ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဇာတက-အဋ္ဌကထာ
(တတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၄။ စတုက္ကနိပါတော
၁။ ကာလိင်္ဂဝဂ္ဂေါ
֍ * [၃၀၁] ၁။ စူဠကာလိင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ဝိဝရထိမာသံ ဒွါရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စတုန္နံ ပရိဗ္ဗာဇိကာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝေသာလိယံ ကိရ လိစ္ဆဝိရာဇူနံ သတ္တ သဟဿာနိ သတ္တ သတာနိ သတ္တ စ လိစ္ဆဝီ ဝသိံသု။ တေ သဗ္ဗေပိ ပုစ္ဆာပဋိပုစ္ဆာစိတ္တကာ အဟေသုံ။ အထေကော ပဉ္စသု ဝါဒသတေသု ဗျတ္တော နိဂဏ္ဌော ဝေသာလိယံ သမ္ပာပုဏိ, တေ တဿ သင်္ဂဟံ အကံသု။ အပရာပိ ဧဝရူပါ နိဂဏ္ဌီ သမ္ပာပုဏိ။ ရာဇာနော ဒွေပိ ဇနေ ဝါဒံ ကာရေသုံ, ဥဘောပိ သဒိသာဝ အဟေသုံ။ တတော လိစ္ဆဝီနံ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဣမေ ဒွေပိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နော ပုတ္တော ဗျတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တေသံ ဝိဝါဟံ ကာရေတွာ ဒွေပိ ဧကတော ဝါသေသုံ။ အထ နေသံ သံဝါသမနွာယ ပဋိပါဋိယာ စတဿော ဒါရိကာယော ဧကော စ ဒါရကော ဇာယိ။ ဒါရိကာနံ ‘‘သစ္စာ, လောလာ, အဝဓာရိကာ, ပဋိစ္ဆာဒါ’’တိ နာမံ အကံသု, ဒါရကဿ ‘‘သစ္စကော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂။)တေ ပဉ္စပိ ဇနာ ဝိညုတံ ပတ္တာ မာတိတော ပဉ္စ ဝါဒသတာနိ, ပိတိတော ပဉ္စ ဝါဒသတာနီတိ ဝါဒသဟဿံ ဥဂ္ဂဏှိံသု။ မာတာပိတရော ဒါရိကာနံ ဧဝံ ဩဝဒိံသု ‘‘သစေ ကောစိ ဂိဟီ တုမှာကံ ဝါဒံ ဘိန္ဒိဿတိ, တဿ ပါဒပရိစာရိကာ ဘဝေယျာထ။ သစေ ပဗ္ဗဇိတော ဘိန္ဒိဿတိ, တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇေယျာထာ’’တိ။
အပရဘာဂေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ တေသု ကာလကတေသု သစ္စကနိဂဏ္ဌော တတ္ထေဝ ဝေသာလိယံ လိစ္ဆဝီနံ သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တော ဝသိ။ ဘဂိနိယော ဇမ္ဗုသာခံ ဂဟေတွာ ဝါဒတ္ထာယ နဂရာ နဂရံ စရမာနာ သာဝတ္ထိံ ပတွာ နဂရဒွါရေ သာခံ နိခဏိတွာ ‘‘ယော အမှာကံ ဝါဒံ အာရောပေတုံ သက္ကောတိ ဂိဟီ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ, သော ဧတံ ပံသုပုဉ္ဇံ ပါဒေဟိ ဝိကိရိတွာ ပါဒေဟေဝ သာခံ မဒ္ဒတူ’’တိ ဒါရကာနံ ဝတွာ ဘိက္ခာယ နဂရံ ပဝိသိံသု။ အထာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အသမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ရိတ္တဃဋေသု ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဂိလာနေ စ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဒိဝါတရံ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော တံ သာခံ ဒိသွာ ဒါရကေ ပုစ္ဆိ, ဒါရကာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိံသု။ ထေရော ဒါရကေဟေဝ ပါတာပေတွာ မဒ္ဒါပေတွာ ‘‘ယေဟိ အယံ သာခါ ဌပိတာ, တေ ကတဘတ္တကိစ္စာဝ အာဂန္တွာ ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ မံ ပဿန္တူ’’တိ ဒါရကာနံ ဝတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသိ။ တာပိ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဘိက္ခာယ စရိတွာ အာဂတာ သာခံ မဒ္ဒိတံ ဒိသွာ ‘‘ကေနာယံ မဒ္ဒိတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာရိပုတ္တတ္ထေရေန, သစေ တုမှေ ဝါဒတ္ထိကာ, ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဒါရကေဟိ ဝုတ္တာ ပုန နဂရံ ပဝိသိတွာ မဟာဇနံ သန္နိပါတေတွာ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကံ ဂန္တွာ ထေရံ ဝါဒသဟဿံ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရော တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘အညံ ကိဉ္စိ ဇာနာထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဇာနာမ, သာမီ’’တိ။ ‘‘အဟံ ပန ဝေါ ကိဉ္စိ ပုစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ, သာမိ, ဇာနန္တိယော ကထေဿာမာ’’တိ။
ထေရော ‘‘ဧကံ နာမ ကိ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ တာ န ဇာနိံသု။ ထေရော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တာ ‘‘အမှာကံ, သာမိ, ပရာဇယော, တုမှာကံ ဇယော’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘အမှာကံ မာတာပိတူဟိ အယံ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော ‘သစေ ဝေါ ဂိဟီ ဝါဒံ ဘိန္ဒိဿတိ, တဿ ပဇာပတိယော ဘဝေယျာထ။ သစေ ပဗ္ဗဇိတော, တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇေယျာထာ’တိ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ နော ဒေထာ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာယ ထေရိယာ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တာ သဗ္ဗာပိ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃။)အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သာရိပုတ္တတ္ထေရော စတုန္နံ ပရိဗ္ဗာဇိကာနံ အဝဿယော ဟုတွာ သဗ္ဗာ အရဟတ္တံ ပါပေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဧတာသံ အဝဿယော အဟောသိ, ဣဒါနိ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိသေကံ ဒါပေသိ, ပုဗ္ဗေ ရာဇမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကာလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒန္တပုရနဂရေ ကာလိင်္ဂရာဇေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အဿကရဋ္ဌေ ပါဋလိနဂရေ အဿကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ကာလိင်္ဂေါ သမ္ပန္နဗလဝါဟနော သယမ္ပိ နာဂဗလော ပဋိယောဓံ န ပဿတိ။ သော ယုဇ္ဈိတုကာမော ဟုတွာ အမစ္စာနံ အာရောစေသိ ‘‘အဟံ ယုဒ္ဓတ္ထိကော, ပဋိယောဓံ ပန န ပဿာမိ, ကိံ ကရောမာ’’တိ။ အမစ္စာ ‘‘အတ္ထေကော, မဟာရာဇ, ဥပါယော, ဓီတရော တေ စတဿော ဥတ္တမရူပဓရာ, တာ ပသာဓေတွာ ပဋိစ္ဆန္နယာနေ နိသီဒါပေတွာ ဗလပရိဝုတာ ဂါမနိဂမရာဇဓာနိယော စရာပေထ။ ယော ရာဇာ တာ အတ္တနော ဂေဟေ ကာတုကာမော ဘဝိဿတိ, တေန သဒ္ဓိံ ယုဒ္ဓံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ တာဟိ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ရာဇာနော ဘယေန တာသံ နဂရံ ပဝိသိတုံ န ဒေန္တိ, ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေတွာ ဗဟိနဂရေယေဝ ဝသာပေန္တိ။ ဧဝံ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဝိစရိတွာ အဿကရဋ္ဌေ ပါဋလိနဂရံ ပါပုဏိံသု။ အဿကောပိ နဂရဒွါရာနိ ပိဒဟာပေတွာ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ တဿ နန္ဒိသေနော နာမ အမစ္စော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဥပါယကုသလော။ သော စိန္တေသိ ‘‘ဣမာ ကိရ ရာဇဓီတရော သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဝိစရိတွာ ပဋိယောဓံ န လဘိံသု, ဧဝံ သန္တေ ဇမ္ဗုဒီပေါ တုစ္ဆော နာမ အဟောသိ, အဟံ ကာလိင်္ဂေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ။ သော နဂရဒွါရံ ဂန္တွာ ဒေါဝါရိကေ အာမန္တေတွာ တာသံ ဒွါရံ ဝိဝရာပေတုံ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဝရထိမာသံ ဒွါရံ, နဂရံ ပဝိသန္တု အရုဏရာဇဿ၊
သီဟေန သုသိဋ္ဌေန, သုရက္ခိတံ နန္ဒိသေနေနာ’’တိ။
တတ္ထ အရုဏရာဇဿာတိ သော ဟိ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတကာလေ ရဋ္ဌနာမဝသေန အဿကော နာမ ဇာတော, ကုလဒတ္တိယံ ပနဿ နာမံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄။)အရုဏောတိ။ တေနာဟ ‘‘အရုဏရာဇဿာ’’တိ။ သီဟေနာတိ ပုရိသသီဟေန။ သုသိဋ္ဌေနာတိ အာစရိယေဟိ သုဋ္ဌု အနုသာသိတေန။ နန္ဒိသေနေနာတိ မယာ နန္ဒိသေနေန နာမ။
သော ဧဝံ ဝတွာ ဒွါရံ ဝိဝရာပေတွာ တာ ဂဟေတွာ အဿကရညော ဒတွာ ‘‘တုမှေ မာ ဘာယိတ္ထ, ယုဒ္ဓေ သတိ အဟံ ဇိနိဿာမိ, ဣမာ ဥတ္တမရူပဓရာ ရာဇဓီတရော မဟေသိယော ကရောထာ’’တိ တာသံ အဘိသေကံ ဒါပေတွာ တာဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတေ ပုရိသေ ‘‘ဂစ္ဆထ, တုမှေ ရာဇဓီတူနံ အဿကရာဇေန မဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပိတဘာဝံ တုမှာကံ ရညော အာစိက္ခထာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေ ဂန္တွာ အာရောစေသုံ။ ကာလိင်္ဂေါ ‘‘န ဟိ နူန သော မယှံ ဗလံ ဇာနာတီ’’တိ ဝတွာ တာဝဒေဝ မဟတိယာ သေနာယ နိက္ခမိ။ နန္ဒိသေနော တဿ အာဂမနံ ဉတွာ ‘‘အတ္တနော ကိရ ရဇ္ဇသီမာယမေဝ ဟောတု, မာ အမှာကံ ရညော ရဇ္ဇသီမံ ဩက္ကမတု, ဥဘိန္နံ ရဇ္ဇာနံ အန္တရေ ယုဒ္ဓံ ဘဝိဿတီ’’တိ သာသနံ ပေသေသိ။ သော သာသနံ သုတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇပရိယန္တေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ အဿကောပိ အတ္တနော ရဇ္ဇပရိယန္တေ အဋ္ဌာသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တေသံ ဒွိန္နံ ရဇ္ဇာနံ အန္တရေ ပဏ္ဏသာလာယံ ဝသတိ။ ကာလိင်္ဂေါ စိန္တေသိ ‘‘သမဏာ နာမ ကိဉ္စိ ဇာနိဿန္တိ, ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတိ, ကဿ ဇယော ဝါ ပရာဇယော ဝါ ဘဝိဿတိ, တာပသံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ အညာတကဝေသေန ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကာလိင်္ဂေါ စ အဿကော စ ယုဇ္ဈိတုကာမာ အတ္တနော အတ္တနော ရဇ္ဇသီမာယမေဝ ဌိတာ, ဧတေသု ကဿ ဇယော ဘဝိဿတိ, ကဿ ပရာဇယော’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာပုည, အဟံ ‘‘အသုကဿ ဇယော, အသုကဿ ပရာဇယော’’တိ န ဇာနာမိ, သက္ကော ပန ဒေဝရာဇာ ဣဓာဂစ္ဆတိ, တမဟံ ပုစ္ဆိတွာ ကထေဿာမိ, သွေ အာဂစ္ဆေယျာသီတိ။ သက္ကော ဗောဓိသတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ နိသီဒိ, အထ နံ ဗောဓိသတ္တော တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ ဘန္တေ, ကာလိင်္ဂေါ ဇိနိဿတိ, အဿကော ပရာဇိဿတိ, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ပညာယိဿတီတိ။
ကာလိင်္ဂေါ ပုနဒိဝသေ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိ, ဗောဓိသတ္တောပိဿ အာစိက္ခိ။ သော ‘‘ကိံ နာမ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ အပုစ္ဆိတွာဝ ‘‘အဟံ ကိရ ဇိနိဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ တုဋ္ဌိယာ ပက္ကာမိ။ သာ ကထာ ဝိတ္ထာရိကာ အဟောသိ။ တံ သုတွာ အဿကော နန္ဒိသေနံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကာလိင်္ဂေါ ကိရ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅။)ဇိနိဿတိံ, မယံ ပရာဇိဿာမ, ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘ကော ဧတံ ဇာနာတိ မဟာရာဇ, ကဿ ဇယော ဝါ ပရာဇယော ဝါ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ရာဇာနံ အဿာသေတွာ ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ဘန္တေ, ကော ဇိနိဿတိ, ကော ပရာဇိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကာလိင်္ဂေါ ဇိနိဿတိ, အဿကော ပရာဇိဿတီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, ဇိနန္တဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ကိံ ဘဝိဿတိ, ကိံ ပရာဇိနန္တဿာ’’တိ? ‘‘မဟာပုည, ဇိနန္တဿ အာရက္ခဒေဝတာ သဗ္ဗသေတော ဥသဘော ဘဝိဿတိ, ဣတရဿ သဗ္ဗကာဠကော, ဥဘိန္နမ္ပိ အာရက္ခဒေဝတာ ယုဇ္ဈိတွာ ဇယပရာဇယံ ကရိဿန္တီ’’တိ။ နန္ဒိသေနော တံ သုတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂန္တွာ ရညော သဟာယေ သဟဿမတ္တေ မဟာယောဓေ ဂဟေတွာ အဝိဒူရေ ပဗ္ဗတံ အဘိရုယှ ‘‘အမ္ဘော, အမှာကံ ရညော ဇီဝိတံ ဒါတုံ သက္ခိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, သက္ခိဿာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမသ္မိံ ပပါတေ ပတထာ’’တိ။ တေ ပတိတုံ အာရဘိံသု။ အထ နေ ဝါရေတွာ ‘‘အလံ ဧတ္ထ ပတနေန, အမှာကံ ရညော ဇီဝိတံ ဒါတုံ သုဟဒယာ အနိဝတ္တိနော ဟုတွာ ယုဇ္ဈထာ’’တိ အာဟ။ တေ သမ္ပဋိစ္ဆိံသုံ။
အထ သင်္ဂါမေ ဥပဋ္ဌိတေ ကာလိင်္ဂေါ ‘‘အဟံ ကိရ ဇိနိဿာမီ’’တိ ဝေါသာနံ အာပဇ္ဇိ, ဗလကာယာပိဿ ‘‘အမှာကံ ကိရ ဇယော’’တိ ဝေါသာနံ အာပဇ္ဇိတွာ သန္နာဟံ အကတွာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ယထာရုစိ ပက္ကမိံသု, ဝီရိယကရဏကာလေ ဝီရိယံ န ကရိံသု။ ဥဘောပိ ရာဇာနော အဿံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘ယုဇ္ဈိဿာမာ’’တိ အညမညံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဥဘိန္နံ အာရက္ခဒေဝတာ ပုရတော ဂန္တွာ ကာလိင်္ဂရညော အာရက္ခဒေဝတာ သဗ္ဗသေတော ဥသဘော အဟောသိ, ဣတရဿ သဗ္ဗကာဠကော။ တာ ဒေဝတာပိ အညမညံ ယုဇ္ဈနာကာရံ ဒဿေန္တာ ဥပသင်္ကမိံသု။ တေ ပန ဥသဘာ ဥဘိန္နံ ရာဇူနံယေဝ ပညာယန္တိ, န အညေသံ။ နန္ဒိသေနော အဿကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ပညာယတိ တေ, မဟာရာဇ, အာရက္ခဒေဝတာ’’တိ။ ‘‘အာမ, ပညာယတီ’’တိ။ ‘‘ကေနာကာရေနာ’’တိ။ ‘‘ကာလိင်္ဂရညော အာရက္ခဒေဝတာ သဗ္ဗသေတော ဥသဘော ဟုတွာ ပညာယတိ, အမှာကံ အာရက္ခဒေဝတာ သဗ္ဗကာဠကော ကိလမန္တော ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ မာ ဘာယထ, မယံ ဇိနိဿာမ, ကာလိင်္ဂေါ ပရာဇိဿတိ, တုမှေ အဿပိဋ္ဌိတော ဩတရိတွာ ဣမံ သတ္တိံ ဂဟေတွာ သုသိက္ခိတသိန္ဓဝံ ဥဒရပဿေ ဝါမဟတ္ထေန ဥပ္ပီဠေတွာ ဣမိနာ ပုရိသသဟဿေန သဒ္ဓိံ ဝေဂေန ဂန္တွာ ကာလိင်္ဂရညော အာရက္ခဒေဝတံ သတ္တိပ္ပဟာရေန ပါတေထ, တတော မယံ သဟဿမတ္တာ သတ္တိသဟဿေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆။)ပဟရိဿာမ, ဧဝံ ကာလိင်္ဂဿ အာရက္ခဒေဝတာ နဿိဿတိ, တတော ကာလိင်္ဂေါ ပရာဇိဿတိ, မယံ ဇိနိဿာမာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ နန္ဒိသေနေန ဒိန္နသညာယ ဂန္တွာ သတ္တိယာ ပဟရိ, သူရယောဓသဟဿာပိ အမစ္စာ သတ္တိသဟဿေန ပဟရိံသု။ အာရက္ခဒေဝတာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ, တာဝဒေဝ ကာလိင်္ဂေါ ပရာဇိတွာ ပလာယိ။ တံ ပလာယမာနံ ဒိသွာ သဟဿမတ္တာ အမစ္စာ ‘‘ကာလိင်္ဂေါ ပလာယတီ’’တိ ဥန္နဒိံသု။ ကာလိင်္ဂေါ မရဏဘယဘီတော ပလာယမာနော တံ တာပသံ အက္ကောသန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဇယော ကလိင်္ဂါနမသယှသာဟိနံ, ပရာဇယော အနယော အဿကာနံ၊
ဣစ္စေဝ တေ ဘာသိတံ ဗြဟ္မစာရိ, န ဥဇ္ဇုဘူတာ ဝိတထံ ဘဏန္တီ’’တိ။
တတ္ထ အသယှသာဟိနန္တိ အသယှံ ဒုဿဟံ သဟိတုံ သမတ္ထာနံ။ ဣစ္စေဝ တေ ဘာသိတန္တိ ဧဝံ တယာ ကူဋတာပသ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ပရာဇိနကရာဇာနံ ဇိနိဿတိ, ဇိနနရာဇာနဉ္စ ပရာဇိဿတီတိ ဘာသိတံ။ န ဥဇ္ဇုဘူတာတိ ယေ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ စ ဥဇုဘူတာ, န တေ မုသာ ဘဏန္တီတိ။
ဧဝံ သော တာပသံ အက္ကောသန္တော ပလာယန္တော အတ္တနော နဂရမေဝ ဂတော, နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေတုမ္ပိ နာသက္ခိ။ တတော ကတိပါဟစ္စယေန သက္ကော တာပသဿ ဥပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ တာပသော တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝါ မုသာဝါဒမုပါတိဝတ္တာ, သစ္စံ ဓနံ ပရမံ တေသု သက္က၊
တံ တေ မုသာ ဘာသိတံ ဒေဝရာဇ, ကိံ ဝါ ပဋိစ္စ မဃဝါ မဟိန္ဒာ’’တိ။
တတ္ထ တံ တေ မုသာ ဘာသိတန္တိ ယံ တယာ မယှံ ဘာသိတံ, တံ အတ္ထဘဉ္ဇနကမုသာဝါဒံ ကထေန္တေန တယာ မုသာ ဘာသိတံ, တယာ ကိံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဧဝံ ဘာသိတန္တိ?
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇။)တံ သုတွာ သက္ကော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘နနု တေ သုတံ ဗြာဟ္မဏ ဘညမာနေ, ဒေဝါ န ဣဿန္တိ ပုရိသပရက္ကမဿ၊
ဒမော သမာဓိ မနသော အဘေဇ္ဇော, အဗျဂ္ဂတာ နိက္ကမနဉ္စ ကာလေ၊
ဒဠှဉ္စ ဝိရိယံ ပုရိသပရက္ကမော စ, တေနေဝ အာသိ ဝိဇယော အဿကာန’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ကိံ တယာ, ဗြာဟ္မဏ, တတ္ထ တတ္ထ ဝစနေ ဘညမာနေ ဣဒံ န သုတပုဗ္ဗံ, ယံ ဒေဝါ ပုရိသပရက္ကမဿ န ဣဿန္တိ န ဥသူယန္တိ, အဿကရညော ဝီရိယကရဏဝသေန အတ္တဒမနသင်္ခါတော ဒမော, သမဂ္ဂဘာဝေန မနသော အဘေဇ္ဇော, အဘေဇ္ဇ သမာဓိ, အဿကရညော သဟာယာနံ ဝီရိယကရဏကာလေ အဗျဂ္ဂတာ ယထာ ကာလိင်္ဂဿ မနုဿာ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ဩသက္ကိံသု, ဧဝံ အနောသက္ကနံ သမဂ္ဂဘာဝေန အဘေဇ္ဇစိတ္တာနံ ဝီရိယဉ္စ ပုရိသပရက္ကမော စ ထိရော အဟောသိ, တေနေဝ ကာရဏေန အဿကာနံ ဇယော အဟောသီတိ။
ပလာတေ စ ပန ကာလိင်္ဂေ အဿကရာဇာ ဝိလောပံ ဂါဟာပေတွာ အတ္တနော နဂရံ ဂတော။ နန္ဒိသေနော ကာလိင်္ဂဿ သာသနံ ပေသေသိ ‘‘ဣမာသံ စတုန္နံ ရာဇကညာနံ ဒါယဇ္ဇကောဋ္ဌာသံ ပေသေတု, သစေ န ပေသေတိ, ကာတဗ္ဗမေတ္ထ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သော တံ သာသနံ သုတွာ ဘီတတသိတော တာဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဒါယဇ္ဇံ ပေသေသိ, တတော ပဋ္ဌာယ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ကာလိင်္ဂရညော ဓီတရော ဣမာ ဒဟရဘိက္ခုနိယော အဟေသုံ, နန္ဒိသေနော သာရိပုတ္တော, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠကာလိင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈။)֍ * [၃၀၂] ၂။ မဟာအဿာရောဟဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဒေယျေသုံ ဒဒံ ဒါနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ကထိတမေဝ။ သတ္ထာ ‘‘ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ အတ္တနော ဥပကာရဝသေနေဝ ကိရိံသူ’’တိ ဝတွာ ဣဓာပိ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိရာဇာ ဟုတွာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, ဒါနံ ဒေတိ, သီလံ ရက္ခတိ။ သော ‘‘ပစ္စန္တံ ကုပိတံ ဝူပသမေဿာမီ’’တိ ဗလဝါဟနပရိဝုတော ဂန္တွာ ပရာဇိတော အဿံ အဘိရုဟိတွာ ပလာယမာနော ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ တိံသ ဇနာ ရာဇသေဝကာ ဝသန္တိ။ တေ ပါတောဝ ဂါမမဇ္ဈေ သန္နိပတိတွာ ဂါမကိစ္စံ ကရောန္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ဝမ္မိတံ အဿံ အဘိရုဟိတွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဂါမဒွါရေန အန္တောဂါမံ ပါဝိသိ။ တေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒ’’န္တိ ဘီတာ ပလာယိတွာ သကသကဂေဟာနိ ပဝိသိံသု။ ဧကော ပနေတ္ထ အတ္တနော ဂေဟံ အဂန္တွာ ရညော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ‘‘ရာဇာ ကိရ ပစ္စန္တံ ဂတော’’တိ သုယျတိ, ကောသိ တွံ ရာဇပုရိသော စောရပုရိသောတိ? ‘‘ရာဇပုရိသော, သမ္မာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧထာ’’တိ ရာဇာနံ ဂေဟံ နေတွာ အတ္တနော ပီဌကေ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ဧဟိ, ဘဒ္ဒေ, သဟာယကဿ ပါဒေ ဓောဝါ’’တိ ဘရိယံ တဿ ပါဒေ ဓောဝါပေတွာ အတ္တနော ဗလာနုရူပေန အာဟာရံ ဒတွာ ‘‘မုဟုတ္တံ ဝိဿမထာ’’တိ သယနံ ပညာပေသိ, ရာဇာ နိပဇ္ဇိ။ ဣတရော အဿဿ သန္နာဟံ မောစေတွာ စင်္ကမာပေတွာ ဥဒကံ ပါယေတွာ ပိဋ္ဌိံ တေလေန မက္ခေတွာ တိဏံ အဒါသိ။ ဧဝံ တယော စတ္တာရော ဒိဝသေ ရာဇာနံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမဟံ, သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ရညော စ အဿဿ စ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ သဗ္ဗမကာသိ။ ရာဇာ တုဿိတွာ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အဟံ, သမ္မ, မဟာအဿာရောဟော နာမ, နဂရမဇ္ဈေ အမှာကံ ဂေဟံ, သစေ ကေနစိ ကိစ္စေန နဂရံ အာဂစ္ဆသိ, ဒက္ခိဏဒွါရေ ဌတွာ ဒေါဝါရိကံ ‘မဟာအဿာရောဟော ကတရဂေဟေ ဝသတီ’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဒေါဝါရိကံ ဂဟေတွာ အမှာကံ ဂေဟံ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
ဗလကာယောပိ ရာဇာနံ အဒိသွာ ဗဟိနဂရေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ ဌိတော ရာဇာနံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပရိဝါရေသိ။ ရာဇာ နဂရံ ပဝိသန္တော ဒွါရန္တရေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉။)ဌတွာ ဒေါဝါရိကံ ပက္ကောသာပေတွာ မဟာဇနံ ပဋိက္ကမာပေတွာ ‘‘တာတ, ဧကော ပစ္စန္တဂါမဝါသီ မံ ဒဋ္ဌုကာမော အာဂန္တွာ ‘မဟာအဿာရောဟဿ ဂေဟံ ကဟ’န္တိ တံ ပုစ္ဆိဿတိ, တံ တွံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာနေတွာ မံ ဒဿေယျာသိ, တဒါ တွံ သဟဿံ လဘိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော နာဂစ္ဆတိ, တသ္မိံ အနာဂစ္ဆန္တေ ရာဇာ တဿ ဝသနဂါမေ ဗလိံ ဝဍ္ဎာပေသိ, ဗလိမှိ ဝဍ္ဎိတေ နာဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ဗလိံ ဝဍ္ဎာပေသိ, နေဝ အာဂစ္ဆတိ။ အထ နံ ဂါမဝါသိနော သန္နိပတိတွာ အာဟံသု ‘‘အယျ, တဝ သဟာယဿ မဟာအဿာရောဟဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မယံ ဗလိနာ ပီဠိယမာနာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောမ, ဂစ္ဆ တဝ သဟာယဿ မဟာအဿာရောဟဿ ဝတွာ အမှာကံ ဗလိံ ဝိဿဇ္ဇာပေဟီ’’တိ။ သာဓု ဂစ္ဆိဿာမိ, န ပန သက္ကာ တုစ္ဆဟတ္ထေန ဂန္တုံ, မယှံ သဟာယဿ ဒွေ ဒါရကာ အတ္ထိ, တေသဉ္စ ဘရိယာယ စဿ သဟာယကဿ စ မေ နိဝါသနပါရုပနပိဠန္ဓနာဒီနိ သဇ္ဇေထာတိ။ ‘‘သာဓု သဇ္ဇိဿာမာ’’တိ တေ သဗ္ဗံ ပဏ္ဏာကာရံ သဇ္ဇယိံသု။
သော တဉ္စ အတ္တနော ဃရေ ပက္ကပူဝဉ္စ အာဒါယ ဂန္တွာ ဒက္ခိဏဒွါရံ ပတွာ ဒေါဝါရိကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကဟံ, သမ္မ, မဟာအဿာရောဟဿ ဂေဟ’’န္တိ။ သော ‘‘ဧဟိ ဒဿေမိ တေ’’တိ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေါဝါရိကော ဧကံ ပစ္စန္တဂါမဝါသိံ ဂဟေတွာ အာဂတော’’တိ ပဋိဝေဒေသိ။ ရာဇာ တံ သုတွာ အာသနာ ဥဋ္ဌာယ ‘‘မယှံ သဟာယော စ တေန သဒ္ဓိံ အာဂတာ စ ပဝိသန္တူ’’တိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ဒိသွာဝ နံ ပရိဿဇိတွာ ‘‘မယှံ သဟာယိကာ စ ဒါရကာ စ အရောဂါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ မဟာတလံ အဘိရုဟိတွာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ရာဇာသနေ နိသီဒါပေတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, သဟာယဿ မေ ပါဒေ ဓောဝါ’’တိ အာဟ။ သာ တဿ ပါဒေ ဓောဝိ, ရာဇာ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရေန ဥဒကံ အာသိဉ္စိ။ ဒေဝီပိ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ဂန္ဓတေလေန မက္ခေသိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ, သမ္မ, အတ္ထိ, ကိဉ္စိ အမှာကံ ခါဒနီယ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘အတ္ထီ’’တိ ပသိဗ္ဗကတော ပူဝေ နီဟရာပေသိ။ ရာဇာ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေန ဂဟေတွာ တဿ သင်္ဂဟံ ကရောန္တော ‘‘မမ သဟာယေန အာနီတံ ခါဒထာ’’တိ ဒေဝိယာ စ အမစ္စာနဉ္စ ခါဒါပေတွာ သယမ္ပိ ခါဒိ။ ဣတရော ဣတရမ္ပိ ပဏ္ဏာကာရံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ တဿ သင်္ဂဟတ္ထံ ကာသိကဝတ္ထာနိ အပနေတွာ တေန အာဘတဝတ္ထယုဂံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀။)နိဝါသေသိံ။ ဒေဝီပိ ကာသိကဝတ္ထဉ္စေဝ အာဘရဏာနိ စ အပနေတွာ တေန အာဘတဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ အာဘရဏာနိ ပိဠန္ဓိ။
အထ နံ ရာဇာ ရာဇာရဟံ ဘောဇနံ ဘောဇာပေတွာ ဧကံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ ဣမဿ မမ ကရဏနိယာမေနေဝ မဿုကမ္မံ ကာရေတွာ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ကာသိကဝတ္ထံ နိဝါသာပေတွာ ရာဇာလင်္ကာရေန အလင်္ကာရာပေတွာ အာနေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ အမစ္စေ သန္နိပါတာပေတွာ သေတစ္ဆတ္တဿ မဇ္ဈေ ဇာတိဟိင်္ဂုလကသုတ္တံ ပါတေတွာ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ အဒါသိ။ တေ တတော ပဋ္ဌာယ ဧကတော ဘုဉ္ဇန္တိ ပိဝန္တိ သယန္တိ, ဝိဿာသော ထိရော အဟောသိ ကေနစိ အဘေဇ္ဇော။ အထဿ ရာဇာ ပုတ္တဒါရေပိ ပက္ကောသာပေတွာ အန္တောနဂရေ နိဝေသနံ မာပေတွာ အဒါသိ။ တေ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တိ။
အထ အမစ္စာ ကုဇ္ဈိတွာ ရာဇပုတ္တံ အာဟံသု ‘‘ကုမာရ, ရာဇာ ဧကဿ ဂဟပတိကဿ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ ဒတွာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘုဉ္ဇတိ ပိဝတိ သယတိ, ဒါရကေ စ ဝန္ဒာပေတိ, ဣမိနာ ရညာ ကတကမ္မံ န ဇာနာမ, ကိံ ကရောတိ ရာဇာ, မယံ လဇ္ဇာမ, တွံ ရညော ကထေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ တံ ကထံ ရညော အာရောစေတွာ ‘‘မာ ဧဝံ ကရောဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, အဟံ ယုဒ္ဓပရာဇိတော ကဟံ ဝသိံ, အပိ နု ဇာနာထာ’’တိ။ ‘‘န ဇာနာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဧတဿ ဃရေ ဝသန္တော အရောဂေါ ဟုတွာ အာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိံ, ဧဝံ မမ ဥပကာရိနော ကသ္မာ သမ္ပတ္တိံ န ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ စ ပန ဗောဓိသတ္တော ‘‘တာတ, ယော ဟိ အဒါတဗ္ဗယုတ္တကဿ ဒေတိ, ဒါတဗ္ဗယုတ္တကဿ န ဒေတိ, သော အာပဒံ ပတွာ ကိဉ္စိ ဥပကာရံ န လဘတီ’’တိ ဒဿေန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘အဒေယျေသု ဒဒံ ဒါနံ, ဒေယျေသု နပ္ပဝေစ္ဆတိ၊
အာပါသု ဗျသနံ ပတ္တော, သဟာယံ နာဓိဂစ္ဆတိ။
‘‘နာဒေယျေသု ဒဒံ ဒါနံ, ဒေယျေသု ယော ပဝေစ္ဆတိ၊
အာပါသု ဗျသနံ ပတ္တော, သဟာယမဓိဂစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁။)‘‘သညောဂသမ္ဘောဂဝိသေသဒဿနံ, အနရိယဓမ္မေသု သဌေသု နဿတိ၊
ကတဉ္စ အရိယေသု စ အဇ္ဇဝေသု, မဟပ္ဖလံ ဟောတိ အဏုမ္ပိ တာဒိသု။
‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကတကလျာဏော, အကာ လောကေ သုဒုက္ကရံ၊
ပစ္ဆာ ကယိရာ န ဝါ ကယိရာ, အစ္စန္တံ ပူဇနာရဟော’’တိ။
တတ္ထ အဒေယျေသူတိ ပုဗ္ဗေ အကတူပကာရေသု။ ဒေယျေသူတိ ပုဗ္ဗေ ကတူပကာရေသု။ နပ္ပဝေစ္ဆတီတိ န ပဝေသေတိ န ဒေတိ။ အာပါသူတိ အာပဒါသု။ ဗျသနန္တိ ဒုက္ခံ။ သညောဂသမ္ဘောဂဝိသေသဒဿနန္တိ ယော မိတ္တေန ကတော သညောဂေါ စေဝ သမ္ဘောဂေါ စ, တဿ ဝိသေသဒဿနံ ဂုဏဒဿနံ သုကတံ မယှံ ဣမိနာတိ ဧတံ သဗ္ဗံ အသုဒ္ဓဓမ္မတ္တာ အနရိယဓမ္မေသု ကေရာဋိကတ္တာ သဌေသု နဿတိ။ အရိယေသူတိ အတ္တနော ကတဂုဏဇာနနေန အရိယေသု ပရိသုဒ္ဓေသု။ အဇ္ဇဝေသူတိ တေနေဝ ကာရဏေန ဥဇုကေသု အကုဋိလေသု။ အဏုမ္ပီတိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ တာဒိသူတိ ယေ တာဒိသာ ပုဂ္ဂလာ ဟောန္တိ အရိယာ ဥဇုဘူတာ, တေသု အပ္ပမ္ပိ ကတံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာဇုတိကံ မဟာဝိပ္ဖါရံ, သုခေတ္တေ ဝုတ္တဗီဇမိဝ န နဿတိ, ဣတရသ္မိံ ပန ပါပေ ဗဟုမ္ပိ ကတံ အဂ္ဂိမှိ ခိတ္တဗီဇမိဝ နဿတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ယထာပိ ဗီဇမဂ္ဂိမှိ, ဍယှတိ န ဝိရူဟတိ၊
ဧဝံ ကတံ အသပ္ပုရိသေ, နဿတိ န ဝိရူဟတိ။
‘‘ကတညုမှိ စ ပေါသမှိ, သီလဝန္တေ အရိယဝုတ္တိနေ၊
သုခေတ္တေ ဝိယ ဗီဇာနိ, ကတံ တမှိ န နဿတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၇၇-၇၈)၊
ပုဗ္ဗေ ကတကလျာဏောတိ ပဌမတရံ ဥပကာရံ ကတွာ ဌိတော။ အကာတိ အကရိ, အယံ လောကေ သုဒုက္ကရံ နာမ အကာသီတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာ ကယိရာတိ သော ပစ္ဆာ အညံ ကိဉ္စိ ဂုဏံ ကရောတု ဝါ မာ ဝါ, တေနေဝ ပဌမကတေန ဂုဏေန အစ္စန္တံ ပူဇနာရဟော ဟောတိ, သဗ္ဗံ သက္ကာရသမ္မာနံ အရဟတီတိ။
ဣဒံ ပန သုတွာ နေဝ အမစ္စာ, န ရာဇပုတ္တော ပုန ကိဉ္စိ ကထေသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စန္တဂါမဝါသီ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာအဿာရောဟဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
အနုတ္တရေ ကာမဂုဏေ သမိဒ္ဓေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ကောသလရာဇသေဝကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ သေယျဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၃။၉၄ အာဒယော) ကထိတမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ‘‘န တွညေဝ အနတ္ထေန အတ္ထံ အာဟရိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ အတ္တနော အနတ္ထေန အတ္ထံ အာဟရိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိရညော ဥပဋ္ဌာကော အမစ္စော ရာဇန္တေပုရေ ဒုဗ္ဘိ။ ရာဇာ ပစ္စက္ခတောဝ တဿ ဒေါသံ ဒိသွာ တံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ဒုဗ္ဘိသေနံ နာမ ကောသလရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟန္တောတိ သဗ္ဗံ မဟာသီလဝဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၅၁) ကထိတမေဝ။ ဣဓ ပန ဒုဗ္ဘိသေနော မဟာတလေ အမစ္စမဇ္ဈေ နိသိန္နံ ဗာရာဏသိရာဇာနံ ဂဏှာပေတွာ သိက္ကာယ ပက္ခိပါပေတွာ ဥတ္တရုမ္မာရေ ဟေဋ္ဌာသီသကံ ဩလမ္ဗာပေသိ။ ရာဇာ စောရရာဇာနံ အာရဗ္ဘ မေတ္တံ ဘာဝေတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ, ဗန္ဓနံ ဆိဇ္ဇိ, တတော ရာဇာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ စောရရာဇဿ သရီရေ ဒါဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ‘‘ဍယှာမိ ဍယှာမီ’’တိ ဘူမိယံ အပရာပရံ ပရိဝတ္တတိ။ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ ဧဝရူပံ ဓမ္မိကရာဇာနံ နိရပရာဓံ ဒွါရဿ ဥတ္တရုမ္မာရေ ဟေဋ္ဌာသီသကံ ဩလမ္ဗာပေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ တေန ဟိ ဝေဂေန ဂန္တွာ မောစေထ နန္တိ။ ပုရိသာ ဂန္တွာ ရာဇာနံ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ ဒုဗ္ဘိသေနဿ အာရောစေသုံ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတုံ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနုတ္တရေ ကာမဂုဏေ သမိဒ္ဓေ, ဘုတွာန ပုဗ္ဗေ ဝသိ ဧကရာဇ၊
သောဒါနိ ဒုဂ္ဂေ နရကမှိ ခိတ္တော, နပ္ပဇ္ဇဟေ ဝဏ္ဏဗလံ ပုရာဏ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃။)တတ္ထ ဝသီတိ ဝုတ္ထော။ ဧကရာဇာတိ ဗောဓိသတ္တံ နာမေနာလပတိ။ သောဒါနီတိ သော တွံ ဣဒါနိ။ ဒုဂ္ဂေတိ ဝိသမေ။ နရကမှီတိ အာဝါဋေ။ ဩလမ္ဗိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နပ္ပဇ္ဇဟေ ဝဏ္ဏဗလံ ပုရာဏန္တိ ဧဝရူပေ ဝိသမဋ္ဌာနေ ခိတ္တောပိ ပေါရာဏကဝဏ္ဏဉ္စ ဗလဉ္စ နပ္ပဇဟသီတိ ပုစ္ဆတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော သေသဂါထာ အဝေါစ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခန္တီ စ တပေါ စ မယှံ, သမ္ပတ္ထိတာ ဒုဗ္ဘိသေန အဟောသိ၊
တံဒါနိ လဒ္ဓါန ကထံ နု ရာဇ, ဇဟေ အဟံ ဝဏ္ဏဗလံ ပုရာဏံ။
‘‘သဗ္ဗာ ကိရေဝံ ပရိနိဋ္ဌိတာနိ, ယသဿိနံ ပညဝန္တံ ဝိသယှ၊
ယသော စ လဒ္ဓါ ပုရိမံ ဥဠာရံ, နပ္ပဇ္ဇဟေ ဝဏ္ဏဗလံ ပုရာဏံ။
‘‘ပနုဇ္ဇ ဒုက္ခေန သုခံ ဇနိန္ဒ, သုခေန ဝါ ဒုက္ခမသယှသာဟိ၊
ဥဘယတ္ထ သန္တော အဘိနိဗ္ဗုတတ္တာ, သုခေ စ ဒုက္ခေ စ ဘဝန္တိ တုလျာ’’တိ။
တတ္ထ ခန္တီတိ အဓိဝါသနခန္တိ။ တပေါတိ တပစရဏံ။ သမ္ပတ္ထိတာတိ ဣစ္ဆိတာ အဘိကင်္ခိတာ။ ဒုဗ္ဘိသေနာတိ တံ နာမေနာလပတိ။ တံဒါနိ လဒ္ဓါနာတိ တံ ပတ္ထနံ ဣဒါနာဟံ လဘိတွာ။ ဇဟေတိ ကေန ကာရဏေန အဟံ ဇဟေယျံ။ ယဿ ဟိ ဒုက္ခံ ဝါ ဒေါမနဿံ ဝါ ဟောတိ, သော တံ ဇဟေယျာတိ ဒီပေတိ။
‘‘သဗ္ဗာ ကိရေဝံ ပရိနိဋ္ဌိတာနီ’’တိ အနုဿဝဝသေန အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဗ္ဗာနေဝ မမ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ ဒါနသီလဘာဝနာဥပေါသထကမ္မာနိ ပုဗ္ဗေဝ နိဋ္ဌိတာနီတိ။ ယသဿိနံ ပညဝန္တံ ဝိသယှာတိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ ယသဿိ, ပညာသမ္ပဒါယ ပညဝန္တ, အသယှသာဟိတာယ ဝိသယှ။ ဧဝံ တီဏိပေတာနိ အာလပနာနေဝ။ နန္တိ ပနေတ္ထ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄။)နိပါတော။ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေနန္တကာရဿ သာနုနာသိကတာ ကတာတိ ပစ္စေတဗ္ဗာ။ ယသော စာတိ ယသဉ္စ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ လဒ္ဓါ ပုရိမန္တိ လဘိတွာ ပုရိမံ ပုဗ္ဗေ အလဒ္ဓပုဗ္ဗံ။ ဥဠာရန္တိ မဟန္တံ။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနမေတ္တာဘာဝနာဈာနုပ္ပတ္တိယော သန္ဓာယေဝမာဟ။ နပ္ပဇ္ဇဟေတိ ဧဝရူပံ ယသံ လဒ္ဓါ ကိံကာရဏာ ပုရာဏဝဏ္ဏဗလံ ဇဟိဿာမီတိ အတ္ထော။
ဒုက္ခေနာတိ တယာ ဥပ္ပါဒိတေန နရကမှိ ခိပနဒုက္ခေန မမ ရဇ္ဇသုခံ ပနုဒိတွာ။ သုခေန ဝါ ဒုက္ခန္တိ ဈာနသုခေန ဝါ တံ ဒုက္ခံ ပနုဒိတွာ။ ဥဘယတ္ထ သန္တောတိ ယေ သန္တော ဟောန္တိ မာဒိသာ, တေ ဒွီသုပိ ဧတေသု ကောဋ္ဌာသေသု အဘိနိဗ္ဗုတသဘာဝါ မဇ္ဈတ္တာ သုခေ စ ဒုက္ခေ စ ဘဝန္တိ တုလျာ, ဧကသဒိသာ နိဗ္ဗိကာရာဝ ဟောန္တီတိ။
ဣဒံ သုတွာ ဒုဗ္ဘိသေနော ဗောဓိသတ္တံ ခမာပေတွာ ‘‘တုမှာကံ ရဇ္ဇံ တုမှေဝ ကာရေထ, အဟံ ဝေါ စောရေ ပဋိဗာဟိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဒုဋ္ဌာမစ္စဿ ရာဇာဏံ ကာရေတွာ ပက္ကာမိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ရဇ္ဇံ အမစ္စာနံ နိယျာဒေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒုဗ္ဘိသေနော အာနန္ဒော အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဧကရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ဣမာနိ မန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကောဓနံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ကထိတမေဝ။ တဒါ ဟိ ဓမ္မသဘာယံ တဿ ကောဓနဘာဝကထာယ သမုဋ္ဌိတာယ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ကောဓနောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကောဓနောယေဝ, ကောဓနဘာဝေနေဝဿ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပရိသုဒ္ဓါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅။)နာဂရာဇဘာဝေ ဌိတာပိ တီဏိ ဝဿာနိ ဂူထပူရိတာယ ဥက္ကာရဘူမိယံ ဝသိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ ဒဒ္ဒရပဗ္ဗတပါဒေ ဒဒ္ဒရနာဂဘဝနံ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တဿ ဒဒ္ဒရရညော ပုတ္တော မဟာဒဒ္ဒရော နာမ အဟောသိ, ကနိဋ္ဌဘာတာ ပနဿ စူဠဒဒ္ဒရော နာမ။ သော ကောဓနော ဖရုသော နာဂမာဏဝကေ အက္ကောသန္တော ပရိဘာသန္တော ပဟရန္တော ဝိစရတိ။ နာဂရာဇာ တဿ ဖရုသဘာဝံ ဉတွာ နာဂဘဝနတော တံ နီဟရာပေတုံ အာဏာပေသိ။ မဟာဒဒ္ဒရော ပန ပိတရံ ခမာပေတွာ နိဝါရေသိ။ ဒုတိယမ္ပိ ရာဇာ တဿ ကုဇ္ဈိ, ဒုတိယမ္ပိ ခမာပေသိ။ တတိယဝါရေ ပန ‘‘တွံ မံ ဣမံ အနာစာရံ နီဟရာပေန္တံ နိဝါရေသိ, ဂစ္ဆထ ဒွေပိ ဇနာ ဣမမှာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ဗာရာဏသိယံ ဥက္ကာရဘူမိယံ တီဏိ ဝဿာနိ ဝသထာ’’တိ နာဂဘဝနာ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ။ တေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝသိံသု။ အထ နေ ဥက္ကာရဘူမိယံ ဥဒကပရိယန္တေ ဂေါစရံ ပရိယေသမာနေ ဂါမဒါရကာ ဒိသွာ ပဟရန္တာ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒယော ခိပန္တာ ‘‘ကေ ဣမေ ပုထုလသီသာ သူစိနင်္ဂုဋ္ဌာ ဥဒကဒေဍ္ဍုဘာ မဏ္ဍူကဘက္ခာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ။
စူဠဒဒ္ဒရော စဏ္ဍဖရုသတာယ တေသံ တံ အဝမာနံ အသဟန္တော ‘‘ဘာတိက, ဣမေ ဒါရကာ အမှေ ပရိဘဝန္တိ, အာသီဝိသဘာဝံ နော န ဇာနန္တိ, အဟံ တေသံ အဝမာနံ သဟိတုံ န သက္ကောမိ, နာသာဝါတေန တေ နာသေဿာမီ’’တိ ဘာတရာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမာနိ မံ ဒဒ္ဒရ တာပယန္တိ, ဝါစာဒုရုတ္တာနိ မနုဿလောကေ၊
မဏ္ဍူကဘက္ခာ ဥဒကန္တသေဝီ, အာသီဝိသံ မံ အဝိသာ သပန္တီ’’တိ။
တတ္ထ တာပယန္တီတိ ဒုက္ခာပေန္တိ။ မဏ္ဍူကဘက္ခာ ဥဒကန္တသေဝီတိ ‘‘မဏ္ဍူကဘက္ခာ’’တိ စ ‘‘ဥဒကန္တသေဝီ’’တိ စ ဝဒန္တာ ဧတေ အဝိသာ ဂါမဒါရကာ မံ အာသီဝိသံ သမာနံ သပန္တိ အက္ကောသန္တီတိ။
တဿ ဝစနံ သုတွာ မဟာဒဒ္ဒရော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သကာ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတော, အညံ ဇနပဒံ ဂတော၊
မဟန္တံ ကောဋ္ဌံ ကယိရာထ, ဒုရုတ္တာနံ နိဓေတဝေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆။)‘‘ယတ္ထ ပေါသံ န ဇာနန္တိ, ဇာတိယာ ဝိနယေန ဝါ၊
န တတ္ထ မာနံ ကယိရာထ, ဝသမညာတကေ ဇနေ။
‘‘ဝိဒေသဝါသံ ဝသတော, ဇာတဝေဒသမေနပိ၊
ခမိတဗ္ဗံ သပညေန, အပိ ဒါသဿ တဇ္ဇိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒုရုတ္တာနံ နိဓေတဝေတိ ယထာ ဓညနိဓာနတ္ထာယ မဟန္တံ ကောဋ္ဌံ ကတွာ ပူရေတွာ ကိစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဓညံ ဝဠဉ္ဇေန္တိ, ဧဝမေဝံ ဝိဒေသံ ဂတော အန္တောဟဒယေ ပဏ္ဍိတော ပေါသော ဒုရုတ္တာနံ နိဓာနတ္ထာယ မဟန္တံ ကောဋ္ဌံ ကယိရာထ။ တတ္ထ တာနိ ဒုရုတ္တာနိ နိဒဟိတွာ ပုန အတ္တနော ပဟောနကကာလေ ကာတဗ္ဗံ ကရိဿတိ။ ဇာတိယာ ဝိနယေန ဝါတိ ‘‘အယံ ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဝါ ‘‘သီလဝါ ဗဟုဿုတော ဂုဏသမ္ပန္နော’’တိ ဝါ ဧဝံ ယတ္ထ ဇာတိယာ ဝိနယေန ဝါ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ မာနန္တိ ဧဝရူပံ မံ လာမကဝေါဟာရေန ဝေါဟရန္တိ, န သက္ကရောန္တိ န ဂရုံ ကရောန္တီတိ မာနံ န ကရေယျ။ ဝသမညာတကေ ဇနေတိ အတ္တနော ဇာတိဂေါတ္တာဒီနိ အဇာနန္တဿ ဇနဿ သန္တိကေ ဝသန္တော။ ဝသတောတိ ဝသတာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
ဧဝံ တေ တတ္ထ တီဏိ ဝဿာနိ ဝသိံသု။ အထ နေ ပိတာ ပက္ကောသာပေသိ။ တေ တတော ပဋ္ဌာယ နိဟတမာနာ ဇာတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကောဓနော ဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ‘‘တဒါ စူဠဒဒ္ဒရော ကောဓနော ဘိက္ခု အဟောသိ, မဟာဒဒ္ဒရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒဒ္ဒရဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၃၀၅] ၅။ သီလဝီမံသနဇာတကဝဏ္ဏနာ
နတ္ထိ လောကေ ရဟော နာမာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိလေသနိဂ္ဂဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဧကာဒသကနိပါတေ ပါနီယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၁။၅၉ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အန္တောဇေတဝနေ ဝသန္တာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ ကာမဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇။)သတ္ထာ ဆသုပိ ရတ္တိဒိဝါကောဋ္ဌာသေသု ယထာ ဧကစက္ခုကော စက္ခုံ, ဧကပုတ္တော ပုတ္တံ, စာမရီ ဝါလံ အပ္ပမာဒေန ရက္ခတိ, ဧဝံ နိစ္စကာလံ ဘိက္ခူ ဩလောကေတိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဇေတဝနံ ဩလောကေန္တော စက္ကဝတ္တိရညော အတ္တနော နိဝေသနေ ဥပ္ပန္နစောရေ ဝိယ တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဂန္ဓကုဋိံ ဝိဝရိတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ‘‘အာနန္ဒ, အန္တောဇေတဝနေ ကောဋိသန္ထာရေ ဝသနကဘိက္ခူ သန္နိပါတာပေတွာ ဂန္ဓကုဋိဒွါရေ အာသနံ ပညာပေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ ကတွာ သတ္ထု ပဋိဝေဒေသိ။ သတ္ထာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန အာမန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ‘ပါပကရဏေ ရဟော နာမ နတ္ထီ’တိ ပါပံ န ကရိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တတ္ထေဝ ဗာရာဏသိယံ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ ပဉ္စန္နံ မာဏဝကသတာနံ ဇေဋ္ဌကော ဟုတွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ အာစရိယဿ ပန ဝယပ္ပတ္တာ ဓီတာ အတ္ထိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ဣမေသံ မာဏဝကာနံ သီလံ ဝီမံသိတွာ သီလသမ္ပန္နဿေဝ ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ။ သော ဧကဒိဝသံ မာဏဝကေ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတာ, မယှံ ဓီတာ ဝယပ္ပတ္တာ, ဝိဝါဟမဿာ ကာရေဿာမိ, ဝတ္ထာလင်္ကာရံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဂစ္ဆထ တုမှေ အတ္တနော အတ္တနော ဉာတကာနံ အပဿန္တာနညေဝ ထေနေတွာ ဝတ္ထာလင်္ကာရေ အာဟရထ, ကေနစိ အဒိဋ္ဌမေဝ ဂဏှာမိ, ဒဿေတွာ အာဘတံ န ဂဏှာမီ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဉာတကာနံ အပဿန္တာနံ ထေနေတွာ ဝတ္ထပိဠန္ဓနာဒီနိ အာဟရန္တိ။ အာစရိယော အာဘတာဘတံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌပေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ပန န ကိဉ္စိ အာဟရိ။ အထ နံ အာစရိယော အာဟ ‘‘တွံ ပန, တာတ, န ကိဉ္စိ အာဟရသီ’’တိ။ ‘‘အာမ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ, တာတာ’’တိ။ ‘‘တုမှေ န ကဿစိ ပဿန္တဿ အာဘတံ ဂဏှထ, အဟံ ပန ပါပကရဏေ ရဟော နာမ န ပဿာမီ’’တိ ဒီပေန္တော ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အာဟ –
‘‘နတ္ထိ လောကေ ရဟော နာမ, ပါပကမ္မံ ပကုဗ္ဗတော၊
ပဿန္တိ ဝနဘူတာနိ, တံ ဗာလော မညတီ ရဟော။
‘‘အဟံ ရဟော န ပဿာမိ, သုညံ ဝါပိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ယတ္ထ အညံ န ပဿာမိ, အသုညံ ဟောတိ တံ မယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈။)တတ္ထ ရဟောတိ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ။ ဝနဘူတာနီတိ ဝနေ နိဗ္ဗတ္တဘူတာနိ။ တံ ဗာလောတိ တံ ပါပကမ္မံ ရဟော မယာ ကတန္တိ ဗာလော မညတိ။ သုညံ ဝါပီတိ ယံ ဝါ ဌာနံ သတ္တေဟိ သုညံ တုစ္ဆံ ဘဝေယျ, တမ္ပိ နတ္ထီတိ အာဟ။
အာစရိယော တဿ ပသီဒိတွာ ‘‘တာတ, န မယှံ ဂေဟေ ဓနံ နတ္ထိ, အဟံ ပန သီလသမ္ပန္နဿ ဓီတရံ ဒါတုကာမော ဣမေ မာဏဝကေ ဝီမံသန္တော ဧဝမကာသိံ, မမ ဓီတာ တုယှမေဝ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ဓီတရံ အလင်္ကရိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အဒါသိ။ သေသမာဏဝကေ ‘‘တုမှေဟိ အာဘတာဘတံ တုမှာကံ ဂေဟမေဝ နေထာ’’တိ အာဟ။
သတ္ထာ ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တေ ဒုဿီလမာဏဝကာ အတ္တနော ဒုဿီလတာယ တံ ဣတ္ထိံ န လဘိံသု, ဣတရော ပဏ္ဍိတမာဏဝေါ သီလသမ္ပန္နတာယ လဘီ’’တိ ဝတွာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒုဇ္ဇစ္စော စ သုဇစ္စော စ, နန္ဒော စ သုခဝဍ္ဎိတော၊
ဝဇ္ဇော စ အဒ္ဓုဝသီလော စ, တေ ဓမ္မံ ဇဟုမတ္ထိကာ။
‘‘ဗြာဟ္မဏော စ ကထံ ဇဟေ, သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂူ၊
ယော ဓမ္မမနုပါလေတိ, ဓိတိမာ သစ္စနိက္ကမော’’တိ။
တတ္ထ ဒုဇ္ဇစ္စောတိအာဒယော ဆ ဇေဋ္ဌကမာဏဝါ, တေသံ နာမံ ဂဏှိ, အဝသေသာနံ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနေဝ ‘‘တေ ဓမ္မံ ဇဟုမတ္ထိကာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ တေတိ သဗ္ဗေပိ တေ မာဏဝါ။ ဓမ္မန္တိ ဣတ္ထိပဋိလာဘသဘာဝံ။ ဇဟုမတ္ထိကာတိ ဇဟုံ အတ္ထိကာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ မကာရော ပဒဗျဉ္ဇနသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဗ္ဗေပိ တေ မာဏဝါ တာယ ဣတ္ထိယာ အတ္ထိကာဝ ဟုတွာ အတ္တနော ဒုဿီလတာယ တံ ဣတ္ထိပဋိလာဘသဘာဝံ ဇဟိံသု။
ဗြာဟ္မဏော စာတိ ဣတရော ပန သီလသမ္ပန္နော ဗြာဟ္မဏော။ ကထံ ဇဟေတိ ကေန ကာရဏေန တံ ဣတ္ထိပဋိလာဘသဘာဝံ ဇဟိဿတိ။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ လောကိယာနိ ပဉ္စ သီလာနိ, ဒသ သီလာနိ, တီဏိ သုစရိတာနိ စ, သဗ္ဗဓမ္မာ နာမ, တေသံ သော ပါရံ ဂတောတိ ပါရဂူ။ ဓမ္မန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉။)ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဓမ္မံ ယော အနုပါလေတိ ရက္ခတိ။ ဓိတိမာတိ သီလရက္ခနဓိတိယာ သမန္နာဂတော။ သစ္စနိက္ကမောတိ သစ္စေ သဘာဝဘူတေ ယထာဝုတ္တေ သီလဓမ္မေ နိက္ကမေန သမန္နာဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ တာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
တဒါ အာစရိယော သာရိပုတ္တော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတမာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သီလဝီမံသနဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ကိမဏ္ဍကာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ ဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသံ ကိရ ရညော တာယ သဒ္ဓိံ သိရိဝိဝါဒေါ အဟောသိ, ‘‘သယနကလဟော’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ တဿာ အတ္ထိဘာဝမ္ပိ န ဇာနာတိ။ မလ္လိကာ ဒေဝီပိ ‘‘သတ္ထာ ရညော မယိ ကုဒ္ဓဘာဝံ န ဇာနာတိ မညေ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာပိ ဉတွာ ‘‘ဣမေသံ သမဂ္ဂဘာဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပဉ္စဘိက္ခုသတပရိဝါရော သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ ရာဇဒွါရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ တထာဂတဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ နိဝေသနံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ အာဟရိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ဟတ္ထေန ပိဒဟိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ကဟံ ဒေဝီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, တာယ အတ္တနော ယသေန မတ္တာယာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, သယမေဝ ယသံ ဒတွာ မာတုဂါမံ ဥက္ခိပိတွာ တာယ ကတဿ အပရာဓဿ အသဟနံ နာမ န ယုတ္တ’’န္တိ။ ရာဇာ သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေသိ, သာ သတ္ထာရံ ပရိဝိသိ။ သတ္ထာ ‘‘အညမညံ သမဂ္ဂေဟိ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာမဂ္ဂိရသဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ပက္ကာမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဘော သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာ ဧကဝစနေနေဝ ဥဘော သမဂ္ဂေ အကာသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀။)ပုဗ္ဗေပါဟံ ဧတေ ဧကဝါဒေနေဝ သမဂ္ဂေ အကာသိ’’န္တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အမစ္စော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ရာဇင်္ဂဏံ ဩလောကယမာနော အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကာ ပဏ္ဏိကဓီတာ အဘိရူပါ ပဌမဝယေ ဌိတာ သုဇာတာ နာမ ဗဒရပစ္ဆိံ သီသေ ကတွာ ‘‘ဗဒရာနိ ဂဏှထ, ဗဒရာနိ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒမာနာ ရာဇင်္ဂဏေန ဂစ္ဆတိ။ ရာဇာ တဿာ သဒ္ဒံ သုတွာ တာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ အသာမိကဘာဝံ ဉတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ မဟန္တံ ယသံ အဒါသိ။ သာ ရညော ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေ ဗဒရာနိ ခါဒန္တော နိသီဒိ။ တဒါ သုဇာတာ ဒေဝီ ရာဇာနံ ဗဒရာနိ ခါဒန္တံ ဒိသွာ ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ နာမ တုမှေ ခါဒထာ’’တိ ပုစ္ဆန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိမဏ္ဍကာ ဣမေ ဒေဝ, နိက္ခိတ္တာ ကံသမလ္လကေ၊
ဥပလောဟိတကာ ဝဂ္ဂူ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ကိမဏ္ဍကာတိ ကိံဖလာနိ နာမေတာနိ, ပရိမဏ္ဍလဝသေန ပန အဏ္ဍကာတိ အာဟ။ ကံသမလ္လကေတိ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေ။ ဥပလောဟိတကာတိ ရတ္တဝဏ္ဏာ။ ဝဂ္ဂူတိ စောက္ခာ နိမ္မလာ။
ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဗဒရဝါဏိဇကေ ပဏ္ဏိကဂဟပတိကဿ ဓီတေ အတ္တနော ကုလသန္တကာနိ ဗဒရာနိပိ န ဇာနာသီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယာနိ ပုရေ တုဝံ ဒေဝိ, ဘဏ္ဍု နန္တကဝါသိနီ၊
ဥစ္ဆင်္ဂဟတ္ထာ ပစိနာသိ, တဿာ တေ ကောလိယံ ဖလံ။
‘‘ဥဍ္ဍယှတေ န ရမတိ, ဘောဂါ ဝိပ္ပဇဟန္တိ တံ၊
တတ္ထေဝိမံ ပဋိနေထ, ယတ္ထ ကောလံ ပစိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဘဏ္ဍူတိ မုဏ္ဍသီသာ ဟုတွာ။ နန္တကဝါသိနီတိ ဇိဏ္ဏပိလောတိကနိဝတ္ထာ။ ဥစ္ဆင်္ဂဟတ္ထာ ပစိနာသီတိ အဋဝိံ ပဝိသိတွာ အင်္ကုသကေန သာခံ ဩနာမေတွာ ဩစိတောစိတံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေ ပက္ခိပနဝသေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁။)ဥစ္ဆင်္ဂဟတ္ထာ ဟုတွာ ပစိနာသိ ဩစိနာသိ။ တဿာ တေ ကောလိယံ ဖလန္တိ တဿာ တဝ ဧဝံ ပစိနန္တိယာ ဩစိနန္တိယာ ယမဟံ ဣဒါနိ ခါဒါမိ, ဣဒံ ကောလိယံ ကုလဒတ္တိယံ ဖလန္တိ အတ္ထော။
ဥဍ္ဍယှတေ န ရမတီတိ အယံ ဇမ္မီ ဣမသ္မိံ ရာဇကုလေ ဝသမာနာ လောဟကုမ္ဘိယံ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဍယှတိ နာဘိရမတိ။ ဘောဂါတိ ရာဇဘောဂါ ဣမံ အလက္ခိကံ ဝိပ္ပဇဟန္တိ။ ယတ္ထ ကောလံ ပစိဿတီတိ ယတ္ထ ဂန္တွာ ပုန ဗဒရမေဝ ပစိနိတွာ ဝိက္ကိဏန္တီ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿတိ, တတ္ထေဝ နံ နေထာတိ ဝဒတိ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဌပေတွာ မံ အညော ဣမေ သမဂ္ဂေ ကာတုံ န သက္ခိဿတီ’’တိ ရာဇာနံ သညာပေတွာ ‘‘ဣမိဿာ အနိက္ကဍ္ဎနံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟောန္တိ ဟေတေ မဟာရာဇ, ဣဒ္ဓိပ္ပတ္တာယ နာရိယာ၊
ခမ ဒေဝ သုဇာတာယ, မာဿာ ကုဇ္ဈ ရထေသဘာ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ဧတေ ဧဝရူပါ ပမာဒဒေါသာ ယသံ ပတ္တာယ နာရိယာ ဟောန္တိယေဝ, ဧတံ ဧဝရူပေ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဧတ္တကဿ အပရာဓဿ အသဟနံ နာမ န ယုတ္တံ တုမှာကံ, တသ္မာ ခမ, ဒေဝ, သုဇာတာယ, ဧတိဿာ မာ ကုဇ္ဈ ရထေသဘ ရထဇေဋ္ဌကာတိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနေန ဒေဝိယာ တံ အပရာဓံ သဟိတွာ ယထာဌာနေယေဝ နံ ဌပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဘော သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသူတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ ကောသလရာဇာ အဟောသိ, သုဇာတာ မလ္လိကာ, အမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုဇာတာဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
အစေတနံ ဗြာဟ္မဏ အဿုဏန္တန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နော အာနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သောဟာယသ္မာ ‘‘အဇ္ဇ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယေ သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘အဟဉ္စမှိ သေက္ခော သကရဏီယော, သတ္ထု စ မေ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဘဝိဿတိ, ပဉ္စဝီသတိ ဝဿာနိ သတ္ထု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂။)ကတံ ဥပဋ္ဌာနံ နိပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ သောကာဘိဘူတော ဥယျာနဩဝရကေ ကပိသီသံ အာလမ္ဗိတွာ ပရောဒိ။ သတ္ထာ တံ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ, ဘိက္ခဝေ, အာနန္ဒော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကတပုညောသိ တွံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ, ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ, မာ စိန္တယိ, ဣဒါနိ တယာ မမ ကတံ ဥပဋ္ဌာနံ ကိံကာရဏာ နိပ္ဖလံ ဘဝိဿတိ, ယဿ တေ ပုဗ္ဗေ သရာဂါဒိကာလေပိ မမ ကတံ ဥပဋ္ဌာနံ နိပ္ဖလံ နာဟောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ ပလာသရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဒါ ဗာရာဏသိဝါသိနော မနုဿာ ဒေဝတာမင်္ဂလိကာ အဟေသုံ နိစ္စံ ဗလိကရဏာဒီသု ပယုတ္တာ။ အထေကော ဒုဂ္ဂတဗြာဟ္မဏော ‘‘အဟမ္ပိ ဧကံ ဒေဝတံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ ဧကသ္မိံ ဥန္နတပ္ပဒေသေ ဌိတဿ မဟတော ပလာသရုက္ခဿ မူလံ သမံ နိတ္တိဏံ ကတွာ ပရိက္ခိပိတွာ ဝါလုကံ ဩကိရိတွာဝ သမ္မဇ္ဇိတွာ ရုက္ခေ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ ဒတွာ မာလာဂန္ဓဓူမေဟိ ပူဇေတွာ ဒီပံ ဇာလေတွာ ‘‘သုခံ သယာ’’တိ ဝတွာ ရုက္ခံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကမတိ။ ဒုတိယဒိဝသေ ပါတောဝ ဂန္တွာ သုခသေယျံ ပုစ္ဆတိ။ အထေကဒိဝသံ ရုက္ခဒေဝတာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော အတိဝိယ မံ ပဋိဇဂ္ဂတိ, ဣမံ ဗြာဟ္မဏံ ဝီမံသိတွာ ယေန ကာရဏေန မံ ပဋိဇဂ္ဂတိ, တံ ဒဿာမီ’’တိ။ သာ တသ္မိံ ခဏေ ဗြာဟ္မဏေ အာဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ သမ္မဇ္ဇန္တေ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏဝေသေန သမီပေ ဌတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အစေတနံ ဗြာဟ္မဏ အဿုဏန္တံ, ဇာနော အဇာနန္တမိမံ ပလာသံ၊
အာရဒ္ဓဝိရိယော ဓုဝံ အပ္ပမတ္တော, သုခသေယျံ ပုစ္ဆသိ ကိဿ ဟေတူ’’တိ။
တတ္ထ အဿုဏန္တန္တိ အစေတနတ္တာဝ အသုဏန္တံ။ ဇာနောတိ တုဝံ ဇာနမာနော ဟုတွာ ဓုဝံ အပ္ပမတ္တောတိ နိစ္စံ အပ္ပမတ္တော။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒူရေ သုတော စေဝ ဗြဟာ စ ရုက္ခော, ဒေသေ ဌိတော ဘူတနိဝါသရူပေါ၊
တသ္မာ နမဿာမိ ဣမံ ပလာသံ, ယေ စေတ္ထ ဘူတာ တေ ဓနဿ ဟေတူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃။)တတ္ထ ဒူရေ သုတောတိ ဗြာဟ္မဏ အယံ ရုက္ခော ဒူရေ သုတော ဝိဿုတော, န အာသန္နဋ္ဌာနေယေဝ ပါကဋော။ ဗြဟာ စာတိ မဟန္တော စ။ ဒေသေ ဌိတောတိ ဥန္နတေ သမေ ဘူမိပ္ပဒေသေ ဌိတော။ ဘူတနိဝါသရူပေါတိ ဒေဝတာနိဝါသသဘာဝေါ, အဒ္ဓါ ဧတ္ထ မဟေသက္ခာ ဒေဝတာ နိဝုတ္ထာ ဘဝိဿတိ။ တေ ဓနဿ ဟေတူတိ ဣမဉ္စ ရုက္ခံ ယေ စေတ္ထ နိဝုတ္ထာ ဘူတာ, တေ ဓနဿ ဟေတု နမဿာမိ, န နိက္ကာရဏာတိ။
တံ သုတွာ ရုက္ခဒေဝတာ ဗြာဟ္မဏဿ ပသန္နာ ‘‘အဟံ, ဗြာဟ္မဏ, ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ, မာ ဘာယိ, ဓနံ တေ ဒဿာမီ’’တိ တံ အဿာသေတွာ အတ္တနော ဝိမာနဒွါရေ မဟန္တေန ဒေဝတာနုဘာဝေန အာကာသေ ဌတွာ ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သော တေ ကရိဿာမိ ယထာနုဘာဝံ, ကတညုတံ ဗြာဟ္မဏ ပေက္ခမာနော၊
ကထဉှိ အာဂမ္မ သတံ သကာသေ, မောဃာနိ တေ အဿု ပရိဖန္ဒိတာနိ။
‘‘ယော တိန္ဒုကရုက္ခဿ ပရော ပိလက္ခော, ပရိဝါရိတော ပုဗ္ဗယညော ဥဠာရော၊
တဿေသ မူလသ္မိံ နိဓိ နိခါတော, အဒါယာဒေါ ဂစ္ဆ တံ ဥဒ္ဓရာဟီ’’တိ။
တတ္ထ ယထာနုဘာဝန္တိ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ။ ကတညုတန္တိ တယာ မယှံ ကတဂုဏံ ဇာနန္တော တံ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနံ ကတညုတံ ပေက္ခမာနော။ အာဂမ္မာတိ အာဂန္တွာ။ သတံ သကာသေတိ သပ္ပုရိသာနံ သန္တိကေ။ မောဃာနိ တေ အဿု ပရိဖန္ဒိတာနီတိ သုခသေယျပုစ္ဆနဝသေန ဝါစာဖန္ဒိတာနိ သမ္မဇ္ဇနာဒိကရဏေန ကာယဖန္ဒိတာနိ စ တဝ ကထံ အဖလာနိ ဘဝိဿန္တိ။
ယော တိန္ဒုကရုက္ခဿ ပရော ပိလက္ခောတိ ယော ဧသ တိန္ဒုကရုက္ခဿ ပရတော ပိလက္ခရုက္ခော ဌိတောတိ ဝိမာနဒွါရေ ဌိတာဝ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဒဿေတိ။ ပရိဝါရိတောတိအာဒီသု တဿ ပိလက္ခရုက္ခဿ မူလေ ဧသ တံ ရုက္ခမူလံ ပရိက္ခိပိတွာ နိဟိတတာယ ပရိဝါရိတော, ပုဗ္ဗေ ယိဋ္ဌယညဝသေန ပုရိမသာမိကာနံ ဥပ္ပန္နတာယ ပုဗ္ဗယညော, အနေကနိဓိကုမ္ဘိ ဘာဝေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄။)မဟန္တတ္တာ ဥဠာရော, ဘူမိံ ခဏိတွာ ဌပိတတ္တာ နိခါတော, ဣဒါနိ ဒါယာဒါနံ အဘာဝတော အဒါယာဒေါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧသ တံ ရုက္ခမူလံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂီဝါယ ဂီဝံ ပဟရန္တီနံ နိဓိကုမ္ဘီနံ ဝသေန မဟာနိဓိ နိခါတော အသာမိကော, ဂစ္ဆ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဏှာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သာ ဒေဝတာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တွံ ဧတံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဏှန္တော ကိလမိဿသိ, ဂစ္ဆ တွံ, အဟမေဝ တံ တဝ ဃရံ နေတွာ အသုကသ္မိံ အသုကသ္မိဉ္စ ဌာနေ နိဒဟိဿာမိ, တွံ ဧတံ ဓနံ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဒါနံ ဒေဟိ, သီလံ ရက္ခာဟီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ တံ ဓနံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တဿ ဃရေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗြာဟ္မဏော အာနန္ဒော အဟောသိ, ရုက္ခဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ပလာသဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
အကရမှသ တေ ကိစ္စန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ အကတညုတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အကတညူယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ ရုက္ခကောဋ္ဋကသကုဏော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဿ သီဟဿ မံသံ ခါဒန္တဿ အဋ္ဌိ ဂလေ လဂ္ဂိ, ဂလော ဥဒ္ဓုမာယိ, ဂေါစရံ ဂဏှိတုံ န သက္ကောတိ, ခရာ ဝေဒနာ ပဝတ္တတိ။ အထ နံ သော သကုဏော ဂေါစရပ္ပသုတော ဒိသွာ သာခါယ နိလီနော ‘‘ကိံ တေ, သမ္မ, ဒုက္ခ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော တမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ ‘‘အဟံ တေ, သမ္မ, ဧတံ အဋ္ဌိံ အပနေယျံ, ဘယေန ပန တေ မုခံ ပဝိသိတုံ န ဝိသဟာမိ, ခါဒေယျာသိပိ မ’’န္တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ, သမ္မ, နာဟံ တံ ခါဒါမိ, ဇီဝိတံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တံ ဝါမပဿေန နိပဇ္ဇာပေတွာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိမ္ပေသ ကရိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ယထာ မုခံ ပိဒဟိတုံ န သက္ကောတိ, တထာ တဿ အဓရောဋ္ဌေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅။)စ ဥတ္တရောဋ္ဌေ စ ဒဏ္ဍကံ ဌပေတွာ မုခံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌိကောဋိံ တုဏ္ဍေန ပဟရိ, အဋ္ဌိ ပတိတွာ ဂတံ။ သော အဋ္ဌိံ ပါတေတွာ သီဟဿ မုခတော နိက္ခမန္တော ဒဏ္ဍကံ တုဏ္ဍေန ပဟရိတွာ ပါတေန္တောဝ နိက္ခမိတွာ သာခဂ္ဂေ နိလီယိ။ သီဟော နိရောဂေါ ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ ဧကံ ဝနမဟိံသံ ဝဓိတွာ ခါဒတိ။ သကုဏော ‘‘ဝီမံသိဿာမိ န’’န္တိ တဿ ဥပရိဘာဂေ သာခါယ နိလီယိတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အကရမှသ တေ ကိစ္စံ, ယံ ဗလံ အဟုဝမှသေ၊
မိဂရာဇ နမော တျတ္ထု, အပိ ကိဉ္စိ လဘာမသေ’’တိ။
တတ္ထ အကရမှသ တေ ကိစ္စန္တိ ဘော, သီဟ, မယမ္ပိ တဝ ဧကံ ကိစ္စံ အကရိမှ။ ယံ ဗလံ အဟုဝမှသေတိ ယံ အမှာကံ ဗလံ အဟောသိ, တေန ဗလေန တတော ကိဉ္စိ အဟာပေတွာ အကရိမှယေဝ။
တံ သုတွာ သီဟော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မမ လောဟိတဘက္ခဿ, နိစ္စံ လုဒ္ဒါနိ ကုဗ္ဗတော၊
ဒန္တန္တရဂတော သန္တော, တံ ဗဟုံ ယမ္ပိ ဇီဝသီ’’တိ။
တံ သုတွာ သကုဏော ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အကတညုမကတ္တာရံ, ကတဿ အပ္ပဋိကာရကံ၊
ယသ္မိံ ကတညုတာ နတ္ထိ, နိရတ္ထာ တဿ သေဝနာ။
‘‘ယဿ သမ္မုခစိဏ္ဏေန, မိတ္တဓမ္မော န လဗ္ဘတိ၊
အနုသူယမနက္ကောသံ, သဏိကံ တမှာ အပက္ကမေ’’န္တိ။
တတ္ထ အကတညုန္တိ ကတဂုဏံ အဇာနန္တံ။ အကတ္တာရန္တိ ယံကိဉ္စိ အကရောန္တံ။ သမ္မုခစိဏ္ဏေနာတိ သမ္မုခေ ကတေန ဂုဏေန။ အနုသူယမနက္ကောသန္တိ တံ ပုဂ္ဂလံ န ဥသူယန္တော န အက္ကောသန္တော သဏိကံ တမှာ ပါပပုဂ္ဂလာ အပဂစ္ဆေယျာတိ။ ဧဝံ ဝတွာ သော သကုဏော ပက္ကာမိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သီဟော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, သကုဏော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သကုဏဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆။)သဗ္ဗမိဒံ စရိမံ ကတန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဝိနယေ (ပါစိ။ ၆၄၆) ဝိတ္ထာရတော အာဂတမေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – သတ္ထာ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, နီစေ အာသနေ နိသီဒိတွာ ဥစ္စေ အာသနေ နိသိန္နဿ ဓမ္မံ ဒေသေထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ တေ ဘိက္ခူ ဂရဟိတွာ ‘‘အယုတ္တံ, ဘိက္ခဝေ, တုမှာကံ မမ ဓမ္မေ အဂါရဝကရဏံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဟိ နီစေ အာသနေ နိသီဒိတွာ ဗာဟိရကမန္တေပိ ဝါစေန္တေ ဂရဟိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော စဏ္ဍာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေသိ။ တဿ ဘရိယာ အမ္ဗဒေါဟဠိနီ ဟုတွာ တံ အာဟ ‘‘သာမိ, ဣစ္ဆာမဟံ အမ္ဗံ ခါဒိတု’’န္တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣမသ္မိံ ကာလေ အမ္ဗံ နတ္ထိ, အညံ ကိဉ္စိ အမ္ဗိလဖလံ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, အမ္ဗဖလံ လဘမာနာဝ ဇီဝိဿာမိ, အလဘမာနာယ မေ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ။ သော တဿာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ‘‘ကဟံ နု ခေါ အမ္ဗဖလံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဗာရာဏသိရညော ဥယျာနေ အမ္ဗော ဓုဝဖလော ဟောတိ။ သော ‘‘တတော အမ္ဗပက္ကံ အာဟရိတွာ ဣမိဿာ ဒေါဟဠံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေဿာမီ’’တိ ရတ္တိဘာဂေ ဥယျာနံ ဂန္တွာ အမ္ဗံ အဘိရုဟိတွာ နိလီနော သာခါယ သာခံ အမ္ဗံ ဩလောကေန္တော ဝိစရိ။ တဿ တထာ ကရောန္တဿေဝ ရတ္တိ ဝိဘာယိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘သစေ ဣဒါနိ ဩတရိတွာ ဂမိဿာမိ, ဒိသွာ မံ ‘စောရော’တိ ဂဏှိဿန္တိ, ရတ္တိဘာဂေ ဂမိဿာမီ’’တိ။ အထေကံ ဝိဋပံ အဘိရုဟိတွာ နိလီနော အစ္ဆိ။
တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ ‘‘ပုရောဟိတဿ သန္တိကေ မန္တေ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ အမ္ဗရုက္ခမူလေ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒိတွာ အာစရိယံ နီစေ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ မန္တေ ဥဂ္ဂဏှိ။ ဗောဓိသတ္တော ဥပရိ နိလီနော စိန္တေသိ – ‘‘ယာဝ အဓမ္မိကော အယံ ရာဇာ, ယော ဥစ္စာသနေ နိသီဒိတွာ မန္တေ ဥဂ္ဂဏှာတိ။ အယံ ဗြာဟ္မဏောပိ အဓမ္မိကော, ယော နီစာသနေ နိသီဒိတွာ မန္တေ ဝါစေတိ။ အဟမ္ပိ အဓမ္မိကော, ယော မာတုဂါမဿ ဝသံ ဂန္တွာ မမ ဇီဝိတံ အဂဏေတွာ အမ္ဗံ အာဟရာမီ’’တိ။ သော ရုက္ခတော ဩတရန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇။)ဧကံ ဩလမ္ဗနသာခံ ဂဟေတွာ တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ အန္တရေ ပတိဋ္ဌာယ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ နဋ္ဌော, တွံ မူဠှော, ပုရောဟိတော မတော’’တိ အာဟ။ သော ရညာ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ ပုဋ္ဌော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗမိဒံ စရိမံ ကတံ, ဥဘော ဓမ္မံ န ပဿရေ၊
ဥဘော ပကတိယာ စုတာ, ယော စာယံ မန္တေဇ္ဈာပေတိ၊
ယော စ မန္တံ အဓီယတီ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗမိဒံ စရိမံ ကတန္တိ ယံ အမှေဟိ တီဟိ ဇနေဟိ ကတံ, သဗ္ဗံ ဣဒံ ကိစ္စံ လာမကံ နိမ္မရိယာဒံ အဓမ္မိကံ။ ဧဝံ အတ္တနော စောရဘာဝံ တေသဉ္စ မန္တေသု အဂါရဝံ ဂရဟိတွာ ပုန ဣတရေ ဒွေယေဝ ဂရဟန္တော ‘‘ဥဘော ဓမ္မံ န ပဿရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘောတိ ဣမေ ဒွေပိ ဇနာ ဂရုကာရာရဟံ ပေါရာဏကဓမ္မံ န ပဿန္တိ, တတော ဓမ္မပကတိတော စုတာ။ ဓမ္မော ဟိ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ပကတိ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ပါတုရဟောသိ ပုဗ္ဗေ၊
ပစ္ဆာ အဓမ္မော ဥဒပါဒိ လောကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၁။၂၈)၊
ယော စာယန္တိ ယော စ အယံ နီစာသနေ နိသီဒိတွာ မန္တေ အဇ္ဈာပေတိ, ယော စ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒိတွာ အဓီယတီတိ။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာလီနံ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇေ, သုစိံ မံသူပသေစနံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သေဝါမိ, ဓမ္မံ ဣသီဟိ သေဝိတ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – အဟဉှိ ဘော ဣမဿ ရညော သန္တကံ သာလီနံ ဩဒနံ သုစိံ ပဏ္ဍရံ နာနပ္ပကာရာယ မံသဝိကတိယာ သိတ္တံ မံသူပသေစနံ ဘုဉ္ဇာမိ, တသ္မာ ဥဒရေ ဗဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဧတံ ဧသိတဂုဏေဟိ ဣသီဟိ သေဝိတံ ဓမ္မံ န သေဝါမီတိ။
တံ သုတွာ ဣတရော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပရိဗ္ဗဇ မဟာ လောကော, ပစန္တညေပိ ပါဏိနော၊
မာ တံ အဓမ္မော အာစရိတော, အသ္မာ ကုမ္ဘမိဝါဘိဒါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈။)‘‘ဓိရတ္ထု တံ ယသလာဘံ, ဓနလာဘဉ္စ ဗြာဟ္မဏ၊
ယာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေန, အဓမ္မစရဏေန ဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပရိဗ္ဗဇာတိ ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆ။ မဟာတိ အယံ လောကော နာမ မဟာ။ ပစန္တညေပိ ပါဏိနောတိ ဣမသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ အညေပိ ပါဏိနော ပစန္တိ, နာယမေဝေကော ရာဇာ။ အသ္မာ ကုမ္ဘမိဝါဘိဒါတိ ပါသာဏော ဃဋံ ဝိယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ တွံ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဣဓ ဝသန္တော အဓမ္မံ အာစရသိ, သော အဓမ္မော ဧဝံ အာစရိတော ပါသာဏော ဃဋံ ဝိယ မာ တံ ဘိန္ဒိ။
‘‘ဓိရတ္ထူ’’တိ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဗြာဟ္မဏ ယော ဧသ ဧဝံ တဝ ယသလာဘော စ ဓနလာဘော စ ဓိရတ္ထု, တံ ဂရဟာမ မယံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အယံ တယာ လဒ္ဓလာဘော အာယတိံ အပါယေသု ဝိနိပါတနဟေတုနာ သမ္ပတိ စ အဓမ္မစရဏေန ဇီဝိတဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ, ယာ စေသာ ဝုတ္တိ ဣမိနာ အာယတိံ ဝိနိပါတေန ဣဓ အဓမ္မစရဏေန ဝါ နိပ္ပဇ္ဇတိ, ကိံ တာယ, တေန တံ ဧဝံ ဝဒါမီတိ။
အထဿ ဓမ္မကထာယ ရာဇာ ပသီဒိတွာ ‘‘ဘော, ပုရိသ, ကိံဇာတိကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စဏ္ဍာလော အဟံ, ဒေဝါ’’တိ။ ဘော ‘‘သစေ တွံ ဇာတိသမ္ပန္နော အဘဝိဿ, ရဇ္ဇံ တေ အဟံ အဒဿံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန အဟံ ဒိဝါ ရာဇာ ဘဝိဿာမိ, တွံ ရတ္တိံ ရာဇာ ဟောဟီ’’တိ အတ္တနော ကဏ္ဌေ ပိဠန္ဓနံ ပုပ္ဖဒါမံ တဿ ဂီဝါယံ ပိဠန္ဓာပေတွာ တံ နဂရဂုတ္တိကံ အကာသိ။ အယံ နဂရဂုတ္တိကာနံ ကဏ္ဌေ ရတ္တပုပ္ဖဒါမပိဠန္ဓနဝံသော။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ရာဇာ တဿောဝါဒေ ဌတွာ အာစရိယေ ဂါရဝံ ကရိတွာ နီစေ အာသနေ နိသိန္နော မန္တေ ဥဂ္ဂဏှီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, စဏ္ဍာလပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဆဝဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉။)သသမုဒ္ဒပရိယာယန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဧကံ အဘိရူပံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဥက္ကဏ္ဌိတော သာသနေ နာဘိရမိ။ အထ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ သော ဘဂဝတာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကော တံ ဥက္ကဏ္ဌာပေသီ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘ကသ္မာ တွံ ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသိ, ပုဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတာ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ လဘန္တာပိ တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဗ္ဗဇိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ပုရောဟိတဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိတွာ ရညော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသေ ဝိဇာယိ။ ရာဇာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ မေ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသေ ဇာတော’’တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ, မဟာရာဇ, ပုရောဟိတဿ ပုတ္တော’’တိ။ ရာဇာ တံ အာဟရာပေတွာ ဓာတီနံ ဒတွာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကတောဝ ပဋိဇဂ္ဂါပေသိ။ ဥဘိန္နံ အာဘရဏာနိ စေဝ ပါနဘောဇနာဒီနိ စ ဧကသဒိသာနေဝ အဟေသုံ။ တေ ဝယပ္ပတ္တာ ဧကတောဝ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂမံသု။ ရာဇာ ပုတ္တဿ ဩပရဇ္ဇံ အဒါသိ, မဟာယသော အဟောသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသတ္တော ရာဇပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကတောဝ ခါဒတိ ပိဝတိ သယတိ, အညမညံ ဝိဿာသော ထိရော အဟောသိ။
အပရဘာဂေ ရာဇပုတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိ။ ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘မယှံ သဟာယော ရဇ္ဇမနုသာသတိ, သလ္လက္ခိတက္ခဏေယေဝ ခေါ ပန မယှံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ ဒဿတိ, ကိံ မေ ဃရာဝါသေန, ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဝေကမနုဗြူဟေဿာမီ’’တိ? သော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ မဟာသမ္ပတ္တိံ ဆဍ္ဍေတွာ ဧကကောဝ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ မနောရမေ ဘူမိဘာဂေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော ဝိဟာသိ။ တဒါ ရာဇာ တံ အနုဿရိတွာ ‘‘မယှံ သဟာယော န ပညာယတိ, ကဟံ သော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အမစ္စာ တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ အာရောစေတွာ ‘‘ရမဏီယေ ကိရ ဝနသဏ္ဍေ ဝသတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ တဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀။)ဝသနောကာသံ ပုစ္ဆိတွာ သေယျံ နာမ အမစ္စံ ‘‘ဂစ္ဆ သဟာယံ မေ ဂဟေတွာ ဧဟိ, ပုရောဟိတဋ္ဌာနမဿ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဗာရာဏသိတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ တတ္ထ ခန္ဓာဝါရံ ဌပေတွာ ဝနစရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဗောဓိသတ္တဿ ဝသနောကာသံ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တံ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ သုဝဏ္ဏပဋိမံ ဝိယ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ‘‘ဘန္တေ, ရာဇာ တုယှံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ ဒါတုကာမော, အာဂမနံ တေ ဣစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘တိဋ္ဌတု ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ, အဟံ သကလံ ကာသိကောသလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇံ စက္ကဝတ္တိသိရိမေဝ ဝါ လဘန္တောပိ န ဂစ္ဆိဿာမိ, န ဟိ ပဏ္ဍိတာ သကိံ ဇဟိတကိလေသေ ပုန ဂဏှန္တိ, သကိံ ဇဟိတဉှိ နိဋ္ဌုဘခေဠသဒိသံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သသမုဒ္ဒပရိယာယံ, မဟိံ သာဂရကုဏ္ဍလံ၊
န ဣစ္ဆေ သဟ နိန္ဒာယ, ဧဝံ သေယျ ဝိဇာနဟိ။
‘‘ဓိရတ္ထု တံ ယသလာဘံ, ဓနလာဘဉ္စ ဗြာဟ္မဏ၊
ယာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေန, အဓမ္မစရဏေန ဝါ။
‘‘အပိ စေ ပတ္တမာဒါယ, အနဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
သာယေဝ ဇီဝိကာ သေယျော, ယာ စာဓမ္မေန ဧသနာ။
‘‘အပိ စေ ပတ္တမာဒါယ, အနဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
အညံ အဟိံသယံ လောကေ, အပိ ရဇ္ဇေန တံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ သသမုဒ္ဒပရိယာယန္တိ ပရိယာယော ဝုစ္စတိ ပရိဝါရော, သမုဒ္ဒံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေန စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေန သဒ္ဓိံ, သမုဒ္ဒသင်္ခါတေန ဝါ ပရိဝါရေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ သာဂရကုဏ္ဍလန္တိ သာဂရမဇ္ဈေ ဒီပဝသေန ဌိတတ္တာ တဿ ကုဏ္ဍလဘူတန္တိ အတ္ထော။ နိန္ဒာယာတိ ဈာနသုခသမ္ပန္နံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ဣဿရိယံ ဂဏှီတိ ဣမာယ နိန္ဒာယ။ သေယျာတိ တံ နာမေနာလပတိ။ ဝိဇာနဟီတိ ဓမ္မံ ဝိဇာနာဟိ။ ယာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေနာတိ ယာ ပုရောဟိတဋ္ဌာနဝသေန လဒ္ဓါ ယသလာဘဓနလာဘဝုတ္တိ ဈာနသုခတော အတ္တဝိနိပါတနသင်္ခါတေန ဝိနိပါတေန ဣတော ဂန္တွာ ဣဿရိယမဒမတ္တဿ အဓမ္မစရဏေန ဝါ ဟောတိ, တံ ဝုတ္တိံ ဓိရတ္ထု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁။)ပတ္တမာဒါယာတိ ဘိက္ခာဘာဇနံ ဂဟေတွာ။ အနဂါရောတိ အပိ အဟံ အဂါရဝိရဟိတော ပရကုလေသု စရေယျံ။ သာယေဝ ဇီဝိကာတိ သာ ဧဝ မေ ဇီဝိကာ သေယျော ဝရတရာ။ ယာ စာဓမ္မေန ဧသနာတိ ယာ စ အဓမ္မေန ဧသနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ အဓမ္မေန ဧသနာ, တတော ဧသာဝ ဇီဝိကာ သုန္ဒရတရာတိ။ အဟိံသယန္တိ အဝိဟေဌေန္တော။ အပိ ရဇ္ဇေနာတိ ဧဝံ ပရံ အဝိဟေဌေန္တော ကပါလဟတ္ထဿ မမ ဇီဝိကကပ္ပနံ ရဇ္ဇေနာပိ ဝရံ ဥတ္တမန္တိ။
ဣတိ သော ပုနပ္ပုနံ ယာစန္တမ္ပိ တံ ပဋိက္ခိပိ။ သေယျောပိ တဿ မနံ အလဘိတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဂန္တွာ တဿ အနာဂမနဘာဝံ ရညော အာရောစေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, အပရေပိ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ သစ္ဆိကရိံသု။
တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, သေယျော သာရိပုတ္တော, ပုရောဟိတပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သေယျဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ကာလိင်္ဂဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ပုစိမန္ဒဝဂ္ဂေါ
֍ * [၃၁၁] ၁။ ပုစိမန္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဥဋ္ဌေဟိ စောရာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ထေရေ ကိရ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ အရညကုဋိကာယ ဝိဟရန္တေ ဧကော စောရော နဂရဒွါရဂါမေ ဧကသ္မိံ ဂေဟေ သန္ဓိံ ဆိန္ဒိတွာ ဟတ္ထသာရံ အာဒါယ ပလာယိတွာ ထေရဿ ကုဋိပရိဝေဏံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဣဓ မယှံ အာရက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ ထေရဿ ပဏ္ဏသာလာယ ပမုခေ နိပဇ္ဇိ။ ထေရော တဿ ပမုခေ သယိတဘာဝံ ဉတွာ တသ္မိံ အာသင်္ကံ ကတွာ ‘‘စောရသံသဂ္ဂေါ နာမ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ‘‘မာ ဣဓ သယီ’’တိ နီဟရိ။ သော စောရော တတော နိက္ခမိတွာ ပဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂။)မောဟေတွာ ပလာယိ။ မနုဿာ ဥက္ကံ အာဒါယ စောရဿ ပဒါနုသာရေန တတ္ထ အာဂန္တွာ တဿ အာဂတဋ္ဌာနဌိတဋ္ဌာနနိသိန္နဋ္ဌာနသယိတဋ္ဌာနာဒီနိ ဒိသွာ ‘‘စောရော ဣတော အာဂတော, ဣဓ ဌိတော, ဣဓ နိသိန္နော, ဣမိနာ ဌာနေန အပဂတော, န ဒိဋ္ဌော နော’’တိ ဣတော စိတော စ ပက္ခန္ဒိတွာ အဒိသွာဝ ပဋိဂတာ။ ပုနဒိဝသေ ထေရော ပုဗ္ဗဏှသမယံ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, မောဂ္ဂလ္လာန, တွညေဝ အာသင်္ကိတဗ္ဗယုတ္တကံ အာသင်္ကိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ အာသင်္ကိံသူ’’တိ ဝတွာ ထေရေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော နဂရဿ သုသာနဝနေ နိမ္ဗရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဒိဝသံ နဂရဒွါရဂါမေ ကတကမ္မစောရော တံ သုသာနဝနံ ပါဝိသိ။ တဒါ စ ပန တတ္ထ နိမ္ဗော စ အဿတ္ထော စာတိ ဒွေ ဇေဋ္ဌကရုက္ခာ။ စောရော နိမ္ဗရုက္ခမူလေ ဘဏ္ဍိကံ ဌပေတွာ နိပဇ္ဇိ။ တသ္မိံ ပန ကာလေ စောရေ ဂဟေတွာ နိမ္ဗသူလေ ဥတ္တာသေန္တိ။ အထ သာ ဒေဝတာ စိန္တေသိ ‘‘သစေ မနုဿာ အာဂန္တွာ ဣမံ စောရံ ဂဏှိဿန္တိ, ဣမဿေဝ နိမ္ဗရုက္ခဿ သာခံ ဆိန္ဒိတွာ သူလံ ကတွာ ဧတံ ဥတ္တာသေဿန္တိ, ဧဝံ သန္တေ ရုက္ခော နဿိဿတိ, ဟန္ဒ နံ ဣတော နီဟရိဿာမီ’’တိ။ သာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ စောရ ကိံ သေသိ, ကော အတ္ထော သုပနေန တေ၊
မာ တံ ဂဟေသုံ ရာဇာနော, ဂါမေ ကိဗ္ဗိသကာရက’’န္တိ။
တတ္ထ ရာဇာနောတိ ရာဇပုရိသေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဗ္ဗိသကာရကန္တိ ဒါရုဏသာဟသိကစောရကမ္မကာရကံ။
ဣတိ နံ ဝတွာ ‘‘ယာဝ တံ ရာဇပုရိသာ န ဂဏှန္တိ, တာဝ အညတ္ထ ဂစ္ဆာ’’တိ ဘာယာပေတွာ ပလာပေသိ။ တသ္မိံ ပလာတေ အဿတ္ထဒေဝတာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ နု စောရံ ဂဟေဿန္တိ, ဂါမေ ကိဗ္ဗိသကာရကံ၊
ကိံ တတ္ထ ပုစိမန္ဒဿ, ဝနေ ဇာတဿ တိဋ္ဌတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃။)တတ္ထ ဝနေ ဇာတဿ တိဋ္ဌတောတိ နိမ္ဗော ဝနေ ဇာတော စေဝ ဌိတော စ။ ဒေဝတာ ပန တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ရုက္ခသမုဒါစာရေနေဝ သမုဒါစရိ။
တံ သုတွာ နိမ္ဗဒေဝတာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န တွံ အဿတ္ထ ဇာနာသိ, မမ စောရဿ စန္တရံ၊
စောရံ ဂဟေတွာ ရာဇာနော, ဂါမေ ကိဗ္ဗိသကာရကံ၊
အပ္ပေန္တိ နိမ္ဗသူလသ္မိံ, တသ္မိံ မေ သင်္ကတေ မနော’’တိ။
တတ္ထ အဿတ္ထာတိ ပုရိမနယေနေဝ တသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတံ သမုဒါစရတိ။ မမ စောရဿ စန္တရန္တိ မမ စ စောရဿ စ ဧကတော အဝသနကာရဏံ။ အပ္ပေန္တိ နိမ္ဗသူလသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ ကာလေ ရာဇာနော စောရံ နိမ္ဗသူလေ အာဝုဏန္တိ။ တသ္မိံ မေ သင်္ကတေ မနောတိ တသ္မိံ ကာရဏေ မမ စိတ္တံ သင်္ကတိ။ သစေ ဟိ ဣမံ သူလေ အာဝုဏိဿန္တိ, ဝိမာနံ မေ နဿိဿတိ, အထ သာခါယ ဩလမ္ဗေဿန္တိ, ဝိမာနေ မေ ကုဏပဂန္ဓော ဘဝိဿတိ, တေနာဟံ ဧတံ ပလာပေသိန္တိ အတ္ထော။
ဧဝံ တာသံ ဒေဝတာနံ အညမညံ သလ္လပန္တာနညေဝ ဘဏ္ဍသာမိကာ ဥက္ကာဟတ္ထာ ပဒါနုသာရေန အာဂန္တွာ စောရဿ သယိတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘အမ္ဘော ဣဒါနေဝ စောရော ဥဋ္ဌာယ ပလာတော, န လဒ္ဓေါ နော စောရော, သစေ လဘိဿာမ, ဣမဿေဝ နံ နိမ္ဗဿ သူလေ ဝါ အာဝုဏိတွာ သာခါယ ဝါ ဩလမ္ဗေတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဣတော စိတော စ ပက္ခန္ဒိတွာ စောရံ အဒိသွာဝ ဂတာ။
တေသံ ဝစနံ သုတွာ အဿတ္ထဒေဝတာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သင်္ကေယျ သင်္ကိတဗ္ဗာနိ, ရက္ခေယျာနာဂတံ ဘယံ၊
အနာဂတဘယာ ဓီရော, ဥဘော လောကေ အဝေက္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ ရက္ခေယျာနာဂတံ ဘယန္တိ ဒွေ အနာဂတဘယာနိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စေဝ သမ္ပရာယိကဉ္စာတိ။ တေသု ပါပမိတ္တေ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ရက္ခတိ, တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပရိဝဇ္ဇေန္တော သမ္ပရာယိကံ ရက္ခတိ။ အနာဂတဘယာတိ အနာဂတဘယဟေတုတံ ဘယံ ဘာယမာနော ဓီရော ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂံ န ကရောတိ, တီဟိပိ ဒွါရေဟိ ဒုစ္စရိတံ န စရတိ။ ဥဘော-
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄။)လောကေတိ ဧဝံ ဘာယန္တော ဟေသ ဣဓလောကပရလောကသင်္ခါတေ ဥဘော လောကေ အဝေက္ခတိ ဩလောကေတိ, ဩလောကယမာနော ဣဓလောကဘယေန ပါပမိတ္တေ ဝိဝဇ္ဇေတိ, ပရလောကဘယေန ပါပံ န ကရောတီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အဿတ္ထဒေဝတာ အာနန္ဒော အဟောသိ, နိမ္ဗဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ပုစိမန္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၃၁၂] ၂။ ကဿပမန္ဒိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
အပိ ကဿပ မန္ဒိယာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မဟလ္လကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ကုလပုတ္တော ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ အနုယုတ္တော န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တဿ အပရဘာဂေ မာတာ ကာလမကာသိ။ သော မာတု အစ္စယေန ပိတရဉ္စ ကနိဋ္ဌဘာတရဉ္စ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဇေတဝနေ ဝသိတွာ ဝဿူပနာယိကသမယေ စီဝရပစ္စယဿ သုလဘတံ သုတွာ ဧကံ ဂါမကာဝါသံ ဂန္တွာ တယောပိ တတ္ထေဝ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဝုတ္ထဝဿာ ဇေတဝနမေဝ အာဂမံသု။ ဒဟရဘိက္ခု ဇေတဝနဿ အာသန္နဋ္ဌာနေ ‘‘သာမဏေရ တွံ ထေရံ ဝိဿာမေတွာ အာနေယျာသိ, အဟံ ပုရေတရံ ဂန္တွာ ပရိဝေဏံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ ဇေတဝနံ ပါဝိသိ။ မဟလ္လကတ္ထေရော သဏိကံ အာဂစ္ဆတိ။ သာမဏေရော ပုနပ္ပုနံ သီသေန ဥပ္ပီဠေန္တော ဝိယ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဂစ္ဆ, ဘန္တေ’’တိ တံ ဗလက္ကာရေန နေတိ။ ထေရော ‘‘တွံ မံ အတ္တနော ဝသံ အာနေသီ’’တိ ပုန နိဝတ္တိတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ အာဂစ္ဆတိ။ တေသံ ဧဝံ အညမညံ ကလဟံ ကရောန္တာနညေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော, အန္ဓကာရော ဇာတော။
ဣတရောပိ ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဥဒကံ ဥပဋ္ဌပေတွာ တေသံ အာဂမနံ အပဿန္တော ဥက္ကံ ဂဟေတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ စိရာယိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟလ္လကော တံ ကာရဏံ ကထေသိ။ သော တေ ဒွေပိ ဝိဿာမေတွာ သဏိကံ အာနေသိ။ တံ ဒိဝသံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနဿ ဩကာသံ န လဘိ။ အထ နံ ဒုတိယဒိဝသေ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ သတ္ထာ ‘‘ကဒါ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဟိယျော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဟိယျော အာဂန္တွာ အဇ္ဇ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅။)ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ကရောသီ’’တိ? သော ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ တံ ကာရဏံ အာစိက္ခိ။ သတ္ထာ မဟလ္လကံ ဂရဟိတွာ ‘‘န ဧသ ဣဒါနေဝ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ကရောတိ, ပုဗ္ဗေပိ အကာသိ။ ဣဒါနိ ပန တေန တွံ ကိလမိတော, ပုဗ္ဗေပိ ပဏ္ဍိတေ ကိလမေသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိနိဂမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ မာတာ ကာလမကာသိ။ သော မာတု သရီရကိစ္စံ ကတွာ မာသဒ္ဓမာသစ္စယေန ဃရေ ဝိဇ္ဇမာနံ ဓနံ ဒါနံ ဒတွာ ပိတရဉ္စ ကနိဋ္ဌဘာတရဉ္စ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဒေဝဒတ္တိယံ ဝက္ကလံ ဂဟေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဝနမူလဖလာဖလေဟိ ယာပေန္တော ရမဏီယေ ဝနသဏ္ဍေ ဝသိ။ ဟိမဝန္တေ ပန ဝဿကာလေ အစ္ဆိန္နဓာရေ ဒေဝေ ဝဿန္တေ န သက္ကာ ဟောတိ ကန္ဒမူလံ ခဏိတုံ, ဖလာနိ စ ပဏ္ဏာနိ စ ပတန္တိ။ တာပသာ ယေဘုယျေန ဟိမဝန္တတော နိက္ခမိတွာ မနုဿပထေ ဝသန္တိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ပိတရဉ္စ ကနိဋ္ဌဘာတရဉ္စ ဂဟေတွာ မနုဿပထေ ဝသိတွာ ပုန ဟိမဝန္တေ ပုပ္ဖိတဖလိတေ တေ ဥဘောပိ ဂဟေတွာ ဟိမဝန္တေ အတ္တနော အဿမပဒံ အာဂစ္ဆန္တော အဿမဿာဝိဒူရေ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ‘‘တုမှေ သဏိကံ အာဂစ္ဆေယျာထ, အဟံ ပုရတော ဂန္တွာ အဿမံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တေ ဩဟာယ ဂတော။ ခုဒ္ဒကတာပသော ပိတရာ သဒ္ဓိံ သဏိကံ ဂစ္ဆန္တော တံ ကဋိပ္ပဒေသေ သီသေန ဥပ္ပီဠေန္တော ဝိယ ဂစ္ဆ ဂစ္ဆာတိ တံ ဗလက္ကာရေန နေတိ။ မဟလ္လကော ‘‘တွံ မံ အတ္တနော ရုစိယာ အာနေသီ’’တိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ အာဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ တေသံ ကလဟံ ကရောန္တာနညေဝ အန္ဓကာရော အဟောသိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ ပဏ္ဏသာလံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဥဒကံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဥက္ကမာဒါယ ပဋိပထံ အာဂစ္ဆန္တော တေ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ကိံ ကရိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ခုဒ္ဒကတာပသော ပိတရာ ကတကာရဏံ ကထေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဥဘောပိ တေ သဏိကံ နေတွာ ပရိက္ခာရံ ပဋိသာမေတွာ ပိတရံ နှာပေတွာ ပါဒဓောဝနပိဋ္ဌိသမ္ဗာဟနာဒီနိ ကတွာ အင်္ဂါရကပလ္လံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလမထံ ပိတရံ ဥပနိသီဒိတွာ ‘‘တာတ, တရုဏဒါရကာ နာမ မတ္တိကာဘာဇနသဒိသာ မုဟုတ္တနေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, သကိံ ဘိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ပုန န သက္ကာ ဟောန္တိ ဃဋေတုံ, တေ အက္ကောသန္တာပိ ပရိဘာသန္တာပိ မဟလ္လကေဟိ အဓိဝါသေတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ပိတရံ ဩဝဒန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆။)‘‘အပိ ကဿပ မန္ဒိယာ, ယုဝါ သပတိ ဟန္တိ ဝါ၊
သဗ္ဗံ တံ ခမတေ ဓီရော, ပဏ္ဍိတော တံ တိတိက္ခတိ။
‘‘သစေပိ သန္တော ဝိဝဒန္တိ, ခိပ္ပံ သန္တီယရေ ပုန၊
ဗာလာ ပတ္တာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, န တေ သမထမဇ္ဈဂူ။
‘‘ဧတေ ဘိယျော သမာယန္တိ, သန္ဓိ တေသံ န ဇီရတိ၊
ယော စာဓိပန္နံ ဇာနာတိ, ယော စ ဇာနာတိ ဒေသနံ။
‘‘ဧသော ဟိ ဥတ္တရိတရော, ဘာရဝဟော ဓုရဒ္ဓရော၊
ယော ပရေသာဓိပန္နာနံ, သယံ သန္ဓာတုမရဟတီ’’တိ။
တတ္ထ ကဿပါတိ ပိတရံ နာမေနာလပတိ။ မန္ဒိယာတိ မန္ဒီဘာဝေန တရုဏတာယ။ ယုဝါ သပတိ ဟန္တိ ဝါတိ တရုဏဒါရကော အက္ကောသတိပိ ပဟရတိပိ။ ဓီရောတိ ဓိက္ကတပါပေါ, ဓီ ဝါ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ သမန္နာဂတောတိပိ အတ္ထော။ ဣတရံ ပန ဣမဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥဘယေနာပိ သဗ္ဗံ တံ ဗာလဒါရကေဟိ ကတံ အပရာဓံ မဟလ္လကော ဓီရော ပဏ္ဍိတော သဟတိ တိတိက္ခတီတိ ဒဿေတိ။
သန္ဓီယရေတိ ပုန မိတ္တဘာဝေန သန္ဓီယန္တိ ဃဋီယန္တိ။ ဗာလာ ပတ္တာဝါတိ ဗာလကာ ပန မတ္တိကာပတ္တာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ။ န တေ သမထမဇ္ဈဂူတိ တေ ဗာလကာ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဝိဝါဒံ ကတွာ ဝေရူပသမနံ န ဝိန္ဒန္တိ နာဓိဂစ္ဆန္တိ။ ဧတေ ဘိယျောတိ ဧတေ ဒွေ ဇနာ ဘိန္နာပိ ပုန သမာဂစ္ဆန္တိ။ သန္ဓီတိ မိတ္တသန္ဓိ။ တေသန္တိ တေသညေဝ ဒွိန္နံ သန္ဓိ န ဇီရတိ။ ယော စာဓိပန္နန္တိ ယော စ အတ္တနာ အဓိပန္နံ အတိက္ကန္တံ အညသ္မိံ ကတဒေါသံ ဇာနာတိ။ ဒေသနန္တိ ယော စ တေန အတ္တနော ဒေါသံ ဇာနန္တေန ဒေသိတံ အစ္စယဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ ဇာနာတိ။
ယော ပရေသာဓိပန္နာနန္တိ ယော ပရေသံ အဓိပန္နာနံ ဒေါသေန အဘိဘူတာနံ အပရာဓကာရကာနံ။ သယံ သန္ဓာတုမရဟတီတိ တေသု အခမာပေန္တေသုပိ ‘‘ဧဟိ, ဘဒြမုခ, ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှ, အဋ္ဌကထံ သုဏ, ဘာဝနမနုယုဉ္ဇ, ကသ္မာ ပရိဗာဟိရော ဟောသီ’’တိ ဧဝံ သယံ သန္ဓာတုံ အရဟတိ မိတ္တဘာဝံ ဃဋေတိ, ဧသော ဧဝရူပေါ မေတ္တာဝိဟာရီ ဥတ္တရိတရော မိတ္တဘာရဿ မိတ္တဓုရဿ စ ဝဟနတော ‘‘ဘာရဝဟော’’တိ ‘‘ဓုရဒ္ဓရော’’တိ စ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇။)ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ပိတု ဩဝါဒံ အဒါသိ, သောပိ တတော ပဘုတိ ဒန္တော အဟောသိ သုဒန္တော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပိတာ တာပသော မဟလ္လကော အဟောသိ, ခုဒ္ဒကတာပသော သာမဏေရော, ပိတု ဩဝါဒဒါယကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကဿပမန္ဒိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၃၁၃] ၃။ ခန္တိဝါဒီဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယော တေ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ စာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကောဓနဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ကထိတမေဝ။ သတ္ထာ ပန တံ ဘိက္ခုံ ‘‘ကသ္မာ, တွံ ဘိက္ခု, အက္ကောဓနဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကောဓံ ကရောသိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ သရီရေ ပဟာရသဟဿေ ပတန္တေ ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏနာသာသု ဆိဇ္ဇမာနာသု ပရဿ ကောဓံ န ကရိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ကလာဗု နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ကုဏ္ဍလကုမာရော နာမ မာဏဝေါ ဟုတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ဓနရာသိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣမံ ဓနံ ဥပ္ပါဒေတွာ မမ ဉာတကာ အဂ္ဂဟေတွာဝ ဂတာ, မယာ ပနေတံ ဂဟေတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဗ္ဗံ ဓနံ ဝိစေယျဒါနဝသေန ယော ယံ အာဟရတိ, တဿ တံ ဒတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဖလာဖလေန ယာပေန္တော စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ အာဂန္တွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရေ ဘိက္ခာယ စရန္တော သေနာပတိဿ နိဝါသနဒွါရံ သမ္ပာပုဏိ။ သေနာပတိ တဿ ဣရိယာပထေသု ပသီဒိတွာ ဃရံ ပဝေသေတွာ အတ္တနော ပဋိယာဒိတဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ ရာဇုယျာနေ ဝသာပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈။)အထေကဒိဝသံ ကလာဗုရာဇာ သုရာမဒမတ္တော ဆေကနာဋကပရိဝုတော မဟန္တေန ယသေန ဥယျာနံ ဂန္တွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ သယနံ အတ္ထရာပေတွာ ဧကိဿာ ပိယမနာပါယ ဣတ္ထိယာ အင်္ကေ သယိ။ ဂီတဝါဒိတနစ္စေသု ဆေကာ နာဋကိတ္ထိယော ဂီတာဒီနိ ပယောဇေသုံ, သက္ကဿ ဒေဝရညော ဝိယ မဟာသမ္ပတ္တိ အဟောသိ, ရာဇာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ အထ တာ ဣတ္ထိယော ‘‘ယဿတ္ထာယ မယံ ဂီတာဒီနိ ပယောဇယာမ, သော နိဒ္ဒံ ဥပဂတော, ကိံ နော ဂီတာဒီဟီ’’တိ ဝီဏာဒီနိ တူရိယာနိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဆဍ္ဍေတွာ ဥယျာနံ ပက္ကန္တာ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီဟိ ပလောဘိယမာနာ ဥယျာနေ အဘိရမိံသု။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တသ္မိံ ဥယျာနေ သုပုပ္ဖိတသာလမူလေ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခေန ဝီတိနာမေန္တော မတ္တဝရဝါရဏော ဝိယ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထ တာ ဣတ္ထိယော ဥယျာနေ စရမာနာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧထ, အယျာယော, ဧတသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ပဗ္ဗဇိတော နိသိန္နော, ယာဝ ရာဇာ န ပဗုဇ္ဈတိ, တာဝဿ သန္တိကေ ကိဉ္စိ သုဏမာနာ နိသီဒိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ ‘‘အမှာကံ ကထေတဗ္ဗယုတ္တကံ ကိဉ္စိ ကထေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ဗောဓိသတ္တော တာသံ ဓမ္မံ ကထေသိ။ အထ သာ ဣတ္ထီ အင်္ကံ စာလေတွာ ရာဇာနံ ပဗောဓေသိ။ ရာဇာ ပဗုဒ္ဓေါ တာ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ ဂတာ ဝသလိယော’’တိ အာဟ။ ဧတာ, မဟာရာဇ, ဂန္တွာ ဧကံ တာပသံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသူတိ။ ရာဇာ ကုပိတော ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ‘‘သိက္ခာပေဿာမိ နံ ကူဋဇဋိလ’’န္တိ ဝေဂေန အဂမာသိ။
အထ တာ ဣတ္ထိယော ရာဇာနံ ကုဒ္ဓံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တာသု ဝလ္လဘတရာ ဂန္တွာ ရညော ဟတ္ထာ အသိံ ဂဟေတွာ ရာဇာနံ ဝူပသမေသုံ။ သော အာဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကေ ဌတွာ ‘‘ကိံဝါဒီ တွံ, သမဏာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ခန္တိဝါဒီ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကာ ဧသာ ခန္တိ နာမာ’’တိ? ‘‘အက္ကောသန္တေသု ပရိဘာသန္တေသု ပဟရန္တေသု အကုဇ္ဈနဘာဝေါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ပဿိဿာမိ ဒါနိ တေ ခန္တိယာ အတ္ထိဘာဝ’’န္တိ စောရဃာတကံ ပက္ကောသာပေသိ။ သော အတ္တနော စာရိတ္တေန ဖရသုဉ္စ ကဏ္ဋကကသဉ္စ အာဒါယ ကာသာယနိဝသနော ရတ္တမာလာဓရော အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ဣမံ စောရံ ဒုဋ္ဌတာပသံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ ကဏ္ဋကကသံ ဂဟေတွာ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဥဘောသု ပဿေသု စာတိ စတူသုပိ ပဿေသု ဒွေပဟာရသဟဿမဿ ဒေဟီတိ။ သော တထာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉။)အကာသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဆဝိ ဘိဇ္ဇိ။ စမ္မံ ဘိဇ္ဇိ, မံသံ ဆိဇ္ဇိ, လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ။
ပုန ရာဇာ ‘‘ကိံဝါဒီ တွံ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ ‘‘ခန္တိဝါဒီ, မဟာရာဇ’’။ ‘‘တွံ ပန မယှံ စမ္မန္တရေ ခန္တီ’’တိ မညသိ, နတ္ထိ မယှံ စမ္မန္တရေ ခန္တိ, တယာ ပန ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျေ ဟဒယဗ္ဘန္တရေ မမ ခန္တိ ပတိဋ္ဌိတာ။ ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ။ ပုန စောရဃာတကော ‘‘ကိံ ကရောမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣမဿ ကူဋဇဋိလဿ ဥဘော ဟတ္ထေ ဆိန္ဒာ’’တိ။ သော ဖရသုံ ဂဟေတွာ ဂဏ္ဍိယံ ဌပေတွာ ဟတ္ထေ ဆိန္ဒိ။ အထ နံ ‘‘ပါဒေ ဆိန္ဒာ’’တိ အာဟ, ပါဒေပိ ဆိန္ဒိ။ ဟတ္ထပါဒကောဋီဟိ ဃဋဆိဒ္ဒေဟိ လာခါရသော ဝိယ လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ။ ပုန ရာဇာ ‘‘ကိံဝါဒီသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ခန္တိဝါဒီ, မဟာရာဇ’’။ ‘‘တွံ ပန မယှံ ဟတ္ထပါဒကောဋီသု ‘ခန္တိ အတ္ထီ’တိ မညသိ, နတ္ထေသာ ဧတ္ထ, မယှံ ခန္တိ ဂမ္ဘီရဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ သော ‘‘ကဏ္ဏနာသမဿ ဆိန္ဒာ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ကဏ္ဏနာသံ ဆိန္ဒိ, သကလသရီရေ လောဟိတံ အဟောသိ။ ပုန နံ ‘‘ကိံဝါဒီ နာမ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ခန္တိဝါဒီ နာမ’’။ ‘‘မာ ခေါ ပန တွံ ‘ကဏ္ဏနာသိကကောဋီသု ပတိဋ္ဌိတာ ခန္တီ’တိ မညသိ, မမ ခန္တိ ဂမ္ဘီရေ ဟဒယဗ္ဘန္တရေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ကူဋဇဋိလ တဝ ခန္တိံ တွမေဝ ဥက္ခိပိတွာ နိသီဒါ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ဟဒယံ ပါဒေန ပဟရိတွာ ပက္ကာမိ။
တသ္မိံ ဂတေ သေနာပတိ ဗောဓိသတ္တဿ သရီရတော လောဟိတံ ပုဉ္ဆိတွာ ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏနာသကောဋိယော သာဋကကဏ္ဏေ ကတွာ ဗောဓိသတ္တံ သဏိကံ နိသီဒါပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ‘‘သစေ, ဘန္တေ, တုမှေ ကုဇ္ဈိတုကာမာ, တုမှေသု ကတာပရာဓဿ ရညောဝ ကုဇ္ဈေယျာထ, မာ အညေသ’’န္တိ ယာစန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော တေ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေဒယိ၊
တဿ ကုဇ္ဈ မဟာဝီရ, မာ ရဋ္ဌံ ဝိနသာ ဣဒ’’န္တိ။
တတ္ထ မဟာဝီရာတိ မဟာဝီရိယ။ မာ ရဋ္ဌံ ဝိနသာ ဣဒန္တိ ဣဒံ နိရပရာဓံ ကာသိရဋ္ဌံ မာ ဝိနာသေဟိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော မေ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေဒယိ၊
စိရံ ဇီဝတု သော ရာဇာ, န ဟိ ကုဇ္ဈန္တိ မာဒိသာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀။)တတ္ထ မာဒိသာတိ မမ သဒိသာ ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတာ ပဏ္ဍိတာ ‘‘အယံ မံ အက္ကောသိ ပရိဘာသိ ပဟရိ, ဆိန္ဒိ ဘိန္ဒီ’’တိ တံ န ကုဇ္ဈန္တိ။
ရညော ဥယျာနာ နိက္ခမန္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ စက္ခုပထံ ဝိဇဟနကာလေယေဝ အယံ စတုနဟုတာဓိကာ ဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ မဟာပထဝီ ခလိဗဒ္ဓသာဋကော ဝိယ ဖလိတာ, အဝီစိတော ဇာလာ နိက္ခမိတွာ ရာဇာနံ ကုလဒတ္တိယေန ရတ္တကမ္ဗလေန ပါရုပန္တီ ဝိယ ဂဏှိ။ သော ဥယျာနဒွါရေယေဝ ပထဝိံ ပဝိသိတွာ အဝီစိမဟာနိရယေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တံ ဒိဝသမေဝ ကာလမကာသိ။ ရာဇပရိသာ စ နာဂရာ စ ဂန္ဓမာလာဓူမဟတ္ထာ အာဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ သရီရကိစ္စံ အကံသု။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘ဗောဓိသတ္တော ပုန ဟိမဝန္တမေဝ ဂတော’’တိ, တံ အဘူတံ။
‘‘အဟူ အတီတမဒ္ဓါနံ, သမဏော ခန္တိဒီပနော၊
တံ ခန္တိယာယေဝ ဌိတံ, ကာသိရာဇာ အဆေဒယိ။
‘‘တဿ ကမ္မဖရုသဿ, ဝိပါကော ကဋုကော အဟု၊
ယံ ကာသိရာဇာ ဝေဒေသိ, နိရယမှိ သမပ္ပိတော’’တိ။ –
ဣမာ ဒွေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
တတ္ထ အတီတမဒ္ဓါနန္တိ အတီတေ အဒ္ဓါနေ။ ခန္တိဒီပနောတိ အဓိဝါသနခန္တိသံဝဏ္ဏနော။ အဆေဒယီတိ မာရာပေသိ။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘ဗောဓိသတ္တဿ ပုန ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏနာသာ ဃဋိတာ’’တိ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ အဘူတမေဝ။ သမပ္ပိတောတိ ပတိဋ္ဌိတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကောဓနော ဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, အညေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။
တဒါ ကလာဗုရာဇာ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, သေနာပတိ သာရိပုတ္တော, ခန္တိဝါဒီ တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ခန္တိဝါဒီဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁။)֍ * [၃၁၄] ၄။ လောဟကုမ္ဘိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒုဇ္ဇီဝိတမဇီဝိမှာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ကိရ ကောသလရာဇာ ရတ္တိဘာဂေ စတုန္နံ နေရယိကသတ္တာနံ သဒ္ဒံ သုဏိ။ ဧကော ဒု-ကာရမေဝ ဘဏိ, ဧကော သ-ကာရံ, ဧကော န-ကာရံ, ဧကော သော-ကာရမေဝါတိ။ တေ ကိရ အတီတဘဝေ သာဝတ္ထိယံယေဝ ပါရဒါရိကာ ရာဇပုတ္တာ အဟေသုံ။ တေ ပရေသံ ရက္ခိတဂေါပိတမာတုဂါမေသု အပရဇ္ဈိတွာ စိတ္တကေဠိံ ကီဠန္တာ ဗဟုံ ပါပကမ္မံ ကတွာ မရဏစက္ကေန ဆိန္နာ သာဝတ္ထိသာမန္တေ စတူသု လောဟကုမ္ဘီသု နိဗ္ဗတ္တာ သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနိ တတ္ထ ပစ္စိတွာ ဥဂ္ဂတာ လောဟကုမ္ဘိမုခဝဋ္ဋိံ ဒိသွာ ‘‘ကဒါ နု ခေါ ဣမမှာ ဒုက္ခာ မုစ္စိဿာမာ’’တိ စတ္တာရောပိ မဟန္တေန သဒ္ဒေန အနုပဋိပါဋိယာ ဝိရဝိံသု။ ရာဇာ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော နိသိန္နကောဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေသိ။
အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ ဗြာဟ္မဏာ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ သုခသယိတံ ပုစ္ဆိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကုတော မေ အာစရိယာ သုခသယိတံ, အဇ္ဇာဟံ ဧဝရူပေ စတ္တာရော ဘိံသနကသဒ္ဒေ သုဏိ’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏာ ဟတ္ထေ ဝိဓုနိံသု။ ‘‘ကိံ အာစရိယာ’’တိ? ‘‘သာဟသိကသဒ္ဒါ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သပဋိကမ္မာ အပ္ပဋိကမ္မာ’’တိ? ‘‘ကာမံ အပ္ပဋိကမ္မာ, မယံ ပန သုသိက္ခိတာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကတွာ ပဋိဗာဟိဿထာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, ပဋိကမ္မံ မဟန္တံ န သက္ကာ ကာတုံ, မယံ ပန သဗ္ဗစတုက္ကံ ယညံ ယဇိတွာ ဟာရေဿာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ခိပ္ပံ စတ္တာရော ဟတ္ထီ စတ္တာရော အဿေ စတ္တာရော ဥသဘေ စတ္တာရော မနုဿေတိ လဋုကိကသကုဏိကာ အာဒိံ ကတွာ စတ္တာရော စတ္တာရော ပါဏေ ဂဟေတွာ သဗ္ဗစတုက္ကယညံ ယဇိတွာ မမ သောတ္ထိဘာဝံ ကရောထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, မဟာရာဇာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ယေနတ္ထော, တံ ဂဟေတွာ ယညာဝါဋံ ပစ္စုပဋ္ဌပေသုံ, ဗဟုပါဏေ ထူဏူပနီတေ ကတွာ ဌပေသုံ။ ‘‘ဗဟုံ မစ္ဆမံသံ ခါဒိဿာမ, ဗဟုံ ဓနံ လဘိဿာမာ’’တိ ဥဿာဟပ္ပတ္တာ ဟုတွာ ‘‘ဣဒံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဒေဝါ’’တိ အပရာပရံ စရန္တိ။
မလ္လိကာ ဒေဝီ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, မဟာရာဇ, ဗြာဟ္မဏာ အတိဝိယ ဥဿာဟယန္တာ ဝိစရန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝိ ကိံ တုယှိမိနာ, တွံ အတ္တနော ယသေနေဝ မတ္တာ ပမတ္တာ, ဒုက္ခံ ပန အမှာကမေဝ န ဇာနာသီ’’တိ?
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂။)‘‘ကိံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝိ, အဟံ ဧဝရူပံ နာမ အသောတဗ္ဗံ သုဏိံ, တတော ဣမေသံ သဒ္ဒါနံ သုတတ္တာ ‘‘ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိံ, ဗြာဟ္မဏာ ‘‘တုမှာကံ မဟာရာဇ ရဇ္ဇဿ ဝါ ဘောဂါနံ ဝါ ဇီဝိတဿ ဝါ အန္တရာယော ပညာယတိ, သဗ္ဗစတုက္ကေန ယညံ ယဇိတွာ သောတ္ထိဘာဝံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု, တေ မယှံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ယညာဝါဋံ ကတွာ ယေန ယေနတ္ထော, တဿ တဿ ကာရဏာ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန ဒေဝ, ဣမေသံ သဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိံ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဗြာဟ္မဏံ ပုစ္ဆိတ္ထာ’’တိ? ‘‘ကော ဧသ ဒေဝိ, သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဗြာဟ္မဏော နာမာ’’တိ? ‘‘မဟာဂေါတမော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ ‘‘ဒေဝိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ မေ န ပုစ္ဆိတော’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ပုစ္ဆထာ’’တိ။
ရာဇာ တဿာ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဘုတ္တပါတရာသော ရထဝရမာရုယှ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ရတ္တိဘာဂေ စတ္တာရော သဒ္ဒေ သုတွာ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိံ, တေ ‘သဗ္ဗစတုက္ကယညံ ယဇိတွာ သောတ္ထိံ ကရိဿာမာ’တိ ဝတွာ ယညာဝါဋေ ကမ္မံ ကရောန္တိ, တေသံ သဒ္ဒါနံ သုတတ္တာ မယှံ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘န ကိဉ္စိ, မဟာရာဇ, နေရယိကသတ္တာ ဒုက္ခမနုဘဝန္တာ ဧဝံ ဝိရဝိံသု, န ဣမေ သဒ္ဒါ ဣဒါနိ တယာ ဧဝ သုတာ, ပေါရာဏကရာဇူဟိပိ သုတာယေဝ, တေပိ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိတွာ ပသုဃာတယညံ ကတ္တုကာမာ ဟုတွာ ပဏ္ဍိတာနံ ကထံ သုတွာ န ကရိံသု, ပဏ္ဍိတာ တေသံ သဒ္ဒါနံ အန္တရံ ကထေတွာ မဟာဇနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ သောတ္ထိမကံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အညတရသ္မိံ ကာသိဂါမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ကာမေ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ ဥပ္ပါဒေတွာ ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော ဟိမဝန္တေ ရမဏီယေ ဝနသဏ္ဍေ ဝသတိ။ တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ စတုန္နံ နေရယိကာနံ ဣမေဝ စတ္တာရော သဒ္ဒေ သုတွာ ဘီတတသိတော ဣမိနာဝ နိယာမေန ဗြာဟ္မဏေဟိ ‘‘တိဏ္ဏံ အန္တရာယာနံ အညတရော ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗစတုက္ကယညေန တံ ဝူပသမေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ပုရောဟိတော ဗြာဟ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ယညာဝါဋံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေသိ, မဟာဇနော ထူဏူပနီတော အဟောသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော မေတ္တာဘာဝနံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော ဣမံ ကာရဏံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ, မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, မဟာဇနဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃။)သောတ္ထိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣဒ္ဓိဗလေန ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ ဗာရာဏသိရညော ဥယျာနေ ဩတရိတွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ ကဉ္စနရူပကံ ဝိယ နိသီဒိ။ တဒါ ပုရောဟိတဿ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘နနု, အာစရိယ, အမှာကံ ဝေဒေသု ပရံ မာရေတွာ သောတ္ထိကရဏံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ပုရောဟိတော ‘‘တွံ ရာဇဓနံ ရက္ခသိ, ဗဟုံ မစ္ဆမံသံ ခါဒိဿာမ, ဓနံ လဘိဿာမ, တုဏှီ ဟောဟီ’’တိ တံ ပဋိဗာဟိ။
သော ‘‘နာဟံ ဧတ္ထ သဟာယော ဘဝိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ရာဇုယျာနံ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ကိံ, မာဏဝ, ရာဇာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘန္တေ, ရာဇာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, ရတ္တိဘာဂေ ပန စတ္တာရော သဒ္ဒေ သုတွာ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိ။ ဗြာဟ္မဏာ ‘သဗ္ဗစတုက္ကယညံ ယဇိတွာ သောတ္ထိံ ကရိဿာမာ’’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ ပသုဃာတကမ္မံ ကတွာ အတ္တနော သောတ္ထိံ ကာတုကာမော မဟာဇနော ထူဏူပနီတော, ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဘန္တေ, တုမှာဒိသာနံ သီလဝန္တာနံ တေသံ သဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ဝတွာ မဟာဇနံ မရဏမုခါ မောစေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘မာဏဝ, ရာဇာ အမှေ န ဇာနာတိ, မယမ္ပိ တံ န ဇာနာမ, ဣမေသံ ပန သဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ဇာနာမ, သစေ ရာဇာ အမှေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆေယျ, ရာဇာနံ နိက္ကင်္ခံ ကတွာ ကထေဿာမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, မုဟုတ္တံ ဣဓေဝ ဟောထ, အဟံ ရာဇာနံ အာနေဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, မာဏဝါ’’တိ။ သော ဂန္တွာ ရညော တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ရာဇာနံ အာနေသိ။
အထ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ပုစ္ဆိ ‘‘သစ္စံ ကိရ တုမှေ မယာ သုတသဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကထေထ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဧတေ ပုရိမဘဝေ ပရေသံ ရက္ခိတဂေါပိတေသု ဒါရေသု စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇိတွာ ဗာရာဏသိသာမန္တေ စတူသု လောဟကုမ္ဘီသု နိဗ္ဗတ္တာ ပက္ကုထိတေ ခါရလောဟောဒကေ ဖေဏုဒ္ဒေဟကံ ပစ္စမာနာ တိံသ ဝဿသဟဿာနိ အဓော ဂန္တွာ ကုမ္ဘိတလံ အာဟစ္စ ဥဒ္ဓံ အာရောဟန္တာ တိံသဝဿသဟဿေနေဝ ကာလေန ကုမ္ဘိမုခံ ဒိသွာ ဗဟိ ဩလောကေတွာ စတ္တာရော ဇနာ စတဿော ဂါထာ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝတ္တုကာမာပိ တထာ ကာတုံ အသက္ကောန္တာ ဧကေကမေဝ အက္ခရံ ဝတွာ ပုန လောဟကုမ္ဘီသုယေဝ နိမုဂ္ဂါ။ တေသု ဒု-ကာရံ ဝတွာ နိမုဂ္ဂသတ္တော ဧဝံ ဝတ္တုကာမော အဟောသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄။)‘ဒုဇ္ဇီဝိတမဇီဝိမှ, ယေ သန္တေ န ဒဒမှသေ၊
ဝိဇ္ဇမာနေသု ဘောဂေသု, ဒီပံ နာကမှ အတ္တနော’တိ။ –
တံ ဂါထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကာတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဝတွာ ဗောဓိသတ္တော အတ္တနော ဉာဏေန တံ ဂါထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ကထေသိ။ သေသာသုပိ ဧသေဝ နယော။
တေသု သ-ကာရံ ဝတွာ ဝတ္တုကာမဿ အယံ ဂါထာ –
‘‘သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊
နိရယေ ပစ္စမာနာနံ, ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။
န-ကာရံ ဝတွာ ဝတ္တုကာမဿ အယံ ဂါထာ –
‘‘နတ္ထိ အန္တော ကုတော အန္တော, န အန္တော ပဋိဒိဿတိ၊
တဒါ ဟိ ပကတံ ပါပံ, မမ တုယှဉ္စ မာရိသာ’’တိ။
သော-ကာရံ ဝတွာ ဝတ္တုကာမဿ အယံ ဂါထာ –
‘‘သောဟံ နူန ဣတော ဂန္တွာ, ယောနိံ လဒ္ဓါန မာနုသိံ၊
ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နော, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။
တတ္ထ ဒုဇ္ဇီဝိတန္တိ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ စရန္တော ဒုဇ္ဇီဝိတံ လာမကဇီဝိတံ ဇီဝတိ နာမ, သောပိ တဒေဝ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒုဇ္ဇီဝိတမဇီဝိမှာ’’တိ။ ယေ သန္တေ န ဒဒမှသေတိ ယေ မယံ ဒေယျဓမ္မေ စ ပဋိဂ္ဂါဟကေ စ သံဝိဇ္ဇမာနေယေဝ န ဒါနံ ဒဒိမှ။ ဒီပံ နာကမှ အတ္တနောတိ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ န ကရိမှ။ ပရိပုဏ္ဏာနီတိ အနူနာနိ အနဓိကာနိ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန။ ပစ္စမာနာနန္တိ အမှာကံ ဣမသ္မိံ နိရယေ ပစ္စမာနာနံ။
နတ္ထိ အန္တောတိ ‘‘အမှာကံ အသုကကာလေ နာမ မောက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ကုတော အန္တောတိ ကေန ကာရဏေန အန္တော ပညာယိဿတိ။ န အန္တောတိ အန္တံ ဒဋ္ဌုကာမာနမ္ပိ နော ဒုက္ခဿ အန္တော န ပဋိဒိဿတိ။ တဒါ ဟိ ပကတန္တိ တသ္မိံ ကာလေ မာရိသာ မမ စ တုယှဉ္စ ပကတံ ပါပံ ပကဋ္ဌံ ကတံ အတိဗဟုမေဝ ကတံ။ ‘‘တထာ ဟိ ပကတ’’န္တိပိ ပါဌော, တေန ကာရဏေန ကတံ, ယေနဿ အန္တော ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ မာရိသာတိ မယာ သဒိသာ, ပိယာလပနမေတံ ဧတေသံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅။)နူနာတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော, သော အဟံ ဣတော ဂန္တွာ ယောနိံ မာနုသိံ လဒ္ဓါန ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နော ဟုတွာ ဧကံသေနေဝ ဗဟုံ ကုသလံ ကရိဿာမီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။
ဣတိ ဗောဓိသတ္တော ဧကမေကံ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, သော နေရယိကသတ္တော ဣမံ ဂါထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝတ္တုကာမော အတ္တနော ပါပဿ မဟန္တတာယ တထာ ကထေတုံ နာသက္ခိ, ဣတိ သော အတ္တနော ကမ္မဝိပါကံ အနုဘဝန္တော ဝိရဝိ။ တုမှာကံ ဧတဿ သဒ္ဒဿ သဝနပစ္စယာ အန္တရာယော နာမ နတ္ထိ, တုမှေ မာ ဘာယိတ္ထာ’’တိ ရာဇာနံ သညာပေသိ။ ရာဇာ မဟာဇနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ သုဝဏ္ဏဘေရိံ စရာပေတွာ ယညာဝါဋံ ဝိဒ္ဓံသာပေသိ။ ဗောဓိသတ္တော မဟာဇနဿ သောတ္ထိံ ကတွာ ကတိပါဟံ ဝသိတွာ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပုရောဟိတဿ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကမာဏဝေါ သာရိပုတ္တော အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
လောဟကုမ္ဘိဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၃၁၅] ၅။ သဗ္ဗမံသလာဘဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဖရုသာ ဝတ တေ ဝါစာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ပီတဝိရေစနာနံ ဒိန္နရသပိဏ္ဍပါတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ကိရ ဇေတဝနေ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သ္နေဟဝိရေစနံ ပိဝိံသု။ တေသံ ရသပိဏ္ဍပါတေန အတ္ထော ဟောတိ, ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ‘‘ရသဘတ္တံ အာဟရိဿာမာ’’တိ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ ဩဒနိကဃရဝီထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာပိ ရသဘတ္တံ အလဘိတွာ နိဝတ္တိံသု။ ထေရော ဒိဝါတရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသမာနော တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, အာဝုသော, အတိပဂေဝ နိဝတ္တထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ထေရော ‘‘တေန ဟိ ဧထာ’’တိ တေ ဂဟေတွာ တမေဝ ဝီထိံ အဂမာသိ, မနုဿာ ပူရေတွာ ရသဘတ္တံ အဒံသု။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ရသဘတ္တံ အာဟရိတွာ ဂိလာနာနံ အဒံသု, တေ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ထေရော ကိရ ပီတဝိရေစနာနံ ဥပဋ္ဌာကေ ရသဘတ္တံ အလဘိတွာ နိက္ခမန္တေ ဂဟေတွာ ဩဒနိကဃရဝီထိယံ စရိတွာ ဗဟုံ ရသပိဏ္ဍပါတံ ပေသေသီ’’တိ။ သတ္ထာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆။)အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနိ သာရိပုတ္တောဝ မံသံ လဘိ, ပုဗ္ဗေပိ မုဒုဝါစာ ပိယဝစနာ ဝတ္တုံ ဆေကာ ပဏ္ဍိတာ လဘိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သေဋ္ဌိပုတ္တော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော မိဂလုဒ္ဒကော ဗဟုံ မံသံ လဘိတွာ ယာနကံ ပူရေတွာ ‘‘ဝိက္ကိဏိဿာမီ’’တိ နဂရံ အာဂစ္ဆတိ။ တဒါ ဗာရာဏသိဝါသိကာ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဧကသ္မိံ မဂ္ဂသဘာဂဋ္ဌာနေ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ သုတံ သလ္လပန္တာ နိသီဒိံသု။ ဧတေသု ဧကော သေဋ္ဌိပုတ္တော တံ မံသယာနကံ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ လုဒ္ဒကံ မံသခဏ္ဍံ အာဟရာပေမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂစ္ဆ အာဟရာပေဟီ’’တိ။ သော တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အရေ, လုဒ္ဒက, ဒေဟိ မေ မံသခဏ္ဍ’’န္တိ အာဟ။ လုဒ္ဒကော ‘‘မာရိသ, ပရံ ကိဉ္စိ ယာစန္တေန နာမ ပိယဝစနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တယာ ကထိတဝါစာယ အနုစ္ဆဝိကံ မံသခဏ္ဍံ လဘိဿသီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဖရုသာ ဝတ တေ ဝါစာ, မံသံ ယာစနကော အသိ၊
ကိလောမသဒိသီ ဝါစာ, ကိလောမံ သမ္မ ဒမ္မိ တေ’’တိ။
တတ္ထ ကိလောမသဒိသီတိ ဖရုသတာယ ကိလောမသဒိသီ။ ကိလောမံ သမ္မ ဒမ္မိ တေတိ ဟန္ဒ ဂဏှ, ဣဒံ တေ ဝါစာယ သဒိသံ ကိလောမံ ဒမ္မီတိ နိရသံ နိမံသလောဟိတံ ကိလောမကခဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ အဒါသိ။
အထ နံ အပရော သေဋ္ဌိပုတ္တော ‘‘ကိန္တိ ဝတွာ ယာစသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အရေ’’တိ ဝတွာတိ။ သော ‘‘အဟမ္ပိ နံ ယာစိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ ‘‘ဇေဋ္ဌဘာတိက, မံသခဏ္ဍံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘တဝ ဝစနဿ အနုစ္ဆဝိကံ မံသခဏ္ဍံ လဘိဿသီ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အင်္ဂမေတံ မနုဿာနံ, ဘာတာ လောကေ ပဝုစ္စတိ၊
အင်္ဂဿ သဒိသီ ဝါစာ, အင်္ဂံ သမ္မ ဒဒါမိ တေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဣမသ္မိံ လောကေ မနုဿာနံ အင်္ဂသဒိသတ္တာ အင်္ဂမေတံ ယဒိဒံ ဘာတာ ဘဂိနီတိ, တသ္မာ တဝေသာ အင်္ဂသဒိသီ ဝါစာတိ ဧတိဿာ အနုစ္ဆဝိကံ အင်္ဂမေဝ ဒဒါမိ တေတိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အင်္ဂမံသံ ဥက္ခိပိတွာ အဒါသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇။)တမ္ပိ အပရော သေဋ္ဌိပုတ္တော ‘‘ကိန္တိ ဝတွာ ယာစသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘာတိကာ’’တိ ဝတွာတိ။ သော ‘‘အဟမ္ပိ နံ ယာစိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ ‘‘တာတ, မံသခဏ္ဍံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ လုဒ္ဒကော တဝ ဝစနာနူရူပံ လစ္ဆသီ’’တိ ဝတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တာတာတိ ပုတ္တော ဝဒမာနော, ကမ္ပေတိ ဟဒယံ ပိတု၊
ဟဒယဿ သဒိသီ ဝါစာ, ဟဒယံ သမ္မ ဒမ္မိ တေ’’တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဟဒယမံသေန သဒ္ဓိံ မဓုရမံသံ ဥက္ခိပိတွာ အဒါသိ။
တံ စတုတ္ထော သေဋ္ဌိပုတ္တော ‘‘ကိန္တိ ဝတွာ ယာစသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘တာတာ’’တိ ဝတွာတိ။ သော ‘‘အဟမ္ပိ ယာစိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ ‘‘သဟာယ မံသခဏ္ဍံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ လုဒ္ဒကော ‘‘တဝ ဝစနာနုရူပံ လစ္ဆသီ’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယဿ ဂါမေ သခါ နတ္ထိ, ယထာရညံ တထေဝ တံ၊
သဗ္ဗဿ သဒိသီ ဝါစာ, သဗ္ဗံ သမ္မ ဒဒါမိ တေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယဿ ပုရိသဿ ဂါမေ သုခဒုက္ခေသု သဟ အယနတော သဟာယသင်္ခါတော သခါ နတ္ထိ, တဿ တံ ဌာနံ ယထာ အမနုဿံ အရညံ တထေဝ ဟောတိ, ဣတိ အယံ တဝ ဝါစာ သဗ္ဗဿ သဒိသီ, သဗ္ဗေန အတ္တနော သန္တကေန ဝိဘဝေန သဒိသီ, တသ္မာ သဗ္ဗမေဝ ဣမံ မမ သန္တကံ မံသယာနကံ ဒဒါမိ တေတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, သဗ္ဗမေဝ ဣဒံ မံသယာနကံ တဝ ဂေဟံ အာဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော တေန ယာနကံ ပါဇာပေန္တော အတ္တနော ဃရံ ဂန္တွာ မံသံ ဩတာရာပေတွာ လုဒ္ဒကဿ သက္ကာရသမ္မာနံ ကတွာ ပုတ္တဒါရမ္ပိဿ ပက္ကောသာပေတွာ လုဒ္ဒကမ္မတော အပနေတွာ အတ္တနော ကုဋုမ္ဗမဇ္ဈေ ဝသာပေန္တော တေန သဒ္ဓိံ အဘေဇ္ဇသဟာယော ဟုတွာ ယာဝဇီဝံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ လုဒ္ဒကော သာရိပုတ္တော အဟောသိ, သဗ္ဗမံသလာဘီ သေဋ္ဌိပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သဗ္ဗမံသလာဘဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈။)֍ * [၃၁၆] ၆။ သသပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာ
သတ္တ မေ ရောဟိတာ မစ္ဆာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရ ဧကော ကုဋုမ္ဗိကော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ သဇ္ဇေတွာ ဃရဒွါရေ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ သုသဇ္ဇိတမဏ္ဍပေ ပညတ္တဝရာသနေ နိသီဒါပေတွာ နာနဂ္ဂရသံ ပဏီတဒါနံ ဒတွာ ပုန သွာတနာယာတိ သတ္တာဟံ နိမန္တေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ သဗ္ဗပရိက္ခာရေ အဒါသိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘ဥပါသက, တယာ ပီတိသောမနဿံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒဉှိ ဒါနံ နာမ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ ဝံသော, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဟိ သမ္ပတ္တယာစကာနံ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ အတ္တနော မံသမ္ပိ အဒံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရညေ ဝသိ။ တဿ ပန အရညဿ ဧကတော ပဗ္ဗတပါဒေါ ဧကတော နဒီ ဧကတော ပစ္စန္တဂါမကော အဟောသိ။ အပရေပိဿ တယော သဟာယာ အဟေသုံ မက္ကဋော စ သိင်္ဂါလော စ ဥဒ္ဒေါ စာတိ။ တေ စတ္တာရောပိ ပဏ္ဍိတာ ဧကတောဝ ဝသန္တာ အတ္တနော အတ္တနော ဂေါစရဋ္ဌာနေ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ သာယနှသမယေ ဧကတော သန္နိပတန္တိ။ သသပဏ္ဍိတော ‘‘ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, သီလံ ရက္ခိတဗ္ဗံ, ဥပေါသထကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဩဝါဒဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တေ တဿ ဩဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော အတ္တနော နိဝါသဂုမ္ဗံ ပဝိသိတွာ ဝသန္တိ။ ဧဝံ ကာလေ ဂစ္ဆန္တေ ဧကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော အာကာသံ ဩလောကေတွာ စန္ဒံ ဒိသွာ ‘‘သွေ ဥပေါသထဒိဝသော’’တိ ဉတွာ ဣတရေ တယော အာဟ ‘‘သွေ ဥပေါသထော, တုမှေပိ တယော ဇနာ သီလံ သမာဒိယိတွာ ဥပေါသထိကာ ဟောထ, သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, တသ္မာ ယာစကေ သမ္ပတ္တေ တုမှေဟိ ခါဒိတဗ္ဗာဟာရတော ဒါနံ ဒတွာ ခါဒေယျာထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေသု ဝသိံသု။
ပုနဒိဝသေ တေသု ဥဒ္ဒေါ ပါတောဝ ‘‘ဂေါစရံ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ဂင်္ဂါတီရံ ဂတော။ အထေကော ဗာလိသိကော သတ္တ ရောဟိတမစ္ဆေ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝလ္လိယာ အာဝုဏိတွာ နေတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ဝါလုကံ ဝိယူဟိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉။)ဝါလိကာယ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပုန မစ္ဆေ ဂဏှန္တော အဓောဂင်္ဂံ ဂစ္ဆိ။ ဥဒ္ဒေါ မစ္ဆဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ဝါလုကံ ဝိယူဟိတွာ မစ္ဆေ ဒိသွာ နီဟရိတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဧတေသံ သာမိကော’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဃောသေတွာ သာမိကံ အပဿန္တော ဝလ္လိကောဋိံ ဍံသိတွာ နေတွာ အတ္တနော ဝသနဂုမ္ဗေ ဌပေတွာ ‘‘ဝေလာယမေဝ ခါဒိဿာမီ’’တိ အတ္တနော သီလံ အာဝဇ္ဇေန္တော နိပဇ္ဇိ။ သိင်္ဂါလောပိ ဝသနဋ္ဌာနတော နိက္ခမိတွာ ဂေါစရံ ပရိယေသန္တော ဧကဿ ခေတ္တဂေါပကဿ ကုဋိယံ ဒွေ မံသသူလာနိ ဧကံ ဂေါဓံ ဧကဉ္စ ဒဓိဝါရကံ ဒိသွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဧတေသံ သာမိကော’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဃောသေတွာ သာမိကံ အဒိသွာ ဒဓိဝါရကဿ ဥဂ္ဂဟဏရဇ္ဇုကံ ဂီဝါယ ပဝေသေတွာ ဒွေ မံသသူလေ စ ဂေါဓဉ္စ မုခေန ဍံသိတွာ နေတွာ အတ္တနော ဝသနဂုမ္ဗေ ဌပေတွာ ‘‘ဝေလာယမေဝ ခါဒိဿာမီ’’တိ အတ္တနော သီလံ အာဝဇ္ဇေန္တော နိပဇ္ဇိ။ မက္ကဋောပိ ဝသနဋ္ဌာနတော နိက္ခမိတွာ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ အမ္ဗပိဏ္ဍံ အာဟရိတွာ အတ္တနော ဝသနဂုမ္ဗေ ဌပေတွာ ‘‘ဝေလာယမေဝ ခါဒိဿာမီ’’တိ အတ္တနော သီလံ အာဝဇ္ဇေန္တော နိပဇ္ဇိ။
