ကို။ ကရောဟိ– လော။ ခိပ္ပံ– စွာ။ ဝါယမ–လော။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ ဘဝ– လော၊ (ဧဝံ– သော်၊) နိဒ္ဓန္တမလော– သည်။ အနင်္ဂဏော– သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ပုန– တစ်ဖန်။ ဇာတိဇရံ– ပဋိသန္ဓေ, အိုနာသေသို့။ န ဥပေဟိသိ– ရောက်ရတော့မည်မဟုတ်
တတ္ထ– တို့၌။ ဥပနီတဝယောတိ (ဧတ္ထ)– ၌။ ဥပါတိ– ကား။ နိပါတမတ္တံ– နိပါတ် ပုဒ်မျှသာတည်း။ နီတဝယောတိ– ကား။ ဝိဂတဝယော– ကင်းသော အရွယ်ရှိသည်။ အတိက္ကန္တဝယော– လွန်ပြီးသောအရွယ်ရှိသည်၊ (အရွယ်လွန်ပြီးသည်)၊ ဒါနိ– ၌၊
ဥပနီတဝယော။ ။ ဥပနီတ၌ ဥပအနက်မရှိ၊ “အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ”ဟူသော ပရိဘာသာအရ ဓာတ်တို့သည် အနက်များစွာဟောနိုင်ရကား နီဓာတ်သည် ဝိဂတ (ပရိယာဒါန)- ကင်းခြင်း, ကုန်ခန်းပျက်စီးခြင်းအနက်ကို ဟော၏၊ ထိုကြောင့် “ဝိဂတဝယော”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဥပနီတဝယော- ကင်းသောအရွယ်ရှိသည်”ဟု ပေးပါ၊ ကင်း သောအရွယ်ရှိသူကို “အတိက္ကန္တဝယော- လွန်ပြီးသောအရွယ်ရှိသူ(အရွယ်လွန် ပြီးသူ)” ဟု အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်သည်၊ “တယော ဝယေ”စသည်ဖြင့် “အတိက္ကန္တဝယော”ကို အကျယ်ဖွင့် သည်၊ လွန်ပြီးသောအရွယ်ရှိသူဟူသည် အရွယ်၃ပါးတို့ကို လွန်၍ သေခြင်းတံခါးဝ၌ တည်ရှိနေသူတည်း- ဟူလို
တစ်နည်း။ ။ နီဓာတ်သည် ဥပသံဟရဏ(ပါပုဏန- ရောက်ခြင်း)အနက်ကို ဟော ၏၊ “ဥပနီတဝယော- ရောက်အပ်ပြီးသော အရွယ်ရှိသူ”ဟု ပေးပါ၊ ရောက်အပ်ပြီးသော အရွယ်ရှိသူကို “ဝိဂတဝယော- ကင်းသောအရွယ်ရှိသူ, အတိက္ကန္တဝယော- လွန်ပြီးသော အရွယ်ရှိသူ(အရွယ်လွန်ပြီးသူ)”ဟု အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်သည်၊ ဂါထာနိဿယ၌ ဥပသံဟရဏ (ပါပုဏန)အနက်ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၊ အံ၊ဋ္ဌ၊၂,၁၄၀၊ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅, ၁၉၈၊ သံဋီ၊၁၊၆၃၊ အံဋီ၊၂၊၁၂၇)၊ “ဥပနယန္တီတိ ဥပနီတာ- ကင်းသောအရွယ်တို့၊ ဥပ-
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၂]...
တွံ– သည်။ တယော– ကုန်သော။ ဝယေ– တို့ကို။ အတိက္ကမိတွာ– ၍။ မရဏမုခေ–သေခြင်း၏ အဝ၌။ ဌိတော– တည်နေသည်။ အသိ– ဖြစ်၏၊ ဣတိ အတ္ထော
သမ္ပယာတောသိ ယမဿ သန္တိကန္တိ– ကား။ မရဏမုခံ– သေခြင်း၏ အဝသို့။ ဂန္တုံ– ငှာ။ သဇ္ဇော– ငြိကပ်နေသည်။ ဝါ– သင့်လျော်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဌိတော– သည်။ အသိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ ဝါသော တေ နတ္ထိ အန္တရာတိ– ကား။ မဂ္ဂံ– ခရီးကို။ ဂစ္ဆန္တာ– သွားသူတို့သည်။ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ– ထိုထိုကိစ္စတို့ကို။ ကရောန္တာ– ကုန်လျက်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– လမ်းခရီးအကြား၌။ ဝသန္တိ ယထာ– နေရ ကုန်သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ ပရလောကံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တာ– တို့သည်။ န (ဝသန္တိ)– မနေရကုန်။ ဟိ– မှန်၏။ ပရလောကံ– သို့။ ဂစ္ဆန္တေန– သွားရသူသည်။ ဝါ– သော်။ “ကတိပါဟံ–အနည်းငယ်သောရက်ပတ်လုံး။ အဓိဝါသေထ– သည်းခံပါကုန်။ တာဝ– စွာ။ ဒါနံ– ကို။ ဒေမိ– ပေးပါဦးမည်။ တာဝ– စွာ။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏာမိ– မည်။” ဣတိအာဒီနိ– တို့ကို။ ဝတ္တုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ ပန– စင်စစ်ကား။ ဣတော– ဤဘဝမှ။ စဝိတွာ– ၍။ ပရလောကေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တောဝ– ဖြစ်သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ ဣမမတ္ထံနီယန္တေတိ ဥပနီတာ– ရောက်အပ်ပြီးသောအရွယ်တို့၊ ဝေန္တိ ဝိနဿန္တီတိ ဝယာ၊ [ဝိ+ ဣ+အ၊ -နိဒီ- ၅၃၇၊] ဝယန္တိ ပရိဟာနိံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝယာ၊ [ဝယ+အ၊ -နီတိဓာတု- ၁၃၉၊] ဥပနီတာ+ဝယာ ယဿာတိ ဥပနီတဝယော– ကင်းပြီးသော အရွယ်ရှိသူ။ ဝါ– ရောက် အပ်ပြီးသော အရွယ်ရှိသူ”ဟု ပြုပါ၊ ဓမ္မဋီ၌ “ဝယတော တီဟိ ဝယေဟိ+နီတော မုတ္တောဝ မရဏာသန္နကာလော ဧတဿာတိ နီတဝယော။ နီတဝယော ဧဝ ဥပနီတဝယော– အရွယ်သုံးပါးတို့မှ လွတ်သော သေခါနီးအခါရှိသည်”ဟု ဆို၏။
သမ္ပယာတော။ ။ “ဂန္တုံ သဇ္ဇော”ဖြင့် “သမ္ပယိဿတီတိ သမ္ပယာတော”ဟု ပြုရ ကြောင်းနှင့် ယာဓာတ် ဂတိအနက်ဟောကြောင်း, သံနှင့် ပတို့ အနက်မဲ့ဖြစ်ကြောင်းကို ပြသည်၊ “ဂန္တုံ ဘဗ္ဗောတိ ဂမိကော”၌ “ဂန္တုံ ဘဗ္ဗော”ဖြင့် “ဂမိဿတီတိ ဂမိကော”ဟု ပြုရကြောင်းကို ပြသကဲ့သို့တည်း၊(ပါစိယော- ၄၈)၊ မောဂ်- ၇, ၂၁သုတ်အလိုကား “သမ္ပယာတီတိ သမ္ပယာတော”ဟု ပြုရမည်၊ ဆက်ဦးအံ့- “ဂမနသဇ္ဇာနီတိ ဂမန-ယောဂါနိ(ဇာဋီသစ်- ၁, ၁၆၃)”ကို ကြည့်၍ သဇ္ဇော၌ သဇ္ဇဓာတ် သင်္ဂ(ငြိကပ်ခြင်း) အနက်ဟောဟု ယူပါ၊ ရောက်တော့မည်သူဟူသည် ရောက်ဖို့ ကပ်နေသူ(ရောက်ဖို့ သင့်သူ)တည်း- ဟူလို၊ “ယမဿ သန္တိကံ”ကို “မရဏမုခံ”ဟု ပေါင်းဖွင့်သည်၊ ထိုကြောင့် “ယမနံ ဥပရမနံ ယမော”ဟု ပြု၍ ယမအရ သေခြင်းကို ယူပါ။(အနုဋီ- ၁၆၃)
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၃]...
ဤအနက်ကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ဧတံ– ဤ“ဝါသော တေ နတ္ထိ အန္တရာ”ဟူသော စကားတော်ကို။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ ပါထေယျန္တိ ဣဒံ– ဤပါထေယျံဟူသော စကားကို။ ဟေဋ္ဌာ– ၌။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တမေဝ– အကယ်၍ကား ဟောတော်မူအပ်ခဲ့ပေပြီ။ ပန– ထိုသို့ ဟောတော်မူအပ်ပါသော်လည်း။ ဥပါသကဿ– အား။ ပုနပ္ပုနံ– ထပ်။ ဒဠှီကရဏတ္ထံ– ခိုင်မြဲအောင် ပြုခြင်းအကျိုးငှာ။ ဣဓာပိ– ဤဂါထာ၌လည်း။ သတ္ထာရာ– သည်။ ကထိတံ– ပြီ။ ဇာတိဇရန္တိ ဧတ္ထ– ၌။ ဗျာဓိမရဏာနိပိ– နာခြင်း, သေခြင်းတို့ကိုလည်း။ ဂဟိတာနေဝ– ကုန်သည်သာ။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။ စ– ဆက်။ ဟေဋ္ဌိမဂါထာဟိ– တို့ဖြင့်လည်း။ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ– ကို။ ကထိတော– ပြီ။ ဣဓ– ဤ ဂါထာ၌။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ– ကို။ ကထိတော– ပြီ။ ဧဝံ သန္တေပိ– သော်လည်း။ ယထာ နာမ– ဥပမာမည်သည်ကား။ ရညာ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ မုခပမာဏေန– ခံတွင်း ၏ အတိုင်းအတာဖြင့်။ ကဗဠံ– ထမင်းလုပ်ကို။ ဝဍ္ဎေတွာ– ခူးပြီး၍။ ပုတ္တဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဥပနီတေ– ဆောင်အပ်သော်။ သော ကုမာရော– ထိုမင်းသားလေး သည်။ အတ္တနော– ၏။ မုခပမာဏေနေဝ– ဖြင့်သာလျှင်။ ဂဏှာတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝမေဝ– သာလျှင်။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဥပရိမဂ္ဂဝသေန– အထက်မဂ်၏အစွမ်းဖြင့်။ ဓမ္မေ– ကို။ ဒေသိတေပိ– သော်လည်း။ ဥပါသကော– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ဥပနိဿယဝသေန– အားကြီးသော မှီရာအကြောင်း၏အစွမ်းဖြင့်။ ဟေဋ္ဌာ– အောက် ဂါထာ၌။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပတွာ– ရောက်ပြီး၍။ ဣမိဿာ အနုမောဒနာယ– ၏။ အဝသာနေ– ၌။ အနာဂါမိဖလံ– သို့။ ပတ္တော– ရောက်ပြီ။ သေသပရိဿာယပိ– သည်လည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ဂေါဃာတကပုတ္တဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဂေါဃာတကပုတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၂-အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အနုပုဗ္ဗေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရ ဗြာဟ္မဏံ– တစ်ယောက်သော ပုဏ္ဏားကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ပါတောဝ– ၌သာလျှင်။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၄]...
စီဝရပါရုပနဋ္ဌာနေ– သင်္ကန်းရုံရာအရပ်၌။ စီဝရံ– ကို။ ပါရုပန္တေ– ရုံနေကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ အဋ္ဌာသိ– ရပ်နေပြီ။ ပန– ဆက်။ တံ ဌာနံ– သည်။ ဝိရူဠှတိဏံ– စည်ပင်သောမြက်ရှိသည်၊ (ပေါက်သောမြက်ရှိသည်)၊ ဟောတိ– ၏။ အထ– ၌။ စီဝရံ– ကို။ ပါရုပန္တဿ– သော။ ဧကဿ ဘိက္ခုနော– ၏။ စီဝရကဏ္ဏော– သင်္ကန်း၏အနားသည်။ တိဏေသု– တို့၌။ ပဝဋ္ဋေန္တော– လည်လ သော်၊ (ဝှေ့ယမ်းလသော်)၊ [နောက်၌ “ပံသုမှိ ပဝဋ္ဋမာနံ”ဟု ရှိသကဲ့သို့ “ပဝဋ္ဋန္တော” ဟုရှိလျှင် ကောင်းသည်၊ ကာရိတ်ဏေပစ္စည်းဟု မယူဘဲ အပစ္စည်းကို ဧပြု၍ “ပဝဋ္ဋေန္တော”ဖြစ်သည်ဟုကြံ၊] ဥဿာဝဗိန္ဒူဟိ– ဆီးနှင်းပေါက်တို့ဖြင့်။ တေမိ– စိုပြီ။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ “ဣမံ ဌာနံ– ကို။ အပ္ပဟရိတံ အပ္ပဟရိတံ အပ္ပဟရိတံ– စိမ်းစိုသောမြက်မရှိသည်ကို။ ဝါ– မရှိအောင်။ ကာတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– သင့်၏။” ဣတိ– ၍။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ ကုဒ္ဒါလံ– ပေါက်တူးကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ တံ ဌာနံ– ကို။ တစ္ဆေတွာ– ရွေ၍၊ (မြေညှိ၍)၊ ခလမဏ္ဍလသဒိသံ– ကောက်နယ်တလင်းဝန်းနှင့် တူသည်ကို။ ဝါ– အောင်။ အကာသိ၊ ပုနဒိဝသေပိ– ၌လည်း။ တံ ဌာနံ– သို့။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဘိက္ခူသု– တို့သည်။ စီဝရံ– ကို။ ပါရုပန္တေသု– ကုန်လသော်။ ဧကဿ– တစ်ပါးသောရဟန်း၏။ စီဝရကဏ္ဏံ– ကို။ ဘူမိယံ– ၌။ ပတိတွာ– ၍။ ပံသုမှိ– မြေမှုန့်၌။ ပဝဋ္ဋမာနံ– လည်နေသည်ကို၊ (ဝှေ့ယမ်းနေသည်ကို)၊ ဒိသွာ– ၍။ “ဣဓ– ၌။ ဝါလုကံ– သဲကို။ ဩကိရိတုံ– ဖြန့် လောင်းခြင်းငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ ဝါလုကံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ ဩကိရိ– ဖြန့်လောင်းပြီ။
အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ပုရေဘတ္တံ ပုရေဘတ္တံ ပုရေဘတ္တံ– ဆွမ်းစားရာကာလ၏ ရှေ့အဖို့ကာလ ၌။ ဝါ– ဆွမ်းမစားမီ။ စဏ္ဍော– ကြမ်းသော။ အာတပေါ– နေပူသည်။ အဟောသိ၊
အပ္ပဟရိတံ။ ။ မနံ ဟရန္တီတိ ဟရိတာနိ၊ နတ္ထိ+ဟရိတာနိ+ဧတ္ထာတိ အပ္ပဟရိတံ-မြက်မရှိရာအရပ်၊ “အပ္ပိစ္ဆော”၌ အပ္ပသဒ္ဒါ အဘာဝအနက်ကို ဟော၏။ (သံဋီ- ၁, ၂၆၁၊ သာရတ္ထ၊၃၊၃၂၊ကင်္ခါဋီသစ်- ၃၇၁။]
ပုရေဘတ္တံ။ ။ ဘတ္တတော, ဘတ္တဿ ဝါ ပုရေ ပုရေဘတ္တံ- ဆွမ်းစားရာကာလမှ ရှေ့အဖို့ကာလ၊ ဝါ- ဆွမ်းစားရာကာလ၏ ရှေ့အဖို့ကာလ၊ အဗျယီဘောသမာသ်ဖြစ် ၍ အံဝိဘတ္တီနစသောသုတ်ဖြင့် သ္မိံဝိဘတ်ကို အံပြု၊ (ပါစိယော- ၄၂၈၊ ကင်္ခါမဟာဋီ- ၄, ၁၂၇)၊ (တစ်နည်း) အစ္စန္တသံယောဂအနက်၌ ဒုတိယာသက်၍ အနက်ပေးရာ၌
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၅]...
တဒါပိ– ၌လည်း။ ဘိက္ခူနံ– တို့သည်။ စီဝရံ– ကို။ ပါရုပန္တာနံ– ကုန်လသော်၊ (တစ်နည်း) ပါရုပန္တာနံ– ကုန်သော။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ ဂတ္တတော– မှ။ သေဒေ– တို့ကို။ မုစ္စန္တေ– ထွက်နေသည်တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “ဣဓ– ၌။ မယာ၊ မဏ္ဍပံ– မဏ္ဍပ်ကို။ ကာရေတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ မဏ္ဍပံ– ကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ ပုနဒိဝသေ– ၌။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဝဿံ– သည်။ ဝဿိ– ရွာပြီ။ ဝဒ္ဒလိကံ ဝဒ္ဒလိကံ ဝဒ္ဒလိကံ– မိုးစွေသည်၊ သတ္တမီအနက်ပေးရမည်ဟုလည်း ဆိုသေး၏၊ (မဟာနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၂၊ ပဋိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၁၂၃)၊ ဌာနီဖြစ်သော ဆွမ်း၏အမည်ကို ဌာနဖြစ်သော ဆွမ်းစားရာကာလ၌ တင်စားသော ဌာနျူပစာရအားဖြင့် ဘတ္တအရ ဆွမ်းစားရာကာလကို ယူပါ၊ (နီဘာ-၁, ၈၁)၊ (တစ်နည်း) ဘုဉ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဘတ္တော– ဆွမ်းစားရာကာလ”ဟု ပြု၍ ရှေ့နည်းအတိုင်း ဆက်တွဲပါ။ (ကင်္ခါမဟာဋီ- ၄, ၁၂၇။ ပါတိပဒတ္ထ- ၂၄၁)
ဝဒ္ဒလိကံ။ ။ “ဝဒ္ဒလိက, ဝဋ္ဋလိက, ဝဋ္ဋုလိက”ဟု ပါဌ်၂မျိုးတွေ့ရ၏၊ ပါစိယော- ၂၇၌ “ဝဋ္ဋလိက”ကို အမှန်ယူ၍ “ဝဋ္ဋန္တိ ဝလာဟကာ အာဝဋ္ဋန္တိ အသ္မိံ သမယေတိ ဝဋ္ဋုလော၊ [ဝဋ္ဋ+ဥလ၊] ဝဋ္ဋုလော ဧဝ ဝဋ္ဋလိကော- မိုးတိမ်တို့၏ လှည့်လည်ရာအခါ၊ [ဝဋ္ဋုလ+ဏိက၊ ဥကို အ,ပြု၊]”ဟု ပြု၏၊ ဤဝိဂြိုဟ်သည် မိုးစွေရာအခါနှင့်သာ လျော်၏၊ ဤ၌ကား မိုးရွာခြင်းကို ဆိုလိုသောကြောင့် ဤနေရာနှင့် မလျော်ပါ။
စလင်း- ၂, ၂၇၁။ ။ ထို၌ “ဝဋ္ဋုလိက”ကို အမှန်ယူ၍ “သတ္တာဟံ ပဝတ္တတ္တာ” ဟူသော ဝိမတိ၊၂၊၈၆အဖွင့်ကို ကြည့်ကာ “ဝဋ္ဋတိ ပဝတ္တတီတိ ဝဋ္ဋုလိကာ- လည်၍ ဖြစ်သော မိုးရွာခြင်း”ဟု ပြု၏၊ “ဝဋ္ဋတိ ပဝတ္တတီတိ ဝဋ္ဋုလော၊ [ဝဋ္ဋ+ကုလ၊ -မောဂ်- ၇, ၁၉၂၊] ဝဋ္ဋုလော ဧဝ ဝဋ္ဋုလိကာ”ဟု ဂရုကဝိဂြိုဟ်ပြုပါ။
ဝိမတိ၊၂၊၈၆။ ။ ထို၌ “ဝဒ္ဒလိကာ”ကို အမှန်ယူ၍ “ဝဒ္ဒလိကာတိ ဝုဋ္ဌိယာ ဧဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန နာမံ၊ ယာ စ သတ္တာဟံ ပဝတ္တတ္တာ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုတွင် “သတ္တာဟံ ပဝတ္တတ္တာ”ကို ကြည့်၍ “ဝတ္တတိ ပဝတ္တတီတိ ဝဒ္ဒလိကာ၊ [ဝတ္တု+ ဏွု၊ တ္တကို ဒ္ဒပြု, ဏွုကို အကပြု, အ,ကို ဣပြု, လ,လာ]”ဟု ကြံ၊ ဝိမတိအလို ဣတ္ထိလိင်တည်း၊ ဣတ္ထိလိင်မှ နပုံလိင်သို့ ပြန်နေသော လိင်္ဂဝိပလ္လာသဟု ယူပါ၊ အဆက် မပြတ်မိုးရွာခြင်း(မိုးစွေခြင်း)ကို “ဝဒ္ဒလိကာ”ဟု ဆိုလိုသည်။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၉)
တစ်နည်း။ ။ သက္ကတ၌ “ဝ ဈဒိလိကာ”ဟူသော ပုဒ်ကို ကြည့်၍ “ဝါရိဒ+လာ+ဏွု+ အာ”ဟုလည်း ခွဲကြ၏၊ ဝါ၌ ရဿပြု, ရကို ဒပြု, ဏွုကို အကပြု, အ,ကို ဣပြု၍ ပြီးစေရာ၏၊ “ဝါရိဒံ+လာတိ ဂဏှာတီတိ ဝဒ္ဒလိကာ- တိမ်ကို ယူတတ်သောမိုး”ဟု
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၆]...
အဟောသိ။ တဒါပိ– ၌လည်း။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဩလောကေန္တောဝ– လျက်သာ။ ဌိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ တိန္တစီဝရကေ– စိုသောသင်္ကန်းရှိ ကုန်သော။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ ဒိသွာ၊ “ဧတ္ထ– ၌။ မယာ၊ သာလံ– ဇရပ်ကို။ ကာရေတုံ–ငှာ၊ ဝဋ္ဋတိ။” ဣတိ– ၍။ သာလံ– ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ “ဣဒါနိ– ၌။ အဟံ၊ သာလံ– ကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ– သော။ ဘိက္ခုသံဃံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ အန္တော စ– ၌လည်းကောင်း။ ဗဟိ စ– ၌လည်းကောင်း။ ဘိက္ခူ– တို့ကို။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ– ၌။ အနုမောဒနတ္ထာယ– ငှာ။ သတ္ထု– ၏။ ပတ္တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! အဟံ၊ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ စီဝရပါရုပနကာလေ– သင်္ကန်းရုံရာအခါ၌။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ– ၌။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ ဌိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ– ဤအကြောင်းအရာကိုလည်း ဤ အကြောင်းအရာကိုလည်း။ ဒိသွာ၊ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ– ဤအမှုကိုလည်း ဤအမှုကိုလည်း။ ကာရေသိံ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ အာဒိတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ သဗ္ဗံ– သော။ တံ ပဝတ္တိံ– ကို။ အာရောစေသိ၊ သတ္ထာ၊ တဿ– ၏။ ဝစနံ– ကို။ သုတွာ၊ “ဗြာဟ္မဏ! ပဏ္ဍိတာ နာမ– တို့မည်သည်။ ခဏေ ခဏေ– တိုင်း၌။ ထောကံ– အနည်းငယ်။ ဝါ– သော။ ကုသလံ– ကို။ ကရောန္တာ– ကုန်လျက်။ အနုပုဗ္ဗေန– အားဖြင့်။ အတ္တနော– ၏။ အကုသလမလံ– အကုသိုလ်တည်းဟူသော အညစ်အကြေးကို။ နီဟရန္တိယေဝ– ထုတ်ဆောင်ကုန်သည်သာ။ ဝါ– ဖယ်ရှားကုန်သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အနုပုဗ္ဗေန၊ ပေ၊ မလမတ္တနော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
အနုပုဗ္ဗေန မေဓာဝီ, ထောကံ ထောကံ ခဏေ ခဏေ၊ ကမ္မာရော ရဇတဿေဝ, နိဒ္ဓမေ မလမတ္တနော
ကမ္မာရော– ပန်းတိမ်ဆရာသည်။ ရဇတဿ– ရွှေ၏။ မလံ– အညစ်အကြေး ကို၊ (နိဒ္ဓမတိ) ဣဝ– မှုတ်လွှင့်သကဲ့သို့၊ (ဧဝမေဝ– လျှင်၊) မေဓာဝီ– အဆီအနှစ်, ပညာစစ်ရှိသူသည်။ အနုပုဗ္ဗေန– အစဉ်အားဖြင့်။ ထောကံ ထောကံ– အနည်းငယ် ကြံ၊ (တစ်နည်း) ဏ.ွှ.ှ၌ “ဝ ဈဒိလ, ဝ ဈဒိလိကာ”၂ပုဒ်ကို အနက်တူဟု ဆို၏၊ ထိုအလို “ဝါရိဒံ+လာတိ ဂဏှာတီတိ ဝဒ္ဒလံ၊ [ဝါရိဒ+လာ+အ၊] ဝဒ္ဒလံ ဧဝ ဝဒ္ဒလိကာ၊ [ဝဒ္ဒလ +ဏိက၊]”ဟုကြံ
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၇]...
အနည်းငယ်။ ခဏေ ခဏေ– ခဏတိုင်း ခဏတိုင်း၌၊ (ကုသလံ– ကို။ ကရောန္တော– ပြုလျက်၊) အတ္တနော– မိမိ၏။ မလံ– ရာဂစသော အညစ်အကြေးကို။ နိဒ္ဓမေ– မှုတ်လွှင့်ရာ၏။
တတ္ထ– ၌။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ– ကား။ အနုပဋိပါဋိယာ– အစဉ်အားဖြင့်။ မေဓာဝီတိ– ကား။ ဓမ္မောဇပညာယ– တရားတို့တွင် အဆီအနှစ်ဖြစ်သော ပညာနှင့်။ ဝါ–တရားတည်းဟူသော အဆီအနှစ်ဖြစ်သောညာနှင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၇၃ရှု၊] သမန္နာဂတော– သူသည်။ ခဏေ ခဏေတိ– ကား။ ဩကာသေ ဩကာသေ– အခွင့်။
အနုပုဗ္ဗေန။ ။ အမရ- ၁၇, ၃၇၊ ဓာန်- ၄၂၉၊ ဂါထာအရ အနုပုဗ္ဗနှင့် အနုပဋိပါဋိ သည် အစဉ်ဟူသောအနက်ကို ဟောသော ပရိယာယ်ပုဒ်တို့တည်း၊ “ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ+အနု အနုပုဗ္ဗံ- ရှေးအစဉ်, ရှေးအစဉ်၊ ဝိစ္ဆတ္ထအဗျယီဘော၊(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၃)”ဟု ပြု၊ အနု သည် ဝိစ္ဆာအနက်ကို ဟော၏၊ (တစ်နည်း) “ပုဗ္ဗံ+အနုဂတံ အနုပုဗ္ဗံ- ရှေ့သို့ အစဉ် လိုက်သည်၊(ရူဘာ- ၁, ၅၄၈)”ဟုပြုလျှင် အနုသည် အနုဂတအနက်ကို ဟော၏၊ (တစ် နည်း) “ပုဗ္ဗဿ+အနုရူပံ အနုပုဗ္ဗံ- ရှေးအားလျော်သည်၊(ဓာန်ဋီ- ၄၂၉၊မအူပါနိ- ၁, ၉၁)” ဟုပြုလျှင် အနုသည် သာဒိဿ(သဘောတူခြင်း- လျော်ခြင်း)အနက်ကို ဟော၏၊ အနုပုဗ္ဗေန- ရှေးအစဉ် ရှေးအစဉ်အားဖြင့်၊ ဝါ- ရှေ့သို့ အစဉ်လိုက်သောအားဖြင့်၊ ဝါ- ရှေ့အား လျော်သောအားဖြင့်(သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- အစဉ်အားဖြင့်(အဓိပ္ပာယတ္ထ)”ဟု ပေးပါ။
ခဏေ ခဏေ။ ။ ခဏသဒ္ဒါသည် အခွင့်ဟူသော အနက်ကို ဟောသည်၊ ထိုကြောင့် “ဩကာသေ ဩကာသေ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ခဏေ”ဟု ပြီးသောအခါ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ(မောဂ်- ၁, ၅၄)သုတ်ဖြင့် “ခဏေ ခဏေ”ဟု ဒွိရုပ်(၂ရုပ်)ပြု၊ အချို့နေရာ၌ ဝိစ္ဆာကို အာမေဍိတ်ဟုလည်းကောင်း, အချို့နေရာ၌ ဗျာပနိစ္ဆာဟုလည်းကောင်း, အချို့နေရာ၌ ဗျာပနိစ္ဆာအာမေဍိတ်ဟု ရောစပ်၍လည်းကောင်း သုံးစွဲကုန်၏။(မ၊ဋီ၊၃၊၁၅၈၊ သီဋီ သစ်- ၂, ၉၆၊ မောဂ်- ၁, ၁၁၀)
ဓမ္မဋီ- ၃၂၉။ ။ ထို၌ “ခဏေ ခဏေ”ကို လက္ခဏဝန္တယူ၍ “ခဏေ- ကုသိုလ်ပြုဖို့ အခွင့်အလမ်းသည်၊ (သတိ- ရှိလသော်၊ ဝါ- ရှိတိုင်း၊) ခဏေ- သည်၊ (သတိ- သော်၊ ဝါ-တိုင်း၊) ထောကံ ထောကံ- အနည်းငယ် အနည်းငယ်သော၊ (ကုသလံ- ကို၊) ကရောန္တော- လျက်”ဟု ပေးစေ၏။
ဒီပကနည်း။ ။ “အနုပုဗ္ဗေန ထောကံ ထောကံ ခဏေ ခဏေ”တို့ကို ဒီပကနည်း အရ ဥပမာနဘက်၌ပါ ယူ၍ “ကမ္မာရော- သည်၊ အနုပုဗ္ဗေန- ဖြင့်၊ ထောကံ ထောကံ-
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၈]...
သင့်တိုင်း၌ အခွင့်သင့်တိုင်း၌။ ကုသလံ– ကို။ ကရောန္တော– လျက်။ ကမ္မာရော ရဇတဿေဝါတိ– ကား။ သုဝဏ္ဏကာရော– ရွှေပန်းတိမ်သည်သည်။ ဧကဝါရမေဝ– သာလျှင်။ သုဝဏ္ဏံ– ကို။ တာပေတွာ– ပူစေ၍။ ကောဋ္ဋေတွာ– ထုခတ်၍။ မလံ– အညစ်အကြေးကို။ နီဟရိတွာ– ထုတ်ဆောင်၍၊ (ဖယ်ရှား၍)၊ ပိလန္ဓနဝိကတိံ–တန်ဆာအထူးကို။ ကာတုံ– ငှာ။ န သက္ကောတိ– နိုင်။ ပန– အနွယကား။ ပုနပ္ပုနံ–ထပ်။ တာပေန္တော– ပူစေလျက်။ ကောဋ္ဋေန္တော– လျက်။ မလံ– ကို။ နီဟရတိ– ထုတ် ဆောင်၏၊ (ဖယ်ရှား၏)၊ တတော– ထိုမှနောက်၌။ အနေကဝိဓံ– သော။ ပိလန္ဓနဝိကတိံ– ကို။ ကရောတိ ယထာ– ကဲ့ သို့။ ဧဝမေဝ– လျှင်။ ပဏ္ဍိတော– သည်။ ပုနပ္ပုနံ–ထပ်။ ကုသလံ– ကို။ ကရောန္တော– လျက်။ အတ္တနော– ၏။ ရာဂါဒိမလံ– ရာဂအစ ငယ်။ ခဏေ ခဏေ– ၌။ ရဇတဿ– ရွှေ၏။ မလံ– ကို၊ (နိဒ္ဓမတိ) ဣဝ– သို့၊ (ဧဝမေဝ– လျှင်၊) မေဓာဝီ– သည်။ အနုပုဗ္ဗေန– ဖြင့်။ ထောကံ ထောကံ– ငယ်။ ခဏေ ခဏေ– ၌၊ (ကုသလံ– ကို။ ကရောန္တော– လျက်၊) အတ္တနော– ၏။ မလံ– ကို။ နိဒ္ဓမေ– ၏”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။
ကုသလံ ကရောန္တော။ ။ ကထာဝတ္ထု- ၉၁၌ “ဩဓိသော ဩဓိသော”နှင့် “ထောကံ ထောကံ”ကို သဘောတူမိန့်တော်မူ၏၊ ထိုကြောင့် “ကုသလံ ကရောန္တော”ကို ပါဌသေသ (ထည့်ပါဌ်), “ထောကံ ထောကံ”ကို ကြိယာဝိသေသနဟု ယူ၍ “ထောကံ ထောကံ-အနည်းငယ် အနည်းငယ်၊ ခဏေ ခဏေ- ၌၊ (ကရောန္တော- ပြုလျက်)”ဟု ပေးပါ။
(ကထာဘာ-၄၆၆)၊ (တစ်နည်း) “ကုသလံ”ဖြင့် “ထောကံ ထောကံ”၏ အရကို ဖွင့်သည်၊ “ကရောန္တော”ဖြင့် “ထောကံ ထောကံ”၏ အစပ်ကို ဖွင့်သည်၊ ထိုကြောင့် “ထောကံ ထောကံ– အနည်းငယ် အနည်းငယ်သော ကုသိုလ်ကို။ ခဏေ ခဏေ– ၌၊ (ကရောန္တော–ပြုလျက်) ”ဟု ပေးပါ၊ “ထောကံ ထောကံ”သည် “ခဏေ ခဏေ”ကဲ့သို့ ဝိစ္ဆာတည်း။
ကမ္မာရော ရဇတဿေဝ။ ။ ရဇတသဒ္ဒါသည် “ငွေ, အသပြာ, ရွှေ”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ရွှေဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ ဆဋ္ဌီဝိဘတ် ဒုတိယာ အနက်ကို ဟော၏၊ “ရဇတဿ”ကို “တာပေန္တော ကောဋ္ဋေန္တော”ဟူသော ပါဌသေသ၌ စပ်ရ၏၊ ထိုကြောင့် “သုဝဏ္ဏံ...တာပေန္တော ကောဋ္ဋေန္တော”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤအဖွင့် အလို “ကမ္မာရော- သည်၊ ရဇတဿ- ရွှေကို၊ (ပုနပ္ပုနံ- ထပ်၊ တာပေန္တော- ပူစေလျက်၊ ကောဋ္ဋေန္တော- ထုခတ်လျက်၊) မလံ- ကို၊ (နိဒ္ဓမတိ) ဣဝ- ကဲ့သို့”ဟု ပေးပါ။
မဟာနိ- ၃၈၂၊မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၂။ ။ ထို၌ “ကမ္မာရော ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏကာရော၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၇၉]...
ရှိသော အညစ်ကြေးကို၊ [“ရာဂါဒိမလံ”၌ အာဒိဖြင့် “ဒေါသမလ, မောဟမလ, မာနမလ, ဒိဋ္ဌိမလ, ကိလေသမလ, ဒုစ္စရိတမလ”တို့ကို ယူပါ၊ -မဟာနိ- ၃၈၂၊] နိဒ္ဓမေယျ– မှုတ်လွင့်ရာ၏။ ဧဝံ– ဤသို့မှုတ်လွင့်လသော်။ နိဒ္ဓန္တမလော ဧဝ– မှုတ်လွင့် အပ်ပြီးသော ကိလေသာအညစ်အကြေးရှိသည်သာ။ နိက္ကိလေသောဝ– ကိလေ သာမရှိသည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗြာဟ္မဏော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌတိ၊ မဟာဇနဿာပိ– အား လည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ၊ ဣတိ– အညတရ ဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပြီးပြီ။
အညတရဗြာဟ္မဏဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၃-တိဿတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အယသာဝ မလန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော– စဉ်၊ ရဇတံ ဝုစ္စတိ ဇာတရူပံ၊ ယထာ သုဝဏ္ဏကာရော ဇာတရူပဿ မလံ...နိဒ္ဓမတိ”ဟု ဖွင့်၏၊ ထိုအတိုင်း “ရဇတဿ”ကို မလံ၏ သမ္ဗန်ယူ၍ ဂါထာနိဿယ၌ ပေးခဲ့သည်။
[လောဟကိစ္စံ ကရောတီတိ ကမ္မာရော၊ ကရ+မာရ၊ ဓာတွန်ရ်ကို မ်,ပြု၊ (မောဂ်-၇, ၁၆၇)၊ (တစ်နည်း) အယောကမ္မလောဟကမ္မာဒိနာ ကမ္မေန ဇီဝတိ ရုဟတိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ အာပဇ္ဇတီတိ ကမ္မာရော၊ ကမ္မနောင် အာရပစ္စည်း၊ (အပ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၁၆)၊ (တစ်နည်း) အလင်္ကာရဝိကတိ ကရဏတ္ထာယ ကမ္မံ+အရတိ ဇာနာတီတိ ကမ္မာရော၊ ကမ္မ+ အရ+ဏ။ (ထောမ၊ ပါစိယော-၂၄၅၊ ဝိဓာန်)] ဆက်ဦးအံ့– ရွှေ၏အညစ်အကြေးသည် အကြမ်းစား, အလတ်စား, အနုစားဟု ၃မျိုးရှိရာ ထို၃မျိုးလုံးကို ပန်းထိမ်လောက၌ မိုက် (ရွှေမှုန့်ရောစပ်ပါဝင်သော အမှိုက် သရိုက်) ဟု ခေါ်၏၊ ထိုအညစ်အကြေး (မိုက်) မှ ရွှေမှုန့်များကို မိုက်ခွက် (ဒယ်ပက်) တွင် အနည်ထိုင်အောင် ရေဖြင့် အကြိမ်ကြိမ်သဲ့ဆေးခြင်းကို မှုတ်ထုတ်သည်ဟု ဆိုသည်၊ ပန်းထိမ်လောက၌ “မိုက်ထုတ်သည်၊ မိုက်ကျင်သည်”ဟု သုံးနှုံး၏၊ ထိုနည်းတူ ကိလေ သာအညစ်အကြေးသည်လည်း အကြမ်းစား, အလတ်စား, အနုစားဟု ၃မျိုးရှိရာ ထို၃မျိုးလုံးကို ကုသိုလ်တရားဖြင့် မှုတ်ထုတ်ဆေးကြောသန့်စင်ရ၏၊ ထိုကြောင့် “ကုသလံ ကရောန္တော”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤအဖွင့်အရ နိဒ္ဓမေအရ ကုသိုလ်အားလုံးကို ယူပါ။ (မဟာနိ-၃၈၂)
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၀]...
တိဿတ္ထေရံ နာမ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ ဧကော– သော။ သာဝတ္ထိဝါသီ– သော။ ကုလပုတ္တော– သည်။ ပဗ္ဗဇိတွာ– ၍။ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ– ရအပ်ပြီး သော ရဟန်းအဖြစ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ တိဿတ္ထေရောတိ– ဟူ၍။ ပညာယိ–ထင်ရှားပြီ။ သော– သည်။ အပရဘာဂေ– ၌။ ဇနပဒဝိဟာရေ– ၌။ ဝဿူပဂတော–ဝါသို့ ကပ်ရောက်သည်။ ဝါ– ဝါဆိုသည်၊ (ဟုတွာ– ၍)၊ အဋ္ဌဟတ္ထကံ– ၈တောင်ရှိ သော။ ထူလသာဋကံ– ထူသော အဝတ်ကို။ လဘိတွာ– ၍။ ဝုတ္ထဝဿော– မိုးလ ပတ်လုံး နေပြီးသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၈ရှု၊] (ဟုတွာ– ၍၊) ပဝါရေတွာ– ၍။ တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ ဘဂိနိယာ– ၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဌပေသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ “ဧသော သာဋကော– သည်။ မေ– ၏။ ဘာတု– အား။ န အနုစ္ဆဝိကော–မလျော်။’ ဣတိ– ဤသို့ ကြံ၍။ တံ– ကို။ တိခိဏာယ– ထက်သော။ ဝါသိယာ– ဓားငယ်ဖြင့်။ ဆိန္ဒိတွာ– ၍။ ဟီရဟီရံ– အမျှင်ငယ် အမျှင်ကြီးဖြစ်အောင်။ ဝါ–အမျှင်အမျှင်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၈၇ရှု၊] ကတွာ– ပြုလုပ်၍။ ဥဒုက္ခလေ– ဆုံ၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၇၀ရှု၊] ကောဋ္ဋေတွာ– ထောင်းထု၍။ ပဝိသေတွာ– ဝင်စေ၍။ ဝါ– သွင်း၍။ ပေါထေတွာ– ထုရိုက်၍။ ဝဋ္ဋေတွာ– လည်စေ၍။ ဝါ– ရက်ဖောက်ယောက်၍။ သုခုမသုတ္တံ– နူးညံ့သောချည်ကို။ ကန္တိတွာ– ငင်၍။ သာဋကံ– အဝတ်ကို။ ဝါယာပေသိ– ရက်စေပြီ။ ထေရောပိ– သည်လည်း။ သုတ္တေဉ္စဝ– ချည်ကိုလည်းကောင်း။ သူစိယော စ– အပ်တို့ကိုလည်းကောင်း။ သံဝိဒဟိတွာ– စီမံ၍။ စီဝရကာရကေ– သင်္ကန်း ချုပ်တတ်ကုန်သော။ ဒဟရသာမဏေရေ– ကိုရင်ငယ်တို့ကို။ ဝါ– ရဟန်းငယ်, ကို ရင်တို့ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၈ရှု၊] သန္နိပါတေတွာ– စုဝေးစေ၍။ ဘဂိနိယာ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “မေ– ၏။ တံ သာဋကံ– ကို။ ဒေထ– ကုန်လော။ စီဝရံ– ကို။ ကာရေဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ သာ– သည်။ နဝဟတ္ထံ– ၉တောင်ရှိသော။ သာဋကံ– ကို။ နီဟရိတွာ– ၍။ ကနိဋ္ဌဘာတိကဿ– မောင်ငယ်၏။ ဟတ္ထေ– ၌။ ဌပေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ တံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိတ္ထာရေတွာ– ကျယ်ပြန့်စေ၍။ ဝါ– ဖြန့်၍။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဝါ– လသော်။ “မမ– ၏။ သာဋကော– သည်။ ထူလော– ထူ၏။ အဋ္ဌဟတ္ထော– ၈တောင်ရှိ၏။ အယံ– ဤအဝတ်သည်။ သုခုမော–နူးညံ့၏။ နဝဟတ္ထော– ၉တောင်ရှိ၏။ အယံ– ဤအဝတ်သည်။ မမ– ၏။ န သာဋကော– အဝတ်မဟုတ်။ ဧသ– ဤအဝတ်သည်။ တုမှာကံ– တို့၏၊ (သာဋကော–
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၁]...
တည်း၊) မေ– အား။ ဣမိနာ– ဤအဝတ်ဖြင့်။ န အတ္ထော– အလိုမရိ ှ။ တမေဝ– ထိုထူသောအဝတ်ကိုသာ။ မေ– အား။ ဒေထ– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧသော– သည်။ တုမှာကံ– တို့၏၊ (သာဋကော) ဧဝ– သာတည်း။ နံ– ကို။ ဂဏှထ– ကုန်လော။” ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ နေဝ ဣစ္ဆိ– အလိုမရှိပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ အတ္တနာ– သည်။ သဗ္ဗံ– သော။ ကတကိစ္စံ– ပြုအပ်သောကိစ္စကို။ အာရောစေတွာ– ၍။ ”ဘန္တေ! ဧသ– သည်။ တုမှာကံ– ကို့၏၊ (သာဋကော) ဧဝ– သာတည်း။ နံ– ကို။ ဂဏှထ– ပါကုန်။” ဣတိ– လျှောက်၍။ အဒါသိ– ပြီ။ သော– သည်။ တံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ စီဝရကမ္မံ– သင်္ကန်းချုပ်မှုကို။ ပဋ္ဌပေသိ– ဖြစ်စေပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဘဂိနီ– သည်။ စီဝရကာရာနံ– သင်္ကန်းချုပ်သူတို့၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ– ယာဂု, ဆွမ်းအစရှိသည်တို့ကို။ သမ္ပာဒေသိ– ပြီးစီးစေပြီ။ ဝါ– စီရင်ပြီ။ ပန– ဆက်။ စီဝရဿ– ၏။ နိဋ္ဌိတဒိဝသေ– ပြီးဆုံးရာနေ့၌။ အတိရေကသက္ကာရံ– အလွန်အကဲ ကောင်းမွန်စွာ ပြုစုခြင်းကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ စီဝရံ– ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ တသ္မိံ– ထိုသင်္ကန်း၌။ ဥပ္ပန္နသိနေဟော– ဖြစ်သော နှစ်သက်စွဲလန်းခြင်းရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ “သွေ ဒါနိ– နက် ဖြန်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၂၉ရှု၊] နံ– ထိုသင်္ကန်းကို။ ပါရုပိဿာမိ– ရုံမည်။” ဣတိ– ကြံ၍။ သံဟရိတွာ– ခေါက်၍။ စီဝရဝံသေ– သင်္ကန်းတန်းဝါး၌။ ဌပေတွာ– ၍။ တံ ရတ္တိံ– ၌။ ဘုတ္တာဟာရံ– စားအပ်သော အာဟာရကို။ ဇိရာပေတုံ– ကြေညက်စေခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တော– လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ ကာလံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ တသ္မိံယေဝ စီဝရေ– ၌ပင်။ ဦကာ– သန်းသည်။ ဟုတွာ– ၍။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ အဿ– ၏။ ဘဂိနီပိ– သည်လည်း။ ကာလကိရိယံ– သေခြင်းကို ပြုခြင်းကို။ သုတွာ– ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့ ၏။ ပါဒေသု– တို့၌။ ပဝတ္တမာနာ– လူးလိမ့်လျက်။ ရောဒိ– ငိုပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တဿ– ၏။ သရီရကိစ္စံ– ကိုယ်၌ ပြုထိုက်သောကိစ္စကို။ ဝါ– မီးသင်္ဂြိုဟ်မှုကို၊ [ဓမ္မ ဘာ-၁, ၁၈၈ရှု၊] ကတွာ– ၍။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ– ဂိလာနကို ပြုစုသူ၏၊ (ဂိလာန အလုပ်အကျွေး၏)၊ အဘာဝေန– ကြောင့်။ တံ– ထိုသင်္ကန်းသည်။ သံဃဿေဝ– ၏သာ၊ (သန္တိကံ– သို့၊) ပါပုဏာတိ– ရောက်၏။ [ဓမ္မဘာ-၃, ၄၈၇ရှု၊] “နံ–
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၂]...
