ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဇာတက-အဋ္ဌကထာ
စတုတ္ထော ဘာဂေါ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁၀။ ဒသကနိပါတော
֍ * [၄၃၉] ၁။ စတုဒွါရဇာတကဝဏ္ဏနာ
စတုဒွါရမိဒံ နဂရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု နဝကနိပါတဿ ပဌမဇာတကေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ တွံ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစတာယ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ အကတွာ ခုရစက္ကံ အာပါဒေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ဗာရာဏသိယံ အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ သေဋ္ဌိနော ဧကော ပုတ္တော မိတ္တဝိန္ဒကော နာမ အဟောသိ။ တဿ မာတာပိတရော သောတာပန္နာ အဟေသုံ, သော ပန ဒုဿီလော အဿဒ္ဓေါ။ အထ နံ အပရဘာဂေ ပိတရိ ကာလကတေ မာတာ ကုဋုမ္ဗံ ဝိစာရေန္တီ အာဟ – ‘‘တာတ, တယာ ဒုလ္လဘံ မနုဿတ္တံ လဒ္ဓံ, ဒါနံ ဒေဟိ, သီလံ ရက္ခာဟိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောဟိ, ဓမ္မံ သုဏာဟီ’’တိ။ အမ္မ, န မယှံ ဒါနာဒီဟိ အတ္ထော, မာ မံ ကိဉ္စိ အဝစုတ္ထ, အဟံ ယထာကမ္မံ ဂမိဿာမီတိ။ ဧဝံ ဝဒန္တမ္ပိ နံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂။)ဧကဒိဝသံ ပုဏ္ဏမုပေါသထဒိဝသေ မာတာ အာဟ – ‘‘တာတ, အဇ္ဇ အဘိလက္ခိတော မဟာဥပေါသထဒိဝသော, အဇ္ဇ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မံ သုတွာ ဧဟိ, အဟံ တေ သဟဿံ ဒဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဓနလောဘေန ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဘုတ္တပါတရာသော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ ရတ္တိံ ယထာ ဧကမ္ပိ ဓမ္မပဒံ ကဏ္ဏံ န ပဟရတိ, တထာ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ မုခံ ဓောဝိတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ နိသီဒိ။
မာတာ ပနဿ ‘‘အဇ္ဇ မေ ပုတ္တော ဓမ္မံ သုတွာ ပါတောဝ ဓမ္မကထိကတ္ထေရံ အာဒါယ အာဂမိဿတီ’’တိ ယာဂုံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ပဋိယာဒေတွာ အာသနံ ပညပေတွာ တဿာဂမနံ ပဋိမာနေန္တီ တံ ဧကကံ အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ဓမ္မကထိကော ကေန န အာနီတော’’တိ ဝတွာ ‘‘န မယှံ ဓမ္မကထိကေန အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ယာဂုံ ပိဝါ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘တုမှေဟိ မယှံ သဟဿံ ပဋိဿုတံ, တံ တာဝ မေ ဒေထ, ပစ္ဆာ ပိဝိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပိဝ, တာတ, ပစ္ဆာ ဒဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဂဟေတွာဝ ပိဝိဿာမီ’’တိ။ အထဿ မာတာ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ပုရတော ဌပေသိ။ သော ယာဂုံ ပိဝိတွာ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဂဟေတွာ ဝေါဟာရံ ကရောန္တော န စိရဿေဝ ဝီသသတသဟဿံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘နာဝံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဝေါဟာရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော နာဝံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အမ္မ, အဟံ နာဝါယ ဝေါဟာရံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ မာတာ ‘‘တွံ တာတ, ဧကပုတ္တကော, ဣမသ္မိံ ဃရေ ဓနမ္ပိ ဗဟု, သမုဒ္ဒေါ အနေကာဒီနဝေါ, မာ ဂမီ’’တိ နိဝါရေသိ။ သော ‘‘အဟံ ဂမိဿာမေဝ, န သက္ကာ မံ နိဝါရေတု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အဟံ တံ, တာတ, ဝါရေဿာမီ’’တိ မာတရာ ဟတ္ထေ ဂဟိတော ဟတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ မာတရံ ပဟရိတွာ ပါတေတွာ အန္တရံ ကတွာ ဂန္တွာ နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိ။
နာဝါ သတ္တမေ ဒိဝသေ မိတ္တဝိန္ဒကံ နိဿာယ သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ နိစ္စလာ အဋ္ဌာသိ။ ကာဠကဏ္ဏိသလာကာ ကရိယမာနာ မိတ္တဝိန္ဒကဿေဝ ဟတ္ထေ တိက္ခတ္တုံ ပတိ။ အထဿ ဥဠုမ္ပံ ဒတွာ ‘‘ဣမံ ဧကံ နိဿာယ ဗဟူ မာ နဿန္တူ’’တိ တံ သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ ခိပိံသု။ တာဝဒေဝ နာဝါ ဇဝေန မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိ။ သောပိ ဥဠုမ္ပေ နိပဇ္ဇိတွာ ဧကံ ဒီပကံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ ဖလိကဝိမာနေ စတဿော ဝေမာနိကပေတိယော အဒ္ဒသ။ တာ သတ္တာဟံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိ, သတ္တာဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃။)သုခံ။ သော တာဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တာဟံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိ။ အထ နံ တာ ဒုက္ခာနုဘဝနတ္ထာယ ဂစ္ဆမာနာ ‘‘သာမိ, မယံ သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂမိဿာမ, ယာဝ မယံ အာဂစ္ဆာမ, တာဝ အနုက္ကဏ္ဌမာနော ဣဓေဝ ဝသာ’’တိ ဝတွာ အဂမံသု။ သော တဏှာဝသိကော ဟုတွာ တသ္မိံယေဝ ဖလကေ နိပဇ္ဇိတွာ ပုန သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေန ဂစ္ဆန္တော အပရံ ဒီပကံ ပတွာ တတ္ထ ရဇတဝိမာနေ အဋ္ဌ ဝေမာနိကပေတိယော ဒိသွာ ဧတေနေဝ ဥပါယေန အပရသ္မိံ ဒီပကေ မဏိဝိမာနေ သောဠသ, အပရသ္မိံ ဒီပကေ ကနကဝိမာနေ ဒွတ္တိံသ ဝေမာနိကပေတိယော ဒိသွာ တာဟိ သဒ္ဓိံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ တာသမ္ပိ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတုံ ဂတကာလေ ပုန သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေန ဂစ္ဆန္တော ဧကံ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ စတုဒွါရံ နဂရံ အဒ္ဒသ။ ဥဿဒနိရယော ကိရေသ, ဗဟူနံ နေရယိကသတ္တာနံ ကမ္မကရဏာနုဘဝနဋ္ဌာနံ မိတ္တဝိန္ဒကဿ အလင်္ကတပဋိယတ္တနဂရံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။
သော ‘‘ဣမံ နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇာ ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ခုရစက္ကံ ဥက္ခိပိတွာ သီသေ ပစ္စမာနံ နေရယိကသတ္တံ အဒ္ဒသ။ အထဿ တံ တဿ သီသေ ခုရစက္ကံ ပဒုမံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။ ဥရေ ပဉ္စင်္ဂိကဗန္ဓနံ ဥရစ္ဆဒပသာဓနံ ဟုတွာ သီသတော ဂလန္တံ လောဟိတံ လောဟိတစန္ဒနဝိလေပနံ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဒေဝနသဒ္ဒေါ မဓုရသရော ဂီတသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘော ပုရိသ, စိရံ တယာ ပဒုမံ ဓာရိတံ, ဒေဟိ မေ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မ, နယိဒံ ပဒုမံ, ခုရစက္ကံ ဧတ’’န္တိ။ ‘‘တွံ မယှံ အဒါတုကာမတာယ ဧဝံ ဝဒသီ’’တိ။ နေရယိကသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘မယှံ ကမ္မံ ခီဏံ ဘဝိဿတိ, ဣမိနာပိ မယာ ဝိယ မာတရံ ပဟရိတွာ အာဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဒဿာမိဿ ခုရစက္က’’န္တိ။ အထ နံ ‘‘ဧဟိ ဘော, ဂဏှ ဣမ’’န္တိ ဝတွာ ခုရစက္ကံ တဿ သီသေ ခိပိ, တံ တဿ မတ္ထကံ ပိသမာနံ ဘဿိ။ တသ္မိံ ခဏေ မိတ္တဝိန္ဒကော တဿ ခုရစက္ကဘာဝံ ဉတွာ ‘‘တဝ ခုရစက္ကံ ဂဏှ, တဝ ခုရစက္ကံ ဂဏှာ’’တိ ဝေဒနာပ္ပတ္တော ပရိဒေဝိ, ဣတရော အန္တရဓာယိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥဿဒစာရိကံ စရမာနော တံ ဌာနံ ပါပုဏိ။ မိတ္တဝိန္ဒကော တံ ဩလောကေတွာ ‘‘သာမိ ဒေဝရာဇ, ဣဒံ မံ စက္ကံ သဏှကရဏိယံ ဝိယ တိလာနိ ပိသမာနံ ဩတရတိ, ကိံ နု ခေါ မယာ ပါပံ ပကတ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄။)‘‘စတုဒွါရမိဒံ နဂရံ, အာယသံ ဒဠှပါကာရံ၊
ဩရုဒ္ဓပဋိရုဒ္ဓေါသ္မိ, ကိံ ပါပံ ပကတံ မယာ။
‘‘သဗ္ဗေ အပိဟိတာ ဒွါရာ, ဩရုဒ္ဓေါသ္မိ ယထာ ဒိဇော၊
ကိမာဓိကရဏံ ယက္ခ, စက္ကာဘိနိဟတော အဟ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒဠှပါကာရန္တိ ထိရပါကာရံ။ ‘‘ဒဠှတောရဏ’’န္တိပိ ပါဌော, ထိရဒွါရန္တိ အတ္ထော။ ဩရုဒ္ဓပဋိရုဒ္ဓေါသ္မီတိ အန္တော ကတွာ သမန္တာ ပါကာရေန ရုဒ္ဓေါ, ပလာယနဋ္ဌာနံ န ပညာယတိ။ ကိံ ပါပံ ပကတန္တိ ကိံ နု ခေါ မယာ ပါပကမ္မံ ကတံ။ အပိဟိတာတိ ထကိတာ။ ယထာ ဒိဇောတိ ပဉ္ဇရေ ပက္ခိတ္တော သကုဏော ဝိယ။ ကိမာဓိကရဏန္တိ ကိံ ကာရဏံ။ စက္ကာဘိနိဟတောတိ စက္ကေန အဘိနိဟတော။
အထဿ ဒေဝရာဇာ ကာရဏံ ကထေတုံ ဆ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘လဒ္ဓါ သတသဟဿာနိ, အတိရေကာနိ ဝီသတိ၊
အနုကမ္ပကာနံ ဉာတီနံ, ဝစနံ သမ္မ နာကရိ။
‘‘လင်္ဃိံ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိ, သာဂရံ အပ္ပသိဒ္ဓိကံ၊
စတုဗ္ဘိ အဋ္ဌဇ္ဈဂမာ, အဋ္ဌာဟိပိ စ သောဠသ။
‘‘သောဠသာဟိ စ ဗာတ္တိံသ, အတိစ္ဆံ စက္ကမာသဒေါ၊
ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ, စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ။
‘‘ဥပရိဝိသာလာ ဒုပ္ပူရာ, ဣစ္ဆာ ဝိသဋဂါမိနီ၊
ယေ စ တံ အနုဂိဇ္ဈန္တိ, တေ ဟောန္တိ စက္ကဓာရိနော။
‘‘ဗဟုဘဏ္ဍံ အဝဟာယ, မဂ္ဂံ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ၊
ယေသဉ္စေတံ အသင်္ခါတံ, တေ ဟောန္တိ စက္ကဓာရိနော။
‘‘ကမ္မံ သမေက္ခေ ဝိပုလဉ္စ ဘောဂံ, ဣစ္ဆံ န သေဝေယျ အနတ္ထသံဟိတံ၊
ကရေယျ ဝါကျံ အနုကမ္ပကာနံ, တံ တာဒိသံ နာတိဝတ္တေယျ စက္က’’န္တိ။
တတ္ထ လဒ္ဓါ သတသဟဿာနိ, အတိရေကာနိ ဝီသတီတိ တွံ ဥပေါသထံ ကတွာ မာတု သန္တိကာ သဟဿံ ဂဟေတွာ ဝေါဟာရံ ကရောန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅။)သတသဟဿာနိ စ အတိရေကာနိ ဝီသတိသဟဿာနိ လဘိတွာ။ နာကရီတိ တေန ဓနေန အသန္တုဋ္ဌော နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တော သမုဒ္ဒေ အာဒီနဝဉ္စ ကထေတွာ မာတုယာ ဝါရိယမာနောပိ အနုကမ္ပကာနံ ဉာတီနံ ဝစနံ န ကရောသိ, သောတာပန္နံ မာတရံ ပဟရိတွာ အန္တရံ ကတွာ နိက္ခန္တောယေဝါသီတိ ဒီပေတိ။
လင်္ဃိန္တိ နာဝံ ဥလ္လင်္ဃနသမတ္ထံ။ ပက္ခန္ဒီတိ ပက္ခန္ဒောသိ။ အပ္ပသိဒ္ဓိကန္တိ မန္ဒသိဒ္ဓိံ ဝိနာသဗဟုလံ။ စတုဗ္ဘိ အဋ္ဌာတိ အထ နံ နိဿာယ ဌိတာယ နာဝါယ ဖလကံ ဒတွာ သမုဒ္ဒေ ခိတ္တောပိ တွံ မာတရံ နိဿာယ ဧကဒိဝသံ ကတဿ ဥပေါသထကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဖလိကဝိမာနေ စတဿော ဣတ္ထိယော လဘိတွာ တတော ရဇတဝိမာနေ အဋ္ဌ, မဏိဝိမာနေ သောဠသ, ကနကဝိမာနေ ဒွတ္တိံသ အဓိဂတောသီတိ။ အတိစ္ဆံ စက္ကမာသဒေါတိ အထ တွံ ယထာလဒ္ဓေန အသန္တုဋ္ဌော ‘‘အတြ ဥတ္တရိတရံ လဘိဿာမီ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ အတိက္ကမနလောဘသင်္ခါတာယ အတိစ္ဆာယ သမန္နာဂတတ္တာ အတိစ္ဆော ပါပပုဂ္ဂလော တဿ ဥပေါသထကမ္မဿ ခီဏတ္တာ ဒွတ္တိံသ ဣတ္ထိယော အတိက္ကမိတွာ ဣမံ ပေတနဂရံ အာဂန္တွာ တဿ မာတုပဟာရဒါနအကုသလဿ နိဿန္ဒေန ဣဒံ ခုရစက္ကံ သမ္ပတ္တောသိ။ ‘‘အတြိစ္ဆ’’န္တိပိ ပါဌော, အတြ အတြ ဣစ္ဆမာနောတိ အတ္ထော။ ‘‘အတြိစ္ဆာ’’တိပိ ပါဌော, အတြိစ္ဆာယာတိ အတ္ထော။ ဘမတီတိ တဿ တေ ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ ဣဒံ စက္ကံ မတ္ထကံ ပိသမာနံ ဣဒါနိ ကုမ္ဘကာရစက္ကံ ဝိယ မတ္ထကေ ဘမတီတိ အတ္ထော။
ယေ စ တံ အနုဂိဇ္ဈန္တီတိ တဏှာ နာမေသာ ဂစ္ဆန္တီ ဥပရူပရိ ဝိသာလာ ဟောတိ, သမုဒ္ဒေါ ဝိယ စ ဒုပ္ပူရာ, ရူပါဒီသု တဿ တဿ ဣစ္ဆနဣစ္ဆာယ ဝိသဋဂါမိနီ, တံ ဧဝရူပံ တဏှံ ယေ စ အနုဂိဇ္ဈန္တိ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ အလ္လီယန္တိ။ တေ ဟောန္တိ စက္ကဓာရိနောတိ တေ ဧဝံ ပစ္စန္တာ ခုရစက္ကံ ဓာရေန္တိ။ ဗဟုဘဏ္ဍန္တိ မာတာပိတူနံ သန္တကံ ဗဟုဓနံ ဩဟာယ။ မဂ္ဂန္တိ ဂန္တဗ္ဗံ အပ္ပသိဒ္ဓိကံ သမုဒ္ဒမဂ္ဂံ အပစ္စဝေက္ခိတွာ ယထာ တွံ ပဋိပန္နော, ဧဝမေဝ အညေသမ္ပိ ယေသဉ္စေတံ အသင်္ခါတံ အဝီမံသိတံ, တေ ယထာ တွံ တထေဝ တဏှာဝသိကာ ဟုတွာ ဓနံ ပဟာယ ဂမနမဂ္ဂံ အနပေက္ခိတွာ ပဋိပန္နာ စက္ကဓာရိနော ဟောန္တိ။ ကမ္မံ သမေက္ခေတိ တသ္မာ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ ‘‘သဒေါသံ နု ခေါ, နိဒ္ဒေါသ’’န္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆။)သမေက္ခေယျ ပစ္စဝေက္ခေယျ။ ဝိပုလဉ္စ ဘောဂန္တိ အတ္တနော ဓမ္မလဒ္ဓံ ဓနရာသိမ္ပိ သမေက္ခေယျ။ နာတိဝတ္တေယျာတိ တံ တာဒိသံ ပုဂ္ဂလံ ဣဒံ စက္ကံ န အတိဝတ္တေယျ နာဝတ္ထရေယျ။ ‘‘နာတိဝတ္တေတီ’’တိပိ ပါဌော, နာဝတ္ထရတီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ မိတ္တဝိန္ဒကော ‘‘ဣမိနာ ဒေဝပုတ္တေန မယာ ကတကမ္မံ တထတော ဉာတံ, အယံ မယှံ ပစ္စနပမာဏမ္ပိ ဇာနိဿတိ, ပုစ္ဆာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကီဝစိရံ နု မေ ယက္ခ, စက္ကံ သိရသိ ဌဿတိ၊
ကတိ ဝဿသဟဿာနိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
အထဿ ကထေန္တော မဟာသတ္တော ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အတိသရော ပစ္စသရော, မိတ္တဝိန္ဒ သုဏောဟိ မေ၊
စက္ကံ တေ သိရသိ မာဝိဒ္ဓံ, န တံ ဇီဝံ ပမောက္ခသီ’’တိ။
တတ္ထ အတိသရောတိ အတိသရီတိပိ အတိသရော, အတိသရိဿတီတိပိ အတိသရော။ ပစ္စသရောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ မိတ္တဝိန္ဒက, သုဏောဟိ မေ ဝစနံ, တွဉှိ အတိဒါရုဏဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ အတိသရော, တဿ ပန န သက္ကာ ဝဿဂဏနာယ ဝိပါကော ပညာပေတုန္တိ အပရိမာဏံ အတိမဟန္တံ ဝိပါကဒုက္ခံ သရိဿသိ ပဋိပဇ္ဇိဿသီတိ အတိသရော။ တေန တေ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝဿသဟဿာနီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကောမိ။ သိရသိမာဝိဒ္ဓန္တိ ယံ ပန တေ ဣဒံ စက္ကံ သိရသ္မိံ အာဝိဒ္ဓံ ကုမ္ဘကာရစက္ကမိဝ ဘမတိ။ န တံ ဇီဝံ ပမောက္ခသီတိ တံ တွံ ယာဝ တေ ကမ္မဝိပါကော န ခီယတိ, တာဝ ဇီဝမာနော န ပမောက္ခသိ, ကမ္မဝိပါကေ ပန ခီဏေ ဣဒံ စက္ကံ ပဟာယ ယထာကမ္မံ ဂမိဿသီတိ။
ဣဒံ ဝတွာ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော ဒေဝဋ္ဌာနမေဝ ဂတော, ဣတရောပိ မဟာဒုက္ခံ ပဋိပဇ္ဇိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မိတ္တဝိန္ဒကော အယံ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခု အဟောသိ, ဒေဝရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စတုဒွါရဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇။)ကဏှော ဝတာယံ ပုရိသောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကပိလဝတ္ထုံ ဥပနိဿာယ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော သိတပါတုကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ကိရ သတ္ထာ သာယနှသမယေ နိဂြောဓာရာမေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဇင်္ဃဝိဟာရံ အနုစင်္ကမမာနော အညတရသ္မိံ ပဒေသေ သိတံ ပါတွာကာသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ‘‘ကော နု ခေါ ဟေတု, ကော ပစ္စယော ဘဂဝတော သိတဿ ပါတုကမ္မာယ, န အဟေတု တထာဂတာ သိတံ ပါတုကရောန္တိ, ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝါ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ, အာနန္ဒ, ကဏှော နာမ ဣသိ အဟောသိ, သော ဣမသ္မိံ ဘူမိပ္ပဒေသေ ဝိဟာသိ ဈာယီ ဈာနရတော, တဿ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပီ’’တိ သိတကာရဏံ ဝတွာ တဿ ဝတ္ထုနော အပါကဋတ္တာ ထေရေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိယံ ဧကေန အသီတိကောဋိဝိဘဝေန အပုတ္တကေန ဗြာဟ္မဏေန သီလံ သမာဒိယိတွာ ပုတ္တေ ပတ္ထိတေ ဗောဓိသတ္တော တဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကာဠဝဏ္ဏတ္တာ ပနဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ကဏှကုမာရော’’တိ နာမံ အကံသု။ သော သောဠသဝဿကာလေ မဏိပဋိမာ ဝိယ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ ပိတရာ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ပေသိတော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စာဂစ္ဆိ။ အထ နံ ပိတာ အနုရူပေန ဒါရေန သံယောဇေသိ။ သော အပရဘာဂေ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန သဗ္ဗိဿရိယံ ပဋိပဇ္ဇိ။ အထေကဒိဝသံ ရတနကောဋ္ဌာဂါရာနိ ဝိလောကေတွာ ဝရပလ္လင်္ကမဇ္ဈဂတော သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ဧတ္တကံ ဓနံ အသုကေန ဥပ္ပါဒိတံ, ဧတ္တကံ အသုကေနာ’’တိ ပုဗ္ဗဉာတီဟိ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခိတာနိ အက္ခရာနိ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ယေဟိ ဣမံ ဓနံ ဥပ္ပါဒိတံ, တေ န ပညာယန္တိ, ဓနမေဝ ပညာယတိ, ဧကောပိ ဣဒံ ဓနံ ဂဟေတွာ ဂတော နာမ နတ္ထိ, န ခေါ ပန သက္ကာ ဓနဘဏ္ဍိကံ ဗန္ဓိတွာ ပရလောကံ ဂန္တုံ။ ပဉ္စန္နံ ဝေရာနံ သာဓာရဏဘာဝေန ဟိ အသာရဿ ဓနဿ ဒါနံ သာရော, ဗဟုရောဂသာဓာရဏဘာဝေန အသာရဿ သရီရဿ သီလဝန္တေသု အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ သာရော, အနိစ္စာဘိဘူတဘာဝေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈။)အသာရဿ ဇီဝိတဿ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနာယောဂေါ သာရော, တသ္မာ အသာရေဟိ ဘောဂေဟိ သာရဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ။
သော အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ယာဝ သတ္တမာ ဒိဝသာ ဓနံ အပရိက္ခီယမာနံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ မေ ဓနေန, ယာဝ မံ ဇရာ နာဘိဘဝတိ, တာဝဒေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂေဟေ သဗ္ဗဒွါရာနိ ဝိဝရာပေတွာ ‘‘ဒိန္နံ မေ, ဟရန္တူ’’တိ အသုစိံ ဝိယ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝတ္ထုကာမေ ပဟာယ မဟာဇနဿ ရောဒန္တဿ ပရိဒေဝန္တဿ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တပဒေသံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ရမဏီယံ ဘူမိဘာဂံ ဩလောကေန္တော ဣမံ ဌာနံ ပတွာ ‘‘ဣဓ ဝသိဿာမီ’’တိ ဧကံ ဣန္ဒဝါရုဏီရုက္ခံ ဂေါစရဂါမံ အဓိဋ္ဌာယ တဿေဝ ရုက္ခဿ မူလေ ဝိဟာသိ။ ဂါမန္တသေနာသနံ ပဟာယ အာရညိကော အဟောသိ, ပဏ္ဏသာလံ အကတွာ ရုက္ခမူလိကော အဟောသိ, အဗ္ဘောကာသိကော နေသဇ္ဇိကော။ သစေ နိပဇ္ဇိတုကာမော, ဘူမိယံယေဝ နိပဇ္ဇတိ, ဒန္တမူသလိကော ဟုတွာ အနဂ္ဂိပက္ကမေဝ ခါဒတိ, ထုသပရိက္ခိတ္တံ ကိဉ္စိ န ခါဒတိ, ဧကဒိဝသံ ဧကဝါရမေဝ ခါဒတိ, ဧကာသနိကော အဟောသိ။ ခမာယ ပထဝီအာပတေဇဝါယုသမော ဟုတွာ ဧတေ ဧတ္တကေ ဓုတင်္ဂဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တတိ, ဣမသ္မိံ ကိရ ဇာတကေ ဗောဓိသတ္တော ပရမပ္ပိစ္ဆော အဟောသိ။ သော န စိရဿေဝ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော တတ္ထေဝ ဝသတိ, ဖလာဖလတ္ထမ္ပိ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ, ရုက္ခဿ ဖလိတကာလေ ဖလံ ခါဒတိ, ပုပ္ဖိတကာလေ ပုပ္ဖံ ခါဒတိ, သပတ္တကာလေ ပတ္တာနိ ခါဒတိ, နိပ္ပတ္တကာလေ ပပဋိကံ ခါဒတိ။ ဧဝံ ပရမသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ စိရံ ဝသတိ။
သော ဧကဒိဝသံ ပုဗ္ဗဏှသမယေ တဿ ရုက္ခဿ ပက္ကာနိ ဖလာနိ ဂဏှိ, ဂဏှန္တော ပန လောလုပ္ပစာရေန ဥဋ္ဌာယ အညသ္မိံ ပဒေသေ န ဂဏှာတိ, ယထာနိသိန္နောဝ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဟတ္ထပ္ပသာရဏဋ္ဌာနေ ဌိတာနိ ဖလာနိ သံဟရတိ, တေသုပိ မနာပါမနာပံ အဝိစိနိတွာ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တမေဝ ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပရမသန္တုဋ္ဌဿ တဿ သီလတေဇေန သက္ကဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ တံ ကိရ သက္ကဿ အာယုက္ခယေန ဝါ ဥဏှံ ဟောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉။)ပုညက္ခယေန ဝါ, အညသ္မိံ ဝါ မဟာနုဘာဝသတ္တေ တံ ဌာနံ ပတ္ထေန္တေ, ဓမ္မိကာနံ ဝါ မဟိဒ္ဓိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလတေဇေန ဥဏှံ ဟောတိ။ သက္ကော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ဝသန္တံ ကဏှံ ဣသိံ ရုက္ခဖလာနိ ဥစ္စိနန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဣသိ ဃောရတပေါ ပရမဇိတိန္ဒြိယော, ဣမံ ဓမ္မကထာယ သီဟနာဒံ နဒါပေတွာ သုကာရဏံ သုတွာ ဝရေန သန္တပ္ပေတွာ ဣမမဿ ရုက္ခံ ဓုဝဖလံ ကတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ။ သော မဟန္တေနာနုဘာဝေန သီဃံ ဩတရိတွာ တသ္မိံ ရုက္ခမူလေ တဿ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌတွာ ‘‘အတ္တနော အဝဏ္ဏေ ကထိတေ ကုဇ္ဈိဿတိ နု ခေါ, နော’’တိ ဝီမံသန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကဏှော ဝတာယံ ပုရိသော, ကဏှံ ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ၊
ကဏှေ ဘူမိပဒေသသ္မိံ, န မယှံ မနသော ပိယော’’တိ။
တတ္ထ ကဏှောတိ ကာဠဝဏ္ဏော။ ဘောဇနန္တိ ရုက္ခဖလဘောဇနံ။
ကဏှော ဣသိ သက္ကဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ကော နု ခေါ မယာ သဒ္ဓိံ ကထေတီ’’တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သက္ကော’’တိ ဉတွာ အနိဝတ္တိတွာ အနောလောကေတွာဝ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ကဏှော တစသာ ဟောတိ, အန္တောသာရော ဟိ ဗြာဟ္မဏော၊
ယသ္မိံ ပါပါနိ ကမ္မာနိ, သ ဝေ ကဏှော သုဇမ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ တစသာတိ တစေန ကဏှော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အန္တောသာရောတိ အဗ္ဘန္တရေ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသာရေဟိ သမန္နာဂတော။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော နာမ ဟောတိ။ သ ဝေတိ ယသ္မိံ ပန ပါပါနိ ကမ္မာနိ အတ္ထိ, သော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုလေ ဇာတောပိ ယေန ကေနစိ သရီရဝဏ္ဏေန သမန္နာဂတောပိ ကာဠကောဝ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဣမေသံ သတ္တာနံ ကဏှဘာဝကရာနိ ပါပကမ္မာနိ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေဟိ ဝိတ္ထာရေတွာ သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဂရဟိတွာ သီလာဒယော ဂုဏေ ပသံသိတွာ အာကာသေ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ သက္ကဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သက္ကော တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပမုဒိတော သောမနဿဇာတော မဟာသတ္တံ ဝရေန နိမန္တေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀။)‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ဗြာဟ္မဏ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ဧတသ္မိန္တိ ယံ ဣဒံ တယာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန ဝိယ သုလပိတံ, တသ္မိံ သုလပိတေ တုမှာကမေဝ အနုစ္ဆဝိကတ္တာ ပတိရူပေ သုဘာသိတေ ယံ ကိဉ္စိ မနသာ ဣစ္ဆသိ, သဗ္ဗံ တေ ယံ ဝရံ ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ, တံ ဒမ္မီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ကိံ နု ခေါ အတ္တနော အဝဏ္ဏေ ကထိတေ ကုဇ္ဈိဿတိ, နောတိ မံ ဝီမံသန္တော မယှံ ဆဝိဝဏ္ဏဉ္စ ဘောဇနဉ္စ ဝသနဋ္ဌာနဉ္စ ဂရဟိတွာ ဣဒါနိ မယှံ အကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ပသန္နစိတ္တော ဝရံ ဒေတိ, မံ ခေါ ပနေသ ‘သက္ကိဿရိယဗြဟ္မိဿရိယာနံ အတ္ထာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’တိပိ မညေယျ, တတြဿ နိက္ကင်္ခဘာဝတ္ထံ မယှံ ပရေသု ကောဓော ဝါ ဒေါသော ဝါ မာ ဥပ္ပဇ္ဇတု, ပရသမ္ပတ္တိယံ လောဘော ဝါ ပရေသု သိနေဟော ဝါ မာ ဥပ္ပဇ္ဇတု, မဇ္ဈတ္တောဝ ဘဝေယျန္တိ ဣမေ မယာ စတ္တာရော ဝရေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တဿ နိက္ကင်္ခဘာဝတ္ထာယ စတ္တာရော ဝရေ ဂဏှန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
သုနိက္ကောဓံ သုနိဒ္ဒေါသံ, နိလ္လောဘံ ဝုတ္တိမတ္တနော၊
နိသ္နေဟမဘိကင်္ခါမိ, ဧတေ မေ စတုရော ဝရေ’’တိ။
တတ္ထ ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္ကာတိ သစေ တွံ မယှံ ဝရံ အဒါသိ။ သုနိက္ကောဓန္တိ အကုဇ္ဈနဝသေန သုဋ္ဌု နိက္ကောဓံ။ သုနိဒ္ဒေါသန္တိ အဒုဿနဝသေန သုဋ္ဌု နိဒ္ဒေါသံ။ နိလ္လောဘန္တိ ပရသမ္ပတ္တီသု နိလ္လောဘံ။ ဝုတ္တိမတ္တနောတိ ဧဝရူပံ အတ္တနော ဝုတ္တိံ။ နိသ္နေဟန္တိ ပုတ္တဓီတာဒီသု ဝါ သဝိညာဏကေသု ဓနဓညာဒီသု ဝါ အဝိညာဏကေသု အတ္တနော သန္တကေသုပိ နိသ္နေဟံ အပဂတလောဘံ။ အဘိကင်္ခါမီတိ ဧဝရူပံ ဣမေဟိ စတူဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ အတ္တနော ဝုတ္တိံ အဘိကင်္ခါမိ။ ဧတေ မေ စတုရော ဝရေတိ ဧတေ နိက္ကောဓာဒိကေ စတုရော မယှံ ဝရေ ဒေဟီတိ။
ကိံ ပနေသ န ဇာနာတိ ‘‘ယထာ န သက္ကာ သက္ကဿ သန္တိကေ ဝရံ ဂဟေတွာ ဝရေန ကောဓာဒယော ဟနိတု’’န္တိ။ နော န ဇာနာတိ, သက္ကေ ခေါ ပန ဝရံ ဒေန္တေ န ဂဏှာမီတိ ဝစနံ န ယုတ္တန္တိ တဿ စ နိက္ကင်္ခဘာဝတ္ထာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁။)ဂဏှိ။ တတော သက္ကော စိန္တေသိ ‘‘ကဏှပဏ္ဍိတော ဝရံ ဂဏှန္တော အတိဝိယ အနဝဇ္ဇေ ဝရေ ဂဏှိ, ဧတေသု ဝရေသု ဂုဏဒေါသံ ဧတမေဝ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ပုစ္ဆန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံနု ကောဓေ ဝါ ဒေါသေ ဝါ, လောဘေ သ္နေဟေ စ ဗြာဟ္မဏ၊
အာဒီနဝံ တွံ ပဿသိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏ ကိံ နု ခေါ တွံ ကောဓေ ဒေါသေ လောဘေ သ္နေဟေ စ အာဒီနဝံ ပဿသိ, တံ တာဝ မေ ပုစ္ဆိတော အက္ခာဟိ, န ဟိ မယံ ဧတ္ထ အာဒီနဝံ ဇာနာမာတိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အပ္ပေါ ဟုတွာ ဗဟု ဟောတိ, ဝဍ္ဎတေ သော အခန္တိဇော၊
အာသင်္ဂီ ဗဟုပါယာသော, တသ္မာ ကောဓံ န ရောစယေ။
‘‘ဒုဋ္ဌဿ ဖရုသာ ဝါစာ, ပရာမာသော အနန္တရာ၊
တတော ပါဏိ တတော ဒဏ္ဍော, သတ္ထဿ ပရမာ ဂတိ၊
ဒေါသော ကောဓသမုဋ္ဌာနော, တသ္မာ ဒေါသံ န ရောစယေ။
‘‘အာလောပသာဟသာကာရာ, နိကတီ ဝဉ္စနာနိ စ၊
ဒိဿန္တိ လောဘဓမ္မေသု, တသ္မာ လောဘံ န ရောစယေ။
‘‘သ္နေဟသင်္ဂထိတာ ဂန္ထာ, သေန္တိ မနောမယာ ပုထူ၊
တေ ဘုသံ ဥပတာပေန္တိ, တသ္မာ သ္နေဟံ န ရောစယေ’’တိ။
တတ္ထ အခန္တိဇောတိ သော အနဓိဝါသကဇာတိကဿ အခန္တိတော ဇာတော ကောဓော ပဌမံ ပရိတ္တော ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဗဟု ဟောတိ အပရာပရံ ဝဍ္ဎတိ။ တဿ ဝဍ္ဎနဘာဝေါ ခန္တိဝါဒီဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၄။၄၉ အာဒယော) စေဝ စူဠဓမ္မပါလဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၅။၄၄ အာဒယော) စ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗော။ အပိစ တိဿာမစ္စဿပေတ္ထ ဘရိယံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ သပရိဇနံ မာရေတွာ ပစ္ဆာ အတ္တနော မာရိတဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ အာသင်္ဂီတိ အာသင်္ဂကရဏော။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ အာသတ္တံ လဂ္ဂိတံ ကရောတိ, တံ ဝတ္ထုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂။)ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂန္တုံ န ဒေတိ, နိဝတ္တိတွာ အက္ကောသနာဒီနိ ကာရေတိ။ ဗဟုပါယာသောတိ ဗဟုနာ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခသင်္ခါတေန ဥပါယာသေန ကိလမထေန သမန္နာဂတော။ ကောဓံ နိဿာယ ဟိ ကောဓဝသေန အရိယာဒီသု ကတဝီတိက္ကမာ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ စေဝ သမ္ပရာယေ စ ဝဓဗန္ဓဝိပ္ပဋိသာရာဒီနိ စေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကရဏာဒီနိ စ ဗဟူနိ ဒုက္ခာနိ အနုဘဝန္တီတိ ကောဓော ဗဟုပါယာသော နာမ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧသ ဧဝံ အနေကာဒီနဝေါ, တသ္မာ ကောဓံ န ရောစေမိ။
ဒုဋ္ဌဿာတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏေန ကောဓေန ကုဇ္ဈိတွာ အပရဘာဂေ ဒုဿနလက္ခဏေန ဒေါသေန ဒုဋ္ဌဿ ပဌမံ တာဝ ‘‘အရေ, ဒါသ, ပေဿာ’’တိ ဖရုသဝါစာ နိစ္ဆရတိ, ဝါစာယ အနန္တရာ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနဝသေန ဟတ္ထပရာမာသော, တတော အနန္တရာ ဥပက္ကမနဝသေန ပါဏိ ပဝတ္တတိ, တတော ဒဏ္ဍော, ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေ အတိက္ကမိတွာ ပန ဧကတောဓာရဥဘတောဓာရဿ သတ္ထဿ ပရမာ ဂတိ, သဗ္ဗပရိယန္တာ သတ္ထနိပ္ဖတ္တိ ဟောတိ။ ယဒါ ဟိ သတ္ထေန ပရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ ပစ္ဆာ တေနေဝ သတ္ထေန အတ္တာနံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ, တဒါ ဒေါသော မတ္ထကပ္ပတ္တော ဟောတိ။ ဒေါသော ကောဓသမုဋ္ဌာနောတိ ယထာ အနမ္ဗိလံ တက္ကံ ဝါ ကဉ္ဇိကံ ဝါ ပရိဏာမဝသေန ပရိဝတ္တိတွာ အမ္ဗိလံ ဟောတိ, တံ ဧကဇာတိကမ္ပိ သမာနံ အမ္ဗိလံ အနမ္ဗိလန္တိ နာနာ ဝုစ္စတိ, တထာ ပုဗ္ဗကာလေ ကောဓော ပရိဏမိတွာ အပရဘာဂေ ဒေါသော ဟောတိ။ သော အကုသလမူလတ္တေန ဧကဇာတိကောပိ သမာနော ကောဓော ဒေါသောတိ နာနာ ဝုစ္စတိ။ ယထာ အနမ္ဗိလတော အမ္ဗိလံ, ဧဝံ သောပိ ကောဓတော သမုဋ္ဌာတီတိ ကောဓသမုဋ္ဌာနော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ အနေကာဒီနဝေါ ဒေါသော, တသ္မာ ဒေါသမ္ပိ န ရောစေမိ။
အာလောပသာဟသာကာရာတိ ဒိဝါ ဒိဝဿေဝ ဂါမံ ပဟရိတွာ ဝိလုမ္ပနာနိ စ အာဝုဓံ သရီရေ ဌပေတွာ ‘‘ဣဒံ နာမ မေ ဒေဟီ’’တိ သာဟသာကာရာ စ။ နိကတီ ဝဉ္စနာနိ စာတိ ပတိရူပကံ ဒဿေတွာ ပရဿ ဟရဏံ နိကတိ နာမ, သာ အသုဝဏ္ဏမေဝ ‘‘သုဝဏ္ဏ’’န္တိ ကူဋကဟာပဏံ ‘‘ကဟာပဏော’’တိ ဒတွာ ပရသန္တကဂ္ဂဟဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဋိဘာနဝသေန ပန ဥပါယကုသလတာယ ပရသန္တကဂ္ဂဟဏံ ဝဉ္စနံ နာမ။ တဿေဝံ ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ – ဧကော ကိရ ဥဇုဇာတိကော ဂါမိကပုရိသော အရညတော သသကံ အာနေတွာ နဒီတီရေ ဌပေတွာ နှာယိတုံ ဩတရိ။ အထေကော ဓုတ္တော တံ သသကံ သီသေ ကတွာ နှာယိတုံ ဩတိဏ္ဏော။ ဣတရော ဥတ္တရိတွာ သသကံ အပဿန္တော ဣတော စိတော စ ဝိလောကေသိ။ တမေနံ ဓုတ္တော ‘‘ကိံ ဘော ဝိလောကေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ မေ ဌာနေ သသကော ဌပိတော, တံ န ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အန္ဓဗာလ, တွံ န ဇာနာသိ, သသကာ နာမ နဒီတီရေ ဌပိတာ ပလာယန္တိ, ပဿ အဟံ အတ္တနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃။)သသကံ သီသေ ဌပေတွာဝ နှာယာမီ’’တိ အာဟ။ သော အပ္ပဋိဘာနတာယ ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပက္ကာမိ။ ဧကကဟာပဏေန မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ ပုန တံ ဒတွာ ဒွိကဟာပဏဂ္ဃနကဿ မိဂဿ ဂဟိတဝတ္ထုပေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ဒိဿန္တိ လောဘဓမ္မေသူတိ သက္က, ဣမေ အာလောပါဒယော ပါပဓမ္မာ လောဘသဘာဝေသု လောဘာဘိဘူတေသု သတ္တေသု ဒိဿန္တိ။ န ဟိ အလုဒ္ဓါ ဧဝရူပါနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တိ။ ဧဝံ လောဘော အနေကာဒီနဝေါ, တသ္မာ လောဘမ္ပိ န ရောစေမိ။
သ္နေဟသင်္ဂထိတာ ဂန္ထာတိ အာရမ္မဏေသု အလ္လီယနလက္ခဏေန သ္နေဟေန သင်္ဂထိတာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပါဒဝသေန ဃဋိတာ သုတ္တေန ပုပ္ဖါနိ ဝိယ ဗဒ္ဓါ နာနပ္ပကာရေသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တမာနာ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာ။ သေန္တိ မနောမယာ ပုထူတိ တေ ပုထူသု အာရမ္မဏေသု ဥပ္ပန္နာ သုဝဏ္ဏာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တာနိ သုဝဏ္ဏာဒိမယာနိ အာဘရဏာဒီနိ ဝိယ မနေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ မနောမယာ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာ တေသု အာရမ္မဏေသု သေန္တိ အနုသေန္တိ။ တေ ဘုသံ ဥပတာပေန္တီတိ တေ ဧဝံ အနုသယိတာ ဗလဝတာပံ ဇနေန္တာ ဘုသံ ဥပတာပေန္တိ အတိကိလမေန္တိ။ တေသံ ပန ဘုသံ ဥပတာပနေ ‘‘သလ္လဝိဒ္ဓေါဝ ရုပ္ပတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၃) ဂါထာယ ဝတ္ထု, ‘‘ပိယဇာတိကာ ဟိ ဂဟပတိ, သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ ပိယပ္ပဘုတိကာ’’ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၃), ‘‘ပိယတော ဇာယတီ သောကော’’တိအာဒီနိ (ဓ။ ပ။ ၂၁၂) သုတ္တာနိ စ အာဟရိတဗ္ဗာနိ။ အပိစ မင်္ဂလဗောဓိသတ္တဿ ဒါရကေ ဒတွာ ဗလဝသောကေန ဟဒယံ ဖလိ, ဝေဿန္တရဗောဓိသတ္တဿ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥဒပါဒိ။ ဧဝံ ပူရိတပါရမီနံ မဟာသတ္တာနံ ပေမံ ဥပတာပံ ကရောတိယေဝ။ အယံ သ္နေဟေ အာဒီနဝေါ, တသ္မာ သ္နေဟမ္ပိ န ရောစေမီတိ။
သက္ကော ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ သုတွာ ‘‘ကဏှပဏ္ဍိတ တယာ ဣမေ ပဉှာ ဗုဒ္ဓလီဠာယ သာဓုကံ ကထိတာ, အတိဝိယ တုဋ္ဌောသ္မိ တေ, အပရမ္ပိ ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတွာ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄။)‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ဗြာဟ္မဏ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော အနန္တရဂါထမာဟ –
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
အရညေ မေ ဝိဟရတော, နိစ္စံ ဧကဝိဟာရိနော၊
အာဗာဓာ မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, အန္တရာယကရာ ဘုသာ’’တိ။
တတ္ထ အန္တရာယကရာ ဘုသာတိ ဣမဿ မေ တပေါကမ္မဿ အန္တရာယကရာ။
တံ သုတွာ သက္ကော ‘‘ကဏှပဏ္ဍိတော ဝရံ ဂဏှန္တော န အာမိသသန္နိဿိတံ ဂဏှာတိ, တပေါကမ္မနိဿိတမေဝ ဂဏှာတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နော အပရမ္ပိ ဝရံ ဒဒမာနော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ဗြာဟ္မဏ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ ဝရဂ္ဂဟဏာပဒေသေန တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
န မနော ဝါ သရီရံ ဝါ, မံ-ကတေ သက္က ကဿစိ၊
ကဒါစိ ဥပဟညေထ, ဧတံ သက္က ဝရံ ဝရေ’’တိ။
တတ္ထ မနော ဝါတိ မနောဒွါရံ ဝါ။ သရီရံ ဝါတိ ကာယဒွါရံ ဝါ, ဝစီဒွါရမ္ပိ ဧတေသံ ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မံ-ကတေတိ မမ ကာရဏာ။ ဥပဟညေထာတိ ဥပဃာတံ အာပဇ္ဇေယျ အပရိသုဒ္ဓံ အဿ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သက္က ဒေဝရာဇ, မမ ကာရဏာ မံ နိဿာယ မမ အနတ္ထကာမတာယ ကဿစိ သတ္တဿ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ ဣဒံ တိဝိဓမ္ပိ ကမ္မဒွါရံ န ဥပဟညေထ, ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ ဝိမုတ္တံ ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဘဝေယျာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅။)ဣတိ မဟာသတ္တော ဆသုပိ ဌာနေသု ဝရံ ဂဏှန္တော နေက္ခမ္မနိဿိတမေဝ ဂဏှိ, ဇာနာတိ စေသ ‘‘သရီရံ နာမ ဗျာဓိဓမ္မံ, န တံ သက္ကာ သက္ကေန အဗျာဓိဓမ္မံ ကာတု’’န္တိ။ သတ္တာနဉှိ တီသု ဒွါရေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါ အသက္ကာယတ္တောဝ, ဧဝံ သန္တေပိ တဿ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမေ ဝရေ ဂဏှိ။ သက္ကောပိ တံ ရုက္ခံ ဓုဝဖလံ ကတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌပေတွာ ‘‘အရောဂါ ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ဗောဓိသတ္တောပိ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘အာနန္ဒ, ပုဗ္ဗေ မယာ နိဝုတ္ထဘူမိပ္ပဒေသော စေသော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, ကဏှပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကဏှဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၄၄၁] ၃။ စတုပေါသထိကဇာတကဝဏ္ဏနာ
၂၄-၃၈။ ယော ကောပနေယျောတိ ဣဒံ စတုပေါသထိကဇာတကံ ပုဏ္ဏကဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
စတုပေါသထိကဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ဗဟုဿုတောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ဥပါသကော တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော သွာတနာယ နိမန္တေတွာ အတ္တနော ဃရဒွါရေ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ အလင်္ကရိတွာ ပုနဒိဝသေ တထာဂတဿ ကာလံ အာရောစာပေသိ။ သတ္ထာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော တတ္ထ ဂန္တွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဥပါသကော သပုတ္တဒါရော သပရိဇနော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပုန သွာတနာယာတိ ဧဝံ သတ္တာဟံ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗပရိက္ခာရံ အဒါသိ။ တံ ပန ဒဒမာနော ဥပါဟနဒါနံ ဥဿန္နံ ကတွာ အဒါသိ။ ဒသဗလဿ ဒိန္နော ဥပါဟနသံဃာဋော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆။)သဟဿဂ္ဃနကော အဟောသိ, ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ပဉ္စသတဂ္ဃနကော, သေသာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ သတဂ္ဃနကော။ ဣတိ သော သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ ဒတွာ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကေ နိသီဒိ။ အထဿ သတ္ထာ မဓုရေန သရေန အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘ဥပါသက, ဥဠာရံ တေ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ, အတ္တမနော ဟောဟိ, ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဧကံ ဥပါဟနသံဃာဋံ ဒတွာ နာဝါယ ဘိန္နာယ အပ္ပတိဋ္ဌေ မဟာသမုဒ္ဒေပိ ဥပါဟနဒါနနိဿန္ဒေန ပတိဋ္ဌံ လဘိံသု, တွံ ပန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ အဒါသိ, တဿ တေ ဥပါဟနဒါနဿ ဖလံ ကသ္မာ န ပတိဋ္ဌာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ အယံ ဗာရာဏသီ မောဠိနီ နာမ အဟောသိ။ မောဠိနိနဂရေ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ သင်္ခေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ ပဟူတဝိတ္တုပကရဏော ပဟူတဓနဓညသုဝဏ္ဏရဇတော စတူသု နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ နိဝေသနဒွါရေ စာတိ ဆသု ဌာနေသု ဆ ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ ဒေဝသိကံ ဆသတသဟဿာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ကပဏဒ္ဓိကာနံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဂေဟေ ဓနေ ခီဏေ ဒါတုံ န သက္ခိဿာမိ, အပရိက္ခီဏေယေဝ ဓနေ နာဝါယ သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂန္တွာ ဓနံ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ သော နာဝံ ဗန္ဓာပေတွာ ဘဏ္ဍဿ ပူရာပေတွာ ပုတ္တဒါရံ အာမန္တေတွာ ‘‘ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ, တာဝ မေ ဒါနံ အနုပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဒါသကမ္မကရပရိဝုတော ဆတ္တံ အာဒါယ ဥပါဟနံ အာရုယှ မဇ္ဈနှိကသမယေ ပဋ္ဋနဂါမာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဂန္ဓမာဒနေ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဝဇ္ဇေတွာ တံ ဓနာဟရဏတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘မဟာပုရိသော ဓနံ အာဟရိတုံ ဂစ္ဆတိ, ဘဝိဿတိ နု ခေါ အဿ သမုဒ္ဒေ အန္တရာယော, နော’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဧသ မံ ဒိသွာ ဆတ္တဉ္စ ဥပါဟနဉ္စ မယှံ ဒတွာ ဥပါဟနဒါနနိဿန္ဒေန သမုဒ္ဒေ ဘိန္နာယ နာဝါယ ပတိဋ္ဌံ လဘိဿတိ, ကရိဿာမိဿ အနုဂ္ဂဟ’’န္တိ အာကာသေနာဂန္တွာ တဿာဝိဒူရေ ဩတရိတွာ စဏ္ဍဝါတာတပေ အင်္ဂါရသန္ထရသဒိသံ ဥဏှဝါလုကံ မဒ္ဒန္တော တဿ အဘိမုခေါ အာဂစ္ဆိ။
သော တံ ဒိသွာဝ ‘‘ပုညက္ခေတ္တံ မေ အာဂတံ, အဇ္ဇ မယာ ဧတ္ထ ဒါနဗီဇံ ရောပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော ဝေဂေန တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မယှံ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ ထောကံ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ဣမံ ရုက္ခမူလံ ဥပသင်္ကမထာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇။)ဝတွာ တသ္မိံ ရုက္ခမူလံ ဥပသင်္ကမန္တေ ရုက္ခမူလေ ဝါလုကံ ဥဿာပေတွာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ပညပေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ နိသီဒါပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ဝါသိတပရိဿာဝိတေန ဥဒကေန ပါဒေ ဓောဝိတွာ ဂန္ဓတေလေန မက္ခေတွာ အတ္တနော ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဂန္ဓတေလေန မက္ခေတွာ တဿ ပါဒေသု ပဋိမုဉ္စိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမာ ဥပါဟနာ အာရုယှ ဆတ္တံ မတ္ထကေ ကတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဆတ္တုပါဟနံ အဒါသိ။ သော အဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ တံ ဂဟေတွာ ပသာဒသံဝဍ္ဎနတ္ထံ ပဿန္တဿေဝဿ ဥပ္ပတိတွာ ဂန္ဓမာဒနမေဝ အဂမာသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တံ ဒိသွာ အတိဝိယ ပသန္နစိတ္တော ပဋ္ဋနံ ဂန္တွာ နာဝံ အဘိရုဟိ။ အထဿ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဋိပန္နဿ သတ္တမေ ဒိဝသေ နာဝါ ဝိဝရံ အဒါသိ, ဥဒကံ ဥဿိဉ္စိတုံ နာသက္ခိံသု။ မဟာဇနော မရဏဘယဘီတော အတ္တနော အတ္တနော ဒေဝတာ နမဿိတွာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိ။ မဟာသတ္တော ဧကံ ဥပဋ္ဌာကံ ဂဟေတွာ သကလသရီရံ တေလေန မက္ခေတွာ သပ္ပိနာ သဒ္ဓိံ သက္ခရစုဏ္ဏံ ယာဝဒတ္ထံ ခါဒိတွာ တမ္ပိ ခါဒါပေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကူပကယဋ္ဌိမတ္ထကံ အာရုယှ ‘‘ဣမာယ ဒိသာယ အမှာကံ နဂရ’’န္တိ ဒိသံ ဝဝတ္ထပေတွာ မစ္ဆကစ္ဆပပရိပန္ထတော အတ္တာနံ မောစေန္တော တေန သဒ္ဓိံ ဥသဘမတ္တံ အတိက္ကမိတွာ ပတိ။ မဟာဇနော ဝိနာသံ ပါပုဏိ။ မဟာသတ္တော ပန ဥပဋ္ဌာကေန သဒ္ဓိံ သမုဒ္ဒံ တရိတုံ အာရဘိ။ တဿ တရန္တဿေဝ သတ္တမော ဒိဝသော ဇာတော။ သော တသ္မိမ္ပိ ကာလေ လောဏောဒကေန မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥပေါသထိကော အဟောသိယေဝ။
တဒါ ပန စတူဟိ လောကပါလေဟိ မဏိမေခလာ နာမ ဒေဝဓီတာ ‘‘သစေ သမုဒ္ဒေ နာဝါယ ဘိန္နာယ တိသရဏဂတာ ဝါ သီလသမ္ပန္နာ ဝါ မာတာပိတုပဋ္ဌာကာ ဝါ မနုဿာ ဒုက္ခပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ, တေ ရက္ခေယျာသီ’’တိ သမုဒ္ဒေ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဌပိတာ ဟောတိ။ သာ အတ္တနော ဣဿရိယေန သတ္တာဟမနုဘဝိတွာ ပမဇ္ဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သမုဒ္ဒံ ဩလောကေန္တီ သီလာစာရသံယုတ္တံ သင်္ခဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ သတ္တမော ဒိဝသော သမုဒ္ဒေ ပတိတဿ, သစေ သော မရိဿတိ အတိဝိယ ဂါရယှာ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ သံဝိဂ္ဂမာနဟဒယာ ဟုတွာ ဧကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ နာနဂ္ဂရသဘောဇနဿ ပူရေတွာ ဝါတဝေဂေန တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ ပုရတော အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တွံ သတ္တာဟံ နိရာဟာရော, ဣဒံ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ ဘုဉ္ဇာ’’တိ အာဟ။ သော တံ ဩလောကေတွာ ‘‘အပနေဟိ တဝ ဘတ္တံ, အဟံ ဥပေါသထိကော’’တိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈။)အထဿ ဥပဋ္ဌာကော ပစ္ဆတော အာဂတော ဒေဝတံ အဒိသွာ သဒ္ဒမေဝ သုတွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ပကတိသုခုမာလော သတ္တာဟံ နိရာဟာရတာယ ဒုက္ခိတော မရဏဘယေန ဝိလပတိ မညေ, အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဗဟုဿုတော သုတဓမ္မောသိ သင်္ခ, ဒိဋ္ဌာ တယာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ၊
အထက္ခဏေ ဒဿယသေ ဝိလာပံ, အညော နု ကော တေ ပဋိမန္တကော မယာ’’တိ။
တတ္ထ သုတဓမ္မောသီတိ ဓမ္မောပိ တယာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ သန္တိကေ သုတော အသိ။ ဒိဋ္ဌာ တယာတိ တေသံ ပစ္စယေ ဒေန္တေန ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တေန ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ စ တယာ ဒိဋ္ဌာ။ ဧဝံ အကရောန္တော ဟိ ပဿန္တောပိ တေ န ပဿတိယေဝ။ အထက္ခဏေတိ အထ အက္ခဏေ သလ္လပန္တဿ ကဿစိ အဘာဝေန ဝစနဿ အနောကာသေ။ ဒဿယသေတိ ‘‘အဟံ ဥပေါသထိကော’’တိ ဝဒန္တော ဝိလာပံ ဒဿေသိ။ ပဋိမန္တကောတိ မယာ အညော ကော တဝ ပဋိမန္တကော ပဋိဝစနဒါယကော, ကိံကာရဏာ ဧဝံ ဝိပ္ပလပသီတိ?
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမဿ ဒေဝတာ န ပညာယတိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သမ္မ, နာဟံ မရဏဿ ဘာယာမိ, အတ္ထိ ပန မေ အညော ပဋိမန္တကော’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဗ္ဘူ သုဘာ သုပ္ပဋိမုက္ကကမ္ဗု, ပဂ္ဂယှ သောဝဏ္ဏမယာယ ပါတိယာ၊
‘ဘုဉ္ဇဿု ဘတ္တံ’ ဣတိ မံ ဝဒေတိ, သဒ္ဓါဝိတ္တာ, တမဟံ နောတိ ဗြူမီ’’တိ။
တတ္ထ သုဗ္ဘူတိ သုဘမုခါ။ သုဘာတိ ပါသာဒိကာ ဥတ္တမရူပဓရာ။ သုပ္ပဋိမုက္ကကမ္ဗူတိ ပဋိမုက္ကသုဝဏ္ဏာလင်္ကာရာ။ ပဂ္ဂယှာတိ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပိတွာ။ သဒ္ဓါဝိတ္တာတိ သဒ္ဓါ စေဝ တုဋ္ဌစိတ္တာ စ။ ‘‘သဒ္ဓံ စိတ္တ’’န္တိပိ ပါဌော, တဿတ္ထော သဒ္ဓန္တိ သဒ္ဒဟန္တံ, စိတ္တန္တိ တုဋ္ဌစိတ္တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉။)တမဟံ နောတီတိ တမဟံ ဒေဝတံ ဥပေါသထိကတ္တာ ပဋိက္ခိပန္တော နောတိ ဗြူမိ, န ဝိပ္ပလပါမိ သမ္မာတိ။
အထဿ သော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတာဒိသံ ဗြာဟ္မဏ ဒိသွာန ယက္ခံ, ပုစ္ဆေယျ ပေါသော သုခမာသိသာနော၊
ဥဋ္ဌေဟိ နံ ပဉ္ဇလိကာဘိပုစ္ဆ, ဒေဝီ နုသိ တွံ ဥဒ မာနုသီ နူ’’တိ။
တတ္ထ သုခမာသိသာနောတိ ဧတာဒိသံ ယက္ခံ ဒိသွာ အတ္တနော သုခံ အာသီသန္တော ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ‘‘အမှာကံ သုခံ ဘဝိဿတိ, န ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆေယျ။ ဥဋ္ဌေဟီတိ ဥဒကတော ဥဋ္ဌာနာကာရံ ဒဿေန္တော ဥဋ္ဌဟ။ ပဉ္ဇလိကာဘိပုစ္ဆာတိ အဉ္ဇလိကော ဟုတွာ အဘိပုစ္ဆ။ ဥဒ မာနုသီတိ ဥဒါဟု မဟိဒ္ဓိကာ မာနုသီ တွန္တိ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘ယုတ္တံ ကထေသီ’’တိ တံ ပုစ္ဆန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ တွံ သုခေနာဘိသမေက္ခသေ မံ, ဘုဉ္ဇဿု ဘတ္တံ ဣတိ မံ ဝဒေသိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာရိ မဟာနုဘာဝေ, ဒေဝီ နုသိ တွံ ဥဒ မာနုသီ နူ’’တိ။
တတ္ထ ယံ တွန္တိ ယသ္မာ တွံ သုခေန မံ အဘိသမေက္ခသေ, ပိယစက္ခူဟိ ဩလောကေသိ။ ပုစ္ဆာမိ တန္တိ တေန ကာရဏေန တံ ပုစ္ဆာမိ။
တတော ဒေဝဓီတာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒေဝီ အဟံ သင်္ခ မဟာနုဘာဝါ, ဣဓာဂတာ သာဂရဝါရိမဇ္ဈေ၊
အနုကမ္ပိကာ နော စ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ, တဝေဝ အတ္ထာယ ဣဓာဂတာသ္မိ။
‘‘ဣဓန္နပါနံ သယနာသနဉ္စ, ယာနာနိ နာနာဝိဝိဓာနိ သင်္ခ၊
သဗ္ဗဿ တျာဟံ ပဋိပါဒယာမိ, ယံ ကိဉ္စိ တုယှံ မနသာဘိပတ္ထိတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀။)တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ မဟာသမုဒ္ဒေ။ နာနာဝိဝိဓာနီတိ ဗဟူနိ စ အနေကပ္ပကာရာနိ စ ဟတ္ထိယာနအဿယာနာဒီနိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗဿ တျာဟန္တိ တဿ အန္နပါနာဒိနော သဗ္ဗဿ သာမိကံ ကတွာ တံ တေ အန္နပါနာဒိံ ပဋိပါဒယာမိ ဒဒါမိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ မနသာ ဣစ္ဆိတံ, တံ သဗ္ဗံ တေ ဒမ္မီတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ဒေဝဓီတာ သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ မယှံ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒမ္မီ’တိ ဝဒတိ, ကိံ နု ခေါ ဧသာ မယာ ကတေန ပုညကမ္မေန ဒါတုကာမာ, ဥဒါဟု အတ္တနော ဗလေန, ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ပုစ္ဆန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ ကိဉ္စိ ယိဋ္ဌဉ္စ ဟုတဉ္စ မယှံ, သဗ္ဗဿ နော ဣဿရာ တွံ သုဂတ္တေ၊
သုဿောဏိ သုဗ္ဘမု သုဝိလဂ္ဂမဇ္ဈေ, ကိဿ မေ ကမ္မဿ အယံ ဝိပါကော’’တိ။
တတ္ထ ယိဋ္ဌန္တိ ဒါနဝသေန ယဇိတံ။ ဟုတန္တိ အာဟုနပါဟုနဝသေန ဒိန္နံ။ သဗ္ဗဿ နော ဣဿရာ တွန္တိ တဿ အမှာကံ ပုညကမ္မဿ တွံ ဣဿရာ, ‘‘ဣမဿ အယံ ဝိပါကော, ဣမဿ အယ’’န္တိ ဗျာကရိတုံ သမတ္ထာတိ အတ္ထော။ သုဿောဏီတိ သုန္ဒရဦရုလက္ခဏေ။ သုဗ္ဘမူတိ သုန္ဒရဘမုကေ။ သုဝိလဂ္ဂမဇ္ဈေတိ သုဋ္ဌုဝိလဂ္ဂိတတနုမဇ္ဈေ။ ကိဿ မေတိ မယာ ကတကမ္မေသု ကတရကမ္မဿ အယံ ဝိပါကော, ယေနာဟံ အပ္ပတိဋ္ဌေ သမုဒ္ဒေ ပတိဋ္ဌံ လဘာမီတိ။
တံ သုတွာ ဒေဝဓီတာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ‘ယံ တေန ကုသလံ ကတံ, တံ ကမ္မံ န ဇာနာတီ’တိ အညာယ ပုစ္ဆတိ မညေ, ကထယိဿာမိ ဒါနိဿာ’’တိ တံ ကထေန္တီ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဃမ္မေ ပထေ ဗြာဟ္မဏ ဧကဘိက္ခုံ, ဥဂ္ဃဋ္ဋပါဒံ တသိတံ ကိလန္တံ၊
ပဋိပါဒယီ သင်္ခ ဥပါဟနာနိ, သာ ဒက္ခိဏာ ကာမဒုဟာ တဝဇ္ဇာ’’တိ။
တတ္ထ ဧကဘိက္ခုန္တိ ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သန္ဓာယာဟ။ ဥဂ္ဃဋ္ဋပါဒန္တိ ဥဏှဝါလုကာယ ဃဋ္ဋိတပါဒံ။ တသိတန္တိ ပိပါသိတံ။ ပဋိပါဒယီတိ ပဋိပါဒေသိ, ယောဇေသီတိ အတ္ထော။ ကာမဒုဟာတိ သဗ္ဗကာမဒါယိကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁။)တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ဧဝရူပေပိ နာမ အပ္ပတိဋ္ဌေ မဟာသမုဒ္ဒေ မယာ ဒိန္နဥပါဟနဒါနံ မမ သဗ္ဗကာမဒဒံ ဇာတံ, အဟော သုဒိန္နံ မေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒါန’’န္တိ တုဋ္ဌစိတ္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာ ဟောတု နာဝါ ဖလကူပပန္နာ, အနဝဿုတာ ဧရကဝါတယုတ္တာ၊
အညဿ ယာနဿ န ဟေတ္ထ ဘူမိ, အဇ္ဇေဝ မံ မောဠိနိံ ပါပယဿူ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဒေဝတေ, ဧဝံ သန္တေ မယှံ ဧကံ နာဝံ မာပေဟိ, ခုဒ္ဒကံ ပန ဧကဒေါဏိကနာဝံ မာပေဟိ, ယံ နာဝံ မာပေဿသိ, သာ ဟောတု နာဝါ ဗဟူဟိ သုသိဗ္ဗိတေဟိ ဖလကေဟိ ဥပပန္နာ, ဥဒကပဝေသနဿာဘာဝေန အနဝဿုတာ, ဧရကေန သမ္မာ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေန ဝါတေန ယုတ္တာ, ဌပေတွာ ဒိဗ္ဗနာဝံ အညဿ ယာနဿ ဧတ္ထ ဘူမိ နတ္ထိ, တာယ ပန ဒိဗ္ဗနာဝါယ အဇ္ဇေဝ မံ မောဠိနိနဂရံ ပါပယဿူတိ။
ဒေဝဓီတာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌစိတ္တာ သတ္တရတနမယံ နာဝံ မာပေသိ။ သာ ဒီဃတော အဋ္ဌဥသဘာ အဟောသိ ဝိတ္ထာရတော စတုဥသဘာ, ဂမ္ဘီရတော ဝီသတိယဋ္ဌိကာ။ တဿာ ဣန္ဒနီလမယာ တယော ကူပကာ, သောဝဏ္ဏမယာနိ ယောတ္တာနိ ရဇတမယာနိ ပတ္တာနိ သောဝဏ္ဏမယာနိ စ ဖိယာရိတ္တာနိ အဟေသုံ။ ဒေဝတာ တံ နာဝံ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ပူရေတွာ ဗြာဟ္မဏံ အာလိင်္ဂိတွာ အလင်္ကတနာဝါယ အာရောပေသိ, ဥပဋ္ဌာကံ ပနဿ န ဩလောကေသိ။ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနာ ကတကလျာဏတော တဿ ပတ္တိံ အဒါသိ, သော အနုမောဒိ။ တဒါ ဒေဝတာ တမ္ပိ အာလိင်္ဂိတွာ နာဝါယ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အထ နံ နာဝံ မောဠိနိနဂရံ နေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဃရေ ဓနံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ –
‘‘သာ တတ္ထ ဝိတ္တာ သုမနာ ပတီတာ, နာဝံ သုစိတ္တံ အဘိနိမ္မိနိတွာ၊
အာဒါယ သင်္ခံ ပုရိသေန သဒ္ဓိံ, ဥပါနယီ နဂရံ သာဓုရမ္မ’’န္တိ။ –
ဣမံ ဩသာနဂါထံ အဘာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂။)တတ္ထ သာတိ ဘိက္ခဝေ, သာ ဒေဝတာ တတ္ထ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဝိတ္တိသင်္ခါတာယ ပီတိယာ သမန္နာဂတတ္တာ ဝိတ္တာ။ သုမနာတိ သုန္ဒရမနာ ပါမောဇ္ဇေန ပတီတစိတ္တာ ဟုတွာ ဝိစိတြနာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဗြာဟ္မဏံ ပရိစာရကေန သဒ္ဓိံ အာဒါယ သာဓုရမ္မံ အတိရမဏီယံ နဂရံ ဥပါနယီတိ။
ဗြာဟ္မဏောပိ ယာဝဇီဝံ အပရိမိတဓနံ ဂေဟံ အဇ္ဈာဝသန္တော ဒါနံ ဒတွာ သီလံ ရက္ခိတွာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ သပရိသော ဒေဝနဂရံ ပရိပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥပါသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, ဥပဋ္ဌာကပုရိသော အာနန္ဒော, သင်္ခဗြာဟ္မဏော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သင်္ခဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၄၄၃] ၅။ စူဠဗောဓိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယော တေ ဣမံ ဝိသာလက္ခိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကောဓနံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဘိက္ခု နိယျာနိကေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ ကောဓံ နိဂ္ဂဟေတုံ နာသက္ခိ, ကောဓနော အဟောသိ ဥပါယာသဗဟုလော, အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တော သမာနော အဘိသဇ္ဇိ ကုပ္ပိ ဗျာပဇ္ဇိ ပတိဋ္ဌယိ။ သတ္ထာ တဿ ကောဓနဘာဝံ သုတွာ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ကောဓနော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ကောဓော နာမ ဝါရေတဗ္ဗော, ဧဝရူပေါ ဟိ ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ အနတ္ထကာရကော, တွံ နိက္ကောဓဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသ္မာ ကုဇ္ဈသိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဗာဟိရသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ ကောဓံ န ကရိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အညတရသ္မိံ ကာသိနိဂမေ ဧကော ဗြာဟ္မဏော အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ အပုတ္တကော အဟောသိ, တဿ ဗြာဟ္မဏီ ပုတ္တံ ပတ္ထေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာ တဿာ ကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ဗောဓိကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ တက္ကသိလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃။)ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စာဂတဿ အနိစ္ဆန္တဿေဝ မာတာပိတရော သမာနဇာတိကာ ကုလာ ကုမာရိကံ အာနေသုံ။ သာပိ ဗြဟ္မလောကာ စုတာဝ ဥတ္တမရူပဓရာ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါ။ တေသံ အနိစ္ဆမာနာနညေဝ အညမညံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရိံသု။ ဥဘိန္နံ ပနေတေသံ ကိလေသသမုဒါစာရော နာမ န ဘူတပုဗ္ဗော, သံရာဂဝသေန အညမညဿ ဩလောကနံ နာမ နာဟောသိ, သုပိနေပိ မေထုနဓမ္မော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓသီလာ အဟေသုံ။
အထာပရဘာဂေ မဟာသတ္တော မာတာပိတူသု ကာလကတေသု တေသံ သရီရကိစ္စံ ကတွာ တံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ ဣမံ အသီတိကောဋိဓနံ ဂဟေတွာ သုခေန ဇီဝါဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ကရိဿထ တုမှေ ပန, အယျပုတ္တာ’’တိ? ‘‘မယှံ ဓနေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, ဟိမဝန္တပဒေသံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန အယျပုတ္တ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ပုရိသာနညေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဣတ္ထီနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အဟံ တုမှေဟိ ဆဋ္ဋိတခေဠံ န ဂဏှိဿာမိ, မယှမ္ပိ ဓနေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘဒ္ဒေ’’တိ။ တေ ဥဘောပိ မဟာဒါနံ ဒတွာ နိက္ခမိတွာ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ အဿမံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဖလာဖလေဟိ ယာပေန္တာ တတ္ထ ဒသမတ္တာနိ သံဝစ္ဆရာနိ ဝသိံသု, ဈာနံ ပန နေသံ န တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေ တတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခေနေဝ ဒသ သံဝစ္ဆရေ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိံသု။
အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဥယျာနပါလံ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘ဥယျာနကီဠိကံ ကီဠိဿာမ, ဥယျာနံ သောဓေဟီ’’တိ ဝတွာ တေန သောဓိတံ သဇ္ဇိတံ ဥယျာနံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ တေ ဥဘောပိ ဇနာ ဥယျာနဿ ဧကပဿေ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခေန ဝီတိနာမေတွာ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ အထ ရာဇာ ဥယျာနေ ဝိစရန္တော တေ ဥဘောပိ နိသိန္နကေ ဒိသွာ ပရမပါသာဒိကံ ဥတ္တမရူပဓရံ ပရိဗ္ဗာဇိကံ ဩလောကေန္တော ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အဟောသိ။ သော ကိလေသဝသေန ကမ္ပန္တော ‘‘ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ, အယံ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဣမဿ ကိံ ဟောတီ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတ အယံ တေ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ကိံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာရာဇ, ကိဉ္စိ န ဟောတိ, ကေဝလံ ဧကပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာ, အပိစ ခေါ ပန မေ ဂိဟိကာလေ ပါဒပရိစာရိကာ အဟောသီတိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယံ ကိရေတဿ ကိဉ္စိ န ဟောတိ, အပိစ ခေါ ပန ဂိဟိကာလေ ပါဒပရိစာရိကာ ကိရဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄။)အဟောသိ, သစေ ပနာဟံ ဣဿရိယဗလေန ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျံ, ကိံ နု ခေါ ဧသ ကရိဿတိ, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော တေ ဣမံ ဝိသာလက္ခိံ, ပိယံ သံမှိတဘာသိနိံ၊
အာဒါယ ဗလာ ဂစ္ဆေယျ, ကိံ နု ကယိရာသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။
တတ္ထ သံမှိတဘာသိနိန္တိ မန္ဒဟသိတဘာသိနိံ။ ဗလာ ဂစ္ဆေယျာတိ ဗလက္ကာရေန အာဒါယ ဂစ္ဆေယျ။ ကိံ နု ကယိရာသီတိ တဿ တွံ ဗြာဟ္မဏ ကိံ ကရေယျာသီတိ?
အထဿ ကထံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေ မေ န မုစ္စေယျ, န မေ မုစ္စေယျ ဇီဝတော၊
ရဇံဝ ဝိပုလာ ဝုဋ္ဌိ, ခိပ္ပမေဝ နိဝါရယေ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, သစေ ဣမံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ကိသ္မိဉ္စိ မမ အဗ္ဘန္တရေ ကောပေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, သော မေ အန္တော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ န မုစ္စေယျ, ယာဝါဟံ ဇီဝါမိ, တာဝ မေ န မုစ္စေယျ။ နာဿ အန္တော ဃနသန္နိဝါသေန ပတိဋ္ဌာတုံ ဒဿာမိ, အထ ခေါ ယထာ ဥပ္ပန္နံ ရဇံ ဝိပုလာ မေဃဝုဋ္ဌိ ခိပ္ပံ နိဝါရေတိ, တထာ ခိပ္ပမေဝ နံ မေတ္တာဘာဝနာယ နိဂ္ဂဟေတွာ ဝါရေဿာမီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော သီဟနာဒံ နဒိ။ ရာဇာ ပနဿ ကထံ သုတွာပိ အန္ဓဗာလတာယ ပဋိဗဒ္ဓံ အတ္တနော စိတ္တံ နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော အညတရံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ ‘‘ဣမံ ပရိဗ္ဗာဇိကံ ရာဇနိဝေသနံ နေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ‘‘အဓမ္မော လောကေ ဝတ္တတိ, အယုတ္တ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပရိဒေဝမာနံယေဝ နံ အာဒါယ ပါယာသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ပရိဒေဝနသဒ္ဒံ သုတွာ ဧကဝါရံ ဩလောကေတွာ ပုန န ဩလောကေသိ။ တံ ရောဒန္တိံ ပရိဒေဝန္တိံ ရာဇနိဝေသနမေဝ နယိံသု။ သောပိ ဗာရာဏသိရာဇာ ဥယျာနေ ပပဉ္စံ အကတွာဝ သီဃတရံ ဂန္တွာ တံ ပရိဗ္ဗာဇိကံ ပက္ကောသာပေတွာ မဟန္တေန ယသေန နိမန္တေသိ။ သာ ယသဿ အဂုဏံ ပဗ္ဗဇာယ ဧဝ ဂုဏံ ကထေသိ။ ရာဇာ ကေနစိ ပရိယာယေန တဿာ မနံ အလဘန္တော တံ ဧကသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ကာရေတွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဧဝရူပံ ယသံ န ဣစ္ဆတိ, သောပိ တာပသော ဧဝရူပံ မာတုဂါမံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ကုဇ္ဈိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅။)ဩလောကိတမတ္တမ္ပိ န အကာသိ, ပဗ္ဗဇိတာ ခေါ ပန ဗဟုမာယာ ဟောန္တိ, ကိဉ္စိ ပယောဇေတွာ အနတ္ထမ္ပိ မေ ကရေယျ, ဂစ္ဆာမိ တာဝ ဇာနာမိ ကိံ ကရောန္တော နိသိန္နော’’တိ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ဥယျာနံ အဂမာသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တော နိသီဒိ။ ရာဇာ မန္ဒပရိဝါရောဝ ပဒသဒ္ဒံ အကရောန္တော သဏိကံ ဥပသင်္ကမိ။ ဗောဓိသတ္တော ရာဇာနံ အနောလောကေတွာ စီဝရမေဝ သိဗ္ဗိ။ ရာဇာ ‘‘အယံ ကုဇ္ဈိတွာ မယာ သဒ္ဓိံ န သလ္လပတီ’’တိ မညမာနော ‘‘အယံ ကူဋတာပသော ‘ကောဓဿ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒဿာမိ, ဥပ္ပန္နမ္ပိ နံ ခိပ္ပမေဝ နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’တိ ပဌမမေဝ ဂဇ္ဇိတွာ ဣဒါနိ ကောဓေန ထဒ္ဓေါ ဟုတွာ မယာ သဒ္ဓိံ န သလ္လပတီ’’တိ သညာယ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ နု ပုဗ္ဗေ ဝိကတ္ထိတ္ထော, ဗလမှိဝ အပဿိတော၊
သွဇ္ဇ တုဏှိကတော ဒါနိ, သံဃာဋိံ သိဗ္ဗမစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ဗလမှိဝ အပဿိတောတိ ဗလနိဿိတော ဝိယ ဟုတွာ။ တုဏှိကတောတိ ကိဉ္စိ အဝဒန္တော။ သိဗ္ဗမစ္ဆသီတိ သိဗ္ဗန္တော အစ္ဆသိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ရာဇာ ကောဓဝသေန မံ နာလပတီတိ မညတိ, ကထေဿာမိ ဒါနိဿ ဥပ္ပန္နဿ ကောဓဿ ဝသံ အဂတဘာဝ’’န္တိ စိန္တေတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥပ္ပဇ္ဇိ မေ န မုစ္စိတ္ထ, န မေ မုစ္စိတ္ထ ဇီဝတော၊
ရဇံဝ ဝိပုလာ ဝုဋ္ဌိ, ခိပ္ပမေဝ နိဝါရယိ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ဥပ္ပဇ္ဇိ မေ, န န ဥပ္ပဇ္ဇိ, န ပန မေ မုစ္စိတ္ထ, နာဿ ပဝိသိတွာ ဟဒယေ ဌာတုံ အဒါသိံ, ဣတိ သော မမ ဇီဝတော န မုစ္စိတ္ထေဝ, ရဇံ ဝိပုလာ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ခိပ္ပမေဝ နံ နိဝါရေသိန္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ ကောပမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ, ဥဒါဟု အညံ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ သန္ဓာယ ကထေသိ, ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ပုစ္ဆန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ တေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နော မုစ္စိ, ကိံ တေ န မုစ္စိ ဇီဝတော၊
ရဇံဝ ဝိပုလာ ဝုဋ္ဌိ, ကတမံ တံ နိဝါရယီ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ တေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နော မုစ္စီတိ ကိံ တဝ ဥပ္ပဇ္ဇိ စေဝ န မုစ္စိ စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆။)တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, ဧဝံ ကောဓော ဗဟုအာဒီနဝေါ မဟာဝိနာသဒါယကော, ဧသော မမ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဥပ္ပန္နဉ္စ နံ မေတ္တာဘာဝနာယ နိဝါရေသိ’’န္တိ ကောဓေ အာဒီနဝံ ပကာသေန္တော –
‘‘ယမှိ ဇာတေ န ပဿတိ, အဇာတေ သာဓု ပဿတိ၊
သော မေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နော မုစ္စိ, ကောဓော ဒုမ္မေဓဂေါစရော။
‘‘ယေန ဇာတေန နန္ဒန္တိ, အမိတ္တာ ဒုက္ခမေသိနော၊
သော မေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နော မုစ္စိ, ကောဓော ဒုမ္မေဓဂေါစရော။
‘‘ယသ္မိဉ္စ ဇာယမာနမှိ, သဒတ္ထံ နာဝဗုဇ္ဈတိ၊
သော မေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နော မုစ္စိ, ကောဓော ဒုမ္မေဓဂေါစရော။
‘‘ယေနာဘိဘူတော ကုသလံ ဇဟာတိ, ပရက္ကရေ ဝိပုလဉ္စာပိ အတ္ထံ၊
သ ဘီမသေနော ဗလဝါ ပမဒ္ဒီ, ကောဓော မဟာရာဇ န မေ အမုစ္စထ။
‘‘ကဋ္ဌသ္မိံ မတ္ထမာနသ္မိံ, ပါဝကော နာမ ဇာယတိ၊
တမေဝ ကဋ္ဌံ ဍဟတိ, ယသ္မာ သော ဇာယတေ ဂိနိ။
‘‘ဧဝံ မန္ဒဿ ပေါသဿ, ဗာလဿ အဝိဇာနတော၊
သာရမ္ဘာ ဇာယတေ ကောဓော, သောပိ တေနေဝ ဍယှတိ။
‘‘အဂ္ဂီဝ တိဏကဋ္ဌသ္မိံ, ကောဓော ယဿ ပဝဍ္ဎတိ၊
နိဟီယတိ တဿ ယသော, ကာဠပက္ခေဝ စန္ဒိမာ။
‘‘အနေဓော ဓူမကေတူဝ, ကောဓော ယဿူပသမ္မတိ၊
အာပူရတိ တဿ ယသော, သုက္ကပက္ခေဝ စန္ဒိမာ’’တိ။ – ဣမာ ဂါထာ အာဟ၊
တတ္ထ န ပဿတီတိ အတ္တတ္ထမ္ပိ န ပဿတိ, ပဂေဝ ပရတ္ထံ။ သာဓု ပဿတီတိ အတ္တတ္ထံ ပရတ္ထံ ဥဘယတ္ထမ္ပိ သာဓု ပဿတိ။ ဒုမ္မေဓဂေါစရောတိ နိပ္ပညာနံ အာဓာရဘူတော ဂေါစရော။ ဒုက္ခမေသိနောတိ ဒုက္ခံ ဣစ္ဆန္တာ။ သဒတ္ထန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇။)အတ္တနော အတ္ထဘူတံ အတ္ထတော စေဝ ဓမ္မတော စ ဝုဒ္ဓိံ။ ပရက္ကရေတိ ဝိပုလမ္ပိ အတ္ထံ ဥပ္ပန္နံ ပရတော ကာရေတိ, အပနေထ, န မေ ဣမိနာ အတ္ထောတိ ဝဒတိ။ သ ဘီမသေနောတိ သော ကောဓော ဘီမာယ ဘယဇနနိယာ မဟတိယာ ကိလေသသေနာယ သမန္နာဂတော။ ပမဒ္ဒီတိ အတ္တနော ဗလဝဘာဝေန ဥဠာရေပိ သတ္တေ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဝသေ ကရဏေန မဒ္ဒနသမတ္ထော။ န မေ အမုစ္စထာတိ မမ သန္တိကာ မောက္ခံ န လဘတိ, ဟဒယေ ဝါ ပန မေ ခီရံ ဝိယ မုဟုတ္တံ ဒဓိဘာဝေန န ပတိဋ္ဌဟိတ္ထာတိပိ အတ္ထော။
ကဋ္ဌသ္မိံ မတ္ထမာနသ္မိန္တိ အရဏီသဟိတေန မတ္ထိယမာနေ, ‘‘မဒ္ဒမာနသ္မိ’’န္တိပိ ပါဌော။ ယသ္မာတိ ယတော ကဋ္ဌာ ဇာယတိ, တမေဝ ဍဟတိ။ ဂိနီတိ အဂ္ဂိ။ ဗာလဿ အဝိဇာနတောတိ ဗာလဿ အဝိဇာနန္တဿ။ သာရမ္ဘာ ဇာယတေတိ အဟံ တွန္တိ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနံ ကရောန္တဿ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏာ သာရမ္ဘာ အရဏီမတ္ထနာ ဝိယ ပါဝကော ကောဓော ဇာယတိ။ သောပိ တေနေဝါတိ သောပိ ဗာလော တေနေဝ ကောဓေန ကဋ္ဌံ ဝိယ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ အနေဓော ဓူမကေတူဝါတိ အနိန္ဓနော အဂ္ဂိ ဝိယ။ တဿာတိ တဿ အဓိဝါသနခန္တိယာ သမန္နာဂတဿ ပုဂ္ဂလဿ သုက္ကပက္ခေ စန္ဒော ဝိယ လဒ္ဓေါ ယသော အပရာပရံ အာပူရတီတိ။
ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ တုဋ္ဌော ဧကံ အမစ္စံ အာဏာပေတွာ ပရိဗ္ဗာဇိကံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ဘန္တေ နိက္ကောဓတာပသ, ဥဘောပိ တုမှေ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခေန ဝီတိနာမေန္တာ ဣဓေဝ ဥယျာနေ ဝသထ, အဟံ ဝေါ ဓမ္မိကံ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ခမာပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ တေ ဥဘောပိ တတ္ထေဝ ဝသိံသု။ အပရဘာဂေ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ကာလမကာသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ကာလကတာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကောဓနော ဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ပရိဗ္ဗာဇကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
စူဠဗောဓိဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈။)֍ * [၄၄၄] ၆။ ကဏှဒီပါယနဇာတကဝဏ္ဏနာ
သတ္တာဟမေဝါဟန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ကုသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၀။၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အတိရေကပညာသဝဿာနိ အနဘိရတာ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာ ဟိရောတ္တပ္ပဘေဒဘယေန အတ္တနော ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ န ကဿစိ ကထေသုံ, တွံ ကသ္မာ ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ မာဒိသဿ ဂရုနော ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခေ ဌတွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ အာဝိ ကရောသိ, ကိမတ္ထံ အတ္တနော ဟိရောတ္တပ္ပံ န ရက္ခသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဝံသရဋ္ဌေ ကောသမ္ဗိယံ နာမ နဂရေ ကောသမ္ဗကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ အညတရသ္မိံ နိဂမေ ဒွေ ဗြာဟ္မဏာ အသီတိကောဋိဓနဝိဘဝါ အညမညံ ပိယသဟာယကာ ကာမေသု ဒေါသံ ဒိသွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဥဘောပိ ကာမေ ပဟာယ မဟာဇနဿ ရောဒန္တဿ ပရိဒေဝန္တဿ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ အဿမပဒံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဝနမူလဖလာဖလေန ယာပေန္တာ ပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ ဝသိံသု, ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတုံ နာသက္ခိံသု။ တေ ပဏ္ဏာသဝဿစ္စယေန လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဇနပဒံ စရန္တာ ကာသိရဋ္ဌံ သမ္ပာပုဏိံသု။ တတြ အညတရသ္မိံ နိဂမဂါမေ ဒီပါယနတာပသဿ ဂိဟိသဟာယော မဏ္ဍဗျော နာမ အတ္ထိ, တေ ဥဘောပိ တဿ သန္တိကံ အဂမံသု။ သော တေ ဒိသွာဝ အတ္တမနော ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ဥဘောပိ တေ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိ။ တေ တတ္ထ တီဏိ စတ္တာရိ ဝဿာနိ ဝသိတွာ တံ အာပုစ္ဆိတွာ စာရိကံ စရန္တာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ အတိမုတ္တကသုသာနေ ဝသိံသု။ တတ္ထ ဒီပါယနော ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ပုန တဿေဝ သဟာယဿ သန္တိကံ ဂတော။ မဏ္ဍဗျတာပသော တတ္ထေဝ ဝသိ။
အထေကဒိဝသံ ဧကော စောရော အန္တောနဂရေ စောရိကံ ကတွာ ဓနသာရံ အာဒါယ နိက္ခန္တော ‘‘စောရော’’တိ ဉတွာ ပဋိဗုဒ္ဓေဟိ ဃရဿာမိကေဟိ စေဝ အာရက္ခမနုဿေဟိ စ အနုဗဒ္ဓေါ နိဒ္ဓမနေန နိက္ခမိတွာ ဝေဂေန သုသာနံ ပဝိသိတွာ တာပသဿ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဘဏ္ဍိကံ ဆဋ္ဋေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉။)ပလာယိ။ မနုဿာ ဘဏ္ဍိကံ ဒိသွာ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌဇဋိလ, တွံ ရတ္တိံ စောရိကံ ကတွာ ဒိဝါ တာပသရူပေန စရသီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ ပေါထေတွာ တံ အာဒါယ နေတွာ ရညော ဒဿယိံသု။ ရာဇာ အနုပပရိက္ခိတွာဝ ‘‘ဂစ္ဆထ, နံ သူလေ ဥတ္တာသေထာ’’တိ အာဟ။ တေ တံ သုသာနံ နေတွာ ခဒိရသူလံ အာရောပယိံသု, တာပသဿ သရီရေ သူလံ န ပဝိသတိ။ တတော နိမ္ဗသူလံ အာဟရိံသု, တမ္ပိ န ပဝိသတိ။ အယသူလံ အာဟရိံသု, တမ္ပိ န ပဝိသတိ။ တာပသော ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ ဩလောကေသိ, အထဿ ဇာတိဿရဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တေန ပုဗ္ဗကမ္မံ ဩလောကေတွာ အဒ္ဒသ။ ကိံ ပနဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ? ကောဝိဠာရသူလေ မက္ခိကာဝေဓနံ။ သော ကိရ ပုရိမဘဝေ ဝဍ္ဎကိပုတ္တော ဟုတွာ ပိတု ရုက္ခတစ္ဆနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဧကံ မက္ခိကံ ဂဟေတွာ ကောဝိဠာရသလာကာယ သူလေ ဝိယ ဝိဇ္ဈိ။ တမေနံ ပါပကမ္မံ ဣမံ ဌာနံ ပတွာ ဂဏှိ။ သော ‘‘န သက္ကာ ဣတော ပါပါ မယာ မုစ္စိတု’’န္တိ ဉတွာ ရာဇပုရိသေ အာဟ ‘‘သစေ မံ သူလေ ဥတ္တာသေတုကာမတ္ထ, ကောဝိဠာရသူလံ အာဟရထာ’’တိ။ တေ တထာ ကတွာ တံ သူလေ ဥတ္တာသေတွာ အာရက္ခံ ဒတွာ ပက္ကမိံသု။
အာရက္ခကာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟုတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တေ ဩလောကေန္တိ။ တဒါ ဒီပါယနော ‘‘စိရဒိဋ္ဌော မေ သဟာယော’’တိ မဏ္ဍဗျဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော ‘‘သူလေ ဥတ္တာသိတော’’တိ တံ ဒိဝသညေဝ အန္တရာမဂ္ဂေ သုတွာ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ကိံ သမ္မ ကာရကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အကာရကောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အတ္တနော မနောပဒေါသံ ရက္ခိတုံ သက္ခိ, နာသက္ခီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သမ္မ, ယေဟိ အဟံ ဂဟိတော, နေဝ တေသံ, န ရညော ဥပရိ မယှံ မနောပဒေါသော အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ တာဒိသဿ သီလဝတော ဆာယာ မယှံ သုခါ’’တိ ဝတွာ ဒီပါယနော သူလံ နိဿာယ နိသီဒိ။ အထဿ သရီရေ မဏ္ဍဗျဿ သရီရတော လောဟိတဗိန္ဒူနိ ပတိံသု။ တာနိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသရီရေ ပတိတပတိတာနိ သုဿိတွာ ကာဠကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယေဝ သော ကဏှဒီပါယနော နာမ အဟောသိ။ သော သဗ္ဗရတ္တိံ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။
ပုနဒိဝသေ အာရက္ခပုရိသာ အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘အနိသာမေတွာဝ မေ ကတ’’န္တိ ဝေဂေန တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတ, ကသ္မာ သူလံ နိဿာယ နိသိန္နောသီ’’တိ ဒီပါယနံ ပုစ္ဆိ။ မဟာရာဇ, ဣမံ တာပသံ ရက္ခန္တော နိသိန္နောမှိ။ ကိံ ပန တွံ မဟာရာဇ, ဣမဿ ကာရကဘာဝံ ဝါ အကာရကဘာဝံ ဝါ ဉတွာ ဧဝံ ကာရေသီတိ? သော ကမ္မဿ အသောဓိတဘာဝံ အာစိက္ခိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀။)အထဿ သော ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ နိသမ္မကာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ, အလသော ဂိဟီ ကာမဘောဂီ န သာဓူ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ရာဇာ မဏ္ဍဗျဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သူလံ ဟရထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ သူလံ ဟရန္တာ ဟရိတုံ န သက္ခိံသု။ မဏ္ဍဗျော အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဒေါသေန ဧဝရူပံ ဘယံ သမ္ပတ္တော, မမ သရီရတော သူလံ ဟရိတုံ န သက္ကာ, သစေ မယှံ ဇီဝိတံ ဒါတုကာမော, ကကစံ အာဟရာပေတွာ ဣမံ သူလံ စမ္မသမံ ဆိန္ဒာပေဟီ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ အန္တောသရီရေ သူလော အန္တောယေဝ အဟောသိ။ တဒါ ကိရ သော သုခုမံ ကောဝိဠာရသလာကံ ဂဟေတွာ မက္ခိကာယ ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေသိ, တံ တဿ အန္တောသရီရေယေဝ အဟောသိ။ သော တေန ကာရဏေန အမရိတွာ အတ္တနော အာယုက္ခယေနေဝ မရိ, တသ္မာ အယမ္ပိ န မတော။ ရာဇာ တာပသေ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ ဥဘောပိ ဥယျာနေ ဝသာပေန္တော ပဋိဇဂ္ဂိ, တတော ပဋ္ဌာယ မဏ္ဍဗျော အာဏိမဏ္ဍဗျော နာမ ဇာတော။ သော ရာဇာနံ ဥပနိဿာယ တတ္ထေဝ ဝသိ, ဒီပါယနော ပန တဿ ဝဏံ ဖာသုကံ ကတွာ အတ္တနော ဂိဟိသဟာယမဏ္ဍဗျဿ သန္တိကမေဝ ဂတော။
တံ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ ဧကော ပုရိသော သဟာယဿ အာရောစေသိ။ သော သုတွာဝ တုဋ္ဌစိတ္တော သပုတ္တဒါရော ဗဟူ ဂန္ဓမာလတေလဖာဏိတာဒီနိ အာဒါယ တံ ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ ဒီပါယနံ ဝန္ဒိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလေန မက္ခေတွာ ပါနကံ ပါယေတွာ အာဏိမဏ္ဍဗျဿ ပဝတ္တိံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ အထဿ ပုတ္တော ယညဒတ္တကုမာရော နာမ စင်္ကမနကောဋိယံ ဂေဏ္ဍုကေန ကီဠိ, တတြ စေကသ္မိံ ဝမ္မိကေ အာသီဝိသော ဝသတိ။ ကုမာရဿ ဘူမိယံ ပဟဋဂေဏ္ဍုကော ဂန္တွာ ဝမ္မိကဗိလေ အာသီဝိသဿ မတ္ထကေ ပတိ။ သော အဇာနန္တော ဗိလေ ဟတ္ထံ ပဝေသေသိ။ အထ နံ ကုဒ္ဓေါ အာသီဝိသော ဟတ္ထေ ဍံသိ။ သော ဝိသဝေဂေန မုစ္ဆိတော တတ္ထေဝ ပတိ။ အထဿ မာတာပိတရော သပ္ပေန ဍဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ ကုမာရကံ ဥက္ခိပိတွာ တာပသဿ သန္တိကံ အာနေတွာ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ဩသဓံ ဝါ ပရိတ္တံ ဝါ ဇာနန္တိ, ပုတ္တကံ နော အာရောဂံ ကရောထာ’’တိ အာဟံသု။ အဟံ ဩသဓံ န ဇာနာမိ, နာဟံ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရိဿာမီတိ။ ‘‘တေန ဟိ ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ ကုမာရကေ မေတ္တံ ကတွာ သစ္စကိရိယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁။)ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ တာပသော ‘‘သာဓု, သစ္စကိရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ယညဒတ္တဿ သီသေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သတ္တာဟမေဝါဟံ ပသန္နစိတ္တော, ပုညတ္ထိကော အာစရိံ ဗြဟ္မစရိယံ၊
အထာပရံ ယံ စရိတံ မမေဒံ, ဝဿာနိ ပညာသ သမာဓိကာနိ၊
အကာမကောဝါပိ အဟံ စရာမိ, ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတု၊
ဟတံ ဝိသံ ဇီဝတု ယညဒတ္တော’’တိ။
တတ္ထ အထာပရံ ယံ စရိတန္တိ တသ္မာ သတ္တာဟာ ဥတ္တရိ ယံ မမ ဗြဟ္မစရိယံ။ အကာမကောဝါပီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနိစ္ဆန္တောယေဝ။ ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူတိ သစေ အတိရေကပဏ္ဏာသဝဿာနိ အနဘိရတိဝါသံ ဝသန္တေန မယာ ကဿစိ အနာရောစိတဘာဝေါ သစ္စံ, ဧတေန သစ္စေန ယညဒတ္တကုမာရဿ သောတ္ထိဘာဝေါ ဟောတု, ဇီဝိတံ ပဋိလဘတူတိ။
အထဿ သဟ သစ္စကိရိယာယ ယညဒတ္တဿ ထနပ္ပဒေသတော ဥဒ္ဓံ ဝိသံ ဘဿိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ ကုမာရော အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ မာတာပိတရော ဩလောကေတွာ ‘‘အမ္မတာတာ’’တိ ဝတွာ ပရိဝတ္တိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ပိတရံ ကဏှဒီပါယနော အာဟ – ‘‘မယာ တာဝ မမ ဗလံ ကတံ, တွမ္ပိ အတ္တနော ဗလံ ကရောဟီ’’တိ။ သော ‘‘အဟမ္ပိ သစ္စကိရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုတ္တဿ ဥရေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယသ္မာ ဒါနံ နာဘိနန္ဒိံ ကဒါစိ, ဒိသွာနဟံ အတိထိံ ဝါသကာလေ၊
န စာပိ မေ အပ္ပိယတံ အဝေဒုံ, ဗဟုဿုတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ၊
အကာမကောဝါပိ အဟံ ဒဒါမိ, ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတု၊
ဟတံ ဝိသံ ဇီဝတု ယညဒတ္တော’’တိ။
တတ္ထ ဝါသကာလေတိ ဝသနတ္ထာယ ဂေဟံ အာဂတကာလေ။ န စာပိ မေ အပ္ပိယတံ အဝေဒုန္တိ ဗဟုဿုတာပိ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘အယံ နေဝ ဒါနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂။)အဘိနန္ဒတိ န အမှေ’’တိ ဣမံ မမ အပ္ပိယဘာဝံ နေဝ ဇာနိံသု။ အဟဉှိ တေ ပိယစက္ခူဟိယေဝ ဩလောကေမီတိ ဒီပေတိ။ ဧတေန သစ္စေနာတိ သစေ အဟံ ဒါနံ ဒဒမာနော ဝိပါကံ အသဒ္ဒဟိတွာ အတ္တနော အနိစ္ဆာယ ဒမ္မိ, အနိစ္ဆနဘာဝံ မမ ပရေ န ဇာနန္တိ, ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူတိ အတ္ထော။
ဧဝံ တဿ သစ္စကိရိယာယ သဟ ကဋိတော ဥဒ္ဓံ ဝိသံ ဘဿိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ ကုမာရော ဥဋ္ဌာယ နိသီဒိ, ဌာတုံ ပန န သက္ကောတိ။ အထဿ ပိတာ မာတရံ အာဟ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယာ အတ္တနော ဗလံ ကတံ, တွံ ဣဒါနိ သစ္စကိရိယံ ကတွာ ပုတ္တဿ ဥဋ္ဌာယ ဂမနဘာဝံ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, အတ္ထိ မယှံ ဧကံ သစ္စံ, တဝ ပန သန္တိကေ ကထေတုံ န သက္ကောမီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ယထာ တထာ မေ ပုတ္တံ အရောဂံ ကရောဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သစ္စံ ကရောန္တီ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာသီဝိသော တာတ ပဟူတတေဇော, ယော တံ အဍံသီ ဗိလရာ ဥဒိစ္စ၊
တသ္မိဉ္စ မေ အပ္ပိယတာယ အဇ္ဇ, ပိတရဉ္စ တေ နတ္ထိ ကောစိ ဝိသေသော၊
ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတု, ဟတံ ဝိသံ ဇီဝတု ယညဒတ္တော’’တိ။
တတ္ထ တာတာတိ ပုတ္တံ အာလပတိ။ ပဟူတတေဇောတိ ဗလဝဝိသော။ ဗိလရာတိ ဝိဝရာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဥဒိစ္စာတိ ဥဋ္ဌဟိတွာ, ဝမ္မိကဗိလတော ဥဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ပိတရဉ္စ တေတိ ပိတရိ စ တေ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အယမေဝ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘တာတ, ယညဒတ္တ တသ္မိဉ္စ အာသီဝိသေ တဝ ပိတရိ စ အပ္ပိယဘာဝေန မယှံ ကောစိ ဝိသေသော နတ္ထိ။ တဉ္စ ပန အပ္ပိယဘာဝံ ဌပေတွာ အဇ္ဇ မယာ ကောစိ ဇာနာပိတပုဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ, သစေ ဧတံ သစ္စံ, ဧတေန သစ္စေန တဝ သောတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။
သဟ စ သစ္စကိရိယာယ သဗ္ဗံ ဝိသံ ဘဿိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ ယညဒတ္တော နိဗ္ဗိသေန သရီရေန ဥဋ္ဌာယ ကီဠိတုံ အာရဒ္ဓေါ။ ဧဝံ ပုတ္တေ ဥဋ္ဌိတေ မဏ္ဍဗျော ဒီပါယနဿ အဇ္ဈာသယံ ပုစ္ဆန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃။)‘‘သန္တာ ဒန္တာယေဝ ပရိဗ္ဗဇန္တိ, အညတြ ကဏှာ နတ္ထာကာမရူပါ၊
ဒီပါယန ကိဿ ဇိဂုစ္ဆမာနော, အကာမကော စရသိ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယေ ကေစိ ခတ္တိယာဒယော ကာမေ ပဟာယ ဣဓ လောကေ ပဗ္ဗဇန္တိ, တေ အညတြ ကဏှာ ဘဝန္တံ ကဏှံ ဌပေတွာ အညေ အကာမရူပါ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ ဈာနဘာဝနာယ ကိလေသာနံ သမိတတ္တာ သန္တာ, စက္ခာဒီနိ ဒွါရာနိ ယထာ နိဗ္ဗိသေဝနာနိ ဟောန္တိ, တထာ တေသံ ဒမိတတ္တာ ဒန္တာ ဟုတွာ အဘိရတာဝ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တိ, တွံ ပန ဘန္တေ ဒီပါယန, ကိံကာရဏာ တပံ ဇိဂုစ္ဆမာနော အကာမကော ဟုတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရသိ, ကသ္မာ ပုန န အဂါရမေဝ အဇ္ဈာဝသသီတိ။
အထဿ သော ကာရဏံ ကထေန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဒ္ဓါယ နိက္ခမ္မ ပုနံ နိဝတ္တော, သော ဧဠမူဂေါဝ ဗာလော ဝတာယံ၊
ဧတဿ ဝါဒဿ ဇိဂုစ္ဆမာနော, အကာမကော စရာမိ ဗြဟ္မစရိယံ၊
ဝိညုပ္ပသတ္ထဉ္စ သတဉ္စ ဌာနံ, ဧဝမ္ပဟံ ပုညကရော ဘဝါမီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ကဏှော ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ တာဝ မဟန္တံ ဝိဘဝံ ပဟာယ အဂါရာ နိက္ခမိတွာ ယံ ဇဟိ, ပုန တဒတ္ထမေဝ နိဝတ္တော။ သော အယံ ဧဠမူဂေါ ဂါမဒါရကော ဝိယ ဗာလော ဝတာတိ ဣမံ ဝါဒံ ဇိဂုစ္ဆမာနော အဟံ အတ္တနော ဟိရောတ္တပ္ပဘေဒဘယေန အနိစ္ဆမာနောပိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ပဗ္ဗဇ္ဇာပုညဉ္စ နာမေတံ ဝိညူဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထံ, တေသံယေဝ စ သတံ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ ဣမိနာပိ ကာရဏေန အဟံ ပုညကရော ဘဝါမိ, အဿုမုခေါပိ ရုဒမာနော ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိယေဝါတိ။
ဧဝံ သော အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ကထေတွာ ပုန မဏ္ဍဗျံ ပုစ္ဆန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄။)‘‘သမဏေ တုဝံ ဗြာဟ္မဏေ အဒ္ဓိကေ စ, သန္တပ္ပယာသိ အန္နပါနေန ဘိက္ခံ၊
ဩပါနဘူတံဝ ဃရံ တဝ ယိဒံ, အန္နေန ပါနေန ဥပေတရူပံ၊
အထ ကိဿ ဝါဒဿ ဇိဂုစ္ဆမာနော, အကာမကော ဒါနမိမံ ဒဒါသီ’’တိ။
တတ္ထ ဘိက္ခန္တိ ဘိက္ခာယ စရန္တာနံ ဘိက္ခဉ္စ သမ္ပာဒေတွာ ဒဒါသိ။ ဩပါနဘူတံဝါတိ စတုမဟာပထေ ခတသာဓာရဏပေါက္ခရဏီ ဝိယ။
တတော မဏ္ဍဗျော အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ကထေန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိတရော စ မေ အာသုံ ပိတာမဟာ စ, သဒ္ဓါ အဟုံ ဒါနပတီ ဝဒညူ၊
တံ ကုလ္လဝတ္တံ အနုဝတ္တမာနော, မာဟံ ကုလေ အန္တိမဂန္ဓနော အဟုံ၊
ဧတဿ ဝါဒဿ ဇိဂုစ္ဆမာနော, အကာမကော ဒါနမိမံ ဒဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘အာသု’’န္တိ ပဒဿ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, သဒ္ဓါ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ အဟုန္တိ သဒ္ဓါ ဟုတွာ တတော ဥတ္တရိ ဒါနဇေဋ္ဌကာ စေဝ ‘‘ဒေထ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တဝစနဿ အတ္ထဇာနနကာ စ အဟေသုံ။ တံ ကုလ္လဝတ္တန္တိ တံ ကုလဝတ္တံ, အဋ္ဌကထာယံ ပန အယမေဝ ပါဌော။ မာဟံ ကုလေ အန္တိမဂန္ဓနော အဟုန္တိ ‘‘အဟံ အတ္တနော ကုလေ သဗ္ဗပစ္ဆိမကော စေဝ ကုလပလာပေါ စ မာ အဟု’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ဧတံ ‘‘ကုလအန္တိမော ကုလပလာပေါ’’တိ ဝါဒံ ဇိဂုစ္ဆမာနော ဒါနံ အနိစ္ဆန္တောပိ ဣဒံ ဒါနံ ဒဒါမီတိ ဒီပေတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဏ္ဍဗျော အတ္တနော ဘရိယံ ပုစ္ဆမာနော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅။)‘‘ဒဟရိံ ကုမာရိံ အသမတ္ထပညံ, ယံ တာနယိံ ဉာတိကုလာ သုဂတ္တေ၊
န စာပိ မေ အပ္ပိယတံ အဝေဒိ, အညတြ ကာမာ ပရိစာရယန္တာ၊
အထ ကေန ဝဏ္ဏေန မယာ တေ ဘောတိ, သံဝါသဓမ္မော အဟု ဧဝရူပေါ’’တိ။
တတ္ထ အသမတ္ထပညန္တိ ကုဋုမ္ဗံ ဝိစာရေတုံ အပ္ပဋိဗလပညံ အတိတရုဏိညေဝ သမာနံ။ ယံ တာနယိန္တိ ယံ တံ အာနယိံ, အဟံ ဒဟရိမေဝ သမာနံ တံ ဉာတိကုလတော အာနေသိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတြ ကာမာ ပရိစာရယန္တာတိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဝိနာ ကာမေန အနိစ္ဆာယ မံ ပရိစာရယန္တာပိ အတ္တနော အပ္ပိယတံ မံ န ဇာနာပေသိ, သမ္ပိယာယမာနရူပါဝ ပရိစရိ။ ကေန ဝဏ္ဏေနာတိ ကေန ကာရဏေန။ ဘောတီတိ တံ အာလပတိ။ ဧဝရူပေါတိ အာသီဝိသသမာနပဋိကူလဘာဝေန မယာ သဒ္ဓိံ တဝ သံဝါသဓမ္မော ဧဝရူပေါ ပိယသံဝါသော ဝိယ ကထံ ဇာတောတိ။
အထဿ သာ ကထေန္တီ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာရာ ဒူရေ နယိဓ ကဒါစိ အတ္ထိ, ပရမ္ပရာ နာမ ကုလေ ဣမသ္မိံ၊
တံ ကုလ္လဝတ္တံ အနုဝတ္တမာနာ, မာဟံ ကုလေ အန္တိမဂန္ဓိနီ အဟုံ၊
ဧတဿ ဝါဒဿ ဇိဂုစ္ဆမာနာ, အကာမိကာ ပဒ္ဓစရာမှိ တုယှ’’န္တိ။
တတ္ထ အာရာ ဒူရေတိ အညမညဝေဝစနံ။ အတိဒူရေတိ ဝါ ဒဿေန္တီ ဧဝမာဟ။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ, န ကဒါစီတိ အတ္ထော။ ပရမ္ပရာတိ ပုရိသပရမ္ပရာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သာမိ, ဣမသ္မိံ အမှာကံ ဉာတိကုလေ ဒူရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ပုရိသပရမ္ပရာ နာမ န ကဒါစိ အတ္ထိ, ဧကိတ္ထိယာပိ သာမိကံ ဆဍ္ဍေတွာ အညော ပုရိသော ဂဟိတပုဗ္ဗော နာမ နတ္ထီတိ။ တံ ကုလ္လဝတ္တန္တိ အဟမ္ပိ တံ ကုလဝတ္တံ ကုလပဝေဏိံ အနုဝတ္တမာနာ အတ္တနော ကုလေ ပစ္ဆိမိကာ ပလာလဘူတာ မာ အဟုန္တိ သလ္လက္ခေတွာ ဧတံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆။)ကုလအန္တိမာ ကုလဂန္ဓိနီတိ ဝါဒံ ဇိဂုစ္ဆမာနာ အကာမိကာပိ တုယှံ ပဒ္ဓစရာမှိ ဝေယျာဝစ္စကာရိကာ ပါဒပရိစာရိကာ ဇာတာမှီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘မယာ သာမိကဿ သန္တိကေ အဘာသိတပုဗ္ဗံ ဂုယှံ ဘာသိတံ, ကုဇ္ဈေယျပိ မေ အယံ, အမှာကံ ကုလူပကတာပသဿ သမ္မုခေယေဝ ခမာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ခမာပေန္တီ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မဏ္ဍဗျ ဘာသိံ ယမဘာသနေယျံ, တံ ခမျတံ ပုတ္တကဟေတု မဇ္ဇ၊
ပုတ္တပေမာ န ဣဓ ပရတ္ထိ ကိဉ္စိ, သော နော အယံ ဇီဝတိ ယညဒတ္တော’’တိ။
တတ္ထ တံ ခမျတန္တိ တံ ခမယတု။ ပုတ္တကဟေတု မဇ္ဇာတိ တံ မမ ဘာသိတံ အဇ္ဇ ဣမဿ ပုတ္တဿ ဟေတု ခမယတု။ သော နော အယန္တိ ယဿ ပုတ္တဿ ကာရဏာ မယာ ဧတံ ဘာသိတံ, သော နော ပုတ္တော ဇီဝတိ, ဣမဿ ဇီဝိတလာဘဘာဝေန မေ ခမ သာမိ, အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ တဝ ဝသဝတ္တိနီ ဘဝိဿာမီတိ။
အထ နံ မဏ္ဍဗျော ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ဘဒ္ဒေ, ခမာမိ တေ, ဣတော ပန ပဋ္ဌာယ မာ ဖရုသစိတ္တာ အဟောသိ, အဟမ္ပိ တေ အပ္ပိယံ န ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော မဏ္ဍဗျံ အာဟ – ‘‘အာဝုသော, တယာ ဒုဿံဃရံ ဓနံ သံဃရိတွာ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ အသဒ္ဒဟိတွာ ဒါနံ ဒဒန္တေန အယုတ္တံ ကတံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒါနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, တယာ အမှာကံ ဒက္ခိဏေယျဘာဝေ ဌတွာ အနဘိရတေန ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တေန အယုတ္တံ ကတံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣဒါနိ ယထာ တယိ ကတကာရာ မဟပ္ဖလာ ဟောန္တိ, ဧဝံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ သုဒ္ဓစိတ္တော အဘိရတော ဟုတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရာဟီ’’တိ။ တေ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ အဂမံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ဘရိယာ သာမိကေ သသ္နေဟာ အဟောသိ, မဏ္ဍဗျော ပသန္နစိတ္တော သဒ္ဓါယ ဒါနံ အဒါသိ။ ဗောဓိသတ္တော အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ ဈာနာဘိညံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇။)ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မဏ္ဍဗျော အာနန္ဒော အဟောသိ, ဘရိယာ ဝိသာခါ, ပုတ္တော ရာဟုလော, အာဏိမဏ္ဍဗျော သာရိပုတ္တော, ကဏှဒီပါယနော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကဏှဒီပါယနဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၄၄၅] ၇။ နိဂြောဓဇာတကဝဏ္ဏနာ
န ဝါဟမေတံ ဇာနာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ တေန ‘‘အာဝုသော ဒေဝဒတ္တ, သတ္ထာ တဝ ဗဟူပကာရော, တွဉှိ သတ္ထာရံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘိ ဥပသမ္ပဒံ လဘိ, တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိ, ဈာနံ ဥပ္ပါဒေသိ, လာဘသက္ကာရောပိ တေ ဒသဗလဿေဝ သန္တကော’’တိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တေ တိဏသလာကံ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ဧတ္တကမ္ပိ သမဏေန ဂေါတမေန မယှံ ကတံ ဂုဏံ န ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ရာဇဂဟေ မဂဓမဟာရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ အတ္တနော ပုတ္တဿ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရံ အာနေသိ, သာ ဝဉ္ဈာ အဟောသိ။ အထဿာ အပရဘာဂေ သက္ကာရော ပရိဟာယိ။ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တဿ ဂေဟေ ဝဉ္ဈိတ္ထိယာ ဝသန္တိယာ ကထံ ကုလဝံသော ဝဍ္ဎိဿတီ’’တိ ယထာ သာ သုဏာတိ, ဧဝမ္ပိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ။ သာ တံ သုတွာ ‘‘ဟောတု ဂဗ္ဘိနိအာလယံ ကတွာ ဧတေ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော အတ္ထစာရိကံ ဓာတိံ အာဟ ‘‘အမ္မ, ဂဗ္ဘိနိယော နာမ ကိဉ္စ ကိဉ္စ ကရောန္တီ’’တိ ဂဗ္ဘိနိပရိဟာရံ ပုစ္ဆိတွာ ဥတုနိကာလေ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အမ္ဗိလာဒိရုစိကာ ဟုတွာ ဟတ္ထပါဒါနံ ဥဒ္ဓုမာယနကာလေ ဟတ္ထပါဒပိဋ္ဌိယော ကောဋ္ဋာပေတွာ ဗဟလံ ကာရေသိ, ဒိဝသေ ဒိဝသေပိ ပိလောတိကာဝေဌနေန စ ဥဒရဝဍ္ဎနံ ဝဍ္ဎေသိ, ထနမုခါနိ ကာဠာနိ ကာရေသိ, သရီရကိစ္စံ ကရောန္တီပိ အညတြ တဿာ ဓာတိယာ အညေသံ သမ္မုခဋ္ဌာနေ န ကရောတိ။ သာမိကောပိဿာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒါသိ။ ဧဝံ နဝ မာသေ ဝသိတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဇနပဒေ ပိတု ဃရံ ဂန္တွာ ဝိဇာယိဿာမီ’’တိ သသုရေ အာပုစ္ဆိတွာ ရထမာရုဟိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ရာဇဂဟာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈။)နိက္ခမိတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တဿာ ပန ပုရတော ဧကော သတ္ထော ဂစ္ဆတိ။ သတ္ထေန ဝသိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဧသာ ပါတရာသကာလေ ပါပုဏာတိ။
အထေကဒိဝသံ တသ္မိံ သတ္ထေ ဧကာ ဒုဂ္ဂတိတ္ထီ ရတ္တိယာ ဧကသ္မိံ နိဂြောဓမူလေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ ပါတောဝ သတ္ထေ ဂစ္ဆန္တေ ‘‘အဟံ ဝိနာ သတ္ထေန ဂန္တုံ န သက္ခိဿာမိ, သက္ကာ ခေါ ပန ဇီဝန္တိယာ ပုတ္တံ လဘိတု’’န္တိ နိဂြောဓမူလဇာလေ ဇလာဗုဉ္စေဝ ဂဗ္ဘမလဉ္စ အတ္ထရိတွာ ပုတ္တံ ဆဋ္ဋေတွာ အဂမာသိ။ ဒါရကဿပိ ဒေဝတာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။ သော ဟိ န ယော ဝါ သော ဝါ, ဗောဓိသတ္တောယေဝ။ သော ပန တဒါ တာဒိသံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ဣတရာ ပါတရာသကာလေ တံ ဌာနံ ပတွာ ‘‘သရီရကိစ္စံ ကရိဿာမီ’’တိ တာယ ဓာတိယာ သဒ္ဓိံ နိဂြောဓမူလံ ဂတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ, နိပ္ဖန္နံ နော ကိစ္စ’’န္တိ ပိလောတိကာယော အပနေတွာ ဥစ္ဆင်္ဂပဒေသံ လောဟိတေန စ ဂဗ္ဘမလေန စ မက္ခေတွာ အတ္တနော ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ အာရောစေသိ။ တာဝဒေဝ နံ သာဏိယာ ပရိက္ခိပိတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော သပရိဇနော ရာဇဂဟံ ပဏ္ဏံ ပေသေသိ။ အထဿာ သဿုသသုရာ ဝိဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ပိတု ကုလေ ကိံ ကရိဿတိ, ဣဓေဝ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ပေသယိံသု။ သာ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ရာဇဂဟမေဝ ပါဝိသိ။ တတ္ထ တံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒါရကဿ နာမံ ကရောန္တာ နိဂြောဓမူလေ ဇာတတ္တာ ‘‘နိဂြောဓကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တံ ဒိဝသညေဝ အနုသေဋ္ဌိသုဏိသာပိ ဝိဇာယနတ္ထာယ ကုလဃရံ ဂစ္ဆန္တီ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကိဿာ ရုက္ခသာခါယ ဟေဋ္ဌာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ‘‘သာခကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တံ ဒိဝသညေဝ သေဋ္ဌိံ နိဿာယ ဝသန္တဿ တုန္နကာရဿ ဘရိယာပိ ပိလောတိကန္တရေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တဿ ‘‘ပေါတ္တိကော’’တိ နာမံ ကရိံသု။
မဟာသေဋ္ဌိ ဥဘောပိ တေ ဒါရကေ ‘‘နိဂြောဓကုမာရဿ ဇာတဒိဝသညေဝ ဇာတာ’’တိ အာဏာပေတွာ တေနေဝ သဒ္ဓိံ သံဝဍ္ဎေသိ။ တေ ဧကတော ဝဍ္ဎိတွာ ဝယပ္ပတ္တာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိံသု။ ဥဘောပိ သေဋ္ဌိပုတ္တာ အာစရိယဿ ဒွေ သဟဿာနိ အဒံသု။ နိဂြောဓကုမာရော ပေါတ္တိကဿ အတ္တနော သန္တိကေ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေသိ။ တေ နိပ္ဖန္နသိပ္ပါ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ နိက္ခန္တာ ‘‘ဇနပဒစာရိကံ စရိဿာမာ’’တိ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိပဇ္ဇိံသု။ တဒါ ဗာရာဏသိရညော ကာလကတဿ သတ္တမော ဒိဝသော, ‘‘သွေ ဖုဿရထံ ယောဇေဿာမာ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသုံ။ တေသုပိ သဟာယေသု ရုက္ခမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉။)ပေါတ္တိကော ပစ္စူသကာလေ ဥဋ္ဌာယ နိဂြောဓကုမာရဿ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။ တသ္မိံ ရုက္ခေ ဝုတ္ထကုက္ကုဋေသု ဥပရိကုက္ကုဋော ဟေဋ္ဌာကုက္ကုဋဿ သရီရေ ဝစ္စံ ပါတေသိ။ အထ နံ သော ‘‘ကေနေတံ ပါတိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မ, မာ ကုဇ္ဈိ, မယာ အဇာနန္တေန ပါတိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အရေ, တွံ မမ သရီရံ အတ္တနော ဝစ္စဋ္ဌာနံ မညသိ, ကိံ မမ ပမာဏံ န ဇာနာသီ’’တိ။ အထ နံ ဣတရော ‘‘အရေ တွံ ‘အဇာနန္တေန မေ ကတ’န္တိ ဝုတ္တေပိ ကုဇ္ဈသိယေဝ, ကိံ ပန တေ ပမာဏ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ယော မံ မာရေတွာ မံသံ ခါဒတိ, သော ပါတောဝ သဟဿံ လဘတိ, တသ္မာ အဟံ မာနံ ကရောမီ’’တိ။ အထ နံ ဣတရော ‘‘အရေ ဧတ္တကမတ္တေန တွံ မာနံ ကရောသိ, မံ ပန မာရေတွာ ယော ထူလမံသံ ခါဒတိ, သော ပါတောဝ ရာဇာ ဟောတိ, ယော မဇ္ဈိမမံသံ ခါဒတိ, သော သေနာပတိ, ယော အဋ္ဌိနိဿိတံ ခါဒတိ, သော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဟောတီ’’တိ အာဟ။
ပေါတ္တိကော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ကိံ နော သဟဿေန, ရဇ္ဇမေဝ ဝရ’’န္တိ သဏိကံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ ဥပရိသယိတကုက္ကုဋံ ဂဟေတွာ မာရေတွာ အင်္ဂါရေ ပစိတွာ ထူလမံသံ နိဂြောဓဿ အဒါသိ, မဇ္ဈိမမံသံ သာခဿ အဒါသိ, အဋ္ဌိမံသံ အတ္တနာ ခါဒိ။ ခါဒိတွာ ပန ‘‘သမ္မ နိဂြောဓ, တွံ အဇ္ဇ ရာဇာ ဘဝိဿသိ, သမ္မ သာခ, တွံ သေနာပတိ ဘဝိဿသိ, အဟံ ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ဇာနာသီ’’တိ ပုဋ္ဌော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တေ တယောပိ ဇနာ ပါတရာသဝေလာယ ဗာရာဏသိံ ပဝိသိတွာ ဧကဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ သပ္ပိသက္ကရယုတ္တံ ပါယာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဥယျာနံ ပဝိသိံသု။ နိဂြောဓကုမာရော သိလာပဋ္ဋေ နိပဇ္ဇိ, ဣတရေ ဒွေ ဗဟိ နိပဇ္ဇိံသု။ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ အန္တော ဌပေတွာ ဖုဿရထံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တတ္ထ ဝိတ္ထာရကထာ မဟာဇနကဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၃ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဖုဿရထော ဥယျာနံ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတွာ အာရောဟနသဇ္ဇော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ ပုရောဟိတော ‘‘ဥယျာနေ ပုညဝတာ သတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ ကုမာရံ ဒိသွာ ပါဒန္တတော သာဋကံ အပနေတွာ ပါဒေသု လက္ခဏာနိ ဥပဓာရေတွာ ‘‘တိဋ္ဌတု ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ, သကလဇမ္ဗုဒီပဿ အဓိပတိရာဇာ ဘဝိတုံ ယုတ္တော’’တိ သဗ္ဗတာလာဝစရေ ပဂ္ဂဏှာပေသိ။ နိဂြောဓကုမာရော ပဗုဇ္ဈိတွာ မုခတော သာဋကံ အပနေတွာ မဟာဇနံ ဩလောကေတွာ ပရိဝတ္တိတွာ နိပန္နော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ သိလာပဋ္ဋေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀။)အထ နံ ပုရောဟိတော ဇဏ္ဏုနာ ပတိဋ္ဌာယ ‘‘ရဇ္ဇံ တေ ဒေဝ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘‘သာဓူ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထေဝ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဘိသိဉ္စိ။ သော ရဇ္ဇံ ပတွာ သာခဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒတွာ မဟန္တေန သက္ကာရေန နဂရံ ပါဝိသိ, ပေါတ္တိကောပိ တေဟိ သဒ္ဓိညေဝ အဂမာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တော ဗာရာဏသိယံ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။
သော ဧကဒိဝသံ မာတာပိတူနံ သရိတွာ သာခံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, န သက္ကာ မာတာပိတူဟိ ဝိနာ ဝတ္တိတုံ, မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဂန္တွာ မာတာပိတရော နော အာနေဟီ’’တိ။ သာခေါ ‘‘န မေ တတ္ထ ဂမနကမ္မံ အတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ တတော ပေါတ္တိကံ အာဏာပေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တတ္ထ ဂန္တွာ နိဂြောဓဿ မာတာပိတရော ‘‘ပုတ္တော ဝေါ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော, ဧထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘အတ္ထိ နော တာဝ ဝိဘဝမတ္တံ, အလံ တတ္ထ ဂမနေနာ’’တိ ပဋိက္ခိပိံသု။ သာခဿပိ မာတာပိတရော အဝေါစ, တေပိ န ဣစ္ဆိံသု။ အတ္တနော မာတာပိတရော အဝေါစ, ‘‘မယံ တာတ တုန္နကာရကမ္မေန ဇီဝိဿာမ အလ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိံသု။ သော တေသံ မနံ အလဘိတွာ ဗာရာဏသိမေဝ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘သေနာပတိဿ ဃရေ မဂ္ဂကိလမထံ ဝိနောဒေတွာ ပစ္ဆာ နိဂြောဓသဟာယံ ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ နိဝေသနဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘သဟာယော ကိရ တေ ပေါတ္တိကော နာမ အာဂတောတိ သေနာပတိဿ အာရောစေဟီ’’တိ ဒေါဝါရိကံ အာဟ, သော တထာ အကာသိ။ သာခေါ ပန ‘‘အယံ မယှံ ရဇ္ဇံ အဒတွာ သဟာယနိဂြောဓဿ အဒါသီ’’တိ တသ္မိံ ဝေရံ ဗန္ဓိ။ သော တံ ကထံ သုတွာဝ ကုဒ္ဓေါ အာဂန္တွာ ‘‘ကော ဣမဿ သဟာယော ဥမ္မတ္တကော ဒါသိပုတ္တော, ဂဏှထ န’’န္တိ ဝတွာ ဟတ္ထပါဒဇဏ္ဏုကပ္ပရေဟိ ကောဋ္ဋာပေတွာ ဂီဝါယံ ဂါဟာပေတွာ နီဟရာပေသိ။
သော စိန္တေသိ ‘‘သာခေါ မမ သန္တိကာ သေနာပတိဋ္ဌာနံ လဘိတွာ အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ, မံ ကောဋ္ဋာပေတွာ နီဟရာပေသိ, နိဂြောဓော ပန ပဏ္ဍိတော ကတညူ သပ္ပုရိသော, တဿေဝ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သော ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, ပေါတ္တိကော ကိရ နာမ တေ သဟာယော ဒွါရေ ဌိတော’’တိ ရညော အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ ပက္ကောသာပေတွာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ မဿုကမ္မာဒီနိ ကာရာပေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေန ပရိဘုတ္တနာနဂ္ဂရသဘောဇနေန တေန သဒ္ဓိံ သုခနိသိန္နော မာတာပိတူနံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိတွာ အနာဂမနဘာဝံ သုဏိ။ သာခေါပိ ‘‘ပေါတ္တိကော မံ ရညော သန္တိကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁။)ပရိဘိန္ဒေယျ, မယိ ပန ဂတေ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န သက္ခိဿတီ’’တိ တတ္ထေဝ အဂမာသိ။ ပေါတ္တိကော တဿ သန္တိကေယေဝ ရာဇာနံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဒေဝ, အဟံ မဂ္ဂကိလန္တော ‘သာခဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဝိဿမိတွာ ဣဓာဂမိဿာမီ’တိ အဂမိံ။ အထ မံ သာခေါ ‘နာဟံ တံ ဇာနာမီ’တိ ဝတွာ ကောဋ္ဋာပေတွာ ဂီဝါယံ ဂါဟာပေတွာ နီဟရာပေသီတိ သဒ္ဒဟေယျာသိ တွံ ဧတ’’န္တိ ဝတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ဝါဟမေတံ ဇာနာမိ, ကော ဝါယံ ကဿ ဝါတိ ဝါ၊
ယထာ သာခေါ ဝဒိ ဧဝ, နိဂြောဓ ကိန္တိ မညသိ။
‘‘တတော ဂလဝိနီတေန, ပုရိသာ နီဟရိံသု မံ၊
ဒတွာ မုခပဟာရာနိ, သာခဿ ဝစနံကရာ။
‘‘ဧတာဒိသံ ဒုမ္မတိနာ, အကတညုန ဒုဗ္ဘိနာ၊
ကတံ အနရိယံ သာခေန, သခိနာ တေ ဇနာဓိပါ’’တိ။
တတ္ထ ကိန္တိ မညသီတိ ယထာ မံ သာခေါ အစရိ, ကိံ တွမ္ပိ ဧဝမေဝ မညသိ, ဥဒါဟု အညထာ မညသိ, မံ သာခေါ ဧဝံ ဝဒေယျာတိ သဒ္ဒဟသိ, တံ န သဒ္ဒဟသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂလဝိနီတေနာတိ ဂလဂ္ဂါဟေန။ ဒုဗ္ဘိနာတိ မိတ္တဒုဗ္ဘိနာ။
တံ သုတွာ နိဂြောဓော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ဝါဟမေတံ ဇာနာမိ, နပိ မေ ကောစိ သံသတိ၊
ယံ မေ တွံ သမ္မ အက္ခာသိ, သာခေန ကာရဏံ ကတံ။
‘‘သခီနံ သာဇီဝကရော, မမ သာခဿ စူဘယံ၊
တွံ နောသိဿရိယံ ဒါတာ, မနုဿေသု မဟန္တတံ၊
တယာမာ လဗ္ဘိတာ ဣဒ္ဓီ, ဧတ္ထ မေ နတ္ထိ သံသယော။
‘‘ယထာပိ ဗီဇမဂ္ဂိမှိ, ဍယှတိ န ဝိရူဟတိ၊
ဧဝံ ကတံ အသပ္ပုရိသေ, နဿတိ န ဝိရူဟတိ။
‘‘ကတညုမှိ စ ပေါသမှိ, သီလဝန္တေ အရိယဝုတ္တိနေ၊
သုခေတ္တေ ဝိယ ဗီဇာနိ, ကတံ တမှိ န နဿတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂။)တတ္ထ သံသတီတိ အာစိက္ခတိ။ ကာရဏံ ကတန္တိ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနပေါထနကောဋ္ဋနသင်္ခါတံ ကာရဏံ ကတန္တိ အတ္ထော။ သခီနံ သာဇီဝကရောတိ သမ္မ, ပေါတ္တိက တွံ သဟာယကာနံ သုအာဇီဝကရော ဇီဝိကာယ ဥပ္ပါဒေတာ။ မမ သာခဿ စူဘယန္တိ မယှဉ္စ သာခဿ စ ဥဘိန္နမ္ပိ သခီနန္တိ အတ္ထော။ တွံ နောသိဿရိယန္တိ တွံ နော အသိ ဣဿရိယံ ဒါတာ, တဝ သန္တိကာ ဣမာ သမ္ပတ္တီ အမှေဟိ လဒ္ဓါ။ မဟန္တတန္တိ မဟန္တဘာဝံ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဧတ္တကံ ကထေန္တေ နိဂြောဓေ သာခေါ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘သာခ ဣမံ ပေါတ္တိကံ သဉ္ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တုဏှီ အဟောသိ။ အထဿ ရာဇာ ဒဏ္ဍံ အာဏာပေန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမံ ဇမ္မံ နေကတိကံ, အသပ္ပုရိသစိန္တကံ၊
ဟနန္တု သာခံ သတ္တီဟိ, နာဿ ဣစ္ဆာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဇမ္မန္တိ လာမကံ။ နေကတိကန္တိ ဝဉ္စကံ။
တံ သုတွာ ပေါတ္တိကော ‘‘မာ ဧသ ဗာလော မံ နိဿာယ နဿတူ’’တိ စိန္တေတွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ခမတဿ မဟာရာဇ, ပါဏာ န ပဋိအာနယာ၊
ခမ ဒေဝ အသပ္ပုရိသဿ, နာဿ ဣစ္ဆာမဟံ ဝဓ’’န္တိ။
တတ္ထ ခမတဿာတိ ခမတံ အဿ, ဧတဿ အသပ္ပုရိသဿ ခမထာတိ အတ္ထော။ န ပဋိအာနယာတိ မတဿ နာမ ပါဏာ ပဋိအာနေတုံ န သက္ကာ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ သာခဿ ခမိ, သေနာပတိဋ္ဌာနမ္ပိ ပေါတ္တိကဿေဝ ဒါတုကာမော အဟောသိ, သော ပန န ဣစ္ဆိ။ အထဿ သဗ္ဗသေနာနီနံ ဝိစာရဏာရဟံ ဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနံ နာမ အဒါသိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရေတံ ဌာနန္တရံ နာဟောသိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဇာတံ။ အပရဘာဂေ ပေါတ္တိကော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎမာနော အတ္တနော ပုတ္တဓီတာနံ ဩဝါဒဝသေန ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘နိဂြောဓမေဝ သေဝေယျ, န သာခမုပသံဝသေ၊
နိဂြောဓသ္မိံ မတံ သေယျော, ယဉ္စေ သာခသ္မိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ဒေဝဒတ္တော ပုဗ္ဗေပိ အကတညူယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သာခေါ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပေါတ္တိကော အာနန္ဒော, နိဂြောဓော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
နိဂြောဓဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
န တက္ကလာ သန္တိ န အာလုဝါနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ပိတုပေါသကံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဒလိဒ္ဒကုလေ ပစ္စာဇာတော မာတရိ ကာလကတာယ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ဒန္တကဋ္ဌမုခေါဒကဒါနာဒီနိ ကရောန္တော ဘတိံ ဝါ ကသိံ ဝါ ကတွာ လဒ္ဓဝိဘဝါနုရူပေန ယာဂုဘတ္တာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ပိတရံ ပေါသေသိ။ အထ နံ ပိတာ အာဟ – ‘‘တာတ, တွံ ဧကကောဝ အန္တော စ ဗဟိ စ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောသိ, ဧကံ တေ ကုလဒါရိကံ အာနေဿာမိ, သာ တေ ဂေဟေ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿတီ’’တိ။ ‘‘တာတ, ဣတ္ထိယော နာမ ဃရံ အာဂတာ နေဝ မယှံ, န တုမှာကံ စိတ္တသုခံ ကရိဿန္တိ, မာ ဧဝရူပံ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ ယာဝဇီဝံ တုမှေ ပေါသေတွာ တုမှာကံ အစ္စယေန ဇာနိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ပိတာ အနိစ္ဆမာနဿေဝ ဧကံ ကုမာရိကံ အာနေသိ။ သာ သသုရဿ စ သာမိကဿ စ ဥပကာရိကာ အဟောသိ နီစဝုတ္တိ။ သာမိကောပိဿာ ‘‘မမ ပိတု ဥပကာရိကာ’’တိ တုဿိတွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ မနာပံ အာဟရိတွာ ဒေတိ, သာပိ တံ သသုရဿေဝ ဥပနာမေသိ။ သာ အပရဘာဂေ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ သာမိကော လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ပိတု အဒတွာ မယှမေဝ ဒေတိ, အဒ္ဓါ ပိတရိ နိသ္နေဟော ဇာတော, ဣမံ မဟလ္လကံ ဧကေနုပါယေန မမ သာမိကဿ ပဋိက္ကူလံ ကတွာ ဂေဟာ နိက္ကဍ္ဎာပေဿာမီ’’တိ။
သာ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဒကံ အတိသီတံ ဝါ အစ္စုဏှံ ဝါ, အာဟာရံ အတိလောဏံ ဝါ အလောဏံ ဝါ, ဘတ္တံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ ဝါ အတိကိလိန္နံ ဝါတိ ဧဝမာဒီနိ တဿ ကောဓုပ္ပတ္တိကာရဏာနိ ကတွာ တသ္မိံ ကုဇ္ဈန္တေ ‘‘ကော ဣမံ မဟလ္လကံ ဥပဋ္ဌာတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ဖရုသာနိ ဝတွာ ကလဟံ ဝဍ္ဎေသိ။ တတ္ထ တတ္ထ ခေဠပိဏ္ဍာဒီနိ ဆဍ္ဍေတွာပိ သာမိကံ ဥဇ္ဈာပေသိ ‘‘ပဿ ပိတု ကမ္မံ, ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မာ ကရီ’တိ ဝုတ္တေ ကုဇ္ဈတိ, ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ပိတရံ ဝါ ဝသာပေဟိ မံ ဝါ’’တိ။ အထ နံ သော ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ ဒဟရာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇီဝိတုံ သက္ခိဿသိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄။)မယှံ ပိတာ မဟလ္လကော, တွံ တဿ အသဟန္တီ ဣမမှာ ဂေဟာ နိက္ခမာ’’တိ အာဟ။ သာ ဘီတာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ န ကရိဿာမီ’’တိ သသုရဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ခမာပေတွာ ပကတိနိယာမေနေဝ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ အာရဘိ။ အထ သော ဥပါသကော ပုရိမဒိဝသေသု တာယ ဥဗ္ဗာဠှော သတ္ထု သန္တိကံ ဓမ္မဿဝနာယ အဂန္တွာ တဿာ ပကတိယာ ပတိဋ္ဌိတကာလေ အဂမာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ, ဥပါသက, သတ္တဋ္ဌ ဒိဝသာနိ ဓမ္မဿဝနာယ နာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တံ ကာရဏံ ကထေသိ။ သတ္ထာ ‘‘ဣဒါနိ တာဝ တဿာ ကထံ အဂ္ဂဟေတွာ ပိတရံ န နီဟရာပေသိ, ပုဗ္ဗေ ပန ဧတိဿာ ကထံ ဂဟေတွာ ပိတရံ အာမကသုသာနံ နေတွာ အာဝါဋံ ခဏိတွာ တတ္ထ နံ ပက္ခိပိတွာ မာရဏကာလေ အဟံ သတ္တဝဿိကော ဟုတွာ မာတာပိတူနံ ဂုဏံ ကထေတွာ ပိတုဃာတကကမ္မာ နိဝါရေသိံ, တဒါ တွံ မမ ကထံ သုတွာ တဝ ပိတရံ ယာဝဇီဝံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ သဂ္ဂပရာယဏော ဇာတော, သွာယံ မယာ ဒိန္နော ဩဝါဒေါ ဘဝန္တရဂတမ္ပိ န ဝိဇဟတိ, ဣမိနာ ကာရဏေန တဿာ ကထံ အဂ္ဂဟေတွာ ဣဒါနိ တယာ ပိတာ န နီဟဋော’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အညတရသ္မိံ ကာသိဂါမေ ဧကဿ ကုလဿ ဃရေ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ နာမေန သဝိဋ္ဌကော နာမ။ သော မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂန္တော အပရဘာဂေ မာတရိ ကာလကတာယ ပိတရံ ပေါသေသီတိ သဗ္ဗံ ဝတ္ထု ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုနိယာမေနေဝ ကထေတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော။ တဒါ သာ ဣတ္ထီ ‘‘ပဿ ပိတု ကမ္မံ, ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မာ ကရီ’တိ ဝုတ္တေ ကုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာမိ, ပိတာ တေ စဏ္ဍော ဖရုသော နိစ္စံ ကလဟံ ကရောတိ, ဇရာဇိဏ္ဏော ဗျာဓိပီဠိတော န စိရဿေဝ မရိဿတိ, အဟဉ္စ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဧကဂေဟေ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ, သယမ္ပေသ ကတိပါဟေန မရိဿတိယေဝ, တွံ ဧတံ အာမကသုသာနံ နေတွာ အာဝါဋံ ခဏိတွာ တတ္ထ နံ ပက္ခိပိတွာ ကုဒ္ဒါလေန သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဥပရိ ပံသုနာ ဆာဒေတွာ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ သော တာယ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနော ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပုရိသမာရဏံ နာမ ဘာရိယံ, ကထံ နံ မာရေဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ တေ ဥပါယံ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အာစိက္ခ တာဝါ’’တိ။ ‘‘သာမိ, တွံ ပစ္စူသကာလေ ပိတု နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ယထာ သဗ္ဗေ သုဏန္တိ, ဧဝံ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ ‘တာတ, အသုကဂါမေ တုမှာကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅။)ဥဒ္ဓါရဏကော အတ္ထိ, မယိ ဂတေ န ဒေတိ, တုမှာကံ အစ္စယေန န ဒဿတေဝ, သွေ ယာနကေ နိသီဒိတွာ ပါတောဝ ဂစ္ဆိဿာမာ’တိ ဝတွာ တေန ဝုတ္တဝေလာယမေဝ ဥဋ္ဌာယ ယာနကံ ယောဇေတွာ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ အာမကသုသာနံ နေတွာ အာဝါဋံ ခဏိတွာ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နသဒ္ဒံ ကတွာ မာရေတွာ အာဝါဋေ ပက္ခိပိတွာ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ နှာယိတွာ အာဂစ္ဆာ’’တိ။
သဝိဋ္ဌကော ‘‘အတ္ထေသ ဥပါယော’’တိ တဿာ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ယာနကံ ဂမနသဇ္ဇံ အကာသိ။ တဿ ပနေကော သတ္တဝဿိကော ပုတ္တော အတ္ထိ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော။ သော မာတု ဝစနံ သုတွာ ‘‘မယှံ မာတာ ပါပဓမ္မာ ပိတရံ မေ ပိတုဃာတကမ္မံ ကာရေတိ, အဟံ ဣမဿ ပိတုဃာတကမ္မံ ကာတုံ န ဒဿာမီ’’တိ သဏိကံ ဂန္တွာ အယျကေန သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇိ။ သဝိဋ္ဌကောပိ ဣတရာယ ဝုတ္တဝေလာယ ယာနကံ ယောဇေတွာ ‘‘ဧဟိ, တာတ, ဥဒ္ဓါရံ သောဓေဿာမာ’’တိ ပိတရံ ယာနကေ နိသီဒါပေသိ။ ကုမာရောပိ ပဌမတရံ ယာနကံ အဘိရုဟိ။ သဝိဋ္ဌကော တံ နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော တေနေဝ သဒ္ဓိံ အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ ပိတရဉ္စ ကုမာရကေန သဒ္ဓိံ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ သယံ ဩတရိတွာ ကုဒ္ဒါလပိဋကံ အာဒါယ ဧကသ္မိံ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ စတုရဿာဝါဋံ ခဏိတုံ အာရဘိ။ ကုမာရကော ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အဇာနန္တော ဝိယ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န တက္ကလာ သန္တိ န အာလုဝါနိ, န ဗိဠာလိယော န ကဠမ္ဗာနိ တာတ၊
ဧကော အရညမှိ သုသာနမဇ္ဈေ, ကိမတ္ထိကော တာတ ခဏာသိ ကာသု’’န္တိ။
တတ္ထ န တက္ကလာ သန္တီတိ ပိဏ္ဍာလုကန္ဒာ န သန္တိ။ အာလုဝါနီတိ အာလုဝကန္ဒာ။ ဗိဠာလိယောတိ ဗိဠာရိဝလ္လိကန္ဒာ။ ကဠမ္ဗာနီတိ တာလကန္ဒာ။
အထဿ ပိတာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိတာမဟော တာတ သုဒုဗ္ဗလော တေ, အနေကဗျာဓီဟိ ဒုခေန ဖုဋ္ဌော၊
တမဇ္ဇဟံ နိခဏိဿာမိ သောဗ္ဘေ, န ဟိဿ တံ ဇီဝိတံ ရောစယာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆။)တတ္ထ အနေကဗျာဓီဟီတိ အနေကေဟိ ဗျာဓီဟိ ဥပ္ပန္နေန ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌော။ န ဟိဿ တန္တိ အဟဉှိ တဿ တဝ ပိတာမဟဿ တံ ဒုဇ္ဇီဝိတံ န ဣစ္ဆာမိ, ‘‘ဧဝရူပါ ဇီဝိတာ မရဏမေဝဿ ဝရ’’န္တိ မညမာနော တံ သောဗ္ဘေ နိခဏိဿာမီတိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော ဥပဍ္ဎံ ဂါထမာဟ –
‘‘သင်္ကပ္ပမေတံ ပဋိလဒ္ဓ ပါပကံ, အစ္စာဟိတံ ကမ္မ ကရောသိ လုဒ္ဒ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – တာတ, တွံ ‘‘ပီတရံ ဒုက္ခာ ပမောစေဿာမီ’’တိ မရဏဒုက္ခေန ယောဇေန္တော ဧတံ ပါပကံ သင်္ကပ္ပံ ပဋိလဒ္ဓါ တဿ စ သင်္ကပ္ပဝသေန ဟိတံ အတိက္ကမ္မ ဌိတတ္တာ အစ္စာဟိတံ ကမ္မံ ကရောသိ လုဒ္ဒန္တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ကုမာရော ပိတု ဟတ္ထတော ကုဒ္ဒါလံ ဂဟေတွာ အဝိဒူရေ အညတရံ အာဝါဋံ ခဏိတုံ အာရဘိ။ အထ နံ ပိတာ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကသ္မာ, တာတ, အာဝါဋံ ခဏသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တဿ ကထေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မယာပိ တာတ ပဋိလစ္ဆသေ တုဝံ, ဧတာဒိသံ ကမ္မ ဇရူပနီတော၊
တံ ကုလ္လဝတ္တံ အနုဝတ္တမာနော, အဟမ္ပိ တံ နိခဏိဿာမိ သောဗ္ဘေ’’တိ။
တဿတ္ထော – တာတ, အဟမ္ပိ ဧတသ္မိံ သောဗ္ဘေ တံ မဟလ္လကကာလေ နိခဏိဿာမိ, ဣတိ ခေါ တာတ, မယာပိ ကတေ ဣမသ္မိံ သောဗ္ဘေ တုဝံ ဇရူပနီတော ဧတာဒိသံ ကမ္မံ ပဋိလစ္ဆသေ, ယံ ဧတံ တယာ ပဝတ္တိတံ ကုလဝတ္တံ, တံ အနုဝတ္တမာနော ဝယပ္ပတ္တော ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ဝသန္တော အဟမ္ပိ တံ နိခဏိဿာမိ သောဗ္ဘေတိ။
အထဿ ပိတာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ ပကုဗ္ဗမာနော, အာသဇ္ဇ မံ တွံ ဝဒသေ ကုမာရ၊
ပုတ္တော မမံ ဩရသကော သမာနော, အဟီတာနုကမ္ပီ မမ တွံသိ ပုတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ ပကုဗ္ဗမာနောတိ အဘိဘဝန္တော။ အာသဇ္ဇာတိ ဃဋ္ဋေတွာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇။)ဧဝံ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတကုမာရကော ဧကံ ပဋိဝစနဂါထံ, ဒွေ ဥဒါနဂါထာတိ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န တာဟံ တာတ အဟိတာနုကမ္ပီ, ဟိတာနုကမ္ပီ တေ အဟမ္ပိ တာတ၊
ပါပဉ္စ တံ ကမ္မ ပကုဗ္ဗမာနံ, အရဟာမိ နော ဝါရယိတုံ တတော။
‘‘ယော မာတရံ ဝါ ပိတရံ သဝိဋ္ဌ, အဒူသကေ ဟိံသတိ ပါပဓမ္မော၊
ကာယဿ ဘေဒါ အဘိသမ္ပရာယံ, အသံသယံ သော နိရယံ ဥပေတိ။
‘‘ယော မာတရံ ဝါ ပိတရံ သဝိဋ္ဌ, အန္နေန ပါနေန ဥပဋ္ဌဟာတိ၊
ကာယဿ ဘေဒါ အဘိသမ္ပရာယံ, အသံသယံ သော သုဂတိံ ဥပေတီ’’တိ။ –
ဣမံ ပန ပုတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပိတာ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မေ တွံ ပုတ္တ အဟိတာနုကမ္ပီ, ဟိတာနုကမ္ပီ မေ တွံသိ ပုတ္တ၊
အဟဉ္စ တံ မာတရာ ဝုစ္စမာနော, ဧတာဒိသံ ကမ္မ ကရောမိ လုဒ္ဒ’’န္တိ။
တတ္ထ အဟဉ္စ တံ မာတရာတိ အဟဉ္စ တေ မာတရာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
တံ သုတွာ ကုမာရော ‘‘တာတ, ဣတ္ထိယော နာမ ဥပ္ပန္နေ ဒေါသေ အနိဂ္ဂယှမာနာ ပုနပ္ပုနံ ပါပံ ကရောန္တိ, မမ မာတာ ယထာ ပုန ဧဝရူပံ န ကရောတိ, တထာ နံ ပဏာမေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ တေ သာ ဘရိယာ အနရိယရူပါ, မာတာ မမေသာ သကိယာ ဇနေတ္တိ၊
နိဒ္ဓါပယေ တဉ္စ သကာ အဂါရာ, အညမ္ပိ တေ သာ ဒုခမာဝဟေယျာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈။)သဝိဋ္ဌကော ပဏ္ဍိတပုတ္တဿ ကထံ သုတွာ သောမနဿဇာတော ဟုတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ, တာတာ’’တိ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေန စ ပိတရာ စ ယာနကေ နိသီဒိတွာ ပါယာသိ။ သာပိ ခေါ အနာစာရာ ‘‘နိက္ခန္တာ နော ဂေဟာ ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ အလ္လဂေါမယေန ဂေဟံ ဥပလိမ္ပေတွာ ပါယာသံ ပစိတွာ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တီ တေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘နိက္ခန္တံ ကာဠကဏ္ဏိံ ပုန ဂဟေတွာ အာဂတော’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘အရေ နိကတိက, နိက္ခန္တံ ကာဠကဏ္ဏိံ ပုန အာဒါယ အာဂတောသီ’’တိ ပရိဘာသိ။ သဝိဋ္ဌကော ကိဉ္စိ အဝတွာ ယာနကံ မောစေတွာ ‘‘အနာစာရေ ကိံ ဝဒေသီ’’တိ တံ သုကောဋ္ဋိတံ ကောဋ္ဋေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ ဣမံ ဂေဟံ ပါဝိသီ’’တိ ပါဒေ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎိ။ တတော ပိတရဉ္စ ပုတ္တဉ္စ နှာပေတွာ သယမ္ပိ နှာယိတွာ တယောပိ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ သာပိ ပါပဓမ္မာ ကတိပါဟံ အညသ္မိံ ဂေဟေ ဝသိ။ တသ္မိံ ကာလေ ပုတ္တော ပိတရံ အာဟ – ‘‘တာတ, မမ မာတာ ဧတ္တကေန န ဗုဇ္ဈတိ, တုမှေ မမ မာတု မင်္ကုဘာဝကရဏတ္ထံ ‘အသုကဂါမကေ မမ မာတုလဓီတာ အတ္ထိ, သာ မယှံ ပိတရဉ္စ ပုတ္တဉ္စ မဉ္စ ပဋိဇဂ္ဂိဿတိ, တံ အာနေဿာမီ’တိ ဝတွာ မာလာဂန္ဓာဒီနိ အာဒါယ ယာနကေန နိက္ခမိတွာ ခေတ္တံ အနုဝိစရိတွာ သာယံ အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။
ပဋိဝိဿကကုလေ ဣတ္ထိယော ‘‘သာမိကော ကိရ တေ အညံ ဘရိယံ အာနေတုံ အသုကဂါမံ နာမ ဂတော’’တိ တဿာ အာစိက္ခိံသု။ သာ ‘‘ဒါနိမှိ နဋ္ဌာ, နတ္ထိ မေ ပုန ဩကာသော’’တိ ဘီတာ တသိတာ ဟုတွာ ‘‘ပုတ္တမေဝ ယာစိဿာမီ’’တိ ပဏ္ဍိတပုတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ‘‘တာတ, တံ ဌပေတွာ အညော မမ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တဝ ပိတရဉ္စ ပိတာမဟဉ္စ အလင်္ကတစေတိယံ ဝိယ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမိ, ပုန မယှံ ဣမသ္မိံ ဃရေ ပဝေသနံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, အမ္မ, သစေ ပုန ဧဝရူပံ န ကရိဿထ, ကရိဿာမိ, အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ပိတု အာဂတကာလေ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ တေ သာ ဘရိယာ အနရိယရူပါ, မာတာ မမေသာ သကိယာ ဇနေတ္တိ၊
ဒန္တာ ကရေဏူဝ ဝသူပနီတာ, သာ ပါပဓမ္မာ ပုနရာဝဇာတူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉။)တတ္ထ ကရေဏူဝါတိ တာတ, ဣဒါနိ သာ အာနေဉ္ဇကာရဏံ ကာရိကာ ဟတ္ထိနီ ဝိယ ဒန္တာ ဝသံ ဥပနီတာ နိဗ္ဗိသေဝနာ ဇာတာ။ ပုနရာဂဇာတူတိ ပုန ဣမံ ဂေဟံ အာဂစ္ဆတူတိ။
ဧဝံ သော ပိတု ဓမ္မံ ကထေတွာ ဂန္တွာ မာတရံ အာနေသိ။ သာ သာမိကဉ္စ သသုရဉ္စ ခမာပေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒန္တာ ဓမ္မေန သမန္နာဂတာ ဟုတွာ သာမိကဉ္စ သသုရဉ္စ ပုတ္တဉ္စ ပဋိဇဂ္ဂိ။ ဥဘောပိ စ ပုတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရိတွာ သဂ္ဂပရာယဏာ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ပိတုပေါသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ပိတာ စ ပုတ္တော စ သုဏိသာ စ တေယေဝ အဟေသုံ, ပဏ္ဍိတကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
တက္ကလဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၄၄၇] ၉။ မဟာဓမ္မပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကိံ တေ ဝတန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ပဌမဂမနေန ကပိလပုရံ ဂန္တွာ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော ပိတု နိဝေသနေ ရညော အသဒ္ဒဟနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ ဝီသတိသဟဿဘိက္ခုပရိဝါရဿ ဘဂဝတော အတ္တနော နိဝေသနေ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဒတွာ အန္တရာဘတ္တေ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထေန္တော ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပဓာနကာလေ ဒေဝတာ အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌတွာ ‘ပုတ္တော တေ သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော အပ္ပါဟာရတာယ မတော’တိ မယှံ အာရောစေသု’’န္တိ အာဟ။ သတ္ထာရာ စ ‘‘သဒ္ဒဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န သဒ္ဒဟိံ, ဘန္တေ, အာကာသေ ဌတွာ ကထေန္တိယောပိ ဒေဝတာ, ‘မမ ပုတ္တဿ ဗောဓိတလေ ဗုဒ္ဓတ္တံ အပ္ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာနံ နာမ နတ္ထီ’တိ ပဋိက္ခိပိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ မဟာဓမ္မပါလကာလေပိ ‘ပုတ္တော တေ မတော ဣမာနိဿ အဋ္ဌီနီ’တိ ဒဿေတွာ ဝဒန္တဿပိ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ ‘အမှာကံ ကုလေ တရုဏကာလေ ကာလကိရိယာ နာမ နတ္ထီ’တိ န သဒ္ဒဟိ, ဣဒါနိ ပန ကသ္မာ သဒ္ဒဟိဿသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၀။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ကာသိရဋ္ဌေ ဓမ္မပါလဂါမော နာမ အဟောသိ။ သော ဓမ္မပါလကုလဿ ဝသနတာယ ဧတံ နာမံ လဘိ။ တတ္ထ ဒသန္နံ ကုသလကမ္မပထာနံ ပါလနတော ‘‘ဓမ္မပါလော’’တွေဝ ပညာတော ဗြာဟ္မဏော ပဋိဝသတိ, တဿ ကုလေ အန္တမသော ဒါသကမ္မကရာပိ ဒါနံ ဒေန္တိ, သီလံ ရက္ခန္တိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တသ္မိံ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ဓမ္မပါလကုမာရော’’တွေဝဿ နာမံ ကရိံသု။ အထ နံ ဝယပ္ပတ္တံ ပိတာ သဟဿံ ဒတွာ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ တက္ကသိလံ ပေသေသိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိ, ပဉ္စန္နံ မာဏဝကသတာနံ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော အဟောသိ။ တဒါ အာစရိယဿ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ကာလမကာသိ။ အာစရိယော မာဏဝကပရိဝုတော ဉာတိဂဏေန သဒ္ဓိံ ရောဒန္တော ကန္ဒန္တော သုသာနေ တဿ သရီရကိစ္စံ ကာရေတိ။ တတ္ထ အာစရိယော စ ဉာတိဝဂ္ဂေါ စဿ အန္တေဝါသိကာ စ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ, ဓမ္မပါလောယေဝေကော န ရောဒတိ န ပရိဒေဝတိ။ အပိစ ခေါ ပန တေသု ပဉ္စသတေသု မာဏဝေသု သုသာနာ အာဂမ္မ အာစရိယဿ သန္တိကေ နိသီဒိတွာ ‘‘အဟော ဧဝရူပေါ နာမ အာစာရသမ္ပန္နော တရုဏမာဏဝေါ တရုဏကာလေယေဝ မာတာပိတူဟိ ဝိပ္ပယုတ္တော မရဏပ္ပတ္တော’’တိ ဝဒန္တေသု ‘‘သမ္မာ, တုမှေ ‘တရုဏော’တိ ဘဏထ, အထ ကသ္မာ တရုဏကာလေယေဝ မရတိ, နနု အယုတ္တံ တရုဏကာလေ မရိတု’’န္တိ အာဟ။
အထ နံ တေ အာဟံသု ‘‘ကိံ ပန သမ္မ, တွံ ဣမေသံ သတ္တာနံ မရဏဘာဝံ န ဇာနာသီ’’တိ? ဇာနာမိ, တရုဏကာလေ ပန န မရန္တိ, မဟလ္လကကာလေယေဝ မရန္တီတိ။ နနု အနိစ္စာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဟုတွာ အဘာဝိနောတိ? ‘‘သစ္စံ အနိစ္စာ, ဒဟရကာလေ ပန သတ္တာ န မရန္တိ, မဟလ္လကကာလေ မရန္တိ, အနိစ္စတံ ပါပုဏန္တီ’’တိ။ ‘‘ကိံ သမ္မ, ဓမ္မပါလ, တုမှာကံ ဂေဟေ န ကေစိ မရန္တီ’’တိ? ‘‘ဒဟရကာလေ ပန န မရန္တိ, မဟလ္လကကာလေယေဝ မရန္တီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေသာ တုမှာကံ ကုလပဝေဏီ’’တိ? ‘‘အာမ ကုလပဝေဏီ’’တိ။ မာဏဝါ တံ တဿ ကထံ အာစရိယဿ အာရောစေသုံ။ အထ နံ သော ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘သစ္စံ ကိရ တာတ ဓမ္မပါလ, တုမှာကံ ကုလေ ဒဟရကာလေ န မီယန္တီ’’တိ? ‘‘သစ္စံ အာစရိယာ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ အတိဝိယ အစ္ဆရိယံ ဝဒတိ, ဣမဿ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိတွာ သစေ ဧတံ သစ္စံ, အဟမ္ပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၁။)တမေဝ ဓမ္မံ ပူရေဿာမီ’’တိ။ သော ပုတ္တဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ သတ္တဋ္ဌဒိဝသစ္စယေန ဓမ္မပါလံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, အဟံ ခိပ္ပံ အာဂမိဿာမိ, ယာဝ မမာဂမနာ ဣမေ မာဏဝေ သိပ္ပံ ဝါစေဟီ’’တိ ဝတွာ ဧကဿ ဧဠကဿ အဋ္ဌီနိ ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ ပသိဗ္ဗကေ ကတွာ ဧကံ စူဠုပဋ္ဌာကံ အာဒါယ တက္ကသိလတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ ပတွာ ‘‘ကတရံ မဟာဓမ္မပါလဿ ဂေဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ ဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသမနုဿေသု ယော ယော ပဌမံ အဒ္ဒသ, သော သော အာစရိယဿ ဟတ္ထတော ဆတ္တံ ဂဏှိ, ဥပါဟနံ ဂဏှိ, ဥပဋ္ဌာကဿပိ ဟတ္ထတော ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှိ။ ‘‘ပုတ္တဿ ဝေါ ဓမ္မပါလကုမာရဿ အာစရိယော ဒွါရေ ဌိတောတိ ကုမာရဿ ပိတု အာရောစေထာ’’တိ စ ဝုတ္တာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဂန္တွာ အာရောစယိံသု။ သော ဝေဂေန ဒွါရမူလံ ဂန္တွာ ‘‘ဣတော ဧထာ’’တိ တံ ဃရံ အဘိနေတွာ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ သဗ္ဗံ ပါဒဓောဝနာဒိကိစ္စံ အကာသိ။
အာစရိယော ဘုတ္တဘောဇနော သုခကထာယ နိသိန္နကာလေ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ပုတ္တော တေ ဓမ္မပါလကုမာရော ပညဝါ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ အဋ္ဌာရသန္နဉ္စ သိပ္ပါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တော, အပိစ ခေါ ပနေကေန အဖာသုကေန ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, မာ သောစိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော ပါဏိံ ပဟရိတွာ မဟာဟသိတံ ဟသိ။ ‘‘ကိံ နု ဗြာဟ္မဏ, ဟသသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ပုတ္တော န မရတိ, အညော ကောစိ မတော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ပုတ္တောယေဝ တေ မတော, ပုတ္တဿေဝ တေ အဋ္ဌီနိ ဒိသွာ သဒ္ဒဟာ’’တိ အဋ္ဌီနိ နီဟရိတွာ ‘‘ဣမာနိ တေ ပုတ္တဿ အဋ္ဌီနီ’’တိ အာဟ။ ဧတာနိ ဧဠကဿ ဝါ သုနခဿ ဝါ ဘဝိဿန္တိ, မယှံ ပန ပုတ္တော န မရတိ, အမှာကာဉှိ ကုလေ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ တရုဏကာလေ မတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ, တွံ မုသာ ဘဏသီတိ။ တသ္မိံ ခဏေ သဗ္ဗေပိ ပါဏိံ ပဟရိတွာ မဟာဟသိတံ ဟသိံသု။ အာစရိယော တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တုမှာကံ ကုလပဝေဏိယံ ဒဟရာနံ အမရဏေန န သက္ကာ အဟေတုကေန ဘဝိတုံ, ကေန ဝေါ ကာရဏေန ဒဟရာ န မီယန္တီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
အက္ခာဟိ မေ ဗြာဟ္မဏ ဧတမတ္ထံ, ကသ္မာ နု တုမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၂။)တတ္ထ ဝတန္တိ ဝတသမာဒါနံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ။ ကိဿ သုစိဏ္ဏဿာတိ တုမှာကံ ကုလေ ဒဟရာနံ အမရဏံ နာမ ကတရသုစရိတဿ ဝိပါကောတိ။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ယေသံ ဂုဏာနံ အာနုဘာဝေန တသ္မိံ ကုလေ ဒဟရာ န မီယန္တိ, တေ ဝဏ္ဏယန္တော –
‘‘ဓမ္မံ စရာမ န မုသာ ဘဏာမ, ပါပါနိ ကမ္မာနိ ပရိဝဇ္ဇယာမ၊
အနရိယံ ပရိဝဇ္ဇေမု သဗ္ဗံ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘သုဏောမ ဓမ္မံ အသတံ သတဉ္စ, န စာပိ ဓမ္မံ အသတံ ရောစယာမ၊
ဟိတွာ အသန္တေ န ဇဟာမ သန္တေ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ဒါနာ သုမနာ ဘဝါမ, ဒဒမ္ပိ ဝေ အတ္တမနာ ဘဝါမ၊
ဒတွာပိ ဝေ နာနုတပ္ပါမ ပစ္ဆာ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘သမဏေ မယံ ဗြာဟ္မဏေ အဒ္ဓိကေ စ, ဝနိဗ္ဗကေ ယာစနကေ ဒလိဒ္ဒေ၊
အန္နေန ပါနေန အဘိတပ္ပယာမ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘မယဉ္စ ဘရိယံ နာတိက္ကမာမ, အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊
အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၃။)‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမာမ သဗ္ဗေ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယာမ၊
အမဇ္ဇပါ နောပိ မုသာ ဘဏာမ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘ဧတာသု ဝေ ဇာယရေ သုတ္တမာသု, မေဓာဝိနော ဟောန္တိ ပဟူတပညာ၊
ဗဟုဿုတာ ဝေဒဂုနော စ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘မာတာ ပိတာ စ ဘဂိနီ ဘာတရော စ, ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ မယဉ္စ သဗ္ဗေ၊
ဓမ္မံ စရာမ ပရလောကဟေတု, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ။
‘‘ဒါသာ စ ဒါသျော အနုဇီဝိနော စ, ပရိစာရကာ ကမ္မကရာ စ သဗ္ဗေ၊
ဓမ္မံ စရန္တိ ပရလောကဟေတု, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ –
ဣမာ ဂါထာ အာဟ။
တတ္ထ ဓမ္မံ စရာမာတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ စရာမ, အတ္တနော ဇီဝိတဟေတု အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကမ္ပိ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေမ, ပရဘဏ္ဍံ လောဘစိတ္တေန န ဩလောကေမာတိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ မုသာဝါဒေါ စေတ္ထ မုသာဝါဒိဿ အကရဏပါပံ နာမ နတ္ထီတိ ဥဿန္နဝသေန ပုန ဝုတ္တော။ တေ ကိရ ဟသာဓိပ္ပါယေနပိ မုသာ န ဘဏန္တိ။ ပါပါနီတိ သဗ္ဗာနိ နိရယဂါမိကမ္မာနိ။ အနရိယန္တိ အရိယဂရဟိတံ သဗ္ဗံ အသုန္ဒရံ အပရိသုဒ္ဓံ ကမ္မံ ပရိဝဇ္ဇယာမ။ တသ္မာ ဟိ အမှန္တိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော နိပါတမတ္တော, တေန ကာရဏေန အမှာကံ ဒဟရာ န မီယန္တိ, အန္တရာ အကာလမရဏံ နာမ နော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘တသ္မာ အမှ’’န္တိပိ ပါဌော။ သုဏောမာတိ မယံ ကိရိယဝါဒါနံ သပ္ပုရိသာနံ ကုသလဒီပနမ္ပိ အသပ္ပုရိသာနံ အကုသလဒီပနမ္ပိ ဓမ္မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၄။)သုဏောမ, သော ပန နော သုတမတ္တကောဝ ဟောတိ, တံ န ရောစယာမ။ တေဟိ ပန နော သဒ္ဓိံ ဝိဂ္ဂဟော ဝါ ဝိဝါဒေါ ဝါ မာ ဟောတူတိ ဓမ္မံ သုဏာမ, သုတွာပိ ဟိတွာ အသန္တေ သန္တေ ဝတ္တာမ, ဧကမ္ပိ ခဏံ န ဇဟာမ သန္တေ, ပါပမိတ္တေ ပဟာယ ကလျာဏမိတ္တသေဝိနောဝ ဟောမာတိ။
သမဏေ မယံ ဗြာဟ္မဏေတိ မယံ သမိတပါပေ ဗာဟိတပါပေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသမဏဗြာဟ္မဏေပိ အဝသေသဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေပိ အဒ္ဓိကယာစကေ သေသဇနေပိ အန္နပါနေန အဘိတပ္ပေမာတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ ပန အယံ ဂါထာ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ဒါနာ’’တိ ဂါထာယ ပစ္ဆတော အာဂတာ။ နာတိက္ကမာမာတိ အတ္တနော ဘရိယံ အတိက္ကမိတွာ ဗဟိ အညံ မိစ္ဆာစာရံ န ကရောမ။ အညတြ တာဟီတိ တာ အတ္တနော ဘရိယာ ဌပေတွာ သေသဣတ္ထီသု ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ, အမှာကံ ဘရိယာပိ သေသပုရိသေသု ဧဝမေဝ ဝတ္တန္တိ။ ဇာယရေတိ ဇာယန္တိ။ သုတ္တမာသူတိ သုသီလာသု ဥတ္တမိတ္ထီသု။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ ဧတာသု သမ္ပန္နသီလာသု ဥတ္တမိတ္ထီသု အမှာကံ ပုတ္တာ ဇာယန္တိ, တေ မေဓာဝိနောတိ ဧဝံပကာရာ ဟောန္တိ, ကုတော တေသံ အန္တရာ မရဏံ, တသ္မာပိ အမှာကံ ကုလေ ဒဟရာ န မရန္တီတိ။ ဓမ္မံ စရာမာတိ ပရလောကတ္ထာယ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မံ စရာမ။ ဒါသျောတိ ဒါသိယော။
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ, ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟတိ၊
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ, န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ။
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ, ဆတ္တံ မဟန္တံ ဝိယ ဝဿကာလေ၊
ဓမ္မေန ဂုတ္တော မမ ဓမ္မပါလော, အညဿ အဋ္ဌီနိ သုခီ ကုမာရော’’တိ။ –
ဣမာဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မစာရီနံ ဂုဏံ ကထေသိ။
တတ္ထ ရက္ခတီတိ ဓမ္မော နာမေသော ရက္ခိတော အတ္တနော ရက္ခိတံ ပဋိရက္ခတိ။ သုခမာဝဟတီတိ ဒေဝမနုဿသုခဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ အာဝဟတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၅။)န ဒုဂ္ဂတိန္တိ နိရယာဒိဘေဒံ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏ, မယံ ဓမ္မံ ရက္ခာမ, ဓမ္မောပိ အမှေ ရက္ခတီတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မေန ဂုတ္တောတိ မဟာဆတ္တသဒိသေန အတ္တနာ ဂေါပိတဓမ္မေန ဂုတ္တော။ အညဿ အဋ္ဌီနီတိ တယာ အာနီတာနိ အဋ္ဌီနိ အညဿ ဧဠကဿ ဝါ သုနခဿ ဝါ အဋ္ဌီနိ ဘဝိဿန္တိ, ဆဍ္ဍေထေတာနိ, မမ ပုတ္တော သုခီ ကုမာရောတိ။
တံ သုတွာ အာစရိယော ‘‘မယှံ အာဂမနံ သုအာဂမနံ, သဖလံ, နော နိပ္ဖလ’’န္တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဓမ္မပါလဿ ပိတရံ ခမာပေတွာ ‘‘မယာ အာဂစ္ဆန္တေန တုမှာကံ ဝီမံသနတ္ထာယ ဣမာနိ ဧဠကအဋ္ဌီနိ အာဘတာနိ, ပုတ္တော တေ အရောဂေါယေဝ, တုမှာကံ ရက္ခိတဓမ္မံ မယှမ္ပိ ဒေထာ’’တိ ပဏ္ဏေ လိခိတွာ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဓမ္မပါလံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ သိက္ခာပေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ပေသေသိ။
သတ္ထာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ရာဇာ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, အာစရိယော သာရိပုတ္တော, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဓမ္မပါလကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မဟာဓမ္မပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၄၄၈] ၁၀။ ကုက္ကုဋဇာတကဝဏ္ဏနာ
နာသ္မသေ ကတပါပမှီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဓမ္မသဘာယဉှိ ဘိက္ခူ ဒေဝဒတ္တဿ အဂုဏကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော ဓနုဂ္ဂဟာဒိပယောဇနေန ဒသဗလဿ ဝဓတ္ထမေဝ ဥပါယံ ကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဧသ မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကောသမ္ဗိယံ ကောသမ္ဗကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဝေဠုဝနေ ကုက္ကုဋယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အနေကသတကုက္ကုဋပရိဝါရော အရညေ ဝသတိ, တဿာဝိဒူရေ ဧကော သေနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၆။)ဝသတိ။ သော ဥပါယေန ဧကေကံ ကုက္ကုဋံ ဂဟေတွာ ခါဒန္တော ဌပေတွာ ဗောဓိသတ္တံ သေသေ ခါဒိ, ဗောဓိသတ္တော ဧကကောဝ အဟောသိ။ သော အပ္ပမတ္တော ဝေလာယ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဝေဠုဝနံ ပဝိသိတွာ ဝသတိ။ သော သေနော တံ ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဧကေန နံ ဥပါယေန ဥပလာပေတွာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿာဝိဒူရေ သာခါယ နိလီယိတွာ ‘‘သမ္မ ကုက္ကုဋရာဇ, တွံ မယှံ ကသ္မာ ဘာယသိ, အဟံ တယာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ကတ္တုကာမော, အသုကသ္မိံ နာမ ပဒေသေ သမ္ပန္နဂေါစရော, တတ္ထ ဥဘောပိ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ အညမညံ ပိယသံဝါသံ ဝသိဿာမာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော အာဟ ‘‘သမ္မ, မယှံ တယာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော နာမ နတ္ထိ, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ။ ‘‘သမ္မ, တွံ မယာ ပုဗ္ဗေ ကတပါပတာယ န သဒ္ဒဟသိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ န ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘န မယှံ တာဒိသေန သဟာယေနတ္ထော, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ။ ဣတိ နံ ယာဝတတိယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဧတေဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော နာမ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝနဃဋံ ဥန္နာဒေန္တော ဒေဝတာသု သာဓုကာရံ ဒဒမာနာသု ဓမ္မကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တော –
‘‘နာသ္မသေ ကတပါပမှိ, နာသ္မသေ အလိကဝါဒိနေ၊
နာသ္မသေ အတ္တတ္ထပညမှိ, အတိသန္တေပိ နာသ္မသေ။
‘‘ဘဝန္တိ ဟေကေ ပုရိသာ, ဂေါပိပါသိကဇာတိကာ၊
ဃသန္တိ မညေ မိတ္တာနိ, ဝါစာယ န စ ကမ္မုနာ။
‘‘သုက္ခဉ္ဇလိပဂ္ဂဟိတာ, ဝါစာယ ပလိဂုဏ္ဌိတာ၊
မနုဿဖေဂ္ဂူ နာသီဒေ, ယသ္မိံ နတ္ထိ ကတညုတာ။
‘‘န ဟိ အညညစိတ္တာနံ, ဣတ္ထီနံ ပုရိသာန ဝါ၊
နာနာဝိကတွာ သံသဂ္ဂံ, တာဒိသမ္ပိ စ နာသ္မသေ။
‘‘အနရိယကမ္မမောက္ကန္တံ, အထေတံ သဗ္ဗဃာတိနံ၊
နိသိတံဝ ပဋိစ္ဆန္နံ, တာဒိသမ္ပိ စ နာသ္မသေ။
‘‘မိတ္တရူပေနိဓေကစ္စေ, သာခလျေန အစေတသာ၊
ဝိဝိဓေဟိ ဥပါယန္တိ, တာဒိသမ္ပိ စ နာသ္မသေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၇။)‘‘အာမိသံ ဝါ ဓနံ ဝါပိ, ယတ္ထ ပဿတိ တာဒိသော၊
ဒုဗ္ဘိံ ကရောတိ ဒုမ္မေဓော, တဉ္စ ဟန္တွာန ဂစ္ဆတီ’’တိ။ – ဣမာ ဂါထာ အာဟ၊
တတ္ထ နာသ္မသေတိ နာဿသေ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, န ဝိဿသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတပါပမှီတိ ပဌမံ ကတပါပေ ပုဂ္ဂလေ။ အလိကဝါဒိနေတိ မုသာဝါဒိမှိပိ န ဝိဿသေ။ တဿ ဟိ အကတ္တဗ္ဗံ နာမ ပါပံ နတ္ထိ။ နာသ္မသေ အတ္တတ္ထပညမှီတိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဧဝ ယဿ ပညာ သ္နေဟဝသေန န ဘဇတိ, ဓနတ္ထိကောဝ ဘဇတိ, တသ္မိံ အတ္တတ္ထပညေပိ န ဝိဿသေ။ အတိသန္တေတိ အန္တော ဥပသမေ အဝိဇ္ဇမာနေယေဝ စ ဗဟိ ဥပသမဒဿနေန အတိသန္တေ ဝိယ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တေပိ ဗိလပဋိစ္ဆန္နအာသီဝိသသဒိသေ ကုဟကပုဂ္ဂလေ။ ဂေါပိပါသိကဇာတိကာတိ ဂုန္နံ ပိပါသကဇာတိကာ ဝိယ, ပိပါသိတဂေါသဒိသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ပိပါသိတဂါဝေါ တိတ္ထံ ဩတရိတွာ မုခပူရံ ဥဒကံ ပိဝန္တိ, န ပန ဥဒကဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရောန္တိ, ဧဝမေဝ ဧကစ္စေ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရိဿာမာ’’တိ မဓုရဝစနေန မိတ္တာနိ ဃသန္တိ, ပိယဝစနာနုစ္ဆဝိကံ ပန န ကရောန္တိ, တာဒိသေသု ဝိဿာသော မဟတော အနတ္ထာယ ဟောတီတိ ဒီပေတိ။
သုက္ခဉ္ဇလိပဂ္ဂဟိတာတိ ပဂ္ဂဟိတတုစ္ဆအဉ္ဇလိနော။ ဝါစာယ ပလိဂုဏ္ဌိတာတိ ‘‘ဣဒံ ဒဿာမ, ဣဒံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒိကာ။ မနုဿဖေဂ္ဂူတိ ဧဝရူပါ အသာရကာ မနုဿာ မနုဿဖေဂ္ဂူ နာမ။ နာသီဒေတိ န အာသီဒေ ဧဝရူပေ န ဥပဂစ္ဆေယျ။ ယသ္မိံ နတ္ထီတိ ယသ္မိဉ္စ ပုဂ္ဂလေ ကတညုတာ နတ္ထိ, တမ္ပိ နာသီဒေတိ အတ္ထော။ အညညစိတ္တာနန္တိ အညေနညေန စိတ္တေန သမန္နာဂတာနံ, လဟုစိတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝရူပါနံ ဣတ္ထီနံ ဝါ ပုရိသာနံ ဝါ န ဝိဿသေတိ ဒီပေတိ။ နာနာဝိကတွာ သံသဂ္ဂန္တိ ယောပိ န သက္ကာ အနုပဂန္တွာ ဧတဿ အန္တရာယံ ကာတုန္တိ အန္တရာယကရဏတ္ထံ နာနာကာရဏေဟိ သံသဂ္ဂမာဝိကတွာ ဒဠှံ ကရိတွာ ပစ္ဆာ အန္တရာယံ ကရောတိ, တာဒိသမ္ပိ ပုဂ္ဂလံ နာသ္မသေ န ဝိဿသေယျာတိ ဒီပေတိ။
အနရိယကမ္မမောက္ကန္တတိ အနရိယာနံ ဒုဿီလာနံ ကမ္မံ ဩတရိတွာ ဌိတံ။ အထေတန္တိ အထိရံ အပ္ပတိဋ္ဌိတဝစနံ။ သဗ္ဗဃာတိနန္တိ ဩကာသံ လဘိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၈။)သဗ္ဗေသံ ဥပဃာတကရံ။ နိသိတံဝ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ကောသိယာ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နံ နိသိတခဂ္ဂမိဝ။ တာဒိသမ္ပီတိ ဧဝရူပမ္ပိ အမိတ္တံ မိတ္တပတိရူပကံ န ဝိဿသေယျ။ သာခလျေနာတိ မဋ္ဌဝစနေန။ အစေတသာတိ အစိတ္တကေန။ ဝစနမေဝ ဟိ နေသံ မဋ္ဌံ, စိတ္တံ ပန ထဒ္ဓံ ဖရုသံ။ ဝိဝိဓေဟီတိ ဝိဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ဩတာရာပေက္ခာ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ တာဒိသမ္ပီတိ ယော ဧတေဟိ အမိတ္တေဟိ မိတ္တပတိရူပကေဟိ သဒိသော ဟောတိ, တမ္ပိ န ဝိဿသေတိ အတ္ထော။ အာမိသန္တိ ခါဒနီယဘောဇနီယံ။ ဓနန္တိ မဉ္စပဋိပါဒကံ အာဒိံ ကတွာ အဝသေသံ။ ယတ္ထ ပဿတီတိ သဟာယကဂေဟေ ယသ္မိံ ဌာနေ ပဿတိ။ ဒုဗ္ဘိံ ကရောတီတိ ဒုဗ္ဘိစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ, တံ ဓနံ ဟရတိ။ တဉ္စ ဟန္တွာနာတိ တဉ္စ သဟာယကမ္ပိ ဆေတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဣတိ ဣမာ သတ္တ ဂါထာ ကုက္ကုဋရာဇာ ကထေသိ။
‘‘မိတ္တရူပေန ဗဟဝေါ, ဆန္နာ သေဝန္တိ သတ္တဝေါ၊
ဇဟေ ကာပုရိသေ ဟေတေ, ကုက္ကုဋော ဝိယ သေနကံ။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, န ခိပ္ပမနုဗုဇ္ဈတိ၊
အမိတ္တဝသမနွေတိ, ပစ္ဆာ စ မနုတပ္ပတိ။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, ခိပ္ပမေဝ နိဗောဓတိ၊
မုစ္စတေ သတ္တုသမ္ဗာဓာ, ကုက္ကုဋော ဝိယ သေနကာ။
‘‘တံ တာဒိသံ ကူဋမိဝေါဍ္ဍိတံ ဝနေ, အဓမ္မိကံ နိစ္စဝိဓံသကာရိနံ၊
အာရာ ဝိဝဇ္ဇေယျ နရော ဝိစက္ခဏော, သေနံ ယထာ ကုက္ကုဋော ဝံသကာနနေ’’တိ။ –
ဣမာ စတဿော ဓမ္မရာဇေန ဘာသိတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
တတ္ထ ဇဟေ ကာပုရိသေ ဟေတေတိ ဘိက္ခဝေ, ဧတေ ကာပုရိသေ ပဏ္ဍိတော ဇဟေယျ။ ဟ-ကာရော ပနေတ္ထ နိပါတမတ္တံ။ ပစ္ဆာ စ မနုတပ္ပတီတိ ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတိ။ ကူဋမိဝေါဍ္ဍိတန္တိ ဝနေ မိဂါနံ ဗန္ဓနတ္ထာယ ကူဋပါသံ ဝိယ ဩဍ္ဍိတံ။ နိစ္စဝိဓံသကာရိနန္တိ နိစ္စံ ဝိဒ္ဓံသနကရံ။ ဝံသကာနနေတိ ယထာ ဝံသဝနေ ကုက္ကုဋော သေနံ ဝိဝဇ္ဇေတိ, ဧဝံ ဝိစက္ခဏော ပါပမိတ္တေ ဝိဝဇ္ဇေယျ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၉။)သောပိ တာ ဂါထာ ဝတွာ သေနံ အာမန္တေတွာ ‘‘သစေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသိဿသိ, ဇာနိဿာမိ တေ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ တဇ္ဇေသိ။ သေနော တတော ပလာယိတွာ အညတြ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခဝေ ဒေဝဒတ္တော ပုဗ္ဗေပိ မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သေနော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ကုက္ကုဋော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကုက္ကုဋဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
֍ * [၄၄၉] ၁၁။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဇာတကဝဏ္ဏနာ
အလင်္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မတပုတ္တံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရေကဿ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကဿ ကုဋုမ္ဗိကဿ ပိယပုတ္တော ကာလမကာသိ။ သော ပုတ္တသောကသမပ္ပိတော န နှာယတိ န ဘုဉ္ဇတိ န ကမ္မန္တေ ဝိစာရေတိ, န ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ကေဝလံ ‘‘ပိယပုတ္တက, မံ ဩဟာယ ပဌမတရံ ဂတောသီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဝိပ္ပလပတိ။ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တဿ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဘိက္ခူ ဥယျောဇေတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန တဿ ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ သတ္ထု အာဂတဘာဝံ ကုဋုမ္ဗိကဿ အာရောစေသုံ။ အထဿ ဂေဟဇနော အာသနံ ပညပေတွာ သတ္ထာရံ နိသီဒါပေတွာ ကုဋုမ္ဗိကံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အာနေသိ။ တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နံ သတ္ထာ ကရုဏာသီတလေန ဝစနေန အာမန္တေတွာ ‘‘ကိံ, ဥပါသက, ပုတ္တကံ အနုသောစသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပါသက, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပုတ္တေ ကာလကတေ သောကသမပ္ပိတာ ဝိစရန္တာပိ ပဏ္ဍိတာနံ ကထံ သုတွာ ‘အလဗ္ဘနီယဋ္ဌာန’န္တိ တထတော ဉတွာ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သောကံ န ကရိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၀။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကဿ မဟာဝိဘဝဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ပဉ္စဒသသောဠသဝဿကာလေ ဧကေန ဗျာဓိနာ ဖုဋ္ဌော ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဗြာဟ္မဏော တဿ ကာလကိရိယတော ပဋ္ဌာယ သုသာနံ ဂန္တွာ ဆာရိကပုဉ္ဇံ အာဝိဇ္ဈန္တော ပရိဒေဝတိ, သဗ္ဗကမ္မန္တေ ပရိစ္စဇိတွာ သောကသမပ္ပိတော ဝိစရတိ။ တဒါ ဒေဝပုတ္တော အနုဝိစရန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ဧကံ ဥပမံ ကတွာ သောကံ ဟရိဿာမီ’’တိ တဿ သုသာနံ ဂန္တွာ ပရိဒေဝနကာလေ တဿေဝ ပုတ္တဝဏ္ဏီ ဟုတွာ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဌတွာ ဥဘော ဟတ္ထေ သီသေ ဌပေတွာ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ ဗြာဟ္မဏော သဒ္ဒံ သုတွာ တံ ဩလောကေတွာ ပုတ္တပေမံ ပဋိလဘိတွာ တဿ သန္တိကေ ဌတွာ ‘‘တာတ မာဏဝ, ဣမသ္မိံ သုသာနမဇ္ဈေ ကသ္မာ ပရိဒေဝသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလင်္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ, မာလဓာရီ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒသိ, ဝနမဇ္ဈေ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝ’’န္တိ။
တတ္ထ အလင်္ကတောတိ နာနာဘရဏဝိဘူသိတော။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတေဟိ မဋ္ဌေဟိ ကုဏ္ဍလေဟိ သမန္နာဂတော။ မာလဓာရီတိ ဝိစိတြကုသုမမာလဓရော။ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန စန္ဒနေန အနုလိတ္တော။ ဝနမဇ္ဈေတိ သုသာနမဇ္ဈေ။ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝန္တိ ကိံကာရဏာ ဒုက္ခိတော တွံ, အာစိက္ခ, အဟံ တေ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဒဿာမီတိ အာဟ။
အထဿ ကထေန္တော မာဏဝေါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယော ပဘဿရော, ဥပ္ပန္နော ရထပဉ္ဇရော မမ၊
တဿ စက္ကယုဂံ န ဝိန္ဒာမိ, တေန ဒုက္ခေန ဇဟာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
ဗြာဟ္မဏော သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယံ မဏီမယံ, လောဟမယံ အထ ရူပိယာမယံ၊
ပါဝဒ ရထံ ကရိဿာမိ တေ, စက္ကယုဂံ ပဋိပါဒယာမိ တ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၁။)တတ္ထ ပါဝဒါတိ ယာဒိသေန တေ အတ္ထော ယာဒိသံ ရောစေသိ, တာဒိသံ ဝဒ, အဟံ တေ ရထ ကရိဿာမိ။ ပဋိပါဒယာမိ တန္တိ တံ ပဉ္ဇရာနုရူပံ စက္ကယုဂံ အဓိဂစ္ဆာပေမိ။