ဗောဓိသတ္တော ပန ‘‘ဝေလာယမေဝ ဝသနဋ္ဌာနတော နိက္ခမိတွာ ဒဗ္ဗတိဏာနိ ခါဒိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဝသနဂုမ္ဗေယေဝ နိပန္နော စိန္တေသိ ‘‘မမ သန္တိကံ အာဂတာနံ ယာစကာနံ တိဏာနိ ဒါတုံ န သက္ကာ, တိလတဏ္ဍုလာဒယောပိ မယှံ နတ္ထိ, သစေ မေ သန္တိကံ ယာစကော အာဂစ္ဆိဿတိ, အတ္တနော သရီရမံသံ ဒဿာမီ’’တိ။ တဿ သီလတေဇေန သက္ကဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော အာဝဇ္ဇမာနော ဣဒံ ကာရဏံ ဒိသွာ ‘‘သသရာဇာနံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ ပဌမံ ဥဒ္ဒဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဝေသေန အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိမတ္ထံ ဌိတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတ သစေ ကိဉ္စိ အာဟာရံ လဘေယျံ, ဥပေါသထိကော ဟုတွာ ဝသေယျန္တိ။ သော ‘‘သာဓု ဒဿာမိ တေ အာဟာရ’’န္တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သတ္တ မေ ရောဟိတာ မစ္ဆာ, ဥဒကာ ထလမုဗ္ဘတာ၊
ဣဒံ ဗြာဟ္မဏ မေ အတ္ထိ, ဧတံ ဘုတွာ ဝနေ ဝသာ’’တိ။
တတ္ထ ထလမုဗ္ဘတာတိ ဥဒကတော ထလေ ဌပိတာ, ကေဝဋ္ဋေန ဝါ ဥဒ္ဓဋာ။ ဧတံ ဘုတွာတိ ဧတံ မမ သန္တကံ မစ္ဆာဟာရံ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀။)သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ရမဏီယေ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဣမသ္မိံ ဝနေ ဝသာတိ။
ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပဂေဝ တာဝ ဟောတု, ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ သိင်္ဂါလဿ သန္တိကံ ဂတော။ တေနာပိ ‘‘ကိမတ္ထံ ဌိတောသီ’’တိ ဝုတ္တော တထေဝါဟ။ သိင်္ဂါလော ‘‘သာဓု ဒဿာမီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုဿ မေ ခေတ္တပါလဿ, ရတ္တိဘတ္တံ အပါဘတံ၊
မံသသူလာ စ ဒွေ ဂေါဓာ, ဧကဉ္စ ဒဓိဝါရကံ၊
ဣဒံ ဗြာဟ္မဏ မေ အတ္ထိ, ဧတံ ဘုတွာ ဝနေ ဝသာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဿ မေတိ ယော ဧသ မမ အဝိဒူရေ ခေတ္တပါလော ဝသတိ, ဒုဿ အမုဿာတိ အတ္ထော။ အပါဘတန္တိ အာဘတံ အာနီတံ။ မံသသူလာ စ ဒွေ ဂေါဓာတိ အင်္ဂါရပက္ကာနိ ဒွေ မံသသူလာနိ စ ဧကာ စ ဂေါဓာ။ ဒဓိဝါရကန္တိ ဒဓိဝါရကော။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဧတ္တကံ မမ အတ္ထိ, ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာဘိရုစိတေန ပါကေန ပစိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဥပေါသထိကော ဟုတွာ ရမဏီယေ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝသာတိ အတ္ထော။
ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပဂေဝ တာဝ ဟောတု, ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ မက္ကဋဿ သန္တိကံ ဂတော။ တေနာပိ ‘‘ကိမတ္ထံ ဌိတောသီ’’တိ ဝုတ္တော တထေဝါဟ။ မက္ကဋော ‘‘သာဓု ဒဿာမီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အမ္ဗပက္ကံ ဒကံ သီတံ, သီတစ္ဆာယာ မနောရမာ၊
ဣဒံ ဗြာဟ္မဏ မေ အတ္ထိ, ဧတံ ဘုတွာ ဝနေ ဝသာ’’တိ။
တတ္ထ အမ္ဗပက္ကန္တိ မဓုရအမ္ဗဖလံ။ ဒကံ သီတန္တိ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ သီတလံ။ ဧတံ ဘုတွာ ဝနေ ဝသာတိ ဗြာဟ္မဏ ဧတံ အမ္ဗပက္ကံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သီတလံ ဥဒကံ ပိဝိတွာ ယထာဘိရုစိတေ ရမဏီယေ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝသာတိ။
ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပဂေဝ တာဝ ဟောတု, ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ သသပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ ဂတော။ တေနာပိ ‘‘ကိမတ္ထံ ဌိတောသီ’’တိ ဝုတ္တော တထေဝါဟ။ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော သောမနဿပ္ပတ္တော ‘‘ဗြာဟ္မဏ, သုဋ္ဌု တေ ကတံ အာဟာရတ္ထာယ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တေန, အဇ္ဇာဟံ အဒိန္နပုဗ္ဗံ ဒါနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁။)ဒဿာမိ။ တွံ ပန သီလဝါ ပါဏာတိပါတံ န ကရိဿသိ, ဂစ္ဆ, ဗြာဟ္မဏ, နာနာဒါရူနိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ အင်္ဂါရေ ကတွာ မယှံ အာရောစေဟိ, အဟံ အတ္တာနံ ပရိစ္စဇိတွာ အင်္ဂါရမဇ္ဈေ ပတိဿာမိ။ မမ သရီရေ ပက္ကေ တွံ မံသံ ခါဒိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရေယျာသီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န သသဿ တိလာ အတ္ထိ, န မုဂ္ဂါ နပိ တဏ္ဍုလာ၊
ဣမိနာ အဂ္ဂိနာ ပက္ကံ, မမံ ဘုတွာ ဝနေ ဝသာ’’တိ။
တတ္ထ မမံ ဘုတွာတိ ယံ တံ အဟံ အဂ္ဂိံ ကရောဟီတိ ဝဒါမိ, ဣမိနာ အဂ္ဂိနာ ပက္ကံ မံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဣမသ္မိံ ဝနေ ဝသ, ဧကဿ သသဿ သရီရံ နာမ ဧကဿ ပုရိသဿ ယာပနမတ္တံ ဟောတီတိ။
သက္ကော တဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဧကံ အင်္ဂါရရာသိံ မာပေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အာရောစေသိ။ သော ဒဗ္ဗတိဏသယနတော ဥဋ္ဌာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘သစေ မေ လောမန္တရေသု ပါဏကာ အတ္ထိ, တေ မာ မရိံသူ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သရီရံ ဝိဓုနိတွာ သကလသရီရံ ဒါနမုခေ ဌပေတွာ လင်္ဃိတွာ ပဒုမသရေ ရာဇဟံသော ဝိယ ပမုဒိတစိတ္တော အင်္ဂါရရာသိမှိ ပတိ။ သော ပန အဂ္ဂိ ဗောဓိသတ္တဿ သရီရေ လောမကူပမတ္တမ္ပိ ဥဏှံ ကာတုံ နာသက္ခိ, ဟိမဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ အဟောသိ။ အထ သက္ကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တယာ ကတော အဂ္ဂိ အတိသီတလော, မမ သရီရေ လောမကူပမတ္တမ္ပိ ဥဏှံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ကိံ နာမေတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သသပဏ္ဍိတ, နာဟံ ဗြာဟ္မဏော, သက္ကောဟမသ္မိ, တဝ ဝီမံသနတ္ထာယ အာဂတောမှီ’’တိ။ ‘‘သက္က, တွံ တာဝ တိဋ္ဌ, သကလောပိ စေ လောကသန္နိဝါသော မံ ဒါနေန ဝီမံသေယျ, နေဝ မေ အဒါတုကာမတံ ပဿေယျာ’’တိ ဗောဓိသတ္တော သီဟနာဒံ နဒိ။ အထ နံ သက္ကော ‘‘သသပဏ္ဍိတ, တဝ ဂုဏော သကလကပ္ပံ ပါကဋော ဟောတူ’’တိ ပဗ္ဗတံ ပီဠေတွာ ပဗ္ဗတရသံ အာဒါယ စန္ဒမဏ္ဍလေ သသလက္ခဏံ လိခိတွာ ဗောဓိသတ္တံ အာနေတွာ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ တသ္မိံယေဝ ဝနဂုမ္ဗေ တရုဏဒဗ္ဗတိဏပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇာပေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တေပိ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ သီလံ ပူရေတွာ ဒါနံ ဒတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကတွာ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနဒါယကော ဂဟပတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၂။)တဒါ ဥဒ္ဒေါ အာနန္ဒော အဟောသိ, သိင်္ဂါလော မောဂ္ဂလ္လာနော, မက္ကဋော သာရိပုတ္တော, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, သသပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သသပဏ္ဍိတဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၃၁၇] ၇။ မတရောဒနဇာတကဝဏ္ဏနာ
မတံ မတံ ဧဝ ရောဒထာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ သာဝတ္ထိဝါသိံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿ ကိရ ဘာတာ ကာလမကာသိ။ သော တဿ ကာလကိရိယာယ သောကာဘိဘူတော န နှာယတိ န ဘုဉ္ဇတိ န ဝိလိမ္ပတိ, ပါတောဝ သုသာနံ ဂန္တွာ သောကသမပ္ပိတော ရောဒတိ။ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တဿ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ အတီတကာရဏံ အာဟရိတွာ သောကံ ဝူပသမေတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ဒါတုံ ဌပေတွာ မံ အညော ကောစိ သမတ္ထော နတ္ထိ, ဣမဿ မယာ အဝဿယေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုနဒိဝသေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ပစ္ဆာသမဏံ အာဒါယ တဿ ဃရဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ အာသနံ ပညပေတွာ ‘‘ပဝေသေထာ’’တိ ကုဋုမ္ဗိကေန ဝုတ္တော ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ကုဋုမ္ဗိကောပိ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ကုဋုမ္ဗိက စိန္တေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, မမ ဘာတု မတကာလတော ပဋ္ဌာယ စိန္တေမီ’’တိ။ ‘‘အာဝုသော, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, ဘိဇ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဘိဇ္ဇတိ, န တတ္ထ စိန္တေတဗ္ဗံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဘာတရိ မတေပိ ‘ဘိဇ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဘိဇ္ဇတီ’တိ န စိန္တယိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ တေသု ကာလကတေသု ဗောဓိသတ္တဿ ဘာတာ ကုဋုမ္ဗံ ဝိစာရေတိ, ဗောဓိသတ္တော တံ နိဿာယ ဇီဝတိ။ သော အပရဘာဂေ တထာရူပေန ဗျာဓိနာ ကာလမကာသိ။ ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ သန္နိပတိတွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တိ ရောဒန္တိ, ဧကောပိ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ နာသက္ခိ, ဗောဓိသတ္တော ပန နေဝ ကန္ဒတိ န ရောဒတိ။ မနုဿာ ‘‘ပဿထ ဘော, ဣမဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၃။)ဘာတရိ မတေ မုခသင်္ကောစနမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, အတိဝိယ ထဒ္ဓဟဒယော, ‘ဒွေပိ ကောဋ္ဌာသေ အဟမေဝ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’တိ ဘာတု မရဏံ ဣစ္ဆတိ မညေ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ ဂရဟိံသု။ ဉာတကာပိ နံ ‘‘တွံ ဘာတရိ မတေ န ရောဒသီ’’တိ ဂရဟိံသုယေဝ။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘တုမှေ အတ္တနော အန္ဓဗာလဘာဝေန အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အဇာနန္တာ ‘မမ ဘာတာ မတော’တိ ရောဒထ, အဟမ္ပိ မရိဿာမိ, တုမှေပိ မရိဿထ, အတ္တာနမ္ပိ ‘မယမ္ပိ မရိဿာမာ’တိ ကသ္မာ န ရောဒထ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဟုတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တေနေဝ သဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ သမတ္ထော ဧကသင်္ခါရောပိ နတ္ထိ။ တုမှေ အန္ဓဗာလာ အညာဏတာယ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အဇာနိတွာ ရောဒထ, အဟံ ကိမတ္ထံ ရောဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မတံ မတံ ဧဝ ရောဒထ, န ဟိ တံ ရောဒထ ယော မရိဿတိ၊
သဗ္ဗေပိ သရီရဓာရိနော, အနုပုဗ္ဗေန ဇဟန္တိ ဇီဝိတံ။
‘‘ဒေဝမနုဿာ စတုပ္ပဒါ, ပက္ခိဂဏာ ဥရဂါ စ ဘောဂိနော၊
သမှိ သရီရေ အနိဿရာ, ရမမာနာဝ ဇဟန္တိ ဇီဝိတံ။
‘‘ဧဝံ စလိတံ အသဏ္ဌိတံ, သုခဒုက္ခံ မနုဇေသွပေက္ခိယ၊
ကန္ဒိတရုဒိတံ နိရတ္ထကံ, ကိံ ဝေါ သောကဂဏာဘိကီရရေ။
‘‘ဓုတ္တာ စ သောဏ္ဍာ အကတာ, ဗာလာ သူရာ အယောဂိနော၊
ဓီရံ မညန္တိ ဗာလောတိ, ယေ ဓမ္မဿ အကောဝိဒါ’’တိ။
တတ္ထ မတံ မတံ ဧဝါတိ မတံ မတံယေဝ။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ အတ္တနော အတ္တနော မရဏဝါရေ သမ္ပတ္တေ ပဋိပါဋိယာ ဇဟန္တိ ဇီဝိတံ, န ဧကတောဝ သဗ္ဗေ မရန္တိ, ယဒိ ဧဝံ မရေယျုံ, လောကပ္ပဝတ္တိ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ။ ဘောဂိနောတိ မဟန္တေန သရီရဘောဂေန သမန္နာဂတာ။ ရမမာနာဝါတိ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေပိ ဧတေ ဒေဝါဒယော သတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ အဘိရမမာနာဝ အနုက္ကဏ္ဌိတာဝ ဇီဝိတံ ဇဟန္တိ။ ဧဝံ စလိတန္တိ ဧဝံ တီသု ဘဝေသု နိစ္စလဘာဝဿ စ သဏ္ဌိတဘာဝဿ စ အဘာဝါ စလိတံ အသဏ္ဌိတံ။ ကိံ ဝေါ သောကဂဏာဘိကီရရေတိ ကိံကာရဏာ တုမှေ သောကရာသီ အဘိကိရန္တိ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၄။)ဓုတ္တာ စ သောဏ္ဍာ အကတာတိ ဣတ္ထိဓုတ္တာ သုရာဓုတ္တာ အက္ခဓုတ္တာ စ သုရာသောဏ္ဍာဒယော သောဏ္ဍာ စ အကတဗုဒ္ဓိနော အသိက္ခိတကာ စ။ ဗာလာတိ ဗာလျေန သမန္နာဂတာ အဝိဒ္ဒသုနော။ သူရာ အယောဂိနောတိ အယောနိသောမနသိကာရေန သူရာ, ယောဂေသု အယုတ္တတာယ အယောဂိနော။ ‘‘အယောဓိနော’’တိပိ ပါဌော, ကိလေသမာရေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဓီရံ မညန္တိ ဗာလောတိ, ယေ ဓမ္မဿ အကောဝိဒါတိ ယေ ဧဝရူပါ ဓုတ္တာဒယော အဋ္ဌဝိဓဿ လောကဓမ္မဿ အကောဝိဒါ, တေ အပ္ပမတ္တကေပိ ဒုက္ခဓမ္မေ ဥပ္ပန္နေ အတ္တနာ ကန္ဒမာနာ ရောဒမာနာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ ကထတော ဇာနိတွာ ဉာတိမရဏာဒီသု အကန္ဒန္တံ အရောဒန္တံ မာဒိသံ ဓီရံ ပဏ္ဍိတံ ‘‘ဗာလော အယံ န ရောဒတီ’’တိ မညန္တီတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဗ္ဗေပိ တေ နိဿောကေ အကာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နိဿောကဘာဝကရပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မတရောဒနဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
ယံ တံ ဝသန္တ သမယေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဣန္ဒြိယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၈။၆၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သတ္ထာ ပန တံ ဘိက္ခုံ ‘‘ပုဗ္ဗေ တွံ ဘိက္ခု ဧတံ နိဿာယ အသိနာ သီသစ္ဆေဒံ ပဋိလဘီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိဂါမကေ ဧကဿ ဂဟပတိကဿ ဃရေ စောရနက္ခတ္တေန ဇာတော ဝယပ္ပတ္တော စောရကမ္မံ ကတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော လောကေ ပါကဋော အဟောသိ သူရော နာဂဗလော, ကောစိ နံ ဂဏှိတုံ နာသက္ခိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဧကသ္မိံ သေဋ္ဌိဃရေ သန္ဓိံ ဆိန္ဒိတွာ ဗဟုံ ဓနံ အဝဟရိ။ နာဂရာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၅။)ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဒေဝ, ဧကော မဟာစောရော နဂရံ ဝိလုမ္ပတိ, တံ ဂဏှာပေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ တဿ ဂဟဏတ္ထာယ နဂရဂုတ္တိကံ အာဏာပေသိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ တတ္ထ တတ္ထ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန မနုဿေ ဌပေတွာ တံ သဟောဍ္ဎံ ဂါဟာပေတွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘သီသမဿ ဆိန္ဒာ’’တိ နဂရဂုတ္တိကညေဝ အာဏာပေသိ။ နဂရဂုတ္တိကော တံ ပစ္ဆာဗာဟံ ဂါဠှဗန္ဓနံ ဗန္ဓာပေတွာ ဂီဝါယဿ ရတ္တကဏဝီရမာလံ လဂ္ဂေတွာ သီသေ ဣဋ္ဌကစုဏ္ဏံ ဩကိရိတွာ စတုက္ကေ စတုက္ကေ ကသာဟိ တာဠာပေန္တော ခရဿရေန ပဏဝေန အာဃာတနံ နေတိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ကိရ နဂရေ ဝိလောပကာရကော စောရော ဂဟိတော’’တိ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။
တဒါ စ ဗာရာဏသိယံ သဟဿံ ဂဏှန္တီ သာမာ နာမ ဂဏိကာ ဟောတိ ရာဇဝလ္လဘာ ပဉ္စသတဝဏ္ဏဒါသီပရိဝါရာ။ သာ ပါသာဒတလေ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဌိတာ တံ နီယမာနံ ပဿိ။ သော ပန အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော အတိဝိယ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော ဒေဝဝဏ္ဏော သဗ္ဗေသံ မတ္ထကမတ္ထကေန ပညာယတိ။ သာမာ တံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဥပါယေနာဟံ ဣမံ ပုရိသံ အတ္တနော သာမိကံ ကရေယျ’’န္တိ စိန္တယန္တီ ‘‘အတ္ထေကော ဥပါယော’’တိ အတ္တနော အတ္ထစရိကာယ ဧကိဿာ ဟတ္ထေ နဂရဂုတ္တိကဿ သဟဿံ ပေသေသိ ‘‘အယံ စောရော သာမာယ ဘာတာ, အညတြ သာမာယ အညော ဧတဿ အဝဿယော နတ္ထိ, တုမှေ ကိရ ဣဒံ သဟဿံ ဂဟေတွာ ဧတံ ဝိဿဇ္ဇေထာ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ နဂရဂုတ္တိကော ‘‘အယံ စောရော ပါကဋော, န သက္ကာ ဧတံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ, အညံ ပန မနုဿံ လဘိတွာ ဣမံ ပဋိစ္ဆန္နယာနကေ နိသီဒါပေတွာ ပေသေတုံ သက္ကာ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ တဿာ အာရောစေသိ။
တဒါ ပနေကော သေဋ္ဌိပုတ္တော သာမာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဒေတိ။ သော တံ ဒိဝသမ္ပိ သူရိယတ္ထင်္ဂမနဝေလာယ သဟဿံ ဂဏှိတွာ တံ ဃရံ အဂမာသိ။ သာမာပိ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဂဟေတွာ ဦရူသု ဌပေတွာ ပရောဒန္တီ နိသိန္နာ ဟောတိ။ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ စ ဝုတ္တာ ‘‘သာမိ, အယံ စောရော မမ ဘာတာ, ‘အဟံ နီစကမ္မံ ကရောမီ’တိ မယှံ သန္တိကံ န ဧတိ, နဂရဂုတ္တိကဿ ပဟိတံ ‘သဟဿံ လဘမာနော ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ န’န္တိ သာသနံ ပေသေသိ။ ဣဒါနိ ဣမံ သဟဿံ အာဒါယ နဂရဂုတ္တိကဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တံ န လဘာမီ’’တိ အာဟ။ သော တဿာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ ‘‘အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၆။)တယာ အာဘတမေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ။ သော တံ ဂဟေတွာ နဂရဂုတ္တိကဿ ဂေဟံ ဂဉ္ဆိ။ သော တံ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ စောရံ ပဋိစ္ဆန္နယာနကေ နိသီဒါပေတွာ သာမာယ ပဟိဏိတွာ ‘‘အယံ စောရော ရဋ္ဌေ ပါကဋော, တမန္ဓကာရံ တာဝ ဟောတု, အထ နံ မနုဿာနံ ပဋိသလ္လီနဝေလာယ ဃာတာပေဿာမီ’’တိ အပဒေသံ ကတွာ မုဟုတ္တံ ဝီတိနာမေတွာ မနုဿေသု ပဋိသလ္လီနေသု သေဋ္ဌိပုတ္တံ မဟန္တေနာရက္ခေန အာဃာတနံ နေတွာ အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ သရီရံ သူလေ အာရောပေတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။
တတော ပဋ္ဌာယ သာမာ အညေသံ ဟတ္ထတော ကိဉ္စိ န ဂဏှာတိ, တေနေဝ သဒ္ဓိံ အဘိရမမာနာ ဝိစရတိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘သစေ အယံ အညသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဘဝိဿတိ, မမ္ပိ မာရာပေတွာ တေန သဒ္ဓိံ အဘိရမိဿတိ, အစ္စန္တံ မိတ္တဒုဗ္ဘိနီ ဧသာ, မယာ ဣဓ အဝသိတွာ ခိပ္ပံ ပလာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဂစ္ဆန္တော စ ပန တုစ္ဆဟတ္ထော အဂန္တွာ ဧတိဿာ အာဘရဏဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ တံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယံ ပဉ္ဇရေ ပက္ခိတ္တကုက္ကုဋာ ဝိယ နိစ္စံ ဃရေယေဝ ဟောမ, ဧကဒိဝသံ ဥယျာနကီဠံ ကရိဿာမာ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိံ သဗ္ဗံ ပဋိယာဒေတွာ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိစ္ဆန္နယာနေ နိသီဒိတွာ ဥယျာနံ အဂမာသိ။ သော တတ္ထ တာယ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော ‘‘ဣဒါနိ မယှံ ပလာယိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တာယ သဒ္ဓိံ ကိလေသရတိယာ ရမိတုကာမော ဝိယ ဧကံ ကဏဝီရဂစ္ဆန္တရံ ပဝိသိတွာ တံ အာလိင်္ဂန္တော ဝိယ နိပ္ပီဠေတွာ ဝိသညံ ကတွာ ပါတေတွာ သဗ္ဗာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ တဿာယေဝ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ဗန္ဓိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ခန္ဓေ ဌပေတွာ ဥယျာနဝတိံ လင်္ဃိတွာ ပက္ကာမိ။
သာပိ ပဋိလဒ္ဓသညာ ဥဋ္ဌာယ ပရိစာရိကာနံ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ‘‘အယျပုတ္တော ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဇာနာမ, အယျေ’’တိ။ ‘‘မံ မတာတိ သညာယ ဘာယိတွာ ပလာတော ဘဝိဿတီ’’တိ အနတ္တမနာ ဟုတွာ တတောယေဝ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘မမ ပိယသာမိကဿ အဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယေဝ အလင်္ကတသယနေ န သယိဿာမီ’’တိ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မနာပံ သာဋကံ န နိဝါသေတိ, ဒွေ ဘတ္တာနိ န ဘုဉ္ဇတိ, ဂန္ဓမာလာဒီနိ န ပဋိသေဝတိ, ‘‘ယေန ကေနစိ ဥပါယေန အယျပုတ္တံ ပရိယေသိတွာ ပက္ကောသာပေဿာမီ’’တိ နဋေ ပက္ကောသာပေတွာ သဟဿံ အဒါသိ။ ‘‘ကိံ ကရောမ, အယျေ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၇။)ဝုတ္တေ ‘‘တုမှာကံ အဂမနဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ, တုမှေ ဂါမနိဂမရာဇဓာနိယော စရန္တာ သမဇ္ဇံ ကတွာ သမဇ္ဇမဏ္ဍလေ ပဌမမေဝ ဣမံ ဂီတံ ဂါယေယျာထာ’’တိ နဋေ သိက္ခာပေန္တီ ပဌမံ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘တုမှေဟိ ဣမသ္မိံ ဂီတကေ ဂီတေ သစေ အယျပုတ္တော တသ္မိံ ပရိသန္တရေ ဘဝိဿတိ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေဿတိ, အထဿ မမ အရောဂဘာဝံ ကထေတွာ တံ အာဒါယ အာဂစ္ဆေယျာထ, နော စေ အာဂစ္ဆတိ, သာသနံ ပေသေယျာထာ’’တိ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ နဋေ ဥယျောဇေသိ။ တေ ဗာရာဏသိတော နိက္ခမိတွာ တတ္ထ တတ္ထ သမဇ္ဇံ ကရောန္တာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမကံ အဂမိံသု။ သောပိ စောရော ပလာယိတွာ တတ္ထ ဝသတိ။ တေ တတ္ထ သမဇ္ဇံ ကရောန္တာ ပဌမမေဝ ဣမံ ဂီတကံ ဂါယိံသု –
‘‘ယံ တံ ဝသန္တသမယေ, ကဏဝေရေသု ဘာဏုသု၊
သာမံ ဗာဟာယ ပီဠေသိ, သာ တံ အာရောဂျမဗြဝီ’’တိ။
တတ္ထ ကဏဝေရေသူတိ ကရဝီရေသု။ ဘာဏုသူတိ ရတ္တဝဏ္ဏာနံ ပုပ္ဖါနံ ပဘာယ သမ္ပန္နေသု။ သာမန္တိ ဧဝံနာမိကံ။ ပီဠေသီတိ ကိလေသရတိယာ ရမိတုကာမော ဝိယ အာလိင်္ဂန္တော ပီဠေသိ။ သာ တန္တိ သာ သာမာ အရောဂါ, တွံ ပန ‘‘သာ မတာ’’တိ သညာယ ဘီတော ပလာယသိ, သာ အတ္တနော အာရောဂျံ အဗြဝိ ကထေသိ, အာရောစေသီတိ အတ္ထော။
စောရော တံ သုတွာ နဋံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တွံ ‘သာမာ ဇီဝတီ’တိ ဝဒသိ, အဟံ ပန န သဒ္ဒဟာမီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အမ္ဘော န ကိရ သဒ္ဓေယျံ, ယံ ဝါတော ပဗ္ဗတံ ဝဟေ၊
ပဗ္ဗတဉ္စေ ဝဟေ ဝါတော, သဗ္ဗမ္ပိ ပထဝိံ ဝဟေ၊
ယတ္ထ သာမာ ကာလကတာ, သာ မံ အာရောဂျမဗြဝီ’’တိ။
တဿတ္ထော – အမ္ဘော နဋ, ဣဒံ ကိရ န သဒ္ဒဟေယျံ န သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ။ ယံ ဝါတော တိဏပဏ္ဏာနိ ဝိယ ပဗ္ဗတံ ဝဟေယျ, သစေပိ သော ပဗ္ဗတံ ဝဟေယျ, သဗ္ဗမ္ပိ ပထဝိံ ဝဟေယျ, ယထာ စေတံ အသဒ္ဒဟေယျံ, တထာ ဣဒန္တိ။ ယတ္ထ သာမာ ကာလကတာတိ ယာ နာမ သာမာ ကာလကတာ, သာ မံ အာရောဂျံ အဗြဝီတိ ကိံကာရဏာ သဒ္ဒဟေယျံ။ မတာ နာမ န ကဿစိ သာသနံ ပေသေန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၈။)တဿ ဝစနံ သုတွာ နဋော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န စေဝ သာ ကာလကတာ, န စ သာ အညမိစ္ဆတိ၊
ဧကဘတ္တိကိနီ သာမာ, တမေဝ အဘိကင်္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ တမေဝ အဘိကင်္ခတီတိ အညံ ပုရိသံ န ဣစ္ဆတိ, တညေဝ ကင်္ခတိ ဣစ္ဆတိ ပတ္ထေတီတိ။
တံ သုတွာ စောရော ‘‘သာ ဇီဝတု ဝါ မာ ဝါ, န တာယ မယှံ အတ္ထော’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘အသန္ထုတံ မံ စိရသန္ထုတေန, နိမီနိ သာမာ အဓုဝံ ဓုဝေန၊
မယာပိ သာမာ နိမိနေယျ အညံ, ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿ’’န္တိ။
တတ္ထ အသန္ထုတန္တိ အကတသံသဂ္ဂံ။ စိရသန္ထုတေနာတိ စိရကတသံသဂ္ဂေန။ နိမီနီတိ ပရိဝတ္တေသိ။ အဓုဝံ ဓုဝေနာတိ မံ အဓုဝံ တေန ဓုဝသာမိကေန ပရိဝတ္တေတုံ နဂရဂုတ္တိကဿ သဟဿံ ဒတွာ မံ ဂဏှီတိ အတ္ထော။ မယာပိ သာမာ နိမိနေယျ အညန္တိ သာမာ မယာပိ အညံ သာမိကံ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဏှေယျ။ ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿန္တိ ယတ္ထ န သက္ကာ တဿာ သာသနံ ဝါ ပဝတ္တိံ ဝါ သောတုံ, တာဒိသံ ဒူရတရံ ဌာနံ ဂမိဿံ, တသ္မာ မမ ဣတော အညတ္ထ ဂတဘာဝံ တဿာ အာရောစေထာတိ ဝတွာ တေသံ ပဿန္တာနညေဝ ဂါဠှတရံ နိဝါသေတွာ ဝေဂေန ပလာယိ။
နဋာ ဂန္တွာ တေန ကတကိရိယံ တဿာ ကထယိံသု။ သာ ဝိပ္ပဋိသာရိနီ ဟုတွာ အတ္တနော ပကတိယာ ဧဝ ဝီတိနာမေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ သေဋ္ဌိပုတ္တော အယံ ဘိက္ခု အဟောသိ, သာမာ ပုရာဏဒုတိယိကာ, စောရော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကဏဝေရဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၉။)֍ * [၃၁၉] ၉။ တိတ္တိရဇာတကဝဏ္ဏနာ
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကောသမ္ဗိယံ နိဿာယ ဗဒရိကာရာမေ ဝိဟရန္တော ရာဟုလတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ တိပလ္လတ္ထဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၁၆) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ရာဟုလော သိက္ခာကာမော ကုက္ကုစ္စကော ဩဝါဒက္ခမော’’တိ။ တဿာယသ္မတော ဂုဏကထာယ သမုဋ္ဌာပိတာယ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ရာဟုလော သိက္ခာကာမော ကုက္ကုစ္စကော ဩဝါဒက္ခမောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ နိက္ခမ္မ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော ရမဏီယေ ဝနသဏ္ဍေ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ အညတရံ ပစ္စန္တဂါမကံ အဂမာသိ။ တတ္ထ နံ မနုဿာ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ အညတရသ္မိံ အရညေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ဝါသာပေသုံ။ တဒါ တသ္မိံ ဂါမကေ ဧကော သာကုဏိကော ဧကံ ဒီပကတိတ္တိရံ ဂဟေတွာ သုဋ္ဌု သိက္ခာပေတွာ ပဉ္ဇရေ ပက္ခိပိတွာ ပဋိဇဂ္ဂတိ။ သော တံ အရညံ နေတွာ တဿ သဒ္ဒေန အာဂတာဂတေ တိတ္တိရေ ဂဟေတွာ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ တိတ္တိရော ‘‘မံ ဧကံ နိဿာယ ဗဟူ မမ ဉာတကာ နဿန္တိ, မယှမေတံ ပါပ’’န္တိ နိဿဒ္ဒေါ အဟောသိ။ သော တဿ နိဿဒ္ဒဘာဝံ ဉတွာ ဝေဠုပေသိကာယ နံ သီသေ ပဟရတိ။ တိတ္တိရော ဒုက္ခာတုရတာယ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ ဧဝံ သော သာကုဏိကော တံ နိဿာယ တိတ္တိရေ ဂဟေတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။
အထ သော တိတ္တိရော စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ မရန္တူတိ မယှံ စေတနာ နတ္ထိ, ပဋိစ္စကမ္မံ ပန မံ ဖုသတိ, မယိ သဒ္ဒံ အကရောန္တေ ဧတေ နာဂစ္ဆန္တိ, ကရောန္တေယေဝ အာဂစ္ဆန္တိ, အာဂတာဂတေ အယံ ဂဟေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတိ, အတ္ထိ နု ခေါ ဧတ္ထ မယှံ ပါပံ, နတ္ထီ’’တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကော နု ခေါ မေ ဣမံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒေယျာ’’တိ တထာရူပံ ပဏ္ဍိတံ ဥပဓာရေန္တော စရတိ။ အထေကဒိဝသံ သော သာကုဏိကော ဗဟူ တိတ္တိရေ ဂဟေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၀။)ပစ္ဆိံ ပူရေတွာ ‘‘ပါနီယံ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ အဿမံ ဂန္တွာ တံ ပဉ္ဇရံ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကေ ဌပေတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဝါလုကာတလေ နိပန္နော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ တိတ္တိရော တဿ နိဒ္ဒေါက္ကန္တဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မမ ကင်္ခံ ဣမံ တာပသံ ပုစ္ဆိဿာမိ, ဇာနန္တော မေ ကထေဿတီ’’တိ ပဉ္ဇရေ နိသိန္နောယေဝ တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမိ, လဘာမိ စေဝ ဘုဉ္ဇိတုံ၊
ပရိပန္ထေ စ တိဋ္ဌာမိ, ကာ နု ဘန္တေ ဂတီ မမာ’’တိ။
တတ္ထ သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမီတိ အဟံ, ဘန္တေ, ဣမံ သာကုဏိကံ နိဿာယ သုဋ္ဌု သုခံ ဇီဝါမိ။ လဘာမီတိ ယထာရုစိတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ လဘာမိ။ ပရိပန္ထေ စ တိဋ္ဌာမီတိ အပိစ ခေါ ယတ္ထ မမ ဉာတကာ မမ သဒ္ဒေန အာဂတာဂတာ ဝိနဿန္တိ, တသ္မိံ ပရိပန္ထေ တိဋ္ဌာမိ။ ကာ နု, ဘန္တေ, ဂတီ မမာတိ ကာ နု ခေါ, ဘန္တေ, မမ ဂတိ, ကာ နိပ္ဖတ္တိ ဘဝိဿတီတိ ပုစ္ဆိ။
တဿ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဗောဓိသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မနော စေ တေ နပ္ပဏမတိ, ပက္ခိ ပါပဿ ကမ္မုနော၊
အဗျာဝဋဿ ဘဒြဿ, န ပါပမုပလိမ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ပါပဿ ကမ္မုနောတိ ယဒိ တဝ မနော ပါပကမ္မဿတ္ထာယ န ပဏမတိ, ပါပကရဏေ တန္နိန္နော တပ္ပေါဏော တပ္ပဗ္ဘာရော န ဟောတိ။ အဗျာဝဋဿာတိ ဧဝံ သန္တေ ပါပကမ္မကရဏတ္ထာယ အဗျာဝဋဿ ဥဿုက္ကံ အနာပန္နဿ တဝ ဘဒြဿ သုဒ္ဓဿေဝ သတော ပါပံ န ဥပလိမ္ပတိ န အလ္လီယတီတိ။
တံ သုတွာ တိတ္တိရော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဉာတကော နော နိသိန္နောတိ, ဗဟု အာဂစ္ဆတေ ဇနော၊
ပဋိစ္စကမ္မံ ဖုသတိ, တသ္မိံ မေ သင်္ကတေ မနော’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘန္တေ, သစာဟံ သဒ္ဒံ န ကရေယျံ, အယံ တိတ္တိရဇနော န အာဂစ္ဆေယျ, မယိ ပန သဒ္ဒံ ကရောန္တေ ‘‘ဉာတကော နော နိသိန္နော’’တိ အယံ ဗဟု ဇနော အာဂစ္ဆတိ, တံ အာဂတာဂတံ လုဒ္ဒေါ ဂဟေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေန္တော မံ ပဋိစ္စ နိဿာယ ဧတံ ပါဏာတိပါတကမ္မံ ဖုသတိ ပဋိလဘတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၁။)ဝိန္ဒတိ, တသ္မိံ မံ ပဋိစ္စ ကတေ ပါပေ မမ နု ခေါ ဧတံ ပါပန္တိ ဧဝံ မေ မနော သင်္ကတေ ပရိသင်္ကတိ ကုက္ကုစ္စံ အာပဇ္ဇတီတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ပဋိစ္စကမ္မံ ဖုသတိ, မနော စေ နပ္ပဒုဿတိ၊
အပ္ပေါဿုက္ကဿ ဘဒြဿ, န ပါပမုပလိမ္ပတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယဒိ တဝ ပါပကိရိယာယ မနော န ပဒုဿတိ, တန္နိန္နော တပ္ပေါနော တပ္ပဗ္ဘာရော န ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေ လုဒ္ဒေန အာယသ္မန္တံ ပဋိစ္စ ကတမ္ပိ ပါပကမ္မံ တံ န ဖုသတိ န အလ္လီယတိ, ပါပကိရိယာယ ဟိ အပ္ပေါဿုက္ကဿ နိရာလယဿ ဘဒြဿ ပရိသုဒ္ဓဿေဝ သတော တဝ ပါဏာတိပါတစေတနာယ အဘာဝါ တံ ပါပံ န ဥပလိမ္ပတိ, တဝ စိတ္တံ န အလ္လီယတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တိတ္တိရံ သညာပေသိ, သောပိ တံ နိဿာယ နိက္ကုက္ကုစ္စော အဟောသိ။ လုဒ္ဒေါ ပဗုဒ္ဓေါ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဉ္ဇရံ အာဒါယ ပက္ကာမိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ တိတ္တိရော ရာဟုလော အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
တိတ္တိရဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၃၂၀] ၁၀။ သုစ္စဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
သုစ္စဇံ ဝတ နစ္စဇီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ‘‘ဂါမကေ ဥဒ္ဓါရံ သာဓေဿာမီ’’တိ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ သာဓေတွာ ဓနံ အာဟရိတွာ ‘‘ပစ္ဆာ နေဿာမီ’’တိ ဧကသ္မိံ ကုလေ ဌပေတွာ ပုန သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ပဗ္ဗတံ အဒ္ဒသ။ အထ နံ ဘရိယာ အာဟ ‘‘သစေ, သာမိ, အယံ ပဗ္ဗတော သုဝဏ္ဏမယော ဘဝေယျ, ဒဒေယျာသိ ပန မေ ကိဉ္စီ’’တိ။ ‘‘ကာသိ တွံ, န ကိဉ္စိ ဒဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘ယာဝ ထဒ္ဓဟဒယော ဝတာယံ, ပဗ္ဗတေ သုဝဏ္ဏမယေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၂။)ဇာတေပိ မယှံ ကိဉ္စိ န ဒဿတီ’’တိ အနတ္တမနာ အဟောသိ။ တေ ဇေတဝနသမီပံ အာဂန္တွာ ‘‘ပါနီယံ ပိဝိဿာမာ’’တိ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ပါနီယံ ပိဝိံသု။ သတ္ထာပိ ပစ္စူသကာလေယေဝ တေသံ သောတာပတ္တိဖလဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ အာဂမနံ ဩလောကယမာနော ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ နိသီဒိ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ တေပိ ပါနီယံ ပိဝိတွာ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကဟံ ဂတာတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမှာကံ ဂါမကေ ဥဒ္ဓါရံ သာဓနတ္ထာယ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ, ဥပါသိကေ တဝ သာမိကော တုယှံ ဟိတံ ပဋိကင်္ခတိ, ဥပကာရံ တေ ကရောတီ’’တိ။ ဘန္တေ, အဟံ ဣမသ္မိံ သသိနေဟာ, အယံ ပန မယိ နိဿိနေဟော, အဇ္ဇ မယာ ပဗ္ဗတံ ဒိသွာ ‘‘သစာယံ ပဗ္ဗတော သုဝဏ္ဏမယော အဿ, ကိဉ္စိ မေ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကာသိ တွံ, န ကိဉ္စိ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ, ဧဝံ ထဒ္ဓဟဒယော အယန္တိ။ ‘‘ဥပါသိကေ, ဧဝံ နာမေသ ဝဒတိ, ယဒါ ပန တဝ ဂုဏံ သရတိ, တဒါ သဗ္ဗိဿရိယံ တေ ဒေတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထေထ, ဘန္တေ’’တိ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ သဗ္ဗကိစ္စကာရကော အမစ္စော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ပုတ္တံ ဥပရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မမ အန္တေပုရေ ဒုဗ္ဘေယျာ’’တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ယာဝါဟံ ဇီဝါမိ, တာဝ နဂရေ ဝသိတုံ န လစ္ဆသိ, အညတ္ထ ဝသိတွာ မမစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ဇေဋ္ဌဘရိယာယ သဒ္ဓိံ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ပစ္စန္တံ ဂန္တွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဝနမူလဖလာဖလေဟိ ယာပေန္တော ဝသိ။ အပရဘာဂေ ရာဇာ ကာလမကာသိ။ ဥပရာဇာ နက္ခတ္တံ ဩလောကေန္တော တဿ ကာလကတဘာဝံ ဉတွာ ဗာရာဏသိံ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ပဗ္ဗတံ အဒ္ဒသ။ အထ နံ ဘရိယာ အာဟ ‘‘သစေ, ဒေဝ, အယံ ပဗ္ဗတော သုဝဏ္ဏမယော အဿ, ဒဒေယျာသိ မေ ကိဉ္စီ’’တိ။ ‘‘ကာသိ တွံ, န ကိဉ္စိ ဒဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘အဟံ ဣမသ္မိံ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တီ အရညံ ပါဝိသိံ, အယဉ္စ ဧဝံ ဝဒတိ, အတိဝိယ ထဒ္ဓဟဒယော, ရာဇာ ဟုတွာပိ ဧသ မယှံ ကိံ ကလျာဏံ ကရိဿတီ’’တိ အနတ္တမနာ အဟောသိ။ သော အာဂန္တွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတော တံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၃။)ဌပေသိ, ဣဒံ ယသမတ္တကမေဝ အဒါသိ။ ဥတ္တရိ ပန သက္ကာရသမ္မာနော နတ္ထိ, တဿာ အတ္ထိဘာဝမ္ပိ န ဇာနာတိ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ ဒေဝီ ဣမဿ ရညော ဥပကာရိကာ ဒုက္ခံ အဂဏေတွာ အရညဝါသံ ဝသိ။ အယံ ပနေတံ အဂဏေတွာ အညာဟိ သဒ္ဓိံ အဘိရမန္တော ဝိစရတိ, ယထာ ဧသာ သဗ္ဗိဿရိယံ လဘတိ, တထာ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကဒိဝသံ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘မဟာဒေဝိ မယံ တုမှာကံ သန္တိကာ ပိဏ္ဍပါတမတ္တမ္ပိ န လဘာမ, ကသ္မာ အမှေသု ပမဇ္ဇိတ္ထ, အတိဝိယ ထဒ္ဓဟဒယာ အတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, သစာဟံ အတ္တနာ လဘေယျံ, တုယှမ္ပိ ဒဒေယျံ, အလဘမာနာ ပန ကိံ ဒဿာမိ, ရာဇာပိ မယှံ ဣဒါနိ ကိံ နာမ ဒဿတိ, သော အန္တရာမဂ္ဂေ ‘ဣမသ္မိံ ပဗ္ဗတေ သုဝဏ္ဏမယေ ဇာတေ မယှံ ကိဉ္စိ ဒဿသီ’တိ ဝုတ္တော ‘ကာသိ တွံ, န ကိဉ္စိ ဒဿာမီ’တိ အာဟ, သုပရိစ္စဇမ္ပိ န ပရိစ္စဇီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန ရညော သန္တိကေ ဣမံ ကထံ ကထေတုံ သက္ခိဿထာ’’တိ? ‘‘သက္ခိဿာမိ, တာတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အဟံ ရညော သန္တိကေ ဌိတော ပုစ္ဆိဿာမိ, တုမှေ ကထေယျာထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော ဒေဝိယာ ရညော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဌိတကာလေ အာဟ ‘‘နနု, အယျေ, မယံ တုမှာကံ သန္တိကာ ကိဉ္စိ န လဘာမာ’’တိ? ‘‘တာတ, အဟံ လဘမာနာ တုယှံ ဒဒေယျံ, အဟမေဝ ကိဉ္စိ န လဘာမိ, အလဘမာနာ တုယှံ ကိံ ဒဿာမိ, ရာဇာပိ ဣဒါနိ မယှံ ကိံ နာမ ဒဿတိ, သော အရညတော အာဂမနကာလေ ဧကံ ပဗ္ဗတံ ဒိသွာ ‘သစာယံ ပဗ္ဗတော သုဝဏ္ဏမယော အဿ, ကိဉ္စိ မေ ဒဒေယျာသီ’တိ ဝုတ္တော ‘ကာသိ တွံ, န ကိဉ္စိ ဒဿာမီ’တိ ဝဒတိ, သုပရိစ္စဇမ္ပိ န ပရိစ္စဇီ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုစ္စဇံ ဝတ နစ္စဇိ, ဝါစာယ အဒဒံ ဂိရိံ၊
ကိဉှိ တဿစဇန္တဿ, ဝါစာယ အဒဒ ပဗ္ဗတ’’န္တိ။
တတ္ထ သုစ္စဇံ ဝတာတိ သုခေန စဇိတုံ သက္ကုဏေယျမ္ပိ န စဇိ။ အဒဒန္တိ ဝစနမတ္တေနာပိ ပဗ္ဗတံ အဒဒမာနော။ ကိဉှိ တဿစဇန္တဿာတိ တဿ နာမေတဿ မယာ ယာစိတဿ န စဇန္တဿ ကိဉှိ စဇေယျ။ ဝါစာယ အဒဒ ပဗ္ဗတန္တိ သစာယံ မယာ ယာစိတော မမ ဝစနေန သုဝဏ္ဏမယမ္ပိ ဟောန္တံ တံ ပဗ္ဗတံ ဝါစာယ အဒဒ, ဝစနမတ္တေန အဒဿာတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၄။)‘‘ယဉှိ ကယိရာ တဉှိ ဝဒေ, ယံ န ကယိရာ န တံ ဝဒေ၊
အကရောန္တံ ဘာသမာနံ, ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယဒေဝ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ကာယေန ကရေယျ, တံ ဝါစာယ ဝဒေယျ။ ယံ န ကယိရာ, န တံ ဝဒေယျ, ဒါတုကာမောဝ ဒမ္မီတိ ဝဒေယျ, န အဒါတုကာမောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံကာရဏာ? ယော ဟိ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာပိ ပစ္ဆာ န ဒဒါတိ, တံ အကရောန္တံ ကေဝလံ မုသာ ဘာသမာနံ ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ အယံ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝစနမတ္တမေဝ ဘာသတိ, န ပန ဒေတိ, ယဉှိ ခေါ ပန အဒိန္နမ္ပိ ဝစနမတ္တေနေဝ ဒိန္နံ ဟောတိ, တံ ပုရေတရမေဝ လဒ္ဓံ နာမ ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ တဿ မုသာဝါဒိဘာဝံ ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ, ဗာလာ ပန ဝစနမတ္တေနေဝ တုဿန္တီတိ။
တံ သုတွာ ဒေဝီ ရညော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရာဇပုတ္တ နမော တျတ္ထု, သစ္စေ ဓမ္မေ ဌိတော စသိ၊
ယဿ တေ ဗျသနံ ပတ္တော, သစ္စသ္မိံ ရမတေ မနော’’တိ။
တတ္ထ သစ္စေ ဓမ္မေတိ ဝစီသစ္စေ စ သဘာဝဓမ္မေ စ။ ဗျသနံ ပတ္တောတိ ယဿ တဝ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇနီယသင်္ခါတံ ဗျသနံ ပတ္တောပိ မနော သစ္စသ္မိံယေဝ ရမတိ။
ဧဝံ ရညော ဂုဏကထံ ကထယမာနာယ ဒေဝိယာ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဂုဏကထံ ကထေန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ ဒလိဒ္ဒီ ဒလိဒ္ဒဿ, အဍ္ဎာ အဍ္ဎဿ ကိတ္တိမ၊
သာ ဟိဿ ပရမာ ဘရိယာ, သဟိရညဿ ဣတ္ထိယော’’တိ။
တတ္ထ ကိတ္တိမာတိ ကိတ္တိသမ္ပန္နာတိ အတ္ထော။ သာ ဟိဿ ပရမာတိ ယာ ဒလိဒ္ဒဿ သာမိကဿ ဒလိဒ္ဒကာလေ သယမ္ပိ ဒလိဒ္ဒီ ဟုတွာ တံ န ပရိစ္စဇတိ။ အဍ္ဎဿာတိ အဍ္ဎကာလေ အဍ္ဎာ ဟုတွာ သာမိကမေဝ အနုဝတ္တတိ, သမာနသုခဒုက္ခာဝ ဟောတိ, သာ ဟိ တဿ ပရမာ ဥတ္တမာ ဘရိယာ နာမ။ သဟိရညဿ ပန ဣဿရိယေ ဌိတဿ ဣတ္ထိယော နာမ ဟောန္တိယေဝ, အနစ္ဆရိယမေဝ ဧတန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၅။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ, မဟာရာဇ, တုမှာကံ ဒုက္ခိတကာလေ အရညေ သမာနဒုက္ခာ ဟုတွာ ဝသိ, ဣမိဿာ သမ္မာနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒေဝိယာ ဂုဏံ ကထေသိ။ ရာဇာ တဿ ဝစနေန ဒေဝိယာ ဂုဏံ သရိတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, တဝ ကထာယာဟံ ဒေဝိယာ ဂုဏံ အနုဿရိ’’န္တိ ဝတွာ တဿာ သဗ္ဗိဿရိယမဒါသိ။ ‘‘တယာဟံ ဒေဝိယာ ဂုဏံ သရာပိတော’’တိ ဗောဓိသတ္တဿပိ မဟန္တံ သက္ကာရံ အကာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥဘော ဇယမ္ပတိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ အယံ ကုဋုမ္ဗိကော အဟောသိ, ဒေဝီ အယံ ဥပါသိကာ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သုစ္စဇဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ပုစိမန္ဒဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ကုဋိဒူသကဝဂ္ဂေါ
֍ * [၃၂၁] ၁။ ကုဋိဒူသကဇာတကဝဏ္ဏနာ
မနုဿဿေဝ တေ သီသန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာကဿပတ္ထေရဿ ပဏ္ဏသာလဈာပကံ ဒဟရဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတံ။ တဒါ ကိရ ထေရော ရာဇဂဟံ နိဿာယ အရညကုဋိယံ ဝိဟရတိ, တဿ ဒွေ ဒဟရာ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောန္တိ။ တေသု ဧကော ထေရဿ ဥပကာရကော, ဧကော ဒုဗ္ဗစော ဣတရေန ကတံ အတ္တနာ ကတသဒိသံ ကရောတိ။ တေန မုခေါဒကာဒီသု ဥပဋ္ဌာပိတေသု ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဥဒကံ ဌပိတံ, မုခံ ဓောဝထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒတိ။ တေန ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ထေရဿ ပရိဝေဏေ သမ္မဋ္ဌေ ထေရဿ နိက္ခမနဝေလာယ ဣတော စိတော စ ပဟရန္တော သကလပရိဝေဏံ အတ္တနာ သမ္မဋ္ဌံ ဝိယ ကရောတိ။ ဝတ္တသမ္ပန္နော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဒုဗ္ဗစော မယာ ကတံ အတ္တနာ ကတသဒိသံ ကရောတိ, ဧတဿ သဌကမ္မံ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၆။)တသ္မိံ အန္တောဂါမေ ဘုတွာ အာဂန္တွာ နိဒ္ဒါယန္တေဝ နှာနောဒကံ တာပေတွာ ပိဋ္ဌိကောဋ္ဌကေ ဌပေတွာ အညံ အဍ္ဎနာဠိမတ္တံ ဥဒကံ ဥဒ္ဓနေ ဌပေသိ။ ဣတရော ပဗုဇ္ဈိတွာဝ ဂန္တွာ ဥသုမံ ဥဋ္ဌဟန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဥဒကံ တာပေတွာ ကောဋ္ဌကေ ဌပိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, နှာနကောဋ္ဌကေ ဥဒကံ ဌပိတံ, နှာယထာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘နှာယိဿာမီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ အာဂန္တွာ ကောဋ္ဌကေ ဥဒကံ အဒိတွာ ‘‘ကဟံ ဥဒက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ဝေဂေန အဂ္ဂိသာလံ ဂန္တွာ တုစ္ဆဘာဇနေ ဥဠုင်္ကံ ဩတာရေသိ, ဥဠုင်္ကော တုစ္ဆဘာဇနဿ တလေ ပဋိဟတော ‘‘တတာ’’တိ သဒ္ဒမကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တဿ ‘‘ဥဠုင်္ကသဒ္ဒကော’’တွေဝ နာမံ ဇာတံ။
တသ္မိံ ခဏေ ဣတရော ပိဋ္ဌိကောဋ္ဌကတော ဥဒကံ အာဟရိတွာ ‘‘နှာယထ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ထေရော နှတွာ အာဝဇ္ဇေန္တော ဥဠုင်္ကသဒ္ဒကဿ ဒုဗ္ဗစဘာဝံ ဉတွာ တံ သာယံ ထေရုပဋ္ဌာနံ အာဂတံ ဩဝဒိ ‘‘အာဝုသော, သမဏေန နာမ အတ္တနာ ကတမေဝ ‘ကတံ မေ’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, အညထာ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ဟောတိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ မာ အကာသီ’’တိ။ သော ထေရဿ ကုဇ္ဈိတွာ ပုနဒိဝသေ ထေရေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ ဂါမံ န ပါဝိသိ။ ထေရော ဣတရေနေဝ သဒ္ဓိံ ပါဝိသိ။ ဥဠုင်္ကသဒ္ဒကောပိ ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, ထေရော ကဟ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဖာသုကေန ဝိဟာရေယေဝ နိသိန္နော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒေထာ’’တိ ဂဟေတွာ အတ္တနော ရုစိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။
ပုနဒိဝသေ ထေရော တံ ကုလံ ဂန္တွာ နိသီဒိ။ မနုဿေဟိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, အယျဿ အဖာသုကံ, ဟိယျော ကိရတ္ထ ဝိဟာရေယေဝ နိသိန္နာ, အသုကဒဟရဿ ဟတ္ထေ အာဟာရံ ပေသယိမှ, ပရိဘုတ္တော အယျေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ထေရော တုဏှီဘူတောဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သာယံ ထေရုပဋ္ဌာနကာလေ အာဂတံ အာမန္တေတွာ ‘‘အာဝုသော, အသုကဂါမေ နာမ အသုကကုလေ ‘ထေရဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝိညာပေတွာ ကိရ တေ ဘုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဝိညတ္တိ နာမ န ဝဋ္ဋတိ, မာ ပုန ဧဝရူပံ အနာစာရံ စရာ’’တိ အာဟ။ သော ဧတ္တကေန ထေရေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘အယံ ဟိယျောပိ ဥဒကမတ္တံ နိဿာယ မယာ သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရိ, ဣဒါနိ ပနဿ ဥပဋ္ဌာကာနံ ဂေဟေ မယာ ဘတ္တမုဋ္ဌိ ဘုတ္တာတိ အသဟန္တော ပုန ကလဟံ ကရောတိ, ဇာနိဿာမိဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၇။)ကတ္တဗ္ဗယုတ္တက’’န္တိ ပုနဒိဝသေ ထေရေ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌေ မုဂ္ဂရံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂဘာဇနာနိ ဘိန္ဒိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဈာပေတွာ ပလာယိ။ သော ဇီဝမာနောဝ မနုဿပေတော ဟုတွာ သုဿိတွာ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော တေန ကတော အနာစာရော မဟာဇနဿ မဇ္ဈေ ပါကဋော ဇာတော။
အထေကစ္စေ ဘိက္ခူ ရာဇဂဟာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သဘာဂဋ္ဌာနေ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ရာဇဂဟာ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော တတ္ထ ဩဝါဒဒါယကော အာစရိယော’’တိ။ ‘‘မဟာကဿပတ္ထေရော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သုခံ, ဘိက္ခဝေ, ကဿပဿာ’’တိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ထေရဿ သုခံ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ပနဿ ဩဝါဒေ ဒိန္နေ ကုဇ္ဈိတွာ ထေရဿ ပဏ္ဏသာလံ ဈာပေတွာ ပလာယီတိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကဿပဿ ဧဝရူပေန ဗာလေန သဒ္ဓိံ စရဏတော ဧကစရိယာဝ သေယျော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဓမ္မပဒေ ဂါထမာဟ –
‘‘စရဉ္စေ နာဓိဂစ္ဆေယျ, သေယျံ သဒိသမတ္တနော၊
ဧကစရိယံ ဒဠှံ ကယိရာ, နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၁)၊
ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ သော ကုဋိဒူသကော, ပုဗ္ဗေပိ ကုဋိဒူသကောယေဝ, န စ ဣဒါနေဝ ဩဝါဒဒါယကဿ ကုဇ္ဈတိ, ပုဗ္ဗေပိ ကုဇ္ဈိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သိင်္ဂိလသကုဏယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော အတ္တနော မနာပံ အနောဝဿကံ ကုလာဝကံ ကတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝသတိ။ အထေကော မက္ကဋော ဝဿကာလေ အစ္ဆိန္နဓာရေ ဒေဝေ ဝဿန္တေ သီတပီဠိတော ဒန္တေ ခါဒန္တော ဗောဓိသတ္တဿ အဝိဒူရေ နိသီဒိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ တထာ ကိလမန္တံ ဒိသွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မနုဿဿေဝ တေ သီသံ, ဟတ္ထပါဒါ စ ဝါနရ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, အဂါရံ တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၈။)တတ္ထ ဝဏ္ဏေနာတိ ကာရဏေန။ အဂါရန္တိ တဝ နိဝါသဂေဟံ ကေန ကာရဏေန နတ္ထီတိ ပုစ္ဆိ။
တံ သုတွာ ဝါနရော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မနုဿဿေဝ မေ သီသံ, ဟတ္ထပါဒါ စ သိင်္ဂိလ၊
ယာဟု သေဋ္ဌာ မနုဿေသု, သာ မေ ပညာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ သိင်္ဂိလာတိ တံ သကုဏံ နာမေနာလပတိ။ ယာဟု သေဋ္ဌာ မနုဿေသူတိ ယာ မနုဿေသု သေဋ္ဌာတိ ကထေန္တိ, သာ မမ ဝိစာရဏပညာ နတ္ထိ။ သီသဟတ္ထပါဒကာယဗလာနိ ဟိ လောကေ အပ္ပမာဏံ, ဝိစာရဏပညာဝ သေဋ္ဌာ, သာ မမ နတ္ထိ, တသ္မာ မေ အဂါရံ န ဝိဇ္ဇတီတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဣတရံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ, လဟုစိတ္တဿ ဒုဗ္ဘိနော၊
နိစ္စံ အဒ္ဓုဝသီလဿ, သုခဘာဝေါ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘သော ကရဿု အာနုဘာဝံ, ဝီတိဝတ္တဿု သီလိယံ၊
သီတဝါတပရိတ္တာဏံ, ကရဿု ကုဋဝံ ကပီ’’တိ။
တတ္ထ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿာတိ အပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တဿ။ ဒုဗ္ဘိနောတိ မိတ္တဒုဗ္ဘိဿ။ အဒ္ဓုဝသီလဿာတိ န သဗ္ဗကာလံ သီလရက္ခကဿ။ သော ကရဿု အာနုဘာဝန္တိ သော တွံ သမ္မ မက္ကဋ ပညာယ ဥပ္ပါဒနတ္ထံ အာနုဘာဝံ ဗလံ ဥပါယံ ကရောဟိ။ ဝီတိဝတ္တဿု သီလိယန္တိ အတ္တနော ဒုဿီလဘာဝသင်္ခါတံ သီလိယံ အတိက္ကမိတွာ သီလဝါ ဟောတိ။ ကုဋဝံ ကပီတိ သီတဝါတဿ ပရိတ္တာဏသမတ္ထံ အတ္တနော ကုဋဝံ ကုလာဝကံ ဧကံ ဝသနာဂါရကံ ကရောဟီတိ။
မက္ကဋော စိန္တေသိ ‘‘အယံ တာဝ အတ္တနော အနောဝဿကဋ္ဌာနေ နိသိန္နဘာဝေန မံ ပရိဘာသတိ, န နိသီဒါပေဿာမိ နံ ဣမသ္မိံ ကုလာဝကေ’’တိ။ တတော ဗောဓိသတ္တံ ဂဏှိတုကာမော ပက္ခန္ဒိ, ဗောဓိသတ္တော ဥပ္ပတိတွာ အညတ္ထ ဂတော။ မက္ကဋော ကုလာဝကံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၉။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မက္ကဋော ကုဋိဈာပကော အဟောသိ, သိင်္ဂိလသကုဏော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကုဋိဒူသကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၃၂၂] ၂။ ဒုဒ္ဒုဘဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒုဒ္ဒုဘာယတိ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတိတ္ထိယေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တိတ္ထိယာ ကိရ ဇေတဝနဿ သမီပေ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ကဏ္ဋကာပဿယေ သေယျံ ကပ္ပေန္တိ, ပဉ္စာတပံ တပေန္တိ, နာနပ္ပကာရံ မိစ္ဆာတပံ စရန္တိ။ အထ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇေတဝနံ အာဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ တေ ဒိသွာ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, ဘန္တေ, အညတိတ္ထိယာနံ ဝတသမာဒါနေ သာရော’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တေသံ ဝတသမာဒါနေ သာရော ဝါ ဝိသေသော ဝါ အတ္ထိ, တဉှိ နိဃံသိယမာနံ ဥပပရိက္ခိယမာနံ ဥက္ကာရဘူမိမဂ္ဂသဒိသံ သသကဿ ဒုဒ္ဒုဘသဒိသံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒုဒ္ဒုဘသဒိသဘာဝမဿ မယံ န ဇာနာမ, ကထေထ နော, ဘန္တေ’’တိ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သီဟယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော အရညေ ပဋိဝသတိ။ တဒါ ပန ပစ္ဆိမသမုဒ္ဒသမီပေ ဗေလုဝမိဿကတာလဝနံ ဟောတိ။ တတြေကော သသကော ဗေလုဝရုက္ခမူလေ ဧကဿ တာလဂစ္ဆဿ ဟေဋ္ဌာ ဝသတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဂေါစရံ အာဒါယ အာဂန္တွာ တာလပဏ္ဏဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နော စိန္တေသိ ‘‘သစေ အယံ ပထဝီ သံဝဋ္ဋေယျ, ကဟံ နု ခေါ ဂမိဿာမီ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကံ ဗေလုဝပက္ကံ တာလပဏ္ဏဿ ဥပရိ ပတိ။ သော တဿ သဒ္ဒေန ‘‘အဒ္ဓါ ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’’တိ ဥပ္ပတိတွာ ပစ္ဆတော အနောလောကေန္တောဝ ပလာယိ။ တံ မရဏဘယဘီတံ ဝေဂေန ပလာယန္တံ အညော သသကော ဒိသွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ ဘော, အတိဝိယ ဘီတော ပလာယသီ’’တိ။ ‘‘မာ ပုစ္ဆိ, ဘော’’တိ။ သော ‘‘ကိံ ဘော, ကိံ ဘော’’တိ ပစ္ဆတော ဓာဝတေဝ။ ဣတရော နိဝတ္တိတွာ အနောလောကေန္တောဝ ‘‘ဧတ္ထ ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ သောပိ တဿ ပစ္ဆတော ပလာယိ။ ဧဝံ တမညော အဒ္ဒသ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၀။)တမညောတိ ဧဝံ သသကသဟဿံ ဧကတော ဟုတွာ ပလာယိ။ တေ ဧကောပိ မိဂေါ ဒိသွာ ဧကတော ဟုတွာ ပလာယိ။ ဧကော သူကရော, ဧကော ဂေါကဏ္ဏော, ဧကော မဟိံသော, ဧကော ဂဝယော, ဧကော ခဂ္ဂေါ, ဧကော ဗျဂ္ဃေါ, ဧကော သီဟော, ဧကော ဟတ္ထီ ဒိသွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပလာယိ။ ဧဝံ အနုက္ကမေန ယောဇနမတ္တံ တိရစ္ဆာနဗလံ အဟောသိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော တံ ဗလံ ပလာယန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’’တိ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘ပထဝီသံဝဋ္ဋနံ နာမ န ကဒါစိ အတ္ထိ, အဒ္ဓါ ဧတေသံ ကိဉ္စိ ဒုဿုတံ ဘဝိဿတိ, မယိ ခေါ ပန ဥဿုက္ကံ အနာပဇ္ဇန္တေ သဗ္ဗေ နဿိဿန္တိ, ဇီဝိတံ နေသံ ဒဿာမီ’’တိ သီဟဝေဂေန ပုရတော ပဗ္ဗတပါဒံ ဂန္တွာ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိ။ တေ သီဟဘယတဇ္ဇိတာ နိဝတ္တိတွာ ပိဏ္ဍိတာ အဋ္ဌံသု။ သီဟော တေသံ အန္တရံ ပဝိသိတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ ပလာယထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကေန သံဝဋ္ဋမာနာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ? ‘‘ဟတ္ထီ ဇာနန္တီ’’တိ။ ဟတ္ထီ ပုစ္ဆိ။ တေ ‘‘မယံ န ဇာနာမ, သီဟာ ဇာနန္တီ’’တိ ဝဒိံသု, သီဟာပိ ‘‘မယံ န ဇာနာမ, ဗျဂ္ဃါ ဇာနန္တီ’’တိ, ဗျဂ္ဃါပိ ‘‘မယံ န ဇာနာမ, ခဂ္ဂါ ဇာနန္တီ’’တိ, ခဂ္ဂါပိ ‘‘ဂဝယာ ဇာနန္တီ’’တိ, ဂဝယာပိ ‘‘မဟိံသာ ဇာနန္တီ’’တိ, မဟိံသာပိ ‘‘ဂေါကဏ္ဏာ ဇာနန္တီ’’တိ, ဂေါကဏ္ဏာပိ ‘‘သူကရာ ဇာနန္တီ’’တိ, သူကရာပိ ‘‘မိဂါ ဇာနန္တီ’’တိ, မိဂါပိ ‘‘မယံ န ဇာနာမ, သသကာ ဇာနန္တီ’’တိ, သသကေသု ပုစ္ဆိယမာနေသု ‘‘အယံ ကထေတီ’’တိ တံ သသကံ ဒဿေသုံ။ အထ နံ ‘‘ဧဝံ ကိရ, သမ္မ, ပဿသိ ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, သာမိ မယာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ဝသန္တော ပဿသီ’’တိ? ‘‘ပစ္ဆိမသမုဒ္ဒသမီပေ ဗေလုဝမိဿကတာလဝနေ ဝသာမိ။ အဟဉှိ တတ္ထ ဗေလုဝရုက္ခမူလေ တာလဂစ္ဆေ တာလပဏ္ဏဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နော စိန္တေသိံ ‘‘သစေ ပထဝီ သံဝဋ္ဋတိ, ကဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ, အထ တင်္ခဏညေဝ ပထဝိယာ သံဝဋ္ဋနသဒ္ဒံ သုတွာ ပလာတောမှီ’’တိ။
သီဟော စိန္တေသိ ‘‘အဒ္ဓါ တဿ တာလပဏ္ဏဿ ဥပရိ ဗေလုဝပက္ကံ ပတိတွာ ဒုဒ္ဒုဘာယနသဒ္ဒမကာသိ, သွာယံ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘ပထဝီ သံဝဋ္ဋတီ’တိ သညံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပလာယိ, တထတော ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သော တံ သသကံ ဂဟေတွာ မဟာဇနံ အဿာသေတွာ ‘‘အဟံ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ပထဝိယာ သံဝဋ္ဋနဘာဝံ ဝါ အသံဝဋ္ဋနဘာဝံ ဝါ တထတော ဇာနိတွာ အာဂမိဿာမိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၁။)ယာဝ မမာဂမနာ တုမှေ ဧတ္ထေဝ ဟောထာ’’တိ သသကံ ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ သီဟဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ တာလဝနေ သသကံ ဩတာရေတွာ ‘‘ဧဟိ တယာ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဒဿေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘န ဝိသဟာမိ သာမီ’’တိ။ ‘‘ဧဟိ မာ ဘာယီ’’တိ။ သော ဗေလုဝရုက္ခံ ဥပသင်္ကမိတုံ အသက္ကောန္တော အဝိဒူရေ ဌတွာ ‘‘ဣဒံ သာမိ ဒုဒ္ဒုဘာယနဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုဒ္ဒုဘာယတိ ဘဒ္ဒန္တေ, ယသ္မိံ ဒေသေ ဝသာမဟံ၊
အဟမ္ပေတံ န ဇာနာမိ, ကိမေတံ ဒုဒ္ဒုဘာယတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဒ္ဒုဘာယတီတိ ဒုဒ္ဒုဘသဒ္ဒံ ကရောတိ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဘဒ္ဒံ တဝ အတ္ထု။ ကိမေတန္တိ ယသ္မိံ ပဒေသေ အဟံ ဝသာမိ, တတ္ထ ဒုဒ္ဒုဘာယတိ, အဟမ္ပိ န ဇာနာမိ ‘‘ကိံ ဝါ ဧတံ ဒုဒ္ဒုဘာယတိ, ကေန ဝါ ကာရဏေန ဒုဒ္ဒုဘာယတိ, ကေဝလံ ဒုဒ္ဒုဘာယနသဒ္ဒံ အဿောသိ’’န္တိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ သီဟော ဗေလုဝရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ တာလပဏ္ဏဿ ဟေဋ္ဌာ သသကေန နိပန္နဋ္ဌာနဉ္စေဝ တာလပဏ္ဏမတ္ထကေ ပတိတံ ဗေလုဝပက္ကဉ္စ ဒိသွာ ပထဝိယာ အသံဝဋ္ဋနဘာဝံ တထတော ဇာနိတွာ သသကံ ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ သီဟဝေဂေန ခိပ္ပံ မိဂသံဃာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘တုမှေ မာ ဘာယထာ’’တိ မိဂဂဏံ အဿာသေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သစေ ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တော န ဘဝေယျ, သဗ္ဗေ သမုဒ္ဒံ ပဝိသိတွာ နဿေယျုံ။ ဗောဓိသတ္တံ ပန နိဿာယ သဗ္ဗေ ဇီဝိတံ လဘိံသူတိ။
‘‘ဗေလုဝံ ပတိတံ သုတွာ, ဒုဒ္ဒုဘန္တိ သသော ဇဝိ၊
သသဿ ဝစနံ သုတွာ, သန္တတ္တာ မိဂဝါဟိနီ။
‘‘အပ္ပတွာ ပဒဝိညာဏံ, ပရဃောသာနုသာရိနော၊
ပနာဒပရမာ ဗာလာ, တေ ဟောန္တိ ပရပတ္တိယာ။
‘‘ယေ စ သီလေန သမ္ပန္နာ, ပညာယူပသမေ ရတာ၊
အာရကာ ဝိရတာ ဓီရာ, န ဟောန္တိ ပရပတ္တိယာ’’တိ။ –
ဣမာ တိဿော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
တတ္ထ ဗေလုဝန္တိ ဗေလုဝပက္ကံ။ ဒုဒ္ဒုဘန္တီတိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကုရုမာနံ။ သန္တတ္တာတိ ဥတြသ္တာ။ မိဂဝါဟိနီတိ အနေကသဟဿသင်္ခါ မိဂသေနာ။ ပဒဝိညာဏန္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၂။)ဝိညာဏပဒံ, သောတဝိညာဏကောဋ္ဌာသံ အပါပုဏိတွာတိ အတ္ထော။ တေ ဟောန္တိ ပရပတ္တိယာတိ တေ ပရဃောသာနုသာရိနော တမေဝ ပရဃောသသင်္ခါတံ ပနာဒံ ‘‘ပရမ’’န္တိ မညမာနာ ဗာလာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ ဝိညာဏပဒဿ အပ္ပတ္တတာယ ပရပတ္တိယာဝ ဟောန္တိ, ပရေသံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ယံ ဝါ တံ ဝါ ကရောန္တိ။
သီလေနာတိ အရိယမဂ္ဂေန အာဂတသီလေန သမန္နာဂတာ။ ပညာယူပသမေ ရတာတိ မဂ္ဂေနေဝ အာဂတပညာယ ကိလေသူပသမေ ရတာ, ယထာ ဝါ သီလေန, ဧဝံ ပညာယပိ သမ္ပန္နာ, ကိလေသူပသမေ ရတာတိပိ အတ္ထော။ အာရကာ ဝိရတာ ဓီရာတိ ပါပကိရိယတော အာရကာ ဝိရတာ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟောန္တီတိ တေ ဧဝရူပါ သောတာပန္နာ ပါပတော ဩရတဘာဝေန ကိလေသူပသမေ အဘိရတဘာဝေန စ ဧကဝါရံ မဂ္ဂဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မာ အညေသံ ကထေန္တာနမ္ပိ န သဒ္ဒဟန္တိ န ဂဏှန္တိ။ ကသ္မာ? အတ္တနော ပစ္စက္ခတ္တာတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဿဒ္ဓေါ အကတညူ စ, သန္ဓိစ္ဆေဒေါ စ ယော နရော၊
ဟတာဝကာသော ဝန္တာသော, သ ဝေ ဥတ္တမပေါရိသော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၉၇)၊
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သီဟော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒုဒ္ဒုဘဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၃၂၃] ၃။ ဗြဟ္မဒတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒွယံ ယာစနကောတိ ဣဒံ သတ္ထာ အာဠဝိံ နိဿာယ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ ဝိဟရန္တော ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ဟေဋ္ဌာ မဏိကဏ္ဌဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၃။၇ အာဒယော) အာဂတမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ယာစနဗဟုလာ ဝိညတ္တိဗဟုလာ ဝိဟရထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ တေ ဘိက္ခူ ဂရဟိတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပထဝိဿရေန ရညာ ပဝါရိတာပိ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တဉ္စ ဧကပဋလိကံ ဥပါဟနယုဂဉ္စ ယာစိတုကာမာ ဟိရောတ္တပ္ပဘေဒနဘယေန မဟာဇနမဇ္ဈေ အကထေတွာ ရဟော ကထယိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၃။)အတီတေ ကပိလရဋ္ဌေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ဥတ္တရပဉ္စာလရာဇေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ နိဂမဂါမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အပရဘာဂေ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဝနမူလဖလာဖလေန ယာပေန္တော စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ ဝိစရန္တော ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခံ ပရိယေသမာနော နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇဒွါရံ သမ္ပာပုဏိ။ ရာဇာ တဿာစာရေ စ ဝိဟာရေ စ ပသီဒိတွာ မဟာတလေ နိသီဒါပေတွာ ရာဇာရဟံ ပဏီတဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဥယျာနေယေဝ ဝသာပေသိ။ သော နိဗဒ္ဓံ ရာဇဃရေယေဝ ဘုဉ္ဇန္တော ဝဿာနဿ အစ္စယေန ဟိမဝန္တမေဝ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တဿ ဧကပဋလိကာ ဥပါဟနာ စေဝ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ရာဇာနံ ယာစိဿာမီ’’တိ။ သော ဧကဒိဝသံ ရာဇာနံ ဥယျာနံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါဟနဉ္စ ဆတ္တဉ္စ ယာစိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုန စိန္တေသိ ‘‘ပရံ ‘ဣမံ နာမ ဒေဟီ’တိ ယာစန္တော ရောဒတိ နာမ, ပရောပိ ‘နတ္ထီ’တိ ဝဒန္တော ပဋိရောဒတိ နာမ, ‘မာ ခေါ ပန မံ ရောဒန္တံ မဟာဇနော အဒ္ဒသ, မာ ရာဇာန’’န္တိ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဥဘောပိ ရောဒိတွာ တုဏှီ ဘဝိဿာမာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘မဟာရာဇ, ရဟော ပစ္စာသီသာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ရာဇပုရိသေ အပသက္ကိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သစေ မယိ ယာစန္တေ ရာဇာ န ဒဿတိ, မေတ္တိ နော ဘိဇ္ဇိဿတိ, တသ္မာ န ယာစိဿာမီ’’တိ တံ ဒိဝသံ နာမံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဂစ္ဆ, တာဝ, မဟာရာဇ, ပုနေကဒိဝသံ ဇာနိဿာမီ’’တိ အာဟ။