ထိုသင်္ကန်းကို။ ဘာဇေဿာမ– ဝေဖန်ကြစို့။” ဣတိ– ပြော၍။ တံ စီဝရံ– ကို။ နီဟရာပေသုံ– ထုတ်ဆောင်စေကုန်ပြီ။ သာ ဦကာ– သည်။ “ဣမေ– ဤရဟန်း တို့သည်။ မမ– ၏။ သန္တကံ– ကို။ ဝိလုမ္ပန္တိ– လုယူကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝိရဝန္တီ– မြည် တမ်းလျက်။ ဣတော စိတော စ– ဤမှလည်း ဤမှလည်း၊ (ဟိုဟိုဒီဒီ)၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၃၂ရှု၊] သန္ဓာဝိ– ပြေးနေပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ ဂန္ဓကုဋိယံ– ၌။ နိသိန္နောဝ– လျက်ပင်။ ဒိဗ္ဗာယ– နတ်၌ဖြစ်သော ပသာဒသောတနှင့်တူသော၊ (နတ်နား နှင့်တူသော)၊ သောတဓာတုယာ– သောတဓာတ်ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၃၄၊ ၃၅ရှု၊] တံ သဒ္ဒံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ”အာနန္ဒ! တိဿဿ– ၏။ စီဝရံ– ကို။ အဘာဇေတွာ– ၍။ သတ္တာဟံ–လုံး။ နိက္ခိပိတုံ– ငှာ။ ဝဒေဟိ– လော။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ ထေရော– သည်။ တထာ– ထိုမိန့်တော်မူသည့်အတိုင်း။ ကာရေသိ– ပြီ။ သာပိ– ထိုသန်းသည်လည်း။ သတ္တမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ ကာလံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ တုသိတဝိမာနေ– တုသိ တာဘုံ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “အဋ္ဌမေ– ၈ခုမြောက်ဖြစ်သော။ ဒိဝသေ– ၌။ တိဿဿ– ၏။ စီဝရံ– ကို။ ဘာဇေတွာ– ၍။ ဂဏှထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဏာပေသိ– ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ တထာ– တိုင်း။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။
ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဓမ္မသဘာယံ– ၌။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသုံ– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ကသ္မာ– ကြောင့်။ သတ္ထာ– သည်။ တိဿဿ– ၏။ စီဝရံ– ကို။ သတ္တ ဒိဝသေ– ၇ ရက်တို့ပတ်လုံး။ ဌပါပေတွာ– ထားစေပြီး၍။ အဋ္ဌမေ– သော။ ဒိဝသေ– ၌။ ဂဏှိတုံ–ငှာ။ အနုဇာနိ နု ခေါ– ခွင့်ပြုတော်မူရသနည်း?” ဣတိ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ– ဖြင့်။ သန္နိသိန္နာ– ကုန်သည်။ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ ”ဣမာယ နာမ၊ (သန္နိသိန္နာ၊ အမှ၊” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! တိဿော– သည်။ အတ္တနော– ၏။ စီဝရေ– ၌။ ဦကာ– သည်။ ဟုတွာ– ၍။ နိဗ္ဗတ္တော– ပြီ။ တုမှေဟိ– တို့သည်။ တသ္မိံ– ကို။ ဘာဇိယမာနေ–ဝေဖန်အပ်သော်၊] ဣမေ– တို့သည်။ မမ– ၏။ သန္တကံ– ကို။ ဝိလုမ္ပန္တိ– ကုန်၏။’ ဣတိ– ၍။ ဝိရဝန္တီ– လျက်။ ဣတော စိတော စ– မှလည်း။ ဓာဝိ– ပြီ။ သာ– သည်။ တုမှေဟိ– တို့သည်။ စီဝရေ– ကို။ ဂယှမာနေ– သော်။ တုမှေသု– တို့၌။ မနံ– ကို။ ပဒုဿိတွာ– ပြစ်မှား၍။ နိရယေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တေယျ– ၏။ တေန– ကြောင့်။ အဟံ– သည်။ စီဝရံ– ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၃]...
နိက္ခိပါပေသိံ– ထားစေခဲ့ပြီ။ ဣဒါနိ ပန– ၌ကား။ သာ– သည်။ တုသိတဝိမာနေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တာ– ပြီ။ တေန– ကြောင့်။ ဝေါ– တို့အား။ မယာ– သည်။ စီဝရဂဟဏံ– သင်္ကန်း ကို ယူခြင်းကို။ အနုညာတံ– မူအပ်ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ပုန၊ တေဟိ– တို့သည်။ “ဘန္တေ– ရား! အယံ တဏှာ နာမ– သည်။ ဘာရိယာ ဝတ– စွ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! အာမ– အိမ်း။ ဣမေသံ သတ္တာနံ– တို့၏။ တဏှာ နာမ– သည်။ ဘာရိယာ– ၏။ အယတော– သံမှ။ မလံ– သည်။ ဥဋ္ဌဟိတွာ– ပေါ်ထွက်လာပြီးသည်။ အယမေဝ– ကိုသာ။ ခါဒတိ ယထာ– စားသကဲ့သို့။ ဝိနာသေတိ ယထာ– ဖျက်ဆီး သကဲ့သို့။ အပရိဘောဂံ– မသုံးစွဲအပ်သည်၏အဖြစ်ကို။ ကရောတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝမေဝ– လျှင်။ အယံ တဏှာ– သည်။ ဣမေသံ သတ္တာနံ– တို့၏။ အဗ္ဘန္တရေ– ၌။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ– ၍။ တေ သတ္တေ– တို့ကို။ နိရယာဒီသု– တို့၌။ နိဗ္ဗတ္တာပေတိ– ဖြစ်စေ၏။ ဝိနာသံ– ပျက်စီးခြင်းသို့။ ပါပေတိ– စေ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အယသာဝ၊ ပေ၊ ဒုဂ္ဂတိ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
အယသာဝ မလံ သမုဋ္ဌိတံ, တတုဋ္ဌာယ တမေဝ ခါဒတိ၊ ဧဝံ အတိဓောနစာရိနံ, သာနိ ကမ္မာနိ နယန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ
တတော– ထိုသံမှ။ ဥဋ္ဌာယ– ဖြစ်ပေါ်၍။ တမေဝ– ထိုသံကိုပင်။ ခါဒတိ ဣဝ– စားသကဲ့သို့။ ဧဝံ– ဤအတူ။ အတိဓောနစာရိနံ– ပစ္စည်းလေးတန်, ဆင်ခြင်ဉာဏ် ကို, ကျော်လွန်၍ ကျင့်လေ့ရှိသူကို။ ဝါ– ပစ္စည်းလေးတန်, ဆင်ခြင်ဉာဏ်ကင်း, သုံးစွဲခြင်းရှိသူကို။ သာနိ– မိမိဥစ္စာဖြစ်ကုန်သော။ ကမ္မာနိ– အကုသိုလ်ကံတို့သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ– မကောင်းသော ဂတိသို့။ နယန္တိ– ပို့ဆောင်ကုန်၏။
တတ္ထ– ၌။ အယသာဝါတိ– ကား။ အယတော– မှ။ သမုဋ္ဌိတံ– ပေါ်ထွက်လာ သော၊ [မလံ၌စပ်၊] တတုဋ္ဌာယာတိ– ကား။ တတော– ထိုသံမှ။ ဥဋ္ဌာယ– ပေါ်ထွက်
အယသာဝ။ ။ အယသာသည် ပဉ္စမျန္တပုဒ်တည်း၊ ထိုကြောင့်“အယတော”ဟု ဖွင့် သည်၊ “မနောဂဏာဒီဟိ ဝါ သ္မိံနော ဣ နာသ္မာနမာ(နီတိ- ၃၇၃)သုတ်, မနော- ဂဏာဒိတော သ္မိံနာနမိအာသုတ်၌ “အာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် သ္မာဝိဘတ်ကို အာပြု၊ သ သရေ ဝါဂမောသုတ်ဖြင့် သ,လာ၊(နီတိသုတ္တ- ၈၁၊ ဝိဗော- ၇၃)၊ မောဂ်၌ မနာဒီဟိ သ္မိံသံနာသ္မာနံ သိသောဩသာသာ(၂, ၁၄၄)သုတ်ဖြင့် သ္မာကို သာပြု၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၄]...
လာ၍။ အတိဓောနစာရိနန္တိ– ကား။ စတ္တာရော– ကုန်သော။ ပစ္စယေ– တို့ကို။ “ဧတေ– ဤပစ္စည်း၄-ပါးတို့သည်။ ဣဒမတ္ထံ– ဤအအေးအပူအစရှိသည်ကို ပယ် (တစ်နည်း) ပဉ္စမီအနက်၌ တတိယာသက်သည်ဟုလည်း ကြံပါ၊ “အယတိ နာနာကမ္မာရကိစ္စေသု ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတီတိ အယော၊ (နီတိဓာတု-၁၄၀) ”ဟု ပြု။
ဆက်ဦးအံ့– “အယသာဝ”ကို “အယသာ+ဧဝ”ဟု ဖြတ်၍ “အယသာ ဧဝ– သံမှ သာလျှင်”ဟု ပေးကြသေး၏၊ “ယထာ အယတော (ဓမ္မ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၂၀၊ နေတ္တိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၂၃)၊ အယတော...ခါဒတိ ဣဝ (နေတ္တိဝိဘာ-၂၈၄) ”ဟူသော အဖွင့်များအရ “အယသာ +ဣဝ”ဟု ဖြတ်ခြင်းသာ ကောင်း၏။
အတိဓောနစာရိနံ။ ။ အဝိဇ္ဇာဒိကေ သံကိလေသဓမ္မေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဓုနာတိ ဝိဒ္ဓံသတီတိ ဓောနာ၊(နေတ္တိဋီ- ၁၃၀)”ဟု ပြု၍ ပညာအားလုံးကို ရသော်လည်း ဤ၌ အရာအားလျော်စွာ ပစ္စည်း၄ပါးကို ဆင်ခြင်သောပညာကို ဧကဒေသျူပစာရအားဖြင့် ယူရသည်၊ ထိုကြောင့် “ ဓောနာ ဝုစ္စတိ ၊ပေ၊ ပရိဘုဉ္ဇနပညာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ထိုနောင် “တံ အတိက္ကမိတွာ စရန္တော”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဓောနံ အတိက္ကမိတွာ စရတိ သီလေနာတိ အတိဓောနစာရီ- ပစ္စည်း၄ပါးကို ဆင်ခြင်သောပညာကို ကျော်လွန်၍ ကျင့်လေ့ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်၊ အယုတ္တတ္ထသမာသ်”ဟု ပြုပါ၊ (တစ်နည်း) “ဓောနံ+အတိက္ကန္တော အတိဓောနော- ပစ္စည်း၄ပါးကို ဆင်ခြင်သောပညာကို ကျော်လွန်သော ပုဂ္ဂိုလ်၊ စရတိ သီလေနာတိ စာရီ၊ အတိဓောနော+ဟုတွာ+စာရီ အတိဓောနစာရီ- ပစ္စည်း ၄ပါးကို ဆင်ခြင်သောပညာကို ကျော်လွန်သည်ဖြစ်၍ ကျင့်သောပုဂ္ဂိုလ်”ဟု ပြုပါ။
ဣဒမတ္ထံ။ ။ “ဣဒမတ္ထာ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဧကဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝစနဝိပလ္လာသ တည်း၊ “အယံ+အတ္ထော ယဿာတိ ဣဒမတ္ထံ”ဟု ပြု၊ ဣမ+အတ္ထ၊ ဣမဿိဒံ(မောဂ်- ၃, ၅၅), တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် ဣမကို ဣဒံပြု၊ သီဋီသစ်၊၁၊၄၆၇၊ သီဋီသစ်၊၂၊ ၃၈၄၌ကား မကို ဒပြု၍ ပြီးစေ၏၊ နီတိသုတ္တ- ၆၉၊ ရူဋီ- ၁၃၃၊ ကလာပ်တို့ကား ဣဒံ ပုဒ်ရင်းဟု ယူကြ၏။
တစ်နည်း။ ။ “ဣဒမတ္ထန္တိ ဧတမတ္ထာယ(မ၊ဋီ၊၃၊၂၆)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အယ- မေဝ အတ္ထော ဣဒမတ္ထော(နေတ္တိဋီသစ်- ၆၈၃)”ဟု ပြု၍ အာယ စတုတ္ထေက ဝစနဿ တု၌ တုသဒ္ဒါဖြင့် စတုတ္ထီသဝိဘတ်ကို အံပြု၊ (တစ်နည်း) စတုတ္ထီအနက်၌ ဒုတိယာ သက်ပါ၊ “ဣမေ- တို့သည်၊ ဣဒမတ္ထံ- ဤအအေးအပူစသည်ကို ပယ်ဖျောက်ခြင်းအကျိုး ငှာ၊ (ဟောန္တိ)”ဟု ပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၅]...
ဖျောက်ခြင်းစသော အကျိုးရှိ၏။” ဣတိ– သို့။ ပစ္စဝေက္ခိတွာ– ၍။ ပရိဘုဉ္ဇနပညာ– သုံးစွဲကြောင်းပညာကို။ ဓောနာ– ဓောနာဟူ၍။ ဝုစ္စတိ၊ တံ– ထိုပညာကို။ အတိက္ကမိတွာ– ကျော်လွန်၍။ စရန္တော– ပြုကျင့်သောသူသည်။ အတိဓောနစာရီ နာမ– အတိဓောနစာရီမည်၏။ ဣဒံ– သည်။ ဝါ– ကို။ ဝုတ္တံ၊ ဟောတိ၊ အယတော– မှ။ မလံ– အညစ်ကြေးသည်။ သမုဋ္ဌာယ– ဖြစ်ပေါ်လာ၍။ တတော– ထိုသံမှ။ သမုဋ္ဌိတံ–ဖြစ်ပေါ်လာသော အညစ်ကြေးသည်။ တမေဝ– ထိုသံကိုပင်။ ခါဒတိ ယထာ– ကဲ့သို့။ ဧဝမေဝံ– သာလျှင်။ စတုပစ္စယေ– တို့ကို။ အပစ္စဝေက္ခိတွာ– မဆင်ခြင်မူ၍။ ပရိဘုဉ္ဇန္တံ– သုံးစွဲသော။ အတိဓောနစာရိနံ– ပစ္စည်း၄-ပါးကို ဆင်ခြင်သောပညာကို ကျော်လွန်၍ ကျင့်လေ့ရှိသောပုဂ္ဂိုလ်ကို။ သာနိ– မိမိဥစ္စာဖြစ်ကုန်သော။ ကမ္မာနိ– တို့သည်။ အတ္တနိ– ၌။ ဌိတတ္တာ– တည်နေကုန်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ အတ္တနော– ၏။ သန္တကာနေဝ– သာလျှင်ဖြစ်ကုန်သော။ တာနိ ကမ္မာနိ– တို့သည်။ ဒုဂ္ဂတိံ– သို့။ နယန္တိ– ပို့ဆောင်ကုန်၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ၊ ဗဟူ၊ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– တိဿတ္ထေရဝတ္ထုပြီးပြီ။
တိဿတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၄-လာလုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အသဇ္ဈာယမလာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာလုဒါယိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သာဝတ္ထိယံ– ၌။ ပဉ္စကောဋိမတ္တာ– ၅ကုဋေအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ အရိယသာဝကာ– တို့သည်။ ဝသန္တိ– ကုန်၏။ ဒွေကောဋိမတ္တာ– ၂ကုဋေအတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ ပုထုဇ္ဇနာ– တို့သည်။ ဝသန္တိ– ကုန်၏။ တေသု– တို့တွင်။ အရိယသာဝကာ– တို့သည်။ ပုရေဘတ္တံ– ၌။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ပစ္ဆာဘတ္တံ– ၌။ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထာဒီနိ– ထောပတ်, ဆီ, ပျားရည်, တင်လဲ, အဝတ်အစရှိသည်တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သုဏန္တိ– ကုန်၏။ ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဂမနကာလေ စ– ပြန် သွားရာအခါ၌လည်း။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ– တို့၏။ ဂုဏကထံ– ဂုဏ်ကို ပြော ဆိုကြောင်းစကားကို။ ကထေန္တိ– ကုန်၏။ ဥဒါယိတ္ထေရော– သည်။ တေသံ– တို့၏၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၆]...
ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “တာဝ– စွာ။ တုမှေ– တို့သည်။ ဧတေသံ– ဤအရှင်သာရိ ပုတြာ, အရှင်မောဂ္ဂလ္လာန်တို့၏။ ဓမ္မံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဧဝံ– သို့။ ကထေထ– ကုန်၏။ မမ– ၏။ ဓမ္မကထံ– တရားနှင့် စပ်သော စကားကို။ ဝါ– တရားစကားကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၆၊ ဓမ္မဘာ-၂, ၄၄၄ရှု၊] သုတွာ– ၍။ ကိံ– ကြောင့်။ န ကထေဿထ နု ခေါ–မပြောကြသနည်း?” ဣတိ– ၍။ ဝဒတိ– ဆို၏။ မနုဿာ– တို့သည်။ တဿ– ၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “အယံ– သည်။ ဧကော– သော။ ဓမ္မကထိကော– သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၄၄ရှု၊] ဘဝိဿတိ– မည်။ အမှေဟိ– တို့သည်။ ဣမဿပိ– ၏လည်း။ ဓမ္မကထံ– ကို။ သောတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– ပြော၍။ တေ– တို့သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ထေရံ– ကို။ ယာစိတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! အဇ္ဇ– နေ့။ အမှာကံ– တို့၏။ ဓမ္မဿဝနဒိဝသော– တရားတော်ကို နာယူရာနေ့ပါတည်း။” ဣတိ– လျှောက်ပြီး ၍။ သံဃဿ– အား။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! တုမှေ– တို့သည်။ အမှာကံ– တို့အား။ ဒိဝါ– နေ့လည်အခါ၌။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထေယျာထ– ပါကုန်။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ သောပိ– သည်လည်း။ တေသံ– တို့၏၊ (ဝစနံ– ကို၊) အဓိဝါသေသိ– လက်ခံပြီ။
တေဟိ– တို့သည်။ ဓမ္မဿဝနဝေလာယ– ၌။ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရား! နော– တို့အား။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေထ– ကုန်။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ လာလုဒါယိတ္ထေရော– သည်။ အာသနေ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ စိတ္တဗီဇနိံ– ဆန်းကြယ်သောယပ်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၅၂ရှု၊] ဂဟေတွာ– ၍။ စာလေန္တော– လှုပ်စေလျက်။ ဝါ– ခတ်လျက်။ ဧကမ္ပိ– သော။ ဓမ္မပဒံ– တရားအဖို့အစုကို။ ဝါ– တရားပုဒ်ကို။ အဒိသွာ– ၍။ “အဟံ– သည်။ သရဘညံ– အသံဖြင့် သုတ္တန်စသည်ကို ရွတ်ဆိုခြင်းကို။ ဝါ– အသံဖြင့် ရွတ်ဆို အပ်သော ပါဠိကို၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၁၀ရှု၊] ဘဏိဿာမိ– အံ့။ အညော– သည်။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထေတု– လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဩတရိ– သက်ဆင်းပြီ။ တေ– တို့သည်။ အညေန– အခြားသောဓမ္မကထိကကို။ ဓမ္မကထံ– ကို။ ကထာပေတွာ– ၍။ သရဘာဏတ္ထာယ– အသံဖြင့် သုတ္တန်စသည်ကို ရွတ်ဆိုခြင်းငှာ။ ပုန– ဖန်။ တံ အာသနံ– သို့။ အာရောပယိံသု– တက်ရောက်စေကုန်ပြီ။ သော– သည်။ ပုနပိ– လည်း။ ကိဉ္စိ– တစ်စုံတရာသော တရားအဖို့အစုကို။ ဝါ– တစ်စုံတရာ
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၇]...
သော တရားပုဒ်ကို။ အဒိသွာ– ၍။ “အဟံ– သည်။ ရတ္တိံ– ကို။ ကထေဿာမိ–မည်။ အညော– အခြားသောဓမ္မကထိကသည်။ သရဘညံ– ကို။ ဘဏတု– စေ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အာသနာ– မှ။ ဩတရိ– သက်ဆင်းပြီ။ တေ– တို့သည်။ အညေန– ကို။ သရဘညံ– ကို။ ဘဏာပေတွာ– စေ၍။ ပုန၊ ရတ္တိံ– ၌။ ထေရံ– ကို။ အာနယိံသု– ပင့်ဆောင်ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ ရတ္တိမ္ပိ– ၌လည်း။ ကိဉ္စိ– ကို။ အဒိသွာ– ၍။ “အဟံ– သည်။ ပစ္စူသကာလေ– ၌။ ကထေဿာမိ– မည်။ ရတ္တိံ– ၌။ အညော– သည်။ ကထေတု– စေ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဩတရိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ အညေန– ကို။ ရတ္တိံ– ၌။ ကထာပေတွာ– ၍။ ပုန၊ ပစ္စူသေ– ၌။ တံ– ကို။ အာနယိံသု– ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ ပုနပိ– လည်း။ ကိဉ္စိ– ကို။ နာဒ္ဒသ– ပြီ။ မဟာဇနော– သည်။ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီနိ– ခဲ,တုတ်အစရှိသည်တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ “အန္ဓဗာလ– ပညာမျက်စိ ကန်းသော ရဟန်းမိုက်! တွံ– သည်။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ– တို့၏။ ဝဏ္ဏေ– ကို။ ကထိယမာနေ– အပ်သော်။ ဧဝေဉ္စဝဉ္စ– ဤသို့လည်း ဤသို့လည်း။ ဝဒေသိ– ပြီ။ ဣဒါနိ– ၌။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ န ကထေသိ– မဟောသနည်း?” ဣတိ– ၍။ သန္တဇ္ဇေတွာ– ခြိမ်းချောက်၍။ ပလာယန္တံ– ပြေးသောဥဒါယီသို့။ အနုဗန္ဓိ– ပြီ။ သော– သည်။ ပလာယန္တော– သော်။ ဧကိဿာ– သော။ ဝစ္စကုဋိယာ– ၌။ ပတိ– ကျပြီ။
မဟာဇနော– သည်။ ကထံ– ကို။ သမုဋ္ဌာပေသိ– ပြီ။ (ကိံ) “အဇ္ဇ– နေ့။ လာလုဒါယီ– သည်။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ– တို့၏။ ဂုဏကထာယ– ဂုဏ်ကို ပြောဆို ကြောင်းစကားသည်။ ပဝတ္တမာနာယ– သော်။ ဥဿူယန္တော– ငြူစူစောင်းမြောင်း သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အတ္တနော– ၏။ ဓမ္မကထိကဘာဝံ– ကို။ ပကာသေတွာ– ၍။ မနုဿေဟိ– တို့သည်။ သက္ကာရံ– ကို။ ကတွာ– ၍၊] ဓမ္မံ– ကို။ သုဏောမ– ကုန်အံ့။’ ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ စတုက္ခတ္တုံ– ၄ကြိမ်။ အာသနေ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ကထေတဗ္ဗယုတ္တကံ– ဟောခြင်းငှာ သင့်လျော်သော။ ဝါ– ဟောထိုက်သော တရားအား သင့်လျော်သော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၆၉ရှု၊] ကိဉ္စိ– ကို။ အပဿန္တော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊] တွံ– သည်။ အမှာကံ– တို့၏။ အယျေဟိ– ကုန်သော။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ယုဂဂ္ဂါဟံ– အစုံပြု၍ ယူခြင်းကို။ ဝါ– ယှဉ်ပြိုင်မှုကို ယူ ခြင်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၀၆ရှု၊] ဂဏှာသိ– ၏။’ ဣတိ– ၍။ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီနိ– ခဲ,
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၈]...
တုတ်အစရှိသည်တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ သန္တဇ္ဇေတွာ– ၍။ ပလာပိယမာနော–ပြေးစေအပ်သော်။ ဝစ္စကုဋိယာ– ၌။ ပတိတော– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဧတရဟိ– ၌။ ကာယ ကထာယ– ဖြင့်။ သန္နိသိန္နာ–ဖြင့်။ အတ္ထ နု?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “ဣမာယ နာမ– ဖြင့်၊ (သန္နိသိန္နာ၊ အတ္ထ၊)” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဣဒါနေဝ– ၌သာ၊ (ဂူထကူပေ–မစင်တွင်း၌။ န နိမုဂ္ဂေါ– နစ်မြှုပ်သည်မဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ ဧသော– သည်။ ဂူထကူပေ– ၌။ နိမုဂ္ဂေါယေဝ– ခဲ့သည်သာ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍၊ စတုပ္ပဒေါ အဟံ သမ္မ, တွမ္ပိ သမ္မ စတုပ္ပဒေါ၊ ဧဟိ သမ္မ နိဝတ္တဿု, ကိံ နု ဘီတော ပလာယသိ။
သမ္မ– မိတ်ဆွေခြင်္သေ့! အဟံ– သည်။ စတုပ္ပဒေါ– ခြေလေးချောင်းရှိ၏။ သမ္မ– င်္သေ့! တွမ္ပိ– သင်သည်လည်း။ စတုပ္ပဒေါ– ၏။ သမ္မ– င်္သေ့! ဧဟိ– လာပါလော။ နိဝတ္တဿု– ပြန်လှည့်ခဲ့ပါလော။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်။ ဘီတော– ကြောက်သည်၊ (ဟုတွာ– ဖြစ်၍၊) ပလာယသိ နု– ပြေးရသနည်း? အသုစိ ပူတိလောမောသိ, ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါသိ သူကရ၊ သစေ ယုဇ္ဈိတုကာမောသိ, ဇယံ သမ္မ ဒဒါမိ တေ
သူကရ– အို...ဝက်! (တွံ– သင်သည်၊) အသုစိ– စင်ကြယ်ခြင်းမရှိသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ဝါ– မစင်ရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ (မစင်လူးနေသည်၏အဖြစ် ကြောင့်)၊ ပူတိလောမော– ပုပ်နံသော အမွေးရှိသည်။ အသိ– ဖြစ်၏။ ဒုဂ္ဂန္ဓော–မကောင်းသော အနံ့ရှိသည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဝါသိ– လှိုင်၏။ သမ္မ– မိတ်ဆွေဝက်!
ပလာယသိ။ ။ ပလေ+အ+တိ၊ “တေ အာဝါယာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဧကို အာယပြု၊(နိဒီ- ၄၀၄၊ (တစ်နည်း) ပရာ+အယ+အ+တိ၊ ရကို လပြု၊(မောဂ်နိ- ၂, ၃၁၉)၊ (တစ်နည်း) ပလာယ+အ+တိ၊(ဓာတွတ္ထ)၊ (တစ်နည်း) ပ+အယ+အ+တိ၊ လ,လာ၊ (တစ်နည်း) ပရိ+အယ+အ+တိ၊ ရကို လပြု။ (ဓာန်ဋီ- ၄၀၂၊ သူစိ)
အသုစိ ပူတိလောမော။ ။ နတ္ထိ+သုစိ ယဿာတိ အသုစိ- စင်ကြယ်ခြင်းမရှိ သောဝက်၊(ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၁၊ ပါစိယော- ၄၄၀၊ ၆၀၇)၊ (တစ်နည်း) “အသုစီတိ
...[စာမျက်နှာ- ၅၈၉]...
ယုဇ္ဈိတုကာမော– စစ်ထိုးခြင်းငှာ အလို ရှိသည်။ သစေ အသိ– အကယ်၍ ဖြစ်အံ့၊ (ဧဝံ သတိ– ဤသို့ ဖြစ်လသော်၊) တေ– သင့်အား။ ဇယံ– အနိုင်ကို။ ဒဒါမိ– ပေးပါ၏။
ဣတိ– သို့။ ဣမံ ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ၊ သာရိပုတ္တော– သည်။ တဒါ– ၌။ သီဟော– သည်။ အဟောသိ၊ လာလုဒါယီ– သည်။ သူကရော– သည်၊ (အဟောသိ)၊ ဣတိ– ဤသို့ ဆောင်ပြတော်မူပြီ။ သတ္ထာ၊ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍။ “ဘိက္ခဝေ– တို့! လာလုဒါယိနာ– သည်။ အပ္ပမတ္တကောဝ– နည်း သော အတိုင်းအရှည်ရှိသည်သာလျှင်ဖြစ်သော။ ဓမ္မော– ကို။ ဥဂ္ဂဟိတော– သင် ယူအပ်ပြီ။ သဇ္ဈာယံ ပန– ကိုကား။ နေဝ အကာသိ– ပြီ။ ကိဉ္စိ– အနည်းငယ်သော။ ပရိယတ္တိံ– ကို။ ဥဂ္ဂဟေတွာ– ၍။ တဿာ– ထိုပရိယတ်ကို။ အသဇ္ဈာယကရဏံ–သရဇ္ဈာယ်မှုကို မပြုခြင်းသည်။ မလမေဝ– အညစ်ကြေးသာတည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ၊ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “အသဇ္ဈာယမလာ၊ ပေ၊ မလ”န္တိ– ၍၊ (အာဟ)
အသဇ္ဈာယမလာ မန္တာ, အနုဋ္ဌာနမလာ ဃရာ၊ မလံ ဝဏ္ဏဿ ကောသဇ္ဇံ, ပမာဒေါ ရက္ခတော မလံ
အသုစီဟိ...သမန္နာဂတော (အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၇၇၊ အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၊ ၁၉၅) ”ဟူသော အဖွင့်အလို န+သုစိ အသုစိ၊ အသုစိ+အဿ အတ္ထီတိ အသုစိ– မစင်ရှိသောဝက်။ ဝါ– မစင်လူးနေ သောဝက်”ဟု ပြုပါ၊ အသုစီတိ န သုစိ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၈၅)၊ န သုစီတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ န သုစိ (သံဋီ၊ ၂၊ ၃၃၄) ”ဟူသော အဖွင့်အလို “န+သုစိ အသုစိ– မစင်ကြယ်သော ဝက်”ဟု ပြု၍ “အသုစိ– မစင်ကြောင့်။ ပူတိလောမော– သည်၊ အသိ”ဟု ပေးပါ၊ “အသုစိ”သည် “ပူတိလောမော”၏ ဟိတ်တည်း၊ ထိုကြောင့် “မီဠမက္ခိတတ္တာ ဒုဂ္ဂန္ဓလောမော (ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၁) ”ဟု ဖွင့်သည်၊ မစင်လူးနေသောကြောင့် (မစင်ကြောင့်) ပုပ်နံသော အမွေးရှိနေသည်- ဟူလို၊ “အသုစိပူတိလောမော”ကို ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ သမာသ်ပုဒ် အနေဖြင့် ရှိ၍ ခု- ၅, ၃၆၊ ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၁၌ ဝါကျအနေဖြင့် ရှိ၏၊ သမာသ်ယူလျှင် “အသုစိ စ+သော+ပူတိလောမော စာတိ အသုစိပူတိလောမော”ဟု ပြုပါ။
ဝါသိ။ ။ ဝါ(ဂတိအနက်)+အ+သိ၊ (တစ်နည်း) ဝါ+ဒိဝါဒိယ+သိ၊ တဒမိနာဒီနိ (မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်ဖြင့် ယကိုချေ၊(နိဒီ- ၁၇)၊ (တစ်နည်း) ဝေ(ဂတိအနက်)+အ+သိ၊ ဧကို အာယပြု, ယကိုချေ၊(နိဒီ- ၄၈၃- ၄)။ [ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါသီ ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါသီ ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါသီတိ အနိဋ္ဌဇေဂုစ္ဆပဋိကူလ- ဂန္ဓော ဟုတွာ ဝါယသိ၊ - ဇာ -ဋ္ဌ- ၂, ၁၁။]
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၀]...
မန္တာ– သင်ယူအပ်သော အတတ်ပညာတို့သည်။ အသဇ္ဈာယမလာ– မရွတ် အံ,မလေ့ကျက်ခြင်းဟူသော အညစ်အကြေးရှိကုန်၏။ ဝါ– မရွတ်အံ,မလေ့ကျက် ခြင်းကြောင့် မေ့ပျောက်ပျက်စီးကုန်၏။ ဃရာ– အိမ်တို့သည်။ အနုဋ္ဌာနမလာ–ထကြွလုံ့လဝီရိယမရှိခြင်းဟူသော အညစ်အကြေးရှိကုန်၏။ ကောသဇ္ဇံ– ပျင်းရိ သူ၏အဖြစ်သည်။ ဝါ– ပျင်းရိခြင်းသည်။ ဝဏ္ဏဿ– ကိုယ်အဆင်း၏။ မလံ– ညစ် နွမ်းကြောင်းအညစ်အကြေးတည်း။ ပမာဒေါ– သတိပျောက်ကင်း, မေ့လျော့ခြင်း သည်။ ရက္ခတော– စီးပွားဥစ္စာထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သောသူ၏။ မလံ– အညစ် အကြေးတည်း၊ (တစ်နည်း) ပမာဒေါ– ဒွါရခြောက်ပေါက်, စောင့်ရှောက်မှုကင်း, မေ့လျော့ခြင်းသည်။ ရက္ခတော– ကိလေသာတရား, မဖြစ်ပွားအောင်, မြစ်တား စောင့်ရှောက်သော ရဟန်း၏။ မလံ– (သာသနာတော်မှ ရွေ့လျောဖို့အရေး) အညစ်အကြေးတည်း။
တတ္ထ– ၌။ အသဇ္ဈာယမလာတိ– ကား။ ယာကာစိ– သော။ ပရိယတ္တိ ဝါ– သင်
အသဇ္ဈာယမလာ မန္တာ။ ။ “ဝေဒေ စ မန္တနေ မန္တော, မန္တာ ပညာယ မုစ္စတေ (ဓာန်- ၉၈၀)”ဂါထာအရ မန္တာသဒ္ဒါ ပညာနက်ကို ဟော၏၊ ပညာဟူသည် ပိဋကတ် စာပေပညာနှင့် လက်မှုပညာစသော ပညာတည်း၊ ထိုကြောင့် “ယာကာစိ ပရိယတ္တိ ဝါ သိပ္ပံ ဝါ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပညာသည် အချုပ်အားဖြင့် ဝိဇ္ဇာခေါ် နှုတ်မှုပညာ(စာပေ ပညာ)နှင့် ကလာခေါ် လက်မှုပညာအားဖြင့် ၂မျိုးရှိ၏၊(ဓာန်နိသစ်- ၅၂၈၊ သုက္ကနီတိ) ထိုတွင် “ယာကာစိ ပရိယတ္တိ ဝါ”ဖြင့် ဝိဇ္ဇာခေါ် နှုတ်မှုပညာ(စာပေပညာ)ကို ပြ၍ “သိပ္ပံ ဝါ”ဖြင့် ကလာခေါ် လက်မှုပညာကို ပြသည်၊ ဝိဇ္ဇာပညာရပ် ၁၈မျိုး(အဋ္ဌာရသ ဝိဇ္ဇာ)ကို ဓာန်နိသစ်- ၁၁၀ဂါထာ၌ ရှုပါ၊ ကလာခေါ် လက်မှုပညာ၆၂မျိုးကို ဓာန်နိ သစ်- ၅၂၈ဂါထာ၌ ရှုပါ၊ “မနန္တိ ဇာနန္တီတိ မန္တာ၊ [မန+အန္တ+အာ၊- ဓာန်ဋီ- ၁၅၃၊]”ဟုပြု။
ယံ ယံ ဝါစသိကံ သမ္မာ, ကမ္မံ ဝိဇ္ဇာဘိသညကံ၊ သက္ကာ မူကောပိ ယံ ကာတုံ, ကလာသညန္တု တံ မတံ
ယံ ယံ ကမ္မံ– အကြင်ကပ္ပ, ဗျာကရဏစသော အမှုကို။ သမ္မာ– ကောင်းစွာ။ ဝါစသိကံ– နှုတ်ဖြင့်ကျက်မှတ်, ပြီးစေအပ်၏။ တံ တံ ကမ္မံ– ထိုကပ္ပ, ဗျာကရဏစသော အမှုကို။ ဝိဇ္ဇာဘိသညကံ– ဝိဇ္ဇာအမည်ရှိ၏ဟူ၍။ မတံ– သိအပ်၏။ ယံ– အကြင်နစ္စ, ဝါဒိတ စသော အမှုကို။ မူကောပိ– စကားမပြီသ, လူအ,ပင်ဖြစ်သော်လည်း။ ကာတုံ– ပြုခြင်းငှာ။ သက္ကာ– တတ်ကောင်း၏။ တံ– ကို။ ကလာသညံ– ကလာအမည်ရှိ၏ဟု။ မတံ– ၏။
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၁]...
ယူအပ်သောပိဋကတ်သည်သော်လည်းကောင်း၊ (နှုတ်မှုပညာရပ်, စာပေပညာ ရပ်သည်လည်းကောင်း)၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၈၇ရှု၊] သိပ္ပံ ဝါ– လက်မှုပညာသည်သော် လည်းကောင်း။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ အသဇ္ဈာယန္တဿ– မရွတ်အံလသော်။ အနနုယုဉ္ဇန္တဿ– အဖန်ဖန်အားမထုတ်လသော်။ ဝိနဿတိ ဝါ– မေ့ပျောက်ပျက်စီးမူ လည်း မေ့ပျောက်ပျက်စီး၏။ နိရန္တရံ ဝါ– မပြတ်။ န ဥပဋ္ဌာတိ ဝါ– မထင်လည်း မထင်။ တသ္မာ– ကြောင့်။ “အသဇ္ဈာယမလာ မန္တာ”တိ– ၍။ ဝုတ္တံ၊ ပန– အဖို့ တစ်ပါးကား။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဃရာဝါသံ– အိမ်ဟူသောနေရာ၌။ ဝသန္တဿ–နေသူ၏။ ဝါ– သည်၊ [ရှေ့နည်း “ဃရံ”၌စပ်၊ နောက်နည်း “အကရောန္တဿ”၌စပ်၊] ဆက်ဦးအံ့– “ယသ္မာ”စသည်ကား“အသဇ္ဈာယမလာ”၏ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်တည်း၊ မေ့ ပျောက်သွားခြင်း, အမြဲမပြတ် စိတ်၌ ထင်မလာခြင်းကို အညစ်အကျေးဟု ဆိုလိုသည်၊ ယထာလာဘယောဇနာနည်းအရ “ပရိယတ္တိ ဝါ”ကို “အသဇ္ဈာယန္တဿ, အနနုယုဉ္ဇန္တဿ”နှင့်လည်းကောင်း, “သိပ္ပံ ဝါ”ကို “အနနုယုဉ္ဇန္တဿ”နှင့်လည်းကောင်း စပ်၍ “စာပေပရိယတ်ကို မရွတ်အံလျှင်, အထပ်ထပ်မကျိုးစားလျှင် မေ့ပျောက်သွားတတ် သည်၊ လက်မှုပညာကို အထပ်ထပ်မကျိုးစားလျှင် မေ့ပျောက်သွားတတ်သည်”ဟု အဓိပ္ပာယ်မှတ်ပါ။
ဝိဂြိုဟ်။ ။ သဇ္ဈာယနံ သဇ္ဈာယော- ရွတ်ဆိုခြင်း၊ ဝါ- ကြံစည်စဉ်းစားခြင်း၊ သံ+ဈေ (အဇ္ဈယန- ရွတ်ဆိုခြင်းအနက်၊ စိန္တန- ကြံစည်ခြင်းအနက်)+အ၊ တဒမိနာဒီနိ(မောဂ်- ၁, ၄၇)သုတ်ဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဇပြု၊ ဧကို အာယပြု၊ ဝိဗော- ၂၅၌ စူဠနိရုတ္တိကျမ်းအလို ဝဂ္ဂန္တံ ဝါ ဝဂ္ဂေ၌ ဝါသဒ္ဒါဖြင့် နိဂ္ဂဟိတ်ကို ဇပြု၏၊ မိမိ(ဝိဗော)အလိုမူ နိဂ္ဂဟိတ်ကိုချေ, ဇဒွေဘော်လာ၍ ပြီးစေသည်၊(ဒီဋီ၊၂၊၁၂၇၊ အံ- ၃, ၁၆၅၊ နိဒီ- ၄၀၂)၊ (တစ်နည်း) အဇ္ဈယနံ အဇ္ဈာယော၊ သမ္မဒေဝ+အဇ္ဈာယော သဇ္ဈာယော၊(ဝိသုဒ္ဓိ ဋီ၊၁၊၃၀၀)၊ [သု +အဓိ+ဣ(နီတိဓာတုအလို အဇ္ဈယနအနက်, ဝိသုဒ္ဓိဋီအလို စိန္တနအနက်)+ဏ၊ အဓိကို အဇ္ဈ, ဣကို ဧ, ဧကို အာယပြု၊(နီတိဓာတု- ၅၀)၊ သီဋီသစ်၊၂၊၂၂၀၌ “သု+အဓိ+ အာ+ဣ+ဏ”ဟု ခွဲ၏၊] န+သဇ္ဈာယော အသဇ္ဈာယော၊ မလတိ သံကိလိဿတိ ဧတေနာတိ မလံ၊ အပါယံ မလတိ ဓာရေတီတိ မလံ၊(နမက္ကာရဋီ)၊ သတ္တာနံ စိတ္တသန္တာနေ မလတိ သံကိလိဿတိ ဝိဟေဌေတီတိ မလ၊ံ(ဂဠုန်ပျံ- ၇)၊ အသဇ္ဈာယော+ မလံ ဧတေသန္တိ အသဇ္ဈာယမလာ- မရွတ်အံမကြံစည်ခြင်းဟူသော အညစ်အကြေးရှိ သော ပညာတို့
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၂]...
ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ– ထ၍ ထ၍။ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏာဒီနိ– ဆွေးမြေ့သောအရာတို့ကို ပြုပြင်ခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ အကရောန္တဿ– သော်။ ဃရံ နာမ– သည်။ ဝိနဿတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ “အနုဋ္ဌာနမလာ ဃရာ”တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ– ပြီ။ ယသ္မာ–ကြောင့်။ ဂိဟိဿ ဝါ– ၏သော်လည်းကောင်း။ ဝါ– သည်သော်လည်းကောင်း။ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ– ၏သော်လည်းကောင်း။ ဝါ– သည်သော်လည်းကောင်း၊ [ရှေ့နည်း ကာယော၌စပ်၊ နောက်နည်း အကရောန္တဿ၌စပ်၊] ကောသဇ္ဇဝသေန– ပျင်းရိခြင်း ၏အစွမ်းကြောင့်။ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ဝါ– ကိုယ်ကို သုတ်သင်ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ ပရိက္ခာရပဋိဇဂ္ဂနံ ဝါ– သင်္ကန်းစသော ပရိက္ခရာအသုံးအဆောင်ကို သုတ်သင် ခြင်းကိုလည်းကောင်း။ အကရောန္တဿ– သော်။ ကာယော– သည်။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော–မကောင်းသော အဆင်းရှိသည်။ ဟောတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ “မလံ ဝဏ္ဏဿ ကောသဇ္ဇ”န္တိ– ဟူ၍။ ဝုတ္တံ၊ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဂါဝေါ– တို့ကို။ ရက္ခန္တဿ– စောင့် ရှောက်သောသူ၏။ ပမာဒဝသေန– ဖြင့်။ နိဒ္ဒါယန္တဿ ဝါ– အိပ်ပျော်နေသော်လည်းကောင်း။ ကီဠန္တဿ ဝါ– ကစားနေသော်လည်းကောင်း။ တာ ဂါဝေါ– တို့သည်။ အတိတ္ထပက္ခန္ဒနာဒိနာ– ဆိပ်ကမ်းမဟုတ်သော နေရာသို့ ပြေးဝင်ခြင်းအစရှိသည် ကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ဝါဠမိဂစောရာဒိဥပဒ္ဒဝေန ဝါ– သားရဲ,သူခိုးအစရှိ သော ဘေးရန်ကြောင့်သော်လည်းကောင်း။ ပရေသံ– တို့၏။ သာလိခေတ္တာဒီနိ–သလေးခင်းအစရှိသည်တို့သို့။ ဩတရိတွာ– သက်ဆင်း၍။ ခါဒနဝသေန ဝါ–စားခြင်း၏အစွမ်းကြောင့်သော်လည်းကောင်း၊ [ဤဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “ခါဒနဝသေန”နောင် ဝါသဒ္ဒါကျနေသည်။ အံဋီ– ၃, ၂၂၇အတိုင်း “ခါဒနဝသေန ဝါ”ဟု ဝါသဒ္ဒါပါရမည်၊] ဝိနာသံ– ပျက်စီးခြင်းသို့။ အာပဇ္ဇန္တိ– ကုန်၏။ သယမ္ပိ– ကိုယ်တိုင်လည်း။ ဒဏ္ဍံ ဝါ– ဒဏ်သို့သော်လည်းကောင်း။ ပရိဘာသံ ဝါ– ဆဲရေးကြိမ်းမောင်းခံရခြင်းသို့သော် လည်းကောင်း။ ပါပုဏာတိ– ၏။ ဝါ ပန– ထိုမှတစ်ပါး။ ဆ– ကုန်သော။ ဒွါရာနိ– တို့ကို။ အရက္ခန္တံ– သော။ ပဗ္ဗဇိတံ– ကို၊ (တစ်နည်း) ပဗ္ဗဇိတံ– ကို။ ဆ– ကုန်သော။ ဒွါရာနိ– တို့ကို။ အရက္ခန္တံ– လသော်။ ဝါ– ကြောင့်၊ [ကံ- လက္ခဏ, ဟိတ်နက်ရ, မာန အန္တဒုတိယာ၊] ပမာဒဝသေန– ဖြင့်။ ကိလေသာ– တို့သည်။ ဩတရိတွာ– သက် ရောက်၍။ သာသနာ– မှ။ စာဝေန္တိ– ရွေ့လျောစေကုန်၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ “ပမာဒေါ ရက္ခတော မလ”န္တိ– ၍။ ဝုတ္တံ၊ ဟိ– မှန်။ သော– ထိုမေ့လျော့ခြင်းသည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၃]...