တံ သုတွာ မာဏဝေန ကထိတာယ ဂါထာယ ပဌမပါဒံ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ကထေသိ, သေသံ မာဏဝေါ။
‘‘သော မာဏဝေါ တဿ ပါဝဒိ, စန္ဒသူရိယာ ဥဘယေတ္ထ ဘာတရော၊
သောဝဏ္ဏမယော ရထော မမ, တေန စက္ကယုဂေန သောဘတီ’’တိ။
ဗြာဟ္မဏော တဒနန္တရံ အာဟ –
‘‘ဗာလော ခေါ တွံသိ မာဏဝ, ယော တွံ ပတ္ထယသိ အပတ္ထိယံ၊
မညာမိ တုဝံ မရိဿသိ, န ဟိ တွံ လစ္ဆသိ စန္ဒသူရိယေ’’တိ။ –
ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တဂါထာယ အပတ္ထိယန္တိ အပတ္ထေတဗ္ဗံ။
တတော မာဏဝေါ အာဟ –
‘‘ဂမနာဂမနမ္ပိ ဒိဿတိ, ဝဏ္ဏဓာတု ဥဘယေတ္ထ ဝီထိယော၊
ပေတော ပန နေဝ ဒိဿတိ, ကော နု ခေါ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော’’တိ။
မာဏဝေန ဝုတ္တဂါထာယ ဂမနာဂမနန္တိ ဥဂ္ဂမနဉ္စ အတ္ထဂမနဉ္စ။ ဝဏ္ဏောယေဝ ဝဏ္ဏဓာတု။ ဥဘယေတ္ထ ဝီထိယောတိ ဧတ္ထ အာကာသေ ‘‘အယံ စန္ဒဿ ဝီထိ, အယံ သူရိယဿ ဝီထီ’’တိ ဧဝံ ဥဘယဂမနာဂမနဘူမိယောပိ ပညာယန္တိ။ ပေတော ပနာတိ ပရလောကံ ဂတသတ္တော ပန န ဒိဿတေဝ။ ကော နု ခေါတိ ဧဝံ သန္တေ အမှာကံ ဒွိန္နံ ကန္ဒန္တာနံ ကော နု ခေါ ဗာလျတရောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၂။)ဧဝံ မာဏဝေ ကထေန္တေ ဗြာဟ္မဏော သလ္လက္ခေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သစ္စံ ခေါ ဝဒေသိ မာဏဝ, အဟမေဝ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော၊
စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကော ရုဒံ, ပေတံ ကာလကတာဘိပတ္ထယေ’’တိ။
တတ္ထ စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကောတိ ယထာ ဒဟရော ဂါမဒါရကော ‘‘စန္ဒံ ဒေထာ’’တိ စန္ဒဿတ္ထာယ ရောဒေယျ, ဧဝံ အဟမ္ပိ ပေတံ ကာလကတံ အဘိပတ္ထေမီတိ။
ဣတိ ဗြာဟ္မဏော မာဏဝဿ ကထာယ နိဿောကော ဟုတွာ တဿ ထုတိံ ကရောန္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ, ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ, ယမာသိ ဟဒယဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သောဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ, ဝီတသောကော အနာဝိလော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန မာဏဝါ’’တိ။
အထ နံ မာဏဝေါ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ယဿတ္ထာယ တွံ ရောဒသိ, အဟံ တေ ပုတ္တော, အဟံ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော, ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ မံ အနုသောစိ, ဒါနံ ဒေဟိ, သီလံ ရက္ခာဟိ, ဥပေါသထံ ကရောဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ဗြာဟ္မဏောပိ တဿောဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ကာလကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေဟိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။တဒါ ဓမ္မဒေသကဒေဝပုတ္တော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဇာတကဝဏ္ဏနာ ဧကာဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၃။)֍ * [၄၅၀] ၁၂။ ဗိလာရကောသိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
အပစန္တာပီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒါနဝိတ္တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒါနဝိတ္တော အဟောသိ ဒါနဇ္ဈာသယော, ပတ္တပရိယာပန္နမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတံ အညဿ အဒတွာ န ဘုဉ္ဇိ, အန္တမသော ပါနီယမ္ပိ လဘိတွာ အညဿ အဒတွာ န ပိဝိ, ဧဝံ ဒါနာဘိရတော အဟောသိ။ အထဿ ဓမ္မသဘာယံ ဘိက္ခူ ဂုဏကထံ ကထေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဒါနဝိတ္တော ဒါနဇ္ဈာသယော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခဝေ အယံ ပုဗ္ဗေ အဿဒ္ဓေါ အဟောသိ အပ္ပသန္နော, တိဏဂ္ဂေန တေလဗိန္ဒုမ္ပိ ဥဒ္ဓရိတွာ ကဿစိ န အဒါသိ, အထ နံ အဟံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ဒါနဖလံ ဉာပေသိံ, တမေဝ ဒါနနိန္နံ စိတ္တံ ဘဝန္တရေပိ န ပဇဟတီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ပိတု အစ္စယေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပတွာ ဧကဒိဝသံ ဓနဝိလောကနံ ကတွာ ‘‘ဓနံ ပညာယတိ, ဧတဿ ဥပ္ပါဒကာ န ပညာယန္တိ, ဣမံ ဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ မဟာဒါနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒါနသာလံ ကာရေတွာ ယာဝဇီဝံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ အာယုပရိယောသာနေ ‘‘ဣဒံ ဒါနဝတ္တံ မာ ဥပစ္ဆိန္ဒီ’’တိ ပုတ္တဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုတ္တောပိဿ တထေဝ ဒါနံ ဒတွာ ပုတ္တံ ဩဝဒိတွာ အာယုပရိယောသာနေ စန္ဒော ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော သူရိယော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿပိ ပုတ္တော မာတလိသင်္ဂါဟကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဆဋ္ဌော ပန အဿဒ္ဓေါ အဟောသိ ထဒ္ဓစိတ္တော နိသ္နေဟော မစ္ဆရီ, ဒါနသာလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဈာပေတွာ ယာစကေ ပေါထေတွာ နီဟရာပေသိ, ကဿစိ တိဏဂ္ဂေန ဥဒ္ဓရိတွာ တေလဗိန္ဒုမ္ပိ န ဒေတိ။ တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မံ ဩလောကေတွာ ‘‘ပဝတ္တတိ နု ခေါ မေ ဒါနဝံသော, ဥဒါဟု နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ပုတ္တော မေ ဒါနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၄။)ပဝတ္တေတွာ စန္ဒော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုတ္တော သူရိယော, တဿ ပုတ္တော မာတလိ, တဿ ပုတ္တော ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဆဋ္ဌော ပန တံ ဝံသံ ဥပစ္ဆိန္ဒီ’’တိ ပဿိ။
အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဣမံ ပါပဓမ္မံ ဒမေတွာ ဒါနဖလံ ဇာနာပေတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ။ သော စန္ဒသူရိယမာတလိပဉ္စသိခေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မာ, အမှာကံ ဝံသေ ဆဋ္ဌော ကုလဝံသံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါနသာလံ ဈာပေတွာ ယာစကေ နီဟရာပေသိ, န ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒေတိ, ဧထ နံ ဒမေဿာမာ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဗာရာဏသိံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သေဋ္ဌိ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ကတွာ အာဂန္တွာ သတ္တမေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အန္တရဝီထိံ ဩလောကေန္တော စင်္ကမတိ။ သက္ကော ‘‘တုမှေ မမ ပဝိဋ္ဌကာလေ ပစ္ဆတော ပဋိပါဋိယာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကေ ဌတွာ ‘‘ဘော မဟာသေဋ္ဌိ, ဘောဇနံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏ နတ္ထိ တဝ ဣဓ ဘတ္တံ, အညတ္ထ ဂစ္ဆာ’’တိ။ ‘‘ဘော မဟာသေဋ္ဌိ, ဗြာဟ္မဏေဟိ ဘတ္တေ ယာစိတေ န ဒါတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, မမ ဂေဟေ ပက္ကမ္ပိ ပစိတဗ္ဗမ္ပိ ဘတ္တံ နတ္ထိ, အညတ္ထ ဂစ္ဆာ’’တိ။ ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, ဧကံ တေ သိလောကံ ကထေဿာမိ, တံ သုဏာဟီ’’တိ။ ‘‘နတ္ထိ မယှံ တဝ သိလောကေနတ္ထော, မာ ဣဓ တိဋ္ဌာ’’တိ။ သက္ကော တဿ ကထံ အသုဏန္တော ဝိယ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အပစန္တာပိ ဒိစ္ဆန္တိ, သန္တော လဒ္ဓါန ဘောဇနံ၊
ကိမေဝ တွံ ပစမာနော, ယံ န ဒဇ္ဇာ န တံ သမံ။
‘‘မစ္ဆေရာ စ ပမာဒါ စ, ဧဝံ ဒါနံ န ဒီယတိ၊
ပုညံ အာကင်္ခမာနေန, ဒေယျံ ဟောတိ ဝိဇာနတာ’’တိ။
တာသံ အတ္ထော – မဟာသေဋ္ဌိ အပစန္တာပိ သန္တော သပ္ပုရိသာ ဘိက္ခာစရိယာယ လဒ္ဓမ္ပိ ဘောဇနံ ဒါတုံ ဣစ္ဆန္တိ, န ဧကကာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ကိမေဝ တွံ ပစမာနော ယံ န ဒဒေယျာသိ, န တံ သမံ, တံ တဝ အနုရူပံ အနုစ္ဆဝိကံ န ဟောတိ။ ဒါနဉှိ မစ္ဆေရေန စ ပမာဒေန စာတိ ဒွီဟိ ဒေါသေဟိ န ဒီယတိ, ပုညံ အာကင်္ခမာနေန ဝိဇာနတာ ပဏ္ဍိတမနုဿေန ဒါတဗ္ဗမေဝ ဟောတီတိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ နိသီဒ, ထောကံ လစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ သက္ကော ပဝိသိတွာ တေ သိလောကေ သဇ္ဈာယန္တော နိသီဒိ။ အထ နံ စန္ဒော အာဂန္တွာ ဘတ္တံ ယာစိ။ ‘‘နတ္ထိ တေ ဘတ္တံ, ဂစ္ဆာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၅။)စ ဝုတ္တော ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ အန္တော ဧကော ဗြာဟ္မဏော နိသိန္နော, ဗြာဟ္မဏဝါစနကံ မညေ ဘဝိဿတိ, အဟမ္ပိ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နတ္ထိ ဗြာဟ္မဏဝါစနကံ, နိက္ခမာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ ဣင်္ဃ တာဝ သိလောကံ သုဏာဟီ’’တိ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဿေဝ ဘီတော န ဒဒါတိ မစ္ဆရီ, တဒေဝါဒဒတော ဘယံ၊
ဇိဃစ္ဆာ စ ပိပါသာ စ, ယဿ ဘာယတိ မစ္ဆရီ၊
တမေဝ ဗာလံ ဖုသတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ။
‘‘တသ္မာ ဝိနေယျ မစ္ဆေရံ, ဒဇ္ဇာ ဒါနံ မလာဘိဘူ၊
ပုညာနိ ပရလောကသ္မိံ, ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ ပါဏိန’’န္တိ။
တတ္ထ ယဿ ဘာယတီတိ ‘‘အဟံ အညေသံ ဒတွာ သယံ ဇိဃစ္ဆိတော စ ပိပါသိတော စ ဘဝိဿာမီ’’တိ ယဿာ ဇိဃစ္ဆာယ ပိပါသာယ ဘာယတိ။ တမေဝါတိ တညေဝ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာသင်္ခါတံ ဘယံ ဧတံ ဗာလံ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဣဓလောကေ ပရလောကေ စ ဖုသတိ ပီဠေတိ, အစ္စန္တဒါလိဒ္ဒိယံ ပါပုဏာတိ။ မလာဘိဘူတိ မစ္ဆရိယမလံ အဘိဘဝန္တော။
တဿပိ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ ပဝိသ, ထောကံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ပဝိသိတွာ သက္ကဿ သန္တိကေ နိသီဒိ။ တတော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ သူရိယော အာဂန္တွာ ဘတ္တံ ယာစန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒုဒ္ဒဒံ ဒဒမာနာနံ, ဒုက္ကရံ ကမ္မ ကုဗ္ဗတံ၊
အသန္တော နာနုကုဗ္ဗန္တိ, သတံ ဓမ္မော ဒုရန္နယော။
‘‘တသ္မာ သတဉ္စ အသတံ, နာနာ ဟောတိ ဣတော ဂတိ၊
အသန္တော နိရယံ ယန္တိ, သန္တော သဂ္ဂပရာယဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဒ္ဒဒန္တိ ဒါနံ နာမ ဒုဒ္ဒဒံ မစ္ဆေရံ အဘိဘဝိတွာ ဒါတဗ္ဗတော, တံ ဒဒမာနာနံ။ ဒုက္ကရန္တိ တဒေဝ ဒါနကမ္မံ ဒုက္ကရံ ယုဒ္ဓသဒိသံ, တံ ကုဗ္ဗတံ။ နာနုကုဗ္ဗန္တီတိ အသပ္ပုရိသာ ဒါနဖလံ အဇာနန္တာ တေသံ ဂတမဂ္ဂံ နာနုဂစ္ဆန္တိ။ သတံ ဓမ္မောတိ သပ္ပုရိသာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဓမ္မော အညေဟိ ဒုရနုဂမော။ အသန္တောတိ မစ္ဆရိယဝသေန ဒါနံ အဒတွာ အသပ္ပုရိသာ နိရယံ ယန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၆။)သေဋ္ဌိ ဂဟေတဗ္ဗဂဟဏံ အပဿန္တော ‘‘တေန ဟိ ပဝိသိတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ သန္တိကေ နိသီဒ, ထောကံ လစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ တတော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ မာတလိ အာဂန္တွာ ဘတ္တံ ယာစိတွာ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝစနမတ္တကာလမေဝ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပသ္မေကေ ပဝေစ္ဆန္တိ, ဗဟုနေကေ န ဒိစ္ဆရေ၊
အပ္ပသ္မာ ဒက္ခိဏာ ဒိန္နာ, သဟဿေန သမံ မိတာ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပသ္မေကေ ပဝေစ္ဆန္တီတိ မဟာသေဋ္ဌိ ဧကစ္စေ ပဏ္ဍိတပုရိသာ အပ္ပသ္မိမ္ပိ ဒေယျဓမ္မေ ပဝေစ္ဆန္တိ, ဒဒန္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ ဗဟုနာပိ ဒေယျဓမ္မေန သမန္နာဂတာ ဧကေ သတ္တာ န ဒိစ္ဆရေ န ဒဒန္တိ။ ဒက္ခိဏာတိ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ဒိန္နဒါနံ။ သဟဿေန သမံ မိတာတိ ဧဝံ ဒိန္နာ ကဋစ္ဆုဘတ္တမတ္တာပိ ဒက္ခိဏာ သဟဿဒါနေန သဒ္ဓိံ မိတာ, မဟာဖလတ္တာ သဟဿဒါနသဒိသာဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
တမ္ပိ သော ‘‘တေန ဟိ ပဝိသိတွာ နိသီဒါ’’တိ အာဟ။ တတော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ ပဉ္စသိခေါ အာဂန္တွာ ဘတ္တံ ယာစိတွာ ‘‘နတ္ထိ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ န ဂတပုဗ္ဗော, ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဗြာဟ္မဏဝါစနကံ ဘဝိဿတိ မညေ’’တိ တဿ ဓမ္မကထံ အာရဘန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မံ စရေ ယောပိ သမုဉ္ဆကံ စရေ, ဒါရဉ္စ ပေါသံ ဒဒမပ္ပကသ္မိံ၊
သတံ သဟဿာနံ သဟဿယာဂိနံ, ကလမ္ပိ နာဂ္ဃန္တိ တထာဝိဓဿ တေ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မန္တိ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မံ။ သမုဉ္ဆကန္တိ ဂါမေ ဝါ အာမကပက္ကဘိက္ခာစရိယံ အရညေ ဝါ ဖလာဖလဟရဏသင်္ခါတံ ဥဉ္ဆံ ယော စရေယျ, သောပိ ဓမ္မမေဝ စရေ။ ဒါရဉ္စ ပေါသန္တိ အတ္တနော စ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေန္တောယေဝ။ ဒဒမပ္ပကသ္မိန္တိ ပရိတ္တေ ဝါ ဒေယျဓမ္မေ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဒဒမာနော ဓမ္မံ စရေတိ အတ္ထော။ သတံ သဟဿာနံ သဟဿယာဂိနန္တိ ပရံ ပေါထေတွာ ဝိဟေဌေတွာ သဟဿေန ယာဂံ ယဇန္တာနံ သဟဿယာဂီနံ ဣဿရာနံ သတသဟဿမ္ပိ။ ကလမ္ပိ နာဂ္ဃန္တိ တထာဝိဓဿ တေတိ တေသံ သတသဟဿသင်္ခါတာနံ သဟဿယာဂီနံ ယာဂါ တထာဝိဓဿ ဓမ္မေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၇။)သမေန ဒေယျဓမ္မံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဒေန္တဿ ဒုဂ္ဂတမနုဿဿ သောဠသိံ ကလံ န အဂ္ဃန္တီတိ။
သေဋ္ဌိ ပဉ္စသိခဿ ကထံ သုတွာ သလ္လက္ခေသိ။ အထ နံ အနဂ္ဃကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကေနေသ ယညော ဝိပုလော မဟဂ္ဃတော, သမေန ဒိန္နဿ န အဂ္ဃမေတိ၊
ကထံ သတံ သဟဿာနံ သဟဿယာဂိနံ, ကလမ္ပိ နာဂ္ဃန္တိ တထာဝိဓဿ တေ’’တိ။
တတ္ထ ယညောတိ ဒါနယာဂေါ သတသဟဿပရိစ္စာဂဝသေန ဝိပုလော, ဝိပုလတ္တာဝ မဟဂ္ဃတော။ သမေန ဒိန္နဿာတိ ဓမ္မေန ဒိန္နဿ ကေန ကာရဏေန အဂ္ဃံ န ဥပေတိ။ ကထံ သတံ သဟဿာနန္တိ ဗြာဟ္မဏ, ကထံ သဟဿယာဂီနံ ပုရိသာနံ ဗဟူနံ သဟဿာနံ သတသဟဿသင်္ခါတာ ဣဿရာ တထာဝိဓဿ ဓမ္မေန ဥပ္ပါဒေတွာ ဒါယကဿ ဧကဿ ဒုဂ္ဂတမနုဿဿ ကလံ နာဂ္ဃန္တီတိ။
အထဿ ကထေန္တော ပဉ္စသိခေါ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဒဒန္တိ ဟေကေ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌာ, ဆေတွာ ဝဓိတွာ အထ သောစယိတွာ၊
သာ ဒက္ခိဏာ အဿုမုခါ သဒဏ္ဍာ, သမေန ဒိန္နဿ န အဂ္ဃမေတိ၊
ဧဝံ သတံ သဟဿာနံ သဟဿယာဂိနံ, ကလမ္ပိ နာဂ္ဃန္တိ တထာဝိဓဿ တေ’’တိ။
တတ္ထ ဝိသမေတိ ဝိသမေ ကာယကမ္မာဒိမှိ နိဝိဋ္ဌာ။ ဆေတွာတိ ကိလမေတွာ။ ဝဓိတွာတိ မာရေတွာ။ သောစယိတွာတိ သသောကေ ကတွာ။
သော ပဉ္စသိခဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ, ဂေဟံ ပဝိသိတွာ နိသီဒ, ထောကံ လစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ သောပိ ဂန္တွာ တေသံ သန္တိကေ နိသီဒိ။ တတော ဗိလာရကောသိယော သေဋ္ဌိ ဧကံ ဒါသိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပလာပဝီဟီနံ နာဠိံ နာဠိံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဝီဟီ ဂဟေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၈။)ဗြာဟ္မဏေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣမေ အာဒါယ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပစာပေတွာ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န အမှာကံ ဝီဟိနာ အတ္ထော, န မယံ ဝီဟိံ အာမသာမာ’’တိ။ ‘‘အယျ, ဝီဟိံ ကိရေတေ နာမသန္တီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ တေသံ တဏ္ဍုလေ ဒေဟီ’’တိ။ သာ တဏ္ဍုလေ အာဒါယ ဂန္တွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ တဏ္ဍုလေ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယံ အာမကံ န ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ။ ‘‘အယျ, အာမကံ ကိရ န ဂဏှန္တီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တေသံ ကရောဋိယံ ဝဍ္ဎေတွာ ဂေါဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ။ သာ တေသံ ကရောဋိယံ ဝဍ္ဎေတွာ မဟာဂေါဏာနံ ပက္ကဘတ္တံ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ ပဉ္စပိ ဇနာ ကဗဠေ ဝဍ္ဎေတွာ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ဂလေ လဂ္ဂါပေတွာ အက္ခီနိ ပရိဝတ္တေတွာ ဝိဿဋ္ဌသညာ မတာ ဝိယ နိပဇ္ဇိံသု။ ဒါသီ တေ ဒိသွာ ‘‘မတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘီတာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနော အာရောစေသိ ‘‘အယျ, တေ ဗြာဟ္မဏာ ဂေါဘတ္တံ ဂိလိတုံ အသက္ကောန္တာ မတာ’’တိ။
သော စိန္တေသိ ‘‘ဣဒါနိ အယံ ပါပဓမ္မော သုခုမာလဗြာဟ္မဏာနံ ဂေါဘတ္တံ ဒါပေသိ, တေ တံ ဂိလိတုံ အသက္ကောန္တာ မတာတိ မံ ဂရဟိဿန္တီ’’တိ။ တတော ဒါသိံ အာဟ – ‘‘ခိပ္ပံ ဂန္တွာ ဧတေသံ ကရောဋိကေသု ဘတ္တံ ဟရိတွာ နာနဂ္ဂရသံ သာလိဘတ္တံ ဝဍ္ဎေဟီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ သေဋ္ဌိ အန္တရပီထိံ ပဋိပန္နမနုဿေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အဟံ မမ ဘုဉ္ဇနနိယာမေန ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘတ္တံ ဒါပေသိံ, ဧတေ လောဘေန မဟန္တေ ပိဏ္ဍေ ကတွာ ဘုဉ္ဇမာနာ ဂလေ လဂ္ဂါပေတွာ မတာ, မမ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ ဝတွာ ပရိသံ သန္နိပါတေသိ။ မဟာဇနေ သန္နိပတိတေ ဗြာဟ္မဏာ ဥဋ္ဌာယ မဟာဇနံ ဩလောကေတွာ ‘‘ပဿထိမဿ သေဋ္ဌိဿ မုသာဝါဒိတံ, ‘အမှာကံ အတ္တနော ဘုဉ္ဇနဘတ္တံ ဒါပေသိ’န္တိ ဝဒတိ, ပဌမံ ဂေါဘတ္တံ အမှာကံ ဒတွာ အမှေသု မတေသု ဝိယ နိပန္နေသု ဣမံ ဘတ္တံ ဝဍ္ဎာပေသီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော မုခေဟိ ဂဟိတဘတ္တံ ဘူမိယံ ပါတေတွာ ဒဿေသုံ။ မဟာဇနော သေဋ္ဌိံ ဂရဟိ ‘‘အန္ဓဗာလ, အတ္တနော ကုလဝံသံ နာသေသိ, ဒါနသာလံ ဈာပေသိ, ယာစကေ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နီဟရာပေသိ, ဣဒါနိ ဣမေသံ သုခုမာလဗြာဟ္မဏာနံ ဘတ္တံ ဒေန္တော ဂေါဘတ္တံ ဒါပေသိ, ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော တဝ ဃရေ ဝိဘဝံ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ ဂမိဿသိ မညေ’’တိ။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော မဟာဇနံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဇာနာထ, တုမှေ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဓနံ ကဿ သန္တက’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ အသုကကာလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၆၉။)ဗာရာဏသိယံ မဟာသေဋ္ဌိ နာမ ဒါနသာလံ ကာရေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တယီ’’တိ သုတပုဗ္ဗံ တုမှေဟီတိ။ ‘‘အာမ သုဏာမာ’’တိ။ ‘‘အဟံ သော သေဋ္ဌိ, ဒါနံ ဒတွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ ပုတ္တောပိ မေ တံ ဝံသံ အဝိနာသေတွာ ဒါနံ ဒတွာ စန္ဒော ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော, တဿ ပုတ္တော သူရိယော, တဿ ပုတ္တော မာတလိ, တဿ ပုတ္တော ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တေသု အယံ စန္ဒော, အယံ သူရိယော, အယံ မာတလိသင်္ဂါဟကော, အယံ ဣမဿ ပါပဓမ္မဿ ပိတာ ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော, ဧဝံ ဗဟုဂုဏံ ဧတံ ဒါနံ နာမ, ကတ္တဗ္ဗမေဝ ကုသလံ ပဏ္ဍိတေဟီ’’တိ ကထေန္တာ မဟာဇနဿ ကင်္ခစ္ဆေဒနတ္ထံ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ မဟန္တေနာနုဘာဝေန မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဇလမာနသရီရာ အဋ္ဌံသု, သကလနဂရံ ပဇ္ဇလန္တံ ဝိယ အဟောသိ။ သက္ကော မဟာဇနံ အာမန္တေတွာ ‘‘မယံ အတ္တနော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ အာဂစ္ဆန္တာ ဣမံ ကုလဝံသနာသကရံ ပါပဓမ္မဗိလာရကောသိယံ နိဿာယ အာဂတာ, အယံ ပါပဓမ္မော အတ္တနော ကုလဝံသံ နာသေတွာ ဒါနသာလံ ဈာပေတွာ ယာစကေ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နီဟရာပေတွာ အမှာကံ ဝံသံ သမုစ္ဆိန္ဒိ, ‘အယံ အဒါနသီလော ဟုတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တေယျာ’တိ ဣမဿ အနုကမ္ပာယ အာဂတာမှာ’’တိ ဝတွာ ဒါနဂုဏံ ပကာသေန္တော မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဗိလာရကောသိယော သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌပေတွာ ‘‘ဒေဝ, အဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပေါရာဏကုလဝံသံ အနာသာပေတွာ ဒါနံ ပဝတ္တေဿာမိ, အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အန္တမသော ဥဒကဒန္တပေါနံ ဥပါဒါယ အတ္တနော လဒ္ဓါဟာရံ ပရဿ အဒတွာ န ခါဒိဿာမီ’’တိ သက္ကဿ ပဋိညံ အဒါသိ။ သက္ကော တံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌပေတွာ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တေ အာဒါယ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ သောပိ သေဋ္ဌိ ယာဝဇီဝံ ဒါနံ ဒတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, အယံ ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ အဿဒ္ဓေါ အဟောသိ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဒါတာ, အဟံ ပန နံ ဒမေတွာ ဒါနဖလံ ဇာနာပေသိံ, တမေဝ စိတ္တံ ဘဝန္တရဂတမ္ပိ န ဇဟာတီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သေဋ္ဌိ အယံ ဒါနပတိကော ဘိက္ခု အဟောသိ, စန္ဒော သာရိပုတ္တော, သူရိယော မောဂ္ဂလ္လာနော, မာတလိ ကဿပေါ, ပဉ္စသိခေါ အာနန္ဒော, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဗိလာရကောသိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒွါဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၀။)֍ * [၄၅၁] ၁၃။ စက္ကဝါကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝဏ္ဏဝါ အဘိရူပေါသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ လောလဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ စီဝရာဒီဟိ အတိတ္တော ‘‘ကဟံ သံဃဘတ္တံ, ကဟံ နိမန္တန’’န္တိ ပရိယေသန္တော ဝိစရတိ, အာမိသကထာယမေဝ အဘိရမတိ။ အထညေ ပေသလာ ဘိက္ခူ တဿာနုဂ္ဂဟေန သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု လောလော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ကသ္မာ ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ လောလော အဟောသိ, လောလဘာဝေါ စ နာမ ပါပကော, ပုဗ္ဗေပိ တွံ လောလဘာဝံ နိဿာယ ဗာရာဏသိယံ ဟတ္ထိကုဏပါဒီဟိ အတိတ္တော မဟာအရညံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော လောလကာကော ဗာရာဏသိယံ ဟတ္ထိကုဏပါဒီဟိ အတိတ္တော ‘‘အရညံ နု ခေါ ကီဒိသ’’န္တိ အရညံ ဂန္တွာ တတ္ထပိ ဖလာဖလေဟိ အသန္တုဋ္ဌော ဂင်္ဂါယ တီရံ ဂန္တွာ ဝိစရန္တော ဇယမ္ပတိကေ စက္ကဝါကေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ သကုဏာ အတိဝိယ သောဘန္တိ, ဣမေ ဣမသ္မိံ ဂင်္ဂါတီရေ ဗဟုံ မစ္ဆမံသံ ခါဒန္တိ မညေ, ဣမေ ပဋိပုစ္ဆိတွာ မယာပိ ဣမေသံ ဘောဇနံ ဂေါစရံ ခါဒိတွာ ဝဏ္ဏဝန္တေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တေသံ အဝိဒူရေ နိသီဒိတွာ စက္ကဝါကံ ပုစ္ဆန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဝဏ္ဏဝါ အဘိရူပေါသိ, ဃနော သဉ္ဇာတရောဟိတော၊
စက္ကဝါက သုရူပေါသိ, ဝိပ္ပသန္နမုခိန္ဒြိယော။
‘‘ပါဌီနံ ပါဝုသံ မစ္ဆံ, ဗလဇံ မုဉ္ဇရောဟိတံ၊
ဂင်္ဂါယ တီရေ နိသိန္နော, ဧဝံ ဘုဉ္ဇသိ ဘောဇန’’န္တိ။
တတ္ထ ဃနောတိ ဃနသရီရော။ သဉ္ဇာတရောဟိတောတိ ဥတ္တတ္တသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သုဋ္ဌုဇာတရောဟိတဝဏ္ဏော။ ပါဌီနန္တိ ပါဌီနနာမကံ ပါသာဏမစ္ဆံ။ ပါဝုသန္တိ မဟာမုခမစ္ဆံ, ‘‘ပါဟုသ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဗလဇန္တိ ဗလဇမစ္ဆံ။ မုဉ္ဇရောဟိတန္တိ မုဉ္ဇမစ္ဆဉ္စ ရောဟိတမစ္ဆဉ္စ။ ဧဝံ ဘုဉ္ဇသီတိ ဧဝရူပံ ဘောဇနံ မညေ ဘုဉ္ဇသီတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၁။)စက္ကဝါကော တဿ ဝစနံ ပဋိက္ခိပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝါဟမေတံ ဘုဉ္ဇာမိ, ဇင်္ဂလာနောဒကာနိ ဝါ၊
အညတြ သေဝါလပဏကာ, ဧတံ မေ သမ္မ ဘောဇန’’န္တိ။
တဿတ္ထော – အဟံ သမ္မ, အညတြ သေဝါလာ စ ပဏကာ စ သေသာနိ ဇင်္ဂလာနိ ဝါ ဩဒကာနိ ဝါ မံသာနိ အာဒါယ ဧတံ ဘောဇနံ န ဘုဉ္ဇာမိ, ယံ ပနေတံ သေဝါလပဏကံ, ဧတံ မေ သမ္မ, ဘောဇနန္တိ။
‘‘န ဝါဟမေတံ သဒ္ဒဟာမိ, စက္ကဝါကဿ ဘောဇနံ၊
အဟမ္ပိ သမ္မ ဘုဉ္ဇာမိ, ဂါမေ လောဏိယတေလိယံ။
‘‘မနုဿေသု ကတံ ဘတ္တံ, သုစိံ မံသူပသေစနံ၊
န စ မေ တာဒိသော ဝဏ္ဏော, စက္ကဝါက ယထာ တုဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ယထာ တုဝန္တိ ယထာ တုဝံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော သရီရဝဏ္ဏော, တာဒိသော မယှံ ဝဏ္ဏော နတ္ထိ, ဧတေန ကာရဏေန အဟံ တဝ ‘‘သေဝါလပဏကံ မမ ဘောဇန’’န္တိ ဝဒန္တဿ ဝစနံ န သဒ္ဒဟာမီတိ။
အထဿ စက္ကဝါကော ဒုဗ္ဗဏ္ဏကာရဏံ ကထေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သမ္ပဿံ အတ္တနိ ဝေရံ, ဟိံသယံ မာနုသိံ ပဇံ၊
ဥတြသ္တော ဃသသီ ဘီတော, တေန ဝဏ္ဏော တဝေဒိသော။
‘‘သဗ္ဗလောကဝိရုဒ္ဓေါသိ, ဓင်္က ပါပေန ကမ္မုနာ၊
လဒ္ဓေါ ပိဏ္ဍော န ပီဏေတိ, တေန ဝဏ္ဏော တဝေဒိသော။
‘‘အဟမ္ပိ သမ္မ ဘုဉ္ဇာမိ, အဟိံသံ သဗ္ဗပါဏိနံ၊
အပ္ပေါဿုက္ကော နိရာသင်္ကီ, အသောကော အကုတောဘယော။
‘‘သော ကရဿု အာနုဘာဝံ, ဝီတိဝတ္တဿု သီလိယံ၊
အဟိံသာယ စရ လောကေ, ပိယော ဟောဟိသိ မံမိဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၂။)‘‘ယော န ဟန္တိ န ဃာတေတိ, န ဇိနာတိ န ဇာပယေ၊
မေတ္တံသော သဗ္ဗဘူတေသု, ဝေရံ တဿ န ကေနစီ’’တိ။
တတ္ထ သမ္ပဿန္တိ သမ္မ ကာက တွံ ပရေသု ဥပ္ပန္နံ အတ္တနိ ဝေရစိတ္တံ သမ္ပဿမာနော မာနုသိံ ပဇံ ဟိံသန္တော ဝိဟေဌေန္တော။ ဥတြသ္တောတိ ဘီတော။ ဃသသီတိ ဘုဉ္ဇသိ။ တေန တေ ဧဒိသော ဗီဘစ္ဆဝဏ္ဏော ဇာတော။ ဓင်္ကာတိ ကာကံ အာလပတိ။ ပိဏ္ဍောတိ ဘောဇနံ။ အဟိံသံ သဗ္ဗပါဏိနန္တိ အဟံ ပန သဗ္ဗသတ္တေ အဟိံသန္တော ဘုဉ္ဇာမီတိ ဝဒတိ။ သော ကရဿု အာနုဘာဝန္တိ သော တွမ္ပိ ဝီရိယံ ကရောဟိ, အတ္တနော သီလိယသင်္ခါတံ ဒုဿီလဘာဝံ ဝီတိဝတ္တဿု။ အဟိံသာယာတိ အဟိံသာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ လောကေ စရ။ ပိယော ဟောဟိသိ မံမိဝါတိ ဧဝံ သန္တေ မယာ သဒိသောဝ လောကဿ ပိယော ဟောဟိသိ။ န ဇိနာတီတိ ဓနဇာနိံ န ကရောတိ။ န ဇာပယေတိ အညေပိ န ကာရေတိ။ မေတ္တံသောတိ မေတ္တကောဋ္ဌာသော မေတ္တစိတ္တော။ န ကေနစီတိ ကေနစိ ဧကသတ္တေနပိ သဒ္ဓိံ တဿ ဝေရံ နာမ နတ္ထီတိ။
တသ္မာ သစေ လောကဿ ပိယော ဘဝိတုံ ဣစ္ဆသိ, သဗ္ဗဝေရေဟိ ဝိရမာဟီတိ ဧဝံ စက္ကဝါကော ကာကဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ကာကော ‘‘တုမှေ အတ္တနော ဂေါစရံ မယှံ န ကထေထ, ကာ ကာ’’တိ ဝဿန္တော ဥပ္ပတိတွာ ဗာရာဏသိယံ ဥက္ကာရဘူမိယညေဝ ဩတရိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ လောလဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ကာကော လောလဘိက္ခု အဟောသိ, စက္ကဝါကီ ရာဟုလမာတာ, စက္ကဝါကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
စက္ကဝါကဇာတကဝဏ္ဏနာ တေရသမာ။
֍ * [၄၅၂] ၁၄။ ဘူရိပညဇာတကဝဏ္ဏနာ
၁၄၅-၁၅၄။ သစ္စံ ကိရာတိ ဣဒံ ဘူရိပညဇာတကံ မဟာဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဘူရိပညဇာတကဝဏ္ဏနာ စုဒ္ဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၃။)֍ * [၄၅၃] ၁၅။ မဟာမင်္ဂလဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကိံသု နရောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာမင်္ဂလသုတ္တံ (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော) အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ရာဇဂဟနဂရသ္မိဉှိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္ထာဂါရေ သန္နိပတိတဿ မဟာဇနဿ မဇ္ဈေ ဧကော ပုရိသော ‘‘အဇ္ဇ မေ မင်္ဂလကိရိယာ အတ္ထီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ အဂမာသိ။ အပရော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အယံ ‘မင်္ဂလ’န္တိ ဝတွာဝ ဂတော, ကိံ ဧတံ မင်္ဂလံ နာမာ’’တိ အာဟ။ တမညော ‘‘အဘိမင်္ဂလရူပဒဿနံ မင်္ဂလံ နာမ။ ဧကစ္စော ဟိ ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ သဗ္ဗသေတံ ဥသဘံ ဝါ ပဿတိ, ဂဗ္ဘိနိတ္ထိံ ဝါ ရောဟိတမစ္ဆံ ဝါ ပုဏ္ဏဃဋံ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ဂေါသပ္ပိံ ဝါ အဟတဝတ္ထံ ဝါ ပါယာသံ ဝါ ပဿတိ, ဣတော ဥတ္တရိ မင်္ဂလံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ တေန ကထိတံ ဧကစ္စေ ‘‘သုကထိတ’’န္တိ အဘိနန္ဒိံသု။ အပရော ‘‘နေတံ မင်္ဂလံ, သုတံ နာမ မင်္ဂလံ။ ဧကစ္စော ဟိ ‘ပုဏ္ဏာ’တိ ဝဒန္တာနံ သုဏာတိ, တထာ ‘ဝဍ္ဎာ’တိ ‘ဝဍ္ဎမာနာ’တိ သုဏာတိ, ‘ဘုဉ္ဇာ’တိ ‘ခါဒါ’တိ ဝဒန္တာနံ သုဏာတိ, ဣတော ဥတ္တရိ မင်္ဂလံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ တေန ကထိတမ္ပိ ဧကစ္စေ ‘‘သုကထိတ’’န္တိ အဘိနန္ဒိံသု။ အပရော ‘‘န ဧတံ မင်္ဂလံ, မုတံ နာမ မင်္ဂလံ။ ဧကစ္စော ဟိ ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ ပထဝိံ အာမသတိ, ဟရိတတိဏံ အလ္လဂေါမယံ ပရိသုဒ္ဓသာဋကံ ရောဟိတမစ္ဆံ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနံ အာမသတိ, ဣတော ဥတ္တရိ မင်္ဂလံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ တေန ကထိတမ္ပိ ဧကစ္စေ ‘‘သုကထိတ’’န္တိ အဘိနန္ဒိံသု။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ သုတမင်္ဂလိကာ မုတမင်္ဂလိကာတိ တိဿောပိ ပရိသာ ဟုတွာ အညမညံ သညာပေတုံ နာသက္ခိံသု, ဘုမ္မဒေဝတာ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ‘‘ဣဒံ မင်္ဂလ’’န္တိ တထတော န ဇာနိံသု။
သက္ကော စိန္တေသိ ‘‘ဣမံ မင်္ဂလပဉှံ သဒေဝကေ လောကေ အညတြ ဘဂဝတာ အညော ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘ဗဟူ ဒေဝါ မနုဿာ စာ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ ဒွါဒသဟိ ဂါထာဟိ အဋ္ဌတိံသ မဟာမင်္ဂလာနိ ကထေသိ။ မင်္ဂလသုတ္တေ ဝိနိဝဋ္ဋန္တေယေဝ ကောဋိသတသဟဿမတ္တာ ဒေဝတာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, သောတာပန္နာဒီနံ ဂဏနပထော နတ္ထိ။ သက္ကော မင်္ဂလံ သုတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ သတ္ထာရာ မင်္ဂလေ ကထိတေ သဒေဝကော လောကော ‘‘သုကထိတ’’န္တိ အဘိနန္ဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၄။)တဒါ ဓမ္မသဘာယံ တထာဂတဿ ဂုဏကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ အညေသံ အဝိသယံ မင်္ဂလပဉှံ သဒေဝကဿ လောကဿ စိတ္တံ ဂဟေတွာ ကုက္ကုစ္စံ ဆိန္ဒိတွာ ဂဂနတလေ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ကထေသိ, ဧဝံ မဟာပညော, အာဝုသော, တထာဂတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ သမ္ဗောဓိပ္ပတ္တဿ မမ မင်္ဂလပဉှကထနံ, သွာဟံ ဗောဓိသတ္တစရိယံ စရန္တောပိ ဒေဝမနုဿာနံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒိတွာ မင်္ဂလပဉှံ ကထေသိ’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဝိဘဝသမ္ပန္နဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ရက္ခိတကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ကတဒါရပရိဂ္ဂဟော မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ရတနဝိလောကနံ ကတွာ သံဝိဂ္ဂမာနသော မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တပဒေသေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ အနုပုဗ္ဗေနဿ ပရိဝါရော မဟာ အဟောသိ, ပဉ္စ အန္တေဝါသိကသတာနိ အဟေသုံ။ အထေကဒိဝသံ တေ တာပသာ ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အာစရိယ, ဝဿာရတ္တသမယေ ဟိမဝန္တတော ဩတရိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဇနပဒစာရိကံ ဂစ္ဆာမ, ဧဝံ နော သရီရဉ္စ ထိရံ ဘဝိဿတိ, ဇင်္ဃဝိဟာရော စ ကတော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ တေ ‘‘တေန ဟိ တုမှေ ဂစ္ဆထ, အဟံ ဣဓေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဝန္ဒိတွာ ဟိမဝန္တာ ဩတရိတွာ စာရိကံ စရမာနာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိံသု။ တေသံ မဟာသက္ကာရသမ္မာနော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဗာရာဏသိယံ သန္ထာဂါရေ သန္နိပတိတေ မဟာဇနကာယေ မင်္ဂလပဉှော သမုဋ္ဌာတိ။ သဗ္ဗံ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တဒါ ပန မနုဿာနံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒိတွာ မင်္ဂလပဉှံ ကထေတုံ သမတ္ထံ အပဿန္တော မဟာဇနော ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဣသိဂဏံ မင်္ဂလပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဣသယော ရာဇာနံ အာမန္တေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, မယံ ဧတံ ကထေတုံ န သက္ခိဿာမ, အပိစ ခေါ အမှာကံ အာစရိယော ရက္ခိတတာပသော နာမ မဟာပညော ဟိမဝန္တေ ဝသတိ, သော သဒေဝကဿ လောကဿ စိတ္တံ ဂဟေတွာ ဧတံ မင်္ဂလပဉှံ ကထေဿတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဘန္တေ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၅။)ဟိမဝန္တော နာမ ဒူရေ ဒုဂ္ဂမောဝ, န သက္ခိဿာမ မယံ တတ္ထ ဂန္တုံ, သာဓု ဝတ တုမှေယေဝ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိတွာ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပုနာဂန္တွာ အမှာကံ ကထေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရာ အာစရိယေန ရညော ဓမ္မိကဘာဝေ ဇနပဒစာရိတ္တေ စ ပုစ္ဆိတေ တံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကထေတွာ ရညော ယာစနာယ စ အတ္တနော ပဉှသဝနတ္ထံ အာဂတဘာဝံ ပကာသေတွာ ‘‘သာဓု နော ဘန္တေ, မင်္ဂလပဉှံ ပါကဋံ ကတွာ ကထေထာ’’တိ ယာစိံသု။ တတော ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော အာစရိယံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံသု နရော ဇပ္ပမဓိစ္စ ကာလေ, ကံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ကတမံ ဝါ သုတာနံ၊
သော မစ္စော အသ္မိဉ္စ ပရမှိ လောကေ, ကထံ ကရော သောတ္ထာနေန ဂုတ္တော’’တိ။
တတ္ထ ကာလေတိ မင်္ဂလပတ္ထနကာလေ။ ဝိဇ္ဇန္တိ ဝေဒံ။ သုတာနန္တိ သိက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကပရိယတ္တီနံ။ အသ္မိဉ္စာတိ ဧတ္ထ စာတိ နိပါတမတ္တံ။ သောတ္ထာနေနာတိ သောတ္ထိဘာဝါဝဟေန မင်္ဂလေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အာစရိယ, ပုရိသော မင်္ဂလံ ဣစ္ဆန္တော မင်္ဂလကာလေ ကိံသု နာမ ဇပ္ပန္တော တီသု ဝေဒေသု ကတရံ ဝါ ဝေဒံ ကတရံ ဝါ သုတာနံ အန္တရေ သုတပရိယတ္တိံ အဓီယိတွာ သော မစ္စော ဣမသ္မိဉ္စ လောကေ ပရမှိ စ ကထံ ကရော ဧတေသု ဇပ္ပါဒီသု ကိံ ကေန နိယာမေန ကရောန္တော သောတ္ထာနေန နိရပရာဓမင်္ဂလေန ဂုတ္တော ရက္ခိတော ဟောတိ, တံ ဥဘယလောကဟိတံ ဂဟေတွာ ဌိတမင်္ဂလံ အမှာကံ ကထေဟီ’’တိ။
ဧဝံ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကေန မင်္ဂလပဉှံ ပုဋ္ဌော မဟာသတ္တော ဒေဝမနုဿာနံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒန္တော ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မင်္ဂလ’’န္တိ ဗုဒ္ဓလီဠာယ မင်္ဂလံ ကထေန္တော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၆။)‘‘ယဿ ဒေဝါ ပိတရော စ သဗ္ဗေ, သရီသပါ သဗ္ဗဘူတာနိ စာပိ၊
မေတ္တာယ နိစ္စံ အပစိတာနိ ဟောန္တိ, ဘူတေသု ဝေ သောတ္ထာနံ တဒါဟူ’’တိ။
တတ္ထ ယဿာတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ဒေဝါတိ ဘုမ္မဒေဝေ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ ကာမာဝစရဒေဝါ။ ပိတရော စာတိ တတုတ္တရိ ရူပါဝစရဗြဟ္မာနော။ သရီသပါတိ ဒီဃဇာတိကာ။ သဗ္ဗဘူတာနိ စာပီတိ ဝုတ္တာဝသေသာနိ စ သဗ္ဗာနိပိ ဘူတာနိ။ မေတ္တာယ နိစ္စံ အပစိတာနိ ဟောန္တီတိ ဧတေ သဗ္ဗေ သတ္တာ ဒသဒိသာဖရဏဝသေန ပဝတ္တာယ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ မေတ္တာဘာဝနာယ အပစိတာ ဟောန္တိ။ ဘူတေသု ဝေတိ တံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ သဗ္ဗသတ္တေသု သောတ္ထာနံ နိရန္တရံ ပဝတ္တံ နိရပရာဓမင်္ဂလံ အာဟု။ မေတ္တာဝိဟာရီ ဟိ ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗေသံ ပိယော ဟောတိ ပရူပက္ကမေန အဝိကောပိယော။ ဣတိ သော ဣမိနာ မင်္ဂလေန ရက္ခိတော ဂေါပိတော ဟောတီတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ပဌမံ မင်္ဂလံ ကထေတွာ ဒုတိယာဒီနိ ကထေန္တော –
‘‘ယော သဗ္ဗလောကဿ နိဝါတဝုတ္တိ, ဣတ္ထီပုမာနံ သဟဒါရကာနံ၊
ခန္တာ ဒုရုတ္တာနမပ္ပဋိကူလဝါဒီ, အဓိဝါသနံ သောတ္ထာနံ တဒါဟု။
‘‘ယော နာဝဇာနာတိ သဟာယမတ္တေ, သိပ္ပေန ကုလျာဟိ ဓနေန ဇစ္စာ၊
ရုစိပညော အတ္ထကာလေ မတီမာ, သဟာယေသု ဝေ သောတ္ထာနံ တဒါဟု။
‘‘မိတ္တာနိ ဝေ ယဿ ဘဝန္တိ သန္တော, သံဝိဿတ္ထာ အဝိသံဝါဒကဿ၊
န မိတ္တဒုဗ္ဘီ သံဝိဘာဂီ ဓနေန, မိတ္တေသု ဝေ သောတ္ထာနံ တဒါဟု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၇။)‘‘ယဿ ဘရိယာ တုလျဝယာ သမဂ္ဂါ, အနုဗ္ဗတာ ဓမ္မကာမာ ပဇာတာ၊
ကောလိနိယာ သီလဝတီ ပတိဗ္ဗတာ, ဒါရေသု ဝေ သောတ္ထာနံ တဒါဟု။
‘‘ယဿ ရာဇာ ဘူတပတိ ယသဿီ, ဇာနာတိ သောစေယျံ ပရက္ကမဉ္စ၊
အဒွေဇ္ဈတာ သုဟဒယံ မမန္တိ, ရာဇူသု ဝေ သောတ္ထာနံ တဒါဟု။
‘‘အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဒဒါတိ သဒ္ဓေါ, မာလဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ၊
ပသန္နစိတ္တော အနုမောဒမာနော, သဂ္ဂေသု ဝေ သောတ္ထာနံ တဒါဟု။
‘‘ယမရိယဓမ္မေန ပုနန္တိ ဝုဒ္ဓါ, အာရာဓိတာ သမစရိယာယ သန္တော၊
ဗဟုဿုတာ ဣသယော သီလဝန္တော, အရဟန္တမဇ္ဈေ သောတ္ထာနံ တဒါဟူ’’တိ။ –
ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။
တတ္ထ နိဝါတဝုတ္တီတိ မုဒုစိတ္တတာယ သဗ္ဗလောကဿ နီစဝုတ္တိ ဟောတိ။ ခန္တာ ဒုရုတ္တာနန္တိ ပရေဟိ ဝုတ္တာနံ ဒုဋ္ဌဝစနာနံ အဓိဝါသကော ဟောတိ။ အပ္ပဋိကူလဝါဒီတိ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ, အဝဓိ မ’’န္တိ ယုဂဂ္ဂါဟံ အကရောန္တော အနုကူလမေဝ ဝဒတိ။ အဓိဝါသနန္တိ ဣဒံ အဓိဝါသနံ တဿ သောတ္ထာနံ နိရပရာဓမင်္ဂလံ ပဏ္ဍိတာ ဝဒန္တိ။
သဟာယမတ္တေတိ သဟာယေ စ သဟာယမတ္တေ စ။ တတ္ထ သဟပံသုကီဠိတာ သဟာယာ နာမ, ဒသ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဧကတော ဝုတ္ထာ သဟာယမတ္တာ နာမ, တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘အဟံ သိပ္ပဝါ, ဣမေ နိသိပ္ပါ’’တိ ဧဝံ သိပ္ပေန ဝါ ‘‘အဟံ ကုလီနော, ဣမေ န ကုလီနာ’’တိ ဧဝံ ကုလသမ္ပတ္တိသင်္ခါတာဟိ ကုလျာဟိ ဝါ, ‘‘အဟံ အဍ္ဎော, ဣမေ ဒုဂ္ဂတာ’’တိ ဧဝံ ဓနေန ဝါ, ‘‘အဟံ ဇာတိသမ္ပန္နော, ဣမေ ဒုဇ္ဇာတာ’’တိ ဧဝံ ဇစ္စာ ဝါ နာဝဇာနာတိ။ ရုစိပညောတိ သာဓုပညော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၈။)သုန္ဒရပညော။ အတ္ထကာလေတိ ကဿစိဒေဝ အတ္ထဿ ကာရဏဿ ဥပ္ပန္နကာလေ။ မတီမာတိ တံ တံ အတ္ထံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိစာရဏသမတ္ထတာယ မတိမာ ဟုတွာ တေ သဟာယေ နာဝဇာနာတိ။ သဟာယေသူတိ တံ တဿ အနဝဇာနနံ သဟာယေသု သောတ္ထာနံ နာမာတိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အာဟု။ တေန ဟိ သော နိရပရာဓမင်္ဂလေန ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ ဂုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတေ သဟာယေ နိဿာယ သောတ္ထိဘာဝေါ ကုသနာဠိဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၁။၁၂၁ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗော။
သန္တောတိ ပဏ္ဍိတာ သပ္ပုရိသာ ယဿ မိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ သံဝိဿတ္ထာတိ ဃရံ ပဝိသိတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဿေဝ ဂဟဏဝသေန ဝိဿာသမာပန္နာ။ အဝိသံဝါဒကဿာတိ အဝိသံဝါဒနသီလဿ။ န မိတ္တဒုဗ္ဘီတိ ယော စ မိတ္တဒုဗ္ဘီ န ဟောတိ။ သံဝိဘာဂီ ဓနေနာတိ အတ္တနော ဓနေန မိတ္တာနံ သံဝိဘာဂံ ကရောတိ။ မိတ္တေသူတိ မိတ္တေ နိဿာယ လဒ္ဓဗ္ဗံ တဿ တံ မိတ္တေသု သောတ္ထာနံ နာမ ဟောတိ။ သော ဟိ ဧဝရူပေဟိ မိတ္တေဟိ ရက္ခိတော သောတ္ထိံ ပါပုဏာတိ။ တတ္ထ မိတ္တေ နိဿာယ သောတ္ထိဘာဝေါ မဟာဥက္ကုသဇာတကာဒီဟိ (ဇာ။ ၁။၁၄။၄၄ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗော။
တုလျဝယာတိ သမာနဝယာ။ သမဂ္ဂါတိ သမဂ္ဂဝါသာ။ အနုဗ္ဗတာတိ အနုဝတ္တိတာ။ ဓမ္မကာမာတိ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မံ ရောစေတိ။ ပဇာတာတိ ဝိဇာယိနီ, န ဝဉ္ဈာ။ ဒါရေသူတိ ဧတေဟိ သီလဂုဏေဟိ သမန္နာဂတေ မာတုဂါမေ ဂေဟေ ဝသန္တေ သာမိကဿ သောတ္ထိ ဟောတီတိ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ။ တတ္ထ သီလဝန္တံ မာတုဂါမံ နိဿာယ သောတ္ထိဘာဝေါ မဏိစောရဇာတက- (ဇာ။ ၁။၂။၈၇ အာဒယော) သမ္ဗူလဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၉၇ အာဒယော) ခဏ္ဍဟာလဇာတကေဟိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၈၂ အာဒယော) ကထေတဗ္ဗော။
သောစေယျန္တိ သုစိဘာဝံ။ အဒွေဇ္ဈတာတိ အဒွေဇ္ဈတာယ န ဧသ မယာ သဒ္ဓိံ ဘိဇ္ဇိတွာ ဒွိဓာ ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ အဒွေဇ္ဈဘာဝေန ယံ ဇာနာတိ။ သုဟဒယံ မမန္တိ သုဟဒေါ အယံ မမန္တိ စ ယံ ဇာနာတိ။ ရာဇူသု ဝေတိ ဧဝံ ရာဇူသု သေဝကာနံ သောတ္ထာနံ နာမာတိ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ။ ဒဒါတိ သဒ္ဓေါတိ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ဒဒါတိ။ သဂ္ဂေသု ဝေတိ ဧဝံ သဂ္ဂေ ဒေဝလောကေ သောတ္ထာနံ နိရပရာဓမင်္ဂလန္တိ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ, တံ ပေတဝတ္ထုဝိမာနဝတ္ထူဟိ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၇၉။)ပုနန္တိ ဝုဒ္ဓါတိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဉာဏဝုဒ္ဓါ အရိယဓမ္မေန ပုနန္တိ ပရိသောဓေန္တိ။ သမစရိယာယာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ။ ဗဟုဿုတာတိ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတာ။ ဣသယောတိ ဧသိတဂုဏာ။ သီလဝန္တောတိ အရိယသီလေန သမန္နာဂတာ။ အရဟန္တမဇ္ဈေတိ အရဟန္တာနံ မဇ္ဈေ ပဋိလဘိတဗ္ဗံ တံ သောတ္ထာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ။ အရဟန္တော ဟိ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓမဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ ပဋိပါဒေန္တာ အာရာဓကံ ပုဂ္ဂလံ အရိယမဂ္ဂေန ပုနန္တိ, သောပိ အရဟာဝ ဟောတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှန္တော အဋ္ဌဟိ ဂါထာဟိ အဋ္ဌ မဟာမင်္ဂလာနိ ကထေတွာ တေသညေဝ မင်္ဂလာနံ ထုတိံ ကရောန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဧတာနိ ခေါ သောတ္ထာနာနိ လောကေ, ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ သုခုဒြယာနိ၊
တာနီဓ သေဝေထ နရော သပညော, န ဟိ မင်္ဂလေ ကိဉ္စနမတ္ထိ သစ္စ’’န္တိ။
တတ္ထ န ဟိ မင်္ဂလေတိ တသ္မိံ ပန ဒိဋ္ဌသုတမုတပ္ပဘေဒေ မင်္ဂလေ ကိဉ္စနံ ဧကမင်္ဂလမ္ပိ သစ္စံ နာမ နတ္ထိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ပနေကံ ပရမတ္ထသစ္စန္တိ။
ဣသယော တာနိ မင်္ဂလာနိ သုတွာ သတ္တဋ္ဌဒိဝသစ္စယေန အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ တတ္ထေဝ အဂမံသု။ ရာဇာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိ။ တေ တဿ အာစရိယေန ကထိတနိယာမေန မင်္ဂလပဉှံ ကထေတွာ ဟိမဝန္တမေဝ အာဂမံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ လောကေ မင်္ဂလံ ပါကဋံ အဟောသိ။ မင်္ဂလေသု ဝတ္တိတွာ မတမတာ သဂ္ဂပထံ ပူရေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဣသိဂဏံ အာဒါယ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပါဟံ မင်္ဂလပဉှံ ကထေသိ’’န္တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဣသိဂဏော ဗုဒ္ဓပရိသာ အဟောသိ, မင်္ဂလပဉှပုစ္ဆကော ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော သာရိပုတ္တော, အာစရိယော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာမင်္ဂလဇာတကဝဏ္ဏနာ ပန္နရသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၀။)֍ * [၄၅၄] ၁၆။ ဃဋပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဥဋ္ဌေဟိ ကဏှာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မတပုတ္တံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု မဋ္ဌကုဏ္ဍလိသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ တံ ဥပါသကံ ‘‘ကိံ, ဥပါသက, သောစသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပါသက, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတာနံ ကထံ သုတွာ မတပုတ္တံ နာနုသောစိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဥတ္တရပထေ ကံသဘောဂေ အသိတဉ္ဇနနဂရေ မဟာကံသော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ ကံသော စ, ဥပကံသော စာတိ ဒွေ ပုတ္တာ အဟေသုံ, ဒေဝဂဗ္ဘာ နာမ ဧကာ ဓီတာ။ တဿာ ဇာတဒိဝသေ နေမိတ္တကာ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဧတိဿာ ကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တပုတ္တာ ကံသဂေါတ္တံ ကံသဝံသံ နာသေဿန္တီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ ရာဇာ ဗလဝသိနေဟေန ဓီတရံ ဝိနာသေတုံ နာသက္ခိ, ‘‘ဘာတရော ဇာနိဿန္တီ’’တိ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ကာလမကာသိ။ တသ္မိံ ကာလကတေ ကံသော ရာဇာ အဟောသိ, ဥပကံသော ဥပရာဇာ။ တေ စိန္တယိံသု ‘‘သစေ မယံ ဘဂိနိံ နာသေဿာမ, ဂါရယှာ ဘဝိဿာမ, ဧတံ ကဿစိ အဒတွာ နိဿာမိကံ ကတွာ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ။ တေ ဧကထူဏကံ ပါသာဒံ ကာရေတွာ တံ တတ္ထ ဝသာပေသုံ။ နန္ဒိဂေါပါ နာမ တဿာ ပရိစာရိကာ အဟောသိ။ အန္ဓကဝေဏ္ဍော နာမ ဒါသော တဿာ သာမိကော အာရက္ခမကာသိ။
တဒါ ဥတ္တရမဓုရာယ မဟာသာဂရော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ သာဂရော, ဥပသာဂရော စာတိ ဒွေ ပုတ္တာ အဟေသုံ။ တေသု ပိတု အစ္စယေန သာဂရော ရာဇာ အဟောသိ, ဥပသာဂရော ဥပရာဇာ။ သော ဥပကံသဿ သဟာယကော ဧကာစရိယကုလေ ဧကတော ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ။ သော သာဂရဿ ဘာတု အန္တေပုရေ ဒုဗ္ဘိတွာ ဘာယမာနော ပလာယိတွာ ကံသဘောဂေ ဥပကံသဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဥပကံသော တံ ရညော ဒဿေသိ, ရာဇာ တဿ မဟန္တံ ယသံ အဒါသိ။ သော ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ဒေဝဂဗ္ဘာယ နိဝါသံ ဧကထမ္ဘံ ပါသာဒံ ဒိသွာ ‘‘ကဿေသော နိဝါသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ကာရဏံ သုတွာ ဒေဝဂဗ္ဘာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အဟောသိ။ ဒေဝဂဗ္ဘာပိ ဧကဒိဝသံ တံ ဥပကံသေန သဒ္ဓိံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မဟာသာဂရဿ ပုတ္တော ဥပသာဂရော နာမာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၁။)နန္ဒိဂေါပါယ သန္တိကာ သုတွာ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ အဟောသိ။ ဥပသာဂရော နန္ဒိဂေါပါယ လဉ္ဇံ ဒတွာ ‘‘ဘဂိနိ, သက္ခိဿသိ မေ ဒေဝဂဗ္ဘံ ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘န ဧတံ သာမိ, ဂရုက’’န္တိ ဝတွာ တံ ကာရဏံ ဒေဝဂဗ္ဘာယ အာရောစေသိ။ သာ ပကတိယာဝ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ တံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နန္ဒိဂေါပါ ဥပသာဂရဿ သညံ ဒတွာ ရတ္တိဘာဂေ တံ ပါသာဒံ အာရောပေသိ။ သော ဒေဝဂဗ္ဘာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ အထ နေသံ ပုနပ္ပုနံ သံဝါသေန ဒေဝဂဗ္ဘာ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိ။
အပရဘာဂေ တဿာ ဂဗ္ဘပတိဋ္ဌာနံ ပါကဋံ အဟောသိ။ ဘာတရော နန္ဒိဂေါပံ ပုစ္ဆိံသု, သာ အဘယံ ယာစိတွာ တံ အန္တရံ ကထေသိ။ တေ သုတွာ ‘‘ဘဂိနိံ နာသေတုံ န သက္ကာ, သစေ ဓီတရံ ဝိဇာယိဿတိ, တမ္ပိ န နာသေဿာမ, သစေ ပန ပုတ္တော ဘဝိဿတိ, နာသေဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေဝဂဗ္ဘံ ဥပသာဂရဿေဝ အဒံသု။ သာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ ဓီတရံ ဝိဇာယိ။ ဘာတရော သုတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ တဿာ ‘‘အဉ္ဇနဒေဝီ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တေသံ ဘောဂဝဍ္ဎမာနံ နာမ ဘောဂဂါမံ အဒံသု။ ဥပသာဂရော ဒေဝဂဗ္ဘံ ဂဟေတွာ ဘောဂဝဍ္ဎမာနဂါမေ ဝသိ။ ဒေဝဂဗ္ဘာယ ပုနပိ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ, နန္ဒိဂေါပါပိ တံ ဒိဝသမေဝ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိ။ တာသု ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာသု ဧကဒိဝသမေဝ ဒေဝဂဗ္ဘာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, နန္ဒိဂေါပါ ဓီတရံ ဝိဇာယိ။ ဒေဝဂဗ္ဘာ ပုတ္တဿ ဝိနာသနဘယေန ပုတ္တံ နန္ဒိဂေါပါယ ရဟဿေန ပေသေတွာ တဿာ ဓီတရံ အာဟရာပေသိ။ တဿာ ဝိဇာတဘာဝံ ဘာတိကာနံ အာရောစေသုံ။ တေ ‘‘ပုတ္တံ ဝိဇာတာ, ဓီတရ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓီတရ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ပေါသေထာ’’တိ အာဟံသု။ ဧတေနုပါယေန ဒေဝဂဗ္ဘာ ဒသ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ, ဒသ ဓီတရော နန္ဒိဂေါပါ ဝိဇာယိ။ ဒသ ပုတ္တာ နန္ဒိဂေါပါယ သန္တိကေ ဝဍ္ဎန္တိ, ဓီတရော ဒေဝဂဗ္ဘာယ။ တံ အန္တရံ ကောစိ န ဇာနာတိ။ ဒေဝဂဗ္ဘာယ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ဝါသုဒေဝေါ နာမ အဟောသိ, ဒုတိယော ဗလဒေဝေါ, တတိယော စန္ဒဒေဝေါ, စတုတ္ထော သူရိယဒေဝေါ, ပဉ္စမော အဂ္ဂိဒေဝေါ, ဆဋ္ဌော ဝရုဏဒေဝေါ, သတ္တမော အဇ္ဇုနော, အဋ္ဌမော ပဇ္ဇုနော, နဝမော ဃဋပဏ္ဍိတော, ဒသမော အင်္ကုရော နာမ အဟောသိ။ တေ အန္ဓကဝေဏ္ဍဒါသပုတ္တာ ဒသ ဘာတိကာ စေဋကာတိ ပါကဋာ အဟေသုံ။
တေ အပရဘာဂေ ဝုဒ္ဓိမနွာယ ထာမဗလသမ္ပန္နာ ကက္ခဠာ ဖရုသာ ဟုတွာ ဝိလောပံ ကရောန္တာ ဝိစရန္တိ, ရညော ဂစ္ဆန္တေ ပဏ္ဏာကာရေပိ ဝိလုမ္ပန္တေဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၂။)မနုဿာ သန္နိပတိတွာ ‘‘အန္ဓကဝေဏ္ဍဒါသပုတ္တာ ဒသ ဘာတိကာ ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပန္တီ’’တိ ရာဇင်္ဂဏေ ဥပက္ကောသိံသု။ ရာဇာ အန္ဓကဝေဏ္ဍံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကသ္မာ ပုတ္တေဟိ ဝိလောပံ ကာရာပေသီ’’တိ တဇ္ဇေသိ။ ဧဝံ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ မနုဿေဟိ ဥပက္ကောသေ ကတေ ရာဇာ တံ သန္တဇ္ဇေသိ။ သော မရဏဘယဘီတော ရာဇာနံ အဘယံ ယာစိတွာ ‘‘ဒေဝ, ဧတေ န မယှံ ပုတ္တာ, ဥပသာဂရဿ ပုတ္တာ’’တိ တံ အန္တရံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ဘီတော ‘‘ကေန တေ ဥပါယေန ဂဏှာမာ’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧတေ, ဒေဝ, မလ္လယုဒ္ဓဝိတ္တကာ, နဂရေ ယုဒ္ဓံ ကာရေတွာ တတ္ထ နေ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ အာဂတေ ဂါဟာပေတွာ မာရေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ စာရုရဉ္စ, မုဋ္ဌိကဉ္စာတိ ဒွေ မလ္လေ ပေါသေတွာ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ယုဒ္ဓံ ဘဝိဿတီ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ သဇ္ဇာပေတွာ အက္ခဝါဋံ ကာရေတွာ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဓဇပဋာကံ ဗန္ဓာပေသိ။ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ စက္ကာတိစက္ကံ မဉ္စာတိမဉ္စံ ဗန္ဓိတွာ စာရုရမုဋ္ဌိကာ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ အာဂန္တွာ ဝဂ္ဂန္တာ ဂဇ္ဇန္တာ အပ္ဖေါဋေန္တာ ဝိစရိံသု။ ဒသ ဘာတိကာပိ အာဂန္တွာ ရဇကဝီထိံ ဝိလုမ္ပိတွာ ဝဏ္ဏသာဋကေ နိဝါသေတွာ ဂန္ဓာပဏေသု ဂန္ဓံ, မာလာကာရာပဏေသု မာလံ ဝိလုမ္ပိတွာ ဝိလိတ္တဂတ္တာ မာလဓာရိနော ကတကဏ္ဏပူရာ ဝဂ္ဂန္တာ ဂဇ္ဇန္တာ အပ္ဖေါဋေန္တာ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ ပဝိသိံသု။
တသ္မိံ ခဏေ စာရုရော အပ္ဖေါဋေန္တော ဝိစရတိ။ ဗလဒေဝေါ တံ ဒိသွာ ‘‘န နံ ဟတ္ထေန ဆုပိဿာမီ’’တိ ဟတ္ထိသာလတော မဟန္တံ ဟတ္ထိယောတ္တံ အာဟရိတွာ ဝဂ္ဂိတွာ ဂဇ္ဇိတွာ ယောတ္တံ ခိပိတွာ စာရုရံ ဥဒရေ ဝေဌေတွာ ဒွေ ယောတ္တကောဋိယော ဧကတော ကတွာ ဝတ္တေတွာ ဥက္ခိပိတွာ သီသမတ္ထကေ ဘမေတွာ ဘူမိယံ ပေါထေတွာ ဗဟိ အက္ခဝါဋေ ခိပိ။ စာရုရေ မတေ ရာဇာ မုဋ္ဌိကမလ္လံ အာဏာပေသိ။ သော ဥဋ္ဌာယ ဝဂ္ဂိတွာ ဂဇ္ဇိတွာ အပ္ဖေါဋေသိ။ ဗလဒေဝေါ တံ ပေါထေတွာ အဋ္ဌီနိ သဉ္စုဏ္ဏေတွာ ‘‘အမလ္လောမှိ, အမလ္လောမှီ’’တိ ဝဒန္တမေဝ ‘‘နာဟံ တဝ မလ္လဘာဝံ ဝါ အမလ္လဘာဝံ ဝါ ဇာနာမီ’’တိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ပေါထေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဗဟိ အက္ခဝါဋေ ခိပိ။ မုဋ္ဌိကော မရန္တော ‘‘ယက္ခော ဟုတွာ တံ ခါဒိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သော ကာလမတ္တိကအဋဝိယံ နာမ ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ရာဇာ ‘‘ဂဏှထ ဒသ ဘာတိကေ စေဋကေ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၃။)ဥဋ္ဌဟိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဝါသုဒေဝေါ စက္ကံ ခိပိ။ တံ ဒွိန္နမ္ပိ ဘာတိကာနံ သီသာနိ ပါတေသိ။ မဟာဇနော ဘီတတသိတော ‘‘အဝဿယာ နော ဟောထာ’’တိ တေသံ ပါဒေသု ပတိတွာ နိပဇ္ဇိ။ တေ ဒွေပိ မာတုလေ မာရေတွာ အသိတဉ္ဇနနဂရေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော တတ္ထ ကတွာ ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ကာလယောနကရညော နိဝါသံ အယုဇ္ဈနဂရံ ဂန္တွာ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ ပရိခါရုက္ခဂဟနံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပါကာရံ ဘိန္ဒိတွာ ရာဇာနံ ဂဟေတွာ တံ ရဇ္ဇံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကတွာ ဒွါရဝတိံ ပါပုဏိံသု။ တဿ ပန နဂရဿ ဧကတော သမုဒ္ဒေါ ဧကတော ပဗ္ဗတော, အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတံ ကိရ တံ အဟောသိ။
တဿ အာရက္ခံ ဂဟေတွာ ဌိတယက္ခော ပစ္စာမိတ္တေ ဒိသွာ ဂဒြဘဝေသေန ဂဒြဘရဝံ ရဝတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ယက္ခာနုဘာဝေန သကလနဂရံ ဥပ္ပတိတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဧကသ္မိံ ဒီပကေ တိဋ္ဌတိ။ ပစ္စာမိတ္တေသု ဂတေသု ပုနာဂန္တွာ သကဋ္ဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာတိ။ တဒါပိ သော ဂဒြဘော တေသံ ဒသန္နံ ဘာတိကာနံ အာဂမနံ ဉတွာ ဂဒြဘရဝံ ရဝိ။ နဂရံ ဥပ္ပတိတွာ ဒီပကေ ပတိဋ္ဌာယ တေသု နဂရံ အဒိသွာ နိဝတ္တန္တေသု ပုနာဂန္တွာ သကဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေ ပုန နိဝတ္တိံသု, ပုနပိ ဂဒြဘော တထေဝ အကာသိ။ တေ ဒွါရဝတိနဂရေ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တာ ကဏှဒီပါယနဿ ဣသိနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မယံ ဒွါရဝတိယံ ရဇ္ဇံ ဂဟေတုံ န သက္ကောမ, ဧကံ နော ဥပါယံ ကရောထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပရိခါပိဋ္ဌေ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ဧကော ဂဒြဘော စရတိ။ သော ဟိ အမိတ္တေ ဒိသွာ ဝိရဝတိ, တသ္မိံ ခဏေ နဂရံ ဥပ္ပတိတွာ ဂစ္ဆတိ, တုမှေ တဿ ပါဒေ ဂဏှထ, အယံ ဝေါ နိပ္ဖဇ္ဇနူပါယော’’တိ ဝုတ္တေ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ ဂန္တွာ ဂဒြဘဿ ပါဒေသု ဂဟေတွာ နိပတိတွာ ‘‘သာမိ, ဌပေတွာ တုမှေ အညော အမှာကံ အဝဿယော နတ္ထိ, အမှာကံ နဂရံ ဂဏှနကာလေ မာ ရဝိတ္ထာ’’တိ ယာစိံသု။ ဂဒြဘော ‘‘န သက္ကာ န ဝိရဝိတုံ, တုမှေ ပန ပဌမတရံ အာဂန္တွာ စတ္တာရော ဇနာ မဟန္တာနိ အယနင်္ဂလာနိ ဂဟေတွာ စတူသု နဂရဒွါရေသု မဟန္တေ အယခါဏုကေ ဘူမိယံ အာကောဋေတွာ နဂရဿ ဥပ္ပတနကာလေ နင်္ဂလာနိ ဂဟေတွာ နင်္ဂလဗဒ္ဓံ အယသင်္ခလိကံ အယခါဏုကေ ဗန္ဓေယျာထ, နဂရံ ဥပ္ပတိတုံ န သက္ခိဿတီ’’တိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၄။)တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တသ္မိံ အဝိရဝန္တေယေဝ နင်္ဂလာနိ အာဒါယ စတူသု နဂရဒွါရေသု ခါဏုကေ ဘူမိယံ အာကောဋေတွာ အဋ္ဌံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဂဒြဘော ဝိရဝိ, နဂရံ ဥပ္ပတိတုမာရဘိ။ စတူသု ဒွါရေသု ဌိတာ စတူဟိ အယနင်္ဂလေဟိ ဂဟေတွာ နင်္ဂလဗဒ္ဓါ အယသင်္ခလိကာ ခါဏုကေသု ဗန္ဓိံသု, နဂရံ ဥပ္ပတိတုံ နာသက္ခိ။ ဒသ ဘာတိကာ တတော နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိံသု။ ဧဝံ တေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေသု သဗ္ဗရာဇာနော စက္ကေန ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဒွါရဝတိယံ ဝသမာနာ ရဇ္ဇံ ဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဝိဘဇိံသု, ဘဂိနိံ ပန အဉ္ဇနဒေဝိံ န သရိံသု။ တတော ပုန ‘‘ဧကာဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ အင်္ကုရော ‘‘မမ ကောဋ္ဌာသံ တဿာ ဒေထ, အဟံ ဝေါဟာရံ ကတွာ ဇီဝိဿာမိ, ကေဝလံ တုမှေ အတ္တနော ဇနပဒေ မယှံ သုင်္ကံ ဝိဿဇ္ဇေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿ ကောဋ္ဌာသံ ဘဂိနိယာ ဒတွာ သဒ္ဓိံ တာယ နဝ ရာဇာနော ဒွါရဝတိယံ ဝသိံသု။ အင်္ကုရော ပန ဝဏိဇ္ဇမကာသိ။ ဧဝံ တေသု အပရာပရံ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎမာနေသု အဒ္ဓါနေ ဂတေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။
တဒါ ကိရ မနုဿာနံ ဝီသတိဝဿသဟဿာယုကကာလော အဟောသိ။ တဒါ ဝါသုဒေဝမဟာရာဇဿ ဧကော ပုတ္တော ကာလမကာသိ။ ရာဇာ သောကပရေတော သဗ္ဗကိစ္စာနိ ပဟာယ မဉ္စဿ အဋနိံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိလပန္တော နိပဇ္ဇိ။ တသ္မိံ ကာလေ ဃဋပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ ‘‘ဌပေတွာ မံ အညော ကောစိ မမ ဘာတု သောကံ ဟရိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ဥပါယေနဿ သောကံ ဟရိဿာမီ’’တိ။ သော ဥမ္မတ္တကဝေသံ ဂဟေတွာ ‘‘သသံ မေ ဒေထ, သသံ မေ ဒေထာ’’တိ အာကာသံ ဥလ္လောကေန္တော သကလနဂရံ ဝိစရိ။ ‘‘ဃဋပဏ္ဍိတော ဥမ္မတ္တကော ဇာတော’’တိ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ တသ္မိံ ကာလေ ရောဟိဏေယျော နာမ အမစ္စော ဝါသုဒေဝရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ကဏှ ကိံ သေသိ, ကော အတ္ထော သုပနေန တေ၊
ယောပိ တုယှံ သကော ဘာတာ, ဟဒယံ စက္ခု စ ဒက္ခိဏံ၊
တဿ ဝါတာ ဗလီယန္တိ, ဃဋော ဇပ္ပတိ ကေသဝါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၅။)တတ္ထ ကဏှာတိ ဂေါတ္တေနာလပတိ, ကဏှာယနဂေါတ္တော ကိရေသ။ ကော အတ္ထောတိ ကတရာ နာမ ဝဍ္ဎိ။ ဟဒယံ စက္ခု စ ဒက္ခိဏန္တိ ဟဒယေန စေဝ ဒက္ခိဏစက္ခုနာ စ သမာနောတိ အတ္ထော။ တဿ ဝါတာ ဗလီယန္တီတိ တဿ ဟဒယံ အပသ္မာရဝါတာ အဝတ္ထရန္တီတိ အတ္ထော။ ဇပ္ပတီတိ ‘‘သသံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝိပ္ပလပတိ။ ကေသဝါတိ သော ကိရ ကေသသောဘနတာယ ‘‘ကေသဝါ’’တိ ပညာယိတ္ထ, တေန တံ နာမေနာလပတိ။
ဧဝံ အမစ္စေန ဝုတ္တေ တဿ ဥမ္မတ္တကဘာဝံ ဉတွာ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ရောဟိဏေယျဿ ကေသဝေါ၊
တရမာနရူပေါ ဝုဋ္ဌာသိ, ဘာတုသောကေန အဋ္ဋိတော’’တိ။
ရာဇာ ဥဋ္ဌာယ သီဃံ ပါသာဒါ ဩတရိတွာ ဃဋပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥဘောသု ဟတ္ထေသု ဒဠှံ ဂဟေတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ နု ဥမ္မတ္တရူပေါဝ, ကေဝလံ ဒွါရကံ ဣမံ၊
သသော သသောတိ လပသိ, ကော နု တေ သသမာဟရီ’’တိ။
တတ္ထ ကေဝလံ ဒွါရကံ ဣမန္တိ ကသ္မာ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟုတွာ သကလံ ဣမံ ဒွါရဝတိနဂရံ ဝိစရန္တော ‘‘သသော သသော’’တိ လပသိ။ ကော တဝ သသံ ဟရိ, ကေန တေ သသော ဂဟိတောတိ ပုစ္ဆတိ။
သော ရညာ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ပုနပ္ပုနံ တဒေဝ ဝစနံ ဝဒတိ။ ရာဇာ ပုန ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယံ မဏီမယံ, လောဟမယံ အထ ရူပိယာမယံ၊
သင်္ခသိလာပဝါဠမယံ, ကာရယိဿာမိ တေ သသံ။
‘‘သန္တိ အညေပိ သသကာ, အရညေ ဝနဂေါစရာ၊
တေပိ တေ အာနယိဿာမိ, ကီဒိသံ သသမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – တေသု သုဝဏ္ဏမယာဒီသု ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဝဒ, အဟံ တေ ကာရေတွာ ဒဿာမိ, အထာပိ တေ န ရောစေသိ, အညေပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၆။)အရညေ ဝနဂေါစရာ သသကာ အတ္ထိ, တေပိ တေ အာနယိဿာမိ, ဝဒ ဘဒြမုခ, ကီဒိသံ သသမိစ္ဆသီတိ။
ရညော ကထံ သုတွာ ဃဋပဏ္ဍိတော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘န စာဟမေတေ ဣစ္ဆာမိ, ယေ သသာ ပထဝိဿိတာ၊
စန္ဒတော သသမိစ္ဆာမိ, တံ မေ ဩဟရ ကေသဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဩဟရာတိ ဩတာရေဟိ။
ရာဇာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘နိဿံသယံ မေ ဘာတာ ဥမ္မတ္တကောဝ ဇာတော’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သော နူန မဓုရံ ဉာတိ, ဇီဝိတံ ဝိဇဟိဿသိ၊
အပတ္ထိယံ ယော ပတ္ထယသိ, စန္ဒတော သသမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ဉာတီတိ ကနိဋ္ဌံ အာလပန္တော အာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘တာတ, မယှံ ပိယဉာတိ သော တွံ နူန အတိမဓုရံ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဝိဇဟိဿသိ, ယော အပတ္ထေတဗ္ဗံ ပတ္ထယသီ’’တိ။
ဃဋပဏ္ဍိတော ရညော ဝစနံ သုတွာ နိစ္စလော ဌတွာ ‘‘ဘာတိက, တွံ စန္ဒတော သသကံ ပတ္ထေန္တဿ တံ အလဘိတွာ ဇီဝိတက္ခယဘာဝံ ဇာနန္တော ကိံ ကာရဏာ မတပုတ္တံ အနုသောစသီ’’တိ ဝတွာ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ ကဏှ ဇာနာသိ, ယဒညမနုသာသသိ၊
ကသ္မာ ပုရေ မတံ ပုတ္တံ, အဇ္ဇာပိ မနုသောစသီ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣဒံ အလဗ္ဘနေယျဋ္ဌာနံ နာမ န ပတ္ထေတဗ္ဗန္တိ ယဒိ ဧဝံ ဇာနာသိ။ ယဒညမနုသာသသီတိ ဧဝံ ဇာနန္တောဝ ယဒိ အညံ အနုသာသသီတိ အတ္ထော။ ပုရေတိ အထ ကသ္မာ ဣတော စတုမာသမတ္ထကေ မတပုတ္တံ အဇ္ဇာပိ အနုသောစသီတိ ဝဒတိ။
ဧဝံ သော အန္တရဝီထိယံ ဌိတကောဝ ‘‘ဘာတိက, အဟံ တာဝ ပညာယမာနံ ပတ္ထေမိ, တွံ ပန အပညာယမာနဿ သောစသီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပုန ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၇။)‘‘ယံ န လဗ္ဘာ မနုဿေန, အမနုဿေန ဝါ ပုန၊
ဇာတော မေ မာ မရီ ပုတ္တော, ကုတော လဗ္ဘာ အလဗ္ဘိယံ။
‘‘န မန္တာ မူလဘေသဇ္ဇာ, ဩသဓေဟိ ဓနေန ဝါ၊
သက္ကာ အာနယိတုံ ကဏှ, ယံ ပေတမနုသောစသီ’’တိ။
တတ္ထ ယန္တိ ဘာတိက ယံ ဧဝံ ဇာတော မေ ပုတ္တော မာ မရီတိ မနုဿေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ ပုန န လဗ္ဘာ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ, တံ တွံ ပတ္ထေသိ, တဒေတံ ကုတော လဗ္ဘာ ကေန ကာရဏေန သက္ကာ လဒ္ဓုံ, န သက္ကာတိ ဒီပေတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အလဗ္ဘိယံ, အလဗ္ဘနေယျဋ္ဌာနဉှိ နာမေတန္တိ အတ္ထော။ မန္တာတိ မန္တပယောဂေန။ မူလဘေသဇ္ဇာတိ မူလဘေသဇ္ဇေန။ ဩသဓေဟီတိ နာနာဝိဓောသဓေဟိ။ ဓနေန ဝါတိ ကောဋိသတသင်္ချေနပိ ဓနေန ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယံ တွံ ပေတမနုသောစသိ, တံ ဧတေဟိ မန္တပယောဂါဒီဟိ အာနေတုံ န သက္ကာ’’တိ။
ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘ယုတ္တံ, တာတ, သလ္လက္ခိတံ မေ, မမ သောကဟရဏတ္ထာယ တယာ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဃဋပဏ္ဍိတံ ဝဏ္ဏေန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဿ ဧတာဒိသာ အဿု, အမစ္စာ ပုရိသပဏ္ဍိတာ၊
ယထာ နိဇ္ဈာပယေ အဇ္ဇ, ဃဋော ပုရိသပဏ္ဍိတော။
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ, ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ, ယမာသိ ဟဒယဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သောဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ, ဝီတသောကော အနာဝိလော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန မာဏဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ ယေန ကာရဏေန အဇ္ဇ မံ ပုတ္တသောကပရေတံ ဃဋော ပုရိသပဏ္ဍိတော သောကဟရဏတ္ထာယ နိဇ္ဈာပယေ နိဇ္ဈာပေသိ ဗောဓေသိ။ ယဿ အညဿပိ ဧတာဒိသာ ပုရိသပဏ္ဍိတာ အမစ္စာ အဿု, တဿ ကုတော သောကောတိ။ သေသဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၈။)‘‘ဧဝံ ကရောန္တိ သပ္ပညာ, ယေ ဟောန္တိ အနုကမ္ပကာ၊
နိဝတ္တယန္တိ သောကမှာ, ဃဋော ဇေဋ္ဌံဝ ဘာတရ’’န္တိ။ –
အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဥတ္တာနတ္ထာယေဝ။
ဧဝံ ဃဋကုမာရေန ဝီတသောကေ ကတေ ဝါသုဒေဝေ ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တေ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဒသဘာတိကပုတ္တာ ကုမာရာ စိန္တယိံသု ‘‘ကဏှဒီပါယနံ ‘ဒိဗ္ဗစက္ခုကော’တိ ဝဒန္တိ, ဝီမံသိဿာမ တာဝ န’’န္တိ။ တေ ဧကံ ဒဟရကုမာရံ အလင်္ကရိတွာ ဂဗ္ဘိနိအာကာရေန ဒဿေတွာ ဥဒရေ မသူရကံ ဗန္ဓိတွာ တဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဘန္တေ, အယံ ကုမာရိကာ ကိံ ဝိဇာယိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ တာပသော ‘‘ဒသဘာတိကရာဇူနံ ဝိနာသကာလော ပတ္တော, မယှံ နု ခေါ အာယုသင်္ခါရော ကီဒိသော ဟောတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ‘‘အဇ္ဇေဝ မရဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ကုမာရာ ဣမိနာ တုမှာကံ ကော အတ္ထော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထေထေဝ နော, ဘန္တေ’’တိ နိဗဒ္ဓေါ ‘‘အယံ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ခဒိရဃဋိကံ ဝိဇာယိဿတိ, တာယ ဝါသုဒေဝကုလံ နဿိဿတိ, အပိစ ခေါ ပန တုမှေ တံ ခဒိရဃဋိကံ ဂဟေတွာ ဈာပေတွာ ဆာရိကံ နဒိယံ ပက္ခိပေယျာထာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တေ ‘‘ကူဋဇဋိလ, ပုရိသော ဝိဇာယနကော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တန္တရဇ္ဇုကံ နာမ ကမ္မကရဏံ ကတွာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပယိံသု။ ရာဇာနော ကုမာရေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏာ တာပသံ မာရယိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ သုတွာ ဘီတာ တဿ အာရက္ခံ ဒတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တဿ ကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တံ ခဒိရဃဋိကံ ဈာပေတွာ ဆာရိကံ နဒိယံ ခိပိံသု။ သာ နဒိယာ ဝုယှမာနာ မုခဒွါရေ ဧကပဿေ လဂ္ဂိ, တတော ဧရကံ နိဗ္ဗတ္တိ။
အထေကဒိဝသံ တေ ရာဇာနော ‘‘သမုဒ္ဒကီဠံ ကီဠိဿာမာ’’တိ မုခဒွါရံ ဂန္တွာ မဟာမဏ္ဍပံ ကာရာပေတွာ အလင်္ကတမဏ္ဍပေ ခါဒန္တာ ပိဝန္တာ ကီဠာဝသေနေဝ ပဝတ္တဟတ္ထပါဒပရာမာသာ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတွာ မဟာကလဟံ ကရိံသု။ အထေကော အညံ မုဂ္ဂရံ အလဘန္တော ဧရကဝနတော ဧကံ ဧရကပတ္တံ ဂဏှိ။ တံ ဂဟိတမတ္တမေဝ ခဒိရမုသလံ အဟောသိ။ သော တေန မဟာဇနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၈၉။)ပေါထေသိ။ အထညေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဂဟိတဂဟိတံ ခဒိရမုသလမေဝ အဟောသိ။ တေ အညမညံ ပဟရိတွာ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏိံသု။ တေသု မဟာဝိနာသံ ဝိနဿန္တေသု ဝါသုဒေဝေါ စ ဗလဒေဝေါ စ ဘဂိနီ အဉ္ဇနဒေဝီ စ ပုရောဟိတော စာတိ စတ္တာရော ဇနာ ရထံ အဘိရုဟိတွာ ပလာယိံသု, သေသာ သဗ္ဗေပိ ဝိနဋ္ဌာ။ တေပိ စတ္တာရော ရထေန ပလာယန္တာ ကာဠမတ္တိကအဋဝိံ ပါပုဏိံသု။ သော ဟိ မုဋ္ဌိကမလ္လော ပတ္ထနံ ကတွာ ယက္ခော ဟုတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော ဗလဒေဝဿ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ တတ္ထ ဂါမံ မာပေတွာ မလ္လဝေသံ ဂဟေတွာ ‘‘ကော ယုဇ္ဈိတုကာမော’’တိ ဝဂ္ဂန္တော ဂဇ္ဇန္တော အပ္ဖေါဋေန္တော ဝိစရိ။ ဗလဒေဝေါ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ဘာတိက, အဟံ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဝါသုဒေဝေ ဝါရေန္တေယေဝ ရထာ ဩရုယှ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝဂ္ဂန္တော ဂဇ္ဇန္တော အပ္ဖေါဋေသိ။ အထ နံ သော ပသာရိတဟတ္ထေယေဝ ဂဟေတွာ မူလကန္ဒံ ဝိယ ခါဒိ။ ဝါသုဒေဝေါ တဿ မတဘာဝံ ဉတွာ ဘဂိနိဉ္စ ပုရောဟိတဉ္စ အာဒါယ သဗ္ဗရတ္တိံ ဂန္တွာ သူရိယောဒယေ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ ‘‘အာဟာရံ ပစိတွာ အာဟရထာ’’တိ ဘဂိနိဉ္စ ပုရောဟိတဉ္စ ဂါမံ ပဟိဏိတွာ သယံ ဧကသ္မိံ ဂစ္ဆန္တရေ ပဋိစ္ဆန္နော နိပဇ္ဇိ။
အထ နံ ဇရာ နာမ ဧကော လုဒ္ဒကော ဂစ္ဆံ စလန္တံ ဒိသွာ ‘‘သူကရော ဧတ္ထ ဘဝိဿတီ’’တိ သညာယ သတ္တိံ ခိပိတွာ ပါဒေ ဝိဇ္ဈိတွာ ‘‘ကော မံ ဝိဇ္ဈီ’’တိ ဝုတ္တေ မနုဿဿ ဝိဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ဘီတော ပလာယိတုံ အာရဘိ။ ရာဇာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဥဋ္ဌာယ ‘‘မာတုလ, မာ ဘာယိ, ဧဟီ’’တိ ပက္ကောသိတွာ အာဂတံ ‘‘ကောသိ နာမ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟံ သာမိ, ဇရာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇရာယ ဝိဒ္ဓေါ မရိဿတီတိ ကိရ မံ ပေါရာဏာ ဗျာကရိံသု, နိဿံသယံ အဇ္ဇ မယာ မရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘မာတုလ, မာ ဘာယိ, ဧဟိ ပဟာရံ မေ ဗန္ဓာ’’တိ တေန ပဟာရမုခံ ဗန္ဓာပေတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ ဗလဝဝေဒနာ ပဝတ္တိံသု, ဣတရေဟိ အာဘတံ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ နာသက္ခိ။ အထ တေ အာမန္တေတွာ ‘‘အဇ္ဇ အဟံ မရိဿာမိ, တုမှေ ပန သုခုမာလာ အညံ ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝိတုံ န သက္ခိဿထ, ဣမံ ဝိဇ္ဇံ သိက္ခထာ’’တိ ဧကံ ဝိဇ္ဇံ သိက္ခာပေတွာ တေ ဥယျောဇေတွာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ ဧဝံ အဉ္ဇနဒေဝိံ ဌပေတွာ သဗ္ဗေဝ ဝိနာသံ ပါပုဏိံသူတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဥပါသက, ဧဝံ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတာနံ ကထံ သုတွာ အတ္တနော ပုတ္တသောကံ ဟရိံသု, မာ စိန္တယီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၀။)ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥပါသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရောဟိဏေယျော အာနန္ဒော အဟောသိ, ဝါသုဒေဝေါ သာရိပုတ္တော, အဝသေသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဃဋပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဃဋပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာ သောဠသမာ။
ဣတိ သောဠသဇာတကပဋိမဏ္ဍိတဿ
ဒသကနိပါတဇာတကဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
စတုဒွါရော ကဏှုပေါသော, သင်္ခ ဗောဓိ ဒီပါယနော၊
နိဂြောဓ တက္ကလ ဓမ္မ-ပါလော ကုက္ကုဋ ကုဏ္ဍလီ၊
ဗိလာရ စက္က ဘူရိ စ, မင်္ဂလ ဃဋ သောဠသ။
ဒသကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၁။)၁၁။ ဧကာဒသကနိပါတော
֍ * [၄၅၅] ၁။ မာတုပေါသကဇာတကဝဏ္ဏနာ
တဿ နာဂဿ ဝိပ္ပဝါသေနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု သာမဇာတကဝတ္ထုသဒိသမေဝ။ သတ္ထာ ပန ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘မာ ဘိက္ခဝေ, ဧတံ ဘိက္ခုံ ဥဇ္ဈာယိတ္ထ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာပိ မာတရာ ဝိယုတ္တာ သတ္တာဟံ နိရာဟာရတာယ သုဿမာနာ ရာဇာရဟံ ဘောဇနံ လဘိတွာပိ ‘မာတရာ ဝိနာ န ဘုဉ္ဇိဿာမာ’တိ မာတရံ ဒိသွာဝ ဂေါစရံ ဂဏှိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတမာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ ဟတ္ထိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သဗ္ဗသေတော အဟောသိ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော လက္ခဏသမ္ပန္နော အသီတိဟတ္ထိသဟဿပရိဝါရော။ သော ဇရာဇိဏ္ဏံ မာတရံ ပေါသေသိ, မာတာ ပနဿ အန္ဓာ။ သော မဓုရမဓုရာနိ ဖလာဖလာနိ ဟတ္ထီနံ ဒတွာ မာတု သန္တိကံ ပေသေသိ။ ဟတ္ထီ တဿာ အဒတွာ အတ္တနာဝ ခါဒန္တိ။ သော ပရိဂ္ဂဏှန္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘ယူထံ ဆဍ္ဍေတွာ မာတရမေဝ ပေါသေဿာမီ’’တိ ရတ္တိဘာဂေ အညေသံ ဟတ္ထီနံ အဇာနန္တာနံ မာတရံ ဂဟေတွာ စဏ္ဍောရဏပဗ္ဗတပါဒံ ဂန္တွာ ဧကံ နဠိနိံ ဥပနိဿာယ ဌိတာယ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ မာတရံ ဌပေတွာ ပေါသေသိ။ အထေကော ဗာရာဏသိဝါသီ ဝနစရကော မဂ္ဂမူဠှော ဒိသံ ဝဝတ္ထပေတုံ အသက္ကောန္တော မဟန္တေန သဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ ပုရိသော အနာထော, န ခေါ ပန မေတံ ပတိရူပံ, ယံ ဧသ မယိ ဌိတေ ဣဓ ဝိနဿေယျာ’’တိ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဘယေန ပလာယန္တံ ဒိသွာ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ, နတ္ထိ တေ မံ နိဿာယ ဘယံ, မာ ပလာယိ, ကသ္မာ တွံ ပရိဒေဝန္တော ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သာမိ, အဟံ မဂ္ဂမူဠှော, အဇ္ဇ မေ သတ္တမော ဒိဝသော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘော ပုရိသ, မာ ဘာယိ, အဟံ တံ မနုဿပထေ ဌပေဿာမီ’’တိ တံ အတ္တနော ပိဋ္ဌိယံ နိသီဒါပေတွာ အရညာ နီဟရိတွာ နိဝတ္တိ။ သောပိ ပါပေါ ‘‘နဂရံ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေဿာမီ’’တိ ရုက္ခသညံ ပဗ္ဗတသညံ ကရောန္တောဝ နိက္ခမိတွာ ဗာရာဏသိံ အဂမာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၂။)တသ္မိံ ကာလေ ရညော မင်္ဂလဟတ္ထီ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ ‘‘သစေ ကေနစိ ကတ္ထစိ ဩပဝယှံ ကာတုံ ယုတ္တရူပေါ ဟတ္ထီ ဒိဋ္ဌော အတ္ထိ, သော အာစိက္ခတူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ သော ပုရိသော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘မယာ, ဒေဝ, တုမှာကံ ဩပဝယှော ဘဝိတုံ ယုတ္တရူပေါ သဗ္ဗသေတော သီလဝါ ဟတ္ထိရာဇာ ဒိဋ္ဌော, အဟံ မဂ္ဂံ ဒဿေဿာမိ, မယာ သဒ္ဓိံ ဟတ္ထာစရိယေ ပေသေတွာ တံ ဂဏှာပေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ‘‘ဣမံ မဂ္ဂဒေသကံ ကတွာ အရညံ ဂန္တွာ ဣမိနာ ဝုတ္တံ ဟတ္ထိနာဂံ အာနေထာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဟတ္ထာစရိယံ ပေသေသိ။ သော တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တံ နဠိနိံ ပဝိသိတွာ ဂေါစရံ ဂဏှန္တံ ပဿိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဟတ္ထာစရိယံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ န အညတော ဥပ္ပန္နံ, တဿ ပုရိသဿ သန္တိကာ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတိ, အဟံ ခေါ ပန မဟာဗလော ဟတ္ထိသဟဿမ္ပိ ဝိဒ္ဓံသေတုံ သမတ္ထော ဟောမိ, ကုဇ္ဈိတွာ သရဋ္ဌကံ သေနာဝါဟနံ နာသေတုံ, သစေ ပန ကုဇ္ဈိဿာမိ, သီလံ မေ ဘိဇ္ဇိဿတိ, တသ္မာ အဇ္ဇ သတ္တီဟိ ကောဋ္ဋိယမာနောပိ န ကုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ သီသံ နာမေတွာ နိစ္စလောဝ အဋ္ဌာသိ။ ဟတ္ထာစရိယော ပဒုမသရံ ဩတရိတွာ တဿ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ ပုတ္တာ’’တိ ရဇတဒါမသဒိသာယ သောဏ္ဍာယ ဂဟေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိ။ ဗောဓိသတ္တမာတာ ပန ပုတ္တေ အနာဂစ္ဆန္တေ ‘‘ပုတ္တော မေ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ နီတော ဘဝိဿတိ, ဣဒါနိ တဿ ဝိပ္ပဝါသေန အယံ ဝနသဏ္ဍော ဝဍ္ဎိဿတီ’’တိ ပရိဒေဝမာနာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တဿ နာဂဿ ဝိပ္ပဝါသေန, ဝိရူဠှော သလ္လကီ စ ကုဋဇာ စ၊
ကုရုဝိန္ဒကရဝီရာ ဘိသသာမာ စ, နိဝါတေ ပုပ္ဖိတာ စ ကဏိကာရာ။
‘‘ကောစိဒေဝ သုဝဏ္ဏကာယုရာ, နာဂရာဇံ ဘရန္တိ ပိဏ္ဍေန၊
ယတ္ထ ရာဇာ ရာဇကုမာရော ဝါ, ကဝစမဘိဟေဿတိ အဆမ္ဘိတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၃။)တတ္ထ ဝိရူဠှာတိ ဝဍ္ဎိတာ နာမ, နတ္ထေတ္ထ သံသယောတိ အသံသယဝသေနေဝမာဟ။ သလ္လကီ စ ကုဋဇာ စာတိ ဣန္ဒသာလရုက္ခာ စ ကုဋဇရုက္ခာ စ။ ကုရုဝိန္ဒကရဝီရာ ဘိသသာမာ စာတိ ကုရုဝိန္ဒရုက္ခာ စ ကရဝီရနာမကာနိ မဟာတိဏာနိ စ ဘိသာနိ စ သာမာကာနိ စာတိ အတ္ထော။ ဧတေ စ သဗ္ဗေ ဣဒါနိ ဝဍ္ဎိဿန္တီတိ ပရိဒေဝတိ။ နိဝါတေတိ ပဗ္ဗတပါဒေ။ ပုပ္ဖိတာတိ မမ ပုတ္တေန သာခံ ဘဉ္ဇိတွာ အခါဒိယမာနာ ကဏိကာရာပိ ပုပ္ဖိတာ ဘဝိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကောစိဒေဝါတိ ကတ္ထစိဒေဝ ဂါမေ ဝါ နဂရေ ဝါ။ သုဝဏ္ဏကာယုရာတိ သုဝဏ္ဏာဘရဏာ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာ။ ဘရန္တိ ပိဏ္ဍေနာတိ အဇ္ဇ မာတုပေါသကံ နာဂရာဇံ ရာဇာရဟဿ ဘောဇနဿ သုဝဍ္ဎိတေန ပိဏ္ဍေန ပေါသေန္တိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ နာဂရာဇေ ရာဇာ နိသီဒိတွာ။ ကဝစမဘိဟေဿတီတိ သင်္ဂါမံ ပဝိသိတွာ ပစ္စာမိတ္တာနံ ကဝစံ အဘိဟနိဿတိ ဘိန္ဒိဿတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယတ္ထ မမ ပုတ္တေ နိသိန္နော ရာဇာ ဝါ ရာဇကုမာရော ဝါ အဆမ္ဘိတော ဟုတွာ သပတ္တာနံ ကဝစံ ဟနိဿတိ, တံ မေ ပုတ္တံ နာဂရာဇာနံ သုဝဏ္ဏာဘရဏာ အဇ္ဇ ပိဏ္ဍေန ဘရန္တီ’’တိ။
ဟတ္ထာစရိယောပိ အန္တရာမဂ္ဂေဝ ရညော သာသနံ ပေသေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ နဂရံ အလင်္ကာရာပေသိ။ ဟတ္ထာစရိယော ဗောဓိသတ္တံ ကတဂန္ဓပရိဘဏ္ဍံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ဟတ္ထိသာလံ နေတွာ ဝိစိတြသာဏိယာ ပရိက္ခိပါပေတွာ ရညော အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဒါပေသိ။ သော ‘‘မာတရံ ဝိနာ ဂေါစရံ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပိဏ္ဍံ န ဂဏှိ။ အထ နံ ယာစန္တော ရာဇာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂဏှာဟိ နာဂ ကဗဠံ, မာ နာဂ ကိသကော ဘဝ၊
ဗဟူနိ ရာဇကိစ္စာနိ, တာနိ နာဂ ကရိဿသီ’’တိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာ နူနသာ ကပဏိကာ, အန္ဓာ အပရိဏာယိကာ၊
ခါဏုံ ပါဒေန ဃဋ္ဋေတိ, ဂိရိံ စဏ္ဍောရဏံ ပတီ’’တိ။
တတ္ထ သာ နူနသာတိ မဟာရာဇ, နူန သာ ဧသာ။ ကပဏိကာတိ ပုတ္တဝိယောဂေန ကပဏာ။ ခါဏုန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ပတိတံ ရုက္ခကလိင်္ဂရံ။ ဃဋ္ဋေတီတိ ပရိဒေဝမာနာ တတ္ထ တတ္ထ ပါဒေန ပေါထေန္တီ နူန ပါဒေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၄။)ဟနတိ။ ဂိရိံ စဏ္ဍောရဏံ ပတီတိ စဏ္ဍောရဏပဗ္ဗတာဘိမုခီ, ပဗ္ဗတပါဒေ ပရိပ္ဖန္ဒမာနာတိ အတ္ထော။
အထ နံ ပုစ္ဆန္တော ရာဇာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာ နု တေ သာ မဟာနာဂ, အန္ဓာ အပရိဏာယိကာ၊
ခါဏုံ ပါဒေန ဃဋ္ဋေတိ, ဂိရိံ စဏ္ဍောရဏံ ပတီ’’တိ။
‘‘မာတာ မေ သာ မဟာရာဇ, အန္ဓာ အပရိဏာယိကာ၊
ခါဏုံ ပါဒေန ဃဋ္ဋေတိ, ဂိရိံ စဏ္ဍောရဏံ ပတီ’’တိ။
ရာဇာ ဆဋ္ဌဂါထာယ တမတ္ထံ သုတွာ မုဉ္စာပေန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မုဉ္စထေတံ မဟာနာဂံ, ယောယံ ဘရတိ မာတရံ၊
သမေတု မာတရာ နာဂေါ, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘီ’’တိ။
တတ္ထ ယောယံ ဘရတီတိ အယံ နာဂေါ ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, အန္ဓံ မာတရံ ပေါသေမိ, မယာ ဝိနာ မယှံ မာတာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိဿတိ, တာယ ဝိနာ မယှံ ဣဿရိယေန အတ္ထော နတ္ထိ, အဇ္ဇ မေ မာတု ဂေါစရံ အလဘန္တိယာ သတ္တမော ဒိဝသော’’တိ ဝဒတိ, တသ္မာ ယော အယံ မာတရံ ဘရတိ, ဧတံ မဟာနာဂံ ခိပ္ပံ မုဉ္စထ။ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘီတိ သဒ္ဓိံ ဧသ မာတရာ သမေတု သမာဂစ္ဆတူတိ။
အဋ္ဌမနဝမာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘မုတ္တော စ ဗန္ဓနာ နာဂေါ, မုတ္တမာဒါယ ကုဉ္ဇရော၊
မုဟုတ္တံ အဿာသယိတွာ, အဂမာ ယေန ပဗ္ဗတော။
‘‘တတော သော နဠိနိံ ဂန္တွာ, သီတံ ကုဉ္ဇရသေဝိတံ၊
သောဏ္ဍာယူဒကမာဟတွာ, မာတရံ အဘိသိဉ္စထာ’’တိ။
သော ကိရ နာဂေါ ဗန္ဓနာ မုတ္တော ထောကံ ဝိဿမိတွာ ရညော ဒသရာဇဓမ္မဂါထာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၅။)ဩဝါဒံ ဒတွာ မဟာဇနေန ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇိယမာနော နဂရာ နိက္ခမိတွာ တဒဟေဝ တံ ပဒုမသရံ ပတွာ ‘‘မမ မာတရံ ဂေါစရံ ဂါဟာပေတွာဝ သယံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဗဟုံ ဘိသမုဠာလံ အာဒါယ သောဏ္ဍပူရံ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ဂုဟာလေဏတော နိက္ခမိတွာ ဂုဟာဒွါရေ နိသိန္နာယ မာတုယာ သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္တာဟံ နိရာဟာရတာယ မာတု သရီရဿ ဖဿပဋိလာဘတ္ထံ ဥပရိ ဥဒကံ သိဉ္စိ, တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ မာတာပိ ‘‘ဒေဝေါ ဝဿတီ’’တိ သညာယ တံ အက္ကောသန္တီ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောယံ အနရိယော ဒေဝေါ, အကာလေနပိ ဝဿတိ၊
ဂတော မေ အတြဇော ပုတ္တော, ယော မယှံ ပရိစာရကော’’တိ။
တတ္ထ အတြဇောတိ အတ္တတော ဇာတော။
အထ နံ သမဿာသေန္တော ဗောဓိသတ္တော ဧကာဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ အမ္မ ကိံ သေသိ, အာဂတော တျာဟမတြဇော၊
မုတ္တောမှိ ကာသိရာဇေန, ဝေဒေဟေန ယသဿိနာ’’တိ။
တတ္ထ အာဂတော တျာဟန္တိ အာဂတော တေ အဟံ။ ဝေဒေဟေနာတိ ဉာဏသမ္ပန္နေန။ ယသဿိနာတိ မဟာပရိဝါရေန တေန ရညာ မင်္ဂလဟတ္ထိဘာဝါယ ဂဟိတောပိ အဟံ မုတ္တော, ဣဒါနိ တဝ သန္တိကံ အာဂတော ဥဋ္ဌေဟိ ဂေါစရံ ဂဏှာဟီတိ။
သာ တုဋ္ဌမာနသာ ရညော အနုမောဒနံ ကရောန္တီ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘စိရံ ဇီဝတု သော ရာဇာ, ကာသီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
ယော မေ ပုတ္တံ ပမောစေသိ, သဒါ ဝုဒ္ဓါပစာယိက’’န္တိ။
တဒါ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏေ ပသီဒိတွာ နဠိနိယာ အဝိဒူရေ ဂါမံ မာပေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ စ မာတု စဿ နိဗဒ္ဓံ ဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ အပရဘာဂေ ဗောဓိသတ္တော မာတရိ ကာလကတာယ တဿာ သရီရပရိဟာရံ ကတွာ ကာရဏ္ဍကအဿမပဒံ နာမ ဂတော။ တသ္မိံ ပန ဌာနေ ဟိမဝန္တတော ဩတရိတွာ ပဉ္စသတာ ဣသယော ဝသိံသု, တံ ဝတ္တံ တေသံ အဒါသိ။ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ သမာနရူပံ သိလာပဋိမံ ကာရေတွာ မဟာသက္ကာရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၆။)ပဝတ္တေသိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော အနုသံဝစ္ဆရံ သန္နိပတိတွာ ဟတ္ထိမဟံ နာမ ကရိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ပါပပုရိသော ဒေဝဒတ္တော, ဟတ္ထာစရိယော သာရိပုတ္တော, မာတာ ဟတ္ထိနီ မဟာမာယာ, မာတုပေါသကနာဂေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မာတုပေါသကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
သုဏောဟိ မယှံ ဝစနံ ဇနိန္ဒာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရေန လဒ္ဓဝရေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပဌမဗောဓိယဉှိ ဝီသတိ ဝဿာနိ ဘဂဝတော အနိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကာ အဟေသုံ။ ဧကဒါ ထေရော နာဂသမာလော, ဧကဒါ နာဂိတော, ဧကဒါ ဥပဝါဏော, ဧကဒါ သုနက္ခတ္တော, ဧကဒါ စုန္ဒော, ဧကဒါ နန္ဒော, ဧကဒါ သာဂတော, ဧကဒါ မေဃိယော ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိ။ အထေကဒိဝသံ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနိမှိ မဟလ္လကော, ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ‘ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆာမာ’တိ ဝုတ္တေ အညေန ဂစ္ဆန္တိ, ဧကစ္စေ မယှံ ပတ္တစီဝရံ ဘူမိယံ နိက္ခိပန္တိ, နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကံ မေ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဇာနာထာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ, အဟံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ ဥဋ္ဌိတေ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒယော ‘‘တုမှာကံ ပတ္ထနာ မတ္ထကံ ပတ္တာ, အလ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိ။ တတော ဘိက္ခူ အာနန္ဒတ္ထေရံ ‘‘တွံ အာဝုသော, ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ ယာစာဟီ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော ‘‘သစေ မေ ဘန္တေ, ဘဂဝါ အတ္တနာ လဒ္ဓစီဝရံ န ဒဿတိ, ပိဏ္ဍပါတံ န ဒဿတိ, ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတုံ န ဒဿတိ, မံ ဂဟေတွာ နိမန္တနံ န ဂမိဿတိ, သစေ ပန ဘဂဝါ မယာ ဂဟိတံ နိမန္တနံ ဂမိဿတိ, သစေ အဟံ တိရောရဋ္ဌာ တိရောဇနပဒါ ဘဂဝန္တံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတံ ပရိသံ အာဂတက္ခဏေယေဝ ဒဿေတုံ လဘိဿာမိ, ယဒါ မေ ကင်္ခါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ ခဏေယေဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတုံ လဘိဿာမိ, သစေ ယံ ဘဂဝါ မမ ပရမ္မုခါ ဓမ္မံ ကထေတိ, တံ အာဂန္တွာ မယှံ ကထေဿတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၇။)ဧဝါဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဣမေ စတ္တာရော ပဋိက္ခေပေ စတဿော စ အာယာစနာတိ အဋ္ဌ ဝရေ ယာစိ, ဘဂဝါပိဿ အဒါသိ။
သော တတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စဝီသတိ ဝဿာနိ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ သော ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂေ ဌပနံ ပတွာ အာဂမသမ္ပဒါ, အဓိဂမသမ္ပဒါ, ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပဒါ, အတ္တတ္ထပရိပုစ္ဆာသမ္ပဒါ, တိတ္ထဝါသသမ္ပဒါ, ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပဒါ, ဗုဒ္ဓူပနိဿယသမ္ပဒါတိ ဣမာဟိ သတ္တဟိ သမ္ပဒါဟိ သမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ အဋ္ဌဝရဒါယဇ္ဇံ လဘိတွာ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပညာတော ဂဂနမဇ္ဈေ စန္ဒော ဝိယ ပါကဋော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, တထာဂတော အာနန္ဒတ္ထေရံ ဝရဒါနေန သန္တပ္ပေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပါဟံ အာနန္ဒံ ဝရေန သန္တပ္ပေသိံ, ပုဗ္ဗေပါဟံ ယံ ယံ ဧသ ယာစိ, တံ တံ အဒါသိံယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပုတ္တော ဇုဏှကုမာရော နာမ ဟုတွာ တက္ကသိလာယံ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယဿ အနုယောဂံ ဒတွာ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရေ အာစရိယဿ ဃရာ နိက္ခမိတွာ အတ္တနော နိဝါသဋ္ဌာနံ ဝေဂေန ဂစ္ဆန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ ဘိက္ခံ စရိတွာ အတ္တနော နိဝါသဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တံ အပဿန္တော ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ တဿ ဘတ္တပါတိံ ဘိန္ဒိံ, ဗြာဟ္မဏော ပတိတွာ ဝိရဝိ။ ကုမာရော ကာရုညေန နိဝတ္တိတွာ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဥဋ္ဌာပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘တယာ, တာတ, မမ ဘိက္ခာဘာဇနံ ဘိန္နံ, ဘတ္တမူလံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ကုမာရော ‘‘ဗြာဟ္မဏ, န ဒါနာဟံ တဝ ဘတ္တမူလံ ဒါတုံ သက္ကောမိ, အဟံ ခေါ ပန ကာသိကရညော ပုတ္တော ဇုဏှကုမာရော နာမ, မယိ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေ အာဂန္တွာ မံ ဓနံ ယာစေယျာသီ’’တိ ဝတွာ နိဋ္ဌိတသိပ္ပေါ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပိတု သိပ္ပံ ဒဿေသိ။ ပိတာ ‘‘ဇီဝန္တေန မေ ပုတ္တော ဒိဋ္ဌော, ရာဇဘူတမ္ပိ နံ ပဿိဿာမီ’’တိ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိ။ သော ဇုဏှရာဇာ နာမ ဟုတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနိ မမ ဘတ္တမူလံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ အလင်္ကတနဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တမေဝ ဒိသွာ ဧကသ္မိံ ဥန္နတပ္ပဒေသေ ဌိတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဇယာပေသိ။ အထ နံ ရာဇာ အနောလောကေတွာဝ အတိက္ကမိ။ ဗြာဟ္မဏော တေန အဒိဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၈။)‘‘သုဏောဟိ မယှံ ဝစနံ ဇနိန္ဒ, အတ္ထေန ဇုဏှမှိ ဣဓာနုပတ္တော၊
န ဗြာဟ္မဏေ အဒ္ဓိကေ တိဋ္ဌမာနေ, ဂန္တဗ္ဗမာဟု ဒွိပဒိန္ဒ သေဋ္ဌာ’’တိ။
တတ္ထ ဇုဏှမှီတိ မဟာရာဇ, တယိ ဇုဏှမှိ အဟံ ဧကေန အတ္ထေန ဣဓာနုပ္ပတ္တော, န နိက္ကာရဏာ ဣဓာဂတောမှီတိ ဒီပေတိ။ အဒ္ဓိကေတိ အဒ္ဓါနံ အာဂတေ။ ဂန္တဗ္ဗန္တိ တံ အဒ္ဓိကံ အဒ္ဓါနမာဂတံ ယာစမာနံ ဗြာဟ္မဏံ အနောလောကေတွာဝ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ပဏ္ဍိတာ န အာဟု န ကထေန္တီတိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဟတ္ထိံ ဝဇိရင်္ကုသေန နိဂ္ဂဟေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဏောမိ တိဋ္ဌာမိ ဝဒေဟိ ဗြဟ္မေ, ယေနာသိ အတ္ထေန ဣဓာနုပတ္တော၊
ကံ ဝါ တွမတ္ထံ မယိ ပတ္ထယာနော, ဣဓာဂမော ဗြဟ္မေ တဒိင်္ဃ ဗြူဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။
တတော ပရံ ဗြာဟ္မဏဿ စ ရညော စ ဝစနပဋိဝစနဝသေန သေသဂါထာ ကထိတာ –
‘‘ဒဒါဟိ မေ ဂါမဝရာနိ ပဉ္စ, ဒါသီသတံ သတ္တ ဂဝံသတာနိ၊
ပရောသဟဿဉ္စ သုဝဏ္ဏနိက္ခေ, ဘရိယာ စ မေ သာဒိသီ ဒွေ ဒဒါဟိ။
‘‘တပေါ နု တေ ဗြာဟ္မဏ ဘိံသရူပေါ, မန္တာ နု တေ ဗြာဟ္မဏ စိတ္တရူပါ၊
ယက္ခာ နု တေ အဿဝါ သန္တိ ကေစိ, အတ္ထံ ဝါ မေ အဘိဇာနာသိ ကတ္တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၉၉။)‘‘န မေ တပေါ အတ္ထိ န စာပိ မန္တာ, ယက္ခာပိ မေ အဿဝါ နတ္ထိ ကေစိ၊
အတ္ထမ္ပိ တေ နာဘိဇာနာမိ ကတ္တံ, ပုဗ္ဗေ စ ခေါ သင်္ဂတိမတ္တမာသိ။
‘‘ပဌမံ ဣဒံ ဒဿနံ ဇာနတော မေ, န တာဘိဇာနာမိ ဣတော ပုရတ္ထာ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, ကဒါ ကုဟိံ ဝါ အဟု သင်္ဂမော နော။
‘‘ဂန္ဓာရရာဇဿ ပုရမှိ ရမ္မေ, အဝသိမှသေ တက္ကသီလာယံ ဒေဝ၊
တတ္ထန္ဓကာရမှိ တိမီသိကာယံ, အံသေန အံသံ သမဃဋ္ဋယိမှ။
‘‘တေ တတ္ထ ဌတွာန ဥဘော ဇနိန္ဒ, သာရာဏိယံ ဝီတိသာရယိမှ တတ္ထ၊
သာယေဝ နော သင်္ဂတိမတ္တမာသိ, တတော န ပစ္ဆာ န ပုရေ အဟောသိ။
‘‘ယဒါ ကဒါစိ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ, သမာဂမော သပ္ပုရိသေန ဟောတိ၊
န ပဏ္ဍိတာ သင်္ဂတိသန္ထဝါနိ, ပုဗ္ဗေ ကတံ ဝါပိ ဝိနာသယန္တိ။
‘‘ဗာလာဝ ခေါ သင်္ဂတိသန္ထဝါနိ, ပုဗ္ဗေ ကတံ ဝါပိ ဝိနာသယန္တိ၊
ဗဟုမ္ပိ ဗာလေသု ကတံ ဝိနဿတိ, တထာ ဟိ ဗာလာ အကတညုရူပါ။
‘‘ဓီရာ စ ခေါ သင်္ဂတိသန္ထဝါနိ, ပုဗ္ဗေ ကတံ ဝါပိ န နာသယန္တိ၊
အပ္ပမ္ပိ ဓီရေသု ကတံ န နဿတိ, တထာ ဟိ ဓီရာ သုကတညုရူပါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၀။)‘‘ဒဒါမိ တေ ဂါမဝရာနိ ပဉ္စ, ဒါသီသတံ သတ္တ ဂဝံသတာနိ၊
ပရောသဟဿဉ္စ သုဝဏ္ဏနိက္ခေ, ဘရိယာ စ တေ သာဒိသီ ဒွေ ဒဒါမိ။
‘‘ဧဝံ သတံ ဟောတိ သမေစ္စ ရာဇ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာနံ၊
အာပူရတီ ကာသိပတီ တထာဟံ, တယာပိ မေ သင်္ဂမော အဇ္ဇ လဒ္ဓေါ’’တိ။
တတ္ထ သာဒိသီတိ ရူပဝဏ္ဏဇာတိကုလပဒေသေန မယာ သာဒိသီ ဧကသဒိသာ ဒွေ မဟာယသာ ဘရိယာ စ မေ ဒေဟီတိ အတ္ထော။ ဘိံသရူပေါတိ ကိံ နု တေ ဗြာဟ္မဏ ဗလဝရူပသီလာစာရဂုဏသင်္ခါတံ တပေါကမ္မံ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ။ မန္တာ နု တေတိ ဥဒါဟု ဝိစိတြရူပါ သဗ္ဗတ္ထသာဓကာ မန္တာ တေ အတ္ထိ။ အဿဝါတိ ဝစနကာရကာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဒါယကာ ယက္ခာ ဝါ တေ ကေစိ သန္တိ။ ကတ္တန္တိ ကတံ, ဥဒါဟု တယာ ကတံ ကိဉ္စိ မမ အတ္ထံ အဘိဇာနာသီတိ ပုစ္ဆတိ။ သင်္ဂတိမတ္တန္တိ သမာဂမမတ္တံ တယာ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗေ မမ အာသီတိ ဝဒတိ။ ဇာနတော မေတိ ဇာနန္တဿ မမ ဣဒံ ပဌမံ တဝ ဒဿနံ။ န တာဘိဇာနာမီတိ န တံ အဘိဇာနာမိ။ တိမီသိကာယန္တိ ဗဟလတိမိရာယံ ရတ္တိယံ။ တေ တတ္ထ ဌတွာနာတိ တေ မယံ တသ္မိံ အံသေန အံသံ ဃဋ္ဋိတဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဝီတိသာရယိမှ တတ္ထာတိ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သရိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကထံ ဝီတိသာရယိမှ, အဟံ ‘‘ဘိက္ခာဘာဇနံ မေ တယာ ဘိန္နံ, ဘတ္တမူလံ မေ ဒေဟီ’’တိ အဝစံ, တွံ ‘‘ဣဒါနာဟံ တဝ ဘတ္တမူလံ ဒါတုံ န သက္ကောမိ, အဟံ ခေါ ပန ကာသိကရညော ပုတ္တော ဇုဏှကုမာရော နာမ, မယိ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေ အာဂန္တွာ မံ ဓနံ ယာစေယျာသီ’’တိ အဝစာတိ ဣမံ သာရဏီယကထံ ကရိမှာတိ အာဟ။ သာယေဝ နော သင်္ဂတိမတ္တမာသီတိ ဒေဝ, အမှာကံ သာယေဝ အညမညံ သင်္ဂတိမတ္တမာသိ, ဧကမုဟုတ္တိကမဟောသီတိ ဒီပေတိ။ တတောတိ တတော ပန တံမုဟုတ္တိကမိတ္တဓမ္မတော ပစ္ဆာ ဝါ ပုရေ ဝါ ကဒါစိ အမှာကံ သင်္ဂတိ နာမ န ဘူတပုဗ္ဗာ။
န ပဏ္ဍိတာတိ ဗြာဟ္မဏ ပဏ္ဍိတာ နာမ တံမုဟုတ္တိကံ သင်္ဂတိံ ဝါ စိရကာလသန္ထဝါနိ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုဗ္ဗေ ကတဂုဏံ ဝါ န နာသေန္တိ။ ဗဟုမ္ပီတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၁။)ဗဟုကမ္ပိ။ အကတညုရူပါတိ ယသ္မာ ဗာလာ အကတညုသဘာဝါ, တသ္မာ တေသု ဗဟုမ္ပိ ကတံ နဿတီတိ အတ္ထော။ သုကတညုရူပါတိ သုဋ္ဌု ကတညုသဘာဝါ။ ဧတ္ထာပိ တတ္ထာပိ တထာ ဟီတိ ဟိ-ကာရော ကာရဏတ္ထော။ ဒဒါမိ တေတိ ဗြာဟ္မဏေန ယာစိတယာစိတံ ဒဒန္တော ဧဝမာဟ။ ဧဝံ သတန္တိ ဗြာဟ္မဏော ရညော အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဝဒတိ, သတံ သပ္ပုရိသာနံ ဧကဝါရမ္ပိ သမေစ္စ သင်္ဂတိ နာမ ဧဝံ ဟောတိ။ နက္ခတ္တရာဇာရိဝါတိ ဧတ္ထ ရ-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ တာရကာနန္တိ တာရကဂဏမဇ္ဈေ။ ကာသိပတီတိ ရာဇာနမာလပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဒေဝ, ကာသိရဋ္ဌာဓိပတိ ယထာ စန္ဒော တာရကာနံ မဇ္ဈေ ဌိတော တာရကဂဏပရိဝုတော ပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပုဏ္ဏမာ အာပူရတိ, တထာ အဟမ္ပိ အဇ္ဇ တယာ ဒိန္နေဟိ ဂါမဝရာဒီဟိ အာပူရာမီ’’တိ။ တယာပိ မေတိ မယာ ပုဗ္ဗေ တယာ သဒ္ဓိံ လဒ္ဓေါပိ သင်္ဂမော အလဒ္ဓေါဝ, အဇ္ဇ ပန မမ မနောရထဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ မယာ တယာ သဟ သင်္ဂမော လဒ္ဓေါ နာမာတိ နိပ္ဖန္နံ မေ တယာ သဒ္ဓိံ မိတ္တဖလန္တိ ဝဒတိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ မဟန္တံ ယသံ အဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပါဟံ အာနန္ဒံ ဝရေန သန္တပ္ပေသိံ ယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗြာဟ္မဏော အာနန္ဒော အဟောသိ, ရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဇုဏှဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၄၅၇] ၃။ ဓမ္မဒေဝပုတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယသောကရော ပုညကရောဟမသ္မီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ပထဝိပဝေသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော တထာဂတေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဣဒါနေဝေသ, ဘိက္ခဝေ, မမ ဇိနစက္ကေ ပဟာရံ ဒတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော, ပုဗ္ဗေပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၂။)ဓမ္မစက္ကေ ပဟာရံ ဒတွာ ပထဝိံ ပဝိသိတွာ အဝီစိပရာယဏော ဇာတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာမာဝစရဒေဝလောကေ ဓမ္မော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဒေဝဒတ္တော အဓမ္မော နာမ။ တေသု ဓမ္မော ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော ဒိဗ္ဗရထဝရမဘိရုယှ အစ္ဆရာဂဏပရိဝုတော မနုဿေသု သာယမာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဃရဒွါရေ သုခကထာယ နိသိန္နေသု ပုဏ္ဏမုပေါသထဒိဝသေ ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနီသု အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ ဝိရမိတွာ မာတုပဋ္ဌာနဓမ္မံ ပိတုပဋ္ဌာနဓမ္မံ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မဉ္စ ပူရေထ, ဧဝံ သဂ္ဂပရာယဏာ ဟုတွာ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝိဿထာ’’တိ မနုဿေ ဒသ ကုသလကမ္မပထေ သမာဒပေန္တော ဇမ္ဗုဒီပံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ။ အဓမ္မော ပန ဒေဝပုတ္တော ‘‘ပါဏံ ဟနထာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဒသ အကုသလကမ္မပထေ သမာဒပေန္တော ဇမ္ဗုဒီပံ ဝါမံ ကရောတိ။ အထ တေသံ အာကာသေ ရထာ သမ္မုခါ အဟေသုံ။ အထ နေသံ ပရိသာ ‘‘တုမှေ ကဿ, တုမှေ ကဿာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မယံ ဓမ္မဿ, မယံ အဓမ္မဿာ’’တိ ဝတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမိတွာ ဒွိဓာ ဇာတာ။ ဓမ္မောပိ အဓမ္မံ အာမန္တေတွာ ‘‘သမ္မ, တွံ အဓမ္မော, အဟံ ဓမ္မော, မဂ္ဂေါ မယှံ အနုစ္ဆဝိကော, တဝ ရထံ ဩက္ကာမေတွာ မယှံ မဂ္ဂံ ဒေဟီ’’တိ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယသောကရော ပုညကရောဟမသ္မိ, သဒါတ္ထုတော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ၊
မဂ္ဂါရဟော ဒေဝမနုဿပူဇိတော, ဓမ္မော အဟံ ဒေဟိ အဓမ္မ မဂ္ဂ’’န္တိ။
တတ္ထ ယသောကရောတိ အဟံ ဒေဝမနုဿာနံ ယသဒါယကော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ သဒါတ္ထုတောတိ သဒါ ထုတော နိစ္စပသတ္ထော။ တတော ပရာ –
‘‘အဓမ္မယာနံ ဒဠှမာရုဟိတွာ, အသန္တသန္တော ဗလဝါဟမသ္မိ၊
သ ကိဿ ဟေတုမှိ တဝဇ္ဇ ဒဇ္ဇံ, မဂ္ဂံ အဟံ ဓမ္မ အဒိန္နပုဗ္ဗံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၃။)‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ပါတုရဟောသိ ပုဗ္ဗေ, ပစ္ဆာ အဓမ္မော ဥဒပါဒိ လောကေ၊
ဇေဋ္ဌော စ သေဋ္ဌော စ သနန္တနော စ, ဥယျာဟိ ဇေဋ္ဌဿ ကနိဋ္ဌ မဂ္ဂါ။
‘‘န ယာစနာယ နပိ ပါတိရူပါ, န အရဟတာ တေဟံ ဒဒေယျံ မဂ္ဂံ၊
ယုဒ္ဓဉ္စ နော ဟောတု ဥဘိန္နမဇ္ဇ, ယုဒ္ဓမှိ ယော ဇေဿတိ တဿ မဂ္ဂေါ။
‘‘သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုဝိသဋောဟမသ္မိ, မဟဗ္ဗလော အမိတယသော အတုလျော၊
ဂုဏေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဥပေတရူပေါ, ဓမ္မော အဓမ္မ တွံ ကထံ ဝိဇေဿသိ။
‘‘လောဟေန ဝေ ဟညတိ ဇာတရူပံ, န ဇာတရူပေန ဟနန္တိ လောဟံ၊
သစေ အဓမ္မော ဟဉ္ဆတိ ဓမ္မမဇ္ဇ, အယော သုဝဏ္ဏံ ဝိယ ဒဿနေယျံ။
‘‘သစေ တုဝံ ယုဒ္ဓဗလော အဓမ္မ, န တုယှ ဝုဍ္ဎာ စ ဂရူ စ အတ္ထိ၊
မဂ္ဂဉ္စ တေ ဒမ္မိ ပိယာပ္ပိယေန, ဝါစာဒုရုတ္တာနိပိ တေ ခမာမီ’’တိ။ –
ဣမာ ဆ ဂါထာ တေသညေဝ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ကထိတာ။
တတ္ထ သ ကိဿ ဟေတုမှိ တဝဇ္ဇ ဒဇ္ဇန္တိ သောမှိ အဟံ အဓမ္မော အဓမ္မယာနံ ရထံ အာရုဠှော အဘီတော ဗလဝါ။ ကိံကာရဏာ အဇ္ဇ ဘော ဓမ္မ, ကဿစိ အဒိန္နပုဗ္ဗံ မဂ္ဂံ တုယှံ ဒမ္မီတိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမကပ္ပိကကာလေ ဣမသ္မိံ လောကေ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော စ ပုဗ္ဗေ ပါတုရဟောသိ, ပစ္ဆာ အဓမ္မော။ ဇေဋ္ဌော စာတိ ပုရေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေန အဟံ ဇေဋ္ဌော စ သေဋ္ဌော စ ပေါရာဏကော စ, တွံ ပန ကနိဋ္ဌော, တသ္မာ မဂ္ဂါ ဥယျာဟီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၄။)နပိ ပါတိရူပါတိ အဟဉှိ တေ နေဝ ယာစနာယ န ပတိရူပဝစနေန မဂ္ဂါရဟတာယ မဂ္ဂံ ဒဒေယျံ။ အနုဝိသဋောတိ အဟံ စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အတ္တနော ဂုဏေန ပတ္ထဋော ပညာတော ပါကဋော။ လောဟေနာတိ အယမုဋ္ဌိကေန။ ဟဉ္ဆတီတိ ဟနိဿတိ။ တုဝံ ယုဒ္ဓဗလော အဓမ္မာတိ သစေ တွံ ယုဒ္ဓဗလောသိ အဓမ္မ။ ဝုဍ္ဎာ စ ဂရူ စာတိ ယဒိ တုယှံ ‘‘ဣမေ ဝုဍ္ဎာ, ဣမေ ဂရူ ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဧဝံ နတ္ထိ။ ပိယာပ္ပိယေနာတိ ပိယေနာပိ အပ္ပိယေနာပိ ဒဒန္တော ပိယေန ဝိယ တေ မဂ္ဂံ ဒဒါမီတိ အတ္ထော။
ဗောဓိသတ္တေန ပန ဣမာယ ဂါထာယ ကထိတက္ခဏေယေဝ အဓမ္မော ရထေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အဝံသိရော ပထဝိယံ ပတိတွာ ပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိန္နေ ဂန္တွာ အဝီစိမှိယေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣဒဉ္စ သုတွာ ဝစနံ အဓမ္မော, အဝံသိရော ပတိတော ဥဒ္ဓပါဒေါ၊
ယုဒ္ဓတ္ထိကော စေ န လဘာမိ ယုဒ္ဓံ, ဧတ္တာဝတာ ဟောတိ ဟတော အဓမ္မော။
‘‘ခန္တီဗလော ယုဒ္ဓဗလံ ဝိဇေတွာ, ဟန္တွာ အဓမ္မံ နိဟနိတွ ဘူမျာ၊
ပါယာသိ ဝိတ္တော အဘိရုယှ သန္ဒနံ, မဂ္ဂေနေဝ အတိဗလော သစ္စနိက္ကမော။
‘‘မာတာ ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ, အသမ္မာနိတာ ယဿ သကေ အဂါရေ၊
ဣဓေဝ နိက္ခိပ္ပ သရီရဒေဟံ, ကာယဿ ဘေဒါ နိရယံ ဝဇန္တိ တေ၊
ယထာ အဓမ္မော ပတိတော အဝံသိရော။
‘‘မာတာ ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ, သုသမ္မာနိတာ ယဿ သကေ အဂါရေ၊
ဣဓေဝ နိက္ခိပ္ပ သရီရဒေဟံ, ကာယဿ ဘေဒါ သုဂတိံ ဝဇန္တိ တေ၊
ယထာပိ ဓမ္မော အဘိရုယှ သန္ဒန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၅။)တတ္ထ ယုဒ္ဓတ္ထိကော စေတိ အယံ တဿ ဝိလာပေါ, သော ကိရေဝံ ဝိလပန္တောယေဝ ပတိတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော။ ဧတ္တာဝတာတိ ဘိက္ခဝေ, ယာဝတာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော, တာဝတာ အဓမ္မော ဟတော နာမ ဟောတိ။ ခန္တီဗလောတိ ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ အဓမ္မော ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော အဓိဝါသနခန္တီဗလော တံ ယုဒ္ဓဗလံ ဝိဇေတွာ ဝဓိတွာ ဘူမိယံ နိဟနိတွာ ပါတေတွာ ဝိတ္တဇာတတာယ ဝိတ္တော အတ္တနော ရထံ အာရုယှ မဂ္ဂေနေဝ သစ္စနိက္ကမော တထပရက္ကမော ဓမ္မဒေဝပုတ္တော ပါယာသိ။ အသမ္မာနိတာတိ အသက္ကတာ။ သရီရဒေဟန္တိ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ သရီရသင်္ခါတံ ဒေဟံ နိက္ခိပိတွာ။ နိရယံ ဝဇန္တီတိ ယဿ ပါပပုဂ္ဂလဿ ဧတေ သက္ကာရာရဟာ ဂေဟေ အသက္ကတာ, တထာရူပါ ယထာ အဓမ္မော ပတိတော အဝံသိရော, ဧဝံ အဝံသိရာ နိရယံ ဝဇန္တီတိ အတ္ထော။ သုဂတိံ ဝဇန္တီတိ ယဿ ပနေတေ သက္ကတာ, တာဒိသာ ပဏ္ဍိတာ ယထာပိ ဓမ္မော သန္ဒနံ အဘိရုယှ ဒေဝလောကံ ဂတော, ဧဝံ သုဂတိံ ဝဇန္တီတိ။
သတ္ထာ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မယာ သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အဓမ္မော ဒေဝပုတ္တော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပရိသာပိဿ ဒေဝဒတ္တပရိသာ, ဓမ္မော ပန အဟမေဝ, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာယေဝါ’’တိ။
ဓမ္မဒေဝပုတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ဧကာ နိသိန္နာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ကုသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၀။၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သတ္ထာ ပန တံ ဘိက္ခုံ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ကသ္မာ ကိလေသဝသေန ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသိ? ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ သမိဒ္ဓေ ဒွါဒသယောဇနိကေ သုရုန္ဓနနဂရေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါယ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ သတ္တ ဝဿသတာနိ ဧကဂဗ္ဘေ ဝသန္တာပိ ဣန္ဒြိယာနိ ဘိန္ဒိတွာ လောဘဝသေန န ဩလောကေသု’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၆။)အတီတေ ကာသိရဋ္ဌေ သုရုန္ဓနနဂရေ ကာသိရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, တဿ နေဝ ပုတ္တော, န ဓီတာ အဟောသိ။ သော အတ္တနော ဒေဝိယော ‘‘ပုတ္တေ ပတ္ထေထာ’’တိ အာဟ။ အဂ္ဂမဟေသီပိ ရညော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ အကာသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာ တဿေဝ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿ မဟာဇနဿ ဟဒယံ ဝဍ္ဎေတွာ ဇာတဘာဝေန ‘‘ဥဒယဘဒ္ဒေါ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ ကုမာရဿ ပဒသာ စရဏကာလေ အညောပိ သတ္တော ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာ တဿေဝ ရညော အညတရာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ ကုမာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿာပိ ‘‘ဥဒယဘဒ္ဒါ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ ကုမာရော ဝယပ္ပတ္တော သဗ္ဗသိပ္ပနိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ, ဇာတဗြဟ္မစာရီ ပန အဟောသိ, သုပိနန္တေနပိ မေထုနဓမ္မံ န ဇာနာတိ, န တဿ ကိလေသေသု စိတ္တံ အလ္လီယိ။ ရာဇာ ပုတ္တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတုကာမော ‘‘ကုမာရဿ ဣဒါနိ ရဇ္ဇသုခသေဝနကာလော, နာဋကာပိဿ ပစ္စုပဋ္ဌာပေဿာမီ’’တိ သာသနံ ပေသေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော, ကိလေသေသု မေ စိတ္တံ န အလ္လီယတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနော ရတ္တဇမ္ဗုနဒမယံ ဣတ္ထိရူပံ ကာရေတွာ ‘‘ဧဝရူပံ ဣတ္ထိံ လဘမာနော ရဇ္ဇံ သမ္ပဋိစ္ဆိဿာမီ’’တိ မာတာပိတူနံ ပေသေသိ။ တေ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ပရိဟာရာပေတွာ တထာရူပံ ဣတ္ထိံ အလဘန္တာ ဥဒယဘဒ္ဒံ အလင်္ကာရေတွာ တဿ သန္တိကေ ဌပေသုံ။ သာ တံ သုဝဏ္ဏရူပကံ အဘိဘဝိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နေသံ အနိစ္ဆမာနာနညေဝ ဝေမာတိကံ ဘဂိနိံ ဥဒယဘဒ္ဒကုမာရိံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ ဗောဓိသတ္တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု။ တေ ပန ဒွေပိ ဗြဟ္မစရိယဝါသမေဝ ဝသိံသု။
အပရဘာဂေ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ဗောဓိသတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဥဘော ဧကဂဗ္ဘေ ဝသမာနာပိ လောဘဝသေန ဣန္ဒြိယာနိ ဘိန္ဒိတွာ အညမညံ န ဩလောကေသုံ, အပိစ ခေါ ပန ‘‘ယော အမှေသု ပဌမတရံ ကာလံ ကရောတိ, သော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနတော အာဂန္တွာ ‘အသုကဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တောသ္မီ’တိ အာရောစေတူ’’တိ သင်္ဂရမကံသု။ အထ ခေါ ဗောဓိသတ္တော အဘိသေကတော သတ္တဝဿသတစ္စယေန ကာလမကာသိ။ အညော ရာဇာ နာဟောသိ, ဥဒယဘဒ္ဒါယယေဝ အာဏာ ပဝတ္တိ။ အမစ္စာ ရဇ္ဇံ အနုသာသိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ စုတိက္ခဏေ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကတ္တံ ပတွာ ယသမဟန္တတာယ သတ္တာဟံ အနုဿရိတုံ နာသက္ခိ။ ဣတိ သော မနုဿဂဏနာယ သတ္တဝဿသတစ္စယေန အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ဥဒယဘဒ္ဒံ ရာဇဓီတရံ ဓနေန ဝီမံသိတွာ သီဟနာဒံ နဒါပေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သင်္ဂရံ မောစေတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၇။)တဒါ ကိရ မနုဿာနံ ဒသဝဿသဟဿာယုကကာလော ဟောတိ။ ရာဇဓီတာပိ တံ ဒိဝသံ ရတ္တိဘာဂေ ပိဟိတေသု ဒွါရေသု ဌပိတအာရက္ခေ သတ္တဘူမိကပါသာဒဝရတလေ အလင်္ကတသိရိဂဗ္ဘေ ဧကိကာဝ နိစ္စလာ အတ္တနော သီလံ အာဝဇ္ဇမာနာ နိသီဒိ။ အထ သက္ကော သုဝဏ္ဏမာသကပူရံ ဧကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ အာဒါယ အာဂန္တွာ သယနဂဗ္ဘေယေဝ ပါတုဘဝိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧကာ နိသိန္နာ သုစိ သညတူရူ, ပါသာဒမာရုယှ အနိန္ဒိတင်္ဂီ၊
ယာစာမိ တံ ကိန္နရနေတ္တစက္ခု, ဣမေကရတ္တိံ ဥဘယော ဝသေမာ’’တိ။
တတ္ထ သုစီတိ သုစိဝတ္ထနိဝတ္ထာ။ သညတူရူတိ သုဋ္ဌု ဌပိတဦရူ, ဣရိယာပထံ သဏ္ဌပေတွာ သုစိဝတ္ထာ ဧကိကာဝ နိသိန္နာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိန္ဒိတင်္ဂီတိ ပါဒန္တတော ယာဝ ကေသဂ္ဂါ အနိန္ဒိတသရီရာ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တသရီရာ။ ကိန္နရနေတ္တစက္ခူတိ တီဟိ မဏ္ဍလေဟိ ပဉ္စဟိ စ ပသာဒေဟိ ဥပသောဘိတတ္တာ ကိန္နရာနံ နေတ္တသဒိသေဟိ စက္ခူဟိ သမန္နာဂတေ။ ဣမေကရတ္တိန္တိ ဣမံ ဧကရတ္တံ အဇ္ဇ ဣမသ္မိံ အလင်္ကတသယနဂဗ္ဘေ ဧကတော ဝသေယျာမာတိ ယာစတိ။
တတော ရာဇဓီတာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဩကိဏ္ဏန္တရပရိခံ, ဒဠှမဋ္ဋာလကောဋ္ဌကံ၊
ရက္ခိတံ ခဂ္ဂဟတ္ထေဟိ, ဒုပ္ပဝေသမိဒံ ပုရံ။
‘‘ဒဟရဿ ယုဝိနော စာပိ, အာဂမော စ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, သင်္ဂမံ ဣစ္ဆသေ မယာ’’တိ။
တတ္ထ ဩကိဏ္ဏန္တရပရိခန္တိ ဣဒံ ဒွါဒသယောဇနိကံ သုရုန္ဓနပုရံ အန္တရန္တရာ ဥဒကပရိခါနံ ကဒ္ဒမပရိခါနံ သုက္ခပရိခါနံ ဩကိဏ္ဏတ္တာ ဩကိဏ္ဏန္တရပရိခံ။ ဒဠှမဋ္ဋာလကောဋ္ဌကန္တိ ထိရတရေဟိ အဋ္ဋာလကေဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကေဟိ စ သမန္နာဂတံ။ ခဂ္ဂဟတ္ထေဟီတိ အာဝုဓဟတ္ထေဟိ ဒသဟိ ယောဓသဟဿေဟိ ရက္ခိတံ။ ဒုပ္ပဝေသမိဒံ ပုရန္တိ ဣဒံ သကလပုရမ္ပိ တဿ အန္တော မာပိတံ မယှံ နိဝါသပုရမ္ပိ ဥဘယံ ကဿစိ ပဝိသိတုံ န သက္ကာ။ အာဂမော စာတိ ဣဓ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၈။)ဣမာယ ဝေလာယ တရုဏဿ ဝါ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တဿ ဝါ ထာမသမ္ပန္နယောဓဿ ဝါ အညဿ ဝါ မဟန္တမ္ပိ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တဿ အာဂမော နာမ နတ္ထိ။ သင်္ဂမန္တိ အထ တွံ ကေန ကာရဏေန ဣမာယ ဝေလာယ မယာ သဟ သမာဂမံ ဣစ္ဆသီတိ။
အထ သက္ကော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယက္ခောဟမသ္မိ ကလျာဏိ, အာဂတောသ္မိ တဝန္တိကေ၊
တွံ မံ နန္ဒယ ဘဒ္ဒန္တေ, ပုဏ္ဏကံသံ ဒဒါမိ တေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ကလျာဏိ, သုန္ဒရဒဿနေ အဟမေကော ဒေဝပုတ္တော ဒေဝတာနုဘာဝေန ဣဓာဂတော, တွံ အဇ္ဇ မံ နန္ဒယ တောသေဟိ, အဟံ တေ ဣမံ သုဝဏ္ဏမာသကပုဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဒဒါမီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇဓီတာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝံဝ ယက္ခံ အထ ဝါ မနုဿံ, န ပတ္ထယေ ဥဒယမတိစ္စ အညံ၊
ဂစ္ဆေဝ တွံ ယက္ခ မဟာနုဘာဝ, မာ စဿု ဂန္တွာ ပုနရာဝဇိတ္ထာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အဟံ ဒေဝရာဇ, ဒေဝံ ဝါ ယက္ခံ ဝါ ဥဒယံ အတိက္ကမိတွာ အညံ န ပတ္ထေမိ, သော တွံ ဂစ္ဆေဝ, မာ ဣဓ အဋ္ဌာသိ, န မေ တယာ အာဘတေန ပဏ္ဏာကာရေန အတ္ထော, ဂန္တွာ စ မာ ဣမံ ဌာနံ ပုနရာဝဇိတ္ထာတိ။
သော တဿာ သီဟနာဒံ သုတွာ အဋ္ဌတွာ ဂတသဒိသော ဟုတွာ တတ္ထေဝ အန္တရဟိတော အဋ္ဌာသိ။ သော ပုနဒိဝသေ တာယ ဝေလာယမေဝ သုဝဏ္ဏမာသကပူရံ ရဇတပါတိံ အာဒါယ တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ သာ ရတိ ဥတ္တမာ ကာမဘောဂိနံ, ယံဟေတု သတ္တာ ဝိသမံ စရန္တိ၊
မာ တံ ရတိံ ဇီယိ တုဝံ သုစိမှိတေ, ဒဒါမိ တေ ရူပိယံ ကံသပူရ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၀၉။)တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, ရာဇဓီတေ ယာ ဧသာ ကာမဘောဂိသတ္တာနံ ရတီသု မေထုနကာမရတိ နာမ ဥတ္တမာ ရတိ, ယဿာ ရတိယာ ကာရဏာ သတ္တာ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိသမံ စရန္တိ, တံ ရတိံ တွံ ဘဒ္ဒေ, သုစိမှိတေ မနာပဟသိတေ မာ ဇီယိ, အဟမ္ပိ အာဂစ္ဆန္တော န တုစ္ဆဟတ္ထော အာဂတော, ဟိယျော သုဝဏ္ဏမာသကပူရံ သုဝဏ္ဏပါတိံ အာဟရိံ, အဇ္ဇ ရူပိယပါတိံ, ဣမံ တေ အဟံ ရူပိယပါတိံ သုဝဏ္ဏပူရံ ဒဒါမီတိ။
ရာဇဓီတာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ကထာသလ္လာပံ လဘန္တော ပုနပ္ပုနံ အာဂမိဿတိ, န ဒါနိ တေန သဒ္ဓိံ ကထေဿာမီ’’တိ။ သာ ကိဉ္စိ န ကထေသိ။
သက္ကော တဿာ အကထိတဘာဝံ ဉတွာ တတ္ထေဝ အန္တရဟိတော ဟုတွာ ပုနဒိဝသေ တာယမေဝ ဝေလာယ လောဟပါတိံ ကဟာပဏပူရံ အာဒါယ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ မံ ကာမရတိယာ သန္တပ္ပေဟိ, ဣမံ တေ ကဟာပဏပူရံ လောဟပါတိံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ တံ ဒိသွာ ရာဇဓီတာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နာရိံ နရော နိဇ္ဈပယံ ဓနေန, ဥက္ကံသတီ ယတ္ထ ကရောတိ ဆန္ဒံ၊
ဝိပစ္စနီကော တဝ ဒေဝဓမ္မော, ပစ္စက္ခတော ထောကတရေန ဧသီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘော ပုရိသ, တွံ ဇဠော။ နရော ဟိ နာမ နာရိံ ကိလေသရတိကာရဏာ ဓနေန နိဇ္ဈာပေန္တော သညာပေန္တော ယတ္ထ နာရိယာ ဆန္ဒံ ကရောတိ, တံ ဥက္ကံသတိ ဝဏ္ဏေတွာ ထောမေတွာ ဗဟုတရေန ဓနေန ပလောဘေတိ, တုယှံ ပနေသော ဒေဝသဘာဝေါ ဝိပစ္စနီကော, တွဉှိ မယာ ပစ္စက္ခတော ထောကတရေန ဧသိ, ပဌမဒိဝသေ သုဝဏ္ဏပူရံ သုဝဏ္ဏပါတိံ အာဟရိတွာ, ဒုတိယဒိဝသေ သုဝဏ္ဏပူရံ ရူပိယပါတိံ, တတိယဒိဝသေ ကဟာပဏပူရံ လောဟပါတိံ အာဟရသီတိ။
တံ သုတွာ သက္ကော ‘‘ဘဒ္ဒေ ရာဇကုမာရိ, အဟံ ဆေကဝါဏိဇော န နိရတ္ထကေန အတ္ထံ နာသေမိ, သစေ တွံ အာယုနာ ဝါ ဝဏ္ဏေန ဝါ ဝဍ္ဎေယျာသိ, အဟံ တေ ပဏ္ဏာကာရံ ဝဍ္ဎေတွာ အာဟရေယျံ, တွံ ပန ပရိဟာယသေဝ, တေနာဟမ္ပိ ဓနံ ပရိဟာပေမီ’’တိ ဝတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၀။)‘‘အာယု စ ဝဏ္ဏော စ မနုဿလောကေ, နိဟီယတိ မနုဇာနံ သုဂတ္တေ၊
တေနေဝ ဝဏ္ဏေန ဓနမ္ပိ တုယှံ, နိဟီယတိ ဇိဏ္ဏတရာသိ အဇ္ဇ။
‘‘ဧဝံ မေ ပေက္ခမာနဿ, ရာဇပုတ္တိ ယသဿိနိ၊
ဟာယတေဝ တဝ ဝဏ္ဏော, အဟောရတ္တာနမစ္စယေ။
‘‘ဣမိနာဝ တွံ ဝယသာ, ရာဇပုတ္တိ သုမေဓသေ၊
ဗြဟ္မစရိယံ စရေယျာသိ, ဘိယျော ဝဏ္ဏဝတီ သိယာ’’တိ။
တတ္ထ နိဟီယတီတိ ပရိဿာဝနေ အာသိတ္တဥဒကံ ဝိယ ပရိဟာယတိ။ မနုဿလောကသ္မိဉှိ သတ္တာ ဇီဝိတေန ဝဏ္ဏေန စက္ခုပသာဒါဒီဟိ စ ဒိနေ ဒိနေ ပရိဟာယန္တေဝ။ ဇိဏ္ဏတရာသီတိ မမ ပဌမံ အာဂတဒိဝသေ ပဝတ္တဉှိ တေ အာယု ဟိယျော ဒိဝသံ န ပါပုဏိ, ကုဌာရိယာ ဆိန္နံ ဝိယ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈိ, ဟိယျော ပဝတ္တမ္ပိ အဇ္ဇဒိဝသံ န ပါပုဏိ, ဟိယျောဝ ကုဌာရိယာ ဆိန္နံ ဝိယ နိရုဇ္ဈိ, တသ္မာ အဇ္ဇ ဇိဏ္ဏတရာသိ ဇာတာ။ ဧဝံ မေတိ တိဋ္ဌတု ဟိယျော စ ပရဟိယျော စ, အဇ္ဇေဝ ပန မယှံ ဧဝံ ပေက္ခမာနဿေဝ ဟာယတေဝ တဝ ဝဏ္ဏော။ အဟောရတ္တာနမစ္စယေတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တိန္ဒိဝေသု ဝီတိဝတ္တေသု အဟောရတ္တာနံ အစ္စယေန အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝမေဝ ဂမိဿသီတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝါတိ တသ္မာ ဘဒ္ဒေ, သစေ တွံ ဣမိနာ ဝယေနေဝ ဣမသ္မိံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ သရီရေ ရဇာယ အဝိလုတ္တေယေဝ သေဋ္ဌစရိယံ စရေယျာသိ, ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရေယျာသိ။ ဘိယျော ဝဏ္ဏဝတီ သိယာတိ အတိရေကတရဝဏ္ဏာ ဘဝေယျာသီတိ။
တတော ရာဇဓီတာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝါ န ဇီရန္တိ ယထာ မနုဿာ, ဂတ္တေသု တေသံ ဝလိယော န ဟောန္တိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ယက္ခ မဟာနုဘာဝ, ကထံ နု ဒေဝါန သရီရဒေဟော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၁။)တတ္ထ သရီရဒေဟောတိ သရီရသင်္ခါတော ဒေဟော, ဒေဝါနံ သရီရံ ကထံ န ဇီရတိ, ဣဒံ အဟံ တံ ပုစ္ဆာမီတိ ဝဒတိ။
အထဿာ ကထေန္တော သက္ကော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝါ န ဇီရန္တိ ယထာ မနုဿာ, ဂတ္တေသု တေသံ ဝလိယော န ဟောန္တိ၊
သုဝေ သုဝေ ဘိယျတရောဝ တေသံ, ဒိဗ္ဗော စ ဝဏ္ဏော ဝိပုလာ စ ဘောဂါ’’တိ။
တတ္ထ ယထာ မနုဿာတိ ယထာ မနုဿာ ဇီရန္တာ ရူပေန ဝဏ္ဏေန ဘောဂေန စက္ခုပသာဒါဒီဟိ စ ဇီရန္တိ, န ဧဝံ ဒေဝါ။ တေသဉှိ ဂတ္တေသု ဝလိယောပိ န သန္တိ, မဋ္ဌကဉ္စနပဋ္ဋမိဝ သရီရံ ဟောတိ။ သုဝေ သုဝေတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ ဘိယျတရောဝါတိ အတိရေကတရောဝ တေသံ ဒိဗ္ဗော စ ဝဏ္ဏော ဝိပုလာ စ ဘောဂါ ဟောန္တိ, မနုဿေသု ဟိ ရူပပရိဟာနိ စိရဇာတဘာဝဿ သက္ခိ, ဒေဝေသု အတိရေကရူပသမ္ပတ္တိ စ အတိရေကပရိဝါရသမ္ပတ္တိ စ။ ဧဝံ အပရိဟာနဓမ္မော နာမေသ ဒေဝလောကော။ တသ္မာ တွံ ဇရံ အပ္ပတွာဝ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇ, ဧဝံ ပရိဟာနိယသဘာဝါ မနုဿလောကာ စဝိတွာ အပရိဟာနိယသဘာဝံ ဧဝရူပံ ဒေဝလောကံ ဂမိဿသီတိ။
သာ ဒေဝလောကဿ ဝဏ္ဏံ သုတွာ တဿ ဂမနမဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တီ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံသူဓ ဘီတာ ဇနတာ အနေကာ, မဂ္ဂေါ စ နေကာယတနံ ပဝုတ္တော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ယက္ခ မဟာနုဘာဝ, ကတ္ထဋ္ဌိတော ပရလောကံ န ဘာယေ’’တိ။
တတ္ထ ကိံသူဓ ဘီတာတိ ဒေဝရာဇ, အယံ ခတ္တိယာဒိဘေဒါ အနေကာ ဇနတာ ကိံဘီတာ ကဿ ဘယေန ပရိဟာနိယသဘာဝါ မနုဿလောကာ ဒေဝလောကံ န ဂစ္ဆတီတိ ပုစ္ဆတိ။ မဂ္ဂေါတိ ဒေဝလောကဂါမိမဂ္ဂေါ။ ဣဓ ပန ‘‘ကိ’’န္တိ အာဟရိတွာ ‘‘ကော’’တိ ပုစ္ဆာ ကာတဗ္ဗာ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော ‘‘အနေကတိတ္ထာယတနဝသေန ပဏ္ဍိတေဟိ ပဝုတ္တော ဒေဝလောကမဂ္ဂေါ ကော ကတရော’’တိ ဝုတ္တော။ ကတ္ထဋ္ဌိတောတိ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော ကတရသ္မိံ မဂ္ဂေ ဌိတော န ဘာယတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၂။)အထဿာ ကထေန္တော သက္ကော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝါစံ မနဉ္စ ပဏိဓာယ သမ္မာ, ကာယေန ပါပါနိ အကုဗ္ဗမာနော၊
ဗဟုန္နပါနံ ဃရမာဝသန္တော, သဒ္ဓေါ မုဒူ သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ၊
သင်္ဂါဟကော သခိလော သဏှဝါစော, ဧတ္ထဋ္ဌိတော ပရလောကံ န ဘာယေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, ဥဒယေ ဝါစံ မနဉ္စ သမ္မာ ဌပေတွာ ကာယေန ပါပါနိ အကရောန္တော ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထေ သမာဒါယ ဝတ္တန္တော ဗဟုအန္နပါနေ ပဟူတဒေယျဓမ္မေ ဃရေ ဝသန္တော ‘‘ဒါနဿ ဝိပါကော အတ္ထီ’’တိ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော မုဒုစိတ္တော ဒါနသံဝိဘာဂတာယ သံဝိဘာဂီ ပဗ္ဗဇိတာ ဘိက္ခာယ စရမာနာ ဝဒန္တိ နာမ, တေသံ ပစ္စယဒါနေန တဿ ဝါဒဿ ဇာနနတော ဝဒညူ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဟတာယ သင်္ဂါဟကော ပိယဝါဒိတာယ သခိလော မဋ္ဌဝစနတာယ သဏှဝါစော ဧတ္ထ ဧတ္တကေ ဂုဏရာသိမှိ ဌိတော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော န ဘာယတီတိ။
တတော ရာဇဓီတာ တံ တဿ ဝစနံ သုတွာ ထုတိံ ကရောန္တီ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနုသာသသိ မံ ယက္ခ, ယထာ မာတာ ယထာ ပိတာ၊
ဥဠာရဝဏ္ဏ ပုစ္ဆာမိ, ကော နု တွမသိ သုဗြဟာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယထာ မာတာပိတရော ပုတ္တကေ အနုသာသန္တိ, တထာ မံ အနုသာသသိ။ ဥဠာရဝဏ္ဏ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တရူပဒါရက ကော နု အသိ တွံ ဧဝံ အစ္စုဂ္ဂတသရီရောတိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဒယောဟမသ္မိ ကလျာဏိ, သင်္ဂရတ္တာ ဣဓာဂတော၊
အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမိ, မုတ္တောသ္မိ တဝ သင်္ဂရာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၃။)တဿတ္ထော – ကလျာဏဒဿနေ အဟံ ပုရိမဘဝေ တဝ သာမိကော ဥဒယော နာမ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော, ဣဓာဂစ္ဆန္တော န ကိလေသဝသေနာဂတော, တံ ဝီမံသိတွာ ပန သင်္ဂရံ မောစေဿာမီတိ သင်္ဂရတ္တာ ပုဗ္ဗေ သင်္ဂရဿ ကတတ္တာ အာဂတောသ္မိ, ဣဒါနိ တံ အာမန္တေတွာ ဂစ္ဆာမိ, မုတ္တောသ္မိ တဝ သင်္ဂရာတိ။
ရာဇဓီတာ အဿသိတွာ ‘‘သာမိ, တွံ ဥဒယဘဒ္ဒရာဇာ’’တိ အဿုဓာရာ ပဝတ္တယမာနာ ‘‘အဟံ တုမှေဟိ ဝိနာ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ, ယထာ တုမှာကံ သန္တိကေ ဝသာမိ, တထာ မံ အနုသာသထာ’’တိ ဝတွာ ဣတရံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘သစေ ခေါ တွံ ဥဒယောသိ, သင်္ဂရတ္တာ ဣဓာဂတော၊
အနုသာသ မံ ရာဇပုတ္တ, ယထာဿ ပုန သင်္ဂမော’’တိ။
အထ နံ အနုသာသန္တော မဟာသတ္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အတိပတတိ ဝယော ခဏော တထေဝ, ဌာနံ နတ္ထိ ဓုဝံ စဝန္တိ သတ္တာ၊
ပရိဇီယတိ အဒ္ဓုဝံ သရီရံ, ဥဒယေ မာ ပမာဒ စရဿု ဓမ္မံ။
‘‘ကသိဏာ ပထဝီ ဓနဿ ပူရာ, ဧကဿေဝ သိယာ အနညဓေယျာ၊
တံ စာပိ ဇဟတိ အဝီတရာဂေါ, ဥဒယေ မာ ပမာဒ စရဿု ဓမ္မံ။
‘‘မာတာ စ ပိတာ စ ဘာတရော စ, ဘရိယာ ယာပိ ဓနေန ဟောတိ ကီတာ၊
တေ စာပိ ဇဟန္တိ အညမညံ, ဥဒယေ မာ ပမာဒ စရဿု ဓမ္မံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၄။)‘‘ကာယော ပရဘောဇနန္တိ ဉတွာ, သံသာရေ သုဂတိဉ္စ ဒုဂ္ဂတိဉ္စ၊
ဣတ္တရဝါသောတိ ဇာနိယာန, ဥဒယေ မာ ပမာဒ စရဿု ဓမ္မ’’န္တိ။
တတ္ထ အတိပတတီတိ အတိဝိယ ပတတိ, သီဃံ အတိက္ကမတိ။ ဝယောတိ ပဌမဝယာဒိတိဝိဓောပိ ဝယော။ ခဏော တထေဝါတိ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏောပိ တထေဝ အတိပတတိ။ ဥဘယေနပိ ဘိန္နော ဣမေသံ သတ္တာနံ အာယုသင်္ခါရော နာမ သီဃသောတာ နဒီ ဝိယ အနိဝတ္တန္တော သီဃံ အတိက္ကမတီတိ ဒဿေတိ။ ဌာနံ နတ္ထီတိ ‘‘ဥပ္ပန္နာ သင်္ခါရာ အဘိဇ္ဇိတွာ တိဋ္ဌန္တူ’’တိ ပတ္ထနာယပိ တေသံ ဌာနံ နာမ နတ္ထိ, ဓုဝံ ဧကံသေနေဝ ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ စဝန္တိ, ‘‘ဓုဝံ မရဏံ, အဒ္ဓုဝံ ဇီဝိတ’’န္တိ ဧဝံ မရဏဿတိံ ဘာဝေဟီတိ ဒီပေတိ။ ပရိဇီယတီတိ ဣဒံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမ္ပိ သရီရံ ဇီရတေဝ, ဧဝံ ဇာနာဟိ။ မာ ပမာဒန္တိ တသ္မာ တွံ ဥဒယဘဒ္ဒေ မာ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိ, အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ စရာဟီတိ။
ကသိဏာတိ သကလာ။ ဧကဿေဝါတိ ယဒိ ဧကဿေဝ ရညော, တသ္မိံ ဧကသ္မိံယေဝ အနညာဓီနာ အဿ။ တံ စာပိ ဇဟတိ အဝီတရာဂေါတိ တဏှာဝသိကော ပုဂ္ဂလော ဧတ္တကေနပိ ယသေန အတိတ္တော မရဏကာလေ အဝီတရာဂေါဝ တံ ဝိဇဟတိ။ ဧဝံ တဏှာယ အပူရဏီယဘာဝံ ဇာနာဟီတိ ဒီပေတိ။ တေ စာပီတိ မာတာ ပုတ္တံ, ပုတ္တော မာတရံ, ပိတာ ပုတ္တံ, ပုတ္တော ပိတရံ, ဘာတာ ဘဂိနိံ, ဘဂိနီ ဘာတရံ, ဘရိယာ သာမိကံ, သာမိကော ဘရိယန္တိ ဧတေ အညမညံ ဇဟန္တိ, နာနာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သတ္တာနံ နာနာဘာဝဝိနာဘာဝံ ဇာနာဟီတိ ဒီပေတိ။
ပရဘောဇနန္တိ ဝိဝိဓာနံ ကာကာဒီနံ ပရသတ္တာနံ ဘောဇနံ။ ဣတ္တရဝါသောတိ ယာ ဧသာ ဣမသ္မိံ သံသာရေ မနုဿဘူတာ သုဂ္ဂတိ စ တိရစ္ဆာနဘူတာ ဒုဂ္ဂတိ စ, ဧတံ ဥဘယမ္ပိ ‘‘ဣတ္တရဝါသော’’တိ ဇာနိတွာ မာ ပမာဒံ, စရဿု ဓမ္မံ။ ဣမေသံ သတ္တာနံ နာနာဌာနတော အာဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာဂမော ပရိတ္တော, ဣမေ သတ္တာ အပ္ပကသ္မိံယေဝ ကာလေ ဧကတော ဝသန္တိ, တသ္မာ အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၅။)ဧဝံ မဟာသတ္တော တဿာ ဩဝါဒမဒါသိ။ သာပိ တဿ ဓမ္မကထာယ ပသီဒိတွာ ထုတိံ ကရောန္တီ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘သာဓု ဘာသတိယံ ယက္ခော, အပ္ပံ မစ္စာန ဇီဝိတံ၊
ကသိရဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ, တဉ္စ ဒုက္ခေန သံယုတံ၊
သာဟံ ဧကာ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ဟိတွာ ကာသိံ သုရုန္ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ သာဓူတိ ‘‘အပ္ပံ မစ္စာန ဇီဝိတ’’န္တိ ဘာသမာနော အယံ ဒေဝရာဇာ သာဓု ဘာသတိ။ ကိံကာရဏာ? ဣဒဉှိ ကသိရဉ္စ ဒုက္ခံ အဿာဒရဟိတံ, ပရိတ္တဉ္စ န ဗဟုကံ ဣတ္တရကာလံ။ သစေ ဟိ ကသိရမ္ပိ သမာနံ ဒီဃကာလံ ပဝတ္တေယျ, ပရိတ္တကမ္ပိ သမာနံ သုခံ ဘဝေယျ, ဣဒံ ပန ကသိရဉ္စေဝ ပရိတ္တဉ္စ သကလေန ဝဋ္ဋဒုက္ခေန သံယုတံ သန္နိဟိတံ။ သာဟန္တိ သာ အဟံ။ သုရုန္ဓနန္တိ သုရုန္ဓနနဂရဉ္စ ကာသိရဋ္ဌဉ္စ ဆဍ္ဍေတွာ ဧကိကာဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ အာဟ။
ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ သာပိ ပုနဒိဝသေ အမစ္စေ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ အန္တောနဂရေယေဝ ရမဏီယေ ဥယျာနေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မံ စရိတွာ အာယုပရိယောသာနေ တာဝတိံသဘဝနေ ဗောဓိသတ္တဿ ပါဒပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရာဇဓီတာ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဥဒယဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
မိတ္တော မိတ္တဿာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိလေသနိဂ္ဂဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သာဝတ္ထိဝါသိနော ပဉ္စသတာ ဂိဟိသဟာယကာ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နာ အန္တောကောဋိသန္ထာရေ ဝသန္တာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ကာမဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၆။)သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတော အာဏတ္တိယာ ပနာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဘိက္ခုသံဃေ သန္နိပါတိတေ သတ္ထာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ အနောဒိဿကံ ကတွာ ‘‘ကာမဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိတ္ထာ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနေဝ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကိလေသော ခုဒ္ဒကော နာမ နတ္ထိ, ဘိက္ခုနာ နာမ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာ ကိလေသာ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေပိ ဗုဒ္ဓေ ကိလေသေ နိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ကာသိရဋ္ဌေ ဧကသ္မိံ ဂါမကေ ဒွေ သဟာယကာ ပါနီယတုမ္ဗာနိ အာဒါယ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ ဌပေတွာ ခေတ္တံ ကောဋ္ဋေတွာ ပိပါသိတကာလေ အာဂန္တွာ ပါနီယံ ပိဝန္တိ။ တေသု ဧကော ပါနီယတ္ထာယ အာဂန္တွာ အတ္တနော ပါနီယံ ရက္ခန္တော ဣတရဿ တုမ္ဗတော ပိဝိတွာ သာယံ အရညာ နိက္ခမိတွာ နှာယိတွာ ဌိတော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ ကာယဒွါရာဒီဟိ အဇ္ဇ ကိဉ္စိ ပါပံ ကတ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော ထေနေတွာ ပါနီယဿ ပိဝိတဘာဝံ ဒိသွာ သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘အယံ တဏှာ ဝဍ္ဎမာနာ မံ အပါယေသု ခိပိဿတိ, ဣမံ ကိလေသံ နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပါနီယဿ ထေနေတွာ ပိဝိတဘာဝံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ အာဝဇ္ဇေန္တော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဣတရော နှာယိတွာ ဥဋ္ဌိတော ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ဃရံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, မမ ဃရေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ မယ’’န္တိ။ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ တုမှာဒိသာ န ဟောန္တီ’’တိ။ ‘‘အထ ကီဒိသာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ? ‘‘ဒွင်္ဂုလကေသာ ကာသာယဝတ္ထဝသနာ ဥတ္တရဟိမဝန္တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ဝသန္တီ’’တိ။ သော သီသံ ပရာမသိ, တံ ခဏညေဝဿ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ, သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝတ္ထမေဝ, ဝိဇ္ဇုလတာသဒိသံ ကာယဗန္ဓနံ ဗဒ္ဓမေဝ, အလတ္တကပါဋလဝဏ္ဏံ ဥတ္တရာသင်္ဂစီဝရံ ဧကံသံ ကတမေဝ, မေဃဝဏ္ဏံ ပံသုကူလစီဝရံ ဒက္ခိဏအံသကူဋေ ဌပိတမေဝ, ဘမရဝဏ္ဏော မတ္တိကာပတ္တော ဝါမအံသကူဋေ လဂ္ဂိတောဝ အဟောသိ။ သော အာကာသေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဥပ္ပတိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေယေဝ ဩတရိ။
အပရောပိ ကာသိဂါမေယေဝ ကုဋုမ္ဗိကော အာပဏေ နိသိန္နော ဧကံ ပုရိသံ အတ္တနော ဘရိယံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တံ ဥတ္တမရူပဓရံ ဣတ္ထိံ ဣန္ဒြိယာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဩလောကေတွာ ပုန စိန္တေသိ ‘‘အယံ လောဘော ဝဍ္ဎမာနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၇။)မံ အပါယေသု ခိပိဿတီ’’တိ သံဝိဂ္ဂမာနသော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကာသေ ဌိတော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ ဂတော။
အပရေပိ ကာသိဂါမဝါသိနောယေဝ ဒွေ ပိတာပုတ္တာ ဧကတော မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ အဋဝီမုခေ ပန စောရာ ဥဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ တေ ပိတာပုတ္တေ လဘိတွာ ပုတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဓနံ အာဟရိတွာ တဝ ပုတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ပိတရံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, ဒွေ ဘာတရော လဘိတွာ ကနိဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ဇေဋ္ဌံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, အာစရိယန္တေဝါသိကေ လဘိတွာ အာစရိယံ ဂဟေတွာ အန္တေဝါသိကံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, အန္တေဝါသိကော သိပ္ပလောဘေန ဓနံ အာဟရိတွာ အာစရိယံ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆတိ။ အထ တေ ပိတာပုတ္တာပိ တတ္ထ စောရာနံ ဥဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘တွံ မံ ‘ပိတာ’တိ မာ ဝဒ, အဟမ္ပိ တံ ‘ပုတ္တော’တိ န ဝက္ခာမီ’’တိ ကတိကံ ကတွာ စောရေဟိ ဂဟိတကာလေ ‘‘တုမှေ အညမညံ ကိံ ဟောထာ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘န ကိဉ္စိ ဟောမာ’’တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ ကရိံသု။ တေသု အဋဝိတော နိက္ခမိတွာ သာယံ နှာယိတွာ ဌိတေသု ပုတ္တော အတ္တနော သီလံ သောဓေန္တော တံ မုသာဝါဒံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ပါပံ ဝဍ္ဎမာနံ မံ အပါယေသု ခိပိဿတိ, ဣမံ ကိလေသံ နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကာသေ ဌိတော ပိတု ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ ဂတော။
အပရောပိ ကာသိဂါမေယေဝ ပန ဧကော ဂါမဘောဇကော မာဃာတံ ကာရာပေသိ။ အထ နံ ဗလိကမ္မကာလေ မဟာဇနော သန္နိပတိတွာ အာဟ ‘‘သာမိ, မယံ မိဂသူကရာဒယော မာရေတွာ ယက္ခာနံ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမ, ဗလိကမ္မကာလော ဧသော’’တိ။ တုမှာကံ ပုဗ္ဗေ ကရဏနိယာမေနေဝ ကရောထာတိ မနုဿာ ဗဟုံ ပါဏာတိပါတမကံသု။ သော ဗဟုံ မစ္ဆမံသံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ မနုဿာ ဧတ္တကေ ပါဏေ မာရေန္တာ မမေဝေကဿ ဝစနေန မာရယိံသူ’’တိ ကုက္ကုစ္စံ ကတွာ ဝါတပါနံ နိဿာယ ဌိတကောဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကာသေ ဌိတော မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ ဂတော။
အပရောပိ ကာသိရဋ္ဌေယေဝ ဂါမဘောဇကော မဇ္ဇဝိက္ကယံ ဝါရေတွာ ‘‘သာမိ, ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံ ကာလေ သုရာဆဏော နာမ ဟောတိ, ကိံ ကရောမာ’’တိ မဟာဇနေန ဝုတ္တော ‘‘တုမှာကံ ပေါရာဏကနိယာမေနေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၈။)ကရောထာ’’တိ အာဟ။ မနုဿာ ဆဏံ ကတွာ သုရံ ပိဝိတွာ ကလဟံ ကရောန္တာ ဟတ္ထပါဒေ ဘဉ္ဇိတွာ သီသံ ဘိန္ဒိတွာ ကဏ္ဏေ ဆိန္ဒိတွာ ဗဟုဒဏ္ဍေန ဗဇ္ဈိံသု။ ဂါမဘောဇကော တေ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘မယိ အနနုဇာနန္တေ ဣမေ ဣမံ ဒုက္ခံ န ဝိန္ဒေယျု’’န္တိ။ သော ဧတ္တကေန ကုက္ကုစ္စံ ကတွာ ဝါတပါနံ နိဿာယ ဌိတကောဝ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ အာကာသေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ ဂတော။
အပရဘာဂေ တေ ပဉ္စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ဗာရာဏသိဒွါရေ ဩတရိတွာ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ ပါသာဒိကေဟိ အဘိက္ကမာဒီဟိ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာ ရာဇဒွါရံ သမ္ပာပုဏိံသု။ ရာဇာ တေ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ရာဇနိဝေသနံ ပဝေသေတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ဂန္ဓတေလေန မက္ခေတွာ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပဌမဝယေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သောဘတိ, ဣမသ္မိံ ဝယေ ပဗ္ဗဇန္တာ ကထံ ကာမေသု အာဒီနဝံ ပဿိတ္ထ, ကိံ ဝေါ အာရမ္မဏံ အဟောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ တဿ ကထေန္တာ –
‘‘မိတ္တော မိတ္တဿ ပါနီယံ, အဒိန္နံ ပရိဘုဉ္ဇိသံ၊
တေန ပစ္ဆာ ဝိဇိဂုစ္ဆိံ, တံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
မာ ပုန အကရံ ပါပံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတော အဟံ။
‘‘ပရဒါရဉ္စ ဒိသွာန, ဆန္ဒော မေ ဥဒပဇ္ဇထ၊
တေန ပစ္ဆာ ဝိဇိဂုစ္ဆိံ, တံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
မာ ပုန အကရံ ပါပံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတော အဟံ။
‘‘ပိတရံ မေ မဟာရာဇ, စောရာ အဂဏှု ကာနနေ၊
တေသာဟံ ပုစ္ဆိတော ဇာနံ, အညထာ နံ ဝိယာကရိံ။
‘‘တေန ပစ္ဆာ ဝိဇိဂုစ္ဆိံ, တံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
မာ ပုန အကရံ ပါပံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတော အဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတမကရုံ, သောမယာဂေ ဥပဋ္ဌိတေ၊
တေသာဟံ သမနုညာသိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၁၉။)‘‘တေန ပစ္ဆာ ဝိဇိဂုစ္ဆိံ, တံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
မာ ပုန အကရံ ပါပံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတော အဟံ။
‘‘သုရာမေရယမာဓုကာ, ယေ ဇနာ ပဌမာသု နော၊
ဗဟူနံ တေ အနတ္ထာယ, မဇ္ဇပါနမကပ္ပယုံ၊
‘‘တေန ပစ္ဆာ ဝိဇိဂုစ္ဆိံ, တံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
မာ ပုန အကရံ ပါပံ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတော အဟ’’န္တိ။ –
ဣမာ ပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိံသု။ ရာဇာပိ ဧကမေကဿ ဗျာကရဏံ သုတွာ ‘‘ဘန္တေ, အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ တုမှာကံ ယေဝါနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ထုတိမကာသိ။
တတ္ထ မိတ္တော မိတ္တဿာတိ မဟာရာဇ, အဟံ ဧကဿ မိတ္တော ဟုတွာ တဿ မိတ္တဿ သန္တကံ ပါနီယံ ဣမိနာ နိယာမေနေဝ ပရိဘုဉ္ဇိံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနာ နာမ ပါပကမ္မံ ကရောန္တိ, တသ္မာ အဟံ မာ ပုန အကရံ ပါပံ, တံ ပါပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ။ ဆန္ဒောတိ မဟာရာဇ, ဣမိနာဝ နိယာမေန မမ ပရဒါရံ ဒိသွာ ကာမေ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အဂဏှူတိ အဂဏှိံသု။ ဇာနန္တိ တေသံ စောရာနံ ‘‘အယံ ကိံ တေ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတော ဇာနန္တောယေဝ ‘‘န ကိဉ္စိ ဟောတီ’’တိ အညထာ ဗျာကာသိံ။ သောမယာဂေတိ နဝစန္ဒေ ဥဋ္ဌိတေ သောမယာဂံ နာမ ယက္ခဗလိံ ကရိံသု, တသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတေ။ သမနုညာသိန္တိ သမနုညော အာသိံ။ သုရာမေရယမာဓုကာတိ ပိဋ္ဌသုရာဒိသုရဉ္စ ပုပ္ဖါသဝါဒိမေရယဉ္စ ပက္ကမဓု ဝိယ မဓုရံ မညမာနာ။ ယေ ဇနာ ပဌမာသု နောတိ ယေ နော ဂါမေ ဇနာ ပဌမံ ဧဝရူပါ အာသုံ အဟေသုံ။ ဗဟူနံ တေတိ တေ ဧကဒိဝသံ ဧကသ္မိံ ဆဏေ ပတ္တေ ဗဟူနံ အနတ္ထာယ မဇ္ဇပါနံ အကပ္ပယိံသု။
ရာဇာ တေသံ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော စီဝရသာဋကေ စ ဘေသဇ္ဇာနိ စ ဒတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဥယျောဇေသိ။ တေပိ တဿ အနုမောဒနံ ကတွာ တတ္ထေဝ အဂမံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ရာဇာ ဝတ္ထုကာမေသု ဝိရတ္တော အနပေက္ခော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၀။)ဟုတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဣတ္ထိယော အနာလပိတွာ အနောလောကေတွာ ဝိရတ္တစိတ္တော ဥဋ္ဌာယ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နော သေတဘိတ္တိယံ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သော ဈာနပ္ပတ္တော ကာမေ ဂရဟန္တော –
‘‘ဓိရတ္ထု သုဗဟူ ကာမေ, ဒုဂ္ဂန္ဓေ ဗဟုကဏ္ဋကေ၊
ယေ အဟံ ပဋိသေဝန္တော, နာလဘိံ တာဒိသံ သုခ’’န္တိ။ – ဂါထမာဟ၊
တတ္ထ ဗဟုကဏ္ဋကေတိ ဗဟူ ပစ္စာမိတ္တေ။ ယေ အဟန္တိ ယော အဟံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တာဒိသန္တိ ဧတာဒိသံ ကိလေသရဟိတံ ဈာနသုခံ။
အထဿ အဂ္ဂမဟေသီ ‘‘အယံ ရာဇာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတရူပေါ အဟောသိ, အမှေဟိ သဒ္ဓိံ အကထေတွာဝ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌော, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ စိန္တေတွာ သိရိဂဗ္ဘဒွါရေ ဌိတာ ရညော ကာမေသု ဂရဟန္တဿ ဥဒါနံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တွံ ကာမေ ဂရဟသိ, ကာမသုခသဒိသံ နာမ သုခံ နတ္ထီ’’တိ ကာမေ ဝဏ္ဏေန္တီ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘မဟဿာဒါ သုခါ ကာမာ, နတ္ထိ ကာမာ ပရံ သုခံ၊
ယေ ကာမေ ပဋိသေဝန္တိ, သဂ္ဂံ တေ ဥပပဇ္ဇရေ’’တိ။
တတ္ထ မဟဿာဒါတိ မဟာရာဇ, ဧတေ ကာမာ နာမ မဟာအဿာဒါ, ဣတော ဥတ္တရိံ အညံ သုခံ နတ္ထိ။ ကာမသေဝိနော ဟိ အပါယေ အနုပဂမ္မ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ‘‘နဿ ဝသလိ, ကိံ ကထေသိ, ကာမေသု သုခံ နာမ ကုတော အတ္ထိ, ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ ဧတေ’’တိ ဂရဟန္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အပ္ပဿာဒါ ဒုခါ ကာမာ, နတ္ထိ ကာမာ ပရံ ဒုခံ၊
ယေ ကာမေ ပဋိသေဝန္တိ, နိရယံ တေ ဥပပဇ္ဇရေ။
‘‘အသီ ယထာ သုနိသိတော, နေတ္တိံသောဝ သုပါယိကော၊
သတ္တီဝ ဥရသိ ခိတ္တာ, ကာမာ ဒုက္ခတရာ တတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၁။)‘‘အင်္ဂါရာနံဝ ဇလိတံ, ကာသုံ သာဓိကပေါရိသံ၊
ဖာလံဝ ဒိဝသံတတ္တံ, ကာမာ ဒုက္ခတရာ တတော။
‘‘ဝိသံ ယထာ ဟလာဟလံ, တေလံ ပက္ကုထိတံ ယထာ၊
တမ္ဗလောဟဝိလီနံဝ, ကာမာ ဒုက္ခတရာ တတော’’တိ။
တတ္ထ နေတ္တိံသောတိ နိက္ကရုဏော, ဣဒမ္ပိ ဧကဿ ခဂ္ဂဿ နာမံ။ ဒုက္ခတရာတိ ဧဝံ ဇလိတင်္ဂါရကာသုံ ဝါ ဒိဝသံ တတ္တံ ဖာလံ ဝါ ပဋိစ္စ ယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတောပိ ကာမာယေဝ ဒုက္ခတရာတိ အတ္ထော။ အနန္တရဂါထာယ ယထာ ဧတာနိ ဝိသာဒီနိ ဒုက္ခာဝဟနတော ဒုက္ခာနိ, ဧဝံ ကာမာပိ ဒုက္ခာ, တံ ပန ကာမဒုက္ခံ ဣတရေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒုက္ခတရန္တိ အတ္ထော။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘ဘောန္တော အမစ္စာ, တုမှေ ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇထ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ မဟာဇနဿ ရောဒန္တဿ ပရိဒေဝန္တဿ ဥဋ္ဌာယ အာကာသေ ဌတွာ ဩဝါဒံ ဒတွာ အနိလပထေနေဝ ဥတ္တရဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ရမဏီယေ ပဒေသေ အဿမံ မာပေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကိလေသော ခုဒ္ဒကော နာမ နတ္ထိ, အပ္ပမတ္တကောပိ ပဏ္ဍိတေဟိ နိဂ္ဂဟိတဗ္ဗောယေဝါ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တဒါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု, ဒေဝီ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, ရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပါနီယဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၄၆၀] ၆။ ယုဓဉ္စယဇာတကဝဏ္ဏနာ
မိတ္တာမစ္စပရိဗျူဠှန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိတာ ဘိက္ခူ ‘‘အာဝုသော, သစေ ဒသဗလော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿ, သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ စက္ကဝတ္တိရာဇာ အဘဝိဿ သတ္တရတနသမန္နာဂတော စတုရိဒ္ဓီဟိ သမိဒ္ဓေါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၂။)ပရောသဟဿပုတ္တပရိဝါရော, သော ဧဝရူပံ သိရိဝိဘဝံ ပဟာယ ကာမေသု ဒေါသံ ဒိသွာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ဆန္နသဟာယောဝ ကဏ္ဋကမာရုယှ နိက္ခမိတွာ အနောမနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တော’’တိ သတ္ထု ဂုဏကထံ ကထယိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ဣဒါနေဝ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော, ပုဗ္ဗေပိ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဗာရာဏသိနဂရေ ရဇ္ဇံ ပဟာယ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ရမ္မနဂရေ သဗ္ဗဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ အယဉှိ ဗာရာဏသီ ဥဒယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၁။၃၇ အာဒယော) သုရုန္ဓနနဂရံ နာမ ဇာတာ, စူဠသုတသောမဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၉၅ အာဒယော) သုဒဿနံ နာမ, သောဏနန္ဒဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၀။၉၂ အာဒယော) ဗြဟ္မဝဍ္ဎနံ နာမ, ခဏ္ဍဟာလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၈၂ အာဒယော) ပုပ္ဖဝတီ နာမ, သင်္ခဗြာဟ္မဏဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၃၉ အာဒယော) မောဠိနီ နာမ, ဣမသ္မိံ ပန ယုဓဉ္စယဇာတကေ ရမ္မနဂရံ နာမ အဟောသိ။ ဧဝမဿာ ကဒါစိ နာမံ ပရိဝတ္တတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဒတ္တရညော ပုတ္တသဟဿံ အဟောသိ။ ယုဓဉ္စယဿ နာမ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ။ သော ဒိဝသေ ဒိဝသေ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဗောဓိသတ္တော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ ရထဝရမာရုယှ မဟန္တေန သိရိဝိဘဝေန ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တော ရုက္ခဂ္ဂတိဏဂ္ဂသာခဂ္ဂမက္ကဋကသုတ္တဇာလာဒီသု မုတ္တာဇာလာကာရေန လဂ္ဂိတဥဿဝဗိန္ဒူနိ ဒိသွာ ‘‘သမ္မ သာရထိ, ကိံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧတေ ဒေဝ, ဟိမသမယေ ပတနကဥဿဝဗိန္ဒူနိ နာမာ’’တိ သုတွာ ဒိဝသဘာဂံ ဥယျာနေ ကီဠိတွာ သာယနှကာလေ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော တေ အဒိသွာဝ ‘‘သမ္မ သာရထိ, ကဟံ နု ခေါ ဧတေ ဥဿဝဗိန္ဒူ, န တေ ဣဒါနိ ပဿာမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, တေ သူရိယေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေဝ ဘိဇ္ဇိတွာ ပထဝိယံ ပတန္တီ’’တိ သုတွာ သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘ဣမေသံ သတ္တာနံ ဇီဝိတသင်္ခါရာပိ တိဏဂ္ဂေ ဥဿဝဗိန္ဒုသဒိသာဝ, မယာ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ အပီဠိတေယေဝ မာတာပိတရော အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဥဿဝဗိန္ဒုမေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿန္တော အတ္တနော ဂေဟံ အဂန္တွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာယ ဝိနိစ္ဆယသာလာယ နိသိန္နဿ ပိတု သန္တိကံယေဝ ဂန္တွာ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၃။)‘‘မိတ္တာမစ္စပရိဗျူဠှံ, အဟံ ဝန္ဒေ ရထေသဘံ၊
ပဗ္ဗဇိဿာမဟံ ရာဇ, တံ ဒေဝေါ အနုမညတူ’’တိ။
တတ္ထ ပရိဗျူဠှန္တိ ပရိဝါရိတံ။ တံ ဒေဝေါတိ တံ မမ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒေဝေါ အနုဇာနာတူတိ အတ္ထော။
အထ နံ ရာဇာ နိဝါရေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ တေ ဦနံ ကာမေဟိ, အဟံ ပရိပူရယာမိ တေ၊
ယော တံ ဟိံ သတိ ဝါရေမိ, မာ ပဗ္ဗဇ ယုဓဉ္စယာ’’တိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မတ္ထိ ဦနံ ကာမေဟိ, ဟိံသိတာ မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဒီပဉ္စ ကာတုမိစ္ဆာမိ, ယံ ဇရာ နာဘိကီရတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒီပဉ္စာတိ တာတ နေဝ မယှံ ကာမေဟိ ဦနံ အတ္ထိ, န မံ ဟိံသန္တော ကောစိ ဝိဇ္ဇတိ, အဟံ ပန ပရလောကဂမနာယ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကာတုမိစ္ဆာမိ။ ကီဒိသံ? ယံ ဇရာ နာဘိကီရတိ န ဝိဒ္ဓံသေတိ, တမဟံ ကာတုမိစ္ဆာမိ, အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ဂဝေသိဿာမိ, န မေ ကာမေဟိ အတ္ထော, အနုဇာနာထ မံ, မဟာရာဇာတိ ဝဒတိ။
ဣတိ ပုနပ္ပုနံ ကုမာရော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ, ရာဇာ ‘‘မာ ပဗ္ဗဇာ’’တိ ဝါရေတိ။ တမတ္ထမာဝိကရောန္တော သတ္ထာ ဥပဍ္ဎံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုတ္တော ဝါ ပိတရံ ယာစေ, ပိတာ ဝါ ပုတ္တမောရသ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝါ-ကာရော သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုတ္တော စ ပိတရံ ယာစတိ, ပိတာ စ ဩရသံ ပုတ္တံ ယာစတီ’’တိ။
သေသံ ဥပဍ္ဎဂါထံ ရာဇာ အာဟ –
‘‘နေဂမော တံ ယာစေ တာတ, မာ ပဗ္ဗဇ ယုဓဉ္စယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အယံ တေ တာတ နိဂမဝါသိမဟာဇနော ယာစတိ, နဂရဇနောပိ မာ တွံ ပဗ္ဗဇာတိ။
ကုမာရော ပုနပိ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၄။)‘‘မာ မံ ဒေဝ နိဝါရေဟိ, ပဗ္ဗဇန္တံ ရထေသဘ၊
မာဟံ ကာမေဟိ သမ္မတ္တော, ဇရာယ ဝသမနွဂူ’’တိ။
တတ္ထ ဝသမနွဂူတိ မာ အဟံ ကာမေဟိ သမ္မတ္တော ပမတ္တော ဇရာယ ဝသဂါမီ နာမ ဟောမိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ပန ခေပေတွာ ယထာ စ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိဝိဇ္ဈနကော ဟောမိ,။ တထာ မံ ဩလောကေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ အပ္ပဋိဘာဏော အဟောသိ။ မာတာ ပနဿ ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝိ, ပိတရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတီ’’တိ သုတွာ ‘‘ကိံ တုမှေ ကထေထာ’’တိ နိရဿာသေန မုခေန သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ နိသီဒိတွာ သီဃံ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ယာစမာနာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟံ တံ တာတ ယာစာမိ, အဟံ ပုတ္တ နိဝါရယေ၊
စိရံ တံ ဒဋ္ဌုမိစ္ဆာမိ, မာ ပဗ္ဗဇ ယုဓဉ္စယာ’’တိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဿာဝေါဝ တိဏဂ္ဂမှိ, သူရိယုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
ဧဝမာယု မနုဿာနံ, မာ မံ အမ္မ နိဝါရယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အမ္မ, ယထာ တိဏဂ္ဂေ ဥဿဝဗိန္ဒု သူရိယဿ ဥဂ္ဂမနံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ, ပထဝိယံ ပတတိ, ဧဝံ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ ပရိတ္တံ တာဝကာလိကံ အစိရဋ္ဌိတိကံ, ဧဝရူပေ လောကသန္နိဝါသေ ကထံ တွံ စိရံ မံ ပဿသိ, မာ မံ နိဝါရေဟီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ သာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယေဝ။ တတော မဟာသတ္တော ပိတရံ အာမန္တေတွာ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တရမာနော ဣမံ ယာနံ, အာရောပေတု ရထေသဘ၊
မာ မေ မာတာ တရန္တဿ, အန္တရာယကရာ အဟူ’’တိ။