ပုနေကဒိဝသံ ရညော ဥယျာနံ အာဂတကာလေ တထေဝ ပုန တထေဝါတိ ဧဝံ ယာစိတုံ အသက္ကောန္တဿေဝ ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ အတိက္ကန္တာနိ။ တတော ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ အယျော ‘မဟာရာဇ, ရဟော ပစ္စာသီသာမီ’တိ ဝတွာ ပရိသာယ အပဂတာယ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န ဝိသဟတိ, ဝတ္တုကာမဿေဝဿ ဒွါဒသ ဝဿာနိ အတိက္ကန္တာနိ, စိရံ ခေါ ပနဿ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ရဇ္ဇံ ပစ္စာသီသတိ မညေ, ရဇ္ဇဿ ပန နာမံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တော တုဏှီ ဟောတိ, အဇ္ဇ ဒါနိဿာဟံ ရဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ ဒဿာမီ’’တိ။ သော ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နော ဗောဓိသတ္တေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၄။)‘‘ရဟော ပစ္စာသီသာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပရိသာယ အပဂတာယ တံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တံ အာဟ ‘‘တုမှေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ‘ရဟော ပစ္စာသီသာမီ’တိ ဝတွာ ရဟော လဒ္ဓါပိ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န သက္ကောထ, အဟံ ဝေါ ရဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ ပဝါရေမိ, နိဗ္ဘယာ ဟုတွာ ယံ ဝေါ ရုစ္စတိ, တံ ယာစထာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ယမဟံ ယာစာမိ, တံ ဒဿသီ’’တိ? ‘‘ဒဿာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, မယှံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တဿ ဧကပဋလိကာ ဥပါဟနာ စ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဧတ္တကံ, ဘန္တေ, တုမှေ ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ ယာစိတုံ န သက္ကောထာ’’တိ။ ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ, ဘန္တေ, ဧဝမကတ္ထာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ‘ဣမံ နာမ မေ ဒေဟီ’တိ ယာစန္တော ရောဒတိ နာမ, ‘နတ္ထီ’တိ ဝဒန္တော ပဋိရောဒတိ နာမ။ ‘သစေ တွံ မယာ ယာစိတော န ဒဒေယျာသိ, တံ နော ရောဒိတပဋိရောဒိတံ နာမ မဟာဇနော မာ ပဿတူ’တိ ဧတဒတ္ထံ ရဟော ပစ္စာသီသာမီ’’တိ ဝတွာ အာဒိတော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒွယံ ယာစနကော ရာဇ, ဗြဟ္မဒတ္တ နိဂစ္ဆတိ၊
အလာဘံ ဓနလာဘံ ဝါ, ဧဝံဓမ္မာ ဟိ ယာစနာ။
‘‘ယာစနံ ရောဒနံ အာဟု, ပဉ္စာလာနံ ရထေသဘ၊
ယော ယာစနံ ပစ္စက္ခာတိ, တမာဟု ပဋိရောဒနံ။
‘‘မာ မဒ္ဒသံသု ရောဒန္တံ, ပဉ္စာလာ သုသမာဂတာ၊
တုဝံ ဝါ ပဋိရောဒန္တံ, တသ္မာ ဣစ္ဆာမဟံ ရဟော’’တိ။
တတ္ထ ရာဇ ဗြဟ္မဒတ္တာတိ ဒွီဟိပိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ နိဂစ္ဆတီတိ လဘတိ ဝိန္ဒတိ။ ဧဝံဓမ္မာတိ ဧဝံသဘာဝါ။ အာဟူတိ ပဏ္ဍိတာ ကထေန္တိ။ ပဉ္စာလာနံ ရထေသဘာတိ ပဉ္စာလရဋ္ဌဿ ဣဿရ ရထပဝရ။ ယော ယာစနံ ပစ္စက္ခာတီတိ ယော ပန ယံ ယာစနကံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ တမာဟူတိ တံ ပဋိက္ခိပနံ ‘‘ပဋိရောဒန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မာ မဒ္ဒသံသူတိ တဝ ရဋ္ဌဝါသိနော ပဉ္စာလာ သုသမာဂတာ မံ ရောဒန္တံ မာ အဒ္ဒသံသူတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂါရဝလက္ခဏေ ပသီဒိတွာ ဝရံ ဒဒမာနော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒဒါမိ တေ ဗြာဟ္မဏ ရောဟိဏီနံ, ဂဝံ သဟဿံ သဟ ပုင်္ဂဝေန၊
အရိယော ဟိ အရိယဿ ကထံ န ဒဇ္ဇာ, သုတွာန ဂါထာ တဝ ဓမ္မယုတ္တာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၅။)တတ္ထ ရောဟိဏီနန္တိ ရတ္တဝဏ္ဏာနံ။ အရိယောတိ အာစာရသမ္ပန္နော။ အရိယဿာတိ အာစာရသမ္ပန္နဿ။ ကထံ န ဒဇ္ဇာတိ ကေန ကာရဏေန န ဒဒေယျ။ ဓမ္မယုတ္တာတိ ကာရဏယုတ္တာ။
ဗောဓိသတ္တော ပန ‘‘နာဟံ, မဟာရာဇ, ဝတ္ထုကာမေဟိ အတ္ထိကော, ယံ အဟံ ယာစာမိ, တဒေဝ မေ ဒေဟီ’’တိ ဧကပဋလိကာ ဥပါဟနာ စ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, ဒါနံ ဒေဟိ, သီလံ ရက္ခာဟိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ရာဇာနံ ဩဝဒိတွာ တဿ ယာစန္တဿေဝ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတော။ တတ္ထ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဗြဟ္မဒတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၃၂၄] ၄။ စမ္မသာဋကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကလျာဏရူပေါ ဝတယန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စမ္မသာဋကံ နာမ ပရိဗ္ဗာဇကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿ ကိရ စမ္မမေဝ နိဝါသနဉ္စ ပါရုပနဉ္စ ဟောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမာ နိက္ခမိတွာ သာဝတ္ထိယံ ဘိက္ခာယ စရန္တော ဧဠကာနံ ယုဇ္ဈနဋ္ဌာနံ သမ္ပာပုဏိ။ ဧဠကော တံ ဒိသွာ ပဟရိတုကာမော ဩသက္ကိ။ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘ဧသ မယှံ အပစိတိံ ဒဿေတီ’’တိ န ပဋိက္ကမိ။ ဧဠကော ဝေဂေနာဂန္တွာ တံ ဦရုမှိ ပဟရိတွာ ပါတေသိ။ တဿ တံ အသန္တပဂ္ဂဟဏကာရဏံ ဘိက္ခုသံဃေ ပါကဋံ အဟောသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, စမ္မသာဋကပရိဗ္ဗာဇကော အသန္တပဂ္ဂဟံ ကတွာ ဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ အသန္တပဂ္ဂဟံ ကတွာ ဝိနာသံ ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဝါဏိဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဝဏိဇ္ဇံ ကရောတိ။ တဒါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၆။)ဧကော စမ္မသာဋကပရိဗ္ဗာဇကော ဗာရာဏသိယံ ဘိက္ခာယ စရန္တော ဧဠကာနံ ယုဇ္ဈနဋ္ဌာနံ ပတွာ ဧဠကံ ဩသက္ကန္တံ ဒိသွာ ‘‘အပစိတိံ မေ ကရောတီ’’တိ သညာယ အပဋိက္ကမိတွာ ‘‘ဣမေသံ ဧတ္တကာနံ မနုဿာနံ အန္တရေ အယံ ဧကော ဧဠကော အမှာကံ ဂုဏံ ဇာနာတီ’’တိ တဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌိတောဝ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကလျာဏရူပေါ ဝတယံ စတုပ္ပဒေါ, သုဘဒ္ဒကော စေဝ သုပေသလော စ၊
ယော ဗြာဟ္မဏံ ဇာတိမန္တူပပန္နံ, အပစာယတိ မေဏ္ဍဝရော ယသဿီ’’တိ။
တတ္ထ ကလျာဏရူပေါတိ ကလျာဏဇာတိကော။ သုပေသလောတိ သုဋ္ဌု ပိယသီလော။ ဇာတိမန္တူပပန္နန္တိ ဇာတိယာ စ မန္တေဟိ စ သမ္ပန္နံ။ ယသဿီတိ ဝဏ္ဏဘဏနမေတံ။
တသ္မိံ ခဏေ အာပဏေ နိသိန္နော ပဏ္ဍိတဝါဏိဇော တံ ပရိဗ္ဗာဇကံ နိသေဓေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာ ဗြာဟ္မဏ ဣတ္တရဒဿနေန, ဝိဿာသမာပဇ္ဇိ စတုပ္ပဒဿ၊
ဒဠှပ္ပဟာရံ အဘိကင်္ခမာနော, အဝသက္ကတီ ဒဿတိ သုပ္ပဟာရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတ္တရဒဿနေနာတိ ခဏိကဒဿနေန။
တဿ ပဏ္ဍိတဝါဏိဇဿ ကထေန္တဿေဝ သော မေဏ္ဍကော ဝေဂေနာဂန္တွာ ဦရုမှိ ပဟရိတွာ တံ တတ္ထေဝ ဝေဒနာပ္ပတ္တံ ကတွာ ပါတေသိ။ သော ပရိဒေဝမာနော နိပဇ္ဇိ။ သတ္ထာ တံ ကာရဏံ ပကာသေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဦရုဋ္ဌိ ဘဂ္ဂံ ဝဋ္ဋိတော ခါရိဘာရော, သဗ္ဗဉ္စ ဘဏ္ဍံ ဗြာဟ္မဏဿ ဘိန္နံ၊
ဥဘောပိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒတိ, အတိဓာဝထ ဟညတေ ဗြဟ္မစာရီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၇။)တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဦရုဋ္ဌိကံ ဘဂ္ဂံ, ခါရိဘာရော ဝဋ္ဋိတော ပဝဋ္ဋိတော, တသ္မိံ ပဝဋ္ဋမာနေ ယံ တတ္ထ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဥပကရဏဘဏ္ဍံ, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဘိန္နံ, သောပိ ဥဘော ဗာဟာ ဥက္ခိပိတွာ ပရိဝါရေတွာ ဌိတပရိသံ သန္ဓာယ ‘‘အဘိဓာဝထ, ဟညတေ ဗြဟ္မစာရီ’’တိ ဝဒန္တော ကန္ဒတိ ရောဒတိ ပရိဒေဝတီတိ။
ပရိဗ္ဗာဇကော စတုတ္ထံ ဂါထံ အာဟ –
‘‘ဧဝံ သော နိဟတော သေတိ, ယော အပူဇံ ပသံသတိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ ပဟတော, ဟတော မေဏ္ဍေန ဒုမ္မတီ’’တိ။
တတ္ထ အပူဇန္တိ အပူဇနီယံ။ ယထာဟမဇ္ဇာတိ ယထာ အဟံ အဇ္ဇ အသန္တပဂ္ဂဟံ ကတွာ ဌိတော မေဏ္ဍေန ဒဠှပ္ပဟာရေန ပဟတော ဧတ္ထေဝ မာရိတော။ ဒုမ္မတီတိ ဒုပ္ပညော။ ဧဝံ ယော အညောပိ အသန္တပဂ္ဂဟံ ကရိဿတိ, သောပိ အဟံ ဝိယ ဒုက္ခံ အနုဘဝိဿတီတိ သော ပရိဒေဝန္တော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တောတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ စမ္မသာဋကော ဧတရဟိ စမ္မသာဋကော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတဝါဏိဇော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စမ္မသာဋကဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၃၂၅] ၅။ ဂေါဓရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
သမဏံ တံ မညမာနောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုဟကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓာပိ ဘိက္ခူ တံ ဘိက္ခုံ အာနေတွာ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, ဘိက္ခု ကုဟကော’’တိ သတ္ထု ဒဿေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကုဟကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဂေါဓယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာယဗလေန သမ္ပန္နော အရညေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၈။)ဝသတိ။ ဧကော ဒုသီလတာပသောပိ တဿ အဝိဒူရေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဂေါစရာယ စရန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘သီလဝန္တတာပသဿ ပဏ္ဏသာလာ ဘဝိဿတီ’’တိ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆတိ။ အထေကဒိဝသံ သော ကူဋတာပသော ဥပဋ္ဌာကကုလေ သမ္ပာဒိတံ မဓုရမံသံ လဘိတွာ ‘‘ကိံ မံသံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂေါဓမံသ’’န္တိ သုတွာ ရသတဏှာယ အဘိဘူတော ‘‘မယှံ အဿမပဒံ နိဗဒ္ဓံ အာဂစ္ဆမာနံ ဂေါဓံ မာရေတွာ ယထာရုစိ ပစိတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ သပ္ပိဒဓိကဋုကဘဏ္ဍာဒီနိ ဂဟေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ မုဂ္ဂရံ ဂဟေတွာ ကာသာဝေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အာဂမနံ ဩလောကေန္တော ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဥပသန္တူပသန္တော ဝိယ နိသီဒိ။
သော အာဂန္တွာ တံ ပဒုဋ္ဌိန္ဒြိယံ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ အမှာကံ သဇာတိကမံသံ ခါဒိတံ ဘဝိဿတိ, ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ အဓောဝါတေ ဌတွာ သရီရဂန္ဓံ ဃာယိတွာ သဇာတိမံသဿ ခါဒိတဘာဝံ ဉတွာ တာပသံ အနုပဂမ္မ ပဋိက္ကမိတွာ စရိ။ တာပသောပိ တဿ အနာဂမနဘာဝံ ဉတွာ မုဂ္ဂရံ ခိပိ, မုဂ္ဂရော သရီရေ အပတိတွာ နင်္ဂုဋ္ဌကောဋိံ ပါပုဏိ။ တာပသော ‘‘ဂစ္ဆ ဝိရဒ္ဓေါသ္မီ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မံ တာဝ ဝိရဒ္ဓေါသိ, စတ္တာရော ပန အပါယေ န ဝိရဒ္ဓေါသီ’’တိ ဝတွာ ပလာယိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတံ ဝမ္မိကံ ပဝိသိတွာ အညေန ဆိဒ္ဒေန သီသံ နီဟရိတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သမဏံ တံ မညမာနော, ဥပဂစ္ဆိမသညတံ၊
သော မံ ဒဏ္ဍေန ပါဟာသိ, ယထာ အဿမဏော တထာ။
‘‘ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ၊
အဗ္ဘန္တရံ တေ ဂဟနံ, ဗာဟိရံ ပရိမဇ္ဇသီ’’တိ။
တတ္ထ အသညတန္တိ အဟံ ကာယာဒီဟိ အသညတံ အဿမဏမေဝ သမာနံ တံ ‘‘သမဏော ဧသော’’တိ သမိတပါပတာယ သမဏံ မညမာနော ဥပဂစ္ဆိံ။ ပါဟာသီတိ ပဟရိ။ အဇိနသာဋိယာတိ ဧကံသံ ကတွာ ပါရုတေန အဇိနစမ္မေန တုယှံ ကော အတ္ထော။ အဗ္ဘန္တရံ တေ ဂဟနန္တိ တဝ သရီရဗ္ဘန္တရံ ဝိသပူရာ ဝိယ အလာဗု, ဂူထပူရော ဝိယ အာဝါဋော, အာသီဝိသပူရော ဝိယ ဝမ္မိကော ကိလေသဂဟနံ။ ဗာဟိရန္တိ ကေဝလံ ဗဟိသရီရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၉။)ပရိမဇ္ဇသိ, တံ အန္တောဖရုသတာယ ဗဟိမဋ္ဌတာယ ဟတ္ထိလဏ္ဍံ ဝိယ အဿလဏ္ဍံ ဝိယ စ ဟောတီတိ။
တံ သုတွာ တာပသော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဟိ ဂေါဓ နိဝတ္တဿု, ဘုဉ္ဇ သာလီနမောဒနံ၊
တေလံ လောဏဉ္စ မေ အတ္ထိ, ပဟူတံ မယှ ပိပ္ဖလီ’’တိ။
တတ္ထ ပဟူတံ မယှ ပိပ္ဖလီတိ န ကေဝလံ သာလီနမောဒနံ တေလလောဏမေဝ, ဟိင်္ဂုဇီရကသိင်္ဂိဝေရလသုဏမရိစပိပ္ဖလိပ္ပဘေဒံ ကဋုကဘဏ္ဍမ္ပိ မယှံ ဗဟု အတ္ထိ, တေနာဘိသင်္ခတံ သာလီနမောဒနံ ဘုဉ္ဇာဟီတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧသ ဘိယျော ပဝေက္ခာမိ, ဝမ္မိကံ သတပေါရိသံ၊
တေလံ လောဏဉ္စ ကိတ္တေသိ, အဟိတံ မယှ ပိပ္ဖလီ’’တိ။
တတ္ထ ပဝေက္ခာမီတိ ပဝိသိဿာမိ။ အဟိတန္တိ ယံ ဧတံ တဝ ကဋုကဘဏ္ဍသင်္ခါတံ ပိပ္ဖလိ, ဧတံ မယှံ အဟိတံ အသပ္ပါယန္တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အရေ, ကူဋဇဋိလ, သစေ ဣဓ ဝသိဿသိ, ဂေါစရဂါမေ မနုဿေဟေဝ တံ ‘အယံ စောရော’တိ ဂါဟာပေတွာ ဝိပ္ပကာရံ ပါပေဿာမိ, သီဃံ ပလာယဿူ’’တိ သန္တဇ္ဇေသိ။ ကူဋဇဋိလော တတော ပလာယိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကူဋဇဋိလော အယံ ကုဟကဘိက္ခု အဟောသိ, ဂေါဓရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဂေါဓရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၃၂၆] ၆။ ကက္ကာရုဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာယေန ယော နာဝဟရေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿ ဟိ သံဃံ ဘိန္ဒိတွာ ဂတဿ အဂ္ဂသာဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ ပက္ကန္တာယ ဥဏှံ လောဟိတံ မုခတော ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။ အထ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၀။)မုသာဝါဒံ ကတွာ သံဃံ ဘိန္ဒိတွာ ဣဒါနိ ဂိလာနော ဟုတွာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘောတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မုသာဝါဒီယေဝ, န စေသ ဣဒါနေဝ မုသာဝါဒံ ကတွာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘောတိ, ပုဗ္ဗေပိ အနုဘောသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တာဝတိံသဘဝနေ အညတရော ဒေဝပုတ္တော အဟောသိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဗာရာဏသိယံ မဟာဥဿဝေါ အဟောသိ။ ဗဟူ နာဂါ စ သုပဏ္ဏာ စ ဘူမဋ္ဌကာ စ ဒေဝါ အာဂန္တွာ ဥဿဝံ ဩလောကယိံသု။ တာဝတိံသဘဝနတောပိ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ ကက္ကာရူနိ နာမ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ တေဟိ ကတစုမ္ဗဋကံ ပိဠန္ဓိတွာ ဥဿဝဒဿနံ အာဂမိံသု။ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိနဂရံ တေသံ ပုပ္ဖါနံ ဂန္ဓေန ဧကဂန္ဓံ အဟောသိ။ မနုဿာ ‘‘ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ ကေန ပိဠန္ဓိတာနီ’’တိ ဥပဓာရေန္တာ ဝိစရန္တိ။ တေ ဒေဝပုတ္တာ ‘‘အမှေ ဧတေ ဥပဓာရေန္တီ’’တိ ဉတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ဥပ္ပတိတွာ မဟန္တေန ဒေဝါနုဘာဝေန အာကာသေ အဋ္ဌံသု။ မဟာဇနော သန္နိပတိ, ရာဇာပိ သဒ္ဓိံ ဥပရာဇာဒီဟိ အဂမာသိ။ အထ နေ ‘‘ကတရဒေဝလောကတော, သာမိ, အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘တာဝတိံသဒေဝလောကတော အာဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘ကေန ကမ္မေန အာဂတတ္ထာ’’တိ။ ‘‘ဥဿဝဒဿနတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘ကိံပုပ္ဖါနိ နာမေတာနီ’’တိ? ‘‘ဒိဗ္ဗကက္ကာရုပုပ္ဖါနိ နာမာ’’တိ။ ‘‘သာမိ, တုမှေ ဒေဝလောကေ အညာနိ ပိဠန္ဓေယျာထ, ဣမာနိ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗကက္ကာရုပုပ္ဖါနိ မဟာနုဘာဝါနိ ဒေဝါနညေဝ အနုစ္ဆဝိကာနိ, မနုဿလောကေ လာမကာနံ ဒုပ္ပညာနံ ဟီနာဓိမုတ္တိကာနံ ဒုဿီလာနံ နာနုစ္ဆဝိကာနိ။ ယေ ပန မနုဿာ ဣမေဟိ စ ဣမေဟိ စ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ, တေသံ ဧတာနိ အနုစ္ဆဝိကာနီ’’တိ အာဟံသု။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တေသု ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာယေန ယော နာဝဟရေ, ဝါစာယ န မုသာ ဘဏေ၊
ယသော လဒ္ဓါ န မဇ္ဇေယျ, သ ဝေ ကက္ကာရုမရဟတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ကာယေန ပရဿ သန္တကံ တိဏသလာကမ္ပိ နာဝဟရတိ, ဝါစာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇမာနောပိ မုသာဝါဒံ န ဘဏတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၁။)ဒေသနာသီသမေဝေတံ, ကာယဒွါရဝစီဒွါရမနောဒွါရေဟိ ပန ယော ဒသပိ အကုသလကမ္မပထေ န ကရောတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ ယသော လဒ္ဓါတိ ဣဿရိယဉ္စ လဘိတွာ ယော ဣဿရိယမဒမတ္တော သတိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ, သ ဝေ ဧဝရူပေါ ဣမေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော ပုဂ္ဂလော ဣမံ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖံ အရဟတိ။ တသ္မာ ယော ဣမေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော, သော ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ ယာစိတုံ အရဟတိ, တဿ ဒဿာမီတိ။
တံ သုတွာ ပုရောဟိတော စိန္တေသိ ‘‘မယှံ ဣမေသု ဂုဏေသု ဧကောပိ နတ္ထိ, မုသာဝါဒံ ပန ဝတွာ ဧတာနိ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ ပိဠန္ဓိဿာမိ, ဧဝံ မံ မဟာဇနော ‘ဂုဏသမ္ပန္နော အယ’န္တိ ဇာနိဿတီ’’တိ။ သော ‘‘အဟံ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဝတွာ တာနိ ပုပ္ဖါနိ အာဟရာပေတွာ ပိဠန္ဓိတွာ ဒုတိယံ ဒေဝပုတ္တံ ယာစိ။ သော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မေန ဝိတ္တမေသေယျ, န နိကတျာ ဓနံ ဟရေ၊
ဘောဂေ လဒ္ဓါ န မဇ္ဇေယျ, သ ဝေ ကက္ကာရုမရဟတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဓမ္မေန ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေန သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိတ္တံ ပရိယေသေယျ။ န နိကတျာတိ န ဝဉ္စနာယ ဓနံ ဟရေယျ, ဝတ္ထာဘရဏာဒိကေ ဘောဂေ လဘိတွာ ပမာဒံ နာပဇ္ဇေယျ, ဧဝရူပေါ ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ အရဟတီတိ။
ပုရောဟိတော ‘‘အဟံ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဝတွာ တာနိ အာဟရာပေတွာ ပိဠန္ဓိတွာ တတိယံ ဒေဝပုတ္တံ ယာစိ။ သော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယဿ စိတ္တံ အဟာလိဒ္ဒံ, သဒ္ဓါ စ အဝိရာဂိနီ၊
ဧကော သာဒုံ န ဘုဉ္ဇေယျ, သ ဝေ ကက္ကာရုမရဟတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ အဟာလိဒ္ဒံ ဟလိဒ္ဒိရာဂေါ ဝိယ ခိပ္ပံ န ဝိရဇ္ဇတိ, ထိရမေဝ ဟောတိ။ သဒ္ဓါ စ အဝိရာဂိနီတိ ကမ္မံ ဝါ ဝိပါကံ ဝါ ဩကပ္ပနီယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ အပ္ပမတ္တကေနေဝ န ဝိရဇ္ဇတိ န ဘိဇ္ဇတိ။ ယော ယာစကေ ဝါ အညေ ဝါ သံဝိဘာဂါရဟေ ပုဂ္ဂလေ ဗဟိ ကတွာ ဧကကောဝ သာဒုရသဘောဇနံ န ဘုဉ္ဇတိ, နေသံ သံဝိဘဇိတွာ ဘုဉ္ဇတိ, သော ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ အရဟတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၂။)ပုရောဟိတော ‘‘အဟံ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဝတွာ တာနိ ပုပ္ဖါနိ အာဟရာပေတွာ ပိဠန္ဓိတွာ စတုတ္ထံ ဒေဝပုတ္တံ ယာစိ။ သော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သမ္မုခါ ဝါ တိရောက္ခာ ဝါ, ယော သန္တေ န ပရိဘာသတိ၊
ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, သ ဝေ ကက္ကာရုမရဟတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော သမ္မုခါ ဝါ ပရမ္မုခါ ဝါ သီလာဒိဂုဏယုတ္တေ သန္တေ ဥတ္တမပဏ္ဍိတပုရိသေ န အက္ကောသတိ န ပရိဘာသတိ, ယံ ဝါစာယ ဝဒတိ, တဒေဝ ကာယေန ကရောတိ, သော ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ အရဟတီတိ။
ပုရောဟိတော ‘‘အဟံ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဝတွာ တာနိပိ အာဟရာပေတွာ ပိဠန္ဓိ။ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ စတ္တာရိ ပုပ္ဖစုမ္ဗဋကာနိ ပုရောဟိတဿ ဒတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတာ။ တေသံ ဂတကာလေ ပုရောဟိတဿ သီသေ မဟတီ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တိခိဏသိခရေန နိမ္မထိတံ ဝိယ စ အယပဋ္ဋေန ပီဠိတံ ဝိယ စ သီသံ အဟောသိ။ သော ဝေဒနာပ္ပတ္တော အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနော မဟာသဒ္ဒေန ဝိရဝိ, ‘‘ကိမေတ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ မမဗ္ဘန္တရေ အဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ဂုဏေ ‘အတ္ထီ’တိ မုသာဝါဒံ ကတွာ တေ ဒေဝပုတ္တေ ဣမာနိ ပုပ္ဖါနိ ယာစိံ, ဟရထေတာနိ မမ သီသတော’’တိ အာဟ။ တာနိ ဟရန္တာပိ ဟရိတုံ နာသက္ခိံသု, အယပဋ္ဋေန ဗဒ္ဓါနိ ဝိယ အဟေသုံ။ အထ နံ ဥက္ခိပိတွာ ဂေဟံ နယိံသု။ တတ္ထ တဿ ဝိရဝန္တဿ သတ္တ ဒိဝသာ ဝီတိဝတ္တာ။
ရာဇာ အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဒုဿီလဗြာဟ္မဏော မရိဿတိ, ကိံ ကရောမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, ပုန ဥဿဝံ ကာရေမ, ဒေဝပုတ္တာ ပုန အာဂစ္ဆိဿန္တီ’’တိ။ ရာဇာ ပုန ဥဿဝံ ကာရေသိ။ ဒေဝပုတ္တာ ပုန အာဂန္တွာ သကလနဂရံ ပုပ္ဖဂန္ဓေန ဧကဂန္ဓံ ကတွာ တထေဝ ရာဇင်္ဂဏေ အဋ္ဌံသု, မဟာဇနော သန္နိပတိတွာ ဒုဿီလဗြာဟ္မဏံ အာနေတွာ တေသံ ပုရတော ဥတ္တာနံ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သော ‘‘ဇီဝိတံ မေ ဒေထ, သာမီ’’တိ ဒေဝပုတ္တေ ယာစိ။ ဒေဝပုတ္တာ ‘‘တုယှံ ဒုဿီလဿ ပါပဓမ္မဿ အနနုစ္ဆဝိကာနေဝေတာနိ ပုပ္ဖါနိ, တွံ ပန ‘အမှေ ဝဉ္စေဿာမီ’တိ သညီ အဟောသိ, အတ္တနော မုသာဝါဒဖလံ လဒ္ဓ’’န္တိ မဟာဇနမဇ္ဈေ ဒုဿီလဗြာဟ္မဏံ ဂရဟိတွာ သီသတော ပုပ္ဖစုမ္ဗဋကံ အပနေတွာ မဟာဇနဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၃။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗြာဟ္မဏော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, တေသု ဒေဝပုတ္တေသု ဧကော ကဿပေါ, ဧကော မောဂ္ဂလ္လာနော, ဧကော သာရိပုတ္တော, ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကက္ကာရုဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
ဝါတိ စာယံ တတော ဂန္ဓောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ? ‘‘ကိလေသဝသေန, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခု မာတုဂါမော နာမ အရက္ခိယော, န သက္ကာ ရက္ခိတုံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပန မာတုဂါမံ မဟာသမုဒ္ဒမဇ္ဈေ သိမ္ဗလိရုက္ခဝိမာနေ ဝသာပေန္တာပိ ရက္ခိတုံ နာသက္ခိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ကာကဝတီ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ အဘိရူပါ ဒေဝစ္ဆရာ ဝိယ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပန အတီတဝတ္ထု ကုဏာလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပနေကော သုပဏ္ဏရာဇာ မနုဿဝေသေန အာဂန္တွာ ရညာ သဟ ဇူတံ ကီဠန္တော ကာကဝတိယာ အဂ္ဂမဟေသိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော တံ အာဒါယ သုပဏ္ဏဘဝနံ နေတွာ တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမိ။ ရာဇာ ဒေဝိံ အပဿန္တော နဋကုဝေရံ နာမ ဂန္ဓဗ္ဗံ ‘‘တွံ ဝိစိနာဟိ န’’န္တိ အာဟ။ သော တံ သုပဏ္ဏရာဇာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ သရေ ဧရကဝနေ နိပဇ္ဇိတွာ တတော သုပဏ္ဏဿ ဂမနကာလေ ပတ္တန္တရေ နိသီဒိတွာ သုပဏ္ဏဘဝနံ ပတွာ ပတ္တန္တရတော နိက္ခမိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ကတွာ ပုန တဿေဝ ပတ္တန္တရေ နိသိန္နော အာဂန္တွာ သုပဏ္ဏဿ ရညာ သဒ္ဓိံ ဇူတကီဠနကာလေ အတ္တနော ဝီဏံ ဂဟေတွာ ဇူတမဏ္ဍလံ ဂန္တွာ ရညော သန္တိကေ ဌိတော ဂီတဝသေန ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၄။)‘‘ဝါတိ စာယံ တတော ဂန္ဓော, ယတ္ထ မေ ဝသတီ ပိယာ၊
ဒူရေ ဣတော ဟိ ကာကဝတီ, ယတ္ထ မေ နိရတော မနော’’တိ။
တတ္ထ ဂန္ဓောတိ တဿာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဝိလိတ္တာယ သရီရဂန္ဓော။ ယတ္ထ မေတိ ယတ္ထ သုပဏ္ဏဘဝနေ မမ ပိယာ ဝသတိ, တတော ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ကတကာယသံသဂ္ဂါယ တဿာ ဣမဿ ကာယေန သဒ္ဓိံ အာဂတော ဂန္ဓော ဝါယတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒူရေ ဣတောတိ ဣမမှာ ဌာနာ ဒူရေ။ ဟိ-ကာရော နိပါတမတ္တော။ ကာကဝတီတိ ကာကဝတီ ဒေဝီ။ ယတ္ထ မေတိ ယဿာ ဥပရိ မမ မနော နိရတော။
တံ သုတွာ သုပဏ္ဏော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကထံ သမုဒ္ဒမတရီ, ကထံ အတရိ ကေပုကံ၊
ကထံ သတ္တ သမုဒ္ဒါနိ, ကထံ သိမ္ဗလိမာရုဟီ’’တိ။
တဿတ္ထော – တွံ ဣမံ ဇမ္ဗုဒီပသမုဒ္ဒံ တဿ ပရတော ကေပုကံ နာမ နဒိံ ပဗ္ဗတန္တရေသု ဌိတာနိ သတ္တ သမုဒ္ဒါနိ စ ကထံ အတရိ, ကေနုပါယေန တိဏ္ဏော သတ္တ သမုဒ္ဒါနိ အတိက္ကမိတွာ ဌိတံ အမှာကံ ဘဝနံ သိမ္ဗလိရုက္ခဉ္စ ကထံ အာရုဟီတိ။
တံ သုတွာ နဋကုဝေရော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တယာ သမုဒ္ဒမတရိံ, တယာ အတရိ ကေပုကံ၊
တယာ သတ္တ သမုဒ္ဒါနိ, တယာ သိမ္ဗလိမာရုဟိ’’န္တိ။
တတ္ထ တယာတိ တယာ ကရဏဘူတေန တဝ ပတ္တန္တရေ နိသိန္နော အဟံ သဗ္ဗမေတံ အကာသိန္တိ အတ္ထော။
တတော သုပဏ္ဏရာဇာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓိရတ္ထု မံ မဟာကာယံ, ဓိရတ္ထု မံ အစေတနံ၊
ယတ္ထ ဇာယာယဟံ ဇာရံ, အာဝဟာမိ ဝဟာမိ စာ’’တိ။
တတ္ထ ဓိရတ္ထု မန္တိ အတ္တာနံ ဂရဟန္တော အာဟ။ အစေတနန္တိ မဟာသရီရတာယ လဟုဘာဝဂရုဘာဝဿ အဇာနနတာယ အစေတနံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အဟံ အတ္တနော ဇာယာယ ဇာရံ ဣမံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၅။)ဂန္ဓဗ္ဗံ ပတ္တန္တရေ နိသိန္နံ အာနေန္တော အာဝဟာမိ နေန္တော စ ဝဟာမိ, တသ္မာ ဓိရတ္ထု မန္တိ။ သော တံ အာနေတွာ ဗာရာဏသိရညော ဒတွာ ပုန နဂရံ နာဂမာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ နဋကုဝေရော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အဟောသိ, ရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကာကဝတီဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၃၂၈] ၈။ အနနုသောစိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဗဟူနံ ဝိဇ္ဇတီ ဘောတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မတဘရိယံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဘရိယာယ မတာယ န နှာယိ န ပိဝိ န လိမ္ပိ န ဘုဉ္ဇိ, န ကမ္မန္တေ ပယောဇေသိ, အညဒတ္ထု သောကာဘိဘူတော အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ပရိဒေဝမာနော ဝိစရိ။ အဗ္ဘန္တရေ ပနဿ ကုဋေ ပဒီပေါ ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယော ဇလတိ။ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ မံ ဌပေတွာ အညော ကောစိ သောကံ နီဟရိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဒါယကော နတ္ထိ, ဘဝိဿာမိဿ အဝဿယော’’တိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ပစ္ဆာသမဏံ အာဒါယ တဿ ဂေဟဒွါရံ ဂန္တွာ ကုဋုမ္ဗိကေန သုတာဂမနော ကတပစ္စုဂ္ဂမနာဒိသက္ကာရော ပညတ္တာသနေ နိသိန္နော ကုဋုမ္ဗိကံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နံ ‘‘ကိံ, ဥပါသက, စိန္တေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဘရိယာ မေ ကာလကတာ, တမဟံ အနုသောစန္တော စိန္တေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပါသက, ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ နာမ ဘိဇ္ဇတိ, တသ္မိံ ဘိန္နေ န ယုတ္တံ စိန္တေတုံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဘရိယာယ မတာယ ‘ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ ဘိဇ္ဇတီ’တိ န စိန္တယိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။ အတီတဝတ္ထု ဒသကနိပါတေ စူဠဗောဓိဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၄၉ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ, အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၆။)မာတာပိတူနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဣမသ္မိံ ဇာတကေ ဗောဓိသတ္တော ကောမာရဗြဟ္မစာရီ အဟောသိ။ အထဿ မာတာပိတရော ‘‘တဝ ဒါရိကပရိယေသနံ ကရောမာ’’တိ အာရောစယိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘န မယှံ ဃရာဝါသေနတ္ထော, အဟံ တုမှာကံ အစ္စယေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတော ဧကံ ကဉ္စနရူပကံ ကာရေတွာ ‘‘ဧဝရူပံ ကုမာရိကံ လဘမာနော ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တဿ မာတာပိတရော တံ ကဉ္စနရူပကံ ပဋိစ္ဆန္နယာနေ အာရောပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ ဇမ္ဗုဒီပတလံ ဝိစရန္တာ ယတ္ထ ဧဝရူပံ ဗြာဟ္မဏကုမာရိကံ ပဿထ, တတ္ထ ဣမံ ကဉ္စနရူပကံ ဒတွာ တံ အာနေထာ’’တိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မနုဿေ ပေသေသုံ။
တသ္မိံ ပန ကာလေ ဧကော ပုညဝါ သတ္တော ဗြဟ္မလောကတော စဝိတွာ ကာသိရဋ္ဌေယေဝ နိဂမဂါမေ အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ကုမာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘သမ္မိလ္လဟာသိနီ’’တိဿာ နာမံ အကံသု။ သာ သောဠသဝဿကာလေ အဘိရူပါ အဟောသိ ပါသာဒိကာ ဒေဝစ္ဆရပ္ပဋိဘာဂါ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာ။ တဿာပိ ကိလေသဝသေန စိတ္တံ နာမ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ, အစ္စန္တဗြဟ္မစာရိနီ အဟောသိ။ ကဉ္စနရူပကံ အာဒါယ ဝိစရန္တာ မနုဿာ တံ ဂါမံ ပါပုဏိံသု။ တတ္ထ မနုဿာ တံ ဒိသွာ ‘‘အသုကဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ သမ္မိလ္လဟာသိနီ ကိံကာရဏာ ဣဓ ဌိတာ’’တိ အာဟံသု။ မနုဿာ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏကုလံ ဂန္တွာ သမ္မိလ္လဟာသိနိံ ဝါရေသုံ။ သာ ‘‘အဟံ တုမှာကံ အစ္စယေန ပဗ္ဗဇိဿာမိ, န မေ ဃရာဝါသေနတ္ထော’’တိ မာတာပိတူနံ သာသနံ ပေသေသိ။ တေ ‘‘ကိံ ကရောသိ ကုမာရိကေ’’တိ ဝတွာ ကဉ္စနရူပကံ ဂဟေတွာ တံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ပေသယိံသု။ ဗောဓိသတ္တဿ စ သမ္မိလ္လဟာသိနိယာ စ ဥဘိန္နမ္ပိ အနိစ္ဆန္တာနညေဝ မင်္ဂလံ ကရိံသု။ တေ ဧကဂဗ္ဘေ ဝသမာနာ ဧကသ္မိံ သယနေ သယန္တာပိ န အညမညံ ကိလေသဝသေန ဩလောကယိံသု, ဒွေ ဘိက္ခူ ဒွေ ဗြာဟ္မာနော ဝိယ စ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိံသု။
အပရဘာဂေ ဗောဓိသတ္တဿ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ သော တေသံ သရီရကိစ္စံ ကတွာ သမ္မိလ္လဟာသိနိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မမ ကုလသန္တကာ အသီတိကောဋိယော, တဝ ကုလသန္တကာ အသီတိကောဋိယောတိ ဣမံ ဧတ္တကံ ဓနံ ဂဟေတွာ ဣမံ ကုဋုမ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇာဟိ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အယျပုတ္တ, တယိ ပဗ္ဗဇန္တေ အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, န သက္ကောမိ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၇။)ဇဟိတု’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧဟီ’’တိ သဗ္ဗံ ဓနံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဥဘောပိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရာ တတ္ထ စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဟိမဝန္တာ ဩတရိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိံသု။
တေသံ တတ္ထ ဝသန္တာနံ သုခုမာလာယ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ နိရောဇံ မိဿကဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇန္တိယာ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သာ သပ္ပါယဘေသဇ္ဇံ အလဘမာနာ ဒုဗ္ဗလာ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဘိက္ခာစာရဝေလာယ တံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ နဂရဒွါရံ နေတွာ ဧကိဿာ သာလာယ ဖလကေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သယံ ဘိက္ခာယ ပါဝိသိ။ သာ တသ္မိံ အနိက္ခန္တေယေဝ ကာလမကာသိ။ မဟာဇနော ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပရိဝါရေတွာ ရောဒတိ ပရိဒေဝတိ။ ဗောဓိသတ္တော ဘိက္ခံ စရိတွာ အာဂတော တဿာ မတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ ဘိဇ္ဇတိ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဧဝံဂတိကာယေဝါ’’တိ ဝတွာ တာယ နိပန္နဖလကေယေဝ နိသီဒိတွာ မိဿကဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေသိ။ ပရိဝါရေတွာ ဌိတမဟာဇနော ‘‘အယံ တေ, ဘန္တေ, ပရိဗ္ဗာဇိကာ ကိံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဂိဟိကာလေ မေ ပါဒပရိစာရိကာ အဟောသီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, မယံ တာဝ န သဏ္ဌာမ ရောဒါမ ပရိဒေဝါမ, တုမှေ ကသ္မာ န ရောဒထာ’’တိ? ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဇီဝမာနာ တာဝ ဧသာ မမ ကိဉ္စိ ဟောတိ, ဣဒါနိ ပရလောကသမင်္ဂိတာယ န ကိဉ္စိ ဟောတိ, မရဏဝသံ ဂတာ, အဟံ ကိဿ ရောဒါမီ’’တိ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဗဟူနံ ဝိဇ္ဇတီ ဘောတီ, တေဟိ မေ ကိံ ဘဝိဿတိ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ပိယံ သမ္မိလ္လဟာသိနိံ။
‘‘တံ တံ စေ အနုသောစေယျ, ယံ ယံ တဿ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အတ္တာနမနုသောစေယျ, သဒါ မစ္စုဝသံ ပတံ။
‘‘န ဟေဝ ဌိတံ နာသီနံ, န သယာနံ န ပဒ္ဓဂုံ၊
ယာဝ ဗျာတိ နိမိသတိ, တတြာပိ ရသတီ ဝယော။
‘‘တတ္ထတ္တနိ ဝတပ္ပဒ္ဓေ, ဝိနာဘာဝေ အသံသယေ၊
ဘူတံ သေသံ ဒယိတဗ္ဗံ, ဝီတံ အနနုသောစိယ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၈။)တတ္ထ ဗဟူနံ ဝိဇ္ဇတီ ဘောတီတိ အယံ ဘောတီ အမှေ ဆဍ္ဍေတွာ ဣဒါနိ အညေသံ ဗဟူနံ မတကသတ္တာနံ အန္တရေ ဝိဇ္ဇတိ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘတိ။ တေဟိ မေ ကိံ ဘဝိဿတီတိ တေဟိ မတကသတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝတ္တမာနာ ဣဒါနေဝေသာ မယှံ ကိံ ဘဝိဿတိ, တေဟိ ဝါ မတကသတ္တေဟိ အတိရေကသမ္ဗန္ဓဝသေနေသာ မယှံ ကိံ ဘဝိဿတိ, ကာ နာမ ဘဝိဿတိ, ကိံ ဘရိယာ, ဥဒါဟု ဘဂိနီတိ? ‘‘တေဟိ မေက’’န္တိပိ ပါဌော, တေဟိ မတကေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဒမ္ပိ မေ ကဠေဝရံ ဧကံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧသာ မတကေသု သင်္ခံ ဂတာ, မယှံ သာ န ကိဉ္စိ ဟောတိ, တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ။
ယံ ယံ တဿာတိ ယံ ယံ တဿ အနုသောစနကဿ သတ္တဿ န ဝိဇ္ဇတိ နတ္ထိ, မတံ နိရုဒ္ဓံ, တံ တံ သစေ အနုသောစေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယဿာ’’တိပိ ပါဌော, ယံ ယံ ယဿ န ဝိဇ္ဇတိ, တံ တံ သော အနုသောစေယျာတိ အတ္ထော။ မစ္စုဝသံ ပတန္တိ ဧဝံ သန္တေ နိစ္စံ မစ္စုဝသံ ပတန္တံ ဂစ္ဆန္တံ အတ္တာနမေဝ အနုသောစေယျ, တေနဿ အသောစနကာလောယေဝ န ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။
တတိယဂါထာယ န ဟေဝ ဌိတံ နာသီနံ, န သယာနံ န ပဒ္ဓဂုန္တိ ကဉ္စိ သတ္တံ အာယုသင်္ခါရော အနုဂစ္ဆတီတိ ပါဌသေသော။ တတ္ထ ပဒ္ဓဂုန္တိ ပရိဝတ္တေတွာ စရမာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ သတ္တာ စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု ပမတ္တာ ဝိဟရန္တိ, အာယုသင်္ခါရာ ပန ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ သဗ္ဗိရိယာပထေသု အပ္ပမတ္တာ အတ္တနော ခယဂမနကမ္မမေဝ ကရောန္တီတိ။ ယာဝ ဗျာတီတိ ယာဝ ဥမ္မိသတိ။ အယဉှိ တသ္မိံ ကာလေ ဝေါဟာရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာဝ ဥမ္မိသတိ စ နိမိသတိ စ, တတြာပိ ဧဝံ အပ္ပမတ္တကေ ကာလေ ဣမေသံ သတ္တာနံ ရသတီ ဝယော, တီသု ဝယေသု သော သော ဝယော ဟာယတေဝ န ဝဍ္ဎတီတိ။
တတ္ထတ္တနိ ဝတပ္ပဒ္ဓေတိ တတ္ထ ဝတ အတ္တနိ ပဒ္ဓေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ တသ္မိံ ဝတ ဧဝံ ရသမာနေ ဝယေ အယံ ‘‘အတ္တာ’’တိ သင်္ချံ ဂတော အတ္တဘာဝေါ ပဒ္ဓေါ ဟောတိ, ဝယေန အဍ္ဎော ဥပဍ္ဎော အပရိပုဏ္ဏောဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၉။)ဟောတိ။ ဧဝံ တတ္ထ ဣမသ္မိံ အတ္တနိ ပဒ္ဓေ ယော စေသ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာနံ သတ္တာနံ ဝိနာဘာဝေါ အသံသယော, တသ္မိံ ဝိနာဘာဝေပိ အသံသယေ နိဿံသယေ ယံ ဘူတံ သေသံ အမတံ ဇီဝမာနံ, တံ ဇီဝမာနမေဝ ဒယိတဗ္ဗံ ပိယာယိတဗ္ဗံ မေတ္တာယိတဗ္ဗံ, ‘‘အယံ သတ္တော အရောဂေါ ဟောတု အဗျာပဇ္ဇော’’တိ ဧဝံ တသ္မိံ မေတ္တာဘာဝနာ ကာတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတံ ဝီတံ ဝိဂတံ မတံ, တံ အနနုသောစိယံ န အနုသောစိတဗ္ဗန္တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော စတူဟိ ဂါထာဟိ အနိစ္စာကာရံ ဒီပေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟာဇနော ပရိဗ္ဗာဇိကာယ သရီရကိစ္စံ အကာသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တမေဝ ပဝိသိတွာ ဈာနာဘိညာသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ သမ္မိလ္လဟာသိနီ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
အနနုသောစိယဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၃၂၉] ၉။ ကာဠဗာဟုဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယံ အန္နပါနဿာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဟတလာဘသက္ကာရံ ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေဝဒတ္တေန ဟိ တထာဂတေ အဋ္ဌာနကောပံ ဗန္ဓိတွာ ဓနုဂ္ဂဟေသု ပယောဇိတေသု နာဠာဂိရိဝိဿဇ္ဇနေန တဿ ဒေါသော ပါကဋော ဇာတော။ အထဿ ပဋ္ဌပိတာနိ ဓုဝဘတ္တာဒီနိ မနုဿာ န ကရိံသု, ရာဇာပိ နံ န ဩလောကေသိ။ သော ဟတလာဘသက္ကာရော ကုလေသု ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ဝိစရိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော ‘လာဘသက္ကာရံ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’တိ ဥပ္ပန္နမ္ပိ ထိရံ ကာတုံ နာသက္ခီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဟတလာဘသက္ကာရော အဟောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၀။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဓနဉ္ဇယေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ရာဓော နာမ သုကော အဟောသိ မဟာသရီရော ပရိပုဏ္ဏဂတ္တော, ကနိဋ္ဌော ပနဿ ပေါဋ္ဌပါဒေါ နာမ။ ဧကော လုဒ္ဒကော တေ ဒွေပိ ဇနေ ဗန္ဓိတွာ နေတွာ ဗာရာဏသိရညော အဒါသိ။ ရာဇာ ဥဘောပိ တေ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ ပက္ခိပိတွာ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေန မဓုလာဇေ ခါဒါပေန္တော သက္ခရောဒကံ ပါယေန္တော ပဋိဇဂ္ဂိ။ သက္ကာရော စ မဟာ အဟောသိ, လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။ အထေကော ဝနစရကော ကာဠဗာဟုံ နာမေကံ မဟာကာဠမက္ကဋံ အာနေတွာ ဗာရာဏသိရညော အဒါသိ။ တဿ ပစ္ဆာ အာဂတတ္တာ မဟန္တတရော လာဘသက္ကာရော အဟောသိ, သုကာနံ ပရိဟာယိ။ ဗောဓိသတ္တော တာဒိလက္ခဏယောဂတော န ကိဉ္စိ အာဟ, ကနိဋ္ဌော ပနဿ တာဒိလက္ခဏာဘာဝါ တံ မက္ကဋဿ သက္ကာရံ အသဟန္တော ‘‘ဘာတိက, ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံ ရာဇကုလေ သာဓုရသခါဒနီယာဒီနိ အမှာကမေဝ ဒေန္တိ, ဣဒါနိ ပန မယံ န လဘာမ, ကာဠဗာဟုမက္ကဋဿေဝ ဒေန္တိ။ မယံ ဓနဉ္ဇယရညော သန္တိကာ လာဘသက္ကာရံ အလဘန္တာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကိံ ကရိဿာမ, ဧဟိ အရညမေဝ ဂန္တွာ ဝသိဿာမာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ အန္နပါနဿ ပုရေ လဘာမ, တံ ဒါနိ သာခမိဂမေဝ ဂစ္ဆတိ၊
ဂစ္ဆာမ ဒါနိ ဝနမေဝ ရာဓ, အသက္ကတာ စသ္မ ဓနဉ္ဇယာယာ’’တိ။
တတ္ထ ယံ အန္နပါနဿာတိ ယံ အန္နပါနံ အဿ ရညော သန္တိကာ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ။ ဓနဉ္ဇယာယာတိ ကရဏတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ, ဓနဉ္ဇယေန။ အသက္ကတာ စသ္မာတိ အန္နပါနံ န လဘာမ, ဣမိနာ စ န သက္ကတမှာတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဓော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘လာဘော အလာဘော ယသော အယသော စ, နိန္ဒာ ပသံသာ စ သုခဉ္စ ဒုက္ခံ၊
ဧတေ အနိစ္စာ မနုဇေသု ဓမ္မာ, မာ သောစိ ကိံ သောစသိ ပေါဋ္ဌပါဒါ’’တိ။
တတ္ထ ယသောတိ ဣဿရိယပရိဝါရော။ အယသောတိ တဿာဘာဝေါ။ ဧတေတိ ဧတေ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ မနုဇေသု အနိစ္စာ, လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၁။)ဟုတွာပိ အပရေန သမယေန အပ္ပလာဘာ အပ္ပသက္ကာရာ ဟောန္တိ, နိစ္စလာဘိနော နာမ န ဟောန္တိ။ ယသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တံ သုတွာ ပေါဋ္ဌပါဒေါ မက္ကဋေ ဥသူယံ အပနေတုံ အသက္ကောန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ တုဝံ ပဏ္ဍိတကောသိ ရာဓ, ဇာနာသိ အတ္ထာနိ အနာဂတာနိ၊
ကထံ နု သာခါမိဂံ ဒက္ခိသာမ, နိဒ္ဓါဝိတံ ရာဇကုလတောဝ ဇမ္မ’’န္တိ။
တတ္ထ ကထံ နူတိ ကေန နု ခေါ ဥပါယေန။ ဒက္ခိသာမာတိ ဒက္ခိဿာမ။ နိဒ္ဓါဝိတန္တိ နိဝုဋ္ဌာပိတံ နိက္ကဍ္ဎာပိတံ။ ဇမ္မန္တိ လာမကံ။
တံ သုတွာ ရာဓော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘စာလေတိ ကဏ္ဏံ ဘကုဋိံ ကရောတိ, မုဟုံ မုဟုံ ဘာယယတေ ကုမာရေ၊
သယမေဝ တံ ကာဟတိ ကာဠဗာဟု, ယေနာရကာ ဌဿတိ အန္နပါနာ’’တိ။
တတ္ထ ဘာယယတေ ကုမာရေတိ ရာဇကုမာရေ ဥတြာသေတိ။ ယေနာရကာ ဌဿတိ အန္နပါနာတိ ယေန ကာရဏေန ဣမမှာ အန္နပါနာ ဒူရေ ဌဿတိ, သယမေဝ တံ ကာရဏံ ကရိဿတိ, မာ တွံ ဧတဿ စိန္တယီတိ အတ္ထော။
ကာဠဗာဟုပိ ကတိပါဟေနေဝ ရာဇကုမာရာနံ ပုရတော ဌတွာ ကဏ္ဏစလနာဒီနိ ကရောန္တော ကုမာရေ ဘာယာပေသိ။ တေ ဘီတတသိတာ ဝိဿရမကံသု။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘နိက္ကဍ္ဎထ န’’န္တိ မက္ကဋံ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ။ သုကာနံ လာဘသက္ကာရော ပုန ပါကတိကော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကာဠဗာဟု ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပေါဋ္ဌပါဒေါ အာနန္ဒော, ရာဓော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကာဠဗာဟုဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၂။)֍ * [၃၃၀] ၁၀။ သီလဝီမံသဇာတကဝဏ္ဏနာ
သီလံ ကိရေဝ ကလျာဏန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သီလဝီမံသကဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒွေပိ ဝတ္ထူနိ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာနေဝ။ ဣဓ ပန ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိရညော ပုရောဟိတော အဟောသိ။ သော အတ္တနော သီလံ ဝီမံသန္တော တီဏိ ဒိဝသာနိ ဟေရညိကဖလကတော ကဟာပဏံ ဂဏှိ။ တံ ‘‘စောရော’’တိ ဂဟေတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ သော ရညော သန္တိကေ ဌိတော –
‘‘သီလံ ကိရေဝ ကလျာဏံ, သီလံ လောကေ အနုတ္တရံ၊
ပဿ ဃောရဝိသော နာဂေါ, သီလဝါတိ န ဟညတီ’’တိ။ –
ဣမာယ ပဌမဂါထာယ သီလံ ဝဏ္ဏေတွာ ရာဇာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတုံ ဂစ္ဆတိ။
အထေကသ္မိံ ဒိဝသေ သူနာပဏတော သေနော မံသပေသိံ ဂဟေတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တမညေ သကုဏာ ပရိဝါရေတွာ ပါဒနခတုဏ္ဍကာဒီဟိ ပဟရန္တိ။ သော တံ ဒုက္ခံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော မံသပေသိံ ဆဍ္ဍေသိ, အပရော ဂဏှိ။ သောပိ တထေဝ ဝိဟေဌိယမာနော ဆဍ္ဍေသိ, အထညော ဂဏှိ။ ဧဝံ ယော ယော ဂဏှိ, တံ တံ သကုဏာ အနုဗန္ဓိံသု။ ယော ယော ဆဍ္ဍေသိ, သော သော သုခိတော အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ကာမာ နာမ မံသပေသူပမာ, ဧတေ ဂဏှန္တာနံယေဝ ဒုက္ခံ, ဝိဿဇ္ဇေန္တာနံ သုခ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာဝဒေဝဿဟူ ကိဉ္စိ, တာဝဒေဝ အခါဒိသုံ၊
သင်္ဂမ္မ ကုလလာ လောကေ, န ဟိံသန္တိ အကိဉ္စန’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယာဝဒေဝ အဿ သေနဿ အဟု ကိဉ္စိ မုခေန ဂဟိတံ မံသခဏ္ဍံ, တာဝဒေဝ နံ ဣမသ္မိံ လောကေ ကုလလာ သမာဂန္တွာ အခါဒိံသု။ တသ္မိံ ပန ဝိဿဋ္ဌေ တမေနံ အကိဉ္စနံ နိပ္ပလိဗောဓံ ပက္ခိံ သေသပက္ခိနော န ဟိံသန္တီတိ။
သော နဂရာ နိက္ခမိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဂါမေ သာယံ ဧကဿ ဂေဟေ နိပဇ္ဇိ။ တတ္ထ ပန ပိင်္ဂလာ နာမ ဒါသီ ‘‘အသုကဝေလာယ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဧကေန ပုရိသေန သဒ္ဓိံ သင်္ကေတမကာသိ။ သာ သာမိကာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၃။)ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေသု နိပန္နေသု တဿာဂမနံ ဩလောကေန္တီ ဥမ္မာရေ နိသီဒိတွာ ‘‘ဣဒါနိ အာဂမိဿတိ, ဣဒါနိ အာဂမိဿတီ’’တိ ပဌမယာမမ္ပိ မဇ္ဈိမယာမမ္ပိ ဝီတိနာမေသိ။ ပစ္စူသသမယေ ပန ‘‘န သော ဣဒါနိ အာဂမိဿတီ’’တိ ဆိန္နာသာ ဟုတွာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ဗောဓိသတ္တော ဣဒံ ကာရဏံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဒါသီ ‘သော ပုရိသော အာဂမိဿတီ’တိ အာသာယ ဧတ္တကံ ကာလံ နိသိန္နာ, ဣဒါနိဿ အနာဂမနဘာဝံ ဉတွာ ဆိန္နာသာ ဟုတွာ သုခံ သုပတိ။ ကိလေသေသု ဟိ အာသာ နာမ ဒုက္ခံ, နိရာသဘာဝေါဝ သုခ’’န္တိ စိန္တေတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုခံ နိရာသာ သုပတိ, အာသာ ဖလဝတီ သုခါ၊
အာသံ နိရာသံ ကတွာန, သုခံ သုပတိ ပိင်္ဂလာ’’တိ။
တတ္ထ ဖလဝတီတိ ယဿာ အာသာယ ဖလံ လဒ္ဓံ ဟောတိ, သာ တဿ ဖလဿ သုခတာယ သုခါ နာမ။ နိရာသံ ကတွာနာတိ အနာသံ ကတွာ ဆိန္ဒိတွာ ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ ပိင်္ဂလာတိ ဧသာ ပိင်္ဂလဒါသီ ဣဒါနိ သုခံ သုပတီတိ။
သော ပုနဒိဝသေ တတော ဂါမာ အရညံ ပဝိသန္တော အရညေ ဧကံ တာပသံ ဈာနံ အပ္ပေတွာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ ဈာနသုခတော ဥတ္တရိတရံ သုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န သမာဓိပရော အတ္ထိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စ၊
န ပရံ နာပိ အတ္တာနံ, ဝိဟိံသတိ သမာဟိတော’’တိ။
တတ္ထ န သမာဓိပရောတိ သမာဓိတော ပရော အညော သုခဓမ္မော နာမ နတ္ထီတိ။
သော အရညံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာ ဥပ္ပါဒေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပုရောဟိတော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သီလဝီမံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ကုဋိဒူသကဝဂ္ဂေါ တတိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၄။)၄။ ကောကိလဝဂ္ဂေါ
ယော ဝေ ကာလေ အသမ္ပတ္တေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောကာလိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု တက္ကာရိယဇာတကေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အမစ္စော ဩဝါဒကော အဟောသိ, ရာဇာ ဗဟုဘာဏီ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘တဿ ဗဟုဘာဏိတံ နိသေဓေဿာမီ’’တိ ဧကံ ဥပမံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရတိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဥယျာနံ ဂတော မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ, တဿုပရိ အမ္ဗရုက္ခော အတ္ထိ။ တတြေကသ္မိံ ကာကကုလာဝကေ ကာဠကောကိလာ အတ္တနော အဏ္ဍကံ နိက္ခိပိတွာ အဂမာသိ။ ကာကီ တံ ကောကိလအဏ္ဍကံ ပဋိဇဂ္ဂိ, အပရဘာဂေ တတော ကောကိလပေါတကော နိက္ခမိ။ ကာကီ ‘‘ပုတ္တော မေ’’တိ သညာယ မုခတုဏ္ဍကေန ဂေါစရံ အာဟရိတွာ တံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ သော အဝိရူဠှပက္ခော အကာလေယေဝ ကောကိလရဝံ ရဝိ။ ကာကီ ‘‘အယံ ဣဒါနေဝ တာဝ အညံ ရဝံ ရဝတိ, ဝဍ္ဎန္တော ကိံ ကရိဿတီ’’တိ တုဏ္ဍကေန ကောဋ္ဋေတွာ မာရေတွာ ကုလာဝကာ ပါတေသိ။ သော ရညော ပါဒမူလေ ပတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိမေတံ သဟာယာ’’တိ? ဗောဓိသတ္တော ‘‘အဟံ ရာဇာနံ နိဝါရေတုံ ဧကံ ဥပမံ ပရိယေသာမိ, လဒ္ဓါ ဒါနိ မေ သာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အတိမုခရာ အကာလေ ဗဟုဘာဏိနော ဧဝရူပံ လဘန္တိ။ အယံ မဟာရာဇ, ကောကိလပေါတကော ကာကိယာ ပုဋ္ဌော အဝိရူဠှပက္ခော အကာလေယေဝ ကောကိလရဝံ ရဝိ။ အထ နံ ကာကီ ‘နာယံ မမ ပုတ္တကော’တိ ဉတွာ မုခတုဏ္ဍကေန ကောဋ္ဋေတွာ မာရေတွာ ကုလာဝကာ ပါတေသိ။ မနုဿာ ဝါ ဟောန္တု တိရစ္ဆာနာ ဝါ, အကာလေ ဗဟုဘာဏိနော ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ လဘန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော ဝေ ကာလေ အသမ္ပတ္တေ, အတိဝေလံ ပဘာသတိ၊
ဧဝံ သော နိဟတော သေတိ, ကောကိလာယိဝ အတြဇော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၅။)‘‘န ဟိ သတ္ထံ သုနိသိတံ, ဝိသံ ဟလာဟလာမိဝ၊
ဧဝံ နိကဋ္ဌေ ပါတေတိ, ဝါစာ ဒုဗ္ဘာသိတာ ယထာ။
‘‘တသ္မာ ကာလေ အကာလေ ဝါ, ဝါစံ ရက္ခေယျ ပဏ္ဍိတော၊
နာတိဝေလံ ပဘာသေယျ, အပိ အတ္တသမမှိ ဝါ။
‘‘ယော စ ကာလေ မိတံ ဘာသေ, မတိပုဗ္ဗော ဝိစက္ခဏော၊
သဗ္ဗေ အမိတ္တေ အာဒေတိ, သုပဏ္ဏော ဥရဂါမိဝါ’’တိ။
တတ္ထ ကာလေ အသမ္ပတ္တေတိ အတ္တနော ဝစနကာလေ အသမ္ပတ္တေ။ အတိဝေလန္တိ ဝေလာတိက္ကန္တံ ကတွာ အတိရေကပ္ပမာဏံ ဘာသတိ။ ဟလာဟလာမိဝါတိ ဟလာဟလံ ဣဝ။ နိကဋ္ဌေတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ အပ္ပမတ္တကေ ကာလေ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သုနိသိတသတ္ထဟလာဟလဝိသတောပိ ခိပ္ပတရံ ဒုဗ္ဘာသိတဝစနမေဝ ပါတေသိ, တသ္မာ။ ကာလေ အကာလေ ဝါတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တကာလေ စ အကာလေ စ ဝါစံ ရက္ခေယျ, အတိဝေလံ န ဘာသေယျ အပိ အတ္တနာ သမေ နိန္နာနာကရဏေပိ ပုဂ္ဂလေတိ အတ္ထော။
မတိပုဗ္ဗောတိ မတိံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ကထနေန မတိပုဗ္ဗော။ ဝိစက္ခဏောတိ ဉာဏေန ဝိစာရေတွာ အတ္ထဝိန္ဒနပုဂ္ဂလော ဝိစက္ခဏော နာမ။ ဥရဂါမိဝါတိ ဥရဂံ ဣဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သုပဏ္ဏော သမုဒ္ဒံ ခေါဘေတွာ မဟာဘောဂံ ဥရဂံ အာဒေတိ ဂဏှာတိ, အာဒိယိတွာ စ တင်္ခဏညေဝ နံ သိမ္ဗလိံ အာရောပေတွာ မံသံ ခါဒတိ, ဧဝမေဝ ယော မတိပုဗ္ဗင်္ဂမော ဝိစက္ခဏော ဝတ္တုံ ယုတ္တကာလေ မိတံ ဘာသတိ, သော သဗ္ဗေ အမိတ္တေ အာဒေတိ ဂဏှာတိ, အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ မိတဘာဏီ အဟောသိ, ယသဉ္စဿ ဝဍ္ဎေတွာ မဟန္တတရံ အဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကောကိလပေါတကော ကောကာလိကော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကောကိလဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၆။)֍ * [၃၃၂] ၂။ ရထလဋ္ဌိဇာတကဝဏ္ဏနာ
အပိ ဟန္တွာ ဟတော ဗြူတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ပုရောဟိတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ရထေန အတ္တနော ဘောဂဂါမံ ဂစ္ဆန္တော သမ္ဗာဓေ မဂ္ဂေ ရထံ ပါဇေန္တော ဧကံ သကဋသတ္ထံ ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ သကဋံ အပနေထာ’’တိ ဂစ္ဆန္တော သကဋေ အနပနီယမာနေ ကုဇ္ဈိတွာ ပတောဒလဋ္ဌိယာ ပုရိမသကဋေ သာကဋိကဿ ရထဓုရေ ပဟရိ။ သာ ရထဓုရေ ပဋိဟတာ နိဝတ္တိတွာ တဿေဝ နလာဋံ ပဟရိ။ တာဝဒေဝဿ နလာဋေ ဂဏ္ဍော ဥဋ္ဌဟိ။ သော နိဝတ္တိတွာ ‘‘သာကဋိကေဟိ ပဟဋောမှီ’’တိ ရညော အာရောစေသိ။ သာကဋိကေ ပက္ကောသာပေတွာ ဝိနိစ္ဆိနန္တာ တဿေဝ ဒေါသံ အဒ္ဒသံသု။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ရညော ကိရ ပုရောဟိတော ‘သာကဋိကေဟိ ပဟဋောမှီ’တိ အဍ္ဍံ ကရောန္တော သယမေဝ ပရဇ္ဇီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဧဝရူပံ အကာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿေဝ ဝိနိစ္ဆယာမစ္စော အဟောသိ။ အထ ရညော ပုရောဟိတော ရထေန အတ္တနော ဘောဂဂါမံ ဂစ္ဆန္တောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန တေန ရညော အာရောစိတေ ရာဇာ သယံ ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒိတွာ သာကဋိကေ ပက္ကောသာပေတွာ ကမ္မံ အသောဓေတွာဝ ‘‘တုမှေဟိ မမ ပုရောဟိတံ ကောဋ္ဋေတွာ နလာဋေ ဂဏ္ဍော ဥဋ္ဌာပိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘သဗ္ဗဿဟရဏံ တေသံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘တုမှေ, မဟာရာဇ, ကမ္မံ အသောဓေတွာဝ ဧတေသံ သဗ္ဗဿံ ဟရာပေထ, ဧကစ္စေ ပန အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ပဟရိတွာပိ ‘ပရေန ပဟဋမှာ’တိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ အဝိစိနိတွာ ကာတုံ န ယုတ္တံ, ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေန နာမ နိသာမေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။
‘‘အပိ ဟန္တွာ ဟတော ဗြူတိ, ဇေတွာ ဇိတောတိ ဘာသတိ၊
ပုဗ္ဗမက္ခာယိနော ရာဇ, အညဒတ္ထု န သဒ္ဒဟေ။
‘‘တသ္မာ ပဏ္ဍိတဇာတိယော, သုဏေယျ ဣတရဿပိ၊
ဥဘိန္နံ ဝစနံ သုတွာ, ယထာ ဓမ္မော တထာ ကရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၇။)‘‘အလသော ဂိဟီ ကာမဘောဂီ န သာဓု, အသညတော ပဗ္ဗဇိတော န သာဓု၊
ရာဇာ န သာဓု အနိသမ္မကာရီ, ယော ပဏ္ဍိတော ကောဓနော တံ န သာဓု။
‘‘နိသမ္မ ခတ္တိယော ကယိရာ, နာနိသမ္မ ဒိသမ္ပတိ၊
နိသမ္မကာရိနော ရာဇ, ယသော ကိတ္တိ စ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။
တတ္ထ အပိ ဟန္တွာတိ အပိ ဧကော အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဟန္တွာ ‘‘ပရေန ပဟဋောမှီ’’တိ ဗြူတိ ကထေတိ။ ဇေတွာ ဇိတောတိ သယံ ဝါ ပန ပရံ ဇိတွာ ‘‘အဟံ ဇိတောမှီ’’တိ ဘာသတိ။ အညဒတ္ထူတိ မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗမေဝ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ အက္ခာယန္တဿ ပုဗ္ဗမက္ခာယိနော အညဒတ္ထု န သဒ္ဒဟေ, ဧကံသေန ဝစနံ န သဒ္ဒဟေယျ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဌမတရံ အာဂန္တွာ ကထေန္တဿ ဧကံသေန ဝစနံ န သဒ္ဒဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ။ ယထာ ဓမ္မောတိ ယထာ ဝိနိစ္ဆယသဘာဝေါ ဌိတော, တထာ ကရေယျ။
အသညတောတိ ကာယာဒီဟိ အသညတော ဒုဿီလော။ တံ န သာဓူတိ ယံ တဿ ပဏ္ဍိတဿ ဉာဏဝတော ပုဂ္ဂလဿ အာဓာနဂ္ဂါဟိဝသေန ဒဠှကောပသင်္ခါတံ ကောဓနံ, တံ န သာဓု။ နာနိသမ္မာတိ န အနိသာမေတွာ။ ဒိသမ္ပတီတိ ဒိသာနံ ပတိ, မဟာရာဇ။ ယသော ကိတ္တိ စာတိ ဣဿရိယပရိဝါရော စေဝ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ စ ဝဍ္ဎတီတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆိနိ, ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆိယမာနေ ဗြာဟ္မဏဿေဝ ဒေါသော ဇာတောတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗြာဟ္မဏော ဧတရဟိ ဗြာဟ္မဏောဝ အဟောသိ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ရထလဋ္ဌိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၈။)֍ * [၃၃၃] ၃။ ပက္ကဂေါဓဇာတကဝဏ္ဏနာ
တဒေဝ မေ တွန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓ ပန တေသံ ဥဒ္ဓါရံ သာဓေတွာ အာဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ လုဒ္ဒကော ‘‘ဥဘောပိ ခါဒထာ’’တိ ဧကံ ပက္ကဂေါဓံ အဒါသိ။ သော ပုရိသော ဘရိယံ ပါနီယတ္ထာယ ပေသေတွာ သဗ္ဗံ ဂေါဓံ ခါဒိတွာ တဿာ အာဂတကာလေ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဂေါဓာ ပလာတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, သာမိ, ပက္ကဂေါဓာယ ပလာယန္တိယာ ကိံ သက္ကာ ကာတု’’န္တိ? သာ ဇေတဝနေ ပါနီယံ ပိဝိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ နိသိန္နာ သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ ဥပါသိကေ, အယံ တေ ဟိတကာမော သသိနေဟော ဥပကာရကော’’တိ ပုစ္ဆိတာ ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဧတဿ ဟိတကာမာ သသိနေဟာ, အယံ ပန မယိ နိဿိနေဟော’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဟောတု မာ စိန္တယိ, ဧဝံ နာမေသ ကရောတိ။ ယဒါ ပန တေ ဂုဏံ သရတိ, တဒါ တုယှမေဝ သဗ္ဗိဿရိယံ ဒေတီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန တေသံ နိဝတ္တန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ လုဒ္ဒကော ကိလန္တဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘ဒွေပိ ဇနာ ခါဒထာ’’တိ ဧကံ ပက္ကဂေါဓံ အဒါသိ။ ရာဇဓီတာ တံ ဝလ္လိယာ ဗန္ဓိတွာ အာဒါယ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တေ ဧကံ သရံ ဒိသွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အဿတ္ထမူလေ နိသီဒိံသု။ ရာဇပုတ္တော ‘‘ဂစ္ဆ ဘဒ္ဒေ, သရတော ပဒုမိနိပတ္တေန ဥဒကံ အာဟရ, မံသံ ခါဒိဿာမာ’’တိ အာဟ။ သာ ဂေါဓံ သာခါယ လဂ္ဂေတွာ ပါနီယတ္ထာယ ဂတာ။ ဣတရော သဗ္ဗံ ဂေါဓံ ခါဒိတွာ အဂ္ဂနင်္ဂုဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ပရမ္မုခေါ နိသီဒိ။ သော တာယ ပါနီယံ ဂဟေတွာ အာဂတာယ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဂေါဓာ သာခါယ ဩတရိတွာ ဝမ္မိကံ ပါဝိသိ, အဟံ ဓာဝိတွာ အဂ္ဂနင်္ဂုဋ္ဌံ အဂ္ဂဟေသိံ, ဂဟိတဋ္ဌာနံ ဟတ္ထေယေဝ ကတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ဗိလံ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဟောတု, ဒေဝ, ပက္ကဂေါဓာယ ပလာယန္တိယာ ကိံ ကရိဿာမ, ဧဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ တေ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဗာရာဏသိံ အဂမံသု။
ရာဇပုတ္တော ရဇ္ဇံ ပတွာ တံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနမတ္တေ ဌပေသိ, သက္ကာရသမ္မာနော ပနဿာ နတ္ထိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿာ သက္ကာရံ ကာရေတုကာမော ရညော သန္တိကေ ဌတွာ ‘‘နနု မယံ အယျေ တုမှာကံ သန္တိကာ ကိဉ္စိ န လဘာမ, ကိံ နော န ဩလောကေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, အဟမေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၉။)ရညော သန္တိကာ ကိဉ္စိ န လဘာမိ, တုယှံ ကိံ ဒဿာမိ, ရာဇာပိ မယှံ ဣဒါနိ ကိံ ဒဿတိ, သော အရညတော အာဂမနကာလေ ပက္ကဂေါဓံ ဧကကောဝ ခါဒီ’’တိ။ ‘‘အယျေ, န ဒေဝေါ ဧဝရူပံ ကရိဿတိ, မာ ဧဝံ အဝစုတ္ထာ’’တိ။ အထ နံ ဒေဝီ ‘‘တုယှံ တံ, တာတ, န ပါကဋံ, ရညောယေဝ မယှဉ္စ ပါကဋ’’န္တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တဒေဝ မေ တွံ ဝိဒိတော, ဝနမဇ္ဈေ ရထေသဘ၊
ယဿ တေ ခဂ္ဂဗဒ္ဓဿ, သန္နဒ္ဓဿ တိရီဋိနော၊
အဿတ္ထဒုမသာခါယ, ပက္ကဂေါဓာ ပလာယထာ’’တိ။
တတ္ထ တဒေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ကာလေ ‘‘အယံ မယှံ အဒါယကော’’တိ ဧဝံ တွံ ဝိဒိတော။ အညေ ပန တဝ သဘာဝံ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ ခဂ္ဂဗဒ္ဓဿာတိ ဗဒ္ဓခဂ္ဂဿ။ တိရီဋိနောတိ တိရီဋဝတ္ထနိဝတ္ထဿ မဂ္ဂါဂမနကာလေ။ ပက္ကဂေါဓာတိ အင်္ဂါရပက္ကာ ဂေါဓာ ပလာယထာတိ။
ဧဝံ ရညာ ကတဒေါသံ ပရိသမဇ္ဈေ ပါကဋံ ကတွာ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယျေ, ဒေဝဿ အပ္ပိယကာလတော ပဘုတိ ဥဘိန္နမ္ပိ အဖာသုကံ ကတွာ ကသ္မာ ဣဓ ဝသထာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နမေ နမန္တဿ ဘဇေ ဘဇန္တံ, ကိစ္စာနုကုဗ္ဗဿ ကရေယျ ကိစ္စံ၊
နာနတ္ထကာမဿ ကရေယျ အတ္ထံ, အသမ္ဘဇန္တမ္ပိ န သမ္ဘဇေယျ။
‘‘စဇေ စဇန္တံ ဝနထံ န ကယိရာ, အပေတစိတ္တေန န သမ္ဘဇေယျ၊
ဒိဇော ဒုမံ ခီဏဖလန္တိ ဉတွာ, အညံ သမေက္ခေယျ မဟာ ဟိ လောကော’’တိ။
တတ္ထ နမေ နမန္တဿာတိ ယော အတ္တနိ မုဒုစိတ္တေန နမတိ, တဿေဝ ပဋိနမေယျ။ ကိစ္စာနုကုဗ္ဗဿာတိ အတ္တနော ဥပ္ပန္နံ ကိစ္စံ အနုကုဗ္ဗန္တဿေဝ။ အနတ္ထကာမဿာတိ အဝဍ္ဎိကာမဿ။ ဝနထံ န ကယိရာတိ တသ္မိံ စဇန္တေ တဏှာသ္နေဟံ န ကရေယျ။ အပေတစိတ္တေနာတိ အပဂတစိတ္တေန ဝိရတ္တစိတ္တေန။ န သမ္ဘဇေယျာတိ န သမာဂစ္ဆေယျ။ အညံ သမေက္ခေယျာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၀။)အညံ ဩလောကေယျ, ယထာ ဒိဇော ခီဏဖလံ ဒုမံ ရုက္ခံ ဉတွာ အညံ ဖလဘရိတံ ရုက္ခံ ဂစ္ဆတိ, တထာ ခီဏရာဂံ ပုရိသံ ဉတွာ အညံ သသိနေဟံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တေ ကထေန္တေ ဧဝ တဿာ ဂုဏံ သရိတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧတ္တကံ ကာလံ တဝ ဂုဏံ န သလ္လက္ခေသိံ, ပဏ္ဍိတဿယေဝ ကထာယ သလ္လက္ခေသိံ, မမ အပရာဓံ သဟန္တိယာ ဣဒံ သကလရဇ္ဇံ တုယှမေဝ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သော တေ ကရိဿာမိ ယထာနုဘာဝံ, ကတညုတံ ခတ္တိယေ ပေက္ခမာနော၊