အဿ– ထိုရဟန်း၏။ ဝိနာသာဝဟနေန– ပျက်စီးခြင်းကို ဆောင်ခြင်းကြောင့်။ ဝါ–သည့်အတွက်။ မလဋ္ဌာနိယတ္တာ– အညစ်ကြေး၏ တည်ရာအကြောင်း၏ အဖြစ် ကြောင့်။ မလံ– အညစ်ကြေးတည်း။ ဣတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ၊ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– လာလုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
လာလုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၅-အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
မလိတ္ထိယာ ဒုစ္စရိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကုလပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ တဿ– ထိုအမျိုးသားဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သမာနဇာတိကံ– တူသောဇာတ်ရှိသော။ ကုလကုမာရိကံ– အမျိုး ဖြစ်သောသတို့သမီးကို၊ (ဆွေမျိုးတော်စပ်သော အမျိုးသမီးကို)၊ အာနေသုံ–ဆောင်ယူကုန်ပြီ။ သာ– သည်။ အာနီတဒိဝသတော– ဆောင်ယူအပ်ရာနေ့မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ အတိစာရိနီ အတိစာရိနီ အတိစာရိနီ– လင်ကို ကျော်လွန်၍ ပြုကျင့်သူမသည်။ အဟောသိ၊ သော ကုလပုတ္တော– သည်။ တဿာ– ၏။ အတိစာရေန– လင်ကို ကျော်လွန်၍ ပြုကျင့်ခြင်းကြောင့်။ လဇ္ဇိတော– သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ကဿစိ– ၏။ သမ္မုခီဘာဝံ–မျက်မှောက်၏ အဖြစ်သို့။ ဥပဂန္တုံ– သွားရောက်ခြင်းငှာ။ အသက္ကောန္တော– သော်။ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနာဒီနိ– ဘုရားရှင်ကို ဆည်းကပ်ခြင်းအစရှိသည်တို့ကို။ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ– ဖြတ်၍၊
အတိစာရိနီ။ ။ စရတီတိ စာရိနီ၊ ပတိံ အတိက္ကမိတွာ+စာရိနီ အတိစာရိနီ- လင် ကို ကျော်လွန်၍ ပြုကျင့်သောအမျိုးသမီး၊(ပေတ၊ဋ္ဌ၊၁၄၇၊ ဒီဋီ- ၃, ၂၀၀)၊ (တစ်နည်း) အတိစ္စ+စာရော အတိစာရော- လောကစည်းကမ်းကို ကျော်လွန်၍ ကျင့်ခြင်း၊ လောက စည်းကမ်း,လူ့ကျင့်ဝတ်ကို ကျော်လွန်၍ မသွားလာ,မပေါင်းဖော်ထိုက်သော ယောကျ်ား, မိန်းမတို့၌ ကိလေသာကာမ၏အစွမ်းဖြင့် ကျူးလွန်ပြုကျင့်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်၊ တရား ကိုယ်အားဖြင့် မေထုန်ကို လိုလားသော တဏှာဆန္ဒဖြင့် ကာယဒွါရ၌ ဖြစ်သော မသွားလာ,မပေါင်းဖော်ထိုက်သော ယောကျ်ားမိန်းမတို့ကို လွန်ကျူးသော အခြင်း အရာအားဖြင့်ဖြစ်သော အကုသိုလ်စေတနာကို ယူပါ၊ ထိုနောင် “အတိစာရော+ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ အတိစာရိနီ”ဟု ဆက်ပါ။(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၅)
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၄]...
ကတိပါဟစ္စယေန– ၌။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသိန္နော– သည်။ “ဥပသက– ကာ! ကိံ– ကြောင့်။ န ဒိဿသိ– မတွေ့မြင်အပ် သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ဥပါသက– ကာ! ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ မယာ– သည်၊] ဣတ္ထိယော နာမ– တို့မည်သည်။ နဒီအာဒိသဒိသာ– မြစ်အစရှိသည်တို့နှင့် တူကုန်၏။ တာသု– ထိုမိန်းမတို့၌။ ပဏ္ဍိတေန– သည်။ ကောဓော– ကို။ န ကာတဗ္ဗော– ထိုက်။’ ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တံ၊ ပန– သို့သော်လည်း။ တွံ– သည်။ ဘဝပဋိစ္ဆန္နတ္တာ– ဘဝသည် ဖုံးကွယ် အပ်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ န သလ္လက္ခေသိ– မမှတ်မိတော့။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ တေန– သည်။ ယာစိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ယထာ နဒီ စ ပန္ထော စ, ပါနာဂါရံ သဘာ ပပါ၊ ဧဝံ လောကိတ္ထိယော နာမ, ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ။
နဒီ စ– မြစ်သည်လည်းကောင်း။ ပန္ထော စ– လမ်းသည်လည်းကောင်း။ ပါနာဂါရံ စ– သေရည်အရက်သောက်ခြင်းငှာ ဆောက်လုပ်အပ်သော အိမ်သည် လည်းကောင်း။ ဝါ– အရက်ဆိုင်သည်လည်းကောင်း၊ [ပါနတ္ထံ+ကတံ+အဂါရံ ပါနာဂါရံ၊ -ဓာန်ဋီ-၂၁၂၊ ပါနမန္ဒိရံရှု၊] သဘာ စ– ဧည့်သည်တို့တည်းခိုရာဇရပ်သည် လည်းကောင်း။ ပပါ စ– လမ်း၌ တည်ထားအပ်သော ရေအိုးစင်သည်လည်းကောင်း၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ– အလုံးစုံသောလူတို့နှင့် ဆက်ဆံသကဲ့သို့။ ဧဝံ– ဤအတူ။ လောကေ– လောက၌။ ဣတ္ထိယော နာမ– မိန်းမတို့မည်သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ– အလုံးစုံသောယောကျ်ားတို့နှင့် ဆက်ဆံကုန်၏၊) တာသံ– ထိုမိန်းမတို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ဝေလာ– သွားလာဖို့ရာ သတ်မှတ်ထားအပ်သော
ပပါ။ ။ ပပိဝန္တိ အဿန္တိ ပပါ၊ [ပ+ပါ+အ၊- ဓာန်ဋီ- ၂၁၄၊] (တစ်နည်း) ပဝဒ္ဓံ+အာပံ ဧတ္ထာတိ ပပါ- တိုးပွားသော ရေရှိရာရေတွင်း၊(ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၀၇)၊ နောက်နည်းအလို ပ+အာပါ”ဟုဖြတ်၊ ဝါ ပရော အသရူပါသုတ်၌ “ဝါ ပရော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် နောက်အာကိုချေ၊(နိဒ္ဒေသ- ၁၁၊ ဝိဗော- ၁၂၊ သပြေ- ၁, ၉၉၊ ကစ်ဘာ- ၁, ၃၉)၊ (တစ်နည်း) ရှေ့ပ၌ အ,ကိုချေ, ဧဝါဒိဿ ရိ ပုဗ္ဗော စ ရဿော သုတ်၌ “ရဿော”ဟူ သော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် နောက်အာကို ရဿပြု။ (ဝိဗော- ၂၀)
ဝေလာ။ ။ “ကာလေ တု ကူလေ သီမာယံ, ဝေလာ ရာသိမှိ ဘာသိတာ(ဓာန်-
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၅]...
အချိန်သည်။ ဝါ– သွားလာနိုင်သူအပိုင်းအခြားသတ်မှတ်ချက်သည်။ န ဝိဇ္ဇတိ– မရှိ
ဣတိ– သို့။ ဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ၊ “ဥပါသက– ကာ! ဟိ– မှန်။ ဣတ္ထိယာ– ၏။ အတိစာရိနိဘာဝေါ– လင်ကို ကျော်လွန်၍ ကျင့်သူမ၏ အဖြစ်သည်။ မလံ– တည်း။ ဒါနံ– ကို။ ဒေန္တဿ– ၏။ မစ္ဆေရံ– သည်။ မလံ– တည်း။ ဣဓလောကပရလောကေသု– ဤမျက်မှောက်ဘဝ,နောက်ဘဝတို့၌။ သတ္တာနံ– တို့၏။ အကုသလကမ္မံ– သည်။ ဝိနာသနတ္ထေန– ဖျက်စီးတတ်သည်အဖြစ်ဟူသော အနက် သဘောကြောင့်။ မလံ– တည်း။ အဝိဇ္ဇာ ပန– သည်ကား။ သဗ္ဗမလာနံ– တို့ထက်။ ဥတ္တမမလံ– လွန်ကဲသော အညစ်ကြေးတည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍၊ ဣမာ ၈၄၈) ”ဂါထာအရ ဝေလာသဒ္ဒါသည် “ကာလ, ကူလ, သီမာ, ရာသိ”ဟူသော အနက် တို့ကို ဟောရာ ဤ၌ ရှေ့နည်းအလို ကာလအနက်, နောက်နည်းအလို သီမာအနက် တည်း၊ (ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၅, ၄၈၃)၊ “ဝိနာသံ လာတီတိ ဝေလာ၊ (ကာလ)၊ [ဝိနာသ+လာ+အ၊ နာသကိုချေ၊ ဣကို ဧပြု၊ -ဓာန်ဋီ-၆၆၊] ဝေလာယတီတိ (လှုပ်ရှားစေတတ်,ဖျက်ဆီးတတ် သောကြောင့်) ဝေလာ, သီမာ၊ (အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၆၄)၊ ဝေလတီတိ ဝေလာ, ဝေလနံ ဝါ ဝေလာ၊ (ပါစိယော- ၅၅၈) ”ဟုပြု။
အသီးအသီးထည့်ပေးနိုင်။ ။ “နှစ်သုံးလေးပါး, ကံကတ္တားနှင့်, ထားသည့်အရာ, ကြိယာမှာ, မှန်စွာနောက်ဖျား, ကံကတ္တားနှင့်, တူငြားလိင်ဝုစ်အညီတည်း(ဘုရား- ၇၉)”နှင့်အညီ “ပပါ”ဟူသော နောက်ဆုံးကတ္တား၏ လိင်ဝုစ်အတိုင်း “သဗ္ဗသာ- ဓာရဏာ”ဟု တစ်ပုဒ်တည်းသာ ထည့်ပေးခဲ့သည်၊ “နဒီ- သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ စ- အလုံးစုံသောလူတို့နှင့် ဆက်ဆံသကဲ့သို့ကောင်း၊ ပန္ထော- သည်၊ (သဗ္ဗသာ- ဓာရဏော) ယထာ စ- ကောင်း၊ ပါနာဂါရံ- သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏံ) ယထာ စ-ကောင်း၊ သဘာ- သည်၊ (သဗ္ဗသာဓာရဏာ) ယထာ စ- ကောင်း၊ ပပါ- သည်၊ (သဗ္ဗသာ- ဓာရဏာ) ယထာ စ- ကောင်း”ဟု လိင်္ဂတ်ပုဒ် အသီးအသီးထည့်ပေးနိုင်၏။ (ဇာ. ဋ္ဌ- ၁, ၃၁၉၊ ၃၂၀)
ဥပမာနထည့်ပေးနိုင်။ ။ “ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ” ၌ ဥပမာနဝါကျထည့်၍ “ဧတေသံ နဒီအာဒီနံ- ဤမြစ်အစရှိသည်တို့၏၊ ဝေလာ- သည်၊ န ဝိဇ္ဇတိ ယထာ- မရှိ သကဲ့သို့၊ (တထာ- တူ၊) တာသံ- တို့၏၊ ဝေလာ- သည်၊ န ဝိဇ္ဇတိ”ဟုလည်း ပေးနိုင်၏။
(ဇာ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၃၁၉၊ ၃၂၀)
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၆]...
ဂါထာ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “မလိတ္ထိယာ၊ ပေ၊ ဘိက္ခဝေါ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
မလိတ္ထိယာ ဒုစ္စရိတံ, မစ္ဆေရံ ဒဒတော မလံ၊ မလာ ဝေ ပါပကာ ဓမ္မာ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ
ဒုစ္စရိတံ– လင်ကိုကျော်ကာ, တွေ့ရာယောကျ်ား, မှောက်မှားပျော်ပိုက်, ဒု စရိုက်သည်။ ဣတ္ထိယာ– မိန်းမ၏။ မလံ– (ဒုက္ခရောက်ရေး) အညစ်အကြေးတည်း။ မစ္ဆေရံ– မပေးရက်လို, သဝန်တိုခြင်းသည်။ ဒဒတော– ပေးလှူသောသူ၏။ မလံ– (လူနတ်နိဗ္ဗာန်, သုံးတန်သုခ, မရဖို့အရေး,) အညစ်အကြေးတည်း။ ပါပကာ–မိမိကိန်းရာ သတ္တဝါကို အပါယ်၄ရွာသို့ ရောက်စေတတ်ကုန်သော။ ဓမ္မာ–အကုသိုလ်တရားတို့သည်။ အသ္မိံ လောကေ– ဤလောက၌လည်းကောင်း။ ပရမှိ လောကေ စ– နောက်လောက၌လည်းကောင်း။ ဝေ– စင်စစ်။ မလာ– အညစ် အကြေးတို့တည်း။
တတော မလာ မလတရံ, အဝိဇ္ဇာ ပရမံ မလံ၊ ဧတံ မလံ ပဟန္တွာန, နိမ္မလာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ
တတော မလာ– ထိုဆိုအပ်ပြီးသော အညစ်အကြေးတို့ထက်၊ မလတရံဿာ၍ဆိုးသွမ်း, ညစ်နွမ်းသော အညစ်အကြေးကို၊ (ဝေါ– သင်တို့အား။ ကထေမိ–ဟောတော်မူအံ့၊) အဝိဇ္ဇာ– အဝိဇ္ဇာသည်၊ (သစ္စာ၄တန်, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တ, ထို၂,ဝနှင့်, ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒ်, ဤ၈ရပ်ကို, မပြတ်ပိတ်ကာ, အဝိဇ္ဇာသည်၊) ပရမံ– လွန်ကဲသော။ မလံ– အညစ်အကြေးတည်း။ ဘိက္ခဝေါ– ရဟန်းတို့! ဧတံ မလံ– ဤအဝိဇ္ဇာတည်း ဟူသော အညစ်အကြေးကို။ ပဟန္တွာန– ပယ်စွန့်၍။ နိမ္မလာ– အညစ်အကြေး မရှိသူတို့သည်။ ဟောထ– ဖြစ်ကြလော
တတ္ထ– ၌။ ဒုစ္စရိတန္တိ– ကား။ အတိစာရော– လင်ကို ကျော်လွန်၍ ကျင့်ခြင်း တည်း။ ဟိ– မှန်။ အတိစာရိနိံ– လင်ကို ကျော်လွန်၍ ကျင့်သော။ ဣတ္ထိံ– ကို။ သာမိကောပိ– သည်လည်း။ ဂေဟာ– မှ။ နီဟရတိ– ထုတ်ဆောင်၏။ ဝါ– နှင်ထုတ် ၏။ မာတာပိတူနံ– တို့၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂတမ္ပိ– ပြန်သွားသည်လည်းဖြစ်သော။ ဝါ– ပြန်သွားပြန်သော်လည်း။ တံ– ထိုမိန်းမကို။ “တွံ– ကို။ ဝါ– သည်။ ကုလဿ– ကို။ အဂါရဝဘူတာ– လေးစားခြင်းမရှိသူဖြစ်၍ ဖြစ်၏၊ (တစ်နည်း) ကုလဿ–
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၇]...
၏။ အဂါရဝဘူတာ– လေးစားခြင်းမရှိသူ၏ အဖြစ်သို့ ရောက်နေ၏၊ [အံဋီ- ၃, ၂၂၇၌ “ကုလဿ အင်္ဂါရဘူတာ”ဟု ရှိ၏၊] အက္ခီဟိပိ– တို့ဖြင့်သော်လည်း။ န ဒဋ္ဌဗ္ဗာ–မမြင်ထိုက်တော့။” ဣတိ– ပြော၍။ နီဟရန္တိ– ကုန်၏။ သာ– သည်။ အနာထာ–အားကိုးရာမရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိစရန္တီ– သော်။ မဟာဒုက္ခံ– ကြီးစွာသော ဆင်းရဲ သို့။ ပါပုဏာတိ– ၏။ တေန– ကြောင့်။ အဿာ– ထိုမိန်းမ၏။ ဒုစ္စရိတံ– လင်ကို ကျော် လွန်၍ ကျင့်ခြင်းဟူသော ဒုစရိုက်ကို။ “မလ”န္တိ– ၍။ ဝုတ္တံ၊ ဒဒတောတိ– ကား။ ဒါယကဿ– ပေးသောသူ၏။ ဟိ– ချဲ့။ ယဿ– ၏။ ခေတ္တကသနကာလေ– လယ် ကို ထွန်ရာအခါ၌။ “ဣမသ္မိံ ခေတ္တေ– သည်။ သမ္ပန္နေ– ပြည့်စုံလသော်။ သလာကဘတ္တာဒီနိ– တို့ကို။ ဒဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ သဿေ– သည်။ နိပ္ဖန္နေပိ– ပြီးစီးပါသော်လည်း။ မစ္ဆေရံ– သည်။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ– ၍။ စာဂစိတ္တံ– စွန့်ကြဲတတ် သောစိတ်ကို။ ဝါ– စွန့်ကြဲကြောင်းစိတ်ကို။ နိဝါရေတိ– တားမြစ်၏။ သော– သည်။ မစ္ဆေရဝသေန– နှမြောဝန်တိုခြင်း၏အစွမ်းဖြင့်။ စာဂစိတ္တေ– သည်။ အဝိရူဟန္တေ–မစည်ပင်လသော်။ မနုဿသမ္ပတ္တိံ– လူစည်းစိမ်လည်းကောင်း။ ဒေဝသမ္ပတ္တိံ– နတ်စည်းစိမ်လည်းကောင်း။ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ– နိဗ္ဗာန်စည်းစိမ်လည်းကောင်း၊ (နိဗ္ဗာန် ချမ်းသာလည်းကောင်း)၊ ဣတိ– သို့။ တိဿောပိ– ကုန်သော။ သမ္ပတ္တိယော– တို့ကို။ န လဘတိ– မရ။ တေန– ကြောင့်။ “မစ္ဆေရံ ဒဒတော မလ”န္တိ– ၍။ ဝုတ္တံ၊ သေသေသုပိ– ကြွင်းသော ပုဒ်တို့၌လည်း။ ဧသေဝ နယော– ဤနည်းပင်တည်း။ ပါပကာ ဓမ္မာတိ– ကား။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ အကုသလဓမ္မာ– တို့သည်။ ဣဓလောကေ စ– ၌လည်းကောင်း။ ပရလောကေ စ– ၌လည်းကောင်း။ မလမေဝ– သာတည်း။
တတောတိ– ကား။ ဟေဋ္ဌာ– ၌။ ဝုတ္တမလတော– ဆိုအပ်ခဲ့ပြီးသော အညစ် အကြေးထက်။ မလတရန္တိ– ကား။ ဝေါ– တို့အား။ အတိရေကမလံ– လွန်ကဲသော အညစ်ကြေးကို။ ကထေမိ– အံ့။ ဣတိ အတ္ထော– နက်။ အဝိဇ္ဇာတိ– ကား။ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ– ၈-ပါးသော အကြောင်းရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၅၄၈ရှု၊] အညာဏမေဝ– မသိခြင်းသည်ပင်။ ပရမံ– လွန်ကဲသော။ မလံ– တည်း။ ပဟန္တွာနာတိ– ကား။ ဘိက္ခဝေ– တို့! တုမှေ– တို့သည်။ ဧတံ မလံ– ဤအဝိဇ္ဇာတည်းဟူသော အညစ် အကြေးကို။ ဇဟိတွာ– ၍။ နိမ္မလာ– အညစ်အကြေးမရှိသူတို့သည်။ ဟောထ–
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၈]...
ကုန်လော။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထုပြီးပြီ။
အညတရကုလပုတ္တဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၆-စူဠသာရိဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သုဇီဝန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠသာရိံ နာမ– စူဠသာရီမည်သော။ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ– ၏။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ– အတူနေတပည့် ကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ ဧကဒိဝသေ– ၌။ ဝေဇ္ဇကမ္မံ– ဆေးကုမှုကို။ ကတွာ၊ ပဏီတဘောဇနံ– မွန်မြတ်သော ဘောဇဉ်ကို။ လဘိတွာ– ၍။ အာဒါယ– ၍။ နိက္ခမန္တော– သော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ ထေရံ– ကို။ ဒိသွာ၊ “ဘန္တေ– ရား! ဣဒံ– ဤဘောဇဉ်ကို။ မယာ၊ ဝေဇ္ဇကမ္မံ– ကို။ ကတွာ၊ လဒ္ဓံ– ပြီ။ တုမှေ– တို့ သည်။ အညတ္ထ– အခြားသောအရပ်၌။ ဧဝရူပံ– သော။ ဘောဇနံ– ကို။ န လဘိဿထ– ရလိမ့်မည်မဟုတ်။ ဣမံ– ဤဘောဇဉ်ကို။ ဘုဉ္ဇထ– ဘုဉ်းပေးတော်မူပါ ကုန်။ အဟံ၊ တေ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ ဝေဇ္ဇကမ္မံ– ကို။ ကတွာ၊ နိစ္စကာလံ– လုံး။ ဧဝရူပံ– သော။ အာဟာရံ– ကို။ အာဟရိဿာမိ– မည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ ထေရော– သည်။ တဿ– ၏။ ဝစနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ တုဏှီဘူတောဝ– သာ။ ပက္ကာမိ– ပြီ။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ၊ သတ္ထု– အား။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသုံ–ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! အဟိရိကော နာမ– အရှက်အကြောက်မရှိ သူမည်သည်။ ပဂဗ္ဘော– ကိုယ်နှုတ်စိတ်အားဖြင့် ကြမ်းကြုတ်သည်။ ကာကသဒိသော– ကျီးနှင့်တူသည်။ ဟုတွာ၊ ဧကဝီသတိဝိဓာယ– ၂၁-ပါးသောအပြားရှိသော။ အနေသနာယ– မအပ်သောရှာမှီးခြင်း၌။ ဌတွာ၊ သုခံ– စွာ။ ဇီဝတိ– အသက်မွေး ရ၏။ ပန– ဗျတိရိက်ကား။ ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နော– အရှက်အကြောက်နှင့် ပြည့်စုံ သူသည်ကား။ ဒုက္ခံ– စွာ။ ဇီဝတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “သုဇီဝံ၊ ပေ၊ ပဿတာ”တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
သုဇီဝံ အဟိရိကေန, ကာကသူရေန ဓံသိနာ၊ ပက္ခန္ဒိနာ ပဂဗ္ဘေန, သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ
...[စာမျက်နှာ- ၅၉၉]...
ကာကသူရေန– ရဲတင်းသောကျီးနှင့် တူသော။ ဓံသိနာ– သူတစ်ပါးတို့၏ ဂုဏ် ကို ဖျက်ဆီးတတ်သော။ ပက္ခန္ဒိနာ– သူ့အပြုပင်, ကိုယ်ပြုထင်အောင်, ပြေး ဝင်ဟန်ဆောင်လေ့ရှိသော။ ပဂဗ္ဘေန– ကိုယ်ကြမ်းနှုတ်ကြမ်း, စိတ်သော့သွမ်း လျက်, ဟော့ရမ်းဆိုးယုတ်, ကြမ်းကြုတ်သော။ အဟိရိကေန– အရှက်အကြောက် မရှိသောပုဂ္ဂိုလ်သည်။ သုဇီဝံ– လွယ်ကူသောအသက်မွေးရခြင်းရှိသည်။ ဝါ– ချမ်း သာလွယ်ကူစွာ အသက်မွေးရခြင်းသည်၊ (ဟောတိ– ၏၊) သံကိလိဋ္ဌေန– ညစ် နွမ်းသည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) ဇီဝိတံ– အသက်မွေးခြင်းသည်၊ (ဟောတိ– ၏။) ဟိရီမတာ စ ဒုဇ္ဇီဝံ, နိစ္စံ သုစိဂဝေသိနာ၊ အလီနေနာပ္ပဂဗ္ဘေန, သုဒ္ဓါဇီဝေန ပဿတာ
စ– သုက္ကပက္ခကား။ နိစ္စံ– အမြဲ။ သုစိဂဝေသိနာ– စင်ကြယ်သော ကာယကံစ သည်ကို ရှာမှီးလေ့ရှိသော။ အလီနေန– အသက်မွေးမှုဝယ် မငြိတွယ်သော။ အပ္ပဂဗ္ဘေန– ကိုယ်ကြမ်းနှုတ်ကြမ်း, စိတ်သော့သွမ်းလျက်, ဟောရမ်းဆိုးယုတ်, မကြမ်းကြုတ်သော။ သုဒ္ဓါဇီဝေန– စင်ကြယ်သော အသက်မွေးမှုရှိသော။ ပဿတာ– စင်ကြယ်သော အသက်မွေးမှုကို အနှစ်ဟု ရှုသော။ ဟိရီမတာ– အရှက် အကြောက်ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဒုဇ္ဇီဝံ– ဆင်းရဲခေါင်းပါးသော အသက်မွေးရ ခြင်းရှိသည်။ ဝါ– ဆင်းရဲစွာ အသက်မွေးရခြင်းသည်။ ဝါ– ခေါင်းပါးစွာ အသက် မွေးအပ်သည်၊ (ဟောတိ– ၏။) တတ္ထ– တို့၌။ အဟိရိကေနာတိ– ကား။ ဆိန္နဟိရောတ္တပ္ပကေန– ပြတ်သော
အဟိရိကေန။ ။ “ဆိန္နဟိရောတ္တပ္ပကေန”ဟု ဖွင့်သဖြင့် ဧကဒေသူပစာရ, ဥပ လက္ခဏနည်းအရ ဟိရီဖြင့် ဩတ္တပ္ပကိုပါ ယူရသည်၊ (ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၄)၊ သို့မဟုတ် “ဟိရီ စ+ဩတ္တပ္ပဉ္စ ဟိရီ၊ (ဝိရူပေကသေသ်)”ဟု ပြုပါ၊ ထိုနောင် “နတ္ထိ+ဟိရီ ယဿာတိ အဟိရိကော၊ ကကား သမာသန္တတည်း၊(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၃၊ သာရတ္ထ၊၃၊၂၄၀)၊ (တစ်နည်း) န ဟိရိယတီတိ အဟိရီ၊ (န+ဟိရီ အဟိရီ)၊ အဟိရီ ဧဝ အဟိရိကော၊ (အံဋီ၊၂၊၅၊ ပဒီ- ၁၂၅)”ဟု ဆက်ပါ။
ဆက်ဦးအံ့– “ဧဝရူပေန အဟိရိကေန သုဇီဝန္တိ အတ္ထော”ဟူသော အဖွင့်အရ “ကာကသူရေန”စသည်ကား “အဟိရိကေန”၏ ဝိသေသန, “အဟိရိကေန”ကား “သုဇီဝံ”၏ ကတ္တားဟု ယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ (တစ်နည်း) “အဟိရိကေန”ကို ပကတိ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၀]...
ဟိရီဩတ္တပ္ပရှိသူသည်။ ဟိ– ချဲ့။ ဧဝရူပေန– ဤသို့သဘောရှိသူသည်။ အမာတရမေဝ– အမေမဟုတ်သူကိုပင်။ “မေ– ၏။ မာတာ– တည်း။” ဣတိ– ဤသို့၊ (ဝတွာ စ– ပြောဆို၍လည်းကောင်း၊) အပိတာဒယော ဧဝ– အဖေမဟုတ်သူအစရှိသူတို့ကိုပင်။ “မေ– ၏။ ပိတာ– တည်း။” ဣတိအာဒိနာ– ဤသို့အစရှိသော။ နယေန–ဖြင့်။ ဝတွာ စ– ၍လည်းကောင်း။ ဧကဝီသတိဝိဓာယ– ၂၁-ပါးအပြားရှိသော။ အနေသနာယ– အနေသန၌၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၂၀ရှု၊] ပတိဋ္ဌာယ– ၍။ သုခေန– ချမ်းသာ လွယ်ကူသဖြင့်။ ဇီဝိတုံ ဇီဝိတုံ ဇီဝိတုံ– ငှာ။ သက္ကာ– ၏။
ကတ္တား, “ကာကသူရေန... ပဂဗ္ဘေန”တို့ကို ဝိကတိကတ္တားဟု ယူ၍ “အဟိရိကေန–ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ကာကသူရေန– သည်။ ဓံသိနာ– သည်။ ပက္ခန္ဒိနာ– သည်။ ပဂဗ္ဘေန– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ သုဇီဝံ– သည်၊ ဟောတိ”ဟု ပေးပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ကာကသူရေန ၊ပေ၊ ပဂဗ္ဘေန”တို့ကို “သုဇီဝံ, သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ” တို့၏ ဟိတ်ယူ၍ ဇီဝိတံ၏ စပ်ပုဒ်ကို “ဇီဝန္တေန”ဟုထည့်ကာ “အဟိရိကေန- အရှက် မရှိသော ရဟန်းသည်၊ ကာကသူရေန- ရဲတင်းသောကျီးနှင့်တူသဖြင့်လည်းကောင်း ၊ပေ၊ ပဂဗ္ဘေန- ကြမ်းကြုတ်သဖြင့်လည်းကောင်း၊ သံကိလိဋ္ဌေန- ညစ်နွမ်းသည် ဖြစ်၍၊ ဇီဝိတံ- အသက်မွေးခြင်းကို၊ ဝါ- ဖြင့်၊ (ဇီဝန္တေန- အသက်မွေးလျက်၊) သုဇီဝံ- လွယ်ကူစွာ အသက်မွေးရ၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အဖွင့်နှင့် မညီပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ကာကသူရေန ၊ပေ၊ သံကိလိဋ္ဌေန”တို့ကို ဇီဝိတံ၏ ဝိသေသနယူ၍ ဇီဝိတံ၏ စပ်ပုဒ်ကို “ကတွာ”ဟုထည့်ကာ “အဟိရိကေန- သည်၊ ကာကသူရေန-သဖြင့်လည်းကောင်း ၊ပေ၊ ပဂဗ္ဘေန- ကောင်း၊ သံကိလိဋ္ဌေန- ညစ်နွမ်းသော အကျင့်ဖြင့် လည်းကောင်း၊ ဇီဝိတံ- အသက်မွေးခြင်းကို၊ (ကတွာ- ၍၊) သုဇီဝံ- ၏”ဟုလည်း ပေး ကြ၏၊ အဖွင့်နှင့် မညီပါ။
သုခေန ဇီဝိတုံ သက္ကာ။ ။ “သုခေန ဇီဝိတုံ သက္ကာ”ဖြင့် “သုခေန ဇီဝီယတေတိ သုဇီဝံ”ဟု ကမ္မသာဓ်ပြုရကြောင်းကို ပြသည်၊ နောက်ဂါထာ “ဒုဇ္ဇီဝံ”၏အဖွင့်၌ “လူခံ ဇီဝိကံ ဇီဝတိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ထောက်၍ ဇီဝဓာတ်သည် သကမ္မကဓာတ်ဖြစ် နိုင်ရကား “သုဇီဝံ”၏ ကံပုဒ်ထည့်လိုမူ “ဇီဝိတံ”ဟု ထည့်၍ “အဟိရိကေန- သည်၊ (ဇီဝိတံ- အသက်ကို၊) သုဇီဝံ- ချမ်းသာလွယ်ကူသဖြင့် မွေးအပ်သည်၊ ဝါ- မွေးရလွယ် ကူသည်၊ (ဟောတိ)”ဟု ပေး၊ “သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ”၏အဖွင့်ဖြစ်သော “သံကိလိဋ္ဌေန ဟုတွာ ဇီဝိတံ နာမ ဟောတိ”ဟူသော အဖွင့်နှင့် နောက်ဂါထာဖွင့်၌ “ဒုဇ္ဇီဝံ ဟောတိ”ဟု
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၁]...
ကာကသူရေနာတိ– ကား။ သူရကာကသဒိသေန– ရဲရင့်သောကျီးနှင့် တူသော
ဟိ– ချဲ့။ သူရကာကော– ရဲတင်းသောကျီးသည်။ ကုလဃရေသု– အမျိုးအိမ်တို့၌။ ယာဂုအာဒီနိ– တို့ကို။ ဂဏှိတုကာမော– ယူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဘိတ္တိအာဒီသု– နံရံအစရှိသည်တို့၌။ နိသီဒိတွာ– နား၍။ အတ္တနော– ကို၊ ဩလောကနဘာဝံဖွင့်ပုံကို ကြည့်၍ “သုဇီဝံ”၏ စပ်ပုဒ်ကို “ဟောတိ”ဟု ထည့်ပါ၊ ဂါထာနိဿယ၌ “သုန္ဒရော သုကရော ဝါ ဇီဝေါ ယဿာတိ သုဇီဝံ၊ (ဓမ္မဋီ-၃၃၃) ”ဟူသော ဝိဂြိုဟ်အတိုင်း ရှေ့နည်းကို ပေးသည်၊ (တစ်နည်း) “သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ”ကို ကြည့်၍ “သုခေန+ဇီဝနံ သုဇီဝံ”ဟု ဘာဝသာဓနကြံ၍ နောက်နည်းပေးသည်။
ကာကသူရေန။ ။ ကာယတိ သဒ္ဒံ ကရောတီတိ ကာကော၊(မောဂ်- ၇, ၁၄)၊ သုရ- ယတီ(သူရယတီ)တိ သူရော၊ [သုရ+အ၊ သု၌ ဒီဃပြု၊- ဓာန်ဋီ- ၃၈၀၊ ဓာတွတ္ထအလို သူရဓာတ်၊] (တစ်နည်း) သူရတ္တံ ပသဝတီတိ သူရော၊ [သူ+ရက်၊ -မောဂ်- ၇, ၁၄၃၊] မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၉၌ “သုဋ္ဌု+ဥရော သူရော၊ ဝိဿဋ္ဌဥရော(စွန့်လွှတ်အပ်သောရင်ရှိသူ) နိန္နဥရော (ချိုင့်သောရင်ရှိသူ)”ဟု ဖွင့်၏၊ “ဥရော+အဿ အတ္ထီတိ ဥရော၊ သုဋ္ဌု+ ဥရော သူရော, သုဋ္ဌု+ဥရော ယဿာတိ ဝါ သူရော(ကောင်းသောရင်ရှိသူ)”ဟုပြု၊ ရင်ချိုင့်ခြင်းသည် သူမြတ်တို့၏ အမှတ်လက္ခဏာတစ်ခုဖြစ်ရကား “နိန္နဥရော”ဟု ဖွင့်သည်၊ မိုးထိမဟာနိ.နိ- ၃၇၄၌ “သူရော- ညွတ်သော ရင်ရှိသော သူရဲကောင်း”ဟု ပေး၏၊ ထိုနောင် “သူရကာကသဒိသေန”ဟု ဖွင့်ပုံကို ရှု၍ “ကာကော စ+သော+ သူရော စာတိ ကာကသူရော၊ (ဝိသေသနပရပဒ)၊ ကာကသူရော ဝိယာတိ ကာကသူရော၊ [ကာကသူရ+ဏ၊]”ဟုပြု။ (ပါမြန်ဓာန်)
ဓမ္မဋီ- ၃၃၀။ ။ ထို၌ “ကာတိသဒ္ဒံ ကာတိ ရဝတီတိ ကာကော၊ [ကာ+က၊] မနုဿာနံ ဘောဇနဘာဇနာဒီသု ဝစ္စံ ကရောတိ ဆဍ္ဍေတီတိ ဝါ ကာကော၊ [ကရ +ဏ၊ ရကို က,ပြု၊] သူရတိ အဘီတဘာဝံ အဘယာကာရံ ကရောတိ, သူရတိ အဘီတဘာဝေန အဘယာကာရေန ဝါ ဘဝတီတိ သူရော၊ ကာကဿ သူရော ဝိယ သူရော အဿာတိ ကာကသူရော(ကျီး၏ ရဲတင်းခြင်းကဲ့သို့ ရဲတင်းခြင်းရှိသူ)”ဟု ပြု၏၊ “ကာကသူရသူရ” ဟု ဆိုလိုလျက် သူရတစ်ပုဒ်ချေ
သဒ္ဒါကျမ်းအဆို။ ။ သဒ္ဒါကျမ်းတို့၌ “ကာကော ဝိယ သူရော အယန္တိ ကာကသူရော- ကျီးကဲ့သို့ ရဲတင်းခြင်းရှိသူ၊(ရူ- ၂၀၆)၊ ကာကော ဣဝ သူရော ကာကသူရော-ကျီးကဲ့သို့ ရဲတင်းသူ၊(နိဒီ- ၂၄၄)၊ ကာကတော+သူရော ကာကသူရော- ကျီးထက်ရဲ တင်းသူ၊(နီတိသုတ္တ- ၂၀၄)”ဟု ပြု၏။
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၂]...
ကြည့်နေသည်၏အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ အနောလောကေန္တော ဝိယ– မကြည့် သကဲ့သို့လည်းကောင်း။ အညဝိဟိတကော ဝိယ– အခြားအာရုံ၌ ထားအပ်သော စိတ်ရှိသကဲ့သို့လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၈၃ရှု၊] နိဒ္ဒါယန္တော ဝိယ စ– အိပ်ငိုက် နေသကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဟုတွာ– ၍။ မနုဿာနံ– တို့၏။ ပမာဒံ– မေ့လျော့ခြင်း ကို။ သလ္လက္ခေတွာ– မှတ်သား၍။ အနုပတိတွာ– ကျရောက်၍။ ဝါ– ပျံဆင်း၍။ “သူသူ”တိ– သုသုဟူ၍၊ (ရှုးရှုးဟူ၍၊) ဝဒန္တေသုယေဝ– ဆိုကုန်စဉ်ပင်။ ဘာဇနတော–အိုးခွက်မှ။ မုခပူရံ– ပါးစပ်ကို ပြည့်စေလျက်။ ဝါ– ပါးစပ်ပြည့်အောင်၊ [မုခဿ+ပူရော မုခပူရော၊- ဝိသုဒ္ဓိ၊ ဋီ၊ ၁၊ ၁၂၇၊] ဂဟေတွာ– ၍။ ပလာယတိ ယထာ– ပျံသွားသကဲ့သို့။ ဧဝမေဝံ– သာလျှင်။ အဟိရိကပုဂ္ဂလောပိ– အရှက်မရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်လည်း။ ဘိက္ခူဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဂါမံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ယာဂုဘတ္တဋ္ဌာနာဒီနိ– ယာဂု, ဆွမ်းတို့၏ တည်ရှိရာအရပ်စသည်တို့ကို။ ဝဝတ္ထပေတိ– ပိုင်းခြားမှတ်သားထား၏။ တတ္ထ– ထိုအရပ်တို့၌။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ ယာပနမတ္တံ–မျှတရုံမျှကို။ အာဒါယ– ၍။ အာသနသာလံ– ဆွမ်းစားဇရပ်သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပစ္စဝေက္ခန္တာ– ကုန်လျက်။ ယာဂုံ– ကို။ ပိဝိတွာ– ၍။ ကမ္မဋ္ဌာနံ– ကို။ မနသိကရောန္တိ– နှလုံးသွင်းကုန်၏။ သဇ္ဈာယန္တိ– ရွတ်အံကုန်၏။ အာသနသာလံ– ကို။ သမ္မဇ္ဇန္တိ– တံမြက်လှည်းကုန်၏။ အယံ ပန– ဤအရှက်မရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်သည်ကား။ အကတွာ– ကမ္မဋ္ဌာန်းနှလုံးသွင်းခြင်းစသည်ကို မပြုမူ၍။ ဂါမာဘိမုခေါဝ– ရွာသို့ ရှေးရှုသည်သာ။ ဟောတိ– ၏။
ဟိ– မှန်။ သော– သည်။ ဘိက္ခူဟိ– တို့သည်။ “ဣမံ– ဤရဟန်းကို။ ပဿထ–ကုန်လော။” ဣတိ– ဤသို့ပြော၍။ ဩလောကိယမာနောပိ– ကြည့်အပ်ပါသော် လည်း။ အနောလောကေန္တော ဝိယ– မကြည့်သူကဲ့သို့လည်းကောင်း။ အညဝိဟိတော ဝိယ– အခြားအာရုံ၌ ထားအပ်သော စိတ်ရှိသူကဲ့သို့လည်းကောင်း။ နိဒ္ဒါယန္တော ဝိယ– အိပ်ငိုက်နေသူကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဂဏ္ဌိကံ– အနားပတ်သီးကို။ ပဋိမုဉ္စန္တော ဝိယ– တပ်နေသူကဲ့သို့လည်းကောင်း။ စီဝရံ– ကို။ သံဝိဒဟန္တော ဝိယ– ပြုပြင်နေသူကဲ့သို့လည်းကောင်း။ ဟုတွာ– ၍။ “မေ– ၏။ အသုကံ နာမ– သော။ ကမ္မံ– သည်။ အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝဒန္တော– ပြောလျက်။ အာသနာ– မှ။ ဥဋ္ဌာယ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၃]...
၍။ ဂါမံ– သို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဝဝတ္ထပိတဂေဟေသု– မှတ်သား ထားအပ်သော အိမ်တို့၌။ အညတရံ– သော။ ဂေဟံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ဃရမာနုသကေသု– အိမ်နေသူလူတို့သည်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၆၁၂ရှု၊] ထောကံ– အနည်း ငယ်။ ကဝါဋံ– တံခါးရွက်ကို။ ပိဓာယ– ပိတ်၍။ ဒွါရေ– တံခါးအနီး၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ကန္ဒန္တေသုပိ– မြည်တမ်းနေကုန်သော်လည်း။ ဧကေန– သော။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ ကဝါဋံ– ကို။ ပဏာမေတွာ– ညွတ်စေ၍။ ဝါ– တွန်းဖွင့်၍။ အန္တော– သို့။ ပဝိသတိ– ဝင်၏။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ ဒိသွာ၊ အကာမကာပိ– အလိုမရှိကုန်သော်လည်း။ အာသနေ– ၌။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ ယာဂုအာဒီသု– တို့တွင်။ ယံ– အကြင်အရာသည်။ အတ္ထိ၊ တံ– ကို။ ဒေန္တိ– ကုန်၏။ သော– သည်။ ယာဝဒတ္ထံ– အလိုရှိသလောက်။ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ အဝသေသံ– ကို။ ပတ္တေန– ဖြင့်။ အာဒါယ– ၍။ ပက္ကမတိ– ဖဲသွား၏။ အယံ– သည်။ ကာကသူရော နာမ– မည်၏။ ဧဝရူပေန– သော။ အဟိရိကေန– သည်။ သုဇီဝံ– ချမ်းသာလွယ်ကူသဖြင့် အသက်မွေးအပ်သည်၊ (ဟောတိ)၊ ဣတိ အတ္ထော
ဓံသိနာတိ– ကား။ “အသုကတ္ထေရော နာမ– သည်။ အပ္ပိစ္ဆော– နည်းသော အလိုရှိ၏။ ဝါ– အလိုလောဘမရှိ။” ဣတိအာဒီနိ– တို့ကို။ ဝဒန္တေသု– ကုန်လသော်။ “မယံ– တို့သည်။ အပ္ပိစ္ဆာ– ကုန်သည်။ န (ဟောမ) ကိံ– မဖြစ်ကုန်သလော?” ဣတိ အာဒိဝစနေန– ဤသို့အစရှိသောစကားဖြင့်။ ပရေသံ– တို့၏။ ဂုဏဓံသနတာယ– ဂုဏ်ကို ဖျက်ဆီးတတ်သည်၏အဖြစ်ဖြင့်။ ဓံသိနာ– ဖျက်ဆီးလေ့ရှိသော။ [“ပရေသံ ဂုဏဓံသနတာယ”ဖြင့် “ပရေသံ ဂုဏံ ဓံသေတီတိ ဓီသီ”ဟု ပြုရန် ပြသည်၊] တထာရူပဿ– ၏။ ဝစနံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ “အယမ္ပိ– သည်လည်း။ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေ–အပ္ပိစ္ဆတာအစရှိသောဂုဏ်၌။ ယုတ္တော– ယှဉ်သူတည်း။” ဣတိ– သို့။ မညမာနာ– မှတ်ထင်ကုန်လျက်။ မနုဿာ– တို့သည်။ ဒါတဗ္ဗံ– ပေးလှူထိုက်ဟူ၍။ မညန္တိ– မှတ်ထင်ကုန်၏။ သော ပန– သည်ကား။ တတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဝိညူပုရိသာနံ–ပညာရှိယောကျ်ားတို့၏။ စိတ္တံ– ကို။ အာရာဓေတုံ– ငှာ။ အသက္ကောန္တော– မစွမ်း နိုင်လသော်။ ဝါ– ကြောင့်။ တမှာပိ လာဘာ– မှလည်း။ ပရိဟာယတိ– ဆုတ်ယုတ် ၏။ ဧဝံ– သို့။ ဓံသိပုဂ္ဂလော– သူတစ်ပါးတို့၏ ဂုဏ်ကို ဖျက်ဆီးတတ်သောပုဂ္ဂိုလ်
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၄]...