တဿတ္ထော – တာတ ရထေသဘ, ဣမံ မမ မာတရံ တရမာနော ပုရိသော သုဝဏ္ဏသိဝိကာယာနံ အာရောပေတု, မာ မေ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏကန္တာရံ တရန္တဿ အတိက္ကမန္တဿ မာတာ အန္တရာယကရာ အဟူတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၅။)ရာဇာ ပုတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘဒ္ဒေ, တဝ သိဝိကာယ နိသီဒိတွာ ရတိဝဍ္ဎနပါသာဒံ အဘိရုဟာ’’တိ အာဟ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ နာရီဂဏပရိဝုတာ ဂန္တွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘ကာ နု ခေါ ပုတ္တဿ ပဝတ္တီ’’တိ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တီ အဋ္ဌာသိ။ ဗောဓိသတ္တော မာတု ဂတကာလေ ပုန ပိတရံ ယာစိ။ ရာဇာ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘တေန ဟိ တာတ, တဝ မနံ မတ္ထကံ ပါပေဟိ, ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ အနုဇာနိ။ ရညော အနုညာတကာလေ ဗောဓိသတ္တဿ ကနိဋ္ဌော ယုဓိဋ္ဌိလကုမာရော နာမ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘တာတ, မယှံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာထာ’’တိ အနုဇာနာပေသိ။ ဥဘောပိ ဘာတရော ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ကာမေ ပဟာယ မဟာဇနပရိဝုတာ ဝိနိစ္ဆယတော နိက္ခမိံသု။ ဒေဝီပိ မဟာသတ္တံ ဩလောကေတွာ ‘‘မမ ပုတ္တေ ပဗ္ဗဇိတေ ရမ္မနဂရံ တုစ္ဆံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိဒေဝမာနာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဘိဓာဝထ ဘဒ္ဒန္တေ, သုညံ ဟေဿတိ ရမ္မကံ၊
ယုဓဉ္စယော အနုညာတော, သဗ္ဗဒတ္တေန ရာဇိနာ။
‘‘ယောဟု သေဋ္ဌော သဟဿဿ, ယုဝါ ကဉ္စနသန္နိဘော၊
သောယံ ကုမာရော ပဗ္ဗဇိတော, ကာသာယဝသနော ဗလီ’’တိ။
တတ္ထ အဘိဓာဝထာတိ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ နာရိယော သဗ္ဗာ ဝေဂေန ဓာဝထာတိ အာဏာပေတိ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဧဝံ ဂန္တွာ ‘‘ဘဒ္ဒံ တဝ ဟောတူ’’တိ ဝဒထ။ ရမ္မကန္တိ ရမ္မနဂရံ သန္ဓာယာဟ။ ယောဟု သေဋ္ဌောတိ ယော ရညော ပုတ္တော သဟဿဿ သေဋ္ဌော အဟောသိ, သော ပဗ္ဗဇိတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။
ဗောဓိသတ္တောပိ န တာဝ ပဗ္ဗဇတိ။ သော ဟိ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ကနိဋ္ဌံ ယုဓိဋ္ဌိလကုမာရံ ဂဟေတွာ နဂရာ နိက္ခမ္မ မဟာဇနံ နိဝတ္တေတွာ ဥဘောပိ ဘာတရော ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ မနောရမေ ဌာနေ အဿမပဒံ ကရိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝနမူလဖလာဒီဟိ ယာဝဇီဝံ ယာပေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏာ အဟေသုံ။ တမတ္ထံ ဩသာနေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာယ ဒီပေတိ –
‘‘ဥဘော ကုမာရာ ပဗ္ဗဇိတာ, ယုဓဉ္စယော ယုဓိဋ္ဌိလော၊
ပဟာယ မာတာပိတရော, သင်္ဂံ ဆေတွာန မစ္စုနော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၆။)တတ္ထ မစ္စုနောတိ မာရဿ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, ယုဓဉ္စယော စ ယုဓိဋ္ဌိလော စ တေ ဥဘောပိ ကုမာရာ မာတာပိတရော ပဟာယ မာရဿ သန္တကံ ရာဂဒေါသမောဟသင်္ဂံ ဆိန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇိတာတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, ယုဓိဋ္ဌိလကုမာရော အာနန္ဒော, ယုဓဉ္စယော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ယုဓဉ္စယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
ဧထ လက္ခဏ သီတာ စာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မတပိတိကံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ ပိတရိ ကာလကတေ သောကာဘိဘူတော သဗ္ဗကိစ္စာနိ ပဟာယ သောကာနုဝတ္တကောဝ အဟောသိ။ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တဿ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဘိက္ခူ ဥယျောဇေတွာ ဧကံ ပစ္ဆာသမဏံ ဂဟေတွာ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ မဓုရဝစနေန အာလပန္တော ‘‘ကိံ သောစသိ ဥပါသကာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ပိတုသောကော မံ ဗာဓတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပါသက, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အဋ္ဌဝိဓေ လောကဓမ္မေ တထတော ဇာနန္တာ ပိတရိ ကာလကတေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သောကံ န ကရိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဒသရထမဟာရာဇာ နာမ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကာ အဂ္ဂမဟေသီ ဒွေ ပုတ္တေ ဧကဉ္စ ဓီတရံ ဝိဇာယိ။ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ရာမပဏ္ဍိတော နာမ အဟောသိ, ဒုတိယော လက္ခဏကုမာရော နာမ, ဓီတာ သီတာ ဒေဝီ နာမ။ အပရဘာဂေ မဟေသီ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ တဿာ ကာလကတာယ စိရတရံ သောကဝသံ ဂန္တွာ အမစ္စေဟိ သညာပိတော တဿာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၇။)ကတ္တဗ္ဗပရိဟာရံ ကတွာ အညံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ ရညော ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။ သာပိ အပရဘာဂေ ဂဗ္ဘံ ဂဏှိတွာ လဒ္ဓဂဗ္ဘပရိဟာရာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘ဘရတကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ ရာဇာ ပုတ္တသိနေဟေန ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဝရံ တေ ဒမ္မိ, ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂဟိတကံ ကတွာ ဌပေတွာ ကုမာရဿ သတ္တဋ္ဌဝဿကာလေ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဒေဝ, တုမှေဟိ မယှံ ပုတ္တဿ ဝရော ဒိန္နော, ဣဒါနိဿ ဝရံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဂဏှ, ဘဒ္ဒေတိ။ ‘‘ဒေဝ, ပုတ္တဿ မေ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ ‘‘နဿ, ဝသလိ, မယှံ ဒွေ ပုတ္တာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာ ဝိယ ဇလန္တိ, တေ မာရာပေတွာ တဝ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ယာစသီ’’တိ တဇ္ဇေသိ။ သာ ဘီတာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အညေသုပိ ဒိဝသေသု ရာဇာနံ ပုနပ္ပုနံ ရဇ္ဇမေဝ ယာစိ။
ရာဇာ တဿာ တံ ဝရံ အဒတွာဝ စိန္တေသိ ‘‘မာတုဂါမော နာမ အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ, အယံ မေ ကူဋပဏ္ဏံ ဝါ ကူဋလဉ္ဇံ ဝါ ကတွာ ပုတ္တေ ဃာတာပေယျာ’’တိ။ သော ပုတ္တေ ပက္ကောသာပေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘တာတာ, တုမှာကံ ဣဓ ဝသန္တာနံ အန္တရာယောပိ ဘဝေယျ, တုမှေ သာမန္တရဇ္ဇံ ဝါ အရညံ ဝါ ဂန္တွာ မမ မရဏကာလေ အာဂန္တွာ ကုလသန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ပုန နေမိတ္တကေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ အတ္တနော အာယုပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အညာနိ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ပဝတ္တိဿတီ’’တိ သုတွာ ‘‘တာတာ, ဣတော ဒွါဒသဝဿစ္စယေန အာဂန္တွာ ဆတ္တံ ဥဿာပေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒန္တာ ပါသာဒါ ဩတရိံသု။ သီတာ ဒေဝီ ‘‘အဟမ္ပိ ဘာတိကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမီ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒန္တီ နိက္ခမိ။ တယောပိ ဇနာ မဟာပရိဝါရာ နိက္ခမိတွာ မဟာဇနံ နိဝတ္တေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ သမ္ပန္နောဒကေ သုလဘဖလာဖလေ ပဒေသေ အဿမံ မာပေတွာ ဖလာဖလေန ယာပေန္တာ ဝသိံသု။
လက္ခဏပဏ္ဍိတော စ သီတာ စ ရာမပဏ္ဍိတံ ယာစိတွာ ‘‘တုမှေ အမှာကံ ပိတုဋ္ဌာနေ ဌိတာ, တသ္မာ အဿမေယေဝ ဟောထ, မယံ ဖလာဖလံ အာဟရိတွာ တုမှေ ပေါသေဿာမာ’’တိ ပဋိညံ ဂဏှိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ရာမပဏ္ဍိတော တတ္ထေဝ ဟောတိ။ ဣတရေ ဒွေ ဖလာဖလံ အာဟရိတွာ တံ ပဋိဇဂ္ဂိံသု။ ဧဝံ တေသံ ဖလာဖလေန ယာပေတွာ ဝသန္တာနံ ဒသရထမဟာရာဇာ ပုတ္တသောကေန နဝမေ သံဝစ္ဆရေ ကာလမကာသိ။ တဿ သရီရကိစ္စံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၈။)ကာရေတွာ ဒေဝီ ‘‘အတ္တနော ပုတ္တဿ ဘရတကုမာရဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေထာ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ ပန ‘‘ဆတ္တဿာမိကာ အရညေ ဝသန္တီ’’တိ န အဒံသု။ ဘရတကုမာရော ‘‘မမ ဘာတရံ ရာမပဏ္ဍိတံ အရညတော အာနေတွာ ဆတ္တံ ဥဿာပေဿာမီ’’တိ ပဉ္စရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ဂဟေတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ အဝိဒူရေ ခန္ဓာဝါရံ ကတွာ တတ္ထ နိဝါသေတွာ ကတိပယေဟိ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ လက္ခဏပဏ္ဍိတဿ စ သီတာယ စ အရညံ ဂတကာလေ အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ အဿမပဒဒွါရေ ဌပိတကဉ္စနရူပကံ ဝိယ ရာမပဏ္ဍိတံ နိရာသင်္ကံ သုခနိသိန္နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ရညော ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ သဒ္ဓိံ အမစ္စေဟိ ပါဒေသု ပတိတွာ ရောဒတိ။ ရာမပဏ္ဍိတော ပန နေဝ သောစိ, န ပရိဒေဝိ, ဣန္ဒြိယဝိကာရမတ္တမ္ပိဿ နာဟောသိ။ ဘရတဿ ပန ရောဒိတွာ နိသိန္နကာလေ သာယနှသမယေ ဣတရေ ဒွေ ဖလာဖလံ အာဒါယ အာဂမိံသု။ ရာမပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ ဒဟရာ မယှံ ဝိယ ပရိဂ္ဂဏှနပညာ ဧတေသံ နတ္ထိ, သဟသာ ‘ပိတာ ဝေါ မတော’တိ ဝုတ္တေ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာနံ ဟဒယမ္ပိ တေသံ ဖလေယျ, ဥပါယေန တေ ဥဒကံ ဩတာရေတွာ ဧတံ ပဝတ္တိံ အာရောစေဿာမီ’’တိ။ အထ နေသံ ပုရတော ဧကံ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ‘‘တုမှေ အတိစိရေန အာဂတာ, ဣဒံ ဝေါ ဒဏ္ဍကမ္မံ ဟောတု, ဣမံ ဥဒကံ ဩတရိတွာ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဥပဍ္ဎဂါထံ တာဝ အာဟ –
‘‘ဧထ လက္ခဏ သီတာ စ, ဥဘော ဩတရထောဒက’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ဧထ လက္ခဏ သီတာ စ အာဂစ္ဆထ, ဥဘောပိ ဩတရထ ဥဒကန္တိ၊
တေ ဧကဝစနေနေဝ ဩတရိတွာ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ ပိတု ပဝတ္တိံ အာရောစေန္တော သေသံ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝါယံ ဘရတော အာဟ, ရာဇာ ဒသရထော မတော’’တိ။
တေ ပိတု မတသာသနံ သုတွာဝ ဝိသညာ အဟေသုံ။ ပုနပိ နေသံ ကထေသိ, ပုနပိ တေ ဝိသညာ အဟေသုန္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ ဝိသညိတံ ပတ္တေ တေ အမစ္စာ ဥက္ခိပိတွာ ဥဒကာ နီဟရိတွာ ထလေ နိသီဒါပေတွာ လဒ္ဓဿာသေသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၂၉။)တေသု သဗ္ဗေ အညမညံ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ နိသီဒိံသု။ တဒါ ဘရတကုမာရော စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ဘာတာ လက္ခဏကုမာရော စ ဘဂိနီ စ သီတာ ဒေဝီ ပိတု မတသာသနံ သုတွာဝ သောကံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ, ရာမပဏ္ဍိတော ပန နေဝ သောစတိ, န ပရိဒေဝတိ, ကိံ နု ခေါ တဿ အသောစနကာရဏံ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ။ သော တံ ပုစ္ဆန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကေန ရာမပ္ပဘာဝေန, သောစိတဗ္ဗံ န သောစသိ၊
ပိတရံ ကာလကတံ သုတွာ, န တံ ပသဟတေ ဒုခ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဘာဝေနာတိ အာနုဘာဝေန။ န တံ ပသဟတေ ဒုခန္တိ ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ ကေန ကာရဏေန တံ န ပီဠေတိ, ကိံ တေ အသောစနကာရဏံ, ကထေဟိ တာဝ နန္တိ။
အထဿ ရာမပဏ္ဍိတော အတ္တနော အသောစနကာရဏံ ကထေန္တော –
‘‘ယံ န သက္ကာ နိပါလေတုံ, ပေါသေန လပတံ ဗဟုံ၊
သ ကိဿ ဝိညူ မေဓာဝီ, အတ္တာနမုပတာပယေ။
‘‘ဒဟရာ စ ဟိ ဝုဒ္ဓါ စ, ယေ ဗာလာ ယေ စ ပဏ္ဍိတာ၊
အဍ္ဎာ စေဝ ဒလိဒ္ဒါ စ, သဗ္ဗေ မစ္စုပရာယဏာ။
‘‘ဖလာနမိဝ ပက္ကာနံ, နိစ္စံ ပတနတော ဘယံ၊
ဧဝံ ဇာတာန မစ္စာနံ, နိစ္စံ မရဏတော ဘယံ။
‘‘သာယမေကေ န ဒိဿန္တိ, ပါတော ဒိဋ္ဌာ ဗဟုဇ္ဇနာ၊
ပါတော ဧကေ န ဒိဿန္တိ, သာယံ ဒိဋ္ဌာ ဗဟုဇ္ဇနာ။
‘‘ပရိဒေဝယမာနော စေ, ကိဉ္စိဒတ္ထံ ဥဒဗ္ဗဟေ၊
သမ္မူဠှော ဟိံသမတ္တာနံ, ကယိရာ တံ ဝိစက္ခဏော။
‘‘ကိသော ဝိဝဏ္ဏော ဘဝတိ, ဟိံသမတ္တာနမတ္တနော၊
န တေန ပေတာ ပါလေန္တိ, နိရတ္ထာ ပရိဒေဝနာ။
‘‘ယထာ သရဏမာဒိတ္တံ, ဝါရိနာ ပရိနိဗ္ဗယေ၊
ဧဝမ္ပိ ဓီရော သုတဝါ, မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော နရော၊
ခိပ္ပမုပ္ပတိတံ သောကံ, ဝါတော တူလံဝ ဓံသယေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၀။)‘‘မစ္စော ဧကောဝ အစ္စေတိ, ဧကောဝ ဇာယတေ ကုလေ၊
သံယောဂပရမာတွေဝ, သမ္ဘောဂါ သဗ္ဗပါဏိနံ။
‘‘တသ္မာ ဟိ ဓီရဿ ဗဟုဿုတဿ, သမ္ပဿတော လောကမိမံ ပရဉ္စ၊
အညာယ ဓမ္မံ ဟဒယံ မနဉ္စ, သောကာ မဟန္တာပိ န တာပယန္တိ။
‘‘သောဟံ ဒဿဉ္စ ဘောက္ခဉ္စ, ဘရိဿာမိ စ ဉာတကေ၊
သေသဉ္စ ပါလယိဿာမိ, ကိစ္စမေတံ ဝိဇာနတော’’တိ။ –
ဣမာဟိ ဒသဟိ ဂါထာဟိ အနိစ္စတံ ပကာသေတိ။
တတ္ထ နိပါလေတုန္တိ ရက္ခိတုံ။ လပတန္တိ လပန္တာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘တာတ ဘရတ, ယံ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဗဟုမ္ပိ ဝိလပန္တာနံ ပုရိသာနံ ဧကေနာပိ မာ ဥစ္ဆိဇ္ဇီတိ န သက္ကာ ရက္ခိတုံ, သော ဒါနိ မာဒိသော အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ တထတော ဇာနန္တော ဝိညူ မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော မရဏပရိယောသာနဇီဝိတေသု သတ္တေသု ကိဿ အတ္တာနမုပတာပယေ, ကိံကာရဏာ အနုပကာရေန သောကဒုက္ခေန အတ္တာနံ သန္တာပေယျာ’’တိ။
ဒဟရာ စာတိ ဂါထာ ‘‘မစ္စု နာမေသ တာတ ဘရတ, နေဝ သုဝဏ္ဏရူပကသဒိသာနံ ဒဟရာနံ ခတ္တိယကုမာရကာဒီနံ, န ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာနံ မဟာယောဓာနံ, န ဗာလာနံ ပုထုဇ္ဇနသတ္တာနံ, န ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပဏ္ဍိတာနံ, န စက္ကဝတ္တိအာဒီနံ ဣဿရာနံ, န နိဒ္ဓနာနံ ဒလိဒ္ဒါဒီနံ လဇ္ဇတိ, သဗ္ဗေပိမေ သတ္တာ မစ္စုပရာယဏာ မရဏမုခေ သံဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂါ ဘဝန္တိယေဝါ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။
နိစ္စံ ပတနတောတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဟိ တာတ ဘရတ, ပက္ကာနံ ဖလာနံ ပက္ကကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒါနိ ဝဏ္ဋာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတိဿန္တိ, ဣဒါနိ ပတိဿန္တီ’’တိ ပတနတော ဘယံ နိစ္စံ ဓုဝံ ဧကံသိကမေဝ ဘဝတိ, ဧဝံ အာသင်္ကနီယတော ဧဝံ ဇာတာနံ မစ္စာနမ္ပိ ဧကံသိကံယေဝ မရဏတော ဘယံ, နတ္ထိ သော ခဏော ဝါ လယော ဝါ ယတ္ထ တေသံ မရဏံ န အာသင်္ကိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၁။)သာယန္တိ ဝိကာလေ။ ဣမိနာ ရတ္တိဘာဂေ စ ဒိဋ္ဌာနံ ဒိဝသဘာဂေ အဒဿနံ, ဒိဝသဘာဂေ စ ဒိဋ္ဌာနံ ရတ္တိဘာဂေ အဒဿနံ ဒီပေတိ။ ကိဉ္စိဒတ္ထန္တိ ‘‘ပိတာ မေ, ပုတ္တော မေ’’တိအာဒီဟိ ပရိဒေဝမာနောဝ ပေါသော သမ္မူဠှော အတ္တာနံ ဟိံသန္တော ကိလမေန္တော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အတ္ထံ အာဟရေယျ။ ကယိရာ တံ ဝိစက္ခဏောတိ အထ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ဧဝံ ပရိဒေဝံ ကရေယျ, ယသ္မာ ပန ပရိဒေဝန္တော မတံ ဝါ အာနေတုံ အညံ ဝါ တဿ ဝဍ္ဎိံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ နိရတ္ထကတ္တာ ပရိဒေဝိတဿ ပဏ္ဍိတာ န ပရိဒေဝန္တိ။
အတ္တာနမတ္တနောတိ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခေန ဟိံသန္တော။ န တေနာတိ တေန ပရိဒေဝေန ပရလောကံ ဂတာ သတ္တာ န ပါလေန္တိ န ယာပေန္တိ။ နိရတ္ထာတိ တသ္မာ တေသံ မတသတ္တာနံ အယံ ပရိဒေဝနာ နိရတ္ထကာ။ သရဏန္တိ နိဝါသဂေဟံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော အတ္တနော ဝသနာဂါရေ အာဒိတ္တေ မုဟုတ္တမ္ပိ ဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဃဋသတေန ဃဋသဟဿေန ဝါရိနာ နိဗ္ဗာပယတေဝ, ဧဝံ ဓီရော ဥပ္ပတိတံ သောကံ ခိပ္ပမေဝ နိဗ္ဗာပယေ။ တူလံ ဝိယ စ ဝါတော ယထာ သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ ဓံသယေ ဝိဒ္ဓံသေယျာတိ အတ္ထော။
မစ္စော ဧကောဝ အစ္စေတီတိ ဧတ္ထ တာတ ဘရတ, ဣမေ သတ္တာ ကမ္မဿကာ နာမ, တထာ ဟိ ဣတော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော သတ္တော ဧကောဝ အစ္စေတိ အတိက္ကမတိ, ခတ္တိယာဒိကုလေ ဇာယမာနောပိ ဧကောဝ ဂန္တွာ ဇာယတိ။ တတ္ထ တတ္ထ ပန ဉာတိမိတ္တသံယောဂေန ‘‘အယံ မေ ပိတာ, အယံ မေ မာတာ, အယံ မေ မိတ္တော’’တိ သံယောဂပရမာတွေဝ သမ္ဘောဂါ သဗ္ဗပါဏီနံ, ပရမတ္ထေန ပန တီသုပိ ဘဝေသု ကမ္မဿကာဝေတေ သတ္တာတိ အတ္ထော။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတေသံ သတ္တာနံ ဉာတိမိတ္တသံယောဂံ ဉာတိမိတ္တပရိဘောဂမတ္တံ ဌပေတွာ ဣတော ပရံ အညံ နတ္ထိ, တသ္မာ။ သမ္ပဿတောတိ ဣမဉ္စ ပရဉ္စ လောကံ နာနာဘာဝဝိနာဘာဝမေဝ သမ္မာ ပဿတော။ အညာယ ဓမ္မန္တိ အဋ္ဌဝိဓလောကဓမ္မံ ဇာနိတွာ။ ဟဒယံ မနဉ္စာတိ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ စိတ္တဿေဝ နာမံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၂။)‘‘လာဘော အလာဘော ယသော အယသော စ, နိန္ဒာ ပသံသာ စ သုခဉ္စ ဒုက္ခံ၊
ဧတေ အနိစ္စာ မနုဇေသု ဓမ္မာ, မာ သောစ ကိံ သောစသိ ပေါဋ္ဌပါဒါ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၁၄) –
ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ လောကဓမ္မာနံ ယေန ကေနစိ စိတ္တံ ပရိယာဒီယတိ, တဿ စ အနိစ္စတံ ဉတွာ ဌိတဿ ဓီရဿ ပိတုပုတ္တမရဏာဒိဝတ္ထုကာ မဟန္တာပိ သောကာ ဟဒယံ န တာပယန္တီတိ။ ဧတံ ဝါ အဋ္ဌဝိဓံ လောကဓမ္မံ ဉတွာ ဌိတဿ ဟဒယဝတ္ထုဉ္စ မနဉ္စ မဟန္တာပိ သောကာ န တာပယန္တီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သောဟံ ဒဿဉ္စ ဘောက္ခဉ္စာတိ ဂါထာယ – တာတ ဘရတ, အန္ဓဗာလာနံ သတ္တာနံ ဝိယ မမ ရောဒနပရိဒေဝနံ နာမ န အနုစ္ဆဝိကံ, အဟံ ပန ပိတု အစ္စယေန တဿ ဌာနေ ဌတွာ ကပဏာဒီနံ ဒါနာရဟာနံ ဒါနံ, ဌာနန္တရာရဟာနံ ဌာနန္တရံ, ယသာရဟာနံ ယသံ ဒဿာမိ, ပိတရာ မေ ပရိဘုတ္တနယေန ဣဿရိယံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ, ဉာတကေ စ ပေါသေဿာမိ, အဝသေသဉ္စ အန္တောပရိဇနာဒိကံ ဇနံ ပါလေဿာမိ, ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဓမ္မိကံ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိံ ကရိဿာမီတိ ဧဝဉှိ ဇာနတော ပဏ္ဍိတပုရိသဿ အနုရူပံ ကိစ္စန္တိ အတ္ထော။
ပရိသာ ဣမံ ရာမပဏ္ဍိတဿ အနိစ္စတာပကာသနံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နိဿောကာ အဟေသုံ။ တတော ဘရတကုမာရော ရာမပဏ္ဍိတံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ သမ္ပဋိစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တာတ လက္ခဏဉ္စ, သီတာဒေဝိဉ္စ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ ရဇ္ဇံ အနုသာသထာတိ။ တုမှေ ပန, ဒေဝါတိ။ တာတ, မမ ပိတာ ‘‘ဒွါဒသဝဿစ္စယေန အာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေယျာသီ’’တိ မံ အဝေါစ, အဟံ ဣဒါနေဝ ဂစ္ဆန္တော တဿ ဝစနကရော နာမ န ဟောမိ, အညာနိပိ တီဏိ ဝဿာနိ အတိက္ကမိတွာ အာဂမိဿာမီတိ။ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ကော ရဇ္ဇံ ကာရေဿတီ’’တိ? ‘‘တုမှေ ကာရေထာ’’တိ။ ‘‘န မယံ ကာရေဿာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ယာဝ မမာဂမနာ ဣမာ ပါဒုကာ ကာရေဿန္တီ’’တိ အတ္တနော တိဏပါဒုကာ ဩမုဉ္စိတွာ အဒါသိ။ တေ တယောပိ ဇနာ ပါဒုကာ ဂဟေတွာ ရာမပဏ္ဍိတံ ဝန္ဒိတွာ မဟာဇနပရိဝုတာ ဗာရာဏသိံ အဂမံသု။ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ပါဒုကာ ရဇ္ဇံ ကာရေသုံ။ အမစ္စာ တိဏပါဒုကာ ရာဇပလ္လင်္ကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၃။)ဌပေတွာ အဍ္ဍံ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ သစေ ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆိတော ဟောတိ, ပါဒုကာ အညမညံ ပဋိဟညန္တိ။ တာယ သညာယ ပုန ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ သမ္မာ ဝိနိစ္ဆိတကာလေ ပါဒုကာ နိဿဒ္ဒါ သန္နိသီဒန္တိ။ ရာမပဏ္ဍိတော တိဏ္ဏံ သံဝစ္ဆရာနံ အစ္စယေန အရညာ နိက္ခမိတွာ ဗာရာဏသိနဂရံ ပတွာ ဥယျာနံ ပါဝိသိ။ တဿ အာဂမနဘာဝံ ဉတွာ ကုမာရာ အမစ္စဂဏပရိဝုတာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ သီတံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ ဥဘိန္နမ္ပိ အဘိသေကံ အကံသု။ ဧဝံ အဘိသေကပ္ပတ္တော မဟာသတ္တော အလင်္ကတရထေ ဌတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စန္ဒကပါသာဒဝရဿ မဟာတလံ အဘိရုဟိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သောဠသ ဝဿသဟဿာနိ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ အာယုပရိယောသာနေ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။
‘‘ဒသ ဝဿသဟဿာနိ, သဋ္ဌိ ဝဿသတာနိ စ၊
ကမ္ဗုဂီဝေါ မဟာဗာဟု, ရာမော ရဇ္ဇမကာရယီ’’တိ။ –
အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ တမတ္ထံ ဒီပေတိ။
တတ္ထ ကမ္ဗုဂီဝေါတိ သုဝဏ္ဏာဠိင်္ဂသဒိသဂီဝေါ။ သုဝဏ္ဏဉှိ ကမ္ဗူတိ ဝုစ္စတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ဒသရထမဟာရာဇာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ အဟောသိ, မာတာ မဟာမာယာဒေဝီ, သီတာ ရာဟုလမာတာ, ဘရတော အာနန္ဒော, လက္ခဏော သာရိပုတ္တော, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ရာမပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဒသရထဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
ဇာနန္တော နော မဟာရာဇာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဩဿဋ္ဌဝီရိယံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တံ ပူရေန္တော ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ ပဂုဏာနိ ကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၄။)ပရိပုဏ္ဏပဉ္စဝဿော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ‘‘အရညေ ဝသိဿာမီ’’တိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ အာပုစ္ဆိတွာ ကောသလရဋ္ဌေ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဣရိယာပထေ ပသန္နမနုဿေဟိ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ ဥပဋ္ဌိယမာနော ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ယုဉ္ဇန္တော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အစ္စာရဒ္ဓေန ဝီရိယေန တေမာသံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ ဩဘာသမတ္တမ္ပိ ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ ‘‘အဒ္ဓါ အဟံ သတ္ထာရာ ဒေသိတေသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ပဒပရမော, ကိံ မေ အရညဝါသေန, ဇေတဝနံ ဂန္တွာ တထာဂတဿ ရူပသိရိံ ပဿန္တော မဓုရဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တော ဝီတိနာမေဿာမီ’’တိ။ သော ဝီရိယံ ဩဿဇိတွာ တတော နိက္ခန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနံ ဂန္တွာ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ စေဝ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တေဟိ စ အာဂမနကာရဏံ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ ကထေတွာ တေဟိ ‘‘ကသ္မာ ဧဝမကာသီ’’တိ ဂရဟိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္ဆမာနံ ဘိက္ခုံ အာနယိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ဝီရိယံ ဩဿဇိတွာ အာဂတော’’တိ အာရောစိတေ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဘိက္ခု ဝီရိယံ ဩဿဇိ, ဣမသ္မိဉှိ သာသနေ နိဗ္ဗီရိယဿ ကုသီတပုဂ္ဂလဿ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ နာမ နတ္ထိ, အာရဒ္ဓဝီရိယာ ဣမံ ဓမ္မံ အာရာဓေန္တိ, တွံ ခေါ ပန ပုဗ္ဗေ ဝီရိယဝါ ဩဝါဒက္ခမော, တေနေဝ ကာရဏေန ဗာရာဏသိရညော ပုတ္တသတဿ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော ဟုတွာပိ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒေ ဌတွာ သေတစ္ဆတ္တံ ပတ္တောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ သံဝရကုမာရော နာမ ပုတ္တသတဿ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော အဟောသိ။ ရာဇာ ဧကေကံ ပုတ္တံ ‘‘သိက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကံ သိက္ခာပေထာ’’တိ ဧကေကဿ အမစ္စဿ အဒါသိ။ သံဝရကုမာရဿ အာစရိယော အမစ္စော ဗောဓိသတ္တော အဟောသိ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ရာဇပုတ္တဿ ပိတုဋ္ဌာနေ ဌိတော။ အမစ္စာ သိက္ခိတသိပ္ပေ ရာဇပုတ္တေ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ တေသံ ဇနပဒံ ဒတွာ ဥယျောဇေသိ။ သံဝရကုမာရော သဗ္ဗသိပ္ပဿ နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ, သစေ မံ ပိတာ ဇနပဒံ ပေသေတိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘တာတ, တွံ ဇနပဒေ ဒီယမာနေ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘ဒေဝ အဟံ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော, မယိပိ ဂတေ တုမှာကံ ပါဒမူလံ တုစ္ဆံ ဘဝိဿတိ, အဟံ တုမှာကံ ပါဒမူလေယေဝ ဝသိဿာမီ’တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ သံဝရကုမာရံ ဝန္ဒိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၅။)ဧကမန္တံ နိသိန္နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ တာတ, သိပ္ပံ တေ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တုယှမ္ပိ ဇနပဒံ ဒေမီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ တုမှာကံ ပါဒမူလံ တုစ္ဆံ ဘဝိဿတိ, ပါဒမူလေယေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ တုဿိတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ရညော ပါဒမူလေယေဝ ဟုတွာ ပုနပိ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ အညံ ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘တာတ ရာဇာနံ ဧကံ ပုရာဏုယျာနံ ယာစာဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဥယျာနံ ယာစိတွာ တတ္ထ ဇာတကေဟိ ပုပ္ဖဖလေဟိ နဂရေ ဣဿရဇနံ သင်္ဂဏှိတွာ ပုန ‘‘ကိံ ကရောမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တာတ, ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ အန္တောနဂရေ ဘတ္တဝေတနံ တွမေဝ ဒေဟီ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ အန္တောနဂရေ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဟာပေတွာ ဘတ္တဝေတနံ ဒတွာ ပုန ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိတွာ ရာဇာနံ ဝိညာပေတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဒါသပေါရိသာနမ္ပိ ဟတ္ထီနမ္ပိ အဿာနမ္ပိ ဗလကာယဿပိ ဝတ္တံ အပရိဟာပေတွာ အဒါသိ, တိရောဇနပဒေဟိ အာဂတာနံ ဒူတာဒီနံ နိဝါသဋ္ဌာနာဒီနိ ဝါဏိဇာနံ သုင်္ကန္တိ သဗ္ဗကရဏီယာနိ အတ္တနာဝ အကာသိ။ ဧဝံ သော မဟာသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ သဗ္ဗံ အန္တောဇနဉ္စ ဗဟိဇနဉ္စ နာဂရေ စ ရဋ္ဌဝါသိနော စ အာဂန္တုကေ စ အာယဝတ္တနေ စ တေန တေန သင်္ဂဟဝတ္ထုနာ အာဗန္ဓိတွာ သင်္ဂဏှိ, သဗ္ဗေသံ ပိယော အဟောသိ မနာပေါ။
အပရဘာဂေ ရာဇာနံ မရဏမဉ္စေ နိပန္နံ အမစ္စာ ပုစ္ဆိံသု ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ အစ္စယေန သေတစ္ဆတ္တံ ကဿ ဒေမာ’’တိ? ‘‘တာတ, မမ ပုတ္တာ သဗ္ဗေပိ သေတစ္ဆတ္တဿ သာမိနောဝ။ ယော ပန တုမှာကံ မနံ ဂဏှာတိ, တဿေဝ သေတစ္ဆတ္ထံ ဒဒေယျာထာ’’တိ။ တေ တသ္မိံ ကာလကတေ တဿ သရီရပရိဟာရံ ကတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သန္နိပတိတွာ ‘‘ရညာ ‘ယော တုမှာကံ မနံ ဂဏှာတိ, တဿ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပေယျာထာ’တိ ဝုတ္တံ, အမှာကဉ္စ အယံ သံဝရကုမာရော မနံ ဂဏှာတီ’’တိ ဉာတကေဟိ ပရိဝါရိတာ တဿ ကဉ္စနမာလံ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပယိံသု။ သံဝရမဟာရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဣတရေ ဧကူနသတကုမာရာ ‘‘ပိတာ ကိရ နော ကာလကတော, သံဝရကုမာရဿ ကိရ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပေသုံ, သော သဗ္ဗကနိဋ္ဌော, တဿ ဆတ္တံ န ပါပုဏာတိ, သဗ္ဗဇေဋ္ဌကဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေဿာမာ’’တိ ဧကတော အာဂန္တွာ ‘‘ဆတ္တံ ဝါ နော ဒေတု, ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ သံဝရမဟာရာဇဿ ပဏ္ဏံ ပေသေတွာ နဂရံ ဥပရုန္ဓိံသု။ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာရာဇ, တဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၆။)ဘာတိကေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈနကိစ္စံ နတ္ထိ, တွံ ပိတု သန္တကံ ဓနံ သတကောဋ္ဌာသေ ကာရေတွာ ဧကူနသတံ ဘာတိကာနံ ပေသေတွာ ‘‘ဣမံ တုမှာကံ ကောဋ္ဌာသံ ပိတု သန္တကံ ဂဏှထ, နာဟံ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈာမီ’’တိ သာသနံ ပဟိဏာဟီတိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထဿ သဗ္ဗဇေဋ္ဌဘာတိကော ဥပေါသထကုမာရော နာမ သေသေ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတာ, ရာဇာနံ နာမ အဘိဘဝိတုံ သမတ္ထာ နာမ နတ္ထိ, အယဉ္စ နော ကနိဋ္ဌဘာတိကော ပဋိသတ္တုပိ ဟုတွာ န တိဋ္ဌတိ, အမှာကံ ပိတု သန္တကံ ဓနံ ပေသေတွာ ‘နာဟံ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈာမီ’တိ ပေသေသိ, န ခေါ ပန မယံ သဗ္ဗေပိ ဧကက္ခဏေ ဆတ္တံ ဥဿာပေဿာမ, ဧကဿေဝ ဆတ္တံ ဥဿာပေဿာမ, အယမေဝ ရာဇာ ဟောတု, ဧထ တံ ပဿိတွာ ရာဇကုဋုမ္ဗံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အမှာကံ ဇနပဒမေဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ အထ တေ သဗ္ဗေပိ ကုမာရာ နဂရဒွါရံ ဝိဝရာပေတွာ ပဋိသတ္တုနော အဟုတွာ နဂရံ ပဝိသိံသု။
ရာဇာပိ တေသံ အမစ္စေဟိ ပဏ္ဏာကာရံ ဂါဟာပေတွာ ပဋိမဂ္ဂံ ပေသေတိ။ ကုမာရာ နာတိမဟန္တေန ပရိဝါရေန ပတ္တိကာဝ အာဂန္တွာ ရာဇနိဝေသနံ အဘိရုဟိတွာ သံဝရမဟာရာဇဿ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ နီစာသနေ နိသီဒိံသု။ သံဝရမဟာရာဇာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ သီဟာသနေ နိသီဒိ, မဟန္တော ယသော မဟန္တံ သိရိသောဘဂ္ဂံ အဟောသိ, ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပိ။ ဥပေါသထကုမာရော သံဝရမဟာရာဇဿ သိရိဝိဘဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘အမှာကံ ပိတာ အတ္တနော အစ္စယေန သံဝရကုမာရဿ ရာဇဘာဝံ ဉတွာ မညေ အမှာကံ ဇနပဒေ ဒတွာ ဣမဿ န အဒါသီ’’တိ စိန္တေတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဇာနန္တော နော မဟာရာဇ, တဝ သီလံ ဇနာဓိပေါ၊
ဣမေ ကုမာရေ ပူဇေန္တော, န တံ ကေနစိ မညထ။
‘‘တိဋ္ဌန္တေ နော မဟာရာဇေ, အဒု ဒေဝေ ဒိဝင်္ဂတေ၊
ဉာတီ တံ သမနုညိံသု, သမ္ပဿံ အတ္ထမတ္တနော။
‘‘ကေန သံဝရ ဝတ္တေန, သဉ္ဇာတေ အဘိတိဋ္ဌသိ၊
ကေန တံ နာတိဝတ္တန္တိ, ဉာတိသံဃာ သမာဂတာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၇။)တတ္ထ ဇာနန္တော နောတိ ဇာနန္တော နု။ ဇနာဓိပေါတိ အမှာကံ ပိတာ နရိန္ဒော။ ဣမေတိ ဣမေ ဧကူနသတေ ကုမာရေ။ ပါဠိပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘အညေ ကုမာရေ’’တိ လိခိတံ။ ပူဇေန္တောတိ တေန တေန ဇနပဒေန မာနေန္တော။ န တံ ကေနစီတိ ခုဒ္ဒကေနာပိ ကေနစိ ဇနပဒေန တံ ပူဇေတဗ္ဗံ န မညိတ္ထ, ‘‘အယံ မမ အစ္စယေန ရာဇာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ မညေ အတ္တနော ပါဒမူလေယေဝ ဝါသေသီတိ။ တိဋ္ဌန္တေ နောတိ တိဋ္ဌန္တေ နု, ဓရမာနေယေဝ နူတိ ပုစ္ဆတိ, အဒု ဒေဝေတိ ဥဒါဟု အမှာကံ ပိတရိ ဒိဝင်္ဂတေ အတ္တနော အတ္ထံ ဝုဍ္ဎိံ ပဿန္တာ သဒ္ဓိံ ရာဇကာရကေဟိ နေဂမဇာနပဒေဟိ ဉာတယော တံ ‘‘ရာဇာ ဟောဟီ’’တိ သမနုညိံသု။ ဝတ္တေနာတိ သီလာစာရေန။ သဉ္ဇာတေ အဘိတိဋ္ဌသီတိ သမာနဇာတိကေ ဧကူနသတဘာတရော အဘိဘဝိတွာ တိဋ္ဌသိ။ နာတိဝတ္တန္တီတိ န အဘိဘဝန္တိ။
တံ သုတွာ သံဝရမဟာရာဇာ အတ္တနော ဂုဏံ ကထေန္တော ဆ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ရာဇပုတ္တ ဥသူယာမိ, သမဏာနံ မဟေသိနံ၊
သက္ကစ္စံ တေ နမဿာမိ, ပါဒေ ဝန္ဒာမိ တာဒိနံ။
‘‘တေ မံ ဓမ္မဂုဏေ ယုတ္တံ, သုဿူသမနုသူယကံ၊
သမဏာ မနုသာသန္တိ, ဣသီ ဓမ္မဂုဏေ ရတာ။
‘‘တေသာဟံ ဝစနံ သုတွာ, သမဏာနံ မဟေသိနံ၊
န ကိဉ္စိ အတိမညာမိ, ဓမ္မေ မေ နိရတော မနော။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
တေသံ နပ္ပဋိဗန္ဓာမိ, နိဝိဋ္ဌံ ဘတ္တဝေတနံ။
‘‘မဟာမတ္တာ စ မေ အတ္ထိ, မန္တိနော ပရိစာရကာ၊
ဗာရာဏသိံ ဝေါဟရန္တိ, ဗဟုမံသသုရောဒနံ။
‘‘အထောပိ ဝါဏိဇာ ဖီတာ, နာနာရဋ္ဌေဟိ အာဂတာ၊
တေသု မေ ဝိဟိတာ ရက္ခာ, ဧဝံ ဇာနာဟုပေါသထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၈။)တတ္ထ န ရာဇပုတ္တာတိ အဟံ ရာဇပုတ္တ, ကဉ္စိ သတ္တံ ‘‘အယံ သမ္ပတ္တိ ဣမဿ မာ ဟောတူ’’တိ န ဥသူယာမိ။ တာဒိနန္တိ တာဒိလက္ခဏယုတ္တာနံ သမိတပါပတာယ သမဏာနံ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဂုဏာနံ ဧသိတတာယ မဟေသီနံ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ပါဒေ ဝန္ဒာမိ, ဒါနံ ဒဒန္တော ဓမ္မိကဉ္စ နေသံ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိံ ပစ္စုပဋ္ဌပေန္တော သက္ကစ္စံ တေ နမဿာမိ, မနေန သမ္ပိယာယန္တော စ ပူဇေမီတိ အတ္ထော။ တေ မန္တိ တေ သမဏာ မံ ‘‘အယံ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ယုတ္တပယုတ္တော သုဿူသံ အနုသူယကော’’တိ တထတော ဉတွာ မံ ဓမ္မဂုဏေ ယုတ္တံ သုဿူသံ အနုသူယကံ အနုသာသန္တိ, ‘‘ဣဒံ ကရ, ဣဒံ မာ ကရီ’’တိ ဩဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ တေသာဟန္တိ တေသံ အဟံ။ ဟတ္ထာရောဟာတိ ဟတ္ထိံ အာရုယှ ယုဇ္ဈနကာ ယောဓာ။ အနီကဋ္ဌာတိ ဟတ္ထာနီကာဒီသု ဌိတာ။ ရထိကာတိ ရထယောဓာ။ ပတ္တိကာရကာတိ ပတ္တိနောဝ။ နိဝိဋ္ဌန္တိ ယံ တေဟိ သဇ္ဇိတံ ဘတ္တဉ္စ ဝေတနဉ္စ, အဟံ တံ နပ္ပဋိဗန္ဓာမိ, အပရိဟာပေတွာ ဒဒါမီတိ အတ္ထော။
မဟာမတ္တာတိ ဘာတိက, မယှံ မဟာပညာ မန္တေသု ကုသလာ မဟာအမစ္စာ စေဝ အဝသေသမန္တိနော စ ပရိစာရကာ အတ္ထိ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒဿေတိ ‘‘တုမှေ မန္တသမ္ပန္နေ ပဏ္ဍိတေ အာစရိယေ န လဘိတ္ထ, အမှာကံ ပန အာစရိယာ ပဏ္ဍိတာ ဥပါယကုသလာ, တေ နော သေတစ္ဆတ္တေန ယောဇေသု’’န္တိ။ ဗာရာဏသိန္တိ ဘာတိက, မမ ဆတ္တံ ဥဿာပိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အမှာကံ ရာဇာ ဓမ္မိကော အနွဒ္ဓမာသံ ဒေဝေါ ဝဿတိ, တေန သဿာနိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ, ဗာရာဏသိယံ ဗဟုံ ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကံ မစ္ဆမံသံ ပါယိတဗ္ဗယုတ္တကံ သုရောဒကဉ္စ ဇာတ’’န္တိ ဧဝံ ရဋ္ဌဝါသိနော ဗဟုမံသသုရောဒကံ ကတွာ ဗာရာဏသိံ ဝေါဟရန္တိ။ ဖီတာတိ ဟတ္ထိရတနအဿရတနမုတ္တရတနာဒီနိ အာဟရိတွာ နိရုပဒ္ဒဝါ ဝေါဟာရံ ကရောန္တာ ဖီတာ သမိဒ္ဓါ။ ဧဝံ ဇာနာဟီတိ ဘာတိက ဥပေါသထ အဟံ ဣမေဟိ ဧတ္တကေဟိ ကာရဏေဟိ သဗ္ဗကနိဋ္ဌောပိ ဟုတွာ မမ ဘာတိကေ အဘိဘဝိတွာ သေတစ္ဆတ္တံ ပတ္တော, ဧဝံ ဇာနာဟီတိ။
အထဿ ဂုဏံ သုတွာ ဥပေါသထကုမာရော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဓမ္မေန ကိရ ဉာတီနံ, ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ သံဝရ၊
မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော စာသိ, အထောပိ ဉာတိနံ ဟိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၃၉။)‘‘တံ တံ ဉာတိပရိဗျူဠှံ, နာနာရတနမောစိတံ၊
အမိတ္တာ နပ္ပသဟန္တိ, ဣန္ဒံဝ အသုရာဓိပေါ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေန ကိရ ဉာတီနန္တိ တာတ သံဝရ မဟာရာဇ, ဓမ္မေန ကိရ တွံ ဧကူနသတာနံ ဉာတီနံ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဘာတိကာနံ အာနုဘာဝံ အဘိဘဝသိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တွမေဝ ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, တွမေဝ မေဓာဝီ စေဝ ပဏ္ဍိတော စ ဉာတီနဉ္စ ဟိတောတိ အတ္ထော။ တံ တန္တိ ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏသမ္ပန္နံ တံ။ ဉာတိပရိဗျူဠှန္တိ အမှေဟိ ဧကူနသတေဟိ ဉာတကေဟိ ပရိဝါရိတံ။ နာနာရတနမောစိတန္တိ နာနာရတနေဟိ ဩစိတံ သဉ္စိတံ ဗဟုရတနသဉ္စယံ။ အသုရာဓိပေါတိ ယထာ တာဝတိံသေဟိ ပရိဝါရိတံ ဣန္ဒံ အသုရရာဇာ နပ္ပသဟတိ, ဧဝံ အမှေဟိ အာရက္ခံ ကရောန္တေဟိ ပရိဝါရိတံ တံ တိယောဇနသတိကေ ကာသိရဋ္ဌေ ဒွါဒသယောဇနိကာယ ဗာရာဏသိယာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တံ အမိတ္တာ နပ္ပသဟန္တီတိ ဒီပေတိ။
သံဝရမဟာရာဇာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဘာတိကာနံ မဟန္တံ ယသံ အဒါသိ။ တေ တဿ သန္တိကေ မာသဍ္ဎမာသံ ဝသိတွာ ‘‘မဟာရာဇ ဇနပဒေသု စောရေသု ဥဋ္ဌဟန္တေသု မယံ ဇာနိဿာမ, တွံ ရဇ္ဇသုခံ အနုဘဝါ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဇနပဒံ ဂတာ။ ရာဇာပိ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဒေဝနဂရံ ပူရေန္တော အဂမာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဘိက္ခု ဧဝံ တွံ ပုဗ္ဗေ ဩဝါဒက္ခမော, ဣဒါနိ ကသ္မာ ဝီရိယံ န အကာသီ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ သံဝရမဟာရာဇာ အယံ ဘိက္ခု အဟောသိ, ဥပေါသထကုမာရော သာရိပုတ္တော, သေသဘာတိကာ ထေရာနုထေရာ, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဩဝါဒဒါယကော အမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သံဝရဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၄၆၃] ၉။ သုပ္ပါရကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ နိမုဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ သာယနှသမယေ တထာဂတဿ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ နိက္ခမနံ အာဂမယမာနာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိတွာ ‘‘အာဝုသော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၀။)အဟော သတ္ထာ မဟာပညော ပုထုပညော ဟာသပညော ဇဝနပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော တတြ တတြ ဥပါယပညာယ သမန္နာဂတော ဝိပုလာယ ပထဝီသမာယ, မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ ဂမ္ဘီရာယ, အာကာသော ဝိယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ, သကလဇမ္ဗုဒီပသ္မိဉှိ ဥဋ္ဌိတပဉှော ဒသဗလံ အတိက္ကမိတွာ ဂန္တုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဋ္ဌိတဦမိယော ဝေလံ နာတိက္ကမန္တိ, ဝေလံ ပတွာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ န ကောစိ ပဉှော ဒသဗလံ အတိက္ကမတိ, သတ္ထု ပါဒမူလံ ပတွာ ဘိဇ္ဇတေဝါ’’တိ ဒသဗလဿ မဟာပညာပါရမိံ ဝဏ္ဏေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ဣဒါနေဝ ပညဝါ, ပုဗ္ဗေပိ အပရိပက္ကေ ဉာဏေ ပညဝါဝ, အန္ဓော ဟုတွာပိ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကသညာယ ‘ဣမသ္မိံ ဣမသ္မိံ သမုဒ္ဒေ ဣဒံ နာမ ဣဒံ နာမ ရတန’န္တိ အညာသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ကုရုရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, ကုရုကစ္ဆံ နာမ ပဋ္ဋနဂါမော အဟောသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ကုရုကစ္ဆေ နိယာမကဇေဋ္ဌကဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ ပါသာဒိကော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, ‘‘သုပ္ပါရကကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝဍ္ဎန္တော သောဠသဝဿကာလေယေဝ နိယာမကသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ အပရဘာဂေ ပိတု အစ္စယေန နိယာမကဇေဋ္ဌကော ဟုတွာ နိယာမကကမ္မံ အကာသိ, ပဏ္ဍိတော ဉာဏသမ္ပန္နော အဟောသိ။ တေန အာရုဠှနာဝါယ ဗျာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ တဿ အပရဘာဂေ လောဏဇလပဟဋာနိ ဒွေပိ စက္ခူနိ နဿိံသု။ သော တတော ပဋ္ဌာယ နိယာမကဇေဋ္ဌကော ဟုတွာပိ နိယာမကကမ္မံ အကတွာ ‘‘ရာဇာနံ နိဿာယ ဇီဝိဿာမီ’’တိ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိ။ အထ နံ ရာဇာ အဂ္ဃါပနိယကမ္မေ ဌပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ရညော ဟတ္ထိရတနအဿရတနမုတ္တသာရမဏိသာရာဒီနိ အဂ္ဃါပေသိ။
အထေကဒိဝသံ ‘‘ရညော မင်္ဂလဟတ္ထီ ဘဝိဿတီ’’တိ ကာဠပါသာဏကူဋဝဏ္ဏံ ဧကံ ဝါရဏံ အာနေသုံ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ ဒဿေထာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တဿ သန္တိကံ နယိံသု။ သော ဟတ္ထေန တဿ သရီရံ ပရိမဇ္ဇိတွာ ‘‘နာယံ မင်္ဂလဟတ္ထီ ဘဝိတုံ အနုစ္ဆဝိကော, ပါဒေဟိ ဝါမနဓာတုကော ဧသ, ဧတဉှိ မာတာ ဝိဇာယမာနာ အင်္ကေန သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိ, တသ္မာ ဘူမိယံ ပတိတွာ ပစ္ဆိမပါဒေဟိ ဝါမနဓာတုကော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၁။)ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဟတ္ထိံ ဂဟေတွာ အာဂတေ ပုစ္ဆိံသု။ တေ ‘‘သစ္စံ ပဏ္ဍိတော ကထေတီ’’တိ ဝဒိံသု။ တံ ကာရဏံ ရာဇာ သုတွာ တုဋ္ဌော တဿ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဒါပေသိ။
ပုနေကဒိဝသံ ‘‘ရညော မင်္ဂလအဿော ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံ အဿံ အာနယိံသု။ တမ္ပိ ရာဇာ ပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ ပေသေသိ။ သော တမ္ပိ ဟတ္ထေန ပရာမသိတွာ ‘‘အယံ မင်္ဂလအဿော ဘဝိတုံ န ယုတ္တော, ဧတဿ ဟိ ဇာတဒိဝသေယေဝ မာတာ မရိ, တသ္မာ မာတု ခီရံ အလဘန္တော န သမ္မာ ဝဍ္ဎိတော’’တိ အာဟ။ သာပိဿ ကထာ သစ္စာဝ အဟောသိ။ တမ္ပိ သုတွာ ရာဇာ တုဿိတွာ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဒါပေသိ။ အထေကဒိဝသံ ‘‘ရညော မင်္ဂလရထော ဘဝိဿတီ’’တိ ရထံ အာဟရိံသု။ တမ္ပိ ရာဇာ တဿ သန္တိကံ ပေသေသိ။ သော တမ္ပိ ဟတ္ထေန ပရာမသိတွာ ‘‘အယံ ရထော သုသိရရုက္ခေန ကတော, တသ္မာ ရညော နာနုစ္ဆဝိကော’’တိ အာဟ။ သာပိဿ ကထာ သစ္စာဝ အဟောသိ။ ရာဇာ တမ္ပိ သုတွာ အဋ္ဌေဝ ကဟာပဏေ ဒါပေသိ။ အထဿ မဟဂ္ဃံ ကမ္ဗလရတနံ အာဟရိံသု။ တမ္ပိ တဿေဝ ပေသေသိ။ သော တမ္ပိ ဟတ္ထေန ပရာမသိတွာ ‘‘ဣမဿ မူသိကစ္ဆိန္နံ ဧကဋ္ဌာနံ အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သောဓေန္တာ တံ ဒိသွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ သုတွာ တုဿိတွာ အဋ္ဌေဝ ကဟာပဏေ ဒါပေသိ။
သော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ရာဇာ ဧဝရူပါနိပိ အစ္ဆရိယာနိ ဒိသွာ အဋ္ဌေဝ ကဟာပဏေ ဒါပေသိ, ဣမဿ ဒါယော နှာပိတဒါယော, နှာပိတဇာတိကော ဘဝိဿတိ, ကိံ မေ ဧဝရူပေန ရာဇုပဋ္ဌာနေန, အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သော ကုရုကစ္ဆပဋ္ဋနမေဝ ပစ္စာဂမိ။ တသ္မိံ တတ္ထ ဝသန္တေ ဝါဏိဇာ နာဝံ သဇ္ဇေတွာ ‘‘ကံ နိယာမကံ ကရိဿာမာ’’တိ မန္တေသုံ။ ‘‘သုပ္ပါရကပဏ္ဍိတေန အာရုဠှနာဝါ န ဗျာပဇ္ဇတိ, ဧသ ပဏ္ဍိတော ဥပါယကုသလော, အန္ဓော သမာနောပိ သုပ္ပါရကပဏ္ဍိတောဝ ဥတ္တမော’’တိ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘နိယာမကော နော ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တာတာ, အဟံ အန္ဓော, ကထံ နိယာမကကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာမိ, အန္ဓာပိ တုမှေယေဝ အမှာကံ ဥတ္တမာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနော ‘‘သာဓု တာတာ, တုမှေဟိ အာရောစိတသညာယ နိယာမကော ဘဝိဿာမီ’’တိ တေသံ နာဝံ အဘိရုဟိ။ တေ နာဝါယ မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိံသု။ နာဝါ သတ္တ ဒိဝသာနိ နိရုပဒ္ဒဝါ အဂမာသိ, တတော အကာလဝါတံ ဥပ္ပါတိတံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, နာဝါ စတ္တာရော မာသေ ပကတိသမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ ဝိစရိတွာ ခုရမာလီသမုဒ္ဒံ နာမ ပတ္တာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၂။)တတ္ထ မစ္ဆာ မနုဿသမာနသရီရာ ခုရနာသာ ဥဒကေ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောန္တိ။ ဝါဏိဇာ တေ ဒိသွာ မဟာသတ္တံ တဿ သမုဒ္ဒဿ နာမံ ပုစ္ဆန္တာ ပဌမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ နိမုဇ္ဇန္တိ, မနုဿာ ခုရနာသိကာ၊
သုပ္ပါရကံ တံ ပုစ္ဆာမ, သမုဒ္ဒေါ ကတမော အယ’’န္တိ။
ဧဝံ တေဟိ ပုဋ္ဌော မဟာသတ္တော အတ္တနော နိယာမကသုတ္တေန သံသန္ဒိတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယ, ခုရမာလီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ပယာတာနန္တိ ကုရုကစ္ဆပဋ္ဋနာ နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ။ ဓနေသိနန္တိ တုမှာကံ ဝါဏိဇာနံ ဓနံ ပရိယေသန္တာနံ။ နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယာတိ တာတ တုမှာကံ ဣမာယ ဝိဒေသံ ပက္ခန္ဒနာဝါယ ကမ္မကာရကံ ပကတိသမုဒ္ဒံ အတိက္ကမိတွာ သမ္ပတ္တော အယံ သမုဒ္ဒေါ ‘‘ခုရမာလီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေတံ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တီတိ။
တသ္မိံ ပန သမုဒ္ဒေ ဝဇိရံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ‘အယံ ဝဇိရသမုဒ္ဒေါ’တိ ဧဝံ ဧတေသံ ကထေဿာမိ, လောဘေန ဗဟုံ ဝဇိရံ ဂဏှိတွာ နာဝံ ဩသီဒါပေဿန္တီ’’တိ တေသံ အနာစိက္ခိတွာဝ နာဝံ လဂ္ဂါပေတွာ ဥပါယေနေကံ ယောတ္တံ ဂဟေတွာ မစ္ဆဂဟဏနိယာမေန ဇာလံ ခိပါပေတွာ ဝဇိရသာရံ ဥဒ္ဓရိတွာ နာဝါယံ ပက္ခိပိတွာ အညံ အပ္ပဂ္ဃဘဏ္ဍံ ဆဍ္ဍာပေသိ။ နာဝါ တံ သမုဒ္ဒံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတော အဂ္ဂိမာလိံ နာမ ဂတာ။ သော ပဇ္ဇလိတအဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဝိယ မဇ္ဈနှိကသူရိယော ဝိယ စ ဩဘာသံ မုဉ္စန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဝါဏိဇာ –
‘‘ယထာ အဂ္ဂီဝ သူရိယောဝ, သမုဒ္ဒေါ ပဋိဒိဿတိ၊
သုပ္ပါရကံ တံ ပုစ္ဆာမ, သမုဒ္ဒေါ ကတမော အယ’’န္တိ။ – ဂါထာယ တံ ပုစ္ဆိံသု၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၃။)မဟာသတ္တောပိ တေသံ အနန္တရဂါထာယ ကထေသိ –
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယ, အဂ္ဂိမာလီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တသ္မိံ ပန သမုဒ္ဒေ သုဝဏ္ဏံ ဥဿန္နံ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ပုရိမနယေနေဝ တတောပိ သုဝဏ္ဏံ ဂါဟာပေတွာ နာဝါယံ ပက္ခိပါပေသိ။ နာဝါ တမ္ပိ သမုဒ္ဒံ အတိက္ကမိတွာ ခီရံ ဝိယ ဒဓိံ ဝိယ စ ဩဘာသန္တံ ဒဓိမာလိံ နာမ သမုဒ္ဒံ ပါပုဏိ။ ဝါဏိဇာ –
‘‘ယထာ ဒဓီဝ ခီရံဝ, သမုဒ္ဒေါ ပဋိဒိဿတိ၊
သုပ္ပါရကံ တံ ပုစ္ဆာမ, သမုဒ္ဒေါ ကတမော အယ’’န္တိ။ –
ဂါထာယ တဿပိ နာမံ ပုစ္ဆိံသု။
မဟာသတ္တော အနန္တရဂါထာယ အာစိက္ခိ –
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယ, ဒဓိမာလီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တသ္မိံ ပန သမုဒ္ဒေ ရဇတံ ဥဿန္နံ အဟောသိ။ သော တမ္ပိ ဥပါယေန ဂါဟာပေတွာ နာဝါယံ ပက္ခိပါပေသိ။ နာဝါ တမ္ပိ သမုဒ္ဒံ အတိက္ကမိတွာ နီလကုသတိဏံ ဝိယ သမ္ပန္နသဿံ ဝိယ စ ဩဘာသမာနံ နီလဝဏ္ဏံ ကုသမာလိံ နာမ သမုဒ္ဒံ ပါပုဏိ။ ဝါဏိဇာ –
‘‘ယထာ ကုသောဝ သဿောဝ, သမုဒ္ဒေါ ပဋိဒိဿတိ၊
သုပ္ပါရကံ တံ ပုစ္ဆာမ, သမုဒ္ဒေါ ကတမော အယ’’န္တိ။ –
ဂါထာယ တဿပိ နာမံ ပုစ္ဆိံသု။
သော အနန္တရဂါထာယ အာစိက္ခိ –
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယ, ကုသမာလီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တသ္မိံ ပန သမုဒ္ဒေ နီလမဏိရတနံ ဥဿန္နံ အဟောသိ။ သော တမ္ပိ ဥပါယေနေဝ ဂါဟာပေတွာ နာဝါယံ ပက္ခိပါပေသိ။ နာဝါ တမ္ပိ သမုဒ္ဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၄။)အတိက္ကမိတွာ နဠဝနံ ဝိယ ဝေဠုဝနံ ဝိယ စ ခါယမာနံ နဠမာလိံ နာမ သမုဒ္ဒံ ပါပုဏိ။ ဝါဏိဇာ –
‘‘ယထာ နဠောဝ ဝေဠူဝ, သမုဒ္ဒေါ ပဋိဒိဿတိ၊
သုပ္ပါရကံ တံ ပုစ္ဆာမ, သမုဒ္ဒေါ ကတမော အယ’’န္တိ။ –
ဂါထာယ တဿပိ နာမံ ပုစ္ဆိံသု။
မဟာသတ္တော အနန္တရဂါထာယ ကထေသိ –
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယ, နဠမာလီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တသ္မိံ ပန သမုဒ္ဒေ မသာရဂလ္လံ ဝေဠုရိယံ ဥဿန္နံ အဟောသိ။ သော တမ္ပိ ဥပါယေန ဂါဟာပေတွာ နာဝါယံ ပက္ခိပါပေသိ။ အပရော နယော – နဠောတိ ဝိစ္ဆိကနဠောပိ ကက္ကဋကနဠောပိ, သော ရတ္တဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဝေဠူတိ ပန ပဝါဠဿေတံ နာမံ, သော စ သမုဒ္ဒေါ ပဝါဠုဿန္နော ရတ္တောဘာသော အဟောသိ, တသ္မာ ‘‘ယထာ နဠောဝ ဝေဠုဝါ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ မဟာသတ္တော တတော ပဝါဠံ ဂါဟာပေသီတိ။
ဝါဏိဇာ နဠမာလိံ အတိက္ကန္တာ ဗလဝါမုခသမုဒ္ဒံ နာမ ပဿိံသု။ တတ္ထ ဥဒကံ ကဍ္ဎိတွာ ကဍ္ဎိတွာ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဥဂ္ဂတေ ဥဒကံ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဆိန္နပပါတမဟာသောဗ္ဘော ဝိယ ပညာယတိ, ဦမိယာ ဥဂ္ဂတာယ ဧကတော ပပါတသဒိသံ ဟောတိ, ဘယဇနနော သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သောတာနိ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ ဟဒယံ ဖာလေန္တော ဝိယ စ။ တံ ဒိသွာ ဝါဏိဇာ ဘီတတသိတာ –
‘‘မဟဗ္ဘယော ဘိံသနကော, သဒ္ဒေါ သုယျတိမာနုသော၊
ယထာ သောဗ္ဘော ပပါတောဝ, သမုဒ္ဒေါ ပဋိဒိဿတိ၊
သုပ္ပါရကံ တံ ပုစ္ဆာမ, သမုဒ္ဒေါ ကတမော အယ’’န္တိ။ –
ဂါထာယ တဿပိ နာမံ ပုစ္ဆိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၅။)တတ္ထ သုယျတိမာနုသောတိ သုယျတိ အမာနုသော သဒ္ဒေါ။
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
နာဝါယ ဝိပ္ပနဋ္ဌာယ, ဗလဝါမုခီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –
ဗောဓိသတ္တော အနန္တရဂါထာယ တဿ နာမံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘တာတာ, ဣမံ ဗလဝါမုခသမုဒ္ဒံ ပတွာ နိဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ နာဝါ နာမ နတ္ထိ, အယံ သမ္ပတ္တနာဝံ နိမုဇ္ဇာပေတွာ ဝိနာသံ ပါပေတီ’’တိ အာဟ။ တဉ္စ နာဝံ သတ္တ မနုဿသတာနိ အဘိရုဟိံသု။ တေ သဗ္ဗေ မရဏဘယဘီတာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အဝီစိမှိ ပစ္စမာနသတ္တာ ဝိယ အတိကာရုညံ ရဝံ မုဉ္စိံသု။ မဟာသတ္တော ‘‘ဌပေတွာ မံ အညော ဧတေသံ သောတ္ထိဘာဝံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, သစ္စကိရိယာယ တေသံ သောတ္ထိံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တေ အာမန္တေတွာ အာဟ – ‘‘တာတာ, ခိပ္ပံ မံ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ အဟတဝတ္ထာနိ နိဝါသာပေတွာ ပုဏ္ဏပါတိံ သဇ္ဇေတွာ နာဝါယ ဓုရေ ဌပေထာ’’တိ။ တေ ဝေဂေန တထာ ကရိံသု။ မဟာသတ္တော ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပုဏ္ဏပါတိံ ဂဟေတွာ နာဝါယ ဓုရေ ဌိတော သစ္စကိရိယံ ကရောန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ယတော သရာမိ အတ္တာနံ, ယတော ပတ္တောသ္မိ ဝိညုတံ၊
နာဘိဇာနာမိ သဉ္စိစ္စ, ဧကပါဏမ္ပိ ဟိံသိတံ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, သောတ္ထိံ နာဝါ နိဝတ္တတူ’’တိ။
တတ္ထ ယတောတိ ယတော ပဋ္ဌာယ အဟံ အတ္တာနံ သရာမိ, ယတော ပဋ္ဌာယ စမှိ ဝိညုတံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဧကပါဏမ္ပိ ဟိံသိတန္တိ ဧတ္ထန္တရေ သဉ္စိစ္စ ဧကံ ကုန္ထကိပိလ္လိကပါဏမ္ပိ ဟိံသိတံ နာဘိဇာနာမိ။ ဒေသနာမတ္တမေဝေတံ, ဗောဓိသတ္တော ပန တိဏသလာကမ္ပိ ဥပါဒါယ မယာ ပရသန္တကံ န ဂဟိတပုဗ္ဗံ, လောဘဝသေန ပရဒါရံ န ဩလောကိတပုဗ္ဗံ, မုသာ န ဘာသိတပုဗ္ဗာ, တိဏဂ္ဂေနာပိ မဇ္ဇံ န ပိဝိတပုဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ပဉ္စသီလဝသေန ပန သစ္စကိရိယံ အကာသိ, ကတွာ စ ပန ပုဏ္ဏပါတိယာ ဥဒကံ နာဝါယ ဓုရေ အဘိသိဉ္စိ။
စတ္တာရော မာသေ ဝိဒေသံ ပက္ခန္ဒနာဝါ နိဝတ္တိတွာ ဣဒ္ဓိမာ ဝိယ သစ္စာနုဘာဝေန ဧကဒိဝသေနေဝ ကုရုကစ္ဆပဋ္ဋနံ အဂမာသိ။ ဂန္တွာ စ ပန ထလေပိ အဋ္ဌုသဘမတ္တံ ဌာနံ ပက္ခန္ဒိတွာ နာဝိကဿ ဃရဒွါရေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော တေသံ ဝါဏိဇာနံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိပဝါဠမုတ္တဝဇိရာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၆။)ဘာဇေတွာ အဒါသိ။ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝေါ ရတနေဟိ အလံ, မာ ပုန သမုဒ္ဒံ ပဝိသထာ’’တိ တေသံ ဩဝါဒံ ဒတွာ ယာဝဇီဝံ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝပုရံ ပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာပညောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ အဟေသုံ, သုပ္ပါရကပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုပ္ပါရကဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
မာတုပေါသက ဇုဏှော စ, ဓမ္မ ဥဒယ ပါနီယော၊
ယုဓဉ္စယော ဒသရထော, သံဝရော စ သုပ္ပါရကော၊
ဧကာဒသနိပါတမှိ, သင်္ဂီတာ နဝ ဇာတကာ။
ဧကာဒသကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၇။)၁၂။ ဒွါဒသကနိပါတော
֍ * [၄၆၄] ၁။ စူဠကုဏာလဇာတကဝဏ္ဏနာ
လုဒ္ဓါနံ လဟုစိတ္တာနန္တိ ဣဒံ ဇာတကံ ကုဏာလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) အာဝိ ဘဝိဿတိ၊
စူဠကုဏာလဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၄၆၅] ၂။ ဘဒ္ဒသာလဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာ တွံ သုဒ္ဓေဟိ ဝတ္ထေဟီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဉာတတ္ထစရိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယဉှိ အနာထပိဏ္ဍိကဿ နိဝေသနေ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ နိဗဒ္ဓဘောဇနံ ပဝတ္တတိ, တထာ ဝိသာခါယ စ ကောသလရညော စ။ တတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဒီယတိ, ဘိက္ခူနံ ပနေတ္ထ ကောစိ ဝိဿာသိကော နတ္ထိ, တသ္မာ ဘိက္ခူ ရာဇနိဝေသနေ န ဘုဉ္ဇန္တိ, ဘတ္တံ ဂဟေတွာ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဝါ ဝိသာခါယ ဝါ အညေသံ ဝါ ဝိဿာသိကာနံ ဃရံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ရာဇာ ဧကဒိဝသံ ပဏ္ဏာကာရံ အာဟဋံ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဒေထာ’’တိ ဘတ္တဂ္ဂံ ပေသေတွာ ‘‘ဘတ္တဂ္ဂေ ဘိက္ခူ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကဟံ ဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္တနော ဝိဿာသိကဂေဟေသု နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ သုတွာ ဘုတ္တပါတရာသော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, ဘောဇနံ နာမ ကိံ ပရမ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ဝိဿာသပရမံ မဟာရာဇ, ကဉ္ဇိကမတ္တကမ္ပိ ဝိဿာသိကေန ဒိန္နံ မဓုရံ ဟောတီတိ။ ဘန္တေ, ကေန ပန သဒ္ဓိံ ဘိက္ခူနံ ဝိဿာသော ဟောတီတိ? ‘‘ဉာတီဟိ ဝါ သေက္ခကုလေဟိ ဝါ, မဟာရာဇာ’’တိ။ တတော ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ဧကံ သကျဓီတရံ အာနေတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ ကရိဿာမိ, ဧဝံ မယာ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခူနံ ဉာတကေ ဝိယ ဝိဿာသော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယာသနာ အတ္တနော နိဝေသနံ ဂန္တွာ ကပိလဝတ္ထုံ ဒူတံ ပေသေသိ ‘‘ဓီတရံ မေ ဒေထ, အဟံ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဉာတိဘာဝံ ဣစ္ဆာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၈။)သာကိယာ ဒူတဝစနံ သုတွာ သန္နိပတိတွာ မန္တယိံသု ‘‘မယံ ကောသလရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနေ ဝသာမ, သစေ ဒါရိကံ န ဒဿာမ, မဟန္တံ ဝေရံ ဘဝိဿတိ, သစေ ဒဿာမ, ကုလဝံသော နော ဘိဇ္ဇိဿတိ, ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ နေ မဟာနာမော အာဟ – ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထ, မမ ဓီတာ ဝါသဘခတ္တိယာ နာမ နာဂမုဏ္ဍာယ နာမ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဥတ္တမရူပဓရာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ ပိတု ဝံသေန ခတ္တိယဇာတိကာ, တမဿ ‘ခတ္တိယကညာ’တိ ပေသေဿာမာ’’တိ။ သာကိယာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒူတေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သာဓု, ဒါရိကံ ဒဿာမ, ဣဒါနေဝ နံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟံသု။ ဒူတာ စိန္တေသုံ ‘‘ဣမေ သာကိယာ နာမ ဇာတိံ နိဿာယ အတိမာနိနော, ‘သဒိသီ နော’တိ ဝတွာ အသဒိသိမ္ပိ ဒဒေယျုံ, ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘုဉ္ဇမာနမေဝ ဂဏှိဿာမာ’’တိ။ တေ ဧဝမာဟံသု ‘‘မယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ယာ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘုဉ္ဇတိ, တံ ဂဟေတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ။ သာကိယာ တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ဒါပေတွာ ‘‘ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ စိန္တယိံသု။ မဟာနာမော အာဟ – ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ ဥပါယံ ကရိဿာမိ, တုမှေ မမ ဘောဇနကာလေ ဝါသဘခတ္တိယံ အလင်္ကရိတွာ အာနေတွာ မယာ ဧကသ္မိံ ကဗဠေ ဂဟိတမတ္တေ ‘ဒေဝ, အသုကရာဇာ ပဏ္ဏံ ပဟိဏိ, ဣမံ တာဝ သာသနံ သုဏာထာ’တိ ပဏ္ဏံ ဒဿေယျာထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တသ္မိံ ဘုဉ္ဇမာနေ ကုမာရိကံ အလင်္ကရိံသု။
မဟာနာမော ‘‘ဓီတရံ မေ အာနေထ, မယာ သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇတူ’’တိ အာဟ။ အထ နံ အလင်္ကရိတွာ တာဝဒေဝ ထောကံ ပပဉ္စံ ကတွာ အာနယိံသု။ သာ ‘‘ပိတရာ သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဧကပါတိယံ ဟတ္ထံ ဩတာရေသိ။ မဟာနာမောပိ တာယ သဒ္ဓိံ ဧကပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ မုခေ ဌပေသိ။ ဒုတိယပိဏ္ဍာယ ဟတ္ထေ ပသာရိတေ ‘‘ဒေဝ, အသုကရညာ ပဏ္ဏံ ပဟိတံ, ဣမံ တာဝ သာသနံ သုဏာထာ’’တိ ပဏ္ဏံ ဥပနာမေသုံ။ မဟာနာမော ‘‘အမ္မ, တွံ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပါတိယာယေဝ ကတွာ ဝါမဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ပဏ္ဏံ ဩလောကေသိ။ တဿ တံ သာသနံ ဥပဓာရေန္တဿေဝ ဣတရာ ဘုဉ္ဇိ။ သော တဿာ ဘုတ္တကာလေ ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေသိ။ တံ ဒိသွာ ဒူတာ ‘‘နိစ္ဆယေနေသာ ဧတဿ ဓီတာ’’တိ နိဋ္ဌမကံသု, န တံ အန္တရံ ဇာနိတုံ သက္ခိံသု။ မဟာနာမော မဟန္တေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၄၉။)ပရိဝါရေန ဓီတရံ ပေသေသိ။ ဒူတာပိ နံ သာဝတ္ထိံ နေတွာ ‘‘အယံ ကုမာရိကာ ဇာတိသမ္ပန္နာ မဟာနာမဿ ဓီတာ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ တုဿိတွာ သကလနဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ တံ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ အဘိသိဉ္စာပေသိ။ သာ ရညော ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။
အထဿာ န စိရဿေဝ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ ရာဇာ ဂဗ္ဘပရိဟာရမဒါသိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ အထဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ရာဇာ အတ္တနော အယျကဿ သန္တိကံ ပေသေသိ ‘‘သကျရာဇဓီတာ ဝါသဘခတ္တိယာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ကိမဿ နာမံ ကရောမာ’’တိ။ တံ ပန သာသနံ ဂဟေတွာ ဂတော အမစ္စော ထောကံ ဗဓိရဓာတုကော, သော ဂန္တွာ ရညော အယျကဿာရောစေသိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘ဝါသဘခတ္တိယာ ပုတ္တံ အဝိဇာယိတွာပိ သဗ္ဗံ ဇနံ အဘိဘဝတိ, ဣဒါနိ ပန အတိဝိယ ရညော ဝလ္လဘာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ သော ဗဓိရအမစ္စော ‘‘ဝလ္လဘာ’’တိ ဝစနံ ဒုဿုတံ သုတွာ ‘‘ဝိဋဋူဘော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ရာဇာနံ ဥပဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, ကုမာရဿ ကိရ ‘ဝိဋဋူဘော’တိ နာမံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ပေါရာဏကံ နော ကုလဒတ္တိကံ နာမံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဝိဋဋူဘော’’တိ နာမံ အကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ကုမာရော ကုမာရပရိဟာရေန ဝဍ္ဎန္တော သတ္တဝဿိကကာလေ အညေသံ ကုမာရာနံ မာတာမဟကုလတော ဟတ္ထိရူပကအဿရူပကာဒီနိ အာဟရိယမာနာနိ ဒိသွာ မာတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, အညေသံ မာတာမဟကုလတော ပဏ္ဏာကာရော အာဟရိယတိ, မယှံ ကောစိ ကိဉ္စိ န ပေသေသိ, ကိံ တွံ နိမ္မာတာ နိပ္ပိတာသီ’’တိ? အထ နံ သာ ‘‘တာတ, သကျရာဇာနော မာတာမဟာ ဒူရေ ပန ဝသန္တိ, တေန တေ ကိဉ္စိ န ပေသေန္တီ’’တိ ဝတွာ ဝဉ္စေသိ။
ပုန သောဠသဝဿိကကာလေ ‘‘အမ္မ, မာတာမဟကုလံ ပဿိတုကာမောမှီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အလံ တာတ, ကိံ တတ္ထ ဂန္တွာ ကရိဿသီ’’တိ ဝါရိယမာနောပိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ အထဿ မာတာ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော ပိတု အာရောစေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နိက္ခမိ။ ဝါသဘခတ္တိယာ ပုရေတရံ ပဏ္ဏံ ပေသေသိ ‘‘အဟံ ဣဓ သုခံ ဝသာမိ, သာမိနော ကိဉ္စိ အန္တရံ မာ ဒဿယိံသူ’’တိ။ သာကိယာ ဝိဋဋူဘဿ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘ဝန္ဒိတုံ န သက္ကာ’’တိ တဿ ဒဟရဒဟရေ ကုမာရကေ ဇနပဒံ ပဟိဏိံသု။ ကုမာရေ ကပိလဝတ္ထုံ သမ္ပတ္တေ သာကိယာ သန္ထာဂါရေ သန္နိပတိံသု။ ကုမာရော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၀။)သန္ထာဂါရံ ဂန္တွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ‘‘အယံ တေ, တာတ, မာတာမဟော, အယံ မာတုလော’’တိ ဝဒိံသု သော သဗ္ဗေ ဝန္ဒမာနော ဝိစရိ။ သော ယာဝပိဋ္ဌိယာ ရုဇနပ္ပမာဏာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမ္ပိ အတ္တာနံ ဝန္ဒမာနံ အဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မံ ဝန္ဒန္တာ နတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သာကိယာ ‘‘တာတ, တဝ ကနိဋ္ဌကုမာရာ ဇနပဒံ ဂတာ’’တိ ဝတွာ တဿ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိံသု။ သော ကတိပါဟံ ဝသိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နိက္ခမိ။ အထေကာ ဒါသီ သန္ထာဂါရေ တေန နိသိန္နဖလကံ ‘‘ဣဒံ ဝါသဘခတ္တိယာယ ဒါသိယာ ပုတ္တဿ နိသိန္နဖလက’’န္တိ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ ခီရောဒကေန ဓောဝိ။ ဧကော ပုရိသော အတ္တနော အာဝုဓံ ပမုဿိတွာ နိဝတ္တော တံ ဂဏှန္တော ဝိဋဋူဘကုမာရဿ အက္ကောသနသဒ္ဒံ သုတွာ တံ အန္တရံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝါသဘခတ္တိယာ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ မဟာနာမသက္ကဿ ဇာတာ’’တိ ဉတွာ ဂန္တွာ ဗလကာယဿ ကထေသိ။ ‘‘ဝါသဘခတ္တိယာ ကိရ ဒါသိယာ ဓီတာ’’တိ မဟာကောလာဟလံ အဟောသိ။
ကုမာရော တံ သုတွာ ‘‘ဧတေ တာဝ မမ နိသိန္နဖလကံ ခီရောဒကေန ဓောဝန္တု, အဟံ ပန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတကာလေ ဧတေသံ ဂလလောဟိတံ ဂဟေတွာ မမ နိသိန္နဖလကံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ တသ္မိံ သာဝတ္ထိံ ဂတေ အမစ္စာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သဗ္ဗေ မယှံ ဒါသိဓီတရံ အဒံသူ’’တိ သာကိယာနံ ကုဇ္ဈိတွာ ဝါသဘခတ္တိယာယ စ ပုတ္တဿ စ ဒိန္နပရိဟာရံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါသဒါသီဟိ လဒ္ဓဗ္ဗပရိဟာရမတ္တမေဝ ဒါပေသိ။ တတော ကတိပါဟစ္စယေန သတ္ထာ ရာဇနိဝေသနံ အာဂန္တွာ နိသီဒိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ကိရ ဉာတကေဟိ ဒါသိဓီတာ မယှံ ဒိန္နာ, တေနဿာ အဟံ သပုတ္တာယ ပရိဟာရံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါသဒါသီဟိ လဒ္ဓဗ္ဗပရိဟာရမတ္တမေဝ ဒါပေသိ’’န္တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘အယုတ္တံ, မဟာရာဇ, သာကိယေဟိ ကတံ, ဒဒန္တေဟိ နာမ သမာနဇာတိကာ ဒါတဗ္ဗာ အဿ။ တံ ပန မဟာရာဇ, ဝဒါမိ ဝါသဘခတ္တိယာ ခတ္တိယရာဇဓီတာ ခတ္တိယဿ ရညော ဂေဟေ အဘိသေကံ လဘိ, ဝိဋဋူဘောပိ ခတ္တိယရာဇာနမေဝ ပဋိစ္စ ဇာတော, မာတုဂေါတ္တံ နာမ ကိံ ကရိဿတိ, ပိတုဂေါတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဒလိဒ္ဒိတ္ထိယာ ကဋ္ဌဟာရိကာယပိ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ အဒံသု, တဿာ စ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတကုမာရော ဒွါဒသယောဇနိကာယ ဗာရာဏသိယာ ရဇ္ဇံ ကတွာ ကဋ္ဌဝါဟနရာဇာ နာမ ဇာတော’’တိ ကဋ္ဌဝါဟနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၇)
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၁။)ကထေသိ။ ရာဇာ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘ပိတုဂေါတ္တမေဝ ကိရ ပမာဏ’’န္တိ သုတွာ တုဿိတွာ မာတာပုတ္တာနံ ပကတိပရိဟာရမေဝ ဒါပေသိ။
ရညော ပန ဗန္ဓုလော နာမ သေနာပတိ မလ္လိကံ နာမ အတ္တနော ဘရိယံ ဝဉ္ဈံ ‘‘တဝ ကုလဃရမေဝ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ကုသိနာရမေဝ ပေသေသိ။ သာ ‘‘သတ္ထာရံ ဒိသွာဝ ဂမိဿာမီ’’တိ ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ တထာဂတံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ စ ပုဋ္ဌာ ‘‘သာမိကော မေ, ဘန္တေ, ကုလဃရံ ပေသေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကသ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဝဉ္ဈာ အပုတ္တိကာ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ သတ္ထာရာ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ, နိဝတ္တာဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တုဋ္ဌာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိဝေသနမေဝ ပုန အဂမာသိ။ ‘‘ကသ္မာ နိဝတ္တသီ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘ဒသဗလေန နိဝတ္တိတာမှီ’’တိ အာဟ။ သေနာပတိ ‘‘ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ တထာဂတေန ကာရဏ’’န္တိ အာဟ။ သာ န စိရဿေဝ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ ဥပ္ပန္နဒေါဟဠာ ‘‘ဒေါဟဠော မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ အာရောစေသိ။ ‘‘ကိံ ဒေါဟဠော’’တိ? ‘‘ဝေသာလိယာ နဂရေ လိစ္ဆဝိရာဇာနံ အဘိသေကမင်္ဂလပေါက္ခရဏိံ ဩတရိတွာ နှတွာ ပါနီယံ ပိဝိတုကာမာမှိ, သာမီ’’တိ။ သေနာပတိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ သဟဿထာမဓနုံ ဂဟေတွာ တံ ရထံ အာရောပေတွာ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ ရထံ ပါဇေန္တော ဝေသာလိံ ပါဝိသိ။
တသ္မိဉ္စ ကာလေ ကောသလရညော ဗန္ဓုလသေနာပတိနာ သဒ္ဓိံ ဧကာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ မဟာလိ နာမ လိစ္ဆဝီ အန္ဓော လိစ္ဆဝီနံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တော ဒွါရသမီပေ ဝသတိ။ သော ရထဿ ဥမ္မာရေ ပဋိဃဋ္ဋနသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဗန္ဓုလမလ္လဿ ရထပတနသဒ္ဒေါ ဧသော, အဇ္ဇ လိစ္ဆဝီနံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အာဟ။ ပေါက္ခရဏိယာ အန္တော စ ဗဟိ စ အာရက္ခာ ဗလဝါ, ဥပရိ လောဟဇာလံ ပတ္ထဋံ, သကုဏာနမ္ပိ ဩကာသော နတ္ထိ။ သေနာပတိ ပန ရထာ ဩတရိတွာ အာရက္ခကေ ခဂ္ဂေန ပဟရန္တော ပလာပေတွာ လောဟဇာလံ ဆိန္ဒိတွာ အန္တောပေါက္ခရဏိယံ ဘရိယံ ဩတာရေတွာ နှာပေတွာ ပါယေတွာ သယမ္ပိ နှတွာ မလ္လိကံ ရထံ အာရောပေတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ပါယာသိ။ အာရက္ခကာ ဂန္တွာ လိစ္ဆဝီနံ အာရောစေသုံ။ လိစ္ဆဝိရာဇာနော ကုဇ္ဈိတွာ ပဉ္စ ရထသတာနိ အာရုယှ ‘‘ဗန္ဓုလမလ္လံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ နိက္ခမိံသု။ တံ ပဝတ္တိံ မဟာလိဿ အာရောစေသုံ။ မဟာလိ ‘‘မာ ဂမိတ္ထ, သော ဟိ ဝေါ သဗ္ဗေ ဃာတယိဿတီ’’တိ အာဟ။ တေပိ ‘‘မယံ ဂမိဿာမယေဝါ’’တိ ဝဒိံသု။ တေန ဟိ စက္ကဿ ယာဝ နာဘိတော ပထဝိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၂။)ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဒိသွာ နိဝတ္တေယျာထ, တတော အနိဝတ္တန္တာ ပုရတော အသနိသဒ္ဒံ ဝိယ သုဏိဿထ, တမှာ ဌာနာ နိဝတ္တေယျာထ, တတော အနိဝတ္တန္တာ တုမှာကံ ရထဓုရေသု ဆိဒ္ဒံ ပဿိဿထ, တမှာ ဌာနာ နိဝတ္တေယျာထ, ပုရတော မာဂမိတ္ထာတိ။ တေ တဿ ဝစနေန အနိဝတ္တိတွာ တံ အနုဗန္ဓိံသုယေဝ။
မလ္လိကာ ဒိသွာ ‘‘ရထာ, သာမိ, ပညာယန္တီ’’တိ အာဟ။ တေန ဟိ ဧကဿ ရထဿ ဝိယ ပညာယနကာလေ မမ အာရောစေယျာသီတိ။ သာ ယဒါ သဗ္ဗေ ဧကော ဝိယ ဟုတွာ ပညာယိံသု, တဒါ ‘‘ဧကမေဝ သာမိ ရထသီသံ ပညာယတီ’’တိ အာဟ။ ဗန္ဓုလော ‘‘တေန ဟိ ဣမာ ရသ္မိယော ဂဏှာဟီ’’တိ တဿာ ရသ္မိယော ဒတွာ ရထေ ဌိတောဝ ဓနုံ အာရောပေတိ, ရထစက္ကံ ယာဝ နာဘိတော ပထဝိံ ပါဝိသိ, လိစ္ဆဝိနော တံ ဌာနံ ဒိသွာပိ န နိဝတ္တိံသု။ ဣတရော ထောကံ ဂန္တွာ ဇိယံ ပေါထေသိ, အသနိသဒ္ဒေါ ဝိယ အဟောသိ။ တေ တတောပိ န နိဝတ္တိံသု, အနုဗန္ဓန္တာ ဂစ္ဆန္တေဝ။ ဗန္ဓုလော ရထေ ဌိတကောဝ ဧကံ သရံ ခိပိ။ သော ပဉ္စန္နံ ရထသတာနံ ရထသီသံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ပဉ္စ ရာဇသတာနိ ပရိကရဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝိဇ္ဈိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ တေ အတ္တနော ဝိဒ္ဓဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘‘တိဋ္ဌ ရေ, တိဋ္ဌ ရေ’’တိ ဝဒန္တာ အနုဗန္ဓိံသုယေဝ။ ဗန္ဓုလော ရထံ ဌပေတွာ ‘‘တုမှေ မတကာ, မတကေဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ယုဒ္ဓံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘မတကာ နာမ အမှာဒိသာ နေဝ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘တေန ဟိ သဗ္ဗပစ္ဆိမဿ ပရိကရံ မောစေထာ’’တိ။ တေ မောစယိံသု။ သော မုတ္တမတ္တေယေဝ မရိတွာ ပတိတော။ အထ နေ ‘‘သဗ္ဗေပိ တုမှေ ဧဝရူပါ, အတ္တနော ဃရာနိ ဂန္တွာ သံဝိဓာတဗ္ဗံ သံဝိဒဟိတွာ ပုတ္တဒါရေ အနုသာသိတွာ သန္နာဟံ မောစေထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကတွာ သဗ္ဗေ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ။
ဗန္ဓုလောပိ မလ္လိကံ သာဝတ္ထိံ အာနေသိ။ သာ သောဠသက္ခတ္တုံ ယမကေ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ, သဗ္ဗေပိ သူရာ ထာမသမ္ပန္နာ အဟေသုံ, သဗ္ဗသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိံသု။ ဧကေကဿပိ ပုရိသသဟဿပရိဝါရော အဟောသိ။ ပိတရာ သဒ္ဓိံ ရာဇနိဝေသနံ ဂစ္ဆန္တေဟိ တေဟေဝ ရာဇင်္ဂဏံ ပရိပူရိ။ အထေကဒိဝသံ ဝိနိစ္ဆယေ ကူဋဍ္ဍပရာဇိတာ မနုဿာ ဗန္ဓုလံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ မဟာရဝံ ဝိရဝန္တာ ဝိနိစ္ဆယအမစ္စာနံ ကူဋဍ္ဍကာရဏံ တဿ အာရောစေသုံ။ သောပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တွာ တံ အဍ္ဍံ တီရေတွာ သာမိကမေဝ သာမိကံ, အဿာမိကမေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၃။)အဿာမိကံ အကာသိ။ မဟာဇနော မဟာသဒ္ဒေန သာဓုကာရံ ပဝတ္တေသိ။ ရာဇာ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ တုဿိတွာ သဗ္ဗေပိ တေ အမစ္စေ ဟာရေတွာ ဗန္ဓုလဿေဝ ဝိနိစ္ဆယံ နိယျာဒေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ သမ္မာ ဝိနိစ္ဆိနိ။ တတော ပေါရာဏကဝိနိစ္ဆယိကာ လဉ္ဇံ အလဘန္တာ အပ္ပလာဘာ ဟုတွာ ‘‘ဗန္ဓုလော ရဇ္ဇံ ပတ္ထေတီ’’တိ ရာဇကုလေ ပရိဘိန္ဒိံသု။ ရာဇာ တံ ကထံ ဂဟေတွာ စိတ္တံ နိဂ္ဂဟေတုံ နာသက္ခိ, ‘‘ဣမသ္မိံ ဣဓေဝ ဃာတိယမာနေ ဂရဟာ မေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ပုန စိန္တေတွာ ‘‘ပယုတ္တပုရိသေဟိ ပစ္စန္တံ ပဟရာပေတွာ တေ ပလာပေတွာ နိဝတ္တကာလေ အန္တရာမဂ္ဂေ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဗန္ဓုလံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ပစ္စန္တော ကိရ ကုပိတော, တဝ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ စောရေ ဂဏှာဟီ’’တိ ပဟိဏိတွာ ‘‘ဧတ္ထေဝဿ ဒွတ္တိံသာယ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ အာဟရထာ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ အညေပိ သမတ္ထေ မဟာယောဓေ ပေသေသိ။ တသ္မိံ ပစ္စန္တံ ဂစ္ဆန္တေယေဝ ‘‘သေနာပတိ ကိရ အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာဝ ပယုတ္တကစောရာ ပလာယိံသု။ သော တံ ပဒေသံ အာဝါသာပေတွာ ဇနပဒံ သဏ္ဌပေတွာ နိဝတ္တိ။
အထဿ နဂရတော အဝိဒူရေ ဌာနေ တေ ယောဓာ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ သီသံ ဆိန္ဒိံသု။ တံ ဒိဝသံ မလ္လိကာယ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ နိမန္တိတာ ဟောန္တိ။ အထဿာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ‘‘သာမိကဿ တေ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေဟိ သီသံ ဆိန္ဒိံသူ’’တိ ပဏ္ဏံ အာဟရိတွာ အဒံသု။ သာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဝတွာ ပဏ္ဏံ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃမေဝ ပရိဝိသိ။ အထဿာ ပရိစာရိကာ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တံ ဒတွာ သပ္ပိစာဋိံ အာဟရန္တိယော ထေရာနံ ပုရတော စာဋိံ ဘိန္ဒိံသု။ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဥပါသိကေ, ဘေဒနဓမ္မံ ဘိန္နံ, န စိန္တေတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ သာ ဥစ္ဆင်္ဂတော ပဏ္ဏံ နီဟရိတွာ ‘‘ဒွတ္တိံသပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ပိတု သီသံ ဆိန္နန္တိ မေ ဣမံ ပဏ္ဏံ အာဟရိံသု, အဟံ ဣဒံ သုတွာပိ န စိန္တေမိ, သပ္ပိစာဋိယာ ဘိန္နာယ ကိံ စိန္တေမိ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘အနိမိတ္တမနညာတ’’န္တိအာဒီနိ (သု။ နိ။ ၅၇၉) ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ သာပိ ဒွတ္တိံသ သုဏိသာယော ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တုမှာကံ သာမိကာ အတ္တနော ပုရိမကမ္မဖလံ လဘိံသု, တုမှေ မာ သောစိတ္ထ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, ရညော ဥပရိ မနောပဒေါသံ မာ ကရိတ္ထာ’’တိ ဩဝဒိ။
ရညော စရပုရိသာ တံ ကထံ သုတွာ တေသံ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ရညော ကထယိံသု။ ရာဇာ သံဝေဂပ္ပတ္တော တဿာ နိဝေသနံ ဂန္တွာ မလ္လိကဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၄။)သုဏိသာယော စဿာ ခမာပေတွာ မလ္လိကာယ ဝရံ အဒါသိ။ သာ ‘‘ဂဟိတော မေ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ တသ္မိံ ဂတေ မတကဘတ္တံ ဒတွာ နှတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဒေဝ, တုမှေဟိ မေ ဝရော ဒိန္နော, မယှဉ္စ အညေန အတ္ထော နတ္ထိ, ဒွတ္တိံသာယ မေ သုဏိသာနံ မမ စ ကုလဃရဂမနံ အနုဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သာ ဒွတ္တိံသာယ သုဏိသာနံ သကကုလံ ပေသေတွာ သယံ ကုသိနာရနဂရေ အတ္တနော ကုလဃရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ဗန္ဓုလသေနာပတိနော ဘာဂိနေယျဿ ဒီဃကာရာယနဿ နာမ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော ပန ‘‘မာတုလော မေ ဣမိနာ မာရိတော’’တိ ရညော ဩတာရံ ဂဝေသန္တော ဝိစရတိ။ ရာဇာပိ နိပ္ပရာဓဿ ဗန္ဓုလဿ မာရိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝိပ္ပဋိသာရီ စိတ္တဿာဒံ န လဘတိ, ရဇ္ဇသုခံ နာနုဘောတိ။
တဒါ သတ္ထာ သာကိယာနံ ဝေဠုံ နာမ နိဂမံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ။ ရာဇာ တတ္ထ ဂန္တွာ အာရာမတော အဝိဒူရေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသေတွာ ‘‘မဟန္တေန ပရိဝါရေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိဿာမာ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ဒီဃကာရာယနဿ ဒတွာ ဧကကောဝ ဂန္ဓကုဋိံ ပါဝိသိ။ သဗ္ဗံ ဓမ္မစေတိယသုတ္တနိယာမေနေဝ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၄ အာဒယော) ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိဋ္ဌေ ဒီဃကာရာယနော တာနိ ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ဂဟေတွာ ဝိဋဋူဘံ ရာဇာနံ ကတွာ ရညော ဧကံ အဿံ ဧကဉ္စ ဥပဋ္ဌာနကာရိကံ မာတုဂါမံ နိဝတ္တေတွာ သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ ရာဇာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပိယကထံ ကထေတွာ နိက္ခန္တော သေနံ အဒိသွာ တံ မာတုဂါမံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အဟံ ဘာဂိနေယျံ အဇာတသတ္တုံ အာဒါယ အာဂန္တွာ ဝိဋဋူဘံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ရာဇဂဟနဂရံ ဂစ္ဆန္တော ဝိကာလေ ဒွါရေသု ပိဟိတေသု နဂရံ ပဝိသိတုမသက္ကောန္တော ဧကိဿာယ သာလာယ နိပဇ္ဇိတွာ ဝါတာတပေန ကိလန္တော ရတ္တိဘာဂေ တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ‘‘ဒေဝ ကောသလနရိန္ဒ, ဣဒါနိ အနာထောသိ ဇာတော’’တိ ဝိလပန္တိယာ တဿာ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဒံ သုတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ သော မာတုလဿ မဟန္တေန သက္ကာရေန သရီရကိစ္စံ ကာရေသိ။
ဝိဋဋူဘောပိ ရဇ္ဇံ လဘိတွာ တံ ဝေရံ သရိတွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ သာကိယေ မာရေဿာမီ’’တိ မဟတိယာ သေနာယ နိက္ခမိ။ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဉာတိသံဃဿ ဝိနာသံ ဒိသွာ ‘‘ဉာတိသင်္ဂဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ပိဏ္ဍာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၅။)စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဂန္ဓကုဋိယံ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတွာ သာယနှသမယေ အာကာသေန ဂန္တွာ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တေ ဧကသ္မိံ ကဗရစ္ဆာယေ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ တတော အဝိဒူရေ ဝိဋဋူဘဿ ရဇ္ဇသီမာယ အန္တော သန္ဒစ္ဆာယော နိဂြောဓရုက္ခော အတ္ထိ, ဝိဋဋူဘော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကိံကာရဏာ ဧဝရူပါယ ဥဏှဝေလာယ ဣမသ္မိံ ကဗရစ္ဆာယေ ရုက္ခမူလေ နိသီဒထ, ဧတသ္မိံ သန္ဒစ္ဆာယေ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ နိသီဒထ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု, မဟာရာဇ, ဉာတကာနံ ဆာယာ နာမ သီတလာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဉာတကာနံ ရက္ခဏတ္ထာယ သတ္ထာ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ သာဝတ္ထိမေဝ ပစ္စာဂမိ။ သတ္ထာပိ ဥပ္ပတိတွာ ဇေတဝနမေဝ ဂတော။
ရာဇာ သာကိယာနံ ဒေါသံ သရိတွာ ဒုတိယံ နိက္ခမိတွာ တထေဝ သတ္ထာရံ ပဿိတွာ ပုန နိဝတ္တိတွာ တတိယဝါရေ နိက္ခမိတွာ တတ္ထေဝ သတ္ထာရံ ပဿိတွာ နိဝတ္တိ။ စတုတ္ထဝါရေ ပန တသ္မိံ နိက္ခန္တေ သတ္ထာ သာကိယာနံ ပုဗ္ဗကမ္မံ ဩလောကေတွာ တေသံ နဒိယံ ဝိသပက္ခိပနပါပကမ္မဿ အပ္ပဋိဗာဟိရဘာဝံ ဉတွာ စတုတ္ထဝါရေ န အဂမာသိ။ ဝိဋဋူဘရာဇာ ခီရပါယကေ ဒါရကေ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေ သာကိယေ ဃာတေတွာ ဂလလောဟိတေန နိသိန္နဖလကံ ဓောဝိတွာ ပစ္စာဂမိ။ သတ္ထရိ တတိယဝါရေ ဂမနတော ပစ္စာဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိဋ္ဌာပိတဘတ္တကိစ္စေ ဂန္ဓကုဋိယံ ပဝိသန္တေ ဒိသာဟိ သန္နိပတိတာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိတွာ ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ အတ္တာနံ ဒဿေတွာ ရာဇာနံ နိဝတ္တာပေတွာ ဉာတကေ မရဏဘယာ မောစေသိ, ဧဝံ ဉာတကာနံ အတ္ထစရော သတ္ထာ’’တိ ဘဂဝတော ဂုဏကထံ ကထယိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ တထာဂတော ဉာတကာနံ အတ္ထံ စရတိ, ပုဗ္ဗေပိ စရိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘ဇမ္ဗုဒီပတလေ ရာဇာနော ဗဟုထမ္ဘေသု ပါသာဒေသု ဝသန္တိ, တသ္မာ ဗဟူဟိ ထမ္ဘေဟိ ပါသာဒကရဏံ နာမ အနစ္ဆရိယံ, ယံနူနာဟံ ဧကထမ္ဘကံ ပါသာဒံ ကာရေယျံ, ဧဝံ သဗ္ဗရာဇူနံ အဂ္ဂရာဇာ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော ဝဍ္ဎကီ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မယှံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ ဧကထမ္ဘကံ ပါသာဒံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၆။)‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဥဇူ မဟန္တေ ဧကထမ္ဘကပါသာဒါရဟေ ဗဟူ ရုက္ခေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ရုက္ခာ သန္တိ, မဂ္ဂေါ ပန ဝိသမော, န သက္ကာ ဩတာရေတုံ, ရညော အာစိက္ခိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ တထာ အကံသု။ ရာဇာ ‘‘ကေနစိ ဥပါယေန သဏိကံ ဩတာရေထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒေဝ, ယေန ကေနစိ ဥပါယေန န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ မမ ဥယျာနေ ဧကံ ရုက္ခံ ဥပဓာရေထာ’’တိ အာဟ။ ဝဍ္ဎကီ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဧကံ သုဇာတံ ဥဇုကံ ဂါမနိဂမပူဇိတံ ရာဇကုလတောပိ လဒ္ဓဗလိကမ္မံ မင်္ဂလသာလရုက္ခံ ဒိသွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ဥယျာနေ ရုက္ခော နာမ မမ ပဋိဗဒ္ဓေါ, ဂစ္ဆထ ဘော တံ ဆိန္ဒထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ရုက္ခေ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကံ ဒတွာ သုတ္တေန ပရိက္ခိပိတွာ ပုပ္ဖကဏ္ဏိကံ ဗန္ဓိတွာ ဒီပံ ဇာလေတွာ ဗလိကမ္မံ ကတွာ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အာဂန္တွာ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိဿာမ, ရာဇာ ဆိန္ဒာပေတိ, ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတု, အမှာကံ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ သာဝေသုံ။
အထ တသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တော ဒေဝပုတ္တော တံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘နိဿံသယံ ဣမေ ဝဍ္ဎကီ ဣမံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိဿန္တိ, ဝိမာနံ မေ နဿိဿတိ, ဝိမာနပရိယန္တိကမေဝ ခေါ ပန မယှံ ဇီဝိတံ, ဣမဉ္စ ရက္ခံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသု တရုဏသာလရုက္ခေသု နိဗ္ဗတ္တာနံ မမ ဉာတိဒေဝတာနမ္ပိ ဗဟူနိ ဝိမာနာနိ နဿိဿန္တိ။ ဝိမာနပရိယန္တိကမေဝ မမ ဉာတီနံ ဒေဝတာနမ္ပိ ဇီဝိတံ, န ခေါ ပန မံ တထာ အတ္တနော ဝိနာသော ဗာဓတိ, ယထာ ဉာတီနံ, တသ္မာ နေသံ မယာ ဇီဝိတံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော ရညော သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ သကလဂဗ္ဘံ ဧကောဘာသံ ကတွာ ဥဿိသကပဿေ ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ဘီတတသိတော တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာ တွံ သုဒ္ဓေဟိ ဝတ္ထေဟိ, အဃေ ဝေဟာယသံ ဌိတာ၊
ကေန တျာဿူနိ ဝတ္တန္တိ, ကုတော တံ ဘယမာဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ ကာ တွန္တိ နာဂယက္ခသုပဏ္ဏသက္ကာဒီသု ကာ နာမ တွန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ဝတ္ထေဟီတိ ဝစနမတ္တမေဝေတံ, သဗ္ဗေပိ ပန ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရေ သန္ဓာယေဝမာဟ။ အဃေတိ အပ္ပဋိဃေ အာကာသေ။ ဝေဟာယသန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ကေန တျာဿူနိ ဝတ္တန္တီတိ ကေန ကာရဏေန တဝ အဿူနိ ဝတ္တန္တိ။ ကုတောတိ ဉာတိဝိယောဂဓနဝိနာသာဒီနံ ကိံ နိဿာယ တံ ဘယမာဂတန္တိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၇။)‘‘တဝေဝ ဒေဝ ဝိဇိတေ, ဘဒ္ဒသာလောတိ မံ ဝိဒူ၊
သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနိ, တိဋ္ဌတော ပူဇိတဿ မေ။
‘‘ကာရယန္တာ နဂရာနိ, အဂါရေ စ ဒိသမ္ပတိ၊
ဝိဝိဓေ စာပိ ပါသာဒေ, န မံ တေ အစ္စမညိသုံ၊
ယထေဝ မံ တေ ပူဇေသုံ, တထေဝ တွမ္ပိ ပူဇယာ’’တိ။
တတ္ထ တိဋ္ဌတောတိ သကလဗာရာဏသိနဂရေဟိ စေဝ ဂါမနိဂမေဟိ စ တယာ စ ပူဇိတဿ နိစ္စံ ဗလိကမ္မဉ္စ သက္ကာရဉ္စ လဘန္တဿ မယှံ ဣမသ္မိံ ဥယျာနေ တိဋ္ဌန္တဿ ဧတ္တကော ကာလော ဂတောတိ ဒဿေတိ။ နဂရာနီတိ နဂရပဋိသင်္ခရဏကမ္မာနိ။ အဂါရေစာတိ ဘူမိဂေဟာနိ။ ဒိသမ္ပတီတိ ဒိသာနံ ပတိ, မဟာရာဇ။ န မံ တေတိ တေ နဂရပဋိသင်္ခရဏာဒီနိ ကရောန္တာ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပေါရာဏကရာဇာနော မံ နာတိမညိသုံ နာတိက္ကမိံသု န ဝိဟေဌယိံသု, မမ နိဝါသရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ အတ္တနော ကမ္မံ န ကရိံသု, မယှံ ပန သက္ကာရမေဝ ကရိံသူတိ အဝစ။ ယထေဝါတိ တသ္မာ ယထေဝ တေ ပေါရာဏကရာဇာနော မံ ပူဇယိံသု, ဧကောပိ ဣမံ ရုက္ခံ န ဆိန္ဒာပေသိ, တွဉ္စာပိ မံ တထေဝ ပူဇယ, မာ မေ ရုက္ခံ ဆေဒယီတိ။
တတော ရာဇာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တံ ဣဝါဟံ န ပဿာမိ, ထူလံ ကာယေန တေ ဒုမံ၊
အာရောဟပရိဏာဟေန, အဘိရူပေါသိ ဇာတိယာ။
‘‘ပါသာဒံ ကာရယိဿာမိ, ဧကတ္ထမ္ဘံ မနောရမံ၊
တတ္ထ တံ ဥပနေဿာမိ, စိရံ တေ ယက္ခ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ကာယေနာတိ ပမာဏေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တဝ ပမာဏေန တံ ဝိယ ထူလံ မဟန္တံ အညံ ဒုမံ န ပဿာမိ, တွညေဝ ပန အာရောဟပရိဏာဟေန သုဇာတသင်္ခါတာယ သမသဏ္ဌာနဥဇုဘာဝပ္ပကာရာယ ဇာတိယာ စ အဘိရူပေါ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော ဧကထမ္ဘပါသာဒါရဟောတိ။ ပါသာဒန္တိ တသ္မာ တံ ဆေဒါပေတွာ အဟံ ပါသာဒံ ကာရာပေဿာမေဝ။ တတ္ထ တန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၈။)တံ ပနာဟံ သမ္မ ဒေဝရာဇ, တတ္ထ ပါသာဒေ ဥပနေဿာမိ, သော တွံ မယာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသန္တော အဂ္ဂဂန္ဓမာလာဒီနိ လဘန္တော သက္ကာရပ္ပတ္တော သုခံ ဇီဝိဿသိ, နိဝါသဋ္ဌာနာဘာဝေန မေ ဝိနာသော ဘဝိဿတီတိ မာ စိန္တယိ, စိရံ တေ ယက္ခ ဇီဝိတံ ဘဝိဿတီတိ။
တံ သုတွာ ဒေဝရာဇာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧဝံ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ, သရီရေန ဝိနာဘာဝေါ၊
ပုထုသော မံ ဝိကန္တိတွာ, ခဏ္ဍသော အဝကန္တထ။
‘‘အဂ္ဂေ စ ဆေတွာ မဇ္ဈေ စ, ပစ္ဆာ မူလမှိ ဆိန္ဒထ၊
ဧဝံ မေ ဆိဇ္ဇမာနဿ, န ဒုက္ခံ မရဏံ သိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝံ စိတ္တံ ဥဒပါဒီတိ ယဒိ ဧဝံ စိတ္တံ တဝ ဥပ္ပန္နံ။ သရီရေန ဝိနာဘာဝေါတိ ယဒိ တေ မမ သရီရေန ဘဒ္ဒသာလရုက္ခေန သဒ္ဓိံ မမ ဝိနာဘာဝေါ ပတ္ထိတော။ ပုထုသောတိ ဗဟုဓာ။ ဝိကန္တိတွာတိ ဆိန္ဒိတွာ။ ခဏ္ဍသောတိ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ကတွာ အဝကန္တထ။ အဂ္ဂေ စာတိ အဝကန္တန္တာ ပန ပဌမံ အဂ္ဂေ, တတော မဇ္ဈေ ဆေတွာ သဗ္ဗပစ္ဆာ မူလေ ဆိန္ဒထ။ ဧဝဉှိ မေ ဆိဇ္ဇမာနဿ န ဒုက္ခံ မရဏံ သိယာ, သုခံ နု ခဏ္ဍသော ဘဝေယျာတိ ယာစတိ။
တတော ရာဇာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဟတ္ထပါဒံ ယထာ ဆိန္ဒေ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဇီဝတော၊
တတော ပစ္ဆာ သိရော ဆိန္ဒေ, တံ ဒုက္ခံ မရဏံ သိယာ။
‘‘သုခံ နု ခဏ္ဍသော ဆိန္နံ, ဘဒ္ဒသာလ ဝနပ္ပတိ၊
ကိံဟေတု ကိံ ဥပါဒါယ, ခဏ္ဍသော ဆိန္နမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ဟတ္ထပါဒန္တိ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ စ။ တံ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ ဆိဇ္ဇန္တဿ စောရဿ တံ မရဏံ ဒုက္ခံ သိယာ။ သုခံ နူတိ သမ္မ ဘဒ္ဒသာလ, ဝဇ္ဈပ္ပတ္တာ စောရာ သုခေန မရိတုကာမာ သီသစ္ဆေဒံ ယာစန္တိ, န ခဏ္ဍသော ဆေဒနံ, တွံ ပန ဧဝံ ယာစသိ, တေန တံ ပုစ္ဆာမိ ‘‘သုခံ နု ခဏ္ဍသော ဆိန္န’’န္တိ။ ကိံဟေတူတိ ခဏ္ဍသော ဆိန္နံ နာမ န သုခံ, ကာရဏေန ပနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ တံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၅၉။)အထဿ အာစိက္ခန္တော ဘဒ္ဒသာလော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဉ္စ ဟေတုမုပါဒါယ, ဟေတုံ ဓမ္မူပသံဟိတံ၊
ခဏ္ဍသော ဆိန္နမိစ္ဆာမိ, မဟာရာဇ သုဏောဟိ မေ။
‘‘ဉာတီ မေ သုခသံဝဒ္ဓါ, မမ ပဿေ နိဝါတဇာ၊
တေပိဟံ ဥပဟိံသေယျ, ပရေသံ အသုခေါစိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဟေတုံ ဓမ္မူပသံဟိတန္တိ မဟာရာဇ, ယံ ဟေတုသဘာဝယုတ္တမေဝ, န ဟေတုပတိရူပကံ, ဟေတုံ ဥပါဒါယ အာရဗ္ဘ သန္ဓာယာဟံ ခဏ္ဍသော ဆိန္နမိစ္ဆာမိ, တံ ဩဟိတသောတော သုဏောဟီတိ အတ္ထော။ ဉာတီ မေတိ မမ ဘဒ္ဒသာလရုက္ခဿ ဆာယာယ သုခသံဝဒ္ဓါ မမ ပဿေ တရုဏသာလရုက္ခေသု နိဗ္ဗတ္တာ မယာ ကတဝါတပရိတ္တာဏတ္တာ နိဝါတဇာ မမ ဉာတကာ ဒေဝသံဃာ အတ္ထိ, တေ အဟံ ဝိသာလသာခဝိဋပေါ မူလေ ဆိန္ဒိတွာ ပတန္တော ဥပဟိံသေယျံ, သံဘဂ္ဂဝိမာနေ ကရောန္တော ဝိနာသေယျန္တိ အတ္ထော။ ပရေသံ အသုခေါစိတန္တိ ဧဝံ သန္တေ မယာ တေသံ ပရေသံ ဉာတိဒေဝသံဃာနံ အသုခံ ဒုက္ခံ ဩစိတံ ဝဍ္ဎိတံ, န စာဟံ တေသံ ဒုက္ခကာမော, တသ္မာ ဘဒ္ဒသာလံ ခဏ္ဍသော ခဏ္ဍသော ဆိန္ဒာပေမီတိ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဓမ္မိကော ဝတာယံ, ဒေဝပုတ္တော, အတ္တနော ဝိမာနဝိနာသတောပိ ဉာတီနံ ဝိမာနဝိနာသံ န ဣစ္ဆတိ, ဉာတီနံ အတ္ထစရိယံ စရတိ, အဘယမဿ ဒဿာမီ’’တိ တုဿိတွာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘စေတေယျရူပံ စေတေသိ, ဘဒ္ဒသာလ ဝနပ္ပတိ၊
ဟိတကာမောသိ ဉာတီနံ, အဘယံ သမ္မ ဒမ္မိ တေ’’တိ။
တတ္ထ စေတေယျရူပံ စေတေသီတိ ဉာတီသု မုဒုစိတ္တတာယ စိန္တေန္တော စိန္တေတဗ္ဗယုတ္တကမေဝ စိန္တေသိ။ ဆေဒေယျရူပံ ဆေဒေသီတိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ခဏ္ဍသော ဆိန္နမိစ္ဆန္တော ဆေဒေတဗ္ဗယုတ္တကမေဝ ဆေဒေသီတိ။ အဘယန္တိ ဧတသ္မိံ တေ သမ္မ, ဂုဏေ ပသီဒိတွာ အဘယံ ဒဒါမိ, န မေ ပါသာဒေနတ္ထော, နာဟံ တံ ဆေဒါပေဿာမိ, ဂစ္ဆ ဉာတိသံဃပရိဝုတော သက္ကတဂရုကတော သုခံ ဇီဝါတိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၀။)ဒေဝရာဇာ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အဂမာသိ။ ရာဇာ တဿောဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ဉာတတ္ထစရိယံ အစရိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, တရုဏသာလေသု နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဘဒ္ဒသာလဒေဝရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဘဒ္ဒသာလဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၄၆၆] ၃။ သမုဒ္ဒဝါဏိဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကသန္တိ ဝပန္တိ တေ ဇနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ပဉ္စ ကုလသတာနိ ဂဟေတွာ နိရယေ ပတိတဘာဝံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ အဂ္ဂသာဝကေသု ပရိသံ ဂဟေတွာ ပက္ကန္တေသု သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဏှလောဟိတေ မုခတော နိက္ခန္တေ ဗလဝဝေဒနာပီဠိတော တထာဂတဿ ဂုဏံ အနုဿရိတွာ ‘‘အဟမေဝ နဝ မာသေ တထာဂတဿ အနတ္ထံ စိန္တေသိံ, သတ္ထု ပန မယိ ပါပစိတ္တံ နာမ နတ္ထိ, အသီတိမဟာထေရာနမ္ပိ မယိ အာဃာတော နာမ နတ္ထိ, မယာ ကတကမ္မေန အဟမေဝ ဣဒါနိ အနာထော ဇာတော, သတ္ထာရာပိမှိ ဝိဿဋ္ဌော မဟာထေရေဟိပိ ဉာတိသေဋ္ဌေန ရာဟုလတ္ထေရေနပိ သကျရာဇကုလေဟိပိ, ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ခမာပေဿာမီ’’တိ ပရိသာယ သညံ ဒတွာ အတ္တာနံ ပဉ္စကေန ဂါဟာပေတွာ ရတ္တိံ ရတ္တိံ ဂစ္ဆန္တော ကောသလရဋ္ဌံ သမ္ပာပုဏိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထု အာရောစေသိ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ကိရ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ခမာပေတုံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒ, ဒေဝဒတ္တော မမ ဒဿနံ န လဘိဿတီ’’တိ။
အထ တသ္မိံ သာဝတ္ထိနဂရဒွါရံ သမ္ပတ္တေ ပုန ထေရော အာရောစေသိ, ဘဂဝါပိ တထေဝ အဝစ။ တဿ ဇေတဝနေ ပေါက္ခရဏိယာ သမီပံ အာဂတဿ ပါပံ မတ္ထကံ ပါပုဏိ, သရီရေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ, နှတွာ ပါနီယံ ပိဝိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘မဉ္စကတော မံ အာဝုသော ဩတာရေထ, ပါနီယံ ပိဝိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တဿ ဩတာရေတွာ ဘူမိယံ ဌပိတမတ္တဿ စိတ္တဿာဒေ အလဒ္ဓေယေဝ မဟာပထဝီ ဝိဝရမဒါသိ။ တာဝဒေဝ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၁။)အဝီစိတော အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌာယ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဏှိ။ သော ‘‘ပါပကမ္မံ မေ မတ္ထကံ ပတ္တ’’န္တိ တထာဂတဿ ဂုဏေ အနုဿရိတွာ –
‘‘ဣမေဟိ အဋ္ဌီဟိ တမဂ္ဂပုဂ္ဂလံ, ဒေဝါတိဒေဝံ နရဒမ္မသာရထိံ၊
သမန္တစက္ခုံ သတပုညလက္ခဏံ, ပါဏေဟိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဥပေမီ’’တိ။ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၃) –
ဣမာယ ဂါထာယ သရဏေ ပတိဋ္ဌဟန္တော အဝီစိပရာယဏော အဟောသိ။ တဿ ပန ပဉ္စ ဥပဋ္ဌာကကုလသတာနိ အဟေသုံ။ တာနိပိ တပ္ပက္ခိကာနိ ဟုတွာ ဒသဗလံ အက္ကောသိတွာ အဝီစိမှိယေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ဧဝံ သော တာနိ ပဉ္စ ကုလသတာနိ ဂဏှိတွာ အဝီစိမှိ ပတိဋ္ဌိတော။
အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော ပါပေါ လာဘသက္ကာရဂိဒ္ဓတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ အဋ္ဌာနေ ကောပံ ဗန္ဓိတွာ အနာဂတဘယမနောလောကေတွာ ပဉ္စဟိ ကုလသတေဟိ သဒ္ဓိံ အဝီစိပရာယဏော ဇာတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ဒေဝဒတ္တော လာဘသက္ကာရဂိဒ္ဓေါ ဟုတွာ အနာဂတဘယံ န ဩလောကေသိ, ပုဗ္ဗေပိ အနာဂတဘယံ အနောလောကေတွာ ပစ္စုပ္ပန္နသုခဂိဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ ပရိသာယ မဟာဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ ကုလသဟဿနိဝါသော မဟာဝဍ္ဎကီဂါမော အဟောသိ။ တတ္ထ ဝဍ္ဎကီ ‘‘တုမှာကံ မဉ္စံ ကရိဿာမ, ပီဌံ ကရိဿာမ, ဂေဟံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော ဗဟုံ ဣဏံ ဂဟေတွာ ကိဉ္စိ ကာတုံ န သက္ခိံသု။ မနုဿာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေ ဝဍ္ဎကီ စောဒေန္တိ ပလိဗုဒ္ဓန္တိ။ တေ ဣဏာယိကေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ သုခံ ဝသိတုံ အသက္ကောန္တာ ‘‘ဝိဒေသံ ဂန္တွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိဿာမာ’’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ မဟတိံ နာဝံ ဗန္ဓိတွာ နဒိံ ဩတာရေတွာ အာဟရိတွာ ဂါမတော ဂါဝုတဍ္ဎယောဇနမတ္တေ ဌာနေ ဌပေတွာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ဂါမံ အာဂန္တွာ ပုတ္တဒါရမာဒါယ နာဝဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၂။)နာဝံ အာရုယှ အနုက္ကမေန မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသိတွာ ဝါတဝေဂေန ဝိစရန္တာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဧကံ ဒီပကံ ပါပုဏိံသု။ တသ္မိံ ပန ဒီပကေ သယံဇာတသာလိဥစ္ဆုကဒလိအမ္ဗဇမ္ဗုပနသတာလနာဠိကေရာဒီနိ ဝိဝိဓဖလာနိ အတ္ထိ, အညတရော ပဘိန္နနာဝေါ ပုရိသော ပဌမတရံ တံ ဒီပကံ ပတွာ သာလိဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနော ဥစ္ဆုအာဒီနိ ခါဒမာနော ထူလသရီရော နဂ္ဂေါ ပရူဠှကေသမဿု တသ္မိံ ဒီပကေ ပဋိဝသတိ။
ဝဍ္ဎကီ စိန္တယိံသု ‘‘သစေ အယံ ဒီပကော ရက္ခသပရိဂ္ဂဟိတော ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗေပိ အမှေ ဝိနာသံ ပါပုဏိဿာမ, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ တာဝ န’’န္တိ။ အထ သတ္တဋ္ဌ ပုရိသာ သူရာ ဗလဝန္တော သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓာ ဟုတွာ ဩတရိတွာ ဒီပကံ ပရိဂ္ဂဏှိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ သော ပုရိသော ဘုတ္တပါတရာသော ဥစ္ဆုရသံ ပိဝိတွာ သုခပ္ပတ္တော ရမဏီယေ ပဒေသေ ရဇတပဋ္ဋသဒိသေ ဝါလုကတလေ သီတစ္ဆာယာယ ဥတ္တာနကော နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ကသန္တာ ဝပန္တာ ဧဝရူပံ သုခံ န လဘန္တိ, ဇမ္ဗုဒီပတော မယှံ အယမေဝ ဒီပကော ဝရ’’န္တိ ဂါယမာနော ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ အထ သတ္ထာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘သော ဘိက္ခဝေ ပုရိသော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီ’’တိ ဒဿေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကသန္တိ ဝပန္တိ တေ ဇနာ, မနုဇာ ကမ္မဖလူပဇီဝိနော၊
နယိမဿ ဒီပကဿ ဘာဂိနော, ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဒမေဝ နော ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ တေ ဇနာတိ တေ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဇနာ။ ကမ္မဖလူပဇီဝိနောတိ နာနာကမ္မာနံ ဖလူပဇီဝိနော သတ္တာ။
အထ တေ ဒီပကံ ပရိဂ္ဂဏှန္တာ ပုရိသာ တဿ ဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘မနုဿသဒ္ဒေါ ဝိယ သုယျတိ, ဇာနိဿာမ န’’န္တိ သဒ္ဒါနုသာရေန ဂန္တွာ တံ ပုရိသံ ဒိသွာ ‘‘ယက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ ဘီတတသိတာ သရေ သန္နဟိံသု။ သောပိ တေ ဒိသွာ အတ္တနော ဝဓဘယေန ‘‘နာဟံ, သာမိ, ယက္ခော, ပုရိသောမှိ, ဇီဝိတံ မေ ဒေထာ’’တိ ယာစန္တော ‘‘ပုရိသာ နာမ တုမှာဒိသာ နဂ္ဂါ န ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာ မနုဿဘာဝံ ဝိညာပေသိ။ တေ တံ ပုရိသံ ဥပသင်္ကမိတွာ သမ္မောဒနီယံ ကထံ သုတွာ တဿ တတ္ထ အာဂတနိယာမံ ပုစ္ဆိံသု။ သောပိ သဗ္ဗံ တေသံ ကထေတွာ ‘‘တုမှေ အတ္တနော ပုညသမ္ပတ္တိယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၃။)ဣဓာဂတာ, အယံ ဥတ္တမဒီပေါ, န ဧတ္ထ သဟတ္ထေန ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝန္တိ, သယံဇာတသာလီနဉ္စေဝ ဥစ္ဆုအာဒီနဉ္စေတ္ထ အန္တော နတ္ထီတိ အနုက္ကဏ္ဌန္တာ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ ဣဓ ပန ဝသန္တာနံ အမှာကံ အညော ပရိပန္ထော နတ္ထိ, အညံ ဘယံ ဧတ္ထ နတ္ထိ, အယံ ပန အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတော, အမနုဿာ တုမှာကံ ဥစ္စာရပဿာဝံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈေယျုံ, တသ္မာ တံ ကရောန္တာ ဝါလုကံ ဝိယူဟိတွာ ဝါလုကာယ ပဋိစ္ဆာဒေယျာထ, ဧတ္တကံ ဣဓ ဘယံ, အညံ နတ္ထိ, နိစ္စံ အပ္ပမတ္တာ ဘဝေယျာထာတိ။ တေ တတ္ထ ဝါသံ ဥပဂစ္ဆိံသု။ တသ္မိံ ပန ကုလသဟဿေ ပဉ္စန္နံ ပဉ္စန္နံ ကုလသတာနံ ဇေဋ္ဌကာ ဒွေ ဝဍ္ဎကီ အဟေသုံ။ တေသု ဧကော ဗာလော အဟောသိ ရသဂိဒ္ဓေါ, ဧကော ပဏ္ဍိတော ရသေသု အနလ္လီနော။
အပရဘာဂေ သဗ္ဗေပိ တေ တတ္ထ သုခံ ဝသန္တာ ထူလသရီရာ ဟုတွာ စိန္တယိံသု ‘‘စိရံ ပီတာ နော သုရာ, ဥစ္ဆုရသေန မေရယံ ကတွာ ပိဝိဿာမာ’’တိ။ တေ မေရယံ ကာရေတွာ ပိဝိတွာ မဒဝသေန ဂါယန္တာ နစ္စန္တာ ကီဠန္တာ ပမတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဥစ္စာရပဿာဝံ ကတွာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဒီပကံ ဇေဂုစ္ဆံ ပဋိကူလံ ကရိံသု။ ဒေဝတာ ‘‘ဣမေ အမှာကံ ကီဠာမဏ္ဍလံ ပဋိကူလံ ကရောန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒံ ဥတ္တရာပေတွာ ဒီပကဓောဝနံ ကရိဿာမာ’’တိ မန္တေတွာ ‘‘အယံ ကာဠပက္ခော, အဇ္ဇ အမှာကံ သမာဂမော စ ဘိန္နော, ဣတော ဒါနိ ပန္နရသမေ ဒိဝသေ ပုဏ္ဏမီဥပေါသထဒိဝသေ စန္ဒဿုဂ္ဂမနဝေလာယ သမုဒ္ဒံ ဥဗ္ဗတ္တေတွာ သဗ္ဗေပိမေ ဃာတေဿာမာ’’တိ ဒိဝသံ ဌပယိံသု။ အထ နေသံ အန္တရေ ဧကော ဓမ္မိကော ဒေဝပုတ္တော ‘‘မာ ဣမေ မမ ပဿန္တဿ နဿိံသူ’’တိ အနုကမ္ပာယ တေသု သာယမာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဃရဒွါရေ သုခကထာယ နိသိန္နေသု သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သကလဒီပံ ဧကောဘာသံ ကတွာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘အမ္ဘော ဝဍ္ဎကီ, ဒေဝတာ တုမှာကံ ကုဒ္ဓါ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ မာ ဝသိတ္ထ, ဣတော အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဟိ ဒေဝတာ သမုဒ္ဒံ ဥဗ္ဗတ္တေတွာ သဗ္ဗေဝ တုမှေ ဃာတေဿန္တိ, ဣတော နိက္ခမိတွာ ပလာယထာ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တိပဉ္စရတ္တူပဂတမှိ စန္ဒေ, ဝေဂေါ မဟာ ဟေဟိတိ သာဂရဿ၊
ဥပ္လဝိဿံ ဒီပမိမံ ဥဠာရံ, မာ ဝေါ ဝဓီ ဂစ္ဆထ လေဏမည’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၄။)တတ္ထ ဥပ္လဝိဿန္တိ ဣမံ ဒီပကံ ဥပ္လဝန္တော အဇ္ဈောတ္ထရန္တော အဘိဘဝိဿတိ။ မာ ဝေါ ဝဓီတိ သော သာဂရဝေဂေါ တုမှေ မာ ဝဓိ။
ဣတိ သော တေသံ ဩဝါဒံ ဒတွာ အတ္တနော ဌာနမေဝ ဂတော။ တသ္မိံ ဂတေ အပရော သာဟသိကော ကက္ခဠော ဒေဝပုတ္တော ‘‘ဣမေ ဣမဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ ပလာယေယျုံ, အဟံ နေသံ ဂမနံ နိဝါရေတွာ သဗ္ဗေပိမေ မဟာဝိနာသံ ပါပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သကလဒီပံ ဧကောဘာသံ ကရောန္တော အာဂန္တွာ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ဧကော ဒေဝပုတ္တော ဣဓာဂတော, နော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာဂတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သော ဝေါ ကိံ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣမံ နာမ, သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သော တုမှာကံ ဣဓ နိဝါသံ န ဣစ္ဆတိ, ဒေါသေန ကထေတိ, တုမှေ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ဇာတုယံ သာဂရဝါရိဝေဂေါ, ဥပ္လဝိဿံ ဒီပမိမံ ဥဠာရံ၊
တံ မေ နိမိတ္တေဟိ ဗဟူဟိ ဒိဋ္ဌံ, မာ ဘေထ ကိံ သောစထ မောဒထဝှေါ။
‘‘ပဟူတဘက္ခံ ဗဟုအန္နပါနံ, ပတ္တတ္ထ အာဝါသမိမံ ဥဠာရံ၊
န ဝေါ ဘယံ ပဋိပဿာမိ ကိဉ္စိ, အာပုတ္တပုတ္တေဟိ ပမောဒထဝှေါ’’တိ။
တတ္ထ န ဇာတုယန္တိ န ဇာတု အယံ။ မာ ဘေထာတိ မာ ဘာယိတ္ထ။ မောဒထဝှေါတိ ပမောဒိတာ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဟောထ။ အာပုတ္တပုတ္တေဟီတိ ယာဝ ပုတ္တာနမ္ပိ ပုတ္တေဟိ ပမောဒထ, နတ္ထိ ဝေါ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဘယန္တိ။
ဧဝံ သော ဣမာဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ တေ အဿာသေတွာ ပက္ကာမိ။ တဿ ပက္ကန္တကာလေ ဓမ္မိကဒေဝပုတ္တဿ ဝစနံ အနာဒိယန္တော ဗာလဝဍ္ဎကီ ‘‘သုဏန္တု မေ, ဘောန္တော, ဝစန’’န္တိ သေသဝဍ္ဎကီ အာမန္တေတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၅။)‘‘ယော ဒေဝေါယံ ဒက္ခိဏာယံ ဒိသာယံ, ခေမန္တိ ပက္ကောသတိ တဿ သစ္စံ၊
န ဥတ္တရော ဝေဒိ ဘယာဘယဿ, မာ ဘေထ ကိံ သောစထ မောဒထဝှေါ’’တိ။
တတ္ထ ဒက္ခိဏာယန္တိ ဒက္ခိဏာယ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
တံ သုတွာ ရသဂိဒ္ဓါ ပဉ္စသတာ ဝဍ္ဎကီ တဿ ဗာလဿ ဝစနံ အာဒိယိံသု။ ဣတရော ပန ပဏ္ဍိတဝဍ္ဎကီ တဿ ဝစနံ အနာဒိယန္တော တေ ဝဍ္ဎကီ အာမန္တေတွာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယထာ ဣမေ ဝိပ္ပဝဒန္တိ ယက္ခာ, ဧကော ဘယံ သံသတိ ခေမမေကော၊
တဒိင်္ဃ မယှံ ဝစနံ သုဏာထ, ခိပ္ပံ လဟုံ မာ ဝိနဿိမှ သဗ္ဗေ။
‘‘သဗ္ဗေ သမာဂမ္မ ကရောမ နာဝံ, ဒေါဏိံ ဒဠှံ သဗ္ဗယန္တူပပန္နံ၊
သစေ အယံ ဒက္ခိဏော သစ္စမာဟ, မောဃံ ပဋိက္ကောသတိ ဥတ္တရောယံ၊
သာ စေဝ နော ဟေဟိတိ အာပဒတ္ထာ, ဣမဉ္စ ဒီပံ န ပရိစ္စဇေမ။
‘‘သစေ စ ခေါ ဥတ္တရော သစ္စမာဟ, မောဃံ ပဋိက္ကောသတိ ဒက္ခိဏောယံ၊
တမေဝ နာဝံ အဘိရုယှ သဗ္ဗေ, ဧဝံ မယံ သောတ္ထိ တရေမု ပါရံ။
‘‘န ဝေ သုဂဏှံ ပဌမေန သေဋ္ဌံ, ကနိဋ္ဌမာပါထဂတံ ဂဟေတွာ၊
ယော စီဓ တစ္ဆံ ပဝိစေယျ ဂဏှတိ, သ ဝေ နရော သေဋ္ဌမုပေတိ ဌာန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၆။)တတ္ထ ဝိပ္ပဝဒန္တီတိ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝဒန္တိ။ လဟုန္တိ ပုရိမဿ အတ္ထဒီပနံ။ ဒေါဏိန္တိ ဂမ္ဘီရံ မဟာနာဝံ။ သဗ္ဗယန္တူပပန္နန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဖိယာရိတ္တာဒီဟိ ယန္တေဟိ ဥပပန္နံ။ သာ စေဝ နော ဟေဟိတိ အာပဒတ္ထာတိ သာ စ နော နာဝါ ပစ္ဆာပိ ဥပ္ပန္နာယ အာပဒါယ အတ္ထာ ဘဝိဿတိ, ဣမဉ္စ ဒီပံ န ပရိစ္စဇိဿာမ။ တရေမူတိ တရိဿာမ။ န ဝေ သုဂဏှန္တိ န ဝေ သုခေန ဂဏှိတဗ္ဗံ။ သေဋ္ဌန္တိ ဥတ္တမံ တထံ သစ္စံ။ ကနိဋ္ဌန္တိ ပဌမဝစနံ ဥပါဒါယ ပစ္ဆိမဝစနံ ကနိဋ္ဌံ နာမ။ ဣဓာပိ ‘‘န ဝေ သုဂဏှ’’န္တိ အနုဝတ္တတေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော ဝဍ္ဎကီ, ယေန ကေနစိ ပဌမေန ဝုတ္တဝစနံ ‘‘ဣဒမေဝ သေဋ္ဌံ တထံ သစ္စ’’န္တိ သုခံ န ဂဏှိတဗ္ဗမေဝ, ယထာ စ တံ, ဧဝံ ကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆာ ဝုတ္တဝစနမ္ပိ ‘‘ဣဒမေဝ တထံ သစ္စ’’န္တိ န ဂဏှိတဗ္ဗံ။ ယံ ပန သောတဝိသယံ အာပါထဂတံ ဟောတိ, တံ အာပါထဂတံ ဂဟေတွာ ယော ဣဓ ပဏ္ဍိတပုရိသော ပုရိမဝစနဉ္စ ပစ္ဆိမဝစနဉ္စ ပဝိစေယျ ဝိစိနိတွာ တီရေတွာ ဥပပရိက္ခိတွာ တစ္ဆံ ဂဏှာတိ, ယံ တထံ သစ္စံ သဘာဝဘူတံ, တဒေဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဂဏှာတိ။ သ ဝေ နရော သေဋ္ဌမုပေတိ ဌာနန္တိ သော ဥတ္တမံ ဌာနံ ဥပေတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဝိန္ဒတိ လဘတီတိ။
သော ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အာဟ – ‘‘အမ္ဘော, မယံ ဒွိန္နမ္ပိ ဒေဝတာနံ ဝစနံ ကရိဿာမ, နာဝံ တာဝ သဇ္ဇေယျာမ။ သစေ ပဌမဿ ဝစနံ သစ္စံ ဘဝိဿတိ, တံ နာဝံ အဘိရုဟိတွာ ပလာယိဿာမ, အထ ဣတရဿ ဝစနံ သစ္စံ ဘဝိဿတိ, နာဝံ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ဣဓေဝ ဝသိဿာမာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဗာလဝဍ္ဎကီ ‘‘အမ္ဘော, တွံ ဥဒကပါတိယံ သုသုမာရံ ပဿသိ, အတီဝ ဒီဃံ ပဿသိ, ပဌမဒေဝပုတ္တော အမှေသု ဒေါသဝသေန ကထေသိ, ပစ္ဆိမော သိနေဟေနေဝ, ဣမံ ဧဝရူပံ ဝရဒီပံ ပဟာယ ကုဟိံ ဂမိဿာမ, သစေ ပန တွံ ဂန္တုကာမော, တဝ ပရိသံ ဂဏှိတွာ နာဝံ ကရောဟိ, အမှာကံ နာဝါယ ကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ပဏ္ဍိတော အတ္တနော ပရိသံ ဂဟေတွာ နာဝံ သဇ္ဇေတွာ နာဝါယ သဗ္ဗူပကရဏာနိ အာရောပေတွာ သပရိသော နာဝါယ အဋ္ဌာသိ။
တတော ပုဏ္ဏမဒိဝသေ စန္ဒဿ ဥဂ္ဂမနဝေလာယ သမုဒ္ဒတော ဦမိ ဥတ္တရိတွာ ဇာဏုကပမာဏာ ဟုတွာ ဒီပကံ ဓောဝိတွာ ဂတာ။ ပဏ္ဍိတော သမုဒ္ဒဿ ဥတ္တရဏဘာဝံ ဉတွာ နာဝံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဗာလဝဍ္ဎကိပက္ခိကာနိ ပဉ္စ ကုလသတာနိ ‘‘သမုဒ္ဒတော ဦမိ ဒီပဓောဝနတ္ထာယ အာဂတာ, ဧတ္တကမေဝ ဧတ’’န္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၇။)ကထေန္တာ နိသီဒိံသု။ တတော ပဋိပါဋိယာ ကဋိပ္ပမာဏာ ပုရိသပ္ပမာဏာ တာလပ္ပမာဏာ သတ္တတာလပ္ပမာဏာ သာဂရဦမိ ဒီပကမ္ပိ ဝုယှမာနာ အာဂဉ္ဆိ။ ပဏ္ဍိတော ဥပါယကုသလတာယ ရသေ အလဂ္ဂေါ သောတ္ထိနာ ဂတော, ဗာလဝဍ္ဎကီ ရသဂိဒ္ဓေန အနာဂတဘယံ အနောလောကေန္တော ပဉ္စဟိ ကုလသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိနာသံ ပတ္တော။
ဣတော ပရာ သာနုသာသနီ တမတ္ထံ ဒီပယမာနာ တိဿော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ယထာပိ တေ သာဂရဝါရိမဇ္ဈေ, သကမ္မုနာ သောတ္ထိ ဝဟိံသု ဝါဏိဇာ၊
အနာဂတတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိယာန, အပ္ပမ္ပိ နာစ္စေတိ သ ဘူရိပညော။
‘‘ဗာလာ စ မောဟေန ရသာနုဂိဒ္ဓါ, အနာဂတံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိယတ္ထံ၊
ပစ္စုပ္ပန္နေ သီဒန္တိ အတ္ထဇာတေ, သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ယထာ တေ မနုဿာ။
‘‘အနာဂတံ ပဋိကယိရာထ ကိစ္စံ, ‘မာ မံ ကိစ္စံ ကိစ္စကာလေ ဗျဓေသိ’၊
တံ တာဒိသံ ပဋိကတကိစ္စကာရိံ, န တံ ကိစ္စံ ကိစ္စကာလေ ဗျဓေတီ’’တိ။
တတ္ထ သကမ္မုနာတိ အနာဂတဘယံ ဒိသွာ ပုရေတရံ ကတေန အတ္တနော ကမ္မေန။ သောတ္ထိ ဝဟိံသူတိ ခေမေန ဂမိံသု။ ဝါဏိဇာတိ သမုဒ္ဒေ ဝိစရဏဘာဝေန ဝဍ္ဎကီ ဝုတ္တာ။ ပဋိဝိဇ္ဈိယာနာတိ ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမတရံ ကတ္တဗ္ဗံ အနာဂတံ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဣဓလောကေ ဘူရိပညော ကုလပုတ္တော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အတ္တနော အတ္ထံ န အစ္စေတိ နာတိဝတ္တတိ, န ဟာပေတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိယတ္ထန္တိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ အတ္ထံ, ပဌမမေဝ ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ပစ္စုပ္ပန္နေတိ ယဒါ တံ အနာဂတံ အတ္ထဇာတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ တသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နေ သီဒန္တိ, အတ္ထေ ဇာတေ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ န လဘန္တိ, သမုဒ္ဒေ တေ ဗာလဝဍ္ဎကီ မနုဿာ ဝိယ ဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၈။)အနာဂတန္တိ ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတပုရိသော အနာဂတံ ပဌမတရံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သမ္ပရာယိကံ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ဝါ ပဋိကယိရာထ, ပုရေတရမေဝ ကရေယျ။ ကိံကာရဏာ? မာ မံ ကိစ္စံ ကိစ္စကာလေ ဗျဓေသိ, ပုရေ ကတ္တဗ္ဗဉှိ ပုရေ အကယိရမာနံ ပစ္ဆာ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝပ္ပတ္တံ အတ္တနော ကိစ္စကာလေ ကာယစိတ္တာဗာဓေန ဗျဓေတိ, တံ မံ မာ ဗျဓေသီတိ ပဌမမေဝ နံ ပဏ္ဍိတော ကရေယျ။ တံ တာဒိသန္တိ ယထာ ပဏ္ဍိတံ ပုရိသံ။ ပဋိကတကိစ္စကာရိန္တိ ပဋိကစ္စေဝ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စကာရိနံ။ တံ ကိစ္စံ ကိစ္စကာလေတိ အနာဂတံ ကိစ္စံ ကယိရမာနံ ပစ္ဆာ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝပ္ပတ္တံ အတ္တနော ကိစ္စကာလေ ကာယစိတ္တာဗာဓကာလေ တာဒိသံ ပုရိမံ န ဗျဓေတိ န ဗာဓတိ။ ကသ္မာ? ပုရေယေဝ ကတတ္တာတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော ပစ္စုပ္ပန္နသုခေ လဂ္ဂေါ အနာဂတဘယံ အနောလောကေတွာ သပရိသော ဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗာလဝဍ္ဎကီ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ဒက္ခိဏဒိသာယ ဌိတော အဓမ္မိကဒေဝပုတ္တော ကောကာလိကော, ဥတ္တရဒိသာယ ဌိတော ဓမ္မိကဒေဝပုတ္တော သာရိပုတ္တော, ပဏ္ဍိတဝဍ္ဎကီ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သမုဒ္ဒဝါဏိဇဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ကာမံ ကာမယမာနဿာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ဗြာဟ္မဏော အစိရဝတီတီရေ ခေတ္တကရဏတ္ထာယ အရညံ ကောဋေသိ။ သတ္ထာ တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကိံ ကရောသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ခေတ္တဋ္ဌာနံ ကောဋာပေမိ ဘော, ဂေါတမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဗြာဟ္မဏ, ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ အဂမာသိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဆိန္နရုက္ခေ ဟာရေတွာ ခေတ္တဿ သောဓနကာလေ ကသနကာလေ ကေဒါရဗန္ဓနကာလေ ဝပနကာလေတိ ပုနပ္ပုနံ ဂန္တွာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ ဝပနဒိဝသေ ပန သော ဗြာဟ္မဏော ‘‘အဇ္ဇ, ဘော ဂေါတမ, မယှံ ဝပ္ပမင်္ဂလံ, အဟံ ဣမသ္မိံ သဿေ နိပ္ဖန္နေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၆၉။)ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တုဏှီဘာဝေန အဓိဝါသေတွာ ပက္ကာမိ။ ပုနေကဒိဝသံ ဗြာဟ္မဏော သဿံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာပိ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ ကရောသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သဿံ ဩလောကေမိ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တဒါ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော အဘိဏှံ အာဂစ္ဆတိ, နိဿံသယံ ဘတ္တေန အတ္ထိကော, ဒဿာမဟံ တဿ ဘတ္တ’’န္တိ။ တဿေဝံ စိန္တေတွာ ဂေဟံ ဂတဒိဝသေ သတ္ထာပိ တတ္ထ အဂမာသိ။ အထ ဗြာဟ္မဏဿ အတိဝိယ ဝိဿာသော အဟောသိ။ အပရဘာဂေ ပရိဏတေ သဿေ ‘‘သွေ ခေတ္တံ လာယိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ နိပန္နေ ဗြာဟ္မဏေ အစိရဝတိယာ ဥပရိ သဗ္ဗရတ္တိံ ကရကဝဿံ ဝဿိ။ မဟောဃော အာဂန္တွာ ဧကနာဠိမတ္တမ္ပိ အနဝသေသံ ကတွာ သဗ္ဗံ သဿံ သမုဒ္ဒံ ပဝေသေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဩဃမှိ ပတိတေ သဿဝိနာသံ ဩလောကေတွာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာဟောသိ, ဗလဝသောကာဘိဘူတော ဟတ္ထေန ဥရံ ပဟရိတွာ ပရိဒေဝမာနော ရောဒန္တော နိပဇ္ဇိ။
သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ သောကာဘိဘူတံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏဿာဝဿယော ဘဝိဿာမီ’’တိ ပုနဒိဝသေ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ ပေသေတွာ ပစ္ဆာသမဏေန သဒ္ဓိံ တဿ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏော သတ္ထု အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘ပဋိသန္ထာရတ္ထာယ မေ သဟာယော အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ပဋိလဒ္ဓဿာသော အာသနံ ပညပေသိ။ သတ္ထာ ပဝိသိတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကသ္မာ တွံ ဒုမ္မနောသိ, ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ဘော ဂေါတမ, အစိရဝတီတီရေ မယာ ရုက္ခစ္ဆေဒနတော ပဋ္ဌာယ ကတံ ကမ္မံ တုမှေ ဇာနာထ, အဟံ ‘‘ဣမသ္မိံ သဿေ နိပ္ဖန္နေ တုမှာကံ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဝိစရာမိ, ဣဒါနိ မေ သဗ္ဗံ တံ သဿံ မဟောဃော သမုဒ္ဒမေဝ ပဝေသေသိ, ကိဉ္စိ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ, သကဋသတမတ္တံ ဓညံ ဝိနဋ္ဌံ, တေန မေ မဟာသောကော ဥပ္ပန္နောတိ။ ‘‘ကိံ ပန, ဗြာဟ္မဏ, သောစန္တဿ နဋ္ဌံ ပုနာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘နော ဟေတံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ သောစသိ, ဣမေသံ သတ္တာနံ ဓနဓညံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နဿနကာလေ နဿတိ, ကိဉ္စိ သင်္ခါရဂတံ အနဿနဓမ္မံ နာမ နတ္ထိ, မာ စိန္တယီ’’တိ။ ဣတိ နံ သတ္ထာ သမဿာသေတွာ တဿ သပ္ပါယဓမ္မံ ဒေသေန္တော ကာမသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၇၇၂ အာဒယော) ကထေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၀။)သုတ္တပရိယောသာနေ သောစန္တော ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာ တံ နိဿောကံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ‘‘သတ္ထာ အသုကံ နာမ ဗြာဟ္မဏံ သောကသလ္လသမပ္ပိတံ နိဿောကံ ကတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသီ’’တိ သကလနဂရံ အညာသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒသဗလော ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ မိတ္တံ ကတွာ ဝိဿာသိကော ဟုတွာ ဥပါယေနေဝ တဿ သောကသလ္လသမပ္ပိတဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တံ နိဿောကံ ကတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပါဟံ ဧတံ နိဿောကမကာသိ’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရညော ဒွေ ပုတ္တာ အဟေသုံ။ သော ဇေဋ္ဌကဿ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ, ကနိဋ္ဌဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ။ အပရဘာဂေ ဗြဟ္မဒတ္တေ ကာလကတေ အမစ္စာ ဇေဋ္ဌကဿ အဘိသေကံ ပဋ္ဌပေသုံ။ သော ‘‘န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော, ကနိဋ္ဌဿ မေ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနောပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ကနိဋ္ဌဿ အဘိသေကေ ကတေ ‘‘န မေ ဣဿရိယေနတ္ထော’’တိ ဥပရဇ္ဇာဒီနိပိ န ဣစ္ဆိ။ ‘‘တေန ဟိ သာဒူနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇန္တော ဣဓေဝ ဝသာဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘န မေ ဣမသ္မိံ နဂရေ ကိစ္စံ အတ္ထီ’’တိ ဗာရာဏသိတော နိက္ခမိတွာ ပစ္စန္တံ ဂန္တွာ ဧကံ သေဋ္ဌိကုလံ နိဿာယ သဟတ္ထေန ကမ္မံ ကရောန္တော ဝသိ။ တေ အပရဘာဂေ တဿ ရာဇကုမာရဘာဝံ ဉတွာ ကမ္မံ ကာတုံ နာဒံသု, ကုမာရပရိဟာရေနေဝ တံ ပရိဟရိံသု။ အပရဘာဂေ ရာဇကမ္မိကာ ခေတ္တပ္ပမာဏဂ္ဂဟဏတ္ထာယ တံ ဂါမံ အဂမံသု။ သေဋ္ဌိ ရာဇကုမာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သာမိ, မယံ တုမှေ ပေါသေမ, ကနိဋ္ဌဘာတိကဿ ပဏ္ဏံ ပေသေတွာ အမှာကံ ဗလိံ ဟာရေထာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘အဟံ အသုကသေဋ္ဌိကုလံ နာမ ဥပနိဿာယ ဝသာမိ, မံ နိဿာယ ဧတေသံ ဗလိံ ဝိဿဇ္ဇေဟီ’’တိ ပဏ္ဏံ ပေသေသိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တထာ ကာရေသိ။
အထ နံ သကလဂါမဝါသိနောပိ ဇနပဒဝါသိနောပိ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘မယံ တုမှာကညေဝ ဗလိံ ဒဿာမ, အမှာကမ္ပိ သုင်္ကံ ဝိဿဇ္ဇာပေဟီ’’တိ အာဟံသု။ သော တေသမ္ပိ အတ္ထာယ ပဏ္ဏံ ပေသေတွာ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၁။)တတော ပဋ္ဌာယ တေ တဿေဝ ဗလိံ အဒံသု။ အထဿ မဟာလာဘသက္ကာရော အဟောသိ, တေန သဒ္ဓိညေဝဿ တဏှာပိ မဟတီ ဇာတာ။ သော အပရဘာဂေပိ သဗ္ဗံ ဇနပဒံ ယာစိ, ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ ယာစိ, ကနိဋ္ဌောပိ တဿ အဒါသိယေဝ။ သော တဏှာယ ဝဍ္ဎမာနာယ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေနပိ အသန္တုဋ္ဌော ‘‘ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဇနပဒပရိဝုတော တံ နဂရံ ဂန္တွာ ဗဟိနဂရေ ဌတွာ ‘‘ရဇ္ဇံ ဝါ မေ ဒေတု ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ ကနိဋ္ဌဿ ပဏ္ဏံ ပဟိဏိ။ ကနိဋ္ဌော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဗာလော ပုဗ္ဗေ ရဇ္ဇမ္ပိ ဥပရဇ္ဇာဒီနိပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣဒါနိ ‘ယုဒ္ဓေန ဂဏှာမီ’တိ ဝဒတိ, သစေ ခေါ ပနာဟံ ဣမံ ယုဒ္ဓေန မာရေဿာမိ, ဂရဟာ မေ ဘဝိဿတိ, ကိံ မေ ရဇ္ဇေနာ’’တိ။ အထဿ ‘‘အလံ ယုဒ္ဓေန, ရဇ္ဇံ ဂဏှတူ’’တိ ပေသေသိ။ သော ရဇ္ဇံ ဂဏှိတွာ ကနိဋ္ဌဿ ဥပရဇ္ဇံ ဒတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော တဏှာဝသိကော ဟုတွာ ဧကေန ရဇ္ဇေန အသန္တုဋ္ဌော ဒွေ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ ပတ္ထေတွာ တဏှာယ ကောဋိံ နာဒ္ဒသ။
တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘ကေ နု ခေါ လောကေ မာတာပိတရော ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ကေ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တိ, ကေ တဏှာဝသိကာ’’တိ ဩလောကေန္တော တဿ တဏှာဝသိကဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အယံ ဗာလော ဗာရာဏသိရဇ္ဇေနပိ န တုဿတိ, အဟံ သိက္ခာပေဿာမိ န’’န္တိ မာဏဝကဝေသေန ရာဇဒွါရေ ဌတွာ ‘‘ဧကော ဥပါယကုသလော မာဏဝေါ ဒွါရေ ဌိတော’’တိ အာရောစာပေတွာ ‘‘ပဝိသတူ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဇယာပေတွာ ‘‘ကိံကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ တုမှာကံ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, ရဟော ပစ္စာသီသာမီ’’တိ အာဟ။ သက္ကာနုဘာဝေန တာဝဒေဝ မနုဿာ ပဋိက္ကမိံသု။ အထ နံ မာဏဝေါ ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, ဖီတာနိ အာကိဏ္ဏမနုဿာနိ သမ္ပန္နဗလဝါဟနာနိ တီဏိ နဂရာနိ ပဿာမိ, အဟံ တေ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တေသု ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဒဿာမိ, ပပဉ္စံ အကတွာ သီဃံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ သော တဏှာဝသိကော ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သက္ကာနုဘာဝေန ‘‘ကော ဝါ တွံ, ကုတော ဝါ အာဂတော, ကိံ ဝါ တေ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ န ပုစ္ဆိ။ သောပိ ဧတ္တကံ ဝတွာ တာဝတိံသဘဝနမေဝ အဂမာသိ။
ရာဇာ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧကော မာဏဝေါ ‘အမှာကံ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ ဂဟေတွာ ဒဿာမီ’တိ အာဟ, တံ ပက္ကောသထ, နဂရေ ဘေရိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၂။)စရာပေတွာ ဗလကာယံ သန္နိပါတာပေထ, ပပဉ္စံ အကတွာ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ပန တေ, မဟာရာဇ, တဿ မာဏဝဿ သက္ကာရော ဝါ ကတော, နိဝါသဋ္ဌာနံ ဝါ ပုစ္ဆိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘နေဝ သက္ကာရံ အကာသိံ, န နိဝါသဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိံ, ဂစ္ဆထ နံ ဥပဓာရေထာ’’တိ အာဟ။ ဥပဓာရေန္တာ နံ အဒိသွာ ‘‘မဟာရာဇ, သကလနဂရေ မာဏဝံ န ပဿာမာ’’တိ အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ဒေါမနဿဇာတော ‘‘တီသု နဂရေသု ရဇ္ဇံ နဋ္ဌံ, မဟန္တေနမှိ ယသေန ပရိဟီနော, ‘နေဝ မေ ပရိဗ္ဗယံ အဒါသိ, န စ ပုစ္ဆိ နိဝါသဋ္ဌာန’န္တိ မယှံ ကုဇ္ဈိတွာ မာဏဝေါ အနာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေသိ။ အထဿ တဏှာဝသိကဿ သရီရေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ, သရီရေ ပရိဍယှန္တေ ဥဒရံ ခေါဘေတွာ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ ဥဒပါဒိ။ ဧကံ ဘာဇနံ ပဝိသတိ, ဧကံ နိက္ခမတိ, ဝေဇ္ဇာ တိကိစ္ဆိတုံ န သက္ကောန္တိ, ရာဇာ ကိလမတိ။ အထဿ ဗျာဓိတဘာဝေါ သကလနဂရေ ပါကဋော အဟောသိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော တက္ကသိလတော သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဗာရာဏသိနဂရေ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ အာဂတော တံ ရညော ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အဟံ တိကိစ္ဆိဿာမီ’’တိ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘ဧကော ကိရ တရုဏမာဏဝေါ တုမှေ တိကိစ္ဆိတုံ အာဂတော’’တိ အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ ‘‘မဟန္တမဟန္တာ ဒိသာပါမောက္ခဝေဇ္ဇာပိ မံ တိကိစ္ဆိတုံ န သက္ကောန္တိ, ကိံ တရုဏမာဏဝေါ သက္ခိဿတိ, ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ ဝိဿဇ္ဇေထ န’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ မာဏဝေါ ‘‘မယှံ ဝေဇ္ဇကမ္မေန ဝေတနံ နတ္ထိ, အဟံ တိကိစ္ဆာမိ, ကေဝလံ ဘေသဇ္ဇမူလမတ္တံ ဒေတူ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပက္ကောသာပေသိ။ မာဏဝေါ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, အဟံ တေ တိကိစ္ဆာမိ, အပိစ ခေါ ပန မေ ရောဂဿ သမုဋ္ဌာနံ အာစိက္ခာဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ဟရာယမာနော ‘‘ကိံ တေ သမုဋ္ဌာနေန, ဘေသဇ္ဇံ ဧဝ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ မဟာရာဇ, ဝေဇ္ဇာ နာမ ‘‘အယံ ဗျာဓိ ဣမံ နိဿာယ သမုဋ္ဌိတော’’တိ ဉတွာ အနုစ္ဆဝိကံ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တီတိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓု တာတာ’’တိ သမုဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ‘‘ဧကေန မာဏဝေန အာဂန္တွာ တီသု နဂရေသု ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဒဿာမီ’’တိအာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ ကထေတွာ ‘‘ဣတိ မေ တာတ, တဏှံ နိဿာယ ဗျာဓိ ဥပ္ပန္နော, သစေ တိကိစ္ဆိတုံ သက္ကောသိ, တိကိစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ ကိံ ပန မဟာရာဇ, သောစနာယ တာနိ နဂရာနိ သက္ကာ လဒ္ဓုန္တိ? ‘‘န သက္ကာ တာတာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ သောစသိ, မဟာရာဇ, သဗ္ဗမေဝ ဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၃။)သဝိညာဏကာဝိညာဏကဝတ္ထုံ အတ္တနော ကာယံ အာဒိံ ကတွာ ပဟာယ ဂမနီယံ, စတူသု နဂရေသု ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာပိ တွံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ န စတဿော ဘတ္တပါတိယော ဘုဉ္ဇိဿသိ, န စတူသု သယနေသု သယိဿသိ, န စတ္တာရိ ဝတ္ထယုဂါနိ အစ္ဆာဒေဿသိ, တဏှာဝသိကေန နာမ ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အယဉှိ တဏှာ နာမ ဝဍ္ဎမာနာ စတူဟိ အပါယေဟိ မုစ္စိတုံ န ဒေတီတိ။
ဣတိ နံ မဟာသတ္တော ဩဝဒိတွာ အထဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ, တဿ စေ တံ သမိဇ္ဈတိ၊
အဒ္ဓါ ပီတိမနော ဟောတိ, လဒ္ဓါ မစ္စော ယဒိစ္ဆတိ။
‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ, တဿ စေ တံ သမိဇ္ဈတိ၊
တတော နံ အပရံ ကာမေ, ဃမ္မေ တဏှံဝ ဝိန္ဒတိ။
‘‘ဂဝံဝ သိင်္ဂိနော သိင်္ဂံ, ဝဍ္ဎမာနဿ ဝဍ္ဎတိ၊
ဧဝံ မန္ဒဿ ပေါသဿ, ဗာလဿ အဝိဇာနတော၊
ဘိယျော တဏှာ ပိပါသာ စ, ဝဍ္ဎမာနဿ ဝဍ္ဎတိ။
‘‘ပထဗျာ သာလိယဝကံ, ဂဝါဿံ ဒါသပေါရိသံ၊
ဒတွာ စ နာလမေကဿ, ဣတိ ဝိဒွါ သမံ စရေ။
‘‘ရာဇာ ပသယှ ပထဝိံ ဝိဇိတွာ, သသာဂရန္တံ မဟိမာဝသန္တော၊
ဩရံ သမုဒ္ဒဿ အတိတ္တရူပေါ, ပါရံ သမုဒ္ဒဿပိ ပတ္ထယေထ။
‘‘ယာဝ အနုဿရံ ကာမေ, မနသာ တိတ္တိ နာဇ္ဈဂါ၊
တတော နိဝတ္တာ ပဋိက္ကမ္မ ဒိသွာ, တေ ဝေ သုတိတ္တာ ယေ ပညာယ တိတ္တာ။
‘‘ပညာယ တိတ္တိနံ သေဋ္ဌံ, န သော ကာမေဟိ တပ္ပတိ၊
ပညာယ တိတ္တံ ပုရိသံ, တဏှာ န ကုရုတေ ဝသံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၄။)‘‘အပစိနေထေဝ ကာမာနံ, အပ္ပိစ္ဆဿ အလောလုပေါ၊
သမုဒ္ဒမတ္တော ပုရိသော, န သော ကာမေဟိ တပ္ပတိ။
‘‘ရထကာရောဝ စမ္မဿ, ပရိကန္တံ ဥပါဟနံ၊
ယံ ယံ စဇတိ ကာမာနံ, တံ တံ သမ္ပဇ္ဇတေ သုခံ၊
သဗ္ဗဉ္စေ သုခမိစ္ဆေယျ, သဗ္ဗေ ကာမေ ပရိစ္စဇေ’’တိ။
တတ္ထ ကာမန္တိ ဝတ္ထုကာမမ္ပိ ကိလေသကာမမ္ပိ။ ကာမယမာနဿာတိ ပတ္ထယမာနဿ။ တဿ စေ တံ သမိဇ္ဈတီတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ တံ ကာမိတဝတ္ထု သမိဇ္ဈတိ စေ, နိပ္ဖဇ္ဇတိ စေတိ အတ္ထော။ တတော နံ အပရံ ကာမေတိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။ အပရန္တိ ပရဘာဂဒီပနံ။ ကာမေတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ကာမံ ကာမယမာနဿ တံ ကာမိတဝတ္ထု သမိဇ္ဈတိ, တသ္မိံ သမိဒ္ဓေ တတော ပရံ သော ပုဂ္ဂလော ကာမယမာနော ယထာ နာမ ဃမ္မေ ဂိမှကာလေ ဝါတာတပေန ကိလန္တော တဏှံ ဝိန္ဒတိ, ပါနီယပိပါသံ ပဋိလဘတိ, ဧဝံ ဘိယျော ကာမတဏှာသင်္ခါတေ ကာမေ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတိ, ရူပတဏှာဒိကာ တဏှာ စဿ ဝဍ္ဎတိယေဝါတိ။ ဂဝံဝါတိ ဂေါရူပဿ ဝိယ။ သိင်္ဂိနောတိ မတ္ထကံ ပဒါလေတွာ ဥဋ္ဌိတသိင်္ဂဿ။ မန္ဒဿာတိ မန္ဒပညဿ။ ဗာလဿာတိ ဗာလဓမ္မေ ယုတ္တဿ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝစ္ဆကဿ ဝဍ္ဎန္တဿ သရီရေနေဝ သဒ္ဓိံ သိင်္ဂံ ဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ အန္ဓဗာလဿပိ အပ္ပတ္တကာမတဏှာ စ ပတ္တကာမပိပါသာ စ အပရာပရံ ဝဍ္ဎတီတိ။
သာလိယဝကန္တိ သာလိခေတ္တယဝခေတ္တံ။ ဧတေန သာလိယဝါဒိကံ သဗ္ဗံ ဓညံ ဒဿေတိ, ဒုတိယပဒေန သဗ္ဗံ ဒွိပဒစတုပ္ပဒံ ဒဿေတိ။ ပဌမပဒေန ဝါ သဗ္ဗံ အဝိညာဏကံ, ဣတရေန သဝိညာဏကံ။ ဒတွာ စာတိ ဒတွာပိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တိဋ္ဌန္တု တီဏိ ရဇ္ဇာနိ, သစေ သော မာဏဝေါ အညံ ဝါ သကလမ္ပိ ပထဝိံ သဝိညာဏကာဝိညာဏကရတနပူရံ ကဿစိ ဒတွာ ဂစ္ဆေယျ, ဣဒမ္ပိ ဧတ္တကံ ဝတ္ထု ဧကဿေဝ အပရိယန္တံ, ဧဝံ ဒုပ္ပူရာ ဧသာ တဏှာ နာမ။ ဣတိ ဝိဒွါ သမံ စရေတိ ဧဝံ ဇာနန္တော ပုရိသော တဏှာဝသိကော အဟုတွာ ကာယသမာစာရာဒီနိ ပူရေန္တော စရေယျ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၅။)ဩရန္တိ ဩရိမကောဋ္ဌာသံ ပတွာ တေန အတိတ္တရူပေါ ပုန သမုဒ္ဒပါရမ္ပိ ပတ္ထယေထ။ ဧဝံ တဏှာဝသိကသတ္တာ နာမ ဒုပ္ပူရာတိ ဒဿေတိ။ ယာဝါတိ အနိယာမိတပရိစ္ဆေဒေါ။ အနုဿရန္တိ အနုဿရန္တော။ နာဇ္ဈဂါတိ န ဝိန္ဒတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ပုရိသော အပရိယန္တေပိ ကာမေ မနသာ အနုဿရန္တော တိတ္တိံ န ဝိန္ဒတိ, ပတ္တုကာမောဝ ဟောတိ, ဧဝံ ကာမေသု သတ္တာနံ တဏှာ ဝဍ္ဎတေဝ။ တတော နိဝတ္တာတိ တတော ပန ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမတော စိတ္တေန နိဝတ္တိတွာ ကာယေန ပဋိက္ကမ္မ ဉာဏေန အာဒီနဝံ ဒိသွာ ယေ ပညာယ တိတ္တာ ပရိပုဏ္ဏာ, တေ တိတ္တာ နာမ။
ပညာယ တိတ္တိနံ သေဋ္ဌန္တိ ပညာယ တိတ္တီနံ အယံ ပရိပုဏ္ဏသေဋ္ဌော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ န သော ကာမေဟိ တပ္ပတီတိ ‘‘န ဟီ’’တိပိ ပါဌော။ ယသ္မာ ပညာယ တိတ္တော ပုရိသော ကာမေဟိ န ပရိဍယှတီတိ အတ္ထော။ န ကုရုတေ ဝသန္တိ တာဒိသဉှိ ပုရိသံ တဏှာ ဝသေ ဝတ္တေတုံ န သက္ကောတိ, သွေဝ ပန တဏှာယ အာဒီနဝံ ဒိသွာ သရဘင်္ဂမာဏဝေါ ဝိယ စ အဍ္ဎမာသကရာဇာ ဝိယ စ တဏှာဝသေ န ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အပစိနေထေဝါတိ ဝိဒ္ဓံသေထေဝ။ သမုဒ္ဒမတ္တောတိ မဟတိယာ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ သမုဒ္ဒပ္ပမာဏော။ သော မဟန္တေန အဂ္ဂိနာပိ သမုဒ္ဒေါ ဝိယ ကိလေသကာမေဟိ န တပ္ပတိ န ဍယှတိ။
ရထကာရောတိ စမ္မကာရော။ ပရိကန္တန္တိ ပရိကန္တန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ စမ္မကာရော ဥပါဟနံ ပရိကန္တန္တော ယံ ယံ စမ္မဿ အဂယှူပဂဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တံ တံ စဇိတွာ ဥပါဟနံ ကတွာ ဥပါဟနမူလံ လဘိတွာ သုခိတော ဟောတိ, ဧဝမေဝ ပဏ္ဍိတော စမ္မကာရသတ္ထသဒိသာယ ပညာယ ကန္တန္တော ယံ ယံ ဩဓိံ ကာမာနံ စဇတိ, တေန တေနဿ ကာမောဓိနာ ရဟိတံ တံ တံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မဉ္စ သုခံ သမ္ပဇ္ဇတိ ဝိဂတဒရထံ, သစေ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ကာယကမ္မာဒိသုခံ ဝိဂတပရိဠာဟမေဝ ဣစ္ဆေယျ, ကသိဏံ ဘာဝေတွာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ သဗ္ဗေ ကာမေ ပရိစ္စဇေတိ။
ဗောဓိသတ္တဿ ပန ဣမံ ဂါထံ ကထေန္တဿ ရညော သေတစ္ဆတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဩဒါတကသိဏဇ္ဈာနံ ဥဒပါဒိ, ရာဇာပိ အရောဂေါ အဟောသိ။ သော တုဋ္ဌော သယနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ဝေဇ္ဇာ မံ တိကိစ္ဆိတုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၆။)နာသက္ခိံသု, ပဏ္ဍိတမာဏဝေါ ပန အတ္တနော ဉာဏောသဓေန မံ နိရောဂံ အကာသီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဋ္ဌ တေ ဘာသိတာ ဂါထာ, သဗ္ဗာ ဟောန္တိ သဟဿိယာ၊
ပဋိဂဏှ မဟာဗြဟ္မေ, သာဓေတံ တဝ ဘာသိတ’’န္တိ။
တတ္ထ အဋ္ဌာတိ ဒုတိယဂါထံ အာဒိံ ကတွာ ကာမာဒီနဝသံယုတ္တာ အဋ္ဌ။ သဟဿိယာတိ သဟဿာရဟာ။ ပဋိဂဏှာတိ အဋ္ဌ သဟဿာနိ ဂဏှ။ သာဓေတံ တဝ ဘာသိတန္တိ သာဓု ဧတံ တဝ ဝစနံ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဧကာဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မေ အတ္ထော သဟဿေဟိ, သတေဟိ နဟုတေဟိ ဝါ၊
ပစ္ဆိမံ ဘာသတော ဂါထံ, ကာမေ မေ န ရတော မနော’’တိ။
တတ္ထ ပစ္ဆိမန္တိ ‘‘ရထကာရောဝ စမ္မဿာ’’တိ ဂါထံ။ ကာမေ မေ န ရတော မနောတိ ဣမံ ဂါထံ ဘာသမာနဿေဝ မမ ဝတ္ထုကာမေပိ ကိလေသကာမေပိ မနော နာဘိရမာမိ။ အဟဉှိ ဣမံ ဂါထံ ဘာသမာနော အတ္တနောဝ ဓမ္မဒေသနာယ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိံ, မဟာရာဇာတိ။
ရာဇာ ဘိယျောသောမတ္တာယ တုဿိတွာ မဟာသတ္တံ ဝဏ္ဏေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဘဒြကော ဝတာယံ မာဏဝကော, သဗ္ဗလောကဝိဒူ မုနိ၊
ယော ဣမံ တဏှံ ဒုက္ခဇနနိံ, ပရိဇာနာတိ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခဇနနိန္တိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဇနနိံ။ ပရိဇာနာတီတိ ပရိဇာနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိ, လုဉ္စိတွာ နီဟရီတိ ဗောဓိသတ္တံ ဝဏ္ဏေန္တော ဧဝမာဟ။
ဗောဓိသတ္တောပိ ‘‘မဟာရာဇ, အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဓမ္မံ စရာ’’တိ ရာဇာနံ ဩဝဒိတွာ အာကာသေန ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဟုတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၇။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပါဟံ ဧတံ ဗြာဟ္မဏံ နိဿောကမကာသိ’’န္တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ ဧသ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတမာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကာမဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
ဒသ ခလူတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ဩဝါဒတ္ထာယ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ ကာလေ ရာဇာ ဣဿရိယမဒမတ္တော ကိလေသသုခနိဿိတော ဝိနိစ္ဆယမ္ပိ န ပဋ္ဌပေသိ, ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနမ္ပိ ပမဇ္ဇိ။ သော ဧကဒိဝသေ ဒသဗလံ အနုဿရိတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဘုတ္တပါတရာသော ရထဝရမာရုယှ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ မဟာရာဇ စိရံ န ပညာယသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗဟုကိစ္စတာယ နော ဘန္တေ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနဿ ဩကာသော န ဇာတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, မာဒိသေ နာမ ဩဝါဒဒါယကေ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေ ဓုရဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေ အယုတ္တံ တဝ ပမဇ္ဇိတုံ, ရညာ နာမ ရာဇကိစ္စေသု အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ရဋ္ဌဝါသီနံ မာတာပိတုသမေန အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေန္တေန ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ရညော ဟိ ဓမ္မိကဘာဝေ သတိ ပရိသာပိဿ ဓမ္မိကာ ဟောန္တိ, အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပနေတံ, ယံ မယိ အနုသာသန္တေ တွံ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေယျာသိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုသာသကအာစရိယေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ အတ္တနော မတိယာဝ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာယ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဂ္ဂပထံ ပူရယမာနာ အဂမံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ဇနသန္ဓကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ အထဿ ဝယပ္ပတ္တဿ တက္ကသိလတော သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတကာလေ ရာဇာ သဗ္ဗာနိ ဗန္ဓနာဂါရာနိ သောဓာပေတွာ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ။ သော အပရဘာဂေ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ စတူသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၈။)နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ ရာဇဒွါရေ စာတိ ဆ ဒါနသာလာယော ကာရာပေတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဆ သတသဟဿာနိ ပရိစ္စဇိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ သင်္ခေါဘေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေန္တော ဗန္ဓနာဂါရာနိ နိစ္စံ ဝိဝဋာနိ ကာရာပေတွာ ဓမ္မဘဏ္ဍိကံ သောဓာပေတွာ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ လောကံ သင်္ဂဏှန္တော ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခန္တော ဥပေါသထဝါသံ ဝသန္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ အန္တရန္တရာ စ ရဋ္ဌဝါသိနော သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘ဒါနံ ဒေထ, သီလံ သမာဒိယထ, ဘာဝနံ ဘာဝေထ, ဓမ္မေန ကမ္မန္တေ စ ဝေါဟာရေ စ ပယောဇေထ, ဒဟရကာလေယေဝ သိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှထ, ဓနံ ဥပ္ပါဒေထ, ဂါမကူဋကမ္မံ ဝါ ပိသုဏဝါစာကမ္မံ ဝါ မာ ကရိတ္ထ, စဏ္ဍာ ဖရုသာ မာ အဟုဝတ္ထ, မာတုပဋ္ဌာနံ ပိတုပဋ္ဌာနံ ပူရေထ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဘဝထာ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မဟာဇနေ သုစရိတဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပန္နရသီဥပေါသထေ သမာဒိန္နုပေါသထော ‘‘မဟာဇနဿ ဘိယျော ဟိတသုခတ္ထာယ အပ္ပမာဒဝိဟာရတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ အတ္တနော ဩရောဓေ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗနဂရဇနံ သန္နိပါတာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ အလင်္ကရိတွာ အလင်္ကတရတနမဏ္ဍပမဇ္ဈေ သုပညတ္တဝရပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ ‘‘အမ္ဘော, နဂရဝါသိနော တုမှာကံ တပနီယေ စ အတပနီယေ စ ဓမ္မေ ဒေသေဿာမိ, အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ဩဟိတသောတာ သက္ကစ္စံ သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
သတ္ထာ သစ္စပရိဘာဝိတံ မုခရတနံ ဝိဝရိတွာ တံ ဓမ္မဒေသနံ မဓုရေန သရေန ကောသလရညော အာဝိ ကရောန္တော –
‘‘ဒသ ခလု ဣမာနိ ဌာနာနိ, ယာနိ ပုဗ္ဗေ အကရိတွာ၊
သ ပစ္ဆာ မနုတပ္ပတိ, ဣစ္စေဝါဟ ဇနသန္ဓော။
‘‘အလဒ္ဓါ ဝိတ္တံ တပ္ပတိ, ပုဗ္ဗေ အသမုဒါနိတံ၊
န ပုဗ္ဗေ ဓနမေသိဿံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘သကျရူပံ ပုရေ သန္တံ, မယာ သိပ္ပံ န သိက္ခိတံ၊
ကိစ္ဆာ ဝုတ္တိ အသိပ္ပဿ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘ကူဋဝေဒီ ပုရေ အာသိံ, ပိသုဏော ပိဋ္ဌိမံသိကော၊
စဏ္ဍော စ ဖရုသော စာပိ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၇၉။)‘‘ပါဏာတိပါတီ ပုရေ အာသိံ, လုဒ္ဒေါ စာပိ အနာရိယော၊
ဘူတာနံ နာပစာယိဿံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘ဗဟူသု ဝတ သန္တီသု, အနာပါဒါသု ဣတ္ထိသု၊
ပရဒါရံ အသေဝိဿံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘ဗဟုမှိ ဝတ သန္တမှိ, အန္နပါနေ ဥပဋ္ဌိတေ၊
န ပုဗ္ဗေ အဒဒံ ဒါနံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘မာတရံ ပိတရံ စာပိ, ဇိဏ္ဏကံ ဂတယောဗ္ဗနံ၊
ပဟု သန္တော န ပေါသိဿံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘အာစရိယမနုသတ္ထာရံ, သဗ္ဗကာမရသာဟရံ၊
ပိတရံ အတိမညိဿံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ၊
န ပုဗ္ဗေ ပယိရုပါသိဿံ, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘သာဓု ဟောတိ တပေါ စိဏ္ဏော, သန္တော စ ပယိရုပါသိတော၊
န စ ပုဗ္ဗေ တပေါ စိဏ္ဏော, ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ။
‘‘ယော စ ဧတာနိ ဌာနာနိ, ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇတိ၊
ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ, သ ပစ္ဆာ နာနုတပ္ပတီ’’တိ။ – ဣမာ ဂါထာ အာဟ၊
တတ္ထ ဌာနာနီတိ ကာရဏာနိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမမေဝ အကရိတွာ။ သ ပစ္ဆာ မနုတပ္ပတီတိ သော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗာနံ အကာရကော ပုဂ္ဂလော ပစ္ဆာ ဣဓလောကေပိ ပရလောကေပိ တပ္ပတိ ကိလမတိ။ ‘‘ပစ္ဆာ ဝါ အနုတပ္ပတီ’’တိပိ ပါဌော။ ဣစ္စေဝါဟာတိ ဣတိ ဧဝံ အာဟာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ, ဣတိ ဧဝံ ရာဇာ ဇနသန္ဓော အဝေါစ။ ဣစ္စဿုဟာတိပိ ပါဌော။ တတ္ထ အဿု-ကာရော နိပါတမတ္တံ ဣတိ အဿု အာဟာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဣဒါနိ တာနိ ဒသ တပနီယကာရဏာနိ ပကာသေတုံ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မကထာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမမေဝ တရုဏကာလေ ပရက္ကမံ ကတွာ အသမုဒါနိတံ အသမ္ဘတံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၀။)ဓနံ မဟလ္လကကာလေ အလဘိတွာ တပ္ပတိ သောစတိ, ပရေ စ သုခိတေ ဒိသွာ သယံ ဒုက္ခံ ဇီဝန္တော ‘‘ပုဗ္ဗေ ဓနံ န ပရိယေသိဿ’’န္တိ ဧဝံ ပစ္ဆာ အနုတပ္ပတိ, တသ္မာ မဟလ္လကကာလေ သုခံ ဇီဝိတုကာမာ ဒဟရကာလေယေဝ ဓမ္မိကာနိ ကသိကမ္မာဒီနိ ကတွာ ဓနံ ပရိယေသထာတိ ဒဿေတိ။
ပုရေ သန္တန္တိ ပုရေ ဒဟရကာလေ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ မယာ ကာတုံ သကျရူပံ သမာနံ ဟတ္ထိသိပ္ပါဒိကံ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ န သိက္ခိတံ။ ကိစ္ဆာတိ မဟလ္လကကာလေ အသိပ္ပဿ ဒုက္ခာ ဇီဝိတဝုတ္တိ, နေဝ သက္ကာ တဒါ သိပ္ပံ သိက္ခိတုံ, တသ္မာ မဟလ္လကကာလေ သုခံ ဇီဝိတုကာမာ တရုဏကာလေယေဝ သိပ္ပံ သိက္ခထာတိ ဒဿေတိ။ ကုဋဝေဒီတိ ကူဋဇာနနကော ဂါမကူဋကော ဝါ လောကဿ အနတ္ထကာရကော ဝါ တုလာကူဋာဒိကာရကော ဝါ ကူဋဋ္ဋကာရကော ဝါတိ အတ္ထော။ အာသိန္တိ ဧဝရူပေါ အဟံ ပုဗ္ဗေ အဟောသိံ။ ပိသုဏောတိ ပေသုညကာရဏော။ ပိဋ္ဌိမံသိကောတိ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ အသာမိကေ သာမိကေ ကရောန္တော ပရေသံ ပိဋ္ဌိမံသခါဒကော။ ဣတိ ပစ္ဆာတိ ဧဝံ မရဏမဉ္စေ နိပန္နော အနုတပ္ပတိ, တသ္မာ သစေ နိရယေ န ဝသိတုကာမာတ္ထ, မာ ဧဝရူပံ ပါပကမ္မံ ကရိတ္ထာတိ ဩဝဒတိ။
လုဒ္ဒေါတိ ဒါရုဏော။ အနာရိယောတိ န အရိယော နီစသမာစာရော။ နာပစာယိဿန္တိ ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယဝသေန နီစဝုတ္တိကော နာဟောသိံ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနာပါဒါသူတိ အာပါဒါနံ အာပါဒေါ, ပရိဂ္ဂဟောတိ အတ္ထော။ နတ္ထိ အာပါဒေါ ယာသံ တာ အနာပါဒါ, အညေဟိ အကတပရိဂ္ဂဟာသူတိ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌိတေတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ။ န ပုဗ္ဗေတိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဒါနံ န အဒဒံ။ ပဟု သန္တောတိ ဓနဗလေနာပိ ကာယဗလေနာပိ ပေါသိတုံ သမတ္ထော ပဋိဗလော သမာနော။ အာစရိယန္တိ အာစာရေ သိက္ခာပနတော ဣဓ ပိတာ ‘‘အာစရိယော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ အနုသတ္ထာရန္တိ အနုသာသကံ။ သဗ္ဗကာမရသာဟရန္တိ သဗ္ဗေ ဝတ္ထုကာမရသေ အာဟရိတွာ ပေါသိတာရံ။ အတိမညိဿန္တိ တဿ ဩဝါဒံ အဂဏှန္တော အတိက္ကမိတွာ မညိဿံ။
န ပုဗ္ဗေတိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေပိ ဂိလာနာဂိလာနေပိ စီဝရာဒီနိ ဒတွာ အပ္ပဋိဇဂ္ဂနေန န ပယိရုပါသိဿံ။ တပေါတိ သုစရိတတပေါ။ သန္တောတိ တီဟိ ဒွါရေဟိ ဥပသန္တော သီလဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၁။)တိဝိဓသုစရိတသင်္ခါတော တပေါ စိဏ္ဏော ဧဝရူပေါ စ ဥပသန္တော ပယိရုပါသိတော နာမ သာဓု သုန္ဒရော။ န ပုဗ္ဗေတိ မယာ ဒဟရကာလေ ဧဝရူပေါ တပေါ န စိဏ္ဏော, ဣတိ ပစ္ဆာ ဇရာဇိဏ္ဏော မရဏဘယတဇ္ဇိတော အနုတပ္ပတိ သောစတိ။ သစေ တုမှေ ဧဝံ န သောစိတုကာမာ, တပေါကမ္မံ ကရောထာတိ ဝဒတိ။ ယော စ ဧတာနီတိ ယော ပန ဧတာနိ ဒသ ကာရဏာနိ ပဌမမေဝ ဥပါယေန ပဋိပဇ္ဇတိ သမာဒါယ ဝတ္တတိ, ပုရိသေဟိ ကတ္တဗ္ဗာနိ ဓမ္မိကကိစ္စာနိ ကရောန္တော သော အပ္ပမာဒဝိဟာရီ ပုရိသော ပစ္ဆာ နာနုတပ္ပတိ, သောမနဿပ္ပတ္တောဝ ဟောတီတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော အနွဒ္ဓမာသံ ဣမိနာ နိယာမေန မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟာဇနောပိဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ တာနိ ဒသ ဌာနာနိ ပူရေတွာ သဂ္ဂပရာယဏောဝ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, မဟာရာဇ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနာစရိယကာပိ အတ္တနော မတိယာဝ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မဟာဇနံ သဂ္ဂပထေ ပတိဋ္ဌာပေသု’’န္တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ အဟေသုံ, ဇနသန္ဓရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဇနသန္ဓဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ကဏှော ကဏှော စာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လောကတ္ထစရိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိတွာ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, အာဝုသော, သတ္ထာ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နော အတ္တနော ဖာသုဝိဟာရံ ပဟာယ လောကဿေဝ အတ္ထံ စရတိ, ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ သယံ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဋ္ဌာရသယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယတ္ထေရာနံ ဓမ္မစက္ကံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃ အာဒယော၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပဝတ္တေတွာ ပဉ္စမိယာ ပက္ခဿ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀ အာဒယော) ကထေတွာ သဗ္ဗေသံ အရဟတ္တံ အဒါသိ။ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ တေဘာတိကဇဋိလာနံ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဂယာသီသေ အာဒိတ္တပရိယာယံ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၅၊ မဟာဝ။ ၅၄) ကထေတွာ ဇဋိလသဟဿာနံ အရဟတ္တံ အဒါသိ, မဟာကဿပဿ တီဏိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၂။)ဂါဝုတာနိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ဂန္တွာ တီဟိ ဩဝါဒေဟိ ဥပသမ္ပဒံ အဒါသိ။ ဧကော ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ပုက္ကုသာတိကုလပုတ္တံ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, မဟာကပ္ပိနဿ ဝီသယောဇနသတံ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ အရဟတ္တံ အဒါသိ, ဧကော ပစ္ဆာဘတ္တံ တိံသယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ တာဝ ကက္ခဠံ ဖရုသံ အင်္ဂုလိမာလံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, တိံသယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ အာဠဝကံ ယက္ခံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ကုမာရဿ သောတ္ထိံ အကာသိ။ တာဝတိံသဘဝနေ တေမာသံ ဝသန္တော အသီတိယာ ဒေဝတာကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယံ သမ္ပာဒေသိ, ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တွာ ဗကဗြဟ္မုနော ဒိဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတွာ ဒသန္နံ ဗြဟ္မသဟဿာနံ အရဟတ္တံ အဒါသိ, အနုသံဝစ္ဆရံ တီသု မဏ္ဍလေသု စာရိကံ စရမာနော ဥပနိဿယသမ္ပန္နာနံ မနုဿာနံ သရဏာနိ စေဝ သီလာနိစ မဂ္ဂဖလာနိ စ ဒေတိ, နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ နာနပ္ပကာရံ အတ္ထံ စရတီ’’တိ ဒသဗလဿ လောကတ္ထစရိယဂုဏံ ကထယိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, သောဟံ ဣဒါနိ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ လောကဿ အတ္ထံ စရေယျံ, ပုဗ္ဗေ သရာဂကာလေပိ လောကဿ အတ္ထံ အစရိ’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဗာရာဏသိယံ ဥသီနကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ စတုသစ္စဒေသနာယ မဟာဇနံ ကိလေသဗန္ဓနာ မောစေတွာ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပူရေတွာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန သာသနံ ဩသက္ကိ။ ဘိက္ခူ ဧကဝီသတိယာ အနေသနာဟိ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တိ, ဘိက္ခူ ဂိဟိသံသဂ္ဂံ ကရောန္တိ, ပုတ္တဓီတာဒီဟိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဘိက္ခုနိယောပိ ဂိဟိသံသဂ္ဂံ ကရောန္တိ, ပုတ္တဓီတာဒီဟိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုဓမ္မံ, ဘိက္ခုနိယော ဘိက္ခုနိဓမ္မံ, ဥပေါသကာ ဥပါသကဓမ္မံ, ဥပါသိကာ ဥပါသိကဓမ္မံ, ဗြာဟ္မဏာ ဗြာဟ္မဏဓမ္မံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ ယေဘုယျေန မနုဿာ ဒသ အကုသလကမ္မပထေ သမာဒါယ ဝတ္တိံသု, မတမတာ အပါယေသု ပရိပူရေသုံ။ တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ နဝေ နဝေ ဒေဝေ အပဿန္တော မနုဿလောကံ ဩလောကေတွာ မနုဿာနံ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝံ ဉတွာ သတ္ထု သာသနံ ဩသက္ကိတံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အတ္ထေကော ဥပါယော, မဟာဇနံ တာသေတွာ ဘီတဘာဝံ ဉတွာ ပစ္ဆာ အဿာသေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဩသက္ကိတံ သာသနံ ပဂ္ဂယှ အပရမ္ပိ ဝဿသဟဿံ ပဝတ္တနကာရဏံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၃။)ကရိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ မာတလိဒေဝပုတ္တံ မောစပ္ပမာဏဒါဌံ စတူဟိ ဒါဌာဟိ ဝိနိဂ္ဂတရသ္မိယာ ဘယာနကံ ကတွာ ဂဗ္ဘိနီနံ ဒဿနေနေဝ ဂဗ္ဘပါတနသမတ္ထံ ဃောရရူပံ အာဇာနေယျပ္ပမာဏံ ကာဠဝဏ္ဏံ မဟာကဏှသုနခံ မာပေတွာ ပဉ္စဗန္ဓနေန ဗန္ဓိတွာ ရတ္တမာလံ ကဏ္ဌေ ပိဠန္ဓိတွာ ရဇ္ဇုကောဋိကံ အာဒါယ သယံ ဒွေ ကာသာယာနိ နိဝါသေတွာ ပစ္ဆာမုခေ ပဉ္စဓာ ကေသေ ဗန္ဓိတွာ ရတ္တမာလံ ပိဠန္ဓိတွာ အာရောပိတပဝါဠဝဏ္ဏဇိယံ မဟာဓနုံ ဂဟေတွာ ဝဇိရဂ္ဂနာရာစံ နခေန ပရိဝဋ္ဋေန္တော ဝနစရကဝေသံ ဂဟေတွာ နဂရတော ယောဇနမတ္တေ ဌာနေ ဩတရိတွာ ‘‘နဿတိ လောကော, နဿတိ လောကော’’တိ တိက္ခတ္တုံ သဒ္ဒံ အနုသာဝေတွာ မနုဿေ ဥတ္တာသေတွာ နဂရူပစာရံ ပတွာ ပုန သဒ္ဒမကာသိ။