သဗ္ဗဉ္စ တေ ဣဿရိယံ ဒဒါမိ, ယဿိစ္ဆသီ တဿ တုဝံ ဒဒါမီ’’တိ။
တတ္ထ သောတိ သော အဟံ။ ယထာနုဘာဝန္တိ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ။ ယဿိစ္ဆသီတိ ယဿ ဣစ္ဆသိ, တဿ ဣဒံ ရဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ ယံ တွံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဒဒါမီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာ ဒေဝိယာ သဗ္ဗိဿရိယံ အဒါသိ, ‘‘ဣမိနာဟံ ဧတိဿာ ဂုဏံ သရာပိတော’’တိ ပဏ္ဍိတဿပိ မဟန္တံ ဣဿရိယံ အဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥဘော ဇယမ္ပတိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
တဒါ ဇယမ္ပတိကာ ဧတရဟိ ဇယမ္ပတိကာဝ အဟေသုံ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပက္ကဂေါဓဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၃၃၄] ၄။ ရာဇောဝါဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဂဝံ စေ တရမာနာနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇောဝါဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု တေသကုဏဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ‘‘မဟာရာဇ, ပေါရာဏကရာဇာနောပိ ပဏ္ဍိတာနံ ကထံ သုတွာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာ သဂ္ဂပုရံ ပူရယမာနာ ဂမိံသူ’’တိ ဝတွာ ရညာ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၁။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သိက္ခိတသဗ္ဗသိပ္ပေါ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ရမဏီယေ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝနမူလဖလာဟာရော ဝိဟာသိ။ အထ ရာဇာ အဂုဏပရိယေသကော ဟုတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ ကောစိ အဂုဏံ ကထေန္တော’’တိ ပရိယေသန္တော အန္တောဇနေ စ ဗဟိဇနေ စ အန္တောနဂရေ စ ဗဟိနဂရေ စ ကဉ္စိ အတ္တနော အဝဏ္ဏဝါဒိံ အဒိသွာ ‘‘ဇနပဒေ နု ခေါ ကထ’’န္တိ အညာတကဝေသေန ဇနပဒံ စရိ။ တတြာပိ အဝဏ္ဏဝါဒိံ အပဿန္တော အတ္တနော ဂုဏကထမေဝ သုတွာ ‘‘ဟိမဝန္တပဒေသေ နု ခေါ ကထ’’န္တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝိစရန္တော ဗောဓိသတ္တဿ အဿမံ ပတွာ တံ အဘိဝါဒေတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော အရညတော ပရိပက္ကာနိ နိဂြောဓဖလာနိ အာဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ, တာနိ ဟောန္တိ မဓုရာနိ ဩဇဝန္တာနိ သက္ခရစုဏ္ဏသမရသာနိ။ သော ရာဇာနမ္ပိ အာမန္တေတွာ ‘‘ဣမံ မဟာပုည, နိဂြောဓပက္ကဖလံ ခါဒိတွာ ပါနီယံ ပိဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဣမံ နိဂြောဓပက္ကံ အတိ ဝိယ မဓုရ’’န္တိ? ‘‘မဟာပုည, နူန ရာဇာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, တေနေတံ မဓုရန္တိ။ ရညော အဓမ္မိကကာလေ အမဓုရံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အာမ, မဟာပုည, ရာဇူသု အဓမ္မိကေသု တေလမဓုဖာဏိတာဒီနိပိ ဝနမူလဖလာနိပိ အမဓုရာနိ ဟောန္တိ နိရောဇာနိ, န ကေဝလံ ဧတာနိ, သကလမ္ပိ ရဋ္ဌံ နိရောဇံ ကသဋံ ဟောတိ။ တေသု ပန ဓမ္မိကေသု သဗ္ဗာနိ တာနိ မဓုရာနိ ဟောန္တိ ဩဇဝန္တာနိ, သကလမ္ပိ ရဋ္ဌံ ဩဇဝန္တမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿတိ, ဘန္တေ’’တိ အတ္တနော ရာဇဘာဝံ အဇာနာပေတွာဝ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ‘‘တာပသဿ ဝစနံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ အဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဇာနိဿာမီ’’တိ ကိဉ္စိ ကာလံ ဝီတိနာမေတွာ ပုန တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
ဗောဓိသတ္တောပိဿ တထေဝ ဝတွာ နိဂြောဓပက္ကံ အဒါသိ, တံ တဿ တိတ္တကရသံ အဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘အမဓုရံ နိရသ’’န္တိ သဟ ခေဠေန ဆဍ္ဍေတွာ ‘‘တိတ္တကံ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မဟာပုည, နူန ရာဇာ အဓမ္မိကော ဘဝိဿတိ။ ရာဇူနဉှိ အဓမ္မိကကာလေ အရညေ ဖလာဖလံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ အမဓုရံ နိရောဇံ ဇာတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၂။)‘‘ဂဝေ စေ တရမာနာနံ, ဇိမှံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ၊
သဗ္ဗာ တာ ဇိမှံ ဂစ္ဆန္တိ, နေတ္တေ ဇိမှံ ဂတေ သတိ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော၊
သော စေ အဓမ္မံ စရတိ, ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ၊
သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ ဒုခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ အဓမ္မိကော။
‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ၊
သဗ္ဗာ ဂါဝီ ဥဇုံ ယန္တိ, နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတိ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော၊
သော သစေ ဓမ္မံ စရတိ, ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ၊
သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ သုခံ သေတိ, ရာဇာ စေ ဟောတိ ဓမ္မိကော’’တိ။
တတ္ထ ဂဝန္တိ ဂုန္နံ။ တရမာနာနန္တိ နဒိံ ဩတရန္တာနံ။ ဇိမှန္တိ ကုဋိလံ ဝင်္ကံ။ နေတ္တေတိ နာယကေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဂဝဇေဋ္ဌကေ ဥသဘေ ပုင်္ဂဝေ။ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာတိ ဣတရေ သတ္တာ ပုရေတရမေဝ အဓမ္မံ စရန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုခံ သေတီတိ န ကေဝလံ သေတိ, စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု ဒုက္ခမေဝ ဝိန္ဒတိ။ အဓမ္မိကောတိ ယဒိ ရာဇာ ဆန္ဒာဒိအဂတိဂမနဝသေန အဓမ္မိကော ဟောတိ။ သုခံ သေတီတိ သစေ ရာဇာ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဓမ္မိကော ဟောတိ, သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ စတူသု ဣရိယာပထေသု သုခပ္ပတ္တမေဝ ဟောတီတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မံ သုတွာ အတ္တနော ရာဇဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ပုဗ္ဗေ နိဂြောဓပက္ကံ အဟမေဝ မဓုရံ ကတွာ တိတ္တကံ အကာသိံ, ဣဒါနိ ပုန မဓုရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ နဂရံ ဂန္တွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော သဗ္ဗံ ပဋိပါကတိကံ အကာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ရာဇောဝါဒဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၃။)ဗြဟာ ပဝဍ္ဎကာယော သောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ သုဂတာလယကရဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ, အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ သတ္ထာရာ ‘‘သာရိပုတ္တ, ဒေဝဒတ္တော တုမှေ ဒိသွာ ကိံ အကာသီ’’တိ ဝုတ္တော ထေရော အာဟ ‘‘ဘန္တေ, သော တုမှာကံ အနုကရောန္တော မမ ဟတ္ထေ ဗီဇနိံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ ကောကာလိကော ဥရေ ဇဏ္ဏုနာ ပဟရိ, ဣတိ သော တုမှာကံ အနုကရောန္တော ဒုက္ခံ အနုဘဝီ’’တိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, သာရိပုတ္တ, ဒေဝဒတ္တော ဣဒါနေဝ မမ အနုကရောန္တော ဒုက္ခံ အနုဘောတိ, ပုဗ္ဗေပေသ အနုဘောသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သီဟယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဟိမဝန္တေ ဂုဟာယံ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ မဟိံသံ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒိတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဂုဟံ အာဂစ္ဆတိ။ ဧကော သိင်္ဂါလော တံ ဒိသွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တော ဥရေန နိပဇ္ဇိ, ‘‘ကိံ ဇမ္ဗုကာ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ တံ, ဘဒ္ဒန္တေ’’တိ အာဟ။ သီဟော ‘‘တေန ဟိ ဧဟီ’’တိ တံ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ နေတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ မံသံ အာဟရိတွာ ပေါသေသိ။ တဿ သီဟဝိဃာသေန ထူလသရီရတံ ပတ္တဿ ဧကဒိဝသံ မာနော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော သီဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ ‘‘အဟံ, သာမိ, နိစ္စကာလံ တုမှာကံ ပလိဗောဓော, တုမှေ နိစ္စံ မံသံ အာဟရိတွာ မံ ပေါသေထ, အဇ္ဇ တုမှေ ဣဓေဝ ဟောထ, အဟံ ဧကံ ဝါရဏံ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒိတွာ တုမှာကမ္ပိ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ သီဟော ‘‘မာ တေ, ဇမ္ဗုက, ဧတံ ရုစ္စိ, န တွံ ဝါရဏံ ဝဓိတွာ မံသခါဒကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော, အဟံ တေ ဝါရဏံ ဝဓိတွာ ဒဿာမိ, ဝါရဏော နာမ မဟာကာယော ပဝဍ္ဎကာယော, မာ ဝါရဏံ ဂဏှိ, မမ ဝစနံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ။
‘‘ဗြဟာ ပဝဍ္ဎကာယော သော, ဒီဃဒါဌော စ ဇမ္ဗုက၊
န တွံ တတ္ထ ကုလေ ဇာတော, ယတ္ထ ဂဏှန္တိ ကုဉ္ဇရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗြဟာတိ မဟန္တော။ ပဝဍ္ဎကာယောတိ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂတကာယော။ ဒီဃဒါဌောတိ ဒီဃဒန္တော တေဟိ ဒန္တေဟိ တုမှာဒိသေ ပဟရိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၄။)ဇီဝိတက္ခယေ ပါပေတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သီဟကုလေ ဇာတာ မတ္တဝါရဏံ ဂဏှန္တိ, တွံ န တတ္ထ ဇာတော, သိင်္ဂါလကုလေ ပန ဇာတောသီတိ အတ္ထော။
သိင်္ဂါလော သီဟေန ဝါရိတောယေဝ ဂုဟာ နိက္ခမိတွာ တိက္ခတ္တုံ ‘‘ဗုက္က ဗုက္ကာ’’တိ သိင်္ဂါလိကံ နဒံ နဒိတွာ ပဗ္ဗတကူဋေ ဌိတော ပဗ္ဗတပါဒံ ဩလောကေန္တော ဧကံ ကာဠဝါရဏံ ပဗ္ဗတပါဒေန အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဥလ္လင်္ဃိတွာ ‘‘တဿ ကုမ္ဘေ ပတိဿာမီ’’တိ ပရိဝတ္တိတွာ ပါဒမူလေ ပတိ။ ဝါရဏော ပုရိမပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ တဿ မတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, သီသံ ဘိဇ္ဇိတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဇာတံ။ သော တတ္ထေဝ အနုတ္ထုနန္တော သယိ, ဝါရဏော ကောဉ္စနာဒံ ကရောန္တော ပက္ကာမိ။ ဗောဓိသတ္တော ဂန္တွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတော တံ ဝိနာသပ္ပတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနော မာနံ နိဿာယ နဋ္ဌော သိင်္ဂါလော’’တိ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အသီဟော သီဟမာနေန, ယော အတ္တာနံ ဝိကုဗ္ဗတိ၊
ကောတ္ထူဝ ဂဇမာသဇ္ဇ, သေတိ ဘူမျာ အနုတ္ထုနံ။
‘‘ယသဿိနော ဥတ္တမပုဂ္ဂလဿ, သဉ္ဇာတခန္ဓဿ မဟဗ္ဗလဿ၊
အသမေက္ခိယ ထာမဗလူပပတ္တိံ, သ သေတိ နာဂေန ဟတောယံ ဇမ္ဗုကော။
‘‘ယော စီဓ ကမ္မံ ကုရုတေ ပမာယ, ထာမဗ္ဗလံ အတ္တနိ သံဝိဒိတွာ၊
ဇပ္ပေန မန္တေန သုဘာသိတေန, ပရိက္ခဝါ သော ဝိပုလံ ဇိနာတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိကုဗ္ဗတီတိ ပရိဝတ္တေတိ။ ကောတ္ထူဝါတိ သိင်္ဂါလော ဝိယ။ အနုတ္ထုနန္တိ အနုတ္ထုနန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အယံ ကောတ္ထု မဟန္တံ ဂဇံ ပတွာ အနုတ္ထုနန္တော ဘူမိယံ သေတိ, ဧဝံ ယော အညော ဒုဗ္ဗလော ဗလဝတာ ဝိဂ္ဂဟံ ကရောတိ, သောပိ ဧဝရူပေါဝ ဟောတီတိ။
ယသဿိနောတိ ဣဿရိယဝတော။ ဥတ္တမပုဂ္ဂလဿာတိ ကာယဗလေန စ ဉာဏဗလေန စ ဥတ္တမပုဂ္ဂလဿ။ သဉ္ဇာတခန္ဓဿာတိ သုသဏ္ဌိတမဟာခန္ဓဿ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၅။)မဟဗ္ဗလဿာတိဧ မဟာထာမဿ။ ထာမဗလူပပတ္တိန္တိ ဧဝရူပဿ သီဟဿ ထာမသင်္ခါတံ ဗလဉ္စေဝ သီဟဇာတိသင်္ခါတံ ဥပပတ္တိဉ္စ အဇာနိတွာ, ကာယထာမဉ္စ ဉာဏဗလဉ္စ သီဟဥပပတ္တိဉ္စ အဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ သ သေတီတိ အတ္တာနမ္ပိ သီဟေန သဒိသံ မညမာနော, သော အယံ ဇမ္ဗုကော နာဂေန ဟတော မတသယနံ သေတိ။
ပမာယာတိ ပမိနိတွာ ဥပပရိက္ခိတွာ။ ‘‘ပမာဏာ’’တိပိ ပါဌော, အတ္တနော ပမာဏံ ဂဟေတွာ ယော အတ္တနော ပမာဏေန ကမ္မံ ကုရုတေတိ အတ္ထော။ ထာမဗ္ဗလန္တိ ထာမသင်္ခါတံ ဗလံ, ကာယထာမဉ္စ ဉာဏဗလဉ္စာတိပိ အတ္ထော။ ဇပ္ပေနာတိ ဇပေန, အဇ္ဈေနေနာတိ အတ္ထော။ မန္တေနာတိ အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ကရဏေန။ သုဘာသိတေနာတိ သစ္စာဒိဂုဏယုတ္တေန အနဝဇ္ဇဝစနေန။ ပရိက္ခဝါတိ ပရိက္ခာသမ္ပန္နော။ သော ဝိပုလံ ဇိနာတီတိ ယော ဧဝရူပေါ ဟောတိ, ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကုရုမာနော အတ္တနော ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ ဉတွာ ဇပ္ပမန္တဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သုဘာသိတံ ဘာသန္တော ကရောတိ, သော ဝိပုလံ မဟန္တံ အတ္ထံ ဇိနာတိ န ပရိဟာယတီတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ဣမာဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ ဣမသ္မိံ လောကေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကမ္မံ ကထေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သိင်္ဂါလော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, သီဟော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဇမ္ဗုကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၃၃၆] ၆။ ဗြဟာဆတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
တိဏံ တိဏန္တိ လပသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကုဟကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ကထိတမေဝ။
အတီတေ ပန ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အမစ္စော အဟောသိ။ ဗာရာဏသိရာဇာ မဟတိယာ သေနာယ ကောသလရာဇာနံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ သာဝတ္ထိံ ပတွာ ယုဒ္ဓေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဂဏှိ။ ကောသလရညော ပန ပုတ္တော ဆတ္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၆။)နာမ ကုမာရော အတ္ထိ။ သော အညာတကဝေသေန နိက္ခမိတွာ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ တယော ဝေဒေ စ အဋ္ဌာရသ သိပ္ပါနိ စ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တက္ကသိလတော နိက္ခမ္မ သဗ္ဗသမယသိပ္ပါနိ သိက္ခန္တော ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ ပါပုဏိ။ တံ နိဿာယ ပဉ္စသတတာပသာ အရညေ ပဏ္ဏသာလာသု ဝသန္တိ။ ကုမာရော တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣမေသမ္ပိ သန္တိကေ ကိဉ္စိ သိက္ခိဿာမီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတွာ ယံ တေ ဇာနန္တိ, တံ သဗ္ဗံ ဥဂ္ဂဏှိ။ သော အပရဘာဂေ ဂဏသတ္ထာ ဇာတော။
အထေကဒိဝသံ ဣသိဂဏံ အာမန္တေတွာ ‘‘မာရိသာ, ကသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသံ န ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မာရိသ, မဇ္ဈိမဒေသေ မနုဿာ နာမ ပဏ္ဍိတာ, တေ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, အနုမောဒနံ ကာရာပေန္တိ, မင်္ဂလံ ဘဏာပေန္တိ, အသက္ကောန္တေ ဂရဟန္တိ, မယံ တေန ဘယေန န ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘မာ တုမှေ ဘာယထ, အဟမေတံ သဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ သဗ္ဗေ အတ္တနော အတ္တနော ခါရိဝိဝိဓမာဒါယ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတ္တာ။ ဗာရာဏသိရာဇာပိ ကောသလရဇ္ဇံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကတွာ တတ္ထ ရာဇယုတ္တေ ဌပေတွာ သယံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနံ ဓနံ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဥယျာနေ လောဟစာဋိယော ပူရာပေတွာ နိဒဟိတွာ တသ္မိံ သမယေ ဗာရာဏသိယမေဝ ဝသတိ။ အထ တေ ဣသယော ရာဇုယျာနေ ရတ္တိံ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ဘိက္ခာယ ပဝိသိတွာ ရာဇဒွါရံ အဂမံသု။ ရာဇာ တေသံ ဣရိယာပထေဿု ပသီဒိတွာ ပက္ကောသာပေတွာ မဟာတလေ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဒတွာ ယာဝ ဘတ္တကာလာ တံ တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဆတ္တော ရညော စိတ္တံ အာရာဓေန္တော သဗ္ဗပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဝိစိတြံ အနုမောဒနံ အကာသိ။ ရာဇာ သုဋ္ဌုတရံ ပသန္နော ပဋိညံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေပိ တေ ဥယျာနေ ဝါသာပေသိ။
ဆတ္တော နိဓိဥဒ္ဓရဏမန္တံ ဇာနာတိ။ သော တတ္ထ ဝသန္တော ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဣမိနာ မမ ပိတု သန္တကံ ဓနံ နိဒဟိတ’’န္တိ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ ဩလောကေန္တော ဥယျာနေ နိဒဟိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣဒံ ဓနံ ဂဟေတွာ မမ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တာပသေ အာမန္တေတွာ ‘‘မာရိသာ, အဟံ ကောသလရညော ပုတ္တော, ဗာရာဏသိရညာ အမှာကံ ရဇ္ဇေ ဂဟိတေ အညာတကဝေသေန နိက္ခမိတွာ ဧတ္တကံ ကာလံ အတ္တနော ဇီဝိတံ အနုရက္ခိံ, ဣဒါနိ ကုလသန္တကံ ဓနံ လဒ္ဓံ, အဟံ ဧတံ အာဒါယ ဂန္တွာ အတ္တနော ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမိ, တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယမ္ပိ တယာဝ သဒ္ဓိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၇။)ဂမိဿာမာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ မဟန္တေ မဟန္တေ စမ္မပသိဗ္ဗကေ ကာရေတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဘူမိံ ခဏိတွာ ဓနစာဋိယော ဥဒ္ဓရိတွာ ပသိဗ္ဗကေသု ဓနံ ပက္ခိပိတွာ စာဋိယော တိဏဿ ပူရာပေတွာ ပဉ္စ စ ဣသိသတာနိ အညေ စ မနုဿေ ဓနံ ဂါဟာပေတွာ ပလာယိတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သဗ္ဗေ ရာဇယုတ္တေ ဂါဟာပေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ပါကာရအဋ္ဋာလကာဒိပဋိသင်္ခရဏံ ကာရာပေတွာ ပုန သပတ္တရညာ ယုဒ္ဓေန အဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ကတွာ နဂရံ အဇ္ဈာဝသတိ။ ဗာရာဏသိရညောပိ ‘‘တာပသာ ဥယျာနတော ဓနံ ဂဟေတွာ ပလာတာ’’တိ အာရောစယိံသု။ သော ဥယျာနံ ဂန္တွာ စာဋိယော ဝိဝရာပေတွာ တိဏမေဝ ပဿိ, တဿ ဓနံ နိဿာယ မဟန္တော သောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော နဂရံ ဂန္တွာ ‘‘တိဏံ တိဏ’’န္တိ ဝိပ္ပလပန္တော စရတိ, နာဿ ကောစိ သောကံ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ကောတိ။
ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ရညော မဟန္တော သောကော, ဝိပ္ပလပန္တော စရတိ, ဌပေတွာ ခေါ ပန မံ နာဿ အညော ကောစိ သောကံ ဝိနောဒေတုံ သမတ္ထော, နိဿောကံ နံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ဧကဒိဝသံ တေန သဒ္ဓိံ သုခနိသိန္နော တဿ ဝိပ္ပလပနကာလေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တိဏံ တိဏန္တိ လပသိ, ကော နု တေ တိဏမာဟရိ၊
ကိံ နု တေ တိဏကိစ္စတ္ထိ, တိဏမေဝ ပဘာသသီ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ နု တေ တိဏကိစ္စတ္ထီတိ ကိံ နု တဝ တိဏေန ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ တိဏမေဝ ပဘာသသီတိ တွဉှိ ကေဝလံ ‘‘တိဏံ တိဏ’’န္တိ တိဏမေဝ ပဘာသသိ, ‘‘အသုကတိဏံ နာမာ’’တိ န ကထေသိ, တိဏနာမံ တာဝဿ ကထေဟိ ‘‘အသုကတိဏံ နာမာ’’တိ, မယံ တေ အာဟရိဿာမ, အထ ပန တေ တိဏေနတ္ထော နတ္ထိ, နိက္ကာရဏာ မာ ဝိပ္ပလပီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓာဂမာ ဗြဟ္မစာရီ, ဗြဟာ ဆတ္တော ဗဟုဿုတော၊
သော မေ သဗ္ဗံ သမာဒါယ, တိဏံ နိက္ခိပ္ပ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ ဗြဟာတိ ဒီဃော။ ဆတ္တောတိ တဿ နာမံ။ သဗ္ဗံ သမာဒါယာတိ သဗ္ဗံ ဓနံ ဂဟေတွာ။ တိဏံ နိက္ခိပ္ပ ဂစ္ဆတီတိ စာဋီသု တိဏံ နိက္ခိပိတွာ ဂတောတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၈။)တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝေတံ ဟောတိ ကတ္တဗ္ဗံ, အပ္ပေန ဗဟုမိစ္ဆတာ၊
သဗ္ဗံ သကဿ အာဒါနံ, အနာဒါနံ တိဏဿ စာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အပ္ပေန တိဏေန ဗဟုဓနံ ဣစ္ဆတာ ဧဝံ ဧတံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, ယဒိဒံ ပိတု သန္တကတ္တာ သကဿ ဓနဿ သဗ္ဗံ အာဒါနံ အဂယှူပဂဿ တိဏဿ စ အနာဒါနံ။ ဣတိ, မဟာရာဇ, သော ဗြဟာ ဆတ္တော ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ အတ္တနော ပိတု သန္တကံ ဓနံ ဂဟေတွာ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ တိဏံ စာဋီသု ပက္ခိပိတွာ ဂတော, တတ္ထ ကာ ပရိဒေဝနာတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သီလဝန္တော န ကုဗ္ဗန္တိ, ဗာလော သီလာနိ ကုဗ္ဗတိ၊
အနိစ္စသီလံ ဒုဿီလျံ, ကိံ ပဏ္ဍိစ္စံ ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ သီလဝန္တောတိ ယေ သီလသမ္ပန္နာ ဗြဟ္မစာရယော, တေ ဧဝရူပံ န ကုဗ္ဗန္တိ။ ဗာလော သီလာနိ ကုဗ္ဗတီတိ ဗာလော ပန ဒုရာစာရော ဧဝရူပါနိ အတ္တနော အနာစာရသင်္ခါတာနိ သီလာနိ ကရောတိ။ အနိစ္စသီလန္တိ အဒ္ဓုဝေန ဒီဃရတ္တံ အပ္ပဝတ္တေန သီလေန သမန္နာဂတံ။ ဒုဿီလျန္တိ ဒုဿီလံ။ ကိံ ပဏ္ဍိစ္စံ ကရိဿတီတိ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ဗာဟုသစ္စပရိဘာဝိတံ ပဏ္ဍိစ္စံ ကိံ ကရိဿတိ ကိံ သမ္ပာဒေဿတိ, ဝိပတ္တိမေဝဿ ကရိဿတီတိ။ တံ ဂရဟန္တော ဝတွာ သော တာယ ဗောဓိသတ္တဿ ကထာယ နိဿောကော ဟုတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗြဟာဆတ္တော ကုဟကဘိက္ခု အဟောသိ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဗြဟာဆတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၉။)န တေ ပီဌမဒါယိမှာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဇနပဒတော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ သာမဏေရဒဟရေ ပုစ္ဆိ ‘‘အာဝုသော, သာဝတ္ထိယံ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ ကေ ဥပကာရကာ’’တိ။ ‘‘အာဝုသော, အနာထပိဏ္ဍိကော နာမ မဟာသေဋ္ဌိ, ဝိသာခါ နာမ မဟာဥပါသိကာ ဧတေ ဘိက္ခုသံဃဿ ဥပကာရကာ မာတာပိတုဋ္ဌာနိယာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဧကဘိက္ခုဿပိ အပဝိဋ္ဌကာလေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ တံ အဝေလာယ ဂတတ္တာ ကောစိ န ဩလောကေသိ။ သော တတော ကိဉ္စိ အလဘိတွာ ဝိသာခါယ ဃရဒွါရံ ဂတော။ တတြာပိ အတိပါတောဝ ဂတတ္တာ ကိဉ္စိ န လဘိ။ သော တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိတွာ ပုနာဂစ္ဆန္တော ယာဂုယာ နိဋ္ဌိတာယ ဂတော, ပုနပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိတွာ ဘတ္တေ နိဋ္ဌိတေ ဂတော။ သော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘‘ဒွေပိ ကုလာနိ အဿဒ္ဓါနိ အပ္ပသန္နာနိ ဧဝ, ဣမေ ဘိက္ခူ ပန ‘သဒ္ဓါနိ ပသန္နာနီ’တိ ကထေန္တီ’’တိ တာနိ ကုလာနိ ပရိဘဝန္တော စရတိ။
အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, အသုကော ကိရ ဇာနပဒေါ ဘိက္ခု အတိကာလဿေဝ ကုလဒွါရံ ဂတော ဘိက္ခံ အလဘိတွာ ကုလာနိ ပရိဘဝန္တော စရတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ ဘိက္ခူ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ တွံ ဘိက္ခု ကုဇ္ဈသိ, ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တာပသာပိ တာဝ ကုလဒွါရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ အလဘိတွာ န ကုဇ္ဈိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အပရဘာဂေ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဥယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ဘိက္ခာယ ပါဝိသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ သဒ္ဓေါ ဟောတိ ပသန္နော။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ကတရံ ကုလဃရံ သဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သေဋ္ဌိဃရ’’န္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၀။)သုတွာ သေဋ္ဌိနော ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သေဋ္ဌိ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂတော, မနုဿာပိ နံ န ပဿိံသု, သော နိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ရာဇကုလတော နိဝတ္တန္တော ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခာဘာဇနံ ဂဟေတွာ ဃရံ နေတွာ နိသီဒါပေတွာ ပါဒဓောဝနတေလမက္ခနယာဂုခဇ္ဇကာဒီဟိ သန္တပ္ပေတွာ အန္တရာဘတ္တေ ကိဉ္စိ ကာရဏံ အပုစ္ဆိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ ဃရဒွါရံ အာဂတာ နာမ ယာစကာ ဝါ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ ဝါ သက္ကာရသမ္မာနံ အလဘိတွာ ဂတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ, တုမှေ ပန အဇ္ဇ အမှာကံ ဒါရကေဟိ အဒိဋ္ဌတ္တာ အာသနံ ဝါ ပါနီယံ ဝါ ပါဒဓောဝနံ ဝါ ယာဂုဘတ္တံ ဝါ အလဘိတွာဝ ဂတာ, အယံ အမှာကံ ဒေါသော, တံ နော ခမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န တေ ပီဌမဒါယိမှာ, န ပါနံ နပိ ဘောဇနံ၊
ဗြဟ္မစာရိ ခမဿု မေ, ဧတံ ပဿာမိ အစ္စယ’’န္တိ။
တတ္ထ န တေ ပီဌမဒါယိမှာတိ ပီဌမ္ပိ တေ န ဒါပယိမှ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နေဝါဘိသဇ္ဇာမိ န စာပိ ကုပ္ပေ, န စာပိ မေ အပ္ပိယမာသိ ကိဉ္စိ၊
အထောပိ မေ အာသိ မနောဝိတက္ကော, ဧတာဒိသော နူန ကုလဿ ဓမ္မော’’တိ။
တတ္ထ နေဝါဘိသဇ္ဇာမီတိ နေဝ လဂ္ဂါမိ။ ဧတာဒိသောတိ ‘‘ဣမဿ ကုလဿ ဧတာဒိသော နူန သဘာဝေါ, အဒါယကဝံသော ဧသ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ မေ မနောဝိတက္ကော ဥပ္ပန္နော။
တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဧသသ္မာကံ ကုလေ ဓမ္မော, ပိတုပိတာမဟော သဒါ၊
အာသနံ ဥဒကံ ပဇ္ဇံ, သဗ္ဗေတံ နိပဒါမသေ။
‘‘ဧသသ္မာကံ ကုလေ ဓမ္မော, ပိတုပိတာမဟော သဒါ၊
သက္ကစ္စံ ဥပတိဋ္ဌာမ, ဥတ္တမံ ဝိယ ဉာတက’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၁။)တတ္ထ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ ပိတုပိတာမဟောတိ ပိတူနဉ္စ ပိတာမဟာနဉ္စ သန္တကော။ ဥဒကန္တိ ပါဒဓောဝနဥဒကံ။ ပဇ္ဇန္တိ ပါဒမက္ခနတေလံ။ သဗ္ဗေတန္တိ သဗ္ဗံ ဧတံ။ နိပဒါမသေတိ နိကာရ ပကာရာ ဥပသဂ္ဂါ, ဒါမသေတိ အတ္ထော, ဒဒါမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဒါယကဝံသော အမှာကံ ဝံသောတိ ဒဿေတိ။ ဥတ္တမံ ဝိယ ဉာတကန္တိ မာတရံ ဝိယ ပိတရံ ဝိယ စ မယံ ဓမ္မိကံ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ ဒိသွာ သက္ကစ္စံ သဟတ္ထေန ဥပဋ္ဌဟာမာတိ အတ္ထော။
ဗောဓိသတ္တော ပန ကတိပါဟံ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော တတ္ထ ဝသိတွာ ပုန ဟိမဝန္တမေဝ ဂန္တွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ အာနန္ဒော အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပီဌဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
ဝိဒိတံ ထုသန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဇာတသတ္တုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိံ ကိရ မာတုကုစ္ဆိဂတေ တဿ မာတု ကောသလရာဇဓီတာယ ဗိမ္ဗိသာရရညော ဒက္ခိဏဇာဏုလောဟိတပိဝနဒေါဟဠော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဏ္ဍု အဟောသိ။ သာ ပရိစာရိကာဟိ ပုစ္ဆိတာ တာသံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ သုတွာ နေမိတ္တကေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဒေဝိယာ ကိရ ဧဝရူပေါ ဒေါဟဠော ဥပ္ပန္နော, တဿ ကာ နိပ္ဖတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ နေမိတ္တကာ ‘‘ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တကသတ္တော တုမှေ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘သစေ မမ ပုတ္တော မံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿတိ, ကော ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ ဒက္ခိဏဇာဏုံ သတ္ထေန ဖာလာပေတွာ လောဟိတံ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေန ဂါဟာပေတွာ ဒေဝိယာ ပါယေသိ။ သာ စိန္တေသိ ‘‘သစေ မမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၂။)ကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တော ပုတ္တော ပိတရံ မာရေဿတိ, ကိံ မေ တေနာ’’တိ။ သာ ဂဗ္ဘပါတနတ္ထံ ကုစ္ဆိံ မဒ္ဒါပေသိ။
ရာဇာ ဉတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ မယှံ ကိရ ပုတ္တော မံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿတိ, န ခေါ ပနာဟံ အဇရော အမရော, ပုတ္တမုခံ ပဿိတုံ မေ ဒေဟိ, မာ ဣတော ပဘုတိ ဧဝရူပံ ကမ္မံ အကာသီ’’တိ အာဟ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ကုစ္ဆိံ မဒ္ဒါပေသိ။ ရာဇာ ဉတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဥယျာနဂမနံ နိဝါရေသိ။ သာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ စဿ အဇာတဿေဝ ပိတု သတ္တုဘာဝတော ‘‘အဇာတသတ္တု’’တွေဝ နာမမကံသု။ တသ္မိံ ကုမာရပရိဟာရေန ဝဍ္ဎန္တေ သတ္ထာ ဧကဒိဝသံ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝုတော ရညော နိဝေသနံ ဂန္တွာ နိသီဒိ။ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပဏီတေန ခါဒနီယဘောဇနီယေန ပရိဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ကုမာရံ မဏ္ဍေတွာ ရညော အဒံသု။ ရာဇာ ဗလဝသိနေဟေန ပုတ္တံ ဂဟေတွာ ဦရုမှိ နိသီဒါပေတွာ ပုတ္တဂတေန ပေမေန ပုတ္တမေဝ မမာယန္တော န ဓမ္မံ သုဏာတိ။ သတ္ထာ တဿ ပမာဒဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေ ရာဇာနော ပုတ္တေ အာသင်္ကမာနာ ပဋိစ္ဆန္နေ ကာရေတွာ ‘အမှာကံ အစ္စယေန နီဟရိတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေယျာထာ’တိ အာဏာပေသု’’န္တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခအာစရိယော ဟုတွာ ဗဟူ ရာဇကုမာရေ စ ဗြာဟ္မဏကုမာရေ စ သိပ္ပံ ဝါစေသိ။ ဗာရာဏသိရညောပိ ပုတ္တော သောဠသဝဿကာလေ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တယော ဝေဒေ စ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ စ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပရိပုဏ္ဏသိပ္ပေါ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိ။ အာစရိယော အင်္ဂဝိဇ္ဇာဝသေန တံ ဩလောကေန္တော ‘‘ဣမဿ ပုတ္တံ နိဿာယ အန္တရာယော ပညာယတိ, တမဟံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဟရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ စတဿော ဂါထာ ဗန္ဓိတွာ ရာဇကုမာရဿ အဒါသိ, ဧဝဉ္စ ပန တံ ဝဒေသိ ‘‘တာတ, ပဌမံ ဂါထံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ တဝ ပုတ္တဿ သောဠသဝဿကာလေ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တော ဝဒေယျာသိ, ဒုတိယံ မဟာဥပဋ္ဌာနကာလေ, တတိယံ ပါသာဒံ အဘိရုဟမာနော သောပါနသီသေ ဌတွာ, စတုတ္ထံ သယနသိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တော ဥမ္မာရေ ဌတွာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၃။)သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ ဂတော ဩပရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တဿ ပုတ္တော သောဠသဝဿကာလေ ရညော ဥယျာနကီဠာဒီနံ အတ္ထာယ နိက္ခမန္တဿ သိရိဝိဘဝံ ဒိသွာ ပိတရံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဟေတုကာမော ဟုတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကာနံ ကထေသိ။ တေ ‘‘သာဓု ဒေဝ, မဟလ္လကကာလေ လဒ္ဓေန ဣဿရိယေန ကော အတ္ထော, ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ရာဇာနံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ကုမာရော ‘‘ဝိသံ ခါဒါပေတွာ မာရေဿာမီ’’တိ ပိတရာ သဒ္ဓိံ သာယမာသံ ဘုဉ္ဇန္တော ဝိသံ ဂဟေတွာ နိသီဒိ။ ရာဇာ ဘတ္တပါတိယံ ဘတ္တေ အစ္ဆုပန္တေယေဝ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဒိတံ ထုသံ ဥန္ဒုရာနံ, ဝိဒိတံ ပန တဏ္ဍုလံ၊
ထုသံ ထုသံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ, တဏ္ဍုလံ ပန ခါဒရေ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဒိတန္တိ ကာဠဝဒ္ဒလေပိ အန္ဓကာရေ ဥန္ဒုရာနံ ထုသော ထုသဘာဝေန တဏ္ဍုလော စ တဏ္ဍုလဘာဝေန ဝိဒိတော ပါကဋောယေဝ။ ဣဓ ပန လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘ထုသံ တဏ္ဍုလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခါဒရေတိ ထုသံ ထုသံ ဝဇ္ဇေတွာ တဏ္ဍုလမေဝ ခါဒန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ ကုမာရ, ယထာ ဥန္ဒုရာနံ အန္ဓကာရေပိ ထုသော ထုသဘာဝေန တဏ္ဍုလော စ တဏ္ဍုလဘာဝေန ပါကဋော, တေ ထုသံ ဝဇ္ဇေတွာ တဏ္ဍုလမေဝ ခါဒန္တိ, ဧဝမေဝ မမပိ တဝ ဝိသံ ဂဟေတွာ နိသိန္နဘာဝေါ ပါကဋောတိ။
ကုမာရော ‘‘ဉာတောမှီ’’တိ ဘီတော ဘတ္တပါတိယံ ဝိသံ ပါတေတုံ အဝိသဟိတွာ ဥဋ္ဌာယ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဂတော။ သော တမတ္ထံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကာနံ အာရောစေတွာ ‘‘အဇ္ဇ တာဝမှိ ဉာတော, ဣဒါနိ ကထံ မာရေဿာမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ တတော ပဋ္ဌာယ ဥယျာနေ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟုတွာ နိကဏ္ဏိကဝသေန မန္တယမာနာ ‘‘အတ္ထေကော ဥပါယော, ခဂ္ဂံ သန္နယှိတွာ မဟာဥပဋ္ဌာနံ ဂတကာလေ အမစ္စာနံ အန္တရေ ဌတွာ ရညော ပမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ခဂ္ဂေန ပဟရိတွာ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဝတ္ထပေသုံ။ ကုမာရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မဟာဥပဋ္ဌာနကာလေ သန္နဒ္ဓခဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဂန္တွာ ဣတော စိတော စ ရညော ပဟရဏောကာသံ ဥပဓာရေတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၄။)‘‘ယာ မန္တနာ အရညသ္မိံ, ယာ စ ဂါမေ နိကဏ္ဏိကာ၊
ယဉ္စေတံ ဣတိ စီတိ စ, ဧတမ္ပိ ဝိဒိတံ မယာ’’တိ။
တတ္ထ အရညသ္မိန္တိ ဥယျာနေ။ နိကဏ္ဏိကာတိ ကဏ္ဏမူလေ မန္တနာ။ ယဉ္စေတံ ဣတိ စီတိ စာတိ ယဉ္စ ဧတံ ဣဒါနိ မမ ပဟရဏောကာသပရိယေသနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ ကုမာရ, ယာ ဧသာ တဝ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေဟိ သဒ္ဓိံ ဥယျာနေ စ ဂါမေ စ နိကဏ္ဏိကာ မန္တနာ, ယဉ္စေတံ ဣဒါနိ မမ မာရဏတ္ထာယ ဣတိ စီတိ စ ကရဏံ, ဧတမ္ပိ သဗ္ဗံ မယာ ဉာတန္တိ။
ကုမာရော ‘‘ဇာနာတိ မေ ဝေရိဘာဝံ ပိတာ’’တိ တတော ပလာယိတွာ ဥပဋ္ဌာကာနံ အာရောစေသိ။ တေ သတ္တဋ္ဌ ဒိဝသေ အတိက္ကမိတွာ ‘‘ကုမာရ, န တေ ပိတာ, ဝေရိဘာဝံ ဇာနာတိ, တက္ကမတ္တေန တွံ ဧဝံသညီ အဟောသိ, မာရေဟိ န’’န္တိ ဝဒိံသု။ သော ဧကဒိဝသံ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ သောပါနမတ္ထကေ ဂဗ္ဘဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ သောပါနမတ္ထကေ ဌိတော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မေန ကိရ ဇာတဿ, ပိတာ ပုတ္တဿ မက္ကဋော၊
ဒဟရဿေဝ သန္တဿ, ဒန္တေဟိ ဖလမစ္ဆိဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ သဘာဝေန။ ပိတာ ပုတ္တဿ မက္ကဋောတိ ပိတာ မက္ကဋော ပုတ္တဿ မက္ကဋပေါတကဿ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အရညေ ဇာတော မက္ကဋော အတ္တနော ယူထပရိဟရဏံ အာသင်္ကန္တော တရုဏဿ မက္ကဋပေါတကဿ ဒန္တေဟိ ဖလံ ဆိန္ဒိတွာ ပုရိသဘာဝံ နာသေတိ, တထာ တဝ အတိရဇ္ဇကာမဿ ဖလာနိ ဥပ္ပါဋာပေတွာ ပုရိသဘာဝံ နာသေဿာမီတိ။
ကုမာရော ‘‘ဂဏှာပေတုကာမော မံ ပိတာ’’တိ ဘီတော ပလာယိတွာ ‘‘ပိတရာမှိ သန္တဇ္ဇိတော’’တိ ဥပဋ္ဌာကာနံ အာရောစေသိ။ တေ အဍ္ဎမာသမတ္တေ ဝီတိဝတ္တေ ‘‘ကုမာရ, သစေ ရာဇာ ဇာနေယျ, ဧတ္တကံ ကာလံ နာဓိဝါသေယျ, တက္ကမတ္တေန တယာ ကထိတံ, မာရေဟိ န’’န္တိ ဝဒိံသု။ သော ဧကဒိဝသံ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဥပရိပါသာဒေ သိရိသယနံ ပဝိသိတွာ ‘‘အာဂစ္ဆန္တမေဝ နံ မာရေဿာမီ’’တိ ဟေဋ္ဌာပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။ ရာဇာ ဘုတ္တသာယမာသော ပရိဇနံ ဥယျောဇေတွာ ‘‘နိပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တော ဥမ္မာရေ ဌတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၅။)‘‘ယမေတံ ပရိသပ္ပသိ, အဇကာဏောဝ သာသပေ၊
ယောပါယံ ဟေဋ္ဌတော သေတိ, ဧတမ္ပိ ဝိဒိတံ မယာ’’တိ။
တတ္ထ ပရိသပ္ပသီတိ ဘယေန ဣတော စိတော စ သပ္ပသိ။ သာသပေတိ သာသပခေတ္တေ။ ယောပါယန္တိ ယောပိ အယံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယမ္ပိ ဧတံ တွံ သာသပဝနံ ပဝိဋ္ဌကာဏဧဠကော ဝိယ ဘယေန ဣတော စိတော စ သံသပ္ပသိ, ပဌမံ ဝိသံ ဂဟေတွာ အာဂတောသိ, ဒုတိယံ ခဂ္ဂေန ပဟရိတုကာမော ဟုတွာ အာဂတောသိ, တတိယံ ခဂ္ဂံ အာဒါယ သောပါနမတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ, ဣဒါနိ မံ ‘‘မာရေဿာမီ’’တိ ဟေဋ္ဌာသယနေ နိပန္နောသိ, သဗ္ဗမေတံ ဇာနာမိ, န တံ ဣဒါနိ ဝိဿဇ္ဇေမိ, ဂဟေတွာ ရာဇာဏံ ကာရာပေဿာမီတိ။ ဧဝံ တဿ အဇာနန္တဿေဝ သာ သာ ဂါထာ တံ တံ အတ္ထံ ဒီပေတိ။
ကုမာရော ‘‘ဉာတောမှိ ပိတရာ, ဣဒါနိ မံ နာဿေဿတီ’’တိ ဘယပ္ပတ္တော ဟေဋ္ဌာသယနာ နိက္ခမိတွာ ခဂ္ဂံ ရညော ပါဒမူလေ ဆဍ္ဍေတွာ ‘‘ခမာဟိ မေ, ဒေဝါ’’တိ ပါဒမူလေ ဥရေန နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ ‘‘န မယှံ ကောစိ ကမ္မံ ဇာနာတီတိ တွံ စိန္တေသီ’’တိ တံ တဇ္ဇေတွာ သင်္ခလိကဗန္ဓနေန ဗန္ဓာပေတွာ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသာပေတွာ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ တဒါ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏံ သလ္လက္ခေသိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလမကာသိ, တဿ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ကုမာရံ ဗန္ဓနာဂါရာ နီဟရိတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ထုသဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
အဒဿနေန မောရဿာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဟတလာဘသက္ကာရေ တိတ္ထိယေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တိတ္ထိယာ ဟိ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ လာဘိနော အဟေသုံ, ဥပ္ပန္နေ ပန ဗုဒ္ဓေ ဟတလာဘသက္ကာရာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ ဇာတာ။ တေသံ တံ ပဝတ္တိံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၆။)ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ယာဝ ဂုဏဝန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တာဝ နိဂ္ဂုဏာ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟေသုံ, ဂုဏဝန္တေသု ပန ဥပ္ပန္နေသု နိဂ္ဂုဏာ ဟတလာဘသက္ကာရာ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော မောရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝုဍ္ဎိမနွာယ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော အရညေ ဝိစရိ။ တဒါ ဧကစ္စေ ဝါဏိဇာ ဒိသာကာကံ ဂဟေတွာ နာဝါယ ဗာဝေရုရဋ္ဌံ အဂမံသု။ တသ္မိံ ကိရ ကာလေ ဗာဝေရုရဋ္ဌေ သကုဏာ နာမ နတ္ထိ။ အာဂတာဂတာ ရဋ္ဌဝါသိနော တံ ပဉ္ဇရေ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘ပဿထိမဿ ဆဝိဝဏ္ဏံ ဂလပရိယောသာနံ မုခတုဏ္ဍကံ မဏိဂုဠသဒိသာနိ အက္ခီနီ’’တိ ကာကမေဝ ပသံသိတွာ တေ ဝါဏိဇကေ အာဟံသု ‘‘ဣမံ, အယျာ, သကုဏံ အမှာကံ ဒေထ, အမှာကံ ဣမိနာ အတ္ထော, တုမှေ အတ္တနော ရဋ္ဌေ အညံ လဘိဿထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မူလေန ဂဏှထာ’’တိ။ ‘‘ကဟာပဏေန နော ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န ဒေမာ’’တိ။ အနုပုဗ္ဗေန ဝဍ္ဎိတွာ ‘‘သတေန ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အမှာကံ ဧသ ဗဟူပကာရော, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ မေတ္တိ ဟောတူ’’တိ ကဟာပဏသတံ ဂဟေတွာ အဒံသု။ တေ တံ နေတွာ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ ပက္ခိပိတွာ နာနပ္ပကာရေန မစ္ဆမံသေန စေဝ ဖလာဖလေန စ ပဋိဇဂ္ဂိံသု။ အညေသံ သကုဏာနံ အဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနေ ဒသဟိ အသဒ္ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ကာကော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။
ပုနဝါရေ တေ ဝါဏိဇာ ဧကံ မောရရာဇာနံ ဂဟေတွာ ယထာ အစ္ဆရသဒ္ဒေန ဝဿတိ, ပါဏိပ္ပဟရဏသဒ္ဒေန နစ္စတိ, ဧဝံ သိက္ခာပေတွာ ဗာဝေရုရဋ္ဌံ အဂမံသု။ သော မဟာဇနေ သန္နိပတိတေ နာဝါယ ဓုရေ ဌတွာ ပက္ခေ ဝိဓုနိတွာ မဓုရဿရံ နိစ္ဆာရေတွာ နစ္စိ။ မနုဿာ တံ ဒိသွာ သောမနဿဇာတာ ‘‘ဧတံ, အယျာ, သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ သုသိက္ခိတံ သကုဏရာဇာနံ အမှာကံ ဒေထာ’’တိ အာဟံသု။ အမှေဟိ ပဌမံ ကာကော အာနီတော, တံ ဂဏှိတ္ထ, ဣဒါနိ ဧကံ မောရရာဇာနံ အာနယိမှာ, ဧတမ္ပိ ယာစထ, တုမှာကံ ရဋ္ဌေ သကုဏံ နာမ ဂဟေတွာ အာဂန္တုံ န သက္ကာတိ။ ‘‘ဟောတု, အယျာ, အတ္တနော ရဋ္ဌေ အညံ လဘိဿထ, ဣမံ နော ဒေထာ’’တိ မူလံ ဝဍ္ဎေတွာ သဟဿေန ဂဏှိံသု။ အထ နံ သတ္တရတနဝိစိတ္တေ ပဉ္ဇရေ ဌပေတွာ မစ္ဆမံသဖလာဖလေဟိ စေဝ မဓုလာဇသက္ကရပါနကာဒီဟိ စ ပဋိဇဂ္ဂိံသု, မယူရရာဇာ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော ဇာတော, တဿာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကာကဿ လာဘသက္ကာရော ပရိဟာယိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၇။)ကောစိ နံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဣစ္ဆိ။ ကာကော ခါဒနီယဘောဇနီယံ အလဘမာနော ‘‘ကာကာ’’တိ ဝဿန္တော ဂန္တွာ ဥက္ကာရဘူမိယံ ဩတရိတွာ ဂေါစရံ ဂဏှိ။
သတ္ထာ ဒွေ ဝတ္ထူနိ ဃဋေတွာ သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဒဿနေန မောရဿ, သိခိနော မဉ္ဇုဘာဏိနော၊
ကာကံ တတ္ထ အပူဇေသုံ, မံသေန စ ဖလေန စ။
‘‘ယဒါ စ သရသမ္ပန္နော, မောရော ဗာဝေရုမာဂမာ၊
အထ လာဘော စ သက္ကာရော, ဝါယသဿ အဟာယထ။
‘‘ယာဝ နုပ္ပဇ္ဇတီ ဗုဒ္ဓေါ, ဓမ္မရာဇာ ပဘင်္ကရော၊
တာဝ အညေ အပူဇေသုံ, ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ။
‘‘ယဒါ စ သရသမ္ပန္နော, ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ အဒေသယိ၊
အထ လာဘော စ သက္ကာရော, တိတ္ထိယာနံ အဟာယထာ’’တိ။
တတ္ထ သိခိနောတိ သိခါယ သမန္နာဂတဿ။ မဉ္ဇုဘာဏိနောတိ မဓုရဿရဿ။ အပူဇေသုန္တိ အပူဇယိံသု။ မံသေန စ ဖလေန စာတိ နာနပ္ပကာရေန မံသေန ဖလာဖလေန စ။ ဗာဝေရုမာဂမာတိ ဗာဝေရုရဋ္ဌံ အာဂတော။ ‘‘ဘာဝေရူ’’တိပိ ပါဌော။ အဟာယထာတိ ပရိဟီနော။ ဓမ္မရာဇာတိ နဝဟိ လောကုတ္တရဓမ္မေဟိ ပရိသံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ပဘင်္ကရောတိ သတ္တလောကဩကာသလောကသင်္ခါရလောကေသု အာလောကဿ ကတတ္တာ ပဘင်္ကရော။ သရသမ္ပန္နောတိ ဗြဟ္မဿရေန သမန္နာဂတော။ ဓမ္မံ အဒေသယီတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ပကာသေသီတိ။
ဣတိ ဣမာ စတဿော ဂါထာ ဘာသိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကာကော နိဂဏ္ဌော နာဋပုတ္တော အဟောသိ, မောရရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဗာဝေရုဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၈။)အဒါသိ ဒါနာနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ခဒိရင်္ဂါရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၄၀) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ အနာထပိဏ္ဍိကံ။ အာမန္တေတွာ ‘‘ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဂဟပတိ ‘ဒါနံ မာ ဒဒါသီ’တိ အာကာသေ ဌတွာ ဝါရေန္တံ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ပဋိဗာဟိတွာ ဒါနံ အဒံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ ဝိသယှော နာမ သေဋ္ဌိ ဟုတွာ ပဉ္စဟိ သီလေဟိ သမန္နာဂတော ဒါနဇ္ဈာသယော ဒါနာဘိရတော အဟောသိ။ သော စတူသု နဂရဒွါရေသု, နဂရမဇ္ဈေ, အတ္တနော ဃရဒွါရေတိ ဆသု ဌာနေသု ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ ဒါနံ ပဝတ္တေသိ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဆ သတသဟဿာနိ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဗောဓိသတ္တဿ စ ဝနိဗ္ဗကယာစကာနဉ္စ ဧကသဒိသမေဝ ဘတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကတွာ ဒါနံ ဒဒတော ဒါနာနုဘာဝေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ, သက္ကဿ ဒေဝရညော ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ ဥပဓာရေန္တော မဟာသေဋ္ဌိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဝိသယှော အတိဝိယ ပတ္ထရိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကရောန္တော ဒါနံ ဒေတိ, ဣမိနာ ဒါနေန မံ စာဝေတွာ သယံ သက္ကော ဘဝိဿတိ မညေ, ဓနမဿ နာသေတွာ ဧတံ ဒလိဒ္ဒံ ကတွာ ယထာ ဒါနံ န ဒေတိ, တထာ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သဗ္ဗံ ဓနဓညံ တေလမဓုဖာဏိတသက္ကရာဒီနိ အန္တမသော ဒါသကမ္မကရပေါရိသမ္ပိ အန္တရဓာပေသိ။
တဒါ ဒါနဗျာဝဋာ အာဂန္တွာ ‘‘သာမိ ဒါနဂ္ဂံ ပစ္ဆိန္နံ, ဌပိတဌပိတဋ္ဌာနေ န ကိဉ္စိ ပဿာမာ’’တိ အာရောစယိံသု။ ‘‘ဣတော ပရိဗ္ဗယံ ဟရထ, မာ ဒါနံ ပစ္ဆိန္ဒထာ’’တိ ဘရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဒါနံ ပဝတ္တာပေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ သကလဂေဟံ ဝိစိနိတွာ အဍ္ဎမာသကမတ္တမ္ပိ အဒိသွာ ‘‘အယျ, အမှာကံ နိဝတ္ထဝတ္ထံ ဌပေတွာ အညံ ကိဉ္စိ န ပဿာမိ, သကလဂေဟံ တုစ္ဆ’’န္တိ အာဟ။ သတ္တရတနဂဗ္ဘေသု ဒွါရံ ဝိဝရာပေတွာ န ကိဉ္စိ အဒ္ဒသ, သေဋ္ဌိဉ္စ ဘရိယဉ္စ ဌပေတွာ အညေ ဒါသကမ္မကရာပိ န ပညာယိံသု။ ပုန မဟာသတ္တော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၉။)ဘရိယံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, န သက္ကာ ဒါနံ ပစ္ဆိန္ဒိတုံ, သကလနိဝေသနံ ဝိစိနိတွာ ကိဉ္စိ ဥပဓာရေဟီ’’တိ အာဟ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော တိဏဟာရကော အသိတဉ္စ ကာဇဉ္စ တိဏဗန္ဓနရဇ္ဇုဉ္စ ဒွါရန္တရေ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိ။ သေဋ္ဌိဘရိယာ တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ, ဣဒံ ဌပေတွာ အညံ န ပဿာမီ’’တိ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ တိဏံ နာမ န လာယိတပုဗ္ဗံ, အဇ္ဇ ပန တိဏံ လာယိတွာ အာဟရိတွာ ဝိက္ကိဏိတွာ ယထာနုစ္ဆဝိကံ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဒါနုပစ္ဆေဒဘယေန အသိတဉ္စေဝ ကာဇဉ္စ ရဇ္ဇုဉ္စ ဂဟေတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ တိဏဝတ္ထုံ ဂန္တွာ တိဏံ လာယိတွာ ‘‘ဧကော အမှာကံ ဘဝိဿတိ, ဧကေန ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဒွေ တိဏကလာပေ ဗန္ဓိတွာ ကာဇေ လဂ္ဂေတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဝိက္ကိဏိတွာ မာသကေ ဂဟေတွာ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ယာစကာနံ အဒါသိ။ ယာစကာ ဗဟူ, တေသံ ‘‘မယှမ္ပိ ဒေဟိ, မယှမ္ပိ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တာနံ ဣတရမ္ပိ ကောဋ္ဌာသံ ဒတွာ တံ ဒိဝသံ သဒ္ဓိံ ဘရိယာယ အနာဟာရော ဝီတိနာမေသိ။ ဣမိနာ နိယာမေန ဆ ဒိဝသာ ဝီတိဝတ္တာ။
အထဿ သတ္တမေ ဒိဝသေ တိဏံ အာဟရမာနဿ သတ္တာဟံ နိရာဟာရဿ အတိသုခုမာလဿ နလာဋေ သူရိယာတပေန ပဟဋမတ္တေ အက္ခီနိ ဘမိံသု။ သော သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော တိဏံ အဝတ္ထရိတွာ ပတိ။ သက္ကော တဿ ကိရိယံ ဥပဓာရယမာနော ဝိစရတိ။ သော တင်္ခဏညေဝ အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒါသိ ဒါနာနိ ပုရေ ဝိသယှ, ဒဒတော စ တေ ခယဓမ္မော အဟောသိ၊
ဣတော ပရံ စေ န ဒဒေယျ ဒါနံ, တိဋ္ဌေယျုံ တေ သံယမန္တဿ ဘောဂါ’’တိ။
တဿတ္ထော – အမ္ဘော ဝိသယှ တွံ ဣတော ပုဗ္ဗေ တဝ ဂေဟေ ဓနေ ဝိဇ္ဇမာနေ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကရိတွာ ဒါနာနိ အဒါသိ။ တဿ စ တေ ဧဝံ ဒဒတော ဘောဂါနံ ခယဓမ္မော ခယသဘာဝေါ အဟောသိ, သဗ္ဗံ သာပတေယျံ ခီဏံ, ဣတော ပရံ စေပိ တွံ ဒါနံ န ဒဒေယျ, ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒဒေယျာသိ, တဝ သံယမန္တဿ အဒဒန္တဿ ဘောဂါ တထေဝ တိဋ္ဌေယျုံ, ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ န ဒဿာမီ’’တိ တွံ မယှံ ပဋိညံ ဒေဟိ, အဟံ တေ ဘောဂေ ဒဿေဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၀။)မဟာသတ္တော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သက္ကောဟမသ္မီ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သက္ကော နာမ သယံ ဒါနံ ဒတွာ သီလံ သမာဒိယိတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကတွာ သတ္တ ဝတ္တပဒါနိ ပူရေတွာ သက္ကတ္တံ ပတ္တော, တွံ ပန အတ္တနော ဣဿရိယကာရဏံ ဒါနံ ဝါရေသိ, အနရိယံ ဝတ ကရောသီ’’တိ ဝတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အနရိယမရိယေန သဟဿနေတ္တ, သုဒုဂ္ဂတေနာပိ အကိစ္စမာဟု၊
မာ ဝေါ ဓနံ တံ အဟု ဒေဝရာဇ, ယံ ဘောဂဟေတု ဝိဇဟေမု သဒ္ဓံ။
‘‘ယေန ဧကော ရထော ယာတိ, ယာတိ တေနပရော ရထော၊
ပေါရာဏံ နိဟိတံ ဝတ္တံ, ဝတ္တတညေဝ ဝါသဝ။
‘‘ယဒိ ဟေဿတိ ဒဿာမ, အသန္တေ ကိံ ဒဒါမသေ၊
ဧဝံဘူတာပိ ဒဿာမ, မာ ဒါနံ ပမဒမှသေ’’တိ။
တတ္ထ အနရိယန္တိ လာမကံ ပါပကမ္မံ။ အရိယေနာတိ ပရိသုဒ္ဓါစာရေန အရိယေန။ သုဒုဂ္ဂတေနာပီတိ သုဒလိဒ္ဒေနာပိ။ အကိစ္စမာဟူတိ အကတ္တဗ္ဗန္တိ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ဝဒန္တိ, တွံ ပန မံ အနရိယံ မဂ္ဂံ အာရောစေသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ယံ ဘောဂဟေတူတိ ယဿ ဓနဿ ပရိဘုဉ္ဇနဟေတု မယံ ဒါနသဒ္ဓံ ဝိဇဟေမု ပရိစ္စဇေယျာမ, တံ ဓနမေဝ မာ အဟု, န နော တေန ဓနေန အတ္ထောတိ ဒီပေတိ။
ရထောတိ ယံကိဉ္စိ ယာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန မဂ္ဂေန ဧကော ရထော ယာတိ, အညောပိ ရထော ‘‘ရထဿ ဂတမဂ္ဂေါ ဧသော’’တိ တေနေဝ မဂ္ဂေန ယာတိ။ ပေါရာဏံ နိဟိတံ ဝတ္တန္တိ ယံ မယာ ပုဗ္ဗေ နိဟိတံ ဝတ္တံ, တံ မယိ ဓရန္တေ ဝတ္တတုယေဝ, မာ တိဋ္ဌတူတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတာတိ ဧဝံ တိဏဟာရကဘူတာပိ မယံ ယာဝ ဇီဝါမ, တာဝ ဒဿာမယေဝ။ ကိံကာရဏာ? မာ ဒါနံ ပမဒမှသေတိ။ အဒဒန္တော ဟိ ဒါနံ ပမဇ္ဇတိ နာမ န သရတိ န သလ္လက္ခေတိ, အဟံ ပန ဇီဝမာနော ဒါနံ ပမုဿိတုံ န ဣစ္ဆာမိ, တသ္မာ ဒါနံ ဒဿာမိယေဝါတိ ဒီပေတိ။
သက္ကော တံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ကိမတ္ထာယ ဒါနံ ဒဒါသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘နေဝ သက္ကတ္တံ, န ဗြဟ္မတ္တံ ပတ္ထယမာနော, သဗ္ဗညုတံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၁။)ပတ္ထေန္တော ပနာဟံ ဒဒါမီ’’တိ အာဟ။ သက္ကော တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌော ဟတ္ထေန ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇိ။ ဗောဓိသတ္တဿ တင်္ခဏညေဝ ပရိမဇ္ဇိတမတ္တဿေဝ သကလသရီရံ ပရိပူရိ။ သက္ကာနုဘာဝေန စဿ သဗ္ဗော ဝိဘဝပရိစ္ဆေဒေါ ပဋိပါကတိကောဝ အဟောသိ။ သက္ကော ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒွါဒသ သတသဟဿာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဒါနံ ဒဒါဟီ’’တိ တဿ ဂေဟေ အပရိမာဏံ ဓနံ ကတွာ တံ ဥယျောဇေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သေဋ္ဌိဘရိယာ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, ဝိသယှော ပန သေဋ္ဌိ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝိသယှဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ကောကိလဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ စူဠကုဏာလဝဂ္ဂေါ
နရာနမာရာမကရာသူတိ ဣမဿ ဇာတကဿ ဝိတ္ထာရကထာ ကုဏာလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ကဏ္ဍရီဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။သုသုမာရဇာတကဝဏ္ဏနာ) ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။
အတီတေ ပန ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ ကပိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဂင်္ဂါတီရေ ဝသိ။ အထေကာ အန္တောဂင်္ဂါယံ သံသုမာရီ ဗောဓိသတ္တဿ ဟဒယမံသေ ဒေါဟဠံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၂။)ဥပ္ပါဒေတွာ သံသုမာရဿ ကထေသိ။ သော ‘‘တံ ကပိံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပေတွာ မာရေတွာ ဟဒယမံသံ ဂဟေတွာ သံသုမာရိယာ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာသတ္တံ အာဟ – ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, အန္တရဒီပကေ ဖလာဖလေ ခါဒိတုံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘ကထံ, သမ္မ, အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အဟံ တံ မမ ပိဋ္ဌိယံ နိသီဒါပေတွာ နေဿာမီ’’တိ။ သော တဿ စိတ္တံ အဇာနန္တော လင်္ဃိတွာ ပိဋ္ဌိယံ နိသီဒိ။ သံသုမာရော ထောကံ ဂန္တွာ နိမုဇ္ဇိတုံ အာရဘိ။ အထ နံ ဝါနရော ‘‘ကိံကာရဏာ, ဘော, မံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇာပေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ တံ မာရေတွာ တဝ ဟဒယမံသံ မမ ဘရိယာယ ဒဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဒန္ဓ တွံ မမ ဟဒယမံသံ ဥရေ အတ္ထီတိ မညသီ’’တိ? ‘‘အထ ကဟံ တေ ဌပိတ’’န္တိ? ‘‘ဧတံ ဥဒုမ္ဗရေ ဩလမ္ဗန္တံ န ပဿသီ’’တိ? ‘‘ပဿာမိ, ဒဿသိ ပန မေ’’တိ။ ‘‘အာမ, ဒဿာမီ’’တိ။ သံသုမာရော ဒန္ဓတာယ တံ ဂဟေတွာ နဒီတီရေ ဥဒုမ္ဗရမူလံ ဂတော။ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပိဋ္ဌိတော လင်္ဃိတွာ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခေ နိသိန္နော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အသက္ခိံ ဝတ အတ္တာနံ, ဥဒ္ဓါတုံ ဥဒကာ ထလံ၊
န ဒါနာဟံ ပုန တုယှံ, ဝသံ ဂစ္ဆာမိ ဝါရိဇ။
‘‘အလမေတေဟိ အမ္ဗေဟိ, ဇမ္ဗူဟိ ပနသေဟိ စ၊
ယာနိ ပါရံ သမုဒ္ဒဿ, ဝရံ မယှံ ဥဒုမ္ဗရော။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, န ခိပ္ပမနုဗုဇ္ဈတိ၊
အမိတ္တဝသမနွေတိ, ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတိ။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, ခိပ္ပမေဝ နိဗောဓတိ၊
မုစ္စတေ သတ္တုသမ္ဗာဓာ, န စ ပစ္ဆာနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ အသက္ခိံ ဝတာတိ သမတ္ထော ဝတ အဟောသိံ။ ဥဒ္ဓါတုန္တိ ဥဒ္ဓရိတုံ။ ဝါရိဇာတိ သံသုမာရံ အာလပတိ။ ယာနိ ပါရံ သမုဒ္ဒဿာတိ ဂင်္ဂံ သမုဒ္ဒနာမေနာလပန္တော ‘‘ယာနိ သမုဒ္ဒဿ ပါရံ ဂန္တွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ, အလံ တေဟီ’’တိ ဝဒတိ။ ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတီတိ ဥပ္ပန္နံ အတ္ထံ ခိပ္ပံ အဇာနန္တော အမိတ္တဝသံ ဂစ္ဆတိ, ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတိ။
ဣတိ သော စတူဟိ ဂါထာဟိ လောကိယကိစ္စာနံ နိပ္ဖတ္တိကာရဏံ ကထေတွာ ဝနသဏ္ဍမေဝ ပါဝိသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၃။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သံသုမာရော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ဝါနရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝါနရဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၃၄၃] ၃။ ကုန္တိနီဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဝသိမှ တဝါဂါရေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ဂေဟေ နိဝုတ္ထံ ကုန္တိနီသကုဏိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ကိရ ရညော ဒူတေယျဟာရိကာ အဟောသိ။ ဒွေ ပေါတကာပိဿာ အတ္ထိ, ရာဇာ တံ သကုဏိကံ ဧကဿ ရညော ပဏ္ဏံ ဂါဟာပေတွာ ပေသေသိ။ တဿာ ဂတကာလေ ရာဇကုလေ ဒါရကာ တေ သကုဏပေါတကေ ဟတ္ထေဟိ ပရိမဒ္ဒန္တာ မာရေသုံ။ သာ အာဂန္တွာ တေ ပေါတကေ မတေ ပဿန္တီ ‘‘ကေန မေ ပုတ္တကာ မာရိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အသုကေန စ အသုကေန စာ’’တိ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ ရာဇကုလေ ပေါသာဝနိကဗျဂ္ဃေါ အတ္ထိ ကက္ခဠော ဖရုသော, ဗန္ဓနဗလေန တိဋ္ဌတိ။ အထ တေ ဒါရကာ တံ ဗျဂ္ဃံ ဒဿနာယ အဂမံသု။ သာပိ သကုဏိကာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ‘‘ယထာ ဣမေဟိ မမ ပုတ္တကာ မာရိတာ, တထေဝ နေ ကရိဿာမီ’’တိ တေ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဗျဂ္ဃဿ ပါဒမူလေ ခိပိ, ဗျဂ္ဃေါ မုရာမုရာပေတွာ ခါဒိ။ သာ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထော ပရိပုဏ္ဏော’’တိ ဥပ္ပတိတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတာ။ တံ ကာရဏံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ရာဇကုလေ ကိရ အသုကာ နာမ ကုန္တိနီ သကုဏိကာ ယေ ဟိဿာ ပေါတကာ မာရိတာ, တေ ဒါရကေ ဗျဂ္ဃဿ ပါဒမူလေ ခိပိတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသာ အတ္တနော ပေါတကဃာတကေ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဗျဂ္ဃဿ ပါဒမူလေ ခိပိတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗောဓိသတ္တော ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ နိဝေသနေ ဧကာ ကုန္တိနီ သကုဏိကာ ဒူတေယျဟာရိကာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော။ အယံ ကုန္တိနီ ဗျဂ္ဃေန ဒါရကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၄။)မာရာပေတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣဒါနိ န သက္ကာ မယာ ဣဓ ဝသိတုံ, ဂမိဿာမိ, ဂစ္ဆန္တီ စ ပန ရညော အနာရောစေတွာ န ဂမိဿာမိ, အာရောစေတွာဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာ ‘‘သာမိ, တုမှာကံ ပမာဒေန မမ ပုတ္တကေ ဒါရကာ မာရေသုံ, အဟံ ကောဓဝသိကာ ဟုတွာ တေ ဒါရကေ ပဋိမာရေသိံ, ဣဒါနိ မယာ ဣဓ ဝသိတုံ န သက္ကာ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဝသိမှ တဝါဂါရေ, နိစ္စံ သက္ကတပူဇိတာ,
တွမေဝ ဒါနိမကရိ, ဟန္ဒ ရာဇ ဝဇာမဟ’’န္တိ။
တတ္ထ တွမေဝ ဒါနိမကရီတိ မံ ပဏ္ဏံ ဂါဟာပေတွာ ပေသေတွာ အတ္တနော ပမာဒေန မမ ပိယပုတ္တကေ အရက္ခန္တော တွညေဝ ဣဒါနိ ဧတံ မမ ဒေါမနဿကာရဏံ အကရိ။ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ ရာဇာတိ ဗောဓိသတ္တံ အာလပတိ။ ဝဇာမဟန္တိ အဟံ ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆာမီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ဝေ ကတေ ပဋိကတေ, ကိဗ္ဗိသေ ပဋိကိဗ္ဗိသေ၊
ဧဝံ တံ သမ္မတီ ဝေရံ, ဝသ ကုန္တိနိ မာဂမာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ပရေန ကတေ ကိဗ္ဗိသေ အတ္တနော ပုတ္တမာရဏာဒိကေ ဒါရုဏေ ကမ္မေ ကတေ ပုန အတ္တနော တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဋိကတေ ပဋိကိဗ္ဗိသေ ‘‘ပဋိကတံ မယာ တဿာ’’တိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ တံ သမ္မတီ ဝေရန္တိ ဧတ္တကေန တံ ဝေရံ သမ္မတိ ဝူပသန္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝသ ကုန္တိနိ မာဂမာတိ။
တံ သုတွာ ကုန္တိနီ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ကတဿ စ ကတ္တာ စ, မေတ္တိ သန္ဓီယတေ ပုန၊
ဟဒယံ နာနုဇာနာတိ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘာ’’တိ။
တတ္ထ န ကတဿ စ ကတ္တာ စာတိ ကတဿ စ အဘိဘူတဿ ဥပပီဠိတဿ ပုဂ္ဂလဿ, ဣဒါနိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယော ကတ္တာ တဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ပုန မိတ္တဘာဝေါ နာမ န သန္ဓီယတိ န ဃဋီယတီတိ အတ္ထော။ ဟဒယံ နာနုဇာနာတီတိ တေန ကာရဏေန မမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၅။)ဟဒယံ ဣဓ ဝါသံ နာနုဇာနာတိ။ ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘာတိ တသ္မာ အဟံ မဟာရာဇ ဂမိဿာမိယေဝါတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတဿ စေဝ ကတ္တာ စ, မေတ္တိ သန္ဓီယတေ ပုန၊