သည်။ အတ္တနောပိ– ၏လည်းကောင်း။ ပရဿပိ– ၏လည်းကောင်း။ လာဘံ– ကို။ နာသေတိယေဝ– ပျက်စီးစေသည်သာ။ ဝါ– ဖျက်ဆီးသည်သာ
ပက္ခန္ဒိနာတိ– ကား။ ပက္ခန္ဒစာရိနာ– ပြေးဝင်ဟန်ဆောင်လျက် ပြုကျင့်လေ့ ရှိသော။ ပရေသံ– တို့၏။ ကိစ္စာနိပိ– တို့ကိုလည်း။ အတ္တနော– ၏။ ကိစ္စာနိ ဝိယ– တို့ကိုကဲ့သို့။ ဒဿေန္တော– လိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ပါတောဝ– ၌ပင်။ ဘိက္ခူသု– တို့သည်။ စေတိယင်္ဂဏာဒီသု– စေတီရင်ပြင်အစရှိသည်တို့၌။ ဝတ္တံ– ကို။ ကတွာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန– ကမ္မဋ္ဌာန်းကို နှလုံးသွင်းခြင်းဖြင့်။ ထောကံ– ငယ်။ နိသီဒိတွာ၊ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ဂါမံ– သို့။ ပဝိသန္တေသု– ကုန်လသော်။ မုခံ– ကို။ ဓောဝိတွာ– ဆေးကြော သုတ်သင်၍။ ဝါ– သစ်၍။ ပဏ္ဍုကာသာဝပါရုပနအက္ခိအဉ္ဇနသီသမက္ခနာဒီဟိ–ဖျော့တော့သော အရောင်အဆင်းရှိသော သင်္ကန်းကို ဝတ်ရုံခြင်း, မျက်စိကို
ပက္ခန္ဒိနာ။ ။ ပက္ခန္ဒတိ သီလေနာတိ ပက္ခန္ဒီ၊ [ပက္ခန္ဒ+ဏီ၊ (တစ်နည်း) ပ+ခဒိ+ ဏီ၊]၊ ပက္ခန္ဒဓာတ်သည် ဝေဂဂတိ(အဟုန်ဖြင့် သွာခြင်း- ပြေးဝင်ခြင်း)အနက်ကို ဟော ၏၊ ဝေဂဂတိဟူသော ဓာတ်နက်အလို ပက္ခန္ဒိအရအရ စေတီရင်ပြင်စသောဌာနသို့ ပျာယီးပျာယာပြေးသွားခြင်း(ပြေးသွားသောရဟန်း)ကိုသာ ရ၏၊ သို့သော် ဤ၌ စေတီရင်ပြင်စသောဌာနသို့ ပျာယီးပျာယာ ပြေးသွား၍ အခြားရဟန်းတော်များ ပြု ထားသည်ကို မိမိပြုသကဲ့သို့ ပြုဟန်ဆောင်ခြင်း(ပြုဟန်ဆောင်သောရဟန်း)ကို ယူပါ၊ ထိုကြောင့် “ပက္ခန္ဒစာရိနာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ပြုဟန်ဆောင်ပုံကို အကျယ်ပြလို၍ “ပရေသံ” စသည်ကို မိန့်သည်။
စေတိယင်္ဂဏာဒီသု။ ။ “ဘူမိဘာဂေ ကိလေသေ စ, မလေ စာင်္ဂဏမုစ္စတေ (ဓာန်- ၈၅၉)”ဟူသော အနက်တို့တွင် ဤ၌ အင်္ဂဏသဒ္ဒါသည် ဘူမိဘာဂအနက်ကို ဟော၏၊ “အဉ္ဇတိ တတ္ထ ဌိတံ အတိသုန္ဒရတာယ အဘိဗျေဉ္ဇတီတိ အင်္ဂဏံ(သာရတ္ထ- ၁, ၁၂၇)၊ စေတိယဿ+အင်္ဂဏံ စေတိယင်္ဂဏံ”ဟုပြု၊ “စေတိယင်္ဂဏေတိ ဂန္ဓပုပ္ဖာ- ဒီဟိ ပူဇနဋ္ဌာနဘူတေ စေတိယဿ ဘူမိတလေ၊(သီဋီသစ်၊၂၊၈)”ဟူသော အဖွင့်အလို နံသာပန်းစသည်တို့ဖြင့် ပူဇော်ရာဌာနဖြစ်သော စေတီ၏ မြေပြင်ကို “စေတိယင်္ဂဏ” ဟု ခေါ်သည်၊ ယခုခေတ်စေတီတော်၏ ပန်းတင်ခုံခေါ် ဖိနပ်တော်နှင့် ပစ္စယံအကြားရှိ ဖောင်းခံထားသော အုတ်ခုံမြင့်ကို ဆိုလိုသည်၊ ဗိမ္ဗိသာရမင်း ခြေဖဝါးဓားခွဲခံရသည် မှာ ဤပန်းတင်ခုံပေါ်၌ ဖိနပ်စီးခဲ့သောကြောင့်ဟု ဆို၏၊(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆)၊ ဤနေရာ၌ ပန်းတင်ခုံ နေရာသာမက တံတိုင်းအကာအရံအတွင်းကို ယူရမည်။ (ပရိဘာ- ၃၅)
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၅]...
ဆေးခြယ်ခြင်း, ဦးခေါင်းကို ဆီလိမ်းခြင်းအစရှိသည်တို့ဖြင့်။ အတ္တဘာဝံ– ကို။ မဏ္ဍေတွာ– တန်ဆာဆင်၍။ သမ္မဇ္ဇန္တော ဝိယ– တံမြက်လှည်းသကဲ့သို့။ ဒွေ တယော– ၂ချက်၃ချက်ကုန်သော။ သမ္မဇ္ဇနိပဟာရေ– တံမြက်စည်းဖြင့် ခတ်ခြင်း တို့ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဒွါရကောဋ္ဌကာဘိမုခေါ– တံခါးမုခ်သို့ ရှေးရှုသည်။ ဟောတိ– ၏။ မနုဿာ– တို့သည်။ ပါတောဝ– ၌ပင်။ “စေတိယံ– ကို။ ဝန္ဒိဿာမ– ကုန်အံ့။ မာလာပူဇံ– ပန်းဖြင့် ပူဇော်မှုကို။ ကရိဿာမ– ကုန်အံ့။” ဣတိ– ကြံ၍။ အာဂတာ–လာကုန်သည်၊ (သမာနာ– ကုန်လသော်၊) တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အယံ ဝိဟာရော– သည်။ ဣမံ ဒဟရံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ပဋိဇဂ္ဂနံ– သုတ်သင်ရှင်းလင်းကိုခြင်းကို။ လဘတိ– ရ၏။ ဣမံ– ကို။ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထ– မမေ့ကြနှင့်။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ တဿ–အား။ ဒါတဗ္ဗံ– ဟူ၍။ မညန္တိ– ကုန်၏။ ဧဝရူပေန– သော။ ပက္ခန္ဒိနာပိ– ပြေးဝင်ဟန် ဆောင်လေ့ရှိသောရဟန်းသည်။ သုဇီဝံ– သည်၊ (ဟောတိ)၊ ပဂဗ္ဘေနာတိ– ကား။ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီဟိ– ကိုယ်အားဖြင့် ရိုင်းစိုင်းကြမ်းကြုတ်သည်၏အဖြစ်အစ ရှိသည်တို့နှင့်။ သမန္နာဂတေန– ပြည့်စုံသောသူသည်။
ပဂဗ္ဘေန။ ။ ဂရတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အမုဒုဘာဝံ ကရောတီတိ ဂဗ္ဘော၊ ဂရတိ ထဒ္ဓ- ဘာဝေန အမုဒုဘာဝေန ဘဝတီတိ ဝါ ဂဗ္ဘော၊ [ဂရ+ဘ၊] ကာယစိတ္တမုဒုဘာဝံ ဂဘတိ အပနေတီတိ ဝါ ဂဗ္ဘော၊ [ဂဘ+ဘ၊] ဂဗ္ဘော ဧဝ ပဂဗ္ဘော၊(ဓမ္မဋီ- ၃၃၀)၊ ကာယာဒီဟိ ပဂဗ္ဘတီတိ ပဂဗ္ဘော၊ [ပ+ဂဗ္ဘ(ကြူရ- ကြမ်းကြုတ်ခြင်းအနက်)+အ၊- ဓာတွတ္ထ၊] ပါစိယော- ၅၅၈၌ “ဘုသံ ဂရတိ အညေ ပီဠေတိ အနေနာတိ ပဂဗ္ဗော”ဟု တတိယက္ခရာဖြင့် ရှိ၍ ပဂဗ္ဗအရ မာနကို ယူ၏။
ပဂဗ္ဘ၃မျိုး။ ။ ပဂဗ္ဘသည် ကာယပါဂဗ္ဘိယ(ကိုယ်အမူအရာရိုင်းစိုင်းမှု), ဝစီပါဂဗ္ဘိယ (နှုတ်အမူအရာရိုင်းစိုင်းမှု), မနောပါဂဗ္ဘိယ(စိတ်ထားရိုင်းစိုင်းမှု)ဟု ၃မျိုးရှိ၏၊ ထို၃မျိုး နှင့် ပြည့်စုံသူကို ပဂဗ္ဘ(ရိုင်းစိုင်းကြမ်းတမ်းသူ- မယဉ်ကျေးသူ)ဟု ဆိုရသည်၊ ထိုကြောင့် “ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီဟိ သမန္နာဂတေန”ဟု ဖွင့်သည်၊ အာဒိဖြင့် “ပဂဗ္ဘဿ+ဘာဝေါ ပါဂဗ္ဘိယံ၊ ကာယေန+ပါဂဗ္ဘိယံ ကာယပါဂဗ္ဘိယံ”ဟုပြု။(ပါစိယော- ၅၅၈) ထိုတွင် သံဃာ့အလယ် ပရိသတ်အလယ်၌ ဒူးထောင်ပေါင်ကားထိုင်ခြင်း, ကြီးသူတို့ အား နေရာမပေးခြင်း, ငယ်သူတို့အား နေရာတားမြစ်ခြင်း, နေရာကောင်း,အစား အသောက်ကောင်းရရန် ကြီးသူများရှေ့ကျော်တက်ခြင်း, ရွာအဝင် မထေရ်ကြီးတို့ရှေ့ က ဝင်ခြင်း, ငယ်ရွယ်သူတို့နှင့် တို့လားဆိတ်လား ကစားခြင်းစသော အပြုအမူများ
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၆]...
သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတန္တိ– ကား။ ဟိ– ချဲ့။ ဧဝံ– သို့။ ဇီဝိကံ– ကို။ ကပ္ပေတွာ– ၍။ ဇီဝန္တေန– အသက်မွေးသော။ ပုဂ္ဂလေန– သည်။ သံကိလိဋ္ဌေန– ညစ်နွမ်းသည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဇီဝိတံ နာမ– အသက်မွေးခြင်းမည်သည်။ ဟောတိ– ၏။ တံ– ထိုအသက်မွေးခြင်း သည်။ ဒုဇ္ဇီဝိတံ (ဧဝ)– မကောင်းသော အသက်မွေးခြင်းသည်သာ။ ပါပမေဝ– ယုတ်ညံ့သည်သာ၊ (ဟောတိ)၊ ဣတိ အတ္ထော
ဟိရီမတာ စာတိ– ကား။ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နေန– ဟိရီဩတ္တပ္ပနှင့် ပြည့်စုံသော၊ [ဟိရီ+အဿ အတ္ထီတိ ဟိရီမာ၊ ဟိရီကို “အဟိရိကေန”အတိုင်း ဟိရီဖြင့် ဩတ္တပ္ပကိုပါ ယူရမည်။] ပုဂ္ဂလေန– သည်။ ဒုဇ္ဇီဝံ– ခဲယဉ်းသဖြင့် အသက်မွေးရခြင်းရှိ၏။ ဟိ– မှန်။ သော– သည်။ အမာတာဒယောဝ– တို့ကိုပင်။ “မေ– ၏။ မာတာ– တည်း။” ဣတိအာဒီနိ– တို့ကို။ အဝတွာ– မဆိုမူ၍။ အဓမ္မိကေ– မတရားသော နည်းလမ်းဖြင့် ဖြစ်ပေါ်လာကုန်သော၊ [အဓမ္မေန+ဥပ္ပန္နာ အဓမ္မိကာ၊- ထေရ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၄၈] ပစ္စယေ– သည် ကာယပါဂဗ္ဘိယ (ကိုယ်၏ ရိုင်းစိုင်းမှု, မယဉ်ကျေးမှု) တည်း၊ ထေရ်ကြီး၏ အခွင့် မရဘဲ တရားဟောခြင်း, မေးခွန်းမေးလျှင် မထေရ်ကြီးများကို ခွင့်မတောင်း, မပန် ကြားဘဲ ဖြေခြင်း, “ဟေ့ ဒကာမ! ဘာရှိသလဲ? ယာဂုလား? ဆွမ်းလား? မုန့်လား? လှူမလား? ဒီနေ့ စားရမလား?စသော ရဟန်းနှင့်မလျော်သော စကားမျိုးကို ပြော ခြင်းစသော အပြောအဆိုများသည် ဝစီပါဂဗ္ဘိယ (နှုတ်အမူအရာရိုင်းစိုင်းမှု) တည်း၊ စိတ်၌ ကာမဝိတက်စသော မကောင်းသော အကြံကို ကြံခြင်းသည် မနောပါဂဗ္ဘိယ (စိတ်ထားရိုင်းစိုင်းမှု) တည်း။ (မဟာနိ-၁၇၅)]
သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ။ ။ “ဧဝံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတွာ ဇီဝန္တေန ဟိ ပုဂ္ဂလေန သံကိလိဋ္ဌေန ဟုတွာ ဇီဝိတံ နာမ ဟောတိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သုဇီဝံ ၊ပေ၊ ပဂဗ္ဘေန”သည် တစ်ဝါကျ, “သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ”သည် တစ်ဝါကျဟု ယူပါ၊ “အရှက် အကြောက်မရှိသူ, ရဲတင်းသူ, သူတစ်ပါးဂုဏ်ကို ဖျက်ဆီးသူ, အယောင်ဆောင်သူသည် အသက်မွေးရလွယ်ကူသည်၊ သို့သော် ထိုသို့သော အသက်မွေးမှုသည် ညစ်နွမ်းယုတ် ညံ့သော အသက်မွေးမှုဖြစ်သည်”ဟု ဆိုလိုသည်၊ “သံကိလိဋ္ဌေန ဇီဝိတံ”ကို “ဒုဇ္ဇီဝိတံ ပါပမေဝ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ညစ်နွမ်းသည်ဖြစ်၍ အသက်မွေးခြင်းဟူသည် မကောင်းသော အသက်မွေးမှု, ယုတ်ညံ့သောအသက်မွေးမှုပင်”ဟူလို၊ “သံကိလိဋ္ဌေန”သည် ဝိကတိ ကတ္တားတည်း၊ ပကတိကတ္တားကို “ဧဝံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတွာ ဇီဝန္တေန ပုဂ္ဂလေန”ဟု အဋ္ဌကထာ၌ ထည့်ဖွင့်သည်။
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၇]...
တို့ကို။ ဂူထံ ဝိယ– ကျင်ကြီးကိုကဲ့သို့။ ဇိဂုစ္ဆန္တော– စက်ဆုတ်လသော်။ ဓမ္မေန– တရား သဖြင့်၊ (မှန်ကန်သောနည်းလမ်းဖြင့်)၊ သမေန– မျှတသဖြင့်၊ (မျှတငြိမ်းအေးသော အကျင့်ဖြင့်)၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၃၈၊ ၅၈၂ရှု] ပရိယေသန္တော– ရှာမှီးလသော်။ သပဒါနံ–အစဉ်အတိုင်း။ ပိဏ္ဍာယ– ငှာ။ စရိတွာ– ၍။ ဇီဝိကံ– ကို။ ကပ္ပေန္တော– ပြုလသော်။ လူခံ– ကြမ်းတမ်းခက်ခဲသော။ ဝါ– ခေါင်းပါးစွာ၊ (ရှားပါးစွာ)၊ ဇီဝိကံ– အသက်မွေးမှု ကို။ ဝါ– အသက်မွေးခြင်းအားဖြင့်။ ဇီဝတိ– အသက်မွေးရ၏၊ ဣတိ အတ္ထော
သုစိဂဝေသိနာတိ– ကား။ သုစီနိ– စင်ကြယ်ကုန်သော။ ကာယကမ္မာဒီနိ– တို့ကို။ ဂဝေသန္တေန– ရှာဖွေသော။ အလီနေနာတိ– ကား။ ဇီဝိတဝုတ္တိံ– အသက်မွေးခြင်း ကို။ အနလ္လီနေန– မကပ်ငြိသော။ သုဒ္ဓါဇီဝေန ပဿတာတိ– ကား။ ဟိ– မှန်။ ဧဝရူပေါ– သော။ ပုဂ္ဂလော– သည်။ သုဒ္ဓါဇီဝေါ နာမ– စင်ကြယ်သော အသက်မွေး ခြင်းရှိသူသည်။ ဟောတိ၊ ဧဝံ– သို့။ သုဒ္ဓါဇီဝေန– သန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော အသက် မွေးခြင်းရှိသော။ တမေဝ သုဒ္ဓါဇီဝံ– ထိုသန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော အသက်မွေးခြင်း ရှိသူ၏အဖြစ်ကို။ ဝါ– ထိုသန့်ရှင်းစင်ကြယ်သော အသက်မွေးခြင်းကို။ သာရတော–အနှစ်အားဖြင့်။ ဝါ– အနှစ်ဟူ၍။ ပဿတာ– ရှုသော။ တေန– ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ လူခဇီဝိတဝသေန– ကြမ်းတမ်းခက်ခဲသော အသက်မွေးခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဝါ– ခေါင်း ပါးစွာ အသက်မွေးခြင်း၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဒုဇ္ဇီဝံ ဒုဇ္ဇီဝံ ဒုဇ္ဇီဝံ– ကြမ်းတမ်းခက်ခဲသော အသက် မွေးရခြင်းရှိသည်။ ဝါ– ခေါင်းပါးစွာ အသက်မွေးအပ်သည်။ ဟောတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– စူဠသာရိဝတ္ထု ပြီးပြီ။
စူဠသာရိဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
ဒုဇ္ဇီဝံ။ ။ ဒုဥပသာရ၏ ဓာန်၁၁၆၉ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် ကိစ္ဆ(ဒုက္ခ)အနက် ဟောဟု ယူပါ၊ ကိစ္ဆ(ဆင်းရဲခြင်း)ကို လူခ(ကြမ်းတမ်းခက်ခဲ- ခေါင်းပါး)ဟု ဖွင့်သည်၊ သို့မဟုတ် လူခအနက်ဟောဟု ယူပါ၊ “ဒုက္ခော+ဇီဝေါ ယဿာတိ ဒုဇ္ဇီဝံ- ကြမ်းတမ်း ခက်ခဲသော မွေးမြူရခြင်းရှိသောအသက်၊ (တစ်နည်း) ဒုက္ခံ လူခံ+ဇီဝီယတေတိ ဒုဇ္ဇီဝံ-ဆင်းရဲကြမ်းတမ်းခေါင်းပါးစွာ မွေးမြူအပ်သောအသက်”ဟု ပြုပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၈]...
၇-ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယော ပါဏန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စ– ၅ယောက်ကုန်သော။ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဟိ– ချဲ့။ တေသု– ထို၅ ယောက်သော ဥပါသကာတို့တွင်။ ဧကော– ၁ယောက်သော ဥပါသကာသည်။ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိသိက္ခာပဒမေဝ– ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိသိက္ခာပုဒ် ကိုသာ။ ရက္ခတိ– ၏။ ဣတရေ– အခြားသော ဥပါသကာတို့သည်။ ဣတရာနိ– အခြားသော သိက္ခာပုဒ်တို့ကို၊ (ရက္ခန္တိ– ကုန်၏)၊ တေ– တို့သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ “အဟံ– သည်။ ဒုက္ကရံ– ခဲယဉ်းစွာ ပြုကျင့်အပ်သောသီလကို။ ကရောမိ– ၏။ ဒုက္ကရံ– ကို။ ရက္ခာမိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ ဝိဝါဒါပန္နာ– ဆန့်ကျင်ဘက်ပြောဆိုခြင်းသို့ ရောက် ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ– ၍၊) သတ္ထု– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ တမတ္ထံ– ကို။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ တေသံ– တို့၏။ ကထံ– ကို။ သုတွာ– ၍။ ဧကသီလမ္ပိ– ကိုလည်း။ ကနိဋ္ဌကံ– သေးငယ်သည်ကို။ အကတွာ– ၍။ “သဗ္ဗာနေဝ– အလုံးစုံသော သီလတို့ကိုပင်။ ဒုရက္ခာနိ– ခဲယဉ်းသဖြင့် စောင့်အပ်ကုန်၏၊ (စောင့်ဖို့ ခက်ခဲကုန်၏)။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “ယော ပါဏမတိပါတေတိ၊ ပေ၊ ဒုက္ခာယ ရန္ဓယု”န္တိ– ၍၊ (အဘာသိ)
ယော ပါဏမတိပါတေတိ, မုသာဝါဒဉ္စ ဘာသတိ၊ လောကေ အဒိန္နမာဒိယတိ, ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတိ။
ယော (နရော)– အကြင်လူသည်။ ပါဏံ– သတ္တဝါကို။ ဝါ– ဇီဝိတိန္ဒြေကို။ အတိပါတေတိ– လျင်စွာကျစေ၏။ ဝါ– ဓားစသော လက်နက်တို့ဖြင့် လွှမ်းမိုး၍ ကျ စေ၏၊ (သတ်၏)၊ မုသာဝါဒဉ္စ– မုသားစကားကိုလည်း။ ဘာသတိ– ပြောဆို၏။ လောကေ– သတ္တလောက၌။ အဒိန္နံ– ပိုင်ရှင်မပေးအပ်သောဥစ္စာကို။ အာဒိယတိ– ခိုးယူ၏။ ပရဒါရဉ္စ– သူတစ်ပါး၏ မယားကိုလည်း။ ဂစ္ဆတိ– သွားရောက်လွန်ကျူး ၏။
သုရာမေရယပါနဉ္စ, ယော နရော အနုယုဉ္ဇတိ၊ ဣဓေဝ မေသော လောကသ္မိံ, မူလံ ခဏတိ အတ္တနော
ယော နရော– အကြင်လူသည်။ သုရာမေရယပါနဉ္စ– သေရည်အရက်
...[စာမျက်နှာ- ၆၀၉]...
သောက်ခြင်းကိုလည်း။ အနုယုဉ္ဇတိ– အဖန်ဖန်အားထုတ်၏။ ဧသော နရော– ဤလူသည်။ ဣဓ လောကသ္မိံ ဧဝ– ဤလောက၌ပင်။ အတ္တနော– မိမိ၏။ မူလံ– ချမ်းသာဖြစ်ခြင်း, အမြစ်ရင်းကို။ ခဏတိ– တူးဖြိုဖျက်ဆီး၏။
ဧဝံ ဘော ပုရိသ ဇာနာဟိ, ပါပဓမ္မာ အသညတာ၊ မာ တံ လောဘော အဓမ္မော စ, စိရံ ဒုက္ခာယ ရန္ဓယုံ
ဘော ပုရိသ– သီလပျက်ပြား, အို..ယောကျ်ား! ပါပဓမ္မာ– ယုတ်မာသော အကျင့်ရှိသူတို့သည်။ အသညတာ– စောင့်စည်းအပ်သော ကိုယ်,နှုတ်,စိတ်မရှိ ကုန်။ ဝါ– ကိုယ်နှုတ်နှလုံး, မစောင့်သုံးကုန်။ ဧဝံ– ဤသို့။ ဇာနာဟိ– သိလော။ လောဘော– လောဘသည်လည်းကောင်း။ အဓမ္မော စ– ဓမ္မမဟုတ်ငြား, ဒေါသ တရားသည်လည်းကောင်း။ တံ– သင့်ကို။ စိရံ– ကြာမြင့်စွာသော ကာလပတ်လုံး။ ဒုက္ခာယ– ငရဲဒုက္ခ, ရှုပ်သမျှထဲ, ဆင်းရဲခြင်းငှာ။ မာ ရန္ဓယုံ– မမွှေနှောက်ပါစေ ကုန်နှင့်။
တတ္ထ– တို့၌။ ယော ပါဏမတိပါတေတီတိ– ကား။ ယော– အကြင်သူသည်၊
ပါဏမတိပါတေတိ။ ။ “အာယုမှိ စ ဗလေ ပါဏော, သတ္တေ ဟဒယဂါမိလေ (ဓာန်- ၉၄၆)”ဟူသော ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် ပါဏံအရ အာယု(အသက်)ဟု ခေါ်သော ဇီဝိတိန္ဒြေကို ယူစေလို၍ “ဇီဝိတိနြ္ဒိယံ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ပဏန္တိ (ပါဏန္တိ) ဇီဝန္တိ သတ္တာ အနေနာတိ ပါဏော၊ [ပဏ+ဏ၊ ပ+အန+ယု၊- ဓာန်ဋီ- ၉၃၊] အတ္တဘာဝံ ပါလေတီတိ ပါဏော၊ [ပါ+ယု၊ -ဂဠုန်- ၃၅၊]”ဟု ပြုပါ၊ ဆက်ဦးအံ့- ဇီဝိတိန္ဒြေသည် ရုပ်ဇီဝိတိန္ဒြေ, နာမ်ဇီဝိတိန္ဒြေဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ ထိုတွင် ရုပ်ဇီဝိတိန္ဒြေနှင့်တကွ ကမ္မဇရုပ် အစဉ်ချုပ်လျှင် ကမ္မဇရုပ်ဖြစ်သော ယဒယဝတ္ထုကို မှီ၍တည်နေသာ နာမ်ဇီဝိန္ဒြေ အစဉ်လည်း ချုပ်ရတော့သည်။ (ဒီဋီ- ၁၁၁)
အတိပါတေတိ။ ။ “အတိပါတေတိ”၌ အတိဥပသာရသည် အတိရေက(သီဃ) အနက်, (တစ်နည်း) အဘိဘဝန(အတိက္ကမ္မ)အနက်ကို ဟော၏၊ “ဥပစ္ဆိန္ဒတိ”ကား “အတိပါတေတိ”၏ အဓိပ္ပာယတ္ထအဖွင့်တည်း၊ ထိုကြောင် “အတိပါတေတိ- လျင်စွာ ကျစေ၏၊ ဝါ- ဓားစသည်ဖြင့် လွှမ်းမိုး၍ ကျစေ၏၊( သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- ဖြတ်၏၊(အဓိပ္ပာယတ္ထ)၊ ဝါ- သတ်၏၊(ဝေါဟာရတ္ထ)”ဟုပေးပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၀]...
သာဟတ္ထိကာဒီသု– သာဟတ္ထိကအစရှိကုန်သော။ ဆသု– ကုန်သော။ ပယောဂေသု– တို့တွင်။ ဧကပယောဂေနာပိ– တစ်ခုသော ပယောဂဖြင့်လည်း၊ (အား ထုတ်ခြင်းဖြင့်လည်း၊) ပရဿ– ၏။ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ– ကို။ ဥပစ္ဆိန္ဒတိ– ဖြတ်၏။ မုသာဝါဒန္တိ ပရေသံ– သူတစ်ပါးတို့၏။ အတ္ထဘဉ္ဇနကံ– အကျိုးကို ပျက်စီးစေတတ် သော။ မုသာဝါဒဉ္စ– မုသားစကားကိုလည်း။ ဘာသတိ– ၏၊
သာဟတ္ထိကာဒီသု။ ။ သကော+ဟတ္ထော သဟတ္ထော၊ သဟတ္ထေန+နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော- မိမိဥစ္စာဖြစ်သော လက်ကြောင့် ဖြစ်သောပယောဂ၊ ဟတ္ထအရ လက် သာမက လက်,ခြေ,လက်သီး,ဒူးစသော ကိုယ်အင်္ဂါကြီးငယ်, ကိုယ်နှင့်စပ်သော လက် နက်ကို ဥပလက္ခဏနည်း, ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် ယူပါ၊(ကင်္ခါဋီသစ်- ၂၁၂၊ ဝိနိစ္ဆယ ဋီ၊၁၊၁၃၆)၊ အာဒိဖြင့် ပါဏာတိပါတ၏ ပယောဂ၆ပါးတွင် ကြွင်းသော အာဏတ္တိကပယောဂ, နိဿဂ္ဂိယပယောဂ, ထာဝရပယောဂ, ဝိဇ္ဇာမယပယောဂ, ဣဒ္ဓိမယ- ပယောဂတို့ကို ယူပါ။
ထိုတွင် ဒုတ်ဓားစသော လက်နက်ဖြင့် ကိုယ်ထိလက်ရောက် သတ်ပုတ်မှုသည် သာဟတ္ထိကပယောဂမည်၏၊ နှုတ်ဖြင့်ဖြစ်စေ, စာဖြင့်ဖြစ်စေ, အရိပ်နိမိတ်ပြ၍ဖြစ်စေ, အသတ်ခိုင်းမှုသည် အာဏတ္တိကပယောဂမည်၏၊ လေး,သေနတ် စသည်ဖြင့် ပစ်ခတ် ၍ သတ်ဖြတ်မှုသည် နိဿဂ္ဂိယပယောဂမည်၏၊ အမြဲထာဝရတည်ရှိနိုင်သော သွားရာ လမ်းခရီး၌ သွားလာသမျှလူတွေ ကျသေအောင် တွင်းတူးထားမှု, ငြောင့်စသည်စိုက် ထားမှု, သတ်ဖြတ်ဖို့ ဓား,လှံ,သေနတ်စသော လက်နက်များကို လုပ်ကိုင်ထားမှုသည် ထာဝရပယောဂ မည်၏၊ အတတ်ပညာဖြင့် ပြုစားမှုသည် ဝိဇ္ဇာမယပယောဂမည်၏၊ ကမ္မဇိဒ္ဓိ (ကံကြောင့်ဖြစ်သော တန်ခိုး) ဖြင့် သတ်ဖြတ်မှုသည် ဣဒ္ဓိမယပယောဂမည်၏။
(ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၃၉)
မုသာဝါဒံ။ ။ ကမ္မပထမြောက်သော မုသာဝါဒကို ယူစေလို၍ “အတ္ထဘဉ္ဇနကံ”ဟု ဖွင့်သည်၊(သီဋီသစ်၊၂၊၂၉၆)၊ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ ဝါဒေါ(ပြောဆိုကြောင်းစကား)၊ မုသာ စ+သော ဝါဒေါ စာတိ မုသာဝါဒေါ- မဟုတ်မမှန်သောစကား- မုသားစကား၊ (တစ်နည်း) ဝဒနံ ဝါဒေါ၊ မုသာဝါဒဿ+ဝါဒေါ မုသာဝါဒေါ- မုသားစကားကို ပြော ဆိုခြင်း၊ “မုသာဝါဒဝါဒ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဝါဒတစ်ပုဒ်ချေ၊ (တစ်နည်း) ဝါဒပုဒ်ချင်း တူသဖြင့် သာမညနိဒ္ဒေသနည်းအရ တစ်ပုဒ်တည်းထားသည်၊(ပါတိဝဏ္ဏနာ- ၅၂)၊ (တစ်နည်း) ဝဒနံ ဘဏနံ ဝါဒေါ၊(ဝစီဝိညတ်)၊ မုသာ အဘူတဝတ္ထုဿ+ဝါဒေါ မုသာဝါဒေါ- မဟုတ်မမှန်သော ဝတ္ထုကို ပြောဆိုခြင်း၊(ကင်္ခါမဟာဋီ- ၃, ၂၇၀)၊ (တစ်နည်း)
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၁]...
လောကေ အဒိန္နမာဒိယတီတိ– ကား။ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ– ဤသတ္တ လောက၌။ ထေယျာဝဟာရာဒီသု– ထေယျာဝဟာရအစရှိသည်တို့တွင်။ ဧကေနပိ– တစ်မျိုးလည်းဖြစ်သော။ အဝဟာရေန– ခိုးခြင်းဖြင့်။ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ– သူတစ်ပါး မုသာဝသေန+ဝဒနံ မုသာဝါဒေါ– မဟုတ်မမှန်သောအားဖြင့် ပြောဆိုခြင်း၊ (ပါစိယော- ၅၈၃)၊ ပထမနည်း၌ စိတ္တဇသဒ္ဒကို ရ၍ ဝါဒေါကို ဘာဝသာဓနပြုသော နောက်နည်း များ၌ စိတ္တဇသဒ္ဒနှင့်တကွဖြစ်သော ဝစီဝိညတ်ကို ရ၏။ (ပါတိဝဏ္ဏနာ-၅၂)
စေတနာယူလျှင်။ ။ မုသာသင်္ခါတေန ကာယဝစီပယောဂေန, မုသာသင်္ခါတံ ဝါ ကာယဝစီပယောဂံ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ, သမုဋ္ဌာပေတိ ဝါ ဧတေနာတိ မုသာဝါဒေါ-ချွတ်ယွင်း ဖောက်ပြန်, မမှန်သောစကားကို ပြောဆိုကြောင်းစေတနာ၊ (တစ်နည်း) မုသာ ဝတ္ထု ဝဒီယတိ ဝုစ္စတိ ဧတေနာတိ မုသာဝါဒေါ- မဟုတ်မမှန်သော ဝတ္ထုကို ဟုတ်မှန်သောအားဖြင့် ပြောဆိုကြောင်းစေတနာ၊ ဤသို့ပြုလျှင် မုသာဝါဒံအရ အကုသိုလ်စေတနာကို မုချအားဖြင့် ရ၏၊ အကြောင်းဖြစ်သော အကုသိုလ်စေတနာ၏ အမည်ကို အကျိုးဖြစ်သော မုသားစကား၌ တင်စား၍ အကျိုးဖြစ်သော မုသားစကား ကို ကာရဏူပစာရအားဖြင့် ယူပါ။ (ဒီဋီ၊၁၊၁၁၈၊ သီဋီသစ်၊၁၊၃၃၅)
အဒိန္နံ။ ။ အဒိန္နံအရ ဒန္တပေါဏသိက္ခာပုဒ်၌ လာသော အကပ်မခံအပ်သော စားသောက်ဖွယ်ကို မယူရ၊ သူတစ်ပါးတို့ သိမ်းပိုက်အပ်သော သူပိုင်ဥစ္စာကို ယူစေ၍ “ပရပရိဂ္ဂဟိတံ”ဟု ဖွင့်သည်၊(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၁)၊ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒိန္နံ၊ န+ဒိန္နံ အဒိန္နံ၊ မပေးအပ် သော ဝတ္ထုဟူသည် ပေးအပ်သောဝတ္ထုမှ အခြားဝတ္ထုဖြစ်သောကြောင့် နသဒ္ဒါ အည အနက်ကို ဟော၏၊ (တစ်နည်း) ပေးခြင်းကြိယာမှ ကင်းသောကြောင့် ဝိရဟအနက်ကို ဟော၏၊ ပသဇ္ဇပဋိသေဓ, ပရိယုဒါသပဋိသေဓ၂မျိုးတွင် ပေးအပ်သောဝတ္ထုမှ အခြား ဝတ္ထုကို ရသောကြောင့် ပရိယုဒါသပဋိသေဓတည်း။ (ကင်္ခါမဟာဋီ၊၁၊၁၃၊ ပါတိ ပဒတ္ထ- ၈၃)
ထေယျာဝဟာရာဒီသု။ ။ ထေနေတိ စောရေတီတိ ထေနော၊ [ထေန+အ၊- ဓာန်ဋီ- ၅၂၂၊ ပါတိပဒတ္ထ- ၈၃၊] (တစ်နည်း) ဌာတိ ပဝတ္တတီတိ ထေနော၊ [ဌာ+န၊ ဌာကို ထေပြု၊ -မောဂ်- ၇, ၁၀၇၊ ပါတိပဒတ္ထ- ၂၅၈၊] ထေနဿ+ဘာဝေါ ထေယျံ- ခိုးသူ၏ ဖြစ်ကြောင်းအကုသိုလ်စိတ်၊ အဝဟရဏံ အဝဟာရော၊ ထေယျေန+အဝဟာရော ထေယျာဝဟာရော- ခိုးသူ၏ဖြစ်ကြောင်းစိတ်ဖြင့် ခိုးယူခြင်း၊ ပုန်းလျှိုးကွယ်လျှိုးလုပ်၍ ညပိုင်း၌ဖြစ်စေ, နေ့ပိုင်း၌ဖြစ်စေ သူတစ်ပါးအိမ်အဆက်အစပ်ကို ဖောက်ထွင်း၍
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၂]...
သိမ်းပိုက်အပ်သော ဥစ္စာကို။ အာဒိယတိ– ခိုးယူ၏။ ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတီ ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတီ ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ– ကား။ ပရဿ– ၏။ ရက္ခိတဂေါပိတေသု– ကိုယ်ဖြင့် စောင့်ရှောက်အပ်, နှုတ်ဖြင့် လုံခြုံ စေအပ် (စောင့်ရှောက်အပ်) ကုန်သော။ ဝါ– ကိုယ်တိုင်စောင့်ရှောက်အပ်, သူတစ် ပါးတို့ လုံခြုံစေအပ် (စောင့်ရှောက်အပ်) ကုန်သော။ ဘဏ္ဍေသု– မိန်းမဟူသော ဘဏ္ဍာတို့၌။ အပရဇ္ဈန္တော– ပြစ်မှားလသော်။ ဝါ– လျက်။ ဥပ္ပထစာရံ– (သုဂတိ, ခိုးခြင်း, ချင့်တာင်းစသည်ဖြင့် လှည့်စား၍ ခိုးခြင်း, ရွှေတုငွေတုဖြင့် လှည့်စား၍ ခိုးခြင်း, ဥပါယ်တစ်မျိုးမျိုးဖြင့် လှည့်စား၍ ခိုးခြင်းမျိုးတည်း၊ ခိုးခြင်း၂၅-ပါးရှိရာ အာဒိဖြင့် ပသယှာဝဟာရ, ပရိကပ္ပါဝဟာရ, ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရ, ကုသာဝဟာရစသော ကျန်ခိုးခြင်း၂၄-ပါးကို ယူပါ၊ အကျယ်ကို ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၆၄၊ ကင်္ခါ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၁၇စသည်ရှု
ပရဒါရဉ္စ ဂစ္ဆတိ။ ။ သတ္တမီဝိဘတ် ဗဟုဝုစ်မှ ဒုတိယာဧကဝုစ်သို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသ,ဝစနဝိပလ္လာသတည်း၊ အနက်ကို “ပရဒါရံ- သူတစ်ပါး၏ မယားတို့၌” ဟု သတ္တမီဗဟုဝုစ်အနက်ပေးရသည်၊ ထိုကြောင့် “ပရဿ ရက္ခိတဂေါပိတေသု ဘဏ္ဍေသု”ဟု ဖွင့်သည်၊(မဋီ၊၂၊၂၄၇၊ “တိဝိဓံ”၏ အဖွင့်ရှု)၊ ကံအနက်လည်း လျော် သောကြောင့် ဂါထာနိဿယ၌ ဝိဘတ်အရှိအတိုင်း ကံအနက်ပေးသည်၊ “ဒရီယန္တေ ဧတေနာတိ ဒါရော၊ [ဒရ+ဏ၊ -မောဂ်- ၅, ၄၄၊ ရူ- ၃၅၈၊] ဒါရယန္တေ အနေနာတိ ဒါရော၊(ဓာန်ဋီ- ၂၃၇)၊ ဒရတိ ဘိန္ဒတိ ကုလဝိဘာဂံ ဂစ္ဆတိ ဧတေန ဇနေနာတိ ဒါရော၊ (နိဒီ- ၅၄၀)၊ သာမိကေန ဓရီယတေတိ ဒါရော၊ [ဓရ+ဏ၊ ဓကို ဒပြု၊] ပုရိသေန ဘောဂံ ဒီယတီတိ ဒါရော၊ [ဒါ+ရ၊] ဒါ ကုစ္ဆိတာကာရေန ပုရိသေန ရမီယတိ ဧတ္ထာတိ ဒါရော၊ [ဒါ+ရမု+ကွိ၊ ဒါသဒ္ဒါ ကုစ္ဆိတ အနက်၊ -နမက္ကာရဋီ- ၂၁၊] ပရဿ+ဒါရော ပရဒါရော”ဟု ပြု။
ရက္ခိတဂေါပိတေသု ဘဏ္ဍေသု။ ။ ကိုယ်ဖြင့် စောင့်ရှောက်အပ်သော မယားကို ရက္ခိတဘဏ္ဍ, နှုတ်ဖြင့် လုံခြုံစေအပ်သော မယားကို ဂေါပိတဘဏ္ဍ၊ (တစ်နည်း) ကိုယ်တိုင် စောင့်ရှောက်အပ်သောမယားကို ရက္ခိတဘဏ္ဍ, သူတစ်ပါးတို့ လုံခြုံစေအပ် (စောင့်ရှောက်အပ်)သော မယားကို ဂေါပိတဘဏ္ဍဟု အထူးမှတ်ပါ၊ ဘဏ္ဍအရ မယား ကို ယူပါ၊ “ရက္ခီယန္တေတိ ရက္ခိတာ၊ ဂေါပီယန္တေတိ ဂေါပိတာ၊ ရက္ခိတာ စ+ဂေါပိတာ စ ရက္ခိတဂေါပိတာ”ဟု ပြုပါ။ (ဇာဋီသစ်၊၂၊၇၈၊ ၂၆၄)
ဥပ္ပထစာရံ။ ။ န+ပထော ဥပ္ပထော၊ ဥနိပါတ် ပဋိသေဓအနက်၊(ဧဋီ၊ သူစိ)၊ (တစ်နည်း) ဝိပရီတော+ပထော ဥပ္ပထော၊ ဥနိပါတ် ဝိပရီတအနက်၊(နိဒီ- ၂၃၉)၊
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၃]...
နိဗ္ဗာန်သို့ သွားသူ၏) လမ်းမဟုတ်သောအကျင့်ကို။ စရတိ– ၏။ သုရာမေရယပါနန္တိ– ကား။ ယဿ ကဿစိ– သော။ သုရာယ စေဝ– သေရည်ကိုလည်းကောင်း။ မေရယဿ စ– အရက်ကိုလည်းကောင်း။ ပါနံ– သောက်ခြင်းကို။ အနုယုဉ္ဇတီတိ– ကား။ သေဝတိ– ၏။ ဗဟုလီကရောတိ– ကြိမ်ဖန်များစွာ ပြုလုပ်၏။ မူလံ ခဏတီတိ– ကား။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ ပရလောကော– တမလွန်လောကသည်။ တိဋ္ဌတု– တည်ပါစေဦး၊ (ထားလိုက်ပါဦး)၊ သော ပုဂ္ဂလော– သည်။ ဣဓ လောကသ္မိံယေဝ– ၌သာလျှင်။ ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ– လယ်ယာအစရှိသော၊ [စပါးမျိုးစိုက်ရာ မြေသည် ခေတ္တ၊ ပဲမျိုးစိုက်ရာမြေသည် ဝတ္ထု၊ (တစ်နည်း) စပါး, ပဲ၂မျိုးလုံးစိုက်ရာ မြေသည် ခေတ္တ၊ စိုက်ပျိုးရန် ရည်မှန်း၍ မပြုပြင်မသုတ်သင်ရသေးသော မြေသည် ဝတ္ထု၊ (ဒီဋ္ဌ– ၁, ၇၆၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၃၅၁)၊] ယေန မူလေန– အကြင်အရင်းအမြစ်ဖြင့်။ ပတိဋ္ဌပေယျ– ရပ်တည်စေနိုင်ရာ၏။ တမ္ပိ– ထိုအရင်းအမြစ်ကိုလည်း။ အဋ္ဌပေတွာ ဝါ– မတည်စေမူ၍သော်လည်းကောင်း။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝါ– စွန့်လွတ်၍သော်လည်း ဥပ္ပထော+စာရော ဥပ္ပထစာရော– သုဂတိ,နိဗ္ဗာန်သို့ သွားသူ၏ လမ်းမှန်မဟုတ်သော အကျင့်။ ဝါ– ဖောက်ပြန်မှားယွင်းသော လမ်းဟူသောအကျင့်၊ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရ အကျင့်ကို ယူပါ။ “ဂစ္ဆတိ– သွားရောက်ခြင်းဟူသည် ကာမေသုမိစ္ဆာစာရအကျင့်ကို ကျင့်ခြင်းပင်”ဟူလို။ [ဥပ္ပထောတိ သုဂတိဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တဿ အမဂ္ဂေါ၊ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁, ၈၈)၊ အမဂ္ဂေါတိ န မဂ္ဂေါ အနုပါယော၊ (သံဋီ၊ ၁၊ ၁၃၀)။]
သုရာမေရယပါနံ။ ။ “သုရာ စ+မေရယဉ္စ သုရာမေရယာနိ၊ ပီယတေ ပါနံ၊ သုရာမေရယာနံ+ပါနံ သုရာမေရယပါနံ”ဟု ပြုစေလို၍ “ယဿ ကဿစိ သုရာယ စ၊ ပေ၊ ပါနံ”ဟု ဖွင့်သည်၊(ကင်္ခါမဟာဋီ- ၄, ၁၄၁- ၂)၊ သူရေန နာမ ဝနစရကေန +ကတာ သုရာ၊ သူရတော အာ တေန ကတတ္ထေ ဒီဃော စ ရဿော(နီတိ- ၈၀၀) သုတ်ဖြင့် သူရနောင် အာပစ္စည်းသက်၊ သူ၌ ရဿပြု၊ (တစ်နည်း) သူရေန+ပဌမံ ဒိဋ္ဌာ သုရာ၊ [သူရ+ဏ၊- ဇာ၊ဋ္ဌ၊၅, ၁၂၊ ကစ်ဘာ- ၂, ၁၂၈၊] (တစ်နည်း) အနိဋ္ဌ- ဖလဒါယကတ္တံ သဝတီတိ သုရာ၊ [သု+ရက်၊ -မောဂ်- ၇, ၁၄၃၊] (တစ်နည်း) သုဋ္ဌု+ ရာယန္တိ ဣမာယာတိ သုရာ၊ [သု+ရေ- သဒ္ဒေ+အ၊- ကပ္ပဒ္ဒုမ၊] (တစ်နည်း) သုရေတီတိ သုရာ၊ (သုရ+အ)၊ (တစ်နည်း) သူရံ ဇနေတီတိ သုရာ၊ [သူရ+ဏ၊ -ကင်္ခါမဟာဋီ- ၄, ၁၄၁- ၂၊ ပါတိပဒတ္ထ- ၂၄၅၊] မဒံ+ဇနေတီတိ မေရယံ၊ မဒ+ဏျ၊ မ၌ အ,ကို ဧ, ဒကို ရပြု၊ “မဒ+ဏေယျ”ဟု ခွဲသော ဓာန်ဋီ- ၅၃၃အလို ဏေနှင့် ယတစ်လုံးကိုချေ
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၄]...