မနုဿာ သုနခံ ဒိသွာ ဥတြသ္တာ နဂရံ ပဝိသိတွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ သီဃံ နဂရဒွါရာနိ ပိဒဟာပေသိ။ သက္ကောပိ အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ ပါကာရံ ဥလ္လင်္ဃိတွာ သုနခေန သဒ္ဓိံ အန္တောနဂရေ ပတိဋ္ဌဟိ။ မနုဿာ ဘီတတသိတာ ပလာယိတွာ ဂေဟာနိ ပဝိသိတွာ နိလီယိံသု။ မဟာကဏှောပိ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေ မနုဿေ ဥပဓာဝိတွာ သန္တာသေန္တော ရာဇနိဝေသနံ အဂမာသိ။ ရာဇင်္ဂဏေ မနုဿာ ဘယေန ပလာယိတွာ ရာဇနိဝေသနံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိံသု။ ဥသီနကရာဇာပိ ဩရောဓေ ဂဟေတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ မဟာကဏှော သုနခေါ ပုရိမပါဒေ ဥက္ခိပိတွာ ဝါတပါနေ ဌတွာ မဟာဘုဿိတံ ဘုဿိ။ တဿ သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ, ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ပတွာ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကနိန္နာဒံ အဟောသိ။ ဝိဓုရဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၃၄၆ အာဒယော) ဟိ ပုဏ္ဏကယက္ခရညော, ကုသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၀။၁ အာဒယော) ကုသရညော, ဘူရိဒတ္တဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၇၈၄ အာဒယော) သုဒဿနနာဂရညော, ဣမသ္မိံ မဟာကဏှဇာတကေ အယံ သဒ္ဒေါတိ ဣမေ စတ္တာရော သဒ္ဒါ ဇမ္ဗုဒိပေ မဟာသဒ္ဒါ နာမ အဟေသုံ။
နဂရဝါသိနော ဘီတတသိတာ ဟုတွာ ဧကပုရိသောပိ သက္ကေန သဒ္ဓိံ ကထေတုံ နာသက္ခိ, ရာဇာယေဝ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဝါတပါနံ နိဿာယ သက္ကံ အာမန္တေတွာ ‘‘အမ္ဘော လုဒ္ဒက, ကသ္မာ တေ သုနခေါ ဘုဿတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဆာတဘာဝေန, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တဿ ဘတ္တံ ဒါပေဿာမီ’’တိ အန္တောဇနဿ စ အတ္တနော စ ပက္ကဘတ္တံ သဗ္ဗံ ဒါပေသိ။ တံ သဗ္ဗံ သုနခေါ ဧကကဗဠံ ဝိယ ကတွာ ပုန သဒ္ဒမကာသိ။ ပုန ရာဇာ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ မေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၄။)သုနခေါ ဆာတောယေဝါ’’တိ သုတွာ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ ပက္ကဘတ္တံ သဗ္ဗံ အာဟရာပေတွာ ဒါပေသိ။ တသ္မိံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ နိဋ္ဌာပိတေ သကလနဂရဿ ပက္ကဘတ္တံ ဒါပေသိ။ တမ္ပိ သော တထေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ပုန သဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ ‘‘န ဧသ သုနခေါ, နိဿံသယံ ဧသ ယက္ခော ဘဝိဿတိ, အာဂမနကာရဏံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဘီတတသိတော ဟုတွာ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကဏှော ကဏှော စ ဃောရော စ, သုက္ကဒါဌော ပဘာသဝါ၊
ဗဒ္ဓေါ ပဉ္စဟိ ရဇ္ဇူဟိ, ကိံ ရဝိ သုနခေါ တဝါ’’တိ။
တတ္ထ ကဏှော ကဏှောတိ ဘယဝသေန ဒဠှီဝသေန ဝါ အာမေဍိတံ။ ဃောရောတိ ပဿန္တာနံ ဘယဇနကော။ ပဘာသဝါတိ ဒါဌာ နိက္ခန္တရံသိပဘာသေန ပဘာသဝါ။ ကိံ ရဝီတိ ကိံ ဝိရဝိ။ တဝေသ ဧဝရူပေါ ကက္ခဠော သုနခေါ ကိံ ကရောတိ, ကိံ မိဂေ ဂဏှာတိ, ဥဒါဟု တေ အမိတ္တေ, ကိံ တေ ဣမိနာ, ဝိဿဇ္ဇေဟိ နန္တိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
တံ သုတွာ သက္ကော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နာယံ မိဂါနမတ္ထာယ, ဥသီနက ဘဝိဿတိ၊
မနုဿာနံ အနယော ဟုတွာ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – အယဉှိ ‘‘မိဂမံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဣဓ နာဂတော, တသ္မာ မိဂါနံ အတ္ထော န ဘဝိဿတိ, မနုဿမံသံ ပန ခါဒိတုံ အာဂတော, တသ္မာ တေသံ အနယော မဟာဝိနာသကာရကော ဟုတွာ ယဒါ အနေန မနုဿာ ဝိနာသံ ပါပိတာ ဘဝိဿန္တိ, တဒါ အယံ ကဏှော ပမောက္ခတိ, မမ ဟတ္ထတော မုစ္စိဿတီတိ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကိံ ပန တေ ဘော လုဒ္ဒက-သုနခေါ သဗ္ဗေသံယေဝ မနုဿာနံ မံသံ ခါဒိဿတိ, ဥဒါဟု တဝ အမိတ္တာနညေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အမိတ္တာနညေဝ မေ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေ ပန ဣဓ တေ အမိတ္တာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဓမ္မာဘိရတာ ဝိသမစာရိနော, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကထေဟိ တာဝ နေ အမှာက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ကထေန္တော ဒေဝရာဇာ ဒသ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၅။)‘‘ပတ္တဟတ္ထာ သမဏကာ, မုဏ္ဍာ သံဃာဋိပါရုတာ၊
နင်္ဂလေဟိ ကသိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘တပဿိနိယော ပဗ္ဗဇိတာ, မုဏ္ဍာ သံဃာဋိပါရုတာ၊
ယဒါ လောကေ ဂမိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘ဒီဃောတ္တရောဋ္ဌာ ဇဋိလာ, ပင်္ကဒန္တာ ရဇဿိရာ၊
ဣဏံ စောဒါယ ဂစ္ဆန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘အဓိစ္စ ဝေဒေ သာဝိတ္တိံ, ယညတန္တဉ္စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဘတိကာယ ယဇိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘မာတရံ ပိတရံ စာပိ, ဇိဏ္ဏကံ ဂတယောဗ္ဗနံ၊
ပဟူ သန္တော န ဘရန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘မာတရံ ပိတရံ စာပိ, ဇိဏ္ဏကံ ဂတယောဗ္ဗနံ၊
ဗာလာ တုမှေတိ ဝက္ခန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘အာစရိယဘရိယံ သခိံ, မာတုလာနိံ ပိတုစ္ဆကိံ၊
ယဒါ လောကေ ဂမိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘အသိစမ္မံ ဂဟေတွာန, ခဂ္ဂံ ပဂ္ဂယှ ဗြာဟ္မဏာ၊
ပန္ထဃာတံ ကရိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘သုက္ကစ္ဆဝီ ဝေဓဝေရာ, ထူလဗာဟူ အပါတုဘာ၊
မိတ္တဘေဒံ ကရိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတိ။
‘‘မာယာဝိနော နေကတိကာ, အသပ္ပုရိသစိန္တကာ၊
ယဒါ လောကေ ဘဝိဿန္တိ, တဒါ ကဏှော ပမောက္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ သမဏကာတိ ‘‘မယံ သမဏာမှာ’’တိ ပဋိညာမတ္တကေန ဟီဠိတဝေါဟာရေနေဝမာဟ။ ကသိဿန္တီတိ တေ တဒါပိ ကသန္တိယေဝ။ အယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၆။)ပန အဇာနန္တော ဝိယ ဧဝမာဟ။ အယဉှိဿ အဓိပ္ပါယော – ဧတေ ဧဝရူပါ ဒုဿီလာ မမ အမိတ္တာ, ယဒါ မမ သုနခေန ဧတေ မာရေတွာ မံသံ ခါဒိတံ ဘဝိဿတိ, တဒါ ဧသ ကဏှော ဣတော ပဉ္စရဇ္ဇုဗန္ဓနာ ပမောက္ခတီတိ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗဂါထာသု အဓိပ္ပါယယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဗ္ဗဇိတာတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ။ ဂမိဿန္တီတိ အဂါရမဇ္ဈေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိယော ဝိစရိဿန္တိ။ ဒီဃောတ္တရောဋ္ဌာတိ ဒါဌိကာနံ ဝဍ္ဎိတတ္တာ ဒီဃုတ္တရောဋ္ဌာ။ ပင်္ကဒန္တာတိ ပင်္ကေန မလေန သမန္နာဂတဒန္တာ။ ဣဏံ စောဒါယာတိ ဘိက္ခာစရိယာယ ဓနံ သံဟရိတွာ ဝဍ္ဎိယာ ဣဏံ ပယောဇေတွာ တံ စောဒေတွာ တတော လဒ္ဓေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တာ ယဒါ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
သာဝိတ္တိန္တိ သာဝိတ္တိဉ္စ အဓိယိတွာ။ ယညတန္တဉ္စာတိ ယညဝိဓာယကတန္တံ, ယညံ အဓိယိတွာတိ အတ္ထော။ ဘတိကာယာတိ တေ တေ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှာကံ ယညံ ယဇိဿာမ, ဓနံ ဒေထာ’’တိ ဧဝံ ဘတိအတ္ထာယ ယဒါ ယညံ ယဇိဿန္တိ။ ပဟူ သန္တောတိ ဘရိတုံ ပေါသေတုံ သမတ္ထာ သမာနာ။ ဗာလာ တုမှေတိ တုမှေ ဗာလာ န ကိဉ္စိ ဇာနာထာတိ ယဒါ ဝက္ခန္တိ။ ဂမိဿန္တီတိ လောကဓမ္မသေဝနဝသေန ဂမိဿန္တိ။ ပန္ထဃာတန္တိ ပန္ထေ ဌတွာ မနုဿေ မာရေတွာ တေသံ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ။
သုက္ကစ္ဆဝီတိ ကသာဝစုဏ္ဏာဒိဃံသနေန သမုဋ္ဌာပိတသုက္ကစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ။ ဝေဓဝေရာတိ ဝိဓဝါ အပတိကာ, တာဟိ ဝိဓဝါဟိ ဝေရံ စရန္တီတိ ဝေဓဝေရာ။ ထူလဗာဟူတိ ပါဒပရိမဒ္ဒနာဒီဟိ သမုဋ္ဌာပိတမံသတာယ မဟာဗာဟူ။ အပါတုဘာတိ အပါတုဘာဝါ, ဓနုပ္ပါဒရဟိတာတိ အတ္ထော။ မိတ္တဘေဒန္တိ မိထုဘေဒံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါ ဧဝရူပါ ဣတ္ထိဓုတ္တာ ‘‘ဣမာ အမှေ န ဇဟိဿန္တီ’’တိ သဟိရညာ ဝိဓဝါ ဥပဂန္တွာ သံဝါသံ ကပ္ပေတွာ တာသံ သန္တကံ ခါဒိတွာ တာဟိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘေဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၇။)ကရိဿန္တိ, ဝိဿာသံ ဘိန္ဒိတွာ အညံ သဟိရညံ ဂမိဿန္တိ, တဒါ ဧသ တေ စောရေ သဗ္ဗေဝ ခါဒိတွာ မုစ္စိဿတိ။ အသပ္ပုရိသစိန္တကာတိ အသပ္ပုရိသစိတ္တေဟိ ပရဒုက္ခစိန္တနသီလာ။ တဒါတိ တဒါ သဗ္ဗေပိမေ ဃာတေတွာ ခါဒိတမံသော ကဏှော ပမောက္ခတီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဣမေ မယှံ, မဟာရာဇ, အမိတ္တာ’’တိ တေ တေ အဓမ္မကာရကေ ပက္ခန္ဒိတွာ ခါဒိတုကာမတံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေတိ။ သော တတော မဟာဇနဿ ဥတြသ္တကာလေ သုနခံ ရဇ္ဇုယာ အာကဍ္ဎိတွာ ဌပိတံ ဝိယ ကတွာ လုဒ္ဒကဝေသံ ဝိဇဟိတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အာကာသေ ဇလမာနော ဌတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ, ‘အယံ လောကော ဝိနဿတီ’တိ အာဂတော, ပမတ္တာ ဟိ မဟာဇနာ, အဓမ္မံ ဝတ္တိတွာ မတမတာ သမ္ပတိ အပါယေ ပူရေန္တိ, ဒေဝလောကော တုစ္ဆော ဝိယ ဝိတော, ဣတော ပဋ္ဌာယ အဓမ္မိကေသု ကတ္တဗ္ဗံ အဟံ ဇာနိဿာမိ, တွံ အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ စတူဟိ သတာရဟဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မနုဿာနံ ဒါနသီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဩသက္ကိတသာသနံ အညံ ဝဿသဟဿံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ ကတွာ မာတလိံ အာဒါယ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ မဟာဇနာ ဒါနသီလာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခဝေ ပုဗ္ဗေပါဟံ လောကဿ အတ္ထမေဝ စရာမီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မာတလိ အာနန္ဒော အဟောသိ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာကဏှဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
၇၃-၉၃။ ကောသိယဇာတကံ သုဓာဘောဇနဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၉၂ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ကောသိယဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၈။)֍ * [၄၇၁] ၈။ မေဏ္ဍကပဉှဇာတကဝဏ္ဏနာ
၉၄-၁၀၅။ မေဏ္ဍကပဉှဇာတကံ ဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
မေဏ္ဍကပဉှဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၄၇၂] ၉။ မဟာပဒုမဇာတကဝဏ္ဏနာ
နာဒဋ္ဌာ ပရတော ဒေါသန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စိဉ္စမာဏဝိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပဌမဗောဓိယဉှိ ဒသဗလဿ ပုထုဘူတေသု သာဝကေသု အပရိမာဏေသု ဒေဝမနုဿေသု အရိယဘူမိံ ဩက္ကန္တေသု ပတ္ထဋေသု ဂုဏသမုဒယေသု မဟာလာဘသက္ကာရော ဥဒပါဒိ။ တိတ္ထိယာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကသဒိသာ အဟေသုံ ဟတလာဘသက္ကာရာ။ တေ အန္တရဝီထိယံ ဌတွာ ‘‘ကိံ သမဏော ဂေါတမောဝ ဗုဒ္ဓေါ, မယမ္ပိ ဗုဒ္ဓါ, ကိံ တဿေဝ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, အမှာကမ္ပိ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလမေဝ, အမှာကမ္ပိ ဒေထ ကရောထာ’’တိ ဧဝံ မနုဿေ ဝိညာပေန္တာပိ လာဘသက္ကာရံ အလဘန္တာ ရဟော သန္နိပတိတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဥပါယေန သမဏဿ ဂေါတမဿ မနုဿာနံ အန္တရေ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နာသေယျာမာ’’တိ မန္တယိံသု။ တဒါ သာဝတ္ထိယံ စိဉ္စမာဏဝိကာ နာမေကာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဥတ္တမရူပဓရာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဒေဝစ္ဆရာ ဝိယ။ တဿာ သရီရတော ရသ္မိယော နိစ္ဆရန္တိ။ အထေကော ခရမန္တီ ဧဝမာဟ – ‘‘စိဉ္စမာဏဝိကံ ပဋိစ္စ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နာသေဿာမာ’’တိ။ တေ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ သာ တိတ္ထိယာရာမံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ, တိတ္ထိယာ တာယ သဒ္ဓိံ န ကထေသုံ။ သာ ‘‘ကော နု ခေါ မေ ဒေါသော’’တိ ယာဝတတိယံ ‘‘ဝန္ဒာမိ အယျာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အယျာ, ကော နု ခေါ မေ ဒေါသော, ကိံ မယာ သဒ္ဓိံ န ကထေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘဂိနိ, သမဏံ ဂေါတမံ အမှေ ဝိဟေဌေန္တံ ဟတလာဘသက္ကာရေ ကတွာ ဝိစရန္တံ န ဇာနာသီ’’တိ။ ‘‘နာဟံ ဇာနာမိ အယျာ, မယာ ကိံ ပနေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗန္တိ။ သစေ တွံ ဘဂိနိ, အမှာကံ သုခမိစ္ဆသိ, အတ္တာနံ ပဋိစ္စ သမဏဿ ဂေါတမဿ အဝဏ္ဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နာသေဟီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၈၉။)သာ ‘‘သာဓု အယျာ, မယှမေဝေသော ဘာရော, မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကမိတွာ ဣတ္ထိမာယာသု ကုသလတာယ တတော ပဋ္ဌာယ သာဝတ္ထိဝါသီနံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဇေတဝနာ နိက္ခမနသမယေ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏံ ပဋံ ပါရုပိတွာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဇေတဝနာဘိမုခီ ဂစ္ဆန္တီ ‘‘ဣမာယ ဝေလာယ ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ တုမှာကံ မမ ဂမနဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဝတွာ ဇေတဝနသမီပေ တိတ္ထိယာရာမေ ဝသိတွာ ပါတောဝ ‘‘အဂ္ဂဝန္ဒနံ ဝန္ဒိဿာမာ’’တိ နဂရာ နိက္ခမန္တေ ဥပါသကဇနေ ဇေတဝနေ ဝုတ္ထာ ဝိယ ဟုတွာ နဂရံ ပဝိသတိ။ ‘‘ကုဟိံ ဝုတ္ထာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ တုမှာကံ မမ ဝုတ္ထဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဝတွာ မာသဍ္ဎမာသစ္စယေန ပုစ္ဆိယမာနာ ‘‘ဇေတဝနေ သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ဧကဂန္ဓကုဋိယာ ဝုတ္ထာမှီ’’တိ အာဟ။ ပုထုဇ္ဇနာနံ ‘‘သစ္စံ နု ခေါ ဧတံ, နော’’တိ ကင်္ခံ ဥပ္ပါဒေတွာ တေမာသစတုမာသစ္စယေန ပိလောတိကာဟိ ဥဒရံ ဝေဌေတွာ ဂဗ္ဘိနိဝဏ္ဏံ ဒဿေတွာ ဥပရိ ရတ္တပဋံ ပါရုပိတွာ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ အန္ဓဗာလေ ဂါဟာပေတွာ အဋ္ဌနဝမာသစ္စယေန ဥဒရေ ဒါရုမဏ္ဍလိကံ ဗန္ဓိတွာ ဥပရိ ရတ္တပဋံ ပါရုပိတွာ ဟတ္ထပါဒပိဋ္ဌိယော ဂေါဟနုကေန ကောဋ္ဋာပေတွာ ဥဿဒေ ဒဿေတွာ ကိလန္တိန္ဒြိယာ ဟုတွာ သာယနှသမယေ တထာဂတေ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ တထာဂတဿ ပုရတော ဌတွာ ‘‘မဟာသမဏ, မဟာဇနဿ တာဝ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, မဓုရော တေ သဒ္ဒေါ, သုဖုသိတံ ဒန္တာဝရဏံ, အဟံ ပန တံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘံ လဘိတွာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ ဇာတာ, နေဝ မေ သူတိဃရံ ဇာနာသိ, န သပ္ပိတေလာဒီနိ, သယံ အကရောန္တော ဥပဋ္ဌာကာနမ္ပိ အညတရံ ကောသလရာဇာနံ ဝါ အနာထပိဏ္ဍိကံ ဝါ ဝိသာခံ ဥပါသိကံ ဝါ ‘‘ဣမိဿာ စိဉ္စမာဏဝိကာယ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တံ ကရောဟီ’တိ န ဝဒသိ, အဘိရမိတုံယေဝ ဇာနာသိ, ဂဗ္ဘပရိဟာရံ န ဇာနာသီ’’တိ ဂူထပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဒူသေတုံ ဝါယမန္တီ ဝိယ ပရိသမဇ္ဈေ တထာဂတံ အက္ကောသိ။ တထာဂတော ဓမ္မကထံ ဌပေတွာ သီဟော ဝိယ အဘိနဒန္တော ‘‘ဘဂိနိ, တယာ ကထိတဿ တထဘာဝံ ဝါ အတထဘာဝံ ဝါ အဟဉ္စေဝ တွဉ္စ ဇာနာမာ’’တိ အာဟ။ အာမ, သမဏ, တယာ စ မယာ စ ဉာတဘာဝေနေတံ ဇာတန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၀။)တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော အာဝဇ္ဇမာနော ‘‘စိဉ္စမာဏဝိကာ တထာဂတံ အဘူတေန အက္ကောသတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ဝတ္ထုံ သောဓေဿာမီ’’တိ စတူဟိ ဒေဝပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂမိ။ ဒေဝပုတ္တာ မူသိကပေါတကာ ဟုတွာ ဒါရုမဏ္ဍလိကဿ ဗန္ဓနရဇ္ဇုကေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဆိန္ဒိံသု, ပါရုတပဋံ ဝါတော ဥက္ခိပိ, ဒါရုမဏ္ဍလိကံ ပတမာနံ တဿာ ပါဒပိဋ္ဌိယံ ပတိ, ဥဘော အဂ္ဂပါဒါ ဆိဇ္ဇိံသု။ မနုဿာ ဥဋ္ဌာယ ‘‘ကာဠကဏ္ဏိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အက္ကောသသီ’’တိ သီသေ ခေဠံ ပါတေတွာ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထာ ဇေတဝနာ နီဟရိံသု။ အထဿာ တထာဂတဿ စက္ခုပထံ အတိက္ကန္တကာလေ မဟာပထဝီ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဝရမဒါသိ, အဝီစိတော အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိ။ သာ ကုလဒတ္တိယံ ကမ္ဗလံ ပါရုပမာနာ ဝိယ ဂန္တွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ အညတိတ္ထိယာနံ လာဘသက္ကာရော ပရိဟာယိ, ဒသဗလဿ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဝဍ္ဎိ။ ပုနဒိဝသေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, စိဉ္စမာဏဝိကာ ဧဝံ ဥဠာရဂုဏံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အဘူတေန အက္ကောသိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဧသာ မံ အဘူတေန အက္ကောသိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ဖုလ္လပဒုမသဿိရိကမုခတ္တာ ပနဿ ‘‘ပဒုမကုမာရော’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂမိ။ အထဿ မာတာ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ အညံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ ပုတ္တဿ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ။ အပရဘာဂေ ရာဇာ ပစ္စန္တံ ကုပိတံ ဝူပသမေတုံ အဂ္ဂမဟေသိံ အာဟ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣဓေဝ ဝသ, အဟံ ပစ္စန္တံ ကုပိတံ ဝူပသမေတုံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နာဟံ ဣဓေဝ ဝသိဿာမိ, အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ယုဒ္ဓဘူမိယာ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ‘‘ယာဝ မမာဂမနာ အနုက္ကဏ္ဌမာနာ ဝသ, အဟံ ပဒုမကုမာရံ ယထာ တဝ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စေသု အပ္ပမတ္တော ဟောတိ, ဧဝံ အာဏာပေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တထာ ကတွာ ဂန္တွာ ပစ္စာမိတ္တေ ပလာပေတွာ ဇနပဒံ သန္တပ္ပေတွာ ပစ္စာဂန္တွာ ဗဟိနဂရေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ပိတု အာဂတဘာဝံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၁။)ဉတွာ နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ ရာဇဂေဟံ ပဋိဇဂ္ဂါပေတွာ ဧကကောဝ တဿာ သန္တိကံ အဂမာသိ။
သာ တဿ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မ, ကိံ အမှာကံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ ‘‘အမ္မာတိ မံ ဝဒသီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘သယနံ အဘိရုဟာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ? ‘‘ယာဝ ရာဇာ န အာဂစ္ဆတိ, တာဝ ဥဘောပိ ကိလေသရတိယာ ရမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, တွံ မမ မာတာ စ သသာမိကာ စ, မယာ သပရိဂ္ဂဟော မာတုဂါမော နာမ ကိလေသဝသေန ဣန္ဒြိယာနိ ဘိန္ဒိတွာ န ဩလောကိတပုဗ္ဗော, ကထံ တယာ သဒ္ဓိံ ဧဝရူပံ ကိလိဋ္ဌကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သာ ဒွေ တယော ဝါရေ ကထေတွာ တသ္မိံ အနိစ္ဆမာနေ ‘‘မမ ဝစနံ န ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, န ကရောမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ရညော ကထေတွာ သီသံ တေ ဆိန္ဒာပေဿာမီ’’တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘တဝ ရုစိံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ တံ လဇ္ဇာပေတွာ ပက္ကာမိ။
သာ ဘီတတသိတာ စိန္တေသိ ‘‘သစေ အယံ ပဌမံ ပိတု အာရောစေဿတိ, ဇီဝိတံ မေ နတ္ထိ, အဟမေဝ ပုရေတရံ ကထေဿာမီ’’တိ ဘတ္တံ အဘုဉ္ဇိတွာ ကိလိဋ္ဌလောမဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ သရီရေ နခရာဇိယော ဒဿေတွာ ‘‘ကုဟိံ ဒေဝီတိ ရညော ပုစ္ဆနကာလေ ‘‘ဂိလာနာ’တိ ကထေယျာထာ’’တိ ပရိစာရိကာနံ သညံ ဒတွာ ဂိလာနာလယံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာပိ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ နိဝေသနံ အာရုယှ တံ အပဿန္တော ‘‘ကုဟိံ ဒေဝီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ‘‘ကိံ တေ ဒေဝိ, အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သာ တဿ ဝစနံ အသုဏန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ဒွေ တယော ဝါရေ ပုစ္ဆိတာ ‘‘မဟာရာဇ, ကသ္မာ ကထေသိ, တုဏှီ ဟောဟိ, သသာမိကဣတ္ထိယော နာမ မာဒိသာ န ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကေန တွံ ဝိဟေဌိတာသိ, သီဃံ မေ ကထေဟိ, သီသမဿ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကံသိ တွံ, မဟာရာဇ, နဂရေ ဌပေတွာ ဂတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဒုမကုမာရ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သော မယှံ ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ‘တာတ, မာ ဧဝံ ကရောဟိ, အဟံ တဝ မာတာ’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘ဌပေတွာ မံ အညော ရာဇာ နတ္ထိ, အဟံ တံ ဂေဟေ ကရိတွာ ကိလေသရတိယာ ရမိဿာမီ’တိ မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၂။)ကေသေသု ဂဟေတွာ အပရာပရံ လုဉ္စိတွာ အတ္တနော ဝစနံ အကရောန္တိံ မံ ပါတေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ဂတော’’တိ အာဟ။
ရာဇာ အနုပပရိက္ခိတွာဝ အာသီဝိသော ဝိယ ကုဒ္ဓေါ ပုရိသေ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, ပဒုမကုမာရံ ဗန္ဓိတွာ အာနေထာ’’တိ။ တေ နဂရံ အဝတ္ထရန္တာ ဝိယ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ တံ ဗန္ဓိတွာ ပဟရိတွာ ပစ္ဆာဗာဟံ ဂါဠှဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ရတ္တကဏဝေရမာလံ ဂီဝါယံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဝဇ္ဈံ ကတွာ အာနယိံသု။ သော ‘‘ဒေဝိယာ ဣဒံ ကမ္မ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ဘော ပုရိသာ, နာဟံ ရညော ဒေါသကာရကော, နိပ္ပရာဓောဟမသ္မီ’’တိ ဝိလပန္တော အာဂစ္ဆတိ။ သကလနဂရံ သံခုဗ္ဘိတွာ ‘‘ရာဇာ ကိရ မာတုဂါမဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ မဟာပဒုမကုမာရံ ဃာတာပေသီ’’တိ သန္နိပတိတွာ ရာဇကုမာရဿ ပါဒမူလေ နိပတိတွာ ‘‘ဣဒံ တေ သာမိ, အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ အထ နံ နေတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ ဒိသွာဝ စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အယံ အရာဇာဝ ရာဇလီဠံ ကရောတိ, မမ ပုတ္တော ဟုတွာ အဂ္ဂမဟေသိယာ အပရဇ္ဈတိ, ဂစ္ဆထ နံ စောရပပါတေ ပါတေတွာ ဝိနာသံ ပါပေထာ’’တိ အာဟ။ မဟာသတ္တော ‘‘န မယှံ, တာတ, ဧဝရူပေါ အပရာဓော အတ္ထိ, မာတုဂါမဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ မာ မံ နာသေဟီ’’တိ ပိတရံ ယာစိ။ သော တဿ ကထံ န ဂဏှိ။
တတော သောဠသသဟဿာ အန္တေပုရိကာ ‘‘တာတ မဟာပဒုမကုမာရ, အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဣဒံ လဒ္ဓ’’န္တိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသု။ သဗ္ဗေ ခတ္တိယမဟာသာလာဒယောပိ အမစ္စပရိဇနာပိ ‘‘ဒေဝ, ကုမာရော သီလာစာရဂုဏသမ္ပန္နော ဝံသာနုရက္ခိတော ရဇ္ဇဒါယာဒေါ, မာ နံ မာတုဂါမဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ အနုပပရိက္ခိတွာဝ ဝိနာသေဟိ, ရညာ နာမ နိသမ္မကာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ သတ္တ ဂါထာ အဘာသိံသု –
‘‘နာဒဋ္ဌာ ပရတော ဒေါသံ, အဏုံ ထူလာနိ သဗ္ဗသော၊
ဣဿရော ပဏယေ ဒဏ္ဍံ, သာမံ အပ္ပဋိဝေက္ခိယ။
‘‘ယော စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာ, ဒဏ္ဍံ ကုဗ္ဗတိ ခတ္တိယော၊
သကဏ္ဋကံ သော ဂိလတိ, ဇစ္စန္ဓောဝ သမက္ခိကံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၃။)‘‘အဒဏ္ဍိယံ ဒဏ္ဍယတိ, ဒဏ္ဍိယဉ္စ အဒဏ္ဍိယံ၊
အန္ဓောဝ ဝိသမံ မဂ္ဂံ, န ဇာနာတိ သမာသမံ။
‘‘ယော စ ဧတာနိ ဌာနာနိ, အဏုံ ထူလာနိ သဗ္ဗသော၊
သုဒိဋ္ဌမနုသာသေယျ, သ ဝေ ဝေါဟရိတု မရဟတိ။
‘‘နေကန္တမုဒုနာ သက္ကာ, ဧကန္တတိခိဏေန ဝါ၊
အတ္တံ မဟန္တေ ဌပေတုံ, တသ္မာ ဥဘယမာစရေ။
‘‘ပရိဘူတော မုဒု ဟောတိ, အတိတိက္ခော စ ဝေရဝါ၊
ဧတဉ္စ ဥဘယံ ဉတွာ, အနုမဇ္ဈံ သမာစရေ။
‘‘ဗဟုမ္ပိ ရတ္တော ဘာသေယျ, ဒုဋ္ဌောပိ ဗဟု ဘာသတိ၊
န ဣတ္ထိကာရဏာ ရာဇ, ပုတ္တံ ဃာတေတုမရဟသီ’’တိ။
တတ္ထ နာဒဋ္ဌာတိ န အဒိသွာ။ ပရတောတိ ပရဿ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာနိ။ အဏုံထူလာနီတိ ခုဒ္ဒကမဟန္တာနိ ဝဇ္ဇာနိ။ သာမံ အပ္ပဋိဝေက္ခိယာတိ ပရဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပစ္စက္ခံ အကတွာ ပထဝိဿရော ရာဇာ ဒဏ္ဍံ န ပဏယေ န ပဋ္ဌပေယျ။ မဟာသမ္မတရာဇကာလသ္မိဉှိ သတတော ဥတ္တရိ ဒဏ္ဍော နာမ နတ္ထိ, တာဠနဂရဟဏပဗ္ဗာဇနတော ဥဒ္ဓံ ဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒနဃာတနံ နာမ နတ္ထိ, ပစ္ဆာ ကက္ခဠရာဇူနံယေဝ ကာလေ ဧတံ ဥပ္ပန္နံ, တံ သန္ဓာယ တေ အမစ္စာ ‘‘ဧကန္တေနေဝ ပရဿ ဒေါသံ သာမံ အဒိသွာ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ကထေန္တာ ဧဝမာဟံသု။
ယော စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာတိ မဟာရာဇ, ဧဝံ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာ ဒေါသာနုစ္ဆဝိကေ ဒဏ္ဍေ ပဏေတဗ္ဗေ ယော ရာဇာ အဂတိဂမနေ ဌိတော တံ ဒေါသံ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိဒဏ္ဍံ ကရောတိ, သော အတ္တနော ဒုက္ခကာရဏံ ကရောန္တော သကဏ္ဋကံ ဘောဇနံ ဂိလတိ နာမ, ဇစ္စန္ဓော ဝိယ စ သမက္ခိကံ ဘုဉ္ဇတိ နာမ။ အဒဏ္ဍိယန္တိ ယော အဒဏ္ဍိယံ အဒဏ္ဍပဏေတဗ္ဗဉ္စ ဒဏ္ဍေတွာ ဒဏ္ဍိယဉ္စ ဒဏ္ဍပဏေတဗ္ဗံ အဒဏ္ဍေတွာ အတ္တနော ရုစိမေဝ ကရောတိ, သော အန္ဓော ဝိယ ဝိသမံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော, န ဇာနာတိ သမာသမံ, တတော ပါသာဏာဒီသု ပက္ခလန္တော အန္ဓော ဝိယ စတူသု အပါယေသု မဟာဒုက္ခံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၄။)ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဧတာနိ ဌာနာနီတိ ဧတာနိ ဒဏ္ဍိယာဒဏ္ဍိယကာရဏာနိ စေဝ ဒဏ္ဍိယကာရဏေသုပိ အဏုံထူလာနိ စ သဗ္ဗာနိ သုဒိဋ္ဌံ ဒိသွာ အနုသာသေယျ, သ ဝေ ဝေါဟရိတုံ ရဇ္ဇမနုသာသိတုံ အရဟတီတိ အတ္ထော။
အတ္တံ မဟန္တေ ဌပေတုန္တိ ဧဝရူပေါ အနုပ္ပန္နေ ဘောဂေ ဥပ္ပါဒေတွာ ဥပ္ပန္နေ ထာဝရေ ကတွာ အတ္တာနံ မဟန္တေ ဥဠာရေ ဣဿရိယေ ဌပေတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။ မုဒူတိ မုဒုရာဇာ ရဋ္ဌဝါသီနံ ပရိဘူတော ဟောတိ အဝညာတော, သော ရဇ္ဇံ နိစ္စောရံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ဝေရဝါတိ အတိတိက္ခဿ ပန သဗ္ဗေပိ ရဋ္ဌဝါသိနော ဝေရိနော ဟောန္တီတိ သော ဝေရဝါ နာမ ဟောတိ။ အနုမဇ္ဈန္တိ အနုဘူတံ မုဒုတိခိဏဘာဝါနံ မဇ္ဈံ သမာစရေ, အမုဒု အတိက္ခော ဟုတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။ န ဣတ္ထိကာရဏာတိ ပါပံ လာမကံ မာတုဂါမံ နိဿာယ ဝံသာနုရက္ခကံ ဆတ္တဒါယာဒံ ပုတ္တံ ဃာတေတုံ နာရဟသိ, မဟာရာဇာတိ။
ဧဝံ နာနာကာရဏေဟိ ကထေန္တာပိ အမစ္စာ အတ္တနော ကထံ ဂါဟာပေတုံ နာသက္ခိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ ယာစန္တော အတ္တနော ကထံ ဂါဟာပေတုံ နာသက္ခိ။ အန္ဓဗာလော ပန ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆထ နံ စောရပပါတေ ခိပထာ’’တိ အာဏာပေန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗောဝ လောကော ဧကတော, ဣတ္ထီ စ အယမေကိကာ၊
တေနာဟံ ပဋိပဇ္ဇိဿံ, ဂစ္ဆထ ပက္ခိပထေဝ တ’’န္တိ။
တတ္ထ တေနာဟန္တိ ယေန ကာရဏေန သဗ္ဗော လောကော ဧကတော ကုမာရဿေဝ ပက္ခော ဟုတွာ ဌိတော, အယဉ္စ ဣတ္ထီ ဧကိကာဝ, တေန ကာရဏေန အဟံ ဣမိဿာ ဝစနံ ပဋိပဇ္ဇိဿံ, ဂစ္ဆထ တံ ပဗ္ဗတံ အာရောပေတွာ ပပါတေ ခိပထေဝါတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သောဠသသဟဿာသု ရာဇဣတ္ထီသု ဧကာပိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိ, သကလနဂရဝါသိနော ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒိတွာ ကေသေ ဝိကိရယမာနာ ဝိလပိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဣမေ ဣမဿ ပပါတေ ခိပနံ ပဋိဗာဟေယျု’’န္တိ သပရိဝါရော ဂန္တွာ မဟာဇနဿ ပရိဒေဝန္တဿေဝ နံ ဥဒ္ဓံပါဒံ အဝံသိရံ ကတွာ ဂါဟာပေတွာ ပပါတေ ခိပါပေသိ။ အထဿ မေတ္တာနုဘာဝေန ပဗ္ဗတေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ‘‘မာ ဘာယိ မဟာပဒုမာ’’တိ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၅။)သမဿာသေတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဒိဗ္ဗသမ္ဖဿံ ဖရာပေတွာ ဩတရိတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ ပတိဋ္ဌိတနာဂရာဇဿ ဖဏဂဗ္ဘေ ဌပေသိ။ နာဂရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ နာဂဘဝနံ နေတွာ အတ္တနော ယသံ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ အဒါသိ။ သော တတ္ထ ဧကသံဝစ္ဆရံ ဝသိတွာ ‘‘မနုဿပထံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကတရံ ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ နာဂရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ တံ ဂဟေတွာ မနုဿပထေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ သောပိ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော တတ္ထ ပဋိဝသတိ။
အထေကော ဗာရာဏသိဝါသီ ဝနစရကော တံ ဌာနံ ပတ္တော မဟာသတ္တံ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘နနု တွံ ဒေဝ, မဟာပဒုမကုမာရော’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ ‘‘ဒေဝ, ပုတ္တော တေ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဏ္ဏသာလာယံ ဝသတိ, အဟံ တဿ သန္တိကေ ဝသိတွာ အာဂတော’’တိ။ ‘‘ပစ္စက္ခတော တေ ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘အာမ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ မဟာဗလကာယပရိဝုတော တတ္ထ ဂန္တွာ ဝနပရိယန္တေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ ကဉ္စနရူပသဒိသံ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသိန္နံ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အမစ္စာပိ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နိသီဒိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ ရာဇာနံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘တာတ, မယာ တွံ ဂမ္ဘီရေ ပပါတေ ခိပါပိတော, ကထံ သဇီဝိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနေကတာလေ နရကေ, ဂမ္ဘီရေ စ သုဒုတ္တရေ၊
ပါတိတော ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိံ, ကေန တွံ တတ္ထ နာမရီ’’တိ။
တတ္ထ အနေကတာလေတိ အနေကတာလပ္ပမာဏေ။ နာမရီတိ န အမရိ။
တတောပရံ –
‘‘နာဂေါ ဇာတဖဏော တတ္ထ, ထာမဝါ ဂိရိသာနုဇော၊
ပစ္စဂ္ဂဟိ မံ ဘောဂေဟိ, တေနာဟံ တတ္ထ နာမရိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၆။)‘‘ဧဟိ တံ ပဋိနေဿာမိ, ရာဇပုတ္တ သကံ ဃရံ၊
ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ ဘဒ္ဒန္တေ, ကိံ အရညေ ကရိဿသိ။
‘‘ယထာ ဂိလိတွာ ဗဠိသံ, ဥဒ္ဓရေယျ သလောဟိတံ၊
ဥဒ္ဓရိတွာ သုခီ အဿ, ဧဝံ ပဿာမိ အတ္တနံ။
‘‘ကိံ နု တွံ ဗဠိသံ ဗြူသိ, ကိံ တွံ ဗြူသိ သလောဟိတံ၊
ကိံ နု တွံ ဥဗ္ဘတံ ဗြူသိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော။
‘‘ကာမာဟံ ဗဠိသံ ဗြူမိ, ဟတ္ထိအဿံ သလောဟိတံ၊
စတ္တာဟံ ဥဗ္ဘတံ ဗြူမိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ခတ္တိယာ’’တိ။ –
ဣမာသု ပဉ္စသု ဧကန္တရိကာ တိဿော ဂါထာ ဗောဓိသတ္တဿ, ဒွေ ရညော။
တတ္ထ ပစ္စဂ္ဂဟိ မန္တိ ပဗ္ဗတပတနကာလေ ဒေဝတာယ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဒိဗ္ဗသမ္ဖဿေန သမဿာသေတွာ ဥပနီတံ မံ ပဋိဂ္ဂဏှိ, ဂဟေတွာ စ ပန နာဂဘဝနံ အာနေတွာ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ ‘‘မနုဿပထံ မံ နေဟီ’’တိ ဝုတ္တော မံ မနုဿပထံ အာနေသိ။ အဟံ ဣဓာဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတော, ဣတိ တေန ဒေဝတာယ စ နာဂရာဇဿ စ အာနုဘာဝေန အဟံ တတ္ထ နာမရိန္တိ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။
ဧဟီတိ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘တာတ, အဟံ ဗာလဘာဝေန ဣတ္ထိယာ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဧဝံ သီလာစာရသမ္ပန္နေ တယိ အပရဇ္ဈိံ, ခမာဟိ မေ ဒေါသ’’န္တိ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, မဟာရာဇ, ခမာမ တေ ဒေါသံ, ဣတော ပရံ ပုန မာ ဧဝံ အနိသမ္မကာရီ ဘဝေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တာတ, တွံ အတ္တနော ကုလသန္တကံ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တော မယှံ ခမသိ နာမာ’’တိ ဧဝမာဟ။
ဥဒ္ဓရိတွာတိ ဟဒယဝက္ကာဒီနိ အသမ္ပတ္တမေဝ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ သုခီ အဿ။ ဧဝံ ပဿာမိ အတ္တနန္တိ အတ္တာနံ မဟာရာဇ, ဧဝံ အဟမ္ပိ ပုန သောတ္ထိဘာဝပ္ပတ္တံ ဂိလိတဗဠိသံ ပုရိသမိဝ အတ္တာနံ ပဿာမီတိ။ ‘‘ကိံ နု တွ’’န္တိ ဣဒံ ရာဇာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော သောတုံ ပုစ္ဆတိ။ ကာမာဟန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ အဟံ။ ဟတ္ထိအဿံ သလောဟိတန္တိ ဧဝံ ဟတ္ထိအဿရထဝါဟနံ သတ္တရတနာဒိဝိဘဝံ ‘‘သလောဟိတ’’န္တိ ဗြူမိ။ စတ္တာဟန္တိ စတ္တံ အဟံ, ယဒါ တံ သဗ္ဗမ္ပိ စတ္တံ ဟောတိ ပရိစ္စတ္တံ, တံ ဒါနာဟံ ‘‘ဥဗ္ဘတ’’န္တိ ဗြူမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၇။)‘‘ဣတိ ခေါ, မဟာရာဇ, မယှံ ရဇ္ဇေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, တွံ ပန ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ မဟာသတ္တော ပိတု ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော ရာဇာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ နဂရံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ ကံ နိဿာယ ဧဝရူပေန အာစာရဂုဏသမ္ပန္နေန ပုတ္တေန ဝိယောဂံ ပတ္တော’’တိ? ‘‘အဂ္ဂမဟေသိံ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ တံ ဥဒ္ဓံပါဒံ ဂါဟာပေတွာ စောရပပါတေ ခိပါပေတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပေသာ မံ အက္ကောသိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ –
‘‘စိဉ္စမာဏဝိကာ မာတာ, ဒေဝဒတ္တော စ မေ ပိတာ၊
အာနန္ဒော ပဏ္ဍိတော နာဂေါ, သာရိပုတ္တော စ ဒေဝတာ၊
ရာဇပုတ္တော အဟံ အာသိံ, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။ –
ဩသာနဂါထာယ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။
မဟာပဒုမဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၄၇၃] ၁၀။ မိတ္တာမိတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာနိ ကမ္မာနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော အတ္ထစရကံ အမစ္စံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ရညော ဗဟူပကာရော အဟောသိ။ အထဿ ရာဇာ အတိရေကသမ္မာနံ ကာရေသိ။ အဝသေသာ နံ အသဟမာနာ ‘‘ဒေဝ, အသုကော နာမ အမစ္စော တုမှာကံ အနတ္ထကာရကော’’တိ ပရိဘိန္ဒိံသု။ ရာဇာ တံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ကိဉ္စိ ဒေါသံ အဒိသွာ ‘‘အဟံ ဣမဿ ကိဉ္စိ ဒေါသံ န ပဿာမိ, ကထံ နု ခေါ သက္ကာ မယာ ဣမဿ မိတ္တဘာဝံ ဝါ အမိတ္တဘာဝံ ဝါ ဇာနိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဣမံ ပဉှံ ဌပေတွာ တထာဂတံ အညော ဇာနိတုံ န သက္ခိဿတိ, ဂန္တွာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဘုတ္တပါတရာသော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကထံ နု ခေါ သက္ကာ ပုရိသေန အတ္တနော မိတ္တဘာဝံ ဝါ အမိတ္တဘာဝံ ဝါ ဇာနိတု’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတာ ဣမံ ပဉှံ စိန္တေတွာ ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၈။)ကထိတဝသေန ဉတွာ အမိတ္တေ ဝဇ္ဇေတွာ မိတ္တေ သေဝိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အမစ္စော အဟောသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိရညော ဧကံ အတ္ထစရကံ အမစ္စံ သေသာ ပရိဘိန္ဒိံသု။ ရာဇာ တဿ ဒေါသံ အပဿန္တော ‘‘ကထံ နု ခေါ သက္ကာ မိတ္တံ ဝါ အမိတ္တံ ဝါ ဉာတု’’န္တိ မဟာသတ္တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာနိ ကမ္မာနိ ကုဗ္ဗာနံ, ကထံ ဝိညူ ပရက္ကမေ၊
အမိတ္တံ ဇာနေယျ မေဓာဝီ, ဒိသွာ သုတွာ စ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
တဿတ္ထော – ကာနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တံ မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော စက္ခုနာ ဒိသွာ ဝါ သောတေန သုတွာ ဝါ ‘‘အယံ မယှံ အမိတ္တော’’တိ ဇာနေယျ, တဿ ဇာနနတ္ထာယ ကထံ ဝိညူ ပရက္ကမေယျာတိ။
အထဿ အမိတ္တလက္ခဏံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘န နံ ဥမှယတေ ဒိသွာ, န စ နံ ပဋိနန္ဒတိ၊
စက္ခူနိ စဿ န ဒဒါတိ, ပဋိလောမဉ္စ ဝတ္တတိ။
‘‘အမိတ္တေ တဿ ဘဇတိ, မိတ္တေ တဿ န သေဝတိ၊
ဝဏ္ဏကာမေ နိဝါရေတိ, အက္ကောသန္တေ ပသံသတိ။
‘‘ဂုယှဉ္စ တဿ နက္ခာတိ, တဿ ဂုယှံ န ဂူဟတိ၊
ကမ္မံ တဿ န ဝဏ္ဏေတိ, ပညဿ နပ္ပသံသတိ။
‘‘အဘဝေ နန္ဒတိ တဿ, ဘဝေ တဿ န နန္ဒတိ၊
အစ္ဆေရံ ဘောဇနံ လဒ္ဓါ, တဿ နုပ္ပဇ္ဇတေ သတိ၊
တတော နံ နာနုကမ္ပတိ, အဟော သောပိ လဘေယျိတော။
‘‘ဣစ္စေတေ သောဠသာကာရာ, အမိတ္တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတာ၊
ယေဟိ အမိတ္တံ ဇာနေယျ, ဒိသွာ သုတွာ စ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၁၉၉။)မဟာသတ္တော ဣမာ ပဉ္စ ဂါထာ ဝတွာန ပုန –
‘‘ကာနိ ကမ္မာနိ ကုဗ္ဗာနံ, ကထံ ဝိညူ ပရက္ကမေ၊
မိတ္တံ ဇာနေယျ မေဓာဝီ, ဒိသွာ သုတွာ စ ပဏ္ဍိတော’’တိ။ –
ဣမာယ ဂါထာယ မိတ္တလက္ခဏံ ပုဋ္ဌော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပဝုတ္ထံ တဿ သရတိ, အာဂတံ အဘိနန္ဒတိ၊
တတော ကေလာယိတော ဟောတိ, ဝါစာယ ပဋိနန္ဒတိ။
‘‘မိတ္တေ တဿေဝ ဘဇတိ, အမိတ္တေ တဿ န သေဝတိ၊
အက္ကောသန္တေ နိဝါရေတိ, ဝဏ္ဏကာမေ ပသံသတိ။
‘‘ဂုယှဉ္စ တဿ အက္ခာတိ, တဿ ဂုယှဉ္စ ဂူဟတိ၊
ကမ္မဉ္စ တဿ ဝဏ္ဏေတိ, ပညံ တဿ ပသံသတိ။
‘‘ဘဝေ စ နန္ဒတိ တဿ, အဘဝေ တဿ န နန္ဒတိ၊
အစ္ဆေရံ ဘောဇနံ လဒ္ဓါ, တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတေ သတိ၊
တတော နံ အနုကမ္ပတိ, အဟော သောပိ လဘေယျိတော။
‘‘ဣစ္စေတေ သောဠသာကာရာ, မိတ္တသ္မိံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊
ယေဟိ မိတ္တဉ္စ ဇာနေယျ, ဒိသွာ သုတွာ စ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
တတ္ထ န နံ ဥမှယတေ ဒိသွာတိ တံ မိတ္တံ မိတ္တပတိရူပကော ဒိသွာ သိတံ န ကရောတိ, ပဟဋ္ဌာကာရံ န ဒဿေတိ။ န စ နံ ပဋိနန္ဒတီတိ တဿ ကထံ ပဂ္ဂဏှန္တော န ပဋိနန္ဒတိ န တုဿတိ။ စက္ခူနိ စဿ န ဒဒါတီတိ ဩလောကေန္တံ န ဩလောကေတိ။ ပဋိလောမဉ္စာတိ တဿ ကထံ ပဋိပ္ဖရတိ ပဋိသတ္တု ဟောတိ။ ဝဏ္ဏကာမေတိ တဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏန္တေ။ နက္ခာတီတိ အတ္တနော ဂုယှံ တဿ န အာစိက္ခတိ။ ကမ္မံ တဿာတိ တေန ကတကမ္မံ န ဝဏ္ဏယတိ။ ပညဿာတိ အဿ ပညံ နပ္ပသံသတိ, ဉာဏသမ္ပဒံ န ပသံသတိ။ အဘဝေတိ အဝဍ္ဎိယံ။ တဿ နုပ္ပဇ္ဇတေ သတီတိ တဿ မိတ္တပတိရူပကဿ ‘‘မမ မိတ္တဿပိ ဣတော ဒဿာမီ’’တိ သတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နာနုကမ္ပတီတိ မုဒုစိတ္တေန န စိန္တေတိ။ လဘေယျိတောတိ လဘေယျ ဣတော။ အာကာရာတိ ကာရဏာနိ။ ပဝုတ္ထန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၀။)ဝိဒေသဂတံ။ ကေလာယိတောတိ ကေလာယတိ မမာယတိ ပတ္ထေတိ ပိဟေတိ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဝါစာယာတိ မဓုရဝစနေန တံ သမုဒါစရန္တော ပဋိနန္ဒတိ တုဿတိ။ သေသံ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ကထာယ အတ္တမနော ဟုတွာ တဿ မဟန္တံ ယသံ အဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေပေသ ပဉှော သမုဋ္ဌဟိ, ပဏ္ဍိတာဝ နံ ကထယိံသု, ဣမေဟိ ဒွတ္တိံသာယ အာကာရေဟိ မိတ္တာမိတ္တော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မိတ္တာမိတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
ကုဏာလံ ဘဒ္ဒသာလဉ္စ, သမုဒ္ဒဝါဏိဇ ပဏ္ဍိတံ၊
ဇနသန္ဓံ မဟာကဏှံ, ကောသိယံ သိရိမန္တကံ။
ပဒုမံ မိတ္တာမိတ္တဉ္စ, ဣစ္စေတေ ဒသ ဇာတကေ၊
သင်္ဂါယိံသု မဟာထေရာ, ဒွါဒသမှိ နိပါတကေ။
ဒွါဒသကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၁။)၁၃။ တေရသကနိပါတော
အဟာသိ မေ အမ္ဗဖလာနိ ပုဗ္ဗေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေဝဒတ္တော ဟိ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, မယှံ သမဏော ဂေါတမော နေဝ အာစရိယော န ဥပဇ္ဈာယော’’တိ အာစရိယံ ပစ္စက္ခာယ ဈာနပရိဟီနော သံဃံ ဘိန္ဒိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆန္တော ဗဟိဇေတဝနေ ပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိန္နေ အဝီစိံ ပါဝိသိ။ တဒါ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော အာစရိယံ ပစ္စက္ခာယ မဟာဝိနာသံ ပတ္တော, အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အာစရိယံ ပစ္စက္ခာယ မဟာဝိနာသံ ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တဿ ပုရောဟိတကုလံ အဟိဝါတရောဂေန ဝိနဿိ။ ဧကောဝ ပုတ္တော ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာတော။ သော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခဿာစရိယဿ သန္တိကေ တယော ဝေဒေ စ အဝသေသသိပ္ပါနိ စ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော ‘‘ဒေသစာရိတ္တံ ဇာနိဿာမီ’’တိ စရန္တော ဧကံ ပစ္စန္တနဂရံ ပါပုဏိ။ တံ နိဿာယ မဟာစဏ္ဍာလဂါမကော အဟောသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တသ္မိံ ဂါမေ ပဋိဝသတိ, ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော အကာလေ ဖလံ ဂဏှာပနမန္တံ ဇာနာတိ။ သော ပါတောဝ ဝုဋ္ဌာယ ကာဇံ အာဒါယ တတော ဂါမာ နိက္ခိမိတွာ အရညေ ဧကံ အမ္ဗရုက္ခံ ဥပသင်္ကမိတွာ သတ္တပဒမတ္ထကေ ဌိတော တံ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ အမ္ဗရုက္ခံ ဧကေန ဥဒကပသတေန ပဟရတိ။ ရုက္ခတော တင်္ခဏညေဝ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ, နဝါနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ပုပ္ဖါနိ ပုပ္ဖိတွာ ပတန္တိ, အမ္ဗဖလာနိ ဥဋ္ဌာယ မုဟုတ္တေနေဝ ပစ္စိတွာ မဓုရာနိ ဩဇဝန္တာနိ ဒိဗ္ဗရသသဒိသာနိ ဟုတွာ ရုက္ခတော ပတန္တိ။ မဟာသတ္တော တာနိ ဥစ္စိနိတွာ ယာဝဒတ္ထံ ခါဒိတွာ ကာဇံ ပူရာပေတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ တာနိ ဝိက္ကိဏိတွာ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၂။)သော ဗြာဟ္မဏကုမာရော မဟာသတ္တံ အကာလေ အမ္ဗပက္ကာနိ အာဟရိတွာ ဝိက္ကိဏန္တံ ဒိသွာ ‘‘နိဿံသယေန တေဟိ မန္တဗလေန ဥပ္ပန္နေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမံ ပုရိသံ နိဿာယ ဣဒံ အနဂ္ဃမန္တံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာသတ္တဿ အမ္ဗာနိ အာဟရဏနိယာမံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တထတော ဉတွာ တသ္မိံ အရညတော အနာဂတေယေဝ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ တဿ ဘရိယံ ‘‘ကုဟိံ အယျော, အာစရိယော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အရညံ ဂတော’’တိ ဝုတ္တေ တံ အာဂတံ အာဂမယမာနောဝ ဌတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဟတ္ထတော ပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ အာဟရိတွာ ဂေဟေ ဌပေသိ။ မဟာသတ္တော တံ ဩလောကေတွာ ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, အယံ မာဏဝေါ မန္တတ္ထာယ အာဂတော, တဿ ဟတ္ထေ မန္တော နဿတိ, အသပ္ပုရိသော ဧသော’’တိ။ မာဏဝေါပိ ‘‘အဟံ ဣမံ မန္တံ အာစရိယဿ ဥပကာရကော ဟုတွာ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ တဿ ဂေဟေ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ ဒါရူနိ အာဟရတိ, ဝီဟိံ ကောဋ္ဋေတိ, ဘတ္တံ ပစတိ, ဒန္တကဋ္ဌမုခဓောဝနာဒီနိ ဒေတိ, ပါဒံ ဓောဝတိ။
ဧကဒိဝသံ မဟာသတ္တေန ‘‘တာတ မာဏဝ, မဉ္စပါဒါနံ မေ ဥပဓာနံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ အညံ အပဿိတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဦရုမှိ ဌပေတွာ နိသီဒိ။ အပရဘာဂေ မဟာသတ္တဿ ဘရိယာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဿာ ပသူတိကာလေ ပရိကမ္မံ သဗ္ဗမကာသိ။ သာ ဧကဒိဝသံ မဟာသတ္တံ အာဟ ‘‘သာမိ, အယံ မာဏဝေါ ဇာတိသမ္ပန္နော ဟုတွာ မန္တတ္ထာယ အမှာကံ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောတိ, ဧတဿ ဟတ္ထေ မန္တော တိဋ္ဌတု ဝါ မာ ဝါ, ဒေထ တဿ မန္တ’’န္တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿ မန္တံ ဒတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘တာတ, အနဂ္ဃေါယံ မန္တော, တဝ ဣမံ နိဿာယ မဟာလာဘသက္ကာရော ဘဝိဿတိ, ရညာ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တေန ဝါ ‘ကော တေ အာစရိယော’တိ ပုဋ္ဌကာလေ မာ မံ နိဂူဟိတ္ထော, သစေ ဟိ ‘စဏ္ဍာလဿ မေ သန္တိကာ မန္တော ဂဟိတော’တိ လဇ္ဇန္တော ‘ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော မေ အာစရိယော’တိ ကထေဿသိ, ဣမဿ မန္တဿ ဖလံ န လဘိဿသီ’’တိ။ သော ‘‘ကိံ ကာရဏာ တံ နိဂူဟိဿာမိ, ကေနစိ ပုဋ္ဌကာလေ တုမှေယေဝ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ စဏ္ဍာလဂါမတော နိက္ခမိတွာ မန္တံ ဝီမံသိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ အမ္ဗာနိ ဝိက္ကိဏိတွာ ဗဟုံ ဓနံ လဘိ။
အထေကဒိဝသံ ဥယျာနပါလော တဿ ဟတ္ထတော အမ္ဗံ ကိဏိတွာ ရညော အဒါသိ။ ရာဇာ တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘ကုတော သမ္မ, တယာ ဧဝရူပံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၃။)အမ္ဗံ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ဒေဝ, ဧကော မာဏဝေါ အကာလအမ္ဗဖလာနိ အာနေတွာ ဝိက္ကိဏာတိ, တတော မေ ဂဟိတန္တိ။ တေန ဟိ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣဓေဝ အမ္ဗာနိ အာဟရတူ’’တိ နံ ဝဒေဟီတိ။ သော တထာ အကာသိ။ မာဏဝေါပိ တတော ပဋ္ဌာယ အမ္ဗာနိ ရာဇကုလံ ဟရတိ။ အထ ရညာ ‘‘ဥပဋ္ဌဟ မ’’န္တိ ဝုတ္တေ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ဗဟုံ ဓနံ လဘိတွာ အနုက္ကမေန ဝိဿာသိကော ဇာတော။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ ‘‘မာဏဝ, ကုတော အကာလေ ဧဝံ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသသမ္ပန္နာနိ အမ္ဗာနိ လဘသိ, ကိံ တေ နာဂေါ ဝါ သုပဏ္ဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ကောစိ ဒေတိ, ဥဒါဟု မန္တဗလံ ဧတ’’န္တိ? ‘‘န မေ မဟာရာဇ, ကောစိ ဒေတိ, အနဂ္ဃေါ ပန မေ မန္တော အတ္ထိ, တဿေဝ ဗလ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ မယမ္ပိ တေ ဧကဒိဝသံ မန္တဗလံ ဒဋ္ဌုကာမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝ, ဒဿေဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ ပုနဒိဝသေ တေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ‘‘ဒဿေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အမ္ဗရုက္ခံ ဥပဂန္တွာ သတ္တပဒမတ္ထကေ ဌိတော မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ ရုက္ခံ ဥဒကေန ပဟရိ။ တင်္ခဏညေဝ အမ္ဗရုက္ခော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ ဖလံ ဂဟေတွာ မဟာမေဃော ဝိယ အမ္ဗဝဿံ ဝဿိ။ မဟာဇနော သာဓုကာရံ အဒါသိ, စေလုက္ခေပါ ပဝတ္တိံသု။
ရာဇာ အမ္ဗဖလာနိ ခါဒိတွာ တဿ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ‘‘မာဏဝက, ဧဝရူပေါ တေ အစ္ဆရိယမန္တော ကဿ သန္တိကေ ဂဟိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ မာဏဝေါ ‘‘သစာဟံ ‘စဏ္ဍာလဿ သန္တိကေ’တိ ဝက္ခာမိ, လဇ္ဇိတဗ္ဗကံ ဘဝိဿတိ, မဉ္စ ဂရဟိဿန္တိ, မန္တော ခေါ ပန မေ ပဂုဏော, ဣဒါနိ န နဿိဿတိ, ဒိသာပါမောက္ခံ အာစရိယံ အပဒိသာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ‘‘တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ သန္တိကေ ဂဟိတော မေ’’တိ ဝဒန္တော အာစရိယံ ပစ္စက္ခာသိ။ တင်္ခဏညေဝ မန္တော အန္တရဓာယိ။ ရာဇာ သောမနဿဇာတော တံ အာဒါယ နဂရံ ပဝိသိတွာ ပုနဒိဝသေ ‘‘အမ္ဗာနိ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိတွာ မာဏဝ, အမ္ဗာနိ အာဟရာတိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အမ္ဗံ ဥပဂန္တွာ သတ္တပဒမတ္ထကေ ဌိတော ‘‘မန္တံ ပရိဝတ္တေဿာမီ’’တိ မန္တေ အနုပဋ္ဌဟန္တေ အန္တရဟိတဘာဝံ ဉတွာ လဇ္ဇိတော အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ ‘‘အယံ ပုဗ္ဗေ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ အမ္ဗာနိ အာဟရိတွာ အမှာကံ ဒေတိ, ဃနမေဃဝဿံ ဝိယ အမ္ဗဝဿံ ဝဿာပေတိ, ဣဒါနိ ထဒ္ဓေါ ဝိယ ဌိတော, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၄။)‘‘အဟာသိ မေ အမ္ဗဖလာနိ ပုဗ္ဗေ, အဏူနိ ထူလာနိ စ ဗြဟ္မစာရိ၊
တေဟေဝ မန္တေဟိ န ဒါနိ တုယှံ, ဒုမပ္ဖလာ ပါတုဘဝန္တိ ဗြဟ္မေ’’တိ။
တတ္ထ အဟာသီတိ အာဟရိ။ ဒုမပ္ဖလာတိ ရုက္ခဖလာနိ။
တံ သုတွာ မာဏဝေါ ‘‘သစေ ‘အဇ္ဇ အမ္ဗဖလံ န ဂဏှာမီ’တိ ဝက္ခာမိ, ရာဇာ မေ ကုဇ္ဈိဿတိ, မုသာဝါဒေန နံ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နက္ခတ္တယောဂံ ပဋိမာနယာမိ, ခဏံ မုဟုတ္တဉ္စ မန္တေ န ပဿံ၊
နက္ခတ္တယောဂဉ္စ ခဏဉ္စ လဒ္ဓါ, အဒ္ဓါ ဟရိဿမ္ဗဖလံ ပဟူတ’’န္တိ။
တတ္ထ အဒ္ဓါဟရိဿမ္ဗဖလန္တိ အဒ္ဓါ အမ္ဗဖလံ အာဟရိဿာမိ။
ရာဇာ ‘‘အယံ အညဒါ နက္ခတ္တယောဂံ န ဝဒတိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နက္ခတ္တယောဂံ န ပုရေ အဘာဏိ, ခဏံ မုဟုတ္တံ န ပုရေ အသံသိ၊
သယံ ဟရီ အမ္ဗဖလံ ပဟူတံ, ဝဏ္ဏေန ဂန္ဓေန ရသေနုပေတံ။
‘‘မန္တာဘိဇပ္ပေန ပုရေ ဟိ တုယှံ, ဒုမပ္ဖလာ ပါတုဘဝန္တိ ဗြဟ္မေ၊
သွာဇ္ဇ န ပါရေသိ ဇပ္ပမ္ပိ မန္တံ, အယံ သော ကော နာမ တဝဇ္ဇ ဓမ္မော’’တိ။
တတ္ထ န ပါရေသီတိ န သက္ကောသိ။ ဇပ္ပမ္ပီတိ ဇပ္ပန္တောပိ ပရိဝတ္တေန္တောပိ။ အယံ သောတိ အယမေဝ သော တဝ သဘာဝေါ အဇ္ဇ ကော နာမ ဇာတောတိ။
တံ သုတွာ မာဏဝေါ ‘‘န သက္ကာ ရာဇာနံ မုသာဝါဒေန ဝဉ္စေတုံ, သစေပိ မေ သဘာဝေ ကထိတေ အာဏံ ကရေယျ, ကရောတု, သဘာဝမေဝ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၅။)‘‘စဏ္ဍာလပုတ္တော မမ သမ္ပဒါသိ, ဓမ္မေန မန္တေ ပကတိဉ္စ သံသိ၊
မာ စဿု မေ ပုစ္ဆိတော နာမဂေါတ္တံ, ဂုယှိတ္ထော အတ္ထံ ဝိဇဟေယျ မန္တော။
‘‘သောဟံ ဇနိန္ဒေန ဇနမှိ ပုဋ္ဌော, မက္ခာဘိဘူတော အလိကံ အဘာဏိံ၊
‘မန္တာ ဣမေ ဗြာဟ္မဏဿာ’တိ မိစ္ဆာ, ပဟီနမန္တော ကပဏော ရုဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ သမေန ကာရဏေန အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာဝ အဒါသိ။ ပကတိဉ္စ သံသီတိ ‘‘မာ မေ ပုစ္ဆိတော နာမဂေါတ္တံ ဂုယှိတ္ထော, သစေ ဂူဟသိ, မန္တာ တေ နဿိဿန္တီ’’တိ တေသံ နဿနပကတိဉ္စ မယှံ သံသိ။ ဗြာဟ္မဏဿာတိ မိစ္ဆာတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ မယာ ဣမေ မန္တာ ဂဟိတာ’’တိ မိစ္ဆာယ အဘဏိံ, တေန မေ တေ မန္တာ နဋ္ဌာ, သွာဟံ ပဟီနမန္တော ဣဒါနိ ကပဏော ရုဒါမီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယံ ပါပဓမ္မော ဧဝရူပံ ရတနမန္တံ န ဩလောကေသိ, ဧဝရူပသ္မိဉှိ ဥတ္တမရတနမန္တေ လဒ္ဓေ ဇာတိ ကိံ ကရိဿတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ တဿ ဂရဟန္တော –
‘‘ဧရဏ္ဍာ ပုစိမန္ဒာ ဝါ, အထ ဝါ ပါလိဘဒ္ဒကာ၊
မဓုံ မဓုတ္ထိကော ဝိန္ဒေ, သော ဟိ တဿ ဒုမုတ္တမော။
‘‘ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဿာ, သုဒ္ဒါ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ၊
ယမှာ ဓမ္မံ ဝိဇာနေယျ, သော ဟိ တဿ နရုတ္တမော။
‘‘ဣမဿ ဒဏ္ဍဉ္စ ဝဓဉ္စ ဒတွာ, ဂလေ ဂဟေတွာ ခလယာထ ဇမ္မံ၊
ယော ဥတ္တမတ္ထံ ကသိရေန လဒ္ဓံ, မာနာတိမာနေန ဝိနာသယိတ္ထာ’’တိ။ –
ဣမာ ဂါထာ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၆။)တတ္ထ မဓုတ္ထိကောတိ မဓုအတ္ထိကော ပုရိသော အရညေ မဓုံ ဩလောကေန္တော ဧတေသံ ရုက္ခာနံ ယတော မဓုံ လဘတိ, သောဝ ဒုမော တဿ ဒုမုတ္တမော နာမ။ တထေဝ ခတ္တိယာဒီသု ယမှာ ပုရိသာ ဓမ္မံ ကာရဏံ ယုတ္တံ အတ္ထံ ဝိဇာနေယျ, သောဝ တဿ ဥတ္တမော နရော နာမ။ ဣမဿ ဒဏ္ဍဉ္စာတိ ဣမဿ ပါပဓမ္မဿ သဗ္ဗဿဟရဏဒဏ္ဍဉ္စ ဝေဠုပေသိကာဒီဟိ ပိဋ္ဌိစမ္မံ ဥပ္ပါဋေတွာ ဝဓဉ္စ ဒတွာ ဣမံ ဇမ္မံ ဂလေ ဂဟေတွာ ခလယာထ, ခလိကာရတ္တံ ပါပေတွာ နိဒ္ဓမထ နိက္ကဍ္ဎထ, ကိံ ဣမိနာ ဣဓ ဝသန္တေနာတိ။
ရာဇပုရိသာ တထာ ကတွာ ‘‘တဝါစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ အာရာဓေတွာဝ သစေ ပုန မန္တေ လဘိဿသိ, ဣဓ အာဂစ္ဆေယျာသိ, နော စေ, ဣမံ ဒိသံ မာ ဩလောကေယျာသီ’’တိ တံ နိဗ္ဗိသယမကံသု။ သော အနာထော ဟုတွာ ‘‘ဌပေတွာ အာစရိယံ န မေ အညံ ပဋိသရဏံ အတ္ထိ, တဿေဝ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ အာရာဓေတွာ ပုန မန္တံ ယာစိဿာမီ’’တိ ရောဒန္တော တံ ဂါမံ အဂမာသိ။ အထ နံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ မဟာသတ္တော ဘရိယံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပဿ တံ ပါပဓမ္မံ ပရိဟီနမန္တံ ပုန အာဂစ္ဆန္တ’’န္တိ အာဟ။ သော မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ကိံကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အာစရိယ, မုသာဝါဒံ ကတွာ အာစရိယံ ပစ္စက္ခိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တောမှီ’’တိ ဝတွာ အစ္စယံ ဒဿေတွာ ပုန မန္တေ ယာစန္တော –
‘‘ယထာ သမံ မညမာနော ပတေယျ, သောဗ္ဘံ ဂုဟံ နရကံ ပူတိပါဒံ၊
ရဇ္ဇူတိ ဝါ အက္ကမေ ကဏှသပ္ပံ, အန္ဓော ယထာ ဇောတိမဓိဋ္ဌဟေယျ၊
ဧဝမ္ပိ မံ တံ ခလိတံ သပည, ပဟီနမန္တဿ ပုနပ္ပဒါဟီ’’တိ။ – ဂါထမာဟ၊
တတ္ထ ယထာ သမန္တိ ယထာ ပုရိသော ဣဒံ သမံ ဌာနန္တိ မညမာနော သောဗ္ဘံ ဝါ ဂုဟံ ဝါ ဘူမိယာ ဖလိတဋ္ဌာနသင်္ခါတံ နရကံ ဝါ ပူတိပါဒံ ဝါ ပတေယျ။ ပူတိပါဒေါတိ ဟိမဝန္တပဒေသေ မဟာရုက္ခေ သုဿိတွာ မတေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၇။)တဿ မူလေသု ပူတိကေသု ဇာတေသု တသ္မိံ ဌာနေ မဟာအာဝါဋော ဟောတိ, တဿ နာမံ။ ဇောတိမဓိဋ္ဌဟေယျာတိ အဂ္ဂိံ အက္ကမေယျ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ အဟမ္ပိ ပညာစက္ခုနော အဘာဝါ အန္ဓော တုမှာကံ ဝိသေသံ အဇာနန္တော တုမှေသု ခလိတော, တံ မံ ခလိတံ ဝိဒိတွာ သပည ဉာဏသမ္ပန္န ပဟီနမန္တဿ မမ ပုနပိ ဒေထာတိ။
အထ နံ အာစရိယော ‘‘တာတ, ကိံ ကထေသိ, အန္ဓော ဟိ သညာယ ဒိန္နာယ သောဗ္ဘာဒီနိ ပရိဟရတိ, မယာ ပဌမမေဝ တဝ ကထိတံ, ဣဒါနိ ကိမတ္ထံ မမ သန္တိကံ အာဂတောသီ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဓမ္မေန မန္တံ တဝ သမ္ပဒါသိံ, တုဝမ္ပိ ဓမ္မေန ပဋိဂ္ဂဟေသိ၊
ပကတိမ္ပိ တေ အတ္တမနော အသံသိံ, ဓမ္မေ ဌိတံ တံ န ဇဟေယျ မန္တော။
‘‘ယော ဗာလ-မန္တံ ကသိရေန လဒ္ဓံ, ယံ ဒုလ္လဘံ အဇ္ဇ မနုဿလောကေ၊
ကိဉ္စာပိ လဒ္ဓါ ဇီဝိတုံ အပ္ပပညော, ဝိနာသယီ အလိကံ ဘာသမာနော။
‘‘ဗာလဿ မူဠှဿ အကတညုနော စ, မုသာ ဘဏန္တဿ အသညတဿ၊
မန္တေ မယံ တာဒိသကေ န ဒေမ, ကုတော မန္တာ ဂစ္ဆ န မယှံ ရုစ္စသီ’’တိ။ –
ဣမာ ဂါထာ အာဟ။
တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ အဟမ္ပိ တဝ အာစရိယဘာဂံ ဟိရညံ ဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မေနေဝ မန္တံ သမ္ပဒါသိံ, တွမ္ပိ ကိဉ္စိ အဒတွာ ဓမ္မေန သမေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ ဓမ္မေ ဌိတန္တိ အာစရိယပူဇကဓမ္မေ ဌိတံ။ တာဒိသကေတိ တထာရူပေ အကာလဖလဂဏှာပကေ မန္တေ န ဒေမ, ဂစ္ဆ န မေ ရုစ္စသီတိ။
သော ဧဝံ အာစရိယေန ဥယျောဇိတော ‘‘ကိံ မယှံ ဇီဝိတေနာ’’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ အနာထမရဏံ မရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၈။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အာစရိယံ ပစ္စက္ခာယ မဟာဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အကတညူ မာဏဝေါ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, စဏ္ဍာလပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အမ္ဗဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
ကုဌာရိဟတ္ထော ပုရိသောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ရောဟိဏီနဒီတီရေ ဝိဟရန္တော ဉာတကာနံ ကလဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ကုဏာလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ဉာတကေ အာမန္တေတွာ – မဟာရာဇာ, အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗဟိနဂရေ ဝဍ္ဎကိဂါမော အဟောသိ။ တတြေကော ဗြာဟ္မဏဝဍ္ဎကီ အရညတော ဒါရူနိ အာဟရိတွာ ရထံ ကတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ တဒါ ဟိမဝန္တပဒေသေ မဟာဖန္ဒနရုက္ခော အဟောသိ။ ဧကော ကာဠသီဟော ဂေါစရံ ပရိယေသိတွာ အာဂန္တွာ တဿ မူလေ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ဧကဒိဝသံ ဝါတေ ပဟရန္တေ ဧကော သုက္ခဒဏ္ဍကော ပတိတွာ ခန္ဓေ အဝတ္ထာသိ။ သော ထောကံ ခန္ဓေန ရုဇန္တေန ဘီတတသိတော ဥဋ္ဌာယ ပက္ခန္ဒိတွာ ပုန နိဝတ္တော အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘အညော မံ သီဟော ဝါ ဗျဂ္ဃေါ ဝါ အနုဗန္ဓန္တော နတ္ထိ, ဣမသ္မိံ ပန ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ မံ ဧတ္ထ နိပဇ္ဇန္တံ န သဟတိ မညေ, ဟောတု ဇာနိဿာမီ’’တိ အဋ္ဌာနေ ကောပံ ဗန္ဓိတွာ ရုက္ခံ ပဟရိတွာ ‘‘နေဝ တဝ ရုက္ခဿ ပတ္တံ ခါဒါမိ, န သာခံ ဘဉ္ဇာမိ, ဣဓ အညေ မိဂေ ဝသန္တေ သဟသိ, မံ န သဟသိ, ကော မယှံ ဒေါသော အတ္ထိ, ကတိပါဟံ အာဂမေဟိ, သမူလံ တေ ရုက္ခံ ဥပ္ပါဋေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆေဒါပေဿာမီ’’တိ ရုက္ခဒေဝတံ တဇ္ဇေတွာ ဧကံ ပုရိသံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရိ။ တဒါ သော ဗြာဟ္မဏဝဍ္ဎကီ ဒွေ တယော မနုဿေ အာဒါယ ရထဒါရူနံ အတ္ထာယ ယာနကေန တံ ပဒေသံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ယာနကံ ဌပေတွာ ဝါသိဖရသုဟတ္ထော ရုက္ခေ ဥပဓာရေန္တော ဖန္ဒနသမီပံ အဂမာသိ။ ကာဠသီဟော တံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ, မယာ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌိံ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ အဋ္ဌာသိ။ ဝဍ္ဎကီ စ ဣတော စိတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၀၉။)ဩလောကေတွာ ဖန္ဒနသမီပေန ပါယာသိ။ သော ‘‘ယာဝ ဧသော နာတိက္ကမတိ, တာဝဒေဝဿ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုဌာရိဟတ္ထော ပုရိသော, ဝနမောဂယှ တိဋ္ဌသိ၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ကိံ ဒါရုံ ဆေတုမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ပုရိသောတိ တွံ ကုဌာရိဟတ္ထော ဧကော ပုရိသော ဣမံ ဝနံ ဩဂယှ တိဋ္ဌသီတိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော, န ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ မိဂေါ မနုဿဝါစံ ဘာသန္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ဧသ ရထာနုစ္ဆဝိကံ ဒါရုံ ဇာနိဿတိ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဿော ဝနာနိ စရသိ, သမာနိ ဝိသမာနိ စ၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ကိံ ဒါရုံ နေမိယာ ဒဠှ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣဿောတိ တွမ္ပိ ဧကော ကာဠသီဟော ဝနာနိ စရသိ, တွံ ရထာနုစ္ဆဝိကံ ဒါရုံ ဇာနိဿသီတိ။
တံ သုတွာ ကာဠသီဟော ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နေဝ သာလော န ခဒိရော, နာဿကဏ္ဏော ကုတော ဓဝေါ၊
ရုက္ခော စ ဖန္ဒနော နာမ, တံ ဒါရုံ နေမိယာ ဒဠှ’’န္တိ။
သော တံ သုတွာ သောမနဿဇာတော ‘‘သုဒိဝသေန ဝတမှိ အဇ္ဇ အရညံ ပဝိဋ္ဌော, တိရစ္ဆာနဂတော မေ ရထာနုစ္ဆဝိကံ ဒါရုံ အာစိက္ခတိ, အဟော သာဓူ’’တိ ပုစ္ဆန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကီဒိသာနိဿ ပတ္တာနိ, ခန္ဓော ဝါ ပန ကီဒိသော၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ယထာ ဇာနေမု ဖန္ဒန’’န္တိ။
အထဿ သော အာစိက္ခန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဿ သာခါ ပလမ္ဗန္တိ, နမန္တိ န စ ဘဉ္ဇရေ၊
သော ရုက္ခော ဖန္ဒနော နာမ, ယဿ မူလေ အဟံ ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၀။)‘‘အရာနံ စက္ကနာဘီနံ, ဤသာနေမိရထဿ စ၊
သဗ္ဗဿ တေ ကမ္မနိယော, အယံ ဟေဿတိ ဖန္ဒနော’’တိ။
တတ္ထ ‘‘အရာန’’န္တိ ဣဒံ သော ‘‘ကဒါစေသ ဣမံ ရုက္ခံ န ဂဏှေယျ, ဂုဏမ္ပိဿ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဤသာနေမိရထဿ စာတိ ဤသာယ စ နေမိယာ စ သေသဿ စ ရထဿ သဗ္ဗဿ တေ ဧသ ကမ္မနိယော ကမ္မက္ခမော ဘဝိဿတီတိ။
သော ဧဝံ အာစိက္ခိတွာ တုဋ္ဌမာနသော ဧကမန္တေ ဝိစရိ, ဝဍ္ဎကီပိ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ ရုက္ခဒေဝတာ စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဧတဿ ဥပရိ န ကိဉ္စိ ပါတိတံ, အယံ အဋ္ဌာနေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ မမ ဝိမာနံ နာသေတိ, အဟဉ္စ ဝိနဿိဿာမိ, ဧကေနုပါယေန ဣမဉ္စ ဣဿံ ဝိနာသေဿာမီ’’တိ။ သာ ဝနကမ္မိကပုရိသော ဝိယ ဟုတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ဘော ပုရိသ မနာပေါ တေ ရုက္ခော လဒ္ဓေါ, ဣမံ ဆိန္ဒိတွာ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ရထနေမိံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဣမိနာ ရုက္ခေန ရထော ဘဝိဿတီ’’တိ ကေန တေ အက္ခာတန္တိ။ ‘‘ဧကေန ကာဠသီဟေနာ’’တိ။ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တေန အက္ခာတံ, ဣမိနာ ရုက္ခေန ရထော သုန္ဒရော ဘဝိဿတိ, ကာဠသီဟဿ ဂလစမ္မံ ဥပ္ပါဋေတွာ စတုရင်္ဂုလမတ္တေ ဌာနေ အယပဋ္ဋေန ဝိယ နေမိမဏ္ဍလေ ပရိက္ခိတ္တေ နေမိ စ ထိရာ ဘဝိဿတိ, ဗဟုဉ္စ ဓနံ လဘိဿသီ’’တိ။ ‘‘ကာဠသီဟစမ္မံ ကုတော လစ္ဆာမီ’’တိ? ‘‘တွံ ဗာလကောသိ, အယံ တဝ ရုက္ခော ဝနေ ဌိတော န ပလာယတိ, တွံ ယေန တေ ရုက္ခော အက္ခာတော, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘သာမိ တယာ ဒဿိတရုက္ခံ ကတရဋ္ဌာနေ ဆိန္ဒာမီ’တိ ဝဉ္စေတွာ အာနေဟိ, အထ နံ နိရာသင်္ကံ ‘ဣဓ စ ဧတ္ထ စ ဆိန္ဒာ’တိ မုခတုဏ္ဍံ ပသာရေတွာ အာစိက္ခန္တံ တိခိဏေန မဟာဖရသုနာ ကောဋ္ဋေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ စမ္မံ အာဒါယ ဝရမံသံ ခါဒိတွာ ရုက္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိ ဝေရံ အပ္ပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဣတိ ဖန္ဒနရုက္ခောပိ, တာဝဒေ အဇ္ဈဘာသထ၊
မယှမ္ပိ ဝစနံ အတ္ထိ, ဘာရဒွါဇ သုဏောဟိ မေ။
‘‘ဣဿဿ ဥပက္ခန္ဓမှာ, ဥက္ကစ္စ စတုရင်္ဂုလံ၊
တေန နေမိံ ပသာရေသိ, ဧဝံ ဒဠှတရံ သိယာ။
‘‘ဣတိ ဖန္ဒနရုက္ခောပိ, ဝေရံ အပ္ပေသိ တာဝဒေ၊
ဇာတာနဉ္စ အဇာတာနံ, ဣဿာနံ ဒုက္ခမာဝဟီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၁။)တတ္ထ ဘာရဒွါဇာတိ တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ဥပက္ခန္ဓမှာတိ ခန္ဓတော။ ဥက္ကစ္စာတိ ဥက္ကန္တိတွာ။
ဝဍ္ဎကီ ရုက္ခဒေဝတာယ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဟော အဇ္ဇ မယှံ မင်္ဂလဒိဝသော’’တိ ကာဠသီဟံ ဃာတေတွာ ရုက္ခံ ဆေတွာ ပက္ကာမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣစ္စေဝံ ဖန္ဒနော ဣဿံ, ဣဿော စ ပန ဖန္ဒနံ၊
အညမညံ ဝိဝါဒေန, အညမညမဃာတယုံ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿာနံ, ဝိဝါဒေါ ယတ္ထ ဇာယတိ၊
မယူရနစ္စံ နစ္စန္တိ, ယထာ တေ ဣဿဖန္ဒနာ။
‘‘တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒံ ဝေါ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
သမ္မောဒထ မာ ဝိဝဒထ, မာ ဟောထ ဣဿဖန္ဒနာ။
‘‘သာမဂ္ဂိမေဝ သိက္ခေထ, ဗုဒ္ဓေဟေတံ ပသံသိတံ၊
သာမဂ္ဂိရတော ဓမ္မဋ္ဌော, ယောဂက္ခေမာ န ဓံသတီ’’တိ။
တတ္ထ အဃာတယုန္တိ ဃာတာပေသုံ။ မယူရနစ္စံ နစ္စန္တီတိ မဟာရာဇာ ယတ္ထ ဟိ မနုဿာနံ ဝိဝါဒေါ ဟောတိ, တတ္ထ ယထာ နာမ မယူရာ နစ္စန္တာ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ ရဟဿင်္ဂံ ပါကဋံ ကရောန္တိ, ဧဝံ မနုဿာ အညမညဿ ရန္ဓံ ပကာသေန္တာ မယူရနစ္စံ နစ္စန္တိ နာမ။ ယထာ တေ ဣဿဖန္ဒနာ အညမညဿ ရန္ဓံ ပကာသေန္တာ နစ္စိံသု နာမ။ တံ ဝေါတိ တေန ကာရဏေန တုမှေ ဝဒါမိ။ ဘဒ္ဒံ ဝေါတိ ဘဒ္ဒံ တုမှာကံ ဟောတု။ ယာဝန္တေတ္ထာတိ ယာဝန္တော ဧတ္ထ ဣဿဖန္ဒနသဒိသာ မာ အဟုဝတ္ထ။ သာမဂ္ဂိမေဝ သိက္ခေထာတိ သမဂ္ဂဘာဝမေဝ တုမှေ သိက္ခထ, ဣဒံ ပညာဝုဒ္ဓေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပသံသိတံ။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ သုစရိတဓမ္မေ ဌိတော။ ယောဂက္ခေမာ န ဓံသတီတိ ယောဂေဟိ ခေမာ နိဗ္ဗာနာ န ပရိဟာယတီတိ နိဗ္ဗာနေန ဒေသနာကူဋံ ဂဏှိ။ သကျရာဇာနော ဓမ္မကထံ သုတွာ သမဂ္ဂါ ဇာတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ တံ ကာရဏံ ဝိဒိတွာ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ နိဝုတ္ထဒေဝတာ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဖန္ဒနဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၂။)ဣဓေဝ ဟံသ နိပတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒဠှဓမ္မဓနုဂ္ဂဟသုတ္တန္တဒေသနံ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂၈) အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဘဂဝတာ ဟိ –
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ဒဠှဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟာ သုသိက္ခိတာ ကတဟတ္ထာ ကတူပါသနာ စတုဒ္ဒိသာ ဌိတာ အဿု, အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ‘အဟံ ဣမေသံ စတုန္နံ ဒဠှဓမ္မာနံ ဓနုဂ္ဂဟာနံ သုသိက္ခိတာနံ ကတဟတ္ထာနံ ကတူပါသနာနံ စတုဒ္ဒိသာ ကဏ္ဍေ ခိတ္တေ အပတိဋ္ဌိတေ ပထဝိယံ ဂဟေတွာ အာဟရိဿာမီ’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ‘ဇဝနော ပုရိသော ပရမေန ဇဝေန သမန္နာဂတော’တိ အလံ ဝစနာယာ’’တိ? ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ။ ယထာ စ, ဘိက္ခဝေ, တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ, ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ, တတော သီဃတရော။ ယထာ စ, ဘိက္ခဝေ, တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ, ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ, ယထာ စ ယာ ဒေဝတာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပုရတော ဓာဝန္တိ, တာသံ ဒေဝတာနံ ဇဝေါ, တတော သီဃတရံ အာယုသင်္ခါရာ ခီယန္တိ, တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘အပ္ပမတ္တာ ဝိဟရိဿာမာ’တိ။ ဧဝဉှိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ –
ဣမဿ သုတ္တဿ ကထိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတွာ ဣမေသံ သတ္တာနံ အာယုသင်္ခါရေ ဣတ္တရေ ဒုဗ္ဗလေ ကတွာ ပရိဒီပေန္တော ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခူ အတိဝိယ သန္တာသံ ပါပေသိ, အဟော ဗုဒ္ဓဗလံ နာမာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, သွာဟံ ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော အာယုသင်္ခါရာနံ ဣတ္တရဘာဝံ ဒဿေတွာ ဘိက္ခူ သံဝေဇေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေမိ, မယာ ဟိ ပုဗ္ဗေ အဟေတုကဟံသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တေနပိ အာယုသင်္ခါရာနံ ဣတ္တရဘာဝံ ဒဿေတွာ ဗာရာဏသိရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ သကလရာဇပရိသံ သံဝေဇေတွာ ဓမ္မော ဒေသိတော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၃။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဇဝနဟံသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ နဝုတိဟံသသဟဿပရိဝုတော စိတ္တကူဋေ ပဋိဝသတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ဧကသ္မိံ သရေ သပရိဝါရော သယံဇာတသာလိံ ခါဒိတွာ အာကာသေ သုဝဏ္ဏကိလဉ္ဇံ ပတ္ထရန္တော ဝိယ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဗာရာဏသိနဂရဿ မတ္ထကေန မန္ဒမန္ဒာယ ဝိလာသဂတိယာ စိတ္တကူဋံ ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ ဗာရာဏသိရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာပိ မာဒိသေန ရညာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အမစ္စာနံ ဝတွာ တသ္မိံ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ ဂဟေတွာ မဟာသတ္တံ ဩလောကေတွာ သဗ္ဗတူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှာပေသိ။ မဟာသတ္တော အတ္တနော သက္ကာရံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ဟံသေ ပုစ္ဆိ ‘‘ရာဇာ, မမ ဧဝရူပံ သက္ကာရံ ကရောန္တော ကိံ ပစ္စာသီသတီ’’တိ? ‘‘တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝံ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ရညော အမှေဟိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝေါ ဟောတူ’’တိ ရညာ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ အထေကဒိဝသံ ရညော ဥယျာနံ ဂတကာလေ အနောတတ္တဒဟံ ဂန္တွာ ဧကေန ပက္ခေန ဥဒကံ, ဧကေန စန္ဒနစုဏ္ဏံ အာဒါယ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ တေန ဥဒကေန နှာပေတွာ စန္ဒနစုဏ္ဏေန ဩကိရိတွာ မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ သပရိဝါရော စိတ္တကူဋံ အဂမာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ရာဇာ မဟာသတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ ‘‘သဟာယော မေ အဇ္ဇ အာဂမိဿတိ, သဟာယော မေ အဇ္ဇ အာဂမိဿတီ’’တိ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော အစ္ဆတိ။
တဒါ မဟာသတ္တဿ ကနိဋ္ဌာ ဒွေ ဟံသပေါတကာ ‘‘သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိဿာမာ’’တိ မန္တေတွာ မဟာသတ္တဿ အာရောစေသုံ ‘‘မယံ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိဿာမာ’’တိ။ ‘‘တာတာ, သူရိယဇဝေါ နာမ သီဃော, သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိတုံ န သက္ခိဿထ, အန္တရာဝ ဝိနဿိဿထ, မာ ဂမိတ္ထာ’’တိ။ တေ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ယာစိံသု, ဗောဓိသတ္တောပိ တေ ယာဝတတိယံ ဝါရေသိယေဝ။ တေ မာနထဒ္ဓါ အတ္တနော ဗလံ အဇာနန္တာ မဟာသတ္တဿ အနာစိက္ခိတွာဝ ‘‘သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိဿာမာ’’တိ သူရိယေ အနုဂ္ဂတေယေဝ ဂန္တွာ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ နိသီဒိံသု။ မဟာသတ္တော တေ အဒိသွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘တေ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိတုံ န သက္ခိဿန္တိ, အန္တရာဝ ဝိနဿိဿန္တိ, ဇီဝိတံ တေသံ ဒဿာမီ’’တိ။ သောပိ ဂန္တွာ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေယေဝ နိသီဒိ။ အထ ဥဂ္ဂတေ သူရိယမဏ္ဍလေ ဟံသပေါတကာ ဥပ္ပတိတွာ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ပက္ခန္ဒိံသု, မဟာသတ္တောပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပက္ခန္ဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၄။)ကနိဋ္ဌဘာတိကော ယာဝ ပုဗ္ဗဏှသမယာ ဇဝိတွာ ကိလမိ, ပက္ခသန္ဓီသု အဂ္ဂိဥဋ္ဌာနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ သော ဗောဓိသတ္တဿ သညံ အဒါသိ ‘‘ဘာတိက, န သက္ကောမီ’’တိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မာ ဘာယိ, ဇီဝိတံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ပက္ခပဉ္ဇရေန ပရိက္ခိပိတွာ အဿာသေတွာ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတံ နေတွာ ဟံသာနံ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ ပုန ပက္ခန္ဒိတွာ သူရိယံ ပတွာ ဣတရေန သဒ္ဓိံ ပါယာသိ။ သောပိ ယာဝ ဥပကဋ္ဌမဇ္ဈနှိကာ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိတွာ ကိလမိ, ပက္ခသန္ဓီသု အဂ္ဂိဥဋ္ဌာနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ သညံ အဒါသိ ‘‘ဘာတိက, န သက္ကောမီ’’တိ။ တမ္ပိ မဟာသတ္တော တထေဝ သမဿာသေတွာ ပက္ခပဉ္ဇရေနာဒါယ စိတ္တကူဋမေဝ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သူရိယော နဘမဇ္ဈံ ပါပုဏိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘မမ အဇ္ဇ သရီရဗလံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ နိသီဒိတွာ တတော ဥပ္ပတိတွာ ဧကဝေဂေန သူရိယံ ပါပုဏိတွာ ကာလေန ပုရတော, ကာလေန ပစ္ဆတော ဇဝိတွာ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝနံ နာမ နိရတ္ထကံ အယောနိသောမနသိကာရသမ္ဘူတံ, ကိံ မေ ဣမိနာ, ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ မမ သဟာယကဿ ရညော အတ္ထယုတ္တံ ဓမ္မယုတ္တံ ကထံ ကထေဿာမီ’’တိ။ သော နိဝတ္တိတွာ သူရိယေ နဘမဇ္ဈံ အနတိက္ကန္တေယေဝ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ အန္တန္တေန အနုသံယာယိတွာ ဝေဂံ ပရိဟာပေန္တော သကလဇမ္ဗုဒီပံ အန္တန္တေန အနုသံယာယိတွာ ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိ။ ဒွါဒသယောဇနိကံ သကလနဂရံ ဟံသစ္ဆန္နံ ဝိယ အဟောသိ, ဆိဒ္ဒံ နာမ န ပညာယိ, အနုက္ကမေန ဝေဂေ ပရိဟာယန္တေ အာကာသေ ဆိဒ္ဒါနိ ပညာယိံသု။ မဟာသတ္တော ဝေဂံ ပရိဟာပေတွာ အာကာသတော ဩတရိတွာ သီဟပဉ္ဇရဿ အဘိမုခဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ ‘‘အာဂတော မေ သဟာယော’’တိ သောမနဿပ္ပတ္တော တဿ နိသီဒနတ္ထာယ ကဉ္စနပီဌံ ပညပေတွာ ‘‘သမ္မ, ပဝိသ, ဣဓ နိသီဒါ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓေဝ ဟံသ နိပတ, ပိယံ မေ တဝ ဒဿနံ၊
ဣဿရောသိ အနုပ္ပတ္တော, ယမိဓတ္ထိ ပဝေဒယာ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘ဣဓာ’’တိ ကဉ္စနပီဌံ သန္ဓာယာဟ။ နိပတာတိ နိသီဒ။ ဣဿရောသီတိ တွံ ဣမဿ ဌာနဿ ဣဿရော သာမိ ဟုတွာ အာဂတောသီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၅။)ယမိဓတ္ထိ ပဝေဒယာတိ ယံ ဣမသ္မိံ နိဝေသနေ အတ္ထိ, တံ အပရိသင်္ကန္တော အမှာကံ ကထေဟီတိ။
မဟာသတ္တော ကဉ္စနပီဌေ နိသီဒိ။ ရာဇာ သတပါကသဟဿပါကေဟိ တေလေဟိ တဿ ပက္ခန္တရာနိ မက္ခေတွာ ကဉ္စနတဋ္ဋကေ မဓုလာဇေ စ မဓုရောဒကဉ္စ သက္ခရောဒကဉ္စ ဒါပေတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘သမ္မ, တွံ ဧကကောဝ အာဂတောသိ, ကုဟိံ အဂမိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တံ ပဝတ္တိံ ဝိတ္ထာရေန ကထေသိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ ‘‘သမ္မ, မမပိ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဇဝိတဝေဂံ ဒဿေဟီ’’တိ။ မဟာရာဇ, န သက္ကာ သော ဝေဂေါ ဒဿေတုန္တိ။ တေန ဟိ မေ သရိက္ခကမတ္တံ ဒဿေဟီတိ။ သာဓု, မဟာရာဇ, သရိက္ခကမတ္တံ ဒဿေဿာမိ, အက္ခဏဝေဓီ ဓနုဂ္ဂဟေ သန္နိပါတေဟီတိ။ ရာဇာ သန္နိပါတေသိ။ မဟာသတ္တော စတ္တာရော ဓနုဂ္ဂဟေ ဂဟေတွာ နိဝေသနာ ဩရုယှ ရာဇင်္ဂဏေ သိလာထမ္ဘံ နိခဏာပေတွာ အတ္တနော ဂီဝါယံ ဃဏ္ဋံ ဗန္ဓာပေတွာ သိလာထမ္ဘမတ္ထကေ နိသီဒိတွာ စတ္တာရော ဓနုဂ္ဂဟေ ထမ္ဘံ နိဿာယ စတုဒ္ဒိသာဘိမုခေ ဌပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေ စတ္တာရော ဇနာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ စတုဒ္ဒိသာဘိမုခါ စတ္တာရိ ကဏ္ဍာနိ ခိပန္တု, တာနိ အဟံ ပထဝိံ အပ္ပတ္တာနေဝ အာဟရိတွာ ဧတေသံ ပါဒမူလေ ပါတေဿာမိ။ မမ ကဏ္ဍဂဟဏတ္ထာယ ဂတဘာဝံ ဃဏ္ဋသဒ္ဒသညာယ ဇာနေယျာသိ, မံ ပန န ပဿိဿသီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ခိတ္တကဏ္ဍာနိ အာဟရိတွာ တေသံ ပါဒမူလေ ပါတေတွာ သိလာထမ္ဘမတ္ထကေ နိသိန္နမေဝ အတ္တာနံ ဒဿေတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌော တေ, မဟာရာဇ, မယှံ ဝေဂေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အယံ ဝေဂေါ မယှံ နေဝ ဥတ္တမော, မဇ္ဈိမော, ပရိတ္တော လာမကဝေဂေါ ဧသ, ဧဝံ သီဃော, မဟာရာဇ, အမှာကံ ဝေဂေါ’’တိ အာဟ။
အထ နံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ ‘‘သမ္မ, အတ္ထိ ပန တုမှာကံ ဝေဂတော အညော သီဃတရော ဝေဂေါ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, အမှာကံ ဥတ္တမဝေဂတောပိ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ဣမေသံ သတ္တာနံ အာယုသင်္ခါရာ သီဃတရံ ခီယန္တိ ဘိဇ္ဇန္တိ, ခယံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ခဏိကနိရောဓဝသေန ရူပဓမ္မာနံ နိရောဓံ ဒဿေတိ, တတော နာမဓမ္မာနံ။ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ကထံ သုတွာ မရဏဘယဘီတော သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဘူမိယံ ပတိ, မဟာဇနော ဥတြာသံ ပတ္တော အဟောသိ။ ရညော မုခံ ဥဒကေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၆။)သိဉ္စိတွာ သတိံ လဘာပေသိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, မာ ဘာယိ, မရဏဿတိံ ဘာဝေဟိ, ဓမ္မံ စရာဟိ, ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောဟိ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, ဒေဝါ’’တိ ဩဝဒိ။ အထ ရာဇာ ‘‘သာမိ, မယံ တုမှာဒိသေန ဉာဏဗလသမ္ပန္နေန အာစရိယေန ဝိနာ ဝသိတုံ န သက္ခိဿာမ, စိတ္တကူဋံ အဂန္တွာ မယှံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော မယှံ ဩဝါဒါစရိယော ဟုတွာ ဣဓေဝ ဝသာဟီ’’တိ ယာစန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သဝနေန ဧကဿ ပိယာ ဘဝန္တိ, ဒိသွာ ပနေကဿ ဝိယေတိ ဆန္ဒော၊
ဒိသွာ စ သုတွာ စ ပိယာ ဘဝန္တိ, ကစ္စိန္နု မေ ပီယသိ ဒဿနေန။
‘‘သဝနေန ပိယော မေသိ, ဘိယျော စာဂမ္မ ဒဿနံ၊
ဧဝံ ပိယဒဿနော မေ, ဝသ ဟံသ မမန္တိကေ’’တိ။
တာသံ အတ္ထော – သမ္မ ဟံသရာဇ သဝနေန ဧကဿ ဧကစ္စေ ပိယာ ဟောန္တိ, ‘‘ဧဝံ ဂုဏော နာမာ’’တိ သုတွာ သဝနေန ပိယာယတိ, ဧကဿ ပန ဧကစ္စေ ဒိသွာဝ ဆန္ဒော ဝိဂစ္ဆတိ, ပေမံ အန္တရဓာယတိ, ခါဒိတုံ အာဂတာ ယက္ခာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဧကဿ ဧကစ္စေ ဒိသွာ စ သုတွာ စာတိ ဥဘယထာပိ ပိယာ ဟောန္တိ, တေန တံ ပုစ္ဆာမိ။ ကစ္စိန္နု မေ ပီယသိ ဒဿနေနာတိ ကစ္စိ နု တွံ မံ ပိယာယသိ, မယှံ ပန တွံ သဝနေန ပိယောဝ, ဒဿနံ ပနာဂမ္မ အတိပိယောဝ။ ဧဝံ မမ ပိယဒဿနော သမာနော စိတ္တကူဋံ အဂန္တွာ ဣဓ မမ သန္တိကေ ဝသာတိ။
ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ဝသေယျာမ တဝါဂါရေ, နိစ္စံ သက္ကတပူဇိတာ၊
မတ္တော စ ဧကဒါ ဝဇ္ဇေ, ဟံသရာဇံ ပစန္တု မေ’’တိ။
တတ္ထ မတ္တော စ ဧကဒါတိ မဟာရာဇ, မယံ တဝ ဃရေ နိစ္စံ ပူဇိတာ ဝသေယျာမ, တွံ ပန ကဒါစိ သုရာမဒမတ္တော မံသခါဒနတ္ထံ ‘‘ဟံသရာဇံ ပစန္တု မေ’’တိ ဝဒေယျာသိ, အထ ဧဝံ တဝ အနုဇီဝိနော မံ မာရေတွာ ပစေယျုံ, တဒါဟံ ကိံ ကရိဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၇။)အထဿ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ မဇ္ဇမေဝ န ပိဝိဿာမီ’’တိ ပဋိညံ ဒါတုံ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓိရတ္ထု တံ မဇ္ဇပါနံ, ယံ မေ ပိယတရံ တယာ၊
န စာပိ မဇ္ဇံ ပိဿာမိ, ယာဝ မေ ဝစ္ဆသီ ဃရေ’’တိ။
တတော ပရံ ဗောဓိသတ္တော ဆ ဂါထာ အာဟ –
‘‘သုဝိဇာနံ သိင်္ဂါလာနံ, သကုဏာနဉ္စ ဝဿိတံ၊
မနုဿဝဿိတံ ရာဇ, ဒုဗ္ဗိဇာနတရံ တတော။
‘‘အပိ စေ မညတီ ပေါသော, ဉာတိ မိတ္တော သခါတိ ဝါ၊
ယော ပုဗ္ဗေ သုမနော ဟုတွာ, ပစ္ဆာ သမ္ပဇ္ဇတေ ဒိသော။
‘‘ယသ္မိံ မနော နိဝိသတိ, အဝိဒူရေ သဟာပိ သော၊
သန္တိကေပိ ဟိ သော ဒူရေ, ယသ္မိံ နာဝိသတေ မနော။
‘‘အန္တောပိ သော ဟောတိ ပသန္နစိတ္တော, ပါရံ သမုဒ္ဒဿ ပသန္နစိတ္တော၊
အန္တောပိ သော ဟောတိ ပဒုဋ္ဌစိတ္တော, ပါရံ သမုဒ္ဒဿ ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။
‘‘သံဝသန္တာ ဝိဝသန္တိ, ယေ ဒိသာ တေ ရထေသဘ၊
အာရာ သန္တော သံဝသန္တိ, မနသာ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန။
‘‘အတိစိရံ နိဝါသေန, ပိယော ဘဝတိ အပ္ပိယော၊
အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမ, ပုရာ တေ ဟောမ အပ္ပိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဝဿိတန္တိ မဟာရာဇ, တိရစ္ဆာနဂတာ ဥဇုဟဒယာ, တေန တေသံ ဝဿိတံ သုဝိဇာနံ, မနုဿာ ပန ကက္ခဠာ, တသ္မာ တေသံ ဝစနံ ဒုဗ္ဗိဇာနတရန္တိ အတ္ထော။ ယော ပုဗ္ဗေတိ ယော ပုဂ္ဂလော ပဌမမေဝ အတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘တွံ မယှံ ဉာတကော မိတ္တော ပါဏသမော သခါ’’တိ အပိ ဧဝံ မညတိ, သွေဝ ပစ္ဆာ ဒိသော ဝေရီ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဒုဗ္ဗိဇာနံ နာမ မနုဿဟဒယန္တိ။ နိဝိသတီတိ မဟာရာဇ, ယသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ပေမဝသေန မနော နိဝိသတိ, သော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၈။)ဒူရေ ဝသန္တောပိ အဝိဒူရေ သဟာပိ ဝသတိယေဝ နာမ။ ယသ္မိံ ပန ပုဂ္ဂလေ မနော န နိဝိသတိ အပေတိ, သော သန္တိကေ ဝသန္တောပိ ဒူရေယေဝ။
အန္တောပိ သော ဟောတီတိ မဟာရာဇ, ယော သဟာယော ပသန္နစိတ္တော, သော စိတ္တေန အလ္လီနတ္တာ ပါရံ သမုဒ္ဒဿ ဝသန္တောပိ အန္တောယေဝ ဟောတိ။ ယော ပန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော, သော စိတ္တေန အနလ္လီနတ္တာ အန္တော ဝသန္တောပိ ပါရံ သမုဒ္ဒဿ နာမ။ ယေ ဒိသာ တေတိ ယေ ဝေရိနော ပစ္စတ္ထိကာ, တေ ဧကတော ဝသန္တာပိ ဒူရေ ဝသန္တိယေဝ နာမ။ သန္တော ပန ပဏ္ဍိတာ အာရာ ဌိတာပိ မေတ္တာဘာဝိတေန မနသာ အာဝဇ္ဇေန္တာ သံဝသန္တိယေဝ။ ပုရာ တေ ဟောမာတိ ယာဝ တဝ အပ္ပိယာ န ဟောမ, တာဝဒေဝ တံ အာမန္တေတွာ ဂစ္ဆာမာတိ ဝဒတိ။
အထ နံ ရာဇာ အာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ ယာစမာနာနံ, အဉ္ဇလိံ နာဝဗုဇ္ဈသိ၊
ပရိစာရကာနံ သတံ, ဝစနံ န ကရောသိ နော၊
ဧဝံ တံ အဘိယာစာမ, ပုန ကယိရာသိ ပရိယာယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧဝံ စေတိ သစေ ဟံသရာဇ, ဧဝံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာစမာနာနံ အမှာကံ ဣမံ အဉ္ဇလိံ နာဝဗုဇ္ဈသိ, တဝ ပရိစာရကာနံ သမာနာနံ ဝစနံ န ကရောသိ, အထ နံ ဧဝံ ယာစာမ။ ပုန ကယိရာသိ ပရိယာယန္တိ ကာလေန ကာလံ ဣဓ အာဂမနာယ ဝါရံ ကရေယျာသီတိ အတ္ထော။
တတော ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ဧဝံ စေ နော ဝိဟရတံ, အန္တရာယော န ဟေဿတိ၊
တုယှံ စာပိ မဟာရာဇ, မယှဉ္စ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
အပ္ပေဝ နာမ ပဿေမု, အဟောရတ္တာနမစ္စယေ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝံ စေ နောတိ မဟာရာဇ, မာ စိန္တယိတ္ထ, သစေ အမှာကမ္ပိ ဧဝံ ဝိဟရန္တာနံ ဇီဝိတန္တရာယော န ဘဝိဿတိ, အပ္ပေဝ နာမ ဥဘော အညမညံ ပဿိဿာမ, အပိစ တွံ မယာ ဒိန္နံ ဩဝါဒမေဝ မမ ဌာနေ ဌပေတွာ ဧဝံ ဣတ္တရဇီဝိတေ လောကသန္နိဝါသေ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၁၉။)ဧဝဉှိ မေ ဩဝါဒံ ကရောန္တော မံ ပဿိဿတိယေဝါတိ။ ဧဝံ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ဩဝဒိတွာ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တေနပိ မယာ အာယုသင်္ခါရာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ဒဿေတွာ ဓမ္မော ဒေသိတော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ကနိဋ္ဌော မောဂ္ဂလ္လာနော, မဇ္ဈိမော သာရိပုတ္တော, သေသဟံသဂဏာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဇဝနဟံသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဇဝနဟံသဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၄၇၇] ၄။ စူဠနာရဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
န တေ ကဋ္ဌာနိ ဘိန္နာနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ထုလ္လကုမာရိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိဝါသိနော ကိရေကဿ ကုလဿ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဓီတာ အဟောသိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ, န စ နံ ကောစိ ဝါရေသိ။ အထဿာ မာတာ စိန္တေသိ ‘‘မမ ဓီတာ ဝယပ္ပတ္တာ, န စ နံ ကောစိ ဝါရေတိ, အာမိသေန မစ္ဆံ ဝိယ ဧတာယ ဧကံ သာကိယဘိက္ခုံ ပလောဘေတွာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတွာ တံ နိဿာယ ဇီဝိဿာမီ’’တိ။ တဒါ စ သာဝတ္ထိဝါသီ ဧကော ကုလပုတ္တော သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သိက္ခာကာမတံ ပဟာယ အာလသိယော သရီရမဏ္ဍနမနုယုတ္တော ဝိဟာသိ။ မဟာဥပါသိကာ ဂေဟေ ယာဂုခါဒနီယဘောဇနီယာနိ သမ္ပာဒေတွာ ဒွါရေ ဌတွာ အန္တရဝီထိယာ ဂစ္ဆန္တေသု ဘိက္ခူသု ဧကံ ဘိက္ခုံ ရသတဏှာယ ဗန္ဓိတွာ ဂဟေတုံ သက္ကုဏေယျရူပံ ဥပဓာရေန္တီ တေပိဋကအာဘိဓမ္မိကဝိနယဓရာနံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရေ ကဉ္စိ ဂယှုပဂံ အဒိသွာ တေသံ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာနံ မဓုရဓမ္မကထိကာနံ အစ္ဆိန္နဝလာဟကသဒိသာနံ ပိဏ္ဍပါတိကာနမ္ပိ အန္တရေ ကဉ္စိ အဒိသွာဝ ဧကံ ယာဝ ဗဟိ အပင်္ဂါ အက္ခီနိ အဉ္ဇေတွာ ကေသေ ဩသဏှေတွာ ဒုကူလန္တရဝါသကံ နိဝါသေတွာ ဃဋိတမဋ္ဌံ စီဝရံ ပါရုပိတွာ မဏိဝဏ္ဏပတ္တံ အာဒါယ မနောရမံ ဆတ္တံ ဓာရယမာနံ ဝိဿဋ္ဌိန္ဒြိယံ ကာယဒဠှိဗဟုလံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ သက္ကာ ဂဏှိတု’’န္တိ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၀။)‘‘ဧထ, ဘန္တေ’’တိ ဃရံ အာနေတွာ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုအာဒီဟိ ပရိဝိသိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စံ တံ ဘိက္ခုံ ‘‘ဘန္တေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣဓေဝါဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ သောပိ တတော ပဋ္ဌာယ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ အပရဘာဂေ ဝိဿာသိကော အဟောသိ။
အထေကဒိဝသံ မဟာဥပါသိကာ တဿ သဝနပထေ ဌတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဥပဘောဂပရိဘောဂမတ္တာ အတ္ထိ, တထာရူပေါ ပန မေ ပုတ္တော ဝါ ဇာမာတာ ဝါ ဂေဟံ ဝိစာရိတုံ သမတ္ထော နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ နု ခေါ ကထေတီ’’တိ ထောကံ ဟဒယေ ဝိဒ္ဓေါ ဝိယ အဟောသိ။ သာ ဓီတရံ အာဟ ‘‘ဣမံ ပလောဘေတွာ တဝ ဝသေ ဝတ္တာပေဟီ’’တိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ မဏ္ဍိတပသာဓိတာ ဣတ္ထိကုတ္တဝိလာသေဟိ တံ ပလောဘေသိ။ ထုလ္လကုမာရိကာတိ န စ ထူလသရီရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ထူလာ ဝါ ဟောတု ကိသာ ဝါ, ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေန ပန ထူလတာယ ‘‘ထုလ္လကုမာရိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော ဒဟရော ကိလေသဝသိကော ဟုတွာ ‘‘န ဒါနာဟံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပတိဋ္ဌာတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ နိယျာဒေတွာ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂမိဿာမိ, တတြ မေ ဝတ္ထာနိ ပေသေထာ’’တိ ဝတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ နိယျာဒေတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောသ္မီ’’တိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ အာဟ။ တေ တံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဥက္ကဏ္ဌာပိတောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ထုလ္လကုမာရိကာယ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေပေသာ တဝ အရညေ ဝသန္တဿ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယံ ကတွာ မဟန္တံ အနတ္ထမကာသိ, ပုန တွံ ဧတမေဝ နိဿာယ ကသ္မာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိရဋ္ဌေ မဟာဘောဂေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေသိ, အထဿ ဘရိယာ ဧကံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ ကာလမကာသိ။ သော ‘‘ယထေဝ မေ ပိယဘရိယာယ, ဧဝံ မယိပိ မရဏံ အာဂမိဿတိ, ကိံ မေ ဃရာဝါသေန, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ကာမေ ပဟာယ ပုတ္တံ အာဒါယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော အရညေ ဝိဟာသိ။ တဒါ ပစ္စန္တဝါသိနော စောရာ ဇနပဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၁။)ပဝိသိတွာ ဂါမံ ပဟရိတွာ ကရမရေ ဂဟေတွာ ဘဏ္ဍိကံ ဥက္ခိပါပေတွာ ပုန ပစ္စန္တံ ပါပယိံသု။ တေသံ အန္တရေ ဧကာ အဘိရူပါ ကုမာရိကာ ကေရာဋိကပညာယ သမန္နာဂတာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ အမှေ ဂဟေတွာ ဒါသိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိဿန္တိ, ဧကေန ဥပါယေန ပလာယိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ ‘‘သာမိ, သရီရကိစ္စံ ကာတုကာမာမှိ, ထောကံ ပဋိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဝတွာ စောရေ ဝဉ္စေတွာ ပလာယိတွာ အရညံ ပဝိသန္တီ ဗောဓိသတ္တဿ ပုတ္တံ အဿမေ ဌပေတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတကာလေ ပုဗ္ဗဏှသမယေ တံ အဿမံ ပါပုဏိတွာ တံ တာပသကုမာရံ ကာမရတိယာ ပလောဘေတွာ သီလမဿ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတွာ ‘‘ကိံ တေ အရညဝါသေန, ဧဟိ ဂါမံ ဂန္တွာ ဝသိဿာမ, တတြ ဟိ ရူပါဒယော ကာမဂုဏာ သုလဘာ’’တိ အာဟ။ သောပိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ပိတာ တာဝ မေ အရညတော ဖလာဖလံ အာဟရိတုံ ဂတော, တံ ဒိသွာ ဥဘောပိ ဧကတောဝ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။
သာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ တရုဏဒါရကော န ကိဉ္စိ ဇာနာတိ, ပိတရာ ပနဿ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သော အာဂန္တွာ ‘ဣဓ ကိံ ကရောသီ’တိ မံ ပေါထေတွာ ပါဒေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎေတွာ အရညေ ခိပိဿတိ, တသ္မိံ အနာဂတေယေဝ ပလာယိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ‘‘အဟံ ပုရတော ဂစ္ဆာမိ, တွံ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ မဂ္ဂသညံ အာစိက္ခိတွာ ပက္ကာမိ။ သော တဿာ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿော ယထာ ပုရေ ကိဉ္စိ ဝတ္တံ အကတွာ သသီသံ ပါရုပိတွာ အန္တောပဏ္ဏသာလာယ ပဇ္ဈာယန္တော နိပဇ္ဇိ။ မဟာသတ္တော ဖလာဖလံ အာဒါယ အာဂန္တွာ တဿာ ပဒဝလဉ္ဇံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မာတုဂါမဿ ပဒဝလဉ္ဇော, ‘‘ပုတ္တဿ မမ သီလံ ဘိန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ဖလာဖလံ ဩတာရေတွာ ပုတ္တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န တေ ကဋ္ဌာနိ ဘိန္နာနိ, န တေ ဥဒကမာဘတံ၊
အဂ္ဂီပိ တေ န ဟာပိတော, ကိံ နု မန္ဒောဝ ဈာယသီ’’တိ။
တတ္ထ အဂ္ဂီပိ တေ န ဟာပိတောတိ အဂ္ဂိပိ တေ န ဇာလိတော။ မန္ဒောဝါတိ နိပ္ပညော အန္ဓဗာလော ဝိယ။
သော ပိတု ကထံ သုတွာ ဥဋ္ဌာယ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ဂါရဝေနေဝ အရညဝါသေ အနုဿာဟံ ပဝေဒေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၂။)‘‘န ဥဿဟေ ဝနေ ဝတ္ထုံ, ကဿပါမန္တယာမိ တံ၊
ဒုက္ခော ဝါသော အရညမှိ, ရဋ္ဌံ ဣစ္ဆာမိ ဂန္တဝေ။
‘‘ယထာ အဟံ ဣတော ဂန္တွာ, ယသ္မိံ ဇနပဒေ ဝသံ၊
အာစာရံ ဗြဟ္မေ သိက္ခေယျံ, တံ ဓမ္မံ အနုသာသ မ’’န္တိ။
တတ္ထ ကဿပါမန္တယာမိ တန္တိ ကဿပ အာမန္တယာမိ တံ။ ဂန္တဝေတိ ဂန္တုံ။ အာစာရန္တိ ယသ္မိံ ဇနပဒေ ဝသာမိ, တတ္ထ ဝသန္တော ယထာ အာစာရံ ဇနပဒစာရိတ္တံ သိက္ခေယျံ ဇာနေယျံ, တံ ဓမ္မံ အနုသာသ ဩဝဒါဟီတိ ဝဒတိ။
မဟာသတ္တော ‘‘သာဓု, တာတ, ဒေသစာရိတ္တံ တေ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘သစေ အရညံ ဟိတွာန, ဝနမူလဖလာနိ စ၊
ရဋ္ဌေ ရောစယသေ ဝါသံ, တံ ဓမ္မံ နိသာမေဟိ မေ။
‘‘ဝိသံ မာ ပဋိသေဝိတ္ထော, ပပါတံ ပရိဝဇ္ဇယ၊
ပင်္ကေ စ မာ ဝိသီဒိတ္ထော, ယတ္တော စာသီဝိသေ စရေ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မန္တိ သစေ ရဋ္ဌဝါသံ ရောစေသိ, တေန ဟိ တွံ ဇနပဒစာရိတ္တံ ဓမ္မံ နိသာမေဟိ။ ယတ္တော စာသီဝိသေတိ အာသီဝိသဿ သန္တိကေ ယတ္တော ပဋိယတ္တော စရေယျာသိ, သက္ကောန္တော အာသီဝိသံ ပရိဝဇ္ဇေယျာသီတိ အတ္ထော။
တာပသကုမာရော သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ အတ္ထံ အဇာနန္တော ပုစ္ဆိ –
‘‘ကိံ နု ဝိသံ ပပါတော ဝါ, ပင်္ကော ဝါ ဗြဟ္မစာရိနံ၊
ကံ တွံ အာသီဝိသံ ဗြူသိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ –
‘‘အာသဝေါ တာတ လောကသ္မိံ, သုရာ နာမ ပဝုစ္စတိ၊
မနုညော သုရဘီ ဝဂ္ဂု, သာဒု ခုဒ္ဒရသူပမော၊
ဝိသံ တဒါဟု အရိယာ သေ, ဗြဟ္မစရိယဿ နာရဒ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၃။)‘‘ဣတ္ထိယော တာတ လောကသ္မိံ, ပမတ္တံ ပမထေန္တိ တာ၊
ဟရန္တိ ယုဝိနော စိတ္တံ, တူလံ ဘဋ္ဌံဝ မာလုတော၊
ပပါတော ဧသော အက္ခာတော, ဗြဟ္မစရိယဿ နာရဒ။
‘‘လာဘော သိလောကော သက္ကာရော, ပူဇာ ပရကုလေသု စ၊
ပင်္ကော ဧသော စ အက္ခာတော, ဗြဟ္မစရိယဿ နာရဒ။
‘‘သသတ္ထာ တာတ ရာဇာနော, အာဝသန္တိ မဟိံ ဣမံ၊
တေ တာဒိသေ မနုဿိန္ဒေ, မဟန္တေ တာတ နာရဒ။
‘‘ဣဿရာနံ အဓိပတီနံ, န တေသံ ပါဒတော စရေ၊
အာသီဝိသောတိ အက္ခာတော, ဗြဟ္မစရိယဿ နာရဒ။
‘‘ဘတ္တတ္ထော ဘတ္တကာလေ စ, ယံ ဂေဟမုပသင်္ကမေ၊
ယဒေတ္ထ ကုသလံ ဇညာ, တတ္ထ ဃာသေသနံ စရေ။
‘‘ပဝိသိတွာ ပရကုလံ, ပါနတ္ထံ ဘောဇနာယ ဝါ၊
မိတံ ခါဒေ မိတံ ဘုဉ္ဇေ, န စ ရူပေ မနံ ကရေ။
‘‘ဂေါဋ္ဌံ မဇ္ဇံ ကိရာဋဉ္စ, သဘာ နိကိရဏာနိ စ၊
အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေဟိ, ယာနီဝ ဝိသမံ ပထ’’န္တိ။
တတ္ထ အာသဝေါတိ ပုပ္ဖါသဝါဒိ။ ဝိသံ တဒါဟူတိ တံ အာသဝသင်္ခါတံ သုရံ အရိယာ ‘‘ဗြဟ္မစရိယဿ ဝိသ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ပမတ္တန္တိ မုဋ္ဌဿတိံ။ တူလံ ဘဋ္ဌံဝါတိ ရုက္ခာ ဘဿိတွာ ပတိတတူလံ ဝိယ။ အက္ခာတောတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ကထိတော။ သိလောကောတိ ကိတ္တိဝဏ္ဏော။ သက္ကာရောတိ အဉ္ဇလိကမ္မာဒိ။ ပူဇာတိ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇာ။ ပင်္ကောတိ ဧသ ဩသီဒါပနဋ္ဌေန ‘‘ပင်္ကော’’တိ အက္ခာတော။ မဟန္တေတိ မဟန္တဘာဝပ္ပတ္တေ။ န တေသံ ပါဒတော စရေတိ တေသံ သန္တိကေ န စရေ, ရာဇကုလူပကော န ဘဝေယျာသီတိ အတ္ထော။ ရာဇာနော ဟိ အာသီဝိသာ ဝိယ မုဟုတ္တေနေဝ ကုဇ္ဈိတွာ အနယဗျသနံ ပါပေန္တိ။ အပိစ အန္တေပုရပ္ပဝေသနေ ဝုတ္တာဒီနဝဝသေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၄။)ဘတ္တတ္ထောတိ ဘတ္တေန အတ္ထိကော ဟုတွာ။ ယဒေတ္ထ ကုသလန္တိ ယံ တေသု ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗေသု ဂေဟေသု ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ ပဉ္စအဂေါစရရဟိတံ ဇာနေယျာသိ, တတ္ထ ဃာသေသနံ စရေယျာသီတိ အတ္ထော။ န စ ရူပေ မနံ ကရေတိ ပရကုလေ မတ္တညူ ဟုတွာ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တောပိ တတ္ထ ဣတ္ထိရူပေ မနံ မာ ကရေယျာသိ, မာ စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာ ဣတ္ထိရူပေ နိမိတ္တံ ဂဏှေယျာသီတိ ဝဒတိ။ ဂေါဋ္ဌံ မဇ္ဇံ ကိရာဋန္တိ အယံ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော, အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဂေါဋ္ဌံ မဇ္ဇံ ကိရာသဉ္စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂေါဋ္ဌန္တိ ဂုန္နံ ဌိတဋ္ဌာနံ။ မဇ္ဇန္တိ ပါနာဂါရံ။ ကိရာသန္တိ ဓုတ္တကေရာဋိကဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဘာ နိကိရဏာနိ စာတိ သဘာယော စ ဟိရညသုဝဏ္ဏာနံ နိကိရဏဋ္ဌာနာနိ စ။ အာရကာတိ ဧတာနိ သဗ္ဗာနိ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေယျာသိ။ ယာနီဝါတိ သပ္ပိတေလယာနေန ဂစ္ဆန္တော ဝိသမံ မဂ္ဂံ ဝိယ။
မာဏဝေါ ပိတု ကထေန္တဿေဝ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘တာတ, အလံ မေ မနုဿပထေနာ’’တိ အာဟ။ အထဿ ပိတာ မေတ္တာဒိဘာဝနံ အာစိက္ခိ။ သော တဿောဝါဒေ ဌတွာ န စိရဿေဝ ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ ဥဘောပိ ပိတာပုတ္တာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သာ ကုမာရိကာ အယံ ကုမာရိကာ အဟောသိ, တာပသကုမာရော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု, ပိတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠနာရဒဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
ဒူတေ တေ ဗြဟ္မေ ပါဟေသိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ပညာပသံသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဓမ္မသဘာယံ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ပဿထ, အာဝုသော, ဒသဗလဿ ဥပါယကောသလ္လံ, နန္ဒဿ သကျပုတ္တဿ အစ္ဆရာဂဏံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တံ အဒါသိ, စူဠပန္ထကဿ ပိလောတိကံ ဒတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ အဒါသိ, ကမ္မာရပုတ္တဿ ပဒုမံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တံ အဒါသိ, ဧဝံ နာနာဥပါယေဟိ သတ္တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၅။)ဝိနေတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ဣဒါနေဝ ‘ဣမိနာ ဣဒံ ဟောတီ’တိ ဥပါယကုသလော, ပုဗ္ဗေပိ ဥပါယကုသလောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဇနပဒေါ အဟိရညော အဟောသိ။ သော ဟိ ဇနပဒံ ပီဠေတွာ ဓနမေဝ သံကဍ္ဎိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ကာသိဂါမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ‘‘ပစ္ဆာ ဓမ္မေန ဘိက္ခံ စရိတွာ အာစရိယဓနံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေတွာ နိဋ္ဌိတသိပ္ပေါ အနုယောဂံ ဒတွာ ‘‘အာစရိယ, တုမှာကံ ဓနံ အာဟရိဿာမီ’’တိ အာပုစ္ဆိတွာ နိက္ခမ္မ ဇနပဒေ စရန္တော ဓမ္မေန သမေန ပရိယေသိတွာ သတ္တ နိက္ခေ လဘိတွာ ‘‘အာစရိယဿ ဒဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဂင်္ဂံ ဩတရိတုံ နာဝံ အဘိရုဟိ။ တဿ တတ္ထ နာဝါယ ဝိပရိဝတ္တမာနာယ တံ သုဝဏ္ဏံ ဥဒကေ ပတိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ဒုလ္လဘံ ဟိရညံ, ဇနပဒေ ပုန အာစရိယဓနေ ပရိယေသိယမာနေ ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ, ယံနူနာဟံ ဂင်္ဂါတီရေယေဝ နိရာဟာရော နိသီဒေယျံ, တဿ မေ နိသိန္နဘာဝံ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇာ ဇာနိဿတိ, တတော အမစ္စေ ပေသေဿတိ, အဟံ တေဟိ သဒ္ဓိံ န မန္တေဿာမိ, တတော ရာဇာ သယံ အာဂမိဿတိ, ဣမိနာ ဥပါယေန တဿ သန္တိကေ အာစရိယဓနံ လဘိဿာမီ’’တိ။ သော ဂင်္ဂါတီရေ ဥတ္တရိသာဋကံ ပါရုပိတွာ ယညသုတ္တံ ဗဟိ ဌပေတွာ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏေ ဝါလုကတလေ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ နိသီဒိ။ တံ နိရာဟာရံ နိသိန္နံ ဒိသွာ မဟာဇနော ‘‘ကသ္မာ နိသိန္နောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ, ကဿစိ န ကထေသိ။ ပုနဒိဝသေ ဒွါရဂါမဝါသိနော တဿ တတ္ထ နိသိန္နဘာဝံ သုတွာ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိံသု, တေသမ္ပိ န ကထေသိ။ တေ တဿ ကိလမထံ ဒိသွာ ပရိဒေဝန္တာ ပက္ကမိံသု။ တတိယဒိဝသေ နဂရဝါသိနော အာဂမိံသု, စတုတ္ထဒိဝသေ နဂရတော ဣဿရဇနာ, ပဉ္စမဒိဝသေ ရာဇပုရိသာ။ ဆဋ္ဌဒိဝသေ ရာဇာ အမစ္စေ ပေသေသိ, တေဟိပိ သဒ္ဓိံ န ကထေသိ။ သတ္တမဒိဝသေ ရာဇာ ဘယဋ္ဋိတော ဟုတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒူတေ တေ ဗြဟ္မေ ပါဟေသိံ, ဂင်္ဂါတီရသ္မိ ဈာယတော၊
တေသံ ပုဋ္ဌော န ဗျာကာသိ, ဒုက္ခံ ဂုယှမတံ နု တေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၆။)တတ္ထ ဒုက္ခံ ဂုယှမတံ နု တေတိ ကိံ နု ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ယံ တဝ ဒုက္ခံ ဥပ္ပန္နံ, တံ တေ ဂုယှမေဝ မတံ, န အညဿ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, ဒုက္ခံ နာမ ဟရိတုံ သမတ္ထဿေဝ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ, န အညဿာ’’တိ ဝတွာ သတ္တ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သစေ တေ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇေ, ကာသီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
မာ ခေါ နံ တဿ အက္ခာဟိ, ယော တံ ဒုက္ခာ န မောစယေ။
‘‘ယော တဿ ဒုက္ခဇာတဿ, ဧကင်္ဂမပိ ဘာဂသော၊
ဝိပ္ပမောစေယျ ဓမ္မေန, ကာမံ တဿ ပဝေဒယ။
‘‘သုဝိဇာနံ သိင်္ဂါလာနံ, သကုဏာနဉ္စ ဝဿိတံ၊
မနုဿဝဿိတံ ရာဇ, ဒုဗ္ဗိဇာနတရံ တတော။
‘‘အပိ စေ မညတီ ပေါသော, ဉာတိ မိတ္တော သခါတိ ဝါ၊
ယော ပုဗ္ဗေ သုမနော ဟုတွာ, ပစ္ဆာ သမ္ပဇ္ဇတေ ဒိသော။
‘‘ယော အတ္တနော ဒုက္ခမနာနုပုဋ္ဌော, ပဝေဒယေ ဇန္တု အကာလရူပေ၊
အာနန္ဒိနော တဿ ဘဝန္တိ မိတ္တာ, ဟိတေသိနော တဿ ဒုခီ ဘဝန္တိ။
‘‘ကာလဉ္စ ဉတွာန တထာဝိဓဿ, မေဓာဝိနံ ဧကမနံ ဝိဒိတွာ၊
အက္ခေယျ တိဗ္ဗာနိ ပရဿ ဓီရော, သဏှံ ဂိရံ အတ္ထဝတိံ ပမုဉ္စေ။
‘‘သစေ စ ဇညာ အဝိသယှမတ္တနော, န တေ ဟိ မယှံ သုခါဂမာယ၊
ဧကောဝ တိဗ္ဗာနိ သဟေယျ ဓီရော, သစ္စံ ဟိရောတ္တပ္ပမပေက္ခမာနော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၇။)တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇေတိ သစေ တဝ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ မာ အက္ခာဟီတိ မာ ကထေဟိ။ ဒုဗ္ဗိဇာနတရံ တတောတိ တတော တိရစ္ဆာနဂတဝဿိတတောပိ ဒုဗ္ဗိဇာနတရံ, တသ္မာ တထတော အဇာနိတွာ ဟရိတုံ အသမတ္ထဿ အတ္တနော ဒုက္ခံ န ကထေတဗ္ဗမေဝါတိ။ အပိ စေတိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာဝ။ အနာနုပုဋ္ဌောတိ ပုနပ္ပုနံ ပုဋ္ဌော။ ပဝေဒယေတိ ကထေတိ။ အကာလရူပေတိ အကာလေ။ ကာလန္တိ အတ္တနော ဂုယှဿ ကထနကာလံ။ တထာဝိဓဿာတိ ပဏ္ဍိတပုရိသံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကမနံ ဝိဒိတွာ တထာဝိဓဿ အာစိက္ခေယျ။ တိဗ္ဗာနီတိ ဒုက္ခာနိ။
သစေတိ ယဒိ အတ္တနော ဒုက္ခံ အဝိသယှံ အတ္တနော ဝါ ပရေသံ ဝါ ပုရိသကာရေန အတေကိစ္ဆံ ဇာနေယျ။ တေ ဟီတိ တေ ဧဝ လောကပဝေဏိကာ, အဋ္ဌလောကဓမ္မာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အထ အယံ လောကပဝေဏီ န မယှံ ဧဝ သုခါဂမာယ ဥပ္ပန္နာ, အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ပရိမုတ္တော နာမ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေ သုခမေဝ ပတ္ထေန္တေန ပရဿ ဒုက္ခာရောပနံ နာမ န ယုတ္တံ, နေတံ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နေန ကတ္တဗ္ဗံ, အတ္ထိ စ မေ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပန္တိ သစ္စံ သံဝိဇ္ဇမာနံ အတ္တနိ ဟိရောတ္တပ္ပံ အပေက္ခမာနောဝ အညဿ အနာရောစေတွာ ဧကောဝ တိဗ္ဗာနိ သဟေယျ ဓီရောတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော သတ္တဟိ ဂါထာဟိ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အတ္တနော အာစရိယဓနဿ ပရိယေသိတဘာဝံ ဒဿေန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟံ ရဋ္ဌေ ဝိစရန္တော, နိဂမေ ရာဇဓာနိယော၊
ဘိက္ခမာနော မဟာရာဇ, အာစရိယဿ ဓနတ္ထိကော။
‘‘ဂဟပတီ ရာဇပုရိသေ, မဟာသာလေ စ ဗြာဟ္မဏေ၊
အလတ္ထံ သတ္တ နိက္ခာနိ, သုဝဏ္ဏဿ ဇနာဓိပ၊
တေ မေ နဋ္ဌာ မဟာရာဇ, တသ္မာ သောစာမဟံ ဘုသံ။
‘‘ပုရိသာ တေ မဟာရာဇ, မနသာနုဝိစိန္တိတာ၊
နာလံ ဒုက္ခာ ပမောစေတုံ, တသ္မာ တေသံ န ဗျာဟရိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၈။)‘‘တွဉ္စ ခေါ မေ မဟာရာဇ, မနသာနုဝိစိန္တိတော၊
အလံ ဒုက္ခာ ပမောစေတုံ, တသ္မာ တုယှံ ပဝေဒယိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘိက္ခမာနောတိ ဧတေ ဂဟပတိအာဒယော ယာစမာနော။ တေ မေတိ တေ သတ္တ နိက္ခာ မမ ဂင်္ဂံ တရန္တဿ နဋ္ဌာ, ဂင်္ဂါယံ ပတိတာ။ ပုရိသာ တေတိ မဟာရာဇ, တဝ ဒူတပုရိသာ။ အနုဝိစိန္တိတာတိ ‘‘နာလံ ဣမေ မံ ဒုက္ခာ မောစေတု’’န္တိ မယာ ဉာတာ။ တသ္မာတိ တေန ကာရဏေန တေသံ အတ္တနော ဒုက္ခံ နာစိက္ခိံ။ ပဝေဒယိန္တိ ကထေသိံ။
ရာဇာ တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘မာ စိန္တယိ, ဗြာဟ္မဏ, အဟံ တေ အာစရိယဓနံ ဒဿာမီ’’တိ ဒွိဂုဏဓနမဒါသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တဿာဒါသိ ပသန္နတ္တော, ကာသီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
ဇာတရူပမယေ နိက္ခေ, သုဝဏ္ဏဿ စတုဒ္ဒသာ’’တိ။
တတ္ထ ဇာတရူပမယေတိ တေ သုဝဏ္ဏဿ စတုဒ္ဒသ နိက္ခေ ဇာတရူပမယေယေဝ အဒါသိ, န ယဿ ဝါ တဿ ဝါ သုဝဏ္ဏဿာတိ အတ္ထော။
မဟာသတ္တော ရညော ဩဝါဒံ ဒတွာ အာစရိယဿ ဓနံ ဒတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ရာဇာပိ တဿောဝါဒေ ဌိတော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ဥဘောပိ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ဥပါယကုသလောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, အာစရိယော သာရိပုတ္တော, ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒူတဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၄၇၉] ၆။ ကာလိင်္ဂဗောဓိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ရာဇာ ကာလိင်္ဂေါ စက္ကဝတ္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရေန ကတံ မဟာဗောဓိပူဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝေနေယျသင်္ဂဟတ္ထာယ ဟိ တထာဂတေ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကန္တေ သာဝတ္ထိဝါသိနော ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ အညံ ပူဇနီယဋ္ဌာနံ အလဘိတွာ ဂန္ဓကုဋိဒွါရေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၂၉။)ပါတေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တေ ဥဠာရပါမောဇ္ဇာ န ဟောန္တိ။ တံ ကာရဏံ ဉတွာ အနာထပိဏ္ဍိကော တထာဂတဿ ဇေတဝနံ အာဂတကာလေ အာနန္ဒတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဝိဟာရော တထာဂတေ စာရိကံ ပက္ကန္တေ နိပစ္စယော ဟောတိ, မနုဿာနံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇနီယဋ္ဌာနံ န ဟောတိ, သာဓု, ဘန္တေ, တထာဂတဿ ဣမမတ္ထံ အာရောစေတွာ ဧကဿ ပူဇနီယဋ္ဌာနဿ သက္ကုဏေယျဘာဝံ ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာဂတံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, စေတိယာနီ’’တိ? ‘‘တီဏိ အာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘ကတမာနိ, ဘန္တေ, တီဏီ’’တိ? ‘‘သာရီရိကံ ပါရိဘောဂိကံ ဥဒ္ဒိဿက’’န္တိ။ ‘‘သက္ကာ ပန, ဘန္တေ, တုမှေသု ဓရန္တေသုယေဝ စေတိယံ ကာတု’’န္တိ။ ‘‘အာနန္ဒ, သာရီရိကံ န သက္ကာ ကာတုံ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဟောတိ, ဥဒ္ဒိဿကံ အဝတ္ထုကံ မမာယနမတ္တမေဝ ဟောတိ, ဗုဒ္ဓေဟိ ပရိဘုတ္တော မဟာဗောဓိရုက္ခော ဗုဒ္ဓေသု ဓရန္တေသုပိ စေတိယမေဝါ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေသု ပက္ကန္တေသု ဇေတဝနဝိဟာရော အပ္ပဋိသရဏော ဟောတိ, မဟာဇနော ပူဇနီယဋ္ဌာနံ န လဘတိ, မဟာဗောဓိတော ဗီဇံ အာဟရိတွာ ဇေတဝနဒွါရေ ရောပေဿာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာနန္ဒ, ရောပေဟိ, ဧဝံ သန္တေ ဇေတဝနေ မမ နိဗဒ္ဓဝါသော ဝိယ ဘဝိဿတီ’’တိ။
ထေရော ကောသလနရိန္ဒဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဝိသာခါဒီနဉ္စ အာရောစေတွာ ဇေတဝနဒွါရေ ဗောဓိရောပနဋ္ဌာနေ အာဝါဋံ ခဏာပေတွာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဇေတဝနဒွါရေ ဗောဓိံ ရောပေဿာမိ, မဟာဗောဓိတော မေ ဗောဓိပက္ကံ အာဟရထာ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာကာသေန ဗောဓိမဏ္ဍံ ဂန္တွာ ဝဏ္ဋာ ပရိဂလန္တံ ပက္ကံ ဘူမိံ အသမ္ပတ္တမေဝ စီဝရေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂဟေတွာ အာနန္ဒတ္ထေရဿ အဒါသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ‘‘အဇ္ဇ ဗောဓိံ ရောပေဿာမီ’’တိ ကောသလရာဇာဒီနံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ သာယနှသမယေ မဟန္တေန ပရိဝါရေန သဗ္ဗူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ အာဂမိ, တထာ အနာထပိဏ္ဍိကော ဝိသာခါ စ အညော စ သဒ္ဓေါ ဇနော။ ထေရော မဟာဗောဓိရောပနဋ္ဌာနေ မဟန္တံ သုဝဏ္ဏကဋာဟံ ဌပေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဆိဒ္ဒံ ကာရေတွာ ဂန္ဓကလလဿ ပူရေတွာ ‘‘ဣဒံ ဗောဓိပက္ကံ ရောပေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ရညော အဒါသိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ရဇ္ဇံ နာမ န သဗ္ဗကာလံ အမှာကံ ဟတ္ထေ တိဋ္ဌတိ, ဣဒံ မယာ အနာထပိဏ္ဍိကေန ရောပါပေတုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၀။)ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တံ ဗောဓိပက္ကံ မဟာသေဋ္ဌိဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော ဂန္ဓကလလံ ဝိယူဟိတွာ တတ္ထ ပါတေသိ။ တသ္မိံ တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ သဗ္ဗေသံ ပဿန္တာနညေဝ နင်္ဂလသီသပ္ပမာဏော ဗောဓိခန္ဓော ပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဥဋ္ဌဟိ, စတူသု ဒိသာသု ဥဒ္ဓဉ္စာတိ ပဉ္စ မဟာသာခါ ပဏ္ဏာသဟတ္ထာဝ နိက္ခမိံသု။ ဣတိ သော တင်္ခဏညေဝ ဝနပ္ပတိဇေဋ္ဌကော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ အဋ္ဌာရသမတ္တေ သုဝဏ္ဏရဇတဃဋေ ဂန္ဓောဒကေန ပူရေတွာ နီလုပ္ပလဟတ္ထကာဒိပဋိမဏ္ဍိတေ မဟာဗောဓိံ ပရိက္ခိပိတွာ ပုဏ္ဏဃဋေ ပဋိပါဋိယာ ဌပေသိ, သတ္တရတနမယံ ဝေဒိကံ ကာရေသိ, သုဝဏ္ဏမိဿကံ ဝါလုကံ ဩကိရိ, ပါကာရပရိက္ခေပံ ကာရေသိ, သတ္တရတနမယံ ဒွါရကောဋ္ဌကံ ကာရေသိ, သက္ကာရော မဟာ အဟောသိ။
ထေရော တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေဟိ မဟာဗောဓိမူလေ သမာပန္နသမာပတ္တိံ မယာ ရောပိတဗောဓိမူလေ နိသီဒိတွာ မဟာဇနဿ ဟိတတ္ထာယ သမာပဇ္ဇထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာနန္ဒ, ကိံ ကထေသိ, မယိ မဟာဗောဓိမူလေ သမာပန္နသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ အညော ပဒေသော ဓာရေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, မဟာဇနဿ ဟိတတ္ထာယ ဣမဿ ဘူမိပ္ပဒေသဿ ဓုဝနိယာမေန သမာပတ္တိသုခေန တံ ဗောဓိမူလံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ။ သတ္ထာ ဧကရတ္တိံ သမာပတ္တိသုခေန ပရိဘုဉ္ဇိ။ ထေရော ကောသလရာဇာဒီနံ ကထေတွာ ဗောဓိမဟံ နာမ ကာရေသိ။ သောပိ ခေါ ဗောဓိရုက္ခော အာနန္ဒတ္ထေရေန ရောပိတတ္တာ အာနန္ဒဗောဓိယေဝါတိ ပညာယိတ္ထ။ တဒါ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဓရန္တေယေဝ တထာဂတေ ဗောဓိံ ရောပေတွာ မဟာပူဇံ ကာရေသိ, အဟော မဟာဂုဏော ထေရော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒော သပရိဝါရေသု စတူသု မဟာဒီပေသု မနုဿေ ဂဟေတွာ ဗဟုဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဟရိတွာ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ ဗောဓိမဟံ ကာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒန္တပုရနဂရေ ကာလိင်္ဂေါ နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ မဟာကာလိင်္ဂေါ, စူဠကာလိင်္ဂေါတိ ဒွေ ပုတ္တာ အဟေသုံ။ နေမိတ္တကာ ‘‘ဇေဋ္ဌပုတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေဿတိ, ကနိဋ္ဌော ပန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၁။)ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘိက္ခာယ စရိဿတိ, ပုတ္တော ပနဿ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ အပရဘာဂေ ဇေဋ္ဌပုတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရာဇာ အဟောသိ, ကနိဋ္ဌော ပန ဥပရာဇာ။ သော ‘‘ပုတ္တော ကိရ မေ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုတ္တံ နိဿာယ မာနံ အကာသိ။ ရာဇာ အသဟန္တော ‘‘စူဠကာလိင်္ဂံ ဂဏှာ’’တိ ဧကံ အတ္ထစရကံ အာဏာပေသိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘ကုမာရ, ရာဇာ တံ ဂဏှာပေတုကာမော, တဝ ဇီဝိတံ ရက္ခာဟီ’’တိ အာဟ။ သော အတ္တနော လဉ္ဇနမုဒ္ဒိကဉ္စ သုခုမကမ္ဗလဉ္စ ခဂ္ဂဉ္စာတိ ဣမာနိ တီဏိ အတ္ထစရကာမစ္စဿ ဒဿေတွာ ‘‘ဣမာယ သညာယ မမ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ဒဒေယျာထာ’’တိ ဝတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ အဿမံ ကတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ နဒီတီရေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
မဒ္ဒရဋ္ဌေပိ သာဂလနဂရေ မဒ္ဒရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဓီတရံ ဝိဇာယိ။ တံ နေမိတ္တကာ ‘‘အယံ ဘိက္ခံ စရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿတိ, ပုတ္တော ပနဿာ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာဂန္တွာ သာဂလနဂရံ ရုန္ဓိံသု။ မဒ္ဒရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘သစာဟံ ဣမံ ဧကဿ ဒဿာမိ, သေသရာဇာနော ကုဇ္ဈိဿန္တိ, မမ ဓီတရံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ဓီတရဉ္စ ဘရိယဉ္စ ဂဟေတွာ အညာတကဝေသေန ပလာယိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ စူဠကာလိင်္ဂကုမာရဿ အဿမပဒတော ဥပရိဘာဂေ အဿမံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော တတ္ထ ပဋိဝသတိ။ မာတာပိတရော ‘‘ဓီတရံ ရက္ခိဿာမာ’’တိ တံ အဿမပဒေ ကတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ။ သာ တေသံ ဂတကာလေ နာနာပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ ပုပ္ဖစုမ္ဗဋကံ ကတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ဌပိတသောပါနပန္တိ ဝိယ ဇာတော ဧကော သုပုပ္ဖိတော အမ္ဗရုက္ခော အတ္ထိ, တံ အဘိရုဟိတွာ ကီဠိတွာ ပုပ္ဖစုမ္ဗဋကံ ဥဒကေ ခိပိ။ တံ ဧကဒိဝသံ ဂင်္ဂါယံ နှာယန္တဿ စူဠကာလိင်္ဂကုမာရဿ သီသေ လဂ္ဂိ။ သော တံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣဒံ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ ကတံ, နော စ ခေါ မဟလ္လိကာယ, တရုဏကုမာရိကာယ ကတကမ္မံ, ဝီမံသိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ ကိလေသဝသေန ဥပရိဂင်္ဂံ ဂန္တွာ တဿာ အမ္ဗရုက္ခေ နိသီဒိတွာ မဓုရေန သရေန ဂါယန္တိယာ သဒ္ဒံ သုတွာ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကာ နာမ တွ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘မနုဿိတ္ထီဟမသ္မိ သာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဩတရာဟီ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ သာမိ, အဟံ ခတ္တိယာ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟမ္ပိ ခတ္တိယောယေဝ, ဩတရာဟီ’’တိ။ သာမိ, န ဝစနမတ္တေနေဝ ခတ္တိယော ဟောတိ, ယဒိသိ ခတ္တိယော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၂။)ခတ္တိယမာယံ ကထေဟီ’’တိ။ တေ ဥဘောပိ အညမညံ ခတ္တိယမာယံ ကထယိံသု။ ရာဇဓီတာ ဩတရိ။
တေ အညမညံ အဇ္ဈာစာရံ စရိံသု။ သာ မာတာပိတူသု အာဂတေသု တဿ ကာလိင်္ဂရာဇပုတ္တဘာဝဉ္စေဝ အရညံ ပဝိဋ္ဌကာရဏဉ္စ ဝိတ္ထာရေန တေသံ ကထေသိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ တဿ အဒံသု။ တေသံ ပိယသံဝါသေန ဝသန္တာနံ ရာဇဓီတာ ဂဗ္ဘံ လဘိတွာ ဒသမာသစ္စယေန ဓညပုညလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘ကာလိင်္ဂေါ’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ပိတု စေဝ အယျကဿ စ သန္တိကေ သဗ္ဗသိပ္ပါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ။ အထဿ ပိတာ နက္ခတ္တယောဂဝသေန ဘာတု မတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘တာတ, မာ တွံ အရညေ ဝသ, ပေတ္တေယျော တေ မဟာကာလိင်္ဂေါ ကာလကတော, တွံ ဒန္တပုရနဂရံ ဂန္တွာ ကုလသန္တကံ သကလရဇ္ဇံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနာ အာနီတံ မုဒ္ဒိကဉ္စ ကမ္ဗလဉ္စ ခဂ္ဂဉ္စ ဒတွာ ‘‘တာတ, ဒန္တပုရနဂရေ အသုကဝီထိယံ အမှာကံ အတ္ထစရကော အမစ္စော အတ္ထိ, တဿ ဂေဟေ သယနမဇ္ဈေ ဩတရိတွာ ဣမာနိ တီဏိ ရတနာနိ တဿ ဒဿေတွာ မမ ပုတ္တဘာဝံ အာစိက္ခ, သော တံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေဿတီ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ သော မာတာပိတရော စ အယျကာယျိကေ စ ဝန္ဒိတွာ ပုညမဟိဒ္ဓိယာ အာကာသေန ဂန္တွာ အမစ္စဿ သယနပိဋ္ဌေယေဝ ဩတရိတွာ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ‘‘စူဠကာလိင်္ဂဿ ပုတ္တောမှီ’’တိ အာစိက္ခိတွာ တာနိ ရတနာနိ ဒဿေသိ။ အမစ္စော ရာဇပရိသာယ အာရောစေသိ။ အမစ္စာ နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ တဿ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပယိံသု။
အထဿ ကာလိင်္ဂဘာရဒွါဇော နာမ ပုရောဟိတော တဿ ဒသ စက္ကဝတ္တိဝတ္တာနိ အာစိက္ခိ။ သော တံ ဝတ္တံ ပူရေသိ။ အထဿ ပန္နရသဥပေါသထဒိဝသေ စက္ကဒဟတော စက္ကရတနံ, ဥပေါသထကုလတော ဟတ္ထိရတနံ, ဝလာဟကကုလတော အဿရတနံ, ဝေပုလ္လပဗ္ဗတတော မဏိရတနံ အာဂမိ, ဣတ္ထိရတနဂဟပတိရတနပရိဏာယကရတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ သော သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတွာ ဧကဒိဝသဉ္စ ဆတ္တိံသယောဇနာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော သဗ္ဗသေတံ ကေလာသကူဋပဋိဘာဂံ ဟတ္ထိံ အာရုယှ မဟန္တေန သိရိဝိလာသေန မာတာပိတူနံ သန္တိကံ ပါယာသိ။ အထဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဇယပလ္လင်္ကဿ ပထဝီနာဘိဘူတဿ မဟာဗောဓိမဏ္ဍဿ ဥပရိဘာဂေ နာဂေါ ဂန္တုံ နာသက္ခိ။ ရာဇာ ပုနပ္ပုနံ စောဒေသိ, သော နာသက္ခိယေဝ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၃။)‘‘ရာဇာ ကာလိင်္ဂေါ စက္ကဝတ္တိ, ဓမ္မေန ပထဝိမနုသာသံ၊
အဂမာ ဗောဓိသမီပံ, နာဂေန မဟာနုဘာဝေနာ’’တိ။
အထ ရညော ပုရောဟိတော ရညာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အာကာသေ အာဝရဏံ နာမ နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ ရာဇာ ဟတ္ထိံ ပေသေတုံ န သက္ကောတိ, ဝီမံသိဿာမီ’’တိ အာကာသတော ဩရုယှ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဇယပလ္လင်္ကံ ပထဝီနာဘိမဏ္ဍလဘူတံ ဘူမိဘာဂံ ပဿိ။ တဒါ ကိရ တတ္ထ အဋ္ဌရာဇကရီသမတ္တေ ဌာနေ ကေသမဿုမတ္တမ္ပိ တိဏံ နာမ နတ္ထိ, ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏဝါလုကာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမန္တာ တိဏလတာဝနပ္ပတိယော ဗောဓိမဏ္ဍံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အာဝဋ္ဋေတွာ ဗောဓိမဏ္ဍာဘိမုခါဝ အဋ္ဌံသု။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဘူမိဘာဂံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣဒဉှိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗကိလေသဝိဒ္ဓံသနဋ္ဌာနံ, ဣမဿ ဥပရိဘာဂေ သက္ကာဒီဟိပိ န သက္ကာ ဂန္တု’’န္တိ စိန္တေတွာ ကာလိင်္ဂရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဗောဓိမဏ္ဍဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ရာဇာနံ ‘‘ဩတရာ’’တိ အာဟ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ကာလိင်္ဂေါ ဘာရဒွါဇော စ, ရာဇာနံ ကာလိင်္ဂံ သမဏကောလညံ၊
စက္ကံ ဝတ္တယတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ, ပဉ္ဇလီ ဣဒမဝေါစ။
‘‘ပစ္စောရောဟ မဟာရာဇ, ဘူမိဘာဂေါ ယထာ သမဏုဂ္ဂတော၊
ဣဓ အနဓိဝရာ ဗုဒ္ဓါ, အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝိရောစန္တိ။
‘‘ပဒက္ခိဏတော အာဝဋ္ဋာ, တိဏလတာ အသ္မိံ ဘူမိဘာဂသ္မိံ၊
ပထဝိယာ နာဘိယံ မဏ္ဍော, ဣတိ နော သုတံ မန္တေ မဟာရာဇ။
‘‘သာဂရပရိယန္တာယ, မေဒိနိယာ သဗ္ဗဘူတဓရဏိယာ၊
ပထဝိယာ အယံ မဏ္ဍော, ဩရောဟိတွာ နမော ကရောဟိ။
‘‘ယေ တေ ဘဝန္တိ နာဂါ စ, အဘိဇာတာ စ ကုဉ္ဇရာ၊
ဧတ္တာဝတာ ပဒေသံ တေ, နာဂါ နေဝ မုပယန္တိ။
‘‘အဘိဇာတော နာဂေါ ကာမံ, ပေသေဟိ ကုဉ္ဇရံ ဒန္တိံ၊
ဧတ္တာဝတာ ပဒေသော, သက္ကာ နာဂေန မုပဂန္တုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၄။)‘‘တံ သုတွာ ရာဇာ ကာလိင်္ဂေါ, ဝေယျဉ္ဇနိကဝစော နိသာမေတွာ၊
သမ္ပေသေသိ နာဂံ ဉဿာမ, မယံ ယထိမဿိဒံ ဝစနံ။
‘‘သမ္ပေသိတော စ ရညာ, နာဂေါ ကောဉ္စောဝ အဘိနဒိတွာန၊
ပဋိသက္ကိတွာ နိသီဒိ, ဂရုံဝ ဘာရံ အသဟမာနော’’တိ။
တတ္ထ သမဏကောလညန္တိ တာပသာနံ ပုတ္တံ။ စက္ကံ ဝတ္တယတောတိ စက္ကံ ဝတ္တယမာနံ, စက္ကဝတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ဘူမိဘာဂံ ဝီမံသိတွာ။ သမဏုဂ္ဂတောတိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ ဝဏ္ဏိတော။ အနဓိဝရာတိ အတုလျာ အပ္ပမေယျာ။ ဝိရောစန္တီတိ ဝိဟတသဗ္ဗကိလေသန္ဓကာရာ တရုဏသူရိယာ ဝိယ ဣဓ နိသိန္နာ ဝိရောစန္တိ။ တိဏလတာတိ တိဏာနိ စ လတာယော စ။ မဏ္ဍောတိ စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာယ ပထဝိယာ မဏ္ဍော သာရော နာဘိဘူတော အစလဋ္ဌာနံ, ကပ္ပေ သဏ္ဌဟန္တေ ပဌမံ သဏ္ဌဟတိ, ဝိနဿန္တေ ပစ္ဆာ ဝိနဿတိ။ ဣတိ နော သုတန္တိ ဧဝံ အမှေဟိ လက္ခဏမန္တဝသေန သုတံ။ ဩရောဟိတွာတိ အာကာသတော ဩတရိတွာ ဣမဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဋ္ဌာနဿ နမော ကရောဟိ, ပူဇာသက္ကာရံ ကရောဟိ။
ယေ တေတိ ယေ စက္ကဝတ္တိရညော ဟတ္ထိရတနသင်္ခါတာ ဥပေါသထကုလေ နိဗ္ဗတ္တနာဂါ။ ဧတ္တာဝတာတိ သဗ္ဗေပိ တေ ဧတ္တကံ ပဒေသံ နေဝ ဥပယန္တိ, ကောဋ္ဋိယမာနာပိ န ဥပဂစ္ဆန္တိယေဝ။ အဘိဇာတောတိ ဂေါစရိယာဒီနိ အဋ္ဌ ဟတ္ထိကုလာနိ အဘိဘဝိတွာ အတိက္ကမိတွာ ဥပေါသထကုလေ ဇာတော။ ကုဉ္ဇရန္တိ ဥတ္တမံ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကော ပဒေသော သက္ကာ ဧတေန နာဂေန ဥပဂန္တုံ, ဣတော ဥတ္တရိ န သက္ကာ, အဘိကင်္ခန္တော ဝဇိရင်္ကုသေန သညံ ဒတွာ ပေသေဟီတိ။ ဝေယျဉ္ဇနိကဝစော နိသာမေတွာတိ ဘိက္ခဝေ, သော ရာဇာ တဿ လက္ခဏပါဌကဿ ဝေယျဉ္ဇနိကဿ ကာလိင်္ဂဘာရဒွါဇဿ ဝစော နိသာမေတွာ ဥပဓာရေတွာ ‘‘ဉဿာမ မယံ ယထာ ဣမဿ ဝစနံ ယဒိ ဝါ သစ္စံ ယဒိ ဝါ အလိက’’န္တိ ဝီမံသန္တော နာဂံ ပေသေသီတိ အတ္ထော။ ကောဉ္စောဝ အဘိနဒိတွာနာတိ ဘိက္ခဝေ, သော နာဂေါ တေန ရညာ ဝဇိရင်္ကုသေန စောဒေတွာ ပေသိတော ကောဉ္စသကုဏော ဝိယ နဒိတွာ ပဋိသက္ကိတွာ သောဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ ဂီဝံ ဥန္နာမေတွာ ဂရုံ ဘာရံ ဝဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဝိယ အာကာသေယေဝ နိသီဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၅။)သော တေန ပုနပ္ပုနံ ဝိဇ္ဈိယမာနော ဝေဒနံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ကာလမကာသိ။ ရာဇာ ပနဿ မတဘာဝံ အဇာနန္တော ပိဋ္ဌေ နိသိန္နောဝ အဟောသိ။ ကာလိင်္ဂဘာရဒွါဇော ‘‘မဟာရာဇ, တဝ နာဂေါ နိရုဒ္ဓေါ, အညံ ဟတ္ထိံ သင်္ကမာ’’တိ အာဟ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာလိင်္ဂဘာရဒွါဇော, နာဂံ ခီဏာယုကံ ဝိဒိတွာန၊
ရာဇာနံ ကာလိင်္ဂံ, တရမာနော အဇ္ဈဘာသိတ္ထ၊
အညံ သင်္ကမ နာဂံ, နာဂေါ ခီဏာယုကော မဟာရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ နာဂေါ ခီဏာယုကောတိ နာဂေါ တေ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော, ယံ ကိဉ္စိ ကရောန္တေန န သက္ကာ ပိဋ္ဌေ နိသိန္နေန ဗောဓိမဏ္ဍမတ္ထကေန ဂန္တုံ။ အညံ နာဂံ သင်္ကမာတိ ရညော ပုညိဒ္ဓိဗလေန အညော နာဂေါ ဥပေါသထကုလတော အာဂန္တွာ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာမေသိ။
ရာဇာ တဿ ပိဋ္ဌိယံ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ မတဟတ္ထီ ဘူမိယံ ပတိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘တံ သုတွာ ကာလိင်္ဂေါ, တရမာနော သင်္ကမီ နာဂံ၊
သင်္ကန္တေဝ ရညေ နာဂေါ, တတ္ထေဝ ပတိ ဘုမျာ၊
ဝေယျဉ္ဇနိကဝစော, ယထာ တထာ အဟု နာဂေါ’’တိ။
အထ ရာဇာ အာကာသတော ဩရုယှ ဗောဓိမဏ္ဍံ ဩလောကေတွာ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဘာရဒွါဇဿ ထုတိံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ကာလိင်္ဂေါ ရာဇာ ကာလိင်္ဂံ, ဗြာဟ္မဏံ ဧတဒဝေါစ၊
တွမေဝ အသိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဒဿာဝီ’’တိ။
ဗြာဟ္မဏော တံ အနဓိဝါသေန္တော အတ္တာနံ နီစဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓေယေဝ ဥက္ခိပိတွာ ဝဏ္ဏေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တံ အနဓိဝါသေန္တော ကာလိင်္ဂ, ဗြာဟ္မဏော ဣဒမဝေါစ၊
ဝေယျဉ္ဇနိကာ ဟိ မယံ, ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗညုနော မဟာရာဇ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၆။)‘‘သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ စ, ဗုဒ္ဓါ န လက္ခဏေန ဇာနန္တိ၊
အာဂမဗလသာ ဟိ မယံ, ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗံ ပဇာနန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေယျဉ္ဇနိကာတိ မဟာရာဇ, မယံ ဗျဉ္ဇနံ ဒိသွာ ဗျာကရဏသမတ္ထာ သုတဗုဒ္ဓါ နာမ, ဗုဒ္ဓါ ပန သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ အတီတာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဇာနန္တိ စေဝ ပဿန္တိ စ, သဗ္ဗညုတညာဏေန တေ သဗ္ဗံ ဇာနန္တိ, န လက္ခဏေန။ မယံ ပန အာဂမဗလသာ အတ္တနော သိပ္ပဗလေနေဝ ဇာနာမ, တဉ္စ ဧကဒေသမေဝ, ဗုဒ္ဓါ ပန သဗ္ဗံ ပဇာနန္တီတိ။
ရာဇာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ သကလစက္ကဝါဠဝါသိကေဟိ ဗဟုဂန္ဓမာလံ အာဟရာပေတွာ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တာဟံ ဝသိတွာ မဟာဗောဓိပူဇံ ကာရေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘မဟယိတွာ သမ္ဗောဓိံ, နာနာတုရိယေဟိ ဝဇ္ဇမာနေဟိ၊
မာလာဝိလေပနံ အဘိဟရိတွာ, အထ ရာဇာ မနုပါယာသိ။
‘‘သဋ္ဌိ ဝါဟသဟဿာနိ, ပုပ္ဖါနံ သန္နိပါတယိ၊
ပူဇေသိ ရာဇာ ကာလိင်္ဂေါ, ဗောဓိမဏ္ဍမနုတ္တရ’’န္တိ။
တတ္ထ မနုပါယာသီတိ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သော မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ သုဝဏ္ဏတ္ထမ္ဘံ ဥဿာပေသိ။ တဿ သတ္တရတနမယာ ဝေဒိကာ ကာရေသိ, ရတနမိဿကံ ဝါလုကံ ဩကိရာပေတွာ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ ကာရေသိ, သတ္တရတနမယံ ဒွါရကောဋ္ဌကံ ကာရေသိ, ဒေဝသိကံ ပုပ္ဖါနံ သဋ္ဌိဝါဟသဟဿာနိ သန္နိပါတယိ, ဧဝံ ဗောဓိမဏ္ဍံ ပူဇေသိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘သဋ္ဌိ ဝါဟသဟဿာနိ ပုပ္ဖါန’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတံ။
ဧဝံ မဟာဗောဓိပူဇံ ကတွာ မာတာပိတရော အယျကာယျိကေ စ အာဒါယ ဒန္တပုရမေဝ အာနေတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၇။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒော ဗောဓိပူဇံ ကာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မာဏဝကကာလိင်္ဂေါ အာနန္ဒော အဟောသိ, ကာလိင်္ဂဘာရဒွါဇော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကာလိင်္ဂဗောဓိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၄၈၀] ၇။ အကိတ္တိဇာတကဝဏ္ဏနာ
အကိတ္တိံ ဒိသွာ သမ္မန္တန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ သာဝတ္ထိဝါသိံ ဒါနပတိံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပရိယောသာနဒိဝသေ အရိယသံဃဿ သဗ္ဗပရိက္ခာရေ အဒါသိ။ အထဿ သတ္ထာ ပရိသမဇ္ဈေယေဝ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘ဥပါသက, မဟာ တေ ပရိစ္စာဂေါ, အဟော ဒုက္ကရံ တယာ ကတံ, အယဉှိ ဒါနဝံသော နာမ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ ဝံသော, ဒါနံ နာမ ဂိဟိနာပိ ပဗ္ဗဇိတေနာပိ ဒါတဗ္ဗမေဝ။ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပန ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝသန္တာပိ အလောဏကံ ဝိဓူပနံ ဥဒကမတ္တသိတ္တံ ကာရပဏ္ဏံ ခါဒမာနာပိ သမ္ပတ္တယာစကာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဒတွာ သယံ ပီတိသုခေန ယာပယိံသူ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣဒံ တာဝ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ မဟာဇနဿ ပါကဋံ, တုမှေဟိ ဝုတ္တံ အပါကဋံ, တံ နော ကထေထာ’’တိ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘အကိတ္တီ’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ ဘဂိနီပိ ဇာယိ, ‘‘ယသဝတီ’’တိဿာ နာမံ ကရိံသု။ မဟာသတ္တော သောဠသဝဿကာလေ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စာဂမိ။ အထဿ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ သော တေသံ ပေတကိစ္စာနိ ကာရေတွာ ဓနဝိလောကနံ ကရောန္တော ‘‘အသုကော နာမ ဧတ္တကံ ဓနံ သဏ္ဌပေတွာ အတီတော, အသုကော ဧတ္တက’’န္တိ ဝစနံ သုတွာ သံဝိဂ္ဂမာနသော ဟုတွာ ‘‘ဣဒံ ဓနမေဝ ပညာယတိ, န ဓနဿ သံဟာရကာ, သဗ္ဗေ ဣမံ ဓနံ ပဟာယေဝ ဂတာ, အဟံ ပန တံ အာဒါယ ဂမိဿာမီ’’တိ ဘဂိနိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တွံ ဣမံ ဓနံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၈။)အာဟ။ ‘‘တုမှာကံ ပန ကော အဇ္ဈာသယော’’တိ? ‘‘ပဗ္ဗဇိတုကာမောမှီ’’တိ။ ‘‘ဘာတိက, အဟံ တုမှေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ခေဠံ န သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆာမိ, န မေ ဣမိနာ အတ္ထော, အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ ဘေရိံ စရာပေသိ ‘‘ဓနေန အတ္ထိကာ အကိတ္တိပဏ္ဍိတဿ ဂေဟံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ။
သော သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဓနေ အခီယမာနေ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ ခီယန္တိ, ကိံ မေ ဓနကီဠာယ, အတ္ထိကာ တံ ဂဏှိဿန္တီ’’တိ နိဝေသနဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဒိန္နညေဝ ဟရန္တူ’’တိ သဟိရညသုဝဏ္ဏံ ဂေဟံ ပဟာယ ဉာတိမဏ္ဍလဿ ပရိဒေဝန္တဿ ဘဂိနိံ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိတော နိက္ခမိ။ ယေန ဒွါရေန နိက္ခမိ, တံ အကိတ္တိဒွါရံ နာမ ဇာတံ, ယေန တိတ္ထေန နဒိံ ဩတိဏ္ဏော, တမ္ပိ အကိတ္တိတိတ္ထံ နာမ ဇာတံ။ သော ဒွေ တီဏိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ရမဏီယေ ဌာနေ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ ဘဂိနိယာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗဟုဂါမနိဂမရာဇဓာနိဝါသိနော ပဗ္ဗဇိံသု။ မဟာပရိဝါရော အဟောသိ, မဟာလာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တိ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒကာလော ဝိယ ပဝတ္တိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ လာဘသက္ကာရော မဟာ, ပရိဝါရောပိ မဟန္တော, မယာ ဧကကေနေဝ ဝိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ အဝေလာယ အန္တမသော ဘဂိနိမ္ပိ အဇာနာပေတွာ ဧကကောဝ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဒမိဠရဋ္ဌံ ပတွာ ကာဝီရပဋ္ဋနသမီပေ ဥယျာနေ ဝိဟရန္တော ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တတြာပိဿ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော တံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဆဍ္ဍေတွာ အာကာသေန ဂန္တွာ နာဂဒီပသမီပေ ကာရဒီပေ ဩတရိ။ တဒါ ကာရဒီပေါ အဟိဒီပေါ နာမ အဟောသိ။ သော တတ္ထ မဟန္တံ ကာရရုက္ခံ ဥပနိဿာယ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တတ္ထ တဿ ဝသနဘာဝံ န ကောစိ ဇာနာတိ။ အထဿ ဘဂိနီ ဘာတရံ ဂဝေသမာနာ အနုပုဗ္ဗေန ဒမိဠရဋ္ဌံ ပတွာ တံ အဒိသွာ တေန ဝသိတဋ္ဌာနေယေဝ ဝသိ, ဈာနံ ပန နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။
မဟာသတ္တော အပ္ပိစ္ဆတာယ ကတ္ထစိ အဂန္တွာ တဿ ရုက္ခဿ ဖလကာလေ ဖလာနိ ခါဒတိ, ပတ္တကာလေ ပတ္တာနိ ဥဒကသိတ္တာနိ ခါဒတိ။ တဿ သီလတေဇေန သက္ကဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော အကိတ္တိပဏ္ဍိတံ ဒိသွာ ‘‘ကိမတ္ထံ ဧသ တာပသော သီလာနိ ရက္ခတိ, သက္ကတ္တံ နု ခေါ ပတ္ထေတိ, ဥဒါဟု အညံ, ဝီမိံသိဿာမိ နံ။ အယဉှိ ဒုက္ခေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ, ဥဒကသိတ္တာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၃၉။)ကာရပဏ္ဏာနိ ခါဒတိ, သစေ သက္ကတ္တံ ပတ္ထေတိ, အတ္တနော သိတ္တပတ္တာနိ မယှံ ဒဿတိ, နော စေ, န ဒဿတီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဗောဓိသတ္တော ကာရပဏ္ဏာနိ သေဒေတွာ ဩတာရေတွာ ‘‘သီတလဘူတာနိ ခါဒိဿာမီ’’တိ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသီဒိ။ အထဿ ပုရတော သက္ကော ဘိက္ခာယ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော တံ ဒိသွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ, ယောဟံ ယာစကံ ပဿာမိ, အဇ္ဇ မေ မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ပက္ကဘာဇနေနေဝ အာဒါယ ဂန္တွာ ‘‘ဣဒံ မေ ဒါနံ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ အတ္တနော အသေသေတွာဝ တဿ ဘာဇနေ ပက္ခိပိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဂဟေတွာ ထောကံ ဂန္တွာ အန္တရဓာယိ။ မဟာသတ္တောပိ တဿ ဒတွာ ပုန အပစိတွာ ပီတိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေတွာ ပုနဒိဝသေ ပစိတွာ တတ္ထေဝ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသီဒိ။
သက္ကော ပုန ဗြာဟ္မဏဝေသေန အဂမာသိ။ ပုနပိဿ ဒတွာ မဟာသတ္တော တထေဝ ဝီတိနာမေသိ။ တတိယဒိဝသေပိ တထေဝ ဒတွာ ‘‘အဟော မေ လာဘာ ဝတ, ကာရပဏ္ဏာနိ နိဿာယ မဟန္တံ ပုညံ ပသုတ’’န္တိ သောမနဿပ္ပတ္တော တယော ဒိဝသေ အနာဟာရတာယ ဒုဗ္ဗလောပိ သမာနော မဇ္ဈနှိကသမယေ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ဒါနံ အာဝဇ္ဇေန္တော ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသီဒိ။ သက္ကောပိ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော တယော ဒိဝသေ နိရာဟာရော ဟုတွာ ဧဝံ ဒုဗ္ဗလောပိ ဒါနံ ဒေန္တော တုဋ္ဌစိတ္တောဝ ဒေတိ, စိတ္တဿ အညထတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, အဟံ ဣမံ ‘ဣဒံ နာမ ပတ္ထေတွာ ဒေတီ’တိ န ဇာနာမိ, ပုစ္ဆိတွာ အဇ္ဈာသယမဿ သုတွာ ဒါနကာရဏံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သော မဇ္ဈနှိကေ ဝီတိဝတ္တေ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန ဂဂနတလေ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဇလမာနော အာဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ ပုရတောဝ ဌတွာ ‘‘အမ္ဘော တာပသ, ဧဝံ ဥဏှဝါတေ ပဟရန္တေ ဧဝရူပေ လောဏဇလပရိက္ခိတ္တေ အရညေ ကိမတ္ထံ တပေါကမ္မံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အကိတ္တိံ ဒိသွာ သမ္မန္တံ, သက္ကော ဘူတပတီ ဗြဝိ၊
ကိံ ပတ္ထယံ မဟာဗြဟ္မေ, ဧကော သမ္မသိ ဃမ္မနီ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ ပတ္ထယန္တိ ကိံ မနုဿသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေန္တော, ဥဒါဟု သက္ကသမ္ပတ္တိအာဒီနံ အညတရန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၀။)မဟာသတ္တော တံ သုတွာ သက္ကဘာဝဉ္စဿ ဉတွာ ‘‘နာဟံ ဧတာ သမ္ပတ္တိယော ပတ္ထေမိ, သဗ္ဗညုတံ ပန ပတ္ထေန္တော တပေါကမ္မံ ကရောမီ’’တိ ပကာသေတုံ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုက္ခော ပုနဗ္ဘဝေါ သက္က, သရီရဿ စ ဘေဒနံ၊
သမ္မောဟမရဏံ ဒုက္ခံ, တသ္မာ သမ္မာမိ ဝါသဝါ’’တိ။
တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပုနပ္ပုနံ ဇာတိ ခန္ဓာနံ ဘေဒနံ သမ္မောဟမရဏဉ္စ ဒုက္ခံ, တသ္မာ ယတ္ထေတာနိ နတ္ထိ, တံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တော ဣဓ သမ္မာမီတိ ဧဝံ အတ္တနော နိဗ္ဗာနဇ္ဈာသယတံ ဒီပေတိ။
တံ သုတွာ သက္ကော တုဋ္ဌမာနသော ‘‘သဗ္ဗဘဝေသု ကိရာယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော နိဗ္ဗာနတ္ထာယ အရညေ ဝိဟရတိ, ဝရမဿ ဒဿာမီ’’တိ ဝရေန နိမန္တေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ကဿပ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီတိ ယံ မနသာ ဣစ္ဆသိ, တံ ဒမ္မိ, ဝရံ ဂဏှာဟီတိ။
မဟာသတ္တော ဝရံ ဂဏှန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
ယေန ပုတ္တေ စ ဒါရေ စ, ဓနဓညံ ပိယာနိ စ၊
လဒ္ဓါ နရာ န တပ္ပန္တိ, သော လောဘော န မယီ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ ဝရဉ္စေ မေ အဒေါတိ သစေ ဝရံ မယှံ ဒေသိ။ ပိယာနိ စာတိ အညာနိ စ ယာနိ ပိယဘဏ္ဍာနိ။ န တပ္ပန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ပုတ္တာဒယော ပတ္ထေန္တိယေဝ, န တိတ္တိံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ န မယီ ဝသေတိ မယိ မာ ဝသတု မာ ဥပ္ပဇ္ဇတု။
အထဿ သက္ကော တုဿိတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဝရံ ဒေန္တော မဟာသတ္တော စ ဝရံ ဂဏှန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိံသု –
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ကဿပ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၁။)‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ ဟိရညဉ္စ, ဂဝါဿံ ဒါသပေါရိသံ၊
ယေန ဇာတေန ဇီယန္တိ, သော ဒေါသော န မယီ ဝသေ။
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ကဿပ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ။
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
ဗာလံ န ပဿေ န သုဏေ, န စ ဗာလေန သံဝသေ၊
ဗာလေနလ္လာပသလ္လာပံ, န ကရေ န စ ရောစယေ။
‘‘ကိံ နု တေ အကရံ ဗာလော, ဝဒ ကဿပ ကာရဏံ၊
ကေန ကဿပ ဗာလဿ, ဒဿနံ နာဘိကင်္ခသိ။
‘‘အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဓော, အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ၊
ဒုန္နယော သေယျသော ဟောတိ, သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ၊
ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ, သာဓု တဿ အဒဿနံ။
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ကဿပ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ။
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
ဓီရံ ပဿေ သုဏေ ဓီရံ, ဓီရေန သဟ သံဝသေ၊
ဓီရေနလ္လာပသလ္လာပံ, တံ ကရေ တဉ္စ ရောစယေ။
‘‘ကိံ နု တေ အကရံ ဓီရော, ဝဒ ကဿပ ကာရဏံ၊
ကေန ကဿပ ဓီရဿ, ဒဿနံ အဘိကင်္ခသိ။
‘‘နယံ နယတိ မေဓာဝီ, အဓုရာယံ န ယုဉ္ဇတိ၊
သုနယော သေယျသော ဟောတိ, သမ္မာ ဝုတ္တော န ကုပ္ပတိ၊
ဝိနယံ သော ပဇာနာတိ, သာဓု တေန သမာဂမော။
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ကဿပ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၂။)‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ, သူရိယုဂ္ဂမနံ ပတိ၊
ဒိဗ္ဗာ ဘက္ခာ ပါတုဘဝေယျုံ, သီလဝန္တော စ ယာစကာ။
‘‘ဒဒတော မေ န ခီယေထ, ဒတွာ နာနုတပေယျဟံ၊
ဒဒံ စိတ္တံ ပသာဒေယျံ, ဧတံ သက္က ဝရံ ဝရေ။
‘‘ဧတသ္မိံ တေ သုလပိတေ, ပတိရူပေ သုဘာသိတေ၊
ဝရံ ကဿပ တေ ဒမ္မိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ။
‘‘ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
န မံ ပုန ဥပေယျာသိ, ဧတံ သက္က ဝရံ ဝရေ။
‘‘ဗဟူဟိ ဝတစရိယာဟိ, နရာ စ အထ နာရိယော၊
ဒဿနံ အဘိကင်္ခန္တိ, ကိံ နု မေ ဒဿနေ ဘယံ။
‘‘တံ တာဒိသံ ဒေဝဝဏ္ဏံ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ၊
ဒိသွာ တပေါ ပမဇ္ဇေယျံ, ဧတံ တေ ဒဿနေ ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ယေန ဇာတေနာတိ ယေန စိတ္တေန ဇာတေန ကုဒ္ဓါ သတ္တာ ပါဏဝဓာဒီနံ ကတတ္တာ ရာဇဒဏ္ဍဝသေန ဝိသခါဒနာဒီဟိ ဝါ အတ္တနော မရဏဝသေန ဧတာနိ ခေတ္တာဒီနိ ဇီယန္တိ, သော ဒေါသော မယိ န ဝသေယျာတိ ယာစတိ။ န သုဏေတိ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဝသတီတိပိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ န သုဏေယျံ။ ကိံ နု တေ အကရန္တိ ကိံ နု တဝ ဗာလေန မာတာ မာရိတာ, ဥဒါဟု တဝ ပိတာ, အညံ ဝါ ပန တေ ကိံ နာမ အနတ္ထံ ဗာလော အကရံ။
အနယံ နယတီတိ အကာရဏံ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဂဏှာတိ, ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿာမီတိ ဧဝရူပါနိ အနတ္ထကမ္မာနိ စိန္တေတိ။ အဓုရာယန္တိ သဒ္ဓါဓုရသီလဓုရပညာဓုရေသု အယောဇေတွာ အယောဂေ နိယုဉ္ဇတိ။ ဒုန္နယော သေယျသော ဟောတီတိ ဒုန္နယောဝ တဿ သေယျော ဟောတိ။ ပဉ္စ ဒုဿီလကမ္မာနိ သမာဒါယ ဝတ္တနမေဝ သေယျောတိ ဂဏှာတိ, ဟိတပဋိပတ္တိယာ ဝါ ဒုန္နယော ဟောတိ နေတုံ အသက္ကုဏေယျော။ သမ္မာ ဝုတ္တောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၃။)ဟေတုနာ ကာရဏေန ဝုတ္တော ကုပ္ပတိ။ ဝိနယန္တိ ‘‘ဧဝံ အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိကံ အာစာရဝိနယံ န ဇာနာတိ, ဩဝါဒဉ္စ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ သာဓု တဿာတိ ဧတေဟိ ကာရဏေဟိ တဿ အဒဿနမေဝ သာဓု။
သူရိယုဂ္ဂမနံ ပတီတိ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ။ ဒိဗ္ဗာ ဘက္ခာတိ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ ယာစကာတိ တဿ ဒိဗ္ဗဘောဇနဿ ပဋိဂ္ဂါဟကာ။ ဝတစရိယာဟီတိ ဒါနသီလဥပေါသထကမ္မေဟိ။ ဒဿနံ အဘိကင်္ခန္တီတိ ဒဿနံ မမ အဘိကင်္ခန္တိ။ တံ တာဒိသန္တိ ဧဝရူပံ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတံ။ ပမဇ္ဇေယျန္တိ ပမာဒံ အာပဇ္ဇေယျံ။ တဝ သိရိသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေယျံ, ဧဝံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဝတ္တိတေ တပေါကမ္မေ သက္ကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေန္တော ပမတ္တော နာမ ဘဝေယျံ, ဧတံ တဝ ဒဿနေ မယှံ ဘယန္တိ။
သက္ကော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, ဣတော ပဋ္ဌာယ န တေ သန္တိကံ အာဂမိဿာမာ’’တိ တံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ ပက္ကာမိ။ မဟာသတ္တော ယာဝဇီဝံ တတ္ထေဝ ဝသန္တော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, အကိတ္တိပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အကိတ္တိဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၄၈၁] ၈။ တက္ကာရိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဟမေဝ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသိ ဗာလောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောကာလိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ အန္တောဝဿေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဂဏံ ပဟာယ ဝိဝိတ္တာဝါသံ ဝသိတုကာမာ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ ကောကာလိကရဋ္ဌေ ကောကာလိကဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံ ဧဝမာဟံသု ‘‘အာဝုသော ကောကာလိက, တံ နိဿာယ အမှာကံ, အမှေ စ နိဿာယ တဝ ဖာသုဝိဟာရော ဘဝိဿတိ, ဣမံ တေမာသံ ဣဓ ဝသေယျာမာ’’တိ။ ‘‘ကော ပနာဝုသော, မံ နိဿာယ တုမှာကံ ဖာသုဝိဟာရော’’တိ။ သစေ တွံ အာဝုသော ‘‘ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဣဓ ဝိဟရန္တီ’’တိ ကဿစိ နာရောစေယျာသိ, မယံ သုခံ ဝိဟရေယျာမ, အယံ တံ နိဿာယ အမှာကံ ဖာသုဝိဟာရောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၄။)‘‘အထ တုမှေ နိဿာယ မယှံ ကော ဖာသုဝိဟာရော’’တိ? ‘‘မယံ တုယှံ အန္တောတေမာသံ ဓမ္မံ ဝါစေဿာမ, ဓမ္မကထံ ကထေဿာမ, ဧသ တုယှံ အမှေ နိဿာယ ဖာသုဝိဟာရော’’တိ။ ‘‘ဝသထာဝုသော, ယထာဇ္ဈာသယေနာ’’တိ။ သော တေသံ ပတိရူပံ သေနာသနံ အဒါသိ။ တေ ဖလသမာပတ္တိသုခေန သုခံ ဝသိံသု။ ကောစိ နေသံ တတ္ထ ဝသနဘာဝံ န ဇာနာတိ။
တေ ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေတွာ ‘‘အာဝုသော, တံ နိဿာယ သုခံ ဝုတ္ထာမှ, သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တံ အာပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တေ အာဒါယ ဓုရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိ။ ထေရာ ကတဘတ္တကိစ္စာ ဂါမတော နိက္ခမိံသု။ ကောကာလိကော တေ ဥယျောဇေတွာ နိဝတ္တိတွာ မနုဿာနံ အာရောစေသိ ‘‘ဥပါသကာ, တုမှေ တိရစ္ဆာနသဒိသာ, ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ တေမာသံ ဓုရဝိဟာရေ ဝသန္တေ န ဇာနိတ္ထ, ဣဒါနိ တေ ဂတာ’’တိ။ မနုဿာ ‘‘ကသ္မာ ပန, ဘန္တေ, အမှာကံ နာရောစိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ဗဟုံ သပ္ပိတေလာဒိဘေသဇ္ဇဉ္စေဝ ဝတ္ထစ္ဆာဒနဉ္စ ဂဟေတွာ ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ခမထ နော, ဘန္တေ, မယံ တုမှာကံ အဂ္ဂသာဝကဘာဝံ န ဇာနာမ, အဇ္ဇ နော ကောကာလိကဘဒန္တဿ ဝစနေန ဉာတာ, အမှာကံ အနုကမ္ပာယ ဣမာနိ ဘေသဇ္ဇဝတ္ထစ္ဆာဒနာနိ ဂဏှထာ’’တိ အာဟံသု။