ဓီရာနံ နော စ ဗာလာနံ, ဝသ ကုန္တိနိ မာဂမာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ကတဿ စေဝ ပုဂ္ဂလဿ, ယော စ ကတ္တာ တဿ မေတ္တိ သန္ဓီယတေ ပုန, သာ ပန ဓီရာနံ, နော စ ဗာလာနံ။ ဓီရာနဉှိ မေတ္တိ ဘိန္နာပိ ပုန ဃဋီယတိ, ဗာလာနံ ပန သကိံ ဘိန္နာ ဘိန္နာဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဝသ ကုန္တိနိ မာဂမာတိ။
သကုဏိကာ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ န သက္ကာ မယာ ဣဓ ဝသိတုံ သာမီ’’တိ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဥပ္ပတိတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကုန္တိနီယေဝ ဧတရဟိ ကုန္တိနီ အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကုန္တိနီဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ယော နီလိယံ မဏ္ဍယတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အမ္ဗဂေါပကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဇေတဝနပစ္စန္တေ အမ္ဗဝနေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ အမ္ဗေ ရက္ခန္တော ပတိတာနိ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒန္တော ဝိစရတိ, အတ္တနော သမ္ဗန္ဓမနုဿာနမ္ပိ ဒေတိ။ တသ္မိံ ဘိက္ခာစာရံ ပဝိဋ္ဌေ အမ္ဗစောရကာ အမ္ဗာနိ ပါတေတွာ ခါဒိတွာ စ ဂဟေတွာ စ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ စတဿော သေဋ္ဌိဓီတရော အစိရဝတိယံ နှာယိတွာ ဝိစရန္တိယော တံ အမ္ဗဝနံ ပဝိသိံသု။ မဟလ္လကော အာဂန္တွာ တာ ဒိသွာ ‘‘တုမှေဟိ မေ အမ္ဗာနိ ခါဒိတာနီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, မယံ ဣဒါနေဝ အာဂတာ, န တုမှာကံ အမ္ဗာနိ ခါဒါမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သပထံ ကရောထာ’’တိ? ‘‘ကရောမ, ဘန္တေ’’တိ သပထံ ကရိံသု။ မဟလ္လကော တာ သပထံ ကာရေတွာ လဇ္ဇာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တဿ တံ ကိရိယံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၆။)ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော ကိရ မဟလ္လကော အတ္တနော ဝသနကံ အမ္ဗဝနံ ပဝိဋ္ဌာ သေဋ္ဌိဓီတရော သပထံ ကာရေတွာ လဇ္ဇာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ အမ္ဗဂေါပကော ဟုတွာ စတဿော သေဋ္ဌိဓီတရော သပထံ ကာရေတွာ လဇ္ဇာပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကတ္တံ ကာရေသိ။ တဒါ ဧကော ကူဋဇဋိလော ဗာရာဏသိံ ဥပနိဿာယ နဒီတီရေ အမ္ဗဝနေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ အမ္ဗေ ရက္ခန္တော ပတိတာနိ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒန္တော သမ္ဗန္ဓမနုဿာနမ္ပိ ဒေန္တော နာနပ္ပကာရေန မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဝိစရတိ။ တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘ကေ နု ခေါ လောကေ မာတာပိတရော ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစယနကမ္မံ ကရောန္တိ, ဒါနံ ဒေန္တိ, သီလံ ရက္ခန္တိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တိ, ကေ ပဗ္ဗဇိတာ သမဏဓမ္မေ ယုတ္တပယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ, ကေ အနာစာရံ စရန္တီ’’တိ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဣမံ အမ္ဗဂေါပကံ အနာစာရံ ကူဋဇဋိလံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ကူဋဇဋိလော ကသိဏပရိကမ္မာဒိံ အတ္တနော သမဏဓမ္မံ ပဟာယ အမ္ဗဝနံ ရက္ခန္တော ဝိစရတိ, သံဝေဇေဿာမိ န’’န္တိ တဿ ဂါမံ ဘိက္ခာယ ပဝိဋ္ဌကာလေ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အမ္ဗေ ပါတေတွာ စောရေဟိ ဝိလုမ္ဗိတေ ဝိယ အကာသိ။
တဒါ ဗာရာဏသိတော စတဿော သေဋ္ဌိဓီတရော တံ အမ္ဗဝနံ ပဝိသိံသု။ ကူဋဇဋိလော တာ ဒိသွာ ‘‘တုမှေဟိ မေ အမ္ဗာနိ ခါဒိတာနီ’’တိ ပလိဗုဒ္ဓိ။ ‘‘ဘန္တေ, မယံ ဣဒါနေဝ အာဂတာ, န တေ အမ္ဗာနိ ခါဒါမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သပထံ ကရောထာ’’တိ? ‘‘ကတွာ စ ပန ဂန္တုံ လဘိဿာမာ’’တိ? ‘‘အာမ, လဘိဿထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ တာသု ဇေဋ္ဌိကာ သပထံ ကရောန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော နီလိယံ မဏ္ဍယတိ, သဏ္ဍာသေန ဝိဟညတိ၊
တဿ သာ ဝသမနွေတု, ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုရိသော ပလိတာနံ ကာဠဝဏ္ဏကရဏတ္ထာယ နီလဖလာဒီနိ ယောဇေတွာ ကတံ နီလိယံ မဏ္ဍယတိ, နီလကေသန္တရေ စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၇။)ဥဋ္ဌိတံ ပလိတံ ဥဒ္ဓရန္တော သဏ္ဍာသေန ဝိဟညတိ ကိလမတိ, တဿ ဧဝရူပဿ မဟလ္လကဿ သာ ဝသံ အနွေတု, တထာရူပံ ပတိံ လဘတု, ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရီတိ။
တာပသော ‘‘တွံ ဧကမန္တံ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ သေဋ္ဌိဓီတရံ သပထံ ကာရေသိ။ သာ သပထံ ကရောန္တီ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝီသံ ဝါ ပဉ္စဝီသံ ဝါ, ဦနတိံသံဝ ဇာတိယာ၊
တာဒိသာ ပတိ မာ လဒ္ဓါ, ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရီ’’တိ။
တဿတ္ထော – နာရိယော နာမ ပန္နရသသောဠသဝဿိကကာလေ ပုရိသာနံ ပိယာ ဟောန္တိ။ ယာ ပန တဝ အမ္ဗာနိ အဝါဟရိ, သာ ဧဝရူပေ ယောဗ္ဗနေ ပတိံ အလဘိတွာ ဇာတိယာ ဝီသံ ဝါ ပဉ္စဝီသံ ဝါ ဧကေန ဒွီဟိ ဦနတာယ ဦနတိံသံ ဝါ ဝဿာနိ ပတွာ တာဒိသာ ပရိပက္ကဝယာ ဟုတွာပိ ပတိံ မာ လဒ္ဓါတိ။
တာယပိ သပထံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာယ တတိယာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒီဃံ ဂစ္ဆတု အဒ္ဓါနံ, ဧကိကာ အဘိသာရိကာ၊
သင်္ကေတေ ပတိ မာ အဒ္ဒ, ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရိ, သာ ပတိံ ပတ္ထယမာနာ တဿ သန္တိကံ အဘိသရဏတာယ အဘိသာရိကာ နာမ ဟုတွာ ဧကိကာ အဒုတိယာ ဂါဝုတဒွိဂါဝုတမတ္တံ ဒီဃံ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆတု, ဂန္တွာပိ စ တသ္မိံ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ အာဂစ္ဆေယျာသီတိ ကတေ သင်္ကေတေ တံ ပတိံ မာ အဒ္ဒသာတိ။
တာယပိ သပထံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာယ စတုတ္ထာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလင်္ကတာ သုဝသနာ, မာလိနီ စန္ဒနုဿဒါ၊
ဧကိကာ သယနေ သေတု, ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရီ’’တိ။ – သာ ဥတ္တာနတ္ထာယေဝ၊
တာပသော ‘‘တုမှေဟိ အတိဘာရိယာ သပထာ ကတာ, အညေဟိ အမ္ဗာနိ ခါဒိတာနိ ဘဝိဿန္တိ, ဂစ္ဆထ ဒါနိ တုမှေ’’တိ တာ ဥယျောဇေသိ။ သက္ကော ဘေရဝရူပါရမ္မဏံ ဒဿေတွာ ကူဋတာပသံ တတော ပလာပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၈။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကူဋဇဋိလော အယံ အမ္ဗဂေါပကော မဟလ္လကော အဟောသိ, စတဿော သေဋ္ဌိဓီတရော ဧတာယေဝ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အမ္ဗဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၃၄၅] ၅။ ရာဇကုမ္ဘဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝနံ ယဒဂ္ဂိ ဒဟတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အလသဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတွာပိ အလသော အဟောသိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာယောနိသောမနသိကာရဝတ္တပဋိဝတ္တာဒီဟိ ပရိဗာဟိရော နီဝရဏာဘိဘူတော။ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု ဣရိယာပထေသု တထာ ဧဝ ဟောတိ။ တဿ တံ အာလသိယဘာဝံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ဘိက္ခု ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အာလသိယော ကုသီတော နီဝရဏာဘိဘူတော ဝိဟရတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ အာလသိယောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အမစ္စရတနံ အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ အာလသိယဇာတိကော အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ရာဇာနံ ပဗောဓေဿာမီ’’တိ ဧကံ ဥပမံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရတိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော တတ္ထ ဝိစရန္တော ဧကံ ရာဇကုမ္ဘံ နာမ အာလသိယံ ပဿိ။ တထာရူပါ ကိရ အာလသိယာ သကလဒိဝသံ ဂစ္ဆန္တာပိ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဝယဿ ကော နာမ သော’’တိ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ရာဇကုမ္ဘော နာမေသ, မဟာရာဇ, အာလသိယော။ ဧဝရူပေါ ဟိ သကလဒိဝသံ ဂစ္ဆန္တောပိ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ‘‘အမ္ဘော, ရာဇကုမ္ဘ, တုမှာကံ ဒန္ဓဂမနံ ဣမသ္မိံ အရညေ ဒါဝဂ္ဂိမှိ ဥဋ္ဌိတေ ကိံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၉။)‘‘ဝနံ ယဒဂ္ဂိ ဒဟတိ, ပါဝကော ကဏှဝတ္တနီ၊
ကထံ ကရောသိ ပစလက, ဧဝံ ဒန္ဓပရက္ကမော’’တိ။
တတ္ထ ယဒဂ္ဂီတိ ယဒါ အဂ္ဂိ။ ပါဝကော ကဏှဝတ္တနီတိ အဂ္ဂိနော ဝေဝစနံ။ ပစလကာတိ တံ အာလပတိ။ သော ဟိ စလန္တော စလန္တော ဂစ္ဆတိ, နိစ္စံ ဝါ ပစလာယတိ, တသ္မာ ‘‘ပစလကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒန္ဓပရက္ကမောတိ ဂရုဝီရိယော။
တံ သုတွာ ရာဇကုမ္ဘော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဗဟူနိ ရုက္ခဆိဒ္ဒါနိ, ပထဗျာ ဝိဝရာနိ စ၊
တာနိ စေ နာဘိသမ္ဘောမ, ဟောတိ နော ကာလပရိယာယော’’တိ။
တဿတ္ထော – ပဏ္ဍိတ, အမှာကံ ဣတော ဥတ္တရိဂမနံ နာမ နတ္ထိ။ ဣမသ္မိံ ပန အရညေ ရုက္ခဆိဒ္ဒါနိ ပထဝိယံ ဝိဝရာနိ စ ဗဟူနိ။ ယဒိ တာနိ န ပါပုဏာမ, ဟောတိ နော ကာလပရိယာယောတိ မရဏမေဝ နော ဟောတီတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော ဒန္ဓကာလေ တရတိ, တရဏီယေ စ ဒန္ဓတိ၊
သုက္ခပဏ္ဏံဝ အက္ကမ္မ, အတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ အတ္တနော။
‘‘ယော ဒန္ဓကာလေ ဒန္ဓေတိ, တရဏီယေ စ တာရယိ၊
သသီဝ ရတ္တိံ ဝိဘဇံ, တဿတ္ထော ပရိပူရတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒန္ဓကာလေတိ တေသံ တေသံ ကမ္မာနံ သဏိကံ ကတ္တဗ္ဗကာလေ။ တရတီတိ တုရိတတုရိတော ဝေဂေန တာနိ ကမ္မာနိ ကရောတိ။ သုက္ခပဏ္ဏံဝါတိ ယထာ ဝါတာတပသုက္ခံ တာလပဏ္ဏံ ဗလဝါ ပုရိသော အက္ကမိတွာ ဘဉ္ဇေယျ, တတ္ထေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရေယျ, ဧဝံ သော အတ္တနော အတ္ထံ ဝုဒ္ဓိံ ဘဉ္ဇတိ။ ဒန္ဓေတီတိ ဒန္ဓယတိ ဒန္ဓကာတဗ္ဗာနိ ကမ္မာနိ ဒန္ဓမေဝ ကရောတိ။ တာရယီတိ တုရိတကာတဗ္ဗာနိ ကမ္မာနိ တုရိတောဝ ကရောတိ။ သသီဝ ရတ္တိံ ဝိဘဇန္တိ ယထာ စန္ဒော ဇုဏှပက္ခံ ရတ္တိံ ဇောတယမာနော ကာဠပက္ခရတ္တိတော ရတ္တိံ ဝိဘဇန္တော ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိပူရတိ, ဧဝံ တဿ ပုရိသဿ အတ္ထော ပရိပူရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၀။)ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ အနလသော ဇာတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇကုမ္ဘော အာလသိယဘိက္ခု အဟောသိ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ရာဇကုမ္ဘဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
မနုဿိန္ဒံ ဇဟိတွာနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိဿာသဘောဇနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ကိရ ဂေဟေ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ နိဗဒ္ဓဘတ္တံ ဟောတိ, ဂေဟံ နိစ္စကာလံ ဘိက္ခုသံဃဿ ဩပါနဘူတံ ကာသာဝပဇ္ဇောတံ ဣသိဝါတပဋိဝါတံ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော သေဋ္ဌိနော နိဝေသနေ ဘိက္ခုသံဃံ ဒိသွာ ‘‘အဟမ္ပိ အရိယသံဃဿ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခံ ဒဿာမီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခံ ပဋ္ဌပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ရာဇနိဝေသနေ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခာ ဒိယျတိ, တိဝဿိကဂန္ဓသာလိဘောဇနံ ပဏီတံ။ ဝိဿာသေနပိ သိနေဟေနပိ သဟတ္ထာ ဒါယကာ နတ္ထိ, ရာဇယုတ္တေ ဒါပေသိ။ ဘိက္ခူ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဣစ္ဆန္တိ, နာနဂ္ဂရသဘတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဂန္တွာ တံ ဘတ္တံ တေသံ ဒတွာ တေဟိ ဒိန္နံ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ။
အထေကဒိဝသံ ရညော ဗဟုံ ဖလာဖလံ အာဟရိံသု။ ရာဇာ ‘‘သံဃဿ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ မနုဿာ ဘတ္တဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဧကဘိက္ခုမ္ပိ အဒိသွာ ‘‘ဧကော ဘိက္ခုပိ နတ္ထီ’’တိ ရညော အာရောစေသုံ။ ‘‘နနု ဝေလာယေဝ တာဝါ’’တိ? ‘‘အာမ, ဝေလာ, ဘိက္ခူ ပန တုမှာကံ ဂေဟေ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဝိဿာသိကာနံ ဥပဋ္ဌာကာနံ ဂေဟံ ဂန္တွာ တေသံ ဒတွာ တေဟိ ဒိန္နံ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ ပဏီတံ, ကေန နု ခေါ ကာရဏေန အဘုတွာ အညံ ဘုဉ္ဇန္တိ, သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘မဟာရာဇ, ဘောဇနံ နာမ ဝိဿာသပရမံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၁။)တုမှာကံ ဂေဟေ ဝိဿာသံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ သိနေဟေန ဒါယကာနံ အဘာဝါ ဘိက္ခူ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဝိဿာသိကဋ္ဌာနေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ မဟာရာဇ, ဝိဿာသသဒိသော အညော ရသော နာမ နတ္ထိ, အဝိဿာသိကေန ဒိန္နံ စတုမဓုရမ္ပိ ဟိ ဝိဿာသိကေန ဒိန္နံ သာမာကဘတ္တံ န အဂ္ဃတိ။ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ ရညာ ပဉ္စ ဝေဇ္ဇကုလာနိ ဂဟေတွာ ဘေသဇ္ဇေ ကာရိတေပိ ရောဂေ အဝူပသန္တေ ဝိဿာသိကာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အလောဏကံ သာမာကနီဝါရယာဂုဉ္စေဝ ဥဒကမတ္တသိတ္တံ အလောဏကပဏ္ဏဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ နိရောဂါ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိရဋ္ဌေ ဗြာမှဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ကပ္ပကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အပရဘာဂေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တဒါ ကေသဝေါ နာမ တာပသော ပဉ္စဟိ တာပသသတေဟိ ပရိဝုတော ဂဏသတ္ထာ ဟုတွာ ဟိမဝန္တေ ဝသတိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဉ္စန္နံ အန္တေဝါသိကသတာနံ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော ဟုတွာ ဝိဟာသိ, ကေသဝတာပသဿ ဟိတဇ္ဈာသယော သသိနေဟော အဟောသိ။ တေ အညမညံ အတိဝိယ ဝိဿာသိကာ အဟေသုံ။ အပရဘာဂေ ကေသဝေါ တေ တာပသေ အာဒါယ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ဘိက္ခာယ ပဝိသိတွာ ရာဇဒွါရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ဣသိဂဏံ ဒိသွာ ပက္ကောသာပေတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဥယျာနေ ဝသာပေသိ။ အထ ဝဿာရတ္တေ အတိက္ကန္တေ ကေသဝေါ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိ။ ရာဇာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ မဟလ္လကာ, အမှေ တာဝ ဥပနိဿာယ ဝသထ, ဒဟရတာပသေ ဟိမဝန္တံ ပေသေထာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကေန သဒ္ဓိံ တေ ဟိမဝန္တံ ပေသေတွာ သယံ ဧကကောဝ ဩဟိယိ။ ကပ္ပေါ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ တာပသေဟိ သဒ္ဓိံ ဝသိ။
ကေသဝေါ ကပ္ပေန ဝိနာ ဝသန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ တံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ နိဒ္ဒံ န လဘတိ, တဿ နိဒ္ဒံ အလဘန္တဿ သမ္မာ အာဟာရော န ပရိဏာမံ ဂစ္ဆတိ, လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ အဟောသိ, ဗာဠှာ ဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ။ ရာဇာ ပဉ္စ ဝေဇ္ဇကုလာနိ ဂဟေတွာ တာပသံ ပဋိဇဂ္ဂိ, ရောဂေါ န ဝူပသမ္မတိ။ ကေသဝေါ ရာဇာနံ အာဟ ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ မယှံ မရဏံ ဣစ္ဆထ, ဥဒါဟု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၂။)အရောဂဘာဝ’’န္တိ? ‘‘အရောဂဘာဝံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မံ ဟိမဝန္တံ ပေသေထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ နာရဒံ နာမ အမစ္စံ ပက္ကာသာပေတွာ ‘‘နာရဒ, အမှာကံ ဘဒန္တံ ဂဟေတွာ ဝနစရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဟိမဝန္တံ ယာဟီ’’တိ ပေသေသိ။ နာရဒေါ တံ တတ္ထ နေတွာ ပစ္စာဂမာသိ။ ကေသဝဿပိ ကပ္ပေ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ စေတသိကရောဂေါ ဝူပသန္တော, ဥက္ကဏ္ဌာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။ အထဿ ကပ္ပေါ အလောဏကေန အဓူပနေန ဥဒကမတ္တသိတ္တပဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ သာမာကနီဝါရယာဂုံ အဒါသိ, တဿ တင်္ခဏညေဝ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။
ပုန ရာဇာ နာရဒံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ ကေသဝဿ တာပသဿ ပဝတ္တိံ ဇာနာဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တံ အရောဂံ ဒိသွာ ‘‘ဘန္တေ, ဗာရာဏသိရာဇာ ပဉ္စ ဝေဇ္ဇကုလာနိ ဂဟေတွာ ပဋိဇဂ္ဂန္တော တုမှေ အရောဂေ ကာတုံ နာသက္ခိ, ကထံ တေ ကပ္ပေါ ပဋိဇဂ္ဂီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မနုဿိန္ဒံ ဇဟိတွာန, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ၊
ကထံ နု ဘဂဝါ ကေသီ, ကပ္ပဿ ရမတိ အဿမေ’’တိ။
တတ္ထ မနုဿိန္ဒန္တိ မနုဿာနံ ဣန္ဒံ ဗာရာဏသိရာဇာနံ။ ကထံ နု ဘဂဝါ ကေသီတိ ကေန နု ခေါ ဥပါယေန အယံ အမှာကံ ဘဂဝါ ကေသဝတာပသော ကပ္ပဿ အဿမေ ရမတီတိ။
ဧဝံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဝိယ ကေသဝဿ အဘိရတိကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ တံ သုတွာ ကေသဝေါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာဒူနိ ရမဏီယာနိ, သန္တိ ဝက္ခာ မနောရမာ၊
သုဘာသိတာနိ ကပ္ပဿ, နာရဒ ရမယန္တိ မ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝက္ခာတိ ရုက္ခာ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ရုက္ခာ’’တွေဝ လိခိတံ။ သုဘာသိတာနီတိ ကပ္ပေန ကထိတာနိ သုဘာသိတာနိ မံ ရမယန္တီတိ အတ္ထော။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဧဝံ မံ အဘိရမာပေန္တော ကပ္ပေါ အလောဏကံ အဓူပနံ ဥဒကသိတ္တပဏ္ဏမိဿံ သာမာကနီဝါရယာဂုံ ပါယေသိ, တာယ မေ သရီရေ ဗျာဓိ ဝူပသမိတော, အရောဂေါ ဇာတောမှီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ နာရဒေါ တတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၃။)‘‘သာလီနံ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇေ, သုစိံ မံသူပသေစနံ၊
ကထံ သာမာကနီဝါရံ, အလောဏံ ဆာဒယန္တိ တ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘုဉ္ဇေတိ ဘုဉ္ဇသိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဆာဒယန္တီတိ ဆာဒယတိ ပီဏေတိ တောသေတိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန အနုနာသိကော ကတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော တွံ သုစိံ မံသူပသေစနံ ရာဇကုလေ ရာဇာရဟံ သာလိဘတ္တံ ဘုဉ္ဇသိ, တံ ကထမိဒံ သာမာကနီဝါရံ အလောဏံ ပီဏေတိ တောသေတိ, ကထံ တေ ဧတံ ရုစ္စတီတိ။
တံ သုတွာ ကေသဝေါ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာဒုံ ဝါ ယဒိ ဝါသာဒုံ, အပ္ပံ ဝါ ယဒိ ဝါ ဗဟုံ၊
ဝိဿတ္ထော ယတ္ထ ဘုဉ္ဇေယျ, ဝိဿာသပရမာ ရသာ’’တိ။
တတ္ထ ယဒိ ဝါသာဒုန္တိ ယဒိ ဝါ အသာဒုံ။ ဝိဿတ္ထောတိ နိရာသင်္ကော ဝိဿာသပတ္တော ဟုတွာ။ ယတ္ထ ဘုဉ္ဇေယျာတိ ယသ္မိံ နိဝေသနေ ဧဝံ ဘုဉ္ဇေယျ, တတ္ထ ဧဝံ ဘုတ္တံ ယံကိဉ္စိ ဘောဇနံ သာဒုမေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဿာသပရမာ ရသာ, ဝိဿာသော ပရမော ဥတ္တမော ဧတေသန္တိ ဝိဿာသပရမာ ရသာ။ ဝိဿာသသဒိသော ဟိ အညော ရသော နာမ နတ္ထိ။ အဝိဿာသိကေန ဟိ ဒိန္နံ စတုမဓုရမ္ပိ ဝိဿာသိကေန ဒိန္နံ အမ္ဗိလကဉ္ဇိယံ န အဂ္ဃတီတိ။
နာရဒေါ တဿ ဝစနံ သုတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကေသဝေါ ဣဒံ နာမ ကထေသီ’’တိ အာစိက္ခိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, နာရဒေါ သာရိပုတ္တော, ကေသဝေါ ဗကဗြဟ္မာ, ကပ္ပေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကေသဝဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၄။)သဗ္ဗာယသန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လောကတ္ထစရိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု မဟာကဏှဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၂။၆၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဥဂ္ဂဟိတသဗ္ဗသိပ္ပေါ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ မနုဿာ ဒေဝမင်္ဂလိကာ ဟုတွာ ဗဟူ အဇေဠကာဒယော မာရေတွာ ဒေဝတာနံ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ ယက္ခာ ဗလိကမ္မံ အလဘမာနာ ဗောဓိသတ္တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ဟိမဝန္တေ ယက္ခသမာဂမံ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ မာရဏတ္ထာယ ဧကံ ကက္ခဠံ ယက္ခံ ပေသေသုံ။ သော ကဏ္ဏိကမတ္တံ မဟန္တံ အာဒိတ္တံ အယကူဋံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣမိနာ နံ ပဟရိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ ဗောဓိသတ္တဿ သယနမတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော အာဝဇ္ဇမာနော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဣန္ဒဝဇိရံ အာဒါယ ဂန္တွာ ယက္ခဿ ဥပရိ အဋ္ဌာသိ။ ဗောဓိသတ္တော ယက္ခံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ မံ ရက္ခမာနော ဌိတော, ဥဒါဟု မာရေတုကာမော’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗာယသံ ကူဋမတိပ္ပမာဏံ, ပဂ္ဂယှ ယော တိဋ္ဌသိ အန္တလိက္ခေ၊
ရက္ခာယ မေ တွံ ဝိဟိတော နုသဇ္ဇ, ဥဒါဟု မေ စေတယသေ ဝဓာယာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဟိတော နုသဇ္ဇာတိ ဝိဟိတော နု အသိ အဇ္ဇ။
ဗောဓိသတ္တော ပန ယက္ခမေဝ ပဿတိ, န သက္ကံ။ ယက္ခော သက္ကဿ ဘယေန ဗောဓိသတ္တံ ပဟရိတုံ န သက္ကောတိ။ သော ဗောဓိသတ္တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇ, နာဟံ တဝ ရက္ခဏတ္ထာယ ဌိတော, ဣမိနာ ပန ဇလိတေန အယကူဋေန ပဟရိတွာ တံ မာရေဿာမီတိ အာဂတောမှိ, သက္ကဿ ဘယေန တံ ပဟရိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၅။)‘‘ဒူတော အဟံ ရာဇိဓ ရက္ခသာနံ, ဝဓာယ တုယှံ ပဟိတောဟမသ္မိ၊
ဣန္ဒော စ တံ ရက္ခတိ ဒေဝရာဇာ, တေနုတ္တမင်္ဂံ န တေ ဖာလယာမီ’’တိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သစေ စ မံ ရက္ခတိ ဒေဝရာဇာ, ဒေဝါနမိန္ဒော မဃဝါ သုဇမ္ပတိ၊
ကာမံ ပိသာစာ ဝိနဒန္တု သဗ္ဗေ, န သန္တသေ ရက္ခသိယာ ပဇာယ။
‘‘ကာမံ ကန္ဒန္တု ကုမ္ဘဏ္ဍာ, သဗ္ဗေ ပံသုပိသာစကာ၊
နာလံ ပိသာစာ ယုဒ္ဓါယ, မဟတီ သာ ဝိဘိံသိကာ’’တိ။
တတ္ထ ရက္ခသိယာ ပဇာယာတိ ရက္ခသိသင်္ခါတာယ ပဇာယ, ရက္ခသသတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ကုမ္ဘဏ္ဍာတိ ကုမ္ဘမတ္တရဟဿင်္ဂါ မဟောဒရာ ယက္ခာ။ ပံသုပိသာစကာတိ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ပိသာစာ။ နာလန္တိ ပိသာစာ နာမ မယာ သဒ္ဓိံ ယုဒ္ဓါယ န သမတ္ထာ။ မဟတီ သာ ဝိဘိံသိကာတိ ယံ ပနေတေ ယက္ခာ သန္နိပတိတွာ ဝိဘိံသိကံ ဒဿေန္တိ, သာ မဟတီ ဝိဘိံသိကာ ဘယကာရဏဒဿနမတ္တမေဝ မယှံ, န ပနာဟံ ဘာယာမီတိ အတ္ထော။
သက္ကော ယက္ခံ ပလာပေတွာ မဟာသတ္တံ ဩဝဒိတွာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, ဣတော ပဋ္ဌာယ တဝ ရက္ခာ မမာယတ္တာ’’တိ ဝတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အယကူဋဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၆။)အရညာ ဂါမမာဂမ္မာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ထုလ္လကုမာရိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု စူဠနာရဒကဿပဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၃။၄၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ဘရိယာယ ကာလကတာယ ပုတ္တံ ဂဟေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော ပုတ္တံ အဿမပဒေ ဌပေတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆတိ။ တဒါ စောရေသု ပစ္စန္တဂါမံ ပဟရိတွာ ကရမရေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု ဧကာ ကုမာရိကာ ပလာယိတွာ တံ အဿမပဒံ ပတွာ တာပသကုမာရံ ပလောဘေတွာ သီလဝိနာသံ ပါပေတွာ ‘‘ဧဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပိတာ တာဝ မေ အာဂစ္ဆတု, တံ ပဿိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဒိသွာ အာဂစ္ဆာ’’တိ နိက္ခမိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ နိသီဒိ။ တာပသကုမာရော ပိတရိ အာဂတေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အရညာ ဂါမမာဂမ္မ, ကိံသီလံ ကိံဝတံ အဟံ၊
ပုရိသံ တာတ သေဝေယျံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ အရညာ ဂါမမာဂမ္မာတိ တာတ အဟံ ဣတော အရညတော မနုဿပထံ ဝသနတ္ထာယ ဂတော ဝသနဂါမံ ပတွာ ကိံ ကရောမီတိ။
အထဿ ပိတာ ဩဝါဒံ ဒဒန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော တံ ဝိဿာသယေ တာတ, ဝိဿာသဉ္စ ခမေယျ တေ၊
သုဿူသီ စ တိတိက္ခီ စ, တံ ဘဇေဟိ ဣတော ဂတော။
‘‘ယဿ ကာယေန ဝါစာယ, မနသာ နတ္ထိ ဒုက္ကဋံ၊
ဥရသီဝ ပတိဋ္ဌာယ, တံ ဘဇေဟိ ဣတော ဂတော။
‘‘ဟလိဒ္ဒိရာဂံ ကပိစိတ္တံ, ပုရိသံ ရာဂဝိရာဂိနံ၊
တာဒိသံ တာတ မာ သေဝိ, နိမ္မနုဿမ္ပိ စေ သိယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၇။)တတ္ထ ယော တံ ဝိဿာသယေတိ ယော ပုရိသော တံ ဝိဿာသေယျ န ပရိသင်္ကေယျ။ ဝိဿာသဉ္စ ခမေယျ တေတိ ယော စ အတ္တနိ ကယိရမာနံ တဝ ဝိဿာသံ ပတ္တော နိရာသင်္ကော တံ ခမေယျ။ သုဿူသီတိ ယော စ တဝ ဝိဿာသဝစနံ သောတုမိစ္ဆတိ။ တိတိက္ခီတိ ယော စ တယာ ကတံ အပရာဓံ ခမတိ။ တံ ဘဇေဟီတိ တံ ပုရိသံ ဘဇေယျာသိ ပယိရုပါသေယျာသိ။ ဥရသီဝ ပတိဋ္ဌာယာတိ ယထာ တဿ ဥရသိ ပတိဋ္ဌာယ ဝဍ္ဎိတော ဩရသပုတ္တော တွမ္ပိ တာဒိသော ဥရသိ ပတိဋ္ဌိတပုတ္တော ဝိယ ဟုတွာ ဧဝရူပံ ပုရိသံ ဘဇေယျာသီတိ အတ္ထော။
ဟလိဒ္ဒိရာဂန္တိ ဟလိဒ္ဒိရာဂသဒိသံ အထိရစိတ္တံ။ ကပိစိတ္တန္တိ လဟုပရိဝတ္တိတာယ မက္ကဋစိတ္တံ။ ရာဂဝိရာဂိနန္တိ မုဟုတ္တေနေဝ ရဇ္ဇနဝိရဇ္ဇနသဘာဝံ။ နိမ္မနုဿမ္ပိ စေ သိယာတိ သစေပိ သကလံ ဇမ္ဗုဒီပတလံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိရဟိတဿ မနုဿဿ အဘာဝေန နိမ္မနုဿံ သိယာ, တထာပိ, တာတ, တာဒိသံ လဟုစိတ္တံ မာ သေဝိ, သဗ္ဗမ္ပိ မနုဿပထံ ဝိစိနိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂုဏသမ္ပန္နမေဝ ဘဇေယျာသီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ တာပသကုမာရော ‘‘အဟံ, တာတ, ဣမေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတံ ပုရိသံ ကတ္ထ လဘိဿာမိ, န ဂစ္ဆာမိ, တုမှာကညေဝ သန္တိကေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝတွာ နိဝတ္တိ။ အထဿ ပိတာ ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခိ။ ဥဘောပိ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏာ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပုတ္တော စ ကုမာရိကာ စ ဧတေယေဝ အဟေသုံ, ပိတာ တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အရညဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၃၄၉] ၉။ သန္ဓိဘေဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
နေဝ ဣတ္ထီသု သာမညန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပေသုညသိက္ခာပဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိံ ကိရ သမယေ သတ္ထာ ‘‘ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ပေသုညံ ဥပသံဟရန္တီ’’တိ သုတွာ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူနံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ကလဟဇာတာနံ ဝိဝါဒါပန္နာနံ ပေသုညံ ဥပသံဟရထ, တေန အနုပ္ပန္နာနိ စေဝ ဘဏ္ဍနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၈။)စ ဘိယျောဘာဝါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ တေ ဘိက္ခူ ဂရဟိတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပိသုဏာ ဝါစာ နာမ တိခိဏသတ္တိပဟာရသဒိသာ, ဒဠှော ဝိဿာသောပိ တာယ ခိပ္ပံ ဘိဇ္ဇတိ, တဉ္စ ပန ဂဟေတွာ အတ္တနော မေတ္တိဘိန္ဒနကဇနော သီဟဥသဘသဒိသော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပုတ္တော ဟုတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ပိတု အစ္စယေန ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဧကော ဂေါပါလကော အရညေ ဂေါကုလေသု ဂါဝေါ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ အာဂစ္ဆန္တော ဧကံ ဂဗ္ဘိနိံ အသလ္လက္ခေတွာ ပဟာယ အာဂတော။ တဿာ ဧကာယ သီဟိယာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တာ ဥဘောပိ ဒဠှမိတ္တာ ဟုတွာ ဧကတော ဝိစရန္တိ။ အပရဘာဂေ ဂါဝီ ဝစ္ဆကံ, သီဟီ သီဟပေါတကံ ဝိဇာယိ။ တေ ဥဘောပိ ဇနာ ကုလေန အာဂတမေတ္တိယာ ဒဠှမိတ္တာ ဟုတွာ ဧကတော ဝိစရန္တိ။ အထေကော ဝနစရကော အရညံ ပဝိသိတွာ တေသံ ဝိဿာသံ ဒိသွာ အရညေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘဏ္ဍံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရညော ဒတွာ ‘‘အပိ တေ, သမ္မ, ကိဉ္စိ အရညေ အစ္ဆရိယံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ ရညာ ပုဋ္ဌော ‘‘ဒေဝ, အညံ ကိဉ္စိ န ပဿာမိ, ဧကံ ပန သီဟဉ္စ ဥသဘဉ္စ အညမညံ ဝိဿာသိကေ ဧကတော ဝိစရန္တေ အဒ္ဒသ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဧတေသံ တတိယေ ဥပ္ပန္နေ ဘယံ ဘဝိဿတိ, ယဒါ တေသံ တတိယံ ပဿတိ, အထ မေ အာစိက္ခေယျာသီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ။
ဝနစရကေ ပန ဗာရာဏသိံ ဂတေ ဧကော သိင်္ဂါလော သီဟဉ္စ ဥသဘဉ္စ ဥပဋ္ဌဟိ။ ဝနစရကော အရညံ ဂန္တွာ တံ ဒိသွာ ‘‘တတိယဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ရညော ကထေဿာမီ’’တိ နဂရံ ဂတော။ သိင်္ဂါလော စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဌပေတွာ သီဟမံသဉ္စ ဥသဘမံသဉ္စ အညံ အခါဒိတပုဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ, ဣမေ ဘိန္ဒိတွာ ဣမေသံ မံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘အယံ တံ ဧဝံ ဝဒတိ, အယံ တံ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ဥဘောပိ တေ အညမညံ ဘိန္ဒိတွာ န စိရဿေဝ ကလဟံ ကာရေတွာ မရဏာကာရပ္ပတ္တေ အကာသိ။ ဝနစရကောပိ ဂန္တွာ ရညော ‘‘တေသံ, ဒေဝ, တတိယော ဥပ္ပန္နော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကော သော’’တိ? ‘‘သိင်္ဂါလော, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သော ဥဘော မိတ္တေ ဘိန္ဒိတွာ မာရာပေဿတိ, မယံ တေသံ မတကာလေ သမ္ပာပုဏိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ရထံ အဘိရုယှ ဝနစရကေန မဂ္ဂဒေသကေန ဂစ္ဆန္တော တေသု အညမညံ ကလဟံ ကတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တေသု သမ္ပာပုဏိ။ သိင်္ဂါလော ပန ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၉။)ဧကဝါရံ သီဟဿ မံသံ ခါဒတိ, ဧကဝါရံ ဥသဘဿ မံသံ ခါဒတိ။ ရာဇာ တေ ဥဘောပိ ဇီဝိတက္ခယပ္ပတ္တေ ဒိသွာ ရထေ ဌိတောဝ သာရထိနာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နေဝ ဣတ္ထီသု သာမညံ, နာပိ ဘက္ခေသု သာရထိ၊
အထဿ သန္ဓိဘေဒဿ, ပဿ ယာဝ သုစိန္တိတံ။
‘‘အသိ တိက္ခောဝ မံသမှိ, ပေသုညံ ပရိဝတ္တတိ၊
ယတ္ထူသဘဉ္စ သီဟဉ္စ, ဘက္ခယန္တိ မိဂါဓမာ။
‘‘ဣမံ သော သယနံ သေတိ, ယမိမံ ပဿသိ သာရထိ၊
ယော ဝါစံ သန္ဓိဘေဒဿ, ပိသုဏဿ နိဗောဓတိ။
‘‘တေ ဇနာ သုခမေဓန္တိ, နရာ သဂ္ဂဂတာရိဝ၊
ယေ ဝါစံ သန္ဓိဘေဒဿ, နာဝဗောဓန္တိ သာရထီ’’တိ။
တတ္ထ နေဝ ဣတ္ထီသူတိ သမ္မ သာရထိ, ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဇနာနံ နေဝ ဣတ္ထီသု သာမညံ အတ္ထိ န, ဘက္ခေသုပိ။ အညမေဝ ဟိ ဣတ္ထိံ သီဟော သေဝတိ, အညံ ဥသဘော, အညံ ဘက္ခံ သီဟော ခါဒတိ, အညံ ဥသဘောတိ အတ္ထော။ အထဿာတိ ဧဝံ ကလဟကာရဏေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ အထ ဣမဿ မိတ္တသန္ဓိဘေဒကဿ ဒုဋ္ဌသိင်္ဂါလဿ ‘‘ဥဘိန္နံ မံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမေ မာရေန္တဿ ပဿ ယာဝ သုစိန္တိတံ, သုစိန္တိတံ ဇာတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပေသုညေ ပရိဝတ္တမာနေ။ ဥသဘဉ္စ သီဟဉ္စ မိဂါဓမာ သိင်္ဂါလာ ခါဒန္တိ, တံ ပေသုညံ မံသမှိ တိခိဏော အသိ ဝိယ မိတ္တဘာဝံ ဆိန္ဒန္တမေဝ ပရိဝတ္တတီတိ ဒီပေတိ။
ယမိမံ ပဿသီတိ သမ္မ သာရထိ, ယံ ဣမံ ပဿသိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ မတသယနံ, အညောပိ ယော ပုဂ္ဂလော သန္ဓိဘေဒဿ ပိသုဏဿ ပိသုဏဝါစံ နိဗောဓတိ ဂဏှာတိ, သော ဣမံ သယနံ သေတိ, ဧဝမေဝံ မရတီတိ ဒဿေတိ။ သုခမေဓန္တီတိ သုခံ ဝိန္ဒန္တိ လဘန္တိ။ နရာ သဂ္ဂဂတာရိဝါတိ သဂ္ဂဂတာ ဒိဗ္ဗဘောဂသမင်္ဂိနော နရာ ဝိယ တေ သုခံ ဝိန္ဒန္တိ။ နာဝဗောဓန္တီတိ န သာရတော ပစ္စေန္တိ, တာဒိသံ ပန ဝစနံ သုတွာ စောဒေတွာ သာရေတွာ မေတ္တိံ အဘိန္ဒိတွာ ပါကတိကာဝ ဟောန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၀။)ရာဇာ ဣမာ ဂါထာ ဘာသိတွာ သီဟဿ ကေသရစမ္မနခဒါဌာ ဂါဟာပေတွာ နဂရမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သန္ဓိဘေဒဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၃၅၀] ၁၀။ ဒေဝတာပဉှဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဟန္တိ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟီတိ အယံ ဒေဝတာပုစ္ဆာ ဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဒေဝတာပဉှဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
စူဠကုဏာလဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
ကာလိင်္ဂေါ အဿာရောဟော စ, ဧကရာဇာ စ ဒဒ္ဒရော၊
သီလဝီမံသသုဇာတာ, ပလာသော သကုဏော ဆဝေါ၊
သေယျောတိ ဒသ ဇာတကာ။
ပုစိမန္ဒော ကဿပေါ စ, ခန္တိဝါဒီ လောဟကုမ္ဘီ၊
သဗ္ဗမံသလာဘီ သသော, မတာရောဒကဏဝေရာ၊
တိတ္တိရော သုစ္စဇော ဒသ။
ကုဋိဒူသော ဒုဒ္ဒဘာယော, ဗြဟ္မဒတ္တစမ္မသာဋကော၊
ဂေါဓရာဇာ စ ကက္ကာရု, ကာကဝတီ နနု သောစိယော၊
ကာဠဗာဟု သီလဝီမံသော ဒသ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၁။)ကောကာလိကော ရထလဋ္ဌိ, ပက္ကဂေါဓရာဇောဝါဒါ၊
ဇမ္ဗုကဗြဟာဆတ္တော စ, ပီဌထုသာ စ ဗာဝေရု၊
ဝိသယှသေဋ္ဌိ ဒသဓာ။
ကိန္နရီဝါနရကုန္တိနီ, အမ္ဗဟာရီ ဂဇကုမ္ဘော၊
ကေသဝါယကူဋာရညံ, သန္ဓိဘေဒေါ ဒေဝတာပဉှာ။
ဝဂ္ဂုဒ္ဒါနံ –
ကာလိင်္ဂေါ ပုစိမန္ဒော စ, ကုဋိဒူသကကောကိလာ၊
စူဠကုဏာလဝဂ္ဂေါတိ, ပဉ္စဝဂ္ဂါ စတုက္ကမှိ၊
ဟောန္တိ ပညာသ ဇာတကာ။
စတုက္ကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၂။)၅။ ပဉ္စကနိပါတော
ဇီနော ရထဿံ မဏိကုဏ္ဍလေ စာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော အန္တေပုရေ သဗ္ဗတ္ထသာဓကံ ပဒုဋ္ဌာမစ္စံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓ ပန ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိရာဇာ အဟောသိ။ ပဒုဋ္ဌာမစ္စော ကောသလရာဇာနံ အာနေတွာ ကာသိရဇ္ဇံ ဂါဟာပေတွာ ဗာရာဏသိရာဇာနံ ဗန္ဓာပေတွာ ဗန္ဓနာဂါရေ ပက္ခိပါပေသိ။ ရာဇာ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ, စောရရညော သရီရေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဗာရာဏသိရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဇီနော ရထဿံ မဏိကုဏ္ဍလေ စ, ပုတ္တေ စ ဒါရေ စ တထေဝ ဇီနော၊
သဗ္ဗေသု ဘောဂေသု အသေသကေသု, ကသ္မာ န သန္တပ္ပသိ သောကကာလေ’’တိ။
တတ္ထ ဇီနော ရထဿံ မဏိကုဏ္ဍလေ စာတိ မဟာရာဇ, တွံ ရထဉ္စ အဿဉ္စ မဏိကုဏ္ဍလာနိ စ ဇီနော, ‘‘ဇီနော ရထဿေ စ မဏိကုဏ္ဍလေ စာ’’တိပိ ပါဌော။ အသေသကေသူတိ နိဿေသကေသု။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ မစ္စံ ဝိဇဟန္တိ ဘောဂါ, မစ္စော ဝါ တေ ပုဗ္ဗတရံ ဇဟာတိ၊
အသဿတာ ဘောဂိနော ကာမကာမိ, တသ္မာ န သောစာမဟံ သောကကာလေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၃။)‘‘ဥဒေတိ အာပူရတိ ဝေတိ စန္ဒော, အတ္ထံ တပေတွာန ပလေတိ သူရိယော၊
ဝိဒိတာ မယာ သတ္တုက လောကဓမ္မာ, တသ္မာ န သောစာမဟံ သောကကာလေ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗေဝ မစ္စန္တိ မစ္စံ ဝါ ဘောဂါ ပုဗ္ဗေဝ ပဌမတရညေဝ ဝိဇဟန္တိ, မစ္စော ဝါ တေ ဘောဂေ ပုဗ္ဗတရံ ဇဟာတိ။ ကာမကာမီတိ စောရရာဇာနံ အာလပတိ။ အမ္ဘော, ကာမေ ကာမယမာန ကာမကာမိ ဘောဂိနော နာမ လောကေ အသဿတာ, ဘောဂေသု ဝါ နဋ္ဌေသု ဇီဝမာနာဝ အဘောဂိနော ဟောန္တိ, ဘောဂေ ဝါ ပဟာယ သယံ နဿန္တိ, တသ္မာ အဟံ မဟာဇနဿ သောကကာလေပိ န သောစာမီတိ အတ္ထော။ ဝိဒိတာ မယာ သတ္တုက လောကဓမ္မာတိ စောရရာဇာနံ အာလပတိ။ အမ္ဘော, သတ္တုက, မယာ လာဘော အလာဘော ယသော အယသောတိအာဒယော လောကဓမ္မာ ဝိဒိတာ။ ယထေဝ ဟိ စန္ဒော ဥဒေတိ စ ပူရတိ စ ပုန စ ခီယတိ, ယထာ စ သူရိယော အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တော မဟန္တံ အာလောကံ တပေတွာန ပုန သာယံ အတ္ထံ ပလေတိ အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ န ဒိဿတိ, ဧဝမေဝ ဘောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ နဿန္တိ စ, တတ္ထ ကိံ သောကေန, တသ္မာ န သောစာမီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ မဟာသတ္တော စောရရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ စောရံ ဂရဟန္တော အာဟ –
‘‘အလသော ဂိဟီ ကာမဘောဂီ န သာဓု, အသညတော ပဗ္ဗဇိတော န သာဓု၊
ရာဇာ န သာဓု အနိသမ္မကာရီ, ယော ပဏ္ဍိတော ကောဓနော တံ န သာဓု။
‘‘နိသမ္မ ခတ္တိယော ကယိရာ, နာနိသမ္မ ဒိသမ္ပတိ၊
နိသမ္မကာရိနော ရာဇ, ယသော ကိတ္တိ စ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။
ဣမာ ပန ဒွေ ဂါထာ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတာယေဝ။ စောရရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ ခမာပေတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ အတ္တနော ဇနပဒမေဝ ဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၄။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကောသလရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဗာရာဏသိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဏိကုဏ္ဍလဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
ကိံ နု သန္တရမာနောဝါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မတပိတိကံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ပိတရိ မတေ ပရိဒေဝမာနော ဝိစရတိ, သောကံ ဝိနောဒေတုံ န သက္ကောတိ။ အထ သတ္ထာ တဿ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာသမဏံ အာဒါယ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသိန္နော တံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ ‘‘ကိံ, ဥပါသက, သောစသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဝုသော, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သုတွာ ပိတရိ ကာလကတေ န သောစိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကုဋုမ္ဗိကဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘သုဇာတကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ ပိတာမဟော ကာလမကာသိ။ အထဿ ပိတာ ပိတု ကာလကိရိယတော ပဋ္ဌာယ သောကသမပ္ပိတော အာဠာဟနံ ဂန္တွာ အာဠာဟနတော အဋ္ဌီနိ အာဟရိတွာ အတ္တနော အာရာမေ မတ္တိကာထူပံ ကတွာ တာနိ တတ္ထ နိဒဟိတွာ ဂတဂတဝေလာယ ထူပံ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ စေတိယံ အာဝိဇ္ဈန္တော ပရိဒေဝတိ, နေဝ နှာယတိ န လိမ္ပတိ န ဘုဉ္ဇတိ န ကမ္မန္တေ ဝိစာရေတိ။ တံ ဒိသွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ပိတာ မေ အယျကဿ မတကာလတော ပဋ္ဌာယ သောကာဘိဘူတော စရတိ, ဌပေတွာ ပန မံ အညော ဧတံ သညာပေတုံ န သက္ကောတိ, ဧကေန နံ ဥပါယေန နိဿောကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဗဟိဂါမေ ဧကံ မတဂေါဏံ ဒိသွာ တိဏဉ္စ ပါနီယဉ္စ အာဟရိတွာ တဿ ပုရတော ဌပေတွာ ‘‘ခါဒ, ခါဒ, ပိဝ, ပိဝါ’’တိ အာဟ။ အာဂတာဂတာ နံ ဒိသွာ ‘‘သမ္မ သုဇာတ, ကိံ ဥမ္မတ္တကောသိ, မတဂေါဏဿ တိဏောဒကံ ဒေသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သော န ကိဉ္စိ ပဋိဝဒတိ။ အထဿ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ပုတ္တော တေ ဥမ္မတ္တကော ဇာတော, မတဂေါဏဿ တိဏောဒကံ ဒေတီ’’တိ အာဟံသု။ တံ သုတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၅။)ကုဋုမ္ဗိကဿ ပိတုသောကော အပဂတော, ပုတ္တသောကော ပတိဋ္ဌိတော။ သော ဝေဂေနာဂန္တွာ ‘‘နနု တွံ, တာတ သုဇာတ, ပဏ္ဍိတောသိ, ကိံကာရဏာ မတဂေါဏဿ တိဏောဒကံ ဒေသီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကိံ နု သန္တရမာနောဝ, လာယိတွာ ဟရိတံ တိဏံ၊
ခါဒ ခါဒါတိ လပသိ, ဂတသတ္တံ ဇရဂ္ဂဝံ။
‘‘န ဟိ အန္နေန ပါနေန, မတော ဂေါဏော သမုဋ္ဌဟေ၊
တွဉ္စ တုစ္ဆံ ဝိလပသိ, ယထာ တံ ဒုမ္မတီ တထာ’’တိ။
တတ္ထ သန္တရမာနောဝါတိ တုရိတော ဝိယ ဟုတွာ။ လာယိတွာတိ လုနိတွာ။ လပသီတိ ဝိလပသိ။ ဂတသတ္တံ ဇရဂ္ဂဝန္တိ ဝိဂတဇီဝိတံ ဇိဏ္ဏဂေါဏံ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ, ယထာ ဒုမ္မတိ အပ္ပပညော ဝိလပေယျ, တထာ တွံ တုစ္ဆံ ဝိလပသီတိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တထေဝ တိဋ္ဌတိ သီသံ, ဟတ္ထပါဒါ စ ဝါလဓိ၊
သောတာ တထေဝ တိဋ္ဌန္တိ, မညေ ဂေါဏော သမုဋ္ဌဟေ။
‘‘နေဝယျကဿ သီသဉ္စ, ဟတ္ထပါဒါ စ ဒိဿရေ၊
ရုဒံ မတ္တိကထူပသ္မိံ, နနု တွညေဝ ဒုမ္မတီ’’တိ။
တတ္ထ တထေဝါတိ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဌိတံ, တထေဝ တိဋ္ဌတိ။ မညေတိ ဧတေသံ သီသာဒီနံ တထေဝ ဌိတတ္တာ အယံ ဂေါဏော သမုဋ္ဌဟေယျာတိ မညာမိ။ နေဝယျကဿ သီသဉ္စာတိ အယျကဿ ပန သီသဉ္စ ဟတ္ထပါဒါ စ န ဒိဿန္တိ။ ‘‘ပိဋ္ဌိပါဒါ န ဒိဿရေ’’တိပိ ပါဌော။ နနု တွညေဝ ဒုမ္မတီတိ အဟံ တာဝ သီသာဒီနိ ပဿန္တော ဧဝံ ကရောမိ, တွံ ပန န ကိဉ္စိ ပဿသိ, ဈာပိတဋ္ဌာနတော အဋ္ဌီနိ အာဟရိတွာ မတ္တိကာထူပံ ကတွာ ပရိဒေဝသိ။ ဣတိ မံ ပဋိစ္စ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန နနု တွညေဝ ဒုမ္မတိ။ ဘိဇ္ဇနဓမ္မာ နာမ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ ကာ ပရိဒေဝနာတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ပိတာ ‘‘မမ ပုတ္တော ပဏ္ဍိတော ဣဓလောကပရလောကကိစ္စံ ဇာနာတိ, မမ သညာပနတ္ထာယ ဧတံ ကမ္မံ အကာသီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တာတ သုဇာတပဏ္ဍိတ, ‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’တိ မေ ဉာတာ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၆။)ဣတော ပဋ္ဌာယ န သောစိဿာမိ, ပိတုသောကဟရဏကပုတ္တေန နာမ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပုတ္တဿ ထုတိံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ, ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ, ယမာသိ ဟဒယဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပိတုသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သောဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ, ဝီတသောကော အနာဝိလော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန မာဏဝ။
‘‘ဧဝံ ကရောန္တိ သပ္ပညာ, ယေ ဟောန္တိ အနုကမ္ပကာ၊
ဝိနိဝတ္တေန္တိ သောကမှာ, သုဇာတော ပိတရံ ယထာ’’တိ။
တတ္ထ နိဗ္ဗာပယေတိ နိဗ္ဗာပယိ။ ဒရန္တိ သောကဒရထံ။ သုဇာတော ပိတရံ ယထာတိ ယထာ မမ ပုတ္တော သုဇာတော မံ ပိတရံ သမာနံ အတ္တနော သပ္ပညတာယ သောကမှာ ဝိနိဝတ္တယိ, ဧဝံ အညေပိ သပ္ပညာ သောကမှာ ဝိနိဝတ္တယန္တီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ သုဇာတော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သုဇာတဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
နယိဒံ နိစ္စံ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဘဂ္ဂေသု သံသုမာရဂိရံ နိဿာယ ဘေသကဠာဝနေ ဝိဟရန္တော ဗောဓိရာဇကုမာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဗောဓိရာဇကုမာရော နာမ ဥဒေနဿ ရညော ပုတ္တော တသ္မိံ ကာလေ သံသုမာရဂိရေ ဝသန္တော ဧကံ ပရိယောဒါတသိပ္ပံ ဝဍ္ဎကိံ ပက္ကောသာပေတွာ အညေဟိ ရာဇူဟိ အသဒိသံ ကတွာ ကောကနဒံ နာမ ပါသာဒံ ကာရာပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၇။)ကာရာပေတွာ စ ပန ‘‘အယံ ဝဍ္ဎကီ အညဿပိ ရညော ဧဝရူပံ ပါသာဒံ ကရေယျာ’’တိ မစ္ဆရာယန္တော တဿ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋာပေသိ။ တေနဿ အက္ခီနံ ဥပ္ပါဋိတဘာဝေါ ဘိက္ခုသံဃေ ပါကဋော ဇာတော။ တသ္မာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဗောဓိရာဇကုမာရော ကိရ တထာရူပဿ ဝဍ္ဎကိနော အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋာပေသိ, အဟော ကက္ခဠော ဖရုသော သာဟသိကော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ကက္ခဠော ဖရုသော သာဟသိကောဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ခတ္တိယသဟဿာနံ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋာပေတွာ မာရေတွာ တေသံ မံသေန ဗလိကမ္မံ ကာရေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော အဟောသိ။ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ခတ္တိယမာဏဝါ ဗြာဟ္မဏမာဏဝါ စ တဿေဝ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိံသု။ ဗာရာဏသိရညော ပုတ္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော နာမ တဿ သန္တိကေ တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိ။ သော ပန ပကတိယာပိ ကက္ခဠော ဖရုသော သာဟသိကော အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော အင်္ဂဝိဇ္ဇာဝသေန တဿ ကက္ခဠဖရုသသာဟသိကဘာဝံ ဉတွာ ‘‘တာတ, တွံ ကက္ခဠော ဖရုသော သာဟသိကော, ဖရုသေန နာမ လဒ္ဓံ ဣဿရိယံ အစိရဋ္ဌိတိကံ ဟောတိ, သော ဣဿရိယေ ဝိနဋ္ဌေ ဘိန္နနာဝေါ ဝိယ သမုဒ္ဒေ ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ, တသ္မာ မာ ဧဝရူပေါ အဟောသီ’’တိ တံ ဩဝဒန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နယိဒံ နိစ္စံ ဘဝိတဗ္ဗံ ဗြဟ္မဒတ္တ, ခေမံ သုဘိက္ခံ သုခတာ စ ကာယေ၊
အတ္ထစ္စယေ မာ အဟု သမ္ပမူဠှော, ဘိန္နပ္လဝေါ သာဂရဿေဝ မဇ္ဈေ။
‘‘ယာနိ ကရောတိ ပုရိသော, တာနိ အတ္တနိ ပဿတိ၊
ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ, ပါပကာရီ စ ပါပကံ၊
ယာဒိသံ ဝပတေ ဗီဇံ, တာဒိသံ ဟရတေ ဖလ’’န္တိ။
တတ္ထ သုခတာ စ ကာယေတိ တာတ ဗြဟ္မဒတ္တ, ယဒေတံ ခေမံ ဝါ သုဘိက္ခံ ဝါ ယာ ဝါ ဧသာ သုခတာ ကာယေ, ဣဒံ သဗ္ဗံ ဣမေသံ သတ္တာနံ နိစ္စံ သဗ္ဗကာလမေဝ န ဘဝတိ, ဣဒံ ပန အနိစ္စံ ဟုတွာ အဘာဝဓမ္မံ။ အတ္ထစ္စယေတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၈။)သော တွံ အနိစ္စတာဝသေန ဣဿရိယေ ဝိဂတေ အတ္တနော အတ္ထဿ အစ္စယေ ယထာ နာမ ဘိန္နပ္လဝေါ ဘိန္နနာဝေါ မနုဿော သာဂရမဇ္ဈေ ပတိဋ္ဌံ အလဘန္တော သမ္ပမူဠှော ဟောတိ, ဧဝံ မာ အဟု သမ္ပမူဠှော။ တာနိ အတ္တနိ ပဿတီတိ တေသံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ဝိန္ဒန္တော တာနိ အတ္တနိ ပဿတိ နာမ။
သော အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပိတု သိပ္ပံ ဒဿေတွာ ဩပရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ။ တဿ ပိင်္ဂိယော နာမ ပုရောဟိတော အဟောသိ ကက္ခဠော ဖရုသော သာဟသိကော။ သော ယသလောဘေန စိန္တေသိ ‘‘ယံနူနာဟံ ဣမိနာ ရညာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ သဗ္ဗေ ရာဇာနော ဂါဟာပေယျံ, ဧဝမေသ ဧကရာဇာ ဘဝိဿတိ, အဟမ္ပိ ဧကပုရောဟိတော ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော တံ ရာဇာနံ အတ္တနော ကထံ ဂါဟာပေသိ။ ရာဇာ မဟတိယာ သေနာယ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဧကဿ ရညော နဂရံ ရုန္ဓိတွာ တံ ရာဇာနံ ဂဏှိ။ ဧတေနုပါယေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ရာဇသဟဿပရိဝုတော ‘‘တက္ကသိလာယံ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အဂမာသိ။ ဗောဓိသတ္တော နဂရံ ပဋိသင်္ခရိတွာ ပရေဟိ အပ္ပဓံသိယံ အကာသိ။
ဗာရာဏသိရာဇာ ဂင်္ဂါနဒီတီရေ မဟတော နိဂြောဓရုက္ခဿ မူလေ သာဏိံ ပရိက္ခိပါပေတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ကာရာပေတွာ သယနံ ပညပေတွာ နိဝါသံ ဂဏှိ။ သော ဇမ္ဗုဒီပတလေ သဟဿရာဇာနော ဂဟေတွာ ယုဇ္ဈမာနောပိ တက္ကသိလံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တော အတ္တနော ပုရောဟိတံ ပုစ္ဆိ ‘‘အာစရိယ, မယံ ဧတ္တကေဟိ ရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာပိ တက္ကသိလံ ဂဟေတုံ န သက္ကောမ, ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, သဟဿရာဇူနံ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ မာရေတွာ ကုစ္ဆိံ ဖာလေတွာ ပဉ္စမဓုရမံသံ အာဒါယ ဣမသ္မိံ နိဂြောဓေ အဓိဝတ္ထာယ ဒေဝတာယ ဗလိကမ္မံ ကတွာ အန္တဝဋ္ဋီဟိ ရုက္ခံ ပရိက္ခိပိတွာ လောဟိတပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ ကရောမ, ဧဝံ နော ခိပ္ပမေဝ ဇယော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ အန္တောသာဏိယံ မဟာဗလေ မလ္လေ ဌပေတွာ ဧကမေကံ ရာဇာနံ ပက္ကောသာပေတွာ နိပ္ပီဠနေန ဝိသညံ ကာရေတွာ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ မာရေတွာ မံသံ အာဒါယ ကဠေဝရာနိ ဂင်္ဂါယံ ပဝါဟေတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဗလိကမ္မံ ကာရေတွာ ဗလိဘေရိံ အာကောဋာပေတွာ ယုဒ္ဓါယ ဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၉။)အထဿ အဋ္ဋာလကတော ဧကော ယက္ခော အာဂန္တွာ ဒက္ခိဏက္ခိံ ဥပ္ပါဋေတွာ အဂမာသိ, အထဿ မဟတီ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဝေဒနာပ္ပတ္တော အာဂန္တွာ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ ပညတ္တာသနေ ဥတ္တာနကော နိပဇ္ဇိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ဂိဇ္ဈော ဧကံ တိခိဏကောဋိကံ အဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ရုက္ခဂ္ဂေ နိသိန္နော မံသံ ခါဒိတွာ အဋ္ဌိံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, အဋ္ဌိကောဋိ အာဂန္တွာ ရညော ဝါမက္ခိမှိ အယသူလံ ဝိယ ပတိတွာ အက္ခိံ ဘိန္ဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သလ္လက္ခေသိ။ သော ‘‘အမှာကံ အာစရိယော ‘ဣမေ သတ္တာ ဗီဇာနုရူပံ ဖလံ ဝိယ ကမ္မာနုရူပံ ဝိပါကံ အနုဘောန္တီ’တိ ကထေန္တော ဣဒံ ဒိသွာ ကထေသိ မညေ’’တိ ဝတွာ ဝိလပန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣဒံ တဒါစရိယဝစော, ပါရာသရိယော ယဒဗြဝိ၊
‘မာ သု တွံ အကရိ ပါပံ, ယံ တွံ ပစ္ဆာ ကတံ တပေ’။
‘‘အယမေဝ သော ပိင်္ဂိယ ဝေနသာခေါ, ယမှိ ဃာတယိံ ခတ္တိယာနံ သဟဿံ၊
အလင်္ကတေ စန္ဒနသာရာနုလိတ္တေ, တမေဝ ဒုက္ခံ ပစ္စာဂတံ မမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣဒံ တဒါစရိယဝစောတိ ဣဒံ တံ အာစရိယဿ ဝစနံ။ ပါရာသရိယောတိ တံ ဂေါတ္တေန ကိတ္တေတိ။ ပစ္ဆာ ကတန္တိ ယံ ပါပံ တယာ ကတံ, ပစ္ဆာ တံ တပေယျ ကိလမေယျ, တံ မာ ကရီတိ ဩဝါဒံ အဒါသိ, အဟံ ပနဿ ဝစနံ န ကရိန္တိ။ အယမေဝါတိ နိဂြောဓရုက္ခံ ဒဿေန္တော ဝိလပတိ။ ဝေနသာခေါတိ ပတ္ထဋသာခေါ။ ယမှိ ဃာတယိန္တိ ယမှိ ရုက္ခေ ခတ္တိယသဟဿံ မာရေသိံ။ အလင်္ကတေ စန္ဒနသာရာနုလိတ္တေတိ ရာဇာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတေ လောဟိတစန္ဒနသာရာနုလိတ္တေ တေ ခတ္တိယေ ယတ္ထာဟံ ဃာတေသိံ, အယမေဝ သော ရုက္ခော ဣဒါနိ မယှံ ကိဉ္စိ ပရိတ္တာဏံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ ဒီပေတိ။ တမေဝ ဒုက္ခန္တိ ယံ မယာ ပရေသံ အက္ခိဥပ္ပါဋနဒုက္ခံ ကတံ, ဣဒံ မေ တထေဝ ပဋိအာဂတံ, ဣဒါနိ နော အာစရိယဿ ဝစနံ မတ္ထကံ ပတ္တန္တိ ပရိဒေဝတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၀။)သော ဧဝံ ပရိဒေဝမာနော အဂ္ဂမဟေသိံ အနုဿရိတွာ –
‘‘သာမာ စ ခေါ စန္ဒနလိတ္တဂတ္တာ, လဋ္ဌီဝ သောဘဉ္ဇနကဿ ဥဂ္ဂတာ၊
အဒိသွာ ကာလံ ကရိဿာမိ ဥဗ္ဗရိံ, တံ မေ ဣတော ဒုက္ခတရံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ –
ဂါထမာဟ –
တဿတ္ထော – မမ ဘရိယာ သုဝဏ္ဏသာမာ ဥဗ္ဗရီ ယထာ နာမ သိဂ္ဂုရုက္ခဿ ဥဇု ဥဂ္ဂတာ သာခါ မန္ဒမာလုတေရိတာ ကမ္ပမာနာ သောဘတိ, ဧဝံ ဣတ္ထိဝိလာသံ ကုရုမာနာ သောဘတိ, တမဟံ ဣဒါနိ အက္ခီနံ ဘိန္နတ္တာ ဥဗ္ဗရိံ အဒိသွာဝ ကာလံ ကရိဿာမိ, တံ မေ တဿာ အဒဿနံ ဣတော မရဏဒုက္ခတောပိ ဒုက္ခတရံ ဘဝိဿတီတိ။
သော ဧဝံ ဝိလပန္တောဝ မရိတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ န နံ ဣဿရိယလုဒ္ဓေါ ပုရောဟိတော ပရိတ္တာဏံ ကာတုံ သက္ခိ, န အတ္တနော ဣဿရိယံ။ တသ္မိံ မတမတ္တေယေဝ ဗလကာယော ဘိဇ္ဇိတွာ ပလာယိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ ဗောဓိရာဇကုမာရော အဟောသိ, ပိင်္ဂိယော ဒေဝဒတ္တော, ဒိသာပါမောက္ခာစရိယော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝေနသာခဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ဥရဂေါဝ တစံ ဇိဏ္ဏန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မတပုတ္တကံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန မတဘရိယမတပိတိကဝတ္ထုသဒိသမေဝ။ ဣဓာပိ တထေဝ သတ္ထာ တဿ နိဝေသနံ ဂန္တွာ တံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ ‘‘ကိံ, အာဝုသော, သောစသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ပုတ္တဿ မေ မတကာလတော ပဋ္ဌာယ သောစာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာဝုသော, ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ နာမ ဘိဇ္ဇတိ, နဿနဓမ္မံ နာမ နဿတိ, တဉ္စ ခေါ န ဧကသ္မိံယေဝ ကုလေ, နာပိ ဧကသ္မိညေဝ ဂါမေ, အထ ခေါ အပရိမာဏေသု စက္ကဝါဠေသု တီသု ဘဝေသု
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၁။)အမရဏဓမ္မော နာမ နတ္ထိ, တဗ္ဘာဝေနေဝ ဌာတုံ သမတ္ထော ဧကသင်္ခါရောပိ သဿတော နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ သတ္တာ မရဏဓမ္မာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇနဓမ္မာ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ပုတ္တေ မတေ ‘မရဏဓမ္မံ မတံ, နဿနဓမ္မံ နဋ္ဌ’န္တိ န သောစိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိယံ ဒွါရဂါမကေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ကသိကမ္မေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ တဿ ပုတ္တော စ ဓီတာ စာတိ ဒွေ ဒါရကာ အဟေသုံ။ သော ပုတ္တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ သမာနကုလတော ကုမာရိကံ အာဟရိတွာ အဒါသိ, ဣတိ တေ ဒါသိယာ သဒ္ဓိံ ဆ ဇနာ အဟေသုံ – ဗောဓိသတ္တော, ဘရိယာ, ပုတ္တော, ဓီတာ, သုဏိသာ, ဒါသီတိ။ တေ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ပိယသံဝါသာ အဟေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော သေသာနံ ပဉ္စန္နံ ဧဝံ ဩဝါဒံ ဒေတိ ‘‘တုမှေ ယထာလဒ္ဓနိယာမေနေဝ ဒါနံ ဒေထ, သီလံ ရက္ခထ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောထ, မရဏဿတိံ ဘာဝေထ, တုမှာကံ မရဏဘာဝံ သလ္လက္ခေထ, ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ မရဏံ ဓုဝံ, ဇီဝိတံ အဒ္ဓုဝံ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ခယဝယဓမ္မိနောဝ, ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဩဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အပ္ပမတ္တာ မရဏဿတိံ ဘာဝေန္တိ။
အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ကသတိ။ ပုတ္တော ကစဝရံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဈာပေတိ။ တဿာဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကေ အာသီဝိသော အတ္ထိ။ ဓူမော တဿ အက္ခီနိ ပဟရိ။ သော ကုဒ္ဓေါ နိက္ခမိတွာ ‘‘ဣမံ နိဿာယ မယှံ ဘယ’’န္တိ စတဿော ဒါဌာ နိမုဇ္ဇာပေန္တော တံ ဍံသိ, သော ပရိဝတ္တိတွာ ပတိတော။ ဗောဓိသတ္တော ပရိဝတ္တိတွာ တံ ပတိတံ ဒိသွာ ဂေါဏေ ဌပေတွာ ဂန္တွာ တဿ မတဘာဝံ ဉတွာ တံ ဥက္ခိပိတွာ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပါရုပိတွာ နေဝ ရောဒိ န ပရိဒေဝိ – ‘‘ဘိဇ္ဇနဓမ္မံ ပန ဘိန္နံ, မရဏဓမ္မံ မတံ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ မရဏနိပ္ဖတ္တိကာ’’တိ အနိစ္စဘာဝမေဝ သလ္လက္ခေတွာ ကသိ။ သော ခေတ္တသမီပေန ဂစ္ဆန္တံ ဧကံ ပဋိဝိဿကံ ပုရိသံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ဂေဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တေန ဟိ အမှာကမ္ပိ ဃရံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိံ ဝဒေယျာသိ ‘‘အဇ္ဇ ကိရ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဒွိန္နံ ဘတ္တံ အနာဟရိတွာ ဧကဿေဝါဟာရံ အာဟရေယျာထ, ပုဗ္ဗေ စ ဧကိကာဝ ဒါသီ အာဟာရံ အာဟရတိ, အဇ္ဇ ပန စတ္တာရောပိ ဇနာ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထာ ဂန္ဓပုပ္ဖဟတ္ထာ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိယာ တထေဝ ကထေသိ။ ကေန တေ, တာတ, ဣမံ သာသနံ ဒိန္နန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၂။)ဗြာဟ္မဏေန, အယျေတိ။ သာ ‘‘ပုတ္တော မေ မတော’’တိ အညာသိ, ကမ္ပနမတ္တမ္ပိဿာ နာဟောသိ။ ဧဝံ သုဘာဝိတစိတ္တာ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထာ ဂန္ဓပုပ္ဖဟတ္ထာ ဒါသိံ ပန အာဟာရံ အာဟရာပေတွာ သေသေဟိ သဒ္ဓိံ ခေတ္တံ အဂမာသိ။ ဧကဿပိ ရောဒိတံ ဝါ ပရိဒေဝိတံ ဝါ နာဟောသိ။
ဗောဓိသတ္တော ပုတ္တဿ နိပန္နဆာယာယမေဝ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇိ။ ဘုတ္တာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ ဒါရူနိ ဥဒ္ဓရိတွာ တံ စိတကံ အာရောပေတွာ ဂန္ဓပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ ဈာပေသုံ။ ဧကဿ စ ဧကဗိန္ဒုပိ အဿု နာဟောသိ, သဗ္ဗေပိ သုဘာဝိတမရဏဿတိနော ဟောန္တိ။ တေသံ သီလတေဇေန သက္ကဿ အာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ ဥပဓာရေန္တော တေသံ ဂုဏတေဇေန ဥဏှဘာဝံ ဉတွာ ပသန္နမာနသော ဟုတွာ ‘‘မယာ ဧတေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သီဟနာဒံ နဒါပေတွာ သီဟနာဒပရိယောသာနေ ဧတေသံ နိဝေသနံ သတ္တရတနပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝေဂေန တတ္ထ ဂန္တွာ အာဠာဟနပဿေ ဌိတော ‘‘တာတ, ကိံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧကံ မနုဿံ ဈာပေမ, သာမီ’’တိ။ ‘‘န တုမှေ မနုဿံ ဈာပေဿထ, ဧကံ ပန မိဂံ မာရေတွာ ပစထ မညေ’’တိ။ ‘‘နတ္ထေတံ သာမိ, မနုဿမေဝ ဈာပေမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဝေရိမနုဿော ဝေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဩရသပုတ္တော နော သာမိ, န ဝေရိကော’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဝေါ အပ္ပိယပုတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘အတိဝိယ ပိယပုတ္တော, သာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ န ရောဒသီ’’တိ? သော အရောဒနကာရဏံ ကထေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥရဂေါဝ တစံ ဇိဏ္ဏံ, ဟိတွာ ဂစ္ဆတိ သံ တနုံ၊
ဧဝံ သရီရေ နိဗ္ဘောဂေ, ပေတေ ကာလကတေ သတိ။
‘‘ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတီ’’တိ။
တတ္ထ သံ တနုန္တိ အတ္တနော သရီရံ။ နိဗ္ဘောဂေတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဘာဝေန ဘောဂရဟိတေ။ ပေတေတိ ပရလောကံ ပဋိဂတေ။ ကာလကတေတိ ကတကာလေ, မတေတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သာမိ, မမ ပုတ္တော ယထာ နာမ ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏတစံ နိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနောလောကေတွာ အနပေက္ခော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၃။)ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆေယျ, ဧဝံ အတ္တနော သရီရံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆတိ, တဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယရဟိတေ သရီရေ ဧဝံ နိဗ္ဘောဂေ တသ္မိဉ္စ မေ ပုတ္တေ ပေတေ ပုန ပဋိဂတေ မရဏကာလံ ကတွာ ဌိတေ သတိ ကော ကာရုညေန ဝါ ပရိဒေဝေန ဝါ အတ္ထော။ အယဉှိ ယထာ သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဍယှမာနော သုခဒုက္ခံ န ဇာနာတိ, ဧဝံ ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတမ္ပိ န ဇာနာတိ, တေန ကာရဏေနာဟံ ဧတံ န သောစာမိ။ ယာ တဿ အတ္တနော ဂတိ, တံ သော ဂတောတိ။