ကောင်း။ သုရံ– ကို။ ပိဝန္တော– သော်။ ဝါ– လျက်။ အတ္တနော– ၏။ မူလံ– အရင်းအမြစ် ကို။ ခဏတိ– တူးဖြို၏။ ဝါ– ဖျက်ဆီး၏။ အနာထော– ကိုးကွယ်ရာမရှိသည်။ ကပဏော– အထီးကျန်မွဲ သူဆင်းရဲသည်။ ဟုတွာ– ၍။ ဝိစရတိ– လှည့်လည်ရ၏။ ဧဝံ ဘောတိ– ကား။ ပဉ္စဒုဿီလျကမ္မကာရကံ– ၅-ပါးသော သီလမရှိသူ၏ ဖြစ် ကြောင်းဖြစ်ရာ အကုသိုလ်ကံကို ပြုလုပ်တတ်သော။ ပုဂ္ဂလံ– ကို။ အာလပတိ– ခေါ်၏။ ပါပဓမ္မာတိ– ကား။ လာမကဓမ္မာ– ယုတ်ညံ့သော တရားရှိသူတို့သည်။
အသညတာတိ– ကား။ ကာယသညတာဒိရဟိတာ– ကိုယ်ဖြင့် စောင့်စည်းခြင်း အစရှိသည်တို့မှ ကင်းကုန်၏။ အစေတသာတိပိ– ဟူ၍လည်း။ ပါဌော– ပါဌ်သည်၊ (ဟောတိ– ၏၊) အစိတ္တကာ– အကြောင်းအရာကို သိစွမ်းနိုင်သောစိတ်မရှိကုန်။ ဝါ– စိတ်ကောင်းမရှိကုန်၊ [အစေတသာတိ ကာရဏဇာနနသမတ္ထေန စိတ္တေန ရဟိတံ (သံ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၆၅)] ဣတိ အတ္ထော
ဘော ပုရိသ။ ။ နီတိပဒနိ- ၂, ၄၈၉၌ “ဘော ပုရိသ- သီလငါးမည်, မဆောက်တည် သော ဒုဿီလငါးယောက်တို့!”ဟု ဗဟုဝုစ်ပေး၏၊ “ပုရိသာ”ဟုဆိုလိုလျက် “ပဉ္စမံ လဟု သဗ္ဗတ္ထ”နှင့်အညီ ဆန္ဒာနုရက္ခဏရဿပြုဟု ဆို၏၊ “ဧဝံ ဘောတိ...ပုဂ္ဂလံ အာလပတိ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် ဇာတ်ကိုငဲ့၍ “ပုရိသ”ဟု ဧကဝုစ်ရှိသည်ဟုလည်း တစ်နည်းဆို၏။
ဘော၂မျိုး။ ။ ဘောသည် နာမ်ပုဒ်, နိပါတ်ပုဒ်ဟု ၂မျိုးလုံးဖြစ်နိုင်၏၊ နိပါတ်ယူလျှင် ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ်၂မျိုးလုံးရသည်၊ ရုပ်တွက်ဖွယ်မလိုဟု နီတိပဒ- ၂၂၇ဆို၍ နိဒီ- ၈၇ ၌ကား ဝုစ် အားလျော်စွာ အာလုပ်သိဝိဘတ်, ယောဝိဘတ်သက်, ချေဟု ဆို၏။
နာမ်ဘော။ ။ နာမ်ပုဒ်ယူလျှင် ဝိဗော- ၈၇နှင့် နီတိပဒနိ- ၂, ၄၈၉တို့အလို ဧကဝုစ်, ဗဟုဝုစ် ၂မျိုးလုံးပင် ရသည်၊ ဧကဝုစ်၌ ဘော ဂေ တုဖြင့် ဘဝန္တကို ဘောပြု၊ အာလုပ်သိကိုချေ၊ ဗဟုဝုစ်ဖြစ်လျှင် ဘော ဂေ တု၌ တုသဒ္ဒါဖြင့် ဘဝန္တကို ဘောပြု၊ ဃပတော စ ယောနံ လောပေါ၌ စသဒ္ဒါဖြင့် အာလုပ်ယောချေ။(ဝိဗော- ၅၇- ၈၇၊ နီတိသုတ္တ- ၁၀၀၊ နီတိပဒ- ၂၂၇၊ နိဒီ- ၈၇)
ပါပဓမ္မာ။ ။ “လောဘော အဓမ္မော”ကို “ပါပဓမ္မာ”၏ သရုပ်, “ပါပဓမ္မာ”ကို “ရန္ဓယုံ” ၏ ကတ္တားယူ၍ “ဘော ပုရိသ! ဧဝံ- သို့၊ ဇာနာဟိ- လော၊ လောဘော စ- သည်ကောင်း၊ ဝါ- သော်လည်းဖြစ်သော၊ အဓမ္မော စ- သည်ကောင်း၊ ဝါ- သော်လည်း ဖြစ်သော၊ အသညတာ- ကုန်သော၊ ပါပဓမ္မာ- ယုတ်မာသော အကုသိုလ်တရားတို့သည်၊ တံ- ကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၅]...
လောဘော အဓမ္မော စာတိ– ကား။ လောဘော စေဝ– သည်လည်းကောင်း။ ဒေါသော စ– သည်လည်းကောင်း။ ဟိ– မှန်။ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ– ဤလောဘ,ဒေါသ ၂မျိုးလုံးသည်လည်း။ အကုသလမေဝ– သာတည်း။ စိရံ ဒုက္ခာယ ရန္ဓယုန္တိ– ကား။ စိရကာလံ– လုံး။ နိရယဒုက္ခာဒီနံ– ငရဲဒုက္ခအစရှိသည်တို့၏။ အတ္ထာယ– ငှာ။ တံ– သင့်ကို။ ဧတေ ဓမ္မာ– ဤတရားတို့သည်။ မာ ရန္ဓေန္တု မာ မတ္ထေန္တု–မမွှေနှောက် ပါစေကုန်နှင့်။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ပဉ္စ– ကုန် သော။ တေ ဥပါသကာ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
စိရံ– ပတ်လုံး။ ဒုက္ခာယ– ငှာ၊ မာ ရန္ဓယုံ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ဤအလို “ပါပါ စ+တေ+ ဓမ္မာ စာတိ ပါပဓမ္မာ”ဟု ကမ္မဓာရည်းပြု၊ “ပါပဓမ္မာ”ပုဒ်က ယုတ်မာသော အကုသိုလ် တရားတို့ကို ဟောနိုင်သော်လည်း “အသညတာ”ပုဒ်နှင့် တွဲလျှင် ပုဂ္ဂိုလ်ကိုသာ ရရိုးရှိ၏။ ဤ“ပါပဓမ္မာ အသညတာ”ကို ဝိ– ၁, ၁၁၆၊ ဣတိဝုတ် ၂၂၄တို့၌လည်း တွေ့ရ၏၊ ထိုတို့၌ ပုဂ္ဂိုလ်ကိုသာ ရ၏၊ ၎င်းင်းနိဿယများနှင့် နီတိပဒနိ- ၂, ၄၈၉၌ “ပါပေါ+ဓမ္မော ယေသန္တိ ပါပဓမ္မာ”နှင့်အညီ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်အနက်သာ ပေးကြသည်။
ရန္ဓယုံ။ ။ ရန္ဓ+ဏယ+ဥံ၊ “ရန္ဓ ပါကေ”ဟူသော ဓာတ်ကျမ်းအလို “ဒုက္ခာယ- ငှာ၊ မာ ရန္ဓယုံ- မကြိုချက်ပါစေကုန်နှင့်၊(သဒ္ဒတ္ထ)၊ ဝါ- မမွှေနှောက်ပါစေကုန်နှင့်၊ (အဓိပ္ပာယတ္ထ)”ဟု ပေးပါ၊ “ကာကံ သောကာယ ရန္ဓေဟိ(ဇာ- ၁, ၁၈၊ ဇာ. ဋ္ဌ- ၁, ၃၅၀)”၌ “ရန္ဓေဟိ”ဝယ် ဘူဝါဒိ ရန္ဓဓာတ်သည် ဓာတ်ကျမ်း၌ မပါသော တေမန(စိုခြင်း)အနက် ဟောဟု ဇာဋီသစ်- ၁, ၃၃၁၌ ဆို၏၊ ထိုနည်းတူ ဓာတ်တို့သည် အနက်များစွာ ဟော နိုင်ရကား “မတ္ထေန္တု”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဤ၌ ရန္ဓဓာတ်သည် မတ္ထနအနက် ဟောဟု ယူ၍ “မာ ရန္ဓယုံ- မမွှေနှောက်ပါစေကုန်နှင့်”ဟု သဒ္ဒတ္ထပေးနိုင်သည်၊ “လောဘ,ဒေါသက သင့်ကို ဒုက္ခအကျိုးငှာ မမွှေနှောက်(မရှုပ်ထွေး)ပါစေနှင့်”ဟူလို၊ လောဘ၏ မွှေနှောက်ခြင်း, ဒေါသ၏ မွှေနှောက်ခြင်းဟူသော အစိတ်ကြိယာ၂မျိုးကို ငဲ့၍ “ရန္ဓယုံ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ရှိရသည်၊ အင်္ဂါသိတသင်္ချာ, စယာသိတ သင်္ချာ၂မျိုးတွင် အင်္ဂါသိတသင်္ချာတည်း။(ကစ္စာဘာ- ၁၀- ၁၁၊ ဓမ္မဘာ- ၁, ၄၀၄၊ ဓမ္မဘာ- ၂, ၃၇၂ရှု)
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၆]...
၈- တိဿဒဟရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ယောကျ်ား! ဒဒါတိ ဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိဿဒဟရံ နာမ– တိဿရဟန်းငယ်မည်သူကို။ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ အနာထပိဏ္ဍိကဿ– သော။ ဂဟပတိနော– လည်းကောင်း။ ဝိသာခါယ– သော။ ဥပါသိကာယ– လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ပဉ္စန္နံ– ကုန်သော။ အရိယသာဝကကောဋီနံ– အရိယာကုဋေတို့၏။ [ပဉ္စန္နံ အရိယသာဝကကောဋီနံ– အရိ ယာ၅ကုဋေတို့၏၊] ဒါနံ– ကို။ နိန္ဒန္တော– ကဲ့ရဲ့လျက်။ ဝိစရိ– ပြီ။ အသဒိသဒါနမ္ပိ–အသဒိသဒါနကိုလည်း။ နိန္ဒိယေဝ– ကဲ့ရဲ့သည်သာ။ တေသံ တေသံ– ထိုထိုပုဂ္ဂိုလ် တို့၏။ ဒါနဂ္ဂေ– လှူဖွယ်ဝတ္ထုကို စွန့်ကြဲပေးကမ်းရာဌာန၌။ ဝါ– အလှူမဏ္ဍပ်၌၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၀၂၊] သီတလံ– အအေးကို။ လဘိတွာ– ၍။ ဝါ– သော်။ သီတလန္တိ– အေးသည်ဟူ၍။ နိန္ဒိ– ပြီ။ ဥဏှံ– ကို။ လဘိတွာ၊ ဥဏှန္တိ– ပူသည်ဟူ၍။ နိန္ဒိ၊ အပ္ပံ–အနည်းငယ်ကို။ ဒေန္တေပိ– ပေးလှူသော်လည်း၊ (ပေးလှူလျှင်လည်း)၊ “ဣမေ– ဤသူတို့သည်။ ကိံ– အဘယ်ကြောင့်။ အပ္ပမတ္တကံ– နည်းသော အတိုင်းရှည်ရှိ သော လှူဖွယ်ကို။ ဝါ– အနည်းငယ်မျှကို။ ဒေန္တိ– ကုန်သနည်း။’ ဣတိ– သို့။ နိန္ဒိ၊ ဗဟုံ– များစွာသောလှူဖွယ်ကို။ ဒေန္တေပိ– သော်လည်း။ “ဣမေသံ– တို့၏။ ဂေဟေ– ၌။ ဌပနဋ္ဌာနံ– ထားရာအရပ်သည်၊ (ထားစရာနေရာသည်)၊ နတ္ထိ မညေ– မရှိဟု ထင်၏။ ဘိက္ခူနံ– တို့အား။ ယာပနမတ္တံ– မျှတရုံလောက်ကို။ ဒါတဗ္ဗံ နနု နာမ– ပေးထိုက်သည်မဟုတ်လော။ ဧတ္တကံ– သော။ ယာဂုဘတ္တံ– ကို။ နိရတ္ထကမေဝ– အကျိုးမရှိဘဲသာ။ ဝါ– အကျိုးမဲ့သာ။ ဝိဿဇ္ဇတိ– စွန့်ပစ်ရ၏။” ဣတိ– သို့။ နိန္ဒိ၊ ပန– သို့သော်လည်း။ အတ္တနော– ၏။ ဉာတကေ– တို့ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ “အမှာကံ– တို့၏။ ဉာတကာနံ– တို့၏။ ဂေဟံ– သည်။ စတူဟိ– ကုန်သော။ ဒိသာဟိ– တို့မှ။ အာဂတာဂတာနံ– ကြွရောက်လာကုန်, ကြွရောက်လာကုန်သော။ ဘိက္ခူနံ– တို့ ၏။ အဟော ဩပါနဘူတံ– ဩော်...ရေတွင်းသဖွယ်ဖြစ်၍ ဖြစ်၏။” ဣတိ အာဒီနိ– တို့ကို။ ဝတွာ– ၍။ ပသံသံ– ကို။ ပဝတ္တေသိ– ဖြစ်စေပြီ။ ပန– ဆက်။ သော– ထိုတိဿရဟန်းငယ်သည်။ ဧကဿ– သော။ ဒေါဝါရိကဿ– တံခါးစောင့်၏။ ပုတ္တော– သည်။ ဇနပဒံ– သို့။ ဝိစရန္တေဟိ– လှည့်လည်လာကုန်သော။ ဝဍ္ဎကီဟိ–လက်သမားတို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ ဝိစရန္တော– သော်။ သာဝတ္ထိံ– သို့။ ပတွာ၊ ပဗ္ဗဇိတော–
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၇]...
ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– တိဿရဟန်းငယ်ကို။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ ဧဝံ– တူ။ မနုဿာနံ– တို့၏။ ဒါနာဒီနိ– တို့ကို။ နိန္ဒန္တံ– ကဲ့ရဲ့နေသည်ကို။ ဒိသွာ၊ “နံ– ကို။ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ–စုံစမ်းကုန်အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “အာဝုသော– ရှင်! တဝ– ၏။ ဉာတကာ– တို့သည်။ ကဟံ– ၌။ ဝသန္တိ– နေကုန်သနည်း?” ဣတိ– သို့။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ “အသုကဂါမေ နာမ– ၌၊ (ဝသန္တိ– ကုန်၏၊)” ဣတိ– သို့။ သုတွာဝ– ၍သာလျှင်။ ကတိပယေ– အနည်းငယ်ကုန်သော။ ဝါ– ၂-ပါး၃-ပါးကုန်သော။ ဒဟရေ– ရဟန်းငယ်တို့ကို။ ပေသေသုံ– စေလွှတ်ကုန်ပြီ။ တေ– ရဟန်းငယ်တို့သည်။ တတ္ထ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဂါမဝါသိကေဟိ– တို့သည်။ အာသနသာလာယ– ဆွမ်းစားဇရပ်၌။ နိသီဒါပေတွာ– စေ၍။ ကတသက္ကာရာ– ပြုအပ်ပြီးသော ကောင်းစွာပြုစု ပူဇော်မှုရှိကုန်သည်၊ (သမာနာ)၊ ပုစ္ဆိံသု– ကုန်ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဣမမှာ ဂါမာ– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတော– သော။ တိဿော နာမ– သော။ ဒဟရော– ရဟန်းငယ်သည်။ အတ္ထိ– ၏။ တဿ– ၏။ ဉာတကာ– တို့သည်။ ကတမေ– အဘယ်သူတို့နည်း?” ဣတိ– ကုန်၏။ မနုဿာ– တို့သည်။ “ဣဓ ကုလဂေဟတော– မှ။ နိက္ခမိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတဒါရကော– ရဟန်းအဖြစ်သို့ ကပ်ရောက်သော ကလေး (လူငယ်) သည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ ဣမေ– ဤရဟန်းငယ်တို့သည်။ ကိံ– အဘယ်ကို။ ဝဒန္တိ နု ခေါ– ပြောကုန်သနည်း။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ “ဘန္တေ– ရားတို့! ဧကော– သော။ ဒေါဝါရိကပုတ္တော– တံခါး စောင့်၏ သားသည်။ ဝဍ္ဎကီဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ ဝိစရိတွာ– ၍။ ပဗ္ဗဇိတော– ပြီ။ ဣတိ– သို့။ သုဏောမ– ကုန်၏။ တံ– ကို။ သန္ဓာယ– ၍။ ဝဒေထ မညေ– ပြောကြ သည် ထင်ပါ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟံသု– ကုန်ပြီ။ ဒဟရဘိက္ခူ– တို့သည်။ တိဿဿ– ၏။ တတ္ထ– ထိုရွာ၌။ ဣဿရဉာတကာနံ– အစိုးရဖြစ်သော ဆွေမျိုးတို့၏။ ဝါ– သူဋ္ဌေးသူကြွယ်ဆွေမျိုးတို့၏၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၂၂၂၊] အဘာဝံ– မရှိကုန်သည်၏ အဖြစ်ကို။ ဉတွာ– ၍။ သာဝတ္ထိံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “ဘန္တေ– တို့! အကာရဏမေဝ– အကြောင်းမဟုတ်သည်ကိုသာလျှင်၊ (အကြောင်းမဲ့သာ)၊ တိဿော– သည်။ ဝိလပန္တော– ပြောဆိုလျက်။ ဝိစရတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ တံ ပဝတ္တိံ– ကို။ ဘိက္ခူနံ– တို့ အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ ဘိက္ခူပိ– တို့သည်လည်း။ တံ– ထိုဖြစ်ပုံအကြောင်း အရာကို။ တထာဂတဿ– အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။
သတ္ထာ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဣဒါနေဝ– ၌သာ။ ဝိကတ္ထေန္တော– (မိမိကိုယ်ကို)
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၈]...
အကြောင်းမဲ့ ချီးမွမ်းလျက်။ ဝါ– အခြောက်တိုက်ကြွားဝါလျက်။ န ဝိစရတိ– လှည့် လည်သည်ဟုတ်သေး။ ပုဗ္ဗေပိ– ၌ လည်း။ ဝိကတ္ထကောဝ– သည်သာ။ အဟောသိ– ပြီ။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဘိက္ခူဟိ– တို့သည်။ ယာစိတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အတီတံ– ကို။ အာဟရိတွာ– ၍၊ ဗဟုမ္ပိ သော ဝိကတ္ထေယျ, အညံ ဇနပဒံ ဂတော၊ အနွာဂန္တွာန ဒူသေယျ, ဘုဉ္ဇ ဘောဂေ ကဋာဟက
(ယော– အကြင်သူသည်၊) အညံ– မိမိမွေးရပ်မြေမှ အခြားသော။ ဇနပဒံ–ဇနပုဒ်သို့။ ဂတော– ရောက်သည်၊ (ဟောတိ– ဖြစ်၏။ ယတ္ထ– အကြင်အရပ်၌။ အဿ– ထိုသူ၏။ ဇာတိံ– အမျိုးဇာတ်ကို၊ (ဇာစ်မြစ်ကို)၊ န ဇာနန္တိ– မသိကုန်။ တတ္ထ– ထိုအရပ်၌၊) သော– ထိုသူသည်။ ဗဟုမ္ပိ– များစွာလည်း။ ဝိကတ္ထေယျ– (မိမိကိုယ် ကို) အကြောင်းမဲ့ ချီးမွမ်းရာ၏။ ဝါ– အခြောက်တိုက်ကြွားဝါရာ၏၊ (သာမိကော–သင်၏ အရှင်သည်။ ဣမံ ဂေဟံ– ဤအိမ်သို့၊) အနွာဂန္တွာန– တဖန်ပြန်လာ၍၊ (တံ– သင့်ကို၊) ဒူသေယျ– (ကြိမ်ဖြင့်ရိုက်ခြင်း, ကျွန်အမှတ်တံဆိပ်ခပ်နှိပ်ခြင်း, အမျိုးဇာတ်ကို ဖော်ပြခြင်းဖြင့်) ဖျက်ဆီးရာ၏။ ကဋာဟက– ကဋာဟက! ဘောဂေ– သုံးဆောင်ဖွယ်ဘောဇဉ်တို့ကို။ ဘုဉ္ဇ– သုံးဆောင်ပါလော။ [နီတိဓာတု နိ- ၁, ၁၇၉၌ “ဂတော”ကို ဝိသေသနယူ၍ “အညံ– သော။ ဇနပဒံ– သို့။ ဂတော–ရောက်သော။ ဝါ– သွား၍။ သော– သည်။ ဝိကတ္ထေယျ– ၏”ဟု ပေး၏။]
ဝိကတ္ထေယျ။ ။ ဝိ+ကတ္ထ(သိလာဃ =ချီးမွမ်းခြင်း)+အ+ဧယျ၊ နီတိဓာတု- ၇၃၌ “ဝိကတ္ထတီ ဝိကတ္ထတီ ဝိကတ္ထတီတိ ဝိရူပံ ကတ္ထတိ အဘူတဝတ္ထုဒီပနတော”ဟု ဖွင့်၏၊ ၎င်းင်းနိ- ၁, ၁၇၉၌ ဝိရူပံတွင် ရူပသဒ္ဒါ အကြောင်းဟောယူ၍ “ဝိရူပံ- အကြောင်းကင်းလျက်”ဟု ပေး၏၊ ဤစကားအရ အထက်၌ ပေးခဲ့သည်၊ မိမိကိုယ်ကို အကြောင်းမဲ့ ချီးမွမ်းသူသည် သူ တစ်ပါးအားလည်း ကဲ့ရဲ့လှည့်ပတ်ပြော ဆိုမိလျက်သားဖြစ်၏၊ ထိုကြောင့် “ဝမ္ဘနဝစနံ ဝဉ္စနဝစနံ ဝဒေယျ(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈၀)”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ဝိကတ္ထတီ ဝိကတ္ထတီ ဝိကတ္ထတီတိ ဝိဝိဓာ ကထယတိ (မဟာနိဋ္ဌ- ၁၇၄)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဝိကတ္ထေယျ- အမျိုးမျိုးအဖုံဖုံ ချီးမွမ်းရာ၏” ဟုပေး။ ပါမြန်ဓာန်၌ “ကတ္ထတိ”ကို “ကထ+အ+တိ”ဟု တစ်နည်းခွဲ၏၊ ထိုခွဲပုံကို ကြည့်၍ “ဝိ+ကထ+အ+ဧယျ၊ ထ၌ ဒွေဘော်”ဟု တစ်နည်းကြံ၊ “ဗဟုမ္ပိ- များစွာသော ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချလှည့်ပတ်ကြောင်းစကားကိုလည်း၊ ဝိကတ္ထေယျ- အမျိုးအမျိုးအဖုံဖုံ ပြော ဆိုရာ၏”ဟုပေး။
...[စာမျက်နှာ- ၆၁၉]...
ဣတိ– သို့။ ဣမံ ကဋာဟဇာတကံ– ကို။ ဝိတ္ထာရေတွာ၊ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော– သည်၊ [ဟိအနက်မဲ့၊] ပရေဟိ– တို့သည်။ အပ္ပကေ ဝါ– အနည်း ငယ်သော လှူဖွယ်ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဗဟုကေ ဝါ– များစွာသော လှူဖွယ် ကိုသော်လည်းကောင်း။ လူခေ ဝါ– ကြမ်းတမ်းယုတ်ညံ့သော လှူဖွယ်ကိုသော် လည်းကောင်း။ ပဏီတေ ဝါ– မွန်မြတ်သော လှူဖွယ်ကိုသော်လည်းကောင်း။ ဒိန္နေ– အပ်သော်။ အညေသံ ဝါ– တို့အားလည်း။ ဒတွာ– ၍။ အတ္တနော– အား။ အဒိန္နေ– သော်။ မင်္ကု– မျက်နှာမသာယာသည်။ ဟောတိ– ၏။ တဿ– အား။ ဈာနံ ဝါ– သည်သော်လည်းကောင်း။ ဝိပဿနံ ဝါ– သည်သော်လည်းကောင်း။ မဂ္ဂဖလာဒီနိ ဝါ– မဂ်ဖိုလ်အစရှိတို့သည်လည်းကောင်း။ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ– ကုန်။” ဣတိ– ၍။ ဝတွာ၊ ဓမ္မံ၊ ဒေသေန္တော၊ ဣမာ ဂါထာ– တို့ကို။ အဘာသိ၊ (ကိံ)၊ “ဒဒါတိ၊ ပေ၊ သမာဓိမဓိဂစ္ဆတီတိ– ၍၊ (အဘာသိ)
ဒဒါတိ ဝေ ယထာသဒ္ဓံ, ယထာပသာဒနံ ဇနော၊ တတ္ထ ယော စ မင်္ကု ဟောတိ, ပရေသံ ပါနဘောဇနေ၊ န သော ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သမာဓိမဓိဂစ္ဆတိ။
ဇနော– လူအပေါင်းသည်။ ယထာသဒ္ဓံ– သဒ္ဓါအားလျော်စွာ။ ယထာပသာဒနံ– ကြည်ညိုမှုအားလျော်စွာ။ ဝါ– ကြည်ညိုရာပုဂ္ဂိုလ်ဌာနအားလျော်စွာ။ ဝေ– စင် စစ်။ ဒဒါတိ– ပေးလှူ၏။ ယော– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ တတ္ထ စ– ထိုသူတစ်ပါးအလှူ ၌လည်းကောင်း။ ပရေသံ– သူတစ်ပါးတို့၏။ ပါနဘောဇနေ စ– သောက်ခြင်း, စားခြင်း၌လည်းကောင်း။ မင်္ကု– မျက်နှာမသာယာသည်။ ဟောတိ– ၏။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဒိဝါ ဝါ– နေ့အခါ၌လည်းကောင်း။ ရတ္တိံ ဝါ– ညဉ့်အခါ၌လည်းကောင်း။ သမာဓိံ– ဥပစာအပ္ပနာ, မဂ်ပါဖိုလ်ထိ, သမာဓိကို။ န အဓိဂစ္ဆတိ– မရနိုင်
ပါနဘောဇနေ။ ။ “ပီယတေ ပါနံ၊ ဘုဇ္ဇတေ ဘောဇနံ၊ ပါနံ စ+ဘောဇနံ စ ပါနဘောဇနံ”ဟုပြု၊ ဂါထာဖွင့်အထက်နား၌ “(၁) အပ္ပကေ ဝါ...ပဏီတေ ဝါ ဒိန္နေ, (၂) အညေသံ ဝါ ဒတွာ အတ္တနော အဒိန္နေ မင်္ကု ဟောတိ”ဟူသော စကားနှင့် “ဧတေသု ဌာနေသု မင်္ကုဘာဝသင်္ခါတံ(ယဿ စေတံအဖွင့်)”ဟူသော စကားအရ မင်္ကုဖြစ်ရာအကြောင်းဌာန၂မျိုးရှိသည်ဟု သိသာ၏၊ ထို၂မျိုးမှာ (၁)သူတစ်ပါးက နည်းနည်း,များများ ကောင်းကောင်း,ဆိုးဆိုးကို လှူခြင်း၊ (၂) အခြားသူများအား
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၀]...
ယဿ စေတံ သမုစ္ဆိန္နံ, မူလဃစ္စံ သမူဟတံ၊ သ ဝေ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ, သမာဓိမဓိဂစ္ဆတိ။
စ– အနွယကား။ ယဿ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဧတံ– ဤမျက်နှာမသာယာ-သူ၏ ဖြစ်ကြောင်း အကုသိုလ်ကို။ သမုစ္ဆိန္နံ– အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ဖြတ်အပ်ပြီ။ မူလဃစ္စံ– အရင်း၌ ဖြတ်အပ်သည်မည်လောက်အောင်။ ဝါ– အမြစ် ပြတ်အောင်။ သမူဟတံ– အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် ကောင်းစွာ ပယ်နုတ်အပ်ပြီ။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ– စင်စစ်။ ဒိဝါ ဝါ– ကောင်း။ ရတ္တိံ ဝါ– ကောင်း။ သမာဓိံ– ကို။ အဓိဂစ္ဆတိ– ရ၏။
တတ္ထ– တို့၌။ ဒဒါတိ ဝေ ယထာသဒ္ဓန္တိ– ကား။ လူခပဏီတာဒီသု– အယုတ်, အမြတ်အစရှိသည်တို့တွင်။ ယံကိဉ္စိ– ကို။ ဒေန္တော– ပေးလှူသော။ ဇနော– သည်။ ယထာသဒ္ဓံ– သဒ္ဓါအားလျော်စွာ။ အတ္တနော– ၏။ သဒ္ဓါနုရူပမေဝ– သဒ္ဓါအား လျော်စွာသာလျှင်၊ [သဒ္ဓါယ+အနုရူပံ ယထာသဒ္ဓံ”ဟု ပြု၊] ဒေတိ– ၏။ ယထာ ပသာဒနန္တိ– ကား။ စ– အဖို့တစ်ပါးကား။ အဿ– ၏။ ထေရနဝါဒီသု– ထေရ, နဝ အစရှိသည်တို့တွင်။ ယသ္မိံ ယသ္မိံ– အကြင်အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၌။ ပသာဒေါ– ကြည် လှူ၍ မိမိအား မလှူခြင်း, သူတစ်ပါးတို့၏ သောက်စားနေခြင်းတို့တည်း၊ ဂါထာတွင် “ဒဒါတိ..ဇနော”သည် (၁) နံပါတ်အကြောင်းဌာန, “ပရေသံ ပါနဘောဇနေ”သည် (၂) နံပါတ်အကြောင်းဌာနတည်း၊ ဤသို့ ၂ဌာနယူ၍ အထက်၌ ပေးခဲ့သည်။
သာမညနိဒ္ဒေသနည်းကြံ။ ။ “ပရေသံ- တို့၏၊ တတ္ထ ပါနဘောဇနေ- ထိုအဖျော် ဘောဇဉ်တို့ဖြင့် ကျွေးမွေးရာ၌၊ မင်္ကု ဟောတိ”ဟု ပေး၍ “ပါနဘောဇနေ”ကို “သဟ သေယျံ”ကဲ့သို့ သာမညနိဒ္ဒေသနည်းဟုလည်း ဆို၏၊ “ပါတဗ္ဗန္တိ ပါနံ- သောက်ဖွယ်၊ ဘုဉ္ဇီယတေတိ ဘောဇနံ- စားဖွယ်၊ ပါနံ စ+ဘောဇနံ စ ပါနဘောဇနာနိ၊ ဘောဇာပီ- ယတေ ဘောဇနံ(စားစေခြင်း =ကျွေးမွေးခြင်း)၊ ပါနဘောဇနေဟိ+ဘောဇနံ ပါနဘောဇနံ(ဝိကာလဘောဇနကဲ့သို့ ဘောဇနတစ်ပုဒ်ကျေ)”ဟု ပြု။
အာဓာရ၂မျိုးကြံ။ ။ တတ္ထကို သာမညာဓာရ, ပါနဘောဇနေကို ဝိသေသာဓာရ ယူ၍ “တတ္ထ- ထိုသို့လှူရာ၌၊ ယော- သည်၊ ပရေသံ- တို့၏၊ ပါနဘောဇနေ- စားဖွယ် သောက်ဖွယ်၌၊ မင်္ကု ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ ဤအလို “ပါတဗ္ဗန္တိ ပါနံ၊ ဘုဉ္ဇီယ- တေတိ ဘောဇနံ၊ ပါနံ စ+ဘောဇနံ စ ပါနဘောဇနံ”ဟု ပြု။
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၁]...
ညိုခြင်းသည်။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။ တဿ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်အား။ ဒေန္တော– သည်။ ယထာပသာဒနံ– ကြည်ညိုခြင်းအားလျော်စွာ။ အတ္တနော– ၏။ ပသာဒါနုရူပမေဝ– ကြည်ညိုခြင်းအားလျော်စွာကိုသာလျှင်၊ [ပသာဒနဿ+အနုရူပံ ယထာပသာဒနံ” ဟု ပြု၊] ဒေတိ– ၏။ တတ္ထာတိ– ကား။ ပရဿ– ၏။ တသ္မိံ ဒါနေ– ၌။ “မယာ– သည်။ အပ္ပံ ဝါ– အနည်းငယ်သော လှူဖွယ်ကိုသာ။ လဒ္ဓံ– ရအပ်ပြီ။ လူခံ ဝါ–ကြမ်းတမ်းယုတ်ညံ့သော လှူဖွယ်ကိုသာ။ လဒ္ဓံ– ပြီ။” ဣတိ– ၍။ မင်္ကုဘာဝံ–မျက်နှာမသာယာသည်၏အဖြစ်သို့။ အာပဇ္ဇတိ– ရောက်၏။ [“အပ္ပံ ဝါ လူခံ ဝါ”၌ ဝါနိပါတ်ကို အဝဓာရဏအနက်ဟော ယူ၍ ပေးသည်၊ အနိယမအနက်ဟော ယူ၍ ဣတိနှင့်တွဲကာ “အပ္ပံ– ကို။ လဒ္ဓံ– ပြီ။ ဣတိ ဝါ– ဤသို့လည်းကောင်း။ လူခံ– ကို။ လဒ္ဓံ– ပြီ။ ဣတိ ဝါ– သို့လည်းကောင်း၊ မင်္ကုဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ”ဟု တစ်နည်းပေးနိုင် သေး၏၊] သမာဓိန္တိ– ကား။ သော ပုဂ္ဂလော– သည်။ ဒိဝါ ဝါ– ၌လည်းကောင်း။ ရတ္တိံ ဝါ– ၌လည်းကောင်း။ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဝါ– ဥပစာ, အပ္ပနာ၏ အစွမ်းဖြင့် လည်းကောင်း။ မဂ္ဂဖလဝသေန ဝါ– ဖြင့်လည်းကောင်း။ သမာဓိံ– ကို။ နာဓိဂစ္ဆတိ– မရနိုင်။ ယဿ စေတန္တိ– ကား။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ– သည်။ ဧတေသု ဌာနေသု– ဤအရာဌာနတို့၌။ မင်္ကုဘာဝသင်္ခါတံ– သော။ ဧတံ အကုသလံ– ကို။ သမုစ္ဆိန္နံ–ကောင်းစွာ ဖြတ်အပ်သည်ကို။ မူလဃစ္စံ မူလဃစ္စံ မူလဃစ္စံ– အရင်း၌ ဖြတ်အပ်သည်ကို။ ကတွာ–
သမုစ္ဆိန္နံ။ ။ သမ္မဒေဝ+ဥစ္ဆိန္နံ သမုစ္ဆိန္နံ၊(ထေရီ၊ဋ္ဌ၊၄၂)၊ “သမူလစ္ဆိန္နောတိ သမုစ္ဆိန္နော၊(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၇၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆)”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “သဟ+ မူလ+ဆိန္နံ”ဟု ခွဲကြသေး၏၊(ပါညွှန်း)၊ ထိုအလို “သဟ+မူလေန သမူလံ၊ သမူလံ+ဆိန္နံ သမုစ္ဆိန္နံ- အမြစ်ရင်းနှင့်တကွ ဖြတ်အပ်ပြီ”ဟု ပြု၊ [သဟကို သ, မူ၌ ရဿပြု, လကိုချေ၊] “အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန”သည် သမုစ္ဆိန္နံ, သမူဟတံ၂ပုဒ်လုံး၏ ကရိုဏ်းတည်း၊ ဓမ္မ၊ဋ္ဌ၊ ၂, ၂၄၆ရှု
မူလဃစ္စံ။ ။ “မူလဃစ္စံ ကတွာ”ဟု ကရဓာတ် တွာပစ္စယန္တဖြင့် ဖွင့်၏၊ ထိုကြောင့် အံဝိဘတ်သည် ကြိယာဝိသေသနအနက်တည်း၊(သီဋီသစ်၊၂၊၇)၊ “ဟညတေတိ ဃစ္စံ၊ မူလေ+ဃစ္စံ မူလဃစ္စံ၊ (မ၊ဋီ၊၃၊၃၀)၊ (တစ်နည်း) ဟနနံ ဃစ္စံ၊ မူလဿ+ဃစ္စံ မူလဃစ္စံ- အမြစ်ကို ဖြတ်ခြင်း”ဟုလည်း ပြုကြ၏။
ဃစ္စံ။ ။ ဟနဓာတ်နောင် ကရမှာ ရိစ္စ၌ “ရိစ္စ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ရိစ္စ ပစ္စည်းသက်၊ ဟနကို ဃာတပြု၊ ရ်အနုဗန်နှင့်တကွ ဓာတွန်တ်ကိုချေ၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့်
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၂]...
၍။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန– ဖြင့်။ သမူဟတံ– ကောင်းစွာ ပယ်နှုတ်အပ်ပြီ။ သော– သည်။ ဝုတ္တပ္ပကာရံ– ဆိုအပ်ပြီးသော အပြားရှိသော။ သမာဓိံ– ကို။ အဓိဂစ္ဆတိ– ရနိုင်၏။ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– တိဿဒဟရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
တိဿဒဟရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၉-ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စ– ၅ယောက်ကုန်သော။ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ– ချဲ့။ တေ– ထိုဥပါသကာတို့သည်။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုကာမာ– ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဝိဟာရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ နိသီဒိံသု– ကုန်ပြီ။ စ–ဆက်။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ “အယံ– ဤသူသည်။ ခတ္တိယော– မင်းတည်း။ အယံ– သည်။ ဗြာဟ္မဏော– တည်း။ အယံ– သည်။ အဍ္ဎော– သူဌေး (သူကြွယ်) တည်း။ အယံ– သည်။ ဒုဂ္ဂတော– ဆင်းရဲသူတည်း။ ဣမဿ– အား။ ဥဠာရံ–နောက်ဣကိုချေ။ (ကစ်ဘာ-၂, ၄၅၇၊ ရူ-၃၄၅။ ရူဋီ– ၂၁၉)
တစ်နည်း။ ။ ဟန+ရိစ္စ၊ ရ် အနုဗန်နှင့်တကွ ဓာတွန်န်ကိုချေ၊ သံဟနညာယ ဝါ ရော ဃောသုတ်၌ “သံဟနညာယ ဝါ ဃော”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ဟနကို ဃပြု, ဝါ ပရော အသရူပါဖြင့် နောက် ဣကိုချေ(ကူပါထေ.ဋ္ဌနိ- ၁၁၃)၊ (တစ်နည်း) ဟန+ဏျ၊ ဟနကို ဃာတပြု, တျကို စ ပြု၊ စ်ဒွေဘော်လာ၊ ဃာ၌ ရဿပြု၊(ဝိဗော- ၂၆၈)၊ မောဂ်၊ မောဂ်ပံ- ၅, ၃၁၌ “ဟန+ယ၊ ဟနကို ဃစ်ပြု, ယကို စပြု၏၊ နိဒီ- ၅၃၄၌ “ကိစ္စဃစ္စဘစ္စဘဗ္ဗလေယျာ(မောဂ်- ၅, ၃၁)သုတ်ဖြင့် ယပစ္စည်းသက်၍ ထိုယပစ္စည်းနှင့်တကွ ဟနကို ဃစ္စပြု၏။
သမူဟတံ။ ။ သမူဟညိတ္ထာတိ သမူဟတံ၊ သံ+အဝ+ဟန+တ၊ အဝကို ဩပြု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိဖြင့် ဩကို ဥုပြု၊(နီတိသုတ္တ- ၂၆၅)၊ ဆရာတို့အလို သံ+ဥ+ဟန+တ၊ ဥကို ဒီဃပြု၊ ဥသည် သက္ကတ၌ “ ဥဒ် ”ဟု ရှိသည်၊ ပါဠိ၌ ဒ်ပျောက်သောကြောင့် ထိုအစား ဒွေဘော်လာသင့်လျှင် ဒွေဘော်လာ၍ ဒီဃပြုသင့်လျှင် ဒီဃပြုရ၏၊ ထိုကြောင့် ဥုဒီဃ ပြုရသည်။ (သီဘာ- ၄, ၁၄)
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၃]...
ကောင်းမြတ်သည်ကို။ ကတွာ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေဿာမိ– အံ့။ ဣမဿ– အား။ နော (ဒေသေဿာမိ)– အံ့။” ဣတိ– သို့။ စိတ္တံ– သည်။ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ– မဖြစ်။ ယံကိဉ္စိ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တော– သော်။ ဓမ္မဂါရဝံ– တရားတော်၌ အလေး ထားသည်၏ အဖြစ်ကို။ ဝါ– တရားတော်၌ အလေးထားခြင်းကို။ ပုရက္ခတွာ– ရှေ့သွားပြု၍။ အာကာသဂင်္ဂံ အာကာသဂင်္ဂံ အာကာသဂင်္ဂံ– ကောင်းကင်၌ စီးသွားသော ဂင်္ဂါမြစ်ကို။ ဝါ–ရေတံခွန်ကို။ ဩတာရေန္တော ဝိယ– သွယ်ချသကဲ့သို့။ ဒေသေတိ– ၏။ ပန– ဆက်။ ဧဝံ– သို့။ ဒေသေန္တဿ– သော။ တထာဂတဿ– ၏။ သန္တိကေ– ၌။ နိသိန္နာနံ– ကုန် သော။ တေသံ– တို့တွင်။ ဧကော– တစ်ယောက်သည်။ နိသိန္နကော– သည်။ ဟုတွာ ဧဝ– ၍သာလျှင်။ နိဒ္ဒါယိ– အိပ်ပြီ။ ဧကော– သည်။ အင်္ဂုလိယာ– ဖြင့်။ ဘူမိံ– မြေကြီး ကို။ လိခန္တော– ရေးခြစ်လျက်။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဧကော– သည်။ ဧကံ– သော။ ရုက္ခံ– ကို။ စာလေန္တော– လှုပ်လျက်။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဧကော– သည်။ အာကာသံ– ကို။ ဥလ္လောကေန္တော– မော်ကြည့်လျက်။ နိသီဒိ– ပြီ။ ဧကော ပန– သည်ကား။ သက္ကစ္စံ– စွာ။ ဓမ္မံ– ကို။ အဿောသိ– ပြီ။
အာကာသဂင်္ဂံ။ ။ (၁) အာဝဋ္ဋဂင်္ဂါ, (၂) ကဏှဂင်္ဂါ, (၃) အာကာသဂင်္ဂါ, (၄) ဗဟလဂင်္ဂါ, (၅) ဥမင်္ဂဂင်္ဂါအားဖြင့် ဂင်္ဂါ၅မျိုးရှိ၏၊ ထိုတွင် အနောတတ္တအိုင်၏ တောင် ဘက်မှ ထွက်ပေါ်လာသော မြစ်ရေအလျဉ်သည် အနောတတ္တအိုင်ကို လက်ယာရစ် လည်၍ ကောင်းကင်ဖြင့် ယူဇနာ၆၀တိုင်တိုင် ရောက်လာ(စီးလာ)ရာမြစ်အရပ်ကို အာကာသဂင်္ဂါဟု ဆို၏၊ ဤ၌ ရေတံခွန်မှန်သမျှကိုလည်း သဒိသူပစာရအားဖြင့် ယူပါ။ (အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၃ သာရတ္ထ၊၁၊၂၅၆)
ဝိဂြိုဟ်။ ။ ဂါယမာနာ ဃောသံ ကုရုမာနာ ဂစ္ဆတီတိ ဂင်္ဂါ၊ [ဂါ+ဂမု+အ+အာ၊] ဂဝသ္မိံ (ပထဝိယံ)+ဂတာ ပဝတ္တာ ဝါ ဂင်္ဂါ၊ [ဂေါ+ဂမု+အ+အာ၊- အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၃၊] (တစ်နည်း) ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ဧတေန ရုက္ခာဒယော စာတိ ဂံ၊ [ဂမု+ကွိ၊] ဂံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ သန္ဒတိ စ ဧတ္ထာတိ ဂင်္ဂါ၊ [ဂ+ဂမု+ကွိ+အာ၊ -ဘေဒဋီ- ၈၅၊] ဂံ ကုသဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ဂစ္ဆတီတိ ဂင်္ဂါ၊ ဂံ မဟောဃံ ပဝတ္တေတွာ အာဂစ္ဆတီတိ ဂင်္ဂါ၊(ဂဠုန်ပျံ- ၄၃)၊ အာကာသေန+ဂတာ+ဂင်္ဂါ အာကာသင်္ဂါ- ကောင်းကင်ဖြင့် စီးသွားသော ဂင်္ဂါ မြစ်၊(မြို့နီဂံ- ၁၆၁)၊ (တစ်နည်း) အာကာသေ+သန္ဒမာနာ+ဂင်္ဂါ အာကာသသင်္ဂါ-ကောင်းကင်၌ စီးသွားသောဂင်္ဂါမြစ်, နတ်မြစ်။ (ဓာန်ဋီ- ၂၇)
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၄]...
အာနန္ဒတ္ထေရော။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဗီဇယမာနော– ယပ်ခပ်လျက်။ တေသံ– တို့၏။ အာကာရံ– အခြင်းအရာကို။ ဩလောကေန္တော– လျက်။ သတ္ထာရံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! တုမှေ– တို့သည်။ ဣမေသံ– တို့အား။ မဟာမေဃဂဇ္ဇိတံ– ကျယ် စွာသော မိုးချိန်းသံကို။ ဂဇ္ဇန္တာ ဝိယ– ထစ်ချုန်းကုန်သကဲ့သို့။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေထ–ကုန်၏။ ဧတေ ပန– တို့သည်ကား။ တုမှေသုပိ– တို့သည်။ ဓမ္မံ– ကို။ ကထေန္တေသု– ကုန်လသော်။ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ– ဤမည်သောအမှု ဤမည်သောအမှုကိုလည်း။ ကရောန္တာ– ကုန်လျက်။ နိသိန္နာ– ကုန်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ– န္ဒာ! တွံ– သည်။ ဧတေ– တို့ကို။ န ဇာနာသိ– မသိဘူးလား?” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ– ရား! အာမ– ပါ။ န ဇာနာမိ– ပါ။” ဣတိ– ပြီ။ ဟိ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ ဧတေသု– တို့တွင်။ ယော ဧသ– အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။ နိဒ္ဒါယန္တော– လျက်။ နိသိန္နော– ၏။ ဧသ (ဧသော)– သည်။ ပဉ္စဇာတိသတာနိ– ဘဝ၅ရာတို့ပတ်လုံး။ သပ္ပယောနိယံ– မြွေမျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ ဘောဂေသု– အခွေတို့၌။ သီသံ– ကို။ ဌပေတွာ– ထား၍။ နိဒ္ဒါယိ–အိပ်ပြီ၊ (တသ္မာ– ကြောင့်၊) ဣဒါနိပိ– ၌လည်း။ အဿ– ၏။ နိဒ္ဒါယ– အိပ်ခြင်း၌။ တိတ္တိ– တင်းတိမ်ခြင်းသည်။ နတ္ထိ၊ အဿ– ၏။ ကဏ္ဏံ– နားသို့။ မမ– ၏။ သဒ္ဒေါ– သည်။ န ပဝိသတိ– မဝင်။ ဣတိ– မိန့်တော်မူပြီ။ ဘန္တေ! ပဋိပါဋိယာ– အစဉ်အား ဖြင့်။ ကထေထ ကိံ ပန– ဆိုတော်မူလိုပါကုန်သလော? ဥဒါဟု– သို့မဟုတ်။ အန္တရန္တရာ– အကြားအကြား၌။ ကထေထ ကိံ ပန– ကုန်သလော? ဣတိ– မေးပြီ။ အာနန္ဒ– န္ဒာ! ဟိ– အဖြေကား။ ကာလေန– တစ်ခါတရံ၌။ မနုဿတ္တံ– လူ့အဖြစ်လည်းကောင်း။ ကာလေန– ၌။ ဒေဝတ္တံ– နတ်အဖြစ်လည်းကောင်း။ ကာလေန– ၌။ နာဂတ္တံ– နဂါးအဖြစ်လည်းကောင်း။ ဣတိ ဧဝံ– သို့။ အန္တရန္တရာ– ၌။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ– ဖြစ် သော။ ဧတဿ– ထိုသူ၏။ ဥပပတ္တိယော– ပဋိသန္ဓေနေခြင်းတို့ကို။ သဗ္ဗညုတညာဏေနာပိ– ဖြင့်လည်း။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ– ပိုင်းဖြတ်ခြင်းငှာ။ န သက္ကာ– နိုင်။ ပန– စင် စစ်ကား။ ဧသ– သည်။ ပဋိပါဋိယာ– အားဖြင့်။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– ဘဝ၅ရာတို့ ပတ်လုံး။ နာဂယောနိယံ– နဂါးမျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ နိဒ္ဒါယန္တောပိ– သော်လည်း။ နိဒ္ဒါယ– ၌။ အတိတ္တောယေဝ– မတင်းတိမ်နိုင်သည်သာ။ ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ အင်္ဂုလိယာ– လက်ချောင်းဖြင့်။ ဘူမိံ– ကို။ လိခန္တော– လျက်။ နိသိန္နပုရိသောပိ– ထိုင် နေသော ယောကျ်ားသည်လည်း။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒယောနိယံ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၅]...