ကောကာလိကော ‘‘ထေရာ အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ, ဣမာနိ ဝတ္ထာနိ အတ္တနာ အဂ္ဂဟေတွာ မယှံ ဒဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ထေရာနံ သန္တိကံ ဂတော။ ထေရာ ဘိက္ခုပရိပါစိတတ္တာ တတော ကိဉ္စိ နေဝ အတ္တနာ ဂဏှိံသု, န ကောကာလိကဿ ဒါပေသုံ။ ဥပါသကာ ‘‘ဘန္တေ, ဣဒါနိ အဂဏှန္တာ ပုန အမှာကံ အနုကမ္ပာယ ဣဓ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ယာစိံသု။ ထေရာ အနဓိဝါသေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမိံသု။ ကောကာလိကော ‘‘ဣမေ ထေရာ အတ္တနာ အဂဏှန္တာ မယှံ န ဒါပေသု’’န္တိ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ ထေရာပိ သတ္ထု သန္တိကေ ထောကံ ဝသိတွာ အတ္တနော ပရိဝါရေ ပဉ္စဘိက္ခုသတေ စ အာဒါယ ဘိက္ခုသဟဿေန သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရမာနာ ကောကာလိကရဋ္ဌံ ပတ္တာ။ တေ ဥပါသကာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ထေရေ အာဒါယ တမေဝ ဝိဟာရံ နေတွာ ဒေဝသိကံ မဟာသက္ကာရံ ကရိံသု။ ပဟုတံ ဘေသဇ္ဇဝတ္ထစ္ဆာဒနံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတဘိက္ခူ စီဝရာနိ ဝိစာရေန္တာ သဒ္ဓိံ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနညေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၅။)ဒေန္တိ, ကောကာလိကဿ န ဒေန္တိ, ထေရာပိ တဿ န ဒါပေန္တိ။ ကောကာလိကော စီဝရံ အလဘိတွာ ‘‘ပါပိစ္ဆာ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ, ပုဗ္ဗေ ဒီယမာနံ လာဘံ အဂ္ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ဂဏှန္တိ, ပူရေတုံ န သက္ကာ, အညေ န ဩလောကေန္တီ’’တိ ထေရေ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ။ ထေရာ ‘‘အယံ အမှေ နိဿာယ အကုသလံ ပသဝတီ’’တိ သပရိဝါရာ နိက္ခမိတွာ ‘‘အညံ, ဘန္တေ, ကတိပါဟံ ဝသထာ’’တိ မနုဿေဟိ ယာစိယမာနာပိ နိဝတ္တိတုံ န ဣစ္ဆိံသု။
အထေကော ဒဟရော ဘိက္ခု အာဟ – ‘‘ဥပါသကာ, ကထံ ထေရာ ဝသိဿန္တိ, တုမှာကံ ကုလူပကော ထေရော ဣဓ ဣမေသံ ဝါသံ န သဟတီ’’တိ။ တေ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ကိရ ထေရာနံ ဣဓ ဝါသံ န သဟထ, ဂစ္ဆထ နေ ခမာပေတွာ နိဝတ္တေထ, သစေ န နိဝတ္တေထ, ပလာယိတွာ အညတ္ထ ဝသထာ’’တိ အာဟံသု။ သော ဥပါသကာနံ ဘယေန ဂန္တွာ ထေရေ ယာစိ။ ထေရာ ‘‘ဂစ္ဆာဝုသော, န မယံ နိဝတ္တာမာ’’တိ ပက္ကမိံသု။ သော ထေရေ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ဝိဟာရမေဝ ပစ္စာဂတော။ အထ နံ ဥပါသကာ ပုစ္ဆိံသု ‘‘နိဝတ္တိတာ တေ, ဘန္တေ, ထေရာ’’တိ။ ‘‘နိဝတ္တေတုံ နာသက္ခိံ အာဝုသော’’တိ။ အထ နံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပါပဓမ္မေ ဝသန္တေ ဣဓ ပေသလာ ဘိက္ခူ န ဝသိဿန္တိ, နိက္ကဍ္ဎာမ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘန္တေ, မာ တွံ ဣဓ ဝသိ, အမှေ နိဿာယ တုယှံ ကိဉ္စိ နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ သော တေဟိ နိက္ကဍ္ဎိတော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပါပိစ္ဆာ, ဘန္တေ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ, ပါပိကာနံ ဣစ္ဆာနံ ဝသံ ဂတာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မာ ဟေဝံ ကောကာလိက, အဝစ, မာ ဟေဝံ ကောကာလိက အဝစ, ပသာဒေဟိ ကောကာလိက, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသု စိတ္တံ, တေ ပေသလာ ဘိက္ခူ’’တိ ဝါရေတိ။ ဝါရိတောပိ ကောကာလိကော ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, တုမှာကံ အဂ္ဂသာဝကာနံ သဒ္ဒဟထ, အဟံ ပစ္စက္ခတော အဒ္ဒသံ, ပါပိစ္ဆာ ဧတေ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တာ ဒုဿီလာ’’တိ ဝတွာ ယာဝတတိယံ သတ္ထာရာ ဝါရိတောပိ တထေဝ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ တဿ ပက္ကန္တမတ္တဿေဝ သကလသရီရေ သာသပမတ္တာ ပိဠကာ ဥဋ္ဌဟိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဝဍ္ဎိတွာ ဗေဠုဝပက္ကမတ္တာ ဟုတွာ ဘိဇ္ဇိတွာ ပုဗ္ဗလောဟိတာနိ ပဂ္ဃရိံသု။ သော နိတ္ထုနန္တော ဝေဒနာပ္ပတ္တော ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ နိပဇ္ဇိ။ ‘‘ကောကာလိကေန ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ အက္ကုဋ္ဌာ’’တိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၆။)အထဿ ဥပဇ္ဈာယော တုရူ နာမ ဗြဟ္မာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘ထေရေ ခမာပေဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ကောကာလိက, ဖရုသံ တေ ကမ္မံ ကတံ, အဂ္ဂသာဝကေ ပသာဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကော ပန တွံ အာဝုသော’’တိ? ‘‘တုရူ ဗြဟ္မာ နာမာဟ’’န္တိ။ ‘‘နနု တွံ, အာဝုသော, ဘဂဝတာ အနာဂါမီတိ ဗျာကတော, အနာဂါမီ စ အနာဝတ္တိဓမ္မော အသ္မာ လောကာတိ ဝုတ္တံ, တွံ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ယက္ခော ဘဝိဿသီ’’တိ မဟာဗြဟ္မံ အပသာဒေသိ။ သော တံ အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘တဝ ဝါစာယ တွညေဝ ပညာယိဿသီ’’တိ ဝတွာ သုဒ္ဓါဝါသမေဝ ဂတော။ ကောကာလိကောပိ ကာလံ ကတွာ ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဿ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ဉတွာ သဟမ္ပတိဗြဟ္မာ တထာဂတဿ အာရောစေသိ, သတ္ထာ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ။ ဘိက္ခူ တဿ အဂုဏံ ကထေန္တာ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ကောကာလိကော ကိရ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ အက္ကောသိတွာ အတ္တနော မုခံ နိဿာယ ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ကောကာလိကော ဝစနေန ဟတော အတ္တနော မုခံ နိဿာယ ဒုက္ခံ အနုဘောတိ, ပုဗ္ဗေပိ ဧသ အတ္တနော မုခံ နိဿာယ ဒုက္ခံ အနုဘောသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တဿ ပုရောဟိတော ပိင်္ဂလော နိက္ခန္တဒါဌော အဟောသိ။ တဿ ဗြာဟ္မဏီ အညေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ အတိစရိ, သောပိ တာဒိသောဝ။ ပုရောဟိတော ဗြာဟ္မဏိံ ပုနပ္ပုနံ ဝါရေန္တောပိ ဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ ‘‘ဣမံ မမ ဝေရိံ သဟတ္ထာ မာရေတုံ န သက္ကာ, ဥပါယေန နံ မာရေဿာမီ’’တိ။ သော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ ‘‘မဟာရာဇ, တဝ နဂရံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂနဂရံ, တွံ အဂ္ဂရာဇာ, ဧဝံ အဂ္ဂရညော နာမ တဝ ဒက္ခိဏဒွါရံ ဒုယုတ္တံ အဝမင်္ဂလ’’န္တိ။ ‘‘အာစရိယ, ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘မင်္ဂလံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏဒွါရံ ဟာရေတွာ မင်္ဂလယုတ္တာနိ ဒါရူနိ ဂဟေတွာ နဂရပရိဂ္ဂါဟကာနံ ဘူတာနံ ဗလိံ ဒတွာ မင်္ဂလနက္ခတ္တေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တက္ကာရိယော နာမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၇။)မာဏဝေါ ဟုတွာ တဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ ပုရောဟိတော ပုရာဏဒွါရံ ဟာရေတွာ နဝံ နိဋ္ဌာပေတွာ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, ဒေဝ, ဒွါရံ, သွေ ဘဒ္ဒကံ နက္ခတ္တံ, တံ အနတိက္ကမိတွာ ဗလိံ ကတွာ ဒွါရံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, ဗလိကမ္မတ္ထာယ ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, မဟေသက္ခံ ဒွါရံ မဟေသက္ခာဟိ ဒေဝတာဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ, ဧကံ ပိင်္ဂလံ နိက္ခန္တဒါဌံ ဥဘတောဝိသုဒ္ဓံ ဗြာဟ္မဏံ မာရေတွာ တဿ မံသလောဟိတေန ဗလိံ ကတွာ သရီရံ ဟေဋ္ဌာ ခိပိတွာ ဒွါရံ ပတိဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ, ဧဝံ တုမှာကဉ္စ နဂရဿ စ ဝုဍ္ဎိ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု အာစရိယ, ဧဝရူပံ ဗြာဟ္မဏံ မာရေတွာ ဒွါရံ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ။
သော တုဋ္ဌမာနသော ‘‘သွေ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌိံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတော အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ မုခံ ရက္ခိတုံ အသက္ကောန္တော တုရိတတုရိတော ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ပါပေ စဏ္ဍာလိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကေန သဒ္ဓိံ အဘိရမိဿသိ, သွေ တေ ဇာရံ မာရေတွာ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘နိရပရာဓံ ကိံကာရဏာ မာရေဿသီ’’တိ? ရာဇာ ‘‘ကဠာရပိင်္ဂလဿ ဗြာဟ္မဏဿ မံသလောဟိတေန ဗလိကမ္မံ ကတွာ နဂရဒွါရံ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ အာဟ, ‘‘ဇာရော စ တေ ကဠာရပိင်္ဂလော, တံ မာရေတွာ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သာ ဇာရဿ သန္တိကံ သာသနံ ပါဟေသိ ‘‘ရာဇာ ကိရ ကဠာရပိင်္ဂလံ ဗြာဟ္မဏံ မာရေတွာ ဗလိံ ကာတုကာမော, သစေ ဇီဝိတုကာမော, အညေပိ တယာ သဒိသေ ဗြာဟ္မဏေ ဂဟေတွာ ကာလဿေဝ ပလာယဿူ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ တံ နဂရေ ပါကဋံ အဟောသိ, သကလနဂရတော သဗ္ဗေ ကဠာရပိင်္ဂလာ ပလာယိံသု။
ပုရောဟိတော ပစ္စာမိတ္တဿ ပလာတဘာဝံ အဇာနိတွာ ပါတောဝ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဒေဝ, အသုကဋ္ဌာနေ ကဠာရပိင်္ဂလော ဗြာဟ္မဏော အတ္ထိ, တံ ဂဏှာပေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ အမစ္စေ ပေသေသိ။ တေ တံ အပဿန္တာ အာဂန္တွာ ‘‘ပလာတော ကိရာ’’တိ အာရောစေသုံ။ ‘‘အညတ္ထ ဥပဓာရေထာ’’တိ သကလနဂရံ ဥပဓာရေန္တာပိ န ပဿိံသု။ တတော ‘‘အညံ ဥပဓာရေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, ဌပေတွာ ပုရောဟိတံ အညော ဧဝရူပေါ နတ္ထီ’’တိ ဝဒိံသု။ ပုရောဟိတံ န သက္ကာ မာရေတုန္တိ။ ‘‘ဒေဝ, ကိံ ကထေထ, ပုရောဟိတဿ ကာရဏာ အဇ္ဇ ဒွါရေ အပ္ပတိဋ္ဌာပိတေ နဂရံ အဂုတ္တံ ဘဝိဿတိ, အာစရိယော ကထေန္တော ‘‘အဇ္ဇ နက္ခတ္တံ အတိက္ကမိတွာ ဣတော သံဝစ္ဆရစ္စယေန နက္ခတ္တံ လဘိဿတီ’’တိ ကထေသိ, သံဝစ္ဆရံ နဂရေ အဒွါရကေ ပစ္စတ္ထိကာနံ ဩကာသော ဘဝိဿတိ, ဣမံ မာရေတွာ အညေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၈။)ဗျတ္တေန ဗြာဟ္မဏေန ဗလိကမ္မံ ကာရေတွာ ဒွါရံ ပတိဋ္ဌာပေဿာမာ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပန အညော အာစရိယသဒိသော ပဏ္ဍိတော ဗြာဟ္မဏော’’တိ? ‘‘အတ္ထိ ဒေဝ, တဿ အန္တေဝါသီ တက္ကာရိယမာဏဝေါ နာမ, တဿ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ ဒတွာ မင်္ဂလံ ကရောထာ’’တိ။
ရာဇာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ သမ္မာနံ ကာရေတွာ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ ဒတွာ တထာ ကာတုံ အာဏာပေသိ။ သော မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရဒွါရံ အဂမာသိ။ ပုရောဟိတံ ရာဇာနုဘာဝေန ဗန္ဓိတွာ အာနယိံသု။ မဟာသတ္တော ဒွါရဋ္ဌပနဋ္ဌာနေ အာဝါဋံ ခဏာပေတွာ သာဏိံ ပရိက္ခိပါပေတွာ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ အန္တောသာဏိယံ အဋ္ဌာသိ။ အာစရိယော အာဝါဋံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ အလဘန္တော ‘‘အတ္ထော တာဝ မေ နိပ္ဖါဒိတော အဟောသိ, ဗာလတ္တာ ပန မုခံ ရက္ခိတုံ အသက္ကောန္တော ဝေဂေန ပါပိတ္ထိယာ ကထေသိံ, အတ္တနာဝ အတ္တနော ဝဓော အာဘတော’’တိ မဟာသတ္တံ အာလပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟမေဝ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသိ ဗာလော, ဘေကောဝရညေ အဟိမဝှါယမာနော၊
တက္ကာရိယေ သောဗ္ဘမိမံ ပတာမိ, န ကိရေဝ သာဓု အတိဝေလဘာဏီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသီတိ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသိံ။ ဘေကောဝါတိ ယထာ အရညေ မဏ္ဍူကော ဝဿန္တော အတ္တနော ခါဒကံ အဟိံ အဝှါယမာနော ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသတိ နာမ, ဧဝံ အဟမေဝ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသိံ။ တက္ကာရိယေတိ တဿ နာမံ, တက္ကာရိယာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ နာမံ, တေနေဝ တံ အာလပန္တော ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပပ္ပေါတိ မစ္စော အတိဝေလဘာဏီ, ဗန္ဓံ ဝဓံ သောကပရိဒ္ဒဝဉ္စ၊
အတ္တာနမေဝ ဂရဟာသိ ဧတ္ထ, အာစေရ ယံ တံ နိခဏန္တိ သောဗ္ဘေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၄၉။)တတ္ထ အတိဝေလဘာဏီတိ ဝေလာတိက္ကန္တံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကတွာ ကထနံ နာမ န သာဓု, အတိဝေလဘာဏီ ပုရိသော န သာဓူတိ အတ္ထော။ သောကပရိဒ္ဒဝဉ္စာတိ အာစရိယ, ဧဝမေဝ အတိဝေလဘာဏီ ပုရိသော ဝဓံ ဗန္ဓဉ္စ သောကဉ္စ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ပရိဒေဝဉ္စ ပပ္ပေါတိ။ ဂရဟာသီတိ ပရံ အဂရဟိတွာ အတ္တာနံယေဝ ဂရဟေယျာသိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ကာရဏေ။ အာစေရ ယံ တန္တိ အာစရိယ, ယေန ကာရဏေန တံ နိခဏန္တိ သောဗ္ဘေ, တံ တယာဝ ကတံ, တသ္မာ အတ္တာနမေဝ ဂရဟေယျာသီတိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အာစရိယ, ဝါစံ အရက္ခိတွာ န ကေဝလံ တွမေဝ ဒုက္ခပ္ပတ္တော, အညောပိ ဒုက္ခပ္ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။
ပုဗ္ဗေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ ကာဠီ နာမ ဂဏိကာ အဟောသိ, တဿာ တုဏ္ဍိလော နာမ ဘာတာ။ ကာဠီ ဧကဒိဝသံ သဟဿံ ဂဏှာတိ။ တုဏ္ဍိလော ပန ဣတ္ထိဓုတ္တော သုရာဓုတ္တော အက္ခဓုတ္တော အဟောသိ။ သာ တဿ ဓနံ ဒေတိ, သော လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိနာသေတိ။ သာ တံ ဝါရေန္တီပိ ဝါရေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဇူတပရာဇိတော နိဝတ္ထဝတ္ထာနိ ဒတွာ ကဋသာရကခဏ္ဍံ နိဝါသေတွာ တဿာ ဂေဟံ အာဂမိ။ တာယ စ ဒါသိယော အာဏတ္တာ ဟောန္တိ ‘‘တုဏ္ဍိလဿ အာဂတကာလေ ကိဉ္စိ အဒတွာ ဂီဝါယံ နံ ဂဟေတွာ နီဟရေယျာထာ’’တိ။ တာ တထာ ကရိံသု။ သော ဒွါရမူလေ ရောဒန္တော အဋ္ဌာသိ။
အထေကော သေဋ္ဌိပုတ္တော နိစ္စကာလံ ကာဠိယာ သဟဿံ အာဟရာပေန္တော ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ တုဏ္ဍိလ ရောဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ, ဇူတပရာဇိတော မမ ဘဂိနိယာ သန္တိကံ အာဂတောမှိ, တံ မံ ဒါသိယော ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နီဟရိံသူ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တိဋ္ဌ, ဘဂိနိယာ တေ ကထေဿာမီ’’တိ သော ဂန္တွာ ‘‘ဘာတာ တေ ကဋသာရကခဏ္ဍံ နိဝါသေတွာ ဒွါရမူလေ ဌိတော, ဝတ္ထာနိဿ ကိမတ္ထံ န ဒေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ တာဝ န ဒေမိ, သစေ ပန တေ သိနေဟော အတ္ထိ, တွံ ဒေဟီ’’တိ။ တသ္မိံ ပန ဂဏိကာယ ဃရေ ဣဒံစာရိတ္တံ – အာဘတသဟဿတော ပဉ္စသတာနိ ဂဏိကာယ ဟောန္တိ, ပဉ္စသတာနိ ဝတ္ထဂန္ဓမာလမူလာနိ ဟောန္တိ။ အာဂတပုရိသာ တသ္မိံ ဃရေ လဒ္ဓဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ ရတ္တိံ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဂစ္ဆန္တာ အာဘတဝတ္ထာနေဝ နိဝါသေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ သော သေဋ္ဌိပုတ္တော တာယ ဒိန္နဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ အတ္တနော သာဋကေ တုဏ္ဍိလဿ ဒါပေသိ။ သော နိဝါသေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၀။)နဒန္တော ဂဇ္ဇန္တော ဂန္တွာ သုရာဂေဟံ ပါဝိသိ။ ကာဠီပိ ဒါသိယော အာဏာပေသိ ‘‘သွေ ဧတဿ ဂမနကာလေ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆိန္ဒေယျာထာ’’တိ။ တာ တဿ နိက္ခမနကာလေ ဣတော စိတော စ ဥပဓာဝိတွာ ဝိလုမ္ပမာနာ သာဋကေ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ယာဟိ ကုမာရာ’’တိ နဂ္ဂံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ သော နဂ္ဂေါဝ နိက္ခမိ။ ဇနော ပရိဟာသံ ကရောတိ။ သော လဇ္ဇိတွာ ‘‘မယာဝေတံ ကတံ, အဟမေဝ အတ္တနော မုခံ ရက္ခိတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ ပရိဒေဝိ။ ဣဒံ တာဝ ဒဿေတုံ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိမေဝဟံ တုဏ္ဍိလမနုပုစ္ဆိံ, ကရေယျ သံ ဘာတရံ ကာဠိကာယံ၊
နဂ္ဂေါဝဟံ ဝတ္ထယုဂဉ္စ ဇီနော, အယမ္ပိ အတ္ထော ဗဟုတာဒိသောဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟုတာဒိသောဝါတိ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟိ အတ္တနာ ကတေန ဒုက္ခံ ပတ္တော, တွမ္ပိ တသ္မာ အယမ္ပိ တုယှံ ဒုက္ခပ္ပတ္တိ အတ္ထော။ ဗဟူဟိ ကာရဏေဟိ တာဒိသောဝ။
အပရောပိ ဗာရာဏသိယံ အဇပါလာနံ ပမာဒေန ဂေါစရဘူမိယံ ဒွီသု မေဏ္ဍေသု ယုဇ္ဈန္တေသု ဧကော ကုလိင်္ဂသကုဏော ‘‘ဣမေ ဒါနိ ဘိန္နေဟိ သီသေဟိ မရိဿန္တိ, ဝါရေဿာမိ တေတိ မာတုလာ မာ ယုဇ္ဈထာ’’တိ ဝါရေတွာ တေသံ ကထံ အဂ္ဂဟေတွာ ယုဇ္ဈန္တာနညေဝ ပိဋ္ဌိယမ္ပိ သီသေပိ နိသီဒိတွာ ယာစိတွာ ဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘တေန ဟိ မံ မာရေတွာ ယုဇ္ဈထာ’’တိ ဥဘိန္နမ္ပိ သီသန္တရံ ပါဝိသိ။ တေ အညမညံ ယုဇ္ဈိံသုယေဝ။ သော သဏှကရဏိယံ ပိသိတော ဝိယ အတ္တနာ ကတေနေဝ ဝိနာသံ ပတ္တော။ ဣဒမ္ပိ အပရံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ယုဇ္ဈမာနာနမယုဇ္ဈမာနော, မေဏ္ဍန္တရံ အစ္စုပတီ ကုလိင်္ဂေါ၊
သော ပိံသိတော မေဏ္ဍသိရေဟိ တတ္ထ, အယမ္ပိ အတ္ထော ဗဟုတာဒိသောဝါ’’တိ။
တတ္ထ မေဏ္ဍန္တရန္တိ မေဏ္ဍာနံ အန္တရံ။ အစ္စုပတီတိ အတိဂန္တွာ ဥပ္ပတိ, အာကာသေ သီသာနံ ဝေမဇ္ဈေ အဋ္ဌာသီတိ အတ္ထော။ ပိံသိတောတိ ပီဠိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၁။)အပရေပိ ဗာရာဏသိဝါသိနော ဂေါပါလကာ ဖလိတံ တာလရုက္ခံ ဒိသွာ ဧကံ တာလဖလတ္ထာယ ရုက္ခံ အာရောပေသုံ။ တသ္မိံ ဖလာနိ ပါတေန္တေ ဧကော ကဏှသပ္ပေါ ဝမ္မိကာ နိက္ခမိတွာ တာလရုက္ခံ အာရုဟိ။ ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌိတာ ဒဏ္ဍေဟိ ပဟရန္တာ နိဝါရေတုံ နာသက္ခိံသု။ တေ ‘‘သပ္ပေါ တာလံ အဘိရုဟတီ’’တိ ဣတရဿ အာစိက္ခိံသု။ သော ဘီတော မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိ။ ဟေဋ္ဌာ ဌိတာ ဧကံ ထိရသာဋကံ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဂဟေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ သာဋကေ ပတာ’’တိ အာဟံသု။ သော ပတန္တော စတုန္နမ္ပိ အန္တရေ သာဋကမဇ္ဈေ ပတိ။ တဿ ပန ပါတနဝေဂေန တေ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာ အညမညံ သီသေဟိ ပဟရိတွာ ဘိန္နေဟိ သီသေဟိ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ။ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စတုရော ဇနာ ပေါတ္ထကမဂ္ဂဟေသုံ, ဧကဉ္စ ပေါသံ အနုရက္ခမာနာ၊
သဗ္ဗေဝ တေ ဘိန္နသိရာ သယိံသု, အယမ္ပိ အတ္ထော ဗဟုတာဒိသောဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပေါတ္ထကန္တိ သာဏသာဋကံ။ သဗ္ဗေဝ တေတိ တေပိ စတ္တာရော ဇနာ အတ္တနာ ကတေနေဝ ဘိန္နသီသာ သယိံသု။
အပရေပိ ဗာရာဏသိဝါသိနော ဧဠကစောရာ ရတ္တိံ ဧကံ အဇံ ထေနေတွာ ‘‘ဒိဝါ အရညေ ခါဒိဿာမာ’’တိ တဿာ အဝဿနတ္ထာယ မုခံ ဗန္ဓိတွာ ဝေဠုဂုမ္ဗေ ဌပေသုံ။ ပုနဒိဝသေ တံ ခါဒိတုံ ဂစ္ဆန္တာ အာဝုဓံ ပမုဿိတွာ အဂမံသု။ တေ ‘‘အဇံ မာရေတွာ မံသံ ပစိတွာ ခါဒိဿာမ, အာဟရထာဝုဓ’’န္တိ ဧကဿပိ ဟတ္ထေ အာဝုဓံ အဒိသွာ ‘‘ဝိနာ အာဝုဓေန ဧတံ မာရေတွာပိ မံသံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ, ဝိဿဇ္ဇေထ နံ, ပုညမဿ အတ္ထီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တဒါ ဧကော နဠကာရော ဝေဠုံ ဂဟေတွာ ‘‘ပုနပိ အာဂန္တွာ ဂဟေဿာမီ’’တိ နဠကာရသတ္ထံ ဝေဠုဂုမ္ဗန္တရေ ဌပေတွာ ပက္ကာမိ။ အဇာ ‘‘မုတ္တာမှီ’’တိ တုဿိတွာ ဝေဠုမူလေ ကီဠမာနာ ပစ္ဆိမပါဒေဟိ ပဟရိတွာ တံ သတ္ထံ ပါတေသိ။ စောရာ သတ္ထသဒ္ဒံ သုတွာ ဥပဓာရေန္တာ တံ ဒိသွာ တုဋ္ဌမာနသာ အဇံ မာရေတွာ မံသံ ခါဒိံသု။ ဣတိ ‘‘သာပိ အဇာ အတ္တနာ ကတေနေဝ မတာ’’တိ ဒဿေတုံ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၂။)‘‘အဇာ ယထာ ဝေဠုဂုမ္ဗသ္မိံ ဗဒ္ဓါ, အဝက္ခိပန္တီ အသိမဇ္ဈဂစ္ဆိ၊
တေနေဝ တဿာ ဂလကာဝကန္တံ, အယမ္ပိ အတ္ထော ဗဟုတာဒိသောဝါ’’တိ။
တတ္ထ အဝက္ခိပန္တီတိ ကီဠမာနာ ပစ္ဆိမပါဒေ ခိပန္တီ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အတ္တနော ဝစနံ ရက္ခိတွာ မိတဘာဏိနော နာမ မရဏဒုက္ခာ မုစ္စန္တီ’’တိ ဒဿေတွာ ကိန္နရဝတ္ထုံ အာဟရိ။
ဗာရာဏသိဝါသီ ကိရေကော လုဒ္ဒကော ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ဧကေနုပါယေန ဇယမ္ပတိကေ ဒွေ ကိန္နရေ ဂဟေတွာ အာနေတွာ ရညော အဒါသိ။ ရာဇာ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗေ ကိန္နရေ ဒိသွာ တုဿိတွာ ‘‘လုဒ္ဒ, ဣမေသံ ကော ဂုဏော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, ဧတေ မဓုရေန သဒ္ဒေန ဂါယန္တိ, မနုညံ နစ္စန္တိ, မနုဿာ ဧဝံ ဂါယိတုဉ္စ နစ္စိတုဉ္စ န ဇာနန္တီ’’တိ။ ရာဇာ လုဒ္ဒဿ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ကိန္နရေ ‘‘ဂါယထ နစ္စထာ’’တိ အာဟ။ ကိန္နရာ ‘‘သစေ မယံ ဂါယန္တာ ဗျဉ္ဇနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကာတုံ န သက္ခိဿာမ, ဒုဂ္ဂီတံ ဟောတိ, အမှေ ဂရဟိဿန္တိ ဝဓိဿန္တိ, ဗဟုံ ကထေန္တာနဉ္စ ပန မုသာဝါဒေါပိ ဟောတီ’’တိ မုသာဝါဒဘယေန ရညာ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တာပိ န ဂါယိံသု န နစ္စိံသု။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဣမေ မာရေတွာ မံသံ ပစိတွာ အာဟရထာ’’တိ အာဏာပေန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမေ န ဒေဝါ န ဂန္ဓဗ္ဗပုတ္တာ, မိဂါ ဣမေ အတ္ထဝသံ ဂတာ မေ၊
ဧကဉ္စ နံ သာယမာသေ ပစန္တု, ဧကံ ပုနပ္ပါတရာသေ ပစန္တူ’’တိ။
တတ္ထ မိဂါ ဣမေတိ ဣမေ သစေ ဒေဝါ ဂန္ဓဗ္ဗာ ဝါ ဘဝေယျုံ, နစ္စေယျုဉ္စေဝ ဂါယေယျုဉ္စ, ဣမေ ပန မိဂါ တိရစ္ဆာနဂတာ။ အတ္ထဝသံ ဂတာ မေတိ အတ္ထံ ပစ္စာသီသန္တေန လုဒ္ဒေန အာနီတတ္တာ အတ္ထဝသေန မမ ဟတ္ထံ ဂတာ။ ဧတေသု ဧကံ သာယမာသေ, ဧကံ ပါတရာသေ ပစန္တူတိ။
ကိန္နရီ စိန္တေသိ ‘‘ရာဇာ ကုဒ္ဓေါ နိဿံသယံ မာရေဿတိ, ဣဒါနိ ကထေတုံ ကာလော’’တိ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၃။)‘‘သတံ သဟဿာနိ ဒုဘာသိတာနိ, ကလမ္ပိ နာဂ္ဃန္တိ သုဘာသိတဿ၊
ဒုဗ္ဘာသိတံ သင်္ကမာနော ကိလေသော, တသ္မာ တုဏှီ ကိမ္ပုရိသာ န ဗာလျာ’’တိ။
တတ္ထ သင်္ကမာနော ကိလေသောတိ ကဒါစိ အဟံ ဘာသမာနော ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘာသေယျံ, ဧဝံ ဒုဗ္ဘာသိတံ သင်္ကမာနော ကိလိဿတိ ကိလမတိ။ တသ္မာတိ တေန ကာရဏေန တုမှာကံ န ဂါယိံ, န ဗာလဘာဝေနာတိ။
ရာဇာ ကိန္နရိယာ တုဿိတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ မေသာ ဗျာဟာသိ ပမုဉ္စထေတံ, ဂိရိဉ္စ နံ ဟိမဝန္တံ နယန္တု၊
ဣမဉ္စ ခေါ ဒေန္တု မဟာနသာယ, ပါတောဝ နံ ပါတရာသေ ပစန္တူ’’တိ။
တတ္ထ ယာ မေသာတိ ယာ မေ ဧသာ။ ဒေန္တူတိ မဟာနသတ္ထာယ ဒေန္တု။
ကိန္နရော ရညော ဝစနံ သုတွာ ‘‘အယံ မံ အကထေန္တံ အဝဿံ မာရေဿတိ, ဣဒါနိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဇ္ဇုန္နနာထာ ပသဝေါ, ပသုနာထာ အယံ ပဇာ၊
တွံ နာထောသိ မဟာရာဇ, နာထောဟံ ဘရိယာယ မေ၊
ဒွိန္နမညတရံ ဉတွာ, မုတ္တော ဂစ္ဆေယျ ပဗ္ဗတ’’န္တိ။
တတ္ထ ပဇ္ဇုန္နနာထာ ပသဝေါတိ တိဏဘက္ခာ ပသဝေါ မေဃနာထာ နာမ။ ပသုနာထာ အယံ ပဇာတိ အယံ ပန မနုဿပဇာ ပဉ္စဂေါရသေန ဥပဇီဝန္တီ ပသုနာထာ ပသုပတိဋ္ဌာ။ တွံ နာထောသီတိ တွံ မမ ပတိဋ္ဌာ အသိ။ နာထောဟန္တိ မမ ဘရိယာယ အဟံ နာထော, အဟမဿာ ပတိဋ္ဌာ။ ဒွိန္နမညတရံ ဉတွာ, မုတ္တော ဂစ္ဆေယျ ပဗ္ဗတန္တိ အမှာကံ ဒွိန္နံ အန္တရေ ဧကော ဧကံ မတံ ဉတွာ သယံ မရဏတော မုတ္တော ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆေယျ, ဇီဝမာနာ ပန မယံ အညမညံ န ဇဟာမ, တသ္မာ သစေပိ ဣမံ ဟိမဝန္တံ ပေသေတုကာမော, မံ ပဌမံ မာရေတွာ ပစ္ဆာ ပေသေဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၄။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, န မယံ တဝ ဝစနံ အကာတုကာမတာယ တုဏှီ အဟုမှ, မယံ ကထာယ ပန ဒေါသံ ဒိသွာ န ကထယိမှာ’’တိ ဒီပေန္တော ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘န ဝေ နိန္ဒာ သုပရိဝဇ္ဇယေထ, နာနာ ဇနာ သေဝိတဗ္ဗာ ဇနိန္ဒ၊
ယေနေဝ ဧကော လဘတေ ပသံသံ, တေနေဝ အညော လဘတေ နိန္ဒိတာရံ။
‘‘သဗ္ဗော လောကော ပရိစိတ္တော အတိစိတ္တော, သဗ္ဗော လောကော စိတ္တဝါ သမှိ စိတ္တေ၊
ပစ္စေကစိတ္တာ ပုထု သဗ္ဗသတ္တာ, ကဿီဓ စိတ္တဿ ဝသေန ဝတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ သုပရိဝဇ္ဇယေထာတိ မဟာရာဇ, နိန္ဒာ နာမ သုခေန ပရိဝဇ္ဇေတုံ န သက္ကာ။ နာနာ ဇနာတိ နာနာဆန္ဒာ ဇနာ။ ယေနေဝါတိ ယေန သီလာဒိဂုဏေန ဧကော ပသံသံ လဘတိ, တေနေဝ အညော နိန္ဒိတာရံ လဘတိ။ အမှာကဉှိ ကိန္နရာနံ အန္တရေ ကထနေန ပသံသံ လဘတိ, မနုဿာနံ အန္တရေ နိန္ဒံ, ဣတိ နိန္ဒာ နာမ ဒုပ္ပရိဝဇ္ဇိယာ, သွာဟံ ကထံ တဝ သန္တိကာ ပသံသံ လဘိဿာမီတိ။
သဗ္ဗော လောကော ပရိစိတ္တောတိ မဟာရာဇ, အသပ္ပုရိသော နာမ ပါဏာတိပါတာဒိစိတ္တေန, သပ္ပုရိသော ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိ အာဒိစိတ္တေန အတိစိတ္တောတိ, ဧဝံ သဗ္ဗော လောကော ပရိစိတ္တော အတိစိတ္တောတိ အတ္ထော။ စိတ္တဝါ သမှိ စိတ္တေတိ သဗ္ဗော ပန လောကော အတ္တနော ဟီနေန ဝါ ပဏီတေန ဝါ စိတ္တေန စိတ္တဝါ နာမ။ ပစ္စေကစိတ္တာတိ ပါဋိယေက္ကစိတ္တာ ပုထုပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗေ သတ္တာ။ တေသု ကဿေကဿ တဝ ဝါ အညဿ ဝါ စိတ္တေန ကိန္နရီ ဝါ မာဒိသော ဝါ အညော ဝါ ဝတ္တေယျ, တသ္မာ ‘‘အယံ မမ စိတ္တဝသေန န ဝတ္တတီ’’တိ, မာ မယှံ ကုဇ္ဈိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၅။)သဗ္ဗသတ္တာ ဟိ အတ္တနော စိတ္တဝသေန ဂစ္ဆန္တိ, ဒေဝါတိ။ ကိမ္ပုရိသော ရညော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
ရာဇာ ‘‘သဘာဝမေဝ ကထေတိ ပဏ္ဍိတော ကိန္နရော’’တိ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တုဏှီ အဟူ ကိမ္ပုရိသော သဘရိယော, ယော ဒါနိ ဗျာဟာသိ ဘယဿ ဘီတော၊
သော ဒါနိ မုတ္တော သုခိတော အရောဂေါ, ဝါစာကိရေဝတ္ထဝတီ နရာန’’န္တိ။
တတ္ထ ဝါစာကိရေဝတ္ထဝတီ နရာနန္တိ ဝါစာဂိရာ ဧဝ ဣမေသံ သတ္တာနံ အတ္ထဝတီ ဟိတာဝဟာ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ရာဇာ ကိန္နရေ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ နိသီဒါပေတွာ တမေဝ လုဒ္ဒံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ဘဏေ, ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ဝိဿဇ္ဇေဟီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ မဟာသတ္တောပိ ‘‘အာစရိယ, ဧဝံ ကိန္နရာ ဝါစံ ရက္ခိတွာ ပတ္တကာလေ ကထိတေန သုဘာသိတေနေဝ မုတ္တာ, တွံ ပန ဒုက္ကထိတေန မဟာဒုက္ခံ ပတ္တော’’တိ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေတွာ ‘‘အာစရိယ, မာ ဘာယိ, ဇီဝိတံ တေ အဟံ ဒဿာမီ’’တိ အဿာသေသိ, ‘‘အပိစ ခေါ ပန တုမှေ မံ ရက္ခေယျာထာ’’တိဝုတ္တေ ‘‘န တာဝ နက္ခတ္တယောဂေါ လဗ္ဘတီ’’တိ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ မတံ ဧဠကံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂန္တွာ ဇီဝါဟီ’’တိ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ ဥယျောဇေတွာ ဧဠကမံသေန ဗလိံ ကတွာ ဒွါရံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ကောကာလိကော ဝါစာယ ဟတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကဠာရပိင်္ဂလော ကောကာလိကော အဟောသိ, တက္ကာရိယပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
တက္ကာရိယဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၆။)֍ * [၄၈၂] ၉။ ရုရုမိဂရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
တဿ ဂါမဝရံ ဒမ္မီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ဗဟူပကာရော တေ အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တသတ္ထာ, တွံ တထာဂတံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘိ, တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဏှိ, လာဘသက္ကာရံ ပါပုဏီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာရာ မမ တိဏဂ္ဂမတ္တောပိ ဥပကာရော န ကတော, အဟံ သယမေဝ ပဗ္ဗဇိံ, သယံ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဏှိံ, သယံ လာဘသက္ကာရံ ပါပုဏိ’’န္တိ ကထေသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အကတညူ အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော အကတဝေဒီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဒေဝဒတ္တော ဣဒါနေဝ အကတညူ, ပုဗ္ဗေပိ အကတညူယေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မယာ ဇီဝိတေ ဒိန္နေပိ မမ ဂုဏမတ္တံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ သေဋ္ဌိ ပုတ္တံ လဘိတွာ ‘‘မဟာဓနကော’’တိဿ, နာမံ ကတွာ ‘‘သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တော မမ ပုတ္တော ကိလမိဿတီ’’တိ န ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ သော ဂီတနစ္စဝါဒိတခါဒနဘောဇနတော ဥဒ္ဓံ န ကိဉ္စိ အညာသိ။ တံ ဝယပ္ပတ္တံ ပတိရူပေန ဒါရေန သံယောဇေတွာ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ သော တေသံ အစ္စယေန ဣတ္ထိဓုတ္တသုရာဓုတ္တာဒီဟိ ပရိဝုတော နာနာဗျသနမုခေဟိ ဣဏံ အာဒါယ တံ ဒါတုံ အသက္ကောန္တော ဣဏာယိကေဟိ စောဒိယမာနော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ မယှံ ဇီဝိတေန, ဧကေနမှိ အတ္တဘာဝေန အညော ဝိယ ဇာတော, မတံ မေ သေယျော’’တိ။ သော ဣဏာယိကေ အာဟ – ‘‘တုမှာကံ ဣဏပဏ္ဏာနိ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆထ, ဂင်္ဂါတီရေ မေ နိဒဟိတံ ကုလသန္တကံ ဓနံ အတ္ထိ, တံ ဝေါ ဒဿာမီ’’တိ။ တေ တေန သဒ္ဓိံ အဂမံသု။ သော ‘‘ဣဓ ဓန’’န္တိ နိဓိဋ္ဌာနံ အာစိက္ခန္တော ဝိယ ‘‘ဂင်္ဂါယံ ပတိတွာ မရိဿာမီ’’တိ ပလာယိတွာ ဂင်္ဂါယံ ပတိ။ သော စဏ္ဍသောတေန ဝုယှန္တော ကာရုညရဝံ ဝိရဝိ။
တဒါ မဟာသတ္တော ရုရုမိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရိဝါရံ ဆဍ္ဍေတွာ ဧကကောဝ ဂင်္ဂါနိဝတ္တနေ ရမဏီယေ သာလမိဿကေ သုပုပ္ဖိတအမ္ဗဝနေ ဝသတိ ဥပေါသထံ ဥပဝုတ္ထာယ။ တဿ သရီရစ္ဆဝိ သုမဇ္ဇိတကဉ္စနပဋ္ဋဝဏ္ဏာ အဟောသိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၇။)ဟတ္ထပါဒါ လာခါရသပရိကမ္မကတာ ဝိယ, နင်္ဂုဋ္ဌံ စာမရီနင်္ဂုဋ္ဌံ ဝိယ, သိင်္ဂါနိ ရဇတဒါမသဒိသာနိ, အက္ခီနိ သုမဇ္ဇိတမဏိဂုဠိကာ ဝိယ, မုခံ ဩဒဟိတွာ ဌပိတရတ္တကမ္ဗလဂေဏ္ဍုကံ ဝိယ။ ဧဝရူပံ တဿ ရူပံ အဟောသိ။ သော အဍ္ဎရတ္တသမယေ တဿ ကာရုညသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘မနုဿသဒ္ဒေါ သူယတိ, မာ မယိ ဓရန္တေ မရတု, ဇီဝိတမဿ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သယနဂုမ္ဗာ ဥဋ္ဌာယ နဒီတီရံ ဂန္တွာ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ, မာ ဘာယိ, ဇီဝိတံ တေ ဒဿာမီ’’တိ အဿာသေတွာ သောတံ ဆိန္ဒန္တော ဂန္တွာ တံ ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ တီရံ ပါပေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ နေတွာ ဖလာဖလာနိ ဒတွာ ဒွီဟတီဟစ္စယေန ‘‘ဘော ပုရိသ, အဟံ တံ ဣတော အရညတော နီဟရိတွာ ဗာရာဏသိမဂ္ဂေ ဌပေဿာမိ, တွံ သောတ္ထိနာ ဂမိဿသိ, အပိစ ခေါ ပန တွံ ‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ကဉ္စနမိဂေါ ဝသတီ’တိ ဓနကာရဏာ မံ ရညော စေဝ ရာဇမဟာမတ္တဿ စ မာ အာစိက္ခာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု သာမီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
မဟာသတ္တော တဿ ပဋိညံ ဂဟေတွာ တံ အတ္တနော ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ ဗာရာဏသိမဂ္ဂေ ဩတာရေတွာ နိဝတ္တိ။ တဿ ဗာရာဏသိပဝိသနဒိဝသေယေဝ ခေမာ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ ပစ္စူသကာလေ သုပိနန္တေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မိဂံ အတ္တနော ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘သစေ ဧဝရူပေါ မိဂေါ န ဘဝေယျ, နာဟံ သုပိနေ ပဿေယျံ, အဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ, ရညော အာရောစေဿာမီ’’တိ။ သာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မိဂံ ပဿိတုံ ဣစ္ဆာမိ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမိဂဿ ဓမ္မံ သောတုကာမာမှိ, လဘိဿာမိ စေ, ဇီဝေယျံ, နော စေ, နတ္ထိ မေ ဇီဝိတ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ အဿာသေတွာ ‘‘သစေ မနုဿလောကေ အတ္ထိ, လဘိဿသီ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ မိဂါ နာမ ဟောန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဒေဝ, ဟောန္တီ’’တိ သုတွာ အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓေ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကေ သဟဿထဝိကံ ဌပေတွာ ယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မိဂံ အာစိက္ခိဿတိ, တဿ သဒ္ဓိံ သဟဿထဝိကသုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကေန တဉ္စ ဟတ္ထိံ တတော စ ဥတ္တရိ ဒါတုကာမော ဟုတွာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ ဂါထံ လိခါပေတွာ ဧကံ အမစ္စံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဟိ တာတ, မမ ဝစနေန ဣမံ ဂါထံ နဂရဝါသီနံ ကထေဟီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဇာတကေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၈။)‘‘တဿ ဂါမဝရံ ဒမ္မိ, နာရိယော စ အလင်္ကတာ၊
ယော မေ တံ မိဂမက္ခာတိ, မိဂါနံ မိဂမုတ္တမ’’န္တိ။
အမစ္စော သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ ဂဟေတွာ သကလနဂရေ ဝါစာပေသိ။ အထ သော သေဋ္ဌိပုတ္တော ဗာရာဏသိံ ပဝိသန္တောဝ တံ ကထံ သုတွာ အမစ္စဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အဟံ ရညော ဧဝရူပံ မိဂံ အာစိက္ခိဿာမိ, မံ ရညော ဒဿေဟီ’’တိ အာဟ။ အမစ္စော ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩတရိတွာ တံ ရညော သန္တိကံ နေတွာ ‘‘အယံ ကိရ, ဒေဝ, တံ မိဂံ အာစိက္ခိဿတီ’’တိ ဒဿေသိ။ ရာဇာ ‘‘သစ္စံ အမ္ဘော ပုရိသာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘သစ္စံ မဟာရာဇ, တွံ ဧတံ ယသံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မယှံ ဂါမဝရံ ဒေဟိ, နာရိယော စ အလင်္ကတာ၊
အဟံ တေ မိဂမက္ခိဿံ, မိဂါနံ မိဂမုတ္တမ’’န္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တဿ မိတ္တဒုဗ္ဘိဿ တုဿိတွာ ‘‘အဗ္ဘော ကုဟိံ သော မိဂေါ ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တမေဝ မဂ္ဂဒေသကံ ကတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ အထ နံ သော မိတ္တဒုဗ္ဘီ ‘‘သေနံ, ဒေဝ, သန္နိသီဒါပေဟီ’’တိ ဝတွာ သန္နိသိန္နာယ သေနာယ ဧသော, ဒေဝ, သုဝဏ္ဏမိဂေါ ဧတသ္မိံ ဝနေ ဝသတီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အာစိက္ခန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတသ္မိံ ဝနသဏ္ဍသ္မိံ, အမ္ဗာ သာလာ စ ပုပ္ဖိတာ၊
ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နာ, ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ဣန္ဒဂေါပကသဉ္ဆန္နာတိ ဧတဿ ဝနသဏ္ဍဿ ဘူမိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာယ ရတ္တာယ သုခသမ္ဖဿာယ တိဏဇာတိယာ သဉ္ဆန္နာ, သသကုစ္ဆိ ဝိယ မုဒုကာ, ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ရမဏီယေ ဝနသဏ္ဍေ ဧသော တိဋ္ဌတီတိ ဒဿေတိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ အမစ္စေ အာဏာပေသိ ‘‘တဿ မိဂဿ ပလာယိတုံ အဒတွာ ခိပ္ပံ အာဝုဓဟတ္ထေဟိ ပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ ဝနသဏ္ဍံ ပရိဝါရေထာ’’တိ။ တေ တထာ ကတွာ ဥန္နဒိံသု။ ရာဇာ ကတိပယေဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ, သောပိဿ အဝိဒူရေ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘မဟန္တော ဗလကာယသဒ္ဒေါ, တမှာ မေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၅၉။)ပုရိသာ ဘယေန ဥပ္ပန္နေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ သကလပရိသံ ဩလောကေတွာ ရညော ဌိတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ရညော ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ မေ သောတ္ထိ ဘဝိဿတိ, ဧတ္ထေဝ မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ရာဇာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ ရာဇာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘နာဂဗလော မိဂေါ အဝတ္ထရန္တော ဝိယ အာဂစ္ဆေယျ, သရံ သန္နယှိတွာ ဣမံ မိဂံ သန္တာသေတွာ သစေ ပလာယတိ, ဝိဇ္ဈိတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဓနုံ အာရောပေတွာ ဗောဓိသတ္တာဘိမုခေါ အဟောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဓနုံ အဒွေဇ္ဈံ ကတွာန, ဥသုံ သန္နယှုပါဂမိ၊
မိဂေါ စ ဒိသွာ ရာဇာနံ, ဒူရတော အဇ္ဈဘာသထ။
‘‘အာဂမေဟိ မဟာရာဇ, မာ မံ ဝိဇ္ဈိ ရထေသဘ၊
ကော နု တေ ဣဒမက္ခာသိ, ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂေါ’’တိ။
တတ္ထ အဒွေဇ္ဈံ ကတွာနာတိ ဇိယာယ စ သရေန စ သဒ္ဓိံ ဧကမေဝ ကတွာ။ သန္နယှာတိ သန္နယှိတွာ။ အာဂမေဟီတိ ‘‘တိဋ္ဌ, မဟာရာဇ, မာ မံ ဝိဇ္ဈိ, ဇီဝဂ္ဂါဟမေဝ ဂဏှာဟီ’’တိ မဓုရာယ မနုဿဝါစာယ အဘာသိ။
ရာဇာ တဿ မဓုရကထာယ ဗန္ဓိတွာ ဓနုံ ဩတာရေတွာ ဂါရဝေန အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တောပိ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ မဟာဇနောပိ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ပရိဝါရေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏကိင်္ကိဏိကံ စာလေန္တော ဝိယ မဓုရေန သရေန ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကော နု တေ ဣဒမက္ခာသိ, ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂေါ’’တိ? တသ္မိံ ခဏေ ပါပပုရိသော ထောကံ ပဋိက္ကမိတွာ သောတပထေဝ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ ‘‘ဣမိနာ မေ ဒဿိတော’’တိ ကထေန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧသ ပါပစရော ပေါသော, သမ္မ တိဋ္ဌတိ အာရကာ၊
သောယံ မေ ဣဒမက္ခာသိ, ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ပါပစရောတိ ဝိဿဋ္ဌာစာရော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော တံ မိတ္တဒုဗ္ဘိံ ဂရဟိတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၀။)‘‘သစ္စံ ကိရေဝ မာဟံသု, နရာ ဧကစ္စိယာ ဣဓ၊
ကဋ္ဌံ နိပ္လဝိတံ သေယျော, န တွေဝေကစ္စိယော နရော’’တိ။
တတ္ထ နိပ္လဝိတန္တိ ဥတ္တာရိတံ။ ဧကစ္စိယောတိ ဧကစ္စော ပန မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပါပပုဂ္ဂလော ဥဒကေ ပတန္တောပိ ဥတ္တာရိတော န တွေဝ သေယျော။ ကဋ္ဌဉှိ နာနပ္ပကာရေန ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ, မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပန ပါပပုဂ္ဂလော ဝိနာသာယ, တသ္မာ တတော ကဋ္ဌမေဝ ဝရတရန္တိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ကထယိံသု, မယာ ပန တေသံ ဝစနံ န ကတန္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ နု ရုရု ဂရဟသိ မိဂါနံ, ကိံ ပက္ခီနံ ကိံ ပန မာနုသာနံ၊
ဘယံ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိနပ္ပရူပံ, သုတွာန တံ မာနုသိံ ဘာသမာန’’န္တိ။
တတ္ထ မိဂါနန္တိ မိဂါနမညတရံ ဂရဟသိ, ဥဒါဟု ပက္ခီနံ, မာနုသာနန္တိ ပုစ္ဆိ။ ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတီတိ ဘယံ မံ ပဋိလဘတိ, အဟံ အတ္တနိ အနိဿရော ဘယသန္တကော ဝိယ ဟောမိ။ အနပ္ပရူပန္တိ မဟန္တံ။
တတော မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, န မိဂံ, န ပက္ခိံ ဂရဟာမိ, မနုဿံ ပန ဂရဟာမီ’’တိ ဒဿေန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယမုဒ္ဓရိံ ဝါဟနေ ဝုယှမာနံ, မဟောဒကေ သလိလေ သီဃသောတေ၊
တတောနိဒါနံ ဘယမာဂတံ မမ, ဒုက္ခော ဟဝေ ရာဇ အသဗ္ဘိ သင်္ဂမော’’တိ။
တတ္ထ ဝါဟနေတိ ပတိတပတိတေ ဝဟိတုံ သမတ္ထေ ဂင်္ဂါဝဟေ။ မဟောဒကေ သလိလေတိ မဟာဥဒကေ မဟာသလိလေတိ အတ္ထော။ ဥဘယေနာပိ ဂင်္ဂါဝဟဿေဝ ဗဟုဥဒကတံ ဒဿေတိ။ တတောနိဒါနန္တိ မဟာရာဇ, ယော မယှံ တယာ ဒဿိတော ပုရိသော, ဧသော မယာ ဂင်္ဂါယ ဝုယှမာနော အဍ္ဎရတ္တသမယေ ကာရုညရဝံ ဝိရဝန္တော ဥဒ္ဓရိတော, တတောနိဒါနံ မေ ဣဒမဇ္ဇ ဘယံ အာဂတံ, အသပ္ပုရိသေဟိ သမာဂမော နာမ ဒုက္ခော, မဟာရာဇာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၁။)တံ သုတွာ ရာဇာ တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဧဝံ ဗဟူပကာရဿ နာမ ဂုဏံ န ဇာနာတိ, ဝိဇ္ဈိတွာ နံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿာမီ’’တိ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သောဟံ စတုပ္ပတ္တမိမံ ဝိဟင်္ဂမံ, တနုစ္ဆိဒံ ဟဒယေ ဩဿဇာမိ၊
ဟနာမိ တံ မိတ္တဒုဗ္ဘိံ အကိစ္စကာရိံ, ယော တာဒိသံ ကမ္မကတံ န ဇာနေ’’တိ။
တတ္ထ စတုပ္ပတ္တန္တိ စတူဟိ ဝါဇပတ္တေဟိ သမန္နာဂတံ။ ဝိဟင်္ဂမန္တိ အာကာသဂါမိံ။ တနုစ္ဆိဒန္တိ သရီရဆိန္ဒနံ။ ဩဿဇာမီတိ ဧတဿ ဟဒယေ ဝိဿဇ္ဇေမိ။
တတော မဟာသတ္တော ‘‘မာ ဧသ မံ နိဿာယ နဿတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကာဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓီရဿ ဗာလဿ ဟဝေ ဇနိန္ဒ, သန္တော ဝဓံ နပ္ပသံသန္တိ ဇာတု၊
ကာမံ ဃရံ ဂစ္ဆတု ပါပဓမ္မော, ယဉ္စဿ ဘဋ္ဌံ တဒေတဿ ဒေဟိ၊
အဟဉ္စ တေ ကာမကရော ဘဝါမီ’’တိ။
တတ္ထ ကာမန္တိ ကာမေန ယထာရုစိယာ အတ္တနော ဃရံ ဂစ္ဆတု။ ယဉ္စဿ ဘဋ္ဌံ တဒေတဿ ဒေဟီတိ ယဉ္စ တဿ ‘‘ဣဒံ နာမ တေ ဒဿာမီ’’တိ တယာ ကထိတံ, တံ တဿ ဒေဟိ။ ကာမကရောတိ ဣစ္ဆာကရော, ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ကရောဟိ, မံသံ ဝါ မေ ခါဒ, ကီဠာမိဂံ ဝါ ကရောဟိ, သဗ္ဗတ္ထ တေ အနုကူလဝတ္တီ ဘဝိဿာမီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဇာ တုဋ္ဌမာနသော မဟာသတ္တဿ ထုတိံ ကရောန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ရုရူ အညတရော သတံ သော, ယော ဒုဗ္ဘတော မာနုသဿ န ဒုဗ္ဘိ၊
ကာမံ ဃရံ ဂစ္ဆတု ပါပဓမ္မော, ယဉ္စဿ ဘဋ္ဌံ တဒေတဿ ဒမ္မိ၊
အဟဉ္စ တေ ကာမစာရံ ဒဒါမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၂။)တတ္ထ သတံ သောတိ အဒ္ဓါ တွံ သတံ ပဏ္ဍိတာနံ အညတရော။ ကာမစာရန္တိ အဟံ တဝ ဓမ္မကထာယ ပသီဒိတွာ တုယှံ ကာမစာရံ အဘယံ ဒဒါမိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တုမှေ နိဗ္ဘယာ ယထာရုစိယာ ဝိဟရထာတိ မဟာသတ္တဿ ဝရံ အဒါသိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, မနုဿာ နာမ အညံ မုခေန ဘာသန္တိ, အညံ ကာယေန ကရောန္တီ’’တိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သုဝိဇာနံ သိင်္ဂါလာနံ, သကုဏာနဉ္စ ဝဿိတံ၊
မနုဿဝဿိတံ ရာဇ, ဒုဗ္ဗိဇာနတရံ တတော။
‘‘အပိ စေ မညတီ ပေါသော, ဉာတိ မိတ္တော သခါတိ ဝါ၊
ယော ပုဗ္ဗေ သုမနော ဟုတွာ, ပစ္ဆာ သမ္ပဇ္ဇတေ ဒိသော’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘မိဂရာဇ, မာ မံ ဧဝံ မညိ, အဟဉှိ ရဇ္ဇံ ဇဟန္တောပိ န တုယှံ ဒိန္နဝရံ ဇဟိဿံ, သဒ္ဒဟထ, မယှ’’န္တိ ဝရံ အဒါသိ။ မဟာသတ္တော တဿ သန္တိကေ ဝရံ ဂဏှန္တော အတ္တာနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒါနံ ဝရံ ဂဏှိ။ ရာဇာပိ တံ ဝရံ ဒတွာ ဗောဓိသတ္တံ နဂရံ နေတွာ မဟာသတ္တဉ္စ နဂရဉ္စ အလင်္ကာရာပေတွာ ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသာပေသိ။ မဟာသတ္တော ဒေဝိံ အာဒိံ ကတွာ ရညော စ ရာဇပရိသာယ စ မဓုရာယ မနုဿဘာသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ရာဇာနံ ဒသဟိ ရာဇဓမ္မေဟိ ဩဝဒိတွာ မဟာဇနံ အနုသာသိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ မိဂဂဏပရိဝုတော ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ရာဇာ ‘‘သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ အဘယံ ဒမ္မီ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မိဂပက္ခီနံ ကောစိ ဟတ္ထံ ပသာရေတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိ။ မိဂဂဏော မနုဿာနံ သဿာနိ ခါဒတိ, ကောစိ ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ။ မဟာဇနော ရာဇင်္ဂဏံ ဂန္တွာ ဥပက္ကောသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
မိဂါ သဿာနိ ခါဒန္တိ, တံ ဒေဝေါ ပဋိသေဓတူ’’တိ။
တတ္ထ တံ ဒေဝေါတိ တံ မိဂဂဏံ ဒေဝေါ ပဋိသေဓတူတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ကာမံ ဇနပဒေါ မာသိ, ရဋ္ဌဉ္စာပိ ဝိနဿတု၊
န တွေဝါဟံ ရုရုံ ဒုဗ္ဘေ, ဒတွာ အဘယဒက္ခိဏံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၃။)‘‘မာ မေ ဇနပဒေါ အာသိ, ရဋ္ဌဉ္စာပိ ဝိနဿတု၊
န တွေဝါဟံ မိဂရာဇဿ, ဝရံ ဒတွာ မုသာ ဘဏေ’’တိ။
တတ္ထ မာသီတိ ကာမံ မယှံ ဇနပဒေါ မာ ဟောတု။ ရုရုန္တိ န တွေဝ အဟံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ ရုရုမိဂရာဇဿ အဘယဒက္ခိဏံ ဒတွာ ဒုဗ္ဘိဿာမီတိ။
မဟာဇနော ရညော ဝစနံ သုတွာ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အဝိသဟန္တော ပဋိက္ကမိ။ သာ ကထာ ဝိတ္ထာရိကာ အဟောသိ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော မိဂဂဏံ သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာနံ သဿာနိ မာ ခါဒထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ ‘‘အတ္တနော ခေတ္တေသု ပဏ္ဏသညံ ဗန္ဓန္တူ’’တိ မနုဿာနံ ဃောသာပေသိ။ တေ တထာ ဗန္ဓိံသု, တာယ သညာယ မိဂါ ယာဝဇ္ဇတနာ သဿာနိ န ခါဒန္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အကတညူယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ရုရုမိဂရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ရုရုမိဂရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၄၈၃] ၁၀။ သရဘမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
အာသီသေထေဝ ပုရိသောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနာ သံခိတ္တေန ပုစ္ဆိတပဉှဿ ဓမ္မသေနာပတိနော ဝိတ္ထာရေန ဗျာကရဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ကဒါ ပန သတ္ထာ ထေရံ သံခိတ္တေန ပဉှံ ပုစ္ဆီတိ? ဒေဝေါရောဟနေ။ တတြာယံ သင်္ခေပတော အနုပုဗ္ဗိကထာ။ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ဟိ သန္တကေ စန္ဒနပတ္တေ အာယသ္မတာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန ဣဒ္ဓိယာ ဂဟိတေ သတ္ထာ ဘိက္ခူနံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယကရဏံ ပဋိက္ခိပိ။ တဒါ တိတ္ထိယာ ‘‘ပဋိက္ခိတ္တံ သမဏေန ဂေါတမေန ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယကရဏံ, ဣဒါနိ သယမ္ပိ န ကရိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ မင်္ကုဘူတေဟိ အတ္တနော သာဝကေဟိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဣဒ္ဓိယာ ပတ္တံ န ဂဏှထာ’’တိ ဝုစ္စမာနာ ‘‘နေတံ အာဝုသော, အမှာကံ ဒုက္ကရံ, ဆဝဿ ပန ဒါရုပတ္တဿတ္ထာယ အတ္တနော သဏှသုခုမဂုဏံ ကော ဂိဟီနံ ပကာသေဿတီတိ န ဂဏှိမှ, သမဏာ ပန သကျပုတ္တိယာ လောလတာယ ဣဒ္ဓိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၄။)ဒဿေတွာ ဂဏှိံသု။ မာ ‘အမှာကံ ဣဒ္ဓိကရဏံ ဘာရော’တိ စိန္တယိတ္ထ, မယဉှိ တိဋ္ဌန္တု သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ, အာကင်္ခမာနာ ပန သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ဣဒ္ဓိံ ဒဿေဿာမ, သစေ ဟိ သမဏော ဂေါတမော ဧကံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတိ, မယံ ဒွိဂုဏံ ကရိဿာမာ’’တိ ကထယိံသု။
တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ ‘‘ဘန္တေ, တိတ္ထိယာ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿန္တီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကရောန္တု, အဟမ္ပိ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဗိမ္ဗိသာရော အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကိရ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘နနု, ဘန္တေ, သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, တံ မယာ သာဝကာနံ ပညတ္တံ, ဗုဒ္ဓါနံ ပန သိက္ခာပဒံ နာမ နတ္ထိ။ ‘‘ယထာ ဟိ, မဟာရာဇ, တဝ ဥယျာနေ ပုပ္ဖဖလံ အညေသံ ဝါရိတံ, န တဝ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘ကတ္ထ ပန, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ’’တိ။ ‘‘အမှေဟိ တတ္ထ ကိံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စိ မဟာရာဇာ’’တိ။ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာ ကတဘတ္တကိစ္စော စာရိကံ ပက္ကာမိ။ မနုဿာ ‘‘ကုဟိံ, ဘန္တေ, သတ္ထာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ ‘‘သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ တိတ္ထိယမဒ္ဒနံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကာတု’’န္တိ တေသံ ဘိက္ခူ ကထယန္တိ။ မဟာဇနော ‘‘အစ္ဆရိယရူပံ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ဘဝိဿတိ, ပဿိဿာမ န’’န္တိ ဃရဒွါရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံယေဝ အဂမာသိ။
အညတိတ္ထိယာ ‘‘မယမ္ပိ သမဏဿ ဂေါတမဿ ပါဋိဟာရိယကရဏဋ္ဌာနေ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ ဥပဋ္ဌာကေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထာရမေဝ အနုဗန္ဓိံသု။ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ရညာ ‘‘ပါဋိဟာရိယံ ကိရ, ဘန္တေ, ကရိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဒါ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာသိယ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘မဏ္ဍပံ ကရောမိ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အလံ မဟာရာဇ, မမ ပါဋိဟာရိယကရဏဋ္ဌာနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒွါဒသယောဇနိကံ ရတနမဏ္ဍပံ ကရိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဧတံ ကာရဏံ နဂရေ ဥဂ္ဃေါသာပေမိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဥဂ္ဃေါသာပေဟိ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ ဓမ္မဃောသကံ အလင်္ကတဟတ္ထိပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ ‘‘ဘဂဝါ ကိရ သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ တိတ္ထိယမဒ္ဒနံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတိ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ’’တိ ယာဝ ဆဋ္ဌဒိဝသာ ဒေဝသိကံ ဃောသနံ ကာရေသိ။ တိတ္ထိယာ ‘‘ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ကိရ ကရိဿတီ’’တိ သာမိကာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၅။)ဓနံ ဒတွာ သာဝတ္ထိသာမန္တေ အမ္ဗရုက္ခေ ဆိန္ဒာပယိံသု။ ဓမ္မဃောသကော ပုဏ္ဏမီဒိဝသေ ပါတောဝ ‘‘အဇ္ဇ, ဘဂဝတော ပါဋိဟာရိယံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ ဒေဝတာနုဘာဝေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဒွါရေ ဌတွာ ဥဂ္ဃေါသိတံ ဝိယ အဟောသိ။ ယေ ယေ ဂန္တုံ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, တေ တေ သာဝတ္ထိံ ပတ္တမေဝ အတ္တာနံ ပဿိံသု, ဒွါဒသယောဇနိကာ ပရိသာ အဟောသိ။
သတ္ထာ ပါတောဝ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ နိက္ခမိ။ ကဏ္ဍော နာမ ဥယျာနပါလော ပိဏ္ဍိပက္ကမေဝ ကုမ္ဘပမာဏံ မဟန္တံ အမ္ဗပက္ကံ ရညော ဟရန္တော သတ္ထာရံ နဂရဒွါရေ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ တထာဂတဿေဝ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ အဒါသိ။ သတ္ထာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘အာနန္ဒ, ဣမံ အမ္ဗဋ္ဌိံ ဥယျာနပါလကဿ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ရောပနတ္ထာယ ဒေဟိ, ဧသ ကဏ္ဍမ္ဗော နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ ဥယျာနပါလော ပံသုံ ဝိယူဟိတွာ ရောပေသိ။ တင်္ခဏညေဝ အဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတွာ မူလာနိ ဩတရိံသု, နင်္ဂလသီသပမာဏော ရတ္တင်္ကုရော ဥဋ္ဌဟိ, မဟာဇနဿ ဩလောကေန္တဿေဝ ပဏ္ဏာသဟတ္ထက္ခန္ဓော ပဏ္ဏာသဟတ္ထသာခေါ ဥဗ္ဗေဓတော စ ဟတ္ထသတိကော အမ္ဗရုက္ခော သမ္ပဇ္ဇိ, တာဝဒေဝဿ ပုပ္ဖါနိ စ ဖလာနိ စ ဥဋ္ဌဟိံသု။ သော မဓုကရပရိဝုတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဖလဘရိတော နဘံ ပူရေတွာ အဋ္ဌာသိ, ဝါတပ္ပဟရဏကာလေ မဓုရပက္ကာနိ ပတိံသု။ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆန္တာ ဘိက္ခူ ပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ အာဂမိံသု။
သာယနှသမယေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သတ္ထု ရတနမဏ္ဍပကရဏံ အမှာကံ ဘာရော’’တိ ဉတွာ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ ပေသေတွာ ဒွါဒသယောဇနိကံ နီလုပ္ပလသဉ္ဆန္နံ သတ္တရတနမဏ္ဍပံ ကာရေသိ။ ဧဝံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ သန္နိပတိံသု။ သတ္ထာ တိတ္ထိယမဒ္ဒနံ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဗဟုဇနဿ ပသန္နဘာဝံ ဉတွာ ဩရုယှ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝီသတိ ပါဏကောဋိယော အမတပါနံ ပိဝိံသု။ တတော ‘‘ပုရိမဗုဒ္ဓါ ပန ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ကတ္ထ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘တာဝတိံသဘဝန’’န္တိ ဉတွာ ဗုဒ္ဓါသနာ ဥဋ္ဌာယ ဒက္ခိဏပါဒံ ယုဂန္ဓရမုဒ္ဓနိ ဌပေတွာ ဝါမပါဒေန သိနေရုမတ္ထကံ အက္ကမိတွာ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ အန္တောတေမာသံ ဒေဝါနံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ကထေသိ။ ပရိသာ သတ္ထု ဂတဋ္ဌာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၆။)အဇာနန္တီ ‘‘ဒိသွာဝ ဂမိဿာမာ’’တိ တတ္ထေဝ တေမာသံ ဝသိ။ ဥပကဋ္ဌာယ ပဝါရဏာယ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကဟံ ပန ဧတရဟိ သာရိပုတ္တော’’တိ? ‘‘ဧသော, ဘန္တေ, ပါဋိဟာရိယေ ပသီဒိတွာ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဝသီ’’တိ။ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, အဟံ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဩတရိဿာမိ, တထာဂတံ ဒဋ္ဌုကာမာ သင်္ကဿနဂရေ ဧကတော သန္နိပတန္တူ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ အာဂန္တွာ ပရိသာယ အာရောစေတွာ သကလပရိသံ သာဝတ္ထိတော တိံသယောဇနံ သင်္ကဿနဂရံ ဧကမုဟုတ္တေနေဝ ပါပေသိ။
သတ္ထာ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, မနုဿလောကံ ဂမိဿာမီ’’တိ သက္ကဿ အာရောစေသိ။ သက္ကော ဝိဿကမ္မံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဒသဗလဿ မနုဿလောကဂမနတ္ထာယ တီဏိ သောပါနာနိ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော သိနေရုမတ္ထကေ သောပါနသီသံ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဓုရသောပါနံ ကတွာ မဇ္ဈေ မဏိမယံ, ဧကသ္မိံ ပဿေ ရဇတမယံ, ဧကသ္မိံ ပဿေ သုဝဏ္ဏမယန္တိ တီဏိ သောပါနာနိ မာပေသိ, သတ္တရတနမယာ ဝေဒိကာပရိက္ခေပါ။ သတ္ထာ လောကဝိဝရဏံ ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ မဇ္ဈေ မဏိမယေန သောပါနေန ဩတရိ။ သက္ကော ပတ္တစီဝရံ အဂ္ဂဟေသိ, သုယာမော ဝါလဗီဇနိံ, သဟမ္ပတိ မဟာဗြဟ္မာ ဆတ္တံ ဓာရေသိ, ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယိံသု။ သတ္ထာရံ ဓုရသောပါနေ ပတိဋ္ဌိတံ ပဌမမေဝ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဝန္ဒိ, ပစ္ဆာ သေသပရိသာ။ တသ္မိံ သမာဂမေ သတ္ထာ စိန္တေသိ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာနော ‘‘ဣဒ္ဓိမာ’တိ ပါကဋော, ဥပါလိ ‘ဝိနယဓရော’တိ။ သာရိပုတ္တဿ ပန မဟာပညဂုဏော အပါကဋော, ဌပေတွာ မံ အညော ဧတေန သဒိသော သမပညော နာမ နတ္ထိ, ပညာဂုဏမဿ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ ပဌမံ တာဝ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, တံ ပုထုဇ္ဇနာဝ ကထယိံသု တတော သောတာပန္နာနံ ဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, တမ္ပိ သောတာပန္နာဝ ကထယိံသု, ပုထုဇ္ဇနာ န ဇာနိံသု။ ဧဝံ သကဒါဂါမိဝိသယေ အနာဂါမိဝိသယေ ခီဏာသဝဝိသယေ မဟာသာဝကဝိသယေ စ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, တမ္ပိ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ န ဇာနိံသု, ဥပရိမာ ဥပရိမာဝ ကထယိံသု။ အဂ္ဂသာဝကဝိသယေ ပုဋ္ဌပဉှမ္ပိ အဂ္ဂသာဝကာဝ ကထယိံသု, အညေ န ဇာနိံသု။ တတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, တံ ထေရောဝ ကထေသိ, အညေ န ဇာနိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၇။)မနုဿာ ‘‘ကော နာမ ဧသ ထေရော သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ကထေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော နာမာ’’တိ သုတွာ ‘‘အဟော မဟာပညော’’တိ ဝဒိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝမနုဿာနံ အန္တရေ ထေရဿ မဟာပညဂုဏော ပါကဋော ဇာတော။ အထ နံ သတ္ထာ –
‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ, ယေ စ သေခါ ပုထူ ဣဓ၊
တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ, ပုဋ္ဌော ပဗြူဟိ မာရိသာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၄၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၆၃၊ နေတ္တိ။ ၁၄) –
ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမဿ နု ခေါ သာရိပုတ္တ, သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ကထံ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ ထေရော ပဉှံ ဩလောကေတွာ ‘‘သတ္ထာ မံ သေခါသေခါနံ ဘိက္ခူနံ အာဂမနပဋိပဒံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ပဉှေ နိက္ကင်္ခေါ ဟုတွာ ‘‘အာဂမနပဋိပဒါ နာမ ခန္ဓာဒိဝသေန ဗဟူဟိ မုခေဟိ သက္ကာ ကထေတုံ, ကတံ နု ခေါ ကထေန္တော သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ ဂဏှိတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေ ကင်္ခိ။ သတ္ထာ ‘‘သာရိပုတ္တော ပဉှေ နိက္ကင်္ခေါ, အဇ္ဈာသယေ ပန မေ ကင်္ခတိ, မယာ နယေ အဒိန္နေ ကထေတုံ န သက္ခိဿတိ, နယမဿ ဒဿာမီ’’တိ နယံ ဒဒန္တော ‘‘ဘူတမိဒံ သာရိပုတ္တ သမနုပဿာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘သာရိပုတ္တော မမ အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတွာ ကထေန္တော ခန္ဓဝသေန ကထေဿတီ’’တိ။ ထေရဿ သဟ နယဒါနေန သော ပဉှော နယသတေန နယသဟဿေန ဥပဋ္ဌာသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှံ ကထေသိ။
သတ္ထာ ဒွါဒသယောဇနိကာယ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တိံသ ပါဏကောဋိယော အမတပါနံ ပိဝိံသု။ သတ္ထာ ပရိသံ ဥယျောဇေတွာ စာရိကံ စရန္တော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တေ ဒဿိတေ ဂန္ဓကုဋိံ ပါဝိသိ။ သာယနှသမယေ ဘိက္ခူ ထေရဿ ဂုဏကထံ ကထေန္တာ ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိံသု ‘‘မဟာပညော, အာဝုသော, သာရိပုတ္တော ပုထုပညော ဇဝနပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော ဒသဗလေန သံခိတ္တေန ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိတ္ထာရေန ကထေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဧသ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ ကထေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၈။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သရဘမိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရညေ ဝသတိ။ ရာဇာ မိဂဝိတ္တကော အဟောသိ ထာမသမ္ပန္နော, အညံ မနုဿံ ‘‘မနုဿော’’တိပိ န ဂဏေတိ။ သော ဧကဒိဝသံ မိဂဝံ ဂန္တွာ အမစ္စေ အာဟ – ‘‘ယဿ ပဿေန မိဂေါ ပလာယတိ, တေန သော ဒဏ္ဍော ဒါတဗ္ဗော’’တိ။ တေ စိန္တယိံသု ‘‘ကဒါစိ ဝေမဇ္ဈေ ဌိတမိဂံ ဝိဇ္ဈန္တိ, ကဒါစိ ဥဋ္ဌိတံ, ကဒါစိ ပလာယန္တမ္ပိ, အဇ္ဇ ပန ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ရညော ဌိတဋ္ဌာနညေဝ အာရောပေဿာမာ’’တိ။ စိန္တေတွာ စ ပန ကတိကံ ကတွာ ရညော ဓုရမဂ္ဂံ အဒံသု။ တေ မဟန္တံ ဂုမ္ဗံ ပရိက္ခိပိတွာ မုဂ္ဂရာဒီဟိ ဘူမိံ ပေါထယိံသု။ ပဌမမေဝ သရဘမိဂေါ ဥဋ္ဌာယ တိက္ခတ္တုံ ဂုဗ္ဘံ အနုပရိဂန္တွာ ပလာယနောကာသံ ဩလောကေန္တော သေသဒိသာသု မနုဿေ ဗာဟာယ ဗာဟံ ဓနုနာ ဓနုံ အာဟစ္စ နိရန္တရေ ဌိတေ ဒိသွာ ရညော ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ ဩကာသံ အဒ္ဒသ။ သော ဥမ္မီလိတေသု အက္ခီသု ဝါလုကံ ခိပမာနော ဝိယ ရာဇာနံ အဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ရာဇာ တံ လဟုသမ္ပတ္တံ ဒိသွာ သရံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိဇ္ဈိ။ သရဘမိဂါ နာမ သရံ ဝဉ္စေတုံ ဆေကာ ဟောန္တိ, သရေ အဘိမုခံ အာဂစ္ဆန္တေ ဝေဂံ ဟာပေတွာ တိဋ္ဌန္တိ, ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တေ ဝေဂေန ပုရတော ဇဝန္တိ, ဥပရိဘာဂေနာဂစ္ဆန္တေ ပိဋ္ဌိံ နာမေန္တိ, ပဿေနာဂစ္ဆန္တေ ထောကံ အပဂစ္ဆန္တိ, ကုစ္ဆိံ သန္ဓာယာဂစ္ဆန္တေ ပရိဝတ္တိတွာ ပတန္တိ, သရေ အတိက္ကန္တေ ဝါတစ္ဆိန္နဝလာဟကဝေဂေန ပလာယန္တိ။
သောပိ ရာဇာ တသ္မိံ ပရိဝတ္တိတွာ ပတိတေ ‘‘သရဘမိဂေါ မေ ဝိဒ္ဓေါ’’တိ နာဒံ မုဉ္စိ။ သရဘော ဥဋ္ဌာယ ဝါတဝေဂေန ပလာယိ။ ဗလမဏ္ဍလံ ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဌိတအမစ္စာ သရဘံ ပလာယမာနံ ဒိသွာ ဧကတော ဟုတွာ ပုစ္ဆိံသု ‘‘မိဂေါ ကဿ ဌိတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟီ’’တိ? ‘‘ရညော ဌိတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘ရာဇာ ‘ဝိဒ္ဓေါ မေ’တိ ဝဒတိ, ကောနေန ဝိဒ္ဓေါ, နိဗ္ဗိရဇ္ဈော ဘော အမှာကံ ရာဇာ, ဘူမိနေန ဝိဒ္ဓါ’’တိ တေ နာနပ္ပကာရေန ရညာ သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရိံသု။ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ မံ ပရိဟသန္တိ, န မမ ပမာဏံ ဇာနန္တီ’’တိ ဂါဠှံ နိဝါသေတွာ ပတ္တိကောဝ ခဂ္ဂံ အာဒါယ ‘‘သရဘံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိ။ အထ နံ ဒိသွာ တီဏိ ယောဇနာနိ အနုဗန္ဓိ။ သရဘော အရညံ ပါဝိသိ, ရာဇာပိ ပါဝိသိ။ တတ္ထ သရဘမိဂဿ ဂမနမဂ္ဂေ သဋ္ဌိဟတ္ထမတ္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၆၉။)မဟာပူတိပါဒနရကာဝါဋော အတ္ထိ, သော တိံသဟတ္ထမတ္တံ ဥဒကေန ပုဏ္ဏော တိဏေဟိ စ ပဋိစ္ဆန္နော။ သရဘော ဥဒကဂန္ဓံ ဃာယိတွာဝ အာဝါဋဘာဝံ ဉတွာ ထောကံ ဩသက္ကိတွာ ဂတော။ ရာဇာ ပန ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တော တသ္မိံ ပတိ။
သရဘော တဿ ပဒသဒ္ဒံ အသုဏန္တော နိဝတ္တိတွာ တံ အပဿန္တော ‘‘နရကာဝါဋေ ပတိတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ အာဂန္တွာ ဩလောကေန္တော တံ ဂမ္ဘီရဥဒကေ အပတိဋ္ဌံ ကိလမန္တံ ဒိသွာ တေန ကတံ အပရာဓံ ဟဒယေ အကတွာ သဉ္ဇာတကာရုညော ‘‘မာ မယိ ပဿန္တေဝ ရာဇာ နဿတု, ဣမမှာ ဒုက္ခာ နံ မောစေဿာမီ’’တိ အာဝါဋတီရေ ဌိတော ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, မဟန္တာ ဒုက္ခာ တံ မောစေဿာမီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ပိယပုတ္တံ ဥဒ္ဓရိတုံ ဥဿာဟံ ကရောန္တော ဝိယ တဿုဒ္ဓရဏတ္ထာယ သိလာယ ယောဂ္ဂံ ကတွာဝ ‘‘ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အာဂတံ ရာဇာနံ သဋ္ဌိဟတ္ထာ နရကာ ဥဒ္ဓရိတွာ အဿာသေတွာ ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ အရညာ နီဟရိတွာ သေနာယ အဝိဒူရေ ဩတာရေတွာ ဩဝါဒမဿ ဒတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ရာဇာ မဟာသတ္တံ ဝိနာ ဝသိတုံ အသက္ကောန္တော အာဟ ‘‘သာမိ သရဘမိဂရာဇ, မယာ သဒ္ဓိံ ဗာရာဏသိံ ဧဟိ, ဒွါဒသယောဇနိကာယ တေ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ဒမ္မိ, တံ ကာရေဟီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, မယံ တိရစ္ဆာနဂတာ, န မေ ရဇ္ဇေနတ္ထော, သစေ တေ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, မယာ ဒိန္နာနိ သီလာနိ ရက္ခန္တော ရဋ္ဌဝါသိနောပိ သီလံ ရက္ခာပေဟီ’’တိ တံ ဩဝဒိတွာ အရညမေဝ ပါဝိသိ။
သော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တဿ ဂုဏံ သရန္တောဝ သေနံ ပါပုဏိတွာ သေနင်္ဂပရိဝုတော နဂရံ ဂန္တွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ သကလနဂရဝါသိနော ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခန္တူ’’တိ ဓမ္မဘေရိံ စရာပေသိ။ မဟာသတ္တေန ပန အတ္တနော ကတဂုဏံ ကဿစိ အကထေတွာ သာယနှေ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ အလင်္ကတသယနေ သယိတွာ ပစ္စူသကာလေ မဟာသတ္တဿ ဂုဏံ သရိတွာ ဥဋ္ဌာယ သယနပိဋ္ဌေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ပီတိပုဏ္ဏေန ဟဒယေန ဆဟိ ဂါထာဟိ ဥဒါနေသိ –
‘‘အာသီသေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ယထာ ဣစ္ဆိံ တထာ အဟု။
‘‘အာသီသေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ဥဒကာ ထလမုဗ္ဘတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၀။)‘‘ဝါယမေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ယထာ ဣစ္ဆိံ တထာ အဟု။
‘‘ဝါယမေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ဥဒကာ ထလမုဗ္ဘတံ။
‘‘ဒုက္ခူပနီတောပိ နရော သပညော, အာသံ န ဆိန္ဒေယျ သုခါဂမာယ၊
ဗဟူ ဟိ ဖဿာ အဟိတာ ဟိတာ စ, အဝိတက္ကိတာ မစ္စုမုပဗ္ဗဇန္တိ။
‘‘အစိန္တိတမ္ပိ ဘဝတိ, စိန္တိတမ္ပိ ဝိနဿတိ၊
န ဟိ စိန္တာမယာ ဘောဂါ, ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ ဝါ’’တိ။
တတ္ထ အာသီသေထေဝ ပုရိသောတိ အာသစ္ဆေဒကကမ္မံ အကတွာ အတ္တနော ကမ္မေသု အာသံ ကရောထေဝ န ဥက္ကဏ္ဌေယျ။ ယထာ ဣစ္ဆိန္တိ အဟဉှိ သဋ္ဌိဟတ္ထာ နရကာ ဥဋ္ဌာနံ ဣစ္ဆိံ, သောမှိ တထေဝ ဇာတော, တတော ဥဋ္ဌိတောယေဝါတိ ဒီပေတိ။ အဟိတာ ဟိတာ စာတိ ဒုက္ခဖဿာ စ သုခဖဿာ စ, ‘‘မရဏဖဿာ ဇီဝိတဖဿာ စာ’’တိပိ အတ္ထော, သတ္တာနဉှိ မရဏဖဿော အဟိတော ဇီဝိတဖဿော ဟိတော, တေသံ အဝိတက္ကိတော အစိန္တိတောပိ မရဏဖဿော အာဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ အစိန္တိ တမ္ပီတိ မယာ ‘‘အာဝါဋေ ပတိဿာမီ’’တိ န စိန္တိတံ, ‘‘သရဘံ မာရေဿာမီ’’တိ စိန္တိတံ, ဣဒါနိ ပန မေ စိန္တိတံ နဋ္ဌံ, အစိန္တိတမေဝ ဇာတံ။ ဘောဂါတိ ယသပရိဝါရာ။ ဧတေ စိန္တာမယာ န ဟောန္တိ, တသ္မာ ဉာဏဝတာ ဝီရိယမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဝီရိယဝတော ဟိ အစိန္တိတမ္ပိ ဟောတိယေဝ။
တဿေဝံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ ပုရောဟိတော စ ပါတောဝ သုခသေယျပုစ္ဆနတ္ထံ အာဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ ဌိတော တဿ ဥဒါနဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘ရာဇာ ဟိယျော မိဂဝံ အဂမာသိ, တတ္ထ သရဘမိဂံ ဝိရဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, တတော အမစ္စေဟိ အဝဟသိယမာနော ‘မာရေတွာ နံ အာဟရိဿာမီ’တိ ခတ္တိယမာနေန တံ အနုဗန္ဓန္တော သဋ္ဌိဟတ္ထေ နရကေ ပတိတော ဘဝိဿတိ, ဒယာလုနာ သရဘရာဇေန ရညော ဒေါသံ အစိန္တေတွာ ရာဇာ ဥဒ္ဓရိတော ဘဝိဿတိ, တေန မညေ ဥဒါနံ ဥဒါနေတီ’’တိ။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၁။)ရညော ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနံ ဥဒါနံ သုတွာ သုမဇ္ဇိတေ အာဒါသေ မုခံ ဩလောကေန္တဿ ဆာယာ ဝိယ ရညာ စ သရဘေန စ ကတကာရဏံ ပါကဋံ အဟောသိ။ သော နခဂ္ဂေန ဒွါရံ အာကောဋေသိ။ ရာဇာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ ဒေဝ ပုရောဟိတော’’တိ။ အထဿ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဣတော ဧဟာစရိယာ’’တိ အာဟ။ သော ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဇယာပေတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, တယာ အရညေ ကတကာရဏံ ဇာနာမိ, တွံ ဧကံ သရဘမိဂံ အနုဗန္ဓန္တော နရကေ ပတိတော, အထ နံ သော သရဘော သိလာယ ယောဂ္ဂံ ကတွာ နရကတော ဥဒ္ဓရိ, သော တွံ တဿ ဂုဏံ အနုဿရိတွာ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သရဘံ ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိံ, ယံ တွံ အနုသရီ ပုရေ၊
အလီနစိတ္တဿ တုဝံ, ဝိက္ကန္တမနုဇီဝသိ။
‘‘ယော တံ ဝိဒုဂ္ဂါ နရကာ သမုဒ္ဓရိ, သိလာယ ယောဂ္ဂံ သရဘော ကရိတွာ၊
ဒုက္ခူပနီတံ မစ္စုမုခါ ပမောစယိ, အလီနစိတ္တံ တ မိဂံ ဝဒေသီ’’တိ။
တတ္ထ အနုသရီတိ အနုဗန္ဓိ။ ဝိက္ကန္တန္တိ ဥဒ္ဓရဏတ္ထာယ ကတပရက္ကမံ။ အနုဇီဝသီတိ ဥပဇီဝသိ, တဿာနုဘာဝေန တယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ သမုဒ္ဓရီတိ ဥဒ္ဓရိ။ တ မိဂံ ဝဒေသီတိ တံ သုဝဏ္ဏသရဘမိဂံ ဣဓ သိရိသယနေ နိသိန္နော ဝဏ္ဏေသိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယံ မယာ သဒ္ဓိံ န မိဂဝံ ဂတော, သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ ဇာနာတိ, ကထံ နု ခေါ ဇာနာတိ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ တွံ နု တတ္ထေဝ တဒါ အဟောသိ, ဥဒါဟု တေ ကောစိ နံ ဧတဒက္ခာ၊
ဝိဝဋစ္ဆဒ္ဒေါ နုသိ သဗ္ဗဒဿီ, ဉာဏံ နု တေ ဗြာဟ္မဏ ဘိံသရူပ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘိံသရူပန္တိ ကိံ နု တေ ဉာဏံ ဗလဝဇာတိကံ, တေနေတံ ဇာနာသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၂။)ဗြာဟ္မဏော ‘‘နာဟံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ, ဗျဉ္ဇနံ အမက္ခေတွာ တယာ ကထိတဂါထာနံ ပန မယှံ အတ္ထော ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဒီပေန္တော ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န စေဝဟံ တတ္ထ တဒါ အဟောသိံ, န စာပိ မေ ကောစိ နံ ဧတဒက္ခာ၊
ဂါထာပဒါနဉ္စ သုဘာသိတာနံ, အတ္ထံ တဒါနေန္တိ ဇနိန္ဒ ဓီရာ’’တိ။
တတ္ထ သုဘာသိတာနန္တိ ဗျဉ္ဇနံ အမက္ခေတွာ သုဋ္ဌု ဘာသိတာနံ။ အတ္ထံ တဒါနေန္တီတိ ယော တေသံ အတ္ထော, တံ အာနေန္တိ ဥပဓာရေန္တီတိ။
ရာဇာ တဿ တုဿိတွာ ဗဟုံ ဓနံ အဒါသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒါနာဒိပုညာဘိရတော အဟောသိ, မနုဿာပိ ပုညာဘိရတာ ဟုတွာ မတမတာ သဂ္ဂမေဝ ပူရယိံသု။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ‘‘လက္ခံ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ပုရောဟိတမာဒါယ ဥယျာနံ ဂတော။ တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဗဟူ နဝေ ဒေဝေ စ ဒေဝကညာယော စ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော သရဘမိဂေန နရကာ ဥဒ္ဓရိတွာ ရညော သီလေသု ပတိဋ္ဌာပိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ရညော အာနုဘာဝေန မဟာဇနော ပုညာနိ ကရောတိ, တေန ဒေဝလောကော ပရိပူရတိ, ဣဒါနိ ခေါ ပန ရာဇာ လက္ခံ ဝိဇ္ဈိတုံ ဥယျာနံ ဂတော, တံ ဝီမံသိတွာ သီဟနာဒံ နဒါပေတွာ သရဘမိဂဿ ဂုဏံ ကထာပေတွာ အတ္တနော စ သက္ကဘာဝံ ဇာနာပေတွာ အာကာသေ ဌိတော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မေတ္တာယ စေဝ ပဉ္စန္နံ သီလာနဉ္စ ဂုဏံ ကထေတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥယျာနံ အဂမာသိ။ ရာဇာပိ ‘‘လက္ခံ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ဓနုံ အာရောပေတွာ သရံ သန္နယှိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ရညော စ လက္ခဿ စ အန္တရေ အတ္တနော အာနုဘာဝေန သရဘံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ သရံ န မုဉ္စိ။ အထ နံ သက္ကော ပုရောဟိတဿ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘အာဒါယ ပတ္တိံ ပရဝိရိယဃာတိံ, စာပေ သရံ ကိံ ဝိစိကိစ္ဆသေ တုဝံ၊
နုန္နော သရော သရဘံ ဟန္တု ခိပ္ပံ, အန္နဉှိ ဧတံ ဝရပည ရညော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၃။)တတ္ထ ပတ္တိန္တိ ဝါဇပတ္တေဟိ သမန္နာဂတံ။ ပရဝိရိယဃာတိန္တိ ပရေသံ ဝီရိယဃာတကံ။ စာပေ သရန္တိ ဧတံ ပတ္တသဟိတံ သရံ စာပေ အာဒါယ သန္နယှိတွာ ဣဒါနိ တွံ ကိံ ဝိစိကိစ္ဆသိ။ ဟန္တူတိ တယာ ဝိဿဋ္ဌော ဟုတွာ ဧသ သရော ခိပ္ပံ ဣမံ သရဘံ ဟနတု။ အန္နဉှိ ဧတန္တိ ဝရပည, မဟာရာဇ, သရဘော နာမ ရညော အာဟာရော ဘက္ခောတိ အတ္ထော။
တတော ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ပဇာနာမိ အဟမ္ပိ ဧတံ, အန္နံ မိဂေါ ဗြာဟ္မဏ ခတ္တိယဿ၊
ပုဗ္ဗေ ကတဉ္စ အပစာယမာနော, တသ္မာ မိဂံ သရဘံ နော ဟနာမီ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ကတဉ္စာတိ ဗြာဟ္မဏ, အဟမေတံ ဧကံသေန ဇာနာမိ ယထာ မိဂေါ ခတ္တိယဿ အန္နံ, ပုဗ္ဗေ ပန ဣမိနာ မယှံ ကတဂုဏံ ပူဇေမိ, တသ္မာ တံ န ဟနာမီတိ။
တတော သက္ကော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘နေသော မိဂေါ မဟာရာဇ, အသုရေသော ဒိသမ္ပတိ၊
ဧတံ ဟန္တွာ မနုဿိန္ဒ, ဘဝဿု အမရာဓိပေါ။
‘‘သစေ စ ရာဇာ ဝိစိကိစ္ဆသေ တုဝံ, ဟန္တုံ မိဂံ သရဘံ သဟာယကံ၊
သပုတ္တဒါရော နရဝီရသေဋ္ဌ, ဂန္တာ တုဝံ ဝေတရဏိံ ယမဿာ’’တိ။
တတ္ထ အသုရေသောတိ အသုရော ဧသော, အသုရဇေဋ္ဌကော သက္ကော ဧသောတိ အဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ။ အမရာဓိပေါတိ တွံ ဧတံ သက္ကံ မာရေတွာ သယံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟောဟီတိ ဝဒတိ။ ဝေတရဏိံ ယမဿာတိ ‘‘သစေ ဧတံ ‘သဟာယော မေ’တိ စိန္တေတွာ န မာရေဿသိ, သပုတ္တဒါရော ယမဿ ဝေတရဏိနိရယံ ဂတော ဘဝိဿသီ’’တိ နံ တာသေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၄။)‘‘ကာမံ အဟံ ဇာနပဒါ စ သဗ္ဗေ, ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ သဟာယသံဃာ၊
ဂစ္ဆေမု တံ ဝေတရဏိံ ယမဿ, န တွေဝ ဟညော မမ ပါဏဒေါ ယော။
‘‘အယံ မိဂေါ ကိစ္ဆဂတဿ မယှံ, ဧကဿ ကတ္တာ ဝိဝနသ္မိ ဃောရေ၊
တံ တာဒိသံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သရန္တော, ဇာနံ မဟာဗြဟ္မေ ကထံ ဟနေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ မမ ပါဏဒေါ ယောတိ ဗြာဟ္မဏ, ယော မမ ပါဏဒဒေါ ယေန မေ ပိယံ ဇီဝိတံ ဒိန္နံ, နရကံ ပဝိသန္တေန မယာ သော န တွေဝ ဟညော န ဟနိတဗ္ဗော, အဝဇ္ဈော ဧသောတိ ဝဒတိ။ ဧကဿ ကတ္တာ ဝိဝနသ္မိ ဃောရေတိ ဒါရုဏေ အရညေ ပဝိဋ္ဌဿ သတော ဧကဿ အသဟာယကဿ မမ ကတ္တာ ကာရကော ဇီဝိတဿ ဒါယကော, သွာဟံ တံ ဣမိနာ ကတံ တာဒိသံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သရန္တောယေဝ တံ ဂုဏံ ဇာနန္တောယေဝ ကထံ ဟနေယျံ။
အထ သက္ကော ပုရောဟိတဿ သရီရတော အပဂန္တွာ သက္ကတ္တဘာဝံ မာပေတွာ အာကာသေ ဌတွာ ရညော ဂုဏံ ပကာသေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘မိတ္တာဘိရာဓီ စိရမေဝ ဇီဝ, ရဇ္ဇံ ဣမံ ဓမ္မဂုဏေ ပသာသ၊
နာရီဂဏေဟိ ပရိစာရိယန္တော, မောဒဿု ရဋ္ဌေ တိဒိဝေဝ ဝါသဝေါ။
‘‘အက္ကောဓနော နိစ္စပသန္နစိတ္တော, သဗ္ဗာတိထီ ယာစယောဂေါ ဘဝိတွာ၊
ဒတွာ စ ဘုတွာ စ ယထာနုဘာဝံ, အနိန္ဒိတော သဂ္ဂမုပေဟိ ဌာန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၅။)တတ္ထ မိတ္တာဘိရာဓီတိ မိတ္တေ အာရာဓေန္တော တောသေန္တော တေသု အဒုဗ္ဘမာနော။ သဗ္ဗာတိထီတိ သဗ္ဗေ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေ အတိထီ ပါဟုနကေယေဝ ကတွာ ပရိဟရန္တော ယာစိတဗ္ဗယုတ္တကော ဟုတွာ။ အနိန္ဒိတောတိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရဏေန ပမုဒိတော ဒေဝလောကေန အဘိနန္ဒိတော ဟုတွာ သဂ္ဂဋ္ဌာနံ ဥပေဟီတိ။
ဧဝံ ဝတွာ သက္ကော ‘‘အဟံ မဟာရာဇံ တံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ အာဂတော, တွံ အတ္တာနံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ နာဒါသိ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ တံ ဩဝဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ သာရိပုတ္တော သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထံ ဇာနာတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ပုရောဟိတော သာရိပုတ္တော, သရဘမိဂေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သရဘမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
အမ္ဗ ဖန္ဒန ဇဝန, နာရဒ ဒူတ ကလိင်္ဂါ၊
အကိတ္တိ တက္ကာရိယံ ရုရု, သရဘံ ဒသ တေရသေ။
တေရသကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၆။)၁၄။ ပကိဏ္ဏကနိပါတော
֍ * [၄၈၄] ၁။ သာလိကေဒါရဇာတကဝဏ္ဏနာ
သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု သာမဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၉၆ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သတ္ထာ ပန တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဂိဟီ ပေါသေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ တေ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘မာတာပိတရော မေ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု ဘိက္ခု, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တိရစ္ဆာနာ ဟုတွာ သုဝယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာပိ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ကုလာဝကေ နိပဇ္ဇာပေတွာ မုခတုဏ္ဍကေန ဂေါစရံ အာဟရိတွာ ပေါသေသု’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ရာဇဂဟေ မဂဓရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ နဂရတော ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာယ သာလိဒ္ဒိယော နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော အဟောသိ။ တဿ ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာယ မဂဓခေတ္တံ အတ္ထိ, တတ္ထ ကောသိယဂေါတ္တော နာမ သာလိဒ္ဒိယဝါသီ ဗြာဟ္မဏော သဟဿကရီသမတ္တံ ခေတ္တံ ဂဟေတွာ သာလိံ ဝပါပေသိ။ ဥဋ္ဌိတေ စ ပန သဿေ ဝတိံ ထိရံ ကာရေတွာ ကဿစိ ပဏ္ဏာသကရီသမတ္တံ, ကဿစိ သဋ္ဌိကရီသမတ္တန္တိ ဧဝံ ပဉ္စသတကရီသမတ္တံ ခေတ္တံ အတ္တနော ပုရိသာနံယေဝ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဒတွာ သေသံ ပဉ္စသတကရီသမတ္တံ ခေတ္တံ ဘတိံ ကတွာ ဧကဿ ဘတကဿ အဒါသိ။ သော တတ္ထ ကုဋိံ ကတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝသတိ။ ခေတ္တဿ ပန ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာဘာဂေ ဧကသ္မိံ သာနုပဗ္ဗတေ မဟန္တံ သိမ္ဗလိဝနံ အတ္ထိ, တတ္ထ အနေကာနိ သုဝသတာနိ ဝသန္တိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တသ္မိံ သုဝသံဃေ သုဝရညော ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော အဘိရူပေါ ထာမသမ္ပန္နော သကဋနာဘိပမာဏသရီရော အဟောသိ။ အထဿ ပိတာ မဟလ္လကကာလေ ‘‘အဟံ ဣဒါနိ ဒူရံ ဂန္တုံ န သက္ကောမိ, တွံ ဣမံ ဂဏံ ပရိဟရာ’’တိ ဂဏံ နိယျာဒေသိ။ သော ပုနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ မာတာပိတူနံ ဂေါစရတ္ထာယ ဂန္တုံ နာဒါသိ, သုဝဂဏံ ပရိဟရန္တော ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ သယံဇာတသာလိဝနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၇။)ယာဝဒတ္ထံ သာလိံ ခါဒိတွာ အာဂမနကာလေ မာတာပိတူနံ ပဟောနကံ ဂေါစရံ အာဟရိတွာ မာတာပိတရော ပေါသေသိ။
အထဿ ဧကဒိဝသံ သုဝါ အာရောစေသုံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံ ကာလေ မဂဓခေတ္တေ သာလိ ပစ္စတိ, ဣဒါနိ ကိံ နု ခေါ ဇာတ’’န္တိ? ‘‘တေန ဟိ ဇာနာထာ’’တိ ဒွေ သုဝေ ပဟိဏိံသု။ တေ ဂန္တွာ မဂဓခေတ္တေ ဩတရန္တာ တဿ ဘတိယာ ရက္ခဏပုရိသဿ ခေတ္တေ ဩတရိတွာ သာလိံ ခါဒိတွာ ဧကံ သာလိသီသံ အာဒါယ သိမ္ဗလိဝနံ ဂန္တွာ သာလိသီသံ မဟာသတ္တဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘တတ္ထ ဧဝရူပေါ သာလီ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ပုနဒိဝသေ သုဝဂဏပရိဝုတော တတ္ထ ဂန္တွာ တသ္မိံ ဘတကဿ ခေတ္တေ ဩတရိ။ သော ပန ပုရိသော သုဝေ သာလိံ ခါဒန္တေ ဒိသွာ ဣတော စိတော စ ဓာဝိတွာ ဝါရေန္တောပိ ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ။ သေသာ သုဝါ ယာဝဒတ္ထံ သာလိံ ခါဒိတွာ တုစ္ဆမုခါဝ ဂစ္ဆန္တိ။ သုဝရာဇာ ပန ဗဟူနိ သာလိသီသာနိ ဧကတော ကတွာ တေဟိ ပရိဝုတော ဟုတွာ အာဟရိတွာ မာတာပိတူနံ ဒေတိ။ သုဝါ ပုနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တတ္ထေဝ သာလိံ ခါဒိံသု။ အထ သော ပုရိသော ‘‘သစေ ဣမေ အညံ ကတိပါဟံ ဧဝံ ခါဒိဿန္တိ, ကိဉ္စိ န ဘဝိဿတိ, ဗြာဟ္မဏော သာလိံ အဂ္ဃါပေတွာ မယှံ ဣဏံ ကရိဿတိ, ဂန္တွာ တဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ သာလိမုဋ္ဌိနာ သဒ္ဓိံ တထာရူပံ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ သာလိဒ္ဒိယဂါမံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏံ ပဿိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ကိံ, ဘော ပုရိသ, သမ္ပန္နံ သာလိခေတ္တ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, သမ္ပန္န’’န္တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ, သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊
ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ, န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ။
‘‘ဧကော စ တတ္ထ သကုဏော, ယော နေသံ သဗ္ဗသုန္ဒရော၊
ဘုတွာ သာလိံ ယထာကာမံ, တုဏ္ဍေနာဒါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ သမ္ပန္နန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ အဝေကလ္လံ။ သာလိကေဒါရန္တိ သာလိခေတ္တံ။ သဗ္ဗသုန္ဒရောတိ သဗ္ဗေဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ သုန္ဒရော ရတ္တတုဏ္ဍော ဇိဉ္ဇုကသန္နိဘအက္ခိ ရတ္တပါဒေါ တီဟိ ရတ္တရာဇီဟိ ပရိက္ခိတ္တဂီဝေါ မဟာမယူရပမာဏော သော ယာဝဒတ္ထံ သာလိံ ခါဒိတွာ အညံ တုဏ္ဍေန ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၈။)ဗြာဟ္မဏော တဿ ကထံ သုတွာ သုဝရာဇေ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ခေတ္တပါလံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ, ပါသံ ဩဍ္ဍေတုံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဇာနာမီ’’တိ။ အထ နံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ဩဍ္ဍေန္တု ဝါလပါသာနိ, ယထာ ဗဇ္ဈေထ သော ဒိဇော၊
ဇီဝဉ္စ နံ ဂဟေတွာန, အာနယေဟိ မမန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ ဩဍ္ဍေန္တူတိ ဩဍ္ဍယန္တု။ ဝါလပါသာနီတိ အဿဝါလာဒိရဇ္ဇုမယပါသာနိ။ ဇီဝဉ္စ နန္တိ ဇီဝန္တံ ဧဝ နံ။ အာနယေဟီတိ အာနေဟိ။
တံ သုတွာ ခေတ္တပါလော သာလိံ အဂ္ဃါပေတွာ ဣဏဿ အကတဘာဝေန တုဋ္ဌော ဂန္တွာ အဿဝါလေ ဝဋ္ဋေတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဩတရိဿတီ’’တိ သုဝရညော ဩတရဏဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ စာဋိပမာဏံ ပဉ္ဇရံ ကတွာ ပါသဉ္စ ဩဍ္ဍေတွာ သုဝါနံ အာဂမနံ ဩလောကေန္တော ကုဋိယံ နိသီဒိ။ သုဝရာဇာပိ သုဝဂဏပရိဝုတော အာဂန္တွာ အလောလုပ္ပစာရတာယ ဟိယျော ခါဒိတဋ္ဌာနေ ဩဍ္ဍိတပါသေ ပါဒံ ပဝေသန္တောဝ ဩတရိ။ သော အတ္တနော ဗဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ စိန္တေသိ ‘‘သစာဟံ ဣဒါနေဝ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိဿာမိ, ဉာတကာမေ ဘယတဇ္ဇိတာ ဂေါစရံ အဂ္ဂဟေတွာဝ ပလာယိဿန္တိ, ယာဝ ဧတေသံ ဂေါစရဂ္ဂဟဏံ, တာဝ အဓိဝါသေဿာမီ’’တိ။ သော တေသံ သုဟိတဘာဝံ ဉတွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဟုတွာ တိက္ခတ္တုံ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ။ အထ သဗ္ဗေ တေ သုဝါ ပလာယိံသု။ သုဝရာဇာ ‘‘ဧတ္တကေသု မေ ဉာတကေသု နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တော ဧကောပိ နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ မယာ ပါပံ ကတ’’န္တိ ဝိလပန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတေ ဘုတွာ ပိဝိတွာ စ, ပက္ကမန္တိ ဝိဟင်္ဂမာ၊
ဧကော ဗဒ္ဓေါသ္မိ ပါသေန, ကိံ ပါပံ ပကတံ မယာ’’တိ။
ခေတ္တပါလော သုဝရာဇဿ ဗဒ္ဓရဝံ သုဝါနဉ္စ အာကာသေ ပက္ခန္ဒနသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ ကုဋိယာ ဩရုယှ ပါသာဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သုဝရာဇာနံ ဒိသွာ ‘‘ယဿေဝ မေ ပါသော ဩဍ္ဍိတော, သွေဝ ဗဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော သုဝရာဇာနံ ပါသတော မောစေတွာ ဒွေ ပါဒေ ဧကတော ဗန္ဓိတွာ ဒဠှံ အာဒါယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၇၉။)သာလိဒ္ဒိယဂါမံ ဂန္တွာ သုဝရာဇံ ဗြာဟ္မဏဿ အဒါသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဗလဝသိနေဟေန မဟာသတ္တံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒဠှံ ဂဟေတွာ အင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဥဒရံ နူန အညေသံ, သုဝ အစ္စောဒရံ တဝ၊
ဘုတွာ သာလိံ ယထာကာမံ, တုဏ္ဍေနာဒါယ ဂစ္ဆသိ။
‘‘ကောဋ္ဌံ နု တတ္ထ ပူရေသိ, သုဝ ဝေရံ နု တေ မယာ၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ကုဟိံ သာလိံ နိဒါဟသီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒရံ နူနာတိ အညေသံ ဥဒရံ ဥဒရမေဝ မညေ, တဝ ဥဒရံ ပန အတိဥဒရံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သိမ္ဗလိဝနေ။ ပူရေသီတိ ဝဿာရတ္တတ္ထာယ ပူရေသိ။ နိဒါဟသီတိ နိဓာနံ ကတွာ ဌပေသိ, ‘‘နိဓီယသီ’’တိပိ ပါဌော။
တံ သုတွာ သုဝရာဇာ မဓုရာယ မနုဿဘာသာယ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မေ ဝေရံ တယာ သဒ္ဓိံ, ကောဋ္ဌော မယှံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဣဏံ မုဉ္စာမိဏံ ဒမ္မိ, သမ္ပတ္တော ကောဋသိမ္ဗလိံ၊
နိဓိမ္ပိ တတ္ထ နိဒဟာမိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ကောသိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဣဏံ မုဉ္စာမိဏံ ဒမ္မီတိ တဝ သာလိံ ဟရိတွာ ဣဏံ မုဉ္စာမိ စေဝ ဒမ္မိ စာတိ ဝဒတိ။ နိဓိမ္ပီတိ ဧကံ တတ္ထ သိမ္ဗလိဝနေ အနုဂါမိကနိဓိမ္ပိ နိဒဟာမိ။
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ပုစ္ဆိ –
‘‘ကီဒိသံ တေ ဣဏဒါနံ, ဣဏမောက္ခော စ ကီဒိသော၊
နိဓိနိဓာနမက္ခာဟိ, အထ ပါသာ ပမောက္ခသီ’’တိ။
တတ္ထ ဣဏဒါနန္တိ ဣဏဿ ဒါနံ။ နိဓိနိဓာနန္တိ နိဓိနော နိဓာနံ။
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌော သုဝရာဇာ တဿ ဗျာကရောန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဇာတပက္ခာ တရုဏာ, ပုတ္တကာ မယှ ကောသိယ၊
တေ မံ ဘတာ ဘရိဿန္တိ, တသ္မာ တေသံ ဣဏံ ဒဒေ။
‘‘မာတာ ပိတာ စ မေ ဝုဒ္ဓါ, ဇိဏ္ဏကာ ဂတယောဗ္ဗနာ၊
တေသံ တုဏ္ဍေန ဟာတူန, မုဉ္စေ ပုဗ္ဗကတံ ဣဏံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၀။)‘‘အညေပိ တတ္ထ သကုဏာ, ခီဏပက္ခာ သုဒုဗ္ဗလာ၊
တေသံ ပုညတ္ထိကော ဒမ္မိ, တံ နိဓိံ အာဟု ပဏ္ဍိတာ။
‘‘ဤဒိသံ မေ ဣဏဒါနံ, ဣဏမောက္ခော စ ဤဒိသော၊
နိဓိနိဓာနမက္ခာမိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ကောသိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဟာတူနာတိ ဟရိတွာ။ တံ နိဓိန္တိ တံ ပုညကမ္မံ ပဏ္ဍိတာ အနုဂါမိကနိဓိံ နာမ ကထေန္တိ။ နိဓိနိဓာနန္တိ နိဓိနော နိဓာနံ, ‘‘နိဓာနနိဓိ’’န္တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။
ဗြာဟ္မဏော မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။
‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတယံ ပက္ခီ, ဒိဇော ပရမဓမ္မိကော၊
ဧကစ္စေသု မနုဿေသု, အယံ ဓမ္မော န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ဘုဉ္ဇ သာလိံ ယထာကာမံ, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ပုနာပိ သုဝ ပဿေမု, ပိယံ မေ တဝ ဒဿန’’န္တိ။
တတ္ထ ဘုဉ္ဇ သာလိန္တိ ဣတော ပဋ္ဌာယ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ဘုဉ္ဇာတိ ကရီသသဟဿမ္ပိ တဿေဝ နိယျာဒေန္တော ဧဝမာဟ။ ပဿေမူတိ အတ္တနော ရုစိယာ အာဂတံ အညေသုပိ ဒိဝသေသု တံ ပဿေယျာမာတိ။
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော မဟာသတ္တံ ယာစိတွာ ပိယပုတ္တံ ဝိယ မုဒုစိတ္တေန ဩလောကေန္တော ပါဒတော ဗန္ဓနံ မောစေတွာ သတပါကတေလေန ပါဒေ မက္ခေတွာ ဘဒ္ဒပီဌေ နိသီဒါပေတွာ ကဉ္စနတဋ္ဋကေ မဓုလာဇေ ခါဒါပေတွာ သက္ခရောဒကံ ပါယေသိ။ အထဿ သုဝရာဇာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝတွာ ဩဝါဒံ ဒေန္တော အာဟ –
‘‘ဘုတ္တဉ္စ ပီတဉ္စ တဝဿမမှိ, ရတီ စ နော ကောသိယ တေ သကာသေ၊
နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍေသု ဒဒါဟိ ဒါနံ, ဇိဏ္ဏေ စ မာတာပိတရော ဘရဿူ’’တိ။
တတ္ထ တဝဿမမှီတိ တဝ နိဝေသနေ။ ရတီတိ အဘိရတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၁။)တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော တုဋ္ဌမာနသော ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘လက္ခီ ဝတ မေ ဥဒပါဒိ အဇ္ဇ, ယော အဒ္ဒသာသိံ ပဝရံ ဒိဇာနံ၊
သုဝဿ သုတွာန သုဘာသိတာနိ, ကာဟာမိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ လက္ခီတိ သိရီပိ ပုညမ္ပိ ပညာပိ။
မဟာသတ္တော ဗြာဟ္မဏေန အတ္တနော ဒိန္နံ ကရီသသဟဿမတ္တံ ပဋိက္ခိပိတွာ အဋ္ဌကရီသမေဝ ဂဏှိ။ ဗြာဟ္မဏော ထမ္ဘေ နိခနိတွာ တဿ ခေတ္တံ နိယျာဒေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ခမာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ သာမိ, အဿုမုခေ ရောဒမာနေ မာတာပိတရော အဿာသေဟီ’’တိ ဝတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ သော တုဋ္ဌမာနသော သာလိသီသံ အာဒါယ ဂန္တွာ မာတာပိတူနံ ပုရတော နိက္ခိပိတွာ ‘‘အမ္မတာတာ, ဥဋ္ဌေထာ’’တိ အာဟ။ တေ အဿုမုခါ ရောဒမာနာ ဥဋ္ဌဟိံသု, တာဝဒေဝ သုဝဂဏာ သန္နိပတိတွာ ‘‘ကထံ မုတ္တောသိ, ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော တေသံ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရတော ကထေသိ။ ကောသိယောပိ သုဝရညော ဩဝါဒံ သုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ မဟာဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘သော ကောသိယော အတ္တမနော ဥဒဂ္ဂေါ, အန္နဉ္စ ပါနဉ္စဘိသင်္ခရိတွာ၊
အန္နေန ပါနေန ပသန္နစိတ္တော, သန္တပ္ပယိ သမဏဗြာဟ္မဏေ စာ’’တိ။
တတ္ထ သန္တပ္ပယီတိ ဂဟိတဂဟိတာနိ ဘာဇနာနိ ပူရေန္တော သန္တပ္ပေသီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခု မာတာပိတူနံ ပေါသနံ နာမ ပဏ္ဍိတာနံ ဝံသော’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ သုဝဂဏာ ဗုဒ္ဓပရိသာ အဟေသုံ, မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ, ခေတ္တပါလော ဆန္နော, ဗြာဟ္မဏော အာနန္ဒော, သုဝရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သာလိကေဒါရဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၂။)֍ * [၄၈၅] ၂။ စန္ဒကိန္နရီဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဥပနီယတိဒံ မညေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကပိလဝတ္ထုပုရံ ဥပနိဿာယ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော ရာဇနိဝေသနေ ရာဟုလမာတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဣဒံ ပန ဇာတကံ ဒူရေနိဒါနတော ပဋ္ဌာယ ကထေတဗ္ဗံ။ သာ ပနေသာ နိဒါနကထာ ယာဝ လဋ္ဌိဝနေ ဥရုဝေလကဿပသီဟနာဒါ အပဏ္ဏကဇာတကေ ကထိတာ, တတော ပရံ ယာဝ ကပိလဝတ္ထုဂမနာ ဝေဿန္တရဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သတ္ထာ ပန ပိတု နိဝေသနေ နိသီဒိတွာ အန္တရဘတ္တသမယေ မဟာဓမ္မပါလဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၂ အာဒယော) ကထေတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ‘‘ရာဟုလမာတု နိဝေသနေ နိသီဒိတွာ တဿာ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေန္တော စန္ဒကိန္နရီဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁၈ အာဒယော) ကထေဿာမီ’’တိ ရာဇာနံ ပတ္တံ ဂါဟာပေတွာ ဒွီဟိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ရာဟုလမာတု နိဝေသနဋ္ဌာနံ ပါယာသိ။ တဒါ တဿာ သမ္မုခါ စတ္တာလီသသဟဿနာဋကိတ္ထိယော ဝသန္တိ တာသု ခတ္တိယကညာနံယေဝ နဝုတိအဓိကသဟဿံ။ သာ တထာဂတဿ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘သဗ္ဗာ ကာသာဝါနေဝ နိဝါသေန္တူ’’တိ တာသံ အာရောစာပေသိ။ တာ တထာ ကရိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ အထ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဝိရဝိံသု, မဟာပရိဒေဝသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ ရာဟုလမာတာပိ ပရိဒေဝိတွာ သောကံ ဝိနောဒေတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ရာဇဂတေန ဗဟုမာနေန သဂါရဝေန နိသီဒိ။ ရာဇာ တဿာ ဂုဏကထံ အာရဘိ, ‘‘ဘန္တေ, မမ သုဏှာ ‘တုမှေဟိ ကာသာဝါနိ နိဝတ္ထာနီ’တိ သုတွာ ကာသာဝါနေဝ နိဝါသေသိ, ‘မာလာဒီနိ ပရိစ္စတ္တာနီ’တိ သုတွာ မာလာဒီနိ ပရိစ္စဇိ, ‘ဘူမိယံ သယတီ’တိ သုတွာ ဘူမိသယနာဝ ဇာတာ, တုမှာကံ ပဗ္ဗဇိတကာလေ ဝိဓဝါ ဟုတွာ အညေဟိ ရာဇူဟိ ပေသိတံ ပဏ္ဏာကာရံ န ဂဏှိ, ဧဝံ တုမှေသု အသံဟီရစိတ္တာ ဧသာ’’တိ နာနပ္ပကာရေဟိ တဿာ ဂုဏကထံ ကထေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, မဟာရာဇ, ယံ ဧသာ ဣဒါနိ မမ ပစ္ဆိမေ အတ္တဘာဝေ မယိ သသိနေဟာ အသံဟီရစိတ္တာ အနညနေယျာ ဘဝေယျ။ ဧသာ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာပိ မယိ အသံဟီရစိတ္တာ အနညနေယျာ အဟောသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၃။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ မဟာသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ ကိန္နရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, စန္ဒာ နာမဿ ဘရိယာ။ တေ ဥဘောပိ စန္ဒနာမကေ ရဇတပဗ္ဗတေ ဝသိံသု။ တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ အမစ္စာနံ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ဒွေ ကာသာယာနိ နိဝါသေတွာ သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓော ဧကကောဝ ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိ။ သော မိဂမံသံ ခါဒန္တော ဧကံ ခုဒ္ဒကနဒိံ အနုသဉ္စရန္တော ဥဒ္ဓံ အဘိရုဟိ။ စန္ဒပဗ္ဗတဝါသိနော ကိန္နရာ ဝဿာရတ္တသမယေ အနောတရိတွာ ပဗ္ဗတေယေဝ ဝသန္တိ, နိဒါဃသမယေ ဩတရန္တိ။ တဒါ စ သော စန္ဒကိန္နရော အတ္တနော ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ဩတရိတွာ တေသု တေသု ဌာနေသု ဂန္ဓေ ဝိလိမ္ပန္တော ပုပ္ဖရေဏုံ ခါဒန္တော ပုပ္ဖပဋေ နိဝါသေန္တော ပါရုပန္တော လတာဒေါလာဟိ ကီဠန္တော မဓုရဿရေန ဂါယန္တော တံ ခုဒ္ဒကနဒိံ ပတွာ ဧကသ္မိံ နိဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဩတရိတွာ ဥဒကေ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတွာ ပုပ္ဖပဋေ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏာယ ဝါလုကာယ ပုပ္ဖါသနံ ပညပေတွာ ဧကံ ဝေဠု ဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ သယနေ နိသီဒိ။ တတော စန္ဒကိန္နရော ဝေဠုံ ဝါဒေန္တော မဓုရသဒ္ဒေန ဂါယိ။ စန္ဒကိန္နရီ မုဒုဟတ္ထေ နာမေတွာ တဿ အဝိဒူရေ ဌိတာ နစ္စိ စေဝ ဂါယိ စ။ သော ရာဇာ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ပဒသဒ္ဒံ အသာဝေန္တော သဏိကံ ဂန္တွာ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌတွာ တေ ကိန္နရေ ဒိသွာ ကိန္နရိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘တံ ကိန္နရံ ဝိဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဣမာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေဿာမီ’’တိ ဌတွာ စန္ဒကိန္နရံ ဝိဇ္ဈိ။ သော ဝေဒနာပ္ပတ္တော ပရိဒေဝမာနော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဥပနီယတိဒံ မညေ, စန္ဒေ လောဟိတမဒ္ဒနေ၊
အဇ္ဇ ဇဟာမိ ဇီဝိတံ, ပါဏာ မေ စန္ဒေ နိရုဇ္ဈန္တိ။
‘‘ဩသီဒိ မေ ဒုက္ခံ ဟဒယံ, မေ ဍယှတေ နိတမ္မာမိ၊
တဝ စန္ဒိယာ သောစန္တိယာ, န နံ အညေဟိ သောကေဟိ။
‘‘တိဏမိဝ ဝနမိဝ မိလာယာမိ, နဒီ အပရိပုဏ္ဏာဝ သုဿာမိ၊
တဝ စန္ဒိယာ သောစန္တိယာ, န နံ အညေဟိ သောကေဟိ။
‘‘ဝဿမိဝ သရေ ပါဒေ, ဣမာနိ အဿူနိ ဝတ္တရေ မယှံ၊
တဝ စန္ဒိယာ သောစန္တိယာ, န နံ အညေဟိ သောကေဟီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၄။)တတ္ထ ဥပနီယတီတိ သန္တတိဝိစ္ဆေဒံ ဥပနီယတိ။ ဣဒန္တိ ဇီဝိတံ။ ပါဏာ မေတိ ဘဒ္ဒေ, စန္ဒေ မမ ဇီဝိတပါဏာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဩသီဒိ မေတိ ဇီဝိတံ မေ ဩသီဒတိ။ နိတမ္မာမီတိ အတိကိလမာမိ။ တဝ စန္ဒိယာတိ ဣဒံ မမ ဒုက္ခံ, န နံ အညေဟိ သောကေဟိ, အထ ခေါ တဝ စန္ဒိယာ သောစန္တိယာ သောကဟေတု ယသ္မာ တွံ မမ ဝိယောဂေန သောစိဿသိ, တသ္မာတိ အတ္ထော။ တိဏမိဝ ဝနမိဝ မိလာယာမီတိ တတ္တပါသာဏေ ခိတ္တတိဏမိဝ မူလဆိန္နဝနမိဝ မိလာယာမီတိ ဝဒတိ။ သရေ ပါဒေတိ ယထာ နာမ ပဗ္ဗတပါဒေ ပတိတဝဿံ သရိတွာ အစ္ဆိန္နဓာရံ ဝတ္တတိ။
မဟာသတ္တော ဣမာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ ပရိဒေဝိတွာ ပုပ္ဖသယနေ နိပန္နောဝ သတိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပရိဝတ္တိ။ ရာဇာ ပတိဋ္ဌိတောဝ။ ဣတရာ မဟာသတ္တေ ပရိဒေဝန္တေ အတ္တနော ရတိယာ မတ္တာ ဟုတွာ တဿ ဝိဒ္ဓဘာဝံ န ဇာနာတိ, ဝိသညံ ပန နံ ပရိဝတ္တိတွာ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပိယသာမိကဿ ဒုက္ခ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တီ ပဟာရမုခတော ပဂ္ဃရန္တံ လောဟိတံ ဒိသွာ ပိယသာမိကေ ဥပ္ပန္နံ ဗလဝသောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ ရာဇာ ‘‘ကိန္နရော မတော ဘဝိဿတီ’’တိ နိက္ခမိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ စန္ဒာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ မေ စောရေန ပိယသာမိကော ဝိဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ကမ္ပမာနာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ရာဇာနံ ပရိဘာသန္တီ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပါပေါ ခေါသိ ရာဇပုတ္တ, ယော မေ ဣစ္ဆိတံ ပတိံ ဝရာကိယာ၊
ဝိဇ္ဈသိ ဝနမူလသ္မိံ, သောယံ ဝိဒ္ဓေါ ဆမာ သေတိ။
‘‘ဣမံ မယှံ ဟဒယသောကံ, ပဋိမုဉ္စတု ရာဇပုတ္တ တဝ မာတာ၊
ယော မယှံ ဟဒယသောကော, ကိမ္ပုရိသံ အဝေက္ခမာနာယ။
‘‘ဣမံ မယှံ ဟဒယသောကံ, ပဋိမုဉ္စတု ရာဇပုတ္တ တဝ ဇာယာ၊
ယော မယှံ ဟဒယသောကော, ကိမ္ပုရိသံ အဝေက္ခမာနာယ။
‘‘မာ စ ပုတ္တံ မာ စ ပတိံ, အဒ္ဒက္ခိ ရာဇပုတ္တ တဝ မာတာ၊
ယော ကိမ္ပုရိသံ အဝဓိ, အဒူသကံ မယှ ကာမာ ဟိ။
‘‘မာ စ ပုတ္တံ မာ စ ပတိံ, အဒ္ဒက္ခိ ရာဇပုတ္တ တဝ ဇာယာ၊
ယော ကိမ္ပုရိသံ အဝဓိ, အဒူသကံ မယှ ကာမာ ဟီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၅။)တတ္ထ ဝရာကိယာတိ ကပဏာယ။ ပဋိမုဉ္စတူတိ ပဋိလဘတု ဖုသတု ပါပုဏာတု။ မယှ ကာမာ ဟီတိ မယှံ ကာမေန။
ရာဇာ နံ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ပရိဘာသိတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတံယေဝ အဿာသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘မာ တွံ စန္ဒေ ရောဒိ မာ သောပိ, ဝနတိမိရမတ္တက္ခိ၊
မမ တွံ ဟေဟိသိ ဘရိယာ, ရာဇကုလေ ပူဇိတာ နာရီဘီ’’တိ။
တတ္ထ စန္ဒေတိ မဟာသတ္တဿ ပရိဒေဝနကာလေ နာမဿ သုတတ္တာ ဧဝမာဟ။ ဝနတိမိရမတ္တက္ခီတိ ဝနတိမိရပုပ္ဖသမာနအက္ခိ။ ပူဇိတာ နာရီဘီတိ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ ဇေဋ္ဌိကာ အဂ္ဂမဟေသီ ဟေဿသိ။
စန္ဒာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တွံ ကိံ မံ ဝဒေသီ’’တိ သီဟနာဒံ နဒန္တီ အနန္တရဂါထမာဟ –
‘‘အပိ နူနဟံ မရိဿံ, နာဟံ ရာဇပုတ္တ တဝ ဟေဿံ၊
ယော ကိမ္ပုရိသံ အဝဓိ, အဒူသကံ မယှ ကာမာ ဟီ’’တိ။
တတ္ထ အပိ နူနဟန္တိ အပိ ဧကံသေနေဝ အဟံ မရိဿံ။
သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ နိစ္ဆန္ဒရာဂေါ ဟုတွာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပိ ဘီရုကေ အပိ ဇီဝိတုကာမိကေ, ကိမ္ပုရိသိ ဂစ္ဆ ဟိမဝန္တံ၊
တာလီသတဂရဘောဇနာ, အညေ တံ မိဂါ ရမိဿန္တီ’’တိ။
တတ္ထ အပိ ဘီရုကေတိ ဘီရုဇာတိကေ။ တာလီသတဂရဘောဇနာတိ တွံ တာလီသပတ္တတဂရပတ္တဘောဇနာ မိဂီ, တသ္မာ အညေ တံ မိဂါ ရမိဿန္တိ, န တွံ ရာဇကုလာရဟာ, ဂစ္ဆာတိ နံ အဝစ, ဝတွာ စ ပန နိရပေက္ခော ဟုတွာ ပက္ကာမိ။
သာ တဿ ဂတဘာဝံ ဉတွာ ဩရုယှ မဟာသတ္တံ အာလိင်္ဂိတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အာရောပေတွာ ပဗ္ဗတတလေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သီသမဿ အတ္တနော ဦရူသု ကတွာ ဗလဝပရိဒေဝံ ပရိဒေဝမာနာ ဒွါဒသ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၆။)‘‘တေ ပဗ္ဗတာ တာ စ ကန္ဒရာ, တာ စ ဂိရိဂုဟာယော တထေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘တေ ပဏ္ဏသန္ထတာ ရမဏီယာ, ဝါဠမိဂေဟိ အနုစိဏ္ဏာ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘တေ ပုပ္ဖသန္ထတာ ရမဏီယာ, ဝါဠမိဂေဟိ အနုစိဏ္ဏာ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘အစ္ဆာ သဝန္တိ ဂိရိဝနနဒိယော, ကုသုမာဘိကိဏ္ဏသောတာယော၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘နီလာနိ ဟိမဝတော ပဗ္ဗတဿ, ကူဋာနိ ဒဿနီယာနိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘ပီတာနိ ဟိမဝတော ပဗ္ဗတဿ, ကူဋာနိ ဒဿနီယာနိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘တမ္ဗာနိ ဟိမဝတော ပဗ္ဗတဿ, ကူဋာနိ ဒဿနီယာနိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘တုင်္ဂါနိ ဟိမဝတော ပဗ္ဗတဿ, ကူဋာနိ ဒဿနီယာနိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘သေတာနိ ဟိမဝတော ပဗ္ဗတဿ, ကူဋာနိ ဒဿနီယာနိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘စိတြာနိ ဟိမဝတော ပဗ္ဗတဿ, ကူဋာနိ ဒဿနီယာနိ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
‘‘ယက္ခဂဏသေဝိတေ ဂန္ဓမာဒနေ, ဩသဓေဘိ သဉ္ဆန္နေ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၇။)‘‘ကိမ္ပုရိသသေဝိတေ ဂန္ဓမာဒနေ, ဩသဓေဘိ သဉ္ဆန္နေ၊
တတ္ထေဝ တံ အပဿန္တီ, ကိမ္ပုရိသ ကထံ အဟံ ကဿ’’န္တိ။
တတ္ထ တေ ပဗ္ဗတာတိ ယေသု မယံ ဧကတောဝ အဘိရမိမှ, ဣမေ တေ ပဗ္ဗတာ တာ စ ကန္ဒရာ တာ စ ဂိရိဂုဟာယော တထေဝ ဌိတာ။ တေသု အဟံ ဣဒါနိ တံ အပဿန္တီ ကထံ ကဿံ, ကိံ ကရိဿာမိ, တေသု ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိသောဘံ တံ အပဿန္တီ ကထံ အဓိဝါသေတုံ သက္ခိဿာမီတိ ပရိဒေဝတိ။ ပဏ္ဏသန္ထတာတိ တာလီသပတ္တာဒိဂန္ဓပဏ္ဏသန္ထရာ။ အစ္ဆာတိ ဝိပ္ပသန္နောဒကာ။ နီလာနီတိ နီလမဏိမယာနိ။ ပီတာနီတိ သောဝဏ္ဏမယာနိ။ တမ္ဗာနီတိ မနောသိလမယာနိ။ တုင်္ဂါနီတိ ဥစ္စာနိ တိခိဏဂ္ဂါနိ။ သေတာနီတိ ရဇတမယာနိ။ စိတြာနီတိ သတ္တရတနမိဿကာနိ။ ယက္ခဂဏသေဝိတေတိ ဘုမ္မဒေဝတာဟိ သေဝိတေ။
ဣတိ သာ ဒွါဒသဟိ ဂါထာဟိ ပရိဒေဝိတွာ မဟာသတ္တဿ ဥရေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ သန္တာပဘာဝံ ဉတွာ ‘‘စန္ဒော ဇီဝတိယေဝ, ဒေဝုဇ္ဈာနကမ္မံ ကတွာ ဇီဝိတမဿ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ လောကပါလာ နာမ နတ္ထိ, ဥဒါဟု ဝိပ္ပဝုတ္ထာ, အဒု မတာ, တေ မေ ပိယသာမိကံ န ရက္ခန္တီ’’တိ ဒေဝုဇ္ဈာနကမ္မံ အကာသိ။ တဿာ သောကဝေဂေန သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှံ အဟောသိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန ဝေဂေနေဝ အာဂန္တွာ ကုဏ္ဍိကတော ဥဒကံ ဂဟေတွာ မဟာသတ္တံ အာသိဉ္စိ။ တာဝဒေဝ ဝိသံ အန္တရဓာယိ, ဝဏော ရုဟိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိဒ္ဓေါတိပိ န ပညာယိ။ မဟာသတ္တော သုခိတော ဥဋ္ဌာသိ။ စန္ဒာ ပိယသာမိကံ အရောဂံ ဒိသွာ သောမနဿပ္ပတ္တာ သက္ကဿ ပါဒေ ဝန္ဒန္တီ အနန္တရဂါထမာဟ –
‘‘ဝန္ဒေ တေ အယိရဗြဟ္မေ, ယော မေ ဣစ္ဆိတံ ပတိံ ဝရာကိယာ၊
အမတေန အဘိသိဉ္စိ, သမာဂတာသ္မိ ပိယတမေနာ’’တိ။
တတ္ထ အမတေနာတိ ဥဒကံ ‘‘အမတ’’န္တိ မညမာနာ ဧဝမာဟ။ ပိယတမေနာတိ ပိယတရေန, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
သက္ကော တေသံ ဩဝါဒမဒါသိ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ စန္ဒပဗ္ဗတတော ဩရုယှ မနုဿပထံ မာ ဂမိတ္ထ, ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တေ ဩဝဒိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၈။)သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ စန္ဒာပိ ‘‘ကိံ နော သာမိ ဣမိနာ ပရိပန္ထဋ္ဌာနေန, ဧဟိ စန္ဒပဗ္ဗတမေဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝတွာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဝိစရာမ ဒါနိ ဂိရိဝနနဒိယော, ကုသုမာဘိကိဏ္ဏသောတာယော၊
နာနာဒုမဝသနာယော, ပိယံဝဒါ အညမညဿာ’’တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသာ မယိ အသံဟီရစိတ္တာ အနညနေယျာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, စန္ဒာ ရာဟုလမာတာ, စန္ဒကိန္နရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စန္ဒကိန္နရီဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၄၈၆] ၃။ မဟာဥက္ကုသဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဥက္ကာ စိလာစာ ဗန္ဓန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မိတ္တဗန္ဓကဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိယံ ပရိဇိဏ္ဏဿ ကုလဿ ပုတ္တော သဟာယံ ပေသေတွာ အညတရံ ကုလဓီတရံ ဝါရာပေတွာ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ဥပ္ပန္နကိစ္စံ နိတ္ထရဏသမတ္ထော မိတ္တော ဝါ သဟာယော ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ မိတ္တေ တာဝ ဗန္ဓတူ’’တိ ဝုတ္တေ တသ္မိံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ပဌမံ တာဝ စတူဟိ ဒေါဝါရိကေဟိ သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ အကာသိ, အထာနုပုဗ္ဗေန နဂရဂုတ္တိကဂဏကမဟာမတ္တာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ ကတွာ သေနာပတိနာပိ ဥပရာဇေနာပိ သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ အကာသိ။ တေဟိ ပန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ အကာသိ။ တတော အသီတိယာ မဟာထေရေဟိ သဒ္ဓိံ အာနန္ဒတ္ထေရေနပိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ တထာဂတေန သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ အကာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ရာဇာပိဿ ဣဿရိယမဒါသိ။ သော မိတ္တဗန္ဓကောယေဝါတိ ပါကဋော ဇာတော။ အထဿ ရာဇာ မဟန္တံ ဂေဟံ ဒတွာ အာဝါဟမင်္ဂလံ ကာရေသိ။ ရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ မဟာဇနော ပဏ္ဏာကာရေ ပဟိဏိ။ အထဿ ဘရိယာ ရညာ ပဟိတံ ပဏ္ဏာကာရံ ဥပရာဇဿ, ဥပရာဇေန ပဟိတံ ပဏ္ဏာကာရံ သေနာပတိဿာတိ ဧတေန ဥပါယေန သကလနဂရဝါသိနော အာဗန္ဓိတွာ ဂဏှိ။ သတ္တမေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၈၉။)ဒိဝသေ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ ပဉ္စသတဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သတ္ထာရာ ကထိတံ အနုမောဒနံ သုတွာ ဥဘောပိ ဇယမ္ပတိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, မိတ္တဗန္ဓကဥပါသကော အတ္တနော ဘရိယံ နိဿာယ တဿာ ဝစနံ ကတွာ သဗ္ဗေဟိ မေတ္တိံ ကတွာ ရညော သန္တိကာ မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘိ, တထာဂတေန ပန သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ ကတွာ ဥဘောပိ ဇယမ္ပတိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ သော ဧတံ မာတုဂါမံ နိဿာယ မဟန္တံ ယသံ သမ္ပတ္တော, ပုဗ္ဗေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တောပိ ပနေသ ဧတိဿာ ဝစနေန ဗဟူဟိ သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ ကတွာ ပုတ္တသောကတော မုတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကစ္စေ ပစ္စန္တဝါသိနော ယတ္ထ ယတ္ထ ဗဟုံ မံသံ လဘန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဂါမံ နိဝါသေတွာ အရညေ စရိတွာ မိဂါဒယော မာရေတွာ မံသံ အာဟရိတွာ ပုတ္တဒါရေ ပေါသေန္တိ။ တေသံ ဂါမတော အဝိဒူရေ မဟာဇာတဿရော အတ္ထိ။ တဿ ဒက္ခိဏပဿေ ဧကော သေနသကုဏော, ပစ္ဆိမပဿေ ဧကာ သေနသကုဏီ, ဥတ္တရပဿေ သီဟော မိဂရာဇာ, ပါစီနပဿေ ဥက္ကုသသကုဏရာဇာ ဝသတိ။ ဇာတဿရမဇ္ဈေ ပန ဥန္နတဋ္ဌာနေ ကစ္ဆပေါ ဝသတိ။ တဒါ သေနော သေနိံ ‘‘ဘရိယာ မေ ဟောဟီ’’တိ ဝဒတိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘အတ္ထိ ပန တေ ကောစိ မိတ္တော’’တိ? ‘‘နတ္ထိ ဘဒ္ဒေ’’တိ။ အမှာကံ ဥပ္ပန္နံ ဘယံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ ဟရဏသမတ္ထံ မိတ္တံ ဝါ သဟာယံ ဝါ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, မိတ္တေ တာဝ ဂဏှာဟီတိ။ ‘‘ကေဟိ သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ ကရောမိ ဘဒ္ဒေ’’တိ? ပါစီနပဿေ ဝသန္တေန ဥက္ကုသရာဇေန, ဥတ္တရပဿေ သီဟေန, ဇာတဿရမဇ္ဈေ ကစ္ဆပေန သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ ကရောဟီတိ။ သော တဿာ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ အကာသိ။ တဒါ တေ ဥဘောပိ သံဝါသံ ကပ္ပေတွာ တသ္မိံယေဝ သရေ ဧကသ္မိံ ဒီပကေ ကဒမ္ဗရုက္ခော အတ္ထိ သမန္တာ ဥဒကေန ပရိက္ခိတ္တော, တသ္မိံ ကုလာဝကံ ကတွာ ပဋိဝသိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၀။)တေသံ အပရဘာဂေ ဒွေ သကုဏပေါတကာ ဇာယိံသု။ တေသံ ပက္ခေသု အသဉ္ဇာတေသုယေဝ ဧကဒိဝသံ တေ ဇာနပဒါ ဒိဝသံ အရညေ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဘိတွာ ‘‘န သက္ကာ တုစ္ဆဟတ္ထေန ဃရံ ဂန္တုံ, မစ္ဆေ ဝါ ကစ္ဆပေ ဝါ ဂဏှိဿာမာ’’တိ သရံ ဩတရိတွာ တံ ဒီပကံ ဂန္တွာ တဿ ကဒမ္ဗဿ မူလေ နိပဇ္ဇိတွာ မကသာဒီဟိ ခဇ္ဇမာနာ တေသံ ပလာပနတ္ထာယ အရဏိံ မန္ထေတွာ အဂ္ဂိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဓူမံ ကရိံသု။ ဓုမော ဥဂ္ဂန္တွာ သကုဏေ ပဟရိ, သကုဏပေါတကာ ဝိရဝိံသု။ ဇာနပဒါ တံ သုတွာ ‘‘အမ္ဘော, သကုဏပေါတကာနံ သူယတိ သဒ္ဒေါ, ဥဋ္ဌေထ ဥက္ကာ ဗန္ဓထ, ဆာတာ သယိတုံ န သက္ကောမ, သကုဏမံသံ ခါဒိတွာဝ သယိဿာမာ’’တိ ဝတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ ဥက္ကာ ဗန္ဓိံသု။ သကုဏိကာ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣမေ အမှာကံ ပေါတကေ ခါဒိတုကာမာ, မယံ ဧဝရူပဿ ဘယဿ ဟရဏတ္ထာယ မိတ္တေ ဂဏှိမှ, သာမိကံ ဥက္ကုသရာဇဿ သန္တိကံ ပေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, သာမိ, ပုတ္တာနံ နော ဥပ္ပန္နဘယံ ဥက္ကုသရာဇဿ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥက္ကာ စိလာစာ ဗန္ဓန္တိ ဒီပေ, ပဇာ မမံ ခါဒိတုံ ပတ္ထယန္တိ၊
မိတ္တံ သဟာယဉ္စ ဝဒေဟိ သေနက, အာစိက္ခ ဉာတိဗျသနံ ဒိဇာန’’န္တိ။
တတ္ထ စိလာစာတိ ဇာနပဒါ။ ဒီပေတိ ဒီပကမှိ။ ပဇာ မမန္တိ မမ ပုတ္တကေ။ သေနကာတိ သေနကသကုဏံ နာမေနာလပတိ။ ဉာတိဗျသနန္တိ ပုတ္တာနံ ဗျသနံ။ ဒိဇာနန္တိ အမှာကံ ဉာတီနံ ဒိဇာနံ ဣဒံ ဗျသနံ ဥက္ကုသရာဇဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာစိက္ခာဟီတိ ဝဒတိ။
သော ဝေဂေန တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝဿိတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ကတောကာသော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အာဂတကာရဏံ ဒဿေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒိဇော ဒိဇာနံ ပဝရောသိ ပက္ခိမ, ဥက္ကုသရာဇ သရဏံ တံ ဥပေမ၊
ပဇာ မမံ ခါဒိတုံ ပတ္ထယန္တိ, လုဒ္ဒါ စိလာစာ ဘဝ မေ သုခါယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒိဇောတိ တွံ ဒိဇော စေဝ ဒိဇာနံ ပဝရော စ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၁။)ဥက္ကုသရာဇာ ‘‘သေနက မာ ဘာယီ’’တိ တံ အဿာသေတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မိတ္တံ သဟာယဉ္စ ကရောန္တိ ပဏ္ဍိတာ, ကာလေ အကာလေ သုခမေသမာနာ၊
ကရောမိ တေ သေနက ဧတမတ္ထံ, အရိယော ဟိ အရိယဿ ကရောတိ ကိစ္စ’’န္တိ။
တတ္ထ ကာလေ အကာလေတိ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ။ အရိယောတိ ဣဓ အာစာရအရိယော အဓိပ္ပေတော။ အာစာရသမ္ပန္နော ဟိ အာစာရသမ္ပန္နဿ ကိစ္စံ ကရောတေဝ, ကိမေတ္ထ ကရဏီယန္တိ ဝဒတိ။
အထ နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, သမ္မ, ရုက္ခံ အဘိရုဠှာ စိလာစာ’’တိ? န တာဝ အဘိရုဠှာ, ဥက္ကာယေဝ ဗန္ဓန္တီတိ။ တေန ဟိ တွံ သီဃံ ဂန္တွာ မမ သဟာယိကံ အဿာသေတွာ မမာဂမနဘာဝံ အာစိက္ခာဟီတိ။ သော တထာ အကာသိ။ ဥက္ကုသရာဇာပိ ဂန္တွာ ကဒမ္ဗဿ အဝိဒူရေ စိလာစာနံ အဘိရုဟနံ ဩလောကေန္တော ဧကသ္မိံ ရုက္ခဂ္ဂေ နိသီဒိတွာ ဧကဿ စိလာစဿ အဘိရုဟနကာလေ တသ္မိံ ကုလာဝကဿ အဝိဒူရံ အဘိရုဠှေ သရေ နိမုဇ္ဇိတွာ ပက္ခေဟိ စ မုခေန စ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဥက္ကာယ ဥပရိ အာသိဉ္စိ, သာ နိဗ္ဗာယိ။ စိလာစာ ‘‘ဣမဉ္စ သေနကသကုဏပေါတကေ စဿ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဩတရိတွာ ပုန ဥက္ကံ ဇာလာပေတွာ အဘိရုဟိံသု။ ပုန သော ဥက္ကံ ဝိဇ္ဈာပေသိ။ ဧတေနုပါယေန ဗဒ္ဓံ ဗဒ္ဓံ ဝိဇ္ဈာပေန္တဿေဝဿ အဍ္ဎရတ္တော ဇာတော။ သော အတိဝိယ ကိလမိ, ဟေဋ္ဌာဥဒရေ ကိလောမကံ တနုတံ ဂတံ, အက္ခီနိ ရတ္တာနိ ဇာတာနိ။ တံ ဒိသွာ သကုဏီ သာမိကံ အာဟ – ‘‘သာမိ, အတိဝိယ ကိလန္တော ဥက္ကုသရာဇာ, ဧတဿ ထောကံ ဝိဿမနတ္ထာယ ဂန္တွာ ကစ္ဆပရာဇဿ ကထေဟီ’’တိ။ သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ဥက္ကုသံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ယံ ဟောတိ ကိစ္စံ အနုကမ္ပကေန, အရိယဿ အရိယေန ကတံ တယီဒံ၊
အတ္တာနုရက္ခီ ဘဝ မာ အဍယှိ, လစ္ဆာမ ပုတ္တေ တယိ ဇီဝမာနေ’’တိ။
တတ္ထ တယီဒန္တိ တယာ ဣဒံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၂။)သော တဿ ဝစနံ သုတွာ သီဟနာဒံ နဒန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တဝေဝ ရက္ခာဝရဏံ ကရောန္တော, သရီရဘေဒါပိ န သန္တသာမိ၊
ကရောန္တိ ဟေကေ သခိနံ သခါရော, ပါဏံ စဇန္တာ သတမေသ ဓမ္မော’’တိ။
ဆဋ္ဌံ ပန သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တဿ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘သုဒုက္ကရံ ကမ္မမကာသိ, အဏ္ဍဇာယံ ဝိဟင်္ဂမော၊
အတ္ထာယ ကုရရော ပုတ္တေ, အဍ္ဎရတ္တေ အနာဂတေ’’တိ။
တတ္ထ ကုရရောတိ ဥက္ကုသရာဇာ။ ပုတ္တေတိ သေနကဿ ပုတ္တေ ရက္ခန္တော တေသံ အတ္ထာယ အဍ္ဎရတ္တေ အနာဂတေ ယာဝ ဒိယဍ္ဎယာမာ ဝါယာမံ ကရောန္တော ဒုက္ကရံ အကာသိ။
သေနောပိ ဥက္ကုသံ ‘‘ထောကံ ဝိဿမာဟိ, သမ္မာ’’တိ ဝတွာ ကစ္ဆပဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ကိံ, သမ္မ, အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ဧဝရူပံ နာမ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ, ဥက္ကုသရာဇာ ပဌမယာမတော ပဋ္ဌာယ ဝါယမန္တော ကိလမိ, တေနမှိ တဝ သန္တိကံ အာဂတော’’တိ ဝတွာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စုတာပိ ဟေကေ ခလိတာ သကမ္မုနာ, မိတ္တာနုကမ္ပာယ ပတိဋ္ဌဟန္တိ၊
ပုတ္တာ မမဋ္ဋာ ဂတိမာဂတောသ္မိ, အတ္ထံ စရေထော မမ ဝါရိစရာ’’တိ။
တဿတ္ထော – သာမိ, ဧကစ္စေ ဟိ ယသတော ဝါ ဓနတော ဝါ စုတာပိ သကမ္မုနာ ခလိတာပိ မိတ္တာနံ အနုကမ္ပာယ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, မမ စ ပုတ္တာ အဋ္ဋာ အာတုရာ, တေနာဟံ တံ ဂတိံ ပဋိသရဏံ ကတွာ အာဂတောသ္မိ, ပုတ္တာနံ ဇီဝိတဒါနံ ဒဒန္တော အတ္ထံ မေ စရာဟိ ဝါရိစရာတိ။
တံ သုတွာ ကစ္ဆပေါ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓနေန ဓညေန စ အတ္တနာ စ, မိတ္တံ သဟာယဉ္စ ကရောန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
ကရောမိ တေ သေနက ဧတမတ္ထံ, အရိယော ဟိ အရိယဿ ကရောတိ ကိစ္စ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၃။)အထဿ ပုတ္တော အဝိဒူရေ နိပန္နော ပိတု ဝစနံ သုတွာ ‘‘မာ မေ ပိတာ ကိလမတု, အဟံ ပိတု ကိစ္စံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပေါဿုက္ကော တာတ တုဝံ နိသီဒ, ပုတ္တော ပိတု စရတိ အတ္ထစရိယံ၊
အဟံ စရိဿာမိ တဝေတမတ္ထံ, သေနဿ ပုတ္တေ ပရိတာယမာနော’’တိ။
အထ နံ ပိတာ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ တာတ သတမေသ ဓမ္မော, ပုတ္တော ပိတု ယံ စရေ အတ္ထစရိယံ၊
အပ္ပေဝ မံ ဒိသွာန ပဝဍ္ဎကာယံ, သေနဿ ပုတ္တာ န ဝိဟေဌယေယျု’’န္တိ။
တတ္ထ သတမေသ ဓမ္မောတိ ပဏ္ဍိတာနံ ဧသ ဓမ္မော။ ပုတ္တာတိ သေနဿ ပုတ္တေ စိလာစာ န ဟေဌယေယျုန္တိ။
ဧဝံ ဝတွာ မဟာကစ္ဆပေါ ‘‘သမ္မ, မာ ဘာယိ, တွံ ပုရတော ဂစ္ဆ, ဣဒါနာဟံ အာဂမိဿာမီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ ဥဒကေ ပတိတွာ ကလလဉ္စ သေဝါလဉ္စ သံကဍ္ဎိတွာ အာဒါယ ဒီပကံ ဂန္တွာ အဂ္ဂိံ ဝိဇ္ဈာပေတွာ နိပဇ္ဇိ။ စိလာစာ ‘‘ကိံ နော သေနပေါတကေဟိ, ဣမံ ကာဠကစ္ဆပံ ပရိဝတ္တေတွာ မာရေဿာမ, အယံ နော သဗ္ဗေသံ ပဟောဿတီ’’တိ ဝလ္လိယော ဥဒ္ဓရိတွာ ဇိယာ ဂဟေတွာ နိဝတ္ထပိလောတိကာပိ မောစေတွာ တေသု တေသု ဌာနေသု ဗန္ဓိတွာ ကစ္ဆပံ ပရိဝတ္တေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကစ္ဆပေါ တေ အာကဍ္ဎန္တော ဂန္တွာ ဂမ္ဘီရဋ္ဌာနေ ဥဒကေ ပတိ။ တေပိ ကစ္ဆပလောဘေန သဒ္ဓိံယေဝ ပတိတွာ ဥဒကပုဏ္ဏာယ ကုစ္ဆိယာ ကိလန္တာ နိက္ခမိတွာ ‘‘ဘော ဧကေန နော ဥက္ကုသေန ယာဝ အဍ္ဎရတ္တာ ဥက္ကာ ဝိဇ္ဈာပိတာ, ဣဒါနိ ဣမိနာ ကစ္ဆပေန ဥဒကေ ပါတေတွာ ဥဒကံ ပါယေတွာ မဟောဒရာ ကတမှ, ပုန အဂ္ဂိံ ကရိတွာ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေပိ ဣမေ သေနကပေါတကေ ခါဒိဿာမာ’’တိ အဂ္ဂိံ ကာတုံ အာရဘိံသု။ သကုဏီ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘သာမိ, ဣမေ ယာယ ကာယစိ ဝေလာယ အမှာကံ ပုတ္တကေ ခါဒိတွာ ဂမိဿန္တိ, သဟာယဿ နော သီဟဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ သော တင်္ခဏညေဝ သီဟဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ အဝေလာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၄။)အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ဧကာဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပသူ မနုဿာ မိဂဝီရသေဋ္ဌ, ဘယဋ္ဋိတာ သေဋ္ဌမုပဗ္ဗဇန္တိ၊
ပုတ္တာ မမဋ္ဋာ ဂတိမာဂတောသ္မိ, တွံ နောသိ ရာဇာ ဘဝ မေ သုခါယာ’’တိ။
တတ္ထ ပသူတိ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနေ အာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သာမိ, မိဂေသု ဝီရိယေန သေဋ္ဌ, သဗ္ဗလောကသ္မိဉှိ သဗ္ဗေ တိရစ္ဆာနာပိ မနုဿာပိ ဘယဋ္ဋိတာ ဟုတွာ သေဋ္ဌံ ဥပဂစ္ဆန္တိ, မမ စ ပုတ္တာ အဋ္ဋာ အာတုရာ။ တသ္မာဟံ တံ ဂတိံ ကတွာ အာဂတောမှိ, တွံ အမှာကံ ရာဇာ သုခါယ မေ ဘဝါဟီ’’တိ။
တံ သုတွာ သီဟော ဂါထမာဟ –
‘‘ကရောမိ တေ သေနက ဧတမတ္ထံ, အာယာမိ တေ တံ ဒိသတံ ဝဓာယ၊
ကထဉှိ ဝိညူ ပဟု သမ္ပဇာနော, န ဝါယမေ အတ္တဇနဿ ဂုတ္တိယာ’’တိ။
တတ္ထ တံ ဒိသတန္တိ တံ ဒိသသမူဟံ, တံ တဝ ပစ္စတ္ထိကဂဏန္တိ အတ္ထော။ ပဟူတိ အမိတ္တေ ဟန္တုံ သမတ္ထော။ သမ္ပဇာနောတိ မိတ္တဿ ဘယုပ္ပတ္တိံ ဇာနန္တော။ အတ္တဇနဿာတိ အတ္တသမဿ အင်္ဂသမာနဿ ဇနဿ, မိတ္တဿာတိ အတ္ထော။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ ပုတ္တေ သမဿာသေဟီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ မဏိဝဏ္ဏံ ဥဒကံ မဒ္ဒမာနော ပါယာသိ။ စိလာစာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကုရရေန တာဝ အမှာကံ ဥက္ကာ ဝိဇ္ဈာပိတာ, တထာ ကစ္ဆပေန အမှေ နိဝတ္ထပိလောတိကာနမ္ပိ အဿာမိကာ ကတာ, ဣဒါနိ ပန နဋ္ဌမှာ, သီဟော နော ဇီဝိတက္ခယမေဝ ပါပေဿတီ’’တိ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ယေန ဝါ တေန ဝါ ပလာယိံသု။ သီဟော အာဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ န ကိဉ္စိ အဒ္ဒသ။ အထ နံ ကုရရော စ ကစ္ဆပေါ စ သေနော စ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိံသု။ သော တေသံ မိတ္တာနိသံသံ ကထေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မိတ္တဓမ္မံ အဘိန္ဒိတွာ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ ပက္ကာမိ, တေပိ သကဌာနာနိ ဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၅။)သေနသကုဏီ အတ္တနော ပုတ္တေ ဩလောကေတွာ ‘‘မိတ္တေ နိဿာယ အမှေဟိ ဒါရကာ လဒ္ဓါ’’တိ သုခနိသိန္နသမယေ သေနေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ မိတ္တဓမ္မံ ပကာသမာနာ ဆ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မိတ္တဉ္စ ကယိရာထ သုဟဒယဉ္စ, အယိရဉ္စ ကယိရာထ သုခါဂမာယ၊
နိဝတ္ထကောစောဝ သရေဘိဟန္တွာ, မောဒါမ ပုတ္တေဟိ သမင်္ဂိဘူတာ။
‘‘သကမိတ္တဿ ကမ္မေန, သဟာယဿာပလာယိနော၊
ကူဇန္တမုပကူဇန္တိ, လောမသာ ဟဒယင်္ဂမံ။
‘‘မိတ္တံ သဟာယံ အဓိဂမ္မ ပဏ္ဍိတော, သော ဘုဉ္ဇတီ ပုတ္တ ပသုံ ဓနံ ဝါ၊
အဟဉ္စ ပုတ္တာ စ ပတီ စ မယှံ, မိတ္တာနုကမ္ပာယ သမင်္ဂိဘူတာ။
‘‘ရာဇဝတာ သူရဝတာ စ အတ္ထော, သမ္ပန္နသခိဿ ဘဝန္တိ ဟေတေ၊
သော မိတ္တဝါ ယသဝါ ဥဂ္ဂတတ္တော, အသ္မိံဓလောကေ မောဒတိ ကာမကာမီ။
‘‘ကရဏီယာနိ မိတ္တာနိ, ဒလိဒ္ဒေနာပိ သေနက၊
ပဿ မိတ္တာနုကမ္ပာယ, သမဂ္ဂမှာ သဉာတကေ။
‘‘သူရေန ဗလဝန္တေန, ယော မိတ္တေ ကုရုတေ ဒိဇော၊
ဧဝံ သော သုခိတော ဟောတိ, ယထာဟံ တွဉ္စ သေနကာ’’တိ။
တတ္ထ မိတ္တဉ္စာတိ ယံကိဉ္စိ အတ္တနော မိတ္တဉ္စ သုဟဒယဉ္စ သုဟဒယသဟာယဉ္စ သာမိကသင်္ခါတံ အယိရဉ္စ ကရောထေဝ။ နိဝတ္ထကောစောဝ သရေဘိဟန္တွာတိ ဧတ္ထ ကောစောတိ ကဝစော။ ယထာ နာမ ပဋိမုက္ကကဝစော သရေ အဘိဟနတိ နိဝါရေတိ, ဧဝံ မယမ္ပိ မိတ္တဗလေန ပစ္စတ္ထိကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၆။)အဘိဟန္တွာ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ မောဒါမာတိ ဝဒတိ။ သကမိတ္တဿ ကမ္မေနာတိ သကဿ မိတ္တဿ ပရက္ကမေန။ သဟာယဿာပလာယိနောတိ သဟာယဿ အပလာယိနော မိဂရာဇဿ။ လောမသာတိ ပက္ခိနော အမှာကံ ပုတ္တကာ မဉ္စ တဉ္စ ကူဇန္တံ ဟဒယင်္ဂမံ မဓုရဿရံ နိစ္ဆာရေတွာ ဥပကူဇန္တိ။ သမင်္ဂိဘူတာတိ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတာ။
ရာဇဝတာ သူရဝတာ စ အတ္ထောတိ ယဿ သီဟသဒိသော ရာဇာ ဥက္ကုသကစ္ဆပသဒိသာ စ သူရာ မိတ္တာ ဟောန္တိ, တေန ရာဇဝတာ သူရဝတာ စ အတ္ထော သက္ကာ ပါပုဏိတုံ။ ဘဝန္တိ ဟေတေတိ ယော စ သမ္ပန္နသခေါ ပရိပုဏ္ဏမိတ္တဓမ္မော, တဿ ဧတေ သဟာယာ ဘဝန္တိ။ ဥဂ္ဂတတ္တောတိ သိရိသောဘဂ္ဂေန ဥဂ္ဂတသဘာဝေါ။ အသ္မိံဓလောကေတိ ဣဓလောကသင်္ခါတေ အသ္မိံ လောကေ မောဒတိ။ ကာမကာမီတိ သာမိကံ အာလပတိ။ သော ဟိ ကာမေ ကာမနတော ကာမကာမီ နာမ။ သမဂ္ဂမှာတိ သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ။ သဉာတကေတိ ဉာတကေဟိ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ။
ဧဝံ သာ ဆဟိ ဂါထာဟိ မိတ္တဓမ္မဿ ဂုဏကထံ ကထေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဟာယကာ မိတ္တဓမ္မံ အဘိန္ဒိတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ သော ဘရိယံ နိဿာယ သုခပ္ပတ္တော, ပုဗ္ဗေပိ သုခပ္ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သေနော စ သေနီ စ ဇယမ္ပတိကာ အဟေသုံ, ပုတ္တကစ္ဆပေါ ရာဟုလော, ပိတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော, ဥက္ကုသော သာရိပုတ္တော, သီဟော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာဥက္ကုသဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၄၈၇] ၄။ ဥဒ္ဒါလကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ခရာဇိနာ ဇဋိလာ ပင်္ကဒန္တာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုဟကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ စတုပစ္စယတ္ထာယ တိဝိဓံ ကုဟကဝတ္ထုံ ပူရေသိ။ အထဿ အဂုဏံ ပကာသေန္တာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ဘိက္ခု ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကုဟနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၇။)နိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကုဟကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပုရောဟိတော အဟောသိ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော။ သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနကီဠံ ဂတော ဧကံ အဘိရူပံ ဂဏိကံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ တံ ပဋိစ္စ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိ။ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ တံ အာဟ – ‘‘သာမိ, ဂဗ္ဘော မေ ပတိဋ္ဌိတော, ဇာတကာလေ နာမံ ကရောန္တီ အဿ ကိံ နာမံ ကရောမီ’’တိ? သော ‘‘ဝဏ္ဏဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ န သက္ကာ ကုလနာမံ ကာတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အယံ ဝါတဃာတရုက္ခော ဥဒ္ဒါလော နာမ, ဣဓ ပဋိလဒ္ဓတ္တာ ‘ဥဒ္ဒါလကော’တိဿ နာမံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ အဒါသိ။ ‘‘သစေ ဓီတာ ဟောတိ, ဣမာယ နံ ပေါသေယျာသိ, သစေ ပုတ္တော, အထ နံ ဝယပ္ပတ္တံ မယှံ ဒဿေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သာ အပရဘာဂေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ ‘‘ဥဒ္ဒါလကော’’တိဿ နာမံ အကာသိ။
သော ဝယပ္ပတ္တော မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ, ကော မေ ပိတာ’’တိ? ‘‘ပုရောဟိတော တာတာ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ မာတု ဟတ္ထတော မုဒ္ဒိကဉ္စ အာစရိယဘာဂဉ္စ ဂဟေတွာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တော ဧကံ တာပသဂဏံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေသံ သန္တိကေ ဝရသိပ္ပံ ဘဝိဿတိ, တံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ သိပ္ပလောဘေန ပဗ္ဗဇိတွာ တေသံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ‘‘အာစရိယာ မံ တုမှာကံ ဇာနနသိပ္ပံ သိက္ခာပေထာ’’တိ အာဟ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဇာနနနိယာမေနေဝ တံ သိက္ခာပေသုံ။ ပဉ္စန္နံ တာပသသတာနံ ဧကောပိ တေန အတိရေကပညော နာဟောသိ, သွေဝ တေသံ ပညာယ အဂ္ဂေါ။ အထဿ တေ သန္နိပတိတွာ အာစရိယဋ္ဌာနံ အဒံသု။ အထ နေ သော အာဟ – ‘‘မာရိသာ, တုမှေ နိစ္စံ ဝနမူလဖလာဟာရာ အရညေဝ ဝသထ, မနုဿပထံ ကသ္မာ န ဂစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘မာရိသ, မနုဿာ နာမ မဟာဒါနံ ဒတွာ အနုမောဒနံ ကာရာပေန္တိ, ဓမ္မိံ ကထံ ဘဏာပေန္တိ, ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, မယံ တေန ဘယေန တတ္ထ န ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘မာရိသာ, သစေပိ စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဘဝိဿတိ, မနံ ဂဟေတွာ ကထနံ နာမ မယှံ ဘာရော, တုမှေ မာ ဘာယထာ’’တိ ဝတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၈။)စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ သဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရဂါမေ ဘိက္ခာယ စရိ, မနုဿာ မဟာဒါနံ အဒံသု။ တာပသာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ပဝိသိံသု မနုဿာ မဟာဒါနံ အဒံသု။ ဥဒ္ဒါလကတာပသော ဒါနာနုမောဒနံ ကရောတိ, မင်္ဂလံ ဝဒတိ, ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, မနုဿာ ပသီဒိတွာ ဗဟုပစ္စယေ အဒံသု။ သကလနဂရံ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဂဏသတ္ထာ ဓမ္မိကတာပသော အာဂတော’’တိ သင်္ခုဘိ, တံ ရညောပိ ကထယိံသု။
ရာဇာ ‘‘ကုဟိံ ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဥယျာနေ’’တိ သုတွာ ‘‘သာဓု အဇ္ဇ တေသံ ဒဿနာယ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဧကော ပုရိသော ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ ကိရ ဝေါ ပဿိတုံ အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ ဥဒ္ဒါလကဿ ကထေသိ။ သောပိ ဣသိဂဏံ အာမန္တေတွာ ‘‘မာရိသာ, ရာဇာ ကိရ အာဂမိဿတိ, ဣဿရေ နာမ ဧကဒိဝသံ အာရာဓေတွာ ယာဝဇီဝံ အလံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန ကာတဗ္ဗံ အာစရိယာ’’တိ? သော ဧဝမာဟ – ‘‘တုမှေသု ဧကစ္စေ ဝဂ္ဂုလိဝတံ စရန္တု, ဧကစ္စေ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တု, ဧကစ္စေ ကဏ္ဋကာပဿယိကာ ဘဝန္တု, ဧကစ္စေ ပဉ္စာတပံ တပန္တု, ဧကစ္စေ ဥဒကောရောဟနကမ္မံ ကရောန္တု, ဧကစ္စေ တတ္ထ တတ္ထ မန္တေ သဇ္ဈာယန္တူ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ သယံ ပန အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ပဏ္ဍိတဝါဒိနော ဂဟေတွာ မနောရမေ အာဓာရကေ ရမဏီယံ ပေါတ္ထကံ ဌပေတွာ အန္တေဝါသိကပရိဝုတော သုပညတ္တေ သာပဿယေ အာသနေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ပုရောဟိတံ အာဒါယ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ ဂန္တွာ တေ မိစ္ဆာတပံ စရန္တေ ဒိသွာ ‘‘အပါယဘယမှာ မုတ္တာ’’တိ ပသီဒိတွာ ဥဒ္ဒါလကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော တုဋ္ဌမာနသော ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ခရာဇိနာ ဇဋိလာ ပင်္ကဒန္တာ, ဒုမ္မက္ခရူပါ ယေ မန္တံ ဇပ္ပန္တိ၊
ကစ္စိန္နု တေ မာနုသကေ ပယောဂေ, ဣဒံ ဝိဒူ ပရိမုတ္တာ အပါယာ’’တိ။
တတ္ထ ခရာဇိနာတိ သခုရေဟိ အဇိနစမ္မေဟိ သမန္နာဂတာ။ ပင်္ကဒန္တာတိ ဒန္တကဋ္ဌဿ အခါဒနေန မလဂ္ဂဟိတဒန္တာ။ ဒုမ္မက္ခရူပါတိ အနဉ္ဇိတက္ခာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၂၉၉။)အမဏ္ဍိတရူပါ လူခသံဃာဋိဓရာ။ မာနုသကေ ပယောဂေတိ မနုဿေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝီရိယေ။ ဣဒံ ဝိဒူတိ ဣဒံ တပစရဏဉ္စ မန္တသဇ္ဈာယနဉ္စ ဇာနန္တာ။ အပါယာတိ ကစ္စိ အာစရိယ, ဣမေ စတူဟိ အပါယေဟိ မုတ္တာတိ ပုစ္ဆတိ။
တံ သုတွာ ပုရောဟိတော ‘‘အယံ ရာဇာ အဋ္ဌာနေ ပသန္နော, တုဏှီ ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရေထ ရာဇ, ဗဟုဿုတော စေ န စရေယျ ဓမ္မံ၊
သဟဿဝေဒေါပိ န တံ ပဋိစ္စ, ဒုက္ခာ ပမုစ္စေ စရဏံ အပတွာ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟုဿုတော စေတိ သစေ မဟာရာဇ, ‘‘အဟံ ဗဟုဿုတောမှီ’’တိ ပဂုဏဝေဒေါပိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ န စရေယျ, တီဟိ ဒွါရေဟိ ပါပါနေဝ ကရေယျ, တိဋ္ဌန္တု တယော ဝေဒါ, သဟဿဝေဒေါပိ သမာနော တံ ဗာဟုသစ္စံ ပဋိစ္စ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတံ စရဏံ အပ္ပတွာ အပါယဒုက္ခတော န မုစ္စေယျာတိ။
တဿ ဝစနံ သုတွာ ဥဒ္ဒါလကော စိန္တေသိ ‘‘ရာဇာ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဣသိဂဏဿ ပသီဒိ, အယံ ပန ဗြာဟ္မဏော စရန္တံ ဂေါဏံ ဒဏ္ဍေန ပဟရန္တော ဝိယ ဝဍ္ဎိတဘတ္တေ ကစဝရံ ခိပန္တော ဝိယ ကထေသိ, တေန သဒ္ဓိံ ကထေဿာမီ’’တိ။ သော တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဟဿဝေဒေါပိ န တံ ပဋိစ္စ, ဒုက္ခာ ပမုစ္စေ စရဏံ အပတွာ၊
မညာမိ ဝေဒါ အဖလာ ဘဝန္တိ, သသံယမံ စရဏညေဝ သစ္စ’’န္တိ။
တတ္ထ အဖလာတိ တဝ ဝါဒေ ဝေဒါ စ သေသသိပ္ပါနိ စ အဖလာနိ အာပဇ္ဇန္တိ, တာနိ ကသ္မာ ဥဂ္ဂဏှန္တိ, သီလသံယမေန သဒ္ဓိံ စရဏညေဝ ဧကံ သစ္စံ အာပဇ္ဇတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၀။)တတော ပုရောဟိတော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟေဝ ဝေဒါ အဖလာ ဘဝန္တိ, သသံယမံ စရဏညေဝ သစ္စံ၊
ကိတ္တိဉှိ ပပ္ပေါတိ အဓိစ္စ ဝေဒေ, သန္တိံ ပုဏာတိ စရဏေန ဒန္တော’’တိ။
တတ္ထ န ဟေဝါတိ နာဟံ ‘‘ဝေဒါ အဖလာ’’တိ ဝဒါမိ, အပိစ ခေါ ပန သသံယမံ စရဏံ သစ္စမေဝ သဘာဝဘူတံ ဥတ္တမံ။ တေန ဟိ သက္ကာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုံ။ သန္တိံ ပုဏာတီတိ သမာပတ္တိသင်္ခါတေန စရဏေန ဒန္တော ဘယသန္တိကရံ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏာတီတိ။
တံ သုတွာ ဥဒ္ဒါလကော ‘‘န သက္ကာ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပဋိပက္ခဝသေန ဌာတုံ, ‘ပုတ္တော တဝါဟ’န္တိ ဝုတ္တေ သိနေဟံ အကရောန္တော နာမ နတ္ထိ, ပုတ္တဘာဝမဿ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဘစ္စာ မာတာ ပိတာ ဗန္ဓူ, ယေန ဇာတော သယေဝ သော၊
ဥဒ္ဒါလကော အဟံ ဘောတော, သောတ္တိယာကုလဝံသကော’’တိ။
တတ္ထ ဘစ္စာတိ မာတာ စ ပိတာ စ သေသဗန္ဓူ စ ဘရိတဗ္ဗာ နာမ။ ယေန ပန ဇာတော, သောယေဝ သော ဟောတိ။ အတ္တာယေဝ ဟိ အတ္တနော ဇာယတိ, အဟဉ္စ တယာဝ ဥဒ္ဒါလကရုက္ခမူလေ ဇနိတော, တယာ ဝုတ္တမေဝ နာမံ ကတံ, ဥဒ္ဒါလကော အဟံ ဘောတိ။
သော ‘‘ဧကံသေန တွံ ဥဒ္ဒါလကောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘မယာ တေ မာတု သညာဏံ ဒိန္နံ, တံ ကုဟိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ မုဒ္ဒိကံ တဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော မုဒ္ဒိကံ သဉ္ဇာနိတွာ နိစ္ဆယေန ‘‘တွံ ဗြာဟ္မဏဓမ္မံ ပဇာနာသီ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကထံ ဘော ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ, ကထံ ဘဝတိ ကေဝလီ၊
ကထဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနံ, ဓမ္မဋ္ဌော ကိန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၁။)ဥဒ္ဒါလကောပိ တဿ အာစိက္ခန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နိရံကတွာ အဂ္ဂိမာဒါယ ဗြာဟ္မဏော, အာပေါ သိဉ္စံ ယဇံ ဥဿေတိ ယူပံ၊
ဧဝံကရော ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ ခေမီ, ဓမ္မေ ဌိတံ တေန အမာပယိံသူ’’တိ။
တတ္ထ နိရံကတွာ အဂ္ဂိမာဒါယာတိ နိရန္တရံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ဂဟေတွာ ပရိစရတိ။ အာပေါ သိဉ္စံ ယဇံ ဥဿေတိ ယူပန္တိ အဘိသေစနကကမ္မံ ကရောန္တော သမ္မာပါသံ ဝါ ဝါဇပေယျံ ဝါ နိရဂ္ဂဠံ ဝါ ယဇန္တော သုဝဏ္ဏယူပံ ဥဿာပေတိ။ ခေမီတိ ခေမပ္ပတ္တော။ အမာပယိံသူတိ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဓမ္မေ ဌိတံ ကထယိံသု။
တံ သုတွာ ပုရောဟိတော တေန ကထိတံ ဗြာဟ္မဏဓမ္မံ ဂရဟန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န သုဒ္ဓိ သေစနေနတ္ထိ, နာပိ ကေဝလီ ဗြာဟ္မဏော၊
န ခန္တီ နာပိ သောရစ္စံ, နာပိ သော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။
တတ္ထ သေစနေနာတိ တေန ဝုတ္တေသု ဗြာဟ္မဏဓမ္မေသု ဧကံ ဒဿေတွာ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အဂ္ဂိပရိစရဏေန ဝါ ဥဒကသေစနေန ဝါ ပသုဃာတယညေန ဝါ သုဒ္ဓိ နာမ နတ္ထိ, နာပိ ဧတ္တကေန ဗြာဟ္မဏော ကေဝလပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ, န အဓိဝါသနခန္တိ, န သီလသောရစ္စံ, နာပိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော နာမ ဟောတီ’’တိ။
တတော နံ ဥဒ္ဒါလကော ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော န ဟောတိ, အထ ကထံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကထံ သော ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ, ကထံ ဘဝတိ ကေဝလီ၊
ကထဉ္စ ပရိနိဗ္ဗာနံ, ဓမ္မဋ္ဌော ကိန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၂။)ပုရောဟိတောပိဿ ကထေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အခေတ္တဗန္ဓူ အမမော နိရာသော, နိလ္လောဘပါပေါ ဘဝလောဘခီဏော၊
ဧဝံကရော ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ ခေမီ, ဓမ္မေ ဌိတံ တေန အမာပယိံသူ’’တိ။
တတ္ထ အခေတ္တဗန္ဓူတိ အက္ခေတ္တော အဗန္ဓု, ခေတ္တဝတ္ထုဂါမနိဂမပရိဂ္ဂဟေန စေဝ ဉာတိဗန္ဓဝဂေါတ္တဗန္ဓဝမိတ္တဗန္ဓဝသဟာယဗန္ဓဝသိပ္ပဗန္ဓဝပရိဂ္ဂဟေန စ ရဟိတော။ အမမောတိ သတ္တသင်္ခါရေသု တဏှာဒိဋ္ဌိမမာယနရဟိတော။ နိရာသောတိ လာဘဓနပုတ္တဇီဝိတာသာယ ရဟိတော။ နိလ္လောဘပါပေါတိ ပါပလောဘဝိသမလောဘေန ရဟိတော။ ဘဝလောဘခီဏောတိ ခီဏဘဝရာဂေါ။
တတော ဥဒ္ဒါလကော ဂါထမာဟ –
‘‘ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဿာ, သုဒ္ဒါ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ၊
သဗ္ဗေဝ သောရတာ ဒန္တာ, သဗ္ဗေဝ ပရိနိဗ္ဗုတာ၊
သဗ္ဗေသံ သီတိဘူတာနံ, အတ္ထိ သေယျောထ ပါပိယော’’တိ။
တတ္ထ အတ္ထိ သေယျောထ ပါပိယောတိ ဧတေ ခတ္တိယာဒယော သဗ္ဗေပိ သောရစ္စာဒီဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဘူတာနံ ပန တေသံ အယံ သေယျော, အယံ ပါပိယောတိ ဧဝံ ဟီနုက္ကဋ္ဌတာ အတ္ထိ, နတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ။
အထဿ ‘‘အရဟတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟီနုက္ကဋ္ဌတာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေတုံ ဗြာဟ္မဏော ဂါထမာဟ –
‘‘ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဿာ, သုဒ္ဒါ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ၊
သဗ္ဗေဝ သောရတာ ဒန္တာ, သဗ္ဗေဝ ပရိနိဗ္ဗုတာ၊
သဗ္ဗေသံ သီတိဘူတာနံ, နတ္ထိ သေယျောထ ပါပိယော’’တိ။
အထ နံ ဂရဟန္တော ဥဒ္ဒါလကော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဿာ, သုဒ္ဒါ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ၊
သဗ္ဗေဝ သောရတာ ဒန္တာ, သဗ္ဗေဝ ပရိနိဗ္ဗုတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၃။)‘‘သဗ္ဗေသံ သီတိဘူတာနံ, နတ္ထိ သေယျောထ ပါပိယော၊
ပနဋ္ဌံ စရသိ ဗြဟ္မညံ, သောတ္တိယာကုလဝံသတ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယဒိ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဝိသေသော နတ္ထိ, ဧကော ဝဏ္ဏောဝ ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေ တွံ ဥဘတော သုဇာတဘာဝံ နာသေန္တော ပနဋ္ဌံ စရသိ ဗြဟ္မညံ, စဏ္ဍာလသမော ဟောသိ, သောတ္တိယကုလဝံသတံ နာသေသီတိ။
အထ နံ ပုရောဟိတော ဥပမာယ သညာပေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘နာနာရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ, ဝိမာနံ ဘဝတိ ဆာဒိတံ၊
န တေသံ ဆာယာ ဝတ္ထာနံ, သော ရာဂေါ အနုပဇ္ဇထ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယဒါ သုဇ္ဈန္တိ မာဏဝါ၊
တေ သဇာတိံ ပမုဉ္စန္တိ, ဓမ္မမညာယ သုဗ္ဗတာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိမာနန္တိ ဂေဟံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ။ ဆာယာတိ တေသံ ဝတ္ထာနံ ဆာယာ သော နာနာဝိဓော ရာဂေါ န ဥပေတိ, သဗ္ဗာ ဆာယာ ဧကဝဏ္ဏာဝ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝါတိ မနုဿေသုပိ ဧဝမေဝ ဧကစ္စေ အညာဏဗြာဟ္မဏာ အကာရဏေနေဝ စာတုဝဏ္ဏေ သုဒ္ဓိံ ပညာပေန္တိ, ဧသာ အတ္ထီတိ မာ ဂဏှိ။ ယဒါ အရိယမဂ္ဂေန မာဏဝါ သုဇ္ဈန္တိ, တဒါ တေဟိ ပဋိဝိဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဇာနိတွာ သုဗ္ဗတာ သီလဝန္တာ ပဏ္ဍိတပုရိသာ တေ သဇာတိံ မုဉ္စန္တိ။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ဇာတိ နာမ နိရတ္ထကာတိ။
ဥဒ္ဒါလကော ပန ပစ္စာဟရိတုံ အသက္ကောန္တော အပ္ပဋိဘာနောဝ နိသီဒိ။ အထ ဗြာဟ္မဏော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗေ ဧတေ, မဟာရာဇ, ကုဟကာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ကောဟညေနေဝ နာသေန္တိ, ဥဒ္ဒါလကံ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတွာ ဥပပုရောဟိတံ ကရောထ, သေသေ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေတွာ ဖလကာဝုဓာနိ ဒတွာ သေဝကေ ကရောထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာစရိယာ’’တိ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ တေ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟန္တာဝ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကုဟကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၄။)ဥဒ္ဒါလကော ကုဟကဘိက္ခု အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ပုရောဟိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဥဒ္ဒါလကဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
အဿံ ဂဝံ ရဇတံ ဇာတရူပန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ကုသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၀။၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိလေသံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသ္မာ ကိလေသံ ပဋိစ္စ ဥက္ကဏ္ဌိတောသိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညံ သပထံ ကတွာ ဝိဟရိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘မဟာကဉ္စနကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ အထဿ ပဒသာ ဝိစရဏကာလေ အပရောပိ ပုတ္တော ဇာယိ, ‘‘ဥပကဉ္စနကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ပုတ္တာ အဟေသုံ။ သဗ္ဗကနိဋ္ဌာ ပနေကာ ဓီတာ, တဿာ ‘‘ကဉ္စနဒေဝီ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ မဟာကဉ္စနကုမာရော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလတော သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆိ။ အထ နံ မာတာပိတရော ဃရာဝါသေန ဗန္ဓိတုကာမာ ‘‘အတ္တနာ သမာနဇာတိယကုလတော တေ ဒါရိကံ အာနေဿာမ, ဃရာဝါသံ သဏ္ဌပေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘အမ္မတာတာ, န မယှံ ဃရာဝါသေနတ္ထော, မယှဉှိ တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဝိယ သပ္ပဋိဘယာ, ဗန္ဓနာဂါရံ ဝိယ ပလိဗုဒ္ဓါ, ဥက္ကာရဘူမိ ဝိယ ဇေဂုစ္ဆာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, မယာ သုပိနေနပိ မေထုနဓမ္မော န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, အညေ ဝေါ ပုတ္တာ အတ္ထိ, တေ ဃရာဝါသေန နိမန္တေထာ’’တိ ဝတွာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတောပိ သဟာယေ ပေသေတွာ တေဟိ ယာစိတောပိ န ဣစ္ဆိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၅။)အထ နံ သဟာယာ ‘‘သမ္မ, ကိံ ပန တွံ ပတ္ထေန္တော ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဣစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော တေသံ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယတံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ မာတာပိတရော သေသပုတ္တေ နိမန္တေသုံ, တေပိ န ဣစ္ဆိံသု။ ကဉ္စနဒေဝီပိ န ဣစ္ဆိယေဝ။ အပရဘာဂေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ မဟာကဉ္စနပဏ္ဍိတော မာတာပိတူနံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ အသီတိကောဋိဓနေန ကပဏဒ္ဓိကာနံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဆ ဘာတရော ဘဂိနိံ ဧကံ ဒါသံ ဧကံ ဒါသိံ ဧကံ သဟာယကဉ္စ အာဒါယ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိ။ တေ တတ္ထ ဧကံ ပဒုမသရံ နိဿာယ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ အဿမံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရေဟိ ယာပယိံသု။ တေ အရညံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကတောဝ ဂန္တွာ ယတ္ထ ဧကော ဖလံ ဝါ ပတ္တံ ဝါ ပဿတိ, တတ္ထ ဣတရေပိ ပက္ကောသိတွာ ဒိဋ္ဌသုတာဒီနိ ကထေန္တာ ဥစ္စိနန္တိ, ဂါမဿ ကမ္မန္တဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟောတိ။ အထ အာစရိယော မဟာကဉ္စနတာပသော စိန္တေသိ ‘‘အမှာကံ အသီတိကောဋိဓနံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧဝံ လောလုပ္ပစာရဝသေန ဖလာဖလတ္ထာယ ဝိစရဏံ နာမ အပ္ပတိရူပံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ အဟမေဝ ဖလာဖလံ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ သော အဿမံ ပတွာ သဗ္ဗေပိ တေ သာယနှသမယေ သန္နိပါတေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘တုမှေ ဣဓေဝ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာ အစ္ဆထ, အဟံ ဖလာဖလံ အာဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဥပကဉ္စနာဒယော ‘‘မယံ အာစရိယ, တုမှေ နိဿာယ ပဗ္ဗဇိတာ, တုမှေ ဣဓေဝ သမဏဓမ္မံ ကရောထ, ဘဂိနီပိ နော ဣဓေဝ ဟောတု, ဒါသီပိ တဿာ သန္တိကေ အစ္ဆတု, မယံ အဋ္ဌ ဇနာ ဝါရေန ဖလာဖလံ အာဟရိဿာမ, တုမှေ ပန တယော ဝါရမုတ္တာဝ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ပဋိညံ ဂဏှိံသု။
တတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌသုပိ ဇနေသု ဧကေကော ဝါရေနေဝ ဖလာဖလံ အာဟရတိ။ သေသာ အတ္တနော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလာယမေဝ ဟောန္တိ, အကာရဏေန ဧကတော ဘဝိတုံ န လဘန္တိ။ ဝါရပ္ပတ္တော ဖလာဖလံ အာဟရိတွာ ဧကော မာဠကော အတ္ထိ, တတ္ထ ပါသာဏဖလကေ ဧကာဒသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဃဏ္ဍိသညံ ကတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ အာဒါယ ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသတိ။ သေသာ ဃဏ္ဍိသညာယ နိက္ခမိတွာ လောလုပ္ပံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၆။)အကတွာ ဂါရဝပရိဟာရေန ဂန္တွာ အတ္တနော ပါပုဏနကောဋ္ဌာသံ အာဒါယ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တိ။ တေ အပရဘာဂေ ဘိသာနိ အာဟရိတွာ ခါဒန္တာ တတ္တတပါ ဃောရတပါ ပရမာဇိတိန္ဒြိယာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တာ ဝိဟရိံသု။ အထ တေသံ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကောပိ အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘ကာမာဓိမုတ္တာ နု ခေါ ဣမေ ဣသယော, နော’’တိ အာသင်္ကံ ကရောတိယေဝ။ သော ‘‘ဣမေ တာဝ ဣသယော ပရိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန မဟာသတ္တဿ ကောဋ္ဌာသံ တယော ဒိဝသေ အန္တရဓာပေသိ။ သော ပဌမဒိဝသေ ကောဋ္ဌာသံ အဒိသွာ ‘‘မမ ကောဋ္ဌာသံ ပမုဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ, ဒုတိယဒိဝသေ ‘‘မမ ဒေါသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဏာမနဝသေန မမ ကောဋ္ဌာသံ န ဌပေသိ မညေ’’တိ စိန္တေသိ, တတိယဒိဝသေ ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန မယှံ ကောဋ္ဌာသံ န ဌပေန္တိ, သစေ မေ ဒေါသော အတ္ထိ, ခမာပေဿာမီ’’တိ သာယနှသမယေ ဃဏ္ဍိသညံ အဒါသိ။
သဗ္ဗေ သန္နိပတိတွာ ‘‘ကေန ဃဏ္ဍိသညာ ဒိန္နာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘မယာ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ အာစရိယာ’’တိ? ‘‘တာတာ တတိယဒိဝသေ ကေန ဖလာဖလံ အာဘတ’’န္တိ? တေသု ဧကော ဥဋ္ဌာယ ‘‘မယာ အာစရိယာ’’တိ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ကောဋ္ဌာသေ ကရောန္တေန တေ မယှံ ကောဋ္ဌာသော ကတောတိ။ ‘‘အာမ, အာစရိယ, ဇေဋ္ဌကကောဋ္ဌာသော မေ ကတော’’တိ။ ‘‘ဟိယျော ကေနာဘတ’’န္တိ? ‘‘မယာ’’တိ အပရော ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ကောဋ္ဌာသံ ကရောန္တော မံ အနုဿရီတိ။ ‘‘တုမှာကံ မေ ဇေဋ္ဌကကောဋ္ဌာသော ဌပိတော’’တိ။ ‘‘အဇ္ဇ ကေနာဘတ’’န္တိ။ ‘‘မယာ’’တိ အပရော ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ကောဋ္ဌာသံ ကရောန္တော မံ အနုဿရီတိ။ ‘‘တုမှာကံ မေ ဇေဋ္ဌကကောဋ္ဌာသော ကတော’’တိ။ ‘‘တာတာ, အဇ္ဇ မယှံ ကောဋ္ဌာသံ အလဘန္တဿ တတိယော ဒိဝသော, ပဌမဒိဝသေ ကောဋ္ဌာသံ အဒိသွာ ‘ကောဋ္ဌာသံ ကရောန္တော မံ ပမုဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’တိ စိန္တေသိံ, ဒုတိယဒိဝသေ ‘‘မမ ကောစိ ဒေါသော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိံ, အဇ္ဇ ပန ‘‘သစေ မေ ဒေါသော အတ္ထိ, ခမာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဃဏ္ဍိသညာယ တုမှေ သန္နိပါတေသိံ။ ဧတေ ဘိသကောဋ္ဌာသေ တုမှေ ‘‘ကရိမှာ’’တိ ဝဒထ, အဟံ န လဘာမိ, ဧတေသံ ထေနေတွာ ခါဒကံ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၇။)ဘိသမတ္တံ ထေနနံ နာမ အပ္ပတိရူပန္တိ။ တေ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘အဟော သာဟသိကကမ္မ’’န္တိ သဗ္ဗေဝ ဥဗ္ဗေဂပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။