သက္ကော ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏိံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, တုယှံ သော ကိံ ဟောတီ’’တိ? ‘‘ဒသ မာသေ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရိတွာ ထညံ ပါယေတွာ ဟတ္ထပါဒေ သဏ္ဌပေတွာ ဝဍ္ဎိတပုတ္တော မေ, သာမီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, ပိတာ တာဝ ပုရိသဘာဝေန မာ ရောဒတု, မာတု ဟဒယံ ပန မုဒုကံ ဟောတိ, တွံ ကသ္မာ န ရောဒသီ’’တိ? သာ အရောဒနကာရဏံ ကထေန္တီ –
‘‘အနဝှိတော တတော အာဂါ, အနနုညာတော ဣတော ဂတော၊
ယထာဂတော တထာ ဂတော, တတ္ထ ကာ ပရိဒေဝနာ။
‘‘ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ –
တတ္ထ အနဝှိတောတိ အယံ တာတ မယာ ပရလောကတော အနဝှိတော အယာစိတော။ အာဂါတိ အမှာကံ ဂေဟံ အာဂတော။ ဣတောတိ ဣတော မနုဿလောကတော ဂစ္ဆန္တောပိ မယာ အနနုညာတောဝ ဂတော။ ယထာဂတောတိ အာဂစ္ဆန္တောပိ ယထာ အတ္တနောဝ ရုစိယာ အာဂတော, ဂစ္ဆန္တောပိ တထေဝ ဂတော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တဿ ဣတော ဂမနေ ကာ ပရိဒေဝနာ။ ဍယှမာနောတိ ဂါထာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သက္ကော ဗြာဟ္မဏိယာ ကထံ သုတွာ တဿ ဘဂိနိံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, တုယှံ သော ကိံ ဟောတီ’’တိ? ‘‘ဘာတာ မေ, သာမီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, ဘဂိနိယော နာမ ဘာတူသု သိနေဟာ ဟောန္တိ, တွံ ကသ္မာ န ရောဒသီ’’တိ? သာ အရောဒနကာရဏံ ကထေန္တီ –
‘‘သစေ ရောဒေ ကိသာ အဿံ, တဿာ မေ ကိံ ဖလံ သိယာ၊
ဉာတိမိတ္တသုဟဇ္ဇာနံ, ဘိယျော နော အရတီ သိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၄။)ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ –
တတ္ထ သစေတိ ယဒိ အဟံ ဘာတရိ မတေ ရောဒေယျံ, ကိသသရီရာ အဿံ။ ဘာတု ပန မေ တပ္ပစ္စယာ ဝုဍ္ဎိ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တဿာ မေတိ တဿာ မယှံ ရောဒန္တိယာ ကိံ ဖလံ ကော အာနိသံသော ဘဝေယျ။ မယှံ အဝုဒ္ဓိ ပန ပညာယတီတိ ဒီပေတိ။ ဉာတိမိတ္တသုဟဇ္ဇာနန္တိ ဉာတိမိတ္တသုဟဒါနံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဘိယျော နောတိ ယေ အမှာကံ ဉာတီ စ မိတ္တာ စ သုဟဒယာ စ, တေသံ အဓိကတရာ အရတိ သိယာ။
သက္ကော ဘဂိနိယာ ကထံ သုတွာ ဘရိယံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, တုယှံ သော ကိံ ဟောတီ’’တိ? ‘‘ပတိ မေ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဣတ္ထိယော နာမ ပတိမှိ မတေ ဝိဓဝါ ဟောန္တိ အနာထာ, တွံ ကသ္မာ န ရောဒသီ’’တိ။ သာပိဿ အရောဒနကာရဏံ ကထေန္တီ –
‘‘ယထာပိ ဒါရကော စန္ဒံ, ဂစ္ဆန္တမနုရောဒတိ၊
ဧဝံသမ္ပဒမေဝေတံ, ယော ပေတမနုသောစတိ။
‘‘ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ –
တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ယုတ္တာယုတ္တံ လဗ္ဘနီယာလဗ္ဘနီယံ အဇာနန္တော ဗာလဒါရကော မာတု ဥစ္ဆင်္ဂေ နိသိန္နော ပုဏ္ဏမာသိယံ ပုဏ္ဏံ စန္ဒံ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ, စန္ဒံ မေ ဒေဟိ, အမ္မ, စန္ဒံ မေ ဒေဟီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ရောဒတိ, ဧဝံသမ္ပဒမေဝေတံ, ဧဝံနိပ္ဖတ္တိကမေဝ ဧတံ တဿ ရုဏ္ဏံ ဟောတိ, ယော ပေတံ ကာလကတံ အနုသောစတိ။ ဣတောပိ စ ဗာလတရံ။ ကိံကာရဏာ? သော ဟိ ဝိဇ္ဇမာနစန္ဒံ အနုရောဒတိ, မယှံ ပန ပတိ မတော ဧတရဟိ အဝိဇ္ဇမာနော သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဍယှမာနောပိ န ကိဉ္စိ ဇာနာတီတိ။
သက္ကော ဘရိယာယ ဝစနံ သုတွာ ဒါသိံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, တုယှံ သော ကိံ ဟောတီ’’တိ? ‘‘အယျော မေ, သာမီ’’တိ။ ‘‘နနု တွံ ဣမိနာ ပီဠေတွာ ပေါထေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၅။)ပရိဘုတ္တာ ဘဝိဿသိ, တသ္မာ ‘‘သုမုတ္တာ အဟ’’န္တိ န ရောဒသီ’’တိ။ ‘သာမိ, မာ ဧဝံ အဝစ, န ဧတံ ဧတဿ အနုစ္ဆဝိကံ, ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယသမ္ပန္နော မေ အယျပုတ္တော, ဥရေ သံဝဍ္ဎိတပုတ္တော ဝိယ အဟောသီ’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ န ရောဒသီ’’တိ? သာပိဿ အရောဒနကာရဏံ ကထေန္တီ –
‘‘ယထာပိ ဥဒကကုမ္ဘော, ဘိန္နော အပ္ပဋိသန္ဓိယော၊
ဧဝံသမ္ပဒမေဝေတံ, ယော ပေတမနုသောစတိ။
‘‘ဍယှမာနော န ဇာနာတိ, ဉာတီနံ ပရိဒေဝိတံ၊
တသ္မာ ဧတံ န သောစာမိ, ဂတော သော တဿ ယာ ဂတီ’’တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ –
တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ဥဒကကုမ္ဘော ဥက္ခိပိယမာနော ပတိတွာ သတ္တဓာ ဘိန္နော ပုန တာနိ ကပါလာနိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ သံဝိဒဟိတွာ ပဋိပါကတိကံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ယော ပေတမနုသောစတိ, တဿပိ ဧတမနုသောစနံ ဧဝံနိပ္ဖတ္တိကမေဝ ဟောတိ, မတဿ ပုန ဇီဝါပေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဣဒ္ဓိမတော ဝါ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဘိန္နံ ကုမ္ဘံ သံဝိဒဟိတွာ ဥဒကဿ ပူရေတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, ကာလကတော ပန ဣဒ္ဓိဗလေနာပိ န သက္ကာ ပဋိပါကတိတံ ကာတုန္တိ။ ဣတရာ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
သက္ကော သဗ္ဗေသံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသီဒိတွာ ‘‘တုမှေဟိ အပ္ပမတ္တေဟိ မရဏဿတိ ဘာဝိတာ, တုမှေ ဣတော ပဋ္ဌာယ သဟတ္ထေန ကမ္မံ မာ ကရိတ္ထ, အဟံ, သက္ကော ဒေဝရာဇာ, အဟံ ဝေါ ဂေဟေ သတ္တ ရတနာနိ အပရိမာဏာနိ ကရိဿာမိ, တုမှေ ဒါနံ ဒေထ, သီလံ ရက္ခထ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောထ, အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ တေသံ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဂေဟံ အပရိမိတဓနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ဒါသီ ခုဇ္ဇုတ္တရာ အဟောသိ, ဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, ပုတ္တော ရာဟုလော, မာတာ ခေမာ, ဗြာဟ္မဏော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဥရဂဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၆။)အညေ သောစန္တိ ရောဒန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော ဧကံ အမစ္စံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ကထိတသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန ရာဇာ အတ္တနော ဥပကာရဿ အမစ္စဿ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ ပရိဘေဒကာနံ ကထံ ဂဟေတွာ တံ ဗန္ဓာပေတွာ ဗန္ဓနာဂါရေ ပဝေသေသိ။ သော တတ္ထ နိသိန္နောဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ ရာဇာ တဿ ဂုဏံ သလ္လက္ခေတွာ မောစာပေသိ။ သော ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အနတ္ထော ကိရ တေ ဥပ္ပန္နော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, အနတ္ထေန ပန မေ အတ္ထော အာဂတော, သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ, ဥပါသက, တွညေဝ အနတ္ထေန အတ္ထံ အာဟရိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ အာဟရိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ဃဋကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော အပရေန သမယေန တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ အန္တေပုရေ ဧကော အမစ္စော ဒုဗ္ဘိ။ သော တံ ပစ္စက္ခတော ဉတွာ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တဒါ သာဝတ္ထိယံ ဓင်္ကရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတွာ ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ ဂဏှာပေသိ။ သောပိ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဗောဓိသတ္တံ သင်္ခလိကာဟိ ဗန္ဓာပေတွာ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ, ဓင်္ကဿ သရီရေ ဍာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ သုဝဏ္ဏာဒါသဖုလ္လပဒုမသဿိရိကံ မုခံ ဒိသွာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အညေ သောစန္တိ ရောဒန္တိ, အညေ အဿုမုခါ ဇနာ၊
ပသန္နမုခဝဏ္ဏောသိ, ကသ္မာ ဃဋ န သောစသီ’’တိ။
တတ္ထ အညေတိ တံ ဌပေတွာ သေသမနုဿာ။
အထဿ ဗောဓိသတ္တော အသောစနကာရဏံ ကထေန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၇။)‘‘နာဗ္ဘတီတဟရော သောကော, နာနာဂတသုခါဝဟော၊
တသ္မာ ဓင်္က န သောစာမိ, နတ္ထိ သောကေ ဒုတီယတာ။
‘‘သောစံ ပဏ္ဍု ကိသော ဟောတိ, ဘတ္တဉ္စဿ န ရုစ္စတိ၊
အမိတ္တာ သုမနာ ဟောန္တိ, သလ္လဝိဒ္ဓဿ ရုပ္ပတော။
‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ, နိန္နေ ဝါ ယဒိ ဝါ ထလေ၊
ဌိတံ မံ နာဂမိဿတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌပဒေါ အဟံ။
‘‘ယဿတ္တာ နာလမေကောဝ, သဗ္ဗကာမရသာဟရော၊
သဗ္ဗာပိ ပထဝီ တဿ, န သုခံ အာဝဟိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ နာဗ္ဘတီတဟရောတိ နာဗ္ဘတီတာဟာရော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သောကော နာမ အဗ္ဘတီတံ အတိက္ကန္တံ နိရုဒ္ဓံ အတ္ထင်္ဂတံ ပုန နာဟရတိ။ ဒုတီယတာတိ သဟာယတာ။ အတီတာဟရဏေန ဝါ အနာဂတာဟရဏေန ဝါ သောကော နာမ ကဿစိ သဟာယော န ဟောတိ, တေနာပိ ကာရဏေနာဟံ န သောစာမီတိ ဝဒတိ။ သောစန္တိ သောစန္တော။ သလ္လဝိဒ္ဓဿ ရုပ္ပတောတိ သောကသလ္လေန ဝိဒ္ဓဿ တေနေဝ ဃဋ္ဋိယမာနဿ ‘‘ဒိဋ္ဌာ ဝတ နော ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌီ’’တိ အမိတ္တာ သုမနာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
ဌိတံ မံ နာဂမိဿတီတိ သမ္မ ဓင်္ကရာဇ, ဧတေသု ဂါမာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ မံ ပဏ္ဍုကိသဘာဝါဒိကံ သောကမူလကံ ဗျသနံ န အာဂမိဿတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌပဒေါတိ ယထာ တံ ဗျသနံ နာဂစ္ဆတိ, ဧဝံ မယာ ဈာနပဒံ ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘အဋ္ဌလောကဓမ္မပဒ’’န္တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘န မတ္တံ နာဂမိဿတီ’’တိ လိခိတံ, တံ အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ။ ပရိယောသာနဂါထာယ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတတ္ထေန ဈာနသုခသင်္ခါတံ သဗ္ဗကာမရသံ အာဟရတီတိ သဗ္ဗကာမရသာဟရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဿ ရညော ပဟာယ အညသဟာယေ အတ္တာဝ ဧကော သဗ္ဗကာမရသာဟရော နာလံ, သဗ္ဗံ ဈာနသုခသင်္ခါတံ ကာမရသံ အာဟရိတုံ အသမတ္ထော, တဿ ရညော သဗ္ဗာပိ ပထဝီ န သုခံ အာဝဟိဿတိ။ ကာမာတုရဿ ဟိ သုခံ နာမ နတ္ထိ, ယော ပန ကိလေသဒရထရဟိတံ ဈာနသုခံ အာဟရိတုံ သမတ္ထော, သော ရာဇာ သုခီ ဟောတီတိ။ ယော ပနေတာယ ဂါထာယ ‘‘ယဿတ္ထာ နာလမေကော’’တိပိ ပါဌော, တဿတ္ထော န ဒိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၈။)ဣတိ ဓင်္ကော ဣမာ စတဿော ဂါထာ သုတွာ ဗောဓိသတ္တံ ခမာပေတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ပက္ကာမိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ရဇ္ဇံ အမစ္စာနံ ပဋိနိယျာဒေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသံ ဂန္တွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဓင်္ကရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဃဋရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဃဋဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၃၅၆] ၆။ ကောရဏ္ဍိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဧကော အရညေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဓမ္မသေနာပတိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ထေရော ကိရ အာဂတာဂတာနံ ဒုဿီလာနံ မိဂလုဒ္ဒကမစ္ဆဗန္ဓာဒီနံ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနညေဝ ‘‘သီလံ ဂဏှထ, သီလံ ဂဏှထာ’’တိ သီလံ ဒေတိ။ တေ ထေရေ ဂရုဘာဝေန တဿ ကထံ ဘိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တာ သီလံ ဂဏှန္တိ, ဂဟေတွာ စ ပန န ရက္ခန္တိ, အတ္တနော အတ္တနော ကမ္မမေဝ ကရောန္တိ။ ထေရော သဒ္ဓိဝိဟာရိကေ အာမန္တေတွာ ‘‘အာဝုသော, ဣမေ မနုဿာ မမ သန္တိကေ သီလံ ဂဏှိံသု, ဂဏှိတွာ စ ပန န ရက္ခန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ဧတေသံ အရုစိယာ သီလံ ဒေထ, ဧတေ တုမှာကံ ကထံ ဘိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တာ ဂဏှန္တိ, တုမှေ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပါနံ သီလံ မာ အဒတ္ထာ’’တိ။ ထေရော အနတ္တမနော အဟောသိ။ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, သာရိပုတ္တတ္ထေရော ကိရ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနညေဝ သီလံ ဒေတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနံ အယာစန္တာနညေဝ သီလံ ဒေတီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကော ကောရဏ္ဍိယော နာမ အဟောသိ။ တဒါ သော အာစရိယော ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ အယာစန္တာနညေဝ ‘‘သီလံ ဂဏှထ, သီလံ ဂဏှထာ’’တိ သီလံ ဒေတိ။ တေ ဂဟေတွာပိ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၉။)ရက္ခန္တိ အာစရိယော တမတ္ထံ အန္တေဝါသိကာနံ အာရောစေသိ။ အန္တေဝါသိကာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ဧတေသံ အရုစိယာ သီလံ ဒေထ, တသ္မာ ဘိန္ဒန္တိ, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ယာစန္တာနညေဝ ဒဒေယျာထ, မာ အယာစန္တာန’’န္တိ ဝဒိံသု။ သော ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနံ သီလံ ဒေတိယေဝ။
အထေကဒိဝသံ ဧကသ္မာ ဂါမာ မနုဿာ အာဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဝါစနကတ္ထာယ အာစရိယံ နိမန္တယိံသု။ သော ကောရဏ္ဍိယမာဏဝံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘တာတ, အဟံ န ဂစ္ဆာမိ, တွံ ဣမေ ပဉ္စသတေ မာဏဝေ ဂဟေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝါစနကာနိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အမှာကံ ဒိန္နကောဋ္ဌာသံ အာဟရာ’’တိ ပေသေသိ။ သော ဂန္တွာ ပဋိနိဝတ္တန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ကန္ဒရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အမှာကံ အာစရိယော ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနံ အယာစန္တာနညေဝ သီလံ ဒေတိ, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ယထာ ယာစန္တာနညေဝ ဒေတိ, တထာ နံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော တေသု မာဏဝေသု သုခနိသိန္နေသု ဥဋ္ဌာယ မဟန္တံ မဟန္တံ သေလံ ဥက္ခိပိတွာ ကန္ဒရာယံ ခိပိ, ပုနပ္ပုနံ ခိပိယေဝ။ အထ နံ တေ မာဏဝါ ဥဋ္ဌာယ ‘‘အာစရိယ, ကိံ ကရောသီ’’တိ အာဟံသု။ သော န ကိဉ္စိ ကထေသိ, တေ ဝေဂေန ဂန္တွာ အာစရိယဿ အာရောစေသုံ။ အာစရိယော အာဂန္တွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧကော အရညေ ဂိရိကန္ဒရာယံ, ပဂ္ဂယှ ပဂ္ဂယှ သိလံ ပဝေစ္ဆသိ၊
ပုနပ္ပုနံ သန္တရမာနရူပေါ, ကောရဏ္ဍိယ ကော နု တဝ ယိဓတ္ထော’’တိ။
တတ္ထ ကော နု တဝ ယိဓတ္ထောတိ ကော နု တဝ ဣဓ ကန္ဒရာယံ သိလာခိပနေန အတ္ထော။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ အာစရိယံ ပဗောဓေတုကာမော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟဉှိမံ သာဂရသေဝိတန္တံ, သမံ ကရိဿာမိ ယထာပိ ပါဏိ၊
ဝိကိရိယ သာနူနိ စ ပဗ္ဗတာနိ စ, တသ္မာ သိလံ ဒရိယာ ပက္ခိပါမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၀။)တတ္ထ အဟဉှိမန္တိ အဟဉှိ ဣမံ မဟာပထဝိံ။ သာဂရသေဝိတန္တန္တိ သာဂရေဟိ သေဝိတံ စာတုရန္တံ။ ယထာပိ ပါဏီတိ ဟတ္ထတလံ ဝိယ သမံ ကရိဿာမိ။ ဝိကိရိယာတိ ဝိကိရိတွာ။ သာနူနိ စ ပဗ္ဗတာနိ စာတိ ပံသုပဗ္ဗတေ စ သိလာပဗ္ဗတေ စ။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နယိမံ မဟိံ အရဟတိ ပါဏိကပ္ပံ, သမံ မနုဿော ကရဏာယ မေကော၊
မညာမိမညေဝ ဒရိံ ဇိဂီသံ, ကောရဏ္ဍိယ ဟာဟသိ ဇီဝလောက’’န္တိ။
တတ္ထ ကရဏာယ မေကောတိ ကရဏာယ ဧကော ကာတုံ န သက္ကောတီတိ ဒီပေတိ။ မညာမိမညေဝ ဒရိံ ဇိဂီသန္တိ အဟံ မညာမိ တိဋ္ဌတု ပထဝီ, ဣမညေဝ ဧကံ ဒရိံ ဇိဂီသံ ပူရဏတ္ထာယ ဝါယမန္တော သိလာ ပရိယေသန္တော ဥပါယံ ဝိစိနန္တောဝ တွံ ဣမံ ဇီဝလောကံ ဟာဟသိ ဇဟိဿသိ, မရိဿသီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ မာဏဝေါ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ အယံ ဘူတဓရံ န သက္ကာ, သမံ မနုဿော ကရဏာယ မေကော၊
ဧဝမေဝ တွံ ဗြဟ္မေ ဣမေ မနုဿေ, နာနာဒိဋ္ဌိကေ နာနယိဿသိ တေ’’တိ။
တဿတ္ထော – သစေ အယံ ဧကော မနုဿော ဣမံ ဘူတဓရံ ပထဝိံ သမံ ကာတုံ န သက္ကာ န သမတ္ထော, ဧဝမေဝ တွံ ဣမေ ဒုဿီလမနုဿေ နာနာဒိဋ္ဌိကေ နာနယိဿသိ, တေ ဧဝံ ‘‘သီလံ ဂဏှထ, သီလံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တော အတ္တနော ဝသံ န အာနယိဿသိ, ပဏ္ဍိတပုရိသာယေဝ ဟိ ပါဏာတိပါတံ ‘‘အကုသလ’’န္တိ ဂရဟန္တိ။ သံသာရမောစကာဒယော ပနေတ္ထ ကုသလသညိနော, တေ တွံ ကထံ အာနယိဿသိ, တသ္မာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌာနံ သီလံ အဒတွာ ယာစန္တာနညေဝ ဒေဟီတိ။
တံ သုတွာ အာစရိယော ‘‘ယုတ္တံ ဝဒတိ ကောရဏ္ဍိယော, ဣဒါနိ န ဧဝရူပံ ကရိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဝိရဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၁။)‘‘သံခိတ္တရူပေန ဘဝံ မမတ္ထံ, အက္ခာသိ ကောရဏ္ဍိယ ဧဝမေတံ၊
ယထာ န သက္ကာ ပထဝီ သမာယံ, ကတ္တုံ မနုဿေန တထာ မနုဿာ’’တိ။
တတ္ထ သမာယန္တိ သမံ အယံ။ ဧဝံ အာစရိယော မာဏဝဿ ထုတိံ အကာသိ, သောပိ နံ ဗောဓေတွာ သယံ ဃရံ နေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗြာဟ္မဏော သာရိပုတ္တော အဟောသိ, ကောရဏ္ဍိယမာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကောရဏ္ဍိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရ သဋ္ဌိဟာယနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော ကက္ခဠော ဖရုသော သာဟသိကော, သတ္တေသု ကရုဏာမတ္တမ္ပိဿ နတ္ထီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ နိက္ကရုဏောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဟတ္ထိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ပါသာဒိကော မဟာကာယော အသီတိသဟဿဝါရဏပရိဝါရော ယူထပတိ ဟုတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝိဟာသိ။ တဒါ ဧကာ လဋုကိကာ သကုဏိကာ ဟတ္ထီနံ ဝိစရဏဋ္ဌာနေ အဏ္ဍာနိ နိက္ခိပိ, တာနိ ပရိဏတာနိ ဘိန္ဒိတွာ သကုဏပေါတကာ နိက္ခမိံသု။ တေသု အဝိရုဠှပက္ခေသု ဥပ္ပတိတုံ အသက္ကောန္တေသုယေဝ မဟာသတ္တော အသီတိသဟဿဝါရဏပရိဝုတော ဂေါစရာယ စရန္တော တံ ပဒေသံ ပတ္တော။ တံ ဒိသွာ လဋုကိကာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဟတ္ထိရာဇာ မမ ပေါတကေ မဒ္ဒိတွာ မာရေဿတိ, ဟန္ဒ နံ ပုတ္တကာနံ ပရိတ္တာဏတ္ထာယ ဓမ္မိကာရက္ခံ ယာစာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၂။)သာ ဥဘော ပက္ခေ ဧကတော ကတွာ တဿ ပုရတော ဌတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရ သဋ္ဌိဟာယနံ, အာရညကံ ယူထပတိံ ယသဿိံ၊
ပက္ခေဟိ တံ ပဉ္ဇလိကံ ကရောမိ, မာ မေ ဝဓီ ပုတ္တကေ ဒုဗ္ဗလာယာ’’တိ။
တတ္ထ သဋ္ဌိဟာယနန္တိ သဋ္ဌိဝဿကာလေ ဟာယနဗလံ။ ယသဿိန္တိ ပရိဝါရသမ္ပန္နံ။ ပက္ခေဟိ တံ ပဉ္စလိကံ ကရောမီတိ အဟံ ပက္ခေဟိ တံ အဉ္ဇလိကံ ကရောမီတိ အတ္ထော။
မဟာသတ္တော ‘‘မာ စိန္တယိ လဋုကိကေ, အဟံ တေ ပုတ္တကေ ရက္ခိဿာမီ’’တိ သကုဏပေါတကာနံ ဥပရိ ဌတွာ အသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿေသု ဂတေသု လဋုကိကံ အာမန္တေတွာ ‘‘လဋုကိကေ အမှာကံ ပစ္ဆတော ဧကော ဧကစာရိကော ဟတ္ထီ အာဂစ္ဆတိ, သော အမှာကံ ဝစနံ န ကရိဿတိ, တသ္မိံ အာဂတေ တမ္ပိ ယာစိတွာ ပုတ္တကာနံ သောတ္ထိဘာဝံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သာပိ တဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရ ဧကစာရိံ, အာရညကံ ပဗ္ဗတသာနုဂေါစရံ၊
ပက္ခေဟိ တံ ပဉ္ဇလိကံ ကရောမိ, မာ မေ ဝဓီ ပုတ္တကေ ဒုဗ္ဗလာယာ’’တိ။
တတ္ထ ပဗ္ဗတသာနုဂေါစရန္တိ ဃနသေလပဗ္ဗတေသု စ ပံသုပဗ္ဗတေသု စ ဂေါစရံ ဂဏှန္တံ။
သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝဓိဿာမိ တေ လဋုကိကေ ပုတ္တကာနိ, ကိံ မေ တုဝံ ကာဟသိ ဒုဗ္ဗလာသိ၊
သတံ သဟဿာနိပိ တာဒိသီနံ, ဝါမေန ပါဒေန ပပေါထယေယျ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၃။)တတ္ထ ဝဓိဿာမိ တေတိ တွံ ကသ္မာ မမ ဝိစရဏမဂ္ဂေ ပုတ္တကာနိ ဌပေသိ, ယသ္မာ ဌပေသိ, တသ္မာ ဝဓိဿာမိ တေ ပုတ္တကာနီတိ ဝဒတိ။ ကိံ မေ တုဝံ ကာဟသီတိ မယှံ မဟာထာမဿ တွံ ဒုဗ္ဗလာ ကိံ ကရိဿသိ။ ပပေါထယေယျန္တိ အဟံ တာဒိသာနံ လဋုကိကာနံ သတသဟဿမ္ပိ ဝါမေန ပါဒေန သဉ္စုဏ္ဏေယျံ, ဒက္ခိဏပါဒေန ပန ကထာဝ နတ္ထီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သော တဿာ ပုတ္တကေ ပါဒေန သဉ္စုဏ္ဏေတွာ မုတ္တေန ပဝါဟေတွာ နဒန္တောဝ ပက္ကာမိ။ လဋုကိကာ ရုက္ခသာခါယ နိလီယိတွာ ‘‘ဣဒါနိ တာဝ ဝါရဏ နဒန္တော ဂစ္ဆသိ, ကတိပါဟေနေဝ မေ ကိရိယံ ပဿိဿသိ, ကာယဗလတော ဉာဏဗလဿ မဟန္တဘာဝံ န ဇာနာသိ, ဟောတု, ဇာနာပေဿာမိ န’’န္တိ တံ သန္တဇ္ဇယမာနာဝ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟေဝ သဗ္ဗတ္ထ ဗလေန ကိစ္စံ, ဗလဉှိ ဗာလဿ ဝဓာယ ဟောတိ၊
ကရိဿာမိ တေ နာဂရာဇာ အနတ္ထံ, ယော မေ ဝဓီ ပုတ္တကေ ဒုဗ္ဗလာယာ’’တိ။
တတ္ထ ဗလေနာတိ ကာယဗလေန။ အနတ္ထန္တိ အဝုဍ္ဎိံ။ ယော မေတိ ယော တွံ မမ ဒုဗ္ဗလာယ ပုတ္တကေ ဝဓီ ဃာတေသိ။
သာ ဧဝံ ဝတွာ ကတိပါဟံ ဧကံ ကာကံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ တေန တုဋ္ဌေန ‘‘ကိံ တေ ကရောမီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘သာမိ, အညံ မေ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဧကဿ ပန ဧကစာရိကဝါရဏဿ တုဏ္ဍေန ပဟရိတွာ တုမှေဟိ အက္ခီနိ ဘိန္နာနိ ပစ္စာသီသာမီ’’တိ အာဟ။ သာ တေန ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ဧကံ နီလမက္ခိကံ ဥပဋ္ဌဟိ။ တာယပိ ‘‘ကိံ တေ, ကရောမီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣမိနာ ကာကေန ဧကစာရိကဝါရဏဿ အက္ခီသု ဘိန္နေသု တုမှေဟိ တတ္ထ အာသာဋိကံ ပါတေတုံ ဣစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ တာယပိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကံ မဏ္ဍူကံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ တေန ‘‘ကိံ တေ, ကရောမီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ယဒါ ဧကစာရိကဝါရဏော အန္ဓော ဟုတွာ ပါနီယံ ပရိယေသတိ, တဒါ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတော သဒ္ဒံ ကတွာ တသ္မိံ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုဟန္တေ ဩတရိတွာ ပပါတေ သဒ္ဒံ ကရေယျာထ, အဟံ တုမှာကံ သန္တိကာ ဧတ္တကံ ပစ္စာသီသာမီ’’တိ အာဟ။ သောပိ တဿာ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၄။)အထေကဒိဝသံ ကာကော ဝါရဏဿ ဒွေပိ အက္ခီနိ တုဏ္ဍေန ဘိန္ဒိ, နီလမက္ခိကာ အာသာဋိကံ ပါတေသိ။ သော ပုဠဝေဟိ ခဇ္ဇန္တော ဝေဒနာပ္ပတ္တော ပိပါသာဘိဘူတော ပါနီယံ ပရိယေသမာနော ဝိစရိ။ တသ္မိံ ကာလေ မဏ္ဍူကော ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ သဒ္ဒမကာသိ။ ဝါရဏော ‘‘ဧတ္ထ ပါနီယံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုဟိ။ အထ မဏ္ဍူကော ဩတရိတွာ ပပါတေ ဌတွာ သဒ္ဒမကာသိ။ ဝါရဏော ‘‘ဧတ္ထ ပါနီယံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပပါတာဘိမုခေါ ဂစ္ဆန္တော ပရိဂဠိတွာ ပဗ္ဗတပါဒေ ပတိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ လဋုကိကာ တဿ မတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌာ မေ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌီ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ တဿ ခန္ဓေ စင်္ကမိတွာ ယထာကမ္မံ ဂတာ။
သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဝေရံ နာမ ကာတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဗလသမ္ပန္နမ္ပိ ဝါရဏံ ဣမေ စတ္တာရော ဇနာ ဧကတော ဟုတွာ ဝါရဏဿ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသု’’န္တိ –
‘‘ကာကဉ္စ ပဿ လဋုကိကံ, မဏ္ဍူကံ နီလမက္ခိကံ၊
ဧတေ နာဂံ အဃာတေသုံ, ပဿ ဝေရဿ ဝေရိနံ၊
တသ္မာ ဟိ ဝေရံ န ကယိရာထ, အပ္ပိယေနပိ ကေနစီ’’တိ။ –
ဣမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထံ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။
တတ္ထ ပဿာတိ အနိယာမိတာလပနမေတံ, ဘိက္ခူ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ပဿထ ဘိက္ခဝေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေတိ ဧတေ စတ္တာရော ဧကတော ဟုတွာ။ အဃာတေသုန္တိ တံ ဝဓိံသု။ ပဿ ဝေရဿ ဝေရိနန္တိ ပဿထ ဝေရိကာနံ ဝေရဿ ဂတိန္တိ အတ္ထော။
တဒါ ဧကစာရိကဟတ္ထီ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ယူထပတိ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
လဋုကိကဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၅။)֍ * [၃၅၈] ၈။ စူဠဓမ္မပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဟမေဝ ဒူသိယာ ဘူနဟတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ အညေသု ဇာတကေသု ဒေဝဒတ္တော ဗောဓိသတ္တဿ တာသမတ္တမ္ပိ ကာတုံ နာသက္ခိ, ဣမသ္မိံ ပန စူဠဓမ္မပါလဇာတကေ ဗောဓိသတ္တဿ သတ္တမာသိကကာလေ ဟတ္ထပါဒေ စ သီသဉ္စ ဆေဒါပေတွာ အသိမာလကံ နာမ ကာရေသိ။ ဒဒ္ဒရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၂။၄၃-၄၄) ဂီဝံ ဂဟေတွာ မာရေတွာ ဥဒ္ဓနေ မံသံ ပစိတွာ ခါဒိ။ ခန္တီဝါဒီဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၄။၄၉ အာဒယော) ဒွီဟိပိ ကသာဟိ ပဟာရသဟဿေဟိ တာဠာပေတွာ ဟတ္ထပါဒေ စ ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေဒါပေတွာ ဇဋာသု ဂဟေတွာ ကဍ္ဎာပေတွာ ဥတ္တာနကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဥရေ ပါဒေန ပဟရိတွာ ဂတော။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဒိဝသံယေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ စူဠနန္ဒိယဇာတကေပိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၄၃-၁၄၄) မဟာကပိဇာတကေပိ (ဇာ။ ၁။၇။၈၃ အာဒယော) မာရေသိယေဝ။ ဧဝမေဝ သော ဒီဃရတ္တံ ဝဓာယ ပရိသက္ကန္တော ဗုဒ္ဓကာလေပိ ပရိသက္ကိယေဝ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော ဗုဒ္ဓါနံ မာရဏတ္ထမေဝ ဥပါယံ ကရောတိ, ‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ မာရာပေဿာမီ’တိ ဓနုဂ္ဂဟေ ပယောဇေသိ, သိလံ ပဝိဇ္ဈိ, နာဠာဂိရိံ ဝိဿဇ္ဇာပေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကိယေဝ, ဣဒါနိ ပန တာသမတ္တမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ပုဗ္ဗေ မံ စူဠဓမ္မပါလကုမာရကာလေ အတ္တနော ပုတ္တံ သမာနံ ဇီဝတက္ခယံ ပါပေတွာ အသိမာလကံ ကာရေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ မဟာပတာပေ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ စန္ဒာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘ဓမ္မပါလော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ တမေနံ သတ္တမာသိကကာလေ မာတာ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ အလင်္ကရိတွာ ကီဠာပယမာနာ နိသီဒိ။ ရာဇာ တဿာ ဝသနဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သာ ပုတ္တံ ကီဠာပယမာနာ ပုတ္တသိနေဟေန သမပ္ပိတာ ဟုတွာ ရာဇာနံ ပဿိတွာပိ န ဥဋ္ဌဟိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဣဒါနေဝ တာဝ ပုတ္တံ နိဿာယ မာနံ ကရောတိ, မံ ကိသ္မိဉ္စိ န မညတိ, ပုတ္တေ ပန ဝဍ္ဎန္တေ မယိ ‘မနုဿော’တိပိ သညံ န ကရိဿတိ, ဣဒါနေဝ နံ ဃာတေဿာမီ’’တိ။ သော နိဝတ္တိတွာ ရာဇာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘အတ္တနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၆။)ဝိဓာနေန အာဂစ္ဆတူ’’တိ စောရဃာတကံ ပက္ကောသာပေသိ။ သော ကာသာယဝတ္ထနိဝတ္ထော ရတ္တမာလာဓရော ဖရသုံ အံသေ ဌပေတွာ ဥပဓာနဃဋိကံ ဟတ္ထပါဒဌပနဒဏ္ဍကဉ္စ အာဒါယ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ အဋ္ဌာသိ။ ဒေဝိယာ သိရိဂဗ္ဘံ ဂန္တွာ ဓမ္မပါလံ အာနေဟီတိ။ ဒေဝီပိ ရညော ကုဇ္ဈိတွာ နိဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ ဗောဓိသတ္တံ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ရောဒမာနာ နိသီဒိ။ စောရဃာတကော ဂန္တွာ တံ ပိဋ္ဌိယံ ဟတ္ထေန ပဟရိတွာ ဟတ္ထတော ကုမာရံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ဧကံ ဖလကံ အာဟရာပေတွာ ပုရတော နိက္ခိပါပေတွာ ‘‘ဣဓ နံ နိပဇ္ဇာပေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ အကာသိ။
စန္ဒာဒေဝီ ပုတ္တဿ ပစ္ဆတောဝ ပရိဒေဝမာနာ အာဂစ္ဆိ။ ပုန စောရဃာတကော ‘‘ကိံ ကရောမီ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ဓမ္မပါလဿ ဟတ္ထေ ဆိန္ဒာတိ။ စန္ဒာဒေဝီ ‘‘မဟာရာဇ, မမ ပုတ္တော သတ္တမာသိကော ဗာလကော န ကိဉ္စိ ဇာနာတိ, နတ္ထေတဿ ဒေါသော, ဒေါသော ပန ဟောန္တော မယိ ဘဝေယျ, တသ္မာ မယှံ ဟတ္ထေ ဆေဒါပေဟီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟမေဝ ဒူသိယာ ဘူနဟတာ, ရညော မဟာပတာပဿ၊
ဧတံ မုဉ္စတု ဓမ္မပါလံ, ဟတ္ထေ မေ ဒေဝ ဆေဒေဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဒူသိယာတိ ဒူသိကာ, တုမှေ ဒိသွာ အနုဋ္ဌဟမာနာ ဒေါသကာရိကာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒူသိကာ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ဘူနဟတာတိ ဟတဘူနာ, ဟတဝုဍ္ဎီတိ အတ္ထော။ ရညောတိ ဣဒံ ‘‘ဒူသိယာ’’တိ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဟံ ရညော မဟာပတာပဿ အပရာဓကာရိကာ, နာယံ ကုမာရော, တသ္မာ နိရပရာဓံ ဧတံ ဗာလကံ မုဉ္စတု ဓမ္မပါလံ, သစေပိ ဟတ္ထေ ဆေဒါပေတုကာမော, ဒေါသကာရိကာယ ဟတ္ထေ မေ, ဒေဝ, ဆေဒေဟီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။
ရာဇာ စောရဃာတကံ ဩလောကေသိ။ ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ပပဉ္စံ အကတွာ ဟတ္ထေ ဆေဒါ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ စောရဃာတကော တိခိဏဖရသုံ ဂဟေတွာ ကုမာရဿ တရုဏဝံသကဠီရေ ဝိယ ဒွေ ဟတ္ထေ ဆိန္ဒိ။ သော ဒွီသု ဟတ္ထေသု ဆိဇ္ဇမာနေသု နေဝ ရောဒိ န ပရိဒေဝိ, ခန္တိဉ္စ မေတ္တဉ္စ ပုရေစာရိကံ ကတွာ အဓိဝါသေသိ။ စန္ဒာ ပန ဒေဝီ ဆိန္နဟတ္ထကောဋိံ ဂဟေတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၇။)ကတွာ လောဟိတလိတ္တာ ပရိဒေဝမာနာ ဝိစရိ။ ပုန စောရဃာတကော ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒွေပိ ပါဒေ ဆိန္ဒာ’’တိ။ တံ သုတွာ စန္ဒာဒေဝီ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟမေဝ ဒူသိယာ ဘူနဟတာ, ရညော မဟာပတာပဿ၊
ဧတံ မုဉ္စတု ဓမ္မပါလံ, ပါဒေ မေ ဒေဝ ဆေဒေဟီ’’တိ။
တတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ရာဇာပိ ပုန စောရဃာတကံ အာဏာပေသိ။ သော ဥဘောပိ ပါဒေ ဆိန္ဒိ။ စန္ဒာဒေဝီ ပါဒကောဋိမ္ပိ ဂဟေတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ လောဟိတလိတ္တာ ပရိဒေဝမာနာ ‘‘သာမိ မဟာပတာပ, ဆိန္နဟတ္ထပါဒါ နာမ ဒါရကာ မာတရာ ပေါသေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ, အဟံ ဘတိံ ကတွာ မမ ပုတ္တကံ ပေါသေဿာမိ, ဒေဟိ မေ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ စောရဃာတကော ‘‘ကိံ ဒေဝ ကတာ ရာဇာဏာ, နိဋ္ဌိတံ မမ ကိစ္စ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န တာဝ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ။ ‘‘အထ ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘သီသမဿ ဆိန္ဒာ’’တိ။ တံ သုတွာ စန္ဒာဒေဝီ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟမေဝ ဒူသိယာ ဘူနဟတာ, ရညော မဟာပတာပဿ၊
ဧတံ မုဉ္စတု ဓမ္မပါလံ, သီသံ မေ ဒေဝ ဆေဒေဟီ’’တိ။
ဝတွာ စ ပန အတ္တနော သီသံ ဥပနေသိ။
ပုန စောရဃာတကော ‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သီသမဿ ဆိန္ဒာ’’တိ။ သော သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ကတာ, ဒေဝ, ရာဇာဏာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န တာဝ ကတာ’’တိ။ ‘‘အထ ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘အသိတုဏ္ဍေန နံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အသိမာလကံ နာမ ကရောဟီ’’တိ။ သော တဿ ကဠေဝရံ အာကာသေ ခိပိတွာ အသိတုဏ္ဍေန သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အသိမာလကံ နာမ ကတွာ မဟာတလေ ဝိပ္ပကိရိ။ စန္ဒာဒေဝီ ဗောဓိသတ္တဿ မံသေ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ မဟာတလေ ရောဒမာနာ ပရိဒေဝမာနာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ဟိ နူနိမဿ ရညော, မိတ္တာမစ္စာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒါ၊
ယေ န ဝဒန္တိ ရာဇာနံ, မာ ဃာတယိ ဩရသံ ပုတ္တံ။
‘‘န ဟိ နူနိမဿ ရညော, ဉာတီ မိတ္တာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒါ၊
ယေ န ဝဒန္တိ ရာဇာနံ, မာ ဃာတယိ အတြဇံ ပုတ္တ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၈။)တတ္ထ မိတ္တာမစ္စာ စ ဝိဇ္ဇရေ သုဟဒါတိ နူန ဣမဿ ရညော ဒဠှမိတ္တာ ဝါ သဗ္ဗကိစ္စေသု သဟဘာဝိနော အမစ္စာ ဝါ မုဒုဟဒယတာယ သုဟဒါ ဝါ ကေစိ န ဝိဇ္ဇန္တိ။ ယေ န ဝဒန္တီတိ ယေ အဓုနာ အာဂန္တွာ ‘‘အတ္တနော ပိယပုတ္တံ မာ ဃာတယီ’’တိ န ဝဒန္တိ, ဣမံ ရာဇာနံ ပဋိသေဓေန္တိ, တေ နတ္ထိယေဝါတိ မညေ။ ဒုတိယဂါထာယံ ဉာတီတိ ဉာတကာ။
ဣမာ ပန ဒွေ ဂါထာ ဝတွာ စန္ဒာဒေဝီ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဟဒယမံသံ ဓာရယမာနာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘စန္ဒနသာရာနုလိတ္တာ, ဗာဟာ ဆိဇ္ဇန္တိ ဓမ္မပါလဿ၊
ဒါယာဒဿ ပထဗျာ, ပါဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဒါယာဒဿ ပထဗျာတိ ပိတုသန္တကာယ စာတုရန္တာယ ပထဝိယာ ဒါယာဒဿ လောဟိတစန္ဒနသာရာနုလိတ္တာ ဟတ္ထာ ဆိဇ္ဇန္တိ, ပါဒါ ဆိဇ္ဇန္တိ, သီသဉ္စ ဆိဇ္ဇတိ, အသိမာလကောပိ ကတော, တဝ ဝံသံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂတောသိ ဒါနီတိ ဧဝမာဒီနိ ဝိလပန္တိ ဧဝမာဟ။ ပါဏာ မေ ဒေဝ ရုဇ္ဈန္တီတိ ဒေဝ, မယှမ္ပိ ဣမံ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တိယာ ဇီဝိတံ ရုဇ္ဈတီတိ။
တဿာ ဧဝံ ပရိဒေဝမာနာယ ဧဝ ဍယှမာနေ ဝေဠုဝနေ ဝေဠု ဝိယ ဟဒယံ ဖလိ, သာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ။ ရာဇာပိ ပလ္လင်္ကေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော မဟာတလေ ပတိ, ပဒရတလံ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိ, သော တတောပိ ဘူမိယံ ပတိ။ တတော စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာပိ ဃနပထဝီ တဿ အဂုဏံ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဝရမဒါသိ, အဝီစိတော ဇာလာ ဥဋ္ဌာယ ကုလဒတ္တိကေန ကမ္ဗလေန ပရိက္ခိပန္တီ ဝိယ တံ ဂဟေတွာ အဝီစိမှိ ခိပိ။ စန္ဒာယ စ ဗောဓိသတ္တဿ စ အမစ္စာ သရီရကိစ္စံ ကရိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, စန္ဒာဒေဝီ မဟာပဇာပတိဂေါတမီ, ဓမ္မပါလကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠဓမ္မပါလဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၉။)֍ * [၃၅၉] ၉။ သုဝဏ္ဏမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝိက္ကမ ရေ ဟရိပါဒါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာဝတ္ထိယံ ဧကံ ကုလဓီတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဥပဋ္ဌာကကုလဿ ဓီတာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဗုဒ္ဓမာမကာ ဓမ္မမာမကာ သံဃမာမကာ အာစာရသမ္ပန္နာ ပဏ္ဍိတာ ဒါနာဒိပုညာဘိရတာ။ တံ အညံ သာဝတ္ထိယမေဝ သမာနဇာတိကံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကကုလံ ဝါရေသိ။ အထဿာ မာတာပိတရော ‘‘အမှာကံ ဓီတာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ တီဏိ ရတနာနိ မမာယတိ ဒါနာဒိပုညာဘိရတာ, တုမှေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဣမိဿာပိ ယထာရုစိယာ ဒါနံ ဝါ ဒါတုံ ဓမ္မံ ဝါ သောတုံ ဝိဟာရံ ဝါ ဂန္တုံ သီလံ ဝါ ရက္ခိတုံ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ ကာတုံ န ဒဿထ, န မယံ တုမှာကံ ဒေမ, အတ္တနာ သဒိသံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကကုလာဝ ကုမာရိကံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟံသု။ တေ တေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာ ‘‘တုမှာကံ ဓီတာ အမှာကံ ဃရံ ဂန္တွာ ယထာဓိပ္ပါယေန သဗ္ဗမေတံ ကရောတု, မယံ န ဝါရေဿာမ, ဒေထ နော ဧတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တာ ဘဒ္ဒကေန နက္ခတ္တေန မင်္ဂလံ ကတွာ တံ အတ္တနော ဃရံ နယိံသု။ သာ ဝတ္တာစာရသမ္ပန္နာ ပတိဒေဝတာ အဟောသိ, သဿုသသုရသာမိကဝတ္တာနိ ကတာနေဝ ဟောန္တိ။
သာ ဧကဒိဝသံ သာမိကံ အာဟ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, အယျပုတ္တ, အမှာကံ ကုလူပကတ္ထေရာနံ ဒါနံ ဒါတု’’န္တိ။ သာဓု, ဘဒ္ဒေ, ယထာဇ္ဈာသယေန ဒါနံ ဒေဟီတိ။ သာ ထေရေ နိမန္တာပေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ ပဏီတဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ ကုလံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ အဿဒ္ဓံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏံ န ဇာနာတိ, သာဓု, အယျာ, ယာဝ ဣမံ ကုလံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏံ ဇာနာတိ, တာဝ ဣဓေဝ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ထေရာ အဓိဝါသေတွာ တတ္ထ နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ပုန သာမိကံ အာဟ ‘‘အယျပုတ္တ, ထေရာ ဣဓ နိဗဒ္ဓံ အာဂစ္ဆန္တိ, ကိံကာရဏာ တုမှေ န ပဿထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ပဿိဿာမီ’’တိ။ သာ ပုနဒိဝသေ ထေရာနံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ တဿ အာရောစေသိ။ သော ဥပသင်္ကမိတွာ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထဿ ဓမ္မသေနာပတိ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ သော ထေရဿ ဓမ္မကထာယ စ ဣရိယာပထေသု စ ပသီဒိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ထေရာနံ အာသနံ ပညပေတိ, ပါနီယံ ပရိဿာဝေတိ, အန္တရာဘတ္တေ ဓမ္မကထံ သုဏာတိ, တဿ အပရဘာဂေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဘိဇ္ဇိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၀။)အထေကဒိဝသံ ထေရော ဒွိန္နမ္ပိ ဓမ္မကထံ ကထေန္တော သစ္စာနိ ပကာသေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥဘောပိ ဇယမ္ပတိကာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ တဿ မာတာပိတရော အာဒိံ ကတွာ အန္တမသော ဒါသကမ္မကရာပိ သဗ္ဗေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတွာ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃမာမကာယေဝ ဇာတာ။ အထေကဒိဝသံ ဒါရိကာ သာမိကံ အာဟ – ‘‘အယျပုတ္တ, ကိံ မေ ဃရာဝါသေန, ဣစ္ဆာမဟံ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ။ သော ‘‘သာဓု ဘဒ္ဒေ, အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တံ ဘိက္ခုနုပဿယံ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ သယမ္ပိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တံ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ဥဘောပိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကာ နာမ ဒဟရဘိက္ခုနီ အတ္တနော စေဝ ပစ္စယာ ဇာတာ သာမိကဿ စ, အတ္တနာပိ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ တမ္ပိ ပါပေသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ တာဝ ဧသာ သာမိကံ ရာဂပါသာ မောစေသိ, ပုဗ္ဗေပေသာ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတေ ပန မရဏပါသာ မောစေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော မိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော အဘိရူပေါ အဟောသိ ပါသာဒိကော ဒဿနီယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော လာခါရသပရိကမ္မကတေဟိ ဝိယ ဟတ္ထပါဒေဟိ ရဇတဒါမသဒိသေဟိ ဝိသာဏေဟိ မဏိဂုဠိကပဋိဘာဂေဟိ အက္ခီဟိ ရတ္တကမ္ဗလဂေဏ္ဍုသဒိသေန မုခေန သမန္နာဂတော။ ဘရိယာပိဿ တရုဏမိဂီ အဘိရူပါ အဟောသိ ဒဿနီယာ။ တေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု, အသီတိသဟဿစိတြမိဂါ ဗောဓိသတ္တံ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ တဒါ လုဒ္ဒကာ မိဂဝီထီသု ပါသေ ဩဍ္ဍေသုံ။ အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော မိဂါနံ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော ပါဒေ ပါသေန ဗဇ္ဈိတွာ ‘‘ဆိန္ဒိဿာမိ န’’န္တိ အာကဍ္ဎိ, စမ္မံ ဆိဇ္ဇိ, ပုန အာကဍ္ဎန္တဿ မံသံ ဆိဇ္ဇိ, ပုန နှာရု ဆိဇ္ဇိ, ပါသော အဋ္ဌိမာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ သော ပါသံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဗဒ္ဓရဝံ ရဝိ။ တံ သုတွာ ဘီတော မိဂဂဏော ပလာယိ။ ဘရိယာ ပနဿ ပလာယိတွာ မိဂါနံ အန္တရေ ဩလောကေန္တီ တံ အဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ မယှံ ပိယသာမိကဿ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝေဂေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အဿုမုခီ ရောဒမာနာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၁။)‘‘သာမိ, တွံ မဟဗ္ဗလော, ကိံ ဧတံ ပါသံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ခိဿသိ, ဝေဂံ ဇနေတွာ ဆိန္ဒာဟိ န’’န္တိ တဿ ဥဿာဟံ ဇနေန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိက္ကမ ရေ ဟရိပါဒ, ဝိက္ကမ ရေ မဟာမိဂ၊
ဆိန္ဒ ဝါရတ္တိကံ ပါသံ, နာဟံ ဧကာ ဝနေ ရမေ’’တိ။
တတ္ထ ဝိက္ကမာတိ ပရက္ကမ, အာကဍ္ဎာတိ အတ္ထော။ ရေတိ အာမန္တနေ နိပါတော။ ဟရိပါဒါတိ သုဝဏ္ဏပါဒ။ သကလသရီရမ္ပိ တဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ, အယံ ပန ဂါရဝေနေဝမာဟ။ နာဟံ ဧကာတိ အဟံ တယာ ဝိနာ ဧကိကာ ဝနေ န ရမိဿာမိ, တိဏောဒကံ ပန အဂ္ဂဟေတွာ သုဿိတွာ မရိဿာမီတိ ဒဿေတိ။
တံ သုတွာ မိဂေါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိက္ကမာမိ န ပါရေမိ, ဘူမိံ သုမ္ဘာမိ ဝေဂသာ၊
ဒဠှော ဝါရတ္တိကော ပါသော, ပါဒံ မေ ပရိကန္တတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိက္ကမာမီတိ ဘဒ္ဒေ, အဟံ ဝီရိယံ ကရောမိ။ န ပါရေမီတိ ပါသံ ဆိန္ဒိတုံ ပန န သက္ကောမီတိ အတ္ထော။ ဘူမိံ သုမ္ဘာမီတိ အပိ နာမ ဆိဇ္ဇေယျာတိ ပါဒေနာပိ ဘူမိံ ပဟရာမိ။ ဝေဂသာတိ ဝေဂေန။ ပရိကန္တတီတိ စမ္မာဒီနိ ဆိန္ဒန္တော သမန္တာ ကန္တတီတိ။
အထ နံ မိဂီ ‘‘မာ ဘာယိ, သာမိ, အဟံ အတ္တနော ဗလေန လုဒ္ဒကံ ယာစိတွာ တဝ ဇီဝိတံ အာဟရိဿာမိ။ သစေ ယာစနာယ န သက္ခိဿာမိ, မမ ဇီဝိတမ္ပိ ဒတွာ တဝ ဇီဝိတံ အာဟရိဿာမီ’’တိ မဟာသတ္တံ အဿာသေတွာ လောဟိတလိတ္တံ ဗောဓိသတ္တံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ လုဒ္ဒကောပိ အသိဉ္စ သတ္တိဉ္စ ဂဟေတွာ ကပ္ပုဋ္ဌာနဂ္ဂိ ဝိယ အာဂစ္ဆတိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ, လုဒ္ဒကော အာဂစ္ဆတိ, အဟံ အတ္တနော ဗလံ ကရိဿာမိ, တွံ မာ ဘာယီ’’တိ မိဂံ အဿာသေတွာ လုဒ္ဒကဿ ပဋိပထံ ဂန္တွာ ပဋိက္ကမိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာ တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘သာမိ, မမ သာမိကော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သီလာစာရသမ္ပန္နော, အသီတိသဟဿာနံ မိဂါနံ ရာဇာ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏံ ကထေတွာ မိဂရာဇေ ဌိတေယေဝ အတ္တနော ဝဓံ ယာစန္တီ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အတ္ထရဿု ပလာသာနိ, အသိံ နိဗ္ဗာဟ လုဒ္ဒက၊
ပဌမံ မံ ဝဓိတွာန, ဟန ပစ္ဆာ မဟာမိဂ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၂။)တတ္ထ ပလာသာနီတိ မံသဋ္ဌပနတ္ထံ ပလာသပဏ္ဏာနိ အတ္ထရဿု။ အသိံ နိဗ္ဗာဟာတိ အသိံ ကောသတော နီဟရ။
တံ သုတွာ လုဒ္ဒကော ‘‘မနုဿဘူတာ တာဝ သာမိကဿ အတ္ထာယ အတ္တနော ဇီဝိတံ န ပရိစ္စဇန္တိ, အယံ တိရစ္ဆာနဂတာ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇတိ, မနုဿဘာသာယ စ မဓုရေန သရေန ကထေတိ, အဇ္ဇ ဣမိဿာ စ ပတိနော စဿာ ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မေ သုတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ, ဘာသန္တိံ မာနုသိံ မိဂိံ၊
တွဉ္စ ဘဒ္ဒေ သုခီ ဟောဟိ, ဧသော စာပိ မဟာမိဂေါ’’တိ။
တတ္ထ သုတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါတိ မယာ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပံ ဒိဋ္ဌံ ဝါ သုတံ ဝါ နတ္ထိ။ ဘာသန္တိံ မာနုသိံ မိဂိန္တိ အဟဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ မာနုသိံ ဝါစံ ဘာသန္တိံ မိဂိံ နေဝ အဒ္ဒသံ န အဿောသိံ။ ယေသံ ပန ‘‘န မေ သုတာ ဝါ ဒိဋ္ဌာ ဝါ, ဘာသန္တီ မာနုသီ မိဂီ’’တိ ပါဠိ, တေသံ ယထာပါဠိမေဝ အတ္ထော ဒိဿတိ။ ဘဒ္ဒေတိ ဘဒ္ဒကေ ပဏ္ဍိကေ ဥပါယကုသလေ။ ဣတိ တံ အာလပိတွာ ပုန ‘‘တွဉ္စ ဧသော စာပိ မဟာမိဂေါတိ ဒွေပိ ဇနာ သုခီ နိဒ္ဒုက္ခာ ဟောထာ’’တိ တံ သမဿာသေတွာ လုဒ္ဒကော ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝါသိယာ စမ္မပါသံ ဆိန္ဒိတွာ ပါဒေ လဂ္ဂပါသကံ သဏိကံ နီဟရိတွာ နှာရုနာ နှာရုံ, မံသေန မံသံ, စမ္မေန စမ္မံ ပဋိပါဋေတွာ ပါဒံ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇိ။ တင်္ခဏညေဝ မဟာသတ္တဿ ပူရိတပါရမိတာနုဘာဝေန လုဒ္ဒကဿ စ မေတ္တစိတ္တာနုဘာဝေန မိဂိယာ စ မေတ္တဓမ္မာနုဘာဝေန နှာရုမံသစမ္မာနိ နှာရုမံသစမ္မေဟိ ဃဋယိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ပန သုခီ နိဒ္ဒုက္ခော အဋ္ဌာသိ။
မိဂီ ဗောဓိသတ္တံ သုခိတံ ဒိသွာ သောမနဿဇာတာ လုဒ္ဒကဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တီ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒဿု, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ, မုတ္တံ ဒိသွာ မဟာမိဂ’’န္တိ။
တတ္ထ လုဒ္ဒကာတိ ဒါရုဏကမ္မကိရိယာယ လဒ္ဓနာမဝသေန အာလပတိ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ လုဒ္ဒေါ မယှံ အဝဿယော ဇာတော, မယာပိဿ အဝဿယေနေဝ ဘဝိတုံ ဝဋတီ’’တိ ဂေါစရဘူမိယံ ဒိဋ္ဌံ ဧကံ မဏိက္ခန္ဓံ တဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၃။)ဒတွာ ‘‘သမ္မ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါဏာတိပါတာဒီနိ မာ ကရိ, ဣမိနာ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ဒါရကေ ပေါသေန္တော ဒါနသီလာဒီနိ ပုညာနိ ကရောဟီ’’တိ တဿောဝါဒံ ဒတွာ အရညံ ပါဝိသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ လုဒ္ဒကော ဆန္နော အဟောသိ, မိဂီ ဒဟရဘိက္ခုနီ, မိဂရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုဝဏ္ဏမိဂဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၃၆၀] ၁၀။ သုယောနန္ဒီဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝါတိ ဂန္ဓော တိမိရာနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဒိသွာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အလင်္ကတမာတုဂါမ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာတုဂါမော နာမေသ ဘိက္ခု န သက္ကာ ရက္ခိတုံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ သုပဏ္ဏဘဝနေ ကတွာ ရက္ခန္တာပိ ရက္ခိတုံ နာသက္ခိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ တမ္ဗရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ သုယောနန္ဒီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော သုပဏ္ဏယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္မိံ ကာလေ နာဂဒီပေါ သေဒုမဒီပေါ နာမ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော တသ္မိံ ဒီပေ သုပဏ္ဏဘဝနေ ဝသတိ။ သော ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ တမ္ဗရာဇေန သဒ္ဓိံ မာဏဝကဝေသေန ဇူတံ ကီဠတိ။ တဿ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပရိစာရိကာ ‘‘အမှာကံ ရညာ သဒ္ဓိံ ဧဝရူပေါ နာမ မာဏဝကော ဇူတံ ကီဠတီ’’တိ သုယောနန္ဒိယာ အာရောစေသုံ။ သာ သုတွာ တံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ အလင်္ကရိတွာ ဇူတမဏ္ဍလံ အာဂန္တွာ ပရိစာရိကာနံ အန္တရေ ဌိတာ နံ ဩလောကေသိ။ သောပိ ဒေဝိံ ဩလောကေသိ။ ဒွေပိ အညမညံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ အဟေသုံ။ သုပဏ္ဏရာဇာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန နဂရေ ဝါတံ သမုဋ္ဌာပေသိ, ဂေဟပတနဘယေန ရာဇနိဝေသနာ မနုဿာ နိက္ခမိံသု။ သော အတ္တနော အာနုဘာဝေန အန္ဓကာရံ ကတွာ ဒေဝိံ ဂဟေတွာ အာကာသေန အာဂန္တွာ နာဂဒီပေ အတ္တနော ဘဝနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၄။)ပါဝိသိ သုယောနန္ဒိယာ ဂတဋ္ဌာနံ ဇာနန္တာ နာမ နာဟေသုံ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမမာနော ဂန္တွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ဇူတံ ကီဠတိ။
ရညော ပန သဂ္ဂေါ နာမ ဂန္ဓဗ္ဗော အတ္ထိ, သော ဒေဝိယာ ဂတဋ္ဌာနံ အဇာနန္တော တံ ဂန္ဓဗ္ဗံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, ဂန္ဓဗ္ဗ သဗ္ဗံ ထလဇလပထံ အနုဝိစရိတွာ ဒေဝိယာ ဂတဋ္ဌာနံ ပဿာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ သော ပရိဗ္ဗယံ ဂဟေတွာ ဒွါရဂါမတော ပဋ္ဌာယ ဝိစိနန္တော ကုရုကစ္ဆံ ပါပုဏိ။ တဒါ ကုရုကစ္ဆဝါဏိဇာ နာဝါယ သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂစ္ဆန္တိ။ သော တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အဟံ ဂန္ဓဗ္ဗော နာဝါယ ဝေတနံ ခဏ္ဍေတွာ တုမှာကံ ဂန္ဓဗ္ဗံ ကရိဿာမိ, မမ္ပိ နေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ တမ္ပိ အာရောပေတွာ နာဝံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တေ သုခပယာတာယ နာဝါယ တံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဂန္ဓဗ္ဗံ နော ကရောဟီ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘အဟံ စေ ဂန္ဓဗ္ဗံ ကရေယျံ, မယိ ပန ဂန္ဓဗ္ဗံ ကရောန္တေ မစ္ဆာ စလိဿန္တိ, အထ ဝေါ နာဝေါ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ ‘‘မနုဿမတ္တေ ဂန္ဓဗ္ဗံ ကရောန္တေ မစ္ဆာနံ စလနံ နာမ နတ္ထိ, ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မာ မယှံ ကုဇ္ဈိတ္ထာ’’တိ ဝီဏံ မုစ္ဆိတွာ တန္တိဿရေန ဂီတဿရံ, ဂီတဿရေန တန္တိဿရံ အနတိက္ကမိတွာ ဂန္ဓဗ္ဗံ အကာသိ။ တေန သဒ္ဒေန သမ္မတ္တာ ဟုတွာ မစ္ဆာ စလိံသု။
အထေကော မကရော ဥပ္ပတိတွာ နာဝါယ ပတန္တော နာဝံ ဘိန္ဒိ။ သဂ္ဂေါ ဖလကေ နိပဇ္ဇိတွာ ယထာဝါတံ ဂစ္ဆန္တော နာဂဒီပေ သုပဏ္ဏဘဝနဿ နိဂြောဓရုက္ခဿ သန္တိကံ ပါပုဏိ။ သုယောနန္ဒီပိ ဒေဝီ သုပဏ္ဏရာဇဿ ဇူတံ ကီဠိတုံ ဂတကာလေ ဝိမာနာ ဩတရိတွာ ဝေလန္တေ ဝိစရန္တီ သဂ္ဂံ ဂန္ဓဗ္ဗံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘ကထံ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော သဗ္ဗံ ကထေသိ။ ‘‘တေန ဟိ မာ ဘာယီ’’တိ တံ အဿာသေတွာ ဗာဟာဟိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိမာနံ အာရောပေတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သမဿတ္ထကာလေ ဒိဗ္ဗဘောဇနံ ဒတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ ဒိဗ္ဗဝတ္ထေဟိ အစ္ဆာဒေတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓပုပ္ဖေဟိ အလင်္ကရိတွာ ပုန ဒိဗ္ဗသယနေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဧဝံ ဒိဝသံ ပရိဂ္ဂဟမာနာ သုပဏ္ဏရညော အာဂမနဝေလာယ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂတကာလေ တေန သဒ္ဓိံ ကိလေသဝသေန အဘိရမိ။ တတော မာသဒ္ဓမာသစ္စယေန ဗာရာဏသိဝါသိနော ဝါဏိဇာ ဒါရုဒကဂဟဏတ္ထာယ တသ္မိံ ဒီပေ နိဂြောဓရုက္ခမူလံ သမ္ပတ္တာ။ သော တေဟိ သဒ္ဓိံ နာဝံ အဘိရုယှ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၅။)ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဒိသွာဝ တဿ ဇူတကီဠနဝေလာယ ဝီဏံ ဂဟေတွာ ရညော ဂန္ဓဗ္ဗံ ကရောန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝါတိ ဂန္ဓော တိမိရာနံ, ကုသမုဒ္ဒေါ စ ဃောသဝါ၊
ဒူရေ ဣတော သုယောနန္ဒီ, တမ္ဗ ကာမာ တုဒန္တိ မ’’န္တိ။
တတ္ထ တိမိရာနန္တိ တိမိရရုက္ခပုပ္ဖါနံ။ တံ ကိရ နိဂြောဓံ ပရိဝါရေတွာ တိမိရရုက္ခာ အတ္ထိ, တေ သန္ဓာယေဝံ ဝဒတိ။ ကုသမုဒ္ဒေါတိ ခုဒ္ဒကသမုဒ္ဒေါ။ ဃောသဝါတိ မဟာရဝေါ။ တဿေဝ နိဂြောဓဿ သန္တိကေ သမုဒ္ဒံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ဣတောတိ ဣမမှာ နဂရာ။ တမ္ဗာတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ အထ ဝါ တမ္ဗကာမာတိ တမ္ဗေန ကာမိတကာမာ တမ္ဗကာမာ နာမ။ တေ မံ ဟဒယေ ဝိဇ္ဈန္တီတိ ဒီပေတိ။
တံ သုတွာ သုပဏ္ဏော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကထံ သမုဒ္ဒမတရိ, ကထံ အဒ္ဒက္ခိ သေဒုမံ၊
ကထံ တဿာ စ တုယှဉ္စ, အဟု သဂ္ဂ သမာဂမော’’တိ။
တတ္ထ သေဒုမန္တိ သေဒုမဒီပံ။
တတော သဂ္ဂေါ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကုရုကစ္ဆာ ပယာတာနံ, ဝါဏိဇာနံ ဓနေသိနံ၊
မကရေဟိ အဘိဒါ နာဝါ, ဖလကေနာဟမပ္လဝိံ။
‘‘သာ မံ သဏှေန မုဒုနာ, နိစ္စံ စန္ဒနဂန္ဓိနီ၊
အင်္ဂေန ဥဒ္ဓရီ ဘဒ္ဒါ, မာတာ ပုတ္တံဝ ဩရသံ။
‘‘သာ မံ အန္နေန ပါနေန, ဝတ္ထေန သယနေန စ၊
အတ္တနာပိ စ မန္ဒက္ခီ, ဧဝံ တမ္ဗ ဝိဇာနဟီ’’တိ။
တတ္ထ သာ မံ သဏှေန မုဒုနာတိ ဧဝံ ဖလကေန တီရံ ဥတ္တိဏ္ဏံ မံ သမုဒ္ဒတီရေ ဝိစရန္တီ သာ ဒိသွာ ‘‘မာ ဘာယီ’’တိ သဏှေန မုဒုနာ ဝစနေန သမဿာသေတွာတိ အတ္ထော။ အင်္ဂေနာတိ ဗာဟုယုဂဠံ ဣဓ ‘‘အင်္ဂေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဒ္ဒါတိ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ။ သာ မံ အန္နေနာတိ သာ မံ ဧတေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၆။)အန္နာဒိနာ သန္တပ္ပေသီတိ အတ္ထော။ အတ္တနာပိ စာတိ န ကေဝလံ အန္နာဒီဟေဝ, အတ္တနာပိ မံ အဘိရမေန္တီ သန္တပ္ပေသီတိ ဒီပေတိ။ မန္ဒက္ခီတိ မန္ဒဒဿနီ, မုဒုနာ အာကာရေန ဩလောကနသီလာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မတ္တက္ခီ’’တိပိ ပါဌော, မဒမတ္တေဟိ ဝိယ အက္ခီဟိ သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တမ္ဗာတိ ဧဝံ တမ္ဗရာဇ ဇာနာဟီတိ။
သုပဏ္ဏော ဂန္ဓဗ္ဗဿ ကထေန္တဿေဝ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘အဟံ သုပဏ္ဏဘဝနေ ဝသန္တောပိ ရက္ခိတုံ နာသက္ခိံ, ကိံ မေ တာယ ဒုဿီလာယာ’’တိ တံ အာနေတွာ ရညော ပဋိဒတွာ ပက္ကာမိ, တတော ပဋ္ဌာယ ပုန နာဂစ္ဆီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, သုပဏ္ဏရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သုယောနန္ဒီဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
မဏိကုဏ္ဍလဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဝဏ္ဏာရောဟဝဂ္ဂေါ
֍ * [၃၆၁] ၁။ ဝဏ္ဏာရောဟဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝဏ္ဏာရောဟေနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဥဘောပိ မဟာထေရာ ‘‘ဣမံ အန္တောဝဿံ သုညာဂါရံ အနုဗြူဟေဿာမာ’’တိ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂဏံ ပဟာယ သယမေဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဇေတဝနာ နိက္ခမိတွာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ နိဿာယ အရညေ ဝိဟရိံသု။ အညတရောပိ ဝိဃာသာဒပုရိသော ထေရာနံ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောန္တော တတ္ထေဝ ဧကမန္တေ ဝသိ။ သော ထေရာနံ သမဂ္ဂဝါသံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အတိဝိယ သမဂ္ဂါ ဝသန္တိ, သက္ကာ နု ခေါ ဧတေ အညမညံ ဘိန္ဒိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဘန္တေ, အယျေန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ တုမှာကံ ကိဉ္စိ ဝေရံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ ပနာဝုသော’’တိ။ ဧသ, ဘန္တေ, မမ အာဂတကာလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၇။)‘‘သာရိပုတ္တော နာမ ဇာတိဂေါတ္တကုလပဒေသေဟိ ဝါ သုတဂန္ထပဋိဝေဓဣဒ္ဓီဟိ ဝါ မယာ သဒ္ဓိံ ကိံ ပဟောတီ’’တိ တုမှာကံ အဂုဏမေဝ ကထေသီတိ။ ထေရော သိတံ ကတွာ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ အာဝုသော’’တိ အာဟ။
သော အပရသ္မိမ္ပိ ဒိဝသေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရမ္ပိ ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ကထေသိ။ သောပိ နံ သိတံ ကတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, တွံ, အာဝုသော’’တိ ဝတွာ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အာဝုသော, ဧသော ဝိဃာသာဒေါ တုမှာကံ သန္တိကေ ကိဉ္စိ ကထေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမာဝုသော, မယှမ္ပိ သန္တိကေ ကထေသိ, ဣမံ နီဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာဝုသော, နီဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ ထေရော ‘‘မာ ဣဓ ဝသီ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ တံ နီဟရိ။ တေ ဥဘောပိ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘သုခေန ဝဿံ ဝသိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဧကော ဝိဃာသာဒေါ အမှေ ဘိန္ဒိတုကာမော ဟုတွာ ဘိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော ပလာယီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ သော, သာရိပုတ္တ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ တုမှေ ‘ဘိန္ဒိဿာမီ’တိ ဘိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တော ပလာယီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အရညေ ရုက္ခဒေဝတာ အဟောသိ။ တဒါ သီဟော စ ဗျဂ္ဃေါ စ အရညေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ ဝသန္တိ။ ဧကော သိင်္ဂါလော တေ ဥပဋ္ဌဟန္တော တေသံ ဝိဃာသံ ခါဒိတွာ မဟာကာယော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘မယာ သီဟဗျဂ္ဃါနံ မံသံ န ခါဒိတပုဗ္ဗံ, မယာ ဣမေ ဒွေ ဇနေ ဘိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တတော နေသံ ကလဟံ ကတွာ မတာနံ မံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ သော သီဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကိံ, သာမိ, တုမှာကံ ဗျဂ္ဃေန သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ဝေရံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ ပန, သမ္မာ’’တိ? ဧသ, ဘန္တေ, မမာဂတကာလေ ‘‘သီဟော နာမ သရီရဝဏ္ဏေန ဝါ အာရောဟပရိဏာဟေန ဝါ ဇာတိဗလဝီရိယေဟိ ဝါ မမ ကလဘာဂမ္ပိ န ပါပုဏာတီ’’တိ တုမှာကံ အဂုဏမေဝ ကထေသီတိ။ အထ နံ သီဟော ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, န သော ဧဝံ ကထေဿတီ’’တိ အာဟ။ ဗျဂ္ဃမ္ပိ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဗျဂ္ဃေါပိ သီဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သမ္မ, တွံ ကိရ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဝဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝဏ္ဏာရောဟေန ဇာတိယာ, ဗလနိက္ကမနေန စ၊
သုဗာဟု န မယာ သေယျော, သုဒါဌ ဣတိ ဘာသသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၈။)တတ္ထ ဗလနိက္ကမနေန စာတိ ကာယဗလေန စေဝ ဝီရိယဗလေန စ။ သုဗာဟု န မယာ သေယျောတိ အယံ သုဗာဟု နာမ ဗျဂ္ဃေါ ဧတေဟိ ကာရဏေဟိ မယာ နေဝ သဒိသော န ဥတ္တရိတရောတိ သစ္စံ ကိရ တွံ သောဘနာဟိ ဒါဌာဟိ သမန္နာဂတ သုဒါဌ မိဂရာဇ, ဧဝံ ဝဒေသီတိ။
တံ သုတွာ သုဒါဌော သေသာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဝဏ္ဏာရောဟေန ဇာတိယာ, ဗလနိက္ကမနေန စ၊