တီကောင်မျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ ဘူမိံ– ကို။ ခဏိ– ပြီ၊ (တသ္မာ– ကြောင့်)၊ ဣဒါနိပိ– ၌လည်း။ ဘူမိံ– ကို။ ခဏန္တောဝ– နေသည်သာ၊ (ဟုတွာ)၊ မမ– ၏။ သဒ္ဒံ– ကို။ န သုဏာတိ– မကြား။ ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ ရုက္ခံ– ကို။ စာလေန္တော– လျက်။ ဧသ နိသိန္နပုရိသောပိ– သည်လည်း။ ပဋိပါဋိယာ– အားဖြင့်။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ မက္ကဋယောနိယံ– မျောက်မျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ၊ (တသ္မာ– ကြောင့်)၊ ဣဒါနိပိ– ၌လည်း။ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန– ရှေးဘဝ၌ လေ့ကျက်အပ်သော အလေ့အကျက်၏အစွမ်း အားဖြင့်။ ရုက္ခံ– ကို။ စာလေတိယေဝ– လှုပ်စေသည်သာ။ အဿ– ၏။ ကဏ္ဏံ– သို့။ မမ– ၏။ သဒ္ဒေါ– သည်။ န ပဝိသတိ– မဝင်။ ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ အာကာသံ– ကို။ ဥလ္လောကေတွာ– ၍။ ဧသ နိသိန္နပုရိသောပိ– သည်လည်း။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ နက္ခတ္တပါဌကော– နက္ခတ်ကို ဖတ်တတ်သောသူသည်။ ဟုတွာ– ၍။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ၊ (တသ္မာ– ကြောင့်၊) ဣဒါနိ– ယခုဘဝ၌။ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန– အားဖြင့်။ အဇ္ဇာပိ– ယနေ့၌လည်း။ အာကာသမေဝ– ကိုသာ။ ဥလ္လောကေတိ– မော်ကြည့် နေ၏။ အဿ– ၏။ ကဏ္ဏံ– သို့။ မမ– ၏။ သဒ္ဒေါ– သည်။ န ပဝိသတိ၊ ဟိ (ယသ္မာ)– ကြောင့်။ သက္ကစ္စံ– စွာ။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏန္တော– သော။ ဧသ နိသိန္နပုရိသော ပန– သည်ကား။ ပဋိပါဋိယာ– အားဖြင့်။ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ– လုံး။ တိဏ္ဏံ– ကုန်သော။ ဝေဒါနံ– တို့၏။ ပါရဂူ– အပြီးတိုင်ရောက် တတ်မြောက်သော။ ဝါ– တစ်ဖက်ကမ်း ရောက် တတ်မြောက်သော။ မန္တဇ္ဈာယကဗြာဟ္မဏော– မန္တန်ကို ရွတ်ဖတ်တတ် သော ပုဏ္ဏားသည်။ ဟုတွာ– ၍။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ၊ (တသ္မာ– ကြောင့်၊) ဣဒါနိပိ– ၌လည်း။ မန္တံ– ကို။ သံသန္ဒန္တော ဝိယ– နှီးနှောသကဲ့သို့။ သက္ကစ္စံ– စွာ။ သုဏာတိ– ၏။ ဣတိ– ပြီ။ [“ဟိ ယသ္မာ”နှင့် “တသ္မာ”ကို ရှေ့မှ လိုက်ပေးသည်။] “ဘန္တေ– ရား! တုမှာကံ– တို့၏။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ ဆဝိအာဒီနိ– အရေအစ ရှိသည်တို့ကို။ ဆိန္ဒိတွာ– ဖြတ်၍။ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ– ရိုးတွင်းခြင်ဆီကို။ အာဟစ္စ– ထိခိုက်၍။ တိဋ္ဌတိ– တည်၏။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဣမေ– တို့သည်။ တုမှေသု– တို့သည်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေန္တေသုပိ– ကုန်သော်လည်း။ သက္ကစ္စံ– စွာ။ န သုဏန္တိ– ကုန်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ! မမ– ၏။ ဓမ္မော– ကို။ သုဿဝနီယော– လွယ်ကူသဖြင့် နာ ယူအပ်၏၊ (နာယူဖို့ လွယ်ကူ၏)၊ ဣတိ– ကို။ သညံ– ကို။ ကရောသိ မညေ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၆]...
ပြုသည်ဟု ထင်၏။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဒုဿဝနီယော ကိံ ပန– ခဲယဉ်းသဖြင့် နာယူအပ်ပါသလော? (နာယူရဖို့ ခက်ခဲပါသလော?) ”ဣတိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ! အာမ– အိမ်း။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ကသ္မာ– ကြောင့်ပါနည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “အာနန္ဒ– န္ဒာ! ဣမေဟိ သတ္တေဟိ– တို့သည်။ ဗုဒ္ဓေါတိ– ဘုရားဟူသော။ ပဒံ ဝါ– ပုဒ်ကို လည်းကောင်း။ ဓမ္မောတိ– တရားဟူသော။ ပဒံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ သံဃောတိ– ဟူသော။ ပဒံ ဝါ– ကိုလည်းကောင်း။ အနေကေသုပိ– များစွာလည်းဖြစ်ကုန် သော။ ကပ္ပကောဋိသတသဟဿေသု– ကမ္ဘာတို့၏ ကုဋေအသိန်းတို့၌။ ဝါ–ကုဋေသိန်းပေါင်းများစွာသော ကမ္ဘာတို့၌။ အသုတပုဗ္ဗံ– ရှေးက မကြားအပ်ဘူး။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဣမံ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုံ– ငှာ။ န သက္ကောန္တာ– မစွမ်းနိုင်ကုန်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ အနမတဂ္ဂေ– သိအပ်သော အစအပိုင်းအခြားမရှိသော။ ဝါ– မသိအပ် သော အစအပိုင်းအခြားရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၅၈၀ရှု၊] သံသာရေ– ၌။ ဣမေ သတ္တာ– တို့သည်။ အနေကဝိဟိတံ– တစ်ပါးမက များသောအပြားရှိသော။ တိရစ္ဆာနကထံယေဝ– သုဂတိလမ်း, နိဗ္ဗာန်လမ်း၏ ဖီလာကန့်လန့်ဖြစ်သော စကား ကိုသာ။ သုဏန္တာ– ကုန်လျက်။ အာဂတာ– လာခဲ့ကုန်ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ သုရာပါနကေဠိမဏ္ဍလာဒီသု– သေရည်အရက်သောက်ရာဌာန, ကစားဝိုင်းအစ ရှိသည်တို့၌။ ဂါယန္တာ– သီဆိုကုန်လျက်။ နစ္စန္တာ– ကကုန်လျက်။ ဝိစရန္တိ– ကုန်၏။ ဓမ္မံ– ကို။ သောတုံ– ငှာ။ န သက္ကောန္တိ– နိုင်ကုန်။” ဣတိ– ပြီ။ “ဘန္တေ! ဧတေ– တို့ သည်။ ကိံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ န သက္ကောန္တိ– ကုန်သနည်း?” ဣတိ– ပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– အား။ သတ္ထာ– သည်။ “အာနန္ဒ! ရာဂံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဒေါသံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ မောဟံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ တဏှံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ န သက္ကောန္တိ– ကုန်။ ရာဂဂ္ဂိသဒိသော– ရာဂမီးနှင့် တူသော။ အဂ္ဂိ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ သော– သည်။ ဆာရိကမ္ပိ– ပြာကိုလည်း။ အသေသေတွာ– မကျန်စေမူ၍။ သတ္တေ– တို့ကို။ ဒဟတိ– လောင်၏။ သတ္တသူရိယပါတုဘာဝံ– နေ၇စင်း၏ ဖြစ် ပေါ်လာခြင်းကို။ နိဿာယ– ၏။ ဥပ္ပန္နော– ဖြစ်လသော။ ကပ္ပဝိနာသကော– ကမ္ဘာ ကို ပျက်စီးစေတတ်သော၊ (ကမ္ဘာကို ဖျက်ဆီးသော)၊ အဂ္ဂိပိ– သည်လည်း။ ကိဉ္စိ– ကို။ အနဝသေသေတွာဝ– မကြွင်းကျန်စေမူ၍။ လောကံ– ကမ္ဘာလောကကို၊
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၇]...
ကိဉ္စာပိ ဒဟတိ– အကယ်၍ကား လောင်၏။ ပန– သော်လည်း။ သော အဂ္ဂိ– သည်။ ကဒါစိယေဝ– တစ်ခါတရံ၌သာ။ ဒဟတိ– လောင်၏။ ရာဂဂ္ဂိနော– ရာဂ မီး၏။ အဒဟနကာလော နာမ– မလောင်ရာအခါမည်သည်။ နတ္ထိ၊ တသ္မာ–ကြောင့်။ ရာဂသမော– သော။ အဂ္ဂိ ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ ဒေါသသမော– သော။ ဂဟော ဝါ– ဖမ်းယူတတ်သောတရားသည်လည်းကောင်း။ မောဟသမံ– သော။ ဇာလံ ဝါ– ပိုက်ကွန်သည်လည်းကောင်း။ တဏှာသမာ– သော။ နဒီ ဝါ နာမ– သည်လည်း။ နတ္ထိ၊” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “နတ္ထိ၊ ပေ၊ နဒီ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ, နတ္ထိ ဒေါသသမော ဂဟော၊ နတ္ထိ မောဟသမံ ဇာလံ, နတ္ထိ တဏှာသမာ နဒီ
ရာဂသမော– ရာဂနှင့်တူသော။ အဂ္ဂိ– မီးသည်။ နတ္ထိ– မရှိ။ ဒေါသသမော–ဒေါသနှင့်တူသော။ ဂဟော– ဖမ်းယူတတ်သော တရားသည်။ နတ္ထိ၊ မောဟသမံ– မောဟနှင့် တူသော။ ဇာလံ– ပိုက်ကွန်သည်။ နတ္ထိ၊ တဏှာသမာ– တဏှာ နှင့် တူသော။ နဒီ– မြစ်သည်။ နတ္ထိ
တတ္ထ– ၌။ ရာဂသမောတိ– ကား။ ဓူမာဒီသု– အခိုးအစရှိသည်တို့တွင်။ ကိဉ္စိ– ကို။ အဒဿေတွာ– မပြမူ၍။ အန္တောယေဝ– ၌သာလျှင်။ ဥဋ္ဌာယ– ဖြစ်ပေါ်၍။ ဈာပနဝသေန– လောင်မြိုက်တတ်သည်၏အစွမ်းကြောင့်။ ရာဂေန– နှင့်။ သမော– သော။ အဂ္ဂိ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဒေါသသမောတိ– ကား။ ယက္ခဂဟအဇဂရဂဟကုမ္ဘိလဂဟာဒယော– ဖမ်းယူတတ်သောဘီလူး, ဖမ်းယူတတ်သောစပါးကြီး မြွေ, ဖမ်းယူတတ်သောမိကျောင်းအစရှိသည်တို့သည်။ ဧကသ္မိံယေဝ– တစ်ခု တည်းသာလျှင်ဖြစ်သော။ အတ္တဘာဝေ– အတ္တဘော၌။ ဂဏှိတုံ– ဖမ်းယူခြင်းငှာ။ သက္ကောန္တိ– နိုင်ကုန်၏။ ဒေါသဂဟော ပန– ဖမ်းယူတတ်သော ဒေါသသည်ကား။ သဗ္ဗတ္ထ– အလုံးစုံသောဘဝတို့၌။ ဧကန္တမေဝ– စင်စစ်သာလျှင်။ ဂဏှာတိ– ဖမ်းယူ တတ်၏။ ဣတိ– ထိုကြောင့်။ ဒေါသေန– နှင့်။ သမော– သော။ ဂဟော နာမ– မည်သည်။ နတ္ထိ၊ မောဟသမန္တိ– ကား။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ ဩနန္ဓနပရိယောနန္ဓနဋ္ဌေန– သက်ဝင်၍ဖုံးအုပ်တတ်, ထက်ဝန်းကျင် သက်ဝင်၍ ဖုံးအုပ်တတ်
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၈]...
သည်၏အဖြစ်ဟူသော အနက်သဘောကြောင့်။ မောဟသမံ– သော။ ဇာလံ နာမ– ပိုက်ကွန်သည်။ နတ္ထိ၊ တဏှာသမာတိ– ကား။ ဂင်္ဂါဒီနံ– ကုန်သော။ နဒီနံ– တို့၏။ ပုဏ္ဏကာလောပိ– ပြည့်ရာအခါသည်လည်းကောင်း။ ဦနကာလောပိ–လျော့ရာအခါသည်လည်းကောင်း။ သုက္ခကာလောပိ– ခြောက်ခန်းရာအခါ သည်လည်းကောင်း။ ပညာယတိ– ထင်ရှား၏။ ပန– ဗျတိရိက်ကား။ တဏှာယ– ၏။ ပုဏ္ဏကာလော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ သုက္ခကာလော ဝါ– သည်လည်းကောင်း။ နတ္ထိ၊ နိစ္စံ– အမြဲ။ ဦနာဝ– လျော့နေသည်သာ၊ (ဟုတွာ)၊ ပညာယတိ– ၏။ ဣတိ– သို့။ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန– ခဲယဉ်းစွာ ပြည့်စေအပ်သည်၏ အဖြစ်ဟူသော အနက်သဘောကြောင့်။ တဏှာယ– နှင့်။ သမာ– သော။ နဒီ နာမ– သည်။ နတ္ထိ၊ ဣတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သက္ကစ္စံ– စွာ။ ဓမ္မံ– ကို။ သုဏန္တော– သော။ ဥပါသကော– သည်။ သောတာပတ္တိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ– ပြီ။ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ– တို့ အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုပြီးပြီ။
ပဉ္စဥပါသကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၀-မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
သုဒဿံ ဝဇ္ဇန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဘဒ္ဒိယနဂရံ နိဿာယ ဇာတိယာဝနေ– မြတ်လေးတော၌။ ဝိဟရန္တော မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကိရ–
ဇာလံ။ ။ ဇေ သီဃဂတေ ဓာဝန္တေ မိဂါဒယော လာတိ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ ဇာလံ၊ [ဇ+လာ+အ၊- ဧဋီ၊ သူစိ၊] ဇလတိ သန္ဒတီတိ ဇလံ၊(သူစိ)၊ ဇလတိ ဇီဝယတိ လောကန္တိ ဇလံ၊(ဓာသံ)၊ ဇလေ+ဟိတံ ဇာလံ၊ [ဇလ+ဏ၊- ဓာန်ဋီ- ၅၂၁၊] ဇာလယတိ အစ္ဆာဒေတိ မစ္ဆေ ဧတေနာတိ ဇာလံ၊ [ဇလ+ဏ၊- ဓာသံ၊] ဤဝိဂြိုဟ်များအရ ပကတိ ပိုက်ကွန်ကို ရ၏၊ ဤ၌ သဒိသူပစာရအားဖြင့် မောဟယူပါ၊ (တစ်နည်း) “ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလံ”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်ဆက်၍ မောဟယူပါ။
ဇာတိယာဝနေ။ ။ ဇာတိယာ+ဥပလက္ခိတံ+ဝနံ ဇာတိယာဝနံ- မြတ်လေးချုံဖြင့် မှတ်အပ်သောတော- မြတ်လေးတော၊ ဇာတိယာ၌ တတိယာဝိဘတ်မကျေသော အလုတ္တသမာသ်တည်း၊ ဇာတိသဒ္ဒါ မြတ်လေးပန်းကို ဟော၏၊ ဌာနီဖြစ်သော မြတ်လေး
...[စာမျက်နှာ- ၆၂၉]...
ချဲ့၊ သတ္ထာ။ အင်္ဂုတ္တရာပေသု– အင်္ဂုတ္တရာပါဟု ဗဟုဝုစ်အမည်ရသောတိုင်း၌။ ဝါ– အင်္ဂုတ္တရာပတိုင်း၌။ ဝါ– အင်္ဂတိုင်း၌။ စာရိကံ– ကို။ စရန္တော– လသော်၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၁၉၁ရှု၊] မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိနော စ– လည်းကောင်း။ အဿ– ထိုမေဏ္ဍကသူဌေး ၏။ ဘရိယာယ– မယားဖြစ်သော။ စန္ဒပဒုမာယ စ– လည်းကောင်း။ ပုတ္တဿ– သော။ ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိနော စ– လည်းကောင်း။ သုဏိသာယ– ချွေးမဖြစ်သော၊ ပန်း၏အမည်ကို ဌာနဖြစ်သော မြတ်လေးချုံ၌ တင်စား၍ ဤ၌ မြတ်လေးချုံကို “ဇာတိ (ဇာတိယာ) ”ဟု ဆိုသည်၊ ထိုမြတ်လေးချုံဖြင့် မှတ်အပ်သောတောကို ဇာတိယာ ဝနဟု ဆိုသည်။ (ဝိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁၊ ၂၄၃၊ ဝိမတိ၊ ၁၊ ၁၆၀)
တစ်နည်း။ ။ တစ်စုံတစ်ယောက်က မစိုက်ပျိုးရဘဲ အလိုလိုဖြစ်ထွန်းပေါက်ရောက် နေပြီး ဟိမဝန္တာနှင့် တစ်စပ်တည်းဖြစ်နေသောတော(သဘာဝတော)ကို “ဇာတိယာ ဝန”ဟု ဆိုသည်၊ ထိုအလို “သယံ ဇာယတီတိ ဇာတိ၊ ဇာတိယေဝ ဇာတိယာ၊ [ဇာတိ+ ဣယ၊] ဇာတိယာ စ+သာ+ဝနံ စာတိ ဇာတိယာဝနံ၊ [ဇာတိယာ+ဝန၊]”ဟု ပြု။ (အံ ၊ဋ္ဌ၊၃, ၁၈၊ ဝိဓာန်)
အင်္ဂုတ္တရာပေသု။ ။ အင်္ဂီယတေ ဉာယတေ သမုဒါယော ဧတေဟီတိ အင်္ဂါနိ-အပေါင်းတစ်ကိုယ်လုံးကို သိကြောင်းဖြစ်သော ကိုယ်အင်္ဂါအစိတ်များ၊ ထိုထိုကိုယ် အင်္ဂါတို့က ထူးထူးခြားခြား လှပသောကြောင့် “အင်္ဂါနိ+ဧတေသံ အတ္ထီတိ အင်္ဂါ”အရ မင်းသားတို့ကို “အင်္ဂါ”ဟု ဆိုရသည်၊ အင်္ဂနောင်+ဏပစ္စည်းသည် အတိသယအနက်ကို ထွန်းပြသည်၊ ထိုမင်းသားတို့၏ နေရာဇနပုဒ်ကိုလည်း တစ်ခုတည်းဖြစ်စေကာမူ မင်းသားတို့၏ အင်္ဂါဟူသော ဗဟုဝုစ်အမည်ကို ဇနပုဒ်၌တင်စားသော ဌာနျူပစာရ အားဖြင့် “အင်္ဂါ”ဟု ဗဟုဝုစ်နာမည်ဖြင့် ခေါ်ရသည်။ (ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉၊ သီဋီသစ်၊၂၊ ၂၈၂၊ သီဘာ- ၃, ၄၅၉)
ဥတ္တရာပ။ ။ အင်္ဂါမည်သော ဇနပုဒ်၏ မြောက်ဘက်၌ မဟာမဟီမည်သော မြစ် ရေများ စီးလျက်ရှိ၏၊ ထိုရေတို့၏ အနီး၌ဖြစ်သောကြောင့် အင်္ဂတိုင်း(ဇနပုဒ်)ကိုပင် “ဥတ္တရာပါ”ဟု ဆိုသည်၊(မ၊ဋ္ဌ၊၃, ၂၃၊ သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၀)၊ “ဥတ္တရေန(ဇနပုဒ်၏ မြောက်ဘက်၌)+(မဟာမဟိယာ နဒိယာ- မဟာမဟီမြစ်ကြီး၏) အာပေါ ယေသန္တိ ဥတ္တရာပါ၊ အင်္ဂါ စ+တေ+ဥတ္တရာပါ စာတိ အင်္ဂုတ္တရာပါ- မြောက်ဘက်၌ မဟာမဟီ မြစ်ရေရှိသော အင်္ဂတိုင်း(ဇနပုဒ်)”ဟု ပြု၊(နီတိပဒ- ၁၄၅)၊ နီတိပဒနိ- ၁, ၃၂၃၌ “အင်္ဂုတ္တရာပေသု- အင်္ဂတိုင်း ဥတ္တရာပဇနပုဒ်တို့၌”ဟု ပေး၏။
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၀]...
သုမနဒေဝိယာ စ– သုမနဒေဝီလည်းကောင်း။ အဿ– ထိုမေဏ္ဍကသူဌေး၏။ နတ္တာယ– မြေးဖြစ်သော။ ဝိသာခါယ စ– လည်းကောင်း။ ဒါသဿ– သော။ ပုဏ္ဏဿ စ– လည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ဣမေသံ– ဤသူတို့၏။ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ– သောတာပတ္တိဖိုလ်၏ အားကြီးသော မှီရာအကြောင်းကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၉၅ရှု၊] ဒိသွာ– ၍။ ဘဒ္ဒိယနဂရံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဇာတိယာဝနေ– မြလေးတော၌။ ဝိဟာသိ– ပြီ။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ– သည်။ သတ္ထု– ၏။ အာဂမနံ– ကို။ အဿောသိ– ပြီ။ ကသ္မာ– ကြောင့်။ ဧသ (ဧသော)– ဤသူဌေးသည်။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ နာမ– မည်သည်။ ဇာတော ပန– နည်း? ဣတိ– ဤကား အမေးတည်း။ ကိရ (ယသ္မာ)– အကြင်ကြောင့်။ တဿ– ထို မေဏ္ဍကသူဌေး၏။ ပစ္ဆိမဂေဟေ– အိမ်၏ နောက် ဘက်၌။ အဋ္ဌကရီသမတ္တေ– ၈ကရီသအတိုင်းအရှည်ရှိသော၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၂၉၈ရှု၊] ဌာနေ– ၌။ ဟတ္ထိအဿဥသဘပမာဏာ– ဆင်, မြင်း, နွားလားဥသဘအတိုင်း အရှည်ရှိကုန်သော။ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကာ– ရွှေဆိတ်ရုပ်တို့သည်။ ပထဝိံ– ကို။ ဘိန္ဒိတွာ– ဖောက်ထွက်၍။ ပိဋ္ဌိယာ– ကျောကုန်းဖြင့်။ ပိဋ္ဌိံ– ကျောကုန်းကို။ ပဟရမာနာ–ထိကုန်လျက်။ [ပိဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိံ ပဟရမာနာ– ကျောချင်းကပ်ကုန်လျက်၊] ဥဋ္ဌဟိံသု– ဖြစ်ပေါ်လာကုန်ပြီ။ တေသံ– ထိုရွှေဆိတ်ရုပ်တို့၏။ မုခေသု– ခံတွင်းတို့၌။ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ– ၅မျိုးသော အဆင်းရှိကုန်သော။ သုတ္တာနံ– ချည်တို့၏။ ဂေဏ္ဍုကာ–အလုံးတို့သည်။ ဝါ– တို့ကို။ ပက္ခိတ္တာ– ထည့်အပ်ကုန်သည်၊ (ပိတ်ဆို့အပ်ကုန် သည်)၊ ဟောန္တိ၊ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ ဝါ– ထောပတ်,ဆီ,ပျားရည်, တင် လဲအစရှိသည်တို့ဖြင့်လည်းကောင်း။ ဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီဟိ ဝါ– အပေါ် ရုံအဝတ်, ခါးဝတ်လုံချည်, ရွှေ, ငွေအစရှိသည်တို့ဖြင့်လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၆၁၇ရှု၊] အတ္ထေ– အလိုသည်။ သတိ– ရှိလသော်။ တေသံ– ထိုရွှေဆိတ်ရုပ်တို့၏။ ဝါ– တို့တွင်၊ (ဧကေကဿပိ– တစ်ခုတစ်ခု၏လည်း)၊ မုခတော– မှ၊ [တေသံ မုခတောတိ တေသမေကေကဿပိ မုခတော၊ -ပဋိဂံ-၃၇၉၊] ဂေဏ္ဍုကေ– တို့ကို။ အပနေန္တိ– ဖယ်ရှားကုန်၏။ ဧကဿာပိ– တစ်ခုလည်းဖြစ်သော။ မေဏ္ဍကဿ– ဆိတ် ရုပ်၏။ မုခတော– မှ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ– ဇမ္ဗူဒိပ်ကျွန်း၌ နေသူတို့အား။ ပဟောနကံ–လောက်သော။ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏံ– ထောပတ်, ဆီ, ပျားရည်, တင်လဲ, အပေါ်ရုံအဝတ်, ခါးဝတ်လုံချည်, ရွှေ, ငွေသည်။ နိက္ခမတိ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၁]...
ထွက်၏၊ (တသ္မာ– ကြောင့်၊) တတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌီတိ– ဟူ၍။ ပညာယိ– ထင်ရှားပြီ။ (ဣတိ– ဤကား အဖြေတည်း။) အဿ– ၏။ ပုဗ္ဗကမ္မံ– သည်။ ကိံ ပန– နည်း? ဣတိ– ဤကား အမေးတည်း။ ကိရ– ချဲ့။ ဝိပဿီဗုဒ္ဓကာလေ– ၌။ ဧသ– သည်။ အဝရောဇဿ နာမ– အဝရောဇ မည်သော။ ကုဋုမ္ဗိကဿ– ၏။ ဘာဂိနေယျော– သည်။ မာတုလေန– ဦးကြီးနှင့်။ သမာနနာမော– တူသောအမည်ရှိသော။ အဝရောဇော နာမ– သည်။ အဟောသိ၊ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ မာတုလော– သည်။ သတ္ထု– ၏။ ဂန္ဓကုဋိံ– ကို။ ကာတုံ–ငှာ။ အာရဘိ– အားထုတ်ပြီ။ ပန– ဆက်။ သော– သည်။ တဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ “မာတုလ– ကြီး! ဥဘောပိ– တို့သည်လည်း။ သဟေဝ– အတူသာလျှင်။ ကရောမ– ကုန်စို့။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ “အဟံ– သည်။ အညေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ–တူ။ အသာဓာရဏံ– မဆက်ဆံသည်ကို။ ကတွာ– ၍။ ဧကကောဝ– တစ်ဦးတည်း သာ။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– သို့။ တေန– သည်။ ပဋိက္ခိတ္တကာလေ– ပယ်မြစ် အပ်ရာအခါ၌။ “ဣမသ္မိံ ဌာနေ– ၌။ ဂန္ဓကုဋိယာ– ကို။ ကတာယ– ဆောက်လုပ် အပ်သော်။ ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ– ၌။ ကုဉ္ဇရသာလံ နာမ– ကုဉ္ဇရသာလာမည် သော ကျောင်းဆောင်ကို။ လဒ္ဓုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ အရညတော– မှ။ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ– သစ်သားအဆောက်အဦးတို့ကို။ အာဟရာပေတွာ– စေ၍။ သုဝဏ္ဏခစိတံ– ရွှေဖြင့်စီခြယ်အပ်သော။ ဧကံ– သော။ ထမ္ဘံ– တိုင် လည်းကောင်း။ ရဇတခစိတံ– ငွေဖြင့် စီခြယ်အပ်သော။ ဧကံ– သော၊ (ထမ္ဘံ–လည်းကောင်း၊) မဏိခစိတံ– ပတ္တမြားဖြင့် စီခြယ်အပ်သော။ ဧကံ– သော၊ (ထမ္ဘံ–လည်းကောင်း၊) သတ္တရတနခစိတံ– ရတနာ၇-ပါးဖြင့် စီခြယ်အပ်သော။ ဧကံ– သော၊ (ထမ္ဘံ– လည်းကောင်း၊) ဣတိ ဧဝံ– လျှင်။ သဗ္ဗာပိ– အလုံးစုံလည်းဖြစ်ကုန်။
ကုဉ္ဇရသာလံ။ ။ ဤပုဒ်ကို ဏ.ွှ.ှ၌ “ညေ နူနစ့ညေအ}ျ ျအဘေူန- ဆင်တင်းကုပ်”ဟု ဖွင့်ဆို၏၊ သို့သော် ဤနေရာ၌ ဆင်တင်းကုပ် မဖြစ်နိုင်ပါ၊ ဆင်တင်းကုပ်နှင့် ပုံစံတူ ကျောင်းဆောင်, သို့မဟုတ် ဆင်နှင့် ပုံစံတူကျောင်းဆောင်သာ ဖြစ်သင့်သည်၊ ထို ကြောင့် “ကုဉ္ဇရဿ+သာလာ ကုဉ္ဇရသာလာ၊ ကုဉ္ဇရသာလာ ဝိယာတိ ကုဉ္ဇရသာလာ-ဆင်တင်းကုပ်နှင့် တူသော ကျောင်းဆောင်, (တစ်နည်း) ကုဉ္ဇရေန+သဒိသာ+ သာလာ ကုဉ္ဇရသာလာ- ဆင်နှင့် တူသော ကျောင်းဆောင်”ဟု ကြံပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၂]...
သော။ သုဝဏ္ဏာဒိခစိတာဝ– ရွှေအစရှိသည်တို့ဖြင့် စီခြယ်အပ်သည်သာ ဖြစ် ကုန်သော။ တုလာသံဃာတဒွါရကဝါဋဝါတပါနဂေါပါနသီဆဒနိဋ္ဌကာ– ထုပ်, လျောက်, တံခါးမတံခါးရွက်, လေသောက်ပြူတင်း, အခြင်ရနယ်, အမိုး, အုတ် တို့ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ ဂန္ဓကုဋိယာ– ၏။ သမ္မုခဋ္ဌာနေ– ရှေးရှုအရပ်၌။ တထာဂတဿ– ဖို့။ ဝါ– အတွက်။ သတ္တရတနမယံ– ရတနာ ၇-ပါးဖြင့် ပြီးသော။ ကုဉ္ဇရသာလံ– ကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ တဿာ– ကုဉ္ဇရသာလာမည်သော ကျောင်းဆောင် ၏။ ဥပရိ– ၌။ ဃနရတ္တသုဝဏ္ဏမယာ– တခဲနက် နီသောရွှေဖြင့် ပြုအပ်ကုန်သော။ ကမ္ဗလာ– ကမ္ဗလာတို့သည်လည်းကောင်း။ ပဝါဠမယာ– သန္တာဖြင့် ပြီးကုန်သော၊
တုလာသံဃာတဒွါရကဝါဋဝါတပါနဂေါပါနသီဆဒနိဋ္ဌကာ။ ။ နီဘာ- ၂, ၂၄၄၌ “တုလာ- ထုပ်လျောက်, သံဃာတ- ခေါင်လျောက်”ဟု ပေး၏၊ ပြည်နီနိ- ၂, ၈၊ ကျော်နီဂံ- ၂၉၅တို့၌ “တုလာ- ခေါင်လျောက်, သံဃာတ- အတွင်းထုပ်လျောက်”ဟု ပေး၏၊ မင်းခင်းနီဂံ- ၄၂၅၌ “တုလာ- ထုပ်, သံဃာတ- လျောက်”ဟု ပေး၏၊ ထုပ်နှင့် လျောက်သည် မတူပါ၊ မှန်၏- အိမ်၏ ရှေ့နောက်တန်းနေသော လက်ခံတိုင်၂လုံး ထိပ်ဖျားရှိ စရွေးတံတွင် စွပ်၍ဖြစ်စေ, တွယ်ကပ်၍ဖြစ်စေ ဖမ်းကိုင်ချုပ်နှောင်ထား သော သစ်သားတန်းကို ထုပ်ဟု ခေါ်သည်၊ အိမ်၏ ဒိုင်းများတင်ရန် ခေါင်တိုင်အချင်း ချင်း, လက်ခံတိုင်အချင်းချင်း ဆက်သွယ်ထားသော သစ်သားတန်း, သံဘောင်တန်းကို လျောက်ဟု ခေါ်သည်။ (မြန်ဓာန်)
ဝိဂြိုဟ်။ ။ တုလတိ သံဃာတေသု ပတိဋ္ဌာတီတိ တုလာ၊ ပက္ခာနံ ဝါ သမဟိတဘာဝကရဏတော တုလယတိ မိနာတိ ဧတာယာတိ တုလာ၊ သမ္မာ ဃဋန္တေျတ္ထ ဂေါပါနသျာဒယောတိ သံဃာတော၊(ပြည်နီနိ- ၂, ၈၊ ကျော်နီဂံ- ၂၉၅)၊ ယထာယောဂံ ကဝတိ ရဝတီတိ ကဝါဋံ၊[ကု သဒ္ဒေ+အာဋ၊ -မောဂ်- ၇, ၅၄၊] ဒွါရဿ+ကဝါဋံ ဒွါရ- ကဝါဋံ၊(မအူပါရာနိ- ၃, ၃၁၄)၊ ဝါတံ ပိဝတီတိ ဝါတပါနံ၊ [ဝါတ+ပါ+ယု၊- ဓာန်ဋီ- ၂၁၇၊] ဝါတံ ပိဝတိ ဧတေနာတိ ဝါတပါနံ၊(ပါစိယော- ၄၆၈)၊ ဂံ ဝဿောဒကံ သူရိ- ယာဒိကိရဏဉ္စ ပိဝန္တိ ဝိနာသယန္တိ အဗ္ဘန္တရမပ္ပဝေသနဝသေနာတိ ဂေါပါနာ၊ (အုတ်စ သည်တို့)၊ [ဂေါ+ပါ+ယု၊] ဂေါပါနာနိ သိနောန္တိ ဗန္ဓန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါပါနသီ၊ [ဂေါပါန+ သိ+အ+ဤ၊- ဓာန်ဋီ- ၂၂၁၊] ဆာဒေတိ ဧတေနာတိ ဆဒနံ၊ [ဆဒ+ယု၊- ဓာန်ဋီ- ၂၁၈၊] ဣစ္ဆီယတီတိ ဣဋ္ဌကာ၊ [ဣသ+ဌကန်၊ -မောဂ်- ၇, ၂၉၊] ထိုနောင် “တုလာ စ+သံဃာတော စ+ဒွါရကဝါဋံ စ+ဝါတပါနံ စ+ဂေါပါနသီ စ+ဣဋ္ဌကာ စ တုလာသံဃာတ- ဒွါရကဝါဋဝါတပါနဂေါပါနသိဋ္ဌကာ”ဟု တွဲပါ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၃]...
သိခရထူပိကာယော– ထိပ်ဖျားဖြစ်သော အထွတ်တို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ ကုဉ္ဇရသာလာယ– ၏။ မဇ္ဈေ– သော။ ဌာနေ– ၌။ ရတနမဏ္ဍပံ– ရတနာမဏ္ဍပ်ကို။ ကာရေတွာ– ၍။ ဓမ္မာသနံ– တရားဟောပုဂ္ဂိုလ်၏ နေရာကို။ ဝါ– တရားဟော ပလ္လင်ကို၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၄၈၈ရှု၊] ပတိဋ္ဌာပေသိ– တည်စေပြီ၊ (ထားစေပြီ)၊ တဿ– ထိုပလ္လင်၏။ ဃနရတ္တသုဝဏ္ဏမယာ– တခဲနက်နီသောရွှေဖြင့် ပြီးကုန်သော။ ပါဒါ–ခြေတို့သည်။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တထာ– တူ။ စတဿော– ကုန်သော။ အဋနိယော– အပေါင်တို့သည်၊ (အဟေသုံ– ကုန်ပြီ၊) ပန– ဆက်။ စတ္တာရော– ကုန်သော။ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကေ– ရွှေဆိတ်ရုပ်တို့ကို။ ကာရာပေတွာ– စေ၍။ အာသနဿ– ၏။ စတုန္နံ– ကုန်သော။ ပါဒါနံ– တို့၏။ ဟေဋ္ဌာ– ၌။ ဌပေသိ– ပြီ။ ဒွေ– ကုန်သော။ မေဏ္ဍကေ– တို့ကို။ ကာရာပေတွာ– ၍။ ပါဒပီဌကာယ– ခြေဆေးအင်းပျင်၏။ ဟေဋ္ဌာ– ၌။ ဌပေသိ– ပြီ။ ဆ– ကုန်သော။ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကေ– တို့ကို။ ကာရာပေတွာ– ၍။ မဏ္ဍပံ– ကို။ ပရိက္ခိပေန္တော– ဝန်းရံစေလျက်။ ဌပေသိ– ပြီ။ ဓမ္မာသနံ– ကို။ ပဌမံ– စွာ။ သုတ္တမယေဟိ– ချည်ဖြင့် ပြီးကုန်သော။ ရဇ္ဇုကေဟိ– ကြိုးတို့ဖြင့်။ ဝါယာပေတွာ– ရက်စေ၍။ မဇ္ဈေ– ၌။ သုဝဏ္ဏသုတ္တမယေဟိ– ရွှေချည်တို့ဖြင့် ပြီးကုန်သော။ ဥပရိ– ၌။ မုတ္တမယေဟိ– ပုလဲဖြင့် ပြီးကုန်သော။ သုတ္တေဟိ– တို့ဖြင့်။ ဝါယာပေသိ– ရက်စေပြီ။ တဿ– ၏။ စန္ဒနမယော– စန္ဒကူးဖြင့် ပြီးသော။ အပဿယော– မှီရာ သည်၊ (တံကဲသည်)၊ အဟောသိ– ပြီ။ ဧဝံ– လျှင်။ ကုဉ္ဇရသာလံ– ကို။ နိဋ္ဌာပေတွာ– ၍။ သာလာမဟံ– ကျောင်းပူဇော်ပွဲကို။ ဝါ– ကျောင်းရေစက်ချပွဲကို၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၃၂ရှု၊] ကရောန္တော– သော်။ အဋ္ဌသဋ္ဌီဟိ– ၆၈-ပါးကုန်သော။ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ– ရဟန်းအသိန်းတို့နှင့်။ [အဋ္ဌသဋ္ဌီဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ– ၆သန်း ၈သိန်းသော ရဟန်းတို့နှင့်၊] သဒ္ဓိံ– တူ။ သတ္ထာရံ– ကို။ နိမန္တေတွာ– ၍။ စတ္တာရော မာသေ– ၄လတို့ပတ်လုံး။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဩသာနဒိဝသေ– နောက်ဆုံးနေ့၌။ တိစီဝရံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ တတ္ထ– ကျောင်းပူဇော်ပွဲ၌။ သံဃနဝကဿ– အငယ်ဆုံး သံဃာဖို့။ ဝါ– သို့၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၄၇၂၊ ၄၈၇ရှု၊] သတသဟဿဂ္ဃနိကံ– အဖိုး၁သိန်း တန်သော လှူဖွယ်သည်။ ပါပုဏိ– ရောက်ပြီ။
ဧဝံ– လျှင်။ ဝိပဿီဗုဒ္ဓကာလေ– ၌။ ပုညကမ္မံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ တတော– မှ၊
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၄]...
စုတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဒေဝေသု စ– တို့၌လည်းကောင်း။ မနုဿေသု စ– တို့ ၌လည်းကောင်း။ သံသရန္တော– လသော်။ ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ– ၌။ ဗာရာဏသိယံ– ၌။ မဟာဘောဂကုလေ– များသောစည်းစိမ်ရှိသော အမျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ နာမ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ ရာဇူပဋ္ဌာနံ– မင်းကို ခစားရာအရပ်သို့။ ဂစ္ဆန္တော– သော်။ ပုရောဟိတံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ “အာစရိယ– ဆရာ! နက္ခတ္တမုဟုတ္တံ– နက္ခတ်, မုဟုတ်ကို၊ [နက္ခတ္တံ စ+မုဟုတ္တော စ နက္ခတ္တမုဟုတ္တံ၊] ဥပဓာရေထ ကိံ– ဆင်ခြင်ပါကုန်သလော?” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ အာမ– အိမ်း။ ဥပဓာရေမိ– ဆင်ခြင်ပါ၏။ အမှာကံ– တို့အား။ အညံ– နက္ခတ်ကို ဆင်ခြင်ခြင်းမှ အခြားသော။ ကမ္မံ– သည်။ ကိံ– အဘယ်မှာရှိအံ့နည်း။ ဣတိ– ပြီ။ တေန ဟိ– လျှင်။ ဇနပဒစာရိတ္တံ– ဇနပုဒ်တို့၌ ဖြစ်ခြင်းသည်။ ကီဒိသံ– အဘယ်ကဲ့ သို့ ရှုအပ်သနည်း? ဣတိ– ပြီ။ ဧကံ– သော။ ဘယံ– သည်။ ဘဝိဿတိ– မည်။ ဣတိ– ပြီ။ ကိံ နာမ– အဘယ်မည်သော။ ဘယံ– ဘေးသည်၊ (ဘဝိဿတိ– နည်း?) ဣတိ– ပြီ။ သေဌိ– သူဌေး! ဆာတကဘယံ– ဆာလောင်ငတ်မွတ်ခြင်းဘေးသည်၊ (ဘဝိဿတိ– မည်၊) ကဒါ– ၌။ ဘဝိဿတိ– နည်း? ဣတိ– ပြီ။ ဣတော– ဤနေ့မှ။ တိဏ္ဏံ– ကုန်သော။ သံဝစ္ဆရာနံ– နှစ်တို့၏။ အစ္စယေန– ၌၊ (ဘဝိဿတိ– မည်၊) ဣတိ– ပြီ။ တံ– ထိုစကားကို။ သုတွာ– ၍။ သေဋ္ဌိ– သည်။ ဗဟုံ– သော။ ကသိကမ္မံ– ထွန်ယက် ခြင်းအလုပ်ကို၊ (လယ်ယာလုပ်ငန်းကို)၊ ကာရေတွာ– ၍။ ဂေဟေ– ၌။ ဝိဇ္ဇမာနဓနေနာပိ– ရှိသောဥစ္စာဖြင့်လည်း။ ဓညမေဝ– စပါးကိုသာ။ ဂဟေတွာ– ၍။ အဍ္ဎတေရသာနိ– အခွဲအားဖြင့် ၁၃ခုကုန်သော။ ကောဋ္ဌသတာနိ– ကျီအရာတို့ကို၊ (တစ်နည်း) အဍ္ဎတေရသာနိ ကောဋ္ဌသတာနိ– ထောင့်နှစ်ရာ့ငါးဆယ်သော ကျီ တို့ကို။ ကာရေတွာ– စေ၍။ သဗ္ဗကောဋ္ဌကေ– အားလုံးသော ကျီတို့ကို။ ဝီဟီဟိ–ကောက်စပါးတို့ဖြင့်။ ပရိပူရေသိ– ပြည့်စေပြီ။ ကောဋ္ဌေသု– တို့သည်။ အပ္ပဟောန္တေသု– မလောက်ကုန်လသော်။ စာဋိအာဒီနိ– အိုးစရည်းအစရှိသည်တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ အဝသေသံ– ကြွင်းသောစပါးကို။ ဘူမိယံ– ၌။ အာဝါဋေ– တွင်းတို့ကို။ ကတွာ– ၍။ နိခဏိ– မြှုပ်ထားပြီ။ နိဓာနာဝသေသံ– မြှုပ်ထားအပ်သော စပါးမှ ကြွင်းသော စပါးကို။ မတ္တိကာယ– မြေညက်နှင့်။ သဒ္ဓိံ– တူ။ မဒ္ဒိတွာ– နယ်၍။ ဘိတ္တိယော– နံရံတို့ကို။ လိမ္ပာပေသိ– သုတ်လိမ်းစေပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၅]...