တသ္မိံ အဿမပဒေ ဝနဇေဋ္ဌကရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာပိ ဩတရိတွာ အာဂန္တွာ တေသံယေဝ သန္တိကေ နိသီဒိ။ အာနေဉ္ဇကရဏံ ကာရိယမာနော ဒုက္ခံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော အာဠာနံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယိတွာ အရညံ ပဝိဋ္ဌော ဧကော ဝါရဏော ကာလေန ကာလံ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒတိ, သောပိ အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သပ္ပကီဠာပနကော ဧကော ဝါနရော အဟိတုဏ္ဍိကဿ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပလာယိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထေဝ အဿမေ ဝသတိ။ သောပိ တံ ဒိဝသံ ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သက္ကော ‘‘ဣသိဂဏံ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ တေသံ သန္တိကေ အဒိဿမာနကာယော အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေဝ ဗောဓိသတ္တဿ ကနိဋ္ဌော ဥပကဉ္စနတာပသော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ သေသာနံ အပစိတိံ ဒဿေတွာ ‘‘အာစရိယ, အဟံ အညေ အပဋ္ဌပေတွာ အတ္တာနညေဝ သောဓေတုံ လဘာမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, လဘသီ’’တိ။ သော ဣသိဂဏမဇ္ဈေ ဌတွာ ‘‘သစေ တေ မယာ ဘိသာနိ ခါဒိတာနိ, ဧဝရူပေါ နာမ ဟောတူ’’တိ သပထံ ကရောန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဿံ ဂဝံ ရဇတံ ဇာတရူပံ, ဘရိယဉ္စ သော ဣဓ လဘတံ မနာပံ၊
ပုတ္တေဟိ ဒါရေဟိ သမင်္ဂိ ဟောတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသီ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘အဿံ ဂဝ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သော ‘ယတ္တကာနိ ပိယဝတ္ထူနိ ဟောန္တိ, တေဟိ ဝိပ္ပယောဂေ တတ္တကာနိ သောကဒုက္ခာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’တိ ဝတ္ထုကာမေ ဂရဟန္တော အဘာသီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တံ သုတွာ ဣသိဂဏော ‘‘မာရိသ, မာ ဧဝံ ကထေထ, အတိဘာရိယော တေ သပထော’’တိ ကဏ္ဏေ ပိဒဟိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ နံ ‘‘တာတ, အတိဘာရိယော တေ သပထော, န တွံ ခါဒသိ, တဝ ပတ္တာသနေ နိသီဒါ’’တိ အာဟ။ တသ္မိံ ပဌမံ သပထံ ကတွာ နိသိန္နေ ဒုတိယောပိ ဘာတာ သဟသာ ဥဋ္ဌာယ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ သပထေန အတ္တာနံ သောဓေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၈။)‘‘မာလဉ္စ သော ကာသိကစန္ဒနဉ္စ, ဓာရေတု ပုတ္တဿ ဗဟူ ဘဝန္တု၊
ကာမေသု တိဗ္ဗံ ကုရုတံ အပေက္ခံ, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသီ’’တိ။
တတ္ထ တိဗ္ဗန္တိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု ဗဟလံ အပေက္ခံ ကရောတူတိ။ ဣဒံ သော ‘‘ယဿေတေသု တိဗ္ဗာ အပေက္ခာ ဟောန္တိ, သော တေဟိ ဝိပ္ပယောဂေ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဒုက္ခပဋိက္ခေပဝသေနေဝ အာဟ။
တသ္မိံ နိသိန္နေ သေသာပိ အတ္တနော အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပေန တံ တံ ဂါထံ အဘာသိံသု –
‘‘ပဟူတဓညော ကသိမာ ယသဿီ, ပုတ္တေ ဂိဟီ ဓနိမာ သဗ္ဗကာမေ၊
ဝယံ အပဿံ ဃရမာဝသာတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘သော ခတ္တိယော ဟောတု ပသယှကာရီ, ရာဇာဘိရာဇာ ဗလဝါ ယသဿီ၊
သ စာတုရန္တံ မဟိမာဝသာတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘သော ဗြာဟ္မဏော ဟောတု အဝီတရာဂေါ, မုဟုတ္တနက္ခတ္တပထေသု ယုတ္တော၊
ပူဇေတု နံ ရဋ္ဌပတီ ယသဿီ, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘အဇ္ဈာယကံ သဗ္ဗသမန္တဝေဒံ, တပဿိနံ မညတု သဗ္ဗလောကော၊
ပူဇေန္တု နံ ဇာနပဒါ သမေစ္စ, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘စတုဿဒံ ဂါမဝရံ သမိဒ္ဓံ, ဒိန္နဉှိ သော ဘုဉ္ဇတု ဝါသဝေန၊
အဝီတရာဂေါ မရဏံ ဥပေတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၀၉။)‘‘သော ဂါမဏီ ဟောတု သဟာယမဇ္ဈေ, နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ ပမောဒမာနော၊
သော ရာဇတော ဗျသန မာလတ္ထ ကိဉ္စိ, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘ယံ ဧကရာဇာ ပထဝိံ ဝိဇေတွာ, ဣတ္ထီသဟဿာန ဌပေတု အဂ္ဂံ၊
သီမန္တိနီနံ ပဝရာ ဘဝါတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယာ အဟာသိ။
‘‘ဣသီနဉှိ သာ သဗ္ဗသမာဂတာနံ, ဘုဉ္ဇေယျ သာဒုံ အဝိကမ္ပမာနာ၊
စရာတု လာဘေန ဝိကတ္ထမာနာ, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယာ အဟာသိ။
‘‘အာဝါသိကော ဟောတု မဟာဝိဟာရေ, နဝကမ္မိကော ဟောတု ဂဇင်္ဂလာယံ၊
အာလောကသန္ဓိံ ဒိဝသံ ကရောတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘သော ဗဇ္ဈတူ ပါသသတေဟိ ဆဗ္ဘိ, ရမ္မာ ဝနာ နိယျတု ရာဇဓာနိံ၊
တုတ္တေဟိ သော ဟညတု ပါစနေဟိ, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသိ။
‘‘အလက္ကမာလီ တိပုကဏ္ဏဝိဒ္ဓေါ, လဋ္ဌီဟတော သပ္ပမုခံ ဥပေတု၊
သကစ္ဆဗန္ဓော ဝိသိခံ စရာတု, ဘိသာနိ တေ ဗြာဟ္မဏ ယော အဟာသီ’’တိ။
တတ္ထ တတိယေန ဝုတ္တဂါထာယ ကသိမာတိ သမ္ပန္နကသိကမ္မော။ ပုတ္တေ ဂိဟီ ဓနိမာ သဗ္ဗကာမေတိ ပုတ္တေ လဘတု, ဂိဟီ ဟောတု, သတ္တဝိဓေန ရတနဓနေန ဓနိမာ ဟောတု, ရူပါဒိဘေဒေ သဗ္ဗကာမေ လဘတု။ ဝယံ အပဿန္တိ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုရူပမ္ပိ အတ္တနော ဝယံ အပဿန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၀။)ပဉ္စကာမဂုဏသမိဒ္ဓံ ဃရမေဝ အာဝသတူတိ။ ဣဒံ သော ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဂိဒ္ဓေါ ကာမဂုဏဝိပ္ပယောဂေန မဟာဝိနာသံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဒဿေတုံ ကထေသိ။
စတုတ္ထေန ဝုတ္တဂါထာယ ရာဇာဘိရာဇာတိ ရာဇူနံ အန္တရေ အဘိရာဇာတိ။ ဣဒံ သော ‘‘ဣဿရာနံ နာမ ဣဿရိယေ ပရိဂလိတေ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ရဇ္ဇေ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ကထေသိ။ ပဉ္စမေန ဝုတ္တဂါထာယ အဝီတရာဂေါတိ ပုရောဟိတဋ္ဌာနတဏှာယ သတဏှောတိ။ ဣဒံ သော ‘‘ပုရောဟိတဿ ပုရောဟိတဋ္ဌာနေ ပရိဂလိတေ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဒဿေတုံ ကထေသိ။ ဆဋ္ဌေန ဝုတ္တဂါထာယ တပဿိနန္တိ တပသီလသမ္ပန္နောတိ တံ မညတု။ ဣဒံ သော ‘‘လာဘသက္ကာရာပဂမေန မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ လာဘသက္ကာရဂရဟဝသေန ကထေသိ။
သဟာယတာပသေန ဝုတ္တဂါထာယ စတုဿဒန္တိ အာကိဏ္ဏမနုဿတာယ မနုဿေဟိ, ပဟူတဓညတာယ ဓညေန, သုလဘဒါရုတာယ ဒါရူဟိ, သမ္ပန္နောဒကတာယ ဥဒကေနာတိ စတူဟိ ဥဿန္နံ, စတုဿဒသမန္နာဂတန္တိ အတ္ထော။ ဝါသဝေနာတိ ဝါသဝေန ဒိန္နံ ဝိယ အစလံ, ဝါသဝတော လဒ္ဓဝရာနုဘာဝေန ဧကံ ရာဇာနံ အာရာဓေတွာ တေန ဒိန္နန္တိပိ အတ္ထော။ အဝီတရာဂေါတိ ကဒ္ဒမေ သူကရော ဝိယ ကာမပင်္ကေ နိမုဂ္ဂေါဝ ဟုတွာ။ ဣတိ သောပိ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ကထေန္တော ဧဝမာဟ။
ဒါသေန ဝုတ္တဂါထာယ ဂါမဏီတိ ဂါမဇေဋ္ဌကော။ အယမ္ပိ ကာမေ ဂရဟန္တောယေဝ ဧဝမာဟ။ ကဉ္စနဒေဝိယာ ဝုတ္တဂါထာယ ယန္တိ ယံ ဣတ္ထိန္တိ အတ္ထော။ ဧကရာဇာတိ အဂ္ဂရာဇာ။ ဣတ္ထိသဟဿာနန္တိ ဝစနမဋ္ဌတာယ ဝုတ္တံ, သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေတူတိ အတ္ထော။ သီမန္တိနီနန္တိ သီမန္တဓရာနံ ဣတ္ထီနန္တိ အတ္ထော။ ဣတိ သာ ဣတ္ထိဘာဝေ ဌတွာပိ ဒုဂ္ဂန္ဓဂူထရာသိံ ဝိယ ကာမေ ဂရဟန္တီယေဝ ဧဝမာဟ။ ဒါသိယာ ဝုတ္တဂါထာယ သဗ္ဗသမာဂတာနန္တိ သဗ္ဗေသံ သန္နိပတိတာနံ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ အဝိကမ္ပမာနာ အနောသက္ကမာနာ သာဒုရသံ ဘုဉ္ဇတူတိ အတ္ထော။ ဒါသီနံ ကိရ သာမိကဿ သန္တိကေ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇနံ နာမ အပ္ပိယံ။ ဣတိ သာ အတ္တနော အပ္ပိယတာယ ဧဝမာဟ။ စရာတူတိ စရတု။ လာဘေန ဝိကတ္ထမာနာတိ လာဘဟေတု ကုဟနကမ္မံ ကရောန္တီ လာဘသက္ကာရံ ဥပ္ပါဒေန္တီ စရတူတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ သာ ဒါသိဘာဝေ ဌိတာပိ ကိလေသကာမဝတ္ထုကာမေ ဂရဟတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၁။)ဒေဝတာယ ဝုတ္တဂါထာယ အာဝါသိကောတိ အာဝါသဇဂ္ဂနကော။ ဂဇင်္ဂလာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တတ္ထ ကိရ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရာ သုလဘာ။ အာလောကသန္ဓိံ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသေနေဝ ဝါတပါနံ ကရောတု။ သော ကိရ ဒေဝပုတ္တော ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဂဇင်္ဂလနဂရံ နိဿာယ ယောဇနိကေ ဇိဏ္ဏမဟာဝိဟာရေ အာဝါသိကသံဃတ္ထေရော ဟုတွာ ဇိဏ္ဏဝိဟာရေ နဝကမ္မံ ကရောန္တောယေဝ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိ။ တသ္မာ တဒေဝ ဒုက္ခံ အာရဗ္ဘ ဧဝမာဟ။ ဟတ္ထိနာ ဝုတ္တဂါထာယ ပါသသတေဟီတိ ဗဟူဟိ ပါသေဟိ။ ဆဗ္ဘီတိ စတူသု ပါဒေသု ဂီဝါယ ကဋိဘာဂေ စာတိ ဆသု ဌာနေသု။ တုတ္တေဟီတိ ဒွိကဏ္ဍကာဟိ ဒီဃလဋ္ဌီဟိ။ ပါစနေဟီတိ ဒသပါစနေဟိ အင်္ကုသေဟိ ဝါ။ သော ကိရ အတ္တနော အနုဘူတဒုက္ခညေဝ အာရဗ္ဘ ဧဝမာဟ။
ဝါနရေန ဝုတ္တဂါထာယ အလက္ကမာလီတိ အဟိတုဏ္ဍိကေန ကဏ္ဌေ ပရိက္ခိပိတွာ ဌပိတာယ အလက္ကမာလာယ သမန္နာဂတော။ တိပုကဏ္ဏဝိဒ္ဓေါတိ တိပုပိဠန္ဓနေန ပိဠန္ဓကဏ္ဏော။ လဋ္ဌီဟတောတိ သပ္ပကီဠံ သိက္ခာပယမာနော လဋ္ဌိယာ ဟတော ဟုတွာ။ ဧသောပိ အဟိတုဏ္ဍိကဿ ဟတ္ထေ အတ္တနော အနုဘူတဒုက္ခမေဝ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။
ဧဝံ တေဟိ တေရသဟိ ဇနေဟိ သပထေ ကတေ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ကဒါစိ ဣမေ ‘အယံ အနဋ္ဌမေဝ နဋ္ဌန္တိ ကထေတီ’တိ မယိ အာသင်္ကံ ကရေယျုံ, အဟမ္ပိ သပထံ ကရောမီ’’တိ။ အထ နံ ကရောန္တော စုဒ္ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ဝေ အနဋ္ဌံဝ နဋ္ဌန္တိ စာဟ, ကာမေဝ သော လဘတံ ဘုဉ္ဇတဉ္စ၊
အဂါရမဇ္ဈေ မရဏံ ဥပေတု, ယော ဝါ ဘောန္တော သင်္ကတိ ကဉ္စိဒေဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဘောန္တောတိ အာလပနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဝန္တော ယော အနဋ္ဌေ ကောဋ္ဌာသေ ‘‘နဋ္ဌံ မေ’’တိ ဝဒတိ, ယော ဝါ တုမှေသု ကဉ္စိ အာသင်္ကတိ, သော ပဉ္စ ကာမဂုဏေ လဘတု စေဝ ဘုဉ္ဇတု စ, ရမဏီယမေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘိတွာ အဂါရမဇ္ဈေယေဝ မရတူတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၂။)ဧဝံ ဣသီဟိ သပထေ ကတေ သက္ကော ဘာယိတွာ ‘‘အဟံ ဣမေ ဝီမံသန္တော ဘိသာနိ အန္တရဓာပေသိံ။ ဣမေ စ ဆဍ္ဍိတခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ကာမေ ဂရဟန္တာ သပထံ ကရောန္တိ, ကာမေ ဂရဟကာရဏံ တေ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒိဿမာနရူပေါ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယဒေသမာနာ ဝိစရန္တိ လောကေ, ဣဋ္ဌဉ္စ ကန္တဉ္စ ဗဟူနမေတံ၊
ပိယံ မနုညံ စိဓ ဇီဝလောကေ, ကသ္မာ ဣသယော နပ္ပသံသန္တိ ကာမေ’’တိ။
တတ္ထ ယဒေသမာနာတိ ယံ ဝတ္ထုကာမံ ကိလေသကာမဉ္စ ကသိဂေါရက္ခာဒီဟိ သမဝိသမကမ္မေဟိ ပရိယေသမာနာ သတ္တာ လောကေ ဝိစရန္တိ, ဧတံ ဗဟူနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဣဋ္ဌဉ္စ ကန္တဉ္စ ပိယဉ္စ မနုညဉ္စ, ကသ္မာ ဣသယော နပ္ပသံသန္တိ ကာမေတိ အတ္ထော။ ‘‘ကာမေ’’တိ ဣမိနာ တံ ဝတ္ထုံ သရူပတော ဒဿေတိ။
အထဿ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဟာသတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကာမေသု ဝေ ဟညရေ ဗဇ္ဈရေ စ, ကာမေသု ဒုက္ခဉ္စ ဘယဉ္စ ဇာတံ၊
ကာမေသု ဘူတာဓိပတီ ပမတ္တာ, ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တိ မောဟာ။
‘‘တေ ပါပဓမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, ကာယဿ ဘေဒါ နိရယံ ဝဇန္တိ၊
အာဒီနဝံ ကာမဂုဏေသု ဒိသွာ, တသ္မာ ဣသယော နပ္ပသံသန္တိ ကာမေ’’တိ။
တတ္ထ ကာမေသူတိ ကာမဟေတု, ကာမေ နိဿာယ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ဟညရေတိ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဟညန္တိ။ ဗဇ္ဈရေတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗဇ္ဈန္တိ။ ဒုက္ခန္တိ ကာယိကစေတသိကံ အသာတံ ဒုက္ခံ။ ဘယန္တိ အတ္တာနုဝါဒါဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဘယံ။ ဘူတာဓိပတီတိ သက္ကံ အာလပတိ။ အာဒီနဝန္တိ ဧဝရူပံ ဒေါသံ။ သော ပနေသ အာဒီနဝေါ ဒုက္ခက္ခန္ဓာဒီဟိ သုတ္တေဟိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃-၁၈၀) ဒီပေတဗ္ဗော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၃။)သက္ကော မဟာသတ္တဿ ကထံ သုတွာ သံဝိဂ္ဂမာနသော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝီမံသမာနော ဣသိနော ဘိသာနိ, တီရေ ဂဟေတွာန ထလေ နိဓေသိံ၊
သုဒ္ဓါ အပါပါ ဣသယော ဝသန္တိ, ဧတာနိ တေ ဗြဟ္မစာရီ ဘိသာနီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိမံသမာနောတိ ဘန္တေ, အဟံ ‘‘ဣမေ ဣသယော ကာမာဓိမုတ္တာ ဝါ, နော ဝါ’’တိ ဝီမံသန္တော။ ဣသိနောတိ တဝ မဟေသိနော သန္တကာနိ ဘိသာနိ။ တီရေ ဂဟေတွာနာတိ တီရေ နိက္ခိတ္တာနိ ဂဟေတွာ ထလေ ဧကမန္တေ နိဓေသိံ။ သုဒ္ဓါတိ ဣဒါနိ မယာ တုမှာကံ သပထကိရိယာယ ဉာတံ ‘‘ဣမေ ဣသယော သုဒ္ဓါ အပါပါ ဟုတွာ ဝသန္တီ’’တိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘န တေ နဋာ နော ပန ကီဠနေယျာ, န ဗန္ဓဝါ နော ပန တေ သဟာယာ၊
ကိသ္မိံ ဝုပတ္ထမ္ဘ သဟဿနေတ္တ, ဣသီဟိ တွံ ကီဠသိ ဒေဝရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ န တေ နဋာ နောတိ ဒေဝရာဇ, မယံ တဝ နဋာ ဝါ ကီဠိတဗ္ဗယုတ္တကာ ဝါ ကေစိ န ဟောမ, နာပိ တဝ ဉာတကာ, န သဟာယာ, အထ တွံ ကိံ ဝါ ဥပတ္ထမ္ဘံ ကတွာ ကိံ နိဿာယ ဣသီဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠသီတိ အတ္ထော။
အထ နံ သက္ကော ခမာပေန္တော ဝီသတိမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာစရိယော မေသိ ပိတာ စ မယှံ, ဧသာ ပတိဋ္ဌာ ခလိတဿ ဗြဟ္မေ၊
ဧကာပရာဓံ ခမ ဘူရိပည, န ပဏ္ဍိတာ ကောဓဗလာ ဘဝန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဧသာ ပတိဋ္ဌာတိ ဧသာ တဝ ပါဒစ္ဆာယာ အဇ္ဇ မမ ခလိတဿ အပရဒ္ဓဿ ပတိဋ္ဌာ ဟောတု။ ကောဓဗလာတိ ပဏ္ဍိတာ နာမ ခန္တိဗလာ ဘဝန္တိ, န ကောဓဗလာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၄။)အထ မဟာသတ္တော သက္ကဿ ဒေဝရညော ခမိတွာ သယံ ဣသိဂဏံ ခမာပေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဝါသိတံ ဣသိနံ ဧကရတ္တံ, ယံ ဝါသဝံ ဘူတပတိဒ္ဒသာမ၊
သဗ္ဗေဝ ဘောန္တော သုမနာ ဘဝန္တု, ယံ ဗြာဟ္မဏော ပစ္စုပါဒီ ဘိသာနီ’’တိ။
တတ္ထ သုဝါသိတံ ဣသိနံ ဧကရတ္တန္တိ အာယသ္မန္တာနံ ဣသီနံ ဧကရတ္တမ္ပိ ဣမသ္မိံ အရညေ ဝသိတံ သုဝသိတမေဝ။ ကိံကာရဏာ? ယံ ဝါသဝံ ဘူတပတိံ အဒ္ဒသာမ, သစေ ဟိ မယံ နဂရေ အဝသိမှ, ဣမံ န အဒ္ဒသာမ။ ဘောန္တောတိ ဘဝန္တော သဗ္ဗေပိ သုမနာ ဘဝန္တု, တုဿန္တု, သက္ကဿ ဒေဝရညော ခမန္တု။ ကိံကာရဏာ? ယံ ဗြာဟ္မဏော ပစ္စုပါဒီ ဘိသာနိ, ယသ္မာ တုမှာကံ အာစရိယော ဘိသာနိ ပဋိလဘီတိ။
သက္ကော ဣသိဂဏံ ဝန္ဒိတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ ဣသိဂဏောပိ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခု ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ သပထံ ကတွာ ကိလေသေ ပဇဟိံသူ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဇာတကံ သမောဓာနေန္တော ပုန သတ္ထာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟဉ္စ သာရိပုတ္တော စ, မောဂ္ဂလ္လာနော စ ကဿပေါ၊
အနုရုဒ္ဓေါ ပုဏ္ဏော အာနန္ဒော, တဒါသုံ သတ္တ ဘာတရော။
‘‘ဘဂိနီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, ဒါသီ ခုဇ္ဇုတ္တရာ တဒါ၊
စိတ္တော ဂဟပတိ ဒါသော, ယက္ခော သာတာဂိရော တဒါ။
‘‘ပါလိလေယျော တဒါ နာဂေါ, မဓုဒေါ သေဋ္ဌဝါနရော၊
ကာဠုဒါယီ တဒါ သက္ကော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။
ဘိသဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၅။)မဟေသီ သုရုစိနော ဘရိယာတိ ဣဒံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိံ ဥပနိဿာယ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ လဒ္ဓေ အဋ္ဌ ဝရေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ဟိ ဧကဒိဝသံ ဇေတဝနေ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ပက္ကာမိ။ တဿာ ပန ရတ္တိယာ အစ္စယေန စာတုဒ္ဒီပိကော မဟာမေဃော ပါဝဿိ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘ယထာ, ဘိက္ခဝေ, ဇေတဝနေ ဝဿတိ, ဧဝံ စတူသု ဒီပေသု ဝဿတိ, ဩဝဿာပေထ, ဘိက္ခဝေ, ကာယံ, အယံ ပစ္ဆိမကော စာတုဒ္ဒီပိကော မဟာမေဃော’’တိ ဝတွာ ဩဝဿာပိတကာယေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဣဒ္ဓိဗလေန ဇေတဝနေ အန္တရဟိတော ဝိသာခါယ ကောဋ္ဌကေ ပါတုရဟောသိ။ ဥပါသိကာ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော, အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော, တထာဂတဿ မဟိဒ္ဓိကတာ မဟာနုဘာဝတာ, ယတြ ဟိ နာမ ဇာဏုကမတ္တေသုပိ ဩဃေသု ဝတ္တမာနေသု ကဋိမတ္တေသုပိ ဩဃေသု ဝတ္တမာနေသု န ဟိ နာမ ဧကဘိက္ခုဿပိ ပါဒါ ဝါ စီဝရာနိ ဝါ အလ္လာနိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဟဋ္ဌာ ဥဒဂ္ဂါ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဝိသိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စံ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘အဋ္ဌာဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝန္တံ ဝရာနိ ယာစာမီ’’တိ။ ‘‘အတိက္ကန္တဝရာ ခေါ, ဝိသာခေ, တထာဂတာ’’တိ။ ‘‘ယာနိ စ, ဘန္တေ, ကပ္ပိယာနိ ယာနိ စ အနဝဇ္ဇာနီ’’တိ။ ‘‘ဝဒေဟိ ဝိသာခေ’’တိ။ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဘန္တေ, ဘိက္ခုသံဃဿ ယာဝဇီဝံ ဝဿိကသာဋိကံ ဒါတုံ, အာဂန္တုကဘတ္တံ ဒါတုံ, ဂမိကဘတ္တံ ဒါတုံ, ဂိလာနဘတ္တံ ဒါတုံ, ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဒါတုံ, ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဒါတုံ, ဓုဝယာဂုံ ဒါတုံ, ဘိက္ခုနိသံဃဿ ယာဝဇီဝံ ဥဒကသာဋိကံ ဒါတု’’န္တိ။
သတ္ထာ ‘‘ကံ ပန တွံ, ဝိသာခေ, အတ္ထဝသံ သမ္ပဿမာနာ တထာဂတံ အဋ္ဌ ဝရာနိ ယာစသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တာယ ဝရာနိသံသေ ကထိတေ ‘‘သာဓု သာဓု, ဝိသာခေ, သာဓု ခေါ တွံ, ဝိသာခေ, ဣမံ အာနိသံသံ သမ္ပဿမာနာ တထာဂတံ အဋ္ဌ ဝရာနိ ယာစသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ တေ, ဝိသာခေ, အဋ္ဌ ဝရာနီ’’တိ အဋ္ဌ ဝရေ ဒတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထရိ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိဟရန္တေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဝိသာခါ မဟာဥပါသိကာ မာတုဂါမတ္တဘာဝေ ဌတွာပိ ဒသဗလဿ သန္တိကေ အဋ္ဌ ဝရေ လဘိ, အဟော မဟာဂုဏာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၆။)‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဝိသာခါ ဣဒါနေဝ မမ သန္တိကာ ဝရေ လဘတိ, ပုဗ္ဗေပေသာ လဘိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ မိထိလာယံ သုရုစိ နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ပုတ္တံ ပဋိလဘိတွာ တဿ ‘‘သုရုစိကုမာရော’’တွေဝ နာမံ အကာသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ‘‘တက္ကသိလာယံ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ နဂရဒွါရေ သာလာယံ နိသီဒိ။ ဗာရာဏသိရညောပိ ပုတ္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော နာမ တထေဝ ဂန္တွာ သုရုစိကုမာရဿ နိသိန္နဖလကေယေဝ နိသီဒိ။ တေ အညမညံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿာသိကာ ဟုတွာ ဧကတောဝ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာစရိယဘာဂံ ဒတွာ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေတွာ န စိရဿေဝ နိဋ္ဌိတသိပ္ပါ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ ထောကံ မဂ္ဂံ ဧကတောဝ ဂန္တွာ ဒွေဓာပထေ ဌိတာ အညမညံ အာလိင်္ဂိတွာ မိတ္တဓမ္မာနုရက္ခဏတ္ထံ ကတိကံ ကရိံသု ‘‘သစေ မမ ပုတ္တော ဇာယတိ, တဝ ဓီတာ, တဝ ပုတ္တော, မမ ဓီတာ, တေသံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရိဿာမာ’’တိ။ တေသု ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေသု သုရုစိမဟာရာဇဿ ပုတ္တော ဇာယိ, ‘‘သုရုစိကုမာရော’’တွေဝဿ နာမံ ကရိံသု။ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဓီတာ ဇာယိ, ‘‘သုမေဓာ’’တိဿာ နာမံ ကရိံသု။
သုရုစိကုမာရော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆိ။ အထ နံ ပိတာ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘သဟာယဿ ကိရ မေ ဗာရာဏသိရညော ဓီတာ အတ္ထိ, တမေဝဿ အဂ္ဂမဟေသိံ ကရိဿာမီ’’တိ တဿာ အတ္ထာယ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ အမစ္စေ ပေသေသိ။ တေသံ အနာဂတကာလေယေဝ ဗာရာဏသိရာဇာ ဒေဝိံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာတုဂါမဿ နာမ ကိံ အတိရေကဒုက္ခ’’န္တိ? ‘‘သပတ္တိရောသဒုက္ခံ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘဒ္ဒေ, အမှာကံ ဧကံ ဓီတရံ သုမေဓာဒေဝိံ တမှာ ဒုက္ခာ မောစေတွာ ယော ဧတံ ဧကိကမေဝ ဂဏှိဿတိ, တဿ ဒဿာမာ’’တိ အာဟ။ သော တေဟိ အမစ္စေဟိ အာဂန္တွာ တဿာ နာမေ ဂဟိတေ ‘‘တာတာ, ကာမံ မယာ ပုဗ္ဗေ မယှံ သဟာယဿ ပဋိညာ ကတာ, ဣမံ ပန မယံ ဣတ္ထိဃဋာယ အန္တရေ န ခိပိတုကာမာ, ယော ဧတံ ဧကိကမေဝ ဂဏှာတိ, တဿ ဒါတုကာမမှာ’’တိ အာဟ။ တေ ရညော သန္တိကံ ပဟိဏိံသု။ ရာဇာ ပန ‘‘အမှာကံ ရဇ္ဇံ မဟန္တံ, သတ္တယောဇနိကံ မိထိလနဂရံ, တီဏိ ယောဇနသတာနိ ရဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ, ဟေဋ္ဌိမန္တေန သောဠသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ န ရောစေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၇။)သုရုစိကုမာရော ပန သုမေဓာယ ရူပသမ္ပဒံ သုတွာ သဝနသံသဂ္ဂေန ဗဇ္ဈိတွာ ‘‘အဟံ တံ ဧကိကမေဝ ဂဏှိဿာမိ, န မယှံ ဣတ္ထိဃဋာယ အတ္ထော, တမေဝ အာနေန္တူ’’တိ မာတာပိတူနံ ပေသေသိ။ တေ တဿ မနံ အဘိန္ဒိတွာ ဗဟုံ ဓနံ ပေသေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တံ အာနေတွာ ကုမာရဿ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတွာ ဧကတောဝ အဘိသိဉ္စိံသု။ သော သုရုစိမဟာရာဇာ နာမ ဟုတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော တာယ သဒ္ဓိံ ပိယသံဝါသံ ဝသိ။ သာ ပန ဒသ ဝဿသဟဿာနိ တဿ ဂေဟေ ဝသန္တီ နေဝ ပုတ္တံ, န ဓီတရံ လဘိ။ အထ နာဂရာ သန္နိပတိတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ဥပက္ကောသိတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရညော ဒေါသော နတ္ထိ, ဝံသာနုပါလကော ပန ဝေါ ပုတ္တော န ဝိဇ္ဇတိ, တုမှာကံ ဧကာဝ ဒေဝီ, ရာဇကုလေ စ နာမ ဟေဋ္ဌိမန္တေန သောဠသဟိ ဣတ္ထိသဟဿေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣတ္ထိဃဋံ ဂဏှ, ဒေဝ, အဒ္ဓါ တာသု ပုညဝတီ ပုတ္တံ လဘိဿတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တာတာ, ကိံ ကထေထ, ‘အဟံ အညံ န ဂဏှိဿာမီ’တိ ပဋိညံ ဒတွာ မယာ ဧသာ အာနီတာ, န သက္ကာ မုသာဝါဒံ ကာတုံ, န မယှံ ဣတ္ထိဃဋာယ အတ္ထော’’တိ ရညာ ပဋိက္ခိတ္တာ ပက္ကမိံသု။
သုမေဓာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ရာဇာ တာဝ သစ္စဝါဒိတာယ အညာ ဣတ္ထိယော န အာနေသိ, အဟမေဝ ပနဿ အာနေဿာမီ’’တိ ရညော မာတုသမဘရိယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ရုစိယာဝ ခတ္တိယကညာနံ သဟဿံ, အမစ္စကညာနံ သဟဿံ, ဂဟပတိကညာနံ သဟဿံ, သဗ္ဗသမယနာဋကိတ္ထီနံ သဟဿန္တိ စတ္တာရိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ အာနေသိ။ တာပိ ဒသ ဝဿသဟဿာနိ ရာဇကုလေ ဝသိတွာ နေဝ ပုတ္တံ, န ဓီတရံ လဘိံသု။ ဧတေနေဝုပါယေန အပရာနိပိ တိက္ခတ္တုံ စတ္တာရိ စတ္တာရိ သဟဿာနိ အာနေသိ။ တာပိ နေဝ ပုတ္တံ, န ဓီတရံ လဘိံသု။ ဧတ္တာဝတာ သောဠသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ အဟေသုံ။ စတ္တာလီသ ဝဿသဟဿာနိ အတိက္ကမိံသု, တာနိ တာယ ဧကိကာယ ဝုတ္ထေဟိ ဒသဟိ သဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပညာသ ဝဿသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ အထ နာဂရာ သန္နိပတိတွာ ပုန ဥပက္ကောသိတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ ဣတ္ထိယော ပုတ္တံ ပတ္ထေတုံ အာဏာပေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘တုမှေ ပုတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ အာဟ။ တာ တတော ပဋ္ဌာယ ပုတ္တံ ပတ္ထယမာနာ နာနာဒေဝတာ နမဿန္တိ, နာနာဝတာနိ စရန္တိ, ပုတ္တော နုပ္ပဇ္ဇတေဝ။ အထ ရာဇာ သုမေဓံ အာဟ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွမ္ပိ ပုတ္တံ ပတ္ထေဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပန္နရသဥပေါသထဒိဝသေ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထံ သမာဒါယ သိရိဂဗ္ဘေ သီလာနိ အာဝဇ္ဇမာနာ ကပ္ပိယမဉ္စကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၈။)နိသီဒိ။ သေသာ အဇဝတဂေါဝတာ ဟုတွာ ပုတ္တံ အလဘိတွာ ဥယျာနံ အဂမံသု။
သုမေဓာယ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ တဒါ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သုမေဓာ ပုတ္တံ ပတ္ထေတိ, ပုတ္တမဿာ ဒဿာမိ, န ခေါ ပန သက္ကာ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဒါတုံ, အနုစ္ဆဝိကမဿာ ပုတ္တံ ဥပဓာရေဿာမီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော နဠကာရဒေဝပုတ္တံ ပဿိ။ သော ဟိ ပုညသမ္ပန္နော သတ္တော ပုရိမတ္တဘာဝေ ဗာရာဏသိယံ ဝသန္တော ဝပ္ပကာလေ ခေတ္တံ ဂစ္ဆန္တော ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ဒါသကမ္မကရေ ‘‘ဝပထာ’’တိ ပဟိဏိ။ သယံ နိဝတ္တိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဂေဟံ နေတွာ ဘောဇေတွာ ပုန ဂင်္ဂါတီရံ အာနေတွာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ဥဒုမ္ဗရဘိတ္တိပါဒံ နဠဘိတ္တိကံ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ ဒွါရံ ယောဇေတွာ စင်္ကမံ ကတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ တတ္ထေဝ တေမာသံ ဝသာပေတွာ ဝုတ္ထဝဿံ ဒွေ ပိတာပုတ္တာ တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေတွာ ဥယျောဇေသုံ။ ဧတေနေဝ နိယာမေန သတ္တဋ္ဌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ တာယ ပဏ္ဏသာလာယ ဝသာပေတွာ တိစီဝရာနိ အဒံသု။ ‘‘ဒွေ ပိတာပုတ္တာ နဠကာရာ ဟုတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ဝေဠုံ ဥပဓာရေန္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ဧဝမကံသူ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။
တေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဆသု ကာမာဝစရသဂ္ဂေသု အနုလောမပဋိလောမေန မဟန္တံ ဒေဝိဿရိယံ အနုဘဝန္တာ ဝိစရန္တိ။ တေ တတော စဝိတွာ ဥပရိဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတုကာမာ ဟောန္တိ။ သက္ကော တထာ ဂတဘာဝံ ဉတွာ တေသု ဧကဿ ဝိမာနဒွါရံ ဂန္တွာ တံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ အာဟ – ‘‘မာရိသ, တယာ မနုဿလောကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, မနုဿလောကော နာမ ဇေဂုစ္ဆော ပဋိကူလော, တတ္ထ ဌိတာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝလောကံ ပတ္ထေန္တိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မာရိသ, ဒေဝလောကေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ မနုဿလောကေ ပရိဘုဉ္ဇိဿသိ, ပဉ္စဝီသတိယောဇနုဗ္ဗေဓေ နဝယောဇနအာယာမေ အဋ္ဌယောဇနဝိတ္ထာရေ ရတနပါသာဒေ ဝသိဿသိ, အဓိဝါသေဟီ’’တိ။ သော အဓိဝါသေသိ။ သက္ကော တဿ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဣသိဝေသေန ရာဇုယျာနံ ဂန္တွာ တာသံ ဣတ္ထီနံ ဥပရိ အာကာသေ စင်္ကမန္တော အတ္တာနံ ဒဿေတွာ ‘‘ကဿာဟံ ပုတ္တဝရံ ဒမ္မိ, ကာ ပုတ္တဝရံ ဂဏှိဿတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, မယှံ ဒေဟိ, မယှံ ဒေဟီ’’တိ သောဠသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ဟတ္ထေ ဥက္ခိပိံသု။ တတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၁၉။)သက္ကော အာဟ – ‘‘အဟံ သီလဝတီနံ ပုတ္တံ ဒမ္မိ, တုမှာကံ ကိံ သီလံ, ကော အာစာရော’’တိ။ တာ ဥက္ခိတ္တဟတ္ထေ သမဉ္ဆိတွာ ‘‘သစေ သီလဝတိယာ ဒါတုကာမော, သုမေဓာယ သန္တိကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သော အာကာသေနေဝ ဂန္တွာ တဿာ ဝါသာဂါရေ သီဟပဉ္ဇရေ အဋ္ဌာသိ။
အထဿာ တာ ဣတ္ထိယော အာရောစေသုံ ‘‘ဧထ, ဒေဝိ, သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘တုမှာကံ ပုတ္တဝရံ ဒဿာမီ’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော’’တိ။ သာ ဂရုပရိဟာရေနာဂန္တွာ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ, ဘန္တေ, တုမှေ သီလဝတိယာ ပုတ္တဝရံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မယှံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ သီလံ, ကထေဟိ, သစေ မေ ရုစ္စတိ, ဒဿာမိ တေ ပုတ္တဝရ’’န္တိ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော သီလဂုဏံ ကထေန္တီ ပန္နရသ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မဟေသီ သုရုစိနော ဘရိယာ, အာနီတာ ပဌမံ အဟံ၊
ဒသ ဝဿသဟဿာနိ, ယံ မံ သုရုစိမာနယိ။
‘‘သာဟံ ဗြာဟ္မဏ ရာဇာနံ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟံ၊
နာဘိဇာနာမိ ကာယေန, ဝါစာယ ဥဒ စေတသာ၊
သုရုစိံ အတိမညိတ္ထ, အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။
‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ၊
မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ။
‘‘ဘတ္တု မမ သဿု မာတာ, ပိတာ စာပိ စ သဿုရော၊
တေ မံ ဗြဟ္မေ ဝိနေတာရော, ယာဝ အဋ္ဌံသု ဇီဝိတံ။
‘‘သာဟံ အဟိံသာရတိနီ, ကာမသာ ဓမ္မစာရိနီ၊
သက္ကစ္စံ တေ ဥပဋ္ဌာသိံ, ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ။
‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ၊
မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၀။)‘‘သောဠသိတ္ထိသဟဿာနိ, သဟဘရိယာနိ ဗြာဟ္မဏ၊
တာသု ဣဿာ ဝါ ကောဓော ဝါ, နာဟု မယှံ ကုဒါစနံ။
‘‘ဟိတေန တာသံ နန္ဒာမိ, န စ မေ ကာစိ အပ္ပိယာ၊
အတ္တာနံဝါနုကမ္ပာမိ, သဒါ သဗ္ဗာ သပတ္တိယော။
‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ၊
မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ။
‘‘ဒါသေ ကမ္မကရေ ပေဿေ, ယေ စညေ အနုဇီဝိနော၊
ပေသေမိ သဟဓမ္မေန, သဒါ ပမုဒိတိန္ဒြိယာ။
‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ၊
မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ။
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, အညေ စာပိ ဝနိဗ္ဗကေ၊
တပ္ပေမိ အန္နပါနေန, သဒါ ပယတပါဏိနီ။
‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ၊
မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒ္ဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ၊
ဥပေါသထံ ဥပဝသာမိ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ။
‘‘ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ၊
မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ’’တိ။
တတ္ထ မဟေသီတိ အဂ္ဂမဟေသီ။ သုရုစိနောတိ သုရုစိရညော။ ပဌမန္တိ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ သဗ္ဗပဌမံ။ ယံ မန္တိ ယသ္မိံ ကာလေ မံ သုရုစိ အာနယိ, တတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ဒသ ဝဿသဟဿာနိ ဧကိကာဝ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဝသိံ။ အတိမညိတ္ထာတိ မုဟုတ္တမ္ပိ သမ္မုခါ ဝါ ပရမ္မုခါ ဝါ အတိမညိန္တိ ဣဒံ အတိက္ကမိတွာ မညနံ န ဇာနာမိ န သရာမိ။ ဣသေတိ တံ အာလပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၁။)တေ မန္တိ သသုရော စ သဿု စာတိ တေ ဥဘောပိ မံ ဝိနေတာရော, တေဟိ ဝိနီတာ အမှိ, တေ မေ ယာဝ ဇီဝိံသု, တာဝ ဩဝါဒမဒံသု။ အဟိံသာရတိနီတိ အဟိံသာသင်္ခါတာယ ရတိယာ သမန္နာဂတာ။ မယာ ဟိ ကုန္ထကိပိလ္လိကောပိ န ဟိံသိတပုဗ္ဗော။ ကာမသာတိ ဧကန္တေနေဝ။ ဓမ္မစာရိနီတိ ဒသကုသလကမ္မပထေသု ပူရေမိ။ ဥပဋ္ဌာသိန္တိ ပါဒပရိကမ္မာဒီနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တီ ဥပဋ္ဌဟိံ။
သဟဘရိယာနီတိ မယာ သဟ ဧကသာမိကဿ ဘရိယဘူတာနိ။ နာဟူတိ ကိလေသံ နိဿာယ ဣဿာဓမ္မော ဝါ ကောဓဓမ္မော ဝါ မယှံ န ဘူတပုဗ္ဗော။ ဟိတေနာတိ ယံ တာသံ ဟိတံ, တေနေဝ နန္ဒာမိ, ဥရေ ဝုတ္ထဓီတရော ဝိယ တာ ဒိသွာ တုဿာမိ။ ကာစီတိ တာသု ဧကာပိ မယှံ အပ္ပိယာ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗာပိ ပိယကာယေဝ။ အနုကမ္ပာမီတိ မုဒုစိတ္တေန သဗ္ဗာ သောဠသသဟဿာပိ တာ အတ္တာနံ ဝိယ အနုကမ္ပာမိ။
သဟဓမ္မေနာတိ နယေန ကာရဏေန ယော ယံ ကာတုံ သက္ကောတိ, တံ တသ္မိံ ကမ္မေ ပယောဇေမီတိ အတ္ထော။ ပမုဒိတိန္ဒြိယာတိ ပေသေန္တီ စ နိစ္စံ ပမုဒိတိန္ဒြိယာဝ ဟုတွာ ပေသေမိ, ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌ ဒါသ ဣဒံ နာမ ကရောဟီ’တိ ဧဝံ ကုဇ္ဈိတွာ န မေ ကောစိ ကတ္ထစိ ပေသိတပုဗ္ဗော။ ပယတပါဏိနီတိ ဓောတဟတ္ထာ ပသာရိတဟတ္ထာဝ ဟုတွာ။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ အဋ္ဌမီစာတုဒ္ဒသီပန္နရသီနံ ပစ္စုဂ္ဂမနာနုဂ္ဂမနဝသေန စတ္တာရော ဒိဝသာ။ သဒါတိ နိစ္စကာလံ ပဉ္စသု သီလေသု သံဝုတာ, တေဟိ ပိဟိတဂေါပိတတ္တဘာဝါဝ ဟောမီတိ။
ဧဝံ တဿာ ဂါထာယ သတေနပိ သဟဿေနပိ ဝဏ္ဏိယမာနာနံ ဂုဏာနံ ပမာဏံ နာမ နတ္ထိ, တာယ ပန္နရသဟိ ဂါထာဟိ အတ္တနော ဂုဏာနံ ဝဏ္ဏိတကာလေယေဝ သက္ကော အတ္တနော ဗဟုကရဏီယတာယ တဿာ ကထံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ပဟူတာ အဗ္ဘုတာယေဝ တေ ဂုဏာ’’တိ တံ ပသံသန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘သဗ္ဗေဝ တေ ဓမ္မဂုဏာ, ရာဇပုတ္တိ ယသဿိနိ၊
သံဝိဇ္ဇန္တိ တယိ ဘဒ္ဒေ, ယေ တွံ ကိတ္တေသိ အတ္တနိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၂။)‘‘ခတ္တိယော ဇာတိသမ္ပန္နော, အဘိဇာတော ယသဿိမာ၊
ဓမ္မရာဇာ ဝိဒေဟာနံ, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတေ တဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မဂုဏာတိ သဘာဝဂုဏာ ဘူတဂုဏာ။ သံဝိဇ္ဇန္တီတိ ယေ တယာ ဝုတ္တာ, တေ သဗ္ဗေဝ တယိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ အဘိဇာတောတိ အတိဇာတော သုဒ္ဓဇာတော။ ယသဿိမာတိ ယသသမ္ပန္နေန ပရိဝါရသမ္ပန္နေန သမန္နာဂတော။ ဥပ္ပဇ္ဇတေတိ ဧဝရူပေါ ပုတ္တော တဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, မာ စိန္တယီတိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ သောမနဿဇာတာ တံ ပုစ္ဆန္တီ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒုမ္မီ ရဇောဇလ္လဓရော, အဃေ ဝေဟာယသံ ဌိတော၊
မနုညံ ဘာသသေ ဝါစံ, ယံ မယှံ ဟဒယင်္ဂမံ။
‘‘ဒေဝတာနုသိ သဂ္ဂမှာ, ဣသိ ဝါသိ မဟိဒ္ဓိကော၊
ကော ဝါသိ တွံ အနုပ္ပတ္တော, အတ္တာနံ မေ ပဝေဒယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုမ္မီတိ အနဉ္ဇိတာမဏ္ဍိတော သက္ကော အာဂစ္ဆန္တော ရမဏီယေန တာပသဝေသေန အာဂတော, ပဗ္ဗဇိတဝေသေန အာဂတတ္တာ ပန သာ ဧဝမာဟ။ အဃေတိ အပ္ပဋိဃေ ဌာနေ။ ယံ မယှန္တိ ယံ ဧတံ မနုညံ ဝါစံ မယှံ ဘာသသိ, တံ ဘာသမာနော တွံ ဒေဝတာနုသိ သဂ္ဂမှာ ဣဓာဂတော။ ဣသိ ဝါသိ မဟိဒ္ဓိကောတိ ယက္ခာဒီသု ကော ဝါ တွံ အသိ ဣဓာနုပ္ပတ္တော, အတ္တာနံ မေ ပဝေဒယ, ယထာဘူတံ ကထေဟီတိ ဝဒတိ။
သက္ကော တဿာ ကထေန္တော ဆ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယံ ဒေဝသံဃာ ဝန္ဒန္တိ, သုဓမ္မာယံ သမာဂတာ၊
သောဟံ သက္ကော သဟဿက္ခော, အာဂတောသ္မိ တဝန္တိကေ။
‘‘ဣတ္ထိယော ဇီဝလောကသ္မိံ, ယာ ဟောတိ သမစာရိနီ၊
မေဓာဝိနီ သီလဝတီ, သဿုဒေဝါ ပတိဗ္ဗတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၃။)‘‘တာဒိသာယ သုမေဓာယ, သုစိကမ္မာယ နာရိယာ၊
ဒေဝါ ဒဿနမာယန္တိ, မာနုသိယာ အမာနုသာ။
‘‘တွဉ္စ ဘဒ္ဒေ သုစိဏ္ဏေန, ပုဗ္ဗေ သုစရိတေန စ၊
ဣဓ ရာဇကုလေ ဇာတာ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနီ။
‘‘အယဉ္စ တေ ရာဇပုတ္တိ, ဥဘယတ္ထ ကဋဂ္ဂဟော၊
ဒေဝလောကူပပတ္တီ စ, ကိတ္တီ စ ဣဓ ဇီဝိတေ။
‘‘စိရံ သုမေဓေ သုခိနီ, ဓမ္မမတ္တနိ ပါလယ၊
ဧသာဟံ တိဒိဝံ ယာမိ, ပိယံ မေ တဝ ဒဿန’’န္တိ။
တတ္ထ သဟဿက္ခောတိ အတ္ထသဟဿဿ တံမုဟုတ္တံ ဒဿနဝသေန သဟဿက္ခော။ ဣတ္ထိယောတိ ဣတ္ထီ။ သမစာရိနီတိ တီဟိ ဒွါရေဟိ သမစရိယာယ သမန္နာဂတာ။ တာဒိသာယာတိ တထာရူပါယ။ သုမေဓာယာတိ သုပညာယ။ ဥဘယတ္ထ ကဋဂ္ဂဟောတိ အယံ တဝ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ အနာဂတေ စ ဇယဂ္ဂါဟော။ တေသု အနာဂတေ ဒေဝလောကုပ္ပတ္တိ စ ဣဓ ဇီဝိတေ ပဝတ္တမာနေ ကိတ္တိ စာတိ အယံ ဥဘယတ္ထ ကဋဂ္ဂဟော နာမ။ ဓမ္မန္တိ ဧဝံ သဘာဝဂုဏံ စိရံ အတ္တနိ ပါလယ။ ဧသာဟန္တိ ဧသော အဟံ။ ပိယံ မေတိ မယှံ တဝ ဒဿနံ ပိယံ။
ဒေဝလောကေ ပန မေ ကိစ္စကရဏီယံ အတ္ထိ, တသ္မာ ဂစ္ဆာမိ, တွံ အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီတိ တဿာ ဩဝါဒံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ နဠကာရဒေဝပုတ္တော ပန ပစ္စူသကာလေ စဝိတွာ တဿာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ရညော အာရောစေသိ, ရာဇာ ဂဗ္ဘဿ ပရိဟာရံ အဒါသိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘မဟာပနာဒေါ’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ ဥဘယရဋ္ဌဝါသိနော ‘‘သာမိပုတ္တဿ နော ခီရမူလ’’န္တိ ဧကေကံ ကဟာပဏံ ရာဇင်္ဂဏေ ခိပိံသု, မဟာဓနရာသိ အဟောသိ။ ရညာ ပဋိက္ခိတ္တာပိ ‘‘သာမိပုတ္တဿ နော ဝဍ္ဎိတကာလေ ပရိဗ္ဗယော ဘဝိဿတီ’’တိ အဂ္ဂဟေတွာဝ ပက္ကမိံသု။ ကုမာရော ပန မဟာပရိဝါရေန ဝဍ္ဎိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သောဠသဝဿကာလေယေဝ သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ။ ရာဇာ ပုတ္တဿ ဝယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၄။)ဩလောကေတွာ ဒေဝိံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပုတ္တဿ မေ ရဇ္ဇာဘိသေကကာလော, ရမဏီယမဿ ပါသာဒံ ကာရေတွာ အဘိသေကံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု ဒေဝါ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ရာဇာ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ, ဝဍ္ဎကိံ ဂဟေတွာ အမှာကံ နိဝေသနတော အဝိဒူရေ ပုတ္တဿ မေ ပါသာဒံ မာပေထ, ရဇ္ဇေန နံ အဘိသိဉ္စိဿာမာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဘူမိပ္ပဒေသံ ဝီမံသန္တိ။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဝိဿကမ္မံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, မဟာပနာဒကုမာရဿ အာယာမေန နဝယောဇနိကံ, ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌယောဇနိကံ, ဥဗ္ဗေဓေန ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကံ, ရတနပါသာဒံ မာပေဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သော ဝဍ္ဎကီဝေသေန ဝဍ္ဎကီနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘တုမှေ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဧထာ’’တိ တေ ပေသေတွာ ဒဏ္ဍကေန ဘူမိံ ပဟရိ, တာဝဒေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရော သတ္တဘူမိကော ပါသာဒေါ ဥဋ္ဌဟိ။ မဟာပနာဒဿ ပါသာဒမင်္ဂလံ, ဆတ္တမင်္ဂလံ, အာဝါဟမင်္ဂလန္တိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဧကတောဝ အဟေသုံ။ မင်္ဂလဋ္ဌာနေ ဥဘယရဋ္ဌဝါသိနော သန္နိပတိတွာ မင်္ဂလစ္ဆဏေန သတ္တ ဝဿာနိ ဝီတိနာမေသုံ။ နေဝ နေ ရာဇာ ဥယျောဇေသိ, တေသံ ဝတ္ထာလင်္ကာရခါဒနီယဘောဇနီယာဒိ သဗ္ဗံ ရာဇကုလသန္တကမေဝ အဟောသိ။ တေ သတ္တသံဝစ္ဆရစ္စယေန ဥပက္ကောသိတွာ သုရုစိမဟာရာဇေန ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘မဟာရာဇ, အမှာကံ မင်္ဂလံ ဘုဉ္ဇန္တာနံ သတ္တ ဝဿာနိ ဂတာနိ, ကဒါ မင်္ဂလဿ ဩသာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ တတော ရာဇာ ‘‘တာတာ, ပုတ္တေန မေ ဧတ္တကံ ကာလံ န ဟသိတပုဗ္ဗံ, ယဒါ သော ဟသိဿတိ, တဒါ ဂမိဿထာ’’တိ အာဟ။ အထ မဟာဇနော ဘေရိံ စရာပေတွာ နဋေ သန္နိပါတေသိ။ ဆ နဋသဟဿာနိ သန္နိပတိတွာ သတ္တ ကောဋ္ဌာသာ ဟုတွာ နစ္စန္တာ ရာဇာနံ ဟသာပေတုံ နာသက္ခိံသု။ တဿ ကိရ ဒီဃရတ္တံ ဒိဗ္ဗနာဋကာနံ ဒိဋ္ဌတ္တာ တေသံ နစ္စံ အမနုညံ အဟောသိ။
တဒါ ဘဏ္ဍုကဏ္ဍော စ ပဏ္ဍုကဏ္ဍော စာတိ ဒွေ နာဋကဇေဋ္ဌကာ ‘‘မယံ ရာဇာနံ ဟသာပေဿာမာ’’တိ ရာဇင်္ဂဏံ ပဝိသိံသု။ တေသု ဘဏ္ဍုကဏ္ဍော တာဝ ရာဇဒွါရေ မဟန္တံ အတုလံ နာမ အမ္ဗံ မာပေတွာ သုတ္တဂုဠံ ခိပိတွာ တဿ သာခါယ လဂ္ဂါပေတွာ သုတ္တေန အတုလမ္ဗံ အဘိရုဟိ။ အတုလမ္ဗောတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၅။)ကိရ ဝေဿဝဏဿ အမ္ဗော။ အထ တမ္ပိ ဝေဿဝဏဿ ဒါသာ ဂဟေတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဆိန္ဒိတွာ ပါတေသုံ, သေသနာဋကာ တာနိ သမောဓာနေတွာ ဥဒကေန အဘိသိဉ္စိံသု။ သော ပုပ္ဖပဋံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ နစ္စန္တောဝ ဥဋ္ဌဟိ။ မဟာပနာဒေါ တမ္ပိ ဒိသွာ နေဝ ဟသိ။ ပဏ္ဍုကဏ္ဍော နဋော ရာဇင်္ဂဏေ ဒါရုစိတကံ ကာရေတွာ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂိံ ပါဝိသိ။ တသ္မိံ နိဗ္ဗုတေ စိတကံ ဥဒကေန အဘိသိဉ္စိံသု။ သော သပရိသော ပုပ္ဖပဋံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ နစ္စန္တောဝ ဥဋ္ဌဟိ။ တမ္ပိ ဒိသွာ ရာဇာ နေဝ ဟသိ။ ဣတိ တံ ဟသာပေတုံ အသက္ကောန္တာ မနုဿာ ဥပဒ္ဒုတာ အဟေသုံ။
သက္ကော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, မဟာပနာဒံ ဟသာပေတွာ ဧဟီ’’တိ ဒေဝနဋံ ပေသေသိ။ သော အာဂန္တွာ ရာဇင်္ဂဏေ အာကာသေ ဌတွာ ဥပဍ္ဎအင်္ဂံ နာမ ဒဿေသိ, ဧကောဝ ဟတ္ထော, ဧကောဝ ပါဒေါ, ဧကံ အက္ခိ, ဧကာ ဒါဌာ နစ္စတိ စလတိ ဖန္ဒတိ, သေသံ နိစ္စလမဟောသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာပနာဒေါ ထောကံ ဟသိတံ အကာသိ။ မဟာဇနော ပန ဟသန္တော ဟသန္တော ဟာသံ သန္ဓာရေတုံ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော အင်္ဂါနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ရာဇင်္ဂဏေယေဝ ပတိ, တသ္မိံ ကာလေ မင်္ဂလံ နိဋ္ဌိတံ။ သေသမေတ္ထ ‘‘ပနာဒေါ နာမ သော ရာဇာ, ယဿ ယူပေါ သုဝဏ္ဏယော’’တိ မဟာပနာဒဇာတကေန ဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ။ ရာဇာ မဟာပနာဒေါ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ဝိသာခါ ပုဗ္ဗေပိ မမ သန္တိကာ ဝရံ လဘိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မဟာပနာဒေါ ဘဒ္ဒဇိ အဟောသိ, သုမေဓာဒေဝီ ဝိသာခါ, ဝိဿကမ္မော အာနန္ဒော, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုရုစိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၄၉၀] ၇။ ပဉ္စုပေါသထဇာတကဝဏ္ဏနာ
အပ္ပေါဿုက္ကော ဒါနိ တုဝံ ကပေါတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထိကေ ပဉ္စသတေ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ဓမ္မသဘာယံ စတုပရိသမဇ္ဈေ အလင်္ကတဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ မုဒုစိတ္တေန ပရိသံ ဩလောကေတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဥပါသကာနံ ကထံ ပဋိစ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၆။)ဒေသနာ သမုဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ ဉတွာ ဥပါသကေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဥပေါသထိကတ္ထ ဥပါသကာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု ဝေါ ကတံ, ဥပေါသထော နာမေသ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ ဝံသော, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဟိ ရာဂါဒိကိလေသနိဂ္ဂဟတ္ထံ ဥပေါသထဝါသံ ဝသိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ မဂဓရဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ ရဋ္ဌာနံ အန္တရေ အဋဝီ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော မဂဓရဋ္ဌေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေ ပဟာယ နိက္ခမိတွာ တံ အဋဝိံ ပဝိသိတွာ အဿမံ ကတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဿ ပန အဿမဿ အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဝေဠုဂဟနေ အတ္တနော ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ကပေါတသကုဏော ဝသတိ, ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကေ အဟိ, ဧကသ္မိံ ဝနဂုမ္ဗေ သိင်္ဂါလော, ဧကသ္မိံ ဝနဂုမ္ဗေ အစ္ဆော။ တေ စတ္တာရောပိ ကာလေန ကာလံ ဣသိံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။
အထေကဒိဝသံ ကပေါတော ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ကုလာဝကာ နိက္ခမိတွာ ဂေါစရာယ ပက္ကာမိ။ တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တိံ ကပေါတိံ ဧကော သေနော ဂဟေတွာ ပလာယိ။ တဿာ ဝိရဝသဒ္ဒံ သုတွာ ကပေါတော နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တော တံ တေန ဟရိယမာနံ ပဿိ။ သေနောပိ နံ ဝိရဝန္တိံယေဝ မာရေတွာ ခါဒိ။ ကပေါတော တာယ ဝိယောဂေန ရာဂပရိဠာဟေန ပရိဍယှမာနော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ရာဂေါ မံ အတိဝိယ ကိလမေတိ, န ဣဒါနိ ဣမံ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဂေါစရာယ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ။ သော ဂေါစရပထံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ တာပသဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ရာဂနိဂ္ဂဟာယ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဧကမန္တံ နိပဇ္ဇိ။
သပ္ပေါပိ ‘‘ဂေါစရံ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ ဝသနဋ္ဌာနာ နိက္ခမိတွာ ပစ္စန္တဂါမေ ဂါဝီနံ ဝိစရဏဋ္ဌာနေ ဂေါစရံ ပရိယေသတိ။ တဒါ ဂါမဘောဇကဿ သဗ္ဗသေတော မင်္ဂလဥသဘော ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကပါဒေ ဇဏ္ဏုနာ ပတိဋ္ဌာယ သိင်္ဂေဟိ မတ္တိကံ ဂဏှန္တော ကီဠတိ, သပ္ပေါ ဂါဝီနံ ပဒသဒ္ဒေန ဘီတော တံ ဝမ္မိကံ ပဝိသိတုံ ပက္ကန္တော။ အထ နံ ဥသဘော ပါဒေန အက္ကမိ။ သော တံ ကုဇ္ဈိတွာ ဍံသိ, ဥသဘော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော။ ဂါမဝါသိနော ‘‘ဥသဘော ကိရ မတော’’တိ သုတွာ သဗ္ဗေ ဧကတော အာဂန္တွာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ တံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ အာဝါဋေ နိခဏိတွာ ပက္ကမိံသု။ သပ္ပေါ တေသံ ဂတကာလေ နိက္ခမိတွာ ‘‘အဟံ ကောဓံ နိဿာယ ဣမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ မဟာဇနဿ ဟဒယေ သောကံ ပဝေသေသိံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၇။)န ဒါနိ ဣမံ ကောဓံ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဂေါစရာယ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နိဝတ္တိတွာ တံ အဿမံ ဂန္တွာ ကောဓနိဂ္ဂဟာယ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဧကမန္တံ နိပဇ္ဇိ။
သိင်္ဂါလောပိ ဂေါစရံ ပရိယေသန္တော ဧကံ မတဟတ္ထိံ ဒိသွာ ‘‘မဟာ မေ ဂေါစရော လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌော ဂန္တွာ သောဏ္ဍာယံ ဍံသိ, ထမ္ဘေ ဒဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ တတ္ထ အဿာဒံ အလဘိတွာ ဒန္တေ ဍံသိ, ပါသာဏေ ဒဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ကုစ္ဆိယံ ဍံသိ, ကုသုလေ ဒဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဍံသိ, အယသလာကေ ဒဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဍံသိ, ဃတပူဝေ ဒဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ သော လောဘဝသေန ခါဒန္တော အန္တောကုစ္ဆိယံ ပါဝိသိ, တတ္ထ ဆာတကာလေ မံသံ ခါဒတိ, ပိပါသိတကာလေ လောဟိတံ ပိဝတိ, နိပဇ္ဇနကာလေ အန္တာနိ စ ပပ္ဖါသဉ္စ အဝတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ။ သော ‘‘ဣဓေဝ မေ အန္နပါနဉ္စ သယနဉ္စ နိပ္ဖန္နံ, အညတ္ထ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထေဝ အဘိရတော ဗဟိ အနိက္ခမိတွာ အန္တောကုစ္ဆိယံယေဝ ဝသိ။ အပရဘာဂေ ဝါတာတပေန ဟတ္ထိကုဏပေ သုက္ခန္တေ ကရီသမဂ္ဂေါ ပိဟိတော, သိင်္ဂါလော အန္တောကုစ္ဆိယံ နိပဇ္ဇမာနော အပ္ပမံသလောဟိတော ပဏ္ဍုသရီရော ဟုတွာ နိက္ခမနမဂ္ဂံ န ပဿိ။ အထေကဒိဝသံ အကာလမေဃော ဝဿိ, ကရီသမဂ္ဂေါ တေမိယမာနော မုဒု ဟုတွာ ဝိဝရံ ဒဿေသိ။ သိင်္ဂါလော ဆိဒ္ဒံ ဒိသွာ ‘‘အတိစိရမှိ ကိလန္တော, ဣမိနာ ဆိဒ္ဒေန ပလာယိဿာမီ’’တိ ကရီသမဂ္ဂံ သီသေန ပဟရိ။ တဿ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနေန ဝေဂေန နိက္ခန္တဿ သိန္နသရီရဿ သဗ္ဗာနိ လောမာနိ ကရီသမဂ္ဂေ လဂ္ဂါနိ, တာလကန္ဒော ဝိယ နိလ္လောမသရီရော ဟုတွာ နိက္ခမိ။ သော ‘‘လောဘံ နိဿာယ မယာ ဣဒံ ဒုက္ခံ အနုဘူတံ, န ဒါနိ ဣမံ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဂေါစရံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အဿမံ ဂန္တွာ လောဘနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဧကမန္တံ နိပဇ္ဇိ။
အစ္ဆောပိ အရညာ နိက္ခမိတွာ အတြိစ္ဆာဘိဘူတော မလ္လရဋ္ဌေ ပစ္စန္တဂါမံ ဂတော။ ဂါမဝါသိနော ‘‘အစ္ဆော ကိရ အာဂတော’’တိ ဓနုဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထာ နိက္ခမိတွာ တေန ပဝိဋ္ဌံ ဂုမ္ဗံ ပရိဝါရေသုံ။ သော မဟာဇနေန ပရိဝါရိတဘာဝံ ဉတွာ နိက္ခမိတွာ ပလာယိ, ပလာယန္တမေဝ တံ ဓနူဟိ စေဝ ဒဏ္ဍာဒီဟိ စ ပေါထေသုံ။ သော ဘိန္နေန သီသေန လောဟိတေန ဂလန္တေန အတ္တနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၈။)ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ မမ အတြိစ္ဆာလောဘဝသေန ဥပ္ပန္နံ, န ဒါနိ ဣမံ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဂေါစရံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အဿမံ ဂန္တွာ အတြိစ္ဆာနိဂ္ဂဟာယ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဧကမန္တံ နိပဇ္ဇိ။
တာပသောပိ အတ္တနော ဇာတိံ နိဿာယ မာနဝသိကော ဟုတွာ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတုံ န သက္ကောတိ။ အထေကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ တဿ မာနနိဿိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အယံ န လာမကသတ္တော, ဗုဒ္ဓင်္ကုရော ဧသ, ဣမသ္မိံယေဝ ဘဒ္ဒကပ္ပေ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိဿတိ, ဣမဿ မာနနိဂ္ဂဟံ ကတွာ သမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနာကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ တသ္မိံ ပဏ္ဏသာလာယ နိသိန္နေယေဝ ဥတ္တရဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ တဿ ပါသာဏဖလကေ နိသီဒိ။ သော နိက္ခမိတွာ တံ အတ္တနော အာသနေ နိသိန္နံ ဒိသွာ မာနနိဿိတဘာဝေန အနတ္တမနော ဟုတွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ ‘‘နဿ, ဝသလ, ကာဠကဏ္ဏိ, မုဏ္ဍက, သမဏက, ကိမတ္ထံ မမ နိသိန္နဖလကေ နိသိန္နောသီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော ‘‘သပ္ပုရိသ, ကသ္မာ မာနနိဿိတောသိ, အဟံ ပဋိဝိဒ္ဓပစ္စေကဗောဓိဉာဏော, တွံ ဣမသ္မိံယေဝ ဘဒ္ဒကပ္ပေ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ, ဗုဒ္ဓင်္ကုရောသိ, ပါရမိယော ပူရေတွာ အာဂတော အညံ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ အတိက္ကမိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ, ဗုဒ္ဓတ္တဘာဝေ ဌိတော သိဒ္ဓတ္ထော နာမ ဘဝိဿသီ’’တိ နာမဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ ကုလဉ္စ အဂ္ဂသာဝကာဒယော စ သဗ္ဗေ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ တွံ မာနနိဿိတော ဟုတွာ ဖရုသော ဟောသိ, နယိဒံ တဝ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ဩဝါဒမဒါသိ။ သော တေန ဧဝံ ဝုတ္တောပိ နေဝ နံ ဝန္ဒိ, န စ ‘‘ကဒါဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒီနိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘တဝ ဇာတိယာ မမ ဂုဏာနံ မဟန္တဘာဝံ ဇာန, သစေ သက္ကောသိ, အဟံ ဝိယ အာကာသေ ဝိစရာဟီ’’တိ ဝတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ အတ္တနော ပါဒပံသုံ တဿ ဇဋာမဏ္ဍလေ ဝိကိရန္တော ဥတ္တရဟိမဝန္တမေဝ ဂတော။
တာပသော တဿ ဂတကာလေ သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘အယံ သမဏော ဧဝံ ဂရုသရီရော ဝါတမုခေ ခိတ္တတူလပိစု ဝိယ အာကာသေ ပက္ခန္ဒော, အဟံ ဇာတိမာနေန ဧဝရူပဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ နေဝ ပါဒေ ဝန္ဒိံ, န စ ‘‘ကဒါဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီ’တိ ပုစ္ဆိံ, ဇာတိ နာမေသာ ကိံ ကရိဿတိ, ဣမသ္မိံ လောကေ သီလစရဏမေဝ မဟန္တံ, အယံ ခေါ ပန မေ မာနော ဝဍ္ဎန္တော နိရယံ ဥပနေဿတိ, န ဣဒါနိ ဣမံ မာနံ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂမိဿာမီ’’တိ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ မာနနိဂ္ဂဟာယ ဥပေါသထံ သမာဒါယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၂၉။)ကဋ္ဌတ္ထရိကာယ နိသိန္နော မဟာဉာဏော ကုလပုတ္တော မာနံ နိဂ္ဂဟေတွာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ နိက္ခမိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ပါသာဏဖလကေ နိသီဒိ။ အထ နံ ကပေါတာဒယော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ မဟာသတ္တော ကပေါတံ ပုစ္ဆိ ‘‘တွံ အညေသု ဒိဝသေသု န ဣမာယ ဝေလာယ အာဂစ္ဆသိ, ဂေါစရံ ပရိယေသသိ, ကိံ နု ခေါ အဇ္ဇ ဥပေါသထိကော ဇာတောသီ’’တိ? ‘‘အာမ ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပေါဿုက္ကော ဒါနိ တုဝံ ကပေါတ, ဝိဟင်္ဂမ န တဝ ဘောဇနတ္ထော၊
ခုဒံ ပိပါသံ အဓိဝါသယန္တော, ကသ္မာ ဘဝံပေါသထိကော ကပေါတာ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပေါဿုက္ကောတိ နိရာလယော။ န တဝ ဘောဇနတ္ထောတိ ကိံ အဇ္ဇ တဝ ဘောဇနေန အတ္ထော နတ္ထိ။
တံ သုတွာ ကပေါတော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟံ ပုရေ ဂိဒ္ဓိဂတော ကပေါတိယာ, အသ္မိံ ပဒေသသ္မိမုဘော ရမာမ၊
အထဂ္ဂဟီ သာကုဏိကော ကပေါတိံ, အကာမကော တာယ ဝိနာ အဟောသိံ။
‘‘နာနာဘဝါ ဝိပ္ပယောဂေန တဿာ, မနောမယံ ဝေဒန ဝေဒယာမိ၊
တသ္မာ အဟံပေါသထံ ပါလယာမိ, ရာဂေါ မမံ မာ ပုနရာဂမာသီ’’တိ။
တတ္ထ ရမာမာတိ ဣမသ္မိံ ဘူမိဘာဂေ ကာမရတိယာ ရမာမ။ သာကုဏိကောတိ သေနသကုဏော။
ကပေါတေန အတ္တနော ဥပေါသထကမ္မေ ဝဏ္ဏိတေ မဟာသတ္တော သပ္ပါဒီသု ဧကေကံ ပုစ္ဆိ။ တေပိ ယထာဘူတံ ဗျာကရိံသု –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၀။)‘‘အနုဇ္ဇုဂါမီ ဥရဂါ ဒုဇိဝှ, ဒါဌာဝုဓော ဃောရဝိသောသိ သပ္ပ၊
ခုဒံ ပိပါသံ အဓိဝါသယန္တော, ကသ္မာ ဘဝံပေါသထိကော နု ဒီဃ။
‘‘ဥသဘော အဟူ ဗလဝါ ဂါမိကဿ, စလက္ကကူ ဝဏ္ဏဗလူပပန္နော၊
သော မံ အက္ကမိ တံ ကုပိတော အဍံသိံ, ဒုက္ခာဘိတုဏ္ဏော မရဏံ ဥပါဂါ။
‘‘တတော ဇနာ နိက္ခမိတွာန ဂါမာ, ကန္ဒိတွာ ရောဒိတွာ အပက္ကမိံသု၊
တသ္မာ အဟံပေါသထံ ပါလယာမိ, ကောဓော မမံ မာ ပုနရာဂမာသိ။
‘‘မတာန မံသာနိ ဗဟူ သုသာနေ, မနုညရူပံ တဝ ဘောဇနေ တံ၊
ခုဒံ ပိပါသံ အဓိဝါသယန္တော, ကသ္မာ ဘဝံပေါသထိကော သိင်္ဂါလ။
‘‘ပဝိသိ ကုစ္ဆိံ မဟတော ဂဇဿ, ကုဏပေ ရတော ဟတ္ထိမံသေသု ဂိဒ္ဓေါ၊
ဥဏှော စ ဝါတော တိခိဏာ စ ရသ္မိယော, တေ သောသယုံ တဿ ကရီသမဂ္ဂံ။
‘‘ကိသော စ ပဏ္ဍူ စ အဟံ ဘဒန္တေ, န မေ အဟူ နိက္ခမနာယ မဂ္ဂေါ၊
မဟာ စ မေဃော သဟသာ ပဝဿိ, သော တေမယီ တဿ ကရီသမဂ္ဂံ။
‘‘တတော အဟံ နိက္ခမိသံ ဘဒန္တေ, စန္ဒော ယထာ ရာဟုမုခါ ပမုတ္တော၊
တသ္မာ အဟံပေါသထံ ပါလယာမိ, လောဘော မမံ မာ ပုနရာဂမာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၁။)‘‘ဝမ္မီကထူပသ္မိံ ကိပိလ္လိကာနိ, နိပ္ပေါထယန္တော တုဝံ ပုရေ စရာသိ၊
ခုဒံ ပိပါသံ အဓိဝါသယန္တော, ကသ္မာ ဘဝံပေါသထိကော နု အစ္ဆ။
‘‘သကံ နိကေတံ အတိဟီဠယာနော, အတြိစ္ဆတာ မလ္လဂါမံ အဂစ္ဆိံ၊
တတော ဇနာ နိက္ခမိတွာန ဂါမာ, ကောဒဏ္ဍကေန ပရိပေါထယိံသု မံ။
‘‘သော ဘိန္နသီသော ရုဟိရမက္ခိတင်္ဂေါ, ပစ္စာဂမာသိံ သကံ နိကေတံ၊
တသ္မာ အဟံပေါသထံ ပါလယာမိ, အတြိစ္ဆတာ မာ ပုနရာဂမာသီ’’တိ။
တတ္ထ အနုဇ္ဇုဂါမီတိအာဒီဟိ တံ အာလပတိ။ စလက္ကကူတိ စလမာနကကုဓော။ ဒုက္ခာဘိတုဏ္ဏောတိ သော ဥသဘော ဒုက္ခေန အဘိတုဏ္ဏော အာတုရော ဟုတွာ။ ဗဟူတိ ဗဟူနိ။ ပဝိသီတိ ပါဝိသိံ။ ရသ္မိယောတိ သူရိယရသ္မိယော။ နိက္ခမိသန္တိ နိက္ခမိံ။ ကိပိလ္လိကာနီတိ ဥပစိကာယော။ နိပ္ပေါထယန္တောတိ ခါဒမာနော။ အတိဟီဠယာနောတိ အတိမညန္တော နိန္ဒန္တော ဂရဟန္တော။ ကောဒဏ္ဍကေနာတိ ဓနုဒဏ္ဍကေဟိ စေဝ မုဂ္ဂရေဟိ စ။
ဧဝံ တေ စတ္တာရောပိ အတ္တနော ဥပေါသထကမ္မံ ဝဏ္ဏေတွာ ဥဋ္ဌာယ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ အညေသု ဒိဝသေသု ဣမာယ ဝေလာယ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆထ, အဇ္ဇ အဂန္တွာ ကသ္မာ ဥပေါသထိကတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ယံ နော အပုစ္ဆိတ္ထ တုဝံ ဘဒန္တေ, သဗ္ဗေဝ ဗျာကရိမှ ယထာပဇာနံ၊
မယမ္ပိ ပုစ္ဆာမ တုဝံ ဘဒန္တေ, ကသ္မာ ဘဝံပေါသထိကော နု ဗြဟ္မေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၂။)‘‘အနူပလိတ္တော မမ အဿမမှိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ မုဟုတ္တံ နိသီဒိ၊
သော မံ အဝေဒီ ဂတိမာဂတိဉ္စ, နာမဉ္စ ဂေါတ္တံ စရဏဉ္စ သဗ္ဗံ။
‘‘ဧဝမ္ပဟံ န ဝန္ဒိ တဿ ပါဒေ, န စာပိ နံ မာနဂတေန ပုစ္ဆိံ၊
တသ္မာ အဟံပေါသထံ ပါလယာမိ, မာနော မမံ မာ ပုနရာဂမာသီ’’တိ။
တတ္ထ ယံ နောတိ ယံ အတ္ထံ တွံ အမှေ အပုစ္ဆိ။ ယထာပဇာနန္တိ အတ္တနော ပဇာနနနိယာမေန တံ မယံ ဗျာကရိမှ။ အနူပလိတ္တောတိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ အလိတ္တော။ သော မံ အဝေဒီတိ သော မမ ဣဒါနိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနဉ္စ ဂတဋ္ဌာနဉ္စ ‘‘အနာဂတေ တွံ ဧဝံနာမော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ ဧဝံဂေါတ္တော, ဧဝရူပံ တေ သီလစရဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ နာမဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ စရဏဉ္စ သဗ္ဗံ မံ အဝေဒိ ဇာနာပေသိ, ကထေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပဟံ န ဝန္ဒီတိ ဧဝံ ကထေန္တဿပိ တဿ အဟံ အတ္တနော မာနံ နိဿာယ ပါဒေ န ဝန္ဒိန္တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော အတ္တနော ဥပေါသထကာရဏံ ကထေတွာ တေ ဩဝဒိတွာ ဥယျောဇေတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပါဝိသိ, ဣတရေပိ ယထာဋ္ဌာနာနိ အဂမံသု။ မဟာသတ္တော အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ, ဣတရေ စ တဿောဝါဒေ ဌတွာ သဂ္ဂပရာယဏာ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဥပါသကာ, ဥပေါသထော နာမေသ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ ဝံသော, ဥပဝသိတဗ္ဗော ဥပေါသထဝါသော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကပေါတော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, အစ္ဆော ကဿပေါ, သိင်္ဂါလော မောဂ္ဂလ္လာနော, သပ္ပေါ သာရိပုတ္တော, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ပဉ္စုပေါသထဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၃။)֍ * [၄၉၁] ၈။ မဟာမောရဇာတကဝဏ္ဏနာ
သစေ ဟိ တျာဟံ ဓနဟေတု ဂါဟိတောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု အယံ နန္ဒီရာဂေါ တာဒိသံ ကိံ နာမ နာလောလေဿတိ, န ဟိ သိနေရုဥဗ္ဗာဟနကဝါတော သာမန္တေ ပုရာဏပဏ္ဏဿ လဇ္ဇတိ, ပုဗ္ဗေ သတ္တ ဝဿသတာနိ အန္တောကိလေသသမုဒါစာရံ ဝါရေတွာ ဝိဟရန္တေ ဝိသုဒ္ဓသတ္တေပေသ အာလောလေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ပစ္စန္တပဒေသေ မောရသကုဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဂဗ္ဘေ ပရိပါကဂတေ မာတာ ဂေါစရဘူမိယံ အဏ္ဍံ ပါတေတွာ ပက္ကာမိ။ အဏ္ဍဉ္စ နာမ မာတု အရောဂဘာဝေ သတိ အညသ္မိံ ဒီဃဇာတိကာဒိပရိပန္ထေ စ အဝိဇ္ဇမာနေ န နဿတိ။ တသ္မာ တံ အဏ္ဍံ ကဏိကာရမကုလံ ဝိယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဟုတွာ ပရိဏတကာလေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဘိဇ္ဇိ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မောရစ္ဆာပေါ နိက္ခမိ။ တဿ ဒွေ အက္ခီနိ ဇိဉ္ဇုကာဖလသဒိသာနိ, တုဏ္ဍံ ပဝါဠဝဏ္ဏံ, တိဿော ရတ္တရာဇိယော ဂီဝံ ပရိက္ခိပိတွာ ပိဋ္ဌိမဇ္ဈေန အဂမံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဏ္ဍသကဋမတ္တသရီရော အဘိရူပေါ အဟောသိ။ တံ သဗ္ဗေ နီလမောရာ သန္နိပတိတွာ ရာဇာနံ ကတွာ ပရိဝါရယိံသု။
သော ဧကဒိဝသံ ဥဒကသောဏ္ဍိယံ ပါနီယံ ပိဝန္တော အတ္တနော ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ သဗ္ဗမောရေဟိ အတိရေကရူပသောဘော, သစာဟံ ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ မနုဿပထေ ဝသိဿာမိ, ပရိပန္ထော မေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ဧကကောဝ ဖာသုကဋ္ဌာနေ ဝသိဿာမီ’’တိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ မောရေသု ပဋိသလ္လီနေသု ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ ဥပ္ပတိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ တိဿော ပဗ္ဗတရာဇိယော အတိက္ကမ္မ စတုတ္ထာယ ပဗ္ဗတရာဇိယာ ဧကသ္မိံ အရညေ ပဒုမသဉ္ဆန္နော ဇာတဿရော အတ္ထိ, တဿ အဝိဒူရေ ဧကံ ပဗ္ဗတံ နိဿာယ ဌိတော မဟာနိဂြောဓရုက္ခော အတ္ထိ, တဿ သာခါယ နိလီယိ။ တဿ ပန ပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေ မနာပါ ဂုဟာ အတ္ထိ။ သော တတ္ထ ဝသိတုကာမော ဟုတွာ တဿာ ပမုခေ ပဗ္ဗတတလေ နိလီယိ။ တံ ပန ဌာနံ နေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၄။)ဟေဋ္ဌာဘာဂေန အဘိရုဟိတုံ, န ဥပရိဘာဂေန ဩတရိတုံ သက္ကာ, ဗိဠာလဒီဃဇာတိကမနုဿဘယေဟိ ဝိမုတ္တံ။ သော ‘‘ဣဒံ မေ ဖာသုကဋ္ဌာန’’န္တိ တံ ဒိဝသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ပဗ္ဗတဂုဟာတော ဥဋ္ဌာယ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ နိသိန္နော ဥဒေန္တံ သူရိယမဏ္ဍလံ ဒိသွာ အတ္တနော ဒိဝါရက္ခာဝရဏတ္ထာယ ‘‘ဥဒေတယံ စက္ခုမာ ဧကရာဇာ’’တိ ပရိတ္တံ ကတွာ ဂေါစရဘူမိယံ ဩတရိတွာ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ သာယံ အာဂန္တွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ပစ္ဆာဘိမုခေါ နိသိန္နော အတ္ထင်္ဂတံ သူရိယမဏ္ဍလံ ဒိသွာ အတ္တနော ရတ္တိရက္ခာဝရဏတ္ထာယ ‘‘အပေတယံ စက္ခုမာ ဧကရာဇာ’’တိ ပရိတ္တံ ကတွာ ဧတေနုပါယေန ဝသတိ။
အထ နံ ဧကဒိဝသံ ဧကော လုဒ္ဒပုတ္တော အရညေ ဝိစရန္တော ပဗ္ဗတမတ္ထကေ နိသိန္နံ မောရံ ဒိသွာ အတ္တနော နိဝေသနံ အာဂန္တွာ မရဏာသန္နကာလေ ပုတ္တံ အာဟ – ‘‘တာတ, စတုတ္ထာယ ပဗ္ဗတရာဇိယာ အရညေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မောရော အတ္ထိ, သစေ ရာဇာ ပုစ္ဆတိ, အာစိက္ခေယျာသီ’’တိ။ အထေကသ္မိံ ဒိဝသေ ဗာရာဏသိရညော ခေမာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ ပစ္စူသကာလေ သုပိနံ ပဿိ။ ဧဝရူပေါ သုပိနော အဟောသိ – ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မောရော ဓမ္မံ ဒေသေတိ, သာ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ, မောရော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဥဋ္ဌာယ ပက္ကာမိ’’။ သာ ‘‘မောရရာဇာ ဂစ္ဆတိ, ဂဏှထ န’’န္တိ ဝဒန္တီယေဝ ပဗုဇ္ဈိ, ပဗုဇ္ဈိတွာ စ ပန သုပိနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သုပိနောတိ ဝုတ္တေ ရာဇာ န အာဒရံ ကရိဿတိ, ‘ဒေါဟဠော မေ’တိ ဝုတ္တေ ကရိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေါဟဠိနီ ဝိယ ဟုတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ ရာဇာ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ။ ‘‘ဒေါဟဠော မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘ကိံ ဣစ္ဆသိ ဘဒ္ဒေ’’တိ? ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ မောရဿ ဓမ္မံ သောတုံ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကုတော ဧဝရူပံ မောရံ လစ္ဆာမီ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, သစေ န လဘာမိ, ဇီဝိတံ မေ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာ စိန္တယိ, သစေ ကတ္ထစိ အတ္ထိ, လဘိဿသီ’’တိ ရာဇာ နံ အဿာသေတွာ ဂန္တွာ ရာဇာသနေ နိသိန္နော အမစ္စေ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္ဘော, ဒေဝီ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ မောရဿ ဓမ္မံ သောတုကာမာ, မောရာ နာမ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တီ’’တိ? ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဇာနိဿန္တိ ဒေဝါ’’တိ။
ရာဇာ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ ဗြာဟ္မဏာ ဧဝမာဟံသု ‘‘မဟာရာဇ ဇလဇေသု မစ္ဆကစ္ဆပကက္ကဋကာ, ထလဇေသု မိဂါ ဟံသာ မောရာ တိတ္တိရာ ဧတေ တိရစ္ဆာနဂတာ စ မနုဿာ စ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ အမှာကံ လက္ခဏမန္တေသု အာဂတ’’န္တိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဝိဇိတေ လုဒ္ဒပုတ္တေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မောရော ဝေါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သေသာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၅။)‘‘န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ အာဟံသု။ ယဿ ပန ပိတရာ အာစိက္ခိတံ, သော အာဟ – ‘‘မယာပိ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ပိတာ ပန မေ ‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မောရော အတ္ထီ’တိ ကထေသီ’’တိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘သမ္မ, မယှဉ္စ ဒေဝိယာ စ ဇီဝိတံ ဒိန္နံ ဘဝိဿတိ, ဂန္တွာ တံ ဗန္ဓိတွာ အာနေဟီ’’တိ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော ပုတ္တဒါရဿ ဓနံ ဒတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ပါသေ ဩဍ္ဍေတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဗဇ္ဈိဿတိ, အဇ္ဇ ဗဇ္ဈိဿတီ’’တိ အဗဇ္ဈိတွာဝ မတော, ဒေဝီပိ ပတ္ထနံ အလဘန္တီ မတာ။ ရာဇာ ‘‘တံ မောရံ နိဿာယ ပိယဘရိယာ မေ မတာ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ကောဓဝသိကော ဟုတွာ ‘‘ဟိမဝန္တေ စတုတ္ထာယ ပဗ္ဗတရာဇိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မောရော စရတိ, တဿ မံသံ ခါဒိတွာ အဇရာ အမရာ ဟောန္တီ’’တိ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခါပေတွာ တံ ပဋ္ဋံ သာရမဉ္ဇူသာယံ ဌပေတွာ ကာလမကာသိ။
အထ အညော ရာဇာ အဟောသိ။ သော သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ အက္ခရာနိ ဒိသွာ ‘‘အဇရော အမရော ဘဝိဿာမီ’’တိ တဿ ဂဟဏတ္ထာယ ဧကံ လုဒ္ဒပုတ္တံ ပေသေသိ။ သောပိ တတ္ထေဝ မတော။ ဧဝံ ဆ ရာဇပရိဝဋ္ဋာ ဂတာ, ဆ လုဒ္ဒပုတ္တာ ဟိမဝန္တေယေဝ မတာ။ သတ္တမေန ပန ရညာ ပေသိတော သတ္တမော လုဒ္ဒေါ ‘‘အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝါ’’တိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ဗဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမဿ မောရရာဇဿ ပါဒေ ပါသဿ အသဉ္စရဏကာရဏ’’န္တိ? အထ နံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော သာယံပါတံ ပရိတ္တံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ အညော မောရော နတ္ထိ, ဣမိနာ ဗြဟ္မစာရိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဗြဟ္မစရိယာနုဘာဝေန စေဝ ပရိတ္တာနုဘာဝေန စဿ ပါဒေါ ပါသေ န ဗဇ္ဈတီ’’တိ နယတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စန္တဇနပဒံ ဂန္တွာ ဧကံ မောရိံ ဗန္ဓိတွာ ယထာ သာ အစ္ဆရာယ ပဟဋာယ ဝဿတိ, ပါဏိမှိ ပဟဋေ နစ္စတိ, ဧဝံ သိက္ခာပေတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ ပရိတ္တကရဏတော ပုရေတရမေဝ ပါသံ ဩဍ္ဍေတွာ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ မောရိံ ဝဿာပေသိ။ မောရော တဿာ သဒ္ဒံ သုဏိ, တာဝဒေဝဿ သတ္တ ဝဿသတာနိ သန္နိသိန္နကိလေသော ဖဏံ ကရိတွာ ဒဏ္ဍေန ပဟဋာသီဝိသော ဝိယ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ကိလေသာတုရော ဟုတွာ ပရိတ္တံ ကာတုံ အသက္ကုဏိတွာဝ ဝေဂေန တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပါသေ ပါဒံ ပဝေသေန္တောယေဝ အာကာသာ ဩတရိ။ သတ္တ ဝဿသတာနိ အသဉ္စရဏကပါသော တင်္ခဏညေဝ သဉ္စရိတွာ ပါဒံ ဗန္ဓိ။
အထ နံ လုဒ္ဒပုတ္တော ယဋ္ဌိအဂ္ဂေ ဩလမ္ဗန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမံ မောရရာဇံ ဆ လုဒ္ဒပုတ္တာ ဗန္ဓိတုံ နာသက္ခိံသု, အဟမ္ပိ သတ္တ ဝဿာနိ နာသက္ခိံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၆။)အဇ္ဇ ပနေသ ဣမံ မောရိံ နိဿာယ ကိလေသာတုရော ဟုတွာ ပရိတ္တံ ကာတုံ အသက္ကုဏိတွာ အာဂမ္မ ပါသေ ဗဒ္ဓေါ ဟေဋ္ဌာသီသကော ဩလမ္ဗတိ, ဧဝရူပေါ မေ သီလဝါ ကိလမိတော, ဧဝရူပံ ရညော ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ နေတုံ အယုတ္တံ, ကိံ မေ ရညာ ဒိန္နေန သက္ကာရေန, ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ န’’န္တိ။ ပုန စိန္တေသိ ‘‘အယံ နာဂဗလော ထာမသမ္ပန္နော မယိ ဥပသင်္ကမန္တေ ‘ဧသ မံ မာရေတုံ အာဂစ္ဆတီ’တိ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဖန္ဒမာနော ပါဒံ ဝါ ပက္ခံ ဝါ ဘိန္ဒေယျ, အနုပဂန္တွာ ပန ပဋိစ္ဆန္နေ ဌတွာ ခုရပ္ပေနဿ ပါသံ ဆိန္ဒိဿာမိ, တတော သယမေဝ ယထာရုစိယာ ဂမိဿတီ’’တိ။ သော ပဋိစ္ဆန္နေ ဌတွာ ဓနုံ အာရောပေတွာ ခုရပ္ပံ သန္နယှိတွာ အာကဍ္ဎိ။ မောရောပိ ‘‘အယံ လုဒ္ဒကော မံ ကိလေသာတုရံ ကတွာ ဗဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ နိရာသင်္ကော အာဂစ္ဆိဿတိ, ကဟံ နု ခေါ သော’’တိ စိန္တေတွာ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ ဓနုံ အာရောပေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ ‘‘မာရေတွာ မံ အာဒါယ ဂန္တုကာမော ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနော မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဟုတွာ ဇီဝိတံ ယာစန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ ဟိ တျာဟံ ဓနဟေတု ဂါဟိတော, မာ မံ ဝဓီ ဇီဝဂါဟံ ဂဟေတွာ၊
ရညော စ မံ သမ္မ ဥပန္တိကံ နေဟိ, မညေ ဓနံ လစ္ဆသိနပ္ပရူပ’’န္တိ။
တတ္ထ သစေ ဟိ တျာဟန္တိ သစေ ဟိ တေ အဟံ။ ဥပန္တိကံ နေဟီတိ ဥပသန္တိကံ နေဟိ။ လစ္ဆသိနပ္ပရူပန္တိ လစ္ဆသိ အနပ္ပကရူပံ။
တံ သုတွာ လုဒ္ဒပုတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘မောရရာဇာ, ‘အယံ မံ ဝိဇ္ဈိတုကာမတာယ ခုရပ္ပံ သန္နယှီ’တိ မညတိ, အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ။ သော အဿာသေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မေ အယံ တုယှ ဝဓာယ အဇ္ဇ, သမာဟိတော စာပဓုရေ ခုရပ္ပေါ၊
ပါသဉ္စ တျာဟံ အဓိပါတယိဿံ, ယထာသုခံ ဂစ္ဆတု မောရရာဇာ’’တိ။
တတ္ထ အဓိပါတယိဿန္တိ ဆိန္ဒယိဿံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၇။)တတော မောရရာဇာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယံ သတ္တ ဝဿာနိ မမာနုဗန္ဓိ, ရတ္တိန္ဒိဝံ ခုပ္ပိပါသံ သဟန္တော၊
အထ ကိဿ မံ ပါသဝသူပနီတံ, ပမုတ္တဝေ ဣစ္ဆသိ ဗန္ဓနသ္မာ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတော နုသဇ္ဇ, အဘယံ နု တေ သဗ္ဗဘူတေသု ဒိန္နံ၊
ယံ မံ တုဝံ ပါသဝသူပနီတံ, ပမုတ္တဝေ ဣစ္ဆသိ ဗန္ဓနသ္မာ’’တိ။
တတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ မံ ဧတ္တကံ ကာလံ တွံ အနုဗန္ဓိ, တသ္မာ တံ ပုစ္ဆာမိ, အထ ကိဿ မံ ပါသဝသံ ဥပနီတံ ဗန္ဓနသ္မာ ပမောစေတုံ ဣစ္ဆသီတိ အတ္ထော။ ဝိရတော နုသဇ္ဇာတိ ဝိရတော နုသိ အဇ္ဇ။ သဗ္ဗဘူတေသူတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတဿ ဗြူဟိ, အဘယဉ္စ ယော သဗ္ဗဘူတေသု ဒေတိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ မောရရာဇေတမတ္ထံ, ဣတော စုတော ကိံ လဘတေ သုခံ သော။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတဿ ဗြူမိ, အဘယဉ္စ ယော သဗ္ဗဘူတေသု ဒေတိ၊
ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ လဘတေ ပသံသံ, သဂ္ဂဉ္စ သော ယာတိ သရီရဘေဒါ။
‘‘န သန္တိ ဒေဝါ ဣတိ အာဟု ဧကေ, ဣဓေဝ ဇီဝေါ ဝိဘဝံ ဥပေတိ၊
တထာ ဖလံ သုကတဒုက္ကဋာနံ, ဒတ္တုပညတ္တဉ္စ ဝဒန္တိ ဒါနံ၊
တေသံ ဝစော အရဟတံ သဒ္ဒဟာနော, တသ္မာ အဟံ သကုဏေ ဗာဓယာမီ’’တိ။ –
ဣမာ ဥတ္တာနသမ္ဗန္ဓဂါထာ ပါဠိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၈။)တတ္ထ ဣတိ အာဟု ဧကေတိ ဧကစ္စေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဧဝံ ကထေန္တိ။ တေသံ ဝစော အရဟတံ သဒ္ဒဟာနောတိ တဿ ကိရ ကုလူပကာ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော နဂ္ဂသမဏကာ။ တေ တံ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နမ္ပိ သတ္တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒံ ဂဏှာပေသုံ။ သော တေဟိ သံသဂ္ဂေန ‘‘ကုသလာကုသလံ နတ္ထီ’’တိ ဂဟေတွာ သကုဏေ မာရေတိ။ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇာ ဧသာ အသပ္ပုရိသသေဝနာ နာမ။ တေယေဝ အယံ ‘‘အရဟန္တော’’တိ မညမာနော ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘တဿေဝ ပရလောကဿ အတ္ထိဘာဝံ ကထေဿာမီ’’တိ ပါသယဋ္ဌိယံ အဓောသိရော ဩလမ္ဗမာနောဝ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စန္ဒော စ သုရိယော စ ဥဘော သုဒဿနာ, ဂစ္ဆန္တိ ဩဘာသယမန္တလိက္ခေ၊
ဣမဿ လောကဿ ပရဿ ဝါ တေ, ကထံ နု တေ အာဟု မနုဿလောကေ’’တိ။
တတ္ထ ဣမဿာတိ ကိံ နု တေ ဣမဿ လောကဿ သန္တိ, ဥဒါဟု ပရလောကဿာတိ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ။ ကထံ နု တေတိ ဧတေသု ဝိမာနေသု စန္ဒိမသူရိယဒေဝပုတ္တေ ကထံ နု ကထေန္တိ, ကိံ အတ္ထီတိ ကထေန္တိ, ဥဒါဟု နတ္ထီတိ, ကိံ ဝါ ဒေဝါ, ဥဒါဟု မနုဿာတိ?
လုဒ္ဒပုတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘စန္ဒော စ သုရိယော စ ဥဘော သုဒဿနာ, ဂစ္ဆန္တိ ဩဘာသယမန္တလိက္ခေ၊
ပရဿ လောကဿ န တေ ဣမဿ, ဒေဝါတိ တေ အာဟု မနုဿလောကေ’’တိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ဧတ္ထေဝ တေ နီဟတာ ဟီနဝါဒါ, အဟေတုကာ ယေ န ဝဒန္တိ ကမ္မံ၊
တထာ ဖလံ သုကတဒုက္ကဋာနံ, ဒတ္တုပညတ္တံ ယေ စ ဝဒန္တိ ဒါန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၃၉။)တတ္ထ ဧတ္ထေဝ တေ နိဟတာ ဟီနဝါဒါတိ သစေ စန္ဒိမသူရိယာ ဒေဝလောကေ ဌိတာ, န မနုဿလောကေ, သစေ စ တေ ဒေဝါ, န မနုဿာ, ဧတ္ထေဝ ဧတ္တကေ ဗျာကရဏေ တေ တဝ ကုလူပကာ ဟီနဝါဒါ နီဟတာ ဟောန္တိ။ အဟေတုကာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိယာ ဝါ သံကိလေသဿ ဝါ ဟေတုဘူတံ ကမ္မံ နတ္ထီ’’တိ ဧဝံဝါဒါ။ ဒတ္တုပညတ္တန္တိ ယေ စ ဒါနံ ‘‘ဗာလကေဟိ ပညတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
သော မဟာသတ္တေ ကထေန္တေ သလ္လက္ခေတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သစ္စံ ဝစနံ တဝေဒံ, ကထဉှိ ဒါနံ အဖလံ ဘဝေယျ၊
တထာ ဖလံ သုကတဒုက္ကဋာနံ, ဒတ္တုပညတ္တဉ္စ ကထံ ဘဝေယျ။
‘‘ကထံကရော ကိန္တိကရော ကိမာစရံ, ကိံ သေဝမာနော ကေန တပေါဂုဏေန၊
အက္ခာဟိ မေ မောရရာဇေတမတ္ထံ, ယထာ အဟံ နော နိရယံ ပတေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒတ္တုပညတ္တဉ္စာတိ ဒါနဉ္စ ဒတ္တုပညတ္တံ နာမ ကထံ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ကထံကရောတိ ကတရကမ္မံ ကရောန္တော။ ကိန္တိကရောတိ ကေန ကာရဏေန ကရောန္တော အဟံ နိရယံ န ဂစ္ဆေယျံ။ ဣတရာနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ဣမံ ပဉှံ န ကထေဿာမိ, မနုဿလောကော တုစ္ဆော ဝိယ ကတော ဘဝိဿတိ, တထေဝဿ ဓမ္မိကာနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အတ္ထိဘာဝံ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယေ ကေစိ အတ္ထိ သမဏာ ပထဗျာ, ကာသာယဝတ္ထာ အနဂါရိယာ တေ၊
ပါတောဝ ပိဏ္ဍာယ စရန္တိ ကာလေ, ဝိကာလစရိယာ ဝိရတာ ဟိ သန္တော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၀။)‘‘တေ တတ္ထ ကာလေနုပသင်္ကမိတွာ, ပုစ္ဆာဟိ ယံ တေ မနသော ပိယံ သိယာ၊
တေ တေ ပဝက္ခန္တိ ယထာပဇာနံ, ဣမဿ လောကဿ ပရဿ စတ္ထ’’န္တိ။
တတ္ထ သန္တောတိ သန္တပါပါ ပဏ္ဍိတာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ ယထာပဇာနန္တိ တေ တုယှံ အတ္တနော ပဇာနနနိယာမေန ဝက္ခန္တိ, ကင်္ခံ တေ ဆိန္ဒိတွာ ကထေဿန္တိ။ ဣမဿ လောကဿ ပရဿ စတ္ထန္တိ ဣမိနာ နာမ ကမ္မေန မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဣမိနာ ဒေဝလောကေ, ဣမိနာ နိရယာဒီသူတိ ဧဝံ ဣမဿ စ ပရဿ စ လောကဿ အတ္ထံ အာစိက္ခိဿန္တိ, တေ ပုစ္ဆာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ နိရယဘယေန တဇ္ဇေသိ။ သော ပန ပူရိတပါရမီ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တော သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿံ ဩလောကေတွာ ဌိတံ ပရိဏတပဒုမံ ဝိယ ပရိပါကဂတဉာဏော ဝိစရတိ။ သော တဿ ဓမ္မကထံ သုဏန္တော ဌိတပဒေနေဝ ဌိတော သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ တိလက္ခဏံ သမ္မသန္တော ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တဿ ပဋိဝေဓော စ မဟာသတ္တဿ ပါသတော မောက္ခော စ ဧကက္ခဏေယေဝ အဟောသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သဗ္ဗကိလေသေ ပဒါလေတွာ ဘဝပရိယန္တေ ဌိတောဝ ဥဒါနံ ဥဒါနန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘တစံဝ ဇိဏ္ဏံ ဥရဂေါ ပုရာဏံ, ပဏ္ဍူပလာသံ ဟရိတော ဒုမောဝ၊
ဧသပ္ပဟီနော မမ လုဒ္ဒဘာဝေါ, ဇဟာမဟံ လုဒ္ဒကဘာဝမဇ္ဇာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယထာ ဇိဏ္ဏံ ပုရာဏံ တစံ ဥရဂေါ ဇဟတိ, ယထာ စ ဟရိတော သမ္ပဇ္ဇမာနနီလပတ္တော ဒုမော ကတ္ထစိ ဌိတံ ပဏ္ဍုပလာသံ ဇဟတိ, ဧဝံ အဟမ္ပိ အဇ္ဇ လုဒ္ဒဘာဝံ ဒါရုဏဘာဝံ ဇဟိတွာ ဌိတော, သော ဒါနိ ဧသ ပဟီနော မမ လုဒ္ဒဘာဝေါ, သာဓု ဝတ ဇဟာမဟံ လုဒ္ဒကဘာဝမဇ္ဇာတိ။ ဇဟာမဟန္တိ ပဇဟိံ အဟန္တိ အတ္ထော။
သော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ‘‘အဟံ တာဝ သဗ္ဗကိလေသဗန္ဓနေဟိ မုတ္တော, နိဝေသနေ ပန မေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဗဟူ သကုဏာ အတ္ထိ, တေ ကထံ မောစေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာသတ္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘မောရရာဇ, နိဝေသနေ မေ ဗဟူ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၁။)သကုဏာ ဗဒ္ဓါ အတ္ထိ, တေ ကထံ မောစေဿာမီ’’တိ? ပစ္စေကဗုဒ္ဓတောပိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနညေဝ ဥပါယပရိဂ္ဂဟဉာဏံ မဟန္တတရံ ဟောတိ, တေန နံ အာဟ ‘‘ယံ ဝေါ မဂ္ဂေန ကိလေသေ ခဏ္ဍေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓံ, တံ အာရဗ္ဘ သစ္စကိရိယံ ကရောထ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဗန္ဓနဂတော သတ္တော နာမ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော ဗောဓိသတ္တေန ဒိန္နနယဒွါရေ ဌတွာ သစ္စကိရိယံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ စာပိ မေ သကုဏာ အတ္ထိ ဗဒ္ဓါ, သတာနိနေကာနိ နိဝေသနသ္မိံ၊
တေသမ္ပဟံ ဇီဝိတမဇ္ဇ ဒမ္မိ, မောက္ခဉ္စ တေ ပတ္တာ သကံ နိကေတ’’န္တိ။
တတ္ထ မောက္ခဉ္စ တေ ပတ္တာတိ သွာဟံ မောက္ခံ ပတ္တော ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော, တေ သတ္တေ ဇီဝိတဒါနေန အနုကမ္ပာမိ, ဧတေန သစ္စေန။ သကံ နိကေတန္တိ သဗ္ဗေပိ တေ သတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တူတိ ဝဒတိ။
အထဿ သစ္စကိရိယာသမကာလမေဝ သဗ္ဗေ ဗန္ဓနာ မုစ္စိတွာ တုဋ္ဌိရဝံ ရဝန္တာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ တေသံ တေသံ ဂေဟေသု ဗိဠာလေ အာဒိံ ကတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဗန္ဓနဂတော သတ္တော နာမ နာဟောသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ သီသံ ပရာမသိ။ တာဝဒေဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ, ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂံ ပါတုရဟောသိ။ သော သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရော ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နော အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရော ဟုတွာ ‘‘တွမေဝ မမ ပတိဋ္ဌာ အဟောသီ’’တိ မောရရာဇဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။ မောရရာဇာပိ ယဋ္ဌိအဂ္ဂတော ဥပ္ပတိတွာ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂတော။ ဣဒါနိ လုဒ္ဒဿ သတ္တ ဝဿာနိ ပါသဟတ္ထဿ စရိတွာပိ မောရရာဇာနံ နိဿာယ ဒုက္ခာ မုတ္တဘာဝံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၂။)‘‘လုဒ္ဒေါ စရီ ပါသဟတ္ထော အရညေ, ဗာဓေတု မောရာဓိပတိံ ယသဿိံ၊
ဗန္ဓိတွာ မောရာဓိပတိံ ယသဿိံ, ဒုက္ခာ သ ပမုစ္စိ ယထာဟံ ပမုတ္တော’’တိ။
တတ္ထ ဗာဓေတူတိ မာရေတုံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဗန္ဓိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ ဌိတဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟန္တိ ယထာ အဟံ သယမ္ဘုဉာဏေန မုတ္တော, ဧဝမေဝ သောပိ မုတ္တောတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တဒါ မောရရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မဟာမောရဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၄၉၂] ၉။ တစ္ဆသူကရဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယဒေသမာနာ ဝိစရိမှာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ မဟလ္လကတ္ထေရေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ မဟာကောသလော ကိရ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ ဓီတရံ ဒေန္တော ဓီတု နှာနီယမူလတ္ထာယ ကာသိဂါမံ အဒါသိ။ ပသေနဒိ ရာဇာ အဇာတသတ္တုနာ ပိတရိ မာရိတေ တံ ဂါမံ အစ္ဆိန္ဒိ။ တေသု တဿတ္ထာယ ယုဇ္ဈန္တေသု ပဌမံ အဇာတသတ္တုဿ ဇယော အဟောသိ။ ကောသလရာဇာ ပရာဇယပ္ပတ္တော အမစ္စေ ပုစ္ဆိ ‘‘ကေန နု ခေါ ဥပါယေန အဇာတသတ္တုံ ဂဏှေယျာမာ’’တိ။ မဟာရာဇ, ဘိက္ခူ နာမ မန္တကုသလာ ဟောန္တိ, စရပုရိသေ ပေသေတွာ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ ကထံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ‘‘ဧထ, တုမှေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟုတွာ ဘဒန္တာနံ ကထံ ပရိဂ္ဂဏှထာ’’တိ စရပုရိသေ ပယောဇေသိ။ ဇေတဝနေပိ ဗဟူ ရာဇပုရိသာ ပဗ္ဗဇိတာ ဟောန္တိ။ တေသု ဒွေ မဟလ္လကတ္ထေရာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ပဏ္ဏသာလာယံ ဝသန္တိ, ဧကော ဓနုဂ္ဂဟတိဿတ္ထေရော နာမ, ဧကော မန္တိဒတ္တတ္ထေရော နာမ။ တေ သဗ္ဗရတ္တိံ သုပိတွာ ပစ္စူသကာလေ ပဗုဇ္ဈိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၃။)တေသု ဓနုဂ္ဂဟတိဿတ္ထေရော အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ အာဟ ‘‘ဘန္တေ, မန္တိဒတ္တတ္ထေရာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘နိဒ္ဒါယထ တုမှေ’’တိ။ ‘‘န နိဒ္ဒါယာမိ, ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ဘန္တေ, လာလကော ဝတာယံ ကောသလရာဇာ စာဋိမတ္တဘောဇနမေဝ ဘုဉ္ဇိတုံ ဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘အထ ကိံ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အတ္တနော ကုစ္ဆိမှိ ပါဏကမတ္တေန အဇာတသတ္တုနာ ပရာဇိတော ရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိန္တိ ပန ဘန္တေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, မန္တိဒတ္တတ္ထေရ ယုဒ္ဓံ နာမ သကဋဗျူဟစက္ကဗျူဟပဒုမဗျူဟဝသေန တိဝိဓံ။ တေသု ဘာဂိနေယျံ အဇာတသတ္တုံ ဂဏှန္တေန သကဋဗျူဟံ ကတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အသုကသ္မိံ နာမ ပဗ္ဗတကဏ္ဏေ ဒွီသု ပဿေသု သူရပုရိသေ ဌပေတွာ ပုရတော ဗလံ ဒဿေတွာ အန္တော ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ နဒိတွာ ဝဂ္ဂိတွာ ကုမိနေ ပဝိဋ္ဌမစ္ဆံ ဝိယ အန္တောမုဋ္ဌိယံ ကတွာဝ နံ ဂဟေတုံ သက္ကာ’’တိ။
ပယောဇိတပုရိသာ တံ ကထံ သုတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ မဟတိယာ သေနာယ ဂန္တွာ တထာ ကတွာ အဇာတသတ္တုံ ဂဟေတွာ သင်္ခလိကဗန္ဓနေန ဗန္ဓိတွာ ကတိပါဟံ နိမ္မဒံ ကတွာ ‘‘ပုန ဧဝရူပံ မာ ကရီ’’တိ အဿာသေတွာ မောစေတွာ ဓီတရံ ဝဇိရကုမာရိံ နာမ တဿ ဒတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ‘‘ကောသလရညာ ဓနုဂ္ဂဟတိဿတ္ထေရဿ သံဝိဓာနေန အဇာတသတ္တု ဂဟိတော’’တိ ဘိက္ခူနံ အန္တရေ ကထာ သမုဋ္ဌဟိ, ဓမ္မသဘာယမ္ပိ တမေဝ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဓနုဂ္ဂဟတိဿော ယုဒ္ဓသံဝိဓာနေ ဆေကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိနဂရဿ ဒွါရဂါမဝါသီ ဧကော ဝဍ္ဎကီ ဒါရုအတ္ထာယ အရညံ ဂန္တွာ အာဝါဋေ ပတိတံ ဧကံ သူကရပေါတကံ ဒိသွာ အာနေတွာ ‘‘တစ္ဆသူကရော’’တိဿ နာမံ ကတွာ ပေါသေသိ။ သော တဿ ဥပကာရကော အဟောသိ။ တုဏ္ဍေန ရုက္ခေ ပရိဝတ္တေတွာ ဒေတိ, ဒါဌာယ ဝေဌေတွာ ကာဠသုတ္တံ ကဍ္ဎတိ, မုခေန ဍံသိတွာ ဝါသိနိခါဒနမုဂ္ဂရေ အာဟရတိ။ သော ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော မဟာဗလော မဟာသရီရော အဟောသိ။ အထ ဝဍ္ဎကီ တသ္မိံ ပုတ္တပေမံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဣမံ ဣဓ ဝသန္တံ ကောစိဒေဝ ဟိံသေယျာ’’တိ အရညေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဣမသ္မိံ အရညေ ဧကကောဝ ဝသိတုံ န သက္ခိဿာမိ, ဉာတကေ ပရိယေသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၄။)တေဟိ ပရိဝုတော ဝသိဿာမီ’’တိ။ သော ဝနဃဋာယ သူကရေ ပရိယေသန္တော ဗဟူ သူကရေ ဒိသွာ တုဿိတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဒေသမာနာ ဝိစရိမှ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊
အနွေသံ ဝိစရိံ ဉာတီ, တေမေ အဓိဂတာ မယာ။
‘‘ဗဟုဉ္စိဒံ မူလဖလံ, ဘက္ခော စာယံ အနပ္ပကော၊
ရမ္မာ စိမာ ဂိရီနဇ္ဇော, ဖာသုဝါသော ဘဝိဿတိ။
‘‘ဣဓေဝါဟံ ဝသိဿာမိ, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
အပ္ပေါဿုက္ကော နိရာသင်္ကီ, အသောကော အကုတောဘယော’’တိ။
တတ္ထ ယဒေသမာနာတိ ယံ ဉာတိဂဏံ ပရိယေသန္တာ မယံ ဝိစရိမှ။ အနွေသန္တိ စိရံ ဝတ အနွေသန္တော ဝိစရိံ။ တေမေတိ တေ ဣမေ။ ဘက္ခောတိ သွေဝ ဝနမူလဖလသင်္ခါတော ဘက္ခော။ အပ္ပေါဿုက္ကောတိ အနုဿုက္ကော ဟုတွာ။
သူကရာ တဿ ဝစနံ သုတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘အညမ္ပိ လေဏံ ပရိယေသ, သတ္တု နော ဣဓ ဝိဇ္ဇတိ၊
သော တစ္ဆ သူကရေ ဟန္တိ, ဣဓာဂန္တွာ ဝရံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ တစ္ဆာတိ တံ နာမေနာလပန္တိ။ ဝရံ ဝရန္တိ သူကရေ ဟနန္တော ထူလမံသံ ဝရံ ဝရညေဝ ဟနတိ။
ဣတော ပရံ ဥတ္တာနသမ္ဗန္ဓဂါထာ ပါဠိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘ကော နုမှာကံ ဣဓ သတ္တု, ကော ဉာတီ သုသမာဂတေ၊
ဒုပ္ပဓံသေ ပဓံသေတိ, တံ မေ အက္ခာထ ပုစ္ဆိတာ။
‘‘ဥဒ္ဓဂ္ဂရာဇီ မိဂရာဇာ, ဗလီ ဒါဌာဝုဓော မိဂေါ၊
သော တစ္ဆ သူကရေ ဟန္တိ, ဣဓာဂန္တွာ ဝရံ ဝရံ။
‘‘န နော ဒါဌာ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ဗလံ ကာယေ သမောဟိတံ၊
သဗ္ဗေ သမဂ္ဂါ ဟုတွာန, ဝသံ ကာဟာမ ဧကကံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၅။)‘‘ဟဒယင်္ဂမံ ကဏ္ဏသုခံ, ဝါစံ ဘာသသိ တစ္ဆက၊
ယောပိ ယုဒ္ဓေ ပလာယေယျ, တမ္ပိ ပစ္ဆာ ဟနာမသေ’’တိ။
တတ္ထ ကော နုမှာကန္တိ အဟံ တုမှေ ဒိသွာဝ ‘‘ဣမေ သူကရာ အပ္ပမံသလောဟိတာ, ဘယေန နေသံ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေသိံ, တသ္မာ မေ အာစိက္ခထ, ကော နု အမှာကံ ဣဓ သတ္တု။ ဥဒ္ဓဂ္ဂရာဇီတိ ဥဒ္ဓဂ္ဂါဟိ သရီရရာဇီဟိ သမန္နာဂတော။ ဗျဂ္ဃံ သန္ဓာယေဝမာဟံသု။ ယောပီတိ ယော အမှာကံ အန္တရေ ဧကောပိ ပလာယိဿတိ, တမ္ပိ မယံ ပစ္ဆာ ဟနိဿာမာတိ။
တစ္ဆသူကရော သဗ္ဗေ သူကရေ ဧကစိတ္တေ ကတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကာယ ဝေလာယ ဗျဂ္ဃေါ အာဂမိဿတီ’’တိ။ အဇ္ဇ ပါတောဝ ဧကံ ဂဟေတွာ ဂတော, သွေ ပါတောဝ အာဂမိဿတီတိ။ သော ယုဒ္ဓကုသလော ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌိတေန သက္ကာ ဇေတု’’န္တိ ဘူမိသီသံ ပဇာနာတိ, တသ္မာ ဧကံ ပဒေသံ သလ္လက္ခေတွာ ရတ္တိမေဝ သူကရေ ဂေါစရံ ဂါဟာပေတွာ ဗလဝပစ္စူသတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ယုဒ္ဓံ နာမ သကဋဗျူဟာဒိဝသေန တိဝိဓံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ပဒုမဗျူဟံ သံဝိဒဟတိ။ မဇ္ဈေ ဌာနေ ခီရပိဝကေ သူကရပေါတကေ ဌပေသိ။ တေ ပရိဝါရေတွာ တေသံ မာတရော, တာ ပရိဝါရေတွာ ဝဉ္ဈာ သူကရိယော, တာသံ အနန္တရာ သူကရပေါတကေ, တေသံ အနန္တရာ မကုလဒါဌေ တရုဏသူကရေ, တေသံ အနန္တရာ မဟာဒါဌေ, တေသံ အနန္တရာ ဇိဏ္ဏသူကရေ, တတော တတ္ထ တတ္ထ ဒသဝဂ္ဂံ ဝီသတိဝဂ္ဂံ တိံသဝဂ္ဂဉ္စ ကတွာ ဗလဂုမ္ဗံ ဌပေသိ။ အတ္တနော အတ္ထာယ ဧကံ အာဝါဋံ, ဗျဂ္ဃဿ ပတနတ္ထာယ ဧကံ သုပ္ပသဏ္ဌာနံ ပဗ္ဘာရံ ကတွာ ခဏာပေသိ။ ဒွိန္နံ အာဝါဋာနံ အန္တရေ အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ပီဌကံ ကာရေသိ။ သော ထာမသမ္ပန္နေ ယောဓသူကရေ ဂဟေတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ သူကရေ အဿာသေန္တော ဝိစရိ။ တဿေဝံ ကရောန္တဿေဝ သူရိယော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။
အထ ဗျဂ္ဃရာဇာ ကူဋဇဋိလဿ အဿမပဒါ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗတတလေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ သူကရာ ‘‘အာဂတော နော ဘန္တေ ဝေရီ’’တိ ဝဒိံသု။ မာ ဘာယထ, ယံ ယံ ဧသ ကရောတိ, တံ သဗ္ဗံ သရိက္ခာ ဟုတွာ ကရောထာတိ။ ဗျဂ္ဃေါ သရီရံ ဝိဓုနိတွာ ဩသက္ကန္တော ဝိယ ပဿာဝမကာသိ, သူကရာပိ တထေဝ ကရိံသု။ ဗျဂ္ဃေါ သူကရေ ဩလောကေတွာ မဟာနဒံ နဒိ, တေပိ တထေဝ ကရိံသု။ သော တေသံ ကိရိယံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘န ဣမေ ပုဗ္ဗသဒိသာ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၆။)အဇ္ဇ မယှံ ပဋိသတ္တုနော ဟုတွာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဌိတာ, သံဝိဒဟကော နေသံ သေနာနာယကောပိ အတ္ထိ, အဇ္ဇ မယာ ဧတေသံ သန္တိကံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ မရဏဘယတဇ္ဇိတော နိဝတ္တိတွာ ကူဋဇဋိလဿ သန္တိကံ ဂတော။ အထ နံ သော တုစ္ဆဟတ္ထံ ဒိသွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတော နု အဇ္ဇ, အဘယံ နု တေ သဗ္ဗဘူတေသု ဒိန္နံ၊
ဒါဌာ နု တေ မိဂဝဓာယ န သန္တိ, ယော သံဃပတ္တော ကပဏောဝ ဈာယသီ’’တိ။
တတ္ထ သံဃပတ္တောတိ ယော တွံ သူကရသံဃပတ္တော ဟုတွာ ကိဉ္စိ ဂေါစရံ အလဘိတွာ ကပဏော ဝိယ ဈာယသီတိ။
အထ ဗျဂ္ဃေါ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န မေ ဒါဌာ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ဗလံ ကာယေ သမောဟိတံ၊
ဉာတီ စ ဒိသွာန သာမဂ္ဂီ ဧကတော, တသ္မာ စ ဈာယာမိ ဝနမှိ ဧကကော။
‘‘ဣမဿုဒံ ယန္တိ ဒိသောဒိသံ ပုရေ, ဘယဋ္ဋိတာ လေဏဂဝေသိနော ပုထု၊
တေ ဒါနိ သင်္ဂမ္မ ဝသန္တိ ဧကတော, ယတ္ထဋ္ဌိတာ ဒုပ္ပသဟဇ္ဇ တေ မယာ။
‘‘ပရိဏာယကသမ္ပန္နာ, သဟိတာ ဧကဝါဒိနော၊
တေ မံ သမဂ္ဂါ ဟိံသေယျုံ, တသ္မာ နေသံ န ပတ္ထယေ’’တိ။
တတ္ထ သာမဂ္ဂီ ဧကတောတိ သဟိတာ ဟုတွာ ဧကတော ဌိတေ။ ဣမဿုဒန္တိ ဣမေ သုဒံ မယာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကိတမတ္တာဝ ပုဗ္ဗေ ဒိသောဒိသံ ဂစ္ဆန္တိ။ ပုထူတိ ဝိသုံ ဝိသုံ။ ယတ္ထဋ္ဌိတာတိ ယသ္မိံ ဘူမိဘာဂေ ဌိတာ။ ပရိဏာယကသမ္ပန္နာတိ သေနာနာယကေန သမ္ပန္နာ။ တသ္မာ နေသံ န ပတ္ထယေတိ တေန ကာရဏေန ဧတေသံ န ပတ္ထေမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၇။)တံ သုတွာ ကူဋဇဋိလော တဿ ဥဿာဟံ ဇနယန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧကောဝ ဣန္ဒော အသုရေ ဇိနာတိ, ဧကောဝ သေနော ဟန္တိ ဒိဇေ ပသယှ၊
ဧကောဝ ဗျဂ္ဃေါ မိဂသံဃပတ္တော, ဝရံ ဝရံ ဟန္တိ ဗလဉှိ တာဒိသ’’န္တိ။
တတ္ထ မိဂသံဃပတ္တောတိ မိဂဂဏပတ္တော ဟုတွာ ဝရံ ဝရံ မိဂံ ဟန္တိ။ ဗလဉှိ တာဒိသန္တိ တာဒိသဉှိ တဿ ဗလံ။
အထ ဗျဂ္ဃေါ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟေဝ ဣန္ဒော န သေနော, နပိ ဗျဂ္ဃေါ မိဂါဓိပေါ၊
သမဂ္ဂေ သဟိတေ ဉာတီ, န ဗျဂ္ဃေ ကုရုတေ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ ဗျဂ္ဃေတိ ဗျဂ္ဃသဒိသေ ဟုတွာ သရီရဝိဓူနနာဒီနိ ကတွာ ဌိတေ ဝသေ န ကုရုတေ, အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပေတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။
ပုန ဇဋိလော တံ ဥဿာဟေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကုမ္ဘီလကာ သကုဏကာ, သံဃိနော ဂဏစာရိနော၊
သမ္မောဒမာနာ ဧကဇ္ဈံ, ဥပ္ပတန္တိ ဍယန္တိ စ။
‘‘တေသဉ္စ ဍယမာနာနံ, ဧကေတ္ထ အပသက္ကတိ၊
တဉ္စ သေနော နိတာဠေတိ, ဝေယျဂ္ဃိယေဝ သာ ဂတီ’’တိ။
တတ္ထ ကုမ္ဘီလကာတိ ဧဝံနာမကာ ခုဒ္ဒကသကုဏာ။ ဥပ္ပတန္တီတိ ဂေါစရံ စရန္တာ ဥပ္ပတန္တိ။ ဍယန္တိ စာတိ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တိ။ ဧကေတ္ထ အပသက္ကတီတိ ဧကော ဧတေသု ဩသက္ကိတွာ ဝါ ဧကပဿေန ဝါ ဝိသုံ ဂစ္ဆတိ။ နိတာဠေတီတိ ပဟရိတွာ ဂဏှာတိ။ ဝေယျဂ္ဃိယေဝ သာ ဂတီတိ ဗျဂ္ဃါနံ ဧသာတိ ဝေယျဂ္ဃိ, သမဂ္ဂါနံ ဂစ္ဆန္တာနမ္ပိ ဧသာ ဧဝရူပါ ဂတိ ဗျဂ္ဃါနံ ဂတိယေဝ နာမ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗေဟိ ဧကတောဝ ဂန္တုံ, တသ္မာ ယော ဧဝံ တတ္ထ ဧကော ဂစ္ဆတိ, တံ ဂဏှာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဗျဂ္ဃရာဇ တွံ အတ္တနော ဗလံ န ဇာနာသိ, မာ ဘာယိ, ကေဝလံ တွံ နဒိတွာ ပက္ခန္ဒ, ဒွေ ဧကတော ဂစ္ဆန္တာ နာမ န ဘဝိဿန္တီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၈။)ဥဿာဟေသိ။ သော တထာ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဥဿာဟိတော ဇဋိလေန, လုဒ္ဒေနာမိသစက္ခုနာ၊
ဒါဌီ ဒါဌီသု ပက္ခန္တိ, မညမာနော ယထာ ပုရေ’’တိ။
တတ္ထ ဒါဌီတိ သယံ ဒါဌာဝုဓော ဣတရေသု ဒါဌာဝုဓေသု ပက္ခန္ဒိ။ ယထာ ပုရေတိ ယထာ ပုဗ္ဗေ မညတိ, တထေဝ မညမာနော။
သော ကိရ ဂန္တွာ ပဗ္ဗတတလေ တာဝ အဋ္ဌာသိ။ သူကရာ ‘‘ပုနာဂတော သာမိ, စောရော’’တိ တစ္ဆဿ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘မာ ဘာယထာ’’တိ တေ အဿာသေတွာ ဥဋ္ဌာယ ဒွိန္နံ အာဝါဋာနံ အန္တရေ ပီဌကာယ အဋ္ဌာသိ။ ဗျဂ္ဃေါ ဝေဂံ ဇနေတွာ တစ္ဆသူကရံ သန္ဓာယ ပက္ခန္ဒိ။ တစ္ဆသူကရော ပရိဝတ္တိတွာ ပစ္ဆာမုခေါ ပုရိမအာဝါဋေ ပတိ။ ဗျဂ္ဃေါ စ ဝေဂံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဂန္တွာ သုပ္ပပဗ္ဘာရေ အာဝါဋေ ပတိတွာ ပုဉ္ဇကိတောဝ အဋ္ဌာသိ။ တစ္ဆသူကရော ဝေဂေန ဥဋ္ဌာယ တဿ အန္တရသတ္ထိမှိ ဒါဌံ ဩတာရေတွာ ယာဝ ဟဒယာ ဖာလေတွာ မံသံ ခါဒိတွာ မုခေန ဍံသိတွာ ဗဟိအာဝါဋေ ပါတေတွာ ‘‘ဂဏှထိမံ ဒါသ’’န္တိ အာဟ။ ပဌမာဂတာ ဧကဝါရမေဝ တုဏ္ဍောတာရဏမတ္တံ လဘိံသု, ပစ္ဆာ အာဂတာ အလဘိတွာ ‘‘ဗျဂ္ဃမံသံ နာမ ကီဒိသ’’န္တိ ဝဒိံသု။ တစ္ဆသူကရော အာဝါဋာ ဥတ္တရိတွာ သူကရေ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ န တုဿထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, ဧကော တာဝ ဗျဂ္ဃေါ ဂဟိတော, အညော ပနေကော ဒသဗျဂ္ဃဂ္ဃနကော အတ္ထီ’’တိ? ‘‘ကော နာမေသော’’တိ? ‘‘ဗျဂ္ဃေန အာဘတာဘတမံသံ ခါဒကော ကူဋဇဋိလော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧထ, ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိ။
ဇဋိလော ‘‘ဗျဂ္ဃေါ စိရာယတီ’’တိ တဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဗဟူ သူကရေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဗျဂ္ဃံ မာရေတွာ မမ မာရဏတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တိ မညေ’’တိ ပလာယိတွာ ဧကံ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခံ အဘိရုဟိ။ သူကရာ ‘‘ဧသ ရုက္ခံ အာရုဠှော’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘ကိံ ရုက္ခ’’န္တိ။ ‘‘ဥဒုမ္ဗရရုက္ခ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ မာ စိန္တယိတ္ထ, ဣဒါနိ နံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ တရုဏသူကရေ ပက္ကောသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၄၉။)ရုက္ခမူလတာ ပံသုံ အပဗျူဟာပေသိ, သူကရီဟိ မုခပူရံ ဥဒကံ အာဟရာပေသိ, မဟာဒါဌသူကရေဟိ သမန္တာ မူလာနိ ဆိန္ဒာပေသိ။ ဧကံ ဥဇုကံ ဩတိဏ္ဏမူလမေဝ အဋ္ဌာသိ။ တတော သေသသူကရေ ‘‘တုမှေ အပေထာ’’တိ ဥဿာရေတွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဒါဌာယ မူလံ ပဟရိ, ဖရသုနာ ပဟဋံ ဝိယ ဆိဇ္ဇိတွာ ဂတံ။ ရုက္ခော ပရိဝတ္တိတွာ ပတိ။ တံ ကူဋဇဋိလံ ပတန္တမေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မံသံ ဘက္ခေသုံ။ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ရုက္ခဒေဝတာ ဂါထမာဟ –
‘‘သာဓု သမ္ဗဟုလာ ဉာတီ, အပိ ရုက္ခာ အရညဇာ၊
သူကရေဟိ သမဂ္ဂေဟိ, ဗျဂ္ဃေါ ဧကာယနေ ဟတော’’တိ။
တတ္ထ ဧကာယနေ ဟတောတိ ဧကဂမနသ္မိံယေဝ ဟတော။
ဥဘိန္နံ ပန နေသံ ဟတဘာဝံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဗြာဟ္မဏဉ္စေဝ ဗျဂ္ဃဉ္စ, ဥဘော ဟန္တွာန သူကရာ၊
အာနန္ဒိနော ပမုဒိတာ, မဟာနာဒံ ပနာဒိသု’’န္တိ။
ပုန တစ္ဆသူကရော တေ ပုစ္ဆိ ‘‘အညေပိ ဝေါ အမိတ္တာ အတ္ထီ’’တိ? သူကရာ ‘‘နတ္ထိ, သာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တံ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ ကရိဿာမာ’’တိ ဥဒကံ ပရိယေသန္တာ ဇဋိလဿ ပါနီယသင်္ခံ ဒိသွာ တံ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋံ သင်္ခရတနံ ပူရေတွာ ဥဒကံ အဘိဟရိတွာ တစ္ဆသူကရံ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခမူလေယေဝ အဘိသိဉ္စိံသု။ အဘိသေကဥဒကံ အာသိတ္တံ, သူကရိမေဝဿ အဂ္ဂမဟေသိံ ကရိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဒုမ္ဗရဘဒ္ဒပီဌေ နိသီဒါပေတွာ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋသင်္ခေန အဘိသေကကရဏံ ပဝတ္တံ။ တမ္ပိ အတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တေ သု ဥဒုမ္ဗရမူလသ္မိံ, သူကရာ သုသမာဂတာ၊
တစ္ဆကံ အဘိသိဉ္စိံသု, တွံ နော ရာဇာသိ ဣဿရော’’တိ။
တတ္ထ တေ သူတိ တေ သူကရာ, သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ ဥဒုမ္ဗရမူလသ္မိန္တိ ဥဒုမ္ဗရဿ မူလေ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဓနုဂ္ဂဟတိဿတ္ထေရော ယုဒ္ဓသံဝိဒဟနေ ဆေကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၀။)သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကူဋဇဋိလော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, တစ္ဆသူကရော ဓနုဂ္ဂဟတိဿော, ရုက္ခဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
တစ္ဆသူကရဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၄၉၃] ၁၀။ မဟာဝါဏိဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝါဏိဇာ သမိတိံ ကတွာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာဝတ္ထိဝါသိနော ဝါဏိဇေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေ ကိရ ဝေါဟာရတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ သတ္ထု မဟာဒါနံ ဒတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာယ ‘‘ဘန္တေ, သစေ အရောဂါ အာဂမိဿာမ, ပုန တုမှာကံ ပါဒေ ဝန္ဒိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စမတ္တေဟိ သကဋသတေဟိ နိက္ခမိတွာ ကန္တာရံ ပတွာ မဂ္ဂံ အသလ္လက္ခေတွာ မဂ္ဂမူဠှာ နိရုဒကေ နိရာဟာရေ အရညေ ဝိစရန္တာ ဧကံ နာဂပရိဂ္ဂဟိတံ နိဂြောဓရုက္ခံ ဒိသွာ သကဋာနိ မောစေတွာ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိံသု။ တေ တဿ ဥဒကတိန္တာနိ ဝိယ နီလာနိ သိနိဒ္ဓါနိ ပတ္တာနိ ဥဒကပုဏ္ဏာ ဝိယ စ သာခါ ဒိသွာ စိန္တယိံသု ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဥဒကံ သဉ္စရန္တံ ဝိယ ပညာယတိ, ဣမဿ ပုရိမသာခံ ဆိန္ဒာမ, ပါနီယံ နော ဒဿတီ’’တိ။ အထေကော ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ သာခံ ဆိန္ဒိ, တတော တာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တိ။ တေ တတ္ထ နှတွာ ပိဝိတွာ စ ဒက္ခိဏသာခံ ဆိန္ဒိံသု, တတော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ နိက္ခမိ။ တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္ဆိမသာခံ ဆိန္ဒိံသု, တတော အလင်္ကတဣတ္ထိယော နိက္ခမိံသု။ တာဟိ သဒ္ဓိံ အဘိရမိတွာ ဥတ္တရသာခံ ဆိန္ဒိံသု, တတော သတ္တ ရတနာနိ နိက္ခမိံသု။ တာနိ ဂဟေတွာ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပူရေတွာ သာဝတ္ထိံ ပစ္စာဂန္တွာ ဓနံ ဂေါပေတွာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပူဇေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ဓမ္မကထံ သုတွာ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ မဟာဒါနံ ဒတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမသ္မိံ ဒါနေ အမှာကံ ဓနဒါယိကာယ ရုက္ခဒေဝတာယ ပတ္တိံ ဒေမာ’’တိ ပတ္တိံ အဒံသု။ သတ္ထာ နိဋ္ဌိတဘတ္တကိစ္စော ‘‘ကတရရုက္ခဒေဝတာယ ပတ္တိံ ဒေထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဝါဏိဇာ နိဂြောဓရုက္ခေ ဓနဿ လဒ္ဓါကာရံ တထာဂတဿာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘တုမှေ တာဝ မတ္တညုတာယ တဏှာဝသိကာ အဟုတွာ ဓနံ လဘိတ္ထ, ပုဗ္ဗေ ပန အမတ္တညုတာယ တဏှာဝသိကာ ဓနဉ္စ ဇီဝိတဉ္စ ဝိဇဟိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၁။)အတီတေ ဗာရာဏသိနဂရေ တဒေဝ ပန ကန္တာရံ သွေဝ နိဂြောဓော။ ဝါဏိဇာ မဂ္ဂမူဠှာ ဟုတွာ တမေဝ နိဂြောဓံ ပဿိံသု။ တမတ္ထံ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ကထေန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဝါဏိဇာ သမိတိံ ကတွာ, နာနာရဋ္ဌတော အာဂတာ၊
ဓနာဟရာ ပက္ကမိံသု, ဧကံ ကတွာန ဂါမဏိံ။
‘‘တေ တံ ကန္တာရမာဂမ္မ, အပ္ပဘက္ခံ အနောဒကံ၊
မဟာနိဂြောဓမဒ္ဒက္ခုံ, သီတစ္ဆာယံ မနောရမံ။
‘‘တေ စ တတ္ထ နိသီဒိတွာ, တဿ ရုက္ခဿ ဆာယယာ၊
ဝါဏိဇာ သမစိန္တေသုံ, ဗာလာ မောဟေန ပါရုတာ။
‘‘အလ္လာယတေ အယံ ရုက္ခော, အပိ ဝါရီဝ သန္ဒတိ၊
ဣင်္ဃဿ ပုရိမံ သာခံ, မယံ ဆိန္ဒာမ ဝါဏိဇာ။
‘‘သာ စ ဆိန္နာဝ ပဂ္ဃရိ, အစ္ဆံ ဝါရိံ အနာဝိလံ၊
တေ တတ္ထ နှတွာ ပိဝိတွာ, ယာဝတိစ္ဆိံသု ဝါဏိဇာ။
‘‘ဒုတိယံ သမစိန္တေသုံ, ဗာလာ မောဟေန ပါရုတာ၊
ဣင်္ဃဿ ဒက္ခိဏံ သာခံ, မယံ ဆိန္ဒာမ ဝါဏိဇာ။
‘‘သာ စ ဆိန္နာဝ ပဂ္ဃရိ, သာလိမံသောဒနံ ဗဟုံ၊
အပ္ပေါဒဝဏ္ဏေ ကုမ္မာသေ, သိင်္ဂိံ ဝိဒလသူပိယော။
‘‘တေ တတ္ထ ဘုတွာ ခါဒိတွာ, ယာဝတိစ္ဆိံသု ဝါဏိဇာ၊
တတိယံ သမစိန္တေသုံ, ဗာလာ မောဟေန ပါရုတာ၊
ဣင်္ဃဿ ပစ္ဆိမံ သာခံ, မယံ ဆိန္ဒာမ ဝါဏိဇာ။
‘‘သာ စ ဆိန္နာဝ ပဂ္ဃရိ, နာရိယော သမလင်္ကတာ၊
ဝိစိတြဝတ္ထာဘရဏာ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ။
‘‘အပိ သု ဝါဏိဇာ ဧကာ, နာရိယော ပဏ္ဏဝီသတိ၊
သမန္တာ ပရိဝါရိံသု, တဿ ရုက္ခဿ ဆာယယာ၊
တေ တာဟိ ပရိစာရေတွာ, ယာဝတိစ္ဆိံသု ဝါဏိဇာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၂။)‘‘စတုတ္ထံ သမစိန္တေသုံ, ဗာလာ မောဟေန ပါရုတာ၊
ဣင်္ဃဿ ဥတ္တရံ သာခံ, မယံ ဆိန္ဒာမ ဝါဏိဇာ။
‘‘သာ စ ဆိန္နာဝ ပဂ္ဃရိ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ၊
ရဇတံ ဇာတရူပဉ္စ, ကုတ္တိယော ပဋိယာနိ စ။
‘‘ကာသိကာနိ စ ဝတ္ထာနိ, ဥဒ္ဒိယာနိ စ ကမ္ဗလာ၊
တေ တတ္ထ ဘာရေ ဗန္ဓိတွာ, ယာဝတိစ္ဆိံသု ဝါဏိဇာ။
‘‘ပဉ္စမံ သမစိန္တေသုံ, ဗာလာ မောဟေန ပါရုတာ၊
ဣင်္ဃဿ မူလံ ဆိန္ဒာမ, အပိ ဘိယျော လဘာမသေ။
‘‘အထုဋ္ဌဟိ သတ္ထဝါဟော, ယာစမာနော ကတဉ္ဇလီ၊
နိဂြောဓော ကိံ ပရဇ္ဈတိ, ဝါဏိဇာ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ။
‘‘ဝါရိဒါ ပုရိမာ သာခါ, အန္နပါနဉ္စ ဒက္ခိဏာ၊
နာရိဒါ ပစ္ဆိမာ သာခါ, သဗ္ဗကာမေ စ ဥတ္တရာ၊
နိဂြောဓော ကိံ ပရဇ္ဈတိ, ဝါဏိဇာ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ။
‘‘ယဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ, နိသီဒေယျ သယေယျ ဝါ၊
န တဿ သာခံ ဘဉ္ဇေယျ, မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။
‘‘တေ စ တဿာနာဒိယိတွာ, ဧကဿ ဝစနံ ဗဟူ၊
နိသိတာဟိ ကုဌာရီဟိ, မူလတော နံ ဥပက္ကမု’’န္တိ။
တတ္ထ သမိတိံ ကတွာတိ ဗာရာဏသိယံ သမာဂမံ ကတွာ, ဗဟူ ဧကတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပက္ကမိံသူတိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဗာရာဏသေယျကံ ဘဏ္ဍံ အာဒါယ ပက္ကမိံသု။ ဂါမဏိန္တိ ဧကံ ပညဝန္တတရံ သတ္ထဝါဟံ ကတွာ။ ဆာယယာတိ ဆာယာယ။ အလ္လာယတေတိ ဥဒကဘရိတော ဝိယ အလ္လော ဟုတွာ ပညာယတိ။ ဆိန္နာဝ ပဂ္ဃရီတိ ဧကော ရုက္ခာရောဟနကုသလော အဘိရုဟိတွာ တံ ဆိန္ဒိ, သာ ဆိန္နမတ္တာဝ ပဂ္ဃရီတိ ဒဿေတိ။ ပရတောပိ ဧသေဝ နယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၃။)အပ္ပေါဒဝဏ္ဏေ ကုမ္မာသေတိ အပ္ပေါဒကပါယာသသဒိသေ ကုမ္မာသေ။ သိင်္ဂိန္တိ သိင်္ဂိဝေရာဒိကံ ဥတ္တရိဘင်္ဂံ။ ဝိဒလသူပိယောတိ မုဂ္ဂသူပါဒယော။ ဝါဏိဇာ ဧကာတိ ဧကေကဿ ဝါဏိဇဿ ယတ္တကာ ဝါဏိဇာ, တေသု ဧကေကဿ ဧကေကာဝ, သတ္ထဝါဟဿ ပန သန္တိကေ ပဉ္စဝီသတီတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရိံသူတိ ပရိဝါရေသုံ။ တာဟိ ပန သဒ္ဓိံယေဝ နာဂါနုဘာဝေန သာဏိဝိတာနသယနာဒီနိ ပဂ္ဃရိံသု။
ကုတ္တိယောတိ ဟတ္ထတ္ထရာဒယော။ ပဋိယာနိစာတိ ဥဏ္ဏာမယပစ္စတ္ထရဏာနိ။ ‘‘သေတကမ္ဗလာနီ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ ဥဒ္ဒိယာနိ စ ကမ္ဗလာတိ ဥဒ္ဒိယာနိ နာမ ကမ္ဗလာ အတ္ထိ။ တေ တတ္ထ ဘာရေ ဗန္ဓိတွာတိ ယာဝတကံ ဣစ္ဆိံသု, တာဝတကံ ဂဟေတွာ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပူရေတွာတိ အတ္ထော။ ဝါဏိဇာ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေတိ ဧကေကံ ဝါဏိဇံ အာလပန္တော ‘‘ဘဒ္ဒံ တေ အတ္ထူ’’တိ အာဟ။ အန္နပါနဉ္စာတိ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ အဒါသိ။ သဗ္ဗကာမေ စာတိ သဗ္ဗကာမေ စ အဒါသိ။ မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟီတိ မိတ္တာနံ ဒုဗ္ဘနပုရိသော ဟိ ပါပကော လာမကော နာမ။ အနာဒိယိတွာတိ တဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ။ ဥပက္ကမုန္တိ မောဟာဝ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိံသု။
အထ နေ ဆိန္ဒနတ္ထာယ ရုက္ခံ ဥပဂတေ ဒိသွာ နာဂရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဧတေသံ ပိပါသိတာနံ ပါနီယံ ဒါပေသိံ, တတော ဒိဗ္ဗဘောဇနံ, တတော သယနာဒီနိ စေဝ ပရိစာရိကာ စ နာရိယော, တတော ပဉ္စသတသကဋပူရံ ရတနံ, ဣဒါနိ ပနိမေ ‘‘ရုက္ခံ မူလတော ဆိန္ဒိဿာမာ’တိ ဝဒန္တိ, အတိဝိယ လုဒ္ဓါ ဣမေ, ဌပေတွာ သတ္ထဝါဟံ အဝသေသေ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ‘‘ဧတ္တကာ သန္နဒ္ဓယောဓာ နိက္ခမန္တု, ဧတ္တကာ ဓနုဂ္ဂဟာ, ဧတ္တကာ ဝမ္မိနော’’တိ သေနံ ဝိစာရေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဂါထမာဟ –
‘‘တတော နာဂါ နိက္ခမိံသု, သန္နဒ္ဓါ ပဏ္ဏဝီသတိ၊
ဓနုဂ္ဂဟာနံ တိသတာ, ဆသဟဿာ စ ဝမ္မိနော’’တိ။
တတ္ထ သန္နဒ္ဓါတိ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝမ္မကဝစိကာ။ ဓနုဂ္ဂဟာနံ တိသတာတိ မေဏ္ဍဝိသာဏဓနုဂ္ဂဟာနံ တီဏိ သတာနိ။ ဝမ္မိနောတိ ခေဋကဖလကဟတ္ထာ ဆသဟဿာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၄။)‘‘ဧတေ ဟနထ ဗန္ဓထ, မာ ဝေါ မုဉ္စိတ္ထ ဇီဝိတံ၊
ဌပေတွာ သတ္ထဝါဟံဝ, သဗ္ဗေ ဘသ္မံ ကရောထ နေ’’တိ။ – အယံ နာဂရာဇေန ဝုတ္တဂါထာ၊
တတ္ထ မာ ဝေါ မုဉ္စိတ္ထ ဇီဝိတန္တိ ကဿစိ ဧကဿပိ ဇီဝိတံ မာ မုဉ္စိတ္ထ။
နာဂါ တထာ ကတွာ အတ္ထရဏာဒီနိ ပဉ္စသု သကဋသတေသု အာရောပေတွာ သတ္ထဝါဟံ ဂဟေတွာ သယံ တာနိ သကဋာနိ ပါဇေန္တာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ သဗ္ဗံ ဓနံ တဿ ဂေဟေ ပဋိသာမေတွာ တံ အာပုစ္ဆိတွာ အတ္တနော နာဂဘဝနမေဝ ဂတာ။ တမတ္ထံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ ဩဝါဒဝသေန ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘တသ္မာ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပေါသော, သမ္ပဿံ အတ္ထမတ္တနော၊
လောဘဿ န ဝသံ ဂစ္ဆေ, ဟနေယျာရိသကံ မနံ။
‘‘ဧဝမာဒီနဝံ ဉတွာ, တဏှာ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ၊
ဝီတတဏှော အနာဒါနော, သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။
တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ လောဘဝသိကာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ, သတ္ထဝါဟော ဥတ္တမသမ္ပတ္တိံ, တသ္မာ။ ဟနေယျာရိသကံ မနန္တိ အန္တော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ နာနာဝိဓာနံ လောဘသတ္တူနံ သန္တကံ မနံ, လောဘသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ ဟနေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝမာဒီနဝန္တိ ဧဝံ လောဘေ အာဒီနဝံ ဇာနိတွာ။ တဏှာ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝန္တိ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဿ တဏှာ သမ္ဘဝေါ, တတော ဧတံ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ, ဧဝံ တဏှာဝ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ ဉတွာ ဝီတတဏှော တဏှာအာဒါနေန အနာဒါနော မဂ္ဂေန အာဂတာယ သတိယာ သတော ဟုတွာ ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ ဣရိယေထ ဝတ္တေထာတိ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ။
ဣမဉ္စ ပန ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဥပါသကာ ပုဗ္ဗေ လောဘဝသိကာ ဝါဏိဇာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ, တသ္မာ လောဘဝသိကေန န ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ တေ ဝါဏိဇာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ။ တဒါ နာဂရာဇာ သာရိပုတ္တော အဟောသိ, သတ္ထဝါဟော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မဟာဝါဏိဇဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၅။)အဗ္ဘုတော ဝတ လောကသ္မိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထိကေ ဥပါသကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘ဥပါသကာ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အတ္တနော ဥပေါသထကမ္မံ နိဿာယ မနုဿသရီရေနေဝ ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ စိရံ ဝသိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ မိထိလာယံ သာဓိနော နာမ ရာဇာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော စတူသု နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ နိဝေသနဒွါရေ စာတိ ဆ ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ, ဒေဝသိကံ ဆ သတသဟဿာနိ ဝယကရဏံ ဂစ္ဆန္တိ, ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခတိ, ဥပေါသထံ ဥပဝသတိ။ ရဋ္ဌဝါသိနောပိ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ မတမတာ ဒေဝနဂရေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ သုဓမ္မဒေဝသဘံ ပူရေတွာ နိသိန္နာ ဒေဝါ ရညော သီလာဒိဂုဏမေဝ ဝဏ္ဏယန္တိ။ တံ သုတွာ သေသဒေဝါပိ ရာဇာနံ ဒဋ္ဌုကာမာ အဟေသုံ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ တေသံ မနံ ဝိဒိတွာ အာဟ – ‘‘သာဓိနရာဇာနံ ဒဋ္ဌုကာမတ္ထာ’’တိ။ ‘‘အာမ ဒေဝါ’’တိ။ သော မာတလိံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ ဝေဇယန္တရထံ ယောဇေတွာ သာဓိနရာဇာနံ အာနေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရထံ ယောဇေတွာ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ အဂမာသိ, တဒါ ပုဏ္ဏမဒိဝသော ဟောတိ။ မာတလိ မနုဿာနံ သာယမာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဃရဒွါရေသု သုခကထာယ နိသိန္နကာလေ စန္ဒမဏ္ဍလေန သဒ္ဓိံ ရထံ ပေသေသိ။ မနုဿာ ‘‘ဒွေ စန္ဒာ ဥဋ္ဌိတာ’’တိ ဝဒန္တာ ပုန စန္ဒမဏ္ဍလံ ဩဟာယ ရထံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘နာယံ စန္ဒော, ရထော ဧသော, ဒေဝပုတ္တော ပညာယတိ, ကဿေသ ဧတံ မနောမယသိန္ဓဝယုတ္တံ ဒိဗ္ဗရထံ အာနေတိ, န အညဿ, အမှာကံ ရညော ဘဝိဿတိ, ရာဇာ ဟိ နော ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ’’တိ သောမနဿဇာတာ ဟုတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတာ ပဌမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘အဗ္ဘုတော ဝတ လောကသ္မိံ, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောမဟံသနော၊
ဒိဗ္ဗော ရထော ပါတုရဟု, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော’’တိ။
တဿတ္ထော – အဗ္ဘုတော ဝတေသ အမှာကံ ရာဇာ, လောကသ္မိံ လောမဟံသနော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ယဿ ဒိဗ္ဗော ရထော ပါတုရဟောသိ ဝေဒေဟဿ ယသဿိနောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၆။)မာတလိပိဧ တံ ရထံ အာနေတွာ မနုဿေသု ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေန္တေသု တိက္ခတ္တုံ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရညော နိဝေသနဒွါရံ ဂန္တွာ ရထံ နိဝတ္တေတွာ ပစ္ဆာဘာဂေန သီဟပဉ္ဇရဥမ္မာရေ ဌပေတွာ အာရောဟဏသဇ္ဇံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိဝသံ ရာဇာပိ ဒါနသာလာယော ဩလောကေတွာ ‘‘ဣမိနာ နိယာမေန ဒါနံ ဒေထာ’’တိ အာဏာပေတွာ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော အလင်္ကတမဟာတလေ ပါစီနသီဟပဉ္ဇရာဘိမုခေါ ဓမ္မယုတ္တံ ကထေန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ နံ မာတလိ ရထာဘိရုဟနတ္ထံ နိမန္တေတွာ အာဒါယ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒေဝပုတ္တော မဟိဒ္ဓိကော, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
နိမန္တယိတ္ထ ရာဇာနံ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟံ။
‘‘ဧဟိမံ ရထမာရုယှ, ရာဇသေဋ္ဌ ဒိသမ္ပတိ၊
ဒေဝါ ဒဿနကာမာ တေ, တာဝတိံသာ သဣန္ဒကာ၊
သရမာနာ ဟိ တေ ဒေဝါ, သုဓမ္မာယံ သမစ္ဆရေ။
‘‘တတော စ ရာဇာ သာဓိနော, ဝေဒေဟော မိထိလဂ္ဂဟော၊
သဟဿယုတ္တမာရုယှ, အဂါ ဒေဝါန သန္တိကေ၊
တံ ဒေဝါ ပဋိနန္ဒိံသု, ဒိသွာ ရာဇာနမာဂတံ။
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
နိသီဒ ဒါနိ ရာဇီသိ, ဒေဝရာဇဿ သန္တိကေ။
‘‘သက္ကောပိ ပဋိနန္ဒိတ္ထ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟံ၊
နိမန္တယိတ္ထ ကာမေဟိ, အာသနေန စ ဝါသဝေါ။
‘‘သာဓု ခေါသိ အနုပ္ပတ္တော, အာဝါသံ ဝသဝတ္တိနံ၊
ဝသ ဒေဝေသု ရာဇီသိ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိသု၊
တာဝတိံသေသု ဒေဝေသု, ဘုဉ္ဇ ကာမေ အမာနုသေ’’တိ။
တတ္ထ သမစ္ဆရေတိ အစ္ဆန္တိ။ အဂါ ဒေဝါန သန္တိကေတိ ဒေဝါနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တသ္မိဉှိ ရထံ အဘိရုဟိတွာ ဌိတေ ရထော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ, သော မဟာဇနဿ ဩလောကေန္တဿေဝ အန္တရဓာယိ။ မာတလိ ရာဇာနံ ဒေဝလောကံ နေသိ။ တံ ဒိသွာ ဒေဝတာ စ သက္ကော စ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၇။)ကတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကရိံသု။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဒေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဋိနန္ဒိံသူတိ ပုနပ္ပုနံ နန္ဒိံသု။ အာသနေန စာတိ ရာဇာနံ အာလိင်္ဂိတွာ ‘‘ဣဓ နိသီဒါ’’တိ အတ္တနော ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနေန စ ကာမေဟိ စ နိမန္တေသိ, ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ ဒတွာ ဧကာသနေ နိသီဒါပေသီတိ အတ္ထော။
တတ္ထ သက္ကေန ဒေဝရညာ ဒသယောဇနသဟဿံ ဒေဝနဂရံ အဍ္ဎတိယာ စ အစ္ဆရာကောဋိယော ဝေဇယန္တပါသာဒဉ္စ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တဿ မနုဿဂဏနာယ သတ္တ ဝဿသတာနိ အတိက္ကန္တာနိ။ တေနတ္တဘာဝေန ဒေဝလောကေ ဝသနကံ ပုညံ ခီဏံ, အနဘိရတိ ဥပ္ပန္နာ, တသ္မာ သက္ကေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘အဟံ ပုရေ သဂ္ဂဂတော ရမာမိ, နစ္စေဟိ ဂီတေဟိ စ ဝါဒိတေဟိ၊
သော ဒါနိ အဇ္ဇ န ရမာမိ သဂ္ဂေ, အာယုံ နု ခီဏော မရဏံ နု သန္တိကေ၊
ဥဒါဟု မူဠှောသ္မိ ဇနိန္ဒသေဋ္ဌာ’’တိ။
တတ္ထ အာယုံ နု ခီဏောတိ ကိံ နု မမ သရသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ခီဏံ, ဥဒါဟု ဥပစ္ဆေဒကကမ္မဝသေန မရဏံ သန္တိကေ ဇာတန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ဇနိန္ဒသေဋ္ဌာတိ ဇနိန္ဒာနံ ဒေဝါနံ သေဋ္ဌ။
အထ နံ သက္ကော အာဟ –
‘‘န တာယု ခီဏံ မရဏဉ္စ ဒူရေ, န စာပိ မူဠှော နရဝီရသေဋ္ဌ၊
တုယှဉ္စ ပုညာနိ ပရိတ္တကာနိ, ယေသံ ဝိပါကံ ဣဓ ဝေဒယိတ္ထော။
‘‘ဝသ ဒေဝါနုဘာဝေန, ရာဇသေဋ္ဌ ဒိသမ္ပတိ၊
တာဝတိံသေသု ဒေဝေသု, ဘုဉ္ဇ ကာမေ အမာနုသေ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘ပရိတ္တကာနီ’’တိ ဣဒံ တေန အတ္တဘာဝေန ဒေဝလောကေ ဝိပါကဒါယကာနိ ပုညာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဣတရာနိ ပနဿ ပုညာနိ ပထဝိယံ ပံသု ဝိယ အပ္ပမာဏာနိ။ ဝသ ဒေဝါနုဘာဝေနာတိ အဟံ တေ အတ္တနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၈။)ပုညာနိ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿာမိ, မမာနုဘာဝေန ဝသာတိ တံ သမဿာသေန္တော အာဟ။
အထ နံ ပဋိက္ခိပန္တော မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ယထာ ယာစိတကံ ယာနံ, ယထာ ယာစိတကံ ဓနံ၊
ဧဝံသမ္ပဒမေဝေတံ, ယံ ပရတော ဒါနပစ္စယာ။
‘‘န စာဟမေတမိစ္ဆာမိ, ယံ ပရတော ဒါနပစ္စယာ၊
သယံကတာနိ ပုညာနိ, တံ မေ အာဝေဏိကံ ဓနံ။
‘‘သောဟံ ဂန္တွာ မနုဿေသု, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ဒါနေန သမစရိယာယ, သံယမေန ဒမေန စ၊
ယံ ကတွာ သုခိတော ဟောတိ, န စ ပစ္ဆာနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ယံ ပရတော ဒါနပစ္စယာတိ ယံ ပရေန ဒိန္နတ္တာ လဗ္ဘတိ, တံ ယာစိတကသဒိသမေဝ ဟောတိ။ ယာစိတကဉှိ တုဋ္ဌကာလေ ဒေန္တိ, အတုဋ္ဌကာလေ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တီတိ ဝဒတိ။ သမစရိယာယာတိ ကာယာဒီဟိ ပါပဿ အကရဏေန။ သံယမေနာတိ သီလသံယမေန။ ဒမေနာတိ ဣန္ဒြိယဒမနေန။ ယံ ကတွာတိ ယံ ကရိတွာ သုခိတော စေဝ ဟောတိ န စ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ, တထာရူပမေဝ ကမ္မံ ကရိဿာမီတိ။
အထဿ ဝစနံ သုတွာ သက္ကော မာတလိံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, သာဓိနရာဇာနံ မိထိလံ နေတွာ ဥယျာနေ ဩတာရေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ရာဇာ ဥယျာနေ စင်္ကမတိ။ အထ နံ ဥယျာနပါလော ဒိသွာ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ နာရဒရညော အာရောစေသိ။ သော ရညော အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘တွံ ပုရတော ဂန္တွာ ဥယျာနံ သဇ္ဇေတွာ တဿ စ မယှဉ္စ ဒွေ အာသနာနိ ပညာပေဟီ’’တိ ဥယျာနပါလံ ဥယျောဇေသိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကဿ ဒွေ အာသနာနိ ပညာပေသီ’’တိ? ‘‘ဧကံ တုမှာကံ, ဧကံ အမှာကံ ရညော’’တိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကော အညော သတ္တော မမ သန္တိကေ အာသနေ နိသီဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဧကသ္မိံ နိသီဒိတွာ ဧကသ္မိံ ပါဒေ ဌပေသိ။ နာရဒရာဇာ အာဂန္တွာ တဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သော ကိရဿ သတ္တမော ပနတ္တာ။ တဒါ ကိရ ဝဿသတာယုကကာလောဝ ဟောတိ။ မဟာသတ္တော ပန အတ္တနော ပုညဗလေန ဧတ္တကံ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ။ သော နာရဒံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဥယျာနေ ဝိစရန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၅၉။)‘‘ဣမာနိ တာနိ ခေတ္တာနိ, ဣမံ နိက္ခံ သုကုဏ္ဍလံ၊
ဣမာ တာ ဟရိတာနူပါ, ဣမာ နဇ္ဇော သဝန္တိယော။
‘‘ဣမာ တာ ပေါက္ခရဏီ ရမ္မာ, စက္ကဝါကပကူဇိတာ၊
မန္ဒာလကေဟိ သဉ္ဆန္နာ, ပဒုမုပ္ပလကေဟိ စ၊
ယဿိမာနိ မမာယိံသု, ကိံ နု တေ ဒိသတံ ဂတာ။
‘‘တာနီဓ ခေတ္တာနိ သော ဘူမိဘာဂေါ, တေယေဝ အာရာမဝနူပစာရာ၊
တမေဝ မယှံ ဇနတံ အပဿတော, သုညံဝ မေ နာရဒ ခါယတေ ဒိသာ’’တိ။
တတ္ထ ခေတ္တာနီတိ ဘူမိဘာဂေ သန္ဓာယာဟ။ ဣမံ နိက္ခန္တိ ဣမံ တာဒိသမေဝ ဥဒကနိဒ္ဓမနံ။ သုကုဏ္ဍလန္တိ သောဘနေန မုသလပဝေသနကုဏ္ဍလေန သမန္နာဂတံ။ ဟရိတာနူပါတိ ဥဒကနိဒ္ဓမနဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဟရိတတိဏသဉ္ဆန္နာ အနူပဘူမိယော။ ယဿိမာနိ မမာယိံသူတိ တာတ နာရဒ, ယေ မမ ဥပဋ္ဌာကာ စ ဩရောဓာ စ ဣမသ္မိံ ဥယျာနေ မဟန္တေန ယသေန မယာ သဒ္ဓိံ ဝိစရန္တာ ဣမာနိ ဌာနာနိ မမာယိံသု ပိယာယိံသု, ကတရံ နု တေ ဒိသတံ ဂတာ, ကတ္ထ တေ ပေသိတာ။ တာနီဓ ခေတ္တာနီတိ ဣမသ္မိံ ဥယျာနေ တာနေဝ ဧတာနိ ဥပရောပနကဝိရုဟနဋ္ဌာနာနိ။ တေယေဝ အာရာမဝနူပစာရာတိ ဣမေ တေယေဝ အာရာမဝနူပစာရာ, ဝိဟာရဘူမိယောတိ အတ္ထော။
အထ နံ နာရဒေါ အာဟ – ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ ဒေဝလောကဂတာနံ ဣဒါနိ သတ္တ ဝဿသတာနိ, အဟံ ဝေါ သတ္တမော ပနတ္တာ, တုမှာကံ ဥပဋ္ဌာကာ စ ဩရောဓာ စ မရဏမုခံ ပတ္တာ, ဣဒံ ဝေါ အတ္တနော သန္တကံ ရဇ္ဇံ, အနုဘဝထ န’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘တာတ နာရဒ, နာဟံ ဣဓာဂစ္ဆန္တော ရဇ္ဇတ္ထာယ အာဂတော, ပုညကရဏတ္ထာယမှိ အာဂတော, အဟံ ပုညမေဝ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ ဝိမာနာနိ, ဩဘာသေန္တာ စတုဒ္ဒိသာ၊
သမ္မုခါ ဒေဝရာဇဿ, တိဒသာနဉ္စ သမ္မုခါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၀။)‘‘ဝုတ္ထံ မေ ဘဝနံ ဒိဗျံ, ဘုတ္တာ ကာမာ အမာနုသာ၊
တာဝတိံသေသု ဒေဝေသု, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိသု။
‘‘သောဟံ ဧတာဒိသံ ဟိတွာ, ပုညာယမှိ ဣဓာဂတော၊
ဓမ္မမေဝ စရိဿာမိ, နာဟံ ရဇ္ဇေန အတ္ထိကော။
‘‘အဒဏ္ဍာဝစရံ မဂ္ဂံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ၊
တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိဿံ, ယေန ဂစ္ဆန္တိ သုဗ္ဗတာ’’တိ။
တတ္ထ ဝုတ္ထံ မေ ဘဝနံ ဒိဗျန္တိ ဝေဇယန္တံ သန္ဓာယ အာဟ။ သောဟံ ဧတာဒိသန္တိ တာတ နာရဒ, သောဟံ ဗုဒ္ဓဉာဏေန အပရိစ္ဆိန္ဒနီယံ ဧဝရူပံ ကာမဂုဏသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ပုညကရဏတ္ထာယ ဣဓာဂတော။ အဒဏ္ဍာဝစရန္တိ အဒဏ္ဍေဟိ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍဟတ္ထေဟိ အဝစရိတဗ္ဗံ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေက္ခာရံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ။ သုဗ္ဗတာတိ ယေန မဂ္ဂေန သုဗ္ဗတာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ ဂစ္ဆန္တိ, အဟမ္ပိ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဂန္တုံ ဗောဓိတလေ နိသီဒိတွာ တမေဝ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမီတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ဣမာ ဂါထာယော သဗ္ဗညုတညာဏေန သင်္ခိပိတွာ ကထေသိ။ နာရဒေါ ပုနပိ အာဟ – ‘‘ရဇ္ဇံ, ဒေဝ, အနုသာသာ’’တိ။ ‘‘တာတ, န မေ ရဇ္ဇေနတ္ထော, သတ္တ ဝဿသတာနိ ဝိဂတံ ဒါနံ သတ္တာဟေနေဝ ဒါတုကာမမှီ’’တိ။ နာရဒေါ ‘‘သာဓူ’’တိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မဟာဒါနံ ပဋိယာဒေသိ။ ရာဇာ သတ္တာဟံ ဒါနံ ဒတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဝသိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဥပေါသထကမ္မံ နာမာ’’တိ ဒဿေတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥပေါသထိကေသု ဥပါသကေသု ကေစိ သောတာပတ္တိဖလေ, ကေစိ သကဒါဂါမိဖလေ, ကေစိ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တဒါ နာရဒရာဇာ သာရိပုတ္တော အဟောသိ, မာတလိ အာနန္ဒော, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, သာဓိနရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သာဓိနဇာတကဝဏ္ဏနာ ဧကာဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၁။)֍ * [၄၉၅] ၁၂။ ဒသဗြာဟ္မဏဇာတကဝဏ္ဏနာ
ရာဇာ အဝေါစ ဝိဓုရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အသဒိသဒါနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တံ အဋ္ဌကနိပါတေ အာဒိတ္တဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၈။၆၉ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ရာဇာ ကိရ တံ ဒါနံ ဒဒန္တော သတ္ထာရံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ဝိစိနိတွာ ဂဏှိတွာ မဟာခီဏာသဝါနံယေဝ အဒါသိ။ အထဿ ဂုဏကထံ ကထေန္တာ ‘‘အာဝုသော, ရာဇာ အသဒိသဒါနံ ဒဒန္တော ဝိစိနိတွာ မဟပ္ဖလဋ္ဌာနေ အဒါသီ’’တိ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ယံ ကောသလရာဇာ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပဋ္ဌာကော ဟုတွာ ဝိစေယျဒါနံ ဒေတိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေပိ ဝိစေယျဒါနံ အဒံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ယုဓိဋ္ဌိလဂေါတ္တော ကောရဗျော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ ဝိဓုရော နာမ အမစ္စော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသတိ။ ရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ခေါဘေတွာ မဟာဒါနံ ဒေတိ။ တံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေသု ဧကောပိ ပဉ္စသီလမတ္တံ ရက္ခန္တော နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ ဒုဿီလာဝ, ဒါနံ ရာဇာနံ န တောသေတိ။ ရာဇာ ‘‘ဝိစေယျဒါနံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ သီလဝန္တာနံ ဒါတုကာမော ဟုတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဝိဓုရပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ မန္တယိဿာမီ’’တိ။ သော တံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတံ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘ရာဇာ အဝေါစ ဝိဓုရံ, ဓမ္မကာမော ယုဓိဋ္ဌိလော’’တိ၊
ပရတော ရညော စ ဝိဓုရဿ စ ဝစနပဋိဝစနံ ဟောတိ –
‘‘ဗြာဟ္မဏေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ဒုလ္လဘာ ဗြာဟ္မဏာ ဒေဝ, သီလဝန္တော ဗဟုဿုတာ၊
ဝိရတာ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ တေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၂။)‘‘ဒသ ခလု မဟာရာဇ, ယာ တာ ဗြာဟ္မဏဇာတိယော၊
တေသံ ဝိဘင်္ဂံ ဝိစယံ, ဝိတ္ထာရေန သုဏောဟိ မေ။
‘‘ပသိဗ္ဗကေ ဂဟေတွာန, ပုဏ္ဏေ မူလဿ သံဝုတေ၊
ဩသဓိကာယော ဂန္ထေန္တိ, နှာပယန္တိ ဇပန္တိ စ။
‘‘တိကိစ္ဆကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ကိင်္ကိဏိကာယော ဂဟေတွာ, ဃောသေန္တိ ပုရတောပိ တေ၊
ပေသနာနိပိ ဂစ္ဆန္တိ, ရထစရိယာသု သိက္ခရေ။
‘‘ပရိစာရကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ကမဏ္ဍလုံ ဂဟေတွာန, ဝင်္ကဒဏ္ဍဉ္စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ပစ္စုပေဿန္တိ ရာဇာနော, ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊
နာဒိန္နေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမ, ဂါမမှိ ဝါ ဝနမှိ ဝါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၃။)‘‘နိဂ္ဂါဟကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ပရူဠှကစ္ဆနခလောမာ, ပင်္ကဒန္တာ ရဇဿိရာ၊
ဩကိဏ္ဏာ ရဇရေဏူဟိ, ယာစကာ ဝိစရန္တိ တေ။
‘‘ခါဏုဃာတသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ဟရီတကံ အာမလကံ, အမ္ဗံ ဇမ္ဗုံ ဝိဘီတကံ၊
လဗုဇံ ဒန္တပေါဏာနိ, ဗေလုဝါ ဗဒရာနိ စ။
‘‘ရာဇာယတနံ ဥစ္ဆုပုဋံ, ဓူမနေတ္တံ မဓုအဉ္ဇနံ၊
ဥစ္စာဝစာနိ ပဏိယာနိ, ဝိပဏေန္တိ ဇနာဓိပ။
‘‘ဝါဏိဇကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၄။)‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ကသိဝါဏိဇ္ဇံ ကာရေန္တိ, ပေါသယန္တိ အဇေဠကေ၊
ကုမာရိယော ပဝေစ္ဆန္တိ, ဝိဝါဟန္တာဝဟန္တိ စ။
‘‘သမာ အမ္ဗဋ္ဌဝေဿေဟိ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘နိက္ခိတ္တဘိက္ခံ ဘုဉ္ဇန္တိ, ဂါမေသွေကေ ပုရောဟိတာ၊
ဗဟူ တေ ပရိပုစ္ဆန္တိ, အဏ္ဍစ္ဆေဒါ နိလဉ္ဆကာ။
‘‘ပသူပိ တတ္ထ ဟညန္တိ, မဟိံသာ သူကရာ အဇာ၊
ဂေါဃာတကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘အသိစမ္မံ ဂဟေတွာန, ခဂ္ဂံ ပဂ္ဂယှ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဝေဿပထေသု တိဋ္ဌန္တိ, သတ္ထံ အဗ္ဗာဟယန္တိပိ။
‘‘သမာ ဂေါပနိသာဒေဟိ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၅။)‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘အရညေ ကုဋိကံ ကတွာ, ကုဋာနိ ကာရယန္တိ တေ၊
သသဗိဠာရေ ဗာဓေန္တိ, အာဂေါဓာ မစ္ဆကစ္ဆပံ။
‘‘တေ လုဒ္ဒကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘အညေ ဓနဿ ကာမာ ဟိ, ဟေဋ္ဌာမဉ္စေ ပသက္ကိတာ၊
ရာဇာနော ဥပရိ နှာယန္တိ, သောမယာဂေ ဥပဋ္ဌိတေ။
‘‘မလမဇ္ဇကသမာ ရာဇ, တေပိ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ။
‘‘အပေတာ တေ စ ဗြဟ္မညာ, (ဣတိ ရာဇာ ကောရဗျော)
န တေ ဝုစ္စန္တိ ဗြာဟ္မဏာ၊
အညေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, သီလဝန္တေ ဗဟုဿုတေ။
‘‘ဝိရတေ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ မေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ၊
ဒက္ခိဏံ သမ္မ ဒဿာမ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။
တတ္ထ သီလဝန္တေတိ မဂ္ဂေနာဂတသီလေ။ ဗဟုဿုတေတိ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတေ။ ဒက္ခိဏန္တိ ဒါနံ။ ယေ တေတိ ယေ ဓမ္မိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာ တဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၆။)ဒါနံ ဘုဉ္ဇေယျုံ, တေ ဒုလ္လဘာ။ ဗြာဟ္မဏဇာတိယောတိ ဗြာဟ္မဏကုလာနိ။ တေသံ ဝိဘင်္ဂံ ဝိစယန္တိ တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိဘင်္ဂံ မမ ပညာယ ဝိစိတဘာဝံ ဝိတ္ထာရေန သုဏောဟိ။ သံဝုတေတိ ဗဒ္ဓမုခေ။ ဩသဓိကာယော ဂန္ထေန္တီတိ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ရောဂဿ ဘေသဇ္ဇံ, ဣဒံ ဣမဿ ရောဂဿ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ဧဝံ သိလောကေ ဗန္ဓိတွာ မနုဿာနံ ဒေန္တိ။ နှာပယန္တီတိ နဟာပနံ နာမ ကရောန္တိ။ ဇပန္တိ စာတိ ဘူတဝိဇ္ဇံ ပရိဝတ္တေန္တိ။ တိကိစ္ဆကသမာတိ ဝေဇ္ဇသဒိသာ။ တေပိ ဝုစ္စန္တီတိ တေပိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ဝါ မယံ, အဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိ အဇာနိတွာ ဝေဇ္ဇကမ္မေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တာ ဝေါဟာရေန ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အက္ခာတာ တေတိ ဣမေ တေ မယာ ဝေဇ္ဇဗြာဟ္မဏာ နာမ အက္ခာတာ။ နိပတာမသေတိ ဝဒေဟိ ဒါနိ, ကိံ တာဒိသေ ဗြာဟ္မဏေ နိပတာမ, နိမန္တနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမာမ, အတ္ထိ တေ ဧတေဟိ အတ္ထောတိ ပုစ္ဆတိ။ ဗြဟ္မညာတိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မတော။ န တေ ဝုစ္စန္တီတိ တေ ဗာဟိတပါပတာယ ဗြာဟ္မဏာ နာမ န ဝုစ္စန္တိ။
ကိင်္ကိဏိကာယောတိ မဟာရာဇ, အပရေပိ ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော ဗြာဟ္မဏဓမ္မံ ဆဍ္ဍေတွာ ဇီဝိကတ္ထာယ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ ပုရတော ကံသတာဠေ ဂဟေတွာ ဝါဒေန္တာ ဂါယန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ ပေသနာနိပီတိ ဒါသကမ္မကရာ ဝိယ ပေသနာနိပိ ဂစ္ဆန္တိ။ ရထစရိယာသူတိ ရထသိပ္ပံ သိက္ခန္တိ။ ပရိစာရကသမာတိ ဒါသကမ္မကရသဒိသာ။ ဝင်္ကဒဏ္ဍန္တိ ဝင်္ကဒဏ္ဍကဋ္ဌံ။ ပစ္စုပေဿန္တိ ရာဇာနောတိ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေ ပဋိစ္စ အာဂမ္မ သန္ဓာယ ဥပသေဝန္တိ။ ဂါမေသု နိဂမေသု စာတိ တေသံ နိဝေသနဒွါရေ နိသီဒန္တိ။ နိဂ္ဂါဟကသမာတိ နိဂ္ဂဟကာရကေဟိ ဗလိသာဓကရာဇပုရိသေဟိ သမာ။ ယထာ တေ ပုရိသာ ‘‘အဂ္ဂဟေတွာ န ဂမိဿာမာ’’တိ နိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဂဏှန္တိယေဝ, တထာ ‘‘ဂါမေ ဝါ ဝနေ ဝါ အလဒ္ဓါ မရန္တာပိ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမာ’’တိ ဥပဝသန္တိ။ တေပီတိ တေပိ ဗလိသာဓကသဒိသာ ပါပဓမ္မာ။
ရဇရေဏူဟီတိ ရဇေဟိ စ ပံသူဟိ စ ဩကိဏ္ဏာ။ ယာစကာတိ ဓနယာစကာ။ ခါဏုဃာတသမာတိ မလီနသရီရတာယ ဈာမခေတ္တေ ခါဏုဃာတကေဟိ ဘူမိံ ခဏိတွာ ဈာမခါဏုကဥဒ္ဓရဏကမနုဿေဟိ သမာနာ, ‘‘အဂ္ဂဟေတွာ န ဂမိဿာမာ’’တိ နိစ္စလဘာဝေန ဌိတတ္တာ နိခဏိတွာ ဌပိတဝတိခါဏုကာ ဝိယာတိပိ အတ္ထော။ တေပီတိ တေပိ တထာ လဒ္ဓံ ဓနံ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇေတွာ ပုန တထေဝ ဌိတတ္တာ ဒုဿီလာ ဗြာဟ္မဏာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၇။)ဥစ္ဆုပုဋန္တိ ဥစ္ဆုဉ္စေဝ ဖာဏိတပုဋဉ္စ။ မဓုအဉ္ဇနန္တိ မဓုဉ္စေဝ အဉ္ဇနဉ္စ။ ဥစ္စာဝစာနီတိ မဟဂ္ဃအပ္ပဂ္ဃါနိ။ ပဏိယာနီတိ ဘဏ္ဍာနိ။ ဝိပဏေန္တီတိ ဝိက္ကိဏန္တိ။ တေပီတိ တေပိ ဣမာနိ ဧတ္တကာနိ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကကပ္ပကာ ဝါဏိဇကဗြာဟ္မဏာ။ ပေါသယန္တီတိ ဂေါရသဝိက္ကယေန ဇီဝိကကပ္ပနတ္ထံ ပေါသေန္တိ။ ပဝေစ္ဆန္တီတိ အတ္တနော ဓီတရော ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ပရေသံ ဒေန္တိ။ တေ ဧဝံ ပရေသံ ဒဒမာနာ ဝိဝါဟန္တိ နာမ, အတ္တနော ပုတ္တာနံ အတ္ထာယ ဂဏှမာနာ အာဝါဟန္တိ နာမ။ အမ္ဗဋ္ဌဝေဿေဟီတိ ကုဋုမ္ဗိကေဟိ စေဝ ဂဟပတီဟိ စ သမာ, တေပိ ဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
နိက္ခိတ္တဘိက္ခန္တိ ဂါမပုရောဟိတာ ဟုတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ နိဗဒ္ဓဘိက္ခံ။ ဗဟူ တေတိ ဗဟူ ဇနာ ဧတေ ဂါမပုရောဟိတေ နက္ခတ္တမုဟုတ္တမင်္ဂလာနိ ပုစ္ဆန္တိ။ အဏ္ဍစ္ဆေဒါ နိလဉ္ဆကာတိ ဘတိံ ဂဟေတွာ ဗလိဗဒ္ဒါနံ အဏ္ဍစ္ဆေဒကာ စေဝ တိသူလာဒိအင်္ကကရဏေန လဉ္ဆကာ စ, လက္ခဏကာရကာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တေသံ ဂါမပုရောဟိတာနံ ဂေဟေသု မံသဝိက္ကိဏနတ္ထံ ဧတေ ပသုအာဒယောပိ ဟညန္တိ။ တေပီတိ တေပိ ဂေါဃာတကသမာ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တိ။
အသိစမ္မန္တိ အသိလဋ္ဌိဉ္စေဝ ကဏ္ဍဝါရဏဉ္စ။ ဝေဿပထေသူတိ ဝါဏိဇာနံ ဂမနမဂ္ဂေသု။ သတ္ထံ အဗ္ဗာဟယန္တီတိ သတ္ထဝါဟာနံ ဟတ္ထတော သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဂဟေတွာ သတ္ထေ စောရာဋဝိံ အတိဗာဟေန္တိ။ ဂေါပနိသာဒေဟီတိ ဂေါပါလကေဟိ စေဝ နိသာဒေဟိ စ ဂါမဃာတကစောရေဟိ သမာတိ ဝုတ္တံ။ တေပီတိ တေပိ ဧဝရူပါ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကုဋာနိ ကာရယန္တိ တေတိ ကူဋပါသာဒီနိ ရောပေန္တိ။ သသဗိဠာရေတိ သသေ စေဝ ဗိဠာရေ စ။ ဧတေန ထလစရေ မိဂေ ဒဿေတိ။ အာဂေါဓာ မစ္ဆကစ္ဆပန္တိ ထလဇေသု တာဝ အာဂေါဓတော မဟန္တေ စ ခုဒ္ဒကေ စ ပါဏယော ဗာဓေန္တိ မာရေန္တိ, ဇလဇေသု မစ္ဆကစ္ဆပေ။ တေပီတိ တေပိ လုဒ္ဒကသမာ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တိ။
အညေ ဓနဿ ကာမာ ဟီတိ အပရေ ဗြာဟ္မဏာ ဓနံ ပတ္ထေန္တာ။ ဟေဋ္ဌာမဉ္စေ ပသက္ကိတာတိ ‘‘ကလိပဝါဟကမ္မံ ကာရေဿာမာ’’တိ ရတနမယံ မဉ္စံ ကာရေတွာ တဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နာ အစ္ဆန္တိ။ အထ နေသံ သောမယာဂေ ဥပဋ္ဌိတေ ရာဇာနော ဥပရိ နဟာယန္တိ, တေ ကိရ သောမယာဂေ နိဋ္ဌိတေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၈။)အာဂန္တွာ တသ္မိံ မဉ္စေ နိသီဒန္တိ။ အထ နေ အညေ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ကလိံ ပဝါဟေဿာမာ’’တိ နဟာပေန္တိ။ ရတနမဉ္စော စေဝ ရညော ရာဇာလင်္ကာရော စ သဗ္ဗော ဟေဋ္ဌာမဉ္စေ နိပန္နဿေဝ ဟောတိ။ တေပီတိ တေပိ မလမဇ္ဇကေဟိ နဟာပိတေဟိ သဒိသာ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝုစ္စန္တိ။
ဧဝဉ္စိမေ ဝေါဟာရမတ္တဗြာဟ္မဏေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏေ ဒဿေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အတ္ထိ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ ဒေဝ, သီလဝန္တော ဗဟုဿုတာ၊
ဝိရတာ မေထုနာ ဓမ္မာ, ယေ တေ ဘုဉ္ဇေယျု ဘောဇနံ။
‘‘ဧကဉ္စ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တိ, န စ မဇ္ဇံ ပိဝန္တိ တေ၊
အက္ခာတာ တေ မဟာရာဇ, တာဒိသေ နိပတာမသေ’’တိ။
တတ္ထ သီလဝန္တောတိ အရိယသီလေန သမန္နာဂတာ။ ဗဟုဿုတာတိ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စေန သမန္နာဂတာ။ တာဒိသေတိ ဧဝရူပေ ဗာဟိတပါပေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗြာဟ္မဏေ နိမန္တနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမာမာတိ။
ရာဇာ တဿ ကထံ သုတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘သမ္မ ဝိဓုရ, ဧဝရူပါ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ ဗြာဟ္မဏာ ကဟံ ဝသန္တီ’’တိ? ဥတ္တရဟိမဝန္တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ, မဟာရာဇာတိ။ ‘‘တေန ဟိ, ပဏ္ဍိတ, တဝ ဗလေန မယှံ တေ ဗြာဟ္မဏေ ပရိယေသာ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတေ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ ဝိဓုရ, သီသဝန္တော ဗဟုဿုတာ၊
ဧတေ ဝိဓုရ ပရိယေသ, ခိပ္ပဉ္စ နေ နိမန္တယာ’’တိ။
မဟာသတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ သဗ္ဗေ နဂရဝါသိနော ဒါနံ ဒတွာ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ သမာဒိန္နသီလာ ဟောန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘တုမှေပိ သဒ္ဓိံ ပရိဇနေန ဥပေါသထံ သမာဒိယထာ’’တိ ဝတွာ သယံ ပါတောဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ဥပေါသထံ သမာဒါယ သာယနှသမယေ ဇာတိပုပ္ဖပုဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏသမုဂ္ဂံ အာဟရာပေတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏေ အနုဿရိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဥတ္တရဟိမဝန္တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရဝါသိနော ပဉ္စသတာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သွေ အမှာကံ ဘိက္ခံ ဂဏှန္တူ’’တိ နိမန္တေတွာ အာကာသေ အဋ္ဌ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တဒါ တတ္ထ ပဉ္စသတာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဝသန္တိ, ပုပ္ဖါနိ ဂန္တွာ တေသံ ဥပရိ ပတိံသု။ တေ အာဝဇ္ဇေန္တာ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၆၉။)ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘မာရိသာ, ဝိဓုရပဏ္ဍိတေန နိမန္တိတမှ, န ခေါ ပနေသ ဣတ္တရသတ္တော, ဗုဒ္ဓင်္ကုရော ဧသ, ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, ကရိဿာမဿ သင်္ဂဟ’’န္တိ နိမန္တနံ အဓိဝါသယိံသု။ မဟာသတ္တော ပုပ္ဖါနံ အနာဂမနသညာယ အဓိဝါသိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မဟာရာဇ, သွေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အာဂမိဿန္တိ, သက္ကာရသမ္မာနံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ပုနဒိဝသေ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ မဟာတလေ မဟာရဟာနိ အာသနာနိ ပညပေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အနောတတ္တဒဟေ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနာ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ရာဇင်္ဂဏေ ဩတရိံသု။ ရာဇာ စ ဗောဓိသတ္တော စ ပသန္နမာနသာ တေသံ ဟတ္ထတော ပတ္တာနိ ဂဟေတွာ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ နိသီဒါပေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသိံသု။ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ စ ပုနဒိဝသတ္ထာယာတိ ဧဝံ သတ္တ ဒိဝသေ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗပရိက္ခာရေ အဒံသု။ တေ အနုမောဒနံ ကတွာ အာကာသေန တတ္ထေဝ ဂတာ, ပရိက္ခာရာပိ တေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ကောသလရညော မမ ဥပဋ္ဌာကဿ သတော ဝိစေယျဒါနံ ဒါတုံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေပိ ဗုဒ္ဓေ ဒါနံ အဒံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒသဗြာဟ္မဏဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒွါဒသမာ။
֍ * [၄၉၆] ၁၃။ ဘိက္ခာပရမ္ပရဇာတကဝဏ္ဏနာ
သုခုမာလရူပံ ဒိသွာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သဒ္ဓေါ အဟောသိ ပသန္နော, တထာဂတဿ စေဝ သံဃဿ စ နိဗဒ္ဓံ မဟာသက္ကာရံ ကရောတိ။ အထေကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓရတနဿ စေဝ သံဃရတနဿ စ ပဏီတာနိ ခါဒနီယဘောဇနီယာနိ စေဝ သုခုမဝတ္ထာနိ စ ဒေန္တော နိစ္စံ မဟာသက္ကာရံ ကရောမိ, ဣဒါနိ ဓမ္မရတနဿပိ ကရိဿာမိ, ကထံ နု ခေါ တဿ သက္ကာရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၀။)ကရောန္တေန ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ သော ဗဟူနိ ဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဒါယ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဓမ္မရတနဿ သက္ကာရံ ကတ္တုကာမောမှိ, ကထံ နု ခေါ တဿ သက္ကာရံ ကရောန္တေန ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘သစေ ဓမ္မရတနဿ သက္ကာရံ ကတ္တုကာမော, ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ အာနန္ဒဿ သက္ကာရံ ကရောဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ထေရံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ မဟန္တေန သက္ကာရေန အတ္တနော ဂေဟံ နေတွာ မဟာရဟေ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဒတွာ မဟဂ္ဃေ တိစီဝရပ္ပဟောနကေ သာဋကေ အဒါသိ။ ထေရောပိ ‘‘အယံ သက္ကာရော ဓမ္မရတနဿ ကတော, န မယှံ အနုစ္ဆဝိကော, အဂ္ဂသာဝကဿ ဓမ္မသေနာပတိဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ စိန္တေတွာ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ ဝတ္ထာနိ စ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ အဒါသိ။ သောပိ ‘‘အယံ သက္ကာရော ဓမ္မရတနဿ ကတော, ဧကန္တေန ဓမ္မဿာမိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ စိန္တေတွာ ဒသဗလဿ အဒါသိ။ သတ္ထာ အတ္တနော ဥတ္တရိတရံ အဒိသွာ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိ, စီဝရသာဋကေ အဂ္ဂဟေသိ။
ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ကုဋုမ္ဗိကော ‘ဓမ္မရတနဿ သက္ကာရံ ကရောမီ’တိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ အာနန္ဒတ္ထေရဿ အဒါသိ။ ထေရော ‘နာယံ မယှံ အနုစ္ဆဝိကော’တိ ဓမ္မသေနာပတိနော အဒါသိ, သောပိ ‘နာယံ မယှံ အနုစ္ဆဝိကော’တိ တထာဂတဿ အဒါသိ။ တထာဂတော အညံ ဥတ္တရိတရံ အပဿန္တော အတ္တနော ဓမ္မဿာမိတာယ ‘မယှမေဝေသော အနုစ္ဆဝိကော’တိ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိ, စီဝရသာဋကေပိ ဂဏှိ, ဧဝံ သော ပိဏ္ဍပါတော ယထာနုစ္ဆဝိကတာယ ဓမ္မဿာမိနောဝ ပါဒမူလံ ဂတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ပိဏ္ဍပါတော ပရမ္ပရာ ယထာနုစ္ဆဝိကံ ဂစ္ဆတိ, ပုဗ္ဗေပိ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ အဂမာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေန္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဧဝံ သန္တေပိဿ ဝိနိစ္ဆယော သုညော ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာ အတ္တနော အဂုဏဂဝေသကော ဟုတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၁။)အန္တောနိဝေသနာဒီနိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော အန္တေပုရေ စ အန္တောနဂရေ စ ဒွါရဂါမေသု စ အတ္တနော အဂုဏံ ကထေန္တံ အဒိသွာ ‘‘ဇနပဒေ ဂဝေသိဿာမီ’’တိ အမစ္စာနံ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ အညာတကဝေသေနေဝ ကာသိရဋ္ဌေ စရန္တော ကဉ္စိ အဂုဏံ ကထေန္တံ အဒိသွာ ပစ္စန္တေ ဧကံ နိဂမံ ပတွာ ဗဟိဒွါရသာလာယံ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ နိဂမဝါသီ အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ ကုဋုမ္ဗိကော မဟန္တေန ပရိဝါရေန နှာနတိတ္ထံ ဂစ္ဆန္တော သာလာယံ နိသိန္နံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သုခုမာလသရီရံ ရာဇာနံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော သာလံ ပဝိသိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ဣဓေဝ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ သမ္ပာဒေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဘတ္တဘာဇနာနိ ဂါဟာပေတွာ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဟိမဝန္တဝါသီ ပဉ္စာဘိညော တာပသော အာဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါပိ အာဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။
ကုဋုမ္ဗိကော ရညော ဟတ္ထဓောဝနဥဒကံ ဒတွာ နာနဂ္ဂရသေဟိ သူပဗျဉ္ဇနေဟိ ဘတ္တပါတိံ သဇ္ဇေတွာ ရညော ဥပနေသိ။ ရာဇာ နံ ဂဟေတွာ ပုရောဟိတဿ ဗြာဟ္မဏဿ အဒါသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဂဟေတွာ တာပသဿ အဒါသိ။ တာပသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝါမဟတ္ထေန ဘတ္တပါတိံ, ဒက္ခိဏဟတ္ထေန ကမဏ္ဍလုံ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ပတ္တေ ဘတ္တံ ပက္ခိပိ။ သော ကဉ္စိ အနိမန္တေတွာ အနာပုစ္ဆိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ တဿ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော စိန္တေသိ ‘‘မယာ ရညော ဘတ္တံ ဒိန္နံ, ရညာ ဗြာဟ္မဏဿ, ဗြာဟ္မဏေန တာပသဿ, တာပသေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ကဉ္စိ အနာပုစ္ဆိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ, ကိံ နု ခေါ ဣမေသံ ဧတ္တကံ ဒါနကာရဏံ, ကိံ ဣမဿ ကဉ္စိ အနာပုစ္ဆိတွာဝ ဘုဉ္ဇနကာရဏံ, အနုပုဗ္ဗေန တေ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သော ဧကေကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ။ တေပိဿ ကထေသုံ –
‘‘သုခုမာလရူပံ ဒိသွာ, ရဋ္ဌာ ဝိဝနမာဂတံ၊
ကုဋာဂါရဝရူပေတံ, မဟာသယနမုပါသိတံ။
‘‘တဿ တေ ပေမကေနာဟံ, အဒါသိံ ဝဍ္ဎမောဒနံ၊
သာလီနံ ဝိစိတံ ဘတ္တံ, သုစိံ မံသူပသေစနံ။
‘‘တံ တွံ ဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂယှ, ဗြာဟ္မဏဿ အဒါသယိ၊
အတ္တာနံ အနသိတွာန, ကောယံ ဓမ္မော နမတ္ထု တေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၂။)‘‘အာစရိယော ဗြာဟ္မဏော မယှံ, ကိစ္စာကိစ္စေသု ဗျာဝဋော၊
ဂရု စ အာမန္တနီယော စ, ဒါတုမရဟာမိ ဘောဇနံ။
‘‘ဗြာဟ္မဏံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ဂေါတမံ ရာဇပူဇိတံ၊
ရာဇာ တေ ဘတ္တံ ပါဒါသိ, သုစိံ မံသူပသေစနံ။
‘‘တံ တွံ ဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂယှ, ဣသိဿ ဘောဇနံ အဒါ၊
အခေတ္တညူသိ ဒါနဿ, ကောယံ ဓမ္မော နမတ္ထု တေ။
‘‘ဘရာမိ ပုတ္တဒါရေ စ, ဃရေသု ဂဓိတော အဟံ၊
ဘုဉ္ဇေ မာနုသကေ ကာမေ, အနုသာသာမိ ရာဇိနော။
‘‘အာရညိကဿ ဣသိနော, စိရရတ္တံ တပဿိနော၊
ဝုဍ္ဎဿ ဘာဝိတတ္တဿ, ဒါတုမရဟာမိ ဘောဇနံ။
‘‘ဣသိဉ္စ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိသံ ဓမနိသန္ထတံ၊
ပရူဠှကစ္ဆနခလောမံ, ပင်္ကဒန္တံ ရဇဿိရံ။
‘‘ဧကော အရညေ ဝိဟရသိ, နာဝကင်္ခသိ ဇီဝိတံ၊
ဘိက္ခု ကေန တယာ သေယျော, ယဿ တွံ ဘောဇနံ အဒါ။
‘‘ခဏန္တာလုကလမ္ဗာနိ, ဗိလာလိတက္ကလာနိ စ၊
ဓုနံ သာမာကနီဝါရံ, သံဃာရိယံ ပသာရိယံ။
‘‘သာကံ ဘိသံ မဓုံ မံသံ, ဗဒရာမလကာနိ စ၊
တာနိ အာဟရိတွာ ဘုဉ္ဇာမိ, အတ္ထိ မေ သော ပရိဂ္ဂဟော။
‘‘ပစန္တော အပစန္တဿ, အမမဿ သကိဉ္စနော၊
အနာဒါနဿ သာဒါနော, ဒါတုမရဟာမိ ဘောဇနံ။