သော– သည်။ အပရေန– သော။ သမယေန– ၌။ ဆာတကဘယေ– သည်။ သမ္ပတ္တေ– သော်။ ယထာနိက္ခိတ္တံ– အကြင်အကြင်ထားအပ်ပြီးသော။ ဓညံ– စပါးကို။ ပရိဘုဉ္ဇန္တော– သော်။ ကောဋ္ဌေသု စ– ကျီတို့၌လည်းကောင်း။ စာဋိအာဒီသု စ–အိုးအစရှိသည်တို့၌လည်းကောင်း။ နိက္ခိတ္တဓညေ– သည်။ ပရိက္ခီဏေ– ကုန်လ သော်။ ပရိဇနေ– အခြံအရံလူအပေါင်းတို့ကို။ ပက္ကောသာပေတွာ– ၍။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “တာတ– တို့! ဂစ္ဆထ– ကုန်လော။ ပဗ္ဗတပါဒံ– တောင်ခြေသို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဇီဝန္တာ– အသက်မွေးကုန်လျက်။ သုဘိက္ခကာလေ– လွယ်ကူသောထမင်းရှိရာ အခါ၌၊ (အစာရေစာ ပေါများရာအခါ၌)၊ [သလဘာ+ဘိက္ခာ ဧတ္ထာတိ သုဘိက္ခော၊ သုဘိက္ခော+ကာလော သုဘိက္ခကာလော၊ -မဏိ- ၁, ၂၃၂၊ နိဒီ-၂၄၈၊] မမ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ အာဂန္တုကာမာ– လာလိုသူတို့သည်။ အာဂစ္ဆထ– ကုန်။ အနာဂန္တုကာမာ–မလာလိုသူတို့သည်။ တတ္ထ တတ္ထေဝ– ထိုထိုအရပ်၌သာ။ ဇီဝထ– အသက်မွေးကြ လော။” ဣတိ– ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ရောဒမာနာ– ငိုကုန်သည်။ အဿုမုခါ– မျက်နှာ၌ မျက်ရည်ရှိကုန်သည်။ ဟုတွာ– ၍။ သေဋ္ဌိံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ခမာပေတွာ– ၍။ သတ္တာဟံ– လုံး။ နိသီဒိတွာ– ၍။ တထာ– ထိုသူဌေးကြီးပြောသည့်အတိုင်း။ အကံသု– ကုန်ပြီ။ ပန– ဆက်။ တဿ– ထိုသူဌေး၏။ သန္တိကေ– ၌။ ဝေယျာဝစ္စကရော–ဝေယျာဝစ္စကို ပြုသော။ ဧကော– သော။ ပုဏ္ဏော နာမ– သော။ ဒါသော ဧဝ– သည်။ ဩဟီယိ– ကျန်ရစ်ပြီ။ တေန– ထိုသူဌေးနှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ သေဋ္ဌိဇာယာ– သူဌေး၏ ဇနီးလည်းကောင်း၊ (သူဌေးကတော်လည်းကောင်း)၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော– လည်းကောင်း။ သေဋ္ဌိသုဏိသာ– သူဌေး၏ ချွေးမလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ ပေဉ္စဝ– ၅ယောက်ကုန်သော။ ဇနာ ဧဝ– တို့သည်သာ။ အဟေသုံ– ကုန်ပြီ။ တေ– တို့သည်။ ဘူမိယံ– ၌။ အာဝါဋေသု– တို့၌။ နိဟိတဓညေပိ– မြှုပ်ထားအပ်သော စပါးသည် လည်း။ ပရိက္ခီဏေ– လသော်။ ဘိတ္တိမတ္တိကံ– နံရံမြေညက်ကို။ ပါတေတွာ– ကွာ ကျစေ၍။ တေမေတွာ– ရေဆွတ်၍။ တတော– မှ။ လဒ္ဓဓညေန– ရအပ်သောစပါး ဖြင့်။ ယာပယိံသု– မျှတကုန်ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဇာယာ– သည်။ ဆာတကေ–ဆာလောင်မွတ်သိပ်ခြင်းသည်။ အဝတ္ထရန္တေ– လွမ်းမိုးလသော်။ မတ္တိကာယ– သည်။ ခီယမာနာယ– ကုန်လသော်။ ဘိတ္တိပါဒေသု– နံရံအခြေတို့၌။ အဝသိဋ္ဌမတ္တိကံ– ကြွင်းကျန်သော မြေညက်ကို။ ပါတေတွာ– ၍။ တေမေတွာ– ၍။ အဍ္ဎာ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၆]...
ဠှကမတ္တံ– ပြည်ဝက်မျှသော၊ (၂စလယ်မျှသော။ ဝါ– တစ်ခွက်မျှသော)၊ ဝီဟိံ–စပါးကို။ လဘိတွာ– ၍။ ကောဋ္ဋေတွာ– ထောင်း၍။ ဧကံ– သော။ တဏ္ဍုလနာဠိံ–တကွမ်းစားသောဆန်ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ “ဆာတကကာလေ– ၌။ စောရာ– တို့ သည်။ ဗဟူ– ကုန်သည်။ ဟောန္တိ– ကုန်၏။” ဣတိ– ကြံ၍။ စောရဘယေန– သူခိုးမှ ကြောက်ခြင်းကြောင့်။ ဧကသ္မိံ– သော။ ကုဋေ– အိုး၌။ ပက္ခိပိတွာ– ၍။ ပိဒဟိတွာ– ၍။ ဘူမိယံ– ၍။ နိခဏိတွာ– မြှုပ်၍။ ဌပေသိ– ထားပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သေဋ္ဌိ– သည်။ ရာဇူပဋ္ဌာနတော– မှ။ အာဂန္တွာ– ၍။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ဘဒ္ဒေ– ရှင်မ! ဆာတော–ဆာသည်။ အမှိ– ၏။ ကိဉ္စိ– တစ်စုံတစ်ခုသော စားစရာသည်။ အတ္ထိ– သလော?” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ဝိဇ္ဇမာနံ– ရှိသည်ကို။ “နတ္ထီ”တိ– မရှိပါဟူ၍။ အဝတွာ– ၍။ “ဧကာ– သော။ တဏ္ဍုလနာဠိ– သည်။ အတ္ထိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ အာဟ၊ “သာ– ထို တစ်ကွမ်းစားသော ဆန်သည်။ ကဟံ– နည်း?” ဣတိ– ပြီ။ “စောရဘယေန–ကြောင့်။ မေ– သည်။ နိခဏိတွာ– ၍။ ဌပိတာ– ပြီ။” ဣတိ– ပြီ။ “တေန ဟိ– လျှင်။ နံ– ထိုတစ်ကွမ်းစားသောဆန်ကို။ ဥဒ္ဓရိတွာ– ၍။ ကိဉ္စိ– အနည်းငယ်ကို။ ပစာဟိ–လော။” ဣတိ– ပြီ။ “ယာဂုံ– ကို။ သစေ ပစိဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ)၊ ဒွေ ဝါရေ– ၂ကြိမ်တို့တိုင်တိုင်။ လဘိဿတိ– လိမ့်မည်။ ဘတ္တံ– ကို။ သစေ ပစိဿာမိ– အံ့၊ (ဧဝံ သတိ) ဧကဝါရမေဝ– သာ။ လဘိဿတိ– မည်။ သာမိ– အရှင်! ကိံ– ကို။ ပစာမိ–နည်း?” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။ “အမှာကံ– တို့၏။ အညော– သော။ ပစ္စယော–အကြောင်းသည်။ နတ္ထိ၊ ဘတ္တံ– ကို။ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ မရိဿာမ– ကုန်စို့။ ဘတ္တမေဝ– ကိုသာ။ ပစာဟိ– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ဘတ္တံ– ကို။ ပစိတွာ– ၍။ ပဉ္စ– ကုန်သော။ ကောဋ္ဌာသေ– အစုတို့ကို။ ကတွာ– ၍။ သေဋ္ဌိနော– ၏။ ကောဋ္ဌာသံ– ကို။ ဝဍ္ဎေတွာ– ခူး၍။ ပုရတော– ရှေ့၌။ ဌပေသိ– ထားပြီ။
တသ္မိံ ခဏေ– ၌။ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ– ၌။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ– သည်။ သမာပတ္တိတော– မှ။ ဝုဋ္ဌာတိ– ထ၏။ အန္တောသမာပတ္တိယံ– သမာပတ်၏အတွင်း၌။ သမာပတ္တိဗလေန– သမာပတ်၏ အစွမ်းကြောင့်။ ဇိဃစ္ဆာ– ဆာလောင်ခြင်းသည်။ န ဗာဓတိ ကိရ– မနှိပ်စက်ဘူးတဲ့။ ပန– သို့သော်လည်း။ သမာပတ္တိတော– မှ။ ဝုဋ္ဌိတာနံ– ထသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ၊ (ဇိဃစ္ဆာ– သည်၊) ဗလဝတီ– အားရှိသည်၊
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၇]...
(အားကြီးသည်)၊ ဟုတွာ– ၍။ ဥဒရပဋလံ– ဝမ်းလွှာကို၊ (ဝမ်းဗိုက်အရေလွှာကို)၊ ဍယှန္တီ ဝိယ– လောင်မြိုက်သကဲ့သို့။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ– ၏။ တသ္မာ– ကြောင့်။ တေ– ထို သမာပတ်မှ ထသောပုဂ္ဂိုလ်တို့သည်။ လဘနဋ္ဌာနံ– ဆွမ်းရနိုင်ရာအရပ်ကို။ ဩလောကေတွာ– ၍။ ဂစ္ဆန္တိ– ကုန်၏။ စ– ဆက်။ တံ ဒိဝသံ– ထိုနေ့၌။ တေသံ– တို့အား။ ဒါနံ– ကို။ ဒတွာ– ၍။ သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီသု– စစ်သူကြီးရာထူးအစရှိသည်တို့တွင်။ အညတရသမ္ပတ္တိံ– တစ်ခုသောရာထူး၏ ပြည့်စုံခြင်းကို။ လဘန္တိ– ကုန်၏။ တသ္မာ–ကြောင့်။ သောပိ– သည်လည်း။ ဒိဗ္ဗေန– သော။ စက္ခုနာ– ဖြင့်။ ဩလောကေန္တော–လသော်။ “သကလဇမ္ဗုဒီပေ– ၌။ ဆာတကဘယံ– သည်။ ဥပ္ပန္နံ– ပြီ။ သေဋ္ဌိဂေဟေ စ– ၌လည်း။ ပဉ္စန္နံ– ကုန်သော။ ဇနာနံ– တို့၏။ နာဠိကောဒနောဝ– တစ်ကွမ်းစား သော ထမင်းကိုသာ။ ပက္ကော– ချက်အပ်ပြီ။ ဧတေ– တို့သည်။ သဒ္ဓါ– သဒ္ဓါတရား ရှိသူတို့သည်၊ (ဟောန္တိ) နု ခေါ– ကုန်သလော။ မမ– ငါ့ကို။ ဝါ– အား။ သင်္ဂဟံ ဝါ–ထောက်ပံ့လှူဒါန်းခြင်းကိုလည်း။ ကာတုံ– ငှာ။ သက္ခိဿန္တိ– ကုန်မည်လော။” ဣတိ– ဤသို့ စူးစမ်းဆင်ခြင်လသော်။ တေသံ– တို့၏။ သဒ္ဓဘာဝဉ္စ– သဒ္ဓါတရား ရှိသူတို့၏အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ သင်္ဂဟံ– ကို။ ကာတုံ– ငှာ။ သမတ္ထဘာဝဉ္စ–စွမ်းနိုင်သူတို့၏အဖြစ်ကိုလည်းကောင်း။ ဒိသွာ– ၍။ ပတ္တစီဝရံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ မဟာသေဋ္ဌိဿ– ၏။ ပုရတော– ၌။ ဒွါရေ– ၌။ ဌိတမေဝ– ရပ်နေသည်ဖြစ်သော သာ။ အတ္တာနံ– ကို။ ဒဿေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ တံ– ကို။ ဒိသွာ– ၍။ ပသန္နစိတ္တော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ “ပုဗ္ဗေပိ– ၌လည်း။ မယာ– သည်။ ဒါနဿ– ကို။ အဒိန္နတ္တာ– မပေး လှူအပ်ခဲ့သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဧဝရူပံ– သော။ ဆာတကံ– ဆာလောင်ငတ်မွတ် ခြင်းကို။ ဒိဋ္ဌံ– တွေ့ကြုံအပ်ပြီ။ ဣဒံ ဘတ္တံ– သည်၊ [ခေါ ပနအနက်မဲ့၊] မံ– ကို။ ဧကဒိဝသမေဝ– ၁ရက်မျှသာ။ ရက္ခေယျ– စောင့်ရှောက်နိုင်ရာ၏။ အယျဿ– အား။ ဒိန္နံ ပန– ပေးလှူအပ်သော စေတနာသည်ကား။ အနေကာသု– ကုန်သော။ ကပ္ပကောဋီသု– တို့၌။ မမ– ၏။ ဟိတသုခါဝဟံ– စီးပွားချမ်းသာကို ဆောင်သည်။ ဘဝိဿတိ– လိမ့်မည်။” ဣတိ– တွေး၍။ တံ ဘတ္တပါတိံ– ထိုထမင်းခွက်ကို။ အပနေတွာ– ဖယ်၍။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန– ဖြင့်၊ [ဓမ္မဘာ-၂, ၂၃၈ရှု] ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဂေဟံ– သို့။ ပဝေသေတွာ– စေ၍။ အာသနေ– ၌။ နိသိန္နဿ– သော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ– ၏။ ပါဒေ– တို့ကို။ ဓောဝိတွာ– ဆေးကြော၍။ သုဝဏ္ဏ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၈]...
ပါဒပီဌေ– ရွှေဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော ခြေဆေးအင်းပျဉ်၌။ ဌပေတွာ– တည်စေ၍။ ဝါ– ထား၍။ ဘတ္တပါတိံ– ထမင်းခွက်ကို။ အာဒါယ– ၍။ ပတ္တေ– ၌။ ဩကိရိ– လောင်း လှူပြီ။ ဘတ္တေ– သည်။ ဥပဍ္ဎာဝသေသေ– ထက်ဝက်သော အကြွင်းအကျန်ရှိလ သော်။ ဝါ– တစ်ဝက်မျှ ကြွင်းကျန်လသော်။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ– သည်။ ဟတ္ထေန– ဖြင့်။ ပတ္တံ– ကို။ ပိဒဟိ– ပိတ်ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ “ဘန္တေ– ရား! ဧကာယ– သော။ တဏ္ဍုလနာဠိယာ– ဆန်၏ကွမ်းစားဖြင့်၊ (တစ်နည်း) ဧကာယ တဏ္ဍုလနာဠိယာ– ဆန် တစ်ကွမ်းစားဖြင့်။ ပဉ္စန္နံ– ကုန်သော။ ဇနာနံ– တို့ဖို့။ ဝါ– အတွက်၊ (တစ်နည်း) ပဉ္စန္နံ– ကုန်သော။ ဇနာနံ– တို့၏၊ (အတ္ထာယ– ငှာ၊) ပက္ကဩဒနဿ– ချက်အပ်သောထမင်း ၏။ အယံ– ဤအဖို့အစုသည်။ ဧကော– တစ်ခုသော၊ (တစ်ယောက်စာဖြစ်သော)၊ ကောဋ္ဌာသော– အဖို့အစုပါတည်း၊ (ဝေစုပါတည်း)၊ ဣမံ– ဤထမင်းကို။ ဒွိဓာ– ၂ဖြာ။ ကာတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– ပါ။ မယှံ– ကို။ ဝါ– အား။ ဣဓလောကေ– ၌။ သင်္ဂဟံ– ကို။ မာ ကရောထ– ကုန်လင့်။ အဟံ– သည်။ နိရဝသေသံ– အကြွင်းအကျန်မရှိ အောင်။ ဒါတုကာမော– သည်။ အမှိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ သဗ္ဗံ– သော။ ဘတ္တံ– ကို။ အဒါသိ၊ စ ပန– ဆက်။ ဒတွာ– ၍။ ပတ္ထနံ– ဆုတောင်းမှုကို။ ပဋ္ဌပေသိ– ဖြစ်စေပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! ပုန– ဖန်။ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ– ဖြစ်လေရာ ဖြစ်လေ ရာဘဝ၌။ ဧဝရူပံ– သော။ ဆာတကဘယံ– ကို။ မာ အဒ္ဒသံ– မတွေ့ကြုံရပါစေ သတည်း။ ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ– ဇမ္ဗူဒိပ်တစ်ကျွန်း လုံး၌ နေသူတို့အား။ ဗီဇဘတ္တံ– မျိုးစေ့, ထမင်းကို၊ [ဗီဇံ စ+ဘတ္တံ စ ဗီဇဘတ္တံ၊- သီ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၆၅။ ပဋိဂံ-၃၈၀၊] ဒါတုံ– ငှာ။ သမတ္ထော– စွမ်းနိုင်သူသည်။ ဘဝေယျံ– ၏။ သဟတ္ထေန– မိမိလက်ဖြင့်။ ကမ္မံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ ဇီဝိကံ– ကို။ န ကပ္ပေယျံ– မပြု ရပါစေသား။ အဍ္ဎတေရသ– အခွဲအားဖြင့် ၁၃ခုကုန်သော။ ကောဋ္ဌသတာနိ–ကျီအရာတို့ကို၊ (တစ်နည်း) အဍ္ဎတေရသ ကောဋ္ဌသတာနိ– ထောင့်နှစ်ရာ့ငါး ဆယ်သော ကျီတို့ကို။ သောဓာပေတွာ– ရှင်းလင်းသုတ်သင်စေပြီး၍။ သီသံ– ကို။ နှာယိတွာ– ၍။ တေသံ– တို့၏။ ဒွါရေ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဥဒ္ဓံ– အထက်သို့။ ဩလောကိတက္ခဏေယေဝ– ကြည့်ရာခဏ၌သာလျှင်။ မေ– ၏။ ရတ္တသာလိဓာရာ– နီသောသလေးစပါးအလျဉ်တို့သည်။ ပတိတွာ– ၍။ သဗ္ဗကောဋ္ဌေ– အလုံး စုံသောကျီတို့ကို။ ပူရေယျုံ– ပြည့်စေရပါလို၏။ စ– သည်သာမကသေး။ နိဗ္ဗတ္တ–
...[စာမျက်နှာ- ၆၃၉]...
နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ– ၌။ အယမေဝ ဘရိယာ– သည်သာ။ အယမေဝ ပုတ္တော– သည်သာ။ အယမေဝ သုဏိသာ– သည်သာ။ အယမေဝ ဒါသော– သည်သာ။ ဟောတု–ဖြစ်ပါစေသတည်း။” ဣတိ– ဤသို့ ဖြစ်စေပြီ။
အဿ– ၏။ ဘရိယာပိ– သည်လည်း။ “မမ– ၏။ သာမိကေ– ကို။ ဇိဃစ္ဆာယ– သည်။ ပီဠိယမာနေ– အပ်သော်။ မယာ– သည်။ ဘုဉ္ဇိတုံ– ငှာ။ န သက္ကာ– ပါ။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ ကောဋ္ဌာသံ– အစုကို။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ– အား။ ဒတွာ၊ ပတ္ထနံ– ကို။ ပဋ္ဌပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ– ရား! ဣဒါနိ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ– ၌။ ဧဝရူပံ– သော။ ဆာတကဘယံ– ကို။ န ပဿေယျံ– မတွေ့ကြုံရပါစေ သတည်း။ စ– သည်သာမကသေး။ မေ– သည်။ ဘတ္တထာလိကံ– ထမင်းအိုးကို။ ပုရတော– ၌။ ကတွာ– ၍။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ– တို့အား။ ဘတ္တံ– ကို။ ဒေန္တိယာပိ–ပေးသော်လည်း။ ယာဝ– လောက်။ န ဥဋ္ဌဟိဿာမိ– မထသေး။ တာဝ– ထိုမျှလောက် ကာလပတ်လုံး။ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ– ခူးယူအပ်ရာ ခူးယူအပ်ရာ အရပ်သည်။ ပူရိတမေဝ– သည်သာ။ ဟောတု– စေသတည်း။ အယမေဝ သာမိကော– သည် သာ။ အယမေဝ ပုတ္တော– သည်သာ။ အယမေဝ သုဏိသာ– သည်သာ။ အယမေဝ ဒါသော– သည်သာ။ ဟောတု– တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ အဿ– ၏။ ပုတ္တောပိ– သည်လည်း။ အတ္တနော– ၏။ ကောဋ္ဌာသံ– ကို။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ– အား။ ဒတွာ– ၍။ ပတ္ထနံ– ကို။ ပဋ္ဌပေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “ဘန္တေ! ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဧဝရူပံ– သော။ ဆာတကဘယံ– ကို။ န ပဿေယျံ– စေသတည်း။ မေ– သည်။ ဧကဉ္စ– သော။ သဟဿထဝိကံ– အသပြာတစ်ထောင်ဖြင့် ပြည့်သောအိတ်ကို။ ဝါ– တစ်ထောင် ဝင်အိတ်ကို။ ဂဟေတွာ– ကိုင်၍။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ– တို့အား။ ကဟာပဏံ– ကို။ ဒေန္တဿာပိ– သော်လည်း။ အယံ သဟဿထဝိကာ– သည်။ ပရိပုဏ္ဏာဝ– ပြည့်နေသည်သာ။ ဟောတု– တည်း။ ဣမေယေဝ မာတာပိတရော– တို့သည်သာ။ ဟောန္တု– စေကုန်သတည်း။ အယံ ဘရိယာ– သည်၊ (ဟောတု)၊ အယံ ဒါသော–
သဟဿတ္ထဝိကံ။ ။ သဟဿေန+ဘရိတာ+ထဝိကာ သဟဿထဝိကာ- တစ် ထောင်ဖြင့် ပြည့်သောအိတ်၊ ဘရိတပုဒ်ကျေသည်။[သဟဿတ္ထဝိကန္တိ ကဟာပဏာနံ သဟဿဘရိတပသိဗ္ဗကံ၊ -ပဋိဂံ- ၃၈၀။]
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၀]...
သည်။ ဟောတု– စေ။” ဣတိ– ပြီ။
အဿ– ၏။ သုဏိသာပိ– သည်လည်း။ အတ္တနော– ၏။ ကောဋ္ဌာသံ– ကို။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ– အား။ ဒတွာ၊ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ (ကိံ)၊ “ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဧဝရူပံ– သော။ ဆာတကဘယံ– ကို။ န ပဿေယျံ– တည်း။ မေ– သည်။ ဧကဉ္စ– သော။ ဓညပိဋကံ– စပါးတောင်းကို။ ပုရတော– ၌။ ဌပေတွာ– ထား၍။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ– တို့အား။ ဗီဇဘတ္တံ– မျိုးစေ့,ထမင်းကို။ ဒေန္တိယာပိ– သော်လည်း။ ခီဏဘာဝေါ– ကုန်သည်၏အဖြစ်သည်။ မာ ပညာယိတ္ထ– မထင်ပါစေသတည်း။ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ– ၌။ ဣမေယေဝ သသုရာ– ဤယောက္ခမတို့သည်သာ။ ဟောန္တု–ကုန်သတည်း။ အယမေဝ သာမိကော– သည်သာ။ အယမေဝ ဒါသော– သည် သာ။ ဟောတု– တည်း။” ဣတိ– ပြီ။ ဒါသောပိ– သည်လည်း။ အတ္တနော– ၏။ ကောဋ္ဌာသံ– ကို။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ– အား။ ဒတွာ၊ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ (ကိံ)၊ “ဣတော– မှ။ ပဋ္ဌာယ– ၍။ ဧဝရူပံ– သော။ ဆာတကဘယံ– ကို။ န ပဿေယျံ– တည်း။ သဗ္ဗေ– ကုန်သော။ ဣမေ သာမိကာ– တို့သည်။ ဟောန္တု– ကုန်သတည်း။ စ– သည်သာ မကသေး။ မေ– သည်။ ကသန္တဿ– သော်။ ဣတော– ဤဘက်မှ။ တိဿော– ၃ ကြောင်းလည်းကောင်း။ ဧတ္တော– ထိုဘက်မှ။ တိဿော– ၃ကြောင်းလည်းကောင်း။ မဇ္ဈေ– ၌။ ဧကာ– တစ်ကြောင်းလည်းကောင်း။ ဣတိ– လျှင်။ ဒါရုအမ္ဗဏမတ္တာ–သစ်သားစားကျင်း (သစ်သားလုံးထွင်းလှေ) အတိုင်းအရှည်ရှိကုန်သော။ သတ္တ သတ္တ– ၇ကြောင်းကုန်, ၇ကြောင်းကုန်သော။ သီတာယော– ထွန်ရေးထွန်ကြောင်း တို့သည်။ ဂစ္ဆန္တု– သွားပါစေကုန်သတည်း။ ”ဣတိ– ပြီ။ သော– သည်။ တံ ဒိဝသံ– ၌။ သေနာပတိဋ္ဌာနံ– ကို။ ပတ္ထေတွာ– ၍။ လဒ္ဓုံ– ငှာ။ သမတ္ထောပိ– ပါသော်လည်း။ သာမိကေသု– တို့၌။ သိနေဟေန– ချစ်ခြင်းကြောင့်။ “မေ– ၏။ ဣမေယေဝ သာမိကာ– တို့သည်။ ဟောန္တု– ကုန်သတည်း။” ဣတိ– သို့။ ပတ္ထနံ၊ ပဋ္ဌပေသိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ– သည်။ သဗ္ဗေသမ္ပိ– တို့၏လည်း။ ဝစနာဝသာနေ– ဆုတောင်းစကား၏ အဆုံး၌။ “ဧဝံ– ဤတောင်းသည့်အတိုင်း။ ဟောတု– သတည်း။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊ သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၁]...
တုယှံ– သင်၏။ ဝါ– သည်။ ဣစ္ဆိတံ– အလိုရှိအပ်သော။ ပတ္ထိတံ– တောင့်တအပ် သောဆုသည်။ ခိပ္ပမေဝ– လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ သမိဇ္ဈတု– ပြီးပြည့်စုံပါစေသတည်း။ ပန္နရသော– ပက္ခဆန်းတက်, ၁၅ရက်မြောက်၌, ယှဉ်လျက်ပေါ်ထွက်လာသော။ စန္ဒော– လသည်၊ (ပူရတိ) ယထာ– ပြည့်သကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ– အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ– စိတ်ဝယ်ကြံဆ, မှန်သမျှတို့သည်။ ပူရေန္တု– ပြည့်စုံပါစေကုန်သတည်း။
[ဓမ္မဘာ-၁, ၅၂၆ရှု။] ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊ သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ
တုယှံ– ၏။ ဝါ– သည်။ ဣစ္ဆိတံ– သော။ ပတ္ထိတံ– သည်။ ခိပ္ပမေဝ– လျှင်။ သမိဇ္ဈတု– တည်း။ ဇောတိရသော– ဇောတိရသမည်သော။ ဝါ– တောက်ပြောင်သော အရောင် (အရည်အသွေး) ရှိသော။ မဏိ–ပတ္တမြား (ကျောက်မျက်ရတနာ) သည်၊ (ပူရေတိ) ယထာ– လိုရာပြည့်စေသကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ သင်္ကပ္ပာ ပူရေန္တု
ဣတိ– သို့။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဂါထာဟိ– တို့သည်။ အနုမောဒနံ– ကို။ ကတွာ– ၍။ “မယာ– သည်။ ဣမေသံ– တို့၏။ စိတ္တံ– ကို။ ပသာဒေတုံ– ငှာ။ ဝဋ္ဋတိ– ၏။” ဣတိ– သို့။ စိန္တေတွာ၊ “ယာဝ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတာ– တိုင်အောင်။ ဣမေ– တို့သည်။ မံ– ကို။ ပဿန္တု– ကုန်သတည်း။” ဣတိ– သို့။ အဓိဋ္ဌဟိတွာ– ၍။ ပက္ကာမိ– ပြီ။ တေပိ– တို့သည် လည်း။ ဩလောကေတွာဝ– ၍သာလျှင်။ အဋ္ဌံသု– ကုန်ပြီ။ သော– ထိုပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သည်။ ဂန္တွာ၊ တံ ဘတ္တံ– ကို။ ပဉ္စဟိ– ကုန်သော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတေဟိ– တို့နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ သံဝိဘဇိ– ခွဲဝေပြီ။ တံ– ထိုဆွမ်းသည်။ တဿ– ၏။ အာနုဘာဝေန– ကြောင့်။ သဗ္ဗေသမ္ပိ– အလုံးစုံသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတို့အားလည်း။ ပဟောတိ– လောက်၏။ တေ– တို့သည်။ ဩလောကေန္တာယေဝ– ကုန်လျက်သာ။ အဋ္ဌံသု– ကုန်ပြီ။
ပန– ဆက်။ မဇ္ဈနှိကေ– နေ့လည်မွန်းတည့်ချိန်သည်။ အတိက္ကန္တေ– သော်။ သေဋ္ဌိဘရိယာ– သည်။ ဥက္ခလိံ– ထမင်းအိုးကို။ ဓောဝိတွာ– ဆေးပြီး၍။ ပိဒဟိတွာ– ပိတ် ပြီး၍။ ဌပေသိ– ပြီ။ သေဋ္ဌိပိ– သည်လည်း။ ဇိဃစ္ဆာယ– သည်။ ပီဠိတော– နှိပ်စက် အပ်သည်၊ (ဟုတွာ)၊ နိပဇ္ဇိတွာ– ၍။ နိဒ္ဒံ– သို့။ ဩက္ကမိ– သက်ရောက်ပြီ။ သော– သည်။ သာယနှေ– ညနေချမ်း၌။ ပဗုဇ္ဈိတွာ– နိုး၍။ ဘရိယံ– ကို။ အာဟ– ပြီ၊ (ကိံ)၊
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၂]...
“ဘဒ္ဒေ– အရှင်မ! အတိဝိယ– သာလျှင်။ ဆာတော– သည်။ အမှိ– ၏။ ဥက္ခလိယာ– ၏။ တလေ– အပြင်၌။ ဈာမကသိတ္ထာနိ– မီးလောင်အပ်သော ထမင်းလုံးတို့သည်။ ဝါ– မီးတူးသောထမင်းလုံးတို့သည်၊ (ထမင်းချိုးတို့သည်)၊ အတ္ထိ နု ခေါ– ရှိသေး ကုန်သလော?” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ဓောဝိတွာ– ၍။ ဥက္ခလိယာ– ကို။ ဌပိတဘာဝံ– ကို။ ဇာနန္တီပိ– သော်လည်း။ “နတ္ထီ”တိ– မရှိပါဟူ၍။ အဝတွာ– မဆိုမူ၍။ “ဥက္ခလိံ– ကို။ ဝိဝရိတွာ– ၍။ အာစိက္ခိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ ဥဋ္ဌာယ– ၍။ ဥက္ခလိမူလံ– ထမင်းအိုးအနီးနားသို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ဥက္ခလိံ– ကို။ ဝိဝရိ– ဖွင့်ပြီ။ တာဝဒေဝ– ၌သာလျှင်။ သုမနမကုလသဒိသဝဏ္ဏဿ– မြလေးငုံနှင့် တူသောအဆင်းရှိသော။ ဘတ္တဿ– ထမင်းဖြင့်။ ပူရာ– သော။ ဥက္ခလိ– သည်။ ပိဓာနံ– အဖုံးကို။ ဥက္ခိပိတွာ– မြှောက်၍။ အဋ္ဌာသိ– ပြီ။ သာ– သည်။ တံ– ကို။ ဒိသွာဝ– ၍သာလျှင်။ ပီတိယာ–ဖြင့်။ ဖုဋ္ဌသရီရာ– တွေ့ထိအပ်သောကိုယ်ရှိသည်၊ (ဟုတွာ)၊ သေဋ္ဌိံ– ကို။ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “သာမိ– အရှင်! ဥဋ္ဌေဟိ– ထပါဦး။ အဟံ– သည်။ ဥက္ခလိံ– ကို။ ဓောဝိတွာ– ၍။ ပိဒဟိံ– ပိတ်ထားခဲ့ပြီ။ သာ ပန– သည်ကား။ သုမနမကုလသဒိသဝဏ္ဏဿ– သော။ ဘတ္တဿ– ဖြင့်။ ပူရာ– ပြည့်နေ၏။ ပုညာနိ နာမ– မည်သည်တို့ကို။ ကတ္တဗ္ဗရူပါနိ– ပြုထိုက်သော သဘောရှိကုန်၏။ ဒါနံ နာမ– မည်သည်။ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ–ပြုခြင်းငှာ သင့်လျော်၏၊ [ဓမ္မဘာ-၁, ၄၆၉ရှု၊] သာမိ– အရှင်! ဥဋ္ဌေဟိ– ထပါလော။ ဘုဉ္ဇဿု– လော။” ဣတိ– ပြီ။ သာ– သည်။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ ပိတာပုတ္တာနံ– အဖေ, သားတို့အား။ ဘတ္တံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ တေသု– တို့သည်။ ဘုတွာ– ၍။ ဥဋ္ဌိတေသု– ကုန်လသော်။ သုဏိသာယ– နှင့်။ သဒ္ဓိံ၊ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဘုဉ္ဇိတွာ– ၍။ ပုဏ္ဏဿ–အား။ ဘတ္တံ– ကို။ အဒါသိ– ပြီ။ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ– ယူအပ်ရာ ယူအပ်ရာ နေရာ သည်။ န ခီယတိ– မကုန်။ ကဋစ္ဆုနာ– ဇွန်းဖြင့်။ သကိံ– တစ်ကြိမ်။ ဂဟိတဋ္ဌာနမေဝ– ခူးယူအပ်ရာ နေရာသည်သာ။ ပညာယတိ– ထင်ရှား၏။ တံဒိဝသမေဝ– ၌သာ။ ကောဋ္ဌာဒယော– ကျီအစရှိသည်တို့သည်။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ပူရိတနိယာမေနေဝ– ပြည့် သောနည်းဖြင့်သာလျှင်။ ပုန– ဖန်။ ပူရယိံသု– ပြည့်နေကုန်ပြီ။ “သေဋ္ဌိဿ– ၏။ ဂေဟေ– ၌။ ဘတ္တံ– သည်။ ဥပ္ပန္နံ– ပြီ။ ဗီဇဘတ္တေဟိ– တို့ဖြင့်။ အတ္ထိကာ– အလိုရှိသူ တို့သည်။ အာဂန္တွာ– ၍။ ဂဏှန္တု– ကုန်လော။” ဣတိ– ၍။ နဂရေ– ၌။ ဃောသနံ–ကြွေးကြော်ခြင်းကို။ ကာရေသိ– ပြီ။ မနုဿာ– တို့သည်။ တဿ– ၏။ ဂေဟတော–
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၃]...
မှ။ ဗီဇဘတ္တံ– သည်။ ဂဏှိံသု– ကုန်ပြီ။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော– တို့သည်။ တံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ဇီဝိတုံ– ငှာ။ ဝါ– ကို။ လဘိံသုယေဝ– ကုန်သည်သာ
သော– သည်။ တတော– မှ။ စုတော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဒေဝလောကေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ ဒေဝမနုဿေသု– တို့၌။ သံသရန္တော– သော်။ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ– ၌။ ဘဒ္ဒိယနဂရေ– ၌။ သေဋ္ဌိကုလေ– ၌။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ အဿ– ၏။ ဘရိယာပိ– သည် လည်း။ မဟာဘောဂကုလေ– များသောပစ္စည်းဥစ္စာရှိသော အမျိုး၌။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ– ၍။ ဝယပ္ပတ္တာ– သည်၊ (သမာနာ)၊ တဿ– ၏။ ဂေဟံ ဧဝ– သို့သာ။ အဂမာသိ– ပြီ။ တဿ– ၏။ တံ ပုဗ္ဗကမ္မံ– ကို။ နိဿာယ– ၍။ ပစ္ဆာဂေဟေ– အိမ်နောက်၌။ ပုဗ္ဗေ– ၌။ ဝုတ္တပ္ပကာရာ– ဆိုအပ်ပြီးသောအပြားရှိကုန်သော။ မေဏ္ဍကာ– ဆိတ်ရုပ် တို့သည်။ ဥဋ္ဌဟိံသု– ပေါ်ထွက်လာကုန်ပြီ။ ပုတ္တောပိ– သည်လည်း။ နေသံ– တို့၏။ ပုတ္တောဝ– သည်သာ။ သုဏိသာ– သည်။ သုဏိသာဝ– သည်သာ။ ဒါသော– သည်။ ဒါသောဝ– သည်သာ။ အဟောသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ ဧကဒိဝသံ– ၌။ သေဋ္ဌိ– သည်။ အတ္တနော– ၏။ ပုညံ– ကို။ ဝီမံသိတုကာမော– စူးစမ်းလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ အဍ္ဎတေရသာနိ– ကုန်သော။ ကောဋ္ဌသတာနိ– တို့ကို။ သောဓာပေတွာ– ၍။ သီသံ နှာတော– ဦးခေါင်းနှင့် ဆေးလျှော်ရေချိုးပြီးသည်၊ (သမာနော)၊ ဒွါရေ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ ဥဒ္ဓံ– သို့။ ဩလောကေသိ– ပြီ။ သဗ္ဗာနိပိ– အလုံးစုံလည်းဖြစ်သော ကျီ တို့သည်လည်း။ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ– ကုန်သော။ ရတ္တသာလီနံ– နီသော သလေးတို့ ဖြင့်။ ပူရယိံသု– ပြည့်ကုန်ပြီ။ သော– သည်။ သေသာနမ္ပိ– တို့၏လည်း။ ပုညာနိ–
သီသံနှာတော။ ။ ဤပုဒ်ကို သမာသ်, ဝါကျအားဖြင့် ၂မျိုးယူသည်ကို တွေ့ရ၏၊ သမာသ်ယူမူ “သီသေန+သဟ+နှာတော သီသံနှာတော”ဟုပြု၊ ဝါစာသိလိဋ္ဌအကျိုးငှာ နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊(ပါရာဘာ- ၃, ၁၆၇)၊ “သီသံနှာတော- ဆေးလျှော်အပ်ပြီးသော ဦးခေါင်း ရှိသော”ဟုပေးသော ကူပါရာနိ- ၂၅၃အလို “သီသံ+နှာတံ ယဿာတိ သီသံနှာတော” ဟု ပြုရမည်။
ဝါကျယူမူ။ ။ ဝါကျယူမူ “သီသံ- ကို၊ (ဓောဝိတွာ- ဆေးလျှော်၍)၊ နှာတော- ရေချိုး ပြီးသည်”ဟု ပေးပါ၊(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၈၊ နီတိဓာတု- ၂၄၀)၊ (တစ်နည်း) “သီသံ”၌ အံ ဝိဘတ်ကို တတိယာအနက်ဟော ယူ၍ “သီသံ- ဦးခေါင်းနှင့်၊ (သဒ္ဓိံ- တကွ၊) နှာတော- သည်”ဟု ပေးပါ။ (စလင်းဂဏ္ဌိ- ၁, ၃၉၆)
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၄]...
တို့ကို။ ဝီမံသိတုကာမော– သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဘရိယဉ္စ– ကိုလည်းကောင်း။ ပုတ္တာဒယော စ– တို့ကိုလည်းကောင်း။ “တုမှာကမ္ပိ– တို့၏လည်း။ ပုညာနိ– တို့ကို။ ဝီမံသိဿထ– စူးစမ်းကြရလိမ့်မည်။” ဣတိ– သို့။ အာဟ– ပြီ။
အထ– ၌။ အဿ– ၏။ ဘရိယာ– သည်။ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ– တို့ဖြင့်။ အလင်္ကရိတွာ– ၍။ မဟာဇနဿ– သည်။ ပဿန္တဿေဝ– စဉ်ပင်။ တဏ္ဍုလေ– တို့ကို။ မိနာပေတွာ– ချင့်စေ၍။ တေဟိ– ထိုဆန်တို့ဖြင့်။ ဘတ္တံ– ကို။ ပစာပေတွာ– ၍။ ဒွါရကောဋ္ဌကေ– ၌။ ပညတ္တာသနေ– ၌။ နိသီဒိတွာ– ၍။ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ– ရွှေဇွန်းကို။ အာဒါယ– ၍။ “ဘတ္တေန– ဖြင့်။ အတ္ထိကာ– တို့သည်။ အာဂစ္ဆန္တု– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဃောသာပေတွာ– ၍။ အာဂတာဂတာနံ– လာကြသူ,လာကြသူတို့အား။ ဥပနီတဘာဇနာနိ– ကပ်ဆောင်အပ်သော အိုးခွက်တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ အဒါသိ– ပြီ။ သကလဒိဝသမ္ပိ– လုံးလည်း။ ဒေန္တိယာ– သော်။ ကဋစ္ဆုနာ– ဖြင့်။ ဂဟိတဋ္ဌာနမေဝ– ခူးယူအပ်သော နေရာသည်သာ။ ပညာယတိ– ထင်ရှား၏။ ပန– ဆက်။ တဿာ– ထိုသူဌေးကတော်၏။ ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ– တို့၏လည်း။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ ဝါမဟတ္ထေန– လက်ဝဲလက်ဖြင့်။ ဥက္ခလိံ– ကို။ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန– လက်ယာလက် ဖြင့်။ ကဋစ္ဆုံ– ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ ဧဝမေဝ– လျှင်။ ပတ္တေ– တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ ဘတ္တဿ– ကို။ ဒိန္နတ္တာ– ပေးလှူအပ်ခဲ့သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဝါမဟတ္ထတလံ– လက်ဝဲလက်ဝါးပြင်ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ ပဒုမလက္ခဏံ– ပဒုမ္မာကြာပွင့်နှင့်တူသော အမှတ်လက္ခဏာသည်။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ ဒက္ခိဏဟတ္ထတလံ– ကို။ ပူရေတွာ၊ စန္ဒလက္ခဏံ– လနှင့်တူသော အမှတ်လက္ခဏာသည်။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ ပန– သည်သာ မကသေး။ ယသ္မာ– ကြောင့်။ ဝါမဟတ္ထတော– ဖြင့်။ ဓမ္မကရဏံ– ဓမ္မကရိုဏ်းကို။ အာဒါယ– ၍။ ဘိက္ခုသံဃဿ– အား။ ဥဒကံ– ကို။ ပရိဿာဝေတွာ– စစ်စေပြီး၍။ ဒဒမာနာ– လျက်။ အပရာပရံ– အခြားသောအရပ်, အခြားသောအရပ်သို့၊ (ဟိုဟို ဒီဒီ)၊ ဝိစရိ– လှည့်လည်ပြီ။ တေန– ကြောင့်။ အဿာ– ၏။ ဒက္ခိဏပါဒတလံ– လက် ယာခြေဖဝါးပြင်ကို။ ပူရေတွာ၊ စန္ဒလက္ခဏံ– သည်။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ ဝါမပါဒတလံ– ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ ပဒုမလက္ခဏံ– သည်။ နိဗ္ဗတ္တိ– ပြီ။ တဿာ– ၏။ ဣမိနာ ကာရဏေန– ကြောင့်။ စန္ဒပဒုမာတိ– ဟူသော။ နာမံ– ကို။ ကရိံသု– ကုန်ပြီ။
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၅]...
အဿ– ၏။ ပုတ္တောပိ– သည်လည်း။ သီသံနှာတော– သည်၊ (သမာနော)၊ သဟဿထဝိကံ– ကို။ အာဒါယ– ၍။ “ကဟာပဏေဟိ– တို့ဖြင့်။ အတ္ထိကာ– တို့ သည်။ အာဂစ္ဆန္တု– ကုန်လော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အာဂတာဂတာနံ– တို့၏။ ဂဟိတဘာဇနာနိ– တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ အဒါသိ– ပြီ။ ထဝိကာယ– ၌။ ကဟာပဏသဟဿံ– သည်။ အဟောသိယေဝ– ရှိနေသည်သာ။ အဿ– ၏။ သုဏိသာပိ– သည်လည်း။ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ– တို့ဖြင့်။ အလင်္ကရိတွာ– ၍။ ဝီဟိပိဋကံ– စပါး တောင်းကို။ အာဒါယ– ၍။ အာကာသင်္ဂဏေ– ဟင်းလင်းအပြင်၌။ နိသိန္နာ– လျက်။ “ဗီဇဘတ္တေဟိ– တို့ဖြင့်။ အတ္ထိကာ– တို့သည်။ အာဂစ္ဆန္တု– ကြလော။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ အာဂတာဂတာနံ– တို့၏။ ဂဟိတဘာဇနာနိ– တို့ကို။ ပူရေတွာ– ၍။ အဒါသိ၊ ပိဋကံ– တောင်းသည်။ ယထာပူရိတမေဝ– အကြင်အကြင်ပြည့်မြဲတိုင်း သာ။ အဟောသိ၊ အဿ– ၏။ ဒါသောပိ– သည်လည်း။ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ– တို့ ဖြင့်။ အလင်္ကရိတွာ– ၍။ သုဝဏ္ဏယုဂေသု– ရွှေထမ်းပိုးတို့၌။ သုဝဏ္ဏယောတ္တေဟိ–ရွှေကြိုးတို့ဖြင့်။ ဂေါဏေ– တို့ကို။ ယောဇေတွာ– ၍။ သုဝဏ္ဏပတောဒယဋ္ဌိံ– ရွှေနှင် တံကို။ အာဒါယ– ၍။ ဒွိန္နံ– ကုန်သော။ ဂေါဏာနံ– တို့အား။ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ–နံ့သာဖြင့် ထုံအပ်သော လက်ငါးချောင်းရာအမှတ်အသားတို့ကို။ ဒတွာ– ၍။ ဝိဿာဏေသု– ဦးချိုတို့၌။ သုဝဏ္ဏကောသကေ– ရွှေခွက်ငယ်တို့ကို။ ပဋိမုဉ္စိတွာ– စွပ် ၍။ ခေတ္တံ– သို့။ ဂန္တွာ– ၍။ ပါဇေသိ– မောင်းနှင်ပြီ။ ဣတော– မှ။ တိဿော– ၃ကြောင်း တို့လည်းကောင်း။ ဧတ္တော– မှ။ တိဿော– ၃ကြောင်းတို့လည်းကောင်း။ မဇ္ဈေ– ၌။ ဧကာ– ၁ကြောင်းလည်းကောင်း။ ဣတိ– သို့။ သတ္တ– ကုန်သော။ သီတာ– ထွန် ကြောင်း (ထွန်ရေး) တို့သည်။ ဘိဇ္ဇိတွာ– ကွဲ၍။ အဂမံသု– ကုန်ပြီ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော– တို့သည်။ ဘတ္တဗီဇဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု– ထမင်း, မျိုးစေ့, ရွှေ, ငွေအစရှိသည်တို့ တွင်။ ယထာရုစိတံ– အကြင်အကြင်အလိုရှိအပ်သော အရာကို၊ [ယံ ယံ+ရုစိတံ ဣစ္ဆိတံ ယထာရုစိတံ၊ -ပဋိဂံ-၃၈၀၊] သေဋ္ဌိဂေဟတောယေဝ– မှသာလျှင်။ ဂဏှိံသု–
ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ။ ။ ပဉ္စ+အင်္ဂုလိယော ပဉ္စင်္ဂုလိယော- လက်၅ချောင်းတို့၊ ပဉ္စင်္ဂုလိယော ဝိယာတိ ပဉ္စင်္ဂုလိယော- လက်၅ချောင်းနှင့်တူသော အမှတ်အသားတို့၊ ဝါ- လက်၅ ချောင်းရာအမှတ်အသားတို့၊ ဂန္ဓေန+ဝါသိတာ+ပဉ္စင်္ဂုလိယော ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ- နံ့သာ ဖြင့် ထုံအပ်သော လက်၅ချောင်းရာအမှတ်အသားတို့။ (ဇာဋီသစ်၊၂၊၅၈)
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၆]...