‘‘ဘိက္ခုဉ္စ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, တုဏှီမာသီန သုဗ္ဗတံ၊
ဣသိ တေ ဘတ္တံ ပါဒါသိ, သုစိံ မံသူပသေစနံ။
‘‘တံ တွံ ဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂယှ, တုဏှီ ဘုဉ္ဇသိ ဧကကော၊
နာညံ ကဉ္စိ နိမန္တေသိ, ကောယံ ဓမ္မော နမတ္ထု တေ။
‘‘န ပစာမိ န ပါစေမိ, န ဆိန္ဒာမိ န ဆေဒယေ၊
တံ မံ အကိဉ္စနံ ဉတွာ, သဗ္ဗပါပေဟိ အာရတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၃။)‘‘ဝါမေန ဘိက္ခမာဒါယ, ဒက္ခိဏေန ကမဏ္ဍလုံ၊
ဣသိ မေ ဘတ္တံ ပါဒါသိ, သုစိံ မံသူပသေစနံ။
‘‘ဧတေ ဟိ ဒါတုမရဟန္တိ, သမမာ သပရိဂ္ဂဟာ၊
ပစ္စနီကမဟံ မညေ, ယော ဒါတာရံ နိမန္တယေ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဝနန္တိ နိရုဒကာရညသဒိသံ ဣမံ ပစ္စန္တံ အာဂတံ။ ကူဋာဂါရဝရူပေတန္တိ ကူဋာဂါရဝရေန ဥပဂတံ, ဧကံ ဝရကူဋာဂါရဝါသိနန္တိ အတ္ထော။ မဟာသယနမုပါသိတန္တိ တတ္ထေဝ သုပညတ္တံ သိရိသယနံ ဥပါသိတံ။ တဿ တေတိ ဧဝရူပံ တံ ဒိသွာ အဟံ ပေမမကာသိံ, တဿ တေ ပေမကေန။ ဝဍ္ဎမောဒနန္တိ ဥတ္တမောဒနံ။ ဝိစိတန္တိ အပဂတခဏ္ဍကာဠကေဟိ ဝိစိတတဏ္ဍုလေဟိ ကတံ။ အဒါသယီတိ အဒါသိ။ အတ္တာနန္တိ အတ္တနာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အနသိတွာနာတိ အဘုဉ္ဇိတွာ။ ကောယံ ဓမ္မောတိ မဟာရာဇ, ကော ဧသ တုမှာကံ သဘာဝေါ။ နမတ္ထု တေတိ နမော တဝ အတ္ထု, ယော တွံ အတ္တနာ အဘုဉ္ဇိတွာ ပရဿ အဒါသိ။
အာစရိယောတိ ကုဋုမ္ဗိက ဧသ မယှံ အာစာရသိက္ခာပကော အာစရိယော။ ဗျာဝဋောတိ ဥဿုကော။ အာမန္တနီယောတိ အာမန္တေတဗ္ဗယုတ္တကော မယာ ဒိန္နံ ဘတ္တံ ဂဟေတုံ အနုရူပေါ။ ဒါတုမရဟာမီတိ ‘‘အဟံ ဧဝရူပဿ အာစရိယဿ ဘောဇနံ ဒါတုံ အရဟာမီ’’တိ ရာဇာ ဗြာဟ္မဏဿ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေသိ။ အခေတ္တညူသီတိ နာဟံ ဒါနဿ ခေတ္တံ, မယိ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ န ဟောတီတိ ဧဝံ အတ္တာနံ ဒါနဿ အခေတ္တံ ဇာနာသိ မညေတိ။ အနုသာသာမီတိ အတ္တနော အတ္ထံ ပဟာယ ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသာမိ။
ဧဝံ အတ္တနော အဂုဏံ ကထေတွာ အာရညိကဿာတိ ဣသိနော ဂုဏံ ကထေသိ။ ဣသိနောတိ သီလာဒိဂုဏပရိယေသကဿ။ တပဿိနောတိ တပနိဿိတဿ။ ဝုဍ္ဎဿာတိ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏဝုဍ္ဎဿ။ နာဝကင်္ခသီတိ သယံ ဒုလ္လဘဘောဇနော ဟုတွာ ဧဝရူပံ ဘောဇနံ အညဿ ဒေသိ, ကိံ အတ္တနော ဇီဝိတံ န ကင်္ခသိ။ ဘိက္ခု ကေနာတိ အယံ ဘိက္ခု ကတရေန ဂုဏေန တယာ သေဋ္ဌတရော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၄။)ခဏန္တာလုကလမ္ဗာနီတိ ခဏန္တော အာလူနိ စေဝ တာလကန္ဒာနိ စ။ ဗိလာလိတက္ကလာနိ စာတိ ဗိလာလိကန္ဒတက္ကလကန္ဒာနိ စ။ ဓုနံ သာမာကနီဝါရန္တိ သာမာကဉ္စ နီဝါရဉ္စ ဓုနိတွာ။ သံဃာရိယံ ပသာရိယန္တိ ဧတေ သာမာကနီဝါရေ ဓုနန္တော သံဃာရေတွာ ပုန သုက္ခာပိတေ ပသာရေတွာ သုပ္ပေန ပပ္ဖေါဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ တဏ္ဍုလေ အာဒါယ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇာမီတိ ဝဒတိ။ သာကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ သူပေယျပဏ္ဏံ။ မံသန္တိ သီဟဗျဂ္ဃဝိဃာသာဒိမံသံ။ တာနိ အာဟရိတွာတိ တာနိ သာကာဒီနိ အာဟရိတွာ။ အမမဿာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိမမတ္တရဟိတဿ။ သကိဉ္စနောတိ သပလိဗောဓော။ အနာဒါနဿာတိ နိဂ္ဂဟဏဿ။ ဒါတုမရဟာမီတိ ဧဝရူပဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ အတ္တနာ လဒ္ဓဘောဇနံ ဒါတုံ အရဟာမိ။
တုဏှီမာသီနန္တိ ကိဉ္စိ အဝတွာ နိသိန္နံ။ အကိဉ္စနန္တိ ရာဂကိဉ္စနာဒီဟိ ရဟိတံ။ အာရတန္တိ ဝိရတံ သဗ္ဗပါပါနိ ပဟာယ ဌိတံ။ ကမဏ္ဍလုန္တိ ကုဏ္ဍိကံ။ ဧတေ ဟီတိ ဧတေ ရာဇာဒယော တယော ဇနာတိ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ တေ နိဒ္ဒိသန္တော ဧဝမာဟ။ ဒါတုမရဟန္တီတိ မာဒိသဿ ဒါတုံ အရဟန္တိ။ ပစ္စနီကန္တိ ပစ္စနီကပဋိပဒံ။ ဒါယကဿ ဟိ နိမန္တနံ ဧကဝီသတိယာ အနေသနာသု အညတရာယ ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနာယ ဇီဝိကကပ္ပနသင်္ခါတာ မိစ္ဆာဇီဝပဋိပတ္တိ နာမ ဟောတိ။
တဿ ဝစနံ သုတွာ ကုဋုမ္ဗိကော အတ္တမနော ဒွေ ဩသာနဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အတ္ထာယ ဝတ မေ အဇ္ဇ, ဣဓာဂစ္ဆိ ရထေသဘော၊
သောဟံ အဇ္ဇ ပဇာနာမိ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ရဋ္ဌေသု ဂိဒ္ဓါ ရာဇာနော, ကိစ္စာကိစ္စေသု ဗြာဟ္မဏာ၊
ဣသီ မူလဖလေ ဂိဒ္ဓါ, ဝိပ္ပမုတ္တာ စ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။
တတ္ထ ရထေသဘောတိ ရာဇာနံ သန္ဓာယာဟ။ ကိစ္စာကိစ္စေသူတိ ရညော ကိစ္စကရဏီယေသု။ ဘိက္ခဝေါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘိက္ခဝေါ ပန သဗ္ဗဘဝေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၅။)ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော, တထာ တာပသော။ ရာဇာ ပန ကတိပါဟံ တဿ သန္တိကေ ဝသိတွာ ဗာရာဏသိမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ပိဏ္ဍပါတော ယထာနုစ္ဆဝိကံ ဂစ္ဆတိ, ပုဗ္ဗေပိ ဂတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကုဋုမ္ဗိကော ဓမ္မရတနဿ သက္ကာရကာရကော ကုဋုမ္ဗိကော အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ပုရောဟိတော သာရိပုတ္တော, ဟိမဝန္တတာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဘိက္ခာပရမ္ပရဇာတကဝဏ္ဏနာ တေရသမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
ကေဒါရံ စန္ဒကိန္နရီ, ဥက္ကုသုဒ္ဒါလဘိသကံ၊
သုရုစိ ပဉ္စုပေါသထံ, မဟာမောရဉ္စ တစ္ဆကံ။
မဟာဝါဏိဇ သာဓိနံ, ဒသဗြာဟ္မဏဇာတကံ၊
ဘိက္ခာပရမ္ပရာပိ စ, တေရသာနိ ပကိဏ္ဏကေ။
ပကိဏ္ဏကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၆။)၁၅။ ဝီသတိနိပါတော
֍ * [၄၉၇] ၁။ မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကုတော နု အာဂစ္ဆသိ ဒုမ္မဝါသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဒေနံ နာမ ဝံသရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိဉှိ ကာလေ အာယသ္မာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော ဇေတဝနတော အာကာသေန ဂန္တွာ ယေဘုယျေန ကောသမ္ဗိယံ ဥဒေနဿ ရညော ဥယျာနံ ဒိဝါဝိဟာရာယ ဂစ္ဆတိ။ ထေရော ကိရ ပုရိမဘဝေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဒီဃမဒ္ဓါနံ တသ္မိံ ဥယျာနေ မဟာပရိဝါရော သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိ။ သော တေန ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏေန ယေဘုယျေန တတ္ထေဝ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေတိ။ တသ္မိံ ဧကဒိဝသံ တတ္ထ ဂန္တွာ သုပုပ္ဖိတသာလမူလေ နိသိန္နေ ဥဒေနော သတ္တာဟံ မဟာပါနံ ပိဝိတွာ ‘‘ဥယျာနကီဠံ ကီဠိဿာမီ’’တိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ ဂန္တွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ အညတရာယ ဣတ္ထိယာ အင်္ကေ နိပန္နော သုရာမဒမတ္တတာယ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ဂါယန္တာ နိသိန္နိတ္ထိယော တူရိယာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ ပုပ္ဖဖလာဒီနိ ဝိစိနန္တိယော ထေရံ ဒိသွာ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ ထေရော တာသံ ဓမ္မကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ ဣတရာပိ ဣတ္ထီ အင်္ကံ စာလေတွာ ရာဇာနံ ပဗောဓေတွာ ‘‘ကုဟိံ တာ ဝသလိယော ဂတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧကံ သမဏံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ’’တိ အာဟ။ သော ကုဒ္ဓေါ ဂန္တွာ ထေရံ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ ‘‘ဟန္ဒာဟံ, တံ သမဏံ တမ္ဗကိပိလ္လကေဟိ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ ကောဓဝသေန ထေရဿ သရီရေ တမ္ဗကိပိလ္လကပုဋံ ဘိန္ဒာပေသိ။ ထေရော အာကာသေ ဌတွာ တဿောဝါဒံ ဒတွာ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိဒွါရေယေဝ ဩတရိတွာ တထာဂတေန ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ထေရော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, ဘာရဒွါဇ, ဥဒေနော ဣဒါနေဝ ပဗ္ဗဇိတေ ဝိဟေဌေတိ, ပုဗ္ဗေပိ ဝိဟေဌေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တဒါ မဟာသတ္တော ဗဟိနဂရေ စဏ္ဍာလယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘မာတင်္ဂေါ’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၇။)အပရဘာဂေ ဝိညုတံ ပတ္တော ‘‘မာတင်္ဂပဏ္ဍိတော’’တိ ပါကဋော အဟောသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ နာမ ဧကမာသဒွေမာသဝါရေန မဟာပရိဝါရာ ဥယျာနံ ကီဠိတုံ ဂစ္ဆတိ။ အထေကဒိဝသံ မဟာသတ္တော ကေနစိ ကမ္မေန နဂရံ ပဝိသန္တော အန္တရဒွါရေ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ ဒိသွာ ဧကမန္တံ အပဂန္တွာ အလ္လီယိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ သာဏိယာ အန္တရေန ဩလောကေန္တီ တံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စဏ္ဍာလော အယျေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗယုတ္တကံ ဝတ ပဿာမီ’’တိ ဂန္ဓောဒကေန အက္ခီနိ ဓောဝိတွာ တတော နိဝတ္တိ။ တာယ သဒ္ဓိံ နိက္ခန္တဇနော ‘‘အရေ, ဒုဋ္ဌ စဏ္ဍာလ, အဇ္ဇ တံ နိဿာယ အမှာကံ အမူလကံ သုရာဘတ္တံ နဋ္ဌ’’န္တိ ကောဓာဘိဘူတော မာတင်္ဂပဏ္ဍိတံ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ပေါထေတွာ ဝိသညိံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော မုဟုတ္တံ ဝီတိနာမေတွာ ပဋိလဒ္ဓသညော စိန္တေသိ ‘‘ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ပရိဇနော မံ နိဒ္ဒေါသံ အကာရဏေန ပေါထေသိ, ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ လဘိတွာဝ ဥဋ္ဌဟိဿာမိ, နော အလဘိတွာ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တွာ တဿာ ပိတု နိဝေသနဒွါရေ နိပဇ္ဇိ။ သော ‘‘ကေန ကာရဏေန နိပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အညံ ကာရဏံ နတ္ထိ, ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ မေ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ဧကော ဒိဝသော အတီတော, တထာ ဒုတိယော, တတိယော, စတုတ္ထော, ပဉ္စမော, ဆဋ္ဌော စ။ ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိဋ္ဌာနံ နာမ သမိဇ္ဈတိ, တသ္မာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ နီဟရိတွာ တဿ အဒံသု။
အထ နံ သာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, သာမိ, တုမှာကံ ဂေဟံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ဘဒ္ဒေ, တဝ ပရိဇနေနမှိ သုပေါထိတော ဒုဗ္ဗလော, မံ ဥက္ခိပိတွာ ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ အာဒါယ ဂစ္ဆာဟီတိ။ သာ တထာ ကတွာ နဂရဝါသီနံ ပဿန္တာနညေဝ နဂရာ နိက္ခမိတွာ စဏ္ဍာလဂါမကံ ဂတာ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ဇာတိသမ္ဘေဒဝီတိက္ကမံ အကတွာဝ ကတိပါဟံ ဂေဟေ ဝသာပေတွာ စိန္တေသိ ‘‘အဟမေတံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တံ ကရောန္တော ပဗ္ဗဇိတွာဝ ကာတုံ သက္ခိဿာမိ, န ဣတရထာ’’တိ။ အထ နံ အာမန္တေတွာ ‘ဘဒ္ဒေ, မယိ အရညတော ကိဉ္စိ အနာဟရန္တေ အမှာကံ ဇီဝိကာ နပ္ပဝတ္တတိ, ယာဝ မမာဂမနာ မာ ဥက္ကဏ္ဌိ, အဟံ အရညံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂေဟဝါသိနောပိ ‘‘ဣမံ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ အရညံ ဂန္တွာ သမဏပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အပ္ပမတ္တော သတ္တမေ ဒိဝသေ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ ပဉ္စ အဘိညာယော စ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ဣဒါနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၈။)ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ အဝဿယော ဘဝိတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ စဏ္ဍာလဂါမဒွါရေ ဩတရိတွာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ သာ တဿာဂမနံ သုတွာ ဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ‘‘သာမိ, ကသ္မာ မံ အနာထံ ကတွာ ပဗ္ဗဇိတောသီ’’တိ ပရိဒေဝိ။ အထ နံ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာ စိန္တယိ, တဝ ပေါရာဏကယသတော ဣဒါနိ မဟန္တတရံ ယသံ ကရိဿာမိ, အပိစ ခေါ ပန ‘န မယှံ မာတင်္ဂပဏ္ဍိတော သာမိကော, မဟာဗြဟ္မာ မေ သာမိကော’တိ ဧတ္တကံ ပရိသမဇ္ဈေ ဝတ္တုံ သက္ခိဿသီ’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, သာမိ, သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ‘‘ဣဒါနိ တေ သာမိကော ကုဟိန္တိ ပုဋ္ဌာ ‘ဗြဟ္မလောကံ ဂတော’တိ ဝတွာ ‘ကဒါ အာဂမိဿတီ’တိ ဝုတ္တေ ‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ပုဏ္ဏမာယံ စန္ဒံ ဘိန္ဒိတွာ အာဂမိဿတီ’တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ နံ ဝတွာ မဟာသတ္တော ဟိမဝန္တမေဝ ဂတော။
ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာပိ ဗာရာဏသိယံ မဟာဇနဿ မဇ္ဈေ တေသု တေသု ဌာနေသု တထာ ကထေသိ။ မဟာဇနော ‘‘အဟော မဟာဗြဟ္မာ သမာနော ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ န ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ စန္ဒဿ ဂဂနမဇ္ဈေ ဌိတကာလေ ဗြဟ္မတ္တဘာဝံ မာပေတွာ သကလံ ကာသိရဋ္ဌံ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိနဂရဉ္စ ဧကောဘာသံ ကတွာ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဘိန္ဒိတွာ ဩတရိတွာ ဗာရာဏသိယာ ဥပရူပရိ တိက္ခတ္တုံ ပရိဗ္ဘမိတွာ မဟာဇနေန ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇိယမာနော စဏ္ဍာလဂါမကာဘိမုခေါ အဟောသိ။ ဗြဟ္မဘတ္တာ သန္နိပတိတွာ စဏ္ဍာလဂါမကံ ဂန္တွာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ဂေဟံ သုဒ္ဓဝတ္ထေဟိ ဆာဒေတွာ ဘူမိံ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟိ ဩပုဉ္ဆိတွာ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ ဓူမံ ဒတွာ စေလဝိတာနံ ပသာရေတွာ မဟာသယနံ ပညပေတွာ ဂန္ဓတေလေဟိ ဒီပံ ဇာလေတွာ ဒွါရေ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏဝါလုကံ ဩကိရိတွာ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ ဓဇေ ဗန္ဓိံသု။ ဧဝံ အလင်္ကတေ ဂေဟေ မဟာသတ္တော ဩတရိတွာ အန္တော ပဝိသိတွာ ထောကံ သယနပိဋ္ဌေ နိသီဒိ။
တဒါ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ ဥတုနီ ဟောတိ။ အထဿာ အင်္ဂုဋ္ဌကေန နာဘိံ ပရာမသိ, ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဂဗ္ဘော တေ ပတိဋ္ဌိတော, တွံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိဿသိ, တွမ္ပိ ပုတ္တောပိ တေ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဘဝိဿထ, တဝ ပါဒဓောဝနဥဒကံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇူနံ အဘိသေကောဒကံ ဘဝိဿတိ, နဟာနောဒကံ ပန တေ အမတောသဓံ ဘဝိဿတိ, ယေ တံ သီသေ အာသိဉ္စိဿန္တိ, တေ သဗ္ဗရောဂေဟိ မုစ္စိဿန္တိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၇၉။)ကာဠကဏ္ဏိံ ပရိဝဇ္ဇေဿန္တိ, တဝ ပါဒပိဋ္ဌေ သီသံ ဌပေတွာ ဝန္ဒန္တာ သဟဿံ ဒဿန္တိ, သောတပထေ ဌတွာ ဝန္ဒန္တာ သတံ ဒဿန္တိ, စက္ခုပထေ ဌတွာ ဝန္ဒန္တာ ဧကံ ကဟာပဏံ ဒတွာ ဝန္ဒိဿန္တိ, အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ နံ ဩဝဒိတွာ ဂေဟာ နိက္ခမိတွာ မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ ဥပ္ပတိတွာ စန္ဒမဏ္ဍလံ ပါဝိသိ။ ဗြဟ္မဘတ္တာ သန္နိပတိတွာ ဌိတကာဝ ရတ္တိံ ဝီတိနာမေတွာ ပါတောဝ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ သုဝဏ္ဏသိဝိကံ အာရောပေတွာ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ ‘‘မဟာဗြဟ္မဘရိယာ’’တိ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ မဟာဇနော ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေသိ။ ပါဒပိဋ္ဌေ သီသံ ဌပေတွာ ဝန္ဒိတုံ လဘန္တာ သဟဿတ္ထဝိကံ ဒေန္တိ, သောတပထေ ဌတွာ ဝန္ဒိတုံ လဘန္တာ သတံ ဒေန္တိ, စက္ခုပထေ ဌတွာ ဝန္ဒိတုံ လဘန္တာ ဧကံ ကဟာပဏံ ဒေန္တိ။ ဧဝံ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိံ တံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ လဘိံသု။
အထ နံ နဂရံ ပရိဟရိတွာ အာနေတွာ နဂရမဇ္ဈေ မဟာမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ သာဏိံ ပရိက္ခိပိတွာ မဟာသယနံ ပညပေတွာ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန တတ္ထ ဝသာပေသုံ။ မဏ္ဍပသန္တိကေယေဝ သတ္တဒွါရကောဋ္ဌံ သတ္တဘူမိကံ ပါသာဒံ ကာတုံ အာရဘိံသု, မဟန္တံ နဝကမ္မံ အဟောသိ။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ မဏ္ဍပေယေဝ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ အထဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏာ သန္နိပတိတွာ မဏ္ဍပေ ဇာတတ္တာ ‘‘မဏ္ဍဗျကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ ပါသာဒေါ ပန ဒသဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတော။ တတော ပဋ္ဌာယ သာ မဟန္တေန ယသေန တသ္မိံ ဝသတိ, မဏ္ဍဗျကုမာရောပိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝဍ္ဎတိ။ တဿ သတ္တဋ္ဌဝဿကာလေယေဝ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ဥတ္တမာစရိယာ သန္နိပတိံသု။ တေ တံ တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှာပေသုံ။ သော သောဠသဝဿကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ, နိဗဒ္ဓံ သောဠသ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ။ စတုတ္ထေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒါနံ ဒေတိ။
အထေကသ္မိံ မဟာမဟဒိဝသေ ဂေဟေ ဗဟုံ ပါယာသံ ပဋိယာဒေသုံ။ သောဠသ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ စတုတ္ထေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ နိသီဒိတွာ သုဝဏ္ဏရသဝဏ္ဏေန နဝသပ္ပိနာ ပက္ကမဓုခဏ္ဍသက္ခရာဟိ စ အဘိသင်္ခတံ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ကုမာရောပိ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သုဝဏ္ဏပါဒုကာ အာရုယှ ဟတ္ထေန ကဉ္စနဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဓ သပ္ပိံ ဒေထ, ဣဓ မဓု’’န္တိ ဝိစာရေန္တော စရတိ။ တသ္မိံ ခဏေ မာတင်္ဂပဏ္ဍိတော ဟိမဝန္တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၀။)အဿမပဒေ နိသိန္နော ‘‘ကာ နု ခေါ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ပုတ္တဿ ပဝတ္တီ’’တိ ဩလောကေန္တော တဿ အတိတ္ထေ ပက္ခန္ဒဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇေဝ ဂန္တွာ မာဏဝံ ဒမေတွာ ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, တတ္ထ ဒါနံ ဒါပေတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာကာသေန အနောတတ္တဒဟံ ဂန္တွာ မုခဓောဝနာဒီနိ ကတွာ မနောသိလာတလေ ဌိတော ရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ပံသုကူလသံဃာဋိံ ပါရုပိတွာ မတ္တိကာပတ္တံ အာဒါယ အာကာသေနာဂန္တွာ စတုတ္ထေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ဒါနဂ္ဂေယေဝ ဩတရိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ မဏ္ဍဗျော ကုမာရော ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝံဝိရူပေါ သင်္ကာရယက္ခသဒိသော အယံ ပဗ္ဗဇိတော ဣမံ ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တော ကုတော နု ခေါ အာဂစ္ဆတီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုတော နု အာဂစ္ဆသိ ဒုမ္မဝါသီ, ဩတလ္လကော ပံသုပိသာစကောဝ၊
သင်္ကာရစောဠံ ပဋိမုဉ္စ ကဏ္ဌေ, ကော ရေ တုဝံ ဟောသိ အဒက္ခိဏေယျော’’တိ။
တတ္ထ ဒုမ္မဝါသီတိ အနဉ္ဇိတအမဏ္ဍိတဃဋိတသံဃာဋိကပိလောတိကဝသနော။ ဩတလ္လကောတိ လာမကော ဩလမ္ဗဝိလမ္ဗနန္တကဓရော ဝါ။ ပံသုပိသာစကောဝါတိ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ပိသာစကော ဝိယ။ သင်္ကာရစောဠန္တိ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ လဒ္ဓပိလောတိကံ။ ပဋိမုဉ္စာတိ ပဋိမုဉ္စိတွာ။ အဒက္ခိဏေယျောတိ တွံ အဒက္ခိဏေယျော ဣမေသံ ပရမဒက္ခိဏေယျာနံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဧကော ဟုတွာ ကုတော အာဂတော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော မုဒုစိတ္တေနေဝ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အန္နံ တဝေဒံ ပကတံ ယသဿိ, တံ ခဇ္ဇရေ ဘုဉ္ဇရေ ပိယျရေ စ၊
ဇာနာသိ မံ တွံ ပရဒတ္တူပဇီဝိံ, ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍံ လဘတံ သပါကော’’တိ။
တတ္ထ ပကတန္တိ ပဋိယတ္တံ။ ယသဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပန္န။ တံ ခဇ္ဇရေတိ တံ ခဇ္ဇန္တိ စ ဘုဉ္ဇန္တိ စ ပိဝန္တိ စ။ ကိံကာရဏာ မယှံ ကုဇ္ဈသိ? ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၁။)ဥပတိဋ္ဌိတွာ လဘိတဗ္ဗပိဏ္ဍံ, ဥဋ္ဌာယ ဌိတေဟိ ဝါ ဒီယမာနံ ဟေဋ္ဌာ ဌတွာ လဘိတဗ္ဗပိဏ္ဍံ။ လဘတံ သပါကောတိ သပါကော စဏ္ဍာလောပိ လဘတု။ ဇာတိသမ္ပန္နာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ လဘန္တိ, သပါကစဏ္ဍာလဿ ပန ကော ဒေတိ, ဒုလ္လဘပိဏ္ဍော အဟံ, တသ္မာ မေ ဇီဝိတပဝတ္တနတ္ထံ ဘောဇနံ ဒါပေဟိ, ကုမာရာတိ။
‘‘အန္နံ မမေဒံ ပကတံ ဗြာဟ္မဏာနံ, အတ္တတ္ထာယ သဒ္ဒဟတော မမေဒံ၊
အပေဟိ ဧတ္တော ကိမိဓဋ္ဌိတောသိ, န မာဒိသာ တုမှံ ဒဒန္တိ ဇမ္မာ’’တိ။
တတ္ထ အတ္တတ္ထာယာတိ အတ္တနော ဝဍ္ဎိအတ္ထာယ။ အပေဟိ ဧတ္တောတိ ဣမမှာ ဌာနာ အပဂစ္ဆ။ န မာဒိသာတိ မာဒိသာ ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏာနံ ဒါနံ ဒေန္တိ, န တုယှံ စဏ္ဍာလဿ, ဂစ္ဆ, ဇမ္မာတိ။
တတော မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ထလေ စ နိန္နေ စ ဝပန္တိ ဗီဇံ, အနူပခေတ္တေ ဖလမာသမာနာ၊
ဧတာယ သဒ္ဓါယ ဒဒါဟိ ဒါနံ, အပ္ပေဝ အာရာဓယေ ဒက္ခိဏေယျေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ကုမာရ, သဿဖလံ အာသီသမာနာ တီသုပိ ခေတ္တေသု ဗီဇံ ဝပန္တိ။ တတ္ထ အတိဝုဋ္ဌိကာလေ ထလေ သဿံ သမ္ပဇ္ဇတိ, နိန္နေ ပူတိကံ ဟောတိ, အနူပခေတ္တေ နဒိဉ္စ တဠာကဉ္စ နိဿာယ ကတံ ဩဃေန ဝုယှတိ။ မန္ဒဝုဋ္ဌိကာလေ ထလေ ခေတ္တေ ဝိပဇ္ဇတိ, နိန္နေ ထောကံ သမ္ပဇ္ဇတိ, အနူပခေတ္တေ သမ္ပဇ္ဇတေဝ။ သမဝုဋ္ဌိကာလေ ထလေ ခေတ္တေ ထောကံ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဣတရေသု သမ္ပဇ္ဇတေဝ။ တသ္မာ ယထာ ဖလမာသီသမာနာ တီသုပိ ခေတ္တေသု ဝပန္တိ, တထာ တွမ္ပိ ဧတာယ ဖလသဒ္ဓါယ အာဂတာဂတာနံ သဗ္ဗေသံယေဝ ဒါနံ ဒေဟိ, အပ္ပေဝ နာမ ဧဝံ ဒဒန္တော ဒက္ခိဏေယျေ အာရာဓေယျာသိ လဘေယျာသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၂။)‘‘ခေတ္တာနိ မယှံ ဝိဒိတာနိ လောကေ, ယေသာဟံ ဗီဇာနိ ပတိဋ္ဌပေမိ၊
ယေ ဗြာဟ္မဏာ ဇာတိမန္တူပပန္နာ, တာနီဓ ခေတ္တာနိ သုပေသလာနီ’’တိ။
တတ္ထ ယေသာဟန္တိ ယေသု အဟံ။ ဇာတိမန္တူပပန္နာတိ ဇာတိယာ စ မန္တေဟိ စ ဥပပန္နာ။
တတော မဟာသတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဇာတိမဒေါ စ အတိမာနိတာ စ, လောဘော စ ဒေါသော စ မဒေါ စ မောဟော၊
ဧတေ အဂုဏာ ယေသု စ သန္တိ သဗ္ဗေ, တာနီဓ ခေတ္တာနိ အပေသလာနိ။
‘‘ဇာတိမဒေါ စ အတိမာနိတာ စ, လောဘော စ ဒေါသော စ မဒေါ စ မောဟော၊
ဧတေ အဂုဏာ ယေသု န သန္တိ သဗ္ဗေ, တာနီဓ ခေတ္တာနိ သုပေသလာနီ’’တိ။
တတ္ထ ဇာတိမဒေါတိ ‘‘အဟမသ္မိ ဇာတိသမ္ပန္နော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော။ အတိမာနိတာ စာတိ ‘‘အညော မယာ သဒ္ဓိံ ဇာတိအာဒီဟိ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ အတိက္ကမ္မ ပဝတ္တမာနော။ လောဘာဒယော လုဗ္ဘနဒုဿနမဇ္ဇနမုယှနမတ္တာဝ။ အပေသလာနီတိ ဧဝရူပါ ပုဂ္ဂလာ အာသီဝိသဘရိတာ ဝိယ ဝမ္မိကာ အပ္ပိယသီလာ ဟောန္တိ။ ဧဝရူပါနံ ဒိန္နံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, တသ္မာ မာ ဧတေသံ သုပေသလခေတ္တဘာဝံ မညိတ္ထ။ န ဟိ ဇာတိမန္တာ သဂ္ဂဒါယကာ။ ယေ ပန ဇာတိမာနာဒိရဟိတာ အရိယာ, တာနိ ခေတ္တာနိ သုပေသလာနိ, တေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, တေ သဂ္ဂဒါယကာ ဟောန္တီတိ။
ဣတိ သော မဟာသတ္တေ ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တေ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘အယံ အတိဝိယ ဗဟုံ ဝိပ္ပလပတိ, ကုဟိံ ဂတာ ဣမေ ဒေါဝါရိကာ, နယိမံ စဏ္ဍာလံ နီဟရန္တီ’’တိ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၃။)‘‘ကွေတ္ထ ဂတာ ဥပဇောတိယော စ, ဥပဇ္ဈာယော အထ ဝါ ဂဏ္ဍကုစ္ဆိ၊
ဣမဿ ဒဏ္ဍဉ္စ ဝဓဉ္စ ဒတွာ, ဂလေ ဂဟေတွာ ခလယာထ ဇမ္မ’’န္တိ။
တတ္ထ ကွေတ္ထ ဂတာတိ ဣမေသု တီသု ဒွါရေသု ဌပိတာ ဥပဇောတိယော စ ဥပဇ္ဈာယော စ ဂဏ္ဍကုစ္ဆိ စာတိ တယော ဒေါဝါရိကာ ကုဟိံ ဂတာတိ အတ္ထော။
တေပိ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဝေဂေနာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ ကရောမ ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘အယံ ဝေါ ဇမ္မော စဏ္ဍာလော ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘န ပဿာမ ဒေဝ, ကုတောစိ အာဂတဘာဝံ န ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘ကော စေသ မာယာကာရော ဝါ ဝိဇ္ဇာဓရော ဝါ ဘဝိဿတိ, ဣဒါနိ ကိံ တိဋ္ဌထာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကရောမ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ဣမဿ မုခမေဝ ပေါထေတွာ ဘိန္ဒန္တာ ဒဏ္ဍဝေဠုပေသိကာဟိ ပိဋ္ဌိစမ္မံ ဥပ္ပါဋေန္တာ ဝဓဉ္စ ဒတွာ ဂလေ ဂဟေတွာ ဧတံ ဇမ္မံ ခလယာထ, ဣတော နီဟရထာ’’တိ။
မဟာသတ္တော တေသု အတ္တနော သန္တိကံ အနာဂတေသွေဝ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေ ဌိတော ဂါထမာဟ –
‘‘ဂိရိံ နခေန ခဏသိ, အယော ဒန္တေဟိ ခါဒသိ၊
ဇာတဝေဒံ ပဒဟသိ, ယော ဣသိံ ပရိဘာသသီ’’တိ။
တတ္ထ ဇာတဝေဒံ ပဒဟသီတိ အဂ္ဂိံ ဂိလိတုံ ဝါယမသိ။
ဣမဉ္စ ပန ဂါထံ ဝတွာ မဟာသတ္တော ပဿန္တဿေဝ မာဏဝဿ စ ဗြာဟ္မဏာနဉ္စ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန မာတင်္ဂေါ, ဣသိ သစ္စပရက္ကမော၊
အန္တလိက္ခသ္မိံ ပက္ကာမိ, ဗြာဟ္မဏာနံ ဥဒိက္ခတ’’န္တိ။
တတ္ထ သစ္စပရက္ကမောတိ သဘာဝပရက္ကမော။
သော ပါစီနဒိသာဘိမုခေါ ဂန္တွာ ဧကာယ ဝီထိယာ ဩတရိတွာ ‘‘ပဒဝဠဉ္ဇံ ပညာယတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ပါစီနဒွါရသမီပေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော မိဿကဘတ္တံ သံကဍ္ဎိတွာ ဧကိဿံ သာလာယံ နိသီဒိတွာ မိဿကဘတ္တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၄။)ပရိဘုဉ္ဇိ။ နဂရဒေဝတာ ‘‘အယံ အမှာကံ အယျံ ဝိဟေဌေတွာ ကထေတီ’’တိ အသဟမာနာ အာဂမိံသု။ အထဿ ဇေဋ္ဌကယက္ခော မဏ္ဍဗျဿ ဂီဝံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တေသိ, သေသဒေဝတာ သေသဗြာဟ္မဏာနံ ဂီဝံ ဂဏှိတွာ ပရိဝတ္တေသုံ။ ဗောဓိသတ္တေ မုဒုစိတ္တတာယ ပန ‘‘တဿ ပုတ္တော’’တိ နံ န မာရေန္တိ, ကေဝလံ ကိလမေန္တိယေဝ။ မဏ္ဍဗျဿ သီသံ ပရိဝတ္တိတွာ ပိဋ္ဌိပဿာဘိမုခံ ဇာတံ, ဟတ္ထပါဒါ ဥဇုကာ ထဒ္ဓါဝ အဋ္ဌံသု, အက္ခီနိ ကာလကတဿေဝ ပရိဝတ္တိံသု။ သော ထဒ္ဓသရီရောဝ နိပဇ္ဇိ, သေသဗြာဟ္မဏာ မုခေန ခေဠံ ဝမန္တာ အပရာပရံ ပရိဝတ္တန္တိ။ မာဏဝါ ‘‘အယျေ, ပုတ္တဿ တေ ကိံ ဇာတ’’န္တိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ အာရောစယိံသု။ သာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ပုတ္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အာဝေလ္လိတံ ပိဋ္ဌိတော ဥတ္တမင်္ဂံ, ဗာဟုံ ပသာရေတိ အကမ္မနေယျံ၊
သေတာနိ အက္ခီနိ ယထာ မတဿ, ကော မေ ဣမံ ပုတ္တမကာသိ ဧဝ’’န္တိ။
တတ္ထ အာဝေလ္လိတန္တိ ပရိဝတ္တိတံ။
အထဿာ တသ္မိံ ဌာနေ ဌိတဇနော အာရောစေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓာဂမာ သမဏော ဒုမ္မဝါသီ, ဩတလ္လကော ပံသုပိသာစကောဝ၊
သင်္ကာရစောဠံ ပဋိမုဉ္စ ကဏ္ဌေ, သော တေ ဣမံ ပုတ္တမကာသိ ဧဝ’’န္တိ။
သာ တံ သုတွာဝ စိန္တေသိ ‘‘အညဿေတံ ဗလံ နတ္ထိ, နိဿံသယံ မာတင်္ဂပဏ္ဍိတော ဘဝိဿတိ, သမ္ပန္နမေတ္တာဘာဝနော ခေါ ပန ဓီရော န ဧတ္တကံ ဇနံ ကိလမေတွာ ဂမိဿတိ, ကတရံ နု ခေါ ဒိသံ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တတော ပုစ္ဆန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတမံ ဒိသံ အဂမာ ဘူရိပညော, အက္ခာထ မေ မာဏဝါ ဧတမတ္ထံ၊
ဂန္တွာန တံ ပဋိကရေမု အစ္စယံ, အပ္ပေဝ နံ ပုတ္တ လဘေမု ဇီဝိတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၅။)တတ္ထ ဂန္တွာနာတိ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ တံ ပဋိကရေမု အစ္စယန္တိ တံ အစ္စယံ ပဋိကရိဿာမ ဒေသေဿာမ, ခမာပေဿာမ နန္တိ။ ပုတ္တ လဘေမု ဇီဝိတန္တိ အပ္ပေဝ နာမ ပုတ္တဿ ဇီဝိတံ လဘေယျာမ။
အထဿာ တတ္ထ ဌိတာ မာဏဝါ ကထေန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဝေဟာယသံ အဂမာ ဘူရိပညော, ပထဒ္ဓုနော ပန္နရသေဝ စန္ဒော၊
အပိ စာပိ သော ပုရိမဒိသံ အဂစ္ဆိ, သစ္စပ္ပဋိညော ဣသိ သာဓုရူပေါ’’တိ။
တတ္ထ ပထဒ္ဓုနောတိ အာကာသပထသင်္ခါတဿ အဒ္ဓုနော မဇ္ဈေ ဌိတော ပန္နရသေ စန္ဒော ဝိယ။ အပိ စာပိ သောတိ အပိစ ခေါ ပန သော ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဂတော။
သာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘မမ သာမိကံ ဥပဓာရေဿာမီ’’တိ သုဝဏ္ဏကလသသုဝဏ္ဏသရကာနိ ဂါဟာပေတွာ ဒါသိဂဏပရိဝုတာ တေန ပဒဝဠဉ္ဇဿ အဓိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ ပတွာ တေနာနုသာရေန ဂစ္ဆန္တီ တသ္မိံ ပီဌိကာယ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇမာနေ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သော တံ ဒိသွာ ထောကံ ဩဒနံ ပတ္တေ ဌပေသိ။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ သုဝဏ္ဏကလသေန တဿ ဥဒကံ အဒါသိ။ သော တတ္ထေဝ ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေသိ။ အထ နံ သာ ‘‘ကေန မေ ပုတ္တဿ သော ဝိပ္ပကာရော ကတော’’တိ ပုစ္ဆန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘အာဝေလ္လိတံ ပိဋ္ဌိတော ဥတ္တမင်္ဂံ, ဗာဟုံ ပသာရေတိ အကမ္မနေယျံ၊
သေတာနိ အက္ခီနိ ယထာ မတဿ, ကော မေ ဣမံ ပုတ္တမကာသိ ဧဝ’’န္တိ။
တတော ပရာ တေသံ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ယက္ခာ ဟဝေ သန္တိ မဟာနုဘာဝါ, အနွာဂတာ ဣသယော သာဓုရူပါ၊
တေ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ ကုပိတံ ဝိဒိတွာ, ယက္ခာ ဟိ တေ ပုတ္တမကံသု ဧဝံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၆။)‘‘ယက္ခာ စ မေ ပုတ္တမကံသု ဧဝံ, တွညေဝ မေ မာ ကုဒ္ဓေါ ဗြဟ္မစာရိ၊
တုမှေဝ ပါဒေ သရဏံ ဂတာသ္မိ, အနွာဂတာ ပုတ္တသောကေန ဘိက္ခု။
‘‘တဒေဝ ဟိ ဧတရဟိ စ မယှံ, မနောပဒေါသော န မမတ္ထိ ကောစိ၊
ပုတ္တော စ တေ ဝေဒမဒေန မတ္တော, အတ္ထံ န ဇာနာတိ အဓိစ္စ ဝေဒေ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ ဘိက္ခု မုဟုတ္တကေန, သမ္မုယှတေဝ ပုရိသဿ သညာ၊
ဧကာပရာဓံ ခမ ဘူရိပည, န ပဏ္ဍိတာ ကောဓဗလာ ဘဝန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ယက္ခာတိ နဂရပရိဂ္ဂါဟကယက္ခာ။ အနွာဂတာတိ အနု အာဂတာ, ဣသယော သာဓုရူပါ ဂုဏသမ္ပန္နာတိ ဧဝံ ဇာနမာနာတိ အတ္ထော။ တေတိ တေ ဣသီနံ ဂုဏံ ဉတွာ တဝ ပုတ္တံ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ ကုပိတစိတ္တံ ဝိဒိတွာ။ တွညေဝ မေတိ သစေ ယက္ခာ ကုပိတာ ဧဝမကံသု, ကရောန္တု, ဒေဝတာ နာမ ပါနီယဥဠုင်္ကမတ္တေန သန္တပ္ပေတုံ သက္ကာ, တသ္မာဟံ တေသံ န ဘာယာမိ, ကေဝလံ တွညေဝ မေ ပုတ္တဿ မာ ကုဇ္ဈိ။ အနွာဂတာတိ အာဂတာသ္မိ။ ဘိက္ခူတိ မဟာသတ္တံ အာလပန္တီ ပုတ္တဿ ဇီဝိတဒါနံ ယာစတိ။ တဒေဝ ဟီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကေ တဒါ တဝ ပုတ္တဿ မံ အက္ကောသနကာလေ စ မယှံ မနောပဒေါသော နတ္ထိ, ဧတရဟိ စ တယိ ယာစမာနာယပိ မမ တသ္မိံ မနောပဒေါသော နတ္ထိယေဝ။ ဝေဒမဒေနာတိ ‘‘တယော ဝေဒါ မေ ဥဂ္ဂဟိတာ’’တိ မဒေန။ အဓိစ္စာတိ ဝေဒေ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ အတ္ထာနတ္ထံ န ဇာနာတိ။ မုဟုတ္တကေနာတိ ယံ ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဟေတွာ မုဟုတ္တကေနေဝ။
ဧဝံ တာယ ခမာပိယမာနော မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ ဧတေသံ ယက္ခာနံ ပလာယနတ္ထာယ အမတောသဓံ ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၇။)‘‘ဣဒဉ္စ မယှံ ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍံ, တဝ မဏ္ဍဗျော ဘုဉ္ဇတု အပ္ပပညော၊
ယက္ခာ စ တေ နံ န ဝိဟေဌယေယျုံ, ပုတ္တော စ တေ ဟေဿတိ သော အရောဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍန္တိ ဥစ္ဆိဋ္ဌကပိဏ္ဍံ, ‘‘ဥစ္ဆိဋ္ဌပိဏ္ဍ’’န္တိပိ ပါဌော။
သာ မဟာသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဒေထ, သာမိ, အမတောသဓ’’န္တိ သုဝဏ္ဏသရကံ ဥပနာမေသိ။ မဟာသတ္တော ဥစ္ဆိဋ္ဌကကဉ္ဇိကံ တတ္ထ အာသိဉ္စိတွာ ‘‘ပဌမညေဝ ဣတော ဥပဍ္ဎံ တဝ ပုတ္တဿ မုခေ ဩသိဉ္စိတွာ သေသံ စာဋိယံ ဥဒကေန မိဿေတွာ သေသဗြာဟ္မဏာနံ မုခေ ဩသိဉ္စေဟိ, သဗ္ဗေပိ နိရောဂါ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ ဥပ္ပတိတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတော။ သာပိ တံ သရကံ သီသေနာဒါယ ‘‘အမတောသဓံ မေ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝဒန္တီ နိဝေသနံ ဂန္တွာ ပဌမံ ပုတ္တဿ မုခေ ကဉ္ဇိကံ ဩသိဉ္စိ, ယက္ခော ပလာယိ။ ဣတရော ပံသုံ ပုဉ္ဆန္တော ဥဋ္ဌာယ ‘‘အမ္မ ကိမေတ’’န္တိ အာဟ။ တယာ ကတံ တွမေဝ ဇာနိဿသိ။ ဧဟိ, တာတ, တဝ ဒက္ခိဏေယျာနံ တေသံ ဝိပ္ပကာရံ ပဿာတိ။ သော တေ ဒိသွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ။ အထ နံ မာတာ ‘‘တာတ မဏ္ဍဗျ, တွံ ဗာလော ဒါနဿ မဟပ္ဖလဋ္ဌာနံ န ဇာနာသိ, ဒက္ခိဏေယျာ နာမ ဧဝရူပါ န ဟောန္တိ, မာတင်္ဂပဏ္ဍိတသဒိသာဝ ဟောန္တိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ ဧတေသံ ဒုဿီလာနံ ဒါနမဒါသိ, သီလဝန္တာနံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘မဏ္ဍဗျ ဗာလောသိ ပရိတ္တပညော, ယော ပုညက္ခေတ္တာနမကောဝိဒေါသိ၊
မဟက္ကသာဝေသု ဒဒါသိ ဒါနံ, ကိလိဋ္ဌကမ္မေသု အသညတေသု။
‘‘ဇဋာ စ ကေသာ အဇိနာ နိဝတ္ထာ, ဇရူဒပါနံဝ မုခံ ပရူဠှံ၊
ပဇံ ဣမံ ပဿထ ဒုမ္မရူပံ, န ဇဋာဇိနံ တာယတိ အပ္ပပညံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၈။)‘‘ယေသံ ရာဂေါ စ ဒေါသော စ, အဝိဇ္ဇာ စ ဝိရာဇိတာ၊
ခီဏာသဝါ အရဟန္တော, တေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။
တတ္ထ မဟက္ကသာဝေသူတိ မဟာကသာဝေသု မဟန္တေဟိ ရာဂကသာဝါဒီဟိ သမန္နာဂတေသု။ ဇဋာ စ ကေသာတိ တာတ မဏ္ဍဗျ, တဝ ဒက္ခိဏေယျေသု ဧကစ္စာနံ ကေသာ ဇဋာ ကတွာ ဗဒ္ဓါ။ အဇိနာ နိဝတ္ထာတိ သခုရာနိ အဇိနစမ္မာနိ နိဝတ္ထာ။ ဇရူဒပါနံ ဝါတိ တိဏဂဟနေန ဇိဏ္ဏကူပေါ ဝိယ မုခံ ဒီဃမဿုတာယ ပရူဠှံ။ ပဇံ ဣမန္တိ ဣမံ ဧဝရူပံ အနဉ္ဇိတာမဏ္ဍိတလူခဝေသံ ပဇံ ပဿထ။ န ဇဋာဇိနန္တိ ဧတံ ဇဋာဇိနံ ဣမံ အပ္ပပညံ ပဇံ တာယိတုံ န သက္ကောတိ, သီလပညာဏတပေါကမ္မာနေဝ ဣမေသံ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ယေသန္တိ ယသ္မာ ယေသံ ဧတေ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနသဘာဝါ ရာဂါဒယော အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ အဝိဇ္ဇာ ဝိရာဇိတာ ဝိဂတာ, ဝိဂတတ္တာယေဝ စ ဧတေသံ ကိလေသာနံ ယေ ခီဏာသဝါ အရဟန္တော, တေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, တသ္မာ တွံ, တာတ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပါနံ ဒုဿီလာနံ အဒတွာ ယေ လောကေ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ပဉ္စာဘိညာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ သန္တိ, တေသံ ဒါနံ ဒေဟိ။ ဧဟိ, တာတ, တဝ ကုလူပကေ အမတောသဓံ ပါယေတွာ အရောဂေ ကရိဿာမာတိ ဝတွာ ဥစ္ဆိဋ္ဌကဉ္ဇိကံ ဂါဟာပေတွာ ဥဒကစာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ သောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနံ မုခေသု အာသိဉ္စာပေသိ။
ဧကေကော ပံသုံ ပုဉ္ဆန္တောဝ ဥဋ္ဌဟိ။ အထ နေ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဣမေဟိ စဏ္ဍာလုစ္ဆိဋ္ဌကံ ပီတ’’န္တိ အဗြာဟ္မဏေ ကရိံသု။ တေ လဇ္ဇိတာ ဗာရာဏသိတော နိက္ခမိတွာ မဇ္ဈရဋ္ဌံ ဂန္တွာ မဇ္ဈရညော သန္တိကေ ဝသိံသု, မဏ္ဍဗျော ပန တတ္ထေဝ ဝသိ။ တဒါ ဝေတ္တဝတီနဂရံ ဥပနိဿာယ ဝေတ္တဝတီနဒီတီရေ ဇာတိမန္တော နာမေကော ဗြာဟ္မဏော ပဗ္ဗဇိတော ဇာတိံ နိဿာယ မဟန္တံ မာနမကာသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ဧတဿ မာနံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ တဿ သန္တိကေ ဥပရိသောတေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ ‘‘ဣမံ ဒန္တကဋ္ဌံ ဇာတိမန္တဿ ဇဋာသု လဂ္ဂတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ နဒိယံ ပါတေသိ။ တံ တဿ ဥဒကံ အာစမန္တဿ ဇဋာသု လဂ္ဂိ။ သော တံ ဒိသွာဝ ‘‘နဿ ဝသလာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကုတော အယံ ကာဠကဏ္ဏီ အာဂတော, ဥပဓာရေဿာမိ န’’န္တိ ဥဒ္ဓံသောတံ ဂစ္ဆန္တော မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံဇာတိကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စဏ္ဍာလောသ္မီ’’တိ။ ‘‘တယာ နဒိယာ ဒန္တကဋ္ဌံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၈၉။)ပါတိတ’’န္တိ? ‘‘အာမ, မယာ’’တိ။ ‘‘နဿ, ဝသလ, စဏ္ဍာလ ကာဠကဏ္ဏိ မာ ဣဓ ဝသိ, ဟေဋ္ဌာသောတေ ဝသာဟီ’’တိ ဝတွာ ဟေဋ္ဌာသောတေ ဝသန္တေနပိ တေန ပါတိတေ ဒန္တကဋ္ဌေ ပဋိသောတံ အာဂန္တွာ ဇဋာသု လဂ္ဂန္တေ သော ‘‘နဿ ဝသလ, သစေ ဣဓ ဝသိဿသိ, သတ္တမေ ဒိဝသေ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလိဿတီ’’တိ အာဟ။
မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ဧတဿ ကုဇ္ဈိဿာမိ, သီလံ မေ အရက္ခိတံ ဘဝိဿတိ, ဥပါယေနေဝဿ မာနံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ သတ္တမေ ဒိဝသေ သူရိယုဂ္ဂမနံ နိဝါရေသိ။ မနုဿာ ဥဗ္ဗာဠှာ ဇာတိမန္တံ တာပသံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ သူရိယုဂ္ဂမနံ န ဒေထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော အာဟ – ‘‘န မေ တံ ကမ္မံ, နဒီတီရေ ပနေကော စဏ္ဍာလော ဝသတိ, တဿေတံ ကမ္မံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ မနုဿာ မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, သူရိယုဂ္ဂမနံ န ဒေထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ။ ‘‘တုမှာကံ ကုလူပကော တာပသော မံ နိရပရာဓံ အဘိသပိ, တသ္မိံ အာဂန္တွာ ခမာပနတ္ထာယ မမ ပါဒေသု ပတိတေ သူရိယံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ တံ ကဍ္ဎန္တာ အာနေတွာ မဟာသတ္တဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ခမာပေတွာ အာဟံသု ‘‘သူရိယံ ဝိဿဇ္ဇေထ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ, သစာဟံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ, ဣမဿ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလိဿတီ’’တိ။ ‘‘အထ, ဘန္တေ, ကိံ ကရောမာ’’တိ? သော ‘‘မတ္တိကာပိဏ္ဍံ အာဟရထာ’’တိ အာဟရာပေတွာ ‘‘ဣမံ တာပသဿ သီသေ ဌပေတွာ တာပသံ ဩတာရေတွာ ဥဒကေ ဌပေထာ’’တိ ဌပါပေတွာ သူရိယံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သူရိယရသ္မီဟိ ပဟဋမတ္တေ မတ္တိကာပိဏ္ဍော သတ္တဓာ ဘိဇ္ဇိ, တာပသော ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိ။
မဟာသတ္တော တံ ဒမေတွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဒါနိ သောဠသ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ ဝသန္တီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘မဇ္ဈရညော သန္တိကေ’’တိ ဉတွာ ‘‘တေ ဒမေဿာမီ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ နဂရသာမန္တေ ဩတရိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရိ။ ဗြာဟ္မဏာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဣဓ ဧကံ ဒွေ ဒိဝသေ ဝသန္တောပိ အမှေ အပ္ပတိဋ္ဌေ ကရိဿတီ’’တိ ဝေဂေန ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, မာယာကာရော ဧကော ဝိဇ္ဇာဓရော စောရော အာဂတော, ဂဏှာပေထ န’’န္တိ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ မဟာသတ္တောပိ မိဿကဘတ္တံ အာဒါယ အညတရံ ကုဋ္ဋံ နိဿာယ ပီဌိကာယ နိသိန္နော ဘုဉ္ဇတိ။ အထ နံ အညဝိဟိတကံ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇမာနမေဝ ရညာ ပဟိတပုရိသာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၀။)အသိနာ ဂီဝံ ပဟရိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသုံ။ သော ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣမသ္မိံ ကိရ ဇာတကေ ဗောဓိသတ္တော ကောဏ္ဍဒမကော အဟောသိ။ သော တေနေဝ ပရတန္တိယုတ္တဘာဝေန ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ ဒေဝတာ ကုဇ္ဈိတွာ သကလမေဝ မဇ္ဈရဋ္ဌံ ဥဏှံ ကုက္ကုဠဝဿံ ဝဿာပေတွာ ရဋ္ဌံ အရဋ္ဌမကံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဥပဟစ္စ မနံ မဇ္ဈော, မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ၊
သပါရိသဇ္ဇော ဥစ္ဆိန္နော, မဇ္ဈာရညံ တဒါ အဟူ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၉။၉၆)၊
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဥဒေနော ပဗ္ဗဇိတေ ဝိဟေဌေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မဏ္ဍဗျော ဥဒေနော အဟောသိ, မာတင်္ဂပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၄၉၈] ၂။ စိတ္တသမ္ဘူတဇာတကဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗံ နရာနံ သဖလံ သုစိဏ္ဏန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မတော မဟာကဿပဿ ပိယသံဝါသေ ဒွေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေ ကိရ အညမညံ အပ္ပဋိဝိဘတ္တဘောဂါ ပရမဝိဿာသိကာ အဟေသုံ, ပိဏ္ဍာယ စရန္တာပိ ဧကတောဝ ဂစ္ဆန္တိ, ဧကတောဝ အာဂစ္ဆန္တိ, ဝိနာ ဘဝိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဓမ္မသဘာယံ ဘိက္ခူ တေသံယေဝ ဝိဿာသံ ဝဏ္ဏယမာနာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေသံ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိဿာသိကတ္တံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တီဏိ စတ္တာရိ ဘဝန္တရာနိ ဂစ္ဆန္တာပိ မိတ္တဘာဝံ န ဝိဇဟိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဥဇ္ဇေနိယံ အဝန္တိမဟာရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဥဇ္ဇေနိယာ ဗဟိ စဏ္ဍာလဂါမကော အဟောသိ။ မဟာသတ္တော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိ, အပရောပိ သတ္တော တဿေဝ မာတုစ္ဆာပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေသု ဧကော စိတ္တော နာမ အဟောသိ, ဧကော သမ္ဘူတော နာမ။ တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၁။)ဥဘောပိ ဝယပ္ပတ္တာ စဏ္ဍာလဝံသဓောဝနံ နာမ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဧကဒိဝသံ ‘‘ဥဇ္ဇေနီနဂရဒွါရေ သိပ္ပံ ဒဿေဿာမာ’’တိ ဧကော ဥတ္တရဒွါရေ သိပ္ပံ ဒဿေသိ, ဧကော ပါစီနဒွါရေ။ တသ္မိဉ္စ နဂရေ ဒွေ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယော အဟေသုံ, ဧကာ သေဋ္ဌိဓီတာ, ဧကာ ပုရောဟိတဓီတာ။ တာ ဗဟုခါဒနီယဘောဇနီယမာလာဂန္ဓာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ‘‘ဥယျာနကီဠံ ကီဠိဿာမာ’’တိ ဧကာ ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိ, ဧကာ ပါစီနဒွါရေန။ တာ တေ စဏ္ဍာလပုတ္တေ သိပ္ပံ ဒဿေန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကေ ဧတေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စဏ္ဍာလပုတ္တာ’’တိ သုတွာ ‘‘အပဿိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဝတ ပဿိမှာ’’တိ ဂန္ဓောဒကေန အက္ခီနိ ဓောဝိတွာ နိဝတ္တိံသု။ မဟာဇနော ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌစဏ္ဍာလ, တုမှေ နိဿာယ မယံ အမူလကာနိ သုရာဘတ္တာဒီနိ န လဘိမှာ’’တိ တေ ဥဘောပိ ဘာတိကေ ပေါထေတွာ အနယဗျသနံ ပါပေသိ။
တေ ပဋိလဒ္ဓသညာ ဥဋ္ဌာယ အညမညဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာဂန္တွာ အညမညဿ တံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိံ အာရောစေတွာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ ‘‘ကိန္တိ ကရိဿာမာ’’တိ မန္တေတွာ ‘‘ဣမံ အမှာကံ ဇာတိံ နိဿာယ ဒုက္ခံ ဥပ္ပန္နံ, စဏ္ဍာလကမ္မံ ကာတုံ န သက္ခိဿာမ, ဇာတိံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဗြာဟ္မဏမာဏဝဝဏ္ဏေန တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမာ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မန္တေဝါသိကာ ဟုတွာ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေသုံ။ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ‘‘ဒွေ ကိရ စဏ္ဍာလာ ဇာတိံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ သူယိတ္ထ။ တေသု စိတ္တပဏ္ဍိတဿ သိပ္ပံ နိဋ္ဌိတံ, သမ္ဘူတဿ န တာဝ နိဋ္ဌာတိ။
အထေကဒိဝသံ ဧကော ဂါမဝါသီ ‘‘ဗြာဟ္မဏဝါစနကံ ကရိဿာမီ’’တိ အာစရိယံ နိမန္တေသိ။ တမေဝ ရတ္တိံ ဒေဝေါ ဝဿိတွာ မဂ္ဂေ ကန္ဒရာဒီနိ ပူရေသိ။ အာစရိယော ပါတောဝ စိတ္တပဏ္ဍိတံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, အဟံ ဂန္တုံ န သက္ခိဿာမိ, တွံ မာဏဝေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တာ မင်္ဂလံ ဝတွာ တုမှေဟိ လဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇိတွာ အမှေဟိ လဒ္ဓံ အာဟရာ’’တိ ပေသေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ မာဏဝကေ ဂဟေတွာ ဂတော။ ယာဝ မာဏဝါ နှာယန္တိ စေဝ မုခါနိ စ ဓောဝန္တိ, တာဝ မနုဿာ ပါယာသံ ဝဍ္ဎေတွာ နိဗ္ဗာတူတိ ဌပေသုံ။ မာဏဝါ တသ္မိံ အနိဗ္ဗုတေယေဝ အာဂန္တွာ နိသီဒိံသု။ မနုဿာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ တေသံ ပုရတော ပါတိယော ဌပေသုံ။ သမ္ဘူတော လုဒ္ဓဓာတုကော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘သီတလော’’တိ သညာယ ပါယာသပိဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ မုခေ ဌပေသိ, သော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၂။)တဿ အာဒိတ္တအယောဂုဠော ဝိယ မုခံ ဒဟိ။ သော ကမ္ပမာနော သတိံ အနုပဋ္ဌာပေတွာ စိတ္တပဏ္ဍိတံ ဩလောကေတွာ စဏ္ဍာလဘာသာယ ဧဝ ‘‘ခဠု ခဠူ’’တိ အာဟ။ သောပိ တထေဝ သတိံ အနုပဋ္ဌာပေတွာ စဏ္ဍာလဘာသာယ ဧဝ ‘‘နိဂ္ဂလ နိဂ္ဂလာ’’တိ အာဟ။ မာဏဝါ အညမညံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ ဘာသာ နာမေသာ’’တိ ဝဒိံသု။ စိတ္တပဏ္ဍိတော မင်္ဂလံ အဘာသိ။ မာဏဝါ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ဘာသံ သောဓေန္တာ ‘‘စဏ္ဍာလဘာသာ’’တိ ဉတွာ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌစဏ္ဍာလာ, ဧတ္တကံ ကာလံ ‘ဗြာဟ္မဏာမှာ’တိ ဝတွာ ဝဉ္စယိတ္ထာ’’တိ ဥဘောပိ တေ ပေါထယိံသု။ အထေကော သပ္ပုရိသော ‘‘အပေထာ’’တိ ဝါရေတွာ ‘‘အယံ တုမှာကံ ဇာတိယာ ဒေါသော, ဂစ္ဆထ ကတ္ထစိ ဒေသေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ ဇီဝထာ’’တိ တေ ဥဘော ဥယျောဇေသိ။ မာဏဝါ တေသံ စဏ္ဍာလဘာဝံ အာစရိယဿ အာရောစေသုံ။
တေပိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ တတော စဝိတွာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ မိဂိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကတောဝ ဝိစရန္တိ, ဝိနာ ဘဝိတုံ န သက္ကောန္တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သီသေန သီသံ, သိင်္ဂေန သိင်္ဂံ, တုဏ္ဍေန တုဏ္ဍံ အလ္လီယာပေတွာ ရောမန္ထယမာနေ ဌိတေ ဒိသွာ ဧကော လုဒ္ဒကော သတ္တိံ ခိပိတွာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ တတော စဝိတွာ နမ္မဒါနဒီတီရေ ဥက္ကုသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တတြာပိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တေ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ သီသေန သီသံ, တုဏ္ဍေန တုဏ္ဍံ အလ္လီယာပေတွာ ဌိတေ ဒိသွာ ဧကော ယဋ္ဌိလုဒ္ဒကော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဗန္ဓိတွာ ဝဓိ။ တတော ပန စဝိတွာ စိတ္တပဏ္ဍိတော ကောသမ္ဗိယံ ပုရောဟိတဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သမ္ဘူတပဏ္ဍိတော ဥတ္တရပဉ္စာလရညော ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော ဇာတိံ အနုဿရိံသု။ တေသု သမ္ဘူတပဏ္ဍိတော နိရန္တရံ သရိတုံ အသက္ကောန္တော စတုတ္ထံ စဏ္ဍာလဇာတိမေဝ အနုဿရတိ, စိတ္တပဏ္ဍိတော ပဋိပါဋိယာ စတဿောပိ ဇာတိယော။ သော သောဠသဝဿကာလေ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနသုခေန ဝီတိနာမေန္တော ဝသိ။ သမ္ဘူတပဏ္ဍိတောပိ ပိတု အစ္စယေန ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ဆတ္တမင်္ဂလဒိဝသေယေဝ မဟာဇနမဇ္ဈေ မင်္ဂလဂီတံ ကတွာ ဥဒါနဝသေန ဒွေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၃။)ဂါထာ အဘာသိ။ တံ သုတွာ ‘‘အမှာကံ ရညော မင်္ဂလဂီတ’’န္တိ ဩရောဓာပိ ဂန္ဓဗ္ဗာပိ တမေဝ ဂီတံ ဂါယန္တိ။ အနုက္ကမေနေဝ ‘‘ရညော ပိယဂီတ’’န္တိ သဗ္ဗေပိ နဂရဝါသိနော မနုဿာ တမေဝ ဂါယန္တိ။
စိတ္တပဏ္ဍိတောပိ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝသန္တောယေဝ ‘‘ကိံ နု ခေါ မမ ဘာတိကေန သမ္ဘူတေန ဆတ္တံ လဒ္ဓံ, ဥဒါဟု န ဝါ’’တိ ဥပဓာရေန္တော လဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘နဝရဇ္ဇံ တာဝ ဣဒါနိ ဂန္တွာပိ ဗောဓေတုံ န သက္ခိဿာမိ, မဟလ္လကကာလေ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ ကထေတွာ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ အဂန္တွာ ရညော ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိတကာလေ ဣဒ္ဓိယာ ဂန္တွာ ဥယျာနေ ဩတရိတွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ဒါရကော တံ ဂီတံ ဂါယန္တော ဒါရူနိ ဥဒ္ဓရတိ။ စိတ္တပဏ္ဍိတော တံ ပက္ကောသိ။ သော အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘တွံ ပါတောဝ ပဋ္ဌာယ ဣမမေဝ ဂီတံ ဂါယသိ, ကိံ အညံ န ဇာနာသီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, အညာနိပိ ဗဟူနိ ဇာနာမိ, ဣမာနိ ပန ဒွေ ရညော ပိယဂီတာနိ, တသ္မာ ဣမာနေဝ ဂါယာမီ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပန ရညော ဂီတဿ ပဋိဂီတံ ဂါယန္တော’’တိ? ‘‘နတ္ထိ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သက္ခိဿသိ ပန တွံ ပဋိဂီတံ ဂါယိတု’’န္တိ? ‘‘ဇာနန္တော သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တွံ ရညာ ဒွီသု ဂီတေသု ဂါယိတေသု ဣဒံ တတိယံ ကတွာ ဂါယဿူ’’တိ ဂီတံဒတွာ ‘‘ဂန္တွာ ရညော သန္တိကေ ဂါယိဿသိ, ရာဇာ တေ ပသီဒိတွာ မဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒဿတီ’’တိ ဥယျောဇေသိ။
သော သီဃံ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ အတ္တာနံ အလင်္ကာရာပေတွာ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘ဧကော ကိရ ဒါရကော တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿတီ’’တိ ရညော အာရောစာပေတွာ ‘‘အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝုတ္တေ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘တွံ ကိရ, တာတ, ပဋိဂီတံ ဂါယိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အာမ, ဒေဝ, သဗ္ဗံ ရာဇပရိသံ သန္နိပါတေထာ’’တိ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ ရာဇာနံ အာဟ ‘‘တုမှေ တာဝ, ဒေဝ, တုမှာကံ ဂီတံ ဂါယထ, အထာဟံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘သဗ္ဗံ နရာနံ သဖလံ သုစိဏ္ဏံ, န ကမ္မုနာ ကိဉ္စန မောဃမတ္ထိ၊
ပဿာမိ သမ္ဘူတံ မဟာနုဘာဝံ, သကမ္မုနာ ပုညဖလူပပန္နံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၄။)‘‘သဗ္ဗံ နရာနံ သဖလံ သုစိဏ္ဏံ, န ကမ္မုနာ ကိဉ္စန မောဃမတ္ထိ၊
ကစ္စိန္နု စိတ္တဿပိ ဧဝမေဝံ, ဣဒ္ဓေါ မနော တဿ ယထာပိ မယှ’’န္တိ။
တတ္ထ န ကမ္မုနာ ကိဉ္စန မောဃမတ္ထီတိ သုကတဒုက္ကဋေသု ကမ္မေသု ကိဉ္စန ဧကကမ္မမ္ပိ မောဃံ နာမ နတ္ထိ, နိပ္ဖလံ န ဟောတိ, ဝိပါကံ ဒတွာဝ နဿတီတိ အပရာပရိယဝေဒနီယကမ္မံ သန္ဓာယာဟ။ သမ္ဘူတန္တိ အတ္တာနံ ဝဒတိ, ပဿာမဟံ အာယသ္မန္တံ သမ္ဘူတံ သကေန ကမ္မေန ပုညဖလူပပန္နံ, သကမ္မံ နိဿာယ ပုညဖလေန ဥပပန္နံ တံ ပဿာမီတိ အတ္ထော။ ကစ္စိန္နု စိတ္တဿပီတိ မယဉှိ ဒွေပိ ဇနာ ဧကတော ဟုတွာ န စိရံ သီလံ ရက္ခိမှ, အဟံ တာဝ တဿ ဖလေန မဟန္တံ ယသံ ပတ္တော, ကစ္စိ နု ခေါ မေ ဘာတိကဿ စိတ္တဿပိ ဧဝမေဝ မနော ဣဒ္ဓေါ သမိဒ္ဓေါတိ။
တဿ ဂီတာဝသာနေ ဒါရကော ဂါယန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗံ နရာနံ သဖလံ သုစိဏ္ဏံ, န ကမ္မုနာ ကိဉ္စန မောဃမတ္ထိ၊
စိတ္တမ္ပိ ဇာနာဟိ တထေဝ ဒေဝ, ဣဒ္ဓေါ မနော တဿ ယထာပိ တုယှ’’န္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဘဝံ နု စိတ္တော သုတမညတော တေ, ဥဒါဟု တေ ကောစိ နံ ဧတဒက္ခာ၊
ဂါထာ သုဂီတာ န မမတ္ထိ ကင်္ခါ, ဒဒါမိ တေ ဂါမဝရံ သတဉ္စာ’’တိ။
တတ္ထ သုတမညတော တေတိ အဟံ သမ္ဘူတဿ ဘာတာ စိတ္တော နာမာတိ ဝဒန္တဿ စိတ္တဿေဝ နု တေ သန္တိကာ သုတန္တိ အတ္ထော။ ကောစိ နန္တိ ဥဒါဟု မယာ သမ္ဘူတဿ ရညော ဘာတာ စိတ္တော ဒိဋ္ဌောတိ ကောစိ တေ ဧတမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ သုဂီတာတိ သဗ္ဗထာပိ အယံ ဂါထာ သုဂီတာ, နတ္ထေတ္ထ မမ ကင်္ခါ။ ဂါမဝရံ သတဉ္စာတိ ဂါမဝရာနံ တေ သတံ ဒဒါမီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၅။)‘‘န စာဟံ စိတ္တော သုတမညတော မေ, ဣသီ စ မေ ဧတမတ္ထံ အသံသိ၊
ဂန္တွာန ရညော ပဋိဂါဟိ ဂါထံ, အပိ တေ ဝရံ အတ္တမနော ဒဒေယျာ’’တိ။
တတ္ထ ဧတမတ္ထန္တိ တုမှာကံ ဥယျာနေ နိသိန္နော ဧကော ဣသိ မယှံ ဧတမတ္ထံ အာစိက္ခိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သော မမ ဘာတာ စိတ္တော ဘဝိဿတိ, ဣဒါနေဝ နံ ဂန္တွာ ပဿိဿာမီ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ယောဇေန္တု ဝေ ရာဇရထေ, သုကတေ စိတ္တသိဗ္ဗနေ၊
ကစ္ဆံ နာဂါနံ ဗန္ဓထ, ဂီဝေယျံ ပဋိမုဉ္စထ။
‘‘အာဟညန္တု ဘေရိမုဒိင်္ဂသင်္ခေ, သီဃာနိ ယာနာနိ စ ယောဇယန္တု၊
အဇ္ဇေဝဟံ အဿမံ တံ ဂမိဿံ, ယတ္ထေဝ ဒက္ခိဿမိသိံ နိသိန္န’’န္တိ။
တတ္ထ အာဟညန္တူတိ အာဟနန္တု။ အဿမံ တန္တိ တံ အဿမံ။
သော ဧဝံ ဝတွာ ရထံ အဘိရုယှ သီဃံ ဂန္တွာ ဥယျာနဒွါရေ ရထံ ဌပေတွာ စိတ္တပဏ္ဍိတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော တုဋ္ဌမာနသော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုလဒ္ဓလာဘော ဝတ မေ အဟောသိ, ဂါထာ သုဂီတာ ပရိသာယ မဇ္ဈေ၊
သွာဟံ ဣသိံ သီလဝတူပပန္နံ, ဒိသွာ ပတီတော သုမနောဟမသ္မီ’’တိ။
တဿတ္ထော – သုလဒ္ဓလာဘော ဝတ မယှံ ဆတ္တမင်္ဂလဒိဝသေ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဂီတဂါထာ သုဂီတာဝ အဟောသိ, သွာဟံ အဇ္ဇ သီလဝတသမ္ပန္နံ ဣသိံ ဒိသွာ ပီတိသောမနဿပ္ပတ္တော ဇာတောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၆။)သော စိတ္တပဏ္ဍိတဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ သောမနဿပ္ပတ္တော ‘‘ဘာတိကဿ မေ ပလ္လင်္ကံ အတ္ထရထာ’’တိအာဒီနိ အာဏာပေန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာသနံ ဥဒကံ ပဇ္ဇံ, ပဋိဂ္ဂဏှာတု နော ဘဝံ၊
အဂ္ဃေ ဘဝန္တံ ပုစ္ဆာမ, အဂ္ဃံ ကုရုတု နော ဘဝ’’န္တိ။
တတ္ထ အဂ္ဃေတိ အတိထိနော ဒါတဗ္ဗယုတ္တကသ္မိံ အဂ္ဃေ ဘဝန္တံ အာပုစ္ဆာမ။ ကုရုတု နောတိ ဣမံ နော အဂ္ဃံ ဘဝံ ပဋိဂ္ဂဏှာတု။
ဧဝံ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ရဇ္ဇံ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရမ္မဉ္စ တေ အာဝသထံ ကရောန္တု, နာရီဂဏေဟိ ပရိစာရယဿု၊
ကရောဟိ ဩကာသမနုဂ္ဂဟာယ, ဥဘောပိမံ ဣဿရိယံ ကရောမာ’’တိ။
တတ္ထ ဣမံ ဣဿရိယန္တိ ကပိလရဋ္ဌေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ရဇ္ဇံ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒွေပိ ဇနာ ကရောမ အနုဘဝါမ။
တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ စိတ္တပဏ္ဍိတော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဆ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒိသွာ ဖလံ ဒုစ္စရိတဿ ရာဇ, အတ္ထော သုစိဏ္ဏဿ မဟာဝိပါကံ၊
အတ္တာနမေဝ ပဋိသံယမိဿံ, န ပတ္ထယေ ပုတ္တ ပသုံ ဓနံ ဝါ။
‘‘ဒသေဝိမာ ဝဿဒသာ, မစ္စာနံ ဣဓ ဇီဝိတံ၊
အပတ္တညေဝ တံ ဩဓိံ, နဠော ဆိန္နောဝ သုဿတိ။
‘‘တတ္ထ ကာ နန္ဒိ ကာ ခိဍ္ဍာ, ကာ ရတီ ကာ ဓနေသနာ၊
ကိံ မေ ပုတ္တေဟိ ဒါရေဟိ, ရာဇ မုတ္တောသ္မိ ဗန္ဓနာ။
‘‘သောဟံ ဧဝံ ပဇာနာမိ, မစ္စု မေ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊
အန္တကေနာဓိပန္နဿ, ကာ ရတီ ကာ ဓနေသနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၇။)‘‘ဇာတိ နရာနံ အဓမာ ဇနိန္ဒ, စဏ္ဍာလယောနိ ဒွိပဒါကနိဋ္ဌာ၊
သကေဟိ ကမ္မေဟိ သုပါပကေဟိ, စဏ္ဍာလဂဗ္ဘေ အဝသိမှ ပုဗ္ဗေ။
‘‘စဏ္ဍာလာဟုမှ အဝန္တီသု, မိဂါ နေရဉ္ဇရံ ပတိ၊
ဥက္ကုသာ နမ္မဒါတီရေ, တျဇ္ဇ ဗြာဟ္မဏခတ္တိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုစ္စရိတဿာတိ မဟာရာဇ, တွံ သုစရိတဿေဝ ဖလံ ဇာနာသိ, အဟံ ပန ဒုစ္စရိတဿပိ ဖလံ ပဿာမိယေဝ။ မယဉှိ ဥဘော ဒုစ္စရိတဿ ဖလေန ဣတော စတုတ္ထေ အတ္တဘာဝေ စဏ္ဍာလယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာ။ တတ္ထ န စိရံ သီလံ ရက္ခိတွာ တဿ ဖလေန တွံ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, အဟံ ဗြာဟ္မဏကုလေ, ဧဝါဟံ ဒုစ္စရိတဿ စ ဖလံ သုစိဏ္ဏဿ စ မဟာဝိပါကံ ဒိသွာ အတ္တာနမေဝ သီလသံယမေန ပဋိသံယမိဿံ, ပုတ္တံ ဝါ ပသုံ ဝါ ဓနံ ဝါ န ပတ္ထေမိ။
ဒသေဝိမာ ဝဿဒသာတိ မဟာရာဇ, မန္ဒဒသကံ ခိဍ္ဍာဒသကံ ဝဏ္ဏဒသကံ ဗလဒသကံ ပညာဒသကံ ဟာနိဒသကံ ပဗ္ဘာရဒသကံ ဝင်္ကဒသကံ မောမူဟဒသကံ သယနဒသကန္တိ ဣမေသဉှိ ဒသန္နံ ဒသကာနံ ဝသေန ဒသေဝ ဝဿဒသာ ဣမေသံ မစ္စာနံ ဣဓ မနုဿလောကေ ဇီဝိတံ။ တယိဒံ န နိယမေန သဗ္ဗာ ဧဝ ဧတာ ဒသာ ပါပုဏာတိ, အထ ခေါ အပ္ပတ္တညေဝ တံ ဩဓိံ နဠော ဆိန္နောဝ သုဿတိ။ ယေပိ သကလံ ဝဿသတံ ဇီဝန္တိ, တေသမ္ပိ မန္ဒဒသကေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အာတပေ ခိတ္တနဠော ဝိယ တတ္ထေဝ သုဿန္တိ အန္တရဓာယန္တိ, တံ ဩဓိံ အတိက္ကမိတွာ ခိဍ္ဍာဒသကံ န ပါပုဏန္တိ, တထာ ခိဋ္ဋာဒသကာဒီသု ပဝတ္တာ ဝဏ္ဏဒသကာဒီနိ။
တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဧဝံ သုဿမာနေ ဇီဝိတေ ကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ နိဿာယ အဘိနန္ဒီ, ကာ ကာယကီဠာဒိဝသေန ခိဍ္ဍာ, ကာ သောမနဿဝသေန ရတိ, ကာ ဓနေသနာ, ကိံ မေ ပုတ္တေဟိ, ကိံ ဒါရေဟိ, မုတ္တောသ္မိ တမှာ ပုတ္တဒါရဗန္ဓနာတိ အတ္ထော။ အန္တကေနာဓိပန္နဿာတိ ဇီဝိတန္တကရေန မစ္စုနာ အဘိဘူတဿ။ ဒွိပဒါကနိဋ္ဌာတိ ဒွိပဒါနံ အန္တရေ လာမကာ။ အဝသိမှာတိ ဒွေပိ မယံ ဝသိမှ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၈။)စဏ္ဍာလာဟုမှာတိ မဟာရာဇ, ဣတော ပုဗ္ဗေ စတုတ္ထံ ဇာတိံ အဝန္တိရဋ္ဌေ ဥဇ္ဇေနိနဂရေ စဏ္ဍာလာ အဟုမှ, တတော စဝိတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ တီရေ ဥဘောပိ မိဂါ အဟုမှ။ တတ္ထ ဒွေပိ အမှေ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ အညမညံ နိဿာယ ဌိတေ ဧကော လုဒ္ဒကော ဧကေနေဝ သတ္တိပဟာရေန ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ, တတော စဝိတွာ နမ္မဒါနဒီတီရေ ကုရရာ အဟုမှ။ တတြာပိ နော နိဿာယ ဌိတေ ဧကော နေသာဒေါ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဗန္ဓိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ, တတော စဝိတွာ တေ မယံ အဇ္ဇ ဗြာဟ္မဏခတ္တိယာ ဇာတာ။ အဟံ ကောသမ္ဗိယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, တွံ ဣဓ ရာဇာ ဇာတောတိ။
ဧဝမဿ အတီတေ လာမကဇာတိယော ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ဣမိဿာပိ ဇာတိယာ အာယုသင်္ခါရပရိတ္တတံ ဒဿေတွာ ပုညေသု ဥဿာဟံ ဇနေန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဥပနီယတိ ဇီဝိတမပ္ပမာယု, ဇရူပနီတဿ န သန္တိ တာဏာ၊
ကရောဟိ ပဉ္စာလ မမေတ ဝါကျံ, မာကာသိ ကမ္မာနိ ဒုက္ခုဒြယာနိ။
‘‘ဥပနီယတိ ဇီဝိတမပ္ပမာယု, ဇရူပနီတဿ န သန္တိ တာဏာ၊
ကရောဟိ ပဉ္စာလ မမေတ ဝါကျံ, မာကာသိ ကမ္မာနိ ဒုက္ခပ္ဖလာနိ။
‘‘ဥပနီယတိ ဇီဝိတမပ္ပမာယု, ဇရူပနီတဿ န သန္တိ တာဏာ၊
ကရောဟိ ပဉ္စာလ မမေတ ဝါကျံ, မာကာသိ ကမ္မာနိ ရဇဿိရာနိ။
‘‘ဥပနီယတိ ဇီဝိတမပ္ပမာယု, ဝဏ္ဏံ ဇရာ ဟန္တိ နရဿ ဇိယျတော၊
ကရောဟိ ပဉ္စာလ မမေတ ဝါကျံ, မာကာသိ ကမ္မံ နိရယူပပတ္တိယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၃၉၉။)တတ္ထ ဥပနီယတီတိ မဟာရာဇ, ဣဒံ ဇီဝိတံ မရဏံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဣဒဉှိ ဣမေသံ သတ္တာနံ အပ္ပမာယု သရသပရိတ္တတာယပိ ဌိတိပရိတ္တတာယပိ ပရိတ္တကံ, သူရိယုဂ္ဂမနေ တိဏဂ္ဂေ ဥဿာဝဗိန္ဒုသဒိသံ။ န သန္တိ တာဏာတိ န ဟိ ဇရာယ မရဏံ ဥပနီတဿ ပုတ္တာဒယော တာဏာ နာမ ဟောန္တိ။ မမေတ ဝါကျန္တိ မမ ဧတံ ဝစနံ။ မာကာသီတိ မာ ရူပါဒိကာမဂုဏဟေတု ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတွာ နိရယာဒီသု ဒုက္ခဝဍ္ဎနာနိ ကမ္မာနိ ကရိ။ ဒုက္ခပ္ဖလာနီတိ ဒုက္ခဝိပါကာနိ။ ရဇဿိရာနီတိ ကိလေသရဇေန ဩကိဏ္ဏသီသာနိ။ ဝဏ္ဏန္တိ ဇီရမာနဿ နရဿ သရီရဝဏ္ဏံ ဇရာ ဟန္တိ။ နိရယူပပတ္တိယာတိ နိရဿာဒေ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇနတ္ထာယ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေ ကထေန္တေ ရာဇာ တုဿိတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သစ္စံ ဝစနံ တဝေတံ, ယထာ ဣသီ ဘာသသိ ဧဝမေတံ၊
ကာမာ စ မေ သန္တိ အနပ္ပရူပါ, တေ ဒုစ္စဇာ မာဒိသကေန ဘိက္ခု။
‘‘နာဂေါ ယထာ ပင်္ကမဇ္ဈေ ဗျသန္နော, ပဿံ ထလံ နာဘိသမ္ဘောတိ ဂန္တုံ၊
ဧဝမ္ပဟံ ကာမပင်္ကေ ဗျသန္နော, န ဘိက္ခုနော မဂ္ဂမနုဗ္ဗဇာမိ။
‘‘ယထာပိ မာတာ စ ပိတာ စ ပုတ္တံ, အနုသာသရေ ကိန္တိ သုခီ ဘဝေယျ၊
ဧဝမ္ပိ မံ တွံ အနုသာသ ဘန္တေ, ယထာ စိရံ ပေစ္စ သုခီ ဘဝေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ အနပ္ပရူပါတိ အပရိတ္တဇာတိကာ ဗဟူ အပရိမိတာ။ တေ ဒုစ္စဇာ မာဒိသကေနာတိ ဘာတိက, တွံ ကိလေသေ ပဟာယ ဌိတော, အဟံ ပန ကာမပင်္ကေ နိမုဂ္ဂေါ, တသ္မာ မာဒိသကေန တေ ကာမာ ဒုစ္စဇာ။ ‘‘နာဂေါ ယထာ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော ကာမပင်္ကေ နိမုဂ္ဂဘာဝဿ ဥပမံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဗျသန္နောတိ ဝိသန္နော အနုပဝိဋ္ဌော အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ မဂ္ဂန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၀။)တုမှာကံ ဩဝါဒါနုသာသနီမဂ္ဂံ နာနုဗ္ဗဇာမိ ပဗ္ဗဇိတုံ န သက္ကောမိ, ဣဓေဝ ပန မေ ဌိတဿ ဩဝါဒံ ဒေထာတိ။ အနုသာသရေတိ အနုသာသန္တိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘နော စေ တုဝံ ဥဿဟသေ ဇနိန္ဒ, ကာမေ ဣမေ မာနုသကေ ပဟာတုံ၊
ဓမ္မိံ ဗလိံ ပဋ္ဌပယဿု ရာဇ, အဓမ္မကာရော တဝ မာဟု ရဋ္ဌေ။
‘‘ဒူတာ ဝိဓာဝန္တု ဒိသာ စတဿော, နိမန္တကာ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ၊
တေ အန္နပါနေန ဥပဋ္ဌဟဿု, ဝတ္ထေန သေနာသနပစ္စယေန စ။
‘‘အန္နေန ပါနေန ပသန္နစိတ္တော, သန္တပ္ပယ သမဏဗြာဟ္မဏေ စ၊
ဒတွာ စ ဘုတွာ စ ယထာနုဘာဝံ, အနိန္ဒိတော သဂ္ဂမုပေဟိ ဌာနံ။
‘‘သစေ စ တံ ရာဇ မဒေါ သဟေယျ, နာရီဂဏေဟိ ပရိစာရယန္တံ၊
ဣမမေဝ ဂါထံ မနသီ ကရောဟိ, ဘာသေသိ စေနံ ပရိသာယ မဇ္ဈေ။
‘‘အဗ္ဘောကာသသယော ဇန္တု, ဝဇန္တျာ ခီရပါယိတော၊
ပရိကိဏ္ဏော သုဝါနေဟိ, သွာဇ္ဇ ရာဇာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဿဟသေတိ ဥဿဟသိ။ ဓမ္မိံ ဗလိန္တိ ဓမ္မေန သမေန အနတိရိတ္တံ ဗလိံ ဂဏှာတိ အတ္ထော။ အဓမ္မကာရောတိ ပေါရာဏကရာဇူဟိ ဌပိတံ ဝိနိစ္ဆယဓမ္မံ ဘိန္ဒိတွာ ပဝတ္တာ အဓမ္မကိရိယာ။ နိမန္တကာတိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေ နိမန္တေတွာ ပက္ကောသကာ။ ယထာနုဘာဝန္တိ ယထာဗလံ ယထာသတ္တိံ။ ဣမမေဝ ဂါထန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယာဟ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ‘‘မဟာရာဇ, သစေ တံ မဒေါ အဘိဘဝေယျ, သစေ တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၁။)နာရီဂဏပရိဝုတဿ ရူပါဒယော ဝါ ကာမဂုဏေ ရဇ္ဇသုခံ ဝါ အာရဗ္ဘ မာနော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, အထေဝံ စိန္တေယျာသိ ‘အဟံ ပုရေ စဏ္ဍာလယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော ဆန္နဿ တိဏကုဋိမတ္တဿပိ အဘာဝါ အဗ္ဘောကာသသယော အဟောသိံ, တဒါ ဟိ မေ မာတာ စဏ္ဍာလီ အရညံ ဒါရုပဏ္ဏာဒီနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တီ မံ ကုက္ကုရဂဏဿ မဇ္ဈေ အဗ္ဘောကာသေ နိပဇ္ဇာပေတွာ အတ္တနော ခီရံ ပါယေတွာ ဂစ္ဆတိ, သောဟံ ကုက္ကုရေဟိ ပရိဝါရိတော တေဟိယေဝ သဒ္ဓိံ သုနခိယာ ခီရံ ပိဝိတွာ ဝဍ္ဎိတော, ဧဝံ နီစဇစ္စော ဟုတွာ အဇ္ဇ ရာဇာ နာမ ဇာတော’တိ။ ‘ဣတိ ခေါ, တွံ မဟာရာဇ, ဣမိနာ အတ္ထေန အတ္တာနံ ဩဝဒန္တော ယော သော ပုဗ္ဗေ အဗ္ဘောကာသသယော ဇန္တု အရညေ ဝဇန္တိယာ စဏ္ဍာလိယာ ဣတော စိတော စ အနုသဉ္စရန္တိယာ သုနခိယာ စ ခီရံ ပါယိတော သုနခေဟိ ပရိကိဏ္ဏော ဝဍ္ဎိတော, သော အဇ္ဇ ရာဇာတိ ဝုစ္စတီ’တိ ဣမံ ဂါထံ ဘာသေယျာသီ’’တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ ‘‘ဒိန္နော တေ မယာ ဩဝါဒေါ, ဣဒါနိ တွံ ပဗ္ဗဇ ဝါ မာ ဝါ, အတ္တနာဝ အတ္တနော ကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိသေဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ တဿ မတ္ထကေ ပါဒရဇံ ပါတေန္တော ဟိမဝန္တမေဝ ဂတော။ ရာဇာပိ တံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ဒတွာ ဗလကာယံ နိဝတ္တေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ မဟာသတ္တော တဿာဂမနံ ဉတွာ ဣသိဂဏပရိဝုတော အာဂန္တွာ တံ အာဒါယ ဂန္တွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခိ။ သော ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ ဣတိ တေ ဥဘောပိ ဗြဟ္မလောကူပဂါ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တီဏိ စတ္တာရိ ဘဝန္တရာနိ ဂစ္ဆန္တာပိ ဒဠှဝိဿာသာဝ အဟေသု’’န္တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သမ္ဘူတပဏ္ဍိတော အာနန္ဒော အဟောသိ, စိတ္တပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စိတ္တသမ္ဘူတဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၂။)ဒူရေ အပဿံ ထေရောဝါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အသဒိသဒါနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တံ အဋ္ဌကနိပါတေ သိဝိဇာတကေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ တဒါ ပန ရာဇာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗပရိက္ခာရေ ဒတွာ အနုမောဒနံ ယာစိ, သတ္ထာ အကတွာဝ ပက္ကာမိ။ ရာဇာ ဘုတ္တပါတရာသော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, အနုမောဒနံ န ကရိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘အပရိသုဒ္ဓါ, မဟာရာဇ, ပရိသာ’’တိ ဝတွာ ‘‘န ဝေ ကဒရိယာ ဒေဝလောကံ ဝဇန္တီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၇) ဂါထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ရာဇာ ပသီဒိတွာ သတသဟဿဂ္ဃနကေန သီဝေယျကေန ဥတ္တရာသင်္ဂေန တထာဂတံ ပူဇေတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ ပုနဒိဝသေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ကောသလရာဇာ အသဒိသဒါနံ ဒတွာ တာဒိသေနပိ ဒါနေန အတိတ္တော ဒသဗလေန ဓမ္မေ ဒေသိတေ ပုန သတသဟဿဂ္ဃနကံ သီဝေယျကဝတ္ထံ အဒါသိ, ယာဝ အတိတ္တော ဝတ အာဝုသော ဒါနေန ရာဇာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဗာဟိရဘဏ္ဍံ နာမ သုဒိန္နံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကတွာ ဒေဝသိကံ ဆသတသဟဿပရိစ္စာဂေန ဒါနံ ဒဒမာနာပိ ဗာဟိရဒါနေန အတိတ္တာ ‘ပိယဿ ဒါတာ ပိယံ လဘတီ’တိ သမ္ပတ္တယာစကာနံ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ အဒံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ သိဝိရဋ္ဌေ အရိဋ္ဌပုရနဂရေ သိဝိမဟာရာဇေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ မဟာသတ္တော တဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘သိဝိကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ အာဂန္တွာ ပိတု သိပ္ပံ ဒဿေတွာ ဥပရဇ္ဇံ လဘိတွာ အပရဘာဂေ ပိတု အစ္စယေန ရာဇာ ဟုတွာ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ စတူသု ဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ နိဝေသနဒွါရေ စာတိ ဆ ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ ဒေဝသိကံ ဆသတသဟဿပရိစ္စာဂေန မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ အဋ္ဌမိယံ စာတုဒ္ဒသိယံ ပန္နရသိယဉ္စ နိစ္စံ ဒါနသာလံ ဂန္တွာ ဒါနံ ဩလောကေသိ။ သော ဧကဒါ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပါတောဝ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော အတ္တနာ ဒိန္နဒါနံ အာဝဇ္ဇေန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၃။)ဗာဟိရဝတ္ထုံ အတ္တနာ အဒိန္နံ နာမ အဒိသွာ ‘‘မယာ ဗာဟိရဝတ္ထု အဒိန္နံ နာမ နတ္ထိ, န မံ ဗာဟိရဒါနံ တောသေတိ, အဟံ အဇ္ဈတ္တိကဒါနံ ဒါတုကာမော, အဟော ဝတ အဇ္ဇ မမ ဒါနသာလံ ဂတကာလေ ကောစိဒေဝ ယာစကော ဗာဟိရဝတ္ထုံ အယာစိတွာ အဇ္ဈတ္တိကဿ နာမံ ဂဏှေယျ, သစေ ဟိ မေ ကောစိ ဟဒယမံသဿ နာမံ ဂဏှေယျ, ကဏယေန ဥရံ ပဟရိတွာ ပသန္နဥဒကတော သနာဠံ ပဒုမံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယ လောဟိတဗိန္ဒူနိ ပဂ္ဃရန္တံ ဟဒယံ နီဟရိတွာ ဒဿာမိ။ သစေ သရီရမံသဿ နာမံ ဂဏှေယျ, အဝလေခနသတ္ထကေန တေလသိင်္ဂံ လိခန္တော ဝိယ သရီရမံသံ ဩတာရေတွာ ဒဿာမိ။ သစေ လောဟိတဿ နာမံ ဂဏှေယျ, ယန္တမုခေ ပက္ခန္ဒိတွာ ဥပနီတံ ဘာဇနံ ပူရေတွာ လောဟိတံ ဒဿာမိ။ သစေ ဝါ ပန ကောစိ ‘ဂေဟေ မေ ကမ္မံ နပ္ပဝတ္တတိ, ဂေဟေ မေ ဒါသကမ္မံ ကရောဟီ’တိ ဝဒေယျ, ရာဇဝေသံ အပနေတွာ ဗဟိ ဌတွာ အတ္တာနံ သာဝေတွာ ဒါသကမ္မံ ကရိဿာမိ။ သစေ မေ ကောစိ အက္ခိနော နာမံ ဂဏှေယျ, တာလမိဉ္ဇံ နီဟရန္တော ဝိယ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
ဣတိ သော –
‘‘ယံကိဉ္စိ မာနုသံ ဒါနံ, အဒိန္နံ မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ယောပိ ယာစေယျ မံ စက္ခုံ, ဒဒေယျံ အဝိကမ္ပိတော’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၅၂) –
စိန္တေတွာ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာယိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော ဒါနဂ္ဂံ အဂမာသိ။ သက္ကော တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ‘‘သိဝိရာဇာ ‘အဇ္ဇ သမ္ပတ္တယာစကာနံ စက္ခူနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဒဿာမီ’တိ စိန္တေသိ, သက္ခိဿတိ နု ခေါ ဒါတုံ, ဥဒါဟု နော’’တိ တဿ ဝိမံသနတ္ထာယ ဇရာပတ္တော အန္ဓဗြာဟ္မဏော ဝိယ ဟုတွာ ရညော ဒါနဂ္ဂဂမနကာလေ ဧကသ္မိံ ဥန္နတပ္ပဒေသေ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ရာဇာနံ ဇယာပေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တဒဘိမုခံ ဝါရဏံ ပေသေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ ဝဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သက္ကော ‘‘မဟာရာဇ, တဝ ဒါနဇ္ဈာသယံ နိဿာယ သမုဂ္ဂတေန ကိတ္တိဃောသေန သကလလောကသန္နိဝါသော နိရန္တရံ ဖုဋော, အဟံ အန္ဓော, တွံ ဒွိစက္ခုကော’’တိ ဝတွာ စက္ခုံ ယာစန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၄။)‘‘ဒူရေ အပဿံ ထေရောဝ, စက္ခုံ ယာစိတုမာဂတော၊
ဧကနေတ္တာ ဘဝိဿာမ, စက္ခုံ မေ ဒေဟိ ယာစိတော’’တိ။
တတ္ထ ဒူရေတိ ဣတော ဒူရေ ဝသန္တော။ ထေရောတိ ဇရာဇိဏ္ဏထေရော။ ဧကနေတ္တာတိ ဧကံ နေတ္တံ မယှံ ဒေဟိ, ဧဝံ ဒွေပိ ဧကေကနေတ္တာ ဘဝိဿာမာတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ဣဒါနေဝါဟံ ပါသာဒေ နိသိန္နော စိန္တေတွာ အာဂတော, အဟော မေ လာဘော, အဇ္ဇေဝ မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတိ, အဒိန္နပုဗ္ဗံ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကေနာနုသိဋ္ဌော ဣဓ မာဂတောသိ, ဝနိဗ္ဗက စက္ခုပထာနိ ယာစိတုံ၊
သုဒုစ္စဇံ ယာစသိ ဥတ္တမင်္ဂံ, ယမာဟု နေတ္တံ ပုရိသေန ‘ဒုစ္စဇ’န္တိ။
တတ္ထ ဝနိဗ္ဗကာတိ တံ အာလပတိ။ စက္ခုပထာနီတိ စက္ခူနမေတံ နာမံ။ ယမာဟူတိ ယံ ပဏ္ဍိတာ ‘‘ဒုစ္စဇ’’န္တိ ကထေန္တိ။
ဣတော ပရံ ဥတ္တာနသမ္ဗန္ဓဂါထာ ပါဠိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘ယမာဟု ဒေဝေသု သုဇမ္ပတီတိ, မဃဝါတိ နံ အာဟု မနုဿလောကေ၊
တေနာနုသိဋ္ဌော ဣဓ မာဂတောသ္မိ, ဝနိဗ္ဗကော စက္ခုပထာနိ ယာစိတုံ။
‘‘ဝနိဗ္ဗတော မယှ ဝနိံ အနုတ္တရံ, ဒဒါဟိ တေ စက္ခုပထာနိ ယာစိတော၊
ဒဒါဟိ မေ စက္ခုပထံ အနုတ္တရံ, ယမာဟု နေတ္တံ ပုရိသေန ဒုစ္စဇံ။
‘‘ယေန အတ္ထေန အာဂစ္ဆိ, ယမတ္ထမဘိပတ္ထယံ၊
တေ တေ ဣဇ္ဈန္တု သင်္ကပ္ပါ, လဘ စက္ခူနိ ဗြာဟ္မဏ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၅။)‘‘ဧကံ တေ ယာစမာနဿ, ဥဘယာနိ ဒဒါမဟံ၊
သ စက္ခုမာ ဂစ္ဆ ဇနဿ ပေက္ခတော, ယဒိစ္ဆသေ တွံ တဒတေ သမိဇ္ဈတူ’’တိ။
တတ္ထ ဝနိဗ္ဗတောတိ ယာစန္တဿ။ ဝနိန္တိ ယာစနံ။ တေ တေတိ တေ တဝ တဿ အတ္ထဿ သင်္ကပ္ပါ။ သ စက္ခုမာတိ သော တွံ မမ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ ဟုတွာ။ ယဒိစ္ဆသေ တွံ တဒတေ သမိဇ္ဈတူတိ ယံ တွံ မမ သန္တိကာ ဣစ္ဆသိ, တံ တေ သမိဇ္ဈတူတိ။
ရာဇာ ဧတ္တကံ ကထေတွာ ‘‘ဣဓေဝ မယာ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဒါတုံ အသာရုပ္ပ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဗြာဟ္မဏံ အာဒါယ အန္တေပုရံ ဂန္တွာ ရာဇာသနေ နိသီဒိတွာ သီဝိကံ နာမ ဝေဇ္ဇံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အက္ခိံ မေ သောဓေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမှာကံ ကိရ ရာဇာ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါတုကာမော’’တိ သကလနဂရေ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ အထ သေနာပတိအာဒယော ရာဇဝလ္လဘာ စ နာဂရာ စ ဩရောဓာ စ သဗ္ဗေ သန္နိပတိတွာ ရာဇာနံ ဝါရေန္တာ တိဿော ဂါထာ အဝေါစုံ –
‘‘မာ နော ဒေဝ အဒါ စက္ခုံ, မာ နော သဗ္ဗေ ပရာကရိ၊
ဓနံ ဒေဟိ မဟာရာဇ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ။
‘‘ယုတ္တေ ဒေဝ ရထေ ဒေဟိ, အာဇာနီယေ စလင်္ကတေ၊
နာဂေ ဒေဟိ မဟာရာဇ, ဟေမကပ္ပနဝါသသေ။
‘‘ယထာ တံ သိဝယော သဗ္ဗေ, သယောဂ္ဂါ သရထာ သဒါ၊
သမန္တာ ပရိကိရေယျုံ, ဧဝံ ဒေဟိ ရထေသဘာ’’တိ။
တတ္ထ ပရာကရီတိ ပရိစ္စဇိ။ အက္ခီသု ဟိ ဒိန္နေသု ရဇ္ဇံ တွံ န ကာရေဿသိ, အညော ရာဇာ ဘဝိဿတိ, ဧဝံ တယာ မယံ ပရိစ္စတ္တာ နာမ ဘဝိဿာမာတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟံသု။ ပရိကိရေယျုန္တိ ပရိဝါရေယျုံ။ ဧဝံ ဒေဟီတိ ယထာ တံ အဝိကလစက္ခုံ သိဝယော ပရိဝါရေယျုံ, ဧဝံ ဗာဟိရဓနမေဝဿ ဒေဟိ, မာ အက္ခီနိ။ အက္ခီသု ဟိ ဒိန္နေသု န တံ သိဝယော ပရိဝါရေဿန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၆။)‘‘ယော ဝေ ဒဿန္တိ ဝတွာန, အဒါနေ ကုရုတေ မနော၊
ဘူမျံ သော ပတိတံ ပါသံ, ဂီဝါယံ ပဋိမုဉ္စတိ။
‘‘ယော ဝေ ဒဿန္တိ ဝတွာနံ, အဒါနေ ကုရုတေ မနော၊
ပါပါ ပါပတရော ဟောတိ, သမ္ပတ္တော ယမသာဓနံ။
‘‘ယဉှိ ယာစေ တဉှိ ဒဒေ, ယံ န ယာစေ န တံ ဒဒေ၊
သွာဟံ တမေဝ ဒဿာမိ, ယံ မံ ယာစတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ ပဋိမုဉ္စတီတိ ပဝေသေတိ။ ပါပါ ပါပတရောတိ လာမကာပိ လာမကတရော နာမ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တော ယမသာဓနန္တိ ယမဿ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဥဿဒနိရယံ ဧသ ပတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ။ ယဉှိ ယာစေတိ ယံ ယာစကော ယာစေယျ, ဒါယကောပိ တမေဝ ဒဒေယျ, န အယာစိတံ, အယဉ္စ ဗြာဟ္မဏော မံ စက္ခုံ ယာစတိ, န မုတ္တာဒိကံ ဓနံ, တဒေဝဿာဟံ ဒဿာမီတိ ဝဒတိ။
အထ နံ အမစ္စာ ‘‘ကိံ ပတ္ထေတွာ စက္ခူနိ ဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘အာယုံ နု ဝဏ္ဏံ နု သုခံ ဗလံ နု, ကိံ ပတ္ထယာနော နု ဇနိန္ဒ ဒေသိ၊
ကထဉှိ ရာဇာ သိဝိနံ အနုတ္တရော, စက္ခူနိ ဒဇ္ဇာ ပရလောကဟေတူ’’တိ။
တတ္ထ ပရလောကဟေတူတိ မဟာရာဇ, ကထံ နာမ တုမှာဒိသော ပဏ္ဍိတပုရိသော သန္ဒိဋ္ဌိကံ ဣဿရိယံ ပဟာယ ပရလောကဟေတု စက္ခူနိ ဒဒေယျာတိ။
အထ နေသံ ကထေန္တော ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝါဟမေတံ ယသသာ ဒဒါမိ, န ပုတ္တမိစ္ဆေ န ဓနံ န ရဋ္ဌံ၊
သတဉ္စ ဓမ္မော စရိတော ပုရာဏော, ဣစ္စေဝ ဒါနေ ရမတေ မနော မမာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၇။)တတ္ထ န ဝါဟန္တိ န ဝေ အဟံ။ ယသသာတိ ဒိဗ္ဗဿ ဝါ မာနုသဿ ဝါ ယသဿ ကာရဏာ။ န ပုတ္တမိစ္ဆေတိ ဣမဿ စက္ခုဒါနဿ ဖလေန နေဝါဟံ ပုတ္တံ ဣစ္ဆာမိ, န ဓနံ န ရဋ္ဌံ, အပိစ သတံ ပဏ္ဍိတာနံ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဧသ အာစိဏ္ဏော သမာစိဏ္ဏော ပေါရာဏကမဂ္ဂေါ, ယဒိဒံ ပါရမီပူရဏံ နာမ။ န ဟိ ပါရမိယော အပူရေတွာ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော နာမ အတ္ထိ, အဟဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိတုကာမော။ ဣစ္စေဝ ဒါနေ ရမတေ မနော မမာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန မမ မနော ဒါနေယေဝ နိရတောတိ ဝဒတိ။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါပိ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ စရိယာပိဋကံ ဒေသေန္တော ‘‘မယှံ ဒွီဟိ စက္ခူဟိပိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ပိယတရ’’န္တိ ဒီပေတုံ အာဟ –
‘‘န မေ ဒေဿာ ဥဘော စက္ခူ, အတ္တာနံ မေ န ဒေဿိယံ၊
သဗ္ဗညုတံ ပိယံ မယှံ, တသ္မာ စက္ခုံ အဒါသဟ’’န္တိ။ (စရိယာ။ ၁။၆၆)၊
မဟာသတ္တဿ ပန ကထံ သုတွာ အမစ္စေသု အပ္ပဋိဘာဏေသု ဌိတေသု မဟာသတ္တော သီဝိကံ ဝေဇ္ဇံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘သခါ စ မိတ္တော စ မမာသိ သီဝိက, သုသိက္ခိတော သာဓု ကရောဟိ မေ ဝစော၊
ဥဒ္ဓရိတွာ စက္ခူနိ မမံ ဇိဂီသတော, ဟတ္ထေသု ဌပေဟိ ဝနိဗ္ဗကဿာ’’တိ။
တဿတ္ထော – သမ္မ သီဝိက, တွံ မယှံ သဟာယော စ မိတ္တော စ ဝေဇ္ဇသိပ္ပေ စာသိ သုသိက္ခိတော, သာဓု မေ ဝစနံ ကရောဟိ။ မမ ဇိဂီသတော ဥပဓာရေန္တဿ ဩလောကေန္တဿေဝ တာလမိဉ္ဇံ ဝိယ မေ အက္ခီနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဣမဿ ယာစကဿ ဟတ္ထေသု ဌပေဟီတိ။
အထ နံ သီဝိကော အာဟ ‘‘စက္ခုဒါနံ နာမ ဘာရိယံ, ဥပဓာရေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ သီဝိက, ဥပဓာရိတံ မယာ, တွံ မာ ပပဉ္စံ ကရောဟိ, မာ မယာ သဒ္ဓိံ ဗဟုံ ကထေဟီတိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အယုတ္တံ မာဒိသဿ သုသိက္ခိတဿ ဝေဇ္ဇဿ ရညော အက္ခီသု သတ္ထပါတန’’န္တိ။ သော နာနာဘေသဇ္ဇာနိ ဃံသိတွာ ဘေသဇ္ဇစုဏ္ဏေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၈။)နီလုပ္ပလံ ပရိဘာဝေတွာ ဒက္ခိဏက္ခိံ ဥပသိင်္ဃာပေသိ, အက္ခိ ပရိဝတ္တိ, ဒုက္ခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇ, ပဋိပါကတိကကရဏံ မယှံ ဘာရော’’တိ။ ‘‘အလဉှိ တာတ မာ ပပဉ္စံ ကရီ’’တိ။ သော ပရိဘာဝေတွာ ပုန ဥပသိင်္ဃာပေသိ, အက္ခိ အက္ခိကူပတော မုစ္စိ, ဗလဝတရာ ဝေဒနာ ဥဒပါဒိ။ ‘‘သလ္လက္ခေဟိ မဟာရာဇ, သက္ကောမဟံ ပဋိပါကတိကံ ကာတု’’န္တိ။ ‘‘မာ ပပဉ္စံ ကရီ’’တိ။ သော တတိယဝါရေ ခရတရံ ပရိဘာဝေတွာ ဥပနာမေသိ။ အက္ခိ ဩသဓဗလေန ပရိဗ္ဘမိတွာ အက္ခိကူပတော နိက္ခမိတွာ နှာရုသုတ္တကေန ဩလမ္ဗမာနံ အဋ္ဌာသိ။ သလ္လက္ခေဟိ နရိန္ဒ, ပုန ပါကတိကကရဏံ မယှံ ဗလန္တိ။ မာ ပပဉ္စံ ကရီတိ။ အဓိမတ္တာ ဝေဒနာ ဥဒပါဒိ, လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ, နိဝတ္ထသာဋကာ လောဟိတေန တေမိံသု။ ဩရောဓာ စ အမစ္စာ စ ရညော ပါဒမူလေ ပတိတွာ ‘‘ဒေဝ အက္ခီနိ မာ ဒေဟီ’’တိ မဟာပရိဒေဝံ ပရိဒေဝိံသု။
ရာဇာ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ‘‘တာတ, မာ ပပဉ္စံ ကရီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဝါမဟတ္ထေန အက္ခိံ ဓာရေတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန သတ္ထကံ အာဒါယ အက္ခိသုတ္တကံ ဆိန္ဒိတွာ အက္ခိံ ဂဟေတွာ မဟာသတ္တဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ သော ဝါမက္ခိနာ ဒက္ခိဏက္ခိံ ဩလောကေတွာ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ ‘‘ဧဟိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဗြာဟ္မဏံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘မမ ဣတော အက္ခိတော သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန သဗ္ဗညုတညာဏက္ခိမေဝ ပိယတရံ, တဿ မေ ဣဒံ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏဿ အက္ခိံ အဒါသိ။ သော တံ ဥက္ခိပိတွာ အတ္တနော အက္ခိမှိ ဌပေသိ။ တံ တဿာနုဘာဝေန ဝိကသိတနီလုပ္ပလံ ဝိယ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော ဝါမက္ခိနာ တဿ တံ အက္ခိံ ဒိသွာ ‘‘အဟော, သုဒိန္နံ မယာ အက္ခိဒါန’’န္တိ အန္တော သမုဂ္ဂတာယ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋော ဟုတွာ ဣတရမ္ပိ အက္ခိံ အဒါသိ။ သက္ကော တမ္ပိ အတ္တနော အက္ခိမှိ ဌပေတွာ ရာဇနိဝေသနာ နိက္ခမိတွာ မဟာဇနဿ ဩလောကေန္တဿေဝ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒိယဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘စောဒိတော သိဝိရာဇေန, သီဝိကော ဝစနံကရော၊
ရညော စက္ခူနုဒ္ဓရိတွာ, ဗြာဟ္မဏဿူပနာမယိ၊
သစက္ခု ဗြာဟ္မဏော အာသိ, အန္ဓော ရာဇာ ဥပါဝိသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၀၉။)ရညော န စိရဿေဝ အက္ခီနိ ရုဟိံသု, ရုဟမာနာနိ စ အာဝါဋဘာဝံ အပ္ပတွာ ကမ္ဗလဂေဏ္ဍုကေန ဝိယ ဥဂ္ဂတေန မံသပိဏ္ဍေန ပူရေတွာ စိတ္တကမ္မရူပဿ ဝိယ အက္ခီနိ အဟေသုံ, ဝေဒနာ ပစ္ဆိဇ္ဇိ။ အထ မဟာသတ္တော ကတိပါဟံ ပါသာဒေ ဝသိတွာ ‘‘ကိံ အန္ဓဿ ရဇ္ဇေန, အမစ္စာနံ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဧကော မုခဓောဝနာဒိဒါယကော ကပ္ပိယကာရကောဝ မယှံ သန္တိကေ ဘဝိဿတိ, သရီရကိစ္စဋ္ဌာနေသုပိ မေ ရဇ္ဇုကံ ဗန္ဓထာ’’တိ ဝတွာ သာရထိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ရထံ ယောဇေဟီ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ ပနဿ ရထေန ဂန္တုံ အဒတွာ သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ နံ နေတွာ ပေါက္ခရဏီတီရေ နိသီဒါပေတွာ အာရက္ခံ သံဝိဓာယ ပဋိက္ကမိံသု။ ရာဇာ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော အတ္တနော ဒါနံ အာဝဇ္ဇေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှံ အဟောသိ။ သော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဒိသွာ ‘‘မဟာရာဇဿ ဝရံ ဒတွာ စက္ခုံ ပဋိပါကတိကံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ အဝိဒူရေ အပရာပရံ စင်္ကမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘တတော သော ကတိပါဟဿ, ဥပရူဠှေသု စက္ခုသု၊
သူတံ အာမန္တယီ ရာဇာ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော။
‘‘ယောဇေဟိ သာရထိ ယာနံ, ယုတ္တဉ္စ ပဋိဝေဒယ၊
ဥယျာနဘူမိံ ဂစ္ဆာမ, ပေါက္ခရညော ဝနာနိ စ။
‘‘သော စ ပေါက္ခရဏီတီရေ, ပလ္လင်္ကေန ဥပါဝိသိ၊
တဿ သက္ကော ပါတုရဟု, ဒေဝရာဇာ သုဇမ္ပတီ’’တိ။
သက္ကောပိ မဟာသတ္တေန ပဒသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုဋ္ဌော ဂါထမာဟ –
‘‘သက္ကောဟမသ္မိ ဒေဝိန္ဒော, အာဂတောသ္မိ တဝန္တိကေ၊
ဝရံ ဝရဿု ရာဇီသိ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ။ –
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဟူတံ မေ ဓနံ သက္က, ဗလံ ကောသော စနပ္ပကော၊
အန္ဓဿ မေ သတော ဒါနိ, မရဏညေဝ ရုစ္စတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၀။)တတ္ထ မရဏညေဝ ရုစ္စတီတိ ဒေဝရာဇ, ဣဒါနိ မယှံ အန္ဓဘာဝေန မရဏမေဝ ရုစ္စတိ, တံ မေ ဒေဟီတိ။
အထ နံ သက္ကော အာဟ ‘‘သိဝိရာဇ, ကိံ ပန တွံ မရိတုကာမော ဟုတွာ မရဏံ ရောစေသိ, ဥဒါဟု အန္ဓဘာဝေနာ’’တိ? ‘‘အန္ဓဘာဝေန ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဒါနံ နာမ န ကေဝလံ သမ္ပရာယတ္ထမေဝ ဒီယတိ, ဒိဋ္ဌဓမ္မတ္ထာယပိ ပစ္စယော ဟောတိ, တွဉ္စ ဧကံ စက္ခုံ ယာစိတော ဒွေ အဒါသိ, တေန သစ္စကိရိယံ ကရောဟီ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ အာဟ –
‘‘ယာနိ သစ္စာနိ ဒွိပဒိန္ဒ, တာနိ ဘာသဿု ခတ္တိယ၊
သစ္စံ တေ ဘဏမာနဿ, ပုန စက္ခု ဘဝိဿတီ’’တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘သက္က, သစေသိ မမ စက္ခုံ ဒါတုကာမော, အညံ ဥပါယံ မာ ကရိ, မမ ဒါနနိဿန္ဒေနေဝ မေ စက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇတူ’’တိ ဝတွာ သက္ကေန ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ သက္ကော ဒေဝရာဇာပိ န ပရေသံ စက္ခုံ ဒါတုံ သက္ကောမိ, တယာ ဒိန္နဒါနဿ ဖလေနေဝ တေ စက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ မယာ ဒါနံ သုဒိန္န’’န္တိ ဝတွာ သစ္စကိရိယံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ မံ ယာစိတုမာယန္တိ, နာနာဂေါတ္တာ ဝနိဗ္ဗကာ၊
ယောပိ မံ ယာစတေ တတ္ထ, သောပိ မေ မနသော ပိယော၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, စက္ခု မေ ဥပပဇ္ဇထာ’’တိ။
တတ္ထ ယေ မန္တိ ယေ မံ ယာစိတုံ အာဂစ္ဆန္တိ, တေသု ယာစကေသု အာဂစ္ဆန္တေသု ယောပိ မံ ယာစတေ, သောပိ မေ မနသော ပိယော။ ဧတေနာတိ သစေ မမ သဗ္ဗေပိ ယာစကာ ပိယာ, သစ္စမေဝေတံ မယာ ဝုတ္တံ, ဧတေန မေ သစ္စဝစနေန ဧကံ မေ စက္ခု ဥပပဇ္ဇထ ဥပပဇ္ဇတူတိ အာဟ။
အထဿ ဝစနာနန္တရမေဝ ပဌမံ စက္ခု ဥဒပါဒိ။ တတော ဒုတိယဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတ္ထာယ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ယံ မံ သော ယာစိတုံ အာဂါ, ဒေဟိ စက္ခုန္တိ ဗြာဟ္မဏော၊
တဿ စက္ခူနိ ပါဒါသိံ, ဗြာဟ္မဏဿ ဝနိဗ္ဗတော။
‘‘ဘိယျော မံ အာဝိသီ ပီတိ, သောမနဿဉ္စနပ္ပကံ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဒုတိယံ မေ ဥပပဇ္ဇထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၁။)တတ္ထ ယံ မန္တိ ယော မံ ယာစတိ။ သောတိ သော စက္ခုဝိကလော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဒေဟိ မေ စက္ခု’’န္တိ ယာစိတုံ အာဂတော။ ဝနိဗ္ဗတောတိ ယာစန္တဿ။ ဘိယျော မံ အာဝိသီတိ ဗြာဟ္မဏဿ စက္ခူနိ ဒတွာ အန္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံ အန္ဓကာလေ တထာရူပံ ဝေဒနံ အဂဏေတွာ ‘‘အဟော သုဒိန္နံ မေ ဒါန’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခန္တံ မံ ဘိယျော အတိရေကတရာ ပီတိ အာဝိသိ, မမ ဟဒယံ ပဝိဋ္ဌာ, သောမနဿဉ္စ မမ အနန္တံ အပရိမာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဧတေနာတိ သစေ မမ တဒါ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပန္နံ, သစ္စမေဝေတံ မယာ ဝုတ္တံ, ဧတေန မေ သစ္စဝစနေန ဒုတိယမ္ပိ စက္ခု ဥပပဇ္ဇတူတိ အာဟ။
တင်္ခဏညေဝ ဒုတိယမ္ပိ စက္ခု ဥဒပါဒိ။ တာနိ ပနဿ စက္ခူနိ နေဝ ပါကတိကာနိ, န ဒိဗ္ဗာနိ။ သက္ကဗြာဟ္မဏဿ ဟိ ဒိန္နံ စက္ခုံ ပုန ပါကတိကံ ကာတုံ န သက္ကာ, ဥပဟတဝတ္ထုနော စ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာနိ ပနဿ သစ္စပါရမိတာနုဘာဝေန သမ္ဘူတာနိ စက္ခူနီတိ ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ သက္ကာနုဘာဝေန သဗ္ဗာ ရာဇပရိသာ သန္နိပတိတာဝ အဟေသုံ။ အထဿ သက္ကော မဟာဇနမဇ္ဈေယေဝ ထုတိံ ကရောန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဓမ္မေန ဘာသိတာ ဂါထာ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
ဧတာနိ တဝ နေတ္တာနိ, ဒိဗ္ဗာနိ ပဋိဒိဿရေ။
‘‘တိရောကုဋ္ဋံ တိရောသေလံ, သမတိဂ္ဂယှ ပဗ္ဗတံ၊
သမန္တာ ယောဇနသတံ, ဒဿနံ အနုဘောန္တု တေ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေန ဘာသိတာတိ မဟာရာဇ, ဣမာ တေ ဂါထာ ဓမ္မေန သဘာဝေနေဝ ဘာသိတာ။ ဒိဗ္ဗာနီတိ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝယုတ္တာနိ။ ပဋိဒိဿရေတိ ပဋိဒိဿန္တိ။ တိရောကုဋ္ဋန္တိ မဟာရာဇ, ဣမာနိ တေ စက္ခူနိ ဒေဝတာနံ စက္ခူနိ ဝိယ ပရကုဋ္ဋံ ပရသေလံ ယံကိဉ္စိ ပဗ္ဗတမ္ပိ သမတိဂ္ဂယှ အတိက္ကမိတွာ သမန္တာ ဒသ ဒိသာ ယောဇနသတံ ရူပဒဿနံ အနုဘောန္တု သာဓေန္တူတိ အတ္ထော။
ဣတိ သော အာကာသေ ဌတွာ မဟာဇနမဇ္ဈေ ဣမာ ဂါထာ ဘာသိတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ မဟာသတ္တံ ဩဝဒိတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ မဟာသတ္တောပိ မဟာဇနပရိဝုတော မဟန္တေန သက္ကာရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ သုစန္ဒကံ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ တေန စက္ခူနံ ပဋိလဒ္ဓဘာဝေါ သကလသိဝိရဋ္ဌေ ပါကဋော ဇာတော။ အထဿ ဒဿနတ္ထံ သကလရဋ္ဌဝါသိနော ဗဟုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၂။)ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ အာဂမိံသု။ မဟာသတ္တော ‘‘ဣမသ္မိံ မဟာဇနသန္နိပါတေ မမ ဒါနံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ရာဇဒွါရေ မဟာမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ သဗ္ဗသေနိယော သန္နိပါတေတွာ ‘‘အမ္ဘော, သိဝိရဋ္ဌဝါသိနော ဣမာနိ မေ ဒိဗ္ဗစက္ခူနိ ဒိသွာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒါနံ အဒတွာ မာ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကော နီဓ ဝိတ္တံ န ဒဒေယျ ယာစိတော, အပိ ဝိသိဋ္ဌံ သုပိယမ္ပိ အတ္တနော၊
တဒိင်္ဃ သဗ္ဗေ သိဝယော သမာဂတာ, ဒိဗ္ဗာနိ နေတ္တာနိ မမဇ္ဇ ပဿထ။
‘‘တိရောကုဋ္ဋံ တိရောသေလံ, သမတိဂ္ဂယှ ပဗ္ဗတံ၊
သမန္တာ ယောဇနသတံ, ဒဿနံ အနုဘောန္တိ မေ။
‘‘န စာဂမတ္တာ ပရမတ္ထိ ကိဉ္စိ, မစ္စာနံ ဣဓ ဇီဝိတေ၊
ဒတွာန မာနုသံ စက္ခုံ, လဒ္ဓံ မေ စက္ခုံ အမာနုသံ။
‘‘ဧတမ္ပိ ဒိသွာ သိဝယော, ဒေထ ဒါနာနိ ဘုဉ္ဇထ၊
ဒတွာ စ ဘုတွာ စ ယထာနုဘာဝံ, အနိန္ဒိတာ သဂ္ဂမုပေထ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ ကောနီဓာတိ ကော နု ဣဓ။ အပိ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ဥတ္တမမ္ပိ သမာနံ။ စာဂမတ္တာတိ စာဂပမာဏတော အညံ ဝရံ နာမ နတ္ထိ။ ဣဓ ဇီဝိတေတိ ဣမသ္မိံ ဇီဝလောကေ။ ‘‘ဣဓ ဇီဝတ’’န္တိပိ ပါဌော, ဣမသ္မိံ လောကေ ဇီဝမာနာနန္တိ အတ္ထော။ အမာနုသန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခု မယာ လဒ္ဓံ, ဣမိနာ ကာရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘စာဂတော ဥတ္တမံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဧတမ္ပိ ဒိသွာတိ ဧတံ မယာ လဒ္ဓံ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဒိသွာပိ။
ဣတိ ဣမာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ အနွဒ္ဓမာသံ ပန္နရသုပေါသထေသု မဟာဇနံ သန္နိပါတာပေတွာ နိစ္စံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တံ သုတွာ မဟာဇနော ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝလောကံ ပူရေန္တောဝ အဂမာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၃။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဗာဟိရဒါနေန အသန္တုဋ္ဌာ သမ္ပတ္တယာစကာနံ အတ္တနော စက္ခူနိ ဥပ္ပါဋေတွာ အဒံသူ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သီဝိကဝေဇ္ဇော အာနန္ဒော အဟောသိ, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, သိဝိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သိဝိဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၅၀၀] ၄။ သိရီမန္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
၈၃-၁၀၃။ ပညာယုပေတံ သိရိယာ ဝိဟီနန္တိ အယံ သိရီမန္တပဉှော မဟာဥမင်္ဂေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
သိရီမန္တဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၅၀၁] ၅။ ရောဟဏမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဧတေ ယူထာ ပတိယန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ပနဿ ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ အသီတိနိပါတေ စူဠဟံသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁ အာဒယော) ဓနပါလဒမနေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝံ တေနာယသ္မတာ သတ္ထု အတ္ထာယ ဇီဝိတေ ပရိစ္စတ္တေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အာယသ္မာ အာနန္ဒော သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဒသဗလဿတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ခေမာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ မိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော အဟောသိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော။ ကနိဋ္ဌောပိဿ စိတ္တမိဂေါ နာမ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောဝ အဟောသိ, ကနိဋ္ဌဘဂိနီပိဿ သုတနာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၄။)နာမ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဝ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ပန ရောဟဏော နာမ မိဂရာဇာ အဟောသိ။ သော ဟိမဝန္တေ ဒွေ ပဗ္ဗတရာဇိယော အတိက္ကမိတွာ တတိယာယ အန္တရေ ရောဟဏံ နာမ သရံ နိဿာယ အသီတိမိဂသဟဿပရိဝါရော ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သော အန္ဓေ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ပေါသေသိ။ အထေကော ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ နေသာဒဂါမဝါသီ နေသာဒပုတ္တော ဟိမဝန္တံ ပဝိဋ္ဌော မဟာသတ္တံ ဒိသွာ အတ္တနော ဂါမံ အာဂန္တွာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကရောန္တော ပုတ္တဿာရောစေသိ ‘‘တာတ, အမှာကံ ကမ္မဘူမိယံ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မိဂေါ ဝသတိ, သစေ ရာဇာ ပုစ္ဆေယျ, ကထေယျာသီ’’တိ။
အထေကဒိဝသံ ခေမာ ဒေဝီ ပစ္စူသကာလေ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ ဧဝရူပေါ သုပိနော အဟောသိ – သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော မိဂေါ အာဂန္တွာ ကဉ္စနပီဌေ နိသီဒိတွာ သုဝဏ္ဏကိင်္ကိဏိကံ အာကောဋေန္တော ဝိယ မဓုရဿရေန ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, သာ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ မိဂေါ ဓမ္မကထာယ အနိဋ္ဌိတာယ ဧဝ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ, သာ ‘‘မိဂံ ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တီယေဝ ပဗုဇ္ဈိ။ ပရိစာရိကာယော တဿာ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ပိဟိတဒွါရဝါတပါနံ ဂေဟံ ဝါတဿပိ ဩကာသော နတ္ထိ, အယျာ, ဣမာယ ဝေလာယ မိဂံ ဂဏှာပေတီ’’တိ အဝဟသိံသု။ သာ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘သုပိနော အယ’’န္တိ ဉတွာ စိန္တေသိ ‘‘သုပိနောတိ ဝုတ္တေ ရာဇာ အနာဒရော ဘဝိဿတိ, ‘ဒေါဟဠော ဥပ္ပန္နော’တိ ဝုတ္တေ ပန အာဒရေန ပရိယေသိဿတိ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ မိဂဿ ဓမ္မကထံ သုဏိဿာမီ’’တိ။ သာ ဂိလာနာလယံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ အာဂန္တွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, အညံ နတ္ထိ, ဒေါဟဠော ပန မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘ကိံ ဣစ္ဆသိ ဒေဝီ’’တိ? ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ ဓမ္မိကမိဂဿ ဓမ္မံ သောတုကာမာ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ယံ နတ္ထိ, တတ္ထ တေ ဒေါဟဠော ဥပ္ပန္နော, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော နာမ မိဂေါယေဝ နတ္ထီ’’တိ။ သော ‘‘သစေ န လဘာမိ, ဣဓေဝ မေ မရဏ’’န္တိ ရညော ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိ။
ရာဇာ ‘‘သစေ အတ္ထိ, လဘိဿသီ’’တိ ပရိသမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ မောရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ အမစ္စေ စ ဗြာဟ္မဏေ စ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ မိဂါ နာမ ဟောန္တီ’’တိ သုတွာ လုဒ္ဒကေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘ဧဝရူပေါ မိဂေါ ကေန ဒိဋ္ဌော, ကေန သုတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန နေသာဒပုတ္တေန ပိတု သန္တိကာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၅။)သုတနိယာမေန ကထိတေ ‘‘သမ္မ, တဿ တေ မိဂဿ အာနီတကာလေ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိဿာမိ, ဂစ္ဆ အာနေဟိ န’’န္တိ ဝတွာ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ တံ ပေသေသိ။ သောပိ ‘‘သစာဟံ, ဒေဝ, တံ အာနေတုံ န သက္ခိဿာမိ, စမ္မမဿ အာနေဿာမိ, တံ အာနေတုံ အသက္ကောန္တော လောမာနိပိဿ အာနေဿာမိ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော နိဝေသနံ ဂန္တွာ ပုတ္တဒါရဿ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ မိဂရာဇာနံ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မိံ နု ခေါ ဌာနေ ပါသံ ဩဍ္ဍေတွာ ဣမံ မိဂရာဇာနံ ဂဏှိတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ဝီမံသန္တော ပါနီယတိတ္ထေ ဩကာသံ ပဿိ။ သော ဒဠှံ စမ္မယောတ္တံ ဝဋ္ဋေတွာ မဟာသတ္တဿ ပါနီယပိဝနဋ္ဌာနေ ယဋ္ဌိပါသံ ဩဍ္ဍေသိ။
ပုနဒိဝသေ မဟာသတ္တော အသီတိယာ မိဂသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဂေါစရံ စရိတွာ ‘‘ပကတိတိတ္ထေယေဝ ပါနီယံ ပိဝိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ဂန္တွာ ဩတရန္တောယေဝ ပါသေ ဗဇ္ဈိ။ သော ‘‘သစာဟံ ဣဒါနေဝ ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိဿာမိ, ဉာတိဂဏာ ပါနီယံ အပိဝိတွာဝ ဘီတာ ပလာယိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ယဋ္ဌိယံ အလ္လီယိတွာ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတွာ ပါနီယံ ပိဝန္တော ဝိယ အဟောသိ။ အထ အသီတိယာ မိဂသဟဿာနံ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဥတ္တရိတွာ ဌိတကာလေ ‘‘ပါသံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ အာကဍ္ဎိ။ ပဌမဝါရေ စမ္မံ ဆိဇ္ဇိ, ဒုတိယဝါရေ မံသံ ဆိဇ္ဇိ, တတိယဝါရေ နှာရုံ ဆိန္ဒိတွာ ပါသော အဋ္ဌိံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ သော ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ, မိဂဂဏာ ဘာယိတွာ တီဟိ ဃဋာဟိ ပလာယိံသု။ စိတ္တမိဂေါ တိဏ္ဏမ္ပိ ဃဋာနံ အန္တရေ မဟာသတ္တံ အဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မမ ဘာတု ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဗဒ္ဓံ ပဿိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ဒိသွာ ‘‘ဘာတိက, မာ ဣဓ တိဋ္ဌ, သာသင်္ကံ ဣဒံ ဌာန’’န္တိ ဝတွာ ဥယျောဇေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတေ ယူထာ ပတိယန္တိ, ဘီတာ မရဏဿ စိတ္တက၊
ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင်္ခိ, ဇီဝိဿန္တိ တယာ သဟာ’’တိ။
တတ္ထ ဧတေတိ စက္ခုပထံ အတိက္ကမိတွာ ဒူရဂတေ သန္ဓာယာဟ။ ပတိယန္တီတိ ပတိဂစ္ဆန္တိ, ပလာယန္တီတိ အတ္ထော။ စိတ္တကာတိ တံ အာလပတိ။ တယာ သဟာတိ တွံ ဧတေသံ မမ ဌာနေ ဌတွာ ရာဇာ ဟောဟိ, ဧတေ တယာ သဒ္ဓိံ ဇီဝိဿန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၆။)တတော ဥဘိန္နမ္ပိ တိဿော ဧကန္တရိကဂါထာယော ဟောန္တိ –
‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ, ဟဒယံ မေ အဝကဿတိ၊
န တံ အဟံ ဇဟိဿာမိ, ဣဓ ဟိဿာမိ ဇီဝိတံ။
‘‘တေ ဟိ နူန မရိဿန္တိ, အန္ဓာ အပရိဏာယကာ၊
ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင်္ခိ, ဇီဝိဿန္တိ တယာ သဟ။
‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ, ဟဒယံ မေ အဝကဿတိ၊
န တံ ဗဒ္ဓံ ဇဟိဿာမိ, ဣဓ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ရောဟဏာတိ မဟာသတ္တံ နာမေနာလပတိ။ အဝကဿတီတိ ကဍ္ဎယတိ, သောကေန ဝါ ကဍ္ဎီယတိ။ တေ ဟိ နူနာတိ တေ အမှာကံ မာတာပိတရော ဧကံသေနေဝ ဒွီသုပိ အမှေသု ဣဓ မတေသု အပရိဏာယကာ ဟုတွာ အပ္ပဋိဇဂ္ဂိယမာနာ သုဿိတွာ မရိဿန္တိ, တသ္မာ ဘာတိက စိတ္တက, ဂစ္ဆ တုဝံ, တယာ သဟ တေ ဇီဝိဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ဟိဿာမီတိ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဇီဝိတံ ဇဟိဿာမီတိ။
ဣတိ ဝတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဒက္ခိဏပဿံ နိဿာယ တံ သန္ဓာရေတွာ အဿာသေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သုတနာပိ မိဂပေါတိကာ ပလာယိတွာ မိဂါနံ အန္တရေ ဥဘော ဘာတိကေ အပဿန္တီ ‘‘ဣဒံ ဘယံ မမ ဘာတိကာနံ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဝတ္တိတွာ တေသံ သန္တိကံ အာဂတာ။ နံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ မဟာသတ္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂစ္ဆ ဘီရု ပလာယဿု, ကူဋေ ဗဒ္ဓေါသ္မိ အာယသေ၊
ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင်္ခိ, ဇီဝိဿန္တိ တယာ သဟာ’’တိ။
တတ္ထ ဘီရူတိ မာတုဂါမော နာမ အပ္ပမတ္တကေနပိ ဘာယတိ, တေန နံ ဧဝံ အာလပတိ။ ကူဋေတိ ပဋိစ္ဆန္နပါသေ။ အာယသေတိ သော ဟိ အန္တောဥဒကေ အယက္ခန္ဓံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ သာရဒါရုံ ယဋ္ဌိံ ဗန္ဓိတွာ ဩဍ္ဍိတော, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ တယာ သဟာတိ တေ အသီတိသဟဿာ မိဂါ တယာ သဒ္ဓိံ ဇီဝိဿန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၇။)တတော ပရံ ပုရိမနယေနေဝ တိဿော ဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ, ဟဒယံ မေ အဝကဿတိ၊
န တံ အဟံ ဇဟိဿာမိ, ဣဓ ဟိဿာမိ ဇီဝိတံ။
‘‘တေ ဟိ နူန မရိဿန္တိ, အန္ဓာ အပရိဏာယကာ၊
ဂစ္ဆ တုဝမ္ပိ မာကင်္ခိ, ဇီဝိဿန္တိ တယာ သဟ။
‘‘နာဟံ ရောဟဏ ဂစ္ဆာမိ, ဟဒယံ မေ အဝကဿတိ၊
န တံ ဗဒ္ဓံ ဇဟိဿာမိ, ဣဓ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ တေ ဟိ နူနာတိ ဣဓာပိ မာတာပိတရောယေဝ သန္ဓာယာဟ။
သာပိ တထေဝ ပဋိက္ခိပိတွာ မဟာသတ္တဿ ဝါမပဿံ နိဿာယ အဿာသယမာနာ အဋ္ဌာသိ။ လုဒ္ဒေါပိ တေ မိဂေ ပလာယန္တေ ဒိသွာ ဗဒ္ဓရဝဉ္စ သုတွာ ‘‘ဗဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ မိဂရာဇာ’’တိ ဒဠှံ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ မိဂမာရဏသတ္တိံ အာဒါယ ဝေဂေနာဂစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အယံ သော လုဒ္ဒကော ဧတိ, လုဒ္ဒရူပေါ သဟာဝုဓော၊
ယော နော ဝဓိဿတိ အဇ္ဇ, ဥသုနာ သတ္တိယာ အပီ’’တိ။
တတ္ထ လုဒ္ဒရူပေါတိ ဒါရုဏဇာတိကော။ သတ္တိယာ အပီတိ သတ္တိယာပိ နော ပဟရိတွာ ဝဓိဿတိ, တသ္မာ ယာဝ သော နာဂစ္ဆတိ, တာဝ ပလာယထာတိ။
တံ ဒိသွာပိ စိတ္တမိဂေါ န ပလာယိ။ သုတနာ ပန သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ မရဏဘယဘီတာ ထောကံ ပလာယိတွာ – ‘‘အဟံ ဒွေ ဘာတိကေ ပဟာယ ကုဟိံ ပလာယိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဇဟိတွာ နလာဋေန မစ္စုံ အာဒါယ ပုနာဂန္တွာ ဘာတု ဝါမပဿေ အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒသမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာ မုဟုတ္တံ ပလာယိတွာ, ဘယဋ္ဋာ ဘယတဇ္ဇိတာ၊
သုဒုက္ကရံ အကရာ ဘီရု, မရဏာယူပနိဝတ္တထာ’’တိ။
တတ္ထ မရဏာယူပနိဝတ္တထာတိ မရဏတ္ထာယ ဥပနိဝတ္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၈။)လုဒ္ဒေါပိ အာဂန္တွာ တေ တယော ဇနေ ဧကတော ဌိတေ ဒိသွာ မေတ္တစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဧကကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တဘာတရော ဝိယ တေ မညမာနော စိန္တေသိ ‘‘မိဂရာဇာ, တာဝ ပါသေ ဗဒ္ဓေါ, ဣမေ ပန ဒွေ ဇနာ ဟိရောတ္တပ္ပဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ, ကိံ နု ခေါ ဣမေ ဧတဿ ဟောန္တီ’’တိ? အထ နံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ နု တေမေ မိဂါ ဟောန္တိ, မုတ္တာ ဗဒ္ဓံ ဥပါသရေ၊
န တံ စဇိတုမိစ္ဆန္တိ, ဇီဝိတဿပိ ကာရဏာ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ နု တေမေတိ ကိံ နု တေ ဣမေ။ ဥပါသရေတိ ဥပါသန္တိ။
‘‘ဘာတရော ဟောန္တိ မေ လုဒ္ဒ, သောဒရိယာ ဧကမာတုကာ၊
န မံ စဇိတုမိစ္ဆန္တိ, ဇီဝိတဿပိ ကာရဏာ’’တိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ မုဒုစိတ္တော အဟောသိ။ စိတ္တမိဂရာဇာ တဿ မုဒုစိတ္တဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သမ္မ လုဒ္ဒက, မာ တွံ ဧတံ မိဂရာဇာနံ ‘မိဂမတ္တောယေဝါ’တိ မညိတ္ထ, အယဉှိ အသီတိယာ မိဂသဟဿာနံ ရာဇာ သီလာစာရသမ္ပန္နော သဗ္ဗသတ္တေသု မုဒုစိတ္တော မဟာပညော အန္ဓေ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ပေါသေတိ။ သစေ တွံ ဧဝရူပံ ဓမ္မိကံ မိဂံ မာရေသိ, ဧတံ မာရေန္တော မာတာပိတရော စ နော မဉ္စ ဘဂိနိဉ္စ မေတိ အမှေ ပဉ္စပိ ဇနေ မာရေသိယေဝ။ မယှံ ပန ဘာတု ဇီဝိတံ ဒေန္တော ပဉ္စန္နမ္ပိ ဇနာနံ ဇီဝိတဒါယကောသီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘တေ ဟိ နူန မရိဿန္တိ, အန္ဓာ အပရိဏာယကာ၊
ပဉ္စန္နံ ဇီဝိတံ ဒေဟိ, ဘာတရံ မုဉ္စ လုဒ္ဒကာ’’တိ။
သော တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော ‘‘မာ ဘာယိ သာမီ’’တိ ဝတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သော ဝေါ အဟံ ပမောက္ခာမိ, မာတာပေတ္တိဘရံ မိဂံ၊
နန္ဒန္တု မာတာပိတရော, မုတ္တံ ဒိသွာ မဟာမိဂ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ မုတ္တန္တိ ဗန္ဓနာ မုတ္တံ ပဿိတွာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၁၉။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ စိန္တေသိ ‘‘ရညာ ဒိန္နယသော မယှံ ကိံ ကရိဿတိ, သစာဟံ ဣမံ မိဂရာဇာနံ ဝဓိဿာမိ, အယံ ဝါ မေ ပထဝီ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဝရံ ဒဿတိ, အသနိ ဝါ မေ မတ္ထကေ ပတိဿတိ, ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ န’’န္တိ။ သော မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယဋ္ဌိံ ပါတေတွာ စမ္မယောတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ မိဂရာဇာနံ အာလိင်္ဂိတွာ ဥဒကပရိယန္တေ နိပဇ္ဇာပေတွာ မုဒုစိတ္တေန သဏိကံ ပါသာ မောစေတွာ နှာရူဟိ နှာရုံ, မံသေန မံသံ, စမ္မေန စမ္မံ သမောဓာနေတွာ ဥဒကေန လောဟိတံ ဓောဝိတွာ မေတ္တစိတ္တေန ပုနပ္ပုနံ ပရိမဇ္ဇိ။ တဿ မေတ္တာနုဘာဝေနေဝ မဟာသတ္တဿ ပါရမိတာနုဘာဝေန စ သဗ္ဗာနိ နှာရုမံသစမ္မာနိ သန္ဓီယိံသု, ပါဒေါ သဉ္ဆန္နဆဝိ သဉ္ဆန္နလောမော အဟောသိ, အသုကဋ္ဌာနေ ဗဒ္ဓေါ အဟောသီတိပိ န ပညာယိ။ မဟာသတ္တော သုခပ္ပတ္တော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ စိတ္တမိဂေါ သောမနဿဇာတော လုဒ္ဒဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒဿု, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ, မုတ္တံ ဒိသွာ မဟာမိဂ’’န္တိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ လုဒ္ဒေါ မံ ဂဏှန္တော အတ္တနော ကာမေန ဂဏှိ, ဥဒါဟု အညဿ အာဏတ္တိယာ’’တိ စိန္တေတွာ ဂဟိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ လုဒ္ဒပုတ္တော အာဟ – ‘‘သာမိ, န မယှံ တုမှေဟိ ကမ္မံ အတ္ထိ, ရညော ပန အဂ္ဂမဟေသီ ခေမာ နာမ တုမှာကံ ဓမ္မကထံ သောတုကာမာ, တဒတ္ထာယ ရညော အာဏတ္တိယာ တွံ မယာ ဂဟိတော’’တိ။ သမ္မ, ဧဝံ သန္တေ မံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အတိဒုက္ကရံ ကရောသိ, ဧဟိ မံ နေတွာ ရညော ဒဿေဟိ, ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ကထေဿာမီတိ။ သာမိ, ရာဇာနော နာမ ကက္ခဠာ, ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတိ, မယှံ ရညာ ဒိန္နယသေန ကမ္မံ နတ္ထိ, ဂစ္ဆ တွံ ယထာသုခန္တိ။ ပုန မဟာသတ္တော ‘‘ဣမိနာ မံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန အတိဒုက္ကရံ ကတံ, ယသပဋိလာဘဿ ဥပါယမဿ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သမ္မ, ပိဋ္ဌိံ တာဝ မေ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သော ပရိမဇ္ဇိ, ဟတ္ထော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေဟိ လောမေဟိ ပူရိ’’။ ‘‘သာမိ, ဣမေဟိ လောမေဟိ ကိံ ကာရောမီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, ဣမာနိ ဟရိတွာ ရညော စ ဒေဝိယာ စ ဒဿေတွာ ‘ဣမာနိ တဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမိဂဿ လောမာနီ’တိ ဝတွာ မမ ဌာနေ ဌတွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသေဟိ, တံ သုတွာယေဝ စဿာ ဒေါဟဠော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၀။)ပဋိပ္ပဿမ္ဘိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇာ’’တိ ဒသ ဓမ္မစရိယဂါထာ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ပဉ္စ သီလာနိ ဒတွာ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ လုဒ္ဒပုတ္တော မဟာသတ္တံ အာစရိယဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စတူသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတွာ လောမာနိ ပဒုမိနိပတ္တေန ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ တေပိ တယော ဇနာ ထောကံ အနုဂန္တွာ မုခေန ဂေါစရဉ္စ ပါနီယဉ္စ ဂဟေတွာ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ ဂမိံသု။ မာတာပိတရော ‘‘တာတ ရောဟဏ, တွံ ကိရ ပါသေ ဗဒ္ဓေါ ကထံ မုတ္တောသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ကထံ တွံ ပမောက္ခော အာသိ, ဥပနီတသ္မိ ဇီဝိတေ၊
ကထံ ပုတ္တ အမောစေသိ, ကူဋပါသမှ လုဒ္ဒကော’’တိ။
တတ္ထ ဥပနီတသ္မီတိ တဝ ဇီဝိတေ မရဏသန္တိကံ ဥပနီတေ ကထံ ပမောက္ခော အာသိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဘဏံ ကဏ္ဏသုခံ ဝါစံ, ဟဒယင်္ဂံ ဟဒယဿိတံ၊
သုဘာသိတာဟိ ဝါစာဟိ, စိတ္တကော မံ အမောစယိ။
‘‘ဘဏံ ကဏ္ဏသုခံ ဝါစံ, ဟဒယင်္ဂံ ဟဒယဿိတံ၊
သုဘာသိတာဟိ ဝါစာဟိ, သုတနာ မံ အမောစယိ။
‘‘သုတွာ ကဏ္ဏသုခံ ဝါစံ, ဟဒယင်္ဂံ ဟဒယဿိတံ၊
သုဘာသိတာနိ သုတွာန, လုဒ္ဒကော မံ အမောစယီ’’တိ။
တတ္ထ ဘဏန္တိ ဘဏန္တော။ ဟဒယင်္ဂန္တိ ဟဒယင်္ဂမံ။ ဒုတိယဂါထာယ ဘဏန္တိ ဘဏမာနာ။ သုတွာတိ သော ဣမေသံ ဥဘိန္နံ ဝါစံ သုတွာ။
အထဿ မာတာပိတရော အနုမောဒန္တာ အာဟံသု –
‘‘ဧဝံ အာနန္ဒိတော ဟောတု, သဟ ဒါရေဟိ လုဒ္ဒကော၊
ယထာ မယဇ္ဇ နန္ဒာမ, ဒိသွာ ရောဟဏမာဂတ’’န္တိ။
လုဒ္ဒေါပိ အရညာ နိက္ခမိတွာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘နနု တွံ အဝစ လုဒ္ဒ, ‘မိဂစမ္မာနိ အာဟရိံ’၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, မိဂစမ္မာနိ နာဟရီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၁။)တတ္ထ မိဂစမ္မာနီတိ မိဂံ ဝါ စမ္မံ ဝါ။ အာဟရိန္တိ အာဟရိဿာမိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော လုဒ္ဒ, နနု တွံ ဧဝံ အဝစ ‘‘မိဂံ အာနေတုံ အသက္ကောန္တော စမ္မံ အာဟရိဿာမိ, တံ အသက္ကောန္တော လောမာနီ’’တိ, သော တွံ ကေန ကာရဏေန နေဝ မိဂံ, န မိဂစမ္မံ အာဟရီတိ?
တံ သုတွာ လုဒ္ဒေါ ဂါထမာဟ –
‘‘အာဂမာ စေဝ ဟတ္ထတ္ထံ, ကူဋပါသဉ္စ သော မိဂေါ၊
အဗဇ္ဈိ တံ မိဂရာဇံ, တဉ္စ မုတ္တာ ဥပါသရေ။
‘‘တဿ မေ အဟု သံဝေဂေါ, အဗ္ဘုတော လောမဟံသနော၊
ဣမဉ္စာဟံ မိဂံ ဟညေ, အဇ္ဇ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ အာဂမာတိ မဟာရာဇ, သော မိဂေါ မမ ဟတ္ထတ္ထံ ဟတ္ထပါသဉ္စေဝ မယာ ဩဍ္ဍိတံ ကူဋပါသဉ္စ အာဂတော, တသ္မိဉ္စ ကူဋပါသေ အဗဇ္ဈိ။ တဉ္စ မုတ္တာ ဥပါသရေတိ တဉ္စ ဗဒ္ဓံ အပရေ မုတ္တာ အဗဒ္ဓါဝ ဒွေ မိဂါ အဿာသေန္တာ တံ နိဿာယ အဋ္ဌံသု။ အဗ္ဘုတောတိ ပုဗ္ဗေ အဘူတပုဗ္ဗော။ ဣမဉ္စာဟန္တိ အထ မေ သံဝိဂ္ဂဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘သစေ အဟံ ဣမံ မိဂံ ဟနိဿာမိ, အဇ္ဇေဝ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဇီဝိတံ ဇဟိဿာမီ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ –
‘‘ကီဒိသာ တေ မိဂါ လုဒ္ဒ, ကီဒိသာ ဓမ္မိကာ မိဂါ၊
ကထံဝဏ္ဏာ ကထံသီလာ, ဗာဠှံ ခေါ နေ ပသံသသီ’’တိ။
ဣဒံ သော ရာဇာ ဝိမှယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆတိ။ တံ သုတွာ လုဒ္ဒေါ ဂါထမာဟ –
‘‘ဩဒါတသိင်္ဂါ သုစိဝါလာ, ဇာတရူပတစူပမာ၊
ပါဒါ လောဟိတကာ တေသံ, အဉ္ဇိတက္ခာ မနောရမာ’’တိ။
တတ္ထ ဩဒါတသိင်္ဂါတိ ရဇတဒါမသဒိသသိင်္ဂါ။ သုစိဝါလာတိ စာမရိဝါလသဒိသေန သုစိနာ ဝါလေန သမန္နာဂတာ။ လောဟိတကာတိ ရတ္တနခါ ပဝါဠသဒိသာ။ ပါဒါတိ ခုရပရိယန္တာ။ အဉ္ဇိတက္ခာတိ အဉ္ဇိတေဟိ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓပဉ္စပသာဒေဟိ အက္ခီဟိ သမန္နာဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၂။)ဣတိ သော ကထေန္တောဝ မဟာသတ္တဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနိ လောမာနိ ရညော ဟတ္ထေ ဌပေတွာ တေသံ မိဂါနံ သရီရဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဒိသာ တေ မိဂါ ဒေဝ, ဧဒိသာ ဓမ္မိကာ မိဂါ၊
မာတာပေတ္တိဘရာ ဒေဝ, န တေ သော အဘိဟာရိတု’’န္တိ။
တတ္ထ မာတာပေတ္တိဘရာတိ ဇိဏ္ဏေ အန္ဓေ မာတာပိတရော ပေါသေန္တိ, ဧတာဒိသာ နေသံ ဓမ္မိကတာ။ န တေ သော အဘိဟာရိတုန္တိ သော မိဂရာဇာ န သက္ကာ ကေနစိ တဝ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ အဘိဟရိတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အဘိဟာရယိ’’န္တိပိ ပါဌော, သော အဟံ တံ တေ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ နာဘိဟာရယိံ န အာဟရိန္တိ အတ္ထော။
ဣတိ သော မဟာသတ္တဿ စ စိတ္တမိဂဿ စ သုတနာယ မိဂပေါတိကာယ စ ဂုဏံ ကထေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ တေန မိဂရညာ ‘အတ္တနော လောမာနိ ဒဿေတွာ မမ ဌာနေ ဌတွာ ဒသဟိ ရာဇဓမ္မစရိယဂါထာဟိ ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ကထေယျာသီ’တိ ဥဂ္ဂဏှာပိတော အာဏတ္တော’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ရာဇာ နံ နှာပေတွာ အဟတဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ သတ္တရတနခစိတေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ သယံ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ နီစာသနေ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ တံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာစတိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မာတာပိတူသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ပုတ္တဒါရေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိတ္တာမစ္စေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဝါဟနေသု ဗလေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၃။)‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ရဋ္ဌေသု ဇနပဒေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သမဏဗြာဟ္မဏေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိဂပက္ခီသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဓမ္မော စိဏ္ဏော သုခါဝဟော၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သဣန္ဒာ ဒေဝါ သဗြဟ္မကာ၊
သုစိဏ္ဏေန ဒိဝံ ပတ္တာ, မာ ဓမ္မံ ရာဇ ပါမဒေါ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၁၄-၁၂၃)၊
ဣတိ နေသာဒပုတ္တော မဟာသတ္တေန ဒေသိတနိယာမေန အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ ဗုဒ္ဓလီလာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟာဇနော သာဓုကာရသဟဿာနိ ပဝတ္တေသိ။ ဓမ္မကထံ သုတွာယေဝ ဒေဝိယာ ဒေါဟဠော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။ ရာဇာ တုဿိတွာ လုဒ္ဒပုတ္တံ မဟန္တေန ယသေန သန္တပ္ပေန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒမ္မိ နိက္ခသတံ လုဒ္ဒ, ထူလဉ္စ မဏိကုဏ္ဍလံ၊
စတုဿဒဉ္စ ပလ္လင်္ကံ, ဥမာပုပ္ဖသရိန္နိဘံ။
‘‘ဒွေ စ သာဒိသိယော ဘရိယာ, ဥသဘဉ္စ ဂဝံ သတံ၊
ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဿံ, ဗဟုကာရော မေသိ လုဒ္ဒက။
‘‘ကသိဝါဏိဇ္ဇာ ဣဏဒါနံ, ဥစ္ဆာစရိယာ စ လုဒ္ဒက၊
ဧတေန ဒါရံ ပေါသေဟိ, မာ ပါပံ အကရီ ပုနာ’’တိ။
တတ္ထ ထူလန္တိ မဟဂ္ဃံ မဏိကုဏ္ဍလပသာဓနဉ္စ တေ ဒမ္မိ။ စတုဿဒန္တိ စတုရုဿဒံ, စတုဥဿီသကန္တိ အတ္ထော။ ဥမာပုပ္ဖသရိန္နိဘန္တိ နီလပစ္စတ္ထရဏတ္တာ ဥမာပုပ္ဖသဒိသာယ နိဘာယ ဩဘာသေန သမန္နာဂတံ, ကာဠဝဏ္ဏဒါရုသာရမယံ ဝါ။ သာဒိသိယောတိ အညမညံ ရူပေန စ ဘောဂေန စ သဒိသာ။ ဥသဘဉ္စ ဂဝံ သတန္တိ ဥသဘံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ဂဝံ သတဉ္စ တေ ဒမ္မိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၄။)ကာရေဿန္တိ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေန္တော ဓမ္မေနေဝ ရဇ္ဇံ ကာရေဿာမိ။ ဗဟုကာရော မေသီတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ မိဂရညော ဌာနေ ဌတွာ ဓမ္မဿ ဒေသိတတ္တာ တွံ မမ ဗဟုပကာရော, မိဂရာဇေန ဝုတ္တနိယာမေနေဝ တေ အဟံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပိတော။ ကသိဝါဏိဇ္ဇာတိ သမ္မ လုဒ္ဒက, အဟမ္ပိ မိဂရာဇာနံ အဒိသွာ တဿ ဝစနမေဝ သုတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌိတော, တွမ္ပိ ဣတော ပဋ္ဌာယ သီလဝါ ဟောဟိ, ယာနိ တာနိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာနိ ဣဏဒါနံ ဥဉ္ဆာစရိယာတိ အာဇီဝမုခါနိ, ဧတေနေဝ သမ္မာအာဇီဝေန တဝ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေဟိ, မာ ပုန ပါပံ ကရီတိ။
သော ရညော ကထံ သုတွာ ‘‘န မေ ဃရာဝါသေနတ္ထော, ပဗ္ဗဇ္ဇံ မေ အနုဇာနာထ ဒေဝါ’’တိ အနုဇာနာပေတွာ ရညာ ဒိန္နဓနံ ပုတ္တဒါရဿ ဒတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။ ရာဇာပိ မဟာသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ, တဿ ဩဝါဒေါ ဝဿသဟဿံ ပဝတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခဝေ ပုဗ္ဗေပိ မမတ္ထာယ အာနန္ဒေန ဇီဝိတံ ပရိစ္စတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ လုဒ္ဒေါ ဆန္နော အဟောသိ, ရာဇာ သာရိပုတ္တော, ဒေဝီ ခေမာ ဘိက္ခုနီ, မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ, သုတနာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, စိတ္တမိဂေါ အာနန္ဒော, အသီတိ မိဂသဟဿာနိ သာကိယဂဏော, ရောဟဏော မိဂရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ရောဟဏမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒထေရဿ ဇီဝိတပရိစ္စာဂမေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါပိ ဟိ ဓမ္မသဘာယံ ထေရဿ ဂုဏကထံ ကထေန္တေသု ဘိက္ခူသု သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒေန မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၅။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗဟုပုတ္တကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ခေမာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ တဒါ မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏဟံသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ နဝုတိဟံသသဟဿပရိဝုတော စိတ္တကူဋေ ဝသိ။ တဒါပိ ဒေဝီ ဝုတ္တနယေနေဝ သုပိနံ ဒိသွာ ရညော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဟံသဿ ဓမ္မဒေသနာသဝနဒေါဟဠံ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဟံသာ နာမ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ ဝသန္တီ’’တိ စ သုတွာ ခေမံ နာမ သရံ ကာရေတွာ နာနပ္ပကာရာနိ နိဝါပဓညာနိ ရောပါပေတွာ စတူသု ကဏ္ဏေသု ဒေဝသိကံ အဘယဃောသနံ ဃောသာပေသိ, ဧကဉ္စ လုဒ္ဒပုတ္တံ ဟံသာနံ ဂဟဏတ္ထာယ ပယောဇေသိ။ တဿ ပယောဇိတာကာရော စ, တေန တတ္ထ သကုဏာနံ ဥပပရိက္ခိတဘာဝေါ စ, သုဝဏ္ဏဟံသာနံ အာဂတကာလေ ရညော အာရောစေတွာ ပါသာနံ ဩဍ္ဍိတနိယာမော စ, မဟာသတ္တဿ ပါသေ ဗဒ္ဓနိယာမော စ, သုမုခဿ ဟံသသေနာပတိနော တီသု ဟံသဃဋာသု တံ အဒိသွာ နိဝတ္တနဉ္စ သဗ္ဗံ မဟာဟံသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။၈၉ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဓာပိ မဟာသတ္တော ယဋ္ဌိပါသေ ဗဇ္ဈိတွာ ပါသယဋ္ဌိယံ ဩလမ္ဗန္တောယေဝ ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဟံသာနံ ဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော သုမုခံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အာဂတကာလေ နံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တသ္မိံ အာဂတေ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တိ, ဝက္ကင်္ဂါ ဘယမေရိတာ၊
ဟရိတ္တစ ဟေမဝဏ္ဏ, ကာမံ သုမုခ ပက္ကမ။
‘‘ဩဟာယ မံ ဉာတိဂဏာ, ဧကံ ပါသဝသံ ဂတံ၊
အနပေက္ခမာနာ ဂစ္ဆန္တိ, ကိံ ဧကော အဝဟိယျသိ။
‘‘ပတေဝ ပတတံ သေဋ္ဌ, နတ္ထိ ဗဒ္ဓေ သဟာယတာ၊
မာ အနီဃာယ ဟာပေသိ, ကာမံ သုမုခ ပက္ကမာ’’တိ။
တတ္ထ ဘယမေရိတာတိ ဘယေရိတာ ဘယတဇ္ဇိတာ ဘယစလိတာ။ ဟရိတ္တစ ဟေမဝဏ္ဏာတိ ဒွီဟိပိ ဝစနေဟိ တမေဝါလပတိ။ ကာမန္တိ သုဝဏ္ဏတ္တစ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏ, သုန္ဒရမုခ ဧကံသေန ပက္ကမာဟိယေဝ, ကိံ တေ ဣဓာဂမနေနာတိ ဝဒတိ။ ဩဟာယာတိ မံ ဇဟိတွာ ဥပ္ပတိတာ။ အနပေက္ခမာနာတိ တေ မမ ဉာတကာ မယိ အနပေက္ခာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ပတေဝါတိ ဥပ္ပတေဝ။ မာ-
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၆။)အနီဃာယာတိ ဣတော ဂန္တွာ ပတ္တဗ္ဗာယ နိဒ္ဒုက္ခဘာဝါယ ဝီရိယံ မာ ဟာပေသိ။
တတော သုမုခေါ ပင်္ကပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘နာဟံ ဒုက္ခပရေတောတိ, ဓတရဋ္ဌ တုဝံ ဇဟေ၊
ဇီဝိတံ မရဏံ ဝါ မေ, တယာ သဒ္ဓိံ ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခပရေတောတိ မဟာရာဇ, ‘‘တွံ မရဏဒုက္ခပရေတော’’တိ ဧတ္တကေနေဝ နာဟံ တံ ဇဟာမိ။
ဧဝံ သုမုခေန သီဟနာဒေ ကထိတေ ဓတရဋ္ဌော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတဒရိယဿ ကလျာဏံ, ယံ တွံ သုမုခ ဘာသသိ၊
တဉ္စ ဝီမံသမာနောဟံ, ပတတေတံ အဝဿဇိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧတဒရိယဿာတိ ယံ တွံ ‘‘နာဟံ တံ ဇဟေ’’တိ ဘာသသိ, ဧတံ အာစာရသမ္ပန္နဿ အရိယဿ ကလျာဏံ ဥတ္တမဝစနံ။ ပတတေတန္တိ အဟဉ္စ န တံ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမောဝ ဧဝံ အဝစံ, အထ ခေါ တံ ဝီမံသမာနော ‘‘ပတတူ’’တိ ဧတံ ဝစနံ အဝဿဇိံ, ဂစ္ဆာတိ တံ အဝေါစန္တိ အတ္ထော။
ဧဝံ တေသံ ကထေန္တာနညေဝ လုဒ္ဒပုတ္တော ဒဏ္ဍမာဒါယ ဝေဂေနာဂတော။ သုမုခေါ ဓတရဋ္ဌံ အဿာသေတွာ တဿာဘိမုခေါ ဂန္တွာ အပစိတိံ ဒဿေတွာ ဟံသရညော ဂုဏေ ကထေသိ။ တာဝဒေဝ လုဒ္ဒေါ မုဒုစိတ္တော အဟောသိ။ သော တဿ မုဒုစိတ္တကံ ဉတွာ ပုန ဂန္တွာ ဟံသရာဇမေဝ အဿာသေန္တော အဋ္ဌာသိ။ လုဒ္ဒေါပိ ဟံသရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပဒေန ပဒံ ယာတိ, အန္တလိက္ခစရော ဒိဇော၊
အာရာ ပါသံ န ဗုဇ္ဈိ တွံ, ဟံသာနံ ပဝရုတ္တမာ’’တိ။
တတ္ထ အပဒေန ပဒန္တိ မဟာရာဇ, တုမှာဒိသော အန္တလိက္ခစရော ဒိဇော အပဒေ အာကာသေ ပဒံ ကတွာ ယာတိ။ န ဗုဇ္ဈိ တွန္တိ သော တွံ ဧဝရူပေါ ဒူရတောဝ ဣမံ ပါသံ န ဗုဇ္ဈိ န ဇာနီတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၇။)‘‘ယဒါ ပရာဘဝေါ ဟောတိ, ပေါသော ဇီဝိတသင်္ခယေ၊
အထ ဇာလဉ္စ ပါသဉ္စ, အာသဇ္ဇာပိ န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ။
တတ္ထ ယဒါ ပရာဘဝေါတိ သမ္မ လုဒ္ဒပုတ္တ, ယဒါ ပရာဘဝေါ အဝုဍ္ဎိ ဝိနာသော သမ္ပတ္တော ဟောတိ, အထ ပေါသော ဇီဝိတသင်္ခယေ ပတ္တေ ဇာလဉ္စ ပါသဉ္စ ပတွာပိ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။
လုဒ္ဒေါ ဟံသရညော ကထံ အဘိနန္ဒိတွာ သုမုခေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧတေ ဟံသာ ပက္ကမန္တိ, ဝက္ကင်္ဂါ ဘယမေရိတာ၊
ဟရိတ္တစ ဟေမဝဏ္ဏ, တွညေဝ အဝဟိယျသိ။
‘‘ဧတေ ဘုတွာ စ ပိဝိတွာ စ, ပက္ကမန္တိ ဝိဟင်္ဂမာ၊
အနပေက္ခမာနာ ဝက္ကင်္ဂါ, တွညေဝေကော ဥပါသသိ။
‘‘ကိံ နု တျာယံ ဒိဇော ဟောတိ, မုတ္တော ဗဒ္ဓံ ဥပါသသိ၊
ဩဟာယ သကုဏာ ယန္တိ, ကိံ ဧကော အဝဟိယျသီ’’တိ။
တတ္ထ တွညေဝါတိ တွမေဝ ဩဟိယျသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဥပါသသီတိ ပယိရုပါသသိ။
သုမုခေါ အာဟ –
‘‘ရာဇာ မေ သော ဒိဇော မိတ္တော, သခါ ပါဏသမော စ မေ၊
နေဝ နံ ဝိဇဟိဿာမိ, ယာဝ ကာလဿ ပရိယာယ’’န္တိ။
တတ္ထ ယာဝ ကာလဿ ပရိယာယန္တိ လုဒ္ဒပုတ္တ, ယာဝ ဇီဝိတကာလဿ ပရိယောသာနံ အဟံ ဧတံ န ဝိဇဟိဿာမိယေဝ။
တံ သုတွာ လုဒ္ဒေါ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘သစာဟံ ဧဝံ သီလသမ္ပန္နေသု ဣမေသု အပရဇ္ဈိဿာမိ, ပထဝီပိ မေ ဝိဝရံ ဒဒေယျ, ကိံ မေ ရညော သန္တိကာ လဒ္ဓေန ဓနေန, ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၈။)‘‘ယော စ တွံ သခိနော ဟေတု, ပါဏံ စဇိတုမိစ္ဆသိ၊
သော တေ သဟာယံ မုဉ္စာမိ, ဟောတု ရာဇာ တဝါနုဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ယော စ တွန္တိ ယော နာမ တွံ။ သောတိ သော အဟံ။ တဝါနုဂေါတိ ဧသ ဟံသရာဇာ တဝ ဝသံ အနုဂတော ဟောတု, တယာ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသတု။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဓတရဋ္ဌံ ယဋ္ဌိပါသတော ဩတာရေတွာ သရတီရံ နေတွာ ပါသံ မုဉ္စိတွာ မုဒုစိတ္တေန လောဟိတံ ဓောဝိတွာ နှာရုအာဒီနိ ပဋိပါဒေသိ။ တဿ မုဒုစိတ္တတာယ မဟာသတ္တဿ ပါရမိတာနုဘာဝေန စ တာဝဒေဝ ပါဒေါ သစ္ဆဝိ အဟောသိ, ဗဒ္ဓဋ္ဌာနမ္ပိ န ပညာယိ။ သုမုခေါ ဗောဓိသတ္တံ ဩလောကေတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒဿု, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ, မုတ္တံ ဒိသွာ ဒိဇာဓိပ’’န္တိ။
တံ သုတွာ လုဒ္ဒေါ ‘‘ဂစ္ဆထ, သာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ ပန တွံ သမ္မ, မံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဗန္ဓိ, ဥဒါဟု အညဿ အာဏတ္တိယာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန တသ္မိံ ကာရဏေ အာရောစိတေ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ဣတောဝ စိတ္တကူဋံ ဂန္တုံ သေယျော, ဥဒါဟု နဂရ’’န္တိ ဝိမံသန္တော ‘‘မယိ နဂရံ ဂတေ လုဒ္ဒပုတ္တော ဓနံ လဘိဿတိ, ဒေဝိယာ ဒေါဟဠော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိဿတိ, သုမုခဿ မိတ္တဓမ္မော ပါကဋော ဘဝိဿတိ, တထာ မမ ဉာဏဗလံ, ခေမဉ္စ သရံ အဘယဒက္ခိဏံ ကတွာ လဘိဿာမိ, တသ္မာ နဂရမေဝ ဂန္တုံ သေယျော’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ‘‘လုဒ္ဒ, တွံ အမှေ ကာဇေနာဒါယ ရညော သန္တိကံ နေဟိ, သစေ နော ရာဇာ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော ဘဝိဿတိ, ဝိဿဇ္ဇေဿတီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာနော နာမ သာမိ, ကက္ခဠာ, ဂစ္ဆထ တုမှေတိ။ မယံ တာဒိသံ လုဒ္ဒမ္ပိ မုဒုကံ ကရိမှ, ရညော အာရာဓနေ အမှာကံ ဘာရော, နေဟိယေဝ နော, သမ္မာတိ။ သော တထာ အကာသိ။ ရာဇာ ဟံသေ ဒိသွာဝ သောမနဿဇာတော ဟုတွာ ဒွေပိ ဟံသေ ကဉ္စနပီဌေ နိသီဒါပေတွာ မဓုလာဇေ ခါဒါပေတွာ မဓုရောဒကံ ပါယေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဓမ္မကထံ အာယာစိ။ ဟံသရာဇာ တဿ သောတုကာမတံ ဝိဒိတွာ ပဌမံ တာဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၂၉။)ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ တတြိမာ ဟံသဿ စ ရညော စ ဝစနပဋိဝစနဂါထာယော ဟောန္တိ –
‘‘ကစ္စိန္နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယံ၊
ကစ္စိ ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ, ဓမ္မေန မနုသာသသိ။
‘‘ကုသလံ စေဝ မေ ဟံသ, အထော ဟံသ အနာမယံ၊
အထော ရဋ္ဌမိဒံ ဖီတံ, ဓမ္မေန မနုသာသဟံ။
‘‘ကစ္စိ ဘောတော အမစ္စေသု, ဒေါသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ကစ္စိ အာရာ အမိတ္တာ တေ, ဆာယာ ဒက္ခိဏတောရိဝ။
‘‘အထောပိ မေ အမစ္စေသု, ဒေါသော ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အထော အာရာ အမိတ္တာ မေ, ဆာယာ ဒက္ခိဏတောရိဝ။
‘‘ကစ္စိ တေ သာဒိသီ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, တဝ ဆန္ဒဝသာနုဂါ။
‘‘အထော မေ သာဒိသီ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပုတ္တရူပယသူပေတာ, မမ ဆန္ဒဝသာနုဂါ။
‘‘ကစ္စိ တေ ဗဟဝေါ ပုတ္တာ, သုဇာတာ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန၊
ပညာဇဝေန သမ္ပန္နာ, သမ္မောဒန္တိ တတော တတော။
‘‘သတမေကော စ မေ ပုတ္တာ, ဓတရဋ္ဌ မယာ သုတာ၊
တေသံ တွံ ကိစ္စမက္ခာဟိ, နာဝရုဇ္ဈန္တိ တေ ဝစော’’တိ။
တတ္ထ ကုသလန္တိ အာရောဂျံ, ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဖီတန္တိ ကစ္စိ တေ ဣဒံ ရဋ္ဌံ ဖီတံ သုဘိက္ခံ, ဓမ္မေန စ နံ အနုသာသသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဒေါသောတိ အပရာဓော။ ဆာယာ ဒက္ခိဏတောရိဝါတိ ယထာ နာမ ဒက္ခိဏဒိသာဘိမုခါ ဆာယာ န ဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ တေ ကစ္စိ အမိတ္တာ န ဝဍ္ဎန္တီတိ ဝဒတိ။ သာဒိသီတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပဒေသေဟိ သမာနာ။ ဧဝရူပါ ဟိ အတိစာရိနီ န ဟောတိ။ အဿဝါတိ ဝစနပဋိဂ္ဂါဟိကာ။ ပုတ္တရူပယသူပေတာတိ ပုတ္တေဟိ စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၀။)ရူပေန စ ယသေန စ ဥပေတာ။ ပညာဇဝေနာတိ ပညာဝေဂေန ပညံ ဇဝါပေတွာ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ သမတ္ထာတိ ပုစ္ဆတိ။ သမ္မောဒန္တိ တတော တတောတိ ယတ္ထ ယတ္ထ နိယုတ္တာ ဟောန္တိ, တတော တတော သမ္မောဒန္တေဝ, န ဝိရုဇ္ဈန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ မယာ သုတာတိ မယာ ဝိဿုတာ။ မဉှိ လောကော ‘‘ဗဟုပုတ္တရာဇာ’’တိ ဝဒတိ, ဣတိ တေ မံ နိဿာယ ဝိဿုတာ ပါကဋာ ဇာတာတိ မယာ သုတာ နာမ ဟောန္တီတိ ဝဒတိ။ တေသံ တွံ ကိစ္စမက္ခာဟီတိ တေသံ မမ ပုတ္တာနံ ‘‘ဣဒံ နာမ ကရောန္တူ’’တိ တွံ ကိစ္စမက္ခာဟိ, န တေ ဝစနံ အဝရုဇ္ဈန္တိ, ဩဝါဒံ နေသံ ဒေဟီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော တဿ ဩဝါဒံ ဒေန္တော ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဥပပန္နောပိ စေ ဟောတိ, ဇာတိယာ ဝိနယေန ဝါ၊
အထ ပစ္ဆာ ကုရုတေ ယောဂံ, ကိစ္ဆေ အာပါသု သီဒတိ။
‘‘တဿ သံဟီရပညဿ, ဝိဝရော ဇာယတေ မဟာ၊
ရတ္တိမန္ဓောဝ ရူပါနိ, ထူလာနိ မနုပဿတိ။
‘‘အသာရေ သာရယောဂညူ, မတိံ န တွေဝ ဝိန္ဒတိ၊
သရဘောဝ ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိံ, အန္တရာယေဝ သီဒတိ။
‘‘ဟီနဇစ္စောပိ စေ ဟောတိ, ဥဋ္ဌာတာ ဓိတိမာ နရော၊
အာစာရသီလသမ္ပန္နော, နိသေ အဂ္ဂီဝ ဘာသတိ။
‘‘ဧတံ မေ ဥပမံ ကတွာ, ပုတ္တေ ဝိဇ္ဇာသု ဝါစယ၊
သံဝိရူဠှေထ မေဓာဝီ, ခေတ္တေ ဗီဇံဝ ဝုဋ္ဌိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိနယေနာတိ အာစာရေန။ ပစ္ဆာ ကုရုတေ ယောဂန္တိ ယော စေ သိက္ခိတဗ္ဗသိက္ခာသု ဒဟရကာလေ ယောဂံ ဝီရိယံ အကတွာ ပစ္ဆာ မဟလ္လကကာလေ ကရောတိ, ဧဝရူပေါ ပစ္ဆာ တထာရူပေ ဒုက္ခေ ဝါ အာပဒါသု ဝါ ဥပ္ပန္နာသု သီဒတိ, အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ န သက္ကောတိ။ တဿ သံဟီရပညဿာတိ တဿ အသိက္ခိတတ္တာ တတော တတော ဟရိတဗ္ဗပညဿ နိစ္စံ စလဗုဒ္ဓိနော။ ဝိဝရောတိ ဘောဂါဒီနံ ဆိဒ္ဒံ, ပရိဟာနီတိ အတ္ထော။ ရတ္တိမန္ဓောတိ ရတ္တန္ဓော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၁။)ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယထာ ရတ္တန္ဓော ရတ္တိကာဏော ရတ္တိံ စန္ဒောဘာသာဒီဟိ ထူလရူပါနေဝ ပဿတိ, သုခုမာနိ ပဿိတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ အသိက္ခိတော သံဟီရပညော ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဘယေ ဥပ္ပန္နေ သုခုမာနိ ကိစ္စာနိ ပဿိတုံ န သက္ကောတိ, ဩဠာရိကေယေဝ ပဿတိ, တသ္မာ တဝ ပုတ္တေ ဒဟရကာလေယေဝ သိက္ခာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
အသာရေတိ နိဿာရေ လောကာယတဝေဒသမယေ။ သာရယောဂညူတိ သာရယုတ္တော ဧသ သမယောတိ မညမာနော။ မတိံ န တွေဝ ဝိန္ဒတီတိ ဗဟုံ သိက္ခိတွာပိ ပညံ န လဘတိယေဝ။ ဂိရိဒုဂ္ဂသ္မိန္တိ သော ဧဝရူပေါ ယထာ နာမ သရဘော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဝိသမမ္ပိ သမန္တိ မညမာနော ဂိရိဒုဂ္ဂေ ဝေဂေနာဂစ္ဆန္တော နရကပပါတံ ပတိတွာ အန္တရာယေဝ သီဒတိ, အာဝါသံ န ပါပုဏာတိ, ဧဝမေတံ အသာရံ လောကာယတဝေဒသမယံ သာရသညာယ ဥဂ္ဂဟေတွာ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ တဝ ပုတ္တေ အတ္ထနိဿိတေသု ဝဍ္ဎိအာဝဟေသု ကိစ္စေသု ယောဇေတွာ သိက္ခာပေဟီတိ။ နိသေ အဂ္ဂီဝါတိ မဟာရာဇ, ဟီနဇာတိကောပိ ဥဋ္ဌာနာဒိဂုဏသမ္ပန္နော ရတ္တိံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဝိယ ဩဘာသတိ။ ဧတံ မေတိ ဧတံ မယာ ဝုတ္တံ ရတ္တန္ဓဉ္စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဉ္စ ဥပမံ ကတွာ တဝ ပုတ္တေ ဝိဇ္ဇာသု ဝါစယ, သိက္ခိတဗ္ဗယုတ္တာသု သိက္ခာသု ယောဇေဟိ။ ဧဝံ ယုတ္တော ဟိ ယထာ သုခေတ္တေ သုဝုဋ္ဌိယာ ဗီဇံ သံဝိရူဟတိ, တထေဝ မေဓာဝီ သံဝိရူဟတိ, ယသေန စ ဘောဂေဟိ စ ဝဍ္ဎတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော သဗ္ဗရတ္တိံ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဒေဝိယာ ဒေါဟဠော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။ မဟာသတ္တော အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယမေဝ ရာဇာနံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌပေတွာ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာ သဒ္ဓိံ သုမုခေန ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရေန နိက္ခမိတွာ စိတ္တကူဋမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပိ ဣမိနာ မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ လုဒ္ဒေါ ဆန္နော အဟောသိ, ရာဇာ သာရိပုတ္တော, ဒေဝီ ခေမာဘိက္ခုနီ, ဟံသပရိသာ သာကိယဂဏော, သုမုခေါ အာနန္ဒော, ဟံသရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠဟံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၂။)֍ * [၅၀၃] ၇။ သတ္တိဂုမ္ဗဇာတကဝဏ္ဏနာ
မိဂလုဒ္ဒေါ မဟာရာဇာတိ ဣဒံ သတ္ထာ မဒ္ဒကုစ္ဆိသ္မိံ မိဂဒါယေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေဝဒတ္တေန ဟိ သိလာယ ပဝိဒ္ဓါယ ဘဂဝတော ပါဒေ သကလိကာယ ခတေ ဗလဝဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တထာဂတဿ ဒဿနတ္ထာယ ဗဟူ ဘိက္ခူ သန္နိပတိံသု။ အထ ဘဂဝါ ပရိသံ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣဒံ သေနာသနံ အတိသမ္ဗာဓံ, သန္နိပါတော မဟာ ဘဝိဿတိ, မံ မဉ္စသိဝိကာယ မဒ္ဒကုစ္ဆိံ နေထာ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ တထာ ကရိံသု။ ဇီဝကော တထာဂတဿ ပါဒံ ဖာသုကံ အကာသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ နိသိန္နာဝ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော သယမ္ပိ ပါပေါ, ပရိသာပိဿ ပါပါ, ဣတိ သော ပါပေါ ပါပပရိဝါရောဝ ဝိဟရတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ကထေထ, ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော ပါပေါ ပါပပရိဝါရောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ပဉ္စာလော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ မဟာသတ္တော အရညာယတနေ ဧကသ္မိံ သာနုပဗ္ဗတေ သိမ္ဗလိဝနေ ဧကဿ သုဝရညော ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ဒွေ ဘာတရော အဟေသုံ။ တဿ ပန ပဗ္ဗတဿ ဥပရိဝါတေ စောရဂါမကော အဟောသိ ပဉ္စန္နံ စောရသတာနံ နိဝါသော, အဓောဝါတေ အဿမော ပဉ္စန္နံ ဣသိသတာနံ နိဝါသော။ တေသံ သုဝပေါတကာနံ ပက္ခနိက္ခမနကာလေ ဝါတမဏ္ဍလိကာ ဥဒပါဒိ။ တာယ ပဟဋော ဧကော သုဝပေါတကော စောရဂါမကေ စောရာနံ အာဝုဓန္တရေ ပတိတော, တဿ တတ္ထ ပတိတတ္တာ ‘‘သတ္တိဂုမ္ဗော’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ ဧကော အဿမေ ဝါလုကတလေ ပုပ္ဖန္တရေ ပတိ, တဿ တတ္ထ ပတိတတ္တာ ‘‘ပုပ္ဖကော’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ သတ္တိဂုမ္ဗော စောရာနံ အန္တရေ ဝဍ္ဎိတော, ပုပ္ဖကော ဣသီနံ။
အထေကဒိဝသံ ရာဇာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော ရထဝရံ အဘိရုဟိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မိဂဝဓာယ နဂရတော နာတိဒူရေ သုပုပ္ဖိတဖလိတံ ရမဏီယံ ဥပဂုမ္ဗဝနံ ဂန္တွာ ‘‘ယဿ ပဿေန မိဂေါ ပလာယတိ, တဿေဝ ဂီဝါ’’တိ ဝတွာ ရထာ ဩရုယှ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဒိန္နေ ကောဋ္ဌကေ ဓနုံ အာဒါယ အဋ္ဌာသိ။ ပုရိသေဟိ မိဂါနံ ဥဋ္ဌာပနတ္ထာယ ဝနဂုမ္ဗေသု ပေါထိယမာနေသု ဧကော ဧဏိမိဂေါ ဥဋ္ဌာယ ဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ရညော ဌိတဋ္ဌာနဿေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၃။)ဝိဝိတ္တတံ ဒိသွာ တဒဘိမုခေါ ပက္ခန္ဒိတွာ ပလာယိ။ အမစ္စာ ‘‘ကဿ ပဿေန မိဂေါ ပလာယိတော’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ‘‘ရညော ပဿေနာ’’တိ ဉတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရိံသု။ ရာဇာ အသ္မိမာနေန တေသံ ကေဠိံ အသဟန္တော ‘‘ဣဒါနိ တံ မိဂံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ရထံ အာရုယှ ‘‘သီဃံ ပေသေဟီ’’တိ သာရထိံ အာဏာပေတွာ မိဂေန ဂတမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ရထံ ဝေဂေန ဂစ္ဆန္တံ ပရိသာ အနုဗန္ဓိတုံ နာသက္ခိ။ ရာဇာ သာရထိဒုတိယော ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ ဂန္တွာ တံ မိဂံ အဒိသွာ နိဝတ္တန္တော တဿ စောရဂါမဿ သန္တိကေ ရမဏီယံ ကန္ဒရံ ဒိသွာ ရထာ ဩရုယှ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပစ္စုတ္တရိ။ အထဿ သာရထိ ရထဿ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဩတာရေတွာ သယနံ ရုက္ခစ္ဆာယာယ ပညပေသိ, သော တတ္ထ နိပဇ္ဇိ။ သာရထိပိ တဿ ပါဒေ သမ္ဗာဟန္တော နိသီဒိ။ ရာဇာ အန္တရန္တရာ နိဒ္ဒါယတိ စေဝ ပဗုဇ္ဈတိ စ။
စောရဂါမဝါသိနော စောရာပိ ရညော အာရက္ခဏတ္ထာယ အရညမေဝ ပဝိသိံသု။ စောရဂါမကေ သတ္တိဂုမ္ဗော စေဝ ဘတ္တရန္ဓကော ပတိကောလမ္ဗော နာမေကော ပုရိသော စာတိ ဒွေဝ ဩဟီယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္တိဂုမ္ဗော ဂါမကာ နိက္ခမိတွာ ရာဇာနံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ နိဒ္ဒါယမာနမေဝ မာရေတွာ အာဘရဏာနိ ဂဟေဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ပတိကောလမ္ဗဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ကာရဏံ အာရောစေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ မဟာရာဇာ, ပဉ္စာလာနံ ရထေသဘော၊
နိက္ခန္တော သဟ သေနာယ, ဩဂဏော ဝနမာဂမာ။
‘‘တတ္ထဒ္ဒသာ အရညသ္မိံ, တက္ကရာနံ ကုဋိံ ကတံ၊
တဿာ ကုဋိယာ နိက္ခမ္မ, သုဝေါ လုဒ္ဒါနိ ဘာသတိ။
‘‘သမ္ပန္နဝါဟနော ပေါသော, ယုဝါ သမ္မဋ္ဌကုဏ္ဍလော၊
သောဘတိ လောဟိတုဏှီသော, ဒိဝါ သူရိယောဝ ဘာသတိ။
‘‘မဇ္ဈနှိကေ သမ္ပတိကေ, သုတ္တော ရာဇာ သသာရထိ၊
ဟန္ဒဿာဘရဏံ သဗ္ဗံ, ဂဏှာမ သာဟသာ မယံ။
‘‘နိသီထေပိ ရဟောဒါနိ, သုတ္တော ရာဇာ သသာရထိ၊
အာဒါယ ဝတ္ထံ မဏိကုဏ္ဍလဉ္စ, ဟန္တွာန သာခါဟိ အဝတ္ထရာမာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၄။)တတ္ထ မိဂလုဒ္ဒေါတိ လုဒ္ဒေါ ဝိယ မိဂါနံ ဂဝေသနတော ‘‘မိဂလုဒ္ဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဂဏောတိ ဂဏာ ဩဟီနော ပရိဟီနော ဟုတွာ။ တက္ကရာနံ ကုဋိံ ကတန္တိ သော ရာဇာ တတ္ထ အရညေ စောရာနံ ဝသနတ္ထာယ ကတံ ဂါမကံ အဒ္ဒသ။ တဿာတိ တတော စောရကုဋိတော။ လုဒ္ဒါနိ ဘာသတီတိ ပတိကောလမ္ဗေန သဒ္ဓိံ ဒါရုဏာနိ ဝစနာနိ ကထေတိ။ သမ္ပန္နဝါဟနောတိ သမ္ပန္နအဿဝါဟနော။ လောဟိတုဏှီသောတိ ရတ္တေန ဥဏှီသပဋ္ဋေန သမန္နာဂတော။ သမ္ပတိကေတိ သမ္ပတိ ဣဒါနိ, ဧဝရူပေ ဌိတမဇ္ဈနှိကကာလေတိ အတ္ထော။ သာဟသာတိ သာဟသေန ပသယှာကာရံ ကတွာ ဂဏှာမာတိ ဝဒတိ။ နိသီထေပိ ရဟောဒါနီတိ နိသီထေပိ ဣဒါနိပိ ရဟော။ ဣဒံ ဝဒတိ – ယထာ နိသီထေ အဍ္ဎရတ္တသမယေ မနုဿာ ကိလန္တာ သယန္တိ, ရဟော နာမ ဟောတိ, ဣဒါနိ ဌိတမဇ္ဈနှိကေပိ ကာလေ တထေဝါတိ။ ဟန္တွာနာတိ ရာဇာနံ မာရေတွာ ဝတ္ထာဘရဏာနိဿ ဂဟေတွာ အထ နံ ပါဒေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎိတွာ ဧကမန္တေ သာခါဟိ ပဋိစ္ဆာဒေမာတိ။
ဣတိ သော ဝေဂေန သကိံ နိက္ခမတိ, သကိံ ပတိကောလမ္ဗဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ နိက္ခမိတွာ ဩလောကေန္တော ရာဇဘာဝံ ဉတွာ ဘီတော ဂါထမာဟ –
‘‘ကိန္နု ဥမ္မတ္တရူပေါဝ, သတ္တိဂုမ္ဗ ပဘာသသိ၊
ဒုရာသဒါ ဟိ ရာဇာနော, အဂ္ဂိ ပဇ္ဇလိတော ယထာ’’တိ။
အထ နံ သုဝေါ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘အထ တွံ ပတိကောလမ္ဗ, မတ္တော ထုလ္လာနိ ဂဇ္ဇသိ၊
မာတရိ မယှ နဂ္ဂါယ, ကိန္နု တွံ ဝိဇိဂုစ္ဆသေ’’တိ။
တတ္ထ အထ တွန္တိ နနု တွံ။ မတ္တောတိ စောရာနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌသုရံ လဘိတွာ တာယ မတ္တော ဟုတွာ ပုဗ္ဗေ မဟာဂဇ္ဇိတာနိ ဂဇ္ဇသိ။ မာတရီတိ စောရဇေဋ္ဌကဿ ဘရိယံ သန္ဓာယာဟ။ သာ ကိရ တဒါ သာခါဘင်္ဂံ နိဝါသေတွာ စရတိ။ ဝိဇိဂုစ္ဆသေတိ မမ မာတရိ နဂ္ဂါယ ကိန္နု တွံ ဣဒါနိ စောရကမ္မံ ဇိဂုစ္ဆသိ, ကာတုံ န ဣစ္ဆသီတိ။
ရာဇာ ပဗုဇ္ဈိတွာ တဿ တေန သဒ္ဓိံ မနုဿဘာသာယ ကထေန္တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သပ္ပဋိဘယံ ဣဒံ ဌာန’’န္တိ သာရထိံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၅။)‘‘ဥဋ္ဌေဟိ သမ္မ တရမာနော, ရထံ ယောဇေဟိ သာရထိ၊
သကုဏော မေ န ရုစ္စတိ, အညံ ဂစ္ဆာမ အဿမ’’န္တိ။
သောပိ သီဃံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ရထံ ယောဇေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယုတ္တော ရထော မဟာရာဇ, ယုတ္တော စ ဗလဝါဟနော၊
အဓိတိဋ္ဌ မဟာရာဇ, အညံ ဂစ္ဆာမ အဿမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗလဝါဟနောတိ ဗလဝဝါဟနော, မဟာထာမအဿသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ အဓိတိဋ္ဌာတိ အဘိရုဟ။
အဘိရုဠှမတ္တေယေဝ စ တသ္မိံ သိန္ဓဝါ ဝါတဝေဂေန ပက္ခန္ဒိံသု။ သတ္တိဂုမ္ဗော ရထံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သံဝေဂပ္ပတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကော နုမေဝ ဂတာ သဗ္ဗေ, ယေ အသ္မိံ ပရိစာရကာ၊
ဧသ ဂစ္ဆတိ ပဉ္စာလော, မုတ္တော တေသံ အဒဿနာ။
‘‘ကောဒဏ္ဍကာနိ ဂဏှထ, သတ္တိယော တောမရာနိ စ၊
ဧသ ဂစ္ဆတိ ပဉ္စာလော, မာ ဝေါ မုဉ္စိတ္ထ ဇီဝတ’’န္တိ။
တတ္ထ ကော နုမေတိ ကုဟိံ နု ဣမေ။ အသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ အဿမေ။ ပရိစာရကာတိ စောရာ။ အဒဿနာတိ ဧတေသံ စောရာနံ အဒဿနေန မုတ္တော ဧသ ဂစ္ဆတီတိ, ဧတေသံ ဟတ္ထတော မုတ္တော ဟုတွာ ဧသ အဒဿနံ ဂစ္ဆတီတိပိ အတ္ထော။ ကောဒဏ္ဍကာနီတိ ဓနူနိ။ ဇီဝတန္တိ တုမှာကံ ဇီဝန္တာနံ မာ မုဉ္စိတ္ထ, အာဝုဓဟတ္ထာ ဓာဝိတွာ ဂဏှထ နန္တိ။
ဧဝံ တဿ ဝိရဝိတွာ အပရာပရံ ဓာဝန္တဿေဝ ရာဇာ ဣသီနံ အဿမံ ပတ္တော။ တသ္မိံ ခဏေ ဣသယော ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတာ။ ဧကော ပုပ္ဖကသုဝေါဝ အဿမပဒေ ဌိတော ဟောတိ။ သော ရာဇာနံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အထာပရော ပဋိနန္ဒိတ္ထ, သုဝေါ လောဟိတတုဏ္ဍကော၊
သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ဣဿရောသိ အနုပ္ပတ္တော, ယံ ဣဓတ္ထိ ပဝေဒယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၆။)‘‘တိဏ္ဍုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ရာဇ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာရာဇ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသိ။
‘‘အရညံ ဥဉ္ဆာယ ဂတာ, ယေ အသ္မိံ ပရိစာရကာ၊
သယံ ဥဋ္ဌာယ ဂဏှဝှေါ, ဟတ္ထာ မေ နတ္ထိ ဒါတဝေ’’တိ။
တတ္ထ ပဋိနန္ဒိတ္ထာတိ ရာဇာနံ ဒိသွာဝ တုဿိ။ လောဟိတတုဏ္ဍကောတိ ရတ္တတုဏ္ဍော သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော။ မဓုကေတိ မဓုကဖလာနိ။ ကာသုမာရိယောတိ ဧဝံနာမကာနိ ဖလာနိ, ကာရဖလာနိ ဝါ။ တတော ပိဝါတိ တတော ပါနီယမာဠတော ဂဟေတွာ ပါနီယံ ပိဝ။ ယေ အသ္မိံ ပရိစာရကာတိ မဟာရာဇ, ယေ ဣမသ္မိံ အဿမေ ဝိစရဏကာ ဣသယော, တေ အရညံ ဥဉ္ဆာယ ဂတာ။ ဂဏှဝှေါတိ ဖလာဖလာနိ ဂဏှထ။ ဒါတဝေတိ ဒါတုံ။
ရာဇာ တဿ ပဋိသန္ထာရေ ပသီဒိတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတယံ ပက္ခီ, ဒိဇော ပရမဓမ္မိကော၊
အထေသော ဣတရော ပက္ခီ, သုဝေါ လုဒ္ဒါနိ ဘာသတိ။
‘‘‘ဧတံ ဟနထ ဗန္ဓထ, မာ ဝေါ မုဉ္စိတ္ထ ဇီဝတံ’၊
ဣစ္စေဝံ ဝိလပန္တဿ, သောတ္ထိံ ပတ္တောသ္မိ အဿမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတရောတိ စောရကုဋိယံ သုဝကော။ ဣစ္စေဝန္တိ အဟံ ပန တဿ ဧဝံ ဝိလပန္တဿေဝ ဣမံ အဿမံ သောတ္ထိနာ ပတ္တော။
ရညော ကထံ သုတွာ ပုပ္ဖကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဘာတရောသ္မ မဟာရာဇ, သောဒရိယာ ဧကမာတုကာ၊
ဧကရုက္ခသ္မိံ သံဝဍ္ဎာ, နာနာခေတ္တဂတာ ဥဘော။
‘‘သတ္တိဂုမ္ဗော စ စောရာနံ, အဟဉ္စ ဣသိနံ ဣဓ၊
အသတံ သော, သတံ အဟံ, တေန ဓမ္မေန နော ဝိနာ’’တိ။
တတ္ထ ဘာတရောသ္မာတိ မဟာရာဇ, သော စ အဟဉ္စ ဥဘော ဘာတရော ဟောမ။ စောရာနန္တိ သော စောရာနံ သန္တိကေ သံဝဍ္ဎော, အဟံ ဣသီနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၇။)သန္တိကေ။ အသတံ သော, သတံ အဟန္တိ သော အသာဓူနံ ဒုဿီလာနံ သန္တိကံ ဥပဂတော, အဟံ သာဓူနံ သီလဝန္တာနံ။ တေန ဓမ္မေန နော ဝိနာတိ မဟာရာဇ, တံ သတ္တိဂုမ္ဗံ စောရာ စောရဓမ္မေန စောရကိရိယာယ ဝိနေသုံ, မံ ဣသယော ဣသိဓမ္မေန ဣသိသီလာစာရေန, တသ္မာ သောပိ တေန စောရဓမ္မေန နော ဝိနာ ဟောတိ, အဟမ္ပိ ဣသိဓမ္မေန နော ဝိနာ ဟောမီတိ။
ဣဒါနိ တံ ဓမ္မံ ဝိဘဇန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘တတ္ထ ဝဓော စ ဗန္ဓော စ, နိကတီ ဝဉ္စနာနိ စ၊
အာလောပါ သာဟသာကာရာ, တာနိ သော တတ္ထ သိက္ခတိ။
‘‘ဣဓ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ, အဟိံသာ သံယမော ဒမော၊
အာသနူဒကဒါယီနံ, အင်္ကေ ဝဒ္ဓေါသ္မိ ဘာရဓာ’’တိ။
တတ္ထ နိကတီတိ ပတိရူပကေန ဝဉ္စနာ။ ဝဉ္စနာနီတိ ဥဇုကဝဉ္စနာနေဝ။ အာလောပါတိ ဒိဝါ ဂါမဃာတာ။ သာဟသာကာရာတိ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ မရဏေန တဇ္ဇေတွာ သာဟသိကကမ္မကရဏာနိ။ သစ္စန္တိ သဘာဝေါ။ ဓမ္မောတိ သုစရိတဓမ္မော။ အဟိံသာတိ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ။ သံယမောတိ သီလသံယမော။ ဒမောတိ ဣန္ဒြိယဒမနံ။ အာသနူဒကဒါယီနန္တိ အဗ္ဘာဂတာနံ အာသနဉ္စ ဥဒကဉ္စ ဒါနသီလာနံ။ ဘာရဓာတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။
ဣဒါနိ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယံ ယဉှိ ရာဇ ဘဇတိ, သန္တံ ဝါ ယဒိ ဝါ အသံ၊
သီလဝန္တံ ဝိသီလံ ဝါ, ဝသံ တဿေဝ ဂစ္ဆတိ။
‘‘ယာဒိသံ ကုရုတေ မိတ္တံ, ယာဒိသံ စူပသေဝတိ၊
သောပိ တာဒိသကော ဟောတိ, သဟဝါသော ဟိ တာဒိသော။
‘‘သေဝမာနော သေဝမာနံ, သမ္ဖုဋ္ဌော သမ္ဖုသံ ပရံ၊
သရော ဒိဒ္ဓေါ ကလာပံဝ, အလိတ္တမုပလိမ္ပတိ၊
ဥပလေပဘယာ ဓီရော, နေဝ ပါပသခါ သိယာ။
‘‘ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေန, ယော နရော ဥပနယှတိ၊
ကုသာပိ ပူတိ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၈။)‘‘တဂရဉ္စ ပလာသေန, ယော နရော ဥပနယှတိ၊
ပတ္တာပိ သုရဘိ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဓီရူပသေဝနာ။
‘‘တသ္မာ ပတ္တပုဋဿေဝ, ဉတွာ သမ္ပာကမတ္တနော၊
အသန္တေ နောပသေဝေယျ, သန္တေ သေဝေယျ ပဏ္ဍိတော၊
အသန္တော နိရယံ နေန္တိ, သန္တော ပါပေန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ သန္တံ ဝါ ယဒိ ဝါ အသန္တိ သပ္ပုရိသံ ဝါ အသပ္ပုရိသံ ဝါ။ သေဝမာနော သေဝမာနန္တိ သေဝိယမာနော အာစရိယော သေဝမာနံ အန္တေဝါသိကံ။ သမ္ဖုဋ္ဌောတိ အန္တေဝါသိနာ ဝါ ဖုဋ္ဌော အာစရိယော။ သမ္ဖုသံ ပရန္တိ ပရံ အာစရိယံ သမ္ဖုသန္တော အန္တေဝါသီ ဝါ။ အလိတ္တန္တိ တံ အန္တေဝါသိကံ ပါပဓမ္မေန အလိတ္တံ သော အာစရိယော ဝိသဒိဒ္ဓေါ သရော သေသံ သရကလာပံ ဝိယ လိမ္ပတိ။ ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာတိ ဗာလူပသေဝီ ဟိ ပူတိမစ္ဆံ ဥပနယှနကုသဂ္ဂံ ဝိယ ဟောတိ, ပါပကမ္မံ အကရောန္တောပိ အဝဏ္ဏံ အကိတ္တိံ လဘတိ။ ဓီရူပသေဝနာတိ ဓီရူပသေဝီ ပုဂ္ဂလော တဂရာဒိဂန္ဓဇာတိပလိဝေဌနပတ္တံ ဝိယ ဟောတိ, ပဏ္ဍိတော ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တောပိ ကလျာဏမိတ္တသေဝီ ဂုဏကိတ္တိံ လဘတိ။ ပတ္တပုဋဿေဝါတိ ဒုဂ္ဂန္ဓသုဂန္ဓပလိဝေဌနပဏ္ဏဿေဝ။ သမ္ပာကမတ္တနောတိ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂဝသေန အတ္တနော ပရိပါကံ ပရိဘာဝနံ ဉတွာတိ အတ္ထော။ ပါပေန္တိ သုဂ္ဂတိန္တိ သန္တော သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ အတ္တာနံ နိဿိတေ သတ္တေ သဂ္ဂမေဝ ပါပေန္တီတိ ဒေသနံ ယထာနုသန္ဓိမေဝ ပါပေသိ။
ရာဇာ တဿ ဓမ္မကထာယ ပသီဒိ, ဣသိဂဏောပိ အာဂတော။ ရာဇာ ဣသယော ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မံ အနုကမ္ပမာနာ မမ ဝသနဋ္ဌာနေ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ တေသံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ နဂရံ ဂန္တွာ သုဝါနံ အဘယံ အဒါသိ။ ဣသယောပိ တတ္ထ အဂမံသု။ ရာဇာ ဣသိဂဏံ ဥယျာနေ ဝသာပေန္တော ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။ အထဿ ပုတ္တောပိ ဆတ္တံ ဥဿာပေန္တော ဣသိဂဏံ ပဋိဇဂ္ဂိယေဝါတိ တသ္မိံ ကုလပရိဝဋ္ဋေ သတ္တ ရာဇာနော ဣသိဂဏဿ ဒါနံ ပဝတ္တယိံသု။ မဟာသတ္တော အရညေ ဝသန္တောယေဝ ယထာကမ္မံ ဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၃၉။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော ပါပေါ ပါပပရိဝါရောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သတ္တိဂုမ္ဗော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, စောရာ ဒေဝဒတ္တပရိသာ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ဣသိဂဏာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ပုပ္ဖကသုဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သတ္တိဂုမ္ဗဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၅၀၄] ၈။ ဘလ္လာတိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဘလ္လာတိယော နာမ အဟောသိ ရာဇာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ ဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿာ ကိရ ဧကဒိဝသံ ရညာ သဒ္ဓိံ သယနံ နိဿာယ ကလဟော အဟောသိ။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ နံ န ဩလောကေသိ။ သာ စိန္တေသိ ‘‘နနု တထာဂတော ရညော မယိ ကုဒ္ဓဘာဝံ န ဇာနာတီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ ရညော ဂေဟဒွါရံ ဂတော။ ရာဇာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ သတ္ထာရံ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဘိက္ခုသံဃံ နိသီဒါပေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ပဏီတေနာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, မဟာရာဇ, မလ္လိကာ န ပညာယတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္တနော သုခမဒမတ္တတာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နနု, မဟာရာဇ, တွံ ပုဗ္ဗေ ကိန္နရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကရတ္တိံ ကိန္နရိယာ ဝိနာ ဟုတွာ သတ္တ ဝဿသတာနိ ပရိဒေဝမာနော ဝိစရီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဘလ္လာတိယော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ‘‘အင်္ဂါရပက္ကမိဂမံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ အမစ္စာနံ နိယျာဒေတွာ သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓော သုသိက္ခိတကောလေယျကသုဏခဂဏပရိဝုတော နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ အနုဂင်္ဂံ ဂန္တွာ ဥပရိ အဘိရုဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဧကံ ဂင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏနဒိံ ဒိသွာ တဒနုသာရေန ဂစ္ဆန္တော မိဂသူကရာဒယော ဝဓိတွာ အင်္ဂါရပက္ကမံသံ ခါဒန္တော ဥစ္စဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ တတ္ထ ရမဏီယာ နဒိကာ ပရိပုဏ္ဏကာလေ ထနပမာဏောဒကာ ဟုတွာ သန္ဒတိ, အညဒါ ဇဏ္ဏုကပမာဏောဒကာ ဟောတိ။ တတ္ထ နာနပ္ပကာရကာ မစ္ဆကစ္ဆပါ ဝိစရန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၀။)ဥဒကပရိယန္တေ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏဝါလုကာ ဥဘောသု တီရေသု နာနာပုပ္ဖဖလဘရိတဝိနမိတာ ရုက္ခာ ပုပ္ဖဖလရသမတ္တေဟိ နာနာဝိဟင်္ဂမဘမရဂဏေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိဝိဓမိဂသံဃနိသေဝိတာ သီတစ္ဆာယာ။ ဧဝံ ရမဏီယာယ ဟေမဝတနဒိယာ တီရေ ဒွေ ကိန္နရာ အညမညံ အာလိင်္ဂိတွာ ပရိစုမ္ဗိတွာ နာနပ္ပကာရေဟိ ပရိဒေဝန္တာ ရောဒန္တိ။
ရာဇာ တဿာ နဒိယာ တီရေန ဂန္ဓမာဒနံ အဘိရုဟန္တော တေ ကိန္နရေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတေ ဧဝံ ပရိဒေဝန္တိ, ပုစ္ဆိဿာမိ နေ’’တိ စိန္တေတွာ သုနခေ ဩလောကေတွာ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ သုသိက္ခိတကောလေယျကသုနခါ တာယ သညာယ ဂုမ္ဗံ ပဝိသိတွာ ဥရေန နိပဇ္ဇိံသု။ သော တေသံ ပဋိသလ္လီနဘာဝံ ဉတွာ ဓနုကလာပဉ္စေဝ သေသာဝုဓာနိ စ ရုက္ခံ နိဿာယ ဌပေတွာ ပဒသဒ္ဒံ အကရောန္တော သဏိကံ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံကာရဏာ တုမှေ ရောဒထာ’’တိ ကိန္နရေ ပုစ္ဆိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဘလ္လာတိယော နာမ အဟောသိ ရာဇာ, ရဋ္ဌံ ပဟာယ မိဂဝံ အစာရိ သော၊
အဂမာ ဂိရိဝရံ ဂန္ဓမာဒနံ, သုပုပ္ဖိတံ ကိမ္ပုရိသာနုစိဏ္ဏံ။
‘‘သာဠူရသံဃဉ္စ နိသေဓယိတွာ, ဓနုံ ကလာပဉ္စ သော နိက္ခိပိတွာ၊
ဥပါဂမိ ဝစနံ ဝတ္တုကာမော, ယတ္ထဋ္ဌိတာ ကိမ္ပုရိသာ အဟေသုံ။
‘‘ဟိမစ္စယေ ဟေမဝတာယ တီရေ, ကိမိဓဋ္ဌိတာ မန္တယဝှေါ အဘိဏှံ၊
ပုစ္ဆာမိ ဝေါ မာနုသဒေဟဝဏ္ဏေ, ကထံ ဝေါ ဇာနန္တိ မနုဿလောကေ’’တိ။
တတ္ထ သာဠူရသံဃန္တိ သုနခဂဏံ။ ဟိမစ္စယေတိ စတုန္နံ ဟေမန္တမာသာနံ အတိက္ကမေ။ ဟေမဝတာယာတိ ဣမိဿာ ဟေမဝတာယ နဒိယာ တီရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၁။)ရညော ဝစနံ သုတွာ ကိန္နရော တုဏှီ အဟောသိ, ကိန္နရီ ပန ရညာ သဒ္ဓိံ သလ္လပိ –
‘‘မလ္လံ ဂိရိံ ပဏ္ဍရကံ တိကူဋံ, သီတောဒကာ အနုဝိစရာမ နဇ္ဇော၊
မိဂါ မနုဿာဝ နိဘာသဝဏ္ဏာ, ဇာနန္တိ နော ကိမ္ပုရိသာတိ လုဒ္ဒါ’’တိ။
တတ္ထ မလ္လံ ဂိရိန္တိ သမ္မ လုဒ္ဒက, မယံ ဣမံ မလ္လဂိရိဉ္စ ပဏ္ဍရကဉ္စ တိကူဋဉ္စ ဣမာ စ နဇ္ဇော အနုဝိစရာမ။ ‘‘မာလာဂိရိ’’န္တိပိ ပါဌော။ နိဘာသဝဏ္ဏာတိ နိဘာသမာနဝဏ္ဏာ, ဒိဿမာနသရီရာတိ အတ္ထော။
တတော ရာဇာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သုကိစ္ဆရူပံ ပရိဒေဝယဝှေါ, အာလိင်္ဂိတော စာသိ ပိယော ပိယာယ၊
ပုစ္ဆာမိ ဝေါ မာနုသဒေဟဝဏ္ဏေ, ကိမိဓ ဝနေ ရောဒထ အပ္ပတီတာ။
‘‘သုကိစ္ဆရူပံ ပရိဒေဝယဝှေါ, အာလိင်္ဂိတော စာသိ ပိယော ပိယာယ၊
ပုစ္ဆာမိ ဝေါ မာနုသဒေဟဝဏ္ဏေ, ကိမိဓ ဝနေ ဝိလပထ အပ္ပတီတာ။
‘‘သုကိစ္ဆရူပံ ပရိဒေဝယဝှေါ, အာလိင်္ဂိတော စာသိ ပိယော ပိယာယ၊
ပုစ္ဆာမိ ဝေါ မာနုသဒေဟဝဏ္ဏေ, ကိမိဓ ဝနေ သောစထ အပ္ပတီတာ’’တိ။
တတ္ထ သုကိစ္ဆရူပန္တိ သုဋ္ဌု ဒုက္ခပ္ပတ္တာ ဝိယ ဟုတွာ။ အာလိင်္ဂိတော စာသိ ပိယော ပိယာယာတိ တယာ ပိယာယ တဝ ပိယော အာလိင်္ဂိတော စ အာသိ။ ‘‘အာလိင်္ဂိယော စာသီ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ကိမိဓ ဝနေတိ ကိံကာရဏာ ဣဓ ဝနေ အန္တရန္တရာ အာလိင်္ဂိတွာ ပရိစုမ္ဗိတွာ ပိယကထံ ကထေတွာ ပုန အပ္ပတီတာ ရောဒထာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၂။)တတော ပရာ ဥဘိန္နမ္ပိ အာလာပသလ္လာပဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘မယေကရတ္တံ ဝိပ္ပဝသိမှ လုဒ္ဒ, အကာမကာ အညမညံ သရန္တာ၊
တမေကရတ္တံ အနုတပ္ပမာနာ, သောစာမ ‘သာ ရတ္တိ ပုနံ န ဟောဿတိ’။
‘‘ယမေကရတ္တံ အနုတပ္ပထေတံ, ဓနံဝ နဋ္ဌံ ပိတရံဝ ပေတံ၊
ပုစ္ဆာမိ ဝေါ မာနုသဒေဟဝဏ္ဏေ, ကထံ ဝိနာ ဝါသမကပ္ပယိတ္ထ။
‘‘ယမိမံ နဒိံ ပဿသိ သီဃသောတံ, နာနာဒုမစ္ဆာဒနံ သေလကူလံ၊
တံ မေ ပိယော ဥတ္တရိ ဝဿကာလေ, မမဉ္စ မညံ အနုဗန္ဓတီတိ။
‘‘အဟဉ္စ အင်္ကောလကမောစိနာမိ, အတိမုတ္တကံ သတ္တလိယောထိကဉ္စ၊
‘ပိယော စ မေ ဟေဟိတိ မာလဘာရီ, အဟဉ္စ နံ မာလိနီ အဇ္ဈုပေဿံ’။
‘‘အဟဉ္စိဒံ ကုရဝကမောစိနာမိ, ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိသိန္ဓုဝါရကာ၊
‘ပိယော စ မေ ဟေဟိတိ မာလဘာရီ, အဟဉ္စ နံ မာလိနီ အဇ္ဈုပေဿံ’။
‘‘အဟဉ္စ သာလဿ သုပုပ္ဖိတဿ, ဩစေယျ ပုပ္ဖါနိ ကရောမိ မာလံ၊
‘ပိယော စ မေ ဟေဟိတိ မာလဘာရီ, အဟဉ္စ နံ မာလိနီ အဇ္ဈုပေဿံ’။
‘‘အဟဉ္စ သာလဿ သုပုပ္ဖိတဿ, ဩစေယျ ပုပ္ဖါနိ ကရောမိ ဘာရံ၊
ဣဒဉ္စ နော ဟေဟိတိ သန္ထရတ္ထံ, ယတ္ထဇ္ဇိမံ ဝိဟရိဿာမ ရတ္တိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၃။)‘‘အဟဉ္စ ခေါ အဂဠုံ စန္ဒနဉ္စ, သိလာယ ပိံသာမိ ပမတ္တရူပါ၊
‘ပိယော စ မေ ဟေဟိတိ ရောသိတင်္ဂေါ, အဟဉ္စ နံ ရောသိတာ အဇ္ဈုပေဿံ’။
‘‘အထာဂမာ သလိလံ သီဃသောတံ, နုဒံ သာလေ သလဠေ ကဏ္ဏိကာရေ၊
အာပူရထ တေန မုဟုတ္တကေန, သာယံ နဒီ အာသိ မယာ သုဒုတ္တရာ။
‘‘ဥဘောသု တီရေသု မယံ တဒါ ဌိတာ, သမ္ပဿန္တာ ဥဘယော အညမညံ၊
သကိမ္ပိ ရောဒါမ သကိံ ဟသာမ, ကိစ္ဆေန နော အာဂမာ သံဝရီ သာ။
‘‘ပါတောဝ ခေါ ဥဂ္ဂတေ သူရိယမှိ, စတုက္ကံ နဒိံ ဥတ္တရိယာန လုဒ္ဒ၊
အာလိင်္ဂိယာ အညမညံ မယံ ဥဘော, သကိမ္ပိ ရောဒါမ သကိံ ဟသာမ။
‘‘တီဟူနကံ သတ္တ သတာနိ လုဒ္ဒ, ယမိဓ မယံ ဝိပ္ပဝသိမှ ပုဗ္ဗေ၊
ဝဿေကိမံ ဇီဝိတံ ဘူမိပါလ, ကော နီဓ ကန္တာယ ဝိနာ ဝသေယျ။
‘‘အာယုဉ္စ ဝေါ ကီဝတကော နု သမ္မ, သစေပိ ဇာနာထ ဝဒေထ အာယုံ၊
အနုဿဝါ ဝုဍ္ဎတော အာဂမာ ဝါ, အက္ခာထ မေတံ အဝိကမ္ပမာနာ။
‘‘အာယုဉ္စ နော ဝဿသဟဿံ လုဒ္ဒ, န စန္တရာ ပါပကော အတ္ထိ ရောဂေါ၊
အပ္ပဉ္စ ဒုက္ခံ သုခမေဝ ဘိယျော, အဝီတရာဂါ ဝိဇဟာမ ဇီဝိတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၄။)တတ္ထ မယေကရတ္တန္တိ မယံ ဧကရတ္တံ။ ဝိပ္ပဝသိမှာတိ ဝိပ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ ဝသိမှ။ အနုတပ္ပမာနာတိ ‘‘အနိစ္ဆမာနာနံ နော ဧကရတ္တော အတီတော’’တိ တံ ဧကရတ္တံ အနုစိန္တယမာနာ။ ပုနံ န ဟေဿတီတိ ပုန န ဘဝိဿတိ နာဂမိဿတီတိ သောစာမ။ ဓနံဝ နဋ္ဌံ ပိတရံဝ ပေတန္တိ ဓနံ ဝါ နဋ္ဌံ ပိတရံ ဝါ မာတရံ ဝါပေတံ ကာလကတံ ကိံ နု ခေါ တုမှေ စိန္တယမာနာ ကေန ကာရဏေန တံ ဧကရတ္တံ ဝိနာ ဝါသံ အကပ္ပယိတ္ထ, ဣဒံ မေ အာစိက္ခထာတိ ပုစ္ဆတိ။ ယမိမန္တိ ယံ ဣမံ။ သေလကူလန္တိ ဒွိန္နံ သေလာနံ အန္တရေ သန္ဒမာနံ။ ဝဿကာလေတိ ဧကဿ မေဃဿ ဥဋ္ဌာယ ဝဿနကာလေ။ အမှာကဉှိ ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ရတိဝသေန စရန္တာနံ ဧကော မေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ အထ မေ ပိယသာမိကော ကိန္နရောမံ ‘‘ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆတီ’’တိ မညမာနော ဧတံ နဒိံ ဥတ္တရီတိ အာဟ။
အဟဉ္စာတိ အဟံ ပနေတဿ ပရတီရံ ဂတဘာဝံ အဇာနန္တီ သုပုပ္ဖိတာနိ အင်္ကောလကာဒီနိ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနာမိ။ တတ္ထ သတ္တလိယောထိကဉ္စာတိ ကုန္ဒာလပုပ္ဖဉ္စ သုဝဏ္ဏယောထိကဉ္စ ဩစိနန္တီ ပန ‘‘ပိယော စ မေ မာလဘာရီ ဘဝိဿတိ, အဟဉ္စ နံ မာလိနီ ဟုတွာ အဇ္ဈုပေဿ’’န္တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဩစိနာမိ။ ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိသိန္ဓုဝါရကာတိ တေပိ မယာ ဩစိတာယေဝါတိ ဝဒတိ။ ဩစေယျာတိ ဩစိနိတွာ။ အဂဠုံ စန္ဒနဉ္စာတိ ကာဠာဂဠုဉ္စ ရတ္တစန္ဒနဉ္စ။ ရောသိတင်္ဂေါတိ ဝိလိတ္တသရီရော။ ရောသိတာတိ ဝိလိတ္တာ ဟုတွာ။ အဇ္ဈုပေဿန္တိ သယနေ ဥပဂမိဿာမိ။ နုဒံ သာလေ သလဠေ ကဏ္ဏိကာရေတိ ဧတာနိ မယာ ဩစိနိတွာ တီရေ ဌပိတာနိ ပုပ္ဖါနိ နုဒန္တံ ဟရန္တံ။ သုဒုတ္တရာတိ တဿာ ဟိ ဩရိမတီရေ ဌိတကာလေယေဝ နဒိယာ ဥဒကံ အာဂတံ, တင်္ခဏညေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော, ဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရန္တိ, ကိန္နရာ နာမ ဥဒကဘီရုကာ ဟောန္တိ, ဣတိ သာ ဩတရိတုံ န ဝိသဟိ။ တေနာဟ ‘‘သာယံ နဒီ အာသိ မယာ သုဒုတ္တရာ’’တိ။
သမ္ပဿန္တာတိ ဝိဇ္ဇုလတာနိစ္ဆရဏကာလေ ပဿန္တာ။ ရောဒါမာတိ အန္ဓကာရကာလေ အပဿန္တာ ရောဒါမ, ဝိဇ္ဇုလတာနိစ္ဆရဏကာလေ ပဿန္တာ ဟသာမ။ သံဝရီတိ ရတ္တိ။ စတုက္ကန္တိ တုစ္ဆံ။ ဥတ္တရိယာနာတိ ဥတ္တရိတွာ။ တီဟူနကန္တိ တီဟိ ဦနာနိ သတ္တ ဝဿသတာနိ။ ယမိဓ မယန္တိ ယံ ကာလံ ဣဓ မယံ ဝိပ္ပဝသိမှ, သော ဣတော တီဟိ ဦနကာနိ သတ္တ ဝဿသတာနိ ဟောန္တီတိ ဝဒတိ။ ဝဿေကိမန္တိ ဝဿံ ဧကံ ဣမံ, တုမှာကံ ဧကမေဝ ဝဿသတံ ဣမံ ဇီဝိတန္တိ ဝဒတိ။ ကော နီဓာတိ ဧဝံ ပရိတ္တကေ ဇီဝိတေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၅။)ကော နု ဣဓ ကန္တာယ ဝိနာ ဘဝေယျ, အယုတ္တံ တဝ ပိယဘရိယာယ ဝိနာ ဘဝိတုန္တိ ဒီပေတိ။
ကီဝတကော နူတိ ရာဇာ ကိန္နရိယာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမေသံ အာယုပ္ပမာဏံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တုမှာကံ ကိတ္တကော အာယူ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အနုဿဝါတိ သစေ ဝေါ ကဿစိ ဝဒန္တဿ ဝါ သုတံ, မာတာပိတူနံ ဝါ ဝုဍ္ဎာနံ မဟလ္လကာနံ သန္တိကာ အာဂမော အတ္ထိ, အထ မေ တတော အနုဿဝါ ဝုဍ္ဎတော အာဂမာ ဝါ ဧတံ အဝိကမ္ပမာနာ အက္ခာထ။ န စန္တရာတိ အမှာကံ ဝဿသဟဿံ အာယု, အန္တရာ စ နော ပါပကော ဇီဝိတန္တရာယကရော ရောဂေါပိ နတ္ထိ။ အဝီတရာဂါတိ အညမညံ အဝိဂတပေမာဝ ဟုတွာ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဣမေ ဟိ နာမ တိရစ္ဆာနဂတာ ဟုတွာ ဧကရတ္တိံ ဝိပ္ပယောဂေန သတ္တ ဝဿသတာနိ ရောဒန္တာ ဝိစရန္တိ, အဟံ ပန တိယောဇနသတိကေ ရဇ္ဇေ မဟာသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ အရညေ ဝိစရာမိ, အဟော အကိစ္စကာရိမှီ’’တိ တတောဝ နိဝတ္တော ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ တေ, မဟာရာဇ, ဟိမဝန္တေ အစ္ဆရိယံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အမစ္စေဟိ ပုဋ္ဌော သဗ္ဗံ အာရောစေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒါနာနိ ဒဒန္တော ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ –
‘‘ဣဒဉ္စ သုတွာန အမာနုသာနံ, ဘလ္လာတိယော ဣတ္တရံ ဇီဝိတန္တိ၊
နိဝတ္တထ န မိဂဝံ အစရိ, အဒါသိ ဒါနာနိ အဘုဉ္ဇိ ဘောဂေ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပုန ဩဝဒန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣဒဉ္စ သုတွာန အမာနုသာနံ, သမ္မောဒထ မာ ကလဟံ အကတ္ထ၊
မာ ဝေါ တပီ အတ္တကမ္မာပရာဓော, ယထာပိ တေ ကိမ္ပုရိသေကရတ္တံ။
‘‘ဣဒဉ္စ သုတွာန အမာနုသာနံ, သမ္မောဒထ မာ ဝိဝါဒံ အကတ္ထ၊
မာ ဝေါ တပီ အတ္တကမ္မာပရာဓော, ယထာပိ တေ ကိမ္ပုရိသေကရတ္တ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၆။)တတ္ထ အမာနုသာနန္တိ ကိန္နရာနံ။ အတ္တကမ္မာပရာဓောတိ အတ္တနော ကမ္မဒေါသော။ ကိမ္ပုရိသေကရတ္တန္တိ ယထာ တေ ကိမ္ပုရိသေ ဧကရတ္တိံ ကတော အတ္တနော ကမ္မဒေါသော တပိ, တထာ တုမှေပိ မာ တပီတိ အတ္ထော။
မလ္လိကာ ဒေဝီ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဒသဗလဿ ထုတိံ ကရောန္တီ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဝိဓံ အဓိမနာ သုဏောမဟံ, ဝစနပထံ တဝ အတ္ထသံဟိတံ၊
မုဉ္စံ ဂိရံ နုဒသေဝ မေ ဒရံ, သမဏ သုခါဝဟ ဇီဝ မေ စိရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဝိဓံ အဓိမနာ သုဏောမဟန္တိ ဘန္တေ, တုမှေဟိ ဝိဝိဓေဟိ နာနာကာရဏေဟိ အလင်္ကရိတွာ ဒေသိတံ ဓမ္မဒေသနံ အဟံ အဓိမနာ ပသန္နစိတ္တာ ဟုတွာ သုဏောမိ။ ဝစနပထန္တိ တံ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ ဝိဝိဓဝစနံ။ မုဉ္စံ ဂိရံ နုဒသေဝ မေ ဒရန္တိ ကဏ္ဏသုခံ မဓုရံ ဂိရံ မုဉ္စန္တော မမ ဟဒယေ သောကဒရထံ နုဒသိယေဝ ဟရသိယေဝ။ သမဏ သုခါဝဟ ဇီဝ မေ စိရန္တိ ဘန္တေ ဗုဒ္ဓသမဏ, ဒိဗ္ဗမာနုသလောကိယလောကုတ္တရသုခါဝဟ မမ သာမိ ဓမ္မရာဇ, စိရံ ဇီဝါတိ။
ကောသလရာဇာ တတော ပဋ္ဌာယ တာယ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကိန္နရော ကောသလရာဇာ အဟောသိ, ကိန္နရီ မလ္လိကာ ဒေဝီ, ဘလ္လာတိယရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဘလ္လာတိယဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
ကော တံ ဟိံသတိ ဟေဌေတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မမ ဝဓာယ ပရိသက္ကိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၇။)အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ရေဏု နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ မဟာရက္ခိတော နာမ တာပသော ပဉ္စသတတာပသပရိဝါရော ဟိမဝန္တေ စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ စာရိကံ စရန္တော ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ သပရိသော ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ရာဇဒွါရံ ပါပုဏိ။ ရာဇာ ဣသိဂဏံ ဒိသွာ ဣရိယာပထေ ပသန္နော အလင်္ကတမဟာတလေ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေနာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ ဝဿာရတ္တံ မမ ဥယျာနေယေဝ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဝသနဋ္ဌာနာနိ ကာရေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဒတွာ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇနိဝေသနေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ရာဇာ ပန အပုတ္တကော ပုတ္တံ ပတ္ထေတိ, ပုတ္တာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဝဿာရတ္တစ္စယေန မဟာရက္ခိတော ‘‘ဣဒါနိ ဟိမဝန္တော ရမဏီယော, တတ္ထေဝ ဂမိဿာမာ’’တိ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ ရညာ ကတသက္ကာရသမ္မာနော နိက္ခမိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ မဇ္ဈနှိကသမယေ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ဧကဿ သန္ဒစ္ဆာယဿ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ တရုဏတိဏပိဋ္ဌေ သပရိဝါရော နိသီဒိ။
တာပသာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ရာဇဂေဟေ ဝံသာနုရက္ခိတော ပုတ္တော နတ္ထိ, သာဓု ဝတဿ သစေ ရာဇာ ပုတ္တံ လဘေယျ, ပဝေဏိ ဃဋီယေထာ’’တိ။ မဟာရက္ခိတော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဘဝိဿတိ နု ခေါ ရညော ပုတ္တော, ဥဒါဟု နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ဧဝမာဟ ‘‘မာ ဘောန္တော စိန္တယိတ္ထ, အဇ္ဇ ပစ္စူသကာလေ ဧကော ဒေဝပုတ္တော စဝိတွာ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိဿတီ’’တိ။ တံ သုတွာ ဧကော ကုဋဇဋိလော ‘‘ဣဒါနိ ရာဇကုလူပကော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တာပသာနံ ဂမနကာလေ ဂိလာနာလယံ ကတွာ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဧဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘န သက္ကောမီ’’တိ အာဟ။ မဟာရက္ခိတော တဿ နိပန္နကာရဏံ ဉတွာ ‘‘ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ဣသိဂဏံ အာဒါယ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတော။ ကုဟကောပိ နိဝတ္တိတွာ ဝေဂေနာဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ ဌတွာ ‘‘မဟာရက္ခိတဿ ဥပဋ္ဌာကတာပသော အာဂတော’’တိ ရညော အာရောစာပေတွာ ရညာ ဝေဂေန ပက္ကောသာပိတော ပါသာဒံ အဘိရုယှ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ရာဇာ ကုဟကံ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဣသီနံ အာရောဂျံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဘန္တေ, အတိခိပ္ပံ နိဝတ္တိတ္ထ, ဝေဂေန ကေနတ္ထေနာဂတတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ဣသိဂဏော သုခနိသိန္နော ‘သာဓု ဝတဿ, သစေ ရညော ပဝေဏိပါလကော ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ အဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၈။)ကထံ သုတွာ ‘‘ဘဝိဿတိ နု ခေါ ရညော ပုတ္တော, ဥဒါဟု နော’’တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ‘‘မဟိဒ္ဓိကော ဒေဝပုတ္တော စဝိတွာ အဂ္ဂမဟေသိယာ သုဓမ္မာယ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ ဒိသွာ ‘‘အဇာနန္တာ ဂဗ္ဘံ နာသေယျုံ, အာစိက္ခိဿာမိ နေသ’’န္တိ တုမှာကံ ကထနတ္ထာယ အာဂတော။ ကထိတံ တေ မယာ, ဂစ္ဆာမဟံ, မဟာရာဇာတိ။ ရာဇာ ‘‘ဘန္တေ, န သက္ကာ ဂန္တု’’န္တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ပသန္နစိတ္တော ကုဟကတာပသံ ဥယျာနံ နေတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ သံဝိဒဟိတွာ အဒါသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ရာဇကုလေ ဘုဉ္ဇန္တော ဝသတိ, ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုကော’’တွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော တာဝတိံသဘဝနာ စဝိတွာ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ဇာတဿ စဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘သောမနဿကုမာရော’’တွေဝ နာမံ ကရိံသု။ သော ကုမာရပရိဟာရေန ဝဍ္ဎတိ။ ကုဟကတာပသောပိ ဥယျာနဿ ဧကသ္မိံ ပဿေ နာနပ္ပကာရံ သူပေယျသာကဉ္စ ဝလ္လိဖလာနိ စ ရောပေတွာ ပဏ္ဏိကာနံ ဟတ္ထေ ဝိက္ကိဏန္တော ဓနံ သဏ္ဌပေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ သတ္တဝဿိကကာလေ ရညော ပစ္စန္တော ကုပ္ပိ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုတာပသံ မာ ပမဇ္ဇီ’’တိ ကုမာရံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ‘‘ပစ္စန္တံ ဝူပသမေဿာမီ’’တိ ဂတော။ အထေကဒိဝသံ ကုမာရော ‘‘ဇဋိလံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ကူဋဇဋိလံ ဧကံ ဂဏ္ဌိကကာသာဝံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒွေ ဥဒကဃဋေ ဂဟေတွာ သာကဝတ္ထုသ္မိံ ဥဒကံ အာသိဉ္စန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ကူဋဇဋိလော အတ္တနော သမဏဓမ္မံ အကတွာ ပဏ္ဏိကကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ကိံ ကရောသိ ပဏ္ဏိကဂဟပတိကာ’’တိ တံ လဇ္ဇာပေတွာ အဝန္ဒိတွာဝ နိက္ခမိ။ ကူဋဇဋိလော ‘‘အယံ ဣဒါနေဝ ဧဝရူပေါ ပစ္စာမိတ္တော, ကော ဇာနာတိ ကိံ ကရိဿတိ, ဣဒါနေဝ နံ နာသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ရညော အာဂမနကာလေ ပါသာဏဖလကံ ဧကမန္တံ ခိပိတွာ ပါနီယဃဋံ ဘိန္ဒိတွာ ပဏ္ဏသာလာယ တိဏာနိ ဝိကိရိတွာ သရီရံ တေလေန မက္ခေတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ သသီသံ ပါရုပိတွာ မဟာဒုက္ခပ္ပတ္တော ဝိယ မဉ္စေ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ အာဂန္တွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ နိဝေသနံ အပဝိသိတွာဝ ‘‘မမ သာမိကံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကံ ပဿိဿာမီ’’တိ ပဏ္ဏသာလဒွါရံ ဂန္တွာ တံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ အန္တော ပဝိသိတွာ တံ နိပန္နကံ ဒိသွာ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၄၉။)‘‘ကော တံ ဟိံသတိ ဟေဌေတိ, ကိံ ဒုမ္မနော သောစသိ အပ္ပတီတော၊
ကဿဇ္ဇ မာတာပိတရော ရုဒန္တု, ကွဇ္ဇ သေတု နိဟတော ပထဗျာ’’တိ။
တတ္ထ ဟိံသတီတိ ပဟရတိ။ ဟေဌေတီတိ အက္ကောသတိ။ ကွဇ္ဇ သေတူတိ ကော အဇ္ဇ သယတု။
တံ သုတွာ ကူဋဇဋိလော နိတ္ထုနန္တော ဥဋ္ဌာယ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တုဋ္ဌောသ္မိ ဒေဝ တဝ ဒဿနေန, စိရဿံ ပဿာမိ တံ ဘူမိပါလ၊
အဟိံသကော ရေဏုမနုပ္ပဝိဿ, ပုတ္တေန တေ ဟေဌယိတောသ္မိ ဒေဝါ’’တိ။
ဣတော ပရာ ဥတ္တာနသမ္ဗန္ဓဂါထာ ပါဠိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘အာယန္တု ဒေါဝါရိကာ ခဂ္ဂဗန္ဓာ, ကာသာဝိယာ ယန္တု အန္တေပုရန္တံ၊
ဟန္တွာန တံ သောမနဿံ ကုမာရံ, ဆေတွာန သီသံ ဝရမာဟရန္တု။
‘‘ပေသိတာ ရာဇိနော ဒူတာ, ကုမာရံ ဧတဒဗြဝုံ၊
ဣဿရေန ဝိတိဏ္ဏောသိ, ဝဓံ ပတ္တောသိ ခတ္တိယ။
‘‘သ ရာဇပုတ္တော ပရိဒေဝယန္တော, ဒသင်္ဂုလိံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ၊
အဟမ္ပိ ဣစ္ဆာမိ ဇနိန္ဒ ဒဋ္ဌုံ, ဇီဝံ မံ နေတွာ ပဋိဒဿယေထ။
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ရညော ပုတ္တံ အဒဿယုံ၊
ပုတ္တော စ ပိတရံ ဒိသွာ, ဒူရတောဝဇ္ဈဘာသထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၀။)‘‘အာဂစ္ဆုံ ဒေါဝါရိကာ ခဂ္ဂဗန္ဓာ, ကာသာဝိယာ ဟန္တု မမံ ဇနိန္ဒ၊
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ, အပရာဓော ကော နိဓ မမဇ္ဇ အတ္ထီ’’တိ။
တတ္ထ အဟိံသကောတိ အဟံ ကဿစိ အဟိံသကော သီလာစာရသမ္ပန္နော။ ရေဏုမနုပ္ပဝိဿာတိ မဟာရာဇ ရေဏု, အဟံ တဝ ပုတ္တေန မဟာပရိဝါရေန အနုပဝိသိတွာ ‘‘အရေ ကူဋတာပသ, ကသ္မာ တွံ ဣဓ ဝသသီ’’တိ ဝတွာ ပါသာဏဖလကံ ခိပိတွာ ဃဋံ ဘိန္ဒိတွာ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ကောဋ္ဋေန္တေန ဝိဟေဌိတောသ္မီတိ ဧဝံ သော အဘူတမေဝ ဘူတံ ဝိယ ကတွာ ရာဇာနံ သဒ္ဒဟာပေသိ။ အာယန္တူတိ ဂစ္ဆန္တု။ ‘‘မမ သာမိမှိ ဝိပ္ပဋိပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မယိပိ သော န လဇ္ဇိဿတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ တဿ ဝဓံ အာဏာပေန္တော ဧဝမာဟ။ ကာသာဝိယာတိ စောရဃာတကာ။ တေပိ ဖရသုဟတ္ထာ အတ္တနော ဝိဓာနေန ဂစ္ဆန္တူတိ ဝဒတိ။ ဝရန္တိ ဝရံ သီသံ ဥတ္တမသီသံ ဆိန္ဒိတွာ အာဟရန္တု။
ရာဇိနောတိ ဘိက္ခဝေ, ရညော သန္တိကာ ဒူတာ ရညာ ပေသိတာ ဝေဂေန ဂန္တွာ မာတရာ အလင်္ကရိတွာ အတ္တနော အင်္ကေ နိသီဒါပိတံ ကုမာရံ ပရိဝါရေတွာ ဧတဒဝေါစုံ။ ဣဿရေနာတိ ရညာ။ ဝိတိဏ္ဏောသီတိ ပရိစ္စတ္တောသိ။ သ ရာဇပုတ္တောတိ ဘိက္ခဝေ, တေသံ ဝစနံ သုတွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော မာတု အင်္ကတော ဥဋ္ဌာယ သော ရာဇပုတ္တော။ ပဋိဒဿယေထာတိ ဒဿေထ။ တဿာတိ ဘိက္ခဝေ, တေ ဒူတာ ကုမာရဿ တံ ဝစနံ သုတွာ မာရေတုံ အဝိသဟန္တာ ဂေါဏံ ဝိယ နံ ရဇ္ဇုယာ ပရိကဍ္ဎန္တာ နေတွာ ရညော ဒဿယုံ။ ကုမာရေ ပန နီယမာနေ ဒါသိဂဏပရိဝုတာ သဒ္ဓိံ ဩရောဓေဟိ သုဓမ္မာပိ ဒေဝီ နာဂရာပိ ‘‘မယံ နိရပရာဓံ ကုမာရံ မာရေတုံ န ဒဿာမာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ အဂမံသု။ အာဂစ္ဆုန္တိ တုမှာကံ အာဏာယ မမ သန္တိကံ အာဂမိံသု။ ဟန္တုံ မမန္တိ မံ မာရေတုံ။ ကော နီဓာတိ ကော နု ဣဓ မမ အပရာဓော, ယေန မံ တွံ မာရေသီတိ ပုစ္ဆိ။
ရာဇာ ‘‘ဘဝဂ္ဂံ အတိနီစံ, တဝ ဒေါသော အတိမဟန္တော’’တိ တဿ ဒေါသံ ကထေန္တော ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၁။)‘‘သာယဉ္စ ပါတော ဥဒကံ သဇာတိ, အဂ္ဂိံ သဒါ ပါရိစရတပ္ပမတ္တော၊
တံ တာဒိသံ သံယတံ ဗြဟ္မစာရိံ, ကသ္မာ တုဝံ ဗြူသိ ဂဟပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒကံ သဇာတီတိ ဥဒကောရောဟဏကမ္မံ ကရောတိ။ တံ တာဒိသန္တိ တံ တထာရူပံ မမ သာမိံ ဒိဗ္ဗစက္ခုတာပသံ ကသ္မာ တွံ ဂဟပတိဝါဒေန သမုဒါစရသီတိ ဝဒတိ။
တတော ကုမာရော ‘‘ဒေဝ, မယှံ ဂဟပတိညေဝ ‘ဂဟပတီ’တိ ဝဒန္တဿ ကော ဒေါသော’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘တာလာ စ မူလာ စ ဖလာ စ ဒေဝ, ပရိဂ္ဂဟာ ဝိဝိဓာ သန္တိမဿ၊
တေ ရက္ခတိ ဂေါပယတပ္ပမတ္တော, တသ္မာ အဟံ ဗြူမိ ဂဟပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ မူလာတိ မူလကာဒိမူလာနိ။ ဖလာတိ နာနာဝိဓာနိ ဝလ္လိဖလာနိ။ တေ ရက္ခတိ ဂေါပယတပ္ပမတ္တောတိ တေ ဧသ တဝ ကုလူပကတာပသော ပဏ္ဏိကကမ္မံ ကရောန္တော နိသီဒိတွာ ရက္ခတိ, ဝတိံ ကတွာ ဂေါပယတိ အပ္ပမတ္တော, တေန ကာရဏေန သော တဝ ဗြာဟ္မဏော ဂဟပတိ နာမ ဟောတိ။
ဣတိ နံ အဟမ္ပိ ‘‘ဂဟပတီ’’တိ ကထေသိံ။ သစေ န သဒ္ဒဟသိ, စတူသု ဒွါရေသု ပဏ္ဏိကေ ပုစ္ဆာပေဟီတိ။ ရာဇာ ပုစ္ဆာပေသိ။ တေ ‘‘အာမ, မယံ ဣမဿ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏဉ္စ ဖလာဖလာနိ စ ကိဏာမာ’’တိ အာဟံသု။ ပဏ္ဏဝတ္ထုမ္ပိ ဥပဓာရာပေတွာ ပစ္စက္ခမကာသိ။ ပဏ္ဏသာလမ္ပိဿ ပဝိသိတွာ ကုမာရဿ ပုရိသာ ပဏ္ဏဝိက္ကယလဒ္ဓံ ကဟာပဏမာသကဘဏ္ဍိကံ နီဟရိတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဉတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သစ္စံ ခေါ ဧတံ ဝဒသိ ကုမာရ, ပရိဂ္ဂဟာ ဝိဝိဓာ သန္တိမဿ၊
တေ ရက္ခတိ ဂေါပယတပ္ပမတ္တော, သ ဗြာဟ္မဏော ဂဟပတိ တေန ဟောတီ’’တိ။
တတော မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ဧဝရူပဿ ဗာလဿ ရညော သန္တိကေ ဝါသတော ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝရံ, ပရိသမဇ္ဈေယေဝဿ ဒေါသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၂။)အာဝိကတွာ အာပုစ္ဆိတွာ အဇ္ဇေဝ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ပရိသာယ နမက္ကာရံ ကတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဏန္တု မယှံ ပရိသာ သမာဂတာ, သနေဂမာ ဇာနပဒါ စ သဗ္ဗေ၊
ဗာလာယံ ဗာလဿ ဝစော နိသမ္မ, အဟေတုနာ ဃာတယတေ မံ ဇနိန္ဒော’’တိ။
တတ္ထ ဗာလာယံ ဗာလဿာတိ အယံ ရာဇာ သယံ ဗာလော ဣမဿ ဗာလဿ ကူဋဇဋိလဿ ဝစနံ သုတွာ အဟေတုနာဝ မံ ဃာတယတေတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနုဇာနာပေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒဠှသ္မိ မူလေ ဝိသဋေ ဝိရူဠှေ, ဒုန္နိက္ကယော ဝေဠု ပသာခဇာတော၊
ဝန္ဒာမိ ပါဒါနိ တဝ ဇနိန္ဒ, အနုဇာန မံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ ဒေဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဝိသဋေတိ ဝိသာလေ မဟန္တေ ဇာတေ။ ဒုန္နိက္ကယောတိ ဒုန္နိက္ကဍ္ဎိယော။
တတော ပရာ ရညော စ ပုတ္တဿ စ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘ဘုဉ္ဇဿု ဘောဂေ ဝိပုလေ ကုမာရ, သဗ္ဗဉ္စ တေ ဣဿရိယံ ဒဒါမိ၊
အဇ္ဇေဝ တွံ ကုရူနံ ဟောဟိ ရာဇာ, မာ ပဗ္ဗဇီ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဟိ ဒုက္ခာ။
‘‘ကိန္နူဓ ဒေဝ တဝမတ္ထိ ဘောဂါ, ပုဗ္ဗေဝဟံ ဒေဝလောကေ ရမိဿံ၊
ရူပေဟိ သဒ္ဒေဟိ အထော ရသေဟိ, ဂန္ဓေဟိ ဖဿေဟိ မနောရမေဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၃။)‘‘ဘုတ္တာ စ မေ ဘောဂါ တိဒိဝသ္မိံ ဒေဝ, ပရိဝါရိတော အစ္ဆရာနံ ဂဏေန၊
တုဝဉ္စ ဗာလံ ပရနေယျံ ဝိဒိတွာ, န တာဒိသေ ရာဇကုလေ ဝသေယျံ။
‘‘သစာဟံ ဗာလော ပရနေယျော အသ္မိ, ဧကာပရာဓံ ခမ ပုတ္တ မယှံ၊
ပုနပိ စေ ဧဒိသကံ ဘဝေယျ, ယထာမတိံ သောမနဿ ကရောဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုက္ခာတိ တာတ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ဒုက္ခာ, မာ ပဗ္ဗဇိ, ရာဇာ ဟောဟီတိ တံ ယာစိ။ ကိန္နူဓ ဒေဝါတိ ဒေဝ, ယေ တဝ ဘောဂါ, တေသု ကိံ နာမ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ပရိဝါရိတောတိ ပရိစာရိတော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တဿ ကိရ ဇာတိဿရဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ပရနေယျန္တိ အန္ဓံ ဝိယ ယဋ္ဌိယာ ပရေန နေတဗ္ဗံ။ တာဒိသေတိ တာဒိသဿ ရညော သန္တိကေ န ပဏ္ဍိတေန ဝသိတဗ္ဗံ, မယာ အတ္တနော ဉာဏဗလေန အဇ္ဇ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, နာဟံ တဝ သန္တိကေ ဝသိဿာမီတိ ဉာပေတုံ ဧဝမာဟ။ ယထာမတိန္တိ သစေ ပုန မယှံ ဧဝရူပေါ ဒေါသော ဟောတိ, အထ တွံ ယထာအဇ္ဈာသယံ ကရောဟီတိ ပုတ္တံ ခမာပေသိ။
မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ဩဝဒန္တော အဋ္ဌ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အနိသမ္မ ကတံ ကမ္မံ, အနဝတ္ထာယ စိန္တိတံ၊
ဘေသဇ္ဇဿေဝ ဝေဘင်္ဂေါ, ဝိပါကော ဟောတိ ပါပကော။
‘‘နိသမ္မ စ ကတံ ကမ္မံ, သမ္မာဝတ္ထာယ စိန္တိတံ၊
ဘေသဇ္ဇဿေဝ သမ္ပတ္တိ, ဝိပါကော ဟောတိ ဘဒြကော။
‘‘အလသော ဂိဟီ ကာမဘောဂီ န သာဓု, အသညတော ပဗ္ဗဇိတော န သာဓု၊
ရာဇာ န သာဓု အနိသမ္မကာရီ, ယော ပဏ္ဍိတော ကောဓနော တံ န သာဓု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၄။)‘‘နိသမ္မ ခတ္တိယော ကယိရာ, နာနိသမ္မ ဒိသမ္ပတိ၊
နိသမ္မကာရိနော ရာဇ, ယသော ကိတ္တိ စ ဝဍ္ဎတိ။
‘‘နိသမ္မ ဒဏ္ဍံ ပဏယေယျ ဣဿရော, ဝေဂါ ကတံ တပ္ပတိ ဘူမိပါလ၊
သမ္မာပဏီဓီ စ နရဿ အတ္ထာ, အနာနုတပ္ပါ တေ ဘဝန္တိ ပစ္ဆာ။
‘‘အနာနုတပ္ပါနိ ဟိ ယေ ကရောန္တိ, ဝိဘဇ္ဇ ကမ္မာယတနာနိ လောကေ၊
ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ သုခုဒြယာနိ, ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓါနုမတာနိ တာနိ။
‘‘အာဂစ္ဆုံ ဒေါဝါရိကာ ခဂ္ဂဗန္ဓာ, ကာသာဝိယာ ဟန္တု မမံ ဇနိန္ဒ၊
မာတုဉ္စ အင်္ကသ္မိမဟံ နိသိန္နော, အာကဍ္ဎိတော သဟသာ တေဟိ ဒေဝ။
‘‘ကဋုကဉှိ သမ္ဗာဓံ သုကိစ္ဆံ ပတ္တော, မဓုရမ္ပိ ယံ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ ရာဇ၊
ကိစ္ဆေနဟံ အဇ္ဇ ဝဓာ ပမုတ္တော, ပဗ္ဗဇ္ဇမေဝါဘိမနောဟမသ္မီ’’တိ။
တတ္ထ အနိသမ္မာတိ အနောလောကေတွာ အနုပဓာရေတွာ။ အနဝတ္ထာယ စိန္တိတန္တိ အနဝတ္ထပေတွာ အတုလေတွာ အတီရေတွာ စိန္တိတံ။ ဝိပါကော ဟောတိ ပါပကောတိ တဿ ဟိ ယထာ နာမ ဘေသဇ္ဇဿ ဝေဘင်္ဂေါ ဝိပတ္တိ, ဧဝမေဝံ ဝိပါကော ဟောတိ ပါပကော။ အသညတောတိ ကာယာဒီဟိ အသညတော ဒုဿီလော။ တံ န သာဓူတိ တံ တဿ ကောဓနံ န သာဓု။ နာနိသမ္မာတိ အနိသာမေတွာ ကိဉ္စိ ကမ္မံ န ကရေယျ။ ပဏယေယျာတိ ပဋ္ဌပေယျ ပဝတ္တေယျ။ ဝေဂါတိ ဝေဂေန သဟသာ။ သမ္မာပဏီဓီ စာတိ ယောနိသော ဌပိတေန စိတ္တေန ကတာ နရဿ အတ္ထာ ပစ္ဆာ အနာနုတပ္ပါ ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇ္ဇာတိ ‘‘ဣမာနိ ကာတုံ ယုတ္တာနိ, ဣမာနိ အယုတ္တာနီ’’တိ ဧဝံ ပညာယ ဝိဘဇိတွာ။ ကမ္မာယတနာနီတိ ကမ္မာနိ။ ဗုဒ္ဓါနုမတာနီတိ ပဏ္ဍိတေဟိ အနုမတာနိ အနဝဇ္ဇာနိ ဟောန္တိ။ ကဋုကန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၅။)ဒေဝ, ကဋုကံ သမ္ဗာဓံ သုကိစ္ဆံ မရဏဘယံ ပတ္တောမှိ။ လဒ္ဓါတိ အတ္တနော ဉာဏဗလေန လဘိတွာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇမေဝါဘိမနောဟမသ္မီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိမုခစိတ္တောယေဝသ္မိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေန ဓမ္မေ ဒေသိတေ ရာဇာ ဒေဝိံ အာမန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုတ္တော တဝါယံ တရုဏော သုဓမ္မေ, အနုကမ္ပကော သောမနဿော ကုမာရော၊
တံ ယာစမာနော န လဘာမိ သွဇ္ဇ, အရဟသိ နံ ယာစိတဝေ တုဝမ္ပီ’’တိ။
တတ္ထ ယာစိတဝေတိ ယာစိတုံ။
သာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယမေဝ ဥယောဇေန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ရမဿု ဘိက္ခာစရိယာယ ပုတ္တ, နိသမ္မ ဓမ္မေသု ပရိဗ္ဗဇဿု၊
သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ, အနိန္ဒိတော ဗြဟ္မမုပေတိ ဌာန’’န္တိ။
တတ္ထ နိသမ္မာတိ ပဗ္ဗဇန္တော စ နိသာမေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဟာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယုတ္တံ နိယျာနိကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇ။
အထ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘အစ္ဆေရရူပံ ဝတ ယာဒိသဉ္စ, ဒုက္ခိတံ မံ ဒုက္ခာပယသေ သုဓမ္မေ၊
ယာစဿု ပုတ္တံ ဣတိ ဝုစ္စမာနာ, ဘိယျောဝ ဥဿာဟယသေ ကုမာရ’’န္တိ။
တတ္ထ ယာဒိသဉ္စာတိ ယာဒိသံ ဣဒံ တွံ ဝဒေသိ, တံ အစ္ဆရိယရူပံ ဝတ။ ဒုက္ခိတန္တိ ပကတိယာပိ မံ ဒုက္ခိတံ ဘိယျော ဒုက္ခာပယသိ။
ပုန ဒေဝီ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၆။)‘‘ယေ ဝိပ္ပမုတ္တာ အနဝဇ္ဇဘောဂိနော, ပရိနိဗ္ဗုတာ လောကမိမံ စရန္တိ၊
တမရိယမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇမာနံ, န ဥဿဟေ ဝါရယိတုံ ကုမာရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိပ္ပမုတ္တာတိ ရာဂါဒီဟိ ဝိပ္ပမုတ္တာ။ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတာ။ တမရိယမဂ္ဂန္တိ တံ တေသံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ သန္တကံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇမာနံ မမ ပုတ္တံ ဝါရေတုံ န ဥဿဟာမိ ဒေဝါတိ။
တဿာ ဝစနံ သုတွာ ရာဇာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ သေဝိတဗ္ဗာ သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
ယေသာယံ သုတွာန သုဘာသိတာနိ, အပ္ပေါဿုက္ကာ ဝီတသောကာ သုဓမ္မာ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟုဌာနစိန္တိနောတိ ဗဟုကာရဏစိန္တိနော။ ယေသာယန္တိ ယေသံ အယံ။ သောမနဿကုမာရဿေဝ ဟိ သာ သုဘာသိတံ သုတွာ အပ္ပေါဿုက္ကာ ဇာတာ, ရာဇာပိ တဒေဝ သန္ဓာယာဟ။
မဟာသတ္တော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ‘‘သစေ မယှံ ဒေါသော အတ္ထိ, ခမထာ’’တိ မဟာဇနဿ အဉ္ဇလိံ ကတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ဂန္တွာ မနုဿေသု နိဝတ္တေသု မနုဿဝဏ္ဏေနာဂန္တွာ ဒေဝတာဟိ သတ္တ ပဗ္ဗတရာဇိယော အတိက္ကမိတွာ ဟိမဝန္တံ နီတော ဝိဿကမ္မုနာ နိမ္မိတာယ ပဏ္ဏသာလာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တံ တတ္ထ ယာဝ သောဠသဝဿကာလာ ရာဇကုလပရိစာရိကဝေသေန ဒေဝတာယေဝ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ကူဋဇဋိလမ္ပိ မဟာဇနော ပေါထေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ မဟာသတ္တော ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပေသ မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကုဟကော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, မာတာ မဟာမာယာ, မဟာရက္ခိတော သာရိပုတ္တော, သောမနဿကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သောမနဿဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၇။)֍ * [၅၀၆] ၁၀။ စမ္ပေယျဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာ နု ဝိဇ္ဇုရိဝါဘာသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘သာဓု ဝေါ ကတံ ဥပါသကာ ဥပေါသထဝါသံ ဝသန္တေဟိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ နာဂသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဥပေါသထဝါသံ ဝသိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ အင်္ဂရဋ္ဌေ အင်္ဂေ စ မဂဓရဋ္ဌေ မဂဓေ စ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အင်္ဂမဂဓရဋ္ဌာနံ အန္တရေ စမ္ပာ နာမ နဒီ, တတ္ထ နာဂဘဝနံ အဟောသိ။ စမ္ပေယျော နာမ နာဂရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ကဒါစိ မဂဓရာဇာ အင်္ဂရဋ္ဌံ ဂဏှာတိ, ကဒါစိ အင်္ဂရာဇာ မဂဓရဋ္ဌံ။ အထေကဒိဝသံ မဂဓရာဇာ အင်္ဂေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတွာ ယုဒ္ဓပရာဇိတော အဿံ အာရုယှ ပလာယန္တော အင်္ဂရညော ယောဓေဟိ အနုဗဒ္ဓေါ ပုဏ္ဏံ စမ္ပာနဒိံ ပတွာ ‘‘ပရဟတ္ထေ မရဏတော နဒိံ ပဝိသိတွာ မတံ သေယျော’’တိ အဿေနေဝ သဒ္ဓိံ နဒိံ ဩတရိ။ တဒါ စမ္ပေယျော နာဂရာဇာ အန္တောဒကေ ရတနမဏ္ဍပံ နိမ္မိနိတွာ မဟာပရိဝါရော မဟာပါနံ ပိဝတိ။ အဿော ရညာ သဒ္ဓိံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ နာဂရညော ပုရတော ဩတရိ။ နာဂရာဇာ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ရာဇာနံ ဒိသွာ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ အာသနာ ဥဋ္ဌာယ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇာ’’တိ ရာဇာနံ အတ္တနော ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ ရာဇာ ယထာဘူတံ ကထေသိ။ အထ နံ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, အဟံ တံ ဒွိန္နံ ရဋ္ဌာနံ သာမိကံ ကရိဿာမီ’’တိ အဿာသေတွာ သတ္တာဟံ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ မဂဓရာဇေန သဒ္ဓိံ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိ။ မဂဓရာဇာ နာဂရာဇဿာနုဘာဝေန အင်္ဂရာဇာနံ ဂဟေတွာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ ဒွီသု ရဋ္ဌေသု ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ရညော စ နာဂရာဇဿ စ ဝိဿာသော ထိရော အဟောသိ။ ရာဇာ အနုသံဝစ္ဆရံ စမ္ပာနဒီတီရေ ရတနမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ မဟန္တေန ပရိစ္စာဂေန နာဂရညော ဗလိကမ္မံ ကရောတိ။ သောပိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ဗလိကမ္မံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ မဟာဇနော နာဂရညော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ရာဇပရိသာယ သဒ္ဓိံ နဒီတီရံ ဂန္တွာ တံ နာဂရာဇဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ ပတ္ထယမာနော ဒါနံ ဒတွာ သီလံ ရက္ခိတွာ စမ္ပေယျနာဂရာဇဿ ကာလကိရိယတော သတ္တမေ ဒိဝသေ စဝိတွာ တဿ ဝသနပါသာဒေ သိရိဂဗ္ဘေ သိရိသယနပိဋ္ဌေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၈။)နိဗ္ဗတ္တိ။ သရီရံ သုမနဒါမဝဏ္ဏံ မဟန္တံ အဟောသိ။ သော တံ ဒိသွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘မယာ ကတကုသလနိဿန္ဒေန ဆသု ကာမသဂ္ဂေသု ဣဿရိယံ ကောဋ္ဌေ ပဋိသာမိတံ ဓညံ ဝိယ အဟောသိ။ သွာဟံ ဣမိဿာ တိရစ္ဆာနယောနိယာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိံ, ကိံ မေ ဇီဝိတေနာ’’တိ မရဏာယ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အထ နံ သုမနာ နာမ နာဂမာဏဝိကာ ဒိသွာ ‘‘မဟာနုဘာဝေါ သတ္တော နိဗ္ဗတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ သေသနာဂမာဏဝိကာနံ သညံ အဒါသိ, သဗ္ဗာ နာနာတူရိယဟတ္ထာ အာဂန္တွာ တဿ ဥပဟာရံ ကရိံသု။ တဿ တံ နာဂဘဝနံ သက္ကဘဝနံ ဝိယ အဟောသိ, မရဏစိတ္တံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ, သပ္ပသရီရံ ဝိဇဟိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သယနပိဋ္ဌေ နိသီဒိ။ အထဿ တတော ပဋ္ဌာယ ယသော မဟာ အဟောသိ။
သော တတ္ထ နာဂရဇ္ဇံ ကာရေန္တော အပရဘာဂေ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘ကိံ မေ ဣမာယ တိရစ္ဆာနယောနိယာ, ဥပေါသထဝါသံ ဝသိတွာ ဣတော မုစ္စိတွာ မနုဿပထံ ဂန္တွာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံယေဝ ပါသာဒေ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ။ အလင်္ကတနာဂမာဏဝိကာ တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိ, ယေဘုယျေနဿ သီလံ ဘိဇ္ဇတိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ပါသာဒါ နိက္ခမိတွာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆတိ။ တာ တတြာပိ ဂစ္ဆန္တိ, ဥပေါသထော ဘိဇ္ဇတေဝ။ သော စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဣတော နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ဥပေါသထဝါသံ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဥပေါသထဒိဝသေသု နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ဧကဿ ပစ္စန္တဂါမဿ အဝိဒူရေ မဟာမဂ္ဂသမီပေ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ‘‘မမ စမ္မာဒီဟိ အတ္ထိကာ ဂဏှန္တု, မံ ကီဠာသပ္ပံ ဝါ ကာတုကာမာ ကရောန္တူ’’တိ သရီရံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘောဂေ အာဘုဇိတွာ နိပန္နော ဥပေါသထဝါသံ ဝသတိ။ မဟာမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တာ စ အာဂစ္ဆန္တာ စ တံ ဒိသွာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတွာ ပက္ကမန္တိ။ ပစ္စန္တဂါမဝါသိနော ဂန္တွာ ‘‘မဟာနုဘာဝေါ နာဂရာဇာ’’တိ တဿ ဥပရိ မဏ္ဍပံ ကရိတွာ သမန္တာ ဝါလုကံ ဩကိရိတွာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇယိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာ မဟာသတ္တေ ပသီဒိတွာ ပူဇံ ကတွာ ပုတ္တံ ပတ္ထေန္တိ, ဓီတရံ ပတ္ထေန္တိ။
မဟာသတ္တောပိ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီသု ဝမ္မိကမတ္ထကေ နိပဇ္ဇိတွာ ပါဋိပဒေ နာဂဘဝနံ ဂစ္ဆတိ။ တဿေဝံ ဥပေါသထံ ကရောန္တဿ အဒ္ဓါ ဝီတိဝတ္တော။ ဧကဒိဝသံ သုမနာ အဂ္ဂမဟေသီ အာဟ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၅၉။)‘‘ဒေဝ, တွံ မနုဿလောကံ ဂန္တွာ ဥပေါသထံ ဥပဝသသိ, မနုဿလောကော စ သာသင်္ကော သပ္ပဋိဘယော, သစေ တေ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, အထ မယံ ယေန နိမိတ္တေန ဇာနေယျာမ, တံ နော အာစိက္ခာဟီ’’တိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော မင်္ဂလပေါက္ခရဏိယာ တီရံ နေတွာ ‘‘သစေ မံ ဘဒ္ဒေ, ကောစိ ပဟရိတွာ ကိလမေဿတိ, ဣမိဿာ ပေါက္ခရဏိယာ ဥဒကံ အာဝိလံ ဘဝိဿတိ, သစေ သုပဏ္ဏော ဂဟေဿတိ, ဥဒကံ ပက္ကုထိဿတိ, သစေ အဟိတုဏ္ဍိကော ဂဏှိဿတိ, ဥဒကံ လောဟိတဝဏ္ဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ တဿာ တီဏိ နိမိတ္တာနိ အာစိက္ခိတွာ စာတုဒ္ဒသီဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာယ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ နိပဇ္ဇိ သရီရသောဘာယ ဝမ္မိကံ သောဘယမာနော။ သရီရဉှိဿ ရဇတဒါမံ ဝိယ သေတံ အဟောသိ မတ္ထကော ရတ္တကမ္ဗလဂေဏ္ဍုကော ဝိယ။ ဣမသ္မိံ ပန ဇာတကေ ဗောဓိသတ္တဿ သရီရံ နင်္ဂလသီသပမာဏံ အဟောသိ, ဘူရိဒတ္တဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၇၈၄ အာဒယော) ဦရုပ္ပမာဏံ, သင်္ခပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၄၃ အာဒယော) ဧကဒေါဏိကနာဝပမာဏံ။
တဒါ ဧကော ဗာရာဏသိဝါသီ မာဏဝေါ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ အလမ္ပာယနမန္တံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တေန မဂ္ဂေန အတ္တနော ဂေဟံ ဂစ္ဆန္တော မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု ကီဠာပေန္တော ဓနံ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒိဗ္ဗောသဓာနိ ဂဟေတွာ ဒိဗ္ဗမန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဒိဗ္ဗမန္တသုတကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တဿ ကဏ္ဏေသု အယသလာကပဝေသနကာလော ဝိယ ဇာတော, မတ္ထကော သိခရေန အဘိမတ္ထိယမာနော ဝိယ ဇာတော။ သော ‘‘ကော နု ခေါ ဧသော’’တိ ဘောဂန္တရတော သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဩလောကေန္တော အဟိတုဏ္ဍိကံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘မမ ဝိသံ မဟန္တံ, သစာဟံ ကုဇ္ဈိတွာ နာသဝါတံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ, ဧတဿ သရီရံ ဘသ္မမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိပ္ပကိရိဿတိ, အထ မေ သီလံ ခဏ္ဍံ ဘဝိဿတိ, န ဒါနိ တံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ။ သော အက္ခီနိ နိမ္မီလေတွာ သီသံ ဘောဂန္တရေ ဌပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၀။)အဟိတုဏ္ဍိကော ဗြာဟ္မဏော ဩသဓံ ခါဒိတွာ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ ခေဠံ မဟာသတ္တဿ သရီရေ ဩပိ, ဩသဓာနဉ္စ မန္တဿ စာနုဘာဝေန ခေဠေန ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဖောဋာနံ ဥဋ္ဌာနကာလော ဝိယ ဇာတော။ အထ နံ သော နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎိတွာ ဒီဃသော နိပဇ္ဇာပေတွာ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန ဥပ္ပီဠေန္တော ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ သီသံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ နိပ္ပီဠိ, မဟာသတ္တဿ မုခံ ဝိဝရိ။ အထဿ မုခေ ခေဠံ ဩပိတွာ ဩသဓမန္တံ ကတွာ ဒန္တေ ဘိန္ဒိ, မုခံ လောဟိတဿ ပူရိ။ မဟာသတ္တော အတ္တနော သီလဘေဒဘယေန ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တော အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကနမတ္တမ္ပိ နာကရိ။ သောပိ ‘‘နာဂရာဇာနံ ဒုဗ္ဗလံ ကရိဿာမီ’’တိ နင်္ဂုဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယဿ အဋ္ဌီနိ စုဏ္ဏယမာနော ဝိယ သကလသရီရံ မဒ္ဒိတွာ ပဋ္ဋကဝေဌနံ နာမ ဝေဌေသိ, တန္တမဇ္ဇိတံ နာမ မဇ္ဇိ, နင်္ဂုဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ဒုဿပေါထိမံ နာမ ပေါထေသိ။ မဟာသတ္တဿ သကလသရီရံ လောဟိတမက္ခိတံ အဟောသိ။ သော မဟာဝေဒနံ အဓိဝါသေသိ။
အထဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ဉတွာ ဝလ္လီဟိ ပေဠံ ကရိတွာ တတ္ထ နံ ပက္ခိပိတွာ ပစ္စန္တဂါမံ နေတွာ မဟာဇနမဇ္ဈေ ကီဠာပေသိ။ နီလာဒီသု ဝဏ္ဏေသု ဝဋ္ဋစတုရဿာဒီသု သဏ္ဌာနေသု အဏုံထူလာဒီသု ပမာဏေသု ယံ ယံ ဗြာဟ္မဏော ဣစ္ဆတိ, မဟာသတ္တော တံတဒေဝ ကတွာ နစ္စတိ, ဖဏသတံ ဖဏသဟဿမ္ပိ ကရောတိယေဝ။ မဟာဇနော ပသီဒိတွာ ဗဟုံ ဓနံ အဒါသိ။ ဧကဒိဝသမေဝ ကဟာပဏသဟဿဉ္စေဝ သဟဿဂ္ဃနကေ စ ပရိက္ခာရေ လဘိ။ ဗြာဟ္မဏော အာဒိတောဝ သဟဿံ လဘိတွာ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ, တံ ပန ဓနံ လဘိတွာ ‘‘ပစ္စန္တဂါမေယေဝ တာဝ မေ ဧတ္တကံ ဓနံ လဒ္ဓံ, ရာဇရာဇမဟာမစ္စာနံ သန္တိကေ ဗဟုံ ဓနံ လဘိဿာမီ’’တိ သကဋဉ္စ သုခယာနကဉ္စ ဂဟေတွာ သကဋေ ပရိက္ခာရေ ဌပေတွာ သုခယာနကေ နိသိန္နော မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟာသတ္တံ ဂါမနိဂမာဒီသု ကီဠာပေန္တော ‘‘ဗာရာဏသိယံ ဥဂ္ဂသေနရညော သန္တိကေ ကီဠာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ အဂမာသိ။ သော မဏ္ဍူကေ မာရေတွာ နာဂရညော ဒေတိ။ နာဂရာဇာ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဧသ မံ နိဿာယ မာရေဿတီ’’တိ န ခါဒတိ။ အထဿ မဓုလာဇေ အဒါသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ဘောဇနံ ဂဏှိဿာမိ, အန္တောပေဠာယ ဧဝ မရဏံ ဘဝိဿတီ’’တိ တေပိ န ခါဒတိ။ ဗြာဟ္မဏော မာသမတ္တေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဒွါရဂါမေသု ကီဠာပေန္တော ဗဟုံ ဓနံ လဘိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၁။)ရာဇာပိ နံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အမှာကံ ကီဠာပေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝ, သွေ ပန္နရသေ တုမှာကံ ကီဠာပေဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သွေ နာဂရာဇာ ရာဇင်္ဂဏေ နစ္စိဿတိ, မဟာဇနော သန္နိပတိတွာ ပဿတူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ပုနဒိဝသေ ရာဇင်္ဂဏံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဗြာဟ္မဏံ ပက္ကောသာပေသိ။ သော ရတနပေဠာယ မဟာသတ္တံ နေတွာ ဝိစိတ္တတ္ထရေ ပေဠံ ဌပေတွာ နိသီဒိ။ ရာဇာပိ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာဇနပရိဝုတော ရာဇာသနေ နိသီဒိ။ ဗြာဟ္မဏော မဟာသတ္တံ နီဟရိတွာ နစ္စာပေသိ။ မဟာဇနော သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော စေလုက္ခေပသဟဿံ ပဝတ္တေတိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဥပရိ သတ္တရတနဝဿံ ဝဿတိ။ တဿ ဂဟိတဿ မာသော သမ္ပူရိ။ ဧတ္တကံ ကာလံ နိရာဟာရောဝ အဟောသိ။ သုမနာ ‘‘အတိစိရာယတိ မေ ပိယသာမိကော, ဣဒါနိဿ ဣဓ အနာဂစ္ဆန္တဿ မာသော သမ္ပုဏ္ဏော, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ ဂန္တွာ ပေါက္ခရဏိံ ဩလောကေန္တီ လောဟိတဝဏ္ဏံ ဥဒကံ ဒိသွာ ‘‘အဟိတုဏ္ဍိကေန ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ဝမ္မိကသန္တိကံ ဂန္တွာ မဟာသတ္တဿ ဂဟိတဋ္ဌာနဉ္စ ကိလမိတဋ္ဌာနဉ္စ ဒိသွာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရာဇင်္ဂဏေ ပရိသမဇ္ဈေ အာကာသေ ရောဒမာနာ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော နစ္စန္တောဝ အာကာသံ ဩလောကေတွာ တံ ဒိသွာ လဇ္ဇိတော ပေဠံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ တဿ ပေဠံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော တံ အာကာသေ ဌိတံ ဒိသွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာ နု ဝိဇ္ဇုရိဝါဘာသိ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ၊
ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗီ, န တံ မညာမီ မာနုသိ’’န္တိ။
တတ္ထ န တံ မညာမိ မာနုသိန္တိ အဟံ တံ မာနုသီတိ န မညာမိ, တယာ ဧကာယ ဒေဝတာယ ဂန္ဓဗ္ဗိယာ ဝါ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒတိ။
ဣဒါနိ တေသံ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ ဟောန္တိ –
‘‘နမှိ ဒေဝီ န ဂန္ဓဗ္ဗီ, န မဟာရာဇ မာနုသီ၊
နာဂကညာသ္မိ ဘဒ္ဒန္တေ, အတ္ထေနမှိ ဣဓာဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၂။)‘‘ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ ကုပိတိန္ဒြိယာသိ, နေတ္တေဟိ တေ ဝါရိဂဏာ သဝန္တိ၊
ကိံ တေ နဋ္ဌံ ကိံ ပန ပတ္ထယာနာ, ဣဓာဂတာ နာရိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ။
‘‘ယမုဂ္ဂတေဇော ဥရဂေါတိ စာဟု, နာဂေါတိ နံ အာဟု ဇနာ ဇနိန္ဒ၊
တမဂ္ဂဟီ ပုရိသော ဇီဝိကတ္ထော, တံ ဗန္ဓနာ မုဉ္စ ပတီ မမေသော။
‘‘ကထံ နွယံ ဗလဝိရိယူပပန္နော, ဟတ္ထတ္တမာဂစ္ဆိ ဝနိဗ္ဗကဿ၊
အက္ခာဟိ မေ နာဂကညေ တမတ္ထံ, ကထံ ဝိဇာနေမု ဂဟီတနာဂံ။
‘‘နဂရမ္ပိ နာဂေါ ဘသ္မံ ကရေယျ, တထာ ဟိ သော ဗလဝိရိယူပပန္နော၊
ဓမ္မဉ္စ နာဂေါ အပစာယမာနော, တသ္မာ ပရက္ကမ္မ တပေါ ကရောတီ’’တိ။
တတ္ထ အတ္ထေနမှီတိ အဟံ ဧကံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဣဓာဂတာ။ ကုပိတိန္ဒြိယာတိ ကိလန္တိန္ဒြိယာ။ ဝါရိဂဏာတိ အဿုဗိန္ဒုဃဋာ။ ဥရဂေါတိ စာဟူတိ ဥရဂေါတိ စာယံ မဟာဇနော ကထေသိ။ တမဂ္ဂဟီ ပုရိသောတိ အယံ ပုရိသော တံ နာဂရာဇာနံ ဇီဝိကတ္ထာယ အဂ္ဂဟေသိ။ ဝနိဗ္ဗကဿာတိ ဣမဿ ဝနိဗ္ဗကဿ ကထံ နု ဧသ မဟာနုဘာဝေါ သမာနော ဟတ္ထတ္တံ အာဂတောတိ ပုစ္ဆတိ။ ဓမ္မဉ္စာတိ ပဉ္စသီလဓမ္မံ ဥပေါသထဝါသဓမ္မဉ္စ ဂရုံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ, တသ္မာ ဣမိနာ ပုရိသေန ဂဟိတောပိ ‘‘သစာဟံ ဣမဿ ဥပရိ နာသဝါတံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ, ဘသ္မမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိကိရိဿတိ, ဧဝံ မေ သီလံ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ သီလဘေဒဘယာ ပရက္ကမ္မ တံ ဒုက္ခံ အဓိဝါသေတွာ တပေါ ကရောတိ, ဝီရိယမေဝ ကရောတီတိ အာဟ။
ရာဇာ ‘‘ကဟံ ပနေသော ဣမိနာ ဂဟိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သာ အာစိက္ခန္တီ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၃။)‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိဉ္စ ရာဇ, စတုပ္ပထေ သမ္မတိ နာဂရာဇာ၊
တမဂ္ဂဟီ ပုရိသော ဇီဝိကတ္ထော, တံ ဗန္ဓနာ မုဉ္စ ပတီ မမေသော’’တိ။
တတ္ထ စတုပ္ပထေတိ စတုက္ကမဂ္ဂဿ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကေ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဥပေါသထဝါသံ ဝသန္တော နိပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တံ ဗန္ဓနာတိ တံ ဧဝံ ဓမ္မိကံ ဂုဏဝန္တံ နာဂရာဇာနံ ဧတဿ ဓနံ ဒတွာ ပေဠဗန္ဓနာ ပမုဉ္စ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုနပိ တံ ယာစန္တီ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သောဠသိတ္ထိသဟဿာနိ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
ဝါရိဂေဟသယာ နာရီ, တာပိ တံ သရဏံ ဂတာ။
‘‘ဓမ္မေန မောစေဟိ အသာဟသေန, ဂါမေန နိက္ခေန ဂဝံ သတေန၊
ဩဿဋ္ဌကာယော ဥရဂေါ စရာတု, ပုညတ္ထိကော မုဉ္စတု ဗန္ဓနသ္မာ’’တိ။
တတ္ထ သောဠသိတ္ထိသဟဿာနီတိ မာ တွံ ဧသ ယော ဝါ သော ဝါ ဒလိဒ္ဒနာဂေါတိ မညိတ္ထ။ ဧတဿ ဟိ ဧတ္တကာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဣတ္ထိယောဝ, သေသာ သမ္ပတ္တိ အပရိမာဏာတိ ဒဿေတိ။ ဝါရိဂေဟသယာတိ ဥဒကစ္ဆဒနံ ဥဒကဂဗ္ဘံ ကတွာ တတ္ထ သယနသီလာ။ ဩဿဋ္ဌကာယောတိ နိဿဋ္ဌကာယော ဟုတွာ။ စရာတူတိ စရတု။
အထ နံ ရာဇာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဓမ္မေန မောစေမိ အသာဟသေန, ဂါမေန နိက္ခေန ဂဝံ သတေန၊
ဩဿဋ္ဌကာယော ဥရဂေါ စရာတု, ပုညတ္ထိကော မုဉ္စတု ဗန္ဓနသ္မာ။
‘‘ဒမ္မိ နိက္ခသတံ လုဒ္ဒ, ထူလဉ္စ မဏိကုဏ္ဍလံ၊
စတုဿဒဉ္စ ပလ္လင်္ကံ, ဥမာပုပ္ဖသရိန္နိဘံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၄။)‘‘ဒွေ စ သာဒိသိယော ဘရိယာ, ဥသဘဉ္စ ဂဝံ သတံ၊
ဩဿဋ္ဌကာယော ဥရဂေါ စရာတု, ပုညတ္ထိကော မုဉ္စတု ဗန္ဓနသ္မာ’’တိ။
တတ္ထ လုဒ္ဒါတိ ရာဇာ ဥရဂံ မောစေတုံ အဟိတုဏ္ဍိကံ အာမန္တေတွာ တဿ ဒါတဗ္ဗံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ ဂါထာ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
အထ နံ လုဒ္ဒေါ အာဟ –
‘‘ဝိနာပိ ဒါနာ တဝ ဝစနံ ဇနိန္ဒ, မုဉ္စေမု နံ ဥရဂံ ဗန္ဓနသ္မာ၊
ဩဿဋ္ဌကာယော ဥရဂေါ စရာတု, ပုညတ္ထိကော မုဉ္စတု ဗန္ဓနသ္မာ’’တိ။
တတ္ထ တဝ ဝစနန္တိ မဟာရာဇ, ဝိနာပိ ဒါနေန တဝ ဝစနမေဝ အမှာကံ ဂရု။ မုဉ္စေမု နန္တိ မုဉ္စိဿာမိ ဧတန္တိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တံ ပေဠတော နီဟရိ။ နာဂရာဇာ နိက္ခမိတွာ ပုပ္ဖန္တရံ ပဝိသိတွာ တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ မာဏဝကဝဏ္ဏေန အလင်္ကတသရီရော ဟုတွာ ပထဝိံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ နိက္ခန္တော အဋ္ဌာသိ။ သုမနာ အာကာသတော ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကေ ဌိတာ။ နာဂရာဇာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ရာဇာနံ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မုတ္တော စမ္ပေယျကော နာဂေါ, ရာဇာနံ ဧတဒဗြဝိ၊
နမော တေ ကာသိရာဇတ္ထု, နမော တေ ကာသိဝဍ္ဎန၊
အဉ္ဇလိံ တေ ပဂ္ဂဏှာမိ, ပဿေယျံ မေ နိဝေသနံ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဒုဗ္ဗိဿသမေတမာဟု, ယံ မာနုသော ဝိဿသေ အမာနုသမှိ၊
သစေ စ မံ ယာစသိ ဧတမတ္ထံ, ဒက္ခေမု တေ နာဂ နိဝေသနာနီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၅။)တတ္ထ ပဿေယျံ မေ နိဝေသနန္တိ မမ နိဝေသနံ စမ္ပေယျနာဂဘဝနံ ရမဏီယံ ပဿိတဗ္ဗယုတ္တကံ။ တံ တေ အဟံ ဒဿေတုကာမော, တံ သဗလဝါဟနော တွံ အာဂန္တွာ ပဿ, နရိန္ဒာတိ ဝဒတိ။ ဒုဗ္ဗိဿသန္တိ ဒုဝိဿာသနီယံ။ သစေ စာတိ သစေ မံ ယာစသိ, ပဿေယျာမ တေ နိဝေသနာနိ, အပိ စ ခေါ ပန တံ န သဒ္ဒဟာမီတိ ဝဒတိ။
အထ နံ သဒ္ဒဟာပေတုံ သပထံ ကရောန္တော မဟာသတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သစေပိ ဝါတော ဂိရိမာဝဟေယျ, စန္ဒော စ သုရိယော စ ဆမာ ပတေယျုံ၊
သဗ္ဗာ စ နဇ္ဇော ပဋိသောတံ ဝဇေယျုံ, န တွေဝဟံ ရာဇ မုသာ ဘဏေယျံ။
‘‘နဘံ ဖလေယျ ဥဒဓီပိ သုဿေ, သံဝဋ္ဋယေ ဘူတဓရာ ဝသုန္ဓရာ၊
သိလုစ္စယော မေရု သမူလမုပ္ပတေ, န တွေဝဟံ ရာဇ မုသာ ဘဏေယျ’’န္တိ။
တတ္ထ သံဝဋ္ဋယေ ဘူတဓရာ ဝသုန္ဓရာတိ အယံ ဘူတဓရာတိ စ ဝသုန္ဓရာတိ စ သင်္ခံ ဂတာ မဟာပထဝီ ကိလဉ္ဇံ ဝိယ သံဝဋ္ဋေယျ။ သမူလမုပ္ပတေတိ ဧဝံ မဟာသိနေရုပဗ္ဗတော သမူလော ဥဋ္ဌာယ ပုရာဏပဏ္ဏံ ဝိယ အာကာသေ ပက္ခန္ဒေယျ။
သော မဟာသတ္တေန ဧဝံ ဝုတ္တေပိ အသဒ္ဒဟန္တော –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဒုဗ္ဗိဿသမေတမာဟု, ယံ မာနုသော ဝိဿသေ အမာနုသမှိ၊
သစေ စ မံ ယာစသိ ဧတမတ္ထံ, ဒက္ခေမု တေ နာဂ နိဝေသနာနီ’’တိ။ –
ပုနပိ တမေဝ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘တွံ မယာ ကတဂုဏံ ဇာနိတုံ အရဟသိ, သဒ္ဒဟိတုံ ပန ယုတ္တဘာဝံ ဝါ အယုတ္တဘာဝံ ဝါ အဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ပကာသေန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၆။)‘‘တုမှေ ခေါတ္ထ ဃောရဝိသာ ဥဠာရာ, မဟာတေဇာ ခိပ္ပကောပီ စ ဟောထ၊
မံကာရဏာ ဗန္ဓနသ္မာ ပမုတ္တော, အရဟသိ နော ဇာနိတုယေ ကတာနီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဠာရာတိ ဥဠာရဝိသာ။ ဇာနိတုယေတိ ဇာနိတုံ။
အထ နံ သဒ္ဒဟာပေတုံ ပုန သပထံ ကရောန္တော မဟာသတ္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သော ပစ္စတံ နိရယေ ဃောရရူပေ, မာ ကာယိကံ သာတမလတ္ထ ကိဉ္စိ၊
ပေဠာယ ဗဒ္ဓေါ မရဏံ ဥပေတု, ယော တာဒိသံ ကမ္မကတံ န ဇာနေ’’တိ။
တတ္ထ ပစ္စတန္တိ ပစ္စတု။ ကမ္မကတန္တိ ကတကမ္မံ ဧဝံ ဂုဏကာရကံ တုမှာဒိသံ ယော န ဇာနာတိ, သော ဧဝရူပေါ ဟောတူတိ ဝဒတိ။
အထဿ ရာဇာ သဒ္ဒဟိတွာ ထုတိံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သစ္စပ္ပဋိညာ တဝ မေသ ဟောတု, အက္ကောဓနော ဟောဟိ အနုပနာဟီ၊
သဗ္ဗဉ္စ တေ နာဂကုလံ သုပဏ္ဏာ, အဂ္ဂိံဝ ဂိမှေသု ဝိဝဇ္ဇယန္တူ’’တိ။
တတ္ထ တဝ မေသ ဟောတူတိ တဝ ဧသာ ပဋိညာ သစ္စာ ဟောတု။ အဂ္ဂိံဝ ဂိမှေသု ဝိဝဇ္ဇယန္တူတိ ယထာ မနုဿာ ဂိမှကာလေ သန္တာပံ အနိစ္ဆန္တာ ဇလမာနံ အဂ္ဂိံ ဝိဝဇ္ဇေန္တိ, ဧဝံ ဝိဝဇ္ဇေန္တု ဒူရတောဝ ပရိဟရန္တု။
မဟာသတ္တောပိ ရညော ထုတိံ ကရောန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနုကမ္ပသီ နာဂကုလံ ဇနိန္ဒ, မာတာ ယထာ သုပ္ပိယံ ဧကပုတ္တံ၊
အဟဉ္စ တေ နာဂကုလေန သဒ္ဓိံ, ကာဟာမိ ဝေယျာဝဋိကံ ဥဠာရ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၇။)တံ သုတွာ ရာဇာ နာဂဘဝနံ ဂန္တုကာမော သေနံ ဂမနသဇ္ဇံ ကာတုံ အာဏာပေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယောဇေန္တု ဝေ ရာဇရထေ သုစိတ္တေ, ကမ္ဗောဇကေ အဿတရေ သုဒန္တေ၊
နာဂေ စ ယောဇေန္တု သုဝဏ္ဏကပ္ပနေ, ဒက္ခေမု နာဂဿ နိဝေသနာနီ’’တိ။
တတ္ထ ကမ္ဗောဇကေ အဿတရေ သုဒန္တေတိ သုသိက္ခိတေ ကမ္ဗောဇရဋ္ဌသမ္ဘဝေ အဿတရေ ယောဇေန္တု။
ဣတရာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ –
‘‘ဘေရီ မုဒိင်္ဂါ ပဏဝါ စ သင်္ခါ, အဝဇ္ဇယိံသု ဥဂ္ဂသေနဿ ရညော၊
ပါယာသိ ရာဇာ ဗဟု သောဘမာနော, ပုရက္ခတော နာရိဂဏဿ မဇ္ဈေ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟု သောဘမာနောတိ ဘိက္ခဝေ, ဗာရာဏသိရာဇာ သောဠသဟိ နာရီသဟဿေဟိ ပုရက္ခတော ပရိဝါရိတော တဿ နာရီဂဏဿ မဇ္ဈေ ဗာရာဏသိတော နာဂဘဝနံ ဂစ္ဆန္တော အတိဝိယ သောဘမာနော ပါယာသိ။
တဿ နဂရာ နိက္ခန္တကာလေယေဝ မဟာသတ္တော အတ္တနော အာနုဘာဝေန နာဂဘဝနံ သဗ္ဗရတနမယံ ပါကာရဉ္စ ဒွါရဋ္ဋာလကေ စ ဒိဿမာနရူပေ ကတွာ နာဂဘဝနဂါမိံ မဂ္ဂံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မာပေသိ။ ရာဇာ သပရိသော တေန မဂ္ဂေန နာဂဘဝနံ ပဝိသိတွာ ရမဏီယံ ဘူမိဘာဂဉ္စ ပါသာဒေ စ အဒ္ဒသ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သုဝဏ္ဏစိတကံ ဘူမိံ, အဒ္ဒက္ခိ ကာသိဝဍ္ဎနော၊
သောဝဏ္ဏမယပါသာဒေ, ဝေဠုရိယဖလကတ္ထတေ။
‘‘သ ရာဇာ ပါဝိသိ ဗျမှံ, စမ္ပေယျဿ နိဝေသနံ၊
အာဒိစ္စဝဏ္ဏသန္နိဘံ, ကံသဝိဇ္ဇုပဘဿရံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၈။)‘‘နာနာရုက္ခေဟိ သဉ္ဆန္နံ, နာနာဂန္ဓသမီရိတံ၊
သော ပါဝေက္ခိ ကာသိရာဇာ, စမ္ပေယျဿ နိဝေသနံ။
‘‘ပဝိဋ္ဌသ္မိံ ကာသိရညေ, စမ္ပေယျဿ နိဝေသနံ၊
ဒိဗ္ဗာ တူရိယာ ပဝဇ္ဇိံသု, နာဂကညာ စ နစ္စိသုံ။
‘‘တံ နာဂကညာ စရိတံ ဂဏေန, အနွာရုဟီ ကာသိရာဇာ ပသန္နော၊
နိသီဒိ သောဝဏ္ဏမယမှိ ပီဌေ, သာပဿယေ စန္ဒနသာရလိတ္တေ’’တိ။
တတ္ထ သုဝဏ္ဏစိတကန္တိ သုဝဏ္ဏဝါလုကာယ သန္ထတံ။ ဗျမှန္တိ အလင်္ကတနာဂဘဝနံ။ စမ္ပေယျဿာတိ နာဂဘဝနံ ပဝိသိတွာ စမ္ပေယျနာဂရာဇဿ နိဝေသနံ ပါဝိသိ။ ကံသဝိဇ္ဇုပဘဿရန္တိ မေဃမုခေ သဉ္စရဏသုဝဏ္ဏဝိဇ္ဇု ဝိယ ဩဘာသမာနံ။ နာနာဂန္ဓသမီရိတန္တိ နာနာဝိဓေဟိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓေဟိ အနုသဉ္စရိတံ။ စရိတံ ဂဏေနာတိ တံ နိဝေသနံ နာဂကညာဂဏေန စရိတံ အနုသဉ္စရိတံ။ စန္ဒနသာရလိတ္တေတိ ဒိဗ္ဗသာရစန္ဒနေန အနုလိတ္တေ။
တတ္ထ နိသိန္နမတ္တဿေဝဿ နာနဂ္ဂရသံ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ ဥပနာမေသုံ, တထာ သောဠသန္နံ ဣတ္ထိသဟဿာနံ သေသရာဇပရိသာယ စ။ သော သတ္တာဟမတ္တံ သပရိသော ဒိဗ္ဗန္နပါနာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမဂုဏေဟိ အဘိရမိတွာ သုခသယနေ နိသိန္နော မဟာသတ္တဿ ယသံ ဝဏ္ဏေတွာ ‘‘နာဂရာဇ, တွံ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ မနုဿလောကေ ဝမ္မိကမတ္ထကေ နိပဇ္ဇိတွာ ကသ္မာ ဥပေါသထဝါသံ ဝသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သော တတ္ထ ဘုတွာ စ အထော ရမိတွာ, စမ္ပေယျကံ ကာသိရာဇာ အဝေါစ၊
ဝိမာနသေဋ္ဌာနိ ဣမာနိ တုယှံ, အာဒိစ္စဝဏ္ဏာနိ ပဘဿရာနိ၊
နေတာဒိသံ အတ္ထိ မနုဿလောကေ, ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၆၉။)‘‘တာ ကမ္ဗုကာယူရဓရာ သုဝတ္ထာ, ဝဋ္ဋင်္ဂုလီ တမ္ဗတလူပပန္နာ၊
ပဂ္ဂယှ ပါယေန္တိ အနောမဝဏ္ဏာ, နေတာဒိသံ အတ္ထိ မနုဿလောကေ၊
ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
‘‘နဇ္ဇော စ တေမာ ပုထုလောမမစ္ဆာ, အာဋာသကုန္တာဘိရုဒါ သုတိတ္ထာ၊
နေတာဒိသံ အတ္ထိ မနုဿလောကေ, ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
‘‘ကောဉ္စာ မယူရာ ဒိဝိယာ စ ဟံသာ, ဝဂ္ဂုဿရာ ကောကိလာ သမ္ပတန္တိ၊
နေတာဒိသံ အတ္ထိ မနုဿလောကေ, ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
‘‘အမ္ဗာ စ သာလာ တိလကာ စ ဇမ္ဗုယော, ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိယော စ ဖုလ္လာ၊
နေတာဒိသံ အတ္ထိ မနုဿလောကေ, ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
‘‘ဣမာ စ တေ ပေါက္ခရညော သမန္တတော, ဒိဗ္ဗာ စ ဂန္ဓာ သတတံ ပဝါယန္တိ၊
နေတာဒိသံ အတ္ထိ မနုဿလောကေ, ကိံ ပတ္ထယံ နာဂ တပေါ ကရောသိ။
‘‘န ပုတ္တဟေတု န ဓနဿ ဟေတု, န အာယုနော စာပိ ဇနိန္ဒ ဟေတု၊
မနုဿယောနိံ အဘိပတ္ထယာနော, တသ္မာ ပရက္ကမ္မ တပေါ ကရောမီ’’တိ။
တတ္ထ တာတိ သောဠသသဟဿနာဂကညာယော သန္ဓာယာဟ။ ကမ္ဗုကာယူရဓရာတိ သုဝဏ္ဏာဘရဏဓရာ။ ဝဋ္ဋင်္ဂုလီတိ ပဝါဠင်္ကုရသဒိသဝဋ္ဋင်္ဂုလီ။ တမ္ဗတလူပပန္နာတိ အဘိရတ္တေဟိ ဟတ္ထပါဒတလေဟိ သမန္နာဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၀။)ပါယေန္တီတိ ဒိဗ္ဗပါနံ ဥက္ခိပိတွာ တံ ပါယေန္တိ။ ပုထုလောမမစ္ဆာတိ ပုထုလပတ္တေဟိ နာနာမစ္ဆေဟိ သမန္နာဂတာ။ အာဋာသကုန္တာဘိရုဒါတိ အာဋာသင်္ခါတေဟိ သကုဏေဟိ အဘိရုဒါ။ သုတိတ္ထာတိ သုန္ဒရတိတ္ထာ။ ဒိဝိယာ စ ဟံသာတိ ဒိဗ္ဗဟံသာ စ။ သမ္ပတန္တီတိ မနုညရဝံ ရဝန္တာ ရုက္ခတော ရုက္ခံ သမ္ပတန္တိ။ ဒိဗ္ဗာ စ ဂန္ဓာတိ တာသု ပေါက္ခရဏီသု သတတံ ဒိဗ္ဗဂန္ဓာ ဝါယန္တိ။ အဘိပတ္ထယာနောတိ ပတ္ထယန္တော ဝိစရာမိ။ တသ္မာတိ တေန ကာရဏေန ပရက္ကမ္မ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဟေတွာ တပေါ ကရောမိ, ဥပေါသထံ ဥပဝသာမီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ အာဟ –
‘‘တွံ လောဟိတက္ခော ဝိဟတန္တရံသော, အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿု၊
သုရောသိတော လောဟိတစန္ဒနေန, ဂန္ဓဗ္ဗရာဇာဝ ဒိသာ ပဘာသသိ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ, သဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ သမင်္ဂိဘူတော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ နာဂရာဇေတမတ္ထံ, သေယျော ဣတော ကေန မနုဿလောကော’’တိ။
တတ္ထ သုရောသိတောတိ သုဝိလိတ္တော။
အထဿ အာစိက္ခန္တော နာဂရာဇာ အာဟ –
‘‘ဇနိန္ဒ နာညတြ မနုဿလောကာ, သုဒ္ဓီဝ သံဝိဇ္ဇတိ သံယမော ဝါ၊
အဟဉ္စ လဒ္ဓါန မနုဿယောနိံ, ကာဟာမိ ဇာတိမရဏဿ အန္တ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဒ္ဓီ ဝါတိ မဟာရာဇ, အညတြ မနုဿလောကာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနသင်္ခါတာ သုဒ္ဓိ ဝါ သီလသံယမော ဝါ နတ္ထိ။ အန္တန္တိ မနုဿယောနိံ လဒ္ဓါ ဇာတိမရဏဿ အန္တံ ကရိဿာမီတိ တပေါ ကရောမီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၁။)‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ သေဝိတဗ္ဗာ သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
နာရိယော စ ဒိသွာန တုဝဉ္စ နာဂ, ကာဟာမိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ နာရိယော စာတိ ဣမာ တဝ နာဂကညာယော စ တုဝဉ္စ ဒိသွာ ဗဟူနိ ပုညာနိ ကရိဿာမီတိ ဝဒတိ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ သေဝိတဗ္ဗာ သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
နာရိယော စ ဒိသွာန မမဉ္စ ရာဇ, ကရောဟိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ ကရောဟီတိ ကရေယျာသိ, မဟာရာဇာတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥဂ္ဂသေနော ဂန္တုကာမော ဟုတွာ ‘‘နာဂရာဇ, စိရံ ဝသိမှ, ဂမိဿာမာ’’တိ အာပုစ္ဆိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ မဟာရာဇ, ယာဝဒိစ္ဆကံ ဓနံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဓနံ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ဣဒဉ္စ မေ ဇာတရူပံ ပဟူတံ, ရာသီ သုဝဏ္ဏဿ စ တာလမတ္တာ၊
ဣတော ဟရိတွာန သုဝဏ္ဏဃရာနိ, ကရဿု ရူပိယပါကာရံ ကရောန္တု။
‘‘မုတ္တာ စ ဝါဟသဟဿာနိ ပဉ္စ, ဝေဠုရိယမိဿာနိ ဣတော ဟရိတွာ၊
အန္တေပုရေ ဘူမိယံ သန္ထရန္တု, နိက္ကဒ္ဒမာ ဟေဟိတိ နီရဇာ စ။
‘‘ဧတာဒိသံ အာဝသ ရာဇသေဋ္ဌ, ဝိမာနသေဋ္ဌံ ဗဟု သောဘမာနံ၊
ဗာရာဏသိံ နဂရံ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ, ရဇ္ဇဉ္စ ကာရေဟိ အနောမပညာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၂။)တတ္ထ ရာသီတိ တေသု တေသု ဌာနေသု တာလပမာဏာ ရာသိယော။ သုဝဏ္ဏဃရာနီတိ သုဝဏ္ဏဂေဟာနိ။ နိက္ကဒ္ဒမာတိ ဧဝံ တေ အန္တေပုရေ ဘူမိ နိက္ကဒ္ဒမာ စ နိရဇာ စ ဘဝိဿတိ။ ဧတာဒိသန္တိ ဧဝရူပံ သုဝဏ္ဏမယံ ရဇတပါကာရံ မုတ္တာဝေဠုရိယသန္ထတဘူမိဘာဂံ။ ဖီတန္တိ ဖီတံ ဗာရာဏသိနဂရဉ္စ အာဝသ။ အနောမပညာတိ အလာမကပညာ။
ရာဇာ တဿ ကထံ သုတွာ အဓိဝါသေသိ။ အထ မဟာသတ္တော နာဂဘဝနေ ဘေရိံ စရာပေသိ ‘‘သဗ္ဗာ ရာဇပရိသာ ယာဝဒိစ္ဆကံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိကံ ဓနံ ဂဏှန္တူ’’တိ။ ရညော စ အနေကေဟိ သကဋသတေဟိ ဓနံ ပေသေသိ။ ရာဇာ မဟန္တေန ယသေန နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ဗာရာဏသိမေဝ ဂတော။ တတော ပဋ္ဌာယ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပတလံ သဟိရညံ ဇာတံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ နာဂသမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဥပေါသထဝါသံ ဝသိံသူ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အဟိတုဏ္ဍိကော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, သုမနာ ရာဟုလမာတာ, ဥဂ္ဂသေနော သာရိပုတ္တော, စမ္ပေယျနာဂရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စမ္ပေယျဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
֍ * [၅၀၇] ၁၁။ မဟာပလောဘနဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသုဒ္ဓသံကိလေသံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခု မာတုဂါမော နာမေသ ဝိသုဒ္ဓသတ္တေပိ သံကိလိဋ္ဌေ ကရောတီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယန္တိ စူဠပလောဘနေ (ဇာ။ ၁။၃။၃၇ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ အတီတဝတ္ထု ဝိတ္ထာရိတဗ္ဗံ။ တဒါ ပန မဟာသတ္တော ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာ ကာသိရညော ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရော နာမ အဟောသိ။ ဣတ္ထီနံ ဟတ္ထေ န သဏ္ဌာတိ, ပုရိသဝေသေန နံ ထညံ ပါယေန္တိ, ဈာနာဂါရေ ဝသတိ, ဣတ္ထိယော န ပဿတိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၃။)‘‘ဗြဟ္မလောကာ စဝိတွာန, ဒေဝပုတ္တော မဟိဒ္ဓိကော၊
ရညော ပုတ္တော ဥဒပါဒိ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိသု။
‘‘ကာမာ ဝါ ကာမသညာ ဝါ, ဗြဟ္မလောကေ န ဝိဇ္ဇတိ၊
သွာဿု တာယေဝ သညာယ, ကာမေဟိ ဝိဇိဂုစ္ဆထ။
‘‘တဿ စန္တေပုရေ အာသိ, ဈာနာဂါရံ သုမာပိတံ၊
သော တတ္ထ ပဋိသလ္လီနော, ဧကော ရဟသိ ဈာယထ။
‘‘သ ရာဇာ ပရိဒေဝေသိ, ပုတ္တသောကေန အဋ္ဋိတော၊
ဧကပုတ္တော စယံ မယှံ, န စ ကာမာနိ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိသူတိ သဗ္ဗကာမာနံ သမိဒ္ဓီသု သမ္ပတ္တီသု ဌိတဿ ရညော ပုတ္တော ဟုတွာ ဧကော ဒေဝပုတ္တော နိဗ္ဗတ္တိ။ သွာဿူတိ သော ကုမာရော။ တာယေဝါတိ တာယ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတာယ ဈာနသညာယ ဧဝ။ သုမာပိတန္တိ ပိတရာ သုဋ္ဌု မနာပံ ကတွာ မာပိတံ။ ရဟသိ ဈာယထာတိ မာတုဂါမံ အပဿန္တော ဝသိ။ ပရိဒေဝေသီတိ ဝိလပိ။
ပဉ္စမာ ရညော ပရိဒေဝနဂါထာ –
‘‘ကော နု ခွေတ္ထ ဥပါယော သော, ကော ဝါ ဇာနာတိ ကိဉ္စနံ၊
ယော မေ ပုတ္တံ ပလောဘေယျ, ယထာ ကာမာနိ ပတ္ထယေ’’တိ။
တတ္ထ ကော နု ခွေတ္ထ ဥပါယောတိ ကော နု ခေါ ဧတ္ထ ဧတဿ ကာမာနံ ဘုဉ္ဇနဥပါယော။ ‘‘ကော နု ခေါ ဣဓုပါယော သော’’တိပိ ပါဌော, အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကော နု ခေါ ဧတံ ဥပဝသိတွာ ဥပလာပနကာရဏံ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကော ဝါ ဇာနာတိ ကိဉ္စနန္တိ ကော ဝါ ဧတဿ ပလိဗောဓကာရဏံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။
တတော ပရံ ဒိယဍ္ဎဂါထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ –
‘‘အဟု ကုမာရီ တတ္ထေဝ, ဝဏ္ဏရူပသမာဟိတာ၊
ကုသလာ နစ္စဂီတဿ, ဝါဒိတေ စ ပဒက္ခိဏာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၄။)‘‘သာ တတ္ထ ဥပသင်္ကမ္မ, ရာဇာနံ ဧတဒဗြဝီ’’တိ၊
တတ္ထ အဟူတိ ဘိက္ခဝေ, တတ္ထေဝ အန္တေပုရေ စူဠနာဋကာနံ အန္တရေ ဧကာ တရုဏကုမာရိကာ အဟောသိ။ ပဒက္ခိဏာတိ သုသိက္ခိတာ။
‘‘အဟံ ခေါ နံ ပလောဘေယျံ, သစေ ဘတ္တာ ဘဝိဿတီ’’တိ။ –
ဥပဍ္ဎဂါထာ ကုမာရိကာယ ဝုတ္တာ။
တတ္ထ သစေ ဘတ္တာတိ သစေ ဧသ မယှံ ပတိ ဘဝိဿတီတိ။
‘‘တံ တထာဝါဒိနိံ ရာဇာ, ကုမာရိံ ဧတဒဗြဝိ၊
တွညေဝ နံ ပလောဘေဟိ, တဝ ဘတ္တာ ဘဝိဿတီတိ။
တတ္ထ တဝ ဘတ္တာတိ တဝေသ ပတိ ဘဝိဿတိ, တွညေဝ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝိဿသိ, ဂစ္ဆ နံ ပလောဘေဟိ, ကာမရသံ ဇာနာပေဟီတိ။
ဧဝံ ဝတွာ ရာဇာ ‘‘ဣမိဿာ ကိရ ဩကာသံ ကရောန္တူ’’တိ ကုမာရဿ ဥပဋ္ဌာကာနံ ပေသေသိ။ သာ ပစ္စူသကာလေ ဝီဏံ အာဒါယ ဂန္တွာ ကုမာရဿ သယနဂဗ္ဘဿ ဗဟိ အဝိဒူရေ ဌတွာ အဂ္ဂနခေဟိ ဝီဏံ ဝါဒေန္တီ မဓုရသရေန ဂါယိတွာ တံ ပလောဘေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာ စ အန္တေပုရံ ဂန္တွာ, ဗဟုံ ကာမုပသံဟိတံ၊
ဟဒယင်္ဂမာ ပေမနီယာ, စိတြာ ဂါထာ အဘာသထ။
‘‘တဿာ စ ဂါယမာနာယ, သဒ္ဒံ သုတွာန နာရိယာ၊
ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဇနံ သော ပရိပုစ္ဆထ။
‘‘ကဿေသော သဒ္ဒေါ ကော ဝါ သော, ဘဏတိ ဥစ္စာဝစံ ဗဟုံ၊
ဟဒယင်္ဂမံ ပေမနီယံ, အဟော ကဏ္ဏသုခံ မမ။
‘‘ဧသာ ခေါ ပမဒါ ဒေဝ, ခိဍ္ဍာ ဧသာ အနပ္ပိကာ၊
သစေ တွံ ကာမေ ဘုဉ္ဇေယျ, ဘိယျော ဘိယျော ဆာဒေယျု တံ။
‘‘ဣင်္ဃ အာဂစ္ဆတောရေန, အဝိဒူရမှိ ဂါယတု၊
အဿမဿ သမီပမှိ, သန္တိကေ မယှ ဂါယတု။
‘‘တိရောကုဋ္ဋမှိ ဂါယိတွာ, ဈာနာဂါရမှိ ပါဝိသိ၊
ဗန္ဓိ နံ အနုပုဗ္ဗေန, အာရညမိဝ ကုဉ္ဇရံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၅။)‘‘တဿ ကာမရသံ ဉတွာ, ဣဿာဓမ္မော အဇာယထ၊
‘အဟမေဝ ကာမေ ဘုဉ္ဇေယျံ, မာ အညော ပုရိသော အဟု’။
‘‘တတော အသိံ ဂဟေတွာန, ပုရိသေ ဟန္တုံ ဥပက္ကမိ၊
အဟမေဝေကော ဘုဉ္ဇိဿံ, မာ အညော ပုရိသော သိယာ။
‘‘တတော ဇာနပဒါ သဗ္ဗေ, ဝိက္ကန္ဒိံသု သမာဂတာ၊
ပုတ္တော တျာယံ မဟာရာဇ, ဇနံ ဟေဌေတျဒူသကံ။
‘‘တဉ္စ ရာဇာ ဝိဝါဟေသိ, သမှာ ရဋ္ဌာ စ ခတ္တိယော၊
ယာဝတာ ဝိဇိတံ မယှံ, န တေ ဝတ္ထဗ္ဗ တာဝဒေ။
‘‘တတော သော ဘရိယမာဒါယ, သမုဒ္ဒံ ဥပသင်္ကမိ၊
ပဏ္ဏသာလံ ကရိတွာန, ဝနမုဉ္ဆာယ ပါဝိသိ။
‘‘အထေတ္ထ ဣသိ မာဂစ္ဆိ, သမုဒ္ဒံ ဥပရူပရိ၊
သော တဿ ဂေဟံ ပါဝေက္ခိ, ဘတ္တကာလေ ဥပဋ္ဌိတေ။
‘‘တဉ္စ ဘရိယာ ပလောဘေသိ, ပဿ ယာဝ သုဒါရုဏံ၊
စုတော သော ဗြဟ္မစရိယမှာ, ဣဒ္ဓိယာ ပရိဟာယထ။
‘‘ရာဇပုတ္တော စ ဥဉ္ဆာတော, ဝနမူလဖလံ ဗဟုံ၊
သာယံ ကာဇေန အာဒါယ, အဿမံ ဥပသင်္ကမိ။
‘‘ဣသီ စ ခတ္တိယံ ဒိသွာ, သမုဒ္ဒံ ဥပသင်္ကမိ၊
‘ဝေဟာယသံ ဂမိဿ’န္တိ, သီဒတေ သော မဟဏ္ဏဝေ။
‘‘ခတ္တိယော စ ဣသိံ ဒိသွာ, သီဒမာနံ မဟဏ္ဏဝေ၊
တဿေဝ အနုကမ္ပာယ, ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။
‘‘အဘိဇ္ဇမာနေ ဝါရိသ္မိံ, သယံ အာဂမ္မ ဣဒ္ဓိယာ၊
မိဿီဘာဝိတ္ထိယာ ဂန္တွာ, သံသီဒသိ မဟဏ္ဏဝေ။
‘‘အာဝဋ္ဋနီ မဟာမာယာ, ဗြဟ္မစရိယဝိကောပနာ၊
သီဒန္တိ နံ ဝိဒိတွာန, အာရကာ ပရိဝဇ္ဇယေ။
‘‘အနလာ မုဒုသမ္ဘာသာ, ဒုပ္ပူရာ တာ နဒီသမာ၊
သီဒန္တိ နံ ဝိဒိတွာန, အာရကာ ပရိဝဇ္ဇယေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၆။)‘‘ယံ ဧတာ ဥပသေဝန္တိ, ဆန္ဒသာ ဝါ ဓနေန ဝါ၊
ဇာတဝေဒေါဝ သံ ဌာနံ, ခိပ္ပံ အနုဒဟန္တိ တံ။
‘‘ခတ္တိယဿ ဝစော သုတွာ, ဣသိဿ နိဗ္ဗိဒါ အဟု၊
လဒ္ဓါ ပေါရာဏကံ မဂ္ဂံ, ဂစ္ဆတေ သော ဝိဟာယသံ။
‘‘ခတ္တိယော စ ဣသိံ ဒိသွာ, ဂစ္ဆမာနံ ဝိဟာယသံ၊
သံဝေဂံ အလဘီ ဓီရော, ပဗ္ဗဇ္ဇံ သမရောစယိ။
‘‘တတော သော ပဗ္ဗဇိတွာန, ကာမရာဂံ ဝိရာဇယိ၊
ကာမရာဂံ ဝိရာဇေတွာ, ဗြာဟ္မလောကူပဂေါ အဟူ’’တိ။
တတ္ထ အန္တေပုရန္တိ ကုမာရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ။ ဗဟုန္တိ ဗဟုံ နာနပ္ပကာရံ။ ကာမုပသံဟိတန္တိ ကာမနိဿိတံ ဂီတံ ပဝတ္တယမာနာ။ ကာမစ္ဆန္ဒဿာတိ အဿ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရဿ ကာမစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဇနန္တိ အတ္တနော သန္တိကာဝစရံ ပရိစာရိကဇနံ။ ဥစ္စာဝစန္တိ ဥဂ္ဂတဉ္စ အနုဂ္ဂတဉ္စ။ ဘုဉ္ဇေယျာတိ သစေ ဘုဉ္ဇေယျာသိ။ ဆာဒေယျု တန္တိ ဧတေ ကာမာ နာမ တဝ ရုစ္စေယျုံ။ သော ‘‘ပမဒါ’’တိ ဝစနံ သုတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ ဣတရာ ပုနဒိဝသေပိ ဂါယိ။ ဧဝံ ကုမာရော ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ တဿာ အာဂမနံ ရောစေန္တော ပရိစာရိကေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဣင်္ဃာ’’တိ ဂါထမာဟ။
တိရောကုဋ္ဋမှီတိ သယနဂဗ္ဘကုဋ္ဋဿ ဗဟိ။ မာ အညောတိ အညော ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ပုရိသော နာမ မာ သိယာ။ ဟန္တုံ ဥပက္ကမီတိ အန္တရဝီထိံ ဩတရိတွာ မာရေတုံ အာရဘိ။ ဝိကန္ဒိံသူတိ ကုမာရေန ကတိပယေသု ပုရိသေသု ပဟတေသု ပုရိသာ ပလာယိတွာ ဂေဟာနိ ပဝိသိံသု။ သော ပုရိသေ အလဘန္တော ထောကံ ဝိဿမိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ ဥပက္ကောသိံသု။ ဇနံ ဟေဌေတျဒူသကန္တိ နိရပရာဓံ ဇနံ ဟေဌေတိ, တံ ဂဏှာပေထာတိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ ဥပါယေန ကုမာရံ ဂဏှာပေတွာ ‘‘ဣမဿ ကိံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, အညံ နတ္ထိ, ဣမံ ပန ကုမာရံ တာယ ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ တထာ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ‘‘တဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဝါဟေသီတိ ပဗ္ဗာဇေသိ။ န တေ ဝတ္ထဗ္ဗ တာဝဒေတိ ယတ္တကံ မယှံ ဝိဇိတံ, တတ္တကေ တယာ န ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ဥဉ္ဆာယာတိ ဖလာဖလတ္ထာယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၇။)တသ္မိံ ပန ဝနံ ပဝိဋ္ဌေ ဣတရာ ယံ တတ္ထ ပစိတဗ္ဗယုတ္တကံ အတ္ထိ, တံ ပစိတွာ တဿာဂမနံ ဩလောကေန္တီ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ နိသီဒတိ။ ဧဝံ ကာလေ ဂစ္ဆန္တေ ဧကဒိဝသံ အန္တရဒီပကဝါသီ ဧကော ဣဒ္ဓိမန္တတာပသော အဿမပဒတော နိက္ခမိတွာ မဏိဖလကံ ဝိယ ဥဒကံ မဒ္ဒမာနောဝ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တော ပဏ္ဏသာလာယ ဥပရိဘာဂံ ပတွာ ဓူမံ ဒိသွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ မနုဿာ ဝသန္တိ မညေ’’တိ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဩတရိ။ သာ တံ ဒိသွာ နိသီဒါပေတွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ဣတ္ထိကုတ္တံ ဒဿေတွာ တေန သဒ္ဓိံ အနာစာရံ အစရိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ‘‘အထေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣသိ မာဂစ္ဆီတိ ဣသိ အာဂစ္ဆိ။ သမုဒ္ဒံ ဥပရူပရီတိ သမုဒ္ဒဿ မတ္ထကမတ္ထကေန။ ပဿ ယာဝ သုဒါရုဏန္တိ ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, တာယ ကုမာရိကာယ ယာဝ သုဒါရုဏံ ကမ္မံ ကတန္တိ အတ္ထော။
သာယန္တိ သာယနှသမယေ။ ဒိသွာတိ တံ ဝိဇဟိတုံ အသက္ကောန္တော သကလဒိဝသံ တတ္ထေဝ ဟုတွာ သာယနှသမယေ ရာဇပုတ္တံ အာဂတံ ဒိသွာ ပလာယိတုံ ‘‘ဝေဟာယသံ ဂမိဿ’’န္တိ ဥပ္ပတနာကာရံ ကရောန္တော ပတိတွာ မဟဏ္ဏဝေ သီဒတိ။ ဣသိံ ဒိသွာတိ အနုဗန္ဓမာနော ဂန္တွာ ပဿိတွာ။ အနုကမ္ပာယာတိ သစာယံ ဘူမိယာ အာဂတော အဘဝိဿ, ပလာယိတွာ အရညံ ပဝိသေယျ, အာကာသေန အာဂတော ဘဝိဿတိ, တသ္မာ သမုဒ္ဒေ ပတိတောပိ ဥပ္ပတနာကာရမေဝ ကရောတီတိ အနုကမ္ပံ ဥပ္ပါဒေတွာ တဿေဝ အနုကမ္ပာယ အဘာသထ။ တာသံ ပန ဂါထာနံ အတ္ထော တိကနိပါတေ ဝုတ္တောယေဝ။ နိဗ္ဗိဒါ အဟူတိ ကာမေသု နိဗ္ဗေဒေါ ဇာတော။ ပေါရာဏကံ မဂ္ဂန္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိဂတံ ဈာနဝိသေသံ။ ပဗ္ဗဇိတွာနာတိ တံ ဣတ္ထိံ မနုဿာဝါသံ နေတွာ နိဝတ္တိတွာ အရညေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကာမရာဂံ ဝိရာဇယိ, ဝိရာဇေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, မာတုဂါမံ ပဋိစ္စ ဝိသုဒ္ဓသတ္တာပိ သံကိလိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပတ္တော။ တဒါ အနိတ္ထိဂန္ဓကုမာရော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မဟာပလောဘနဇာတကဝဏ္ဏနာ ဧကာဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၈။)֍ * [၅၀၈] ၁၂။ ပဉ္စပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာ
၃၁၅-၃၃၆။ ပဉ္စပဏ္ဍိတဇာတကံ မဟာဥမင်္ဂေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ပဉ္စပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒွါဒသမာ။
֍ * [၅၀၉] ၁၃။ ဟတ္ထိပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ
စိရဿံ ဝတ ပဿာမာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဧသုကာရီ နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ တဿ ပုရောဟိတော ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ပိယသဟာယော။ တေ ဥဘောပိ အပုတ္တကာ အဟေသုံ။ တေ ဧကဒိဝသံ သုခသယနေ နိသိန္နာ မန္တယိံသု ‘‘အမှာကံ ဣဿရိယံ မဟန္တံ, ပုတ္တော ဝါ ဓီတာ ဝါ နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တတော ရာဇာ ပုရောဟိတံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, သစေ တဝ ဂေဟေ ပုတ္တော ဇာယိဿတိ, မမ ရဇ္ဇဿ သာမိကော ဘဝိဿတိ, သစေ မမ ပုတ္တော ဇာယိဿတိ, တဝ ဂေဟေ ဘောဂါနံ သာမိကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ ဥဘောပိ အညမညံ သင်္ကရိံသု။
အထေကဒိဝသံ ပုရောဟိတော ဘောဂဂါမံ ဂန္တွာ အာဂမနကာလေ ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသန္တော ဗဟိနဂရေ ဧကံ ဗဟုပုတ္တိကံ နာမ ဒုဂ္ဂတိတ္ထိံ ပဿိ။ တဿာ သတ္တ ပုတ္တာ သဗ္ဗေဝ အရောဂါ, ဧကော ပစနဘာဇနကပလ္လံ ဂဏှိ, ဧကော သယနကဋသာရကံ, ဧကော ပုရတော ဂစ္ဆတိ, ဧကော ပစ္ဆတော, ဧကော အင်္ဂုလိံ ဂဏှိ, ဧကော အင်္ကေ နိသိန္နော, ဧကော ခန္ဓေ။ အထ နံ ပုရောဟိတော ပုစ္ဆိ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣမေသံ ဒါရကာနံ ပိတာ ကုဟိ’’န္တိ? ‘‘သာမိ, ဣမေသံ ပိတာ နာမ နိဗဒ္ဓေါ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဧဝရူပေ သတ္တ ပုတ္တေ ကိန္တိ ကတွာ အလတ္ထာ’’တိ? သာ အညံ ဂဟဏံ အပဿန္တီ နဂရဒွါရေ ဌိတံ နိဂြောဓရုက္ခံ ဒဿေတွာ ‘‘သာမိ ဧတသ္မိံ နိဂြောဓေ အဓိဝတ္ထာယ ဒေဝတာယ သန္တိကေ ပတ္ထေတွာ လဘိံ, ဧတာယ မေ ပုတ္တာ ဒိန္နာ’’တိ အာဟ။ ပုရောဟိတော ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၇၉။)ရထာ ဩရုယှ နိဂြောဓမူလံ ဂန္တွာ သာခါယ ဂဟေတွာ စာလေတွာ ‘‘အမ္ဘော ဒေဝတေ, တွံ ရညော သန္တိကာ ကိံ နာမ န လဘသိ, ရာဇာ တေ အနုသံဝစ္ဆရံ သဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗလိကမ္မံ ကရောတိ, တဿ ပုတ္တံ န ဒေသိ, ဧတာယ ဒုဂ္ဂတိတ္ထိယာ တဝ ကော ဥပကာရော ကတော, ယေနဿာ သတ္တ ပုတ္တေ အဒါသိ။ သစေ အမှာကံ ရညော ပုတ္တံ န ဒေသိ, ဣတော တံ သတ္တမေ ဒိဝသေ သမူလံ ဆိန္ဒာပေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကာရေဿာမီ’’တိ ရုက္ခဒေဝတံ တဇ္ဇေတွာ ပက္ကာမိ။ သော ဧတေန နိယာမေနေဝ ပုနဒိဝသေပီတိ ပဋိပါဋိယာ ဆ ဒိဝသေ ကထေသိ။ ဆဋ္ဌေ ပန ဒိဝသေ သာခါယ ဂဟေတွာ ‘‘ရုက္ခဒေဝတေ အဇ္ဇေကရတ္တိမတ္တကမေဝ သေသံ, သစေ မေ ရညော ပုတ္တံ န ဒေသိ, သွေ တံ နိဋ္ဌာပေဿာမီ’’တိ အာဟ။
ရုက္ခဒေဝတာ အာဝဇ္ဇေတွာ တံ ကာရဏံ တထတော ဉတွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ပုတ္တံ အလဘန္တော မမ ဝိမာနံ နာသေဿတိ, ကေန နု ခေါ ဥပါယေန တဿ ပုတ္တံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘မယံ တဿ ပုတ္တံ ဒါတုံ န သက္ခိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ အဋ္ဌဝီသတိယက္ခသေနာပတီနံ သန္တိကံ အဂမာသိ, တေပိ တထေဝါဟံသု။ သက္ကဿ ဒေဝရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ကထေသိ။ သောပိ ‘‘လဘိဿတိ နု ခေါ ရာဇာ အနုစ္ဆဝိကေ ပုတ္တေ, ဥဒါဟု နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ပုညဝန္တေ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တေ ပဿိ။ တေ ကိရ ပုရိမဘဝေ ဗာရာဏသိယံ ပေသကာရာ ဟုတွာ တေန ကမ္မေန လဒ္ဓကံ ပဉ္စကောဋ္ဌာသံ ကတွာ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ ပဉ္စမံ ဂဟေတွာ ဧကတောဝ ဒါနံ အဒံသု။ တေ တတော စုတာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, တတော ယာမဘဝနေတိ ဧဝံ အနုလောမပဋိလောမံ ဆသု ဒေဝလောကေသု သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တာ ဝိစရန္တိ။ တဒါ ပန နေသံ တာဝတိံသဘဝနတော စဝိတွာ ယာမဘဝနံ ဂမနဝါရော ဟောတိ။ သက္ကော တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပက္ကောသိတွာ ‘‘မာရိသာ, တုမှေဟိ မနုဿလောကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧသုကာရီရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တထာ’’တိ အာဟ။ တေ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သာဓု ဒေဝ, ဂမိဿာမ, န ပနမှာကံ ရာဇကုလေနတ္ထော, ပုရောဟိတဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒဟရကာလေယေဝ ကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ သက္ကော ‘‘သာဓူ’’တိ တေသံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ အာဂန္တွာ ရုက္ခဒေဝတာယ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သာ တုဋ္ဌမာနသာ သက္ကံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝိမာနမေဝ ဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၀။)ပုရောဟိတောပိ ပုနဒိဝသေ ဗလဝပုရိသေ သန္နိပါတာပေတွာ ဝါသိဖရသုအာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ ရုက္ခသာခါယ ဂဟေတွာ ‘‘အမ္ဘော ဒေဝတေ, အဇ္ဇ မယှံ တံ ယာစန္တဿ သတ္တမော ဒိဝသော, ဣဒါနိ တေ နိဋ္ဌာနကာလော’’တိ အာဟ။ တတော ရုက္ခဒေဝတာ မဟန္တေနာနုဘာဝေန ခန္ဓဝိဝရတော နိက္ခမိတွာ မဓုရသရေန တံ အာမန္တေတွာ ‘ဗြာဟ္မဏ, တိဋ္ဌတု ဧကော ပုတ္တော, စတ္တာရော တေ ပုတ္တေ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မမ ပုတ္တေနတ္ထော နတ္ထိ, အမှာကံ ရညော ပုတ္တံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘တုယှံယေဝ ဒေမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မမ ဒွေ, ရညော ဒွေ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ရညော န ဒေမိ, စတ္တာရောပိ တုယှမေဝ ဒမ္မိ, တယာ စ လဒ္ဓမတ္တာဝ ဘဝိဿန္တိ, အဂါရေ ပန အဋ္ဌတွာ ဒဟရကာလေယေဝ ပဗ္ဗဇိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘တွံ မေ ကေဝလံ ပုတ္တေ ဒေဟိ, အပဗ္ဗဇနကာရဏံ ပန အမှာကံ ဘာရော’’တိ။ သာ တဿ ပုတ္တဝရံ ဒတွာ အတ္တနော ဘဝနံ ပါဝိသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝတာယ သက္ကာရော မဟာ အဟောသိ။
ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော စဝိတွာ ပုရောဟိတဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ဟတ္ထိပါလော’’တိ နာမံ ကတွာ အပဗ္ဗဇနတ္ထာယ ဟတ္ထိဂေါပကေ ပဋိစ္ဆာပေသုံ။ သော တေသံ သန္တိကေ ဝဍ္ဎတိ။ တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ ဒုတိယော စဝိတွာ အဿာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿပိ ဇာတကာလေ ‘‘အဿပါလော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သော အဿဂေါပကာနံ သန္တိကေ ဝဍ္ဎတိ။ တတိယဿ ဇာတကာလေ ‘‘ဂေါပါလော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သော ဂေါပါလေဟိ သဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎတိ။ စတုတ္ထဿ ဇာတကာလေ ‘‘အဇပါလော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သော အဇပါလေဟိ သဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎတိ။ တေ ဝုဍ္ဎိမနွာယ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။
အထ နေသံ ပဗ္ဗဇိတဘယေန ရညော ဝိဇိတာ ပဗ္ဗဇိတေ နီဟရိံသု။ သကလကာသိရဋ္ဌေ ဧကပဗ္ဗဇိတောပိ နာဟောသိ။ တေ ကုမာရာ အတိဖရုသာ အဟေသုံ, ယာယ ဒိသာယ ဂစ္ဆန္တိ, တာယ အာဟရိယမာနံ ပဏ္ဏာကာရံ ဝိလုမ္ပန္တိ။ ဟတ္ထိပါလဿ သောဠသဝဿကာလေ ကာယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ ‘‘ကုမာရာ မဟလ္လကာ ဇာတာ, ဆတ္တုဿာပနသမယော, တေသံ ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ မန္တေတွာ ‘‘ဧတေ အဘိသိတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ အတိဿရာ ဘဝိဿန္တိ, တတော တတော ပဗ္ဗဇိတာ အာဂမိဿန္တိ, တေ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိဿန္တိ, ဧတေသံ ပဗ္ဗဇိတကာလေ ဇနပဒေါ ဥလ္လောဠော ဘဝိဿတိ, ဝီမံသိဿာမ တာဝ နေ, ပစ္ဆာ အဘိသိဉ္စိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဥဘောပိ ဣသိဝေသံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခံ စရန္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၁။)ဟတ္ထိပါလဿ ကုမာရဿ နိဝေသနဒွါရံ အဂမံသု။ ကုမာရော တေ ဒိသွာဝ တုဋ္ဌော ပသန္နော ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘စိရဿံ ဝတ ပဿာမ, ဗြာဟ္မဏံ ဒေဝဝဏ္ဏိနံ၊
မဟာဇဋံ ခါရိဓရံ, ပင်္ကဒန္တံ ရဇဿိရံ။
‘‘စိရဿံ ဝတ ပဿာမ, ဣသိံ ဓမ္မဂုဏေ ရတံ၊
ကာသာယဝတ္ထဝသနံ, ဝါကစီရံ ပဋိစ္ဆဒံ။
‘‘အာသနံ ဥဒကံ ပဇ္ဇံ, ပဋိဂဏှာတု နော ဘဝံ၊
အဂ္ဃေ ဘဝန္တံ ပုစ္ဆာမ, အဂ္ဃံ ကုရုတု နော ဘဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗြာဟ္မဏန္တိ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏံ။ ဒေဝဝဏ္ဏိနန္တိ သေဋ္ဌဝဏ္ဏိနံ ဃောရတပံ ပရမတိက္ခိန္ဒြိယံ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဥပဂတန္တိ အတ္ထော။ ခါရိဓရန္တိ ခါရိဘာရဓရံ။ ဣသိန္တိ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယေသိတွာ ဌိတံ။ ဓမ္မဂုဏေ ရတန္တိ သုစရိတကောဋ္ဌာသေ အဘိရတံ။ ‘‘အာသန’’န္တိ ဣဒံ တေသံ နိသီဒနတ္ထာယ အာသနံ ပညပေတွာ ဂန္ဓောဒကဉ္စ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနဉ္စ ဥပနေတွာ အာဟ။ အဂ္ဃေတိ ဣမေ သဗ္ဗေပိ အာသနာဒယော အဂ္ဃေ ဘဝန္တံ ပုစ္ဆာမ။ ကုရုတု နောတိ ဣမေ နော အဂ္ဃေ ဘဝံ ပဋိဂ္ဂဏှတူတိ။
ဧဝံ သော တေသု ဧကေကံ ဝါရေနာဟ။ အထ နံ ပုရောဟိတော အာဟ – ‘‘တာတ ဟတ္ထိပါလ တွံ အမှေ ‘ကေ ဣမေ’တိ မညမာနော ဧဝံ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘ဟေမဝန္တကာ ဣသယော’’တိ။ ‘‘န မယံ, တာတ, ဣသယော, ဧသ ရာဇာ ဧသုကာရီ, အဟံ တေ ပိတာ ပရောဟိတော’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဣသိဝေသံ ဂဏှိတ္ထာ’’တိ? ‘‘တဝ ဝီမံသနတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘မမ ကိံ ဝီမံသထာ’’တိ? ‘‘သစေ အမှေ ဒိသွာ န ပဗ္ဗဇိဿသိ, အထ တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတုံ အာဂတာမှာ’’တိ။ ‘‘တာတ န မေ ရဇ္ဇေနတ္ထော, ပဗ္ဗဇိဿာမဟန္တိ။ အထ နံ ပိတာ ‘‘တာတ ဟတ္ထိပါလ, နာယံ ကာလော ပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ ဝတွာ ယထာဇ္ဈာသယံ အနုသာသန္တော စတုတ္ထဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၂။)‘‘အဓိစ္စ ဝေဒေ ပရိယေသ ဝိတ္တံ, ပုတ္တေ ဂေဟေ တာတ ပတိဋ္ဌပေတွာ၊
ဂန္ဓေ ရသေ ပစ္စနုဘုယျ သဗ္ဗံ, အရညံ သာဓု မုနိ သော ပသတ္ထော’’တိ။
တတ္ထ အဓိစ္စာတိ သဇ္ဈာယိတွာ။ ပုတ္တေတိ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ နာဋကေ ဝါရေန ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိတွာ တေ ပုတ္တေ ဂေဟေ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗန္တိ ဧတေ စ ဂန္ဓရသေ သေသဉ္စ သဗ္ဗံ ဝတ္ထုကာမံ အနုဘဝိတွာ။ အရညံ သာဓု မုနိ သော ပသတ္ထောတိ ပစ္ဆာ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတဿ အရညံ သာဓု လဒ္ဓကံ ဟောတိ။ ယော ဧဝရူပေ ကာလေ ပဗ္ဗဇတိ, သော မုနိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အရိယေဟိ ပသတ္ထောတိ ဝဒတိ။
တတော ဟတ္ထိပါလော ဂါထမာဟ –
‘‘ဝေဒါ န သစ္စာ န စ ဝိတ္တလာဘော, န ပုတ္တလာဘေန ဇရံ ဝိဟန္တိ၊
ဂန္ဓေ ရသေ မုစ္စနမာဟု သန္တော, သကမ္မုနာ ဟောတိ ဖလူပပတ္တီ’’တိ။
တတ္ထ န သစ္စာတိ ယံ သဂ္ဂဉ္စ မဂ္ဂဉ္စ ဝဒန္တိ, န တံ သာဓေန္တိ, တုစ္ဆာ နိဿာရာ နိပ္ဖလာ။ န စ ဝိတ္တလာဘောတိ ဓနလာဘောပိ ပဉ္စသာဓာရဏတ္တာ သဗ္ဗော ဧကသဘာဝေါ န ဟောတိ။ ဇရန္တိ တာတ, ဇရံ ဝါ ဗျာဓိမရဏံ ဝါ န ကောစိ ပုတ္တလာဘေန ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော နာမ အတ္ထိ။ ဒုက္ခမူလာ ဟေတေ ဥပဓယော။ ဂန္ဓေ ရသေတိ ဂန္ဓေ စ ရသေ စ သေသေသု အာရမ္မဏေသု စ မုစ္စနံ မုတ္တိမေဝ ဗုဒ္ဓါဒယော ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ။ သကမ္မုနာတိ အတ္တနာ ကတကမ္မေနေဝ သတ္တာနံ ဖလူပပတ္တိ ဖလနိပ္ဖတ္တိ ဟောတိ။ ကမ္မဿကာ ဟိ, တာတ, သတ္တာတိ။
ကုမာရဿ ဝစနံ သုတွာ ရာဇာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ သစ္စံ ဝစနံ တဝေတံ, သကမ္မုနာ ဟောတိ ဖလူပပတ္တိ၊
ဇိဏ္ဏာ စ မာတာပိတရော တဝီမေ, ပဿေယျုံ တံ ဝဿသတံ အရောဂ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၃။)တတ္ထ ဝဿသတံ အရောဂန္တိ ဧတေ ဝဿသတံ အရောဂံ တံ ပဿေယျုံ, တွမ္ပိ ဝဿသတံ ဇီဝန္တော မာတာပိတရော ပေါသဿူတိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ ကုမာရော ‘‘ဒေဝ, တွံ ကိံ နာမေတံ ဝဒသီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဿဿ သက္ခီ မရဏေန ရာဇ, ဇရာယ မေတ္တီ နရဝီရသေဋ္ဌ၊
ယော စာပိ ဇညာ န မရိဿံ ကဒါစိ, ပဿေယျုံ တံ ဝဿသတံ အရောဂံ။
‘‘ယထာပိ နာဝံ ပုရိသော ဒကမှိ, ဧရေတိ စေ နံ ဥပနေတိ တီရံ၊
ဧဝမ္ပိ ဗျာဓီ သတတံ ဇရာ စ, ဥပနေတိ မစ္စံ ဝသမန္တကဿာ’’တိ။
တတ္ထ သက္ခီတိ မိတ္တဓမ္မော။ မရဏေနာတိ ဒတ္တော မတော မိတ္တော မတောတိ သမ္မုတိမရဏေန။ ဇရာယာတိ ပါကဋဇရာယ ဝါ သဒ္ဓိံ ယဿ မေတ္တီ ဘဝေယျ, ယဿေတံ မရဏဉ္စ ဇရာ စ မိတ္တဘာဝေန နာဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။ ဧရေတိ စေ နန္တိ မဟာရာဇ, ယထာ နာမ ပုရိသော နဒီတိတ္ထေ ဥဒကမှိ နာဝံ ဌပေတွာ ပရတီရဂါမိံ ဇနံ အာရောပေတွာ သစေ အရိတ္တေန ဥပ္ပီဠေန္တော ဖိယေန ကဍ္ဎန္တော စာလေတိ ဃဋ္ဋေတိ, အထ နံ ပရတီရံ နေတိ။ ဧဝံ ဗျာဓိ ဇရာ စ နိစ္စံ အန္တကဿ မစ္စုနော ဝသံ ဥပနေတိယေဝါတိ။
ဧဝံ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဇီဝိတသင်္ခါရဿ ပရိတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ တိဋ္ဌထ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထယန္တမေဝ မံ ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တိ, အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ ဩဝါဒံ ဒတွာ ရာဇာနဉ္စ ပိတရဉ္စ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ပရိစာရကေ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ နဂရတော နိက္ခမိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမေသာ သောဘနာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဟတ္ထိပါလကုမာရေန သဒ္ဓိံ မဟာဇနော နိက္ခမိ။ ယောဇနိကာ ပရိသာ အဟောသိ။ သော တာယ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဂင်္ဂါယ တီရံ ပတွာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ ဩလောကေတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၄။)စိန္တေသိ ‘‘အယံ သမာဂမော မဟာ ဘဝိဿတိ, မမ တယော ကနိဋ္ဌဘာတရော မာတာပိတရော ရာဇာ ဒေဝီတိ သဗ္ဗေ သပရိသာ ပဗ္ဗဇိဿန္တိ, ဗာရာဏသီ သုညာ ဘဝိဿတိ, ယာဝ ဧတေသံ အာဂမနာ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော တတ္ထေဝ မဟာဇနဿ ဩဝါဒံ ဒေန္တော နိသီဒိ။
ပုနဒိဝသေ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ စိန္တယိံသု ‘‘ဟတ္ထိပါလကုမာရော တာဝ ‘ရဇ္ဇံ ပဟာယ မဟာဇနံ အာဒါယ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဂန္တွာ ဂင်္ဂါတီရေ နိသိန္နော, အဿပါလံ ဝီမံသိတွာ အဘိသိဉ္စိဿာမာ’’တိ။ တေ ဣသိဝေသေနေဝ တဿပိ ဂေဟဒွါရံ အဂမံသု။ သောပိ တေ ဒိသွာ ပသန္နမာနသော ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘စိရဿံ ဝတ ပဿာမာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော တထေဝ ပဋိပဇ္ဇိ။ တေပိ တံ တထေဝ ဝတွာ အတ္တနော အာဂတကာရဏံ ကထယိံသု။ သော ‘‘မမ ဘာတိကေ ဟတ္ထိပါလကုမာရေ သန္တေ ကထံ ပဌမတရံ မယှမေဝ သေတစ္ဆတ္တံ ပါပုဏာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တာတ, ဘာတာ, တေ ‘န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဝတွာ နိက္ခန္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကဟံ ပနေသော ဣဒါနီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂင်္ဂါတီရေ နိသိန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တာတ, မမ ဘာတရာ ဆဍ္ဍိတခေဠေန ကမ္မံ နတ္ထိ, ဗာလာ ဟိ ပရိတ္တကပညာ သတ္တာ ဧတံ ကိလေသံ ဇဟိတုံ န သက္ကောန္တိ, အဟံ ပန ဇဟိဿာမီ’’တိ ရညော စ ပိတု စ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပင်္ကော စ ကာမာ ပလိပေါ စ ကာမာ, မနောဟရာ ဒုတ္တရာ မစ္စုဓေယျာ၊
ဧတသ္မိံ ပင်္ကေ ပလိပေ ဗျသန္နာ, ဟီနတ္တရူပါ န တရန္တိ ပါရံ။
‘‘အယံ ပုရေ လုဒ္ဒမကာသိ ကမ္မံ, သွာယံ ဂဟီတော န ဟိ မောက္ခိတော မေ၊
ဩရုန္ဓိယာ နံ ပရိရက္ခိဿာမိ, မာယံ ပုန လုဒ္ဒမကာသိ ကမ္မ’’န္တိ။
တတ္ထ ပင်္ကောတိ ယော ကောစိ ကဒ္ဒမော။ ပလိပေါတိ သုခုမဝါလုကမိဿော သဏှကဒ္ဒမော။ တတ္ထ ကာမာ လဂ္ဂါပနဝသေန ပင်္ကော နာမ, ဩသီဒါပနဝသေန ပလိပေါ နာမာတိ ဝုတ္တာ။ ဒုတ္တရာတိ ဒုရတိက္ကမာ။ မစ္စုဓေယျာတိ မစ္စုနော အဓိဋ္ဌာနာ။ ဧတေသု ဟိ လဂ္ဂါ စေဝ အနုပဝိဋ္ဌာ စ သတ္တာ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တာ ဒုက္ခက္ခန္ဓပရိယာယေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒုက္ခဉ္စေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၅။)မရဏဉ္စ ပါပုဏန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတသ္မိံ ပင်္ကေ ပလိပေ ဗျသန္နာ ဟီနတ္တရူပါ န တရန္တိ ပါရ’’န္တိ။ တတ္ထ ဗျသန္နာတိ သန္နာ။ ‘‘ဝိသန္နာ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ဟီနတ္တရူပါတိ ဟီနစိတ္တသဘာဝါ။ န တရန္တိ ပါရန္တိ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ။
အယန္တိ မဟာရာဇ, အယံ မမတ္တဘာဝေါ ပုဗ္ဗေ အဿဂေါပကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝဍ္ဎန္တော မဟာဇနဿ ဝိလုမ္ပနဝိဟေဌနာဒိဝသေန ဗဟုံ လုဒ္ဒံ သာဟသိကကမ္မံ အကာသိ။ သွာယံ ဂဟီတောတိ သော အယံ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကော မယာ ဂဟိတော။ န ဟိ မောက္ခိတော မေတိ သံသာရဝဋ္ဋေ သတိ န ဟိ မောက္ခော ဣတော အကုသလဖလတော မမ အတ္ထိ။ ဩရုန္ဓိယာ နံ ပရိရက္ခိဿာမီတိ ဣဒါနိ နံ ကာယဝစီမနောဒွါရာနိ ပိဒဟန္တော ဩရုန္ဓိတွာ ပရိရက္ခိဿာမိ။ ကိံကာရဏာ? မာယံ ပုန လုဒ္ဒမကာသိ ကမ္မံ။ အဟဉှိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါပံ အကတွာ ကလျာဏမေဝ ကရိဿာမိ။
ဧဝံ အဿပါလကုမာရော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ တုမှေ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တမေဝ မံ ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဩဝါဒံ ဒတွာ ယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိတွာ ဟတ္ထိပါလကုမာရဿေဝ သန္တိကံ ဂတော။ သော တဿ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘ဘာတိက, အယံ သမာဂမော မဟာ ဘဝိဿတိ, ဣဓေဝ တာဝ ဟောမာ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ပုနဒိဝသေ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ တေနေဝုပါယေန ဂေါပါလကုမာရဿ နိဝေသနံ ဂန္တွာ တေနပိ တထေဝ ပဋိနန္ဒိတွာ အတ္တနော အာဂမနကာရဏံ အာစိက္ခိံသု။ သောပိ အဿပါလကုမာရော ဝိယ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အဟံ စိရတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဝနေ နဋ္ဌဂေါဏံ ဝိယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရာမိ, တေန မေ နဋ္ဌဂေါဏဿ ပဒံ ဝိယ ဘာတိကာနံ ဂတမဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌော, သွာဟံ တေနေဝ မဂ္ဂေန ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂဝံဝ နဋ္ဌံ ပုရိသော ယထာ ဝနေ, အနွေသတီ ရာဇ အပဿမာနော၊
ဧဝံ နဋ္ဌော ဧသုကာရီ မမတ္ထော, သောဟံ ကထံ န ဂဝေသေယျံ ရာဇာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၆။)တတ္ထ ဧသုကာရီတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ မမတ္ထောတိ ဝနေ ဂေါဏော ဝိယ မမ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတော အတ္ထော နဋ္ဌော။ သောဟန္တိ သော အဟံ အဇ္ဇ ပဗ္ဗဇိတာနံ မဂ္ဂံ ဒိသွာ ကထံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ န ဂဝေသေယျံ, မမ ဘာတိကာနံ ဂတမဂ္ဂမေဝ ဂမိဿာမိ နရိန္ဒာတိ။
အထ နံ ‘‘တာတ ဂေါပါလ, ဧကာဟံ ဒွီဟံ အာဂမေဟိ, အမှေ သမဿာသေတွာ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘မဟာရာဇ, အဇ္ဇ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ ‘သွေ ကရိဿာမီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, ကလျာဏကမ္မံ နာမ အဇ္ဇေဝ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟိယျောတိ ဟိယျတိ ပေါသော, ပရေတိ ပရိဟာယတိ၊
အနာဂတံ နေတမတ္ထီတိ ဉတွာ, ဥပ္ပန္နဆန္ဒံ ကော ပနုဒေယျ ဓီရော’’တိ။
တတ္ထ ဟိယျောတိ သွေတိ အတ္ထော။ ပရေတိ ပုနဒိဝသေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ယော မဟာရာဇ, အဇ္ဇ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ‘သွေ’တိ, သွေ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ‘ပရေ’တိ ဝတွာ န ကရောတိ, သော တတော ပရိဟာယတိ, န တံ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကောတီ’’တိ။ ဧဝံ ဂေါပါလော ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂ အာဒယော) နာမ ကထေသိ။ သွာယမတ္ထော ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တေန ကထေတဗ္ဗော။ အနာဂတံ နေတမတ္ထီတိ ယံ အနာဂတံ, တံ ‘‘နေတံ အတ္ထီ’’တိ ဉတွာ ဥပ္ပန္နံ ကုသလစ္ဆန္ဒံ ကော ပဏ္ဍိတော ပနုဒေယျ ဟရေယျ။
ဧဝံ ဂေါပါလကုမာရော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ တုမှေ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တမေဝ မံ ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ ယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိတွာ ဒွိန္နံ ဘာတိကာနံ သန္တိကံ ဂတော။ ဟတ္ထိပါလော တဿပိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ပုနဒိဝသေ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ တေနေဝုပါယေန အဇပါလကုမာရဿ နိဝေသနံ ဂန္တွာ တေနပိ တထေဝ ပဋိနန္ဒိတွာ အတ္တနော အာဂမနကာရဏံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဆတ္တံ တေ ဥဿာပေဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ ကုမာရော အာဟ – ‘‘မယှံ ဘာတိကာ ကုဟိ’’န္တိ? တေ ‘‘အမှာကံ ရဇ္ဇေနတ္ထော နတ္ထီ’’တိ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ တိယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိတွာ ဂင်္ဂါတီရေ နိသိန္နာတိ။ နာဟံ မမ ဘာတိကေဟိ ဆဍ္ဍိတခေဠံ သီသေနာဒါယ ဝိစရိဿာမိ, အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ။ တာတ, တွံ တာဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၇။)ဒဟရော, အမှာကံ ဟတ္ထဘာရော, ဝယပ္ပတ္တကာလေ ပဗ္ဗဇိဿသီတိ။ အထ နေ ကုမာရော ‘‘ကိံ တုမှေ ကထေထ, နနု ဣမေ သတ္တာ ဒဟရကာလေပိ မဟလ္လကကာလေပိ မရန္တိယေဝ, ‘အယံ ဒဟရကာလေ မရိဿတိ, အယံ မဟလ္လကကာလေ’တိ ကဿစိ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒေ ဝါ နိမိတ္တံ နတ္ထိ, အဟံ မမ မရဏကာလံ န ဇာနာမိ, တသ္မာ ဣဒါနေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပဿာမိ ဝေါဟံ ဒဟရံ ကုမာရိံ, မတ္တူပမံ ကေတကပုပ္ဖနေတ္တံ၊
အဘုတ္တဘောဂေ ပဌမေ ဝယသ္မိံ, အာဒါယ မစ္စု ဝဇတေ ကုမာရိံ။
‘‘ယုဝါ သုဇာတော သုမုခေါ သုဒဿနော, သာမော ကုသုမ္ဘပရိကိဏ္ဏမဿု၊
ဟိတွာန ကာမေ ပဋိကစ္စ ဂေဟံ, အနုဇာန မံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ ဒေဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ, ပဿာမိစ္စေဝါတိ အတ္ထော။ မတ္တူပမန္တိ ဟာသဘာသဝိလာသေဟိ မတ္တံ ဝိယ စရန္တိံ။ ကေတကပုပ္ဖနေတ္တန္တိ ကေတကပုပ္ဖပတ္တံ ဝိယ ပုထုလာယတနေတ္တံ။ အဘုတ္တဘောဂေတိ ဧဝံ ဥတ္တမရူပဓရံ ကုမာရိံ ပဌမဝယေ ဝတ္တမာနံ အဘုတ္တဘောဂမေဝ မာတာပိတူနံ ဥပရိ မဟန္တံ သောကံ ပါတေတွာ မစ္စု ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ သုဇာတောတိ သုသဏ္ဌိတော။ သုမုခေါတိ ကဉ္စနာဒါသပုဏ္ဏစန္ဒသဒိသမုခေါ။ သုဒဿနောတိ ဥတ္တမရူပဓာရိတာယ သမ္ပန္နဒဿနော။ သာမောတိ သုဝဏ္ဏသာမော။ ကုသုမ္ဘပရိကိဏ္ဏမဿူတိ သန္နိသိန္နဋ္ဌေန သုခုမဋ္ဌေန စ တရုဏကုသုမ္ဘကေသရသဒိသပရိကိဏ္ဏမဿု။ ဣမိနာ ဧဝရူပေါပိ ကုမာရော မစ္စုဝသံ ဂစ္ဆတိ။ တထာဝိဓမ္ပိ ဟိ သိနေရုံ ဥပ္ပါတေန္တော ဝိယ နိက္ကရုဏော မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ဟိတွာန ကာမေ ပဋိကစ္စ ဂေဟံ, အနုဇာန မံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ ဒေဝါတိ ဒေဝ, ပုတ္တဒါရဗန္ဓနသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နေ တံ ဗန္ဓနံ ဒုစ္ဆေဒနီယံ ဟောတိ, တေနာဟံ ပုရေတရညေဝ ကာမေ စ ဂေဟဉ္စ ဟိတွာ ဣဒါနေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, အနုဇာန, မန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၈။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ တုမှေ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တမေဝ မံ ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ တေ ဥဘောပိ ဝန္ဒိတွာ ယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိတွာ ဂင်္ဂါတီရမေဝ အဂမာသိ။ ဟတ္ထိပါလော တဿပိ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘သမာဂမော မဟာ ဘဝိဿတီ’’တိ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ ပုနဒိဝသေ ပုရောဟိတော ပလ္လင်္ကဝရမဇ္ဈဂတော နိသီဒိတွာ စိန္တေသိ ‘‘မမ ပုတ္တာ ပဗ္ဗဇိတာ, ဣဒါနာဟံ ဧကကောဝ မနုဿခါဏုကော ဇာတောမှိ, အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ဗြာဟ္မဏိယာ သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သာခါဟိ ရုက္ခော လဘတေ သမညံ, ပဟီနသာခံ ပန ခါဏုမာဟု၊
ပဟီနပုတ္တဿ မမဇ္ဇ ဘောတိ, ဝါသေဋ္ဌိ ဘိက္ခာစရိယာယ ကာလော’’တိ။
တတ္ထ လဘတေ သမညန္တိ ရုက္ခောတိ ဝေါဟာရံ လဘတိ။ ဝါသေဋ္ဌီတိ ဗြာဟ္မဏိံ အာလပတိ။ ဘိက္ခာစရိယာယာတိ မယှမ္ပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ကာလော, ပုတ္တာနံ သန္တိကမေဝ ဂမိဿာမီတိ။
သော ဧဝံ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေသိ, သဋ္ဌိ ဗြာဟ္မဏသဟဿာနိ သန္နိပတိံသု။ အထ နေ အာဟ – ‘‘တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ တုမှေ ပန အာစရိယာတိ။ ‘‘အဟံ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘န တုမှာကမေဝ နိရယော ဥဏှော, မယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ။ သော အသီတိကောဋိဓနံ ဗြာဟ္မဏိယာ နိယျာဒေတွာ ယောဇနိကံ ဗြာဟ္မဏပရိသံ အာဒါယ နိက္ခမိတွာ ပုတ္တာနံ သန္တိကညေဝ ဂတော။ ဟတ္ထိပါလော တာယပိ ပရိသာယ အာကာသေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ပုနဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏီ စိန္တေသိ ‘‘မမ စတ္တာရော ပုတ္တာ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ ‘ပဗ္ဗဇိဿာမာ’တိ ဂတာ, ဗြာဟ္မဏောပိ ပုရောဟိတဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ အသီတိကောဋိဓနံ ဆဍ္ဍေတွာ ပုတ္တာနညေဝ သန္တိကံ ဂတော, အဟမေဝ ဧကာ ကိံ ကရိဿာမိ, ပုတ္တာနံ ဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သာ အတီတံ ဥဒါဟရဏံ အာဟရန္တီ ဥဒါနဂါထမာဟ –
‘‘အဃသ္မိ ကောဉ္စာဝ ယထာ ဟိမစ္စယေ, ကတာနိ ဇာလာနိ ပဒါလိယ ဟံသာ၊
ဂစ္ဆန္တိ ပုတ္တာ စ ပတီ စ မယှံ, သာဟံ ကထံ နာနုဝဇေ ပဇာန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၈၉။)တတ္ထ အဃသ္မိ ကောဉ္စာဝ ယထာတိ ယထေဝ အာကာသေ ကောဉ္စသကုဏာ အသဇ္ဇမာနာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဟိမစ္စယေတိ ဝဿာနစ္စယေ။ ကတာနိ ဇာလာနိ ပဒါလိယ ဟံသာတိ အတီတေ ကိရ ဆန္နဝုတိသဟဿာ သုဝဏ္ဏဟံသာဝဿာရတ္တပဟောနကံ သာလိံ ကဉ္စနဂုဟာယံ နိက္ခိပိတွာ ဝဿဘယေန ဗဟိ အနိက္ခမိတွာ စတုမာသံ တတ္ထ ဝသန္တိ။ အထ နေသံ ဥဏ္ဏနာဘိ နာမ မက္ကဋကော ဂုဟာဒွါရေ ဇာလံ ဗန္ဓတိ။ ဟံသာ ဒွိန္နံ တရုဏဟံသာနံ ဒွိဂုဏံ ဝဋ္ဋံ ဒေန္တိ။ တေ ထာမသမ္ပန္နတာယ တံ ဇာလံ ဆိန္ဒိတွာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တိ, သေသာ တေသံ ဂတမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တိ။ သာ တမတ္ထံ ပကာသေန္တီ ဧဝမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထေဝ အာကာသေ ကောဉ္စသကုဏာ အသဇ္ဇမာနာ ဂစ္ဆန္တိ, တထာ ဟိမစ္စယေ ဝဿာနာတိက္ကမေ ဒွေ တရုဏဟံသာ ကတာနိ ဇာလာနိ ပဒါလေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, အထ နေသံ ဂတမဂ္ဂေန ဣတရေ ဟံသာ။ ဣဒါနိ ပန မမ ပုတ္တာ တရုဏဟံသာ ဇာလံ ဝိယ ကာမဇာလံ ဆိန္ဒိတွာ ဂတာ, မယာပိ တေသံ ဂတမဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဣမိနာဓိပ္ပါယေန ‘‘ဂစ္ဆန္တိ ပုတ္တာ စ ပတီ စ မယှံ, သာဟံ ကထံ နာနုဝဇေ ပဇာန’’န္တိ အာဟ။
ဣတိ သာ ‘‘ကထံ အဟံ ဧဝံ ပဇာနန္တီ န ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ပဗ္ဗဇိဿာမိ ယေဝါ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဗြာဟ္မဏိယော ပက္ကောသာပေတွာ ဧဝမာဟ ‘‘တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘တုမှေ ပန အယျေ’’တိ။ ‘‘အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ။ သာ တံ ဝိဘဝံ ဆဍ္ဍေတွာ ယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ ပုတ္တာနံ သန္တိကမေဝ ဂတာ။ ဟတ္ထိပါလော တာယပိ ပရိသာယ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ပုနဒိဝသေ ရာဇာ ‘‘ကုဟိံ ပုရောဟိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, ပုရောဟိတော စ ဗြာဟ္မဏီ စ သဗ္ဗံ ဓနံ ဆဍ္ဍေတွာ ဒွိယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ ပုတ္တာနံ သန္တိကံ ဂတာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘အသာမိကံ ဓနံ အမှာကံ ပါပုဏာတီ’’တိ တဿ ဂေဟတော ဓနံ အာဟရာပေသိ။ အထဿ အဂ္ဂမဟေသီ ‘‘ရာဇာ ကိံ ကရောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပုရောဟိတဿ ဂေဟတော ဓနံ အာဟရာပေတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုရောဟိတော ကုဟိ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သပဇာပတိကော ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထာယ နိက္ခန္တော’’တိ သုတွာ ‘‘အယံ ရာဇာ ဗြာဟ္မဏေန စ ဗြာဟ္မဏိယာ စ စတူဟိ ပုတ္တေဟိ စ ဇဟိတံ ဥက္ကာရံ မောဟေန မူဠှော အတ္တနော ဃရံ အာဟရာပေတိ, ဥပမာယ နံ ဗောဓေဿာမီ’’တိ သူနတော မံသံ အာဟရာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ရာသိံ ကာရေတွာ ဥဇုမဂ္ဂံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၀။)ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဇာလံ ပရိက္ခိပါပေသိ။ ဂိဇ္ဈာ ဒူရတောဝ ဒိသွာ တဿတ္ထာယ ဩတရိံသု။ တတ္ထ သပ္ပညာ ဇာလံ ပသာရိတံ ဉတွာ အတိဘာရိကာ ဟုတွာ ‘‘ဥဇုကံ ဥပ္ပတိတုံ န သက္ခိဿာမာ’’တိ အတ္တနာ ခါဒိတမံသံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝမိတွာ ဇာလံ အနလ္လီယိတွာ ဥဇုကမေဝ ဥပ္ပတိတွာ ဂမိံသု။ အန္ဓဗာလာ ပန တေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ဝမိတံ ခါဒိတွာ ဘာရိယာ ဟုတွာ ဥဇုကံ ဥပ္ပတိတုံ အသက္ကောန္တာ အာဂန္တွာ ဇာလေ ဗဇ္ဈိံသု။ အထေကံ ဂိဇ္ဈံ အာနေတွာ ဒေဝိယာ ဒဿယိံသု။ သာ တံ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဧထ တာဝ, မဟာရာဇ, ရာဇင်္ဂဏေ ဧကံ ကိရိယံ ပဿိဿာမာ’’တိ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဣမေ ဂိဇ္ဈေ ဩလောကေဟိ မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧတေ ဘုတွာ ဝမိတွာ စ, ပက္ကမန္တိ ဝိဟင်္ဂမာ၊
ယေ စ ဘုတွာ န ဝမိံသု, တေ မေ ဟတ္ထတ္တမာဂတာ။
‘‘အဝမီ ဗြာဟ္မဏော ကာမေ, သော တွံ ပစ္စာဝမိဿသိ၊
ဝန္တာဒေါ ပုရိသော ရာဇ, န သော ဟောတိ ပသံသိယော’’တိ။
တတ္ထ ဘုတွာ ဝမိတွာ စာတိ မံသံ ခါဒိတွာ ဝမိတွာ စ။ ပစ္စာဝမိဿသီတိ ပဋိဘုဉ္ဇိဿသိ။ ဝန္တာဒေါတိ ပရဿ ဝမိတခါဒကော။ န ပသံသိယောတိ သော တဏှာဝသိကော ဗာလော ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပသံသိတဗ္ဗော န ဟောတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ, တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ သော ‘‘အဇ္ဇေဝ ရဇ္ဇံ ပဟာယ မမ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ဒေဝိယာ ထုတိံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပင်္ကေ စ ပေါသံ ပလိပေ ဗျသန္နံ, ဗလီ ယထာ ဒုဗ္ဗလမုဒ္ဓရေယျ၊
ဧဝမ္ပိ မံ တွံ ဥဒတာရိ ဘောတိ, ပဉ္စာလိ ဂါထာဟိ သုဘာသိတာဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဗျသန္နန္တိ နိမုဂ္ဂံ, ‘‘ဝိသန္န’’န္တိပိ ပါဌော။ ဥဒ္ဓရေယျာတိ ကေသေသု ဝါ ဟတ္ထေသု ဝါ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ထလေ ဌပေယျ။ ဥဒတာရီတိ ကာမပင်္ကတော ဥတ္တာရယိ။ ‘‘ဥဒတာသီ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဓဋာသီ’’တိပိ ပါဌော, ဥဒ္ဓရီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စာလီတိ ပဉ္စာလရာဇဓီတေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၁။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တင်္ခဏညေဝ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ – ‘‘တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ တုမှေ ပန, ဒေဝါတိ? ‘‘အဟံ ဟတ္ထိပါလဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဗာရာဏသိနဂရေ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ‘‘အတ္ထိကာ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပေန္တူ’’တိ အမစ္စပရိဝုတော တိယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ ကုမာရဿေဝ သန္တိကံ ဂတော။ ဟတ္ထိပါလော တဿာပိ ပရိသာယ အာကာသေ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သတ္ထာ ရညော ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ပကာသေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာ မဟာရာဇာ, ဧသုကာရီ ဒိသမ္ပတိ၊
ရဋ္ဌံ ဟိတွာန ပဗ္ဗဇိ, နာဂေါ ဆေတွာဝ ဗန္ဓန’’န္တိ။
ပုနဒိဝသေ နဂရေ ဩဟီနဇနော သန္နိပတိတွာ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ဒေဝိယာ အာရောစေတွာ နိဝေသနံ ပဝိသိတွာ ဒေဝိံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ဂါထမာဟ။
‘‘ရာဇာ စ ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထ, ရဋ္ဌံ ပဟာယ နရဝီရသေဋ္ဌော၊
တုဝမ္ပိ နော ဟောဟိ ယထေဝ ရာဇာ, အမှေဟိ ဂုတ္တာ အနုသာသ ရဇ္ဇ’’န္တိ။
တတ္ထ အနုသာသာတိ အမှေဟိ ဂုတ္တာ ဟုတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ။
သာ မဟာဇနဿ ကထံ သုတွာ သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ရာဇာ စ ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထ, ရဋ္ဌံ ပဟာယ နရဝီရသေဋ္ဌော၊
အဟမ္ပိ ဧကာ စရိဿာမိ လောကေ, ဟိတွာန ကာမာနိ မနောရမာနိ။
‘‘ရာဇာ စ ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထ, ရဋ္ဌံ ပဟာယ နရဝီရသေဋ္ဌော၊
အဟမ္ပိ ဧကာ စရိဿာမိ လောကေ, ဟိတွာန ကာမာနိ ယထောဓိကာနိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၂။)‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တိ၊
အဟမ္ပိ ဧကာ စရိဿာမိ လောကေ, ဟိတွာန ကာမာနိ မနောရမာနိ။
‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တိ၊
အဟမ္ပိ ဧကာ စရိဿာမိ လောကေ, ဟိတွာန ကာမာနိ ယထောဓိကာနိ။
‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တိ၊
အဟမ္ပိ ဧကာ စရိဿာမိ လောကေ, သီတိဘူတာ သဗ္ဗမတိစ္စ သင်္ဂ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧကာတိ ပုတ္တဓီတုကိလေသသမ္ဗာဓေဟိ မုစ္စိတွာ ဣမသ္မိံ လောကေ ဧကိကာဝ စရိဿာမိ။ ကာမာနီတိ ရူပါဒယော ကာမဂုဏေ။ ယတောဓိကာနီတိ ယေန ယေန ဩဓိနာ ဌိတာနိ, တေန တေန ဌိတာနေဝ ဇဟိဿာမိ, န ကိဉ္စိ အာမသိဿာမီတိ အတ္ထော။ အစ္စေန္တိ ကာလာတိ ပုဗ္ဗဏှာဒယော ကာလာ အတိက္ကမန္တိ။ တရယန္တီတိ အတုစ္ဆာ ဟုတွာ အာယုသင်္ခါရံ ခေပယမာနာ ခါဒယမာနာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝယောဂုဏာတိ ပဌမဝယာဒယော တယော, မန္ဒဒသကာဒယော ဝါ ဒသ ကောဋ္ဌာသာ။ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီတိ ဥပရူပရိကောဋ္ဌာသံ အပ္ပတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈန္တိ။ သီတိဘူတာတိ ဥဏှကာရကေ ဥဏှသဘာဝေ ကိလေသေ ပဟာယ သီတလာ ဟုတွာ။ သဗ္ဗမတိစ္စ သင်္ဂန္တိ ရာဂသင်္ဂါဒိကံ သဗ္ဗသင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ ဧကာ စရိဿာမိ, ဟတ္ထိပါလကုမာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ။
ဣတိ သာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အမစ္စဘရိယာယော ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ – ‘‘တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ တုမှေ ပန အယျေတိ? ‘‘အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ရာဇနိဝေသနေ သုဝဏ္ဏကောဋ္ဌာဂါရာဒီနိ ဝိဝရာပေတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ စ အသုကဋ္ဌာနေ စ မဟာနိဓိ နိဒဟိတ’’န္တိ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခါပေတွာ ‘‘ဒိန္နညေဝ, အတ္ထိကာ ဟရန္တူ’’တိ ဝတွာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ မဟာတလေ ထမ္ဘေ ဗန္ဓာပေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာသမ္ပတ္တိံ ဆဍ္ဍေတွာ နဂရာ နိက္ခမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၃။)တသ္မိံ ခဏေ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ ‘‘ရာဇာ စ ကိရ ဒေဝီ စ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ‘ပဗ္ဗဇိဿာမာ’တိ နိက္ခမန္တိ, မယံ ဣဓ ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ တတော တတော မနုဿာ ယထာပူရိတာနေဝ ဂေဟာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ပုတ္တေ ဟတ္ထေသု ဂဟေတွာ နိက္ခမိံသု။ သဗ္ဗာပဏာ ပသာရိတနိယာမေနေဝ ဌိတာ, နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တော နာမ နာဟောသိ။ သကလနဂရံ တုစ္ဆံ အဟောသိ, ဒေဝီပိ တိယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ ဂတာ။ ဟတ္ထိပါလော တဿာပိ ပရိသာယ အာကာသေ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဒွါဒသယောဇနိကံ ပရိသံ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ ‘‘ဟတ္ထိပါလကုမာရော ကိရ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိံ တုစ္ဆံ ကတွာ ‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ မဟာဇနံ အာဒါယ ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆတိ, ကိမင်္ဂံ ပန မယ’’န္တိ သကလကာသိရဋ္ဌံ သင်္ခုဘိ။ အပရဘာဂေ ပရိသာ တိံသယောဇနိကာ အဟေသုံ, သော တာယ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိ။
သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘ဟတ္ထိပါလကုမာရော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော, သမာဂမော မဟာ ဘဝိဿတိ, ဝသနဋ္ဌာနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိဿကမ္မံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ, အာယာမတော ဆတ္တိံသယောဇနံ, ဝိတ္ထာရတော ပန္နရသယောဇနံ အဿမံ မာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ သမ္ပာဒေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ အဿမပဒံ မာပေတွာ ပဏ္ဏသာလာသု ကဋ္ဌတ္ထရဏပဏ္ဏတ္ထရဏအာသနာဒီနိ ပညပေတွာ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ မာပေသိ။ ဧကေကိဿာ ပဏ္ဏသာလာယ ဒွါရေ ဧကေကော စင်္ကမော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနပရိစ္ဆိန္နော ကတသုဓာပရိကမ္မော အာလမ္ဗနဖလကော, တေသု တေသု ဌာနေသု နာနာဝဏ္ဏသုရဘိကုသုမသဉ္ဆန္နာ ပုပ္ဖဂစ္ဆာ, ဧကေကဿ စင်္ကမဿ ကောဋိယံ ဧကေကော ဥဒကဘရိတော ကူပေါ, တဿ သန္တိကေ ဧကေကော ဖလရုက္ခော, သော ဧကောဝ သဗ္ဗဖလာနိ ဖလတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဒေဝတာနုဘာဝေန အဟောသိ။ ဝိဿကမ္မော အဿမပဒံ မာပေတွာ ပဏ္ဏသာလာသု ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဌပေတွာ ‘‘ယေ ကေစိ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ ဣမေ ပရိက္ခာရေ ဂဏှန္တူ’’တိ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန ဘိတ္တိယာ အက္ခရာနိ လိခိတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဘေရဝသဒ္ဒေ မိဂပက္ခီ ဒုဒ္ဒသိကေ အမနုဿေ စ ပဋိက္ကမာပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
ဟတ္ထိပါလကုမာရော ဧကပဒိကမဂ္ဂေန သက္ကဒတ္တိယံ အဿမံ ပဝိသိတွာ အက္ခရာနိ ဒိသွာ ‘‘သက္ကေန မမ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တဘာဝေါ ဉာတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၄။)ဘဝိဿတီ’’တိ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိတွာ စင်္ကမံ ဩတရိတွာ ကတိပယေ ဝါရေ အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ သေသဇနကာယံ ပဗ္ဗာဇေတွာ အဿမပဒံ ဝိစာရေန္တော တရုဏပုတ္တာနံ ဣတ္ထီနံ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ပဏ္ဏသာလံ အဒါသိ။ တတော အနန္တရံ မဟလ္လကိတ္ထီနံ, တတော အနန္တရံ မဇ္ဈိမိတ္ထီနံ, သမန္တာ ပရိက္ခိပိတွာ ပန ပုရိသာနံ အဒါသိ။ အထေကော ရာဇာ ‘‘ဗာရာဏသိယံ ကိရ ရာဇာ နတ္ထီ’’တိ အာဂန္တွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ နဂရံ ဩလောကေတွာ ရာဇနိဝေသနံ အာရုယှ တတ္ထ တတ္ထ ရတနရာသိံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပံ နဂရံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမေသာ ဥဠာရာ ဘဝိဿတီ’’တိ သုရာသောဏ္ဍေ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ ဟတ္ထိပါလဿ သန္တိကံ ပါယာသိ။ ဟတ္ထိပါလော တဿ ဝနန္တရံ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ပဋိမဂ္ဂံ ဂန္တွာ အာကာသေ နိသိန္နော ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အဿမပဒံ နေတွာ သဗ္ဗပရိသံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ဧတေနုပါယေန အညေပိ ဆ ရာဇာနော ပဗ္ဗဇိံသု။ သတ္တ ရာဇာနော ဘောဂေ ဆဍ္ဍယိံသု, ဆတ္တိံသယောဇနိကော အဿမော နိရန္တရော ပရိပူရိ။ ယော ကာမဝိတက္ကာဒီသု အညတရံ ဝိတက္ကေတိ, မဟာပုရိသော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနဉ္စေဝ ကသိဏဘာဝနဉ္စ အာစိက္ခတိ။ တေ ယေဘုယျေန ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တတိယကောဋ္ဌာသံ တိဓာ ကတွာ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧကော ဆသု ကာမသဂ္ဂေသု, ဧကော ဣသီနံ ပါရိစရိယံ ကတွာ မနုဿလောကေ တီသု ကုလသမ္ပတ္တီသု နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧဝံ ဟတ္ထိပါလဿ သာသနံ အပဂတနိရယတိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယာသုရကာယံ အဟောသိ။
ဣမသ္မိံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ပထဝိစာလကဓမ္မဂုတ္တတ္ထေရော, ကဋကန္ဓကာရဝါသီ ဖုဿဒေဝတ္ထေရော, ဥပရိမဏ္ဍလဝါသီ မဟာသံဃရက္ခိတတ္ထေရော, မလယမဟာဒေဝတ္ထေရော, အဘယဂိရိဝါသီ မဟာဒေဝတ္ထေရော, ဂါမန္တပဗ္ဘာရဝါသီ မဟာသိဝတ္ထေရော, ကာဠဝလ္လိမဏ္ဍပဝါသီ မဟာနာဂတ္ထေရော ကုဒ္ဒါလသမာဂမေ မူဂပက္ခသမာဂမေ စူဠသုတသောမသမာဂမေ အယောဃရပဏ္ဍိတသမာဂမေ ဟတ္ထိပါလသမာဂမေ စ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခန္တပုရိသာ အဟေသုံ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၅။)‘‘အဘိတ္ထရေထ ကလျာဏေ, ပါပါ စိတ္တံ နိဝါရယေ၊
ဒန္ဓဉှိ ကရောတော ပုညံ, ပါပသ္မိံ ရမတေ မနော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၁၆)၊
တသ္မာ ကလျာဏံ တုရိတတုရိတေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဧသုကာရီ ရာဇာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ အဟောသိ, ဒေဝီ မဟာမာယာ, ပုရောဟိတော ကဿပေါ, ဗြာဟ္မဏီ ဘဒ္ဒကာပိလာနီ, အဇပါလော အနုရုဒ္ဓေါ, ဂေါပါလော မောဂ္ဂလ္လာနော, အဿပါလော သာရိပုတ္တော, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ဟတ္ထိပါလော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဟတ္ထိပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ တေရသမာ။
֍ * [၅၁၀] ၁၄။ အယောဃရဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယမေကရတ္တိံ ပဌမန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနညေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါပိ ဟိ သော ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဂဗ္ဘံ ပဋိလဘိတွာ လဒ္ဓဂဗ္ဘပရိဟာရာ ပရိဏတဂဗ္ဘာ ပစ္စူသသမနန္တရေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဿာ ပုရိမတ္တဘာဝေ ဧကာ သပတ္တိကာ ‘‘တဝ ဇာတံ ဇာတံ ပဇံ ခါဒိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သာ ကိရ သယံ ဝဉ္ဈာ ဟုတွာ ပုတ္တမာတုကောဓေန တံ ပတ္ထနံ ကတွာ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရာ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဟုတွာ ဣမံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သာ ယက္ခိနီ တဒါ ဩကာသံ လဘိတွာ ဒေဝိယာ ပဿန္တိယာဝ ဗီဘစ္ဆရူပါ ဟုတွာ အာဂန္တွာ တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ပလာယိ။ ဒေဝီ ‘‘ယက္ခိနီ မေ ပုတ္တံ ဂဟေတွာ ပလာယီ’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ဝိရဝိ။ ဣတရာပိ ဒါရကံ မူလကန္ဒံ ဝိယ မုရုံ မုရုံ ကရောန္တီ ခါဒိတွာ ဒေဝိယာ ဟတ္ထဝိကာရာဒီဟိ ဘေရဝံ ပကာသေတွာ တဇ္ဇေတွာ ပက္ကာမိ။ ရာဇာ တံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ကိံ သက္ကာ ယက္ခိနိယာ ကာတု’’န္တိ တုဏှီ အဟောသိ။ ပုန ဒေဝိယာ ဝိဇာယနကာလေ ဒဠှံ အာရက္ခမကာသိ။ ဒေဝီ ပုတ္တံ ပုန ဝိဇာယိ။ ယက္ခိနီ အာဂန္တွာ တမ္ပိ ခါဒိတွာ ဂတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၆။)တတိယဝါရေ တဿာ ကုစ္ဆိယံ မဟာသတ္တော ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ရာဇာ မဟာဇနံ သန္နိပါတေတွာ ‘‘ဒေဝိယာ ဇာတံ ဇာတံ ပဇံ ဧကာ ယက္ခိနီ ခါဒတိ, ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထေကော ‘‘ယက္ခာ နာမ တာလပဏ္ဏဿ ဘာယန္တိ, ဒေဝိယာ ဟတ္ထပါဒေသု တာလပဏ္ဏံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ အထေကော ‘‘အယောဃရဿ ဘာယန္တိ, အယောဃရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ အတ္တနော ဝိဇိတေ ကမ္မာရေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘အယောဃရံ ကရောထာ’’တိ အာဏာပေတွာ အာယုတ္တကေ အဒါသိ။ အန္တောနဂရေယေဝ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ ဂေဟံ ပဋ္ဌပေသုံ, ထမ္ဘေ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗဂေဟသမ္ဘာရာ အယောမယာဝ အဟေသုံ, နဝဟိ မာသေဟိ အယောမယံ မဟန္တံ စတုရဿသာလံ နိဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ တံ နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတပဒီပမေဝ ဟောတိ။
ရာဇာ ဒေဝိယာ ဂဗ္ဘပရိပါကံ ဉတွာ အယောဃရံ အလင်္ကာရာပေတွာ တံ အာဒါယ အယောဃရံ ပါဝိသိ။ သာ တတ္ထ ဓညပုညလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘အယောဃရကုမာရော’’တွေဝဿ နာမံ ကရိံသု။ တံ ဓာတီနံ ဒတွာ မဟန္တံ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိတွာ ရာဇာ ဒေဝိံ အာဒါယ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အလင်္ကတပါသာဒတလမေဝ အဘိရုဟိ။ ယက္ခိနီပိ ဥဒကဝါရံ ဂန္တွာ ဝေဿဝဏဿ ဥဒကံ ဝဟန္တီ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ။ မဟာသတ္တော အယောဃရေယေဝ ဝဍ္ဎိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော တတ္ထေဝ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိ။ ရာဇာ ‘‘ကော မေ ပုတ္တဿ ဝယပ္ပဒေသော’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သောဠသဝဿော, ဒေဝ, သူရော ထာမသမ္ပန္နော ယက္ခသဟဿမ္ပိ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော’’တိ သုတွာ ‘‘ရဇ္ဇမဿ ဒဿာမိ, သကလနဂရံ အလင်္ကရိတွာ အယောဃရတော တံ နီဟရိတွာ အာနေထာ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိံ အလင်္ကရိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတံ မင်္ဂလဝါရဏံ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ ကုမာရံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ဒေဝ, ကုလသန္တကံ အလင်္ကတနဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပိတရံ ကာသိရာဇာနံ ဝန္ဒထ, အဇ္ဇေဝ သေတစ္ဆတ္တံ လဘိဿထာ’’တိ အာဟံသု။
မဟာသတ္တော နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော အာရာမရာမဏေယျကဝနပေါက္ခရဏိဘူမိရာမဏေယျကပါသာဒရာမဏေယျကာဒီနိ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘မမ ပိတာ မံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဗန္ဓနာဂါရေ ဝသာပေသိ။ ဧဝရူပံ အလင်္ကတနဂရံ ဒဋ္ဌုံ နာဒါသိ, ကော နု ခေါ မယှံ ဒေါသော’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, နတ္ထိ တုမှာကံ ဒေါသော, တုမှာကံ ပန ဒွေဘာတိကေ ဧကာ ယက္ခိနီ ခါဒိ, တေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၇။)ဝေါ ပိတာ အယောဃရေ ဝသာပေသိ, အယောဃရေန ဇီဝိတံ တုမှာကံ လဒ္ဓ’’န္တိ။ သော တေသံ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဒသ မာသေ လောဟကုမ္ဘိနိရယေ ဝိယ စ ဂူထနိရယေ ဝိယ စ မာတုကုစ္ဆိမှိ ဝသိတွာ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ သောဠသ ဝဿာနိ ဧတသ္မိံ ဗန္ဓနာဂါရေ ဝသိံ, ဗဟိ ဩလောကေတုမ္ပိ န လဘိံ, ဥဿဒနိရယေ ခိတ္တော ဝိယ အဟောသိံ, ယက္ခိနိယာ ဟတ္ထတော မုတ္တောပိ ပနာဟံ နေဝ အဇရော, န အမရော ဟောမိ, ကိံ မေ ရဇ္ဇေန, ရဇ္ဇေ ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒုန္နိက္ခမနံ ဟောတိ, အဇ္ဇေဝ မမ ပိတရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရာဇကုလံ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။
ရာဇာ တဿ သရီရသောဘံ ဩလောကေတွာ ဗလဝသိနေဟေန အမစ္စေ ဩလောကေသိ။ တေ ‘‘ကိံ ကရောမ, ဒေဝါ’’တိ ဝဒိံသု။ ပုတ္တံ မေ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ တီဟိ သင်္ခေဟိ အဘိသိဉ္စိတွာ ကဉ္စနမာလံ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပေထာတိ။ မဟာသတ္တော ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ မေ အနုဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ တာတ ရဇ္ဇံ ပဋိက္ခိပိတွာ ကိံကာရဏာ ပဗ္ဗဇိဿသီတိ။ ‘‘ဒေဝ အဟံ မာတုကုစ္ဆိမှိ ဒသ မာသေ ဂူထနိရယေ ဝိယ ဝသိတွာ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တော ယက္ခိနိဘယေန သောဠသ ဝဿာနိ ဗန္ဓနာဂါရေ ဝသန္တော ဗဟိ ဩလောကေတုမ္ပိ န အလဘိံ, ဥဿဒနိရယေ ခိတ္တော ဝိယ အဟောသိံ, ယက္ခိနိယာ ဟတ္ထတော မုတ္တောမှီတိပိ အဇရော အမရော န ဟောမိ။ မစ္စု နာမေသ န သက္ကာ ကေနစိ ဇိနိတုံ, ဘဝေ ဥက္ကဏ္ဌိတောမှိ, ယာဝ မေ ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ နာဂစ္ဆန္တိ, တာဝဒေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မံ စရိဿာမိ, အလံ မေ ရဇ္ဇေန, အနုဇာနာထ မံ, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ပိတု ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘ယမေကရတ္တိံ ပဌမံ, ဂဗ္ဘေ ဝသတိ မာဏဝေါ၊
အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝ သော ယာတိ, သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတိ။
‘‘န ယုဇ္ဈမာနာ န ဗလေနဝဿိတာ, နရာ န ဇီရန္တိ န စာပိ မီယရေ၊
သဗ္ဗံ ဟိဒံ ဇာတိဇရာယုပဒ္ဒုတံ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၈။)‘‘စတုရင်္ဂိနိံ သေနံ သုဘိံသရူပံ, ဇယန္တိ ရဋ္ဌာဓိပတီ ပသယှ၊
န မစ္စုနော ဇယိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ဟတ္ထီဟိ အဿေဟိ ရထေဟိ ပတ္တိဘိ, ပရိဝါရိတာ မုစ္စရေ ဧကစ္စေယျာ၊
န မစ္စုနော မုစ္စိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ဟတ္ထီဟိ အဿေဟိ ရထေဟိ ပတ္တိဘိ, သူရာ ပဘဉ္ဇန္တိ ပဓံသယန္တိ၊
န မစ္စုနော ဘဉ္ဇိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘မတ္တာ ဂဇာ ဘိန္နဂဠာ ပဘိန္နာ, နဂရာနိ မဒ္ဒန္တိ ဇနံ ဟနန္တိ၊
န မစ္စုနော မဒ္ဒိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ဣဿာသိနော ကတဟတ္ထာပိ ဝီရာ, ဒူရေပါတီ အက္ခဏဝေဓိနောပိ၊
န မစ္စုနော ဝိဇ္ဈိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘သရာနိ ခီယန္တိ သသေလကာနနာ, သဗ္ဗံ ဟိဒံ ခီယတိ ဒီဃမန္တရံ၊
သဗ္ဗံ ဟိဒံ ဘဉ္ဇရေ ကာလပရိယာယံ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘သဗ္ဗေသမေဝဉှိ နရာန နာရိနံ, စလာစလံ ပါဏဘုနောဓ ဇီဝိတံ၊
ပဋောဝ ဓုတ္တဿ, ဒုမောဝ ကူလဇော, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၄၉၉။)‘‘ဒုမပ္ဖလာနေဝ ပတန္တိ မာဏဝါ, ဒဟရာ စ ဝုဒ္ဓါ စ သရီရဘေဒါ၊
နာရိယော နရာ မဇ္ဈိမပေါရိသာ စ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘နာယံ ဝယော တာရကရာဇသန္နိဘော, ယဒဗ္ဘတီတံ ဂတမေဝ ဒါနိ တံ၊
ဇိဏ္ဏဿ ဟီ နတ္ထိ ရတီ ကုတော သုခံ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ယက္ခာ ပိသာစာ အထဝါပိ ပေတာ, ကုပိတာ တေ အဿသန္တိ မနုဿေ၊
န မစ္စုနော အဿသိတုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ယက္ခေ ပိသာစေ အထဝါပိ ပေတေ, ကုပိတေပိ တေ နိဇ္ဈပနံ ကရောန္တိ၊
န မစ္စုနော နိဇ္ဈပနံ ကရောန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘အပရာဓကေ ဒူသကေ ဟေဌကေ စ, ရာဇာနော ဒဏ္ဍေန္တိ ဝိဒိတွာန ဒေါသံ၊
န မစ္စုနော ဒဏ္ဍယိတုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘အပရာဓကာ ဒူသကာ ဟေဌကာ စ, လဘန္တိ တေ ရာဇိနော နိဇ္ဈပေတုံ၊
န မစ္စုနော နိဇ္ဈပနံ ကရောန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘န ခတ္တိယောတိ န စ ဗြာဟ္မဏောတိ, န အဍ္ဎကာ ဗလဝါ တေဇဝါပိ၊
န မစ္စုရာဇဿ အပေက္ခမတ္ထိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၀၀။)‘‘သီဟာ စ ဗျဂ္ဃါ စ အထောပိ ဒီပိယော, ပသယှ ခါဒန္တိ ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ၊
န မစ္စုနော ခါဒိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘မာယာကာရာ ရင်္ဂမဇ္ဈေ ကရောန္တာ, မောဟေန္တိ စက္ခူနိ ဇနဿ တာဝဒေ၊
န မစ္စုနော မောဟယိတုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘အာသီဝိသာ ကုပိတာ ဥဂ္ဂတေဇာ, ဍံသန္တိ မာရေန္တိပိ တေ မနုဿေ၊
န မစ္စုနော ဍံသိတုမုဿဟန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘အာသီဝိသာ ကုပိတာ ယံ ဍံသန္တိ, တိကိစ္ဆကာ တေသ ဝိသံ ဟနန္တိ၊
န မစ္စုနော ဒဋ္ဌဝိသံ ဟနန္တိ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ဓမ္မန္တရီ ဝေတ္တရဏီ စ ဘောဇော, ဝိသာနိ ဟန္တွာန ဘုဇင်္ဂမာနံ၊
သုယျန္တိ တေ ကာလကတာ တထေဝ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ဝိဇ္ဇာဓရာ ဃောရမဓီယမာနာ, အဒဿနံ ဩသဓေဟိ ဝဇန္တိ၊
န မစ္စုရာဇဿ ဝဇန္တဒဿနံ, တံ မေ မတီ ဟောတိ စရာမိ ဓမ္မံ။
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ, ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတိ၊
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ, န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၀၁။)‘‘န ဟိ ဓမ္မော အဓမ္မော စ, ဥဘော သမဝိပါကိနော၊
အဓမ္မော နိရယံ နေတိ, ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ ယမေကရတ္တိန္တိ ယေဘုယျေန သတ္တာ မာတုကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တာ ရတ္တိယံယေဝ ဂဏှန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယံ ဧကရတ္တိံ ဝါ ဒိဝါ ဝါ ပဌမမေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိတွာ မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတေ ဂဗ္ဘေ ဝသတိ။ မာဏဝေါတိ သတ္တော ကလလဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတိ။ အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝ သော ယာတီတိ သော မာဏဝေါ ယထာ နာမ ဝလာဟကသင်္ခါတော အဗ္ဘော ဥဋ္ဌိတော နိဗ္ဗတ္တော ဝါယုဝေဂါဟတော ပဋိဂစ္ဆတိ, တထေဝ –
‘‘ပဌမံ ကလလံ ဟောတိ, ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒံ၊
အဗ္ဗုဒါ ဇာယတေ ပေသိ, ပေသိ နိဗ္ဗတ္တတီ ဃနော၊
ဃနာ ပသာခါ ဇာယန္တိ, ကေသာ လောမာ နခါပိ စ။
‘‘ယဉ္စဿ ဘုဉ္ဇတီ မာတာ, အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနံ၊
တေန သော တတ္ထ ယာပေတိ, မာတုကုစ္ဆိဂတော နရောတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅)၊
ဣမံ မာတုကုစ္ဆိယံ ကလလာဒိဘာဝံ, မာတုကုစ္ဆိတော စ နိက္ခန္တော မန္ဒဒသကာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇမာနော သတတံ သမိတံ ဂစ္ဆတိ။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီတိ သစာယံ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ပုန အဗ္ဗုဒတော ကလလဘာဝံ, ပေသိအာဒိတော ဝါ အဗ္ဗုဒါဒိဘာဝံ, ခိဍ္ဍာဒသကတော မန္ဒဒသကဘာဝံ, ဝဏ္ဏဒသကာဒိတော ဝါ ခိဍ္ဍာဒသကာဒိဘာဝံ ပါပုဏိတုံ န နိဝတ္တတိ။ ယထာ ပန သော ဝလာဟကော ဝါတဝေဂေန သံစုဏ္ဏိယမာနော ‘‘အဟံ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဥဋ္ဌိတော ပုန နိဝတ္တိတွာ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ ပကတိဘာဝေန ဌဿာမီ’’တိ န လဘတိ, ယံ ဒိသံ ဂတံ, တံ ဂတမေဝ, ယံ အန္တရဟိတံ, တံ အန္တရဟိတမေဝ ဟောတိ, တထာ သောပိ ကလလာဒိဘာဝေန ဂစ္ဆမာနော ဂစ္ဆတေဝ, တသ္မိံ တသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ သင်္ခါရာ ပုရိမာနံ ပုရိမာနံ ပစ္စယာ ဟုတွာ ပစ္ဆတော အနိဝတ္တိတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဇရာကာလေ သင်္ခါရာ ‘‘အမှေဟိ ဧသ ပုဗ္ဗေ ယုဝါ ထာမသမ္ပန္နော ကတော, ပုန နံ နိဝတ္တိတွာ တတ္ထေဝ ကရိဿာမာ’’တိ န လဘန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယန္တီတိ ဒဿေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၀၂။)န ယုဇ္ဈမာနာတိ ဥဘတော ဗျူဠှေ သင်္ဂါမေ ယုဇ္ဈန္တာ။ န ဗလေနဝဿိတာတိ န ကာယဗလေန ဝါ ယောဓဗလေန ဝါ ဥပဂတာ သမန္နာဂတာ။ န ဇီရန္တီတိ ပုရိမ-န-ကာရံ အာဟရိတွာ ဧဝရူပါပိ နရာ န ဇီရန္တိ န စာပိ န မီယရေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗံ ဟိဒန္တိ မဟာရာဇ, သဗ္ဗမေဝ ဣဒံ ပါဏမဏ္ဍလံ မဟာယန္တေန ပီဠိယမာနာ ဥစ္ဆုဃဋိကာ ဝိယ ဇာတိယာ စ ဇရာယ စ ဥပဒ္ဒုတံ နိစ္စံ ပီဠိတံ။ တံ မေ မတီ ဟောတီတိ တေန ကာရဏေန မမ ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ ဓမ္မံ စရာမီ’’တိ မတိ ဟောတိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
စတုရင်္ဂိနိန္တိ ဟတ္ထိအာဒီဟိ စတုရင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ။ သေနံ သုဘိံသရူပန္တိ သုဋ္ဌု ဘိံသနကဇာတိကံ သေနံ။ ဇယန္တီတိ ကဒါစိ ဧကစ္စေ ရာဇာနော အတ္တနော သေနာယ ဇယန္တိ။ န မစ္စုနောတိ တေပိ ရာဇာနော မဟာသေနဿ မစ္စုနော သေနံ ဇယိတုံ န ဥဿဟန္တိ, န ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ မဒ္ဒိတုံ သက္ကောန္တိ။ မုစ္စရေ ဧကစ္စေယျာတိ ဧတေဟိ ဟတ္ထိအာဒီဟိ ပရိဝါရိတာ ဧကစ္စေ ပစ္စာမိတ္တာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စန္တိ, မစ္စုနော ပန သန္တိကာ မုစ္စိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ပဘဉ္ဇန္တီတိ ဧတေဟိ ဟတ္ထိအာဒီဟိ ပစ္စတ္ထိကရာဇူနံ နဂရာနိ ပဘဉ္ဇန္တိ။ ပဓံသယန္တီတိ မဟာဇနံ ဓံသေန္တာ ပဓံသေန္တာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တိ။ န မစ္စုနောတိ တေပိ မရဏကာလေ ပတ္တေ မစ္စုနော ဘဉ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ။
ဘိန္နဂဠာ ပဘိန္နာတိ တီသု ဌာနေသု ပဘိန္နာ ဟုတွာ မဒံ ဂဠန္တာ, ပဂ္ဃရိတမဒါတိ အတ္ထော။ န မစ္စုနောတိ တေပိ မဟာမစ္စုံ မဒ္ဒိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဣဿာသိနောတိ ဣဿာသာ ဓနုဂ္ဂဟာ။ ကတဟတ္ထာတိ သုသိက္ခိတာ။ ဒူရေပါတီတိ သရံ ဒူရေ ပါတေတုံ သမတ္ထာ။ အက္ခဏဝေဓိနောတိ အဝိရဒ္ဓဝေဓိနော, ဝိဇ္ဇုအာလောကေန ဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ ဝါ။ သရာနီတိ အနောတတ္တာဒီနိ မဟာသရာနိ ခီယန္တိယေဝ။ သသေလကာနနာတိ သပဗ္ဗတဝနသဏ္ဍာ မဟာပထဝီပိ ခီယတိ။ သဗ္ဗံ ဟိဒန္တိ သဗ္ဗမိဒံ သင်္ခါရဂတံ ဒီဃမန္တရံ ဌတွာ ခီယတေဝ။ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိံ ပတွာ မဟာသိနေရုပိ အဂ္ဂိမုခေ မဓုသိတ္ထကံ ဝိယ ဝိလီယတေဝ, အဏုမတ္တောပိ သင်္ခါရော ဌာတုံ န သက္ကောတိ။ ကာလပရိယာယန္တိ ကာလပရိယာယံ နဿနကာလဝါရံ ပတွာ သဗ္ဗံ ဘဉ္ဇရေ, သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတံ ဘိဇ္ဇတေဝ။ တဿ ပကာသနတ္ထံ သတ္တသူရိယသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၇။၆၆) အာဟရိတဗ္ဗံ။
စလာစလန္တိ စဉ္စလံ သကဘာဝေန ဌာတုံ အသမတ္ထံ နာနာဘာဝဝိနာဘာဝသဘာဝမေဝ။ ပါဏဘုနောဓ ဇီဝိတန္တိ ဣဓ လောကေ ဣမေသံ ပါဏဘူတာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၀၃။)ဇီဝိတံ။ ပဋောဝ ဓုတ္တဿ, ဒုမောဝ ကူလဇောတိ သုရဓုတ္တော ဟိ သုရံ ဒိသွာဝ ဥဒရေ ဗဒ္ဓံ သာဋကံ ဒတွာ ပိဝတေဝ, နဒီကူလေ ဇာတဒုမောဝ ကူလေ လုဇ္ဇမာနေ လုဇ္ဇတိ, ယထာ ဧသ ပဋော စ ဒုမော စ စဉ္စလော, ဧဝံ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ, ဒေဝါတိ။ ဒုမပ္ဖလာနေဝါတိ ယထာ ပက္ကာနိ ဖလာနိ ဝါတာဟတာနိ ဒုမဂ္ဂတော ဘူမိယံ ပတန္တိ, တထေဝိမေ မာဏဝါ ဇရာဝါတာဟတာ ဇီဝိတာ ဂဠိတွာ မရဏပထဝိယံ ပတန္တိ။ ဒဟရာတိ အန္တမသော ကလလဘာဝေ ဌိတာပိ။ မဇ္ဈိမပေါရိသာတိ နာရီနရာနံ မဇ္ဈေ ဌိတာ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကနပုံသကာ။
တာရကရာဇသန္နိဘောတိ ယထာ တာရကရာဇာ ကာဠပက္ခေ ခီဏော, ပုန ဇုဏှပက္ခေ ပူရတိ, န ဧဝံ သတ္တာနံ ဝယော။ သတ္တာနဉှိ ယံ အဗ္ဘတီတံ, ဂတမေဝ ဒါနိ တံ, န တဿ ပုနာဂမနံ အတ္ထိ။ ကုတော သုခန္တိ ဇရာဇိဏ္ဏဿ ကာမဂုဏေသု ရတိပိ နတ္ထိ, တေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ ကုတောယေဝ။ ယက္ခာတိ မဟိဒ္ဓိကာ ယက္ခာ။ ပိသာစာတိ ပံသုပိသာစကာ။ ပေတာတိ ပေတ္တိဝိသယိကာ။ အဿသန္တီတိ အဿာသဝါတေန ဥပဟနန္တိ, အာဝိသန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ န မစ္စုနောတိ မစ္စုံ ပန တေပိ အဿာသေန ဥပဟနိတုံ ဝါ အာဝိသိတုံ ဝါ န သက္ကောန္တိ။ နိဇ္ဈပနံ ကရောန္တီတိ ဗလိကမ္မဝသေန ခမာပေန္တိ ပသာဒေန္တိ။ အပရာဓကေတိ ရာဇာပရာဓကာရကေ။ ဒူသကေတိ ရဇ္ဇဒူသကေ။ ဟေဌကေတိ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီဟိ လောကဝိဟေဌကေ။ ရာဇာနောတိ ရာဇာနော။ ဝိဒိတွာန ဒေါသန္တိ ဒေါသံ ဇာနိတွာ ယထာနုရူပေန ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍေန္တီတိ အတ္ထော။ န မစ္စုနောတိ တေပိ မစ္စုံ ဒဏ္ဍယိတုံ န သက္ကောန္တိ။
နိဇ္ဈပေတုန္တိ သက္ခီဟိ အတ္တနော နိရပရာဓဘာဝံ ပကာသေတွာ ပသာဒေတုံ။ န အဍ္ဎကာ ဗလဝါ တေဇဝါပီတိ ‘‘ဣမေ အဍ္ဎာ, အယံ ကာယဗလဉာဏဗလာဒီဟိ ဗလဝါ, အယံ တေဇဝါ’’တိ ဧဝမ္ပိ န ပစ္စုရာဇဿ အပေက္ခံ အတ္ထိ, ဧကသ္မိမ္ပိ သတ္တေ အပေက္ခံ ပေမံ သိနေဟော နတ္ထိ, သဗ္ဗမေဝ အဘိမဒ္ဒတီတိ ဒဿေတိ။ ပသယှာတိ ဗလက္ကာရေန အဘိဘဝိတွာ။ န မစ္စုနောတိ တေပိ မစ္စုံ ခါဒိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကရောန္တာတိ မာယံ ကရောန္တာ။ မောဟေန္တီတိ အဘူတံ ဘူတံ ကတွာ ဒဿေန္တာ မောဟေန္တိ။ ဥဂ္ဂတေဇာတိ ဥဂ္ဂတေန ဝိသတေဇေန သမန္နာဂတာ။ တိကိစ္ဆကာတိ ဝိသဝေဇ္ဇာ။ ဓမ္မန္တရီ ဝေတ္တရဏီ စ ဘောဇောတိ ဧတေ ဧဝံနာမကာ ဝေဇ္ဇာ။ ဃောရမဓီယမာနာတိ ဃောရံ နာမ ဝိဇ္ဇံ အဓီယန္တာ။ ဩသဓေဟီတိ ဃောရံ ဝါ ဂန္ဓာရိံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ သာဝေတွာ ဩသဓံ အာဒါယ တေဟိ ဩသဓေဟိ ပစ္စတ္ထိကာနံ အဒဿနံ ဝဇန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၄၊၅၀၄။)ဓမ္မောတိ သုစရိတဓမ္မော။ ရက္ခတီတိ ယေန ရက္ခိတော, တံ ပဋိရက္ခတိ။ သုခန္တိ ဆသု ကာမသဂ္ဂေသု သုခံ အာဝဟတိ။ ပါပေတီတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပနေတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော စတုဝီသတိယာ ဂါထာဟိ ပိတု ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှာကံ ရဇ္ဇံ တုမှာကမေဝ ဟောတု, န မယှံ ဣမိနာ အတ္ထော, တုမှေဟိ ပန သဒ္ဓိံ ကထေန္တမေဝ မံ ဗျာဓိဇရာမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တိ, တိဋ္ဌထ, တုမှေ’’တိ ဝတွာ အယဒါမံ ဆိန္ဒိတွာ မတ္တဟတ္ထီ ဝိယ ကဉ္စနပဉ္ဇရံ ဆိန္ဒိတွာ သီဟပေါတကော ဝိယ ကာမေ ပဟာယ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘မမပိ ရဇ္ဇေနတ္ထော နတ္ထီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ တေန သဒ္ဓိညေဝ နိက္ခမိ, တသ္မိံ နိက္ခန္တေ ဒေဝီပိ အမစ္စာပိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာဒယောပီတိ သကလနဂရဝါသိနော ဂေဟာနိ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခမိံသု။ သမာဂမော မဟာ အဟောသိ, ပရိသာ ဒွါဒသယောဇနိကာ ဇာတာ။ တံ အာဒါယ မဟာသတ္တော ဟိမဝန္တံ ပါဝိသိ။ သက္ကော တဿ နိက္ခန္တဘာဝံ ဉတွာ ဝိဿကမ္မံ ပေသေတွာ ဒွါဒသယောဇနာယာမံ သတ္တယောဇနဝိတ္ထာရံ အဿမပဒံ ကာရေသိ။ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ပဋိယာဒါပေသိ။ ဣတော ပရံ မဟာသတ္တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဩဝါဒဒါနဉ္စ ဗြဟ္မလောကပရာယဏတာ စ ပရိသာယ အနပါယဂမနီယတာ စ သဗ္ဗာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, အယောဃရပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အယောဃရဇာတကဝဏ္ဏနာ စုဒ္ဒသမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
မာတင်္ဂေါ စိတ္တသမ္ဘူတော, သိဝိ သိရီ စ ရောဟဏံ၊
ဟံသော သတ္တိဂုမ္ဗော ဘလ္လာ, သောမနဿံ စမ္ပေယျကံ။
ပလောဘံ ပဉ္စပဏ္ဍိတံ, ဟတ္ထိပါလံ အယောဃရံ၊
ဝီသတိယမှိ ဇာတကာ, စတုဒ္ဒသေဝ သင်္ဂိတာ။
ဝီသတိနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စတုတ္ထော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော)
Comments
Post a Comment