ကုန်ပြီ။ ဣမေ ပဉ္စ– ဤ၅ဦးတို့သည်။ မဟာပုညာ– ကြီးမားသော ဘုန်းကံရှိကုန်၏။
ဧဝံ– လျှင်။ မဟာနုဘာဝေါ– ကြီးသော အာနုဘော်ရှိသော။ သေဋ္ဌိ– သည်။ “သတ္ထာ– သည်။ အာဂတော ကိရ– တဲ့။” ဣတိ– သို့။ သုတွာ– ၍။ “သတ္ထု– အား။ ပစ္စုဂ္ဂမနံ– ခရီးကြိုဆိုခြင်းကို။ ကရိဿာမိ– အံ့။” ဣတိ– ၍။ နိက္ခမန္တော– လသော်။ အန္တရာမဂ္ဂေ– ၌။ တိတ္ထိယေ– တို့ကို။ ဒိသွာ– ၍။ တေဟိ– တို့သည်။ “ဂဟပတိ– သူကြွယ်! ကသ္မာ– ကြောင့်။ တွံ– သည်။ ကိရိယဝါဒေါ– ကောင်းမှုကို ပြုထိုက်၏ဟု ပြောဆိုကြောင်း အယူရှိသည်။ သမာနော– လျက်။ အကိရိယဝါဒဿ– ကောင်း မှုကို မပြုထိုက်ဟူသော ပြောဆိုကြောင်းအယူရှိသော။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ၏။ သန္တိကံ– သို့။ ဂစ္ဆသိ– နည်း?” ဣတိ– သို့။ နိဝါရိယမာနောပိ– တားမြစ်အပ် ပါသော်လည်း။ တေသံ– တို့၏။ ဝစနံ– ကို။ အနာဒိယိတွာ– ၍။ ဂန္တွာ– ၍။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဝန္ဒိတွာ– ၍။ ဧကမန္တံ– ၌။ ဝါ– စွာ။ နိသီဒိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ သတ္ထာ၊ အနုပုဗ္ဗိံ– သော။ ကထံ– ကို။ ကထေသိ– ပြီ။ သော– သည်။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သောတာပတ္တိဖလံ– သို့။ ပတွာ– ၍။ သတ္ထု– အား။ တိတ္ထိယေဟိ– တို့သည်။ အဝဏ္ဏံ– ဂုဏ်၏ဆန့်ကျင်ဘက်အပြစ်ကို။ ဝါ– ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစကားကို။ ဝတွာ– ၍။ အတ္တနော– ၏။ နိဝါရိတဘာဝံ– တားမြစ်အပ်သည်၏အဖြစ်ကို။ အာရောစေသိ– ပြီ။ အထ– ၌။ နံ– ကို။ သတ္ထာ– သည်။ “ဂဟပတိ– သူကြွယ်! ဣမေ သတ္တာ နာမ– တို့ မည်သည်။ မဟန္တမ္ပိ– သော။ အတ္တနော– ၏။ ဒေါသံ– အပြစ်ကို။ န ပဿန္တိ– မမြင် ကုန်။ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ– ထင်ရှားမရှိသည်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ ပရေသံ– တို့၏။ ဒေါသံ– ကို။ ဝိဇ္ဇမာနံ– ထင်ရှားရှိသည်ကို။ ကတွာ– ၍။ တတ္ထ တတ္ထ– ၌။ ဘုသံ ဝိယ– ဖွဲကို ကဲ့သို့။ ဩပုနန္တိ– လွှင့်ကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဣမံ ဂါထံ– ကို။ အာဟ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “သုဒဿံ၊ ပေ၊ သဌော”တိ– ၍၊ (အာဟ)
သုဒဿံ ဝဇ္ဇမညေသံ, အတ္တနော ပန ဒုဒ္ဒသံ၊ ပရေသဥှိ သော ဝဇ္ဇာနိ, ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ၊ အတ္တနော ပန ဆာဒေတိ, ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော
အညေသံ– အခြားသူတို့၏။ ဝဇ္ဇံ– အပြစ်ကို။ သုဒဿံ– လွယ်ကူစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ– မြင်လွယ်၏။ အတ္တနော– မိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန– အပြစ်ကိုကား။ ဒုဒ္ဒသံ– ခဲယဉ်းစွာ
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၇]...
မြင်အပ်၏။ ဝါ– မြင်ခဲ၏။ ဟိ– အကျိုးကား။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဘုသံ– ဖွဲကို။ ဩပုနာတိ ယထာ– လွှင့်သကဲ့သို့၊ (တထာ– တူ၊) ပရေသံ– သူတစ်ပါးတို့၏။ ဝဇ္ဇာနိ– အပြစ်တို့ကို။ ဩပုနာတိ– လွှင့်၏။ သဌော– စဉ်းလဲလှည့်ပတ်, ငှက်ဖမ်းသတ် လျက်, အဖျက်လုပ်ရိုး, ငှက်မုဆိုးသည်။ ကိတဝါ ဣဝ– ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ် ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကဲ့သို့၊ (ဟုတွာ)၊ ကလိံ– ခန္ဓာကိုယ်ကို။ ဆာဒေတိ ယထာ– ဖုံးကွယ်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ– တူ၊) အတ္တနော– မိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန– ကိုကား။ ဆာဒေတိ– ဖုံးကွယ်၏။
တတ္ထ– ၌။ သုဒဿံ ဝဇ္ဇန္တိ– ကား။ ပရဿ– ၏။ အဏုမတ္တမ္ပိ– အနုမြူသဖွယ် သေးငယ်သည်လည်းဖြစ်သော။ ခလိတံ– ချွတ်ချော်သော။ ဝဇ္ဇံ– အပြစ်ကို။ သုဒဿံ– လွယ်ကူစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ– မြင်လွယ်၏။ သုခေနေဝ– ချမ်းသာလွယ်ကူ သဖြင့်သာလျှင်။ ပဿိတုံ– ငှာ။ သက္ကာ– ၏။ အတ္တနော– ၏။ အတိမဟန္တမ္ပိ– အလွန် ကြီးသည်လည်းဖြစ်သော။ (ဝဇ္ဇံ) ပန– ကိုကား။ ဒုဒ္ဒသံ– ခဲယဉ်းသဖြင့် မြင်အပ်၏။ ဝါ– မြင်လွယ်၏။ ပရေသံ ဟီ ပရေသံ ဟီ ပရေသံ ဟီတိ– ကား။ တေနေဝ ကာရဏေန– ကြောင့်ပင်။ သော ပုဂ္ဂလော– သည်။ သံဃမဇ္ဈာဒီသု– သံဃာ့အလယ်အစရှိသည်တို့၌။ ပရေသံ– တို့၏။ ဝဇ္ဇာနိ– တို့ကို။ ဥစ္စဋ္ဌာနေ– မြင့်ရာအရပ်၌။ ဌပေတွာ– ၍။ ဘုသံ– ဖွဲကို။ ဩပုနန္တော ဝိယ– လွှင့်သကဲ့သို့။ ဩပုနာတိ– လွှင့်၏။ ကလိံဝ ကိတဝါ သဌောတိ+
ပရေသံ ဟိ။ ။ “ပရေသံ ဟီ ပရေသံ ဟီ ပရေသံ ဟီတိ တေနေဝ ကာရဏေန”ဟူသော အဖွင့်အရ ဟိသည် ဖလဇောတကတည်း၊ ထိုကြောင့် “ဟိ- အကျိုးကား”ဟု ပေးသည်၊ ကာရဏ ဇောတကယူ၍ “ဟိ (ယသ္မာ)- အကြင်ကြောင့်၊ အညေသံ- တို့၏၊ ဝဇ္ဇံ- ကို၊ သုဒဿံ- ၏၊ အတ္တနော၏၊ ဝဇ္ဇံ ပန- ကိုကား၊ ဒုဒ္ဒသံ- ၏၊ (တသ္မာ- ကြောင့်၊) သော- သည်၊ ပရေသံ ဝဇ္ဇာနိ- တို့ကို၊ ဘုသံ ယထာ- ဖွဲကိုကဲ့သို့၊ ဩပုနာတိ”ဟုလည်းကောင်း, တပ္ပါကဋီကရဏ ယူ၍ “ဟိ- ဥပမာဆောင် ထင်အောင်ပြဥုးအံ့”ဟုလည်းကောင်း, ဒဠှီကရဏယူ၍“ဟိ- မှန်၏”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏။
ကလိံ။ ။ ကလိသဒ္ဒါသည် “ပါပေ ကလိ ပရာဇယေ(ဓာန်- ၁၁၀၇)”ဂါထာအရ ကလိ၏ ဟောနက်၂မျိုးရှိ၏၊ ထို့ပြင် ဒေါသ, အပရာဓ, ဝိနာသ, အတ္တဘာဝ, ပါပပုဂ္ဂလ, ဒုက္ခ, ကရီသာဒိမလ, ကလိယုဂ်, အငုံအဖူး, စစ်ထိုးခြင်း, ခိုက်ရန်ငြင်းခုံခြင်းစ သည်ကိုလည်း ဟော၏၊(သဒ္ဒတ္ထဓာန်၊ အမရ- ၂၃, ၁၉၃)၊ အဘိဓာန်လာ အနက်၂မျိုး
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၈]...
ဧတ္ထ– ၌။ သကုဏေသု– ငှက်တို့၌။ အပရဇ္ဈနဘာဝေန– ပြစ်မှားတတ်သည်၏အဖြစ် ကြောင့်။ အတ္တဘာဝေါ– သည်။ ကလိ နာမ– မည်၏။ သာခဘင်္ဂါဒိကံ– သစ်ခက် ကျိုးအစရှိသော။ ပဋိစ္ဆာဒနံ– ဖုံးလွှမ်းကြောင်းဝတ္ထုသည်။ ကိတဝါ နာမ– ၏။ သာကုဏိကော– ငှက်မုဆိုးသည်။ သဌော နာမ– ၏။ သကုဏလုဒ္ဒကော– ငှက် တွင် ပါပအနက်ဖြစ်သင့်သည်။ မှန်၏– ပါပအရ မကောင်းမှု, ယုတ်မာသူ, မကောင်း သော အရာစသည်တို့ကို ရနိုင်ရာ ဤ၌ ခန္ဓာကိုယ်အတ္တဘောကို ယူပါ၊ ထိုကြောင့် “အတ္တဘာဝေါ ကလိ နာမ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန လိတိ ပဝတ္တတီတိ ကလိ၊ [ကု+လီ+ဣ၊] ကံ သုခံ လုနာတိ ဆိန္ဒတီတိ ကလိ၊ [က+လူ+ဣ၊] စဏ္ဍိက္ကာကာရေန “စဏ္ဍိကော”တိ ကလိတဗ္ဗော သင်္ချာတဗ္ဗောတိ ကလိ၊ [ကလ+ဣ၊ -ဓမ္မဋီ-၂၁၂၊] ကလီယတိ ပရိမီယတီတိ ကလိ၊ [ကလ သင်္ချာနေ+ဣ၊ -မောဂ်-၇, ၇၊] ကလန္တိ ဖန္ဒမာနာ ဘာသန္တိ ဧတ္ထာတိ ကလိ၊ ကလဟော ဝိဂ္ဂဟော ဝါ၊ [ကလ ဖန္ဒာယံ သဒ္ဒေ စ၊ -သဒ္ဒသင်္ဂဟ- ၃၅၀၊]”ဟု ပြု။
ကိတဝါ။ ။ ကိတ နိဝါသေ ဧတ္တာဘာဝေါ၊ ကေတတီတိ (နေတတ်သောကြောင့်) ကိတဝေါ၊ ဇူတကာရော, စောရော စ၊ [ကိတ+အဝ၊ -မောဂ်- ၇, ၂၀၀။]
ဓာန်- ဋီ, ၅၃၁။ ။ ကိတဝံ (ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲခြင်းသည်)+အဿ အတ္ထီတိ ကိတဝေါ နိပါတနာ၊ [ကိတ+ဏ၊] ကိတ နိဝါသေ ဝါ အဝေါ
ထောမ၊ ပါရာဘာ- ၃, ၄၁၇။ ။ ကီယတေ(ညှဉ်းဆဲခြင်း) ကိတံ၊ ကိတေန(ညှဉ်း ဆဲခြင်းဖြင့်)+ဝါတီတိ(ဖြစ်တတ်သောကြောင့်) ကိတဝေါ။ [ကိတ+ဝါ+အ၊]
ကောတ္ထုဘ။ ။ ကေတိ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆတီတိ ကိတော၊ [ကိ+တ၊] ကိတေန(သစ်ခက်ဖြင့်)+ ဝါယတိ ဗန္ဓတီတိ ကိတဝေါ- သစ်ခက်ဖြင့် ဖွဲ့ချည်ဖုံးလွှမ်းထားသော ငှက်မုဆိုး
သစ်ခက်ကျိုးစသည်ယူ။ ။ ပြအပ်ခဲ့သော ဝိဂြိုဟ်များအရ ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲသူ, ငှက်မုဆိုးတို့ကိုသာ ရ၏၊ “သာခဘင်္ဂါဒိကံ ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါ နာမ”ဟူသော အဖွင့် အရ ဤ၌ သစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကိုရအောင် “ကိတဝဿ+ဟိတံ ကိတဝါ-ငှက်မုဆိုး၏ အစီးအပွားဖြစ်သော သစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထု၊ (တစ်နည်း) ကိတဝဿ+ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါ- ငှက်မုဆိုးကို ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ်ခက်စသော အရာ ဝတ္ထု၊ [ကိတဝ+အ၊ ရာဇာဒိဂိုဏ်း]”ဟု ကြံပါ။
သဌော။ ။ သဌနံ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနံ သဌော၊ သဌော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဌော- ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲခြင်းရှိသူ၊(ဒီ- ၃, ၁၉)၊ (တစ်နည်း) သဌယတိ န သမ္မာ
...[စာမျက်နှာ- ၆၄၉]...
မုဆိုးသည်။ သကုဏေ– တို့ကို။ ဂဟေတွာ– ၍။ မာရေတုကာမော– သေစေလို (သတ်လို) သည်၊ (ဟုတွာ)၊ ကိတဝါ ဝိယ– ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကဲ့သို့၊ (ဟုတွာ– ၍၊) အတ္တဘာဝံ– ကို။ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ယထာ– ဖုံးလွှမ်း သကဲ့သို့။ ဧဝံ– တူ။ အတ္တနော– ၏။ ဝဇ္ဇံ– ကို။ ဆာဒေတိ– ၏။ ဣတိ အတ္ထော
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု၊ ဣတိ– မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ပြီးပြီ။
မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
၁၁-ဥဇ္ဈာနသညိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဇ္ဈာနသညိံ နာမ– ဥဇ္ဈာနသညီမည်သော။ ဧကံ ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ
ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ “အယံ– ဤသူသည်။ ဧဝံ– သို့။ နိဝါသေတိ– ဝတ်၏။ ဧဝံ– သို့။ ပါရုပတိ– ရုံ၏။” ဣတိ– ၍။ ဘိက္ခူနံ– တို့၏။ အန္တရမေဝ– အပေါက်အကြား ကိုသာ။ ဂဝေသန္တော– ရှာလျက်။ ဝိစရတိ– ၏။ ဘိက္ခူ– တို့သည်။ “ဘန္တေ– ရား! အသုကော နာမ– သော။ ထေရော– သည်။ ဧဝံ– သို့။ ကရောတိ– ၏။” ဣတိ– ၍။ သတ္ထု– အား။ အာရောစေသုံ– ကုန်ပြီ။ သတ္ထာ– သည်။ “ဘိက္ခဝေ– တို့! ဝတ္တသီသဘောသတီတိ သဌော၊ (အံ၊ဋီ- ၃, ၁၀၇)၊ ဤဝိဂြိုဟ်များနှင့် ဓာန်-၇၃၇ဂါထာအလို သဌ သည် ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲသူ, မရိုးဖြောင့်သူကို ရ၏၊ ဤ၌ ဧကဒေသူပစာရအားဖြင့် ငှက်မုဆိုးကို ယူပါ၊ ထိုကြောင့် “သာကုဏိကော သဌော နာမ”ဟု နာမဖြင့် ဖွင့်သည်၊ (တစ်နည်း) “သဌော ဝိယာတိ သဌော”ဟု ဥပမာတဒ္ဓိတ်ပြု၍ ငှက်မုဆိုးကို ယူပါ။
ဥပမာအတွင်း ဥပမာဝင်။ ။ “ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော”ကို “ယထာ သကုဏလုဒ္ဒကော ..ကိတဝါ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ”ဟု အနက်ပေးပုံဖွင့်၏၊ အဖွင့်၌ “ယထာ+ဝိယ”ဟု ဥပမာအနက်ဟော ၂ပုဒ်ပါရကား “ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော”ဝယ် ဥပမာအတွင်း၌ ဥပမာဝင်နေသည်ဟု သိရ၏၊ ထိုတွင် ယထာသည် အဓိကာရနည်း စသည်အရ “ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ”မှ လိုက်၍ ဝိယကား ဣဝ၏ အဖွင့်တည်း၊ ထိုကြောင့် ဣဝကို ကိတဝါနှင့်တွဲ၍ ယထာကို ဆာဒေတိနှင့် တွဲပေးရသည်။
ဝတ္တသီသေ ဌတွာ။ ။ သမ္မောဘာ- ၂, ၄၉၄အတိုင်း ပေးခဲ့သည်၊ “ဝတ္တသီသေ
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၀]...
ဝတ်တည်းဟူသော အဦး၌။ ဌတွာ– တည်၍။ ဧဝံ– သို့။ ဩဝဒန္တော– ပြောဆိုဆုံးမ သူကို။ အနနုပဝါဒေါ– မစွပ်စွဲထိုက်။ ယော ပန– သည်ကား။ နိစ္စံ– မြဲ။ ဥဇ္ဈာနသညိတာယ– ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ အမှတ်သညာရှိသည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ ပရေသံ– တို့၏။ အန္တရံ– အပေါက်အကြားကို။ ပရိယေသမာနော– လျက်။ ဧဝံ– သို့။ ဝတွာ– ၍။ ဝိစရတိ– ၏။ တဿ– ၏။ ဈာနာဒီသု– တို့တွင်။ ဧကောပိ– သော။ ဝိသေသော–တရားထူးသည်။ နုပ္ပဇ္ဇတိ– မဖြစ်နိုင်။ ကေဝလံ– သက်သက်။ အာသဝါယေဝ– တို့ သည်သာ။ ဝဍ္ဎန္တိ– တိုးပွားကုန်၏။” ဣတိ– သို့။ ဝတွာ၊ ဣမံ ဂါထံ အာဟ၊ (ကိံ)၊ “ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ၊ ပေ၊ အာသဝက္ခယာ”တိ– ၍၊ (အာဟ)
ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ, နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊ အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, အာရာ သော အာသဝက္ခယာ
ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ– သူတစ်ပါးတို့၏အပြစ်ကို အဖန်ဖန်ရှုလေ့ရှိသော။ နိစ္စံ–အမြဲ။ ဥဇ္ဈာနသညိနော– ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ အမှတ်သညာရှိသော။ တဿ– ထိုပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဝါ– မှာ။ အာသဝါ– အာသဝေါတရားတို့သည်သာ။ ဝဍ္ဎုန္တိ– တိုးပွားကုန်၏။ သော– ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ အာသဝက္ခယာ– အာသဝေါတရားတို့၏ ကုန်ကြောင်းအရဟ တ္တမဂ်မှ။ အာရာ– အဝေးကြီးတည်း။
တတ္ထ– ၌။ ဥဇ္ဈာနသညိနောတိ– ကား။ ဧဝံ– သို့။ နိဝါသေတဗ္ဗံ– ဝတ်ထိုက်၏၊ ဌတွာတိ ဝတ္တံ ဥတ္တမင်္ဂံ ဓုရံ ဝါ ကတွာ (မဋီ၊ ၁၊ ၁၄၈၊ သံဋီ၊ ၂၊ ၆၄) ”ဟူသော အဖွင့် အလို “ဝတ္တသီသေ– ဝတ်တည်းဟူသော ဦးခေါင်းကို။ ဝါ– ဝတ်တည်းဟူသော ပဓာန အဖြစ်ကို၊ (ပဓာနဖြစ်သောဝတ်ကို)၊ ဌတွာ– ပြု၍”ဟု ပေးသင့်သည်၊ သီသသဒ္ဒါ ဦး ခေါင်းအနက်ဟောတည်း၊ (တစ်နည်း) ဓုရ (ပဓာန) အနက်ဟောတည်း၊ သတ္တမီဝိဘတ် ကား ကံအနက်တည်း၊ (တစ်နည်း) ဒုတိယာမှ သတ္တမီသို့ ပြန်နေသော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာ သဟု ကြံ၊ ဓာတ်တို့သည် အနက်များစွာ ဟောနိုင်ရကား ဌတွာ၌ ဌာဓာတ် ပြုခြင်း အနက်ဟောဟု ကြံပါ။
ဥဇ္ဈာနသညိနော။ ။ ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ သညာရှိသူဟူသည် ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစိတ်များသူ တည်းဟု သိစေလို၍ “ဥဇ္ဈာနဗဟုလဿ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစိတ်များခြင်း မှာလည်း သူတစ်ပါး၏ အပေါက်အကြားအားနည်းချက်အပြစ်ကို ရှာသောကြောင့် တည်းဟု သိစေလို၍ “ရန္ဓဂဝေသိတာယ”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤဟိတ်ကို “ပရဝဇ္ဇာနု-
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၁]...
ဧဝံ– သို့။ ပါရုပိတဗ္ဗံ– ရုံထိုက်၏။ ဣတိ– သို့။ ပရေသံ– တို့၏။ အန္တရဂဝေသိတာယ– အပေါက်အကြားကို ရှာတတ်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဥဇ္ဈာနဗဟုလဿ– များ သော ကဲ့ရဲ့ခြင်းရှိသော။ ဝါ– များသောကဲ့ရဲ့ကြောင်းစိတ်ရှိသော။ ပုဂ္ဂလဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ ဈာနာဒီသု– ဈာန်အစရှိသော တရားတို့တွင်။ ဧကဓမ္မောပိ– တစ်မျိုးသော တရားသည်လည်း။ န ဝဍ္ဎတိ– မတိုးပွား။ အထ ခေါ– စင်စစ်ကား။ တဿ– ၏။ ဝါ– မှာ။ အာသဝါဝ– တို့သည်သာ။ ဝဍ္ဎန္တိ– တိုးပွားကုန်၏။ တေနေဝ ကာရဏေနပဿိဿ”၏ အဖွင့်ဟု ယူမူ “ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ”ကို “ဥဇ္ဈာနသညိနော”၏ ဟေတုမန္တဝိသေသနကြံ၍ “ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ– သူတစ်ပါးအပြစ်ကို အဖန်ဖန်ရှုလေ့ရှိသည် ၏အဖြစ်ကြောင့်။ နိစ္စံ၊ ဥဇ္ဈာနသညိနော– သော”ဟု ပေးနိုင်သည်။
ဝိဂြိုဟ်အမျိုး။ ။ ဥဇ္ဈာယတိ ဧတေနာတိ ဥဇ္ဈာနံ- ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစိတ်၊ ဥဇ္ဈာယတေ ဝါ ဥဇ္ဈာနံ- ကဲ့ရဲ့ခြင်း၊(ကင်္ခါဋီ- ၄၄၂၊ ကင်္ခါမဟာဋီ- ၄, ၃၄၈)၊ ဥဇ္ဈာနေ+သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ- ကဲ့ရဲ့ကြောင်းစိတ်၌ (ဖြစ်သော) သညာ၊ ဝါ- ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ (ဖြစ်သော) သညာ၊ (ကင်္ခါ- ၂၀၂၊ သာရတ္ထ၊၃၊၁၀၇)၊ ဥဇ္ဈာနေန (ဥဇ္ဈာနဝသေန)+ပဝတ္တာ+သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ၊ ဥဇ္ဈာနေ+ယုတ္တာ ဝါ+သညာ ဥဇ္ဈာနသညာ၊(ပါတိပဒတ္ထ- ၂၉၆)၊ ဥဇ္ဈာနသညာ+အဿ အတ္ထီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ- ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ သညာရှိသည်၊ ဝါ- ကဲ့ရဲ့ခြင်းဖြင့် ဖြစ်သော သညာရှိသည်၊ ဝါ- ကဲ့ရဲ့ခြင်း၌ ယှဉ်သော သညာရှိသည်(ကင်္ခါ- ၂၀၂၊ သာရ တ္ထ- ၃, ၁၀၇၊ ပါတိပဒတ္ထ- ၂၉၆)၊ ဥဇ္ဈာနေန (ဥဇ္ဈာနဝသေန) သဉ္ဇာနာတီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ- ကဲ့ရဲ့ခြင်း၏အစွမ်းဖြင့် သိမှတ်တတ်သည်။(သံဋီ၊၁၊၁၀၇)
အာသဝါ။ ။ ဓမ္မဋီ၌ အာသဝါအရ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကအာသဝဟု ဆိုအပ်သော ပရာနုဝါဒ ဘေး(သူတစ်ပါးတို့၏ကဲ့ရဲ့ခံရမှု), အတ္တာနုဝါဒဘေး(ပြုပြီးနောက် နှလုံးမသာယာမှု), ဒဏ္ဍဘေး(ညှင်းဆဲနှိပ်စက်ချုပ်နှောင်ခံရမှု)နှင့် သမ္ပရာယိကအာသဝဟု ဆိုအပ်သော အပါယ်ဆင်းရဲဒုဂ္ဂတိဘေးတို့ကို ယူ၏၊ ထိုအလို “အာသဝန္တိ တေန တေန ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အာသဝါ- ထိုထိုအကြောင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော မျက်မှောက်တမလွန် ဘေးရန်တို့၊(သာရတ္ထ၊၁၊၄၄၉)”ဟု ပြု။
ကိလေသအာသဝ။ ။ “အာရာ သော အာသဝက္ခယာ”ကို ကြည့်၍ အထက်၌ ကိလေသအာသဝကို ယူပေးသည်၊ “အာသဝန္တိ မာနပုရိသမဒါဒယော ယေဟီတိ အာသဝါ၊ (အရက်)၊ [အာ+သု+ဏ၊- ဓာန်ဋီ- ၅၃၃၊] အာသဝါ ဝိယာတိ အာသဝါ-အရက်နှင့်တူသော အာသဝေါတရား၄ပါး၊ (တစ်နည်း) အာသဝန္တီတိ(ဒွါရ၆ပါးတို့မှ
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၂]...
ကြောင့်ပင်။ သော– သည်။ အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတာ– သော။ အာသဝက္ခယာ– အာ သဝေါတို့၏ ကုန်ကြောင်းမှ။ အာရာ– ဝေးသည်။ ဒူရံ– အဝေးသို့။ ဂတောဝ– ရောက်သည်သာ။ ဟောတိ– ၏။ ဣတိ– ဂါထာဖွင့်ပြီးပြီ။ ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ ဗဟူ– တို့သည်။ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ– တို့သို့။ ပါပုဏိံသု– ကုန်ပြီ။ ဣတိ– ဥဇ္ဈာနသညိတ္ထေရဝတ္ထု ပြီးပြီ။
ဥဇ္ဈာနသညိတ္ထေရဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
စီးတတ် ဖြစ်တတ်သောကြောင့်) အာသဝါ၊ (တစ်နည်း) ဓမ္မတော ယာဝဂေါတြဘုံ ဩကာသတော ယာဝဘဝဂ္ဂံ သဝန္တီတိ အာသဝါ၊ (တစ်နည်း) အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ [“အာယတသဝါ”ဟု ဆိုလိုလျက် ယတကိုချေ၊- အဘိ၊ ဋ္ဌ၊ ၁, ၉၀၊] (တစ်နည်း) အာဘုသော သိဝန္တိ သိဗ္ဗန္တီတိ အာသဝါ၊ [အာ+သိဝု+အ၊ တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် ဣကို အ,ပြု၊ -နိသာဋီ- ၃၇၉၊]”ဟု ပြု။
အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိက။ ။ အာသဝပုဒ်ကို ဝိဂြိုဟ်မပြုရသော စိရပါရိဝါသိယအနက် ဟော အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကပုဒ်ဟုလည်း ဆို၏၊(မဏိဋီ၊၂၊၂၂၈)၊ ထိုအနက်ဟောကိုပင် “အာသဝိယန္တိ စိရံ ပရိဝါသိယန္တီတိအာသဝါ၊ အာသဝန္တိ စိရံ ပရိဝါသေန္တီတိ ဝါ အာသဝါ၊(အင်္ကုရ- ၃၁၄)၊ အာ စိရံ သဝန္တီတိ အာသဝါ (မဟာဋီ- ၄၂၇)”ဟု ပြုသေး၏။
အာသဝက္ခယာ။ ။ ဤအဋ္ဌကထာအလို အာသဝက္ခယာအရ အရဟတ္တမဂ်ကို ယူစေ၍ “အရဟတ္တမဂ္ဂသင်္ခါတာ”ဟု ဖွင့်သည်၊ “ခေပေတိ ပါပဓမ္မေတိ ခယော၊ အာသဝါနံ+ခယော အာသဝက္ခယော၊(ဒီဋီ၊၁၊၂၆၉)၊ အာသဝါ ခီယန္တိ ပဟီယန္တိ ဧတေနာတိ အာသဝက္ခယော(အံဋီ၊၂၊၈၇)”ဟုပြု။
ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁၊ ဓမ္မဋီ။ ။ ထိုတို့၌ နိဗ္ဗာန်ကိုပါ ယူ၏၊ နိဗ္ဗာန်အတွက် “ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ခယော၊ အာသဝါနံ+ခယော အာသဝက္ခယော၊(ဒီဋီ၊၁၊၂၆၉)၊ (တစ်နည်း) ခယနံ ခယော၊ အာသဝါနံ+ခယော အာသဝက္ခယော၊ အာသဝက္ခယေန+ပတ္တဗ္ဗော အာသဝက္ခယော- အာသဝေါတို့၏ ကုန်ခြင်းကြောင့် ရောက်အပ်သော နိဗ္ဗာန်(ထေရ. ဋ္ဌ- ၁, ၂၉၄)”ဟုပြု၊ နောက်နည်း၌ ပတ္တဗ္ဗကျေ, သို့မဟုတ် ပတ္တဗ္ဗအနက်၌ ဏပစ္စည်း သက်ဟုကြံ၊ ထိုနောင် မဂ်နှင့်နိဗ္ဗာန် ၂မျိုးလုံးရအောင် “အာသဝက္ခယော စ+အာသဝက္ခယော စ အာသဝက္ခယော”ဟု ဆက်ပါ။
အာရာ။ ။ ဝေးခြင်းဟူသည် အဝေးသို့ ရောက်သွားခြင်းပင်ဟု သိစေလို၍ “ဒူရံ ဂတောဝ ဟောတိ”ဟု ဖွင့်သည်၊ နိပါတ်ပုဒ်သည် အနက်များစွာ ဟောနိုင်ရကား
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၃]...
၁၂-သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ
အာကာသေတိ ဣဒံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကုသိနာရာယံ ကုသိနာရာယံ ကုသိနာရာယံ– ကုသိနာရုံမြို့၏ အနီး၌။ ဥပဝတ္တနေ– အကွေ့ဖြစ်သော။ မလ္လာနံ– မလ္လမင်းတို့၏။ သာလဝနေ–အင်ကြင်းဥယျာဉ်၌။ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စကေ– ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူရာညောင်စောင်း၌။ နိပန္နော– လျောင်းတော်မူနေသည်၊ (သမာနော)၊ သုဘဒ္ဒံ– သော။ ပရိဗ္ဗာဇကံ– ကို။ အာရဗ္ဘ– ၍။ ကထေသိ– ပြီ။ ကိရ– ချဲ့။ သော– သည်။ အတီတေ– ၌။ ကနိဋ္ဌဘာတရိ– ညီငယ်သည်။ ဧကသ္မိံ– သော။ သဿေ– ၌။ နဝက္ခတ္တုံ– ၉ကြိမ်။ အဂ္ဂဒါနံ– အဦးအဖျားအလှူကို။ ဒေန္တေ– သော်။ ဒါနံ– ကို။ ဒါတုံ– ငှာ။ အနိစ္ဆန္တော– အလို မရှိသည် (ဟုတွာ)၊ ဩသက္ကိတွာ– နောက်ဆုတ်၍။ အဝသာနေ– နောက်ဆုံး၌။ အဒါသိ– ပြီ။ တသ္မာ– ကြောင့်။ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ– ပဌမဗောဓိ၌လည်းကောင်း၊ [ဓမ္မ ဘာ-၃, ၁၂၄ရှု၊] မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ– ၌လည်းကောင်း။ သတ္ထာရံ– ကို။ ဒဋ္ဌုံ– ဖူးခွင့်ကို၊ နေရာဌာနအားလျော်စွာ “အာရာ– ဝေး၏။ အာရာ– အဝေးမှ။ အာရာ– အဝေး၌”စ သည်ဖြင့် ပေးနိုင်၏၊ ဂါထာနိဿယ၌ လိင်အနက်ပေးထား၏၊ “ဒူရံ ဂတောဝ ဟောတိ”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “အာသဝက္ခယာ– မှ။ အာရာ– အဝေးသို့၊ (ဂတောဝ– ရောက် သည်သာ၊ ဟောတိ) ”ဟု တစ်နည်းပေးနိုင်သည်။
ကုသိနာရာယံ။ ။ မြို့ကို စတည်စဉ်က လက်၌ သမန်းမြက်ကိုင်လာသူကို မြင်ရ၍ ထိုမြို့ကို “ကုသိနာရာ”ဟု ခေါ်သည်၊ ယခုအခါ ကုသိနာရာသည် ဥတ္တပရာဒေရှ် (့အအမေ ဏမေိနျ့)ပြည်နယ် ဂေါရက္ခပုရ်(ွသမေု့စကမ)မြို့မှ အရှေ့ဖက် ၃၄မိုင်ခန့် ဝေးသော ကာဆိယ(ုေျငေ)မြို့ ဖြစ်သည်၊(မဇ္ဈိမ- ၆၁)၊ “ကုသော ယဿ အတ္ထီတိ ကုသီ- သမန်းမြက်ရှိသူ၊ ကုသီ+နရော ယဿန္တိ ကုသိနာရာ၊ ကုသီ+နရ၊ န၏ အ,ကို ဒီဃပြု၊ သ္မိံဝိဘတ်ကို သမီပါဓာရ၌ သက်ပါ။
ဥပဝတ္တနေ။ ။ ဥပစ္စ+ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဥပဝတ္တနံ- ဥယျာဉ်မှ မြို့သို့ သွားသူတို့ ကပ်ရောက်၍ သွားကြောင်းဖြစ်သောအရပ်၊ အင်ကြင်းဥယျာဉ်သည် မြို့၏ အနောက်တောင်ထောင့်အရပ်မှာ ရှိ၏၊ အင်ကြင်းပင်အတန်းသည် ဥယျာဉ်မှ အရှေ့သို့ တည့်တည့်တန်း၍ မြို့၏တောင်ဘက်အပေါက်နှင့် တည့်လောက်သောနေရာဝယ် မြောက်သို့ ကွေ့သွား၏၊ ထိုကွေ့သွားအရာအရပ်ကို “ဥပဝတ္တန”ဟု ခေါ်သည်။
(သာရတ္ထ၊ ၁၊ ၂၈၊ သီဋီသစ်၊ ၁၊ ၃၇၊ ပါရာဘာ-၁, ၄၁)
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၄]...
နာလတ္ထ– မရခဲ့။ ပစ္ဆိမဗောဓိယံ ပန– ၌ကား။ သတ္ထု– ၏။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ– ပရိ နိဗ္ဗာန်စံတော်မူခါနီးအခါ၌။ “အဟံ– သည်။ တီသု– ကုန်သော။ ပေဥှသု– ပြဿနာ တို့၌။ အတ္တနော– ၏။ ကင်္ခံ– ယုံမှားသံသယကို။ မဟလ္လကေ– ကုန်သော။ ပရိဗ္ဗာဇကေ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိတွာ– ၍။ သမဏံ ဂေါတမံ– ကို။ ‘ဒဟရော’တိ– ငယ်၏ဟူ၍။ သညာယ– မှတ်ထင်ခြင်းကြောင့်။ န ပုစ္ဆိံ– မမေးခဲ့။ တဿ စ– ထိုဂေါတမ၏လည်း။ ဒါနိ– ၌။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလော– ပရိနိဗ္ဗာန်စံခါနီးအခါတည်း။ ပစ္ဆာ– ၌။ မေ– ၏။ သမဏဿ ဂေါတမဿ– ကို။ အပုစ္ဆိတကာရဏာ– မမေးလိုက်ရခြင်းဟူသော အကြောင်းကြောင့်။ ဝိပ္ပဋိသာရော– နှလုံးမသာယာခြင်းသည်၊ [ဓမ္မဘာ-၃, ၁၁၉ရှု၊] ဥပ္ပဇ္ဇေယျ– ၏။” ဣတိ– ၍။ သတ္ထာရံ– သို့။ ဥပသင်္ကမိတွာ– ၍။ အာနန္ဒတ္ထေရေန– သည်။ နိဝါရိယမာနောပိ– တားမြစ်အပ်ပါသော်လည်း။ သတ္ထာရာ– သည်။ ဩကာသံ– အခွင့်ကို။ ကတွာ– ၍။ “အာနန္ဒ– န္ဒာ! သုဘဒ္ဒံ– ကို။ မာ နိဝါရယိ– မတားနှင့်။ မံ– ကို။ ပဥှံ– ကို။ ပုစ္ဆတု– မေးပါစေ။” ဣတိ– သို့။ ဝုတ္တေ၊ အန္တောသာဏိံ– ကန့်လန့် ကာအတွင်းသို့။ ပဝိသိတွာ– ၍။ ဟေဋ္ဌာမဉ္စကေ– ညောင်စောင်း၏ အောက်နား၌။ နိသိန္နော– လျက်။ “ဘော သမဏ– အို...ရဟန်း! အာကာသေ– ၌။ ပဒံ နာမ– ခြေရာမည်သည်။ အတ္ထိ ကိံ နု ခေါ– ရှိပါသလော? ဣတော– ဤမြတ်စွာဘုရား သာသနာတော်မှ။ ဗဟိဒ္ဓါ– ပြင်ပ၌။ သမဏော နာမ– မည်သည်။ အတ္ထိ ကိံ နု ခေါ– သလော? သဿတာ– မြဲကုန်သော။ သင်္ခါရာ နာမ– တို့မည်သည်။ အတ္ထိ ကိံ နု ခေါ– ရှိပါကုန်သလော?” ဣတိ– သို့။ ဣမေ ပေဥှ– တို့ကို။ ပုစ္ဆိ– ပြီ။ အထ– ၌။ အဿ– အား။ သတ္ထာ၊ တေသံ– တို့၏။ အဘာဝံ– မရှိသည်၏အဖြစ်ကို။ အာစိက္ခန္တော– မိန့်တော်မူလိုသည်၊ (ဟုတွာ)၊ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ– တို့ဖြင့်။ ဓမ္မံ– ကို။ ဒေသေသိ– ပြီ။ (ကိံ)၊ “အာကာသေဝ၊ ပေ၊ ဗုဒ္ဓါနမိဉ္ဇိတ”န္တိ– ၍၊ (ဒေသေသိ)
အာကာသေဝ ပဒံ နတ္ထိ, သမဏော နတ္ထိ ဗာဟိရေ၊ ပပဉ္စာဘိရတာ ပဇာ, နိပ္ပပဉ္စာ တထာဂတာ။
အာကာသေ– ကောင်းကင်၌။ ပဒံ– ခြေရာသည်။ နတ္ထိ ဧဝ– မရှိသည်သာ။ ဗာဟိရေ– (ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ, သာသနာတော်မှ) အပြင်အပ၌။ သမဏော– ၈-ပါး အရိယာ, ကိလေသာငြိမ်းချမ်း, ရှင်ရဟန်းသည်။ နတ္ထိ ဧဝ– သာ။ ပဇာ– သတ္တဝါ
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၅]...
အပေါင်းသည်။ ပပဉ္စာဘိရတာ– (ဒိဋ္ဌိတဏှာ, မာနသာဟု, သံသရာချဲ့ကြ) ပပဉ္စတရားတို့၌သာ မွေ့လျော်၏။ တထာဂတာ– ဘုရားရှင်တို့သည်။ နိပ္ပပဉ္စာ–ပပဉ္စတရားမရှိကုန်။
အာကာသေဝ ပဒံ နတ္ထိ, သမဏော နတ္ထိ ဗာဟိရေ၊ သင်္ခါရာ သဿတာ နတ္ထိ, နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနမိဉ္ဇိတံ။
အာကာသေ– ၌။ ပဒံ– သည်။ နတ္ထိ ဧဝ– သာ။ ဗာဟိရေ– ၌။ သမဏော– သည်။ နတ္ထိ ဧဝ– သာ။ သဿတာ– အခါခပ်သိမ်း ဖြစ်တည်နေကုန်သော။ ဝါ– မြဲကုန် သော။ သင်္ခါရာ– ခန္ဓာ၅-ပါး, သင်္ခါရတရားတို့သည်။ နတ္ထိ ဧဝ– မရှိကုန်သည်သာ။ ဗုဒ္ဓါနံ– ဘုရားရှင်တို့၏။ ဝါ– တို့မှာ။ ဣဉ္ဇိတံ– တုန်လှုပ်ကြောင်း တဏှာမာနစသော တရားသည်။ ဝါ– တုန်လှုပ်ခြင်းသဘော, တဏှာစသော တရားသည်။ နတ္ထိ ဧဝ– မရှိသည်သာ။
တတ္ထ– တို့တွင်။ ပဒန္တိ– ကား။ ဣမသ္မိံ အာကာသေ– ၌။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝသေန– အဆင်း, သဏ္ဌာန်၏ အစွမ်းဖြင့်။ ဧဝရူပန္တိ– ဤသို့သဘောရှိ၏ဟူ၍။ ပညာပေတဗ္ဗံ– သိစေအပ်သော။ ကဿစိ– သော။ ပဒံ နာမ– မည်သည်။ နတ္ထိ၊ ဗာဟိရေတိ– ကား။ မမ– ၏။ သာသနတော– မှ။ ဗဟိဒ္ဓါ– အပ၌။ မဂ္ဂဖလဋ္ဌော– မဂ်ဖိုလ်၌ တည် သော။ သမဏော နာမ– မည်သည်။ နတ္ထိ၊ ပဇာတိ– ကား။ သတ္တလောကသင်္ခါတာ– သတ္တလောကဟုဆိုအပ်သော။ အယံ ပဇာ– ဤသတ္တဝါအပေါင်း သည်။ တဏှာဒီသု– ကုန်သော။ ပပေဉ္စသုယေဝ– တို့၌သာ။ အဘိရတာ– မွေ့လျော် နေကုန်၏။ နိပ္ပပဉ္စာတိ– ကား။ ဗောဓိမူလေယေဝ– ဗောဓိပင်ခြေရင်း၌သာလျှင်။ သဗ္ဗပပဉ္စာနံ– တို့၏။ ဝါ– တို့ကို။ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ– အကြွင်းမဲ့ဖြတ်အပ်ပြီးကုန်သည်၏ အဖြစ်ကြောင့်။ တထာဂတာ– တို့သည်။ နိပ္ပပဉ္စာ– တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဟူသော ပပဉ္စ တရားတို့မရှိကုန်။ သင်္ခါရာတိ– ကား။ ပဉ္စက္ခန္ဓာ– တို့တည်း။ ဟိ– မှန်။ တေသု– ထို ခန္ဓာ၅-ပါးတို့တွင်။ ဧကောပိ– တစ်ပါးသော ခန္ဓာသည်လည်း။ သဿတော နာမ– မြဲသည်မည်သည်။ နတ္ထိ၊ ဣဉ္ဇိတန္တိ– ကား။ ပန– အဖို့တစ်ပါးကား။ ဗုဒ္ဓါနံ– တို့၏၊
ဣဉ္ဇိတံ။ ။ ဣဉ္ဇတိ, ဣဉ္ဇတိ တေနာတိ ဝါ ဣဉ္ဇနံ ဝါ ဣဉ္ဇိတံ၊(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၅၊ မ၊ဋီ၊၃၊၇၈)၊ စူဠနိ- ၄၁၌ တဏှိဉ္ဇိတ, ဒိဋ္ဌိဉ္ဇိတ, မာနိဉ္ဇိတ, ကိလေသိဉ္ဇိတ, ကာမိဉ္ဇိတ
...[စာမျက်နှာ- ၆၅၆]...
ဝါ– တို့မှာ။ တဏှာမာနာဒီသု– ကုန်သော။ ဣဉ္ဇိတေသု– တုန်လှုပ်တတ်သော တရားတို့၌။ ဝါ– တို့တွင်။ ယေန– အကြင်တရားကြောင့်။ သင်္ခါရာ– တို့သည်။ သဿတာတိ– မြဲကုန်၏ဟူ၍။ ဂဏှေယျ– ယူရာ၏။ ဧကံ– သော။ တံ ဣဉ္ဇိတမ္ပိ နာမ– ထိုတုန်လှုပ်တတ်သော တရားမည်သည်လည်း။ နတ္ထိ၊ ဣတိ အတ္ထော။
ဒေသနာဝသာနေ– ၌။ သုဘဒ္ဒေါ– သည်။ အနာဂါမိဖလေ– ၌။ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ– အားလည်း။ သာတ္ထိကာ– သော။ ဓမ္မဒေသနာ– သည်။ အဟောသိ– ပြီ။ ဣတိ– သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထု ပြီးပြီ။
သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
မလဝဂ်ဘာသာဋီကာ ပြီးပြီ။
အားဖြင့် ဣဉ္ဇိတတရား၅-ပါးဟု ဆို၏၊ သုတ္တနိ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၂၄၌ “ကာမိဉ္ဇိတ”နေရာဝယ် “ကမ္မိဉ္ဇိတ”ဟု ရှိ၏၊ အံ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၁၀၁၌ ရာဂိဉ္ဇိတ, ဒေါသိဉ္ဇိတ, မောဟိဉ္ဇိတ, မာနိဉ္ဇိတ, ဒိဋ္ဌိဉ္ဇိတ, ကိလေသိဉ္ဇိတ, ဒုစ္စရိတိဉ္ဇိတအားဖြင့် ၇-ပါးဟု ဆို၏။
Comments
Post a Comment