သုဒါဌော န မယာ သေယျော, သုဗာဟု ဣတိ ဘာသသိ။
‘‘ဧဝံ စေ မံ ဝိဟရန္တံ, သုဗာဟု သမ္မ ဒုဗ္ဘသိ၊
န ဒါနာဟံ တယာ သဒ္ဓိံ, သံဝါသမဘိရောစယေ။
‘‘ယော ပရေသံ ဝစနာနိ, သဒ္ဒဟေယျ ယထာတထံ၊
ခိပ္ပံ ဘိဇ္ဇေထ မိတ္တသ္မိံ, ဝေရဉ္စ ပသဝေ ဗဟုံ။
‘‘န သော မိတ္တော ယော သဒါ အပ္ပမတ္တော, ဘေဒါသင်္ကီ ရန္ဓမေဝါနုပဿီ၊
ယသ္မိဉ္စ သေတီ ဥရသီဝ ပုတ္တော, သ ဝေ မိတ္တော ယော အဘေဇ္ဇော ပရေဟီ’’တိ။
တတ္ထ သမ္မာတိ ဝယဿ။ ဒုဗ္ဘသီတိ ယဒိ ဧဝံ တယာ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တံ မံ သိင်္ဂါလဿ ကထံ ဂဟေတွာ တွံ ဒုဗ္ဘသိ ဟနိတုံ ဣစ္ဆသိ, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ အဟံ တယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ န အဘိရောစယေ။ ယထာတထန္တိ တထတော ယထာတထံ ယထာတစ္ဆံ အဝိသံဝါဒကေန အရိယေန ဝုတ္တဝစနံ သဒ္ဓါတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယော ယေသံ ကေသဉ္စိ ပရေသံ ဝစနာနိ သဒ္ဒဟေထာတိ အတ္ထော။ ယော သဒါ အပ္ပမတ္တောတိ ယော နိစ္စံ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ မိတ္တဿ ဝိဿာသံ န ဒေတိ, သော မိတ္တော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘေဒါသင်္ကီတိ ‘‘အဇ္ဇ ဘိဇ္ဇိဿတိ, သွေ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဧဝံ မိတ္တဿ ဘေဒမေဝ အာသင်္ကတိ။ ရန္ဓမေဝါနုပဿီတိ ဆိဒ္ဒံ ဝိဝရမေဝ ပဿန္တော။ ဥရသီဝ ပုတ္တောတိ ယသ္မိံ မိတ္တေ မာတု ဟဒယေ ပုတ္တော ဝိယ နိရာသင်္ကော နိဗ္ဘယော သေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၉။)ဣတိ ဣမာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ သီဟေန မိတ္တဂုဏေ ကထိတေ ဗျဂ္ဃေါ ‘‘မယှံ ဒေါသော’’တိ သီဟံ ခမာပေသိ။ တေ တတ္ထေဝ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။ သိင်္ဂါလော ပန ပလာယိတွာ အညတ္ထ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သိင်္ဂါလော ဝိဃာသာဒေါ အဟောသိ, သီဟော သာရိပုတ္တော, ဗျဂ္ဃေါ မောဂ္ဂလ္လာနော, တံ ကာရဏံ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌာ တသ္မိံ ဝနေ နိဝုတ္ထရုက္ခဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝဏ္ဏာရောဟဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၃၆၂] ၂။ သီလဝီမံသဇာတကဝဏ္ဏနာ
သီလံ သေယျောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ သီလဝီမံသကဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တံ ကိရ ရာဇာ ‘‘ဧသ သီလသမ္ပန္နော’’တိ အညေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ အတိရေကံ ကတွာ ပဿတိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ မံ ရာဇာ ‘သီလသမ္ပန္နော’တိ အညေဟိ အတိရေကံ ကတွာ ပဿတိ, ဥဒါဟု ‘သုတဓရယုတ္တော’တိ, ဝီမံသိဿာမိ တာဝ သီလဿ ဝါ သုတဿ ဝါ မဟန္တဘာဝ’’န္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဟေရညိကဖလကတော ကဟာပဏံ ဂဏှိ။ ဟေရညိကော ဂရုဘာဝေန န ကိဉ္စိ အာဟ, ဒုတိယဝါရေပိ န ကိဉ္စိ အာဟ။ တတိယဝါရေ ပန တံ ‘‘ဝိလောပခါဒကော’’တိ ဂါဟာပေတွာ ရညော ဒဿေတွာ ‘‘ကိံ ဣမိနာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကုဋုမ္ဗံ ဝိလုမ္ပတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သစ္စံ ကိရ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ? ‘‘န, မဟာရာဇ, ကုဋုမ္ဗံ ဝိလုမ္ပာမိ, မယှံ ပန ‘သီလံ နု ခေါ မဟန္တံ, သုတံ နု ခေါ’တိ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ, သွာဟံ ‘ဧတေသု ကတရံ နု ခေါ မဟန္တ’န္တိ ဝီမံသန္တော တယော ဝါရေ ကဟာပဏံ ဂဏှိံ, တံ မံ ဧသ ဗန္ဓာပေတွာ တုမှာကံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ မေ သုတတော သီလဿ မဟန္တဘာဝေါ ဉာတော, န မေ ဃရာဝါသေနတ္ထော, ပဗ္ဗဇိဿာမဟ’’န္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ ဃရဒွါရံ အနောလောကေတွာဝ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တဿ သတ္ထာ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ ဒါပေသိ။ သော အစိရူပသမ္ပန္နော ဝိပဿနံ ဝိပဿိတွာ အဂ္ဂဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကဗြာဟ္မဏော အတ္တနော သီလံ ဝီမံသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၀။)ပဗ္ဗဇိတော ဝိပဿိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနိ အယမေဝ, ပုဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတာပိ သီလံ ဝီမံသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကရိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဗာရာဏသိံ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ပဿိ။ ရာဇာ တဿ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခတိ။ ရာဇာပိ နံ ‘‘သီလဝါ’’တိ ဂရုံ ကတွာ ပဿိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ရာဇာ ‘သီလဝါ’တိ မံ ဂရုံ ကတွာ ပဿတိ, ဥဒါဟု ‘သုတဓရယုတ္တော’’’တိ။ သဗ္ဗံ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန သော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဣဒါနိ မေ သုတတော သီလဿ မဟန္တဘာဝေါ ဉာတော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သီလံ သေယျော သုတံ သေယျော, ဣတိ မေ သံသယော အဟု၊
သီလမေဝ သုတာ သေယျော, ဣတိ မေ နတ္ထိ သံသယော။
‘‘မောဃာ ဇာတိ စ ဝဏ္ဏော စ, သီလမေဝ ကိရုတ္တမံ၊
သီလေန အနုပေတဿ, သုတေနတ္ထော န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘ခတ္တိယော စ အဓမ္မဋ္ဌော, ဝေဿော စာဓမ္မနိဿိတော၊
တေ ပရိစ္စဇ္ဇုဘော လောကေ, ဥပပဇ္ဇန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဿာ, သုဒ္ဒါ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ဘဝန္တိ တိဒိဝေ သမာ။
‘‘န ဝေဒါ သမ္ပရာယာယ, န ဇာတိ နာပိ ဗန္ဓဝါ၊
သကဉ္စ သီလံ သံသုဒ္ဓံ, သမ္ပရာယာယ သုခါယ စာ’’တိ။
တတ္ထ သီလမေဝ သုတာ သေယျောတိ သုတပရိယတ္တိတော သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သီလမေဝ ဥတ္တရိတရန္တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သီလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၁။)နာမေတံ ဧကဝိဓံ သံဝရဝသေန, ဒုဝိဓံ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန, တိဝိဓံ ကာယိကဝါစသိကမာနသိကဝသေန, စတုဗ္ဗိဓံ ပါတိမောက္ခသံဝရဣန္ဒြိယသံဝရအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယသန္နိဿိတဝသေနာတိ မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန္တော သီလဿ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ။
မောဃာတိ အဖလာ တုစ္ဆာ။ ဇာတီတိ ခတ္တိယကုလာဒီသု နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝဏ္ဏောတိ သရီရဝဏ္ဏော အဘိရူပဘာဝေါ။ ယာ ဟိ ယသ္မာ သီလရဟိတဿ ဇာတိသမ္ပဒါ ဝါ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါ ဝါ သဂ္ဂသုခံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပိ တံ ‘‘မောဃ’’န္တိ အာဟ။ သီလမေဝ ကိရာတိ အနုဿဝဝသေန ဝဒတိ, န ပန သယံ ဇာနာတိ။ အနုပေတဿာတိ အနုပဂတဿ။ သုတေနတ္ထော န ဝိဇ္ဇတီတိ သီလရဟိတဿ သုတပရိယတ္တိမတ္တေန ဣဓလောကေ ဝါ ပရလောကေ ဝါ ကာစိ ဝဍ္ဎိ နာမ နတ္ထိ။
တတော ပရာ ဒွေ ဂါထာ ဇာတိယာ မောဃဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ တေ ပရိစ္စဇ္ဇုဘော လောကေတိ တေ ဒုဿီလာ ဒေဝလောကဉ္စ မနုဿလောကဉ္စာတိ ဥဘောပိ လောကေ ပရိစ္စဇိတွာ ဒုဂ္ဂတိံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာတိ ဆဝဆဍ္ဍကစဏ္ဍာလာ စ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကပုက္ကုသာ စ။ ဘဝန္တိ တိဒိဝေ သမာတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ သီလာနုဘာဝေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ သမာ ဟောန္တိ နိဗ္ဗိသေသာ, ဒေဝါတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။
ပဉ္စမဂါထာ သဗ္ဗေသမ္ပိ သုတာဒီနံ မောဃဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ဧတေ ဝေဒါဒယော ဌပေတွာ ဣဓလောကေ ယသမတ္တဒါနံ သမ္ပရာယေ ဒုတိယေ ဝါ တတိယေ ဝါ ဘဝေ ယသံ ဝါ သုခံ ဝါ ဒါတုံ နာမ န သက္ကောန္တိ, ပရိသုဒ္ဓံ ပန အတ္တနော သီလမေဝ တံ ဒါတုံ သက္ကောတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော သီလဂုဏေ ထောမေတွာ ရာဇာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ တံ ဒိဝသမေဝ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သီလံ ဝီမံသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သီလဝီမံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၂။)ဟိရိံ တရန္တန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကဿ သဟာယံ ပစ္စန္တဝါသိသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒွေပိ ဝတ္ထူနိ ဧကကနိပါတေ နဝမဝဂ္ဂဿ ပရိယောသာနဇာတကေ ဝိတ္ထာရိတာနေဝ။ ဣဓ ပန ‘‘ပစ္စန္တဝါသိသေဋ္ဌိနော မနုဿာ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗသာပတေယျာ အတ္တနော သန္တကဿ အဿာမိနော ဟုတွာ ပလာတာ’’တိ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိဿ အာရောစိတေ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ ‘‘အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာနံ ကတ္တဗ္ဗံ အကရောန္တာ နာမ ပဋိကာရကေ န လဘန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဟိရိံ တရန္တံ ဝိဇိဂုစ္ဆမာနံ, တဝါဟမသ္မီ ဣတိ ဘာသမာနံ၊
သေယျာနိ ကမ္မာနိ အနာဒိယန္တံ, နေသော မမန္တိ ဣတိ နံ ဝိဇညာ။
‘‘ယဉှိ ကယိရာ တဉှိ ဝဒေ, ယံ န ကယိရာ န တံ ဝဒေ၊
အကရောန္တံ ဘာသမာနံ, ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
‘‘န သော မိတ္တော ယော သဒါ အပ္ပမတ္တော, ဘေဒါသင်္ကီ ရန္ဓမေဝါနုပဿီ၊
ယသ္မိဉ္စ သေတီ ဥရသီဝ ပုတ္တော, သ ဝေ မိတ္တော ယော အဘေဇ္ဇော ပရေဟိ။
‘‘ပါမောဇ္ဇကရဏံ ဌာနံ, ပသံသာဝဟနံ သုခံ၊
ဖလာနိသံသော ဘာဝေတိ, ဝဟန္တော ပေါရိသံ ဓုရံ။
‘‘ပဝိဝေကရသံ ပိတွာ, ရသံ ဥပသမဿ စ၊
နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပါပေါ, ဓမ္မပ္ပီတိရသံ ပိဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ဟိရိံ တရန္တန္တိ လဇ္ဇံ အတိက္ကန္တံ။ ဝိဇိဂုစ္ဆမာနန္တိ မိတ္တဘာဝေန ဇိဂုစ္ဆယမာနံ။ တဝါဟမသ္မီတိ ‘‘တဝ အဟံ မိတ္တော’’တိ ကေဝလံ ဝစနမတ္တေနေဝ ဘာသမာနံ။ သေယျာနိ ကမ္မာနိတိ ‘‘ဒဿာမိ ကရိဿာမီ’’တိ ဝစနဿ အနုရူပါနိ ဥတ္တမကမ္မာနိ။ အနာဒိယန္တန္တိ အကရောန္တံ။ နေသော မမန္တိ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ‘‘န ဧသော မမ မိတ္တော’’တိ ဝိဇညာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၃။)ပါမောဇ္ဇကရဏံ ဌာနန္တိ ဒါနမ္ပိ သီလမ္ပိ ဘာဝနာပိ ပဏ္ဍိတေဟိ ကလျာဏမိတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝေါပိ။ ဣဓ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရံ မိတ္တဘာဝမေဝ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ပဏ္ဍိတေန ဟိ ကလျာဏမိတ္တေန သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇမ္ပိ ကရောတိ, ပသံသမ္ပိ ဝဟတိ။ ဣဓလောကပရလောကေသု ကာယိကစေတသိကသုခဟေတုတော ‘‘သုခ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဧတံ ဖလဉ္စ အာနိသံသဉ္စ သမ္ပဿမာနော ဖလာနိသံသော ကုလပုတ္တော ပုရိသေဟိ ဝဟိတဗ္ဗံ ဒါနသီလဘာဝနာမိတ္တဘာဝသင်္ခါတံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ပေါရိသံ ဓုရံ ဝဟန္တော ဧတံ မိတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ပါမောဇ္ဇကရဏံ ဌာနံ ပသံသာဝဟနံ သုခံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတိ, န ပဏ္ဍိတေဟိ မိတ္တဘာဝံ ဘိန္ဒတီတိ ဒီပေတိ။
ပဝိဝေကရသန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာနံ ရသံ တေ ဝိဝေကေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ သောမနဿရသံ။ ဥပသမဿ စာတိ ကိလေသူပသမေန လဒ္ဓသောမနဿဿ။ နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပါပေါတိ သဗ္ဗကိလေသဒရထာဘာဝေန နိဒ္ဒရော, ကိလေသာဘာဝေန နိပ္ပါပေါ ဟောတိ။ ဓမ္မပ္ပီတိရသန္တိ ဓမ္မပီတိသင်္ခါတံ ရသံ, ဝိမုတ္တိပီတိံ ပိဝန္တောတိ အတ္ထော။
ဣတိ မဟာသတ္တော ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂတော ဥဗ္ဗိဂ္ဂေါ ပဝိဝေကရသေန အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ပါပေတွာ ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စန္တဝါသီ ဣဒါနိ ပစ္စန္တဝါသီယေဝ, တဒါ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဟိရိဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၃၆၄] ၄။ ခဇ္ဇောပနကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကော နု သန္တမှိ ပဇ္ဇောတေတိ အယံ ခဇ္ဇောပနကပဉှော မဟာဥမင်္ဂေ ဝိတ္ထာရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ခဇ္ဇောပနကဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၄။)֍ * [၃၆၅] ၅။ အဟိတုဏ္ဍိကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဓုတ္တောမှီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မဟလ္လကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ သာလူကဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၃။၁၀၆ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတံ။ ဣဓာပိ သော မဟလ္လကော ဧကံ ဂါမဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ အက္ကောသတိ ပဟရတိ။ ဒါရကော ပလာယိတွာ ဝိဗ္ဘမိ။ ဒုတိယမ္ပိ နံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တထေဝါကာသိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဝိဗ္ဘမိတွာ ပုန ယာစိယမာနော ဩလောကေတုမ္ပိ န ဣစ္ဆိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ မဟလ္လကော အတ္တနော သာမဏေရေန သဟာပိ ဝိနာပိ ဝတ္တိတုံ န သက္ကောတိ, ဣတရော တဿ ဒေါသံ ဒိသွာ ပုန ဩလောကေတုမ္ပိ န ဣစ္ဆိ, သုဟဒယော ကုမာရကော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ သာမဏေရော သုဟဒယောဝ, သကိံ ဒေါသံ ဒိသွာ ပုန ဩလောကေတုမ္ပိ န ဣစ္ဆီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဓညဝါဏိဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဓညဝိက္ကယေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ အထေကော အဟိတုဏ္ဍိကော မက္ကဋံ ဂဟေတွာ သိက္ခာပေတွာ အဟိံ ကီဠာပေန္တော ဗာရာဏသိယံ ဥဿဝေ ဃုဋ္ဌေ တံ မက္ကဋံ ဓညဝါဏိဇကဿ သန္တိကေ ဌပေတွာ အဟိံ ကီဠာပေန္တော သတ္တ ဒိဝသာနိ ဝိစရိ။ သောပိ ဝါဏိဇော မက္ကဋဿ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ အဒါသိ။ အဟိတုဏ္ဍိကော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥဿဝကီဠနတော အာဂန္တွာ တံ မက္ကဋံ ဝေဠုပေသိကာယ တိက္ခတ္တုံ ပဟရိတွာ တံ အာဒါယ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဗန္ဓိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ မက္ကဋော ဗန္ဓနံ မောစေတွာ အမ္ဗရုက္ခံ အာရုယှ အမ္ဗာနိ ခါဒန္တော နိသီဒိ။ သော ပဗုဒ္ဓေါ ရုက္ခေ မက္ကဋံ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ မယာ ဥပလာပေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓုတ္တောမှိ သမ္မ သုမုခ, ဇူတေ အက္ခပရာဇိတော၊
ဟရေဟိ အမ္ဗပက္ကာနိ, ဝီရိယံ တေ ဘက္ခယာမသေ’’တိ။
တတ္ထ အက္ခပရာဇိတောတိ အက္ခေဟိ ပရာဇိတော။ ဟရေဟီတိ ပါတေဟိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၅။)တံ သုတွာ မက္ကဋော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အလိကံ ဝတ မံ သမ္မ, အဘူတေန ပသံသသိ၊
ကော တေ သုတော ဝါ ဒိဋ္ဌော ဝါ, သုမုခေါ နာမ မက္ကဋော။
‘‘အဇ္ဇာပိ မေ တံ မနသိ, ယံ မံ တွံ အဟိတုဏ္ဍိက၊
ဓညာပဏံ ပဝိသိတွာ, မတ္တော ဆာတံ ဟနာသိ မံ။
‘‘တာဟံ သရံ ဒုက္ခသေယျံ, အပိ ရဇ္ဇမ္ပိ ကာရယေ၊
နေဝါဟံ ယာစိတော ဒဇ္ဇံ, တထာ ဟိ ဘယတဇ္ဇိတော။
‘‘ယဉ္စ ဇညာ ကုလေ ဇာတံ, ဂဗ္ဘေ တိတ္တံ အမစ္ဆရိံ၊
တေန သခိဉ္စ မိတ္တဉ္စ, ဓီရော သန္ဓာတုမရဟတီ’’တိ။
တတ္ထ အလိကံ ဝတာတိ မုသာ ဝတ။ အဘူတေနာတိ အဝိဇ္ဇမာနေန။ ကော တေတိ ကွ တယာ။ သုမုခေါတိ သုန္ဒရမုခေါ။ အဟိတုဏ္ဍိကာတိ တံ အာလပတိ။ ‘‘အဟိကောဏ္ဍိကာ’’တိပိ ပါဌော။ ဆာတန္တိ ဇိဃစ္ဆာဘိဘူတံ ဒုဗ္ဗလံ ကပဏံ။ ဟနာသီတိ ဝေဠုပေသိကာယ တိက္ခတ္တုံ ပဟရသိ။ တာဟန္တိ တံ အဟံ။ သရန္တိ သရန္တော။ ဒုက္ခသေယျန္တိ တသ္မိံ အာပဏေ ဒုက္ခသယနံ။ အပိ ရဇ္ဇမ္ပိ ကာရယေတိ သစေပိ ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ မယှံ ဒတွာ မံ ရဇ္ဇံ ကာရေယျာသိ, ဧဝမ္ပိ တံ နေဝါဟံ ယာစိတော ဒဇ္ဇံ, တံ ဧကမ္ပိ အမ္ဗပက္ကံ အဟံ တယာ ယာစိတော န ဒဒေယျံ။ ကိံကာရဏာ? တထာ ဟိ ဘယတဇ္ဇိတောတိ, တထာ ဟိ အဟံ တယာ ဘယေန တဇ္ဇိတောတိ အတ္ထော။
ဂဗ္ဘေ တိတ္တန္တိ သုဘောဇနရသေန မာတုကုစ္ဆိယံယေဝ အလင်္ကတပဋိယတ္တေ သယနဂဗ္ဘေယေဝ ဝါ တိတ္တံ ဘောဂါသာယ အကပဏံ။ သခိဉ္စ မိတ္တဉ္စာတိ သခိဘာဝဉ္စ မိတ္တဘာဝဉ္စ တထာရူပေန ကုလဇာတေန တိတ္တေန အကပဏေန အမစ္ဆရိနာ သဒ္ဓိံ ပဏ္ဍိတော သန္ဓာတုံ ပုန ဃဋေတုံ အရဟတိ, တယာ ပန ကပဏေန အဟိတုဏ္ဍိကေန သဒ္ဓိံ ကော မိတ္တဘာဝံ ပုန ဃဋေတုန္တိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဝါနရော ဝနံ သဟသာ ပါဝိသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၆။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အဟိတုဏ္ဍိကော မဟလ္လကော အဟောသိ, မက္ကဋော သာမဏေရော, ဓညဝါဏိဇော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အဟိတုဏ္ဍိကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၃၆၆] ၆။ ဂုမ္ဗိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
မဓုဝဏ္ဏံ မဓုရသန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဒိသွာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အလင်္ကတမာတုဂါမ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ဣမေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ နာမ ဧကေန ဂုမ္ဗိယေန ယက္ခေန ဟလာဟလဝိသံ ပက္ခိပိတွာ မဂ္ဂေ ဌပိတမဓုသဒိသာ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သတ္ထဝါဟကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဗာရာဏသိတော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဘဏ္ဍံ အာဒါယ ဝေါဟာရတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော မဟာဝတ္တနိအဋဝိဒွါရံ ပတွာ သတ္ထကေ သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘အမ္ဘော, ဣမသ္မိံ မဂ္ဂေ ဝိသပဏ္ဏပုပ္ဖဖလာဒီနိ အတ္ထိ, တုမှေ ကိဉ္စိ အခါဒိတပုဗ္ဗံ ခါဒန္တာ မံ အပုစ္ဆိတွာ မာ ခါဒိတ္ထ, အမနုဿာပိ ဝိသံ ပက္ခိပိတွာ ဘတ္တပုဋမဓုကဖလာနိ မဂ္ဂေ ဌပေန္တိ, တာနိပိ မံ အနာပုစ္ဆိတွာ မာ ခါဒိတ္ထာ’’တိ ဩဝါဒံ ဒတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ အထေကော ဂုမ္ဗိယော နာမ ယက္ခော အဋဝိယာ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ မဂ္ဂေ ပဏ္ဏာနိ အတ္ထရိတွာ ဟလာဟလဝိသသံယုတ္တာနိ မဓုပိဏ္ဍာနိ ဌပေတွာ သယံ မဂ္ဂသာမန္တေ မဓုံ ဂဏှန္တော ဝိယ ရုက္ခေ ကောဋ္ဋေန္တော ဝိစရတိ။ အဇာနန္တာ ‘‘ပုညတ္ထာယ ဌပိတာနိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ခါဒိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တိ။ အမနုဿာ အာဂန္တွာ တေ ခါဒန္တိ။ ဗောဓိသတ္တဿ သတ္ထကမနုဿာပိ တာနိ ဒိသွာ ဧကစ္စေ လောလဇာတိကာ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တာ ခါဒိံသု, ပဏ္ဍိတဇာတိကာ ‘‘ပုစ္ဆိတွာ ခါဒိဿာမာ’’တိ ဂဟေတွာ အဋ္ဌံသု။ ဗောဓိသတ္တော တေ ဒိသွာ ဟတ္ထဂတာနိ ဆဍ္ဍာပေသိ, ယေဟိ ပဌမတရံ ခါဒိတာနိ, တေ မရိံသု။ ယေဟိ အဍ္ဎခါဒိတာနိ, တေသံ ဝမနဝိရေစနံ ဒတွာ ဝန္တကာလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၇။)စတုမဓုရံ အဒါသိ။ ဣတိ တေ တဿ အာနုဘာဝေန ဇီဝိတံ ပဋိလဘိံသု။ ဗောဓိသတ္တော သောတ္ထိနာ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အတ္တနော ဂေဟမေဝ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ကထေန္တော သတ္ထာ ဣမာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မဓုဝဏ္ဏံ မဓုရသံ, မဓုဂန္ဓံ ဝိသံ အဟု၊
ဂုမ္ဗိယော ဃာသမေသာနော, အရညေ ဩဒဟီ ဝိသံ။
‘‘မဓု ဣတိ မညမာနာ, ယေ တံ ဝိသမခါဒိသုံ၊
တေသံ တံ ကဋုကံ အာသိ, မရဏံ တေနုပါဂမုံ။
‘‘ယေ စ ခေါ ပဋိသင်္ခါယ, ဝိသံ တံ ပရိဝဇ္ဇယုံ၊
တေ အာတုရေသု သုခိတာ, ဍယှမာနေသု နိဗ္ဗုတာ။
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ဝိသံ ကာမာ သမောဟိတာ၊
အာမိသံ ဗန္ဓနဉ္စေတံ, မစ္စုဝေသော ဂုဟာသယော။
‘‘ဧဝမေဝ ဣမေ ကာမေ, အာတုရာ ပရိစာရိကေ၊
ယေ သဒါ ပရိဝဇ္ဇေန္တိ, သင်္ဂံ လောကေ ဥပစ္စဂု’’န္တိ။
တတ္ထ ဂုမ္ဗိယောတိ တသ္မိံ ဝနဂုမ္ဗေ ဝိစရဏေန ဧဝံလဒ္ဓနာမော ယက္ခော။ ဃာသမေသာနောတိ ‘‘တံ ဝိသံ ခါဒိတွာ မတေ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော ဃာသံ ပရိယေသန္တော။ ဩဒဟီတိ တံ မဓုနာ သမာနဝဏ္ဏဂန္ဓရသံ ဝိသံ နိက္ခိပိ။ ကဋုကံ အာသီတိ တိခိဏံ အဟောသိ။ မရဏံ တေနုပါဂမုန္တိ တေန ဝိသေန တေ သတ္တာ မရဏံ ဥပဂတာ။
အာတုရေသူတိ ဝိသဝေဂေန အာသန္နမရဏေသု။ ဍယှမာနေသူတိ ဝိသတေဇေနေဝ ဍယှမာနေသု။ ဝိသံ ကာမာ သမောဟိတာတိ ယထာ တသ္မိံ ဝတ္တနိမဟာမဂ္ဂေ ဝိသံ သမောဟိတံ နိက္ခိတ္တံ, ဧဝံ မနုဿေသုပိ ယေ ဧတေ ရူပါဒယော ပဉ္စ ဝတ္ထုကာမာ တတ္ထ တတ္ထ သမောဟိတာ နိက္ခိတ္တာ, တေ ‘‘ဝိသ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာမိသံ ဗန္ဓနဉ္စေတန္တိ ဧတေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ နာမ ဧဝံ ဣမဿ မစ္ဆဘူတဿ လောကဿ မာရဗာလိသိကေန ပက္ခိတ္တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၈။)အာမိသဉ္စေဝ, ဘဝါဘဝတော နိက္ခမိတုံ အပ္ပဒါနေန အန္ဒုအာဒိပ္ပဘေဒံ နာနပ္ပကာရံ ဗန္ဓနဉ္စ။ မစ္စုဝေသော ဂုဟာသယောတိ သရီရဂုဟာယ ဝသနကော မရဏမစ္စုဝေသော။
ဧဝမေဝ ဣမေ ကာမေတိ ယထာ ဝတ္တနိမဟာမဂ္ဂေ ဝိသံ နိက္ခိတ္တံ, ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ နိက္ခိတ္တေ ဣမေ ကာမေ။ အာတုရာတိ ဧကန္တမရဏဓမ္မတာယ အာတုရာ အာသန္နမရဏာ ပဏ္ဍိတမနုဿာ။ ပရိစာရိကေတိ ကိလေသပရိစာရိကေ ကိလေသဗန္ဓကေ။ ယေ သဒါ ပရိဝဇ္ဇေန္တီတိ ယေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ပဏ္ဍိတပုရိသာ နိစ္စံ ဧဝရူပေ ကာမေ ဝဇ္ဇေန္တိ။ သင်္ဂံ လောကေတိ လောကေ သင်္ဂနဋ္ဌေန ‘‘သင်္ဂ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ရာဂါဒိဘေဒံ ကိလေသဇာတံ။ ဥပစ္စဂုန္တိ အတီတာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အတိက္ကမန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။
သတ္ထာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ သတ္ထဝါဟော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဂုမ္ဗိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
ယွာယံ သာဠိယဆာပေါတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော တာသကာရကောပိ ဘဝိတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဝစနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မမ တာသကာရကောပိ ဘဝိတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဂါမကေ ကုဋုမ္ဗိကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တရုဏကာလေ ပံသုကီဠကေဟိ ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂါမဒွါရေ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ ကီဠတိ။ တဒါ ဧကော ဒုဗ္ဗလဝေဇ္ဇော ဂါမေ ကိဉ္စိ အလဘိတွာ နိက္ခမန္တော တံ ဌာနံ ပတွာ ဧကံ သပ္ပံ ဝိဋပဗ္ဘန္တရေန သီသံ နီဟရိတွာ နိဒ္ဒါယန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာ ဂါမေ ကိဉ္စိ န လဒ္ဓံ, ဣမေ ဒါရကေ ဝဉ္စေတွာ သပ္ပေန ဍံသာပေတွာ တိကိစ္ဆိတွာ ကိဉ္စိဒေဝ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဗောဓိသတ္တံ အာဟ ‘‘သစေ သာဠိယဆာပံ ပဿေယျာသိ, ဂဏှေယျာသီ’’တိ။ ‘‘အာမ, ဂဏှေယျ’’န္တိ။ ‘‘ပဿေသော ဝိဋပဗ္ဘန္တရေ သယိတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၉။)သော တဿ သပ္ပဘာဝံ အဇာနန္တော ရုက္ခံ အာရုယှ တံ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ‘‘သပ္ပေါ’’တိ ဉတွာ နိဝတ္တိတုံ အဒေန္တော သုဂ္ဂဟိတံ ဂဟေတွာ ဝေဂေန ခိပိ။ သော ဂန္တွာ ဝေဇ္ဇဿ ဂီဝါယံ ပတိတော ဂီဝံ ပလိဝေဌေတွာ ‘‘ကရ ကရာ’’တိ ဍံသိတွာ တတ္ထေဝ နံ ပါတေတွာ ပလာယိ။ မနုဿာ ပရိဝါရယိံသု။
မဟာသတ္တော သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယွာယံ သာဠိယဆာပေါတိ, ကဏှသပ္ပံ အဂါဟယိ၊
တေန သပ္ပေနယံ ဒဋ္ဌော, ဟတော ပါပါနုသာသကော။
‘‘အဟန္တာရမဟန္တာရံ, ယော နရော ဟန္တုမိစ္ဆတိ၊
ဧဝံ သော နိဟတော သေတိ, ယထာယံ ပုရိသော ဟတော။
‘‘အဟန္တာရမဃာတေန္တံ, ယော နရော ဟန္တုမိစ္ဆတိ၊
ဧဝံ သော နိဟတော သေတိ, ယထာယံ ပုရိသော ဟတော။
‘‘ယထာ ပံသုမုဋ္ဌိံ ပုရိသော, ပဋိဝါတံ ပဋိက္ခိပေ၊
တမေဝ သော ရဇော ဟန္တိ, တထာယံ ပုရိသော ဟတော။
‘‘ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နရဿ ဒုဿတိ, သုဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနင်္ဂဏဿ၊
တမေဝ ဗာလံ ပစ္စေတိ ပါပံ, သုခုမော ရဇော ပဋိဝါတံဝ ခိတ္တော’’တိ။
တတ္ထ ယွာယန္တိ ယော အယံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သပ္ပေနယန္တိ သော အယံ တေန သပ္ပေန ဒဋ္ဌော။ ပါပါနုသာသကောတိ ပါပကံ အနုသာသကော။
အဟန္တာရန္တိ အပဟရန္တံ။ အဟန္တာရန္တိ အမာရေန္တံ။ သေတီတိ မတသယနံ သယတိ။ အဃာတေန္တန္တိ အမာရေန္တံ။ သုဒ္ဓဿာတိ နိရပရာဓဿ။ ပေါသဿာတိ သတ္တဿ။ အနင်္ဂဏဿာတိ ဣဒမ္ပိ နိရပရာဓဘာဝညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပစ္စေတီတိ ကမ္မသရိက္ခကံ ဟုတွာ ပတိဧတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၀။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒုဗ္ဗလဝေဇ္ဇော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတဒါရကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သာဠိယဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
အမိတ္တဟတ္ထတ္ထဂတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ပညဝါ ဥပါယကုသလောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဂါမကေ ကုဋုမ္ဗိကကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမဇာတကနိယာမေနေဝ ကထေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဝေဇ္ဇေ မတေ ဂါမဝါသိနော မနုဿာ ‘‘မနုဿမာရကာ’’တိ တေ ဒါရကေ ကုဒဏ္ဍကေဟိ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ရညော ဒဿေဿာမာ’’တိ ဗာရာဏသိံ နယိံသု။ ဗောဓိသတ္တော အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ သေသဒါရကာနံ ဩဝါဒံ အဒါသိ ‘‘တုမှေ မာ ဘာယထ, ရာဇာနံ ဒိသွာပိ အဘီတာ တုဋ္ဌိန္ဒြိယာ ဘဝေယျာထ, ရာဇာ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ပဌမတရံ ကထေဿတိ, တတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ တေ အဘီတေ တုဋ္ဌိန္ဒြိယေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ‘မနုဿမာရကာ’တိ ကုဒဏ္ဍကဗဒ္ဓါ အာနီတာ, ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ ပတ္တာပိ န ဘာယန္တိ, တုဋ္ဌိန္ဒြိယာယေဝ, ကိံ နု ခေါ ဧတေသံ အသောစနကာရဏံ, ပုစ္ဆိဿာမိ နေ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အမိတ္တဟတ္ထတ္ထဂတာ, တစသာရသမပ္ပိတာ၊
ပသန္နမုခဝဏ္ဏာတ္ထ, ကသ္မာ တုမှေ န သောစထာ’’တိ။
တတ္ထ အမိတ္တဟတ္ထတ္ထဂတာတိ ကုဒဏ္ဍကေဟိ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ အာနေန္တာနံ အမိတ္တာနံ ဟတ္ထဂတာ။ တစသာရသမပ္ပိတာတိ ဝေဠုဒဏ္ဍကေဟိ ဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝမာဟ။ ကသ္မာတိ ‘‘ဧဝရူပံ ဗျသနံ ပတ္တာပိ တုမှေ ကိံကာရဏာ န သောစထာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၁။)တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န သောစနာယ ပရိဒေဝနာယ, အတ္ထောဝ လဗ္ဘော အပိ အပ္ပကောပိ၊
သောစန္တမေနံ ဒုခိတံ ဝိဒိတွာ, ပစ္စတ္ထိကာ အတ္တမနာ ဘဝန္တိ။
‘‘ယတော စ ခေါ ပဏ္ဍိတော အာပဒါသု, န ဝေဓတီ အတ္ထဝိနိစ္ဆယညူ၊
ပစ္စတ္ထိကာဿ ဒုခိတာ ဘဝန္တိ, ဒိသွာ မုခံ အဝိကာရံ ပုရာဏံ။
‘‘ဇပ္ပေန မန္တေန သုဘာသိတေန, အနုပ္ပဒါနေန ပဝေဏိယာ ဝါ၊
ယထာ ယထာ ယတ္ထ လဘေထ အတ္ထံ, တထာ တထာ တတ္ထ ပရက္ကမေယျ။
‘‘ယတော စ ဇာနေယျ အလဗ္ဘနေယျော, မယာဝ အညေန ဝါ ဧသ အတ္ထော၊
အသောစမာနော အဓိဝါသယေယျ, ကမ္မံ ဒဠှံ ကိန္တိ ကရောမိ ဒါနီ’’တိ။
တတ္ထ အတ္ထောတိ ဝုဍ္ဎိ။ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္တမနာတိ ဧတံ ပုရိသံ သောစန္တံ ဒုက္ခိတံ ဝိဒိတွာ ပစ္စာမိတ္တာ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောန္တိ။ တေသံ တုဿနကာရဏံ နာမ ပဏ္ဍိတေန ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ယတောတိ ယဒါ။ န ဝေဓတီတိ စိတ္တုတြာသဘယေန န ကမ္ပတိ။ အတ္ထဝိနိစ္ဆယညူတိ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝိနိစ္ဆယကုသလော။
ဇပ္ပေနာတိ မန္တပရိဇပ္ပနေန။ မန္တေနာတိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တဂ္ဂဟဏေန။ သုဘာသိတေနာတိ ပိယဝစနေန။ အနုပ္ပဒါနေနာတိ လဉ္ဇဒါနေန။ ပဝေဏိယာတိ ကုလဝံသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတေန နာမ အာပဒါသု ဥပ္ပန္နာသု န သောစိတဗ္ဗံ န ကိလမိတဗ္ဗံ, ဣမေသု ပန ပဉ္စသု ကာရဏေသု အညတရဝသေန ပစ္စာမိတ္တာ ဇိနိတဗ္ဗာ။ သစေ ဟိ သက္ကောတိ, မန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ မုခဗန္ဓနံ ကတွာပိ တေ ဇိနိတဗ္ဗာ, တထာ အသက္ကောန္တေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၂။)ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ဧကံ ဥပါယံ သလ္လက္ခေတွာ ဇိနိတဗ္ဗာ, ပိယဝစနံ ဝတ္တုံ သက္ကောန္တေန ပိယံ ဝတွာပိ တေ ဇိနိတဗ္ဗာ, တထာ အသက္ကောန္တေန ဝိနိစ္ဆယာမစ္စာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာပိ ဇိနိတဗ္ဗာ, တထာ အသက္ကောန္တေန ကုလဝံသံ ကထေတွာ ‘‘မယံ အသုကပဝေဏိယာ အာဂတာ, တုမှာကဉ္စ အမှာကဉ္စ ဧကောဝ ပုဗ္ဗပုရိသော’’တိ ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနဉာတိကောဋိံ ဃဋေတွာပိ ဇိနိတဗ္ဗာ ဧဝါတိ။ ယထာ ယထာတိ ဧတေသု ပဉ္စသု ကာရဏေသု ယေန ယေန ကာရဏေန ယတ္ထ ယတ္ထ အတ္တနော ဝုဍ္ဎိံ လဘေယျ။ တထာ တထာတိ တေန တေန ကာရဏေန တတ္ထ တတ္ထ ပရက္ကမေယျ, ပရက္ကမံ ကတွာ ပစ္စတ္ထိကေ ဇိနေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
ယတော စ ဇာနေယျာတိ ယဒါ ပန ဇာနေယျ, မယာ ဝါ အညေန ဝါ ဧသ အတ္ထော အလဗ္ဘနေယျော နာနပ္ပကာရေန ဝါယမိတွာပိ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ, တဒါ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော အသောစမာနော အကိလမမာနော ‘‘မယာ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ ဒဠှံ ထိရံ န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုံ, ဣဒါနိ ကိံ သက္ကာ ကာတု’’န္တိ အဓိဝါသယေယျာတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ကမ္မံ သောဓေတွာ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဉတွာ ကုဒဏ္ဍကေ ဟရာပေတွာ မဟာသတ္တဿ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ အတ္တနော အတ္ထဓမ္မအနုသာသကံ အမစ္စရတနံ အကာသိ, သေသဒါရကာနမ္ပိ ယသံ ဒတွာ ဌာနန္တရာနိ အဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဒါရကာ ထေရာနုထေရာ, ပဏ္ဍိတဒါရကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
တစသာရဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၃၆၉] ၉။ မိတ္တဝိန္ဒကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကျာဟံ ဒေဝါနမကရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု မဟာမိတ္တဝိန္ဒကဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၅။၁၀၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အယံ ပန မိတ္တဝိန္ဒကော သမုဒ္ဒေ ခိတ္တော အတြိစ္ဆော ဟုတွာ ပုရတော ဂန္တွာ နေရယိကသတ္တာနံ ပစ္စနဋ္ဌာနံ ဥဿဒနိရယံ ဒိသွာ ‘‘ဧကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၃။)နဂရ’’န္တိ သညာယ ပဝိသိတွာ ခုရစက္ကံ အဿာဒေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ဥဿဒနိရယစာရိကံ စရတိ။ သော တံ ဒိသွာ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကျာဟံ ဒေဝါနမကရံ, ကိံ ပါပံ ပကတံ မယာ၊
ယံ မေ သိရသ္မိံ ဩဟစ္စ, စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ။
တတ္ထ ကျာဟံ ဒေဝါနမကရန္တိ သာမိ ဒေဝပုတ္တ, ကိံ နာမ အဟံ ဒေဝါနံ အကရိံ, ကိံ မံ ဒေဝါ ပေါထေန္တီတိ။ ကိံ ပါပံ ပကတံ မယာတိ ဒုက္ခမဟန္တတာယ ဝေဒနာပ္ပတ္တော အတ္တနာ ကတံ ပါပံ အသလ္လက္ခေန္တော ဧဝမာဟ။ ယံ မေတိ ယေန ပါပေန မမ သိရသ္မိံ ဩဟစ္စ ဩဟနိတွာ ဣဒံ ခုရစက္ကံ မမ မတ္ထကေ ဘမတိ, တံ ကိံ နာမာတိ?
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အတိက္ကမ္မ ရမဏကံ, သဒါမတ္တဉ္စ ဒူဘကံ၊
ဗြဟ္မတ္တရဉ္စ ပါသာဒံ, ကေနတ္ထေန ဣဓာဂတော’’တိ။
တတ္ထ ရမဏကန္တိ ဖလိကပါသာဒံ။ သဒါမတ္တန္တိ ရဇတပါသာဒံ။ ဒူဘကန္တိ မဏိပါသာဒံ။ ဗြဟ္မတ္တရဉ္စ ပါသာဒန္တိ သုဝဏ္ဏပါသာဒဉ္စ။ ကေနတ္ထေနာတိ တွံ ဧတေသု ရမဏကာဒီသု စတဿော အဋ္ဌ သောဠသ ဒွတ္တိံသာတိ ဧတာ ဒေဝဓီတရော ပဟာယ တေ ပါသာဒေ အတိက္ကမိတွာ ကေန ကာရဏေန ဣဓ အာဂတောတိ။
တတော မိတ္တဝိန္ဒကော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣတော ဗဟုတရာ ဘောဂါ, အတြ မညေ ဘဝိဿရေ၊
ဣတိ ဧတာယ သညာယ, ပဿ မံ ဗျသနံ ဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတော ဗဟုတရာတိ ဣမေသု စတူသု ပါသာဒေသု ဘောဂေဟိ အတိရေကတရာ ဘဝိဿန္တိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘စတုဗ္ဘိ အဋ္ဌဇ္ဈဂမာ, အဋ္ဌာဟိပိ စ သောဠသ၊
သောဠသာဟိ စ ဗာတ္တိံသ, အတြိစ္ဆံ စက္ကမာသဒေါ၊
ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ, စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၄။)‘‘ဥပရိဝိသာလာ ဒုပ္ပူရာ, ဣစ္ဆာ ဝိသဋဂါမိနီ၊
ယေ စ တံ အနုဂိဇ္ဈန္တိ, တေ ဟောန္တိ စက္ကဓာရိနော’’တိ။
တတ္ထ ဥပရိဝိသာလာတိ မိတ္တဝိန္ဒက တဏှာ နာမေသာ အာသေဝိယမာနာ ဥပရိဝိသာလာ ဟောတိ ပတ္ထဋာ, မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ ဒုပ္ပူရာ, ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု တံ တံ အာရမ္မဏံ ဣစ္ဆမာနာယ ဣစ္ဆာယ ပတ္ထဋာယ ဝိသဋဂါမိနီ, တသ္မာ ယေ ပုရိသာ တံ ဧဝရူပံ တဏှံ အနုဂိဇ္ဈန္တိ, ပုနပ္ပုနံ ဂိဒ္ဓါ ဟုတွာ ဂဏှန္တိ။ တေ ဟောန္တိ စက္ကဓာရိနောတိ တေ ဧတံ ခုရစက္ကံ ဓာရေန္တီတိ ဝဒတိ။
မိတ္တဝိန္ဒကံ ပန ကထေန္တမေဝ နိပိသမာနံ တံ ခုရစက္ကံ ဘဿိ, တေန သော ပုန ကထေတုံ နာသက္ခိ။ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော ဒေဝဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မိတ္တဝိန္ဒကော ဒုဗ္ဗစဘိက္ခု အဟောသိ, ဒေဝပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မိတ္တဝိန္ဒကဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
ဟံသော ပလာသမဝစာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိလေသနိဂ္ဂဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပညာသဇာတကေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ကိလေသော နာမ အာသင်္ကိတဗ္ဗောဝ, အပ္ပမတ္တကော သမာနောပိ နိဂြောဓဂစ္ဆော ဝိယ ဝိနာသံ ပါပေတိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ အာသင်္ကိတဗ္ဗံ အာသင်္ကိံသုယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သုဝဏ္ဏဟံသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ သုဝဏ္ဏဂုဟာယံ ဝသန္တော ဟိမဝန္တပဒေသေ ဇာတဿရေ သယံဇာတသာလိံ ခါဒိတွာ အာဂစ္ဆတိ။ တဿ ဂမနာဂမနမဂ္ဂေ မဟာပလာသရုက္ခော အဟောသိ။ သော ဂစ္ဆန္တောပိ တတ္ထ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆတိ, အာဂစ္ဆန္တောပိ တတ္ထ ဝိဿမိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၅။)အာဂစ္ဆတိ။ အထဿ တသ္မိံ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာယ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော အဟောသိ။ အပရဘာဂေ ဧကာ သကုဏိကာ ဧကသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခေ နိဂြောဓပက္ကံ ခါဒိတွာ အာဂန္တွာ တသ္မိံ ပလာသရုက္ခေ နိသီဒိတွာ ဝိဋပန္တရေ ဝစ္စံ ပါတေသိ။ တတ္ထ နိဂြောဓဂစ္ဆော ဇာတော, သော စတုရင်္ဂုလမတ္တကာလေ ရတ္တင်္ကုရပလာသတာယ သောဘတိ။ ဟံသရာဇာ တံ ဒိသွာ ရုက္ခဒေဝတံ အာမန္တေတွာ ‘‘သမ္မ ပလာသ, နိဂြောဓော နာမ ယမှိ ရုက္ခေ ဇာယတိ, ဝဍ္ဎန္တော တံ နာသေတိ, ဣမဿ ဝဍ္ဎိတုံ မာ ဒေတိ, ဝိမာနံ တေ နာသေဿတိ, ပဋိကစ္စေဝ နံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍေဟိ, အာသင်္ကိတဗ္ဗယုတ္တကံ နာမ အာသင်္ကိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပလာသဒေဝတာယ သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟံသော ပလာသမဝစ, နိဂြောဓော သမ္မ ဇာယတိ၊
အင်္ကသ္မိံ တေ နိသိန္နောဝ, သော တေ မမ္မာနိ ဆေစ္ဆတီ’’တိ။
ပဌမပါဒေါ ပနေတ္ထ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟုတွာ သတ္ထာရာ ဝုတ္တော။ ပလာသန္တိ ပလာသဒေဝတံ။ သမ္မာတိ ဝယဿ။ အင်္ကသ္မိန္တိ ဝိဋဘိယံ။ သော တေ မမ္မာနိ ဆေစ္ဆတီတိ သော တေ အင်္ကေ သံဝဍ္ဎော သပတ္တော ဝိယ ဇီဝိတံ ဆိန္ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတသင်္ခါရာ ဟိ ဣဓ ‘‘မမ္မာနီ’’တိ ဝုတ္တာ။
တံ သုတွာ တဿ ဝစနံ အဂဏှန္တီ ပလာသဒေဝတာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝဍ္ဎတာမေဝ နိဂြောဓော, ပတိဋ္ဌဿ ဘဝါမဟံ၊
ယထာ ပိတာ စ မာတာ စ, ဧဝံ မေ သော ဘဝိဿတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – သမ္မ, န တွံ ဇာနာသိ ဝဍ္ဎတမေဝ ဧသ, အဟမဿ ယထာ ဗာလကာလေ ပုတ္တာနံ မာတာပိတရော ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, တထာ ဘဝိဿာမိ, ယထာ ပန သံဝဍ္ဎာ ပုတ္တာ ပစ္ဆာ မဟလ္လကကာလေ မာတာပိတူနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, မယှမ္ပိ ပစ္ဆာ မဟလ္လကကာလေ ဧဝမေဝ သော ပတိဋ္ဌော ဘဝိဿတီတိ။
တတော ဟံသော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ တွံ အင်္ကသ္မိံ ဝဍ္ဎေသိ, ခီရရုက္ခံ ဘယာနကံ၊
အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမ, ဝုဍ္ဎိ မဿ န ရုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ ယံ တွန္တိ ယသ္မာ တွံ ဧတဉ္စ ဘယဒါယကတ္တေန ဘယာနကံ ခီရရုက္ခံ သပတ္တံ ဝိယ အင်္ကေ ဝဍ္ဎေသိ။ အာမန္တ ခေါ တန္တိ တသ္မာ မယံ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၆။)အာမန္တေတွာ ဇာနာပေတွာ ဂစ္ဆာမ။ ဝုဍ္ဎိ မဿာတိ အဿ ဝုဍ္ဎိ မယှံ န ရုစ္စတီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဟံသရာဇာ ပက္ခေ ပသာရေတွာ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတမေဝ ဂတော။ တတော ပဋ္ဌာယ ပုန နာဂစ္ဆိ။ အပရဘာဂေ နိဂြောဓော ဝဍ္ဎိံ, တသ္မိံ ဧကာ ရုက္ခဒေဝတာပိ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဝဍ္ဎန္တော ပလာသံ ဘဉ္ဇိ, သာခါဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဒေဝတာယ ဝိမာနံ ပတိ။ သာ တသ္မိံ ကာလေ ဟံသရညော ဝစနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဣဒံ အနာဂတဘယံ ဒိသွာ ဟံသရာဇာ ကထေသိ, အဟံ ပနဿ ဝစနံ နာကာသိ’’န္တိ ပရိဒေဝမာနာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒါနိ ခေါ မံ ဘာယေတိ, မဟာနေရုနိဒဿနံ၊
ဟံသဿ အနဘိညာယ, မဟာ မေ ဘယမာဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣဒါနိ ခေါ မံ ဘာယေတီတိ အယံ နိဂြောဓော တရုဏကာလေ တောသေတွာ ဣဒါနိ မံ ဘာယာပေတိ သန္တာသေတိ။ မဟာနေရုနိဒဿနန္တိ သိနေရုပဗ္ဗတသဒိသံ မဟန္တံ ဟံသရာဇဿ ဝစနံ သုတွာ အဇာနိတွာ တရုဏကာလေယေဝ ဧတဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။ မဟာ မေ ဘယမာဂတန္တိ ဣဒါနိ မယှံ မဟန္တံ ဘယံ အာဂတန္တိ ပရိဒေဝိ။
နိဂြောဓောပိ ဝဍ္ဎန္တော သဗ္ဗံ ပလာသံ ဘဉ္ဇိတွာ ခါဏုကမတ္တမေဝ အကာသိ။ ဒေဝတာယ ဝိမာနံ သဗ္ဗံ အန္တရဓာယိ။
‘‘န တဿ ဝုဍ္ဎိ ကုသလပ္ပသတ္ထာ, ယော ဝဍ္ဎမာနော ဃသတေ ပတိဋ္ဌံ၊
တဿူပရောဓံ ပရိသင်္ကမာနော, ပတာရယီ မူလဝဓာယ ဓီရော’’တိ။ –
ပဉ္စမာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
တတ္ထ ကုသလပ္ပသတ္ထာတိ ကုသလေဟိ ပသတ္ထာ။ ဃသတေတိ ခါဒတိ, ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော။ ပတာရယီတိ ပတရတိ ဝါယမတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, ယော ဝဍ္ဎမာနော အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ နာသေတိ, တဿ ဝုဍ္ဎိ ပဏ္ဍိတေဟိ န ပသတ္ထာ, တဿ ပန အဗ္ဘန္တရဿ ဝါ ဗာဟိရဿ ဝါ ပရိဿယဿ ‘‘ဣတော မေ ဥပရောဓော ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဥပရောဓံ ဝိနာသံ ပရိသင်္ကမာနော ဝီရော ဉာဏသမ္ပန္နော မူလဝဓာယ ပရက္ကမတီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တဒါ သုဝဏ္ဏဟံသော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပလာသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ဝဏ္ဏာရောဟဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ အဍ္ဎဝဂ္ဂေါ
֍ * [၃၇၁] ၁။ ဒီဃီတိကောသလဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဧဝံဘူတဿ တေ ရာဇာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသမ္ဗကေ ဘဏ္ဍနကာရကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေသဉှိ ဇေတဝနံ အာဂန္တွာ ခမာပနကာလေ သတ္ထာ တေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, တုမှေ မယှံ ဩရသာ မုခတော ဇာတာ ပုတ္တာ နာမ, ပုတ္တေဟိ စ ပိတရာ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ ဘိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တုမှေ ပန မမ ဩဝါဒံ န ကရိတ္ထ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အတ္တနော မာတာပိတရော ဃာတေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဌိတစောရေပိ အရညေ ဟတ္ထပထံ အာဂတေ မာတာပိတူဟိ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ န ဘိန္ဒိဿာမာတိ န မာရယိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
ဣမသ္မိံ ပန ဇာတကေ ဒွေပိ ဝတ္ထူနိ။ သံဃဘေဒကက္ခန္ဓကေ ဝိတ္ထာရတော အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ သော ပန ဒီဃာဝုကုမာရော အရညေ အတ္တနော အင်္ကေ နိပန္နံ ဗာရာဏသိရာဇာနံ စူဠာယ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒါနိ မယှံ မာတာပိတုဃာတကံ စောရံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ကတွာ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ အသိံ ဥက္ခိပန္တော တသ္မိံ ခဏေ မာတာပိတူဟိ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ သရိတွာ ‘‘ဇီဝိတံ စဇန္တောပိ တေသံ ဩဝါဒံ န ဘိန္ဒိဿာမိ, ကေဝလံ ဣမံ တဇ္ဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံဘူတဿ တေ ရာဇ, အာဂတဿ ဝသေ မမ၊
အတ္ထိ နု ကောစိ ပရိယာယော, ယော တံ ဒုက္ခာ ပမောစယေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၈။)တတ္ထ ဝသေ မမာတိ မမ ဝသံ အာဂတဿ။ ပရိယာယောတိ ကာရဏံ။
တတော ရာဇာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံဘူတဿ မေ တာတ, အာဂတဿ ဝသေ တဝ၊
နတ္ထိ နော ကောစိ ပရိယာယော, ယော မံ ဒုက္ခာ ပမောစယေ’’တိ။
တတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္ထံ, နတ္ထိ ကောစိ ပရိယာယော, ယော မံ ဧတသ္မာ ဒုက္ခာ ပမောစယေတိ အတ္ထော။
တတော ဗောဓိသတ္တော အဝသေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နာညံ သုစရိတံ ရာဇ, နာညံ ရာဇ သုဘာသိတံ၊
တာယတေ မရဏကာလေ, ဧဝမေဝိတရံ ဓနံ။
‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ, အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊
ယေ စ တံ ဥပနယှန္တိ, ဝေရံ တေသံ န သမ္မတိ။
‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ, အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊
ယေ စ တံ နုပနယှန္တိ, ဝေရံ တေသူပသမ္မတိ။
‘‘န ဟိ ဝေရေန ဝေရာနိ, သမ္မန္တီဓ ကုဒါစနံ၊
အဝေရေန စ သမ္မန္တိ, ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော’’န္တိ။
တတ္ထ နာညံ သုစရိတန္တိ နာညံ သုစရိတာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော, ဌပေတွာ သုစရိတံ အညံ န ပဿာမီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ‘‘သုစရိတ’’န္တိပိ ‘‘သုဘာသိတ’’န္တိပိ မာတာပိတူဟိ ဒိန္နံ ဩဝါဒံယေဝ သန္ဓာယာဟ။ ဧဝမေဝါတိ နိရတ္ထကမေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, အညတြ ဩဝါဒါနုသိဋ္ဌိသင်္ခါတာ သုစရိတသုဘာသိတာ မရဏကာလေ တာယိတုံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထော နာမ အညော နတ္ထိ, ယံ ဧတံ ဣတရံ ဓနံ, တံ ဧဝမေဝ နိရတ္ထကမေဝ ဟောတိ, တွဉှိ ဣဒါနိ မယှံ ကောဋိသတသဟဿမတ္တမ္ပိ ဓနံ ဒဒန္တော ဇီဝိတံ န လဘေယျာသိ, တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဓနတော သုစရိတသုဘာသိတမေဝ ဥတ္တရိတရ’’န္တိ။
သေသဂါထာသုပိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – မဟာရာဇ, ယေ ပုရိသာ ‘‘အယံ မံ အက္ကောသိ, အယံ မံ ပဟရိ, အယံ မံ အဇိနိ, အယံ မမ သန္တကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၉။)အဟာသီ’’တိ ဧဝံ ဝေရံ ဥပနယှန္တိ ဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဟဒယေ ဌပေန္တိ, တေသံ ဝေရံ န ဥပသမ္မတိ။ ယေ စ ပနေတံ န ဥပနယှန္တိ ဟဒယေ န ဌပေန္တိ, တေသံ ဝူပသမ္မတိ။ ဝေရာနိ ဟိ န ကဒါစိ ဝေရေန သမ္မန္တိ, အဝေရေနေဝ ပန သမ္မန္တိ။ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ဧသော ပေါရာဏကော ဓမ္မော စိရကာလပ္ပဝတ္တော သဘာဝေါတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, တယိ န ဒုဗ္ဘာမိ, တွံ ပန မံ မာရေဟီ’’တိ တဿ ဟတ္ထေ အသိံ ဌပေသိ။ ရာဇာပိ ‘‘နာဟံ တယိ ဒုဗ္ဘာမီ’’တိ သပထံ ကတွာ တေန သဒ္ဓိံ နဂရံ ဂန္တွာ တံ အမစ္စာနံ ဒဿေတွာ ‘‘အယံ, ဘဏေ, ကောသလရညော ပုတ္တော ဒီဃာဝုကုမာရော နာမ, ဣမိနာ မယှံ ဇီဝိတံ ဒိန္နံ, န လဗ္ဘာ ဣမံ ကိဉ္စိ ကာတု’’န္တိ ဝတွာ အတ္တနော ဓီတရံ ဒတွာ ပိတု သန္တကေ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဘောပိ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ရဇ္ဇံ ကာရေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, ဒီဃာဝုကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒီဃီတိကောသလဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၃၇၂] ၂။ မိဂပေါတကဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဂါရာ ပစ္စုပေတဿာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မဟလ္လကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရေကံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သာမဏေရော တံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ အပရဘာဂေ အဖာသုကေန ကာလမကာသိ။ တဿ ကာလကိရိယာယ မဟလ္လကော သောကာဘိဘူတော မဟန္တေန သဒ္ဒေန ပရိဒေဝန္တော ဝိစရိ။ ဘိက္ခူ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တာ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ မဟလ္လကော သာမဏေရဿ ကာလကိရိယာယ ပရိဒေဝန္တော ဝိစရတိ, မရဏဿတိဘာဝနာယ ပရိဗာဟိရော ဧသော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဧတသ္မိံ မတေ ပရိဒေဝန္တော ဝိစရီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၀။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကတ္တံ ကာရေသိ။ တဒါ ဧကော ကာသိရဋ္ဌဝါသီ ဗြာဟ္မဏော ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဖလာဖလေဟိ ယာပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အရညေ ဧကံ မတမာတိကံ မိဂပေါတကံ ဒိသွာ အဿမံ အာနေတွာ ဂေါစရံ ဒတွာ ပေါသေသိ။ မိဂပေါတကော ဝဍ္ဎန္တော အဘိရူပေါ အဟောသိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တော။ တာပသော တံ အတ္တနော ပုတ္တကံ ကတွာ ပရိဟရတိ။ ဧကဒိဝသံ မိဂပေါတကော ဗဟုံ တိဏံ ခါဒိတွာ အဇီရကေန ကာလမကာသိ။ တာပသော ‘‘ပုတ္တော မေ မတော’’တိ ပရိဒေဝန္တော ဝိစရတိ။ တဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ လောကံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တံ တာပသံ ဒိသွာ ‘‘သံဝေဇေဿာမိ န’’န္တိ အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌိတော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဂါရာ ပစ္စုပေတဿ, အနဂါရဿ တေ သတော၊
သမဏဿ န တံ သာဓု, ယံ ပေတမနုသောစသီ’’တိ။
တံ သုတွာ တာပသော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သံဝါသေန ဟဝေ သက္က, မနုဿဿ မိဂဿ ဝါ၊
ဟဒယေ ဇာယတေ ပေမံ, န တံ သက္ကာ အသောစိတု’’န္တိ။
တတ္ထ န တံ သက္ကာတိ တံ မနုဿံ ဝါ တိရစ္ဆာနံ ဝါ န သက္ကာ အသောစိတုံ, သောစာမိယေဝါဟန္တိ။
တတော သက္ကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မတံ မရိဿံ ရောဒန္တိ, ယေ ရုဒန္တိ လပန္တိ စ၊
တသ္မာ တွံ ဣသိ မာ ရောဒိ, ရောဒိတံ မောဃမာဟု သန္တော။
‘‘ရောဒိတေန ဟဝေ ဗြဟ္မေ, မတော ပေတော သမုဋ္ဌဟေ၊
သဗ္ဗေ သင်္ဂမ္မ ရောဒါမ, အညမညဿ ဉာတကေ’’တိ။
တတ္ထ မရိဿန္တိ ယော ဣဒါနိ မရိဿတိ, တံ။ လပန္တိ စာတိ ဝိလပန္တိ စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေ လောကေ မတဉ္စ မရိဿန္တဉ္စ ရောဒန္တိ, တေ ရုဒန္တိ စေဝ ဝိလပန္တိ စ, တေသံ အဿုပစ္ဆိဇ္ဇနဒိဝသော နာမ နတ္ထိ။ ကိံကာရဏာ? သဒါပိ မတာနဉ္စ မရိဿန္တာနဉ္စ အတ္ထိတာယ။ တသ္မာ တွံ ဣသိ မာ ရောဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၁။)ကိံကာရဏာ? ရောဒိတံ မောဃမာဟု သန္တောတိ, ဗုဒ္ဓါဒယော ပန ပဏ္ဍိတာ ရောဒိတံ ‘‘မောဃ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မတော ပေတောတိ ယော ဧသ မတော ပေတောတိ ဝုစ္စတိ, ယဒိ သော ရောဒိတေန သမုဋ္ဌဟေယျ, ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိက္ကမ္မာ အစ္ဆာမ, သဗ္ဗေဝ သမာဂမ္မ အညမညဿ ဉာတကေ ရောဒါမ။ ယသ္မာ ပန တေ ရောဒိတကာရဏာ န ဥဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ ရောဒိတဿ မောဃဘာဝံ သာဓေတိ။
ဧဝံ သက္ကဿ ကထေန္တဿ တာပသော ‘‘နိရတ္ထကံ ရောဒိတ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ သက္ကဿ ထုတိံ ကရောန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ, ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟိ ဝတ မေ သလ္လံ, ယမာသိ ဟဒယဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သောဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ, ဝီတသောကော အနာဝိလော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန ဝါသဝါ’’တိ။
တတ္ထ ယမာသီတိ ယံ မေ အာသိ။ ဟဒယဿိတန္တိ ဟဒယေ နိဿိတံ။ အပါနုဒီတိ နီဟရိ။ သက္ကော တာပသဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣဓံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ တာပသော မဟလ္လကော အဟောသိ, မိဂေါ သာမဏေရော, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မိဂပေါတကဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
ကုဟိံ ဂတာ ကတ္ထ ဂတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဇာတသတ္တုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ထုသဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၄။၁၄၉ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဣဓာပိ သတ္ထာ တထေဝ ရာဇာနံ သကိံ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ကီဠမာနံ သကိံ ဓမ္မံ သုဏန္တံ ဒိသွာ ‘‘တံ နိဿာယ ရညော ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၂။)ဉတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ပေါရာဏကရာဇာနော အာသင်္ကိတဗ္ဗံ အာသင်္ကိတွာ အတ္တနော ပုတ္တံ ‘အမှာကံ ဓူမကာလေ ရဇ္ဇံ ကာရေတူ’တိ ဧကမန္တေ အကံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တက္ကသိလာယံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယော အဟောသိ။ တဿ သန္တိကေ ဗာရာဏသိရညော ပုတ္တော ယဝကုမာရော နာမ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အနုယောဂံ ဒတွာ ဂန္တုကာမော တံ အာပုစ္ဆိ။ အာစရိယော ‘‘ပုတ္တံ နိဿာယ တဿ အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ အင်္ဂဝိဇ္ဇာဝသေန ဉတွာ ‘‘ဧတမဿ ဟရိဿာမီ’’တိ ဧကံ ဥပမံ ဥပဓာရေတုံ အာရဘိ။ တဒါ ပနဿ ဧကော အဿော အဟောသိ, တဿ ပါဒေ ဝဏော ဥဋ္ဌဟိ, တံ ဝဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ဂေဟေယေဝ ကရိံသု။ တဿာဝိဒူရေ ဧကော ဥဒပါနော အတ္ထိ။ အထေကာ မူသိကာ ဂေဟာ နိက္ခမိတွာ အဿဿ ပါဒေ ဝဏံ ခါဒတိ, အဿော ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော မူသိကံ ခါဒိတုံ အာဂတံ ပါဒေန ပဟရိတွာ မာရေတွာ ဥဒပါနေ ပါတေသိ။ အဿဂေါပကာ မူသိကံ အပဿန္တာ ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု မူသိကာ အာဂန္တွာ ဝဏံ ခါဒတိ, ဣဒါနိ န ပညာယတိ, ကဟံ နု ခေါ ဂတာ’’တိ ဝဒိံသု။
ဗောဓိသတ္တော တံ ကာရဏံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ‘‘အညေ အဇာနန္တာ ‘ကဟံ မူသိကာ ဂတာ’တိ ဝဒန္တိ, မူသိကာယ ပန မာရေတွာ ဥဒပါနေ ခိတ္တဘာဝံ အဟမေဝ ဇာနာမီ’’တိ ဣဒမေဝ ကာရဏံ ဥပမံ ကတွာ ပဌမံ ဂါထံ ဗန္ဓိတွာ ရာဇကုမာရဿ အဒါသိ။ သော အပရံ ဥပမံ ဥပဓာရေန္တော တမေဝ အဿံ ပရုဠှဝဏံ နိက္ခမိတွာ ဧကံ ယဝဝတ္ထုံ ဂန္တွာ ‘‘ယဝံ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဝတိစ္ဆိဒ္ဒေန မုခံ ပဝေသေန္တံ ဒိသွာ တမေဝ ကာရဏံ ဥပမံ ကတွာ ဒုတိယံ ဂါထံ ဗန္ဓိတွာ တဿ အဒါသိ။ တတိယဂါထံ ပန အတ္တနော ပညာဗလေနေဝ ဗန္ဓိတွာ တမ္ပိ တဿ ဒတွာ ‘‘တာတ, တွံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ သာယံ နှာနပေါက္ခရဏိံ ဂစ္ဆန္တော ယာဝ ဓုရသောပါနာ ပဌမံ ဂါထံ သဇ္ဈာယန္တော ဂစ္ဆေယျာသိ, တဝ နိဝသနပါသာဒံ ပဝိသန္တော ယာဝ သောပါနပါဒမူလာ ဒုတိယံ ဂါထံ သဇ္ဈာယန္တော ဂစ္ဆေယျာသိ, တတော ယာဝ သောပါနမတ္ထကာ တတိယံ ဂါထံ သဇ္ဈာယန္တော ဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပေသေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၃။)သော ကုမာရော ဂန္တွာ ဥပရာဇာ ဟုတွာ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, တဿေကော ပုတ္တော ဇာယိ။ သော သောဠသဝဿကာလေ ရဇ္ဇလောဘေန ‘‘ပိတရံ မာရေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပဋ္ဌာကေ အာဟ ‘‘မယှံ ပိတာ တရုဏော, အဟံ ဧတဿ ဓူမကာလံ ဩလောကေန္တော မဟလ္လကော ဘဝိဿာမိ ဇရာဇိဏ္ဏော, တာဒိသေ ကာလေ လဒ္ဓေနပိ ရဇ္ဇေန ကော အတ္ထော’’တိ။ တေ အာဟံသု ‘‘ဒေဝ, န သက္ကာ ပစ္စန္တံ ဂန္တွာ စောရတ္တံ ကာတုံ, တဝ ပိတရံ ကေနစိ ဥပါယေန မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အန္တောနိဝေသနေ ရညော သာယံ နှာနပေါက္ခရဏီသမီပံ ဂန္တွာ ‘‘ဧတ္ထ နံ မာရေဿာမီ’’တိ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ သာယံ မူသိကံ နာမ ဒါသိံ ‘‘ဂန္တွာ ပေါက္ခရဏီပိဋ္ဌိံ သောဓေတွာ ဧဟိ, နှာယိဿာမီ’’တိ ပေသေသိ။ သာ ဂန္တွာ ပေါက္ခရဏီပိဋ္ဌိံ သောဓေန္တီ ကုမာရံ ပဿိ။ ကုမာရော အတ္တနော ကမ္မဿ ပါကဋဘာဝဘယေန တံ ဒွိဓာ ဆိန္ဒိတွာ ပေါက္ခရဏိယံ ပါတေသိ။ ရာဇာ နှာယိတုံ အဂမာသိ။ သေသဇနော ‘‘အဇ္ဇာပိ မူသိကာ ဒါသီ န ပုနာဂစ္ဆတိ, ကုဟိံ ဂတာ ကတ္ထ ဂတာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ –
‘‘ကုဟိံ ဂတာ ကတ္ထ ဂတာ, ဣတိ လာလပ္ပတီ ဇနော၊
အဟမေဝေကော ဇာနာမိ, ဥဒပါနေ မူသိကာ ဟတာ’’တိ။ –
ပဌမံ ဂါထံ ဘဏန္တော ပေါက္ခရဏီတီရံ အဂမာသိ။
တတ္ထ ကုဟိံ ဂတာ ကတ္ထ ဂတာတိ အညမညဝေဝစနာနိ။ ဣတိ လာလပ္ပတီတိ ဧဝံ ဝိပ္ပလပတိ။ ဣတိ အယံ ဂါထာ ‘‘အဇာနန္တော ဇနော မူသိကာ ဒါသီ ကုဟိံ ဂတာတိ ဝိပ္ပလပတိ, ရာဇကုမာရေန ဒွိဓာ ဆိန္ဒိတွာ မူသိကာယ ပေါက္ခရဏိယံ ပါတိတဘာဝံ အဟမေဝ ဧကော ဇာနာမီ’’တိ ရညော အဇာနန္တဿေဝ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။
ကုမာရော ‘‘မယာ ကတကမ္မံ မယှံ ပိတရာ ဉာတ’’န္တိ ဘီတော ပလာယိတွာ တမတ္ထံ ဥပဋ္ဌာကာနံ အာရောစေသိ။ တေ သတ္တဋ္ဌဒိဝသစ္စယေန ပုန တံ အာဟံသု ‘‘ဒေဝ, သစေ ရာဇာ ဇာနေယျ, န တုဏှီ ဘဝေယျ, တက္ကဂါဟေန ပန တေန တံ ဝုတ္တံ ဘဝိဿတိ, မာရေဟိ န’’န္တိ။ သော ပုနေကဒိဝသံ ခဂ္ဂဟတ္ထော သောပါနပါဒမူလေ ဌတွာ ရညော အာဂမနကာလေ ဣတော စိတော စ ပဟရဏောကာသံ ဩလောကေသိ။ ရာဇာ –
‘‘ယဉ္စေတံ ဣတိ စီတိ စ, ဂဒြဘောဝ နိဝတ္တသိ၊
ဥဒပါနေ မူသိကံ ဟန္တွာ, ယဝံ ဘက္ခေတုမိစ္ဆသီ’’တိ။ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၄။)ဒုတိယံ ဂါထံ သဇ္ဈာယန္တော အဂမာသိ။ အယမ္ပိ ဂါထာ ‘‘ယသ္မာ တွံ ဣတိ စီတိ စ ဣတော စိတော စ ပဟရဏောကာသံ ဩလောကေန္တော ဂဒြဘောဝ နိဝတ္တသိ, တသ္မာ တံ ဇာနာမိ ‘ပုရိမဒိဝသေ ပေါက္ခရဏိယံ မူသိကံ ဒါသိံ ဟန္တွာ အဇ္ဇ မံ ယဝရာဇာနံ ဘက္ခေတုံ မာရေတုံ ဣစ္ဆသီ’’’တိ ရညော အဇာနန္တဿေဝ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။
ကုမာရော ‘‘ဒိဋ္ဌောမှိ ပိတရာ’’တိ ဥတြသ္တော ပလာယိ။ သော ပုန အဍ္ဎမာသမတ္တံ အတိက္ကမိတွာ ‘‘ရာဇာနံ ဒဗ္ဗိယာ ပဟရိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ ဧကံ ဒီဃဒဏ္ဍကံ ဒဗ္ဗိပဟရဏံ ဂဟေတွာ ဩလုမ္ဗိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ –
‘‘ဒဟရော စာသိ ဒုမ္မေဓ, ပဌမုပ္ပတ္တိကော သုသု၊
ဒီဃဉ္စေတံ သမာသဇ္ဇ, န တေ ဒဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။ –
တတိယံ ဂါထံ သဇ္ဈာယန္တော သောပါနပါဒမတ္ထကံ အဘိရုဟိ။
တတ္ထ ပဌမုပ္ပတ္တိကောတိ ပဌမဝယေန ဥပ္ပတ္တိတော ဥပေတော, ပဌမဝယေ ဌိတောတိ အတ္ထော။ သုသူတိ တရုဏော။ ဒီဃန္တိ ဒီဃဒဏ္ဍကံ ဒဗ္ဗိပဟရဏံ။ သမာသဇ္ဇာတိ ဂဟေတွာ, ဩလုမ္ဗိတွာ ဌိတောသီတိ အတ္ထော။ အယမ္ပိ ဂါထာ ‘‘ဒုမ္မေဓ, အတ္တနော ဝယံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န လဘိဿသိ, န တေ ဒါနိ နိလ္လဇ္ဇဿ ဇီဝိတံ ဒဿာမိ, မာရေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဆိန္ဒိတွာ သူလေယေဝ အာဝုဏာပေဿာမီ’’တိ ရညော အဇာနန္တဿေဝ ကုမာရံ သန္တဇ္ဇယမာနာ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။
သော တံ ဒိဝသံ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဇီဝိတံ မေ ဒေဟိ, ဒေဝါ’’တိ ရညော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ တံ တဇ္ဇေတွာ သင်္ခလိကာဟိ ဗန္ဓာပေတွာ ဗန္ဓနာဂါရေ ကာရေတွာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ အလင်္ကတရာဇာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘အမှာကံ အာစရိယော ဒိသာပါမောက္ခော ဗြာဟ္မဏော ဣမံ မယှံ အန္တရာယံ ဒိသွာ ဣမာ တိဿော ဂါထာ အဘာသီ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နာန္တလိက္ခဘဝနေန, နာင်္ဂပုတ္တပိနေန ဝါ၊
ပုတ္တေန ဟိ ပတ္ထယိတော, သိလောကေဟိ ပမောစိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၅။)‘‘သဗ္ဗံ သုတမဓီယေထ, ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမံ၊
သဗ္ဗဿ အတ္ထံ ဇာနေယျ, န စ သဗ္ဗံ ပယောဇယေ၊
ဟောတိ တာဒိသကော ကာလော, ယတ္ထ အတ္ထာဝဟံ သုတ’’န္တိ။
တတ္ထ နာန္တလိက္ခဘဝနေနာတိ အန္တလိက္ခဘဝနံ ဝုစ္စတိ ဒိဗ္ဗဝိမာနံ, အဟံ အဇ္ဇ အန္တလိက္ခဘဝနမ္ပိ န အာရုဠှော, တသ္မာ အန္တလိက္ခဘဝနေနာပိ အဇ္ဇ မရဏတော န ပမောစိတောမှိ။ နာင်္ဂပုတ္တပိနေန ဝါတိ အင်္ဂသရိက္ခကေန ဝါ ပုတ္တပိနေနပိ န ပမောစိတော။ ပုတ္တေန ဟိ ပတ္ထယိတောတိ အဟံ ပန အတ္တနော ပုတ္တေနေဝ အဇ္ဇ မာရေတုံ ပတ္ထိတော။ သိလောကေဟိ ပမောစိတောတိ သောဟံ အာစရိယေန ဗန္ဓိတွာ ဒိန္နာဟိ ဂါထာဟိ ပမောစိတော။
သုတန္တိ ပရိယတ္တိံ။ အဓီယေထာတိ ဂဏှေယျ သိက္ခေယျ။ ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမန္တိ ဟီနံ ဝါ ဟောတု ဥတ္တမံ ဝါ မဇ္ဈိမံ ဝါ, သဗ္ဗံ အဓီယိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒီပေတိ။ န စ သဗ္ဗံ ပယောဇယေတိ ဟီနံ မန္တံ ဝါ သိပ္ပံ ဝါ မဇ္ဈိမံ ဝါ န ပယောဇယေ, ဥတ္တမမေဝ ပယောဇယေယျာတိ အတ္ထော။ ယတ္ထ အတ္ထာဝဟံ သုတန္တိ ယသ္မိံ ကာလေ မဟောသဓပဏ္ဍိတဿ ကုမ္ဘကာရကမ္မကရဏံ ဝိယ ယံကိဉ္စိ သိက္ခိတသိပ္ပံ အတ္ထာဝဟံ ဟောတိ, တာဒိသောပိ ကာလော ဟောတိယေဝါတိ အတ္ထော။ အပရဘာဂေ ရညော အစ္စယေန ကုမာရော ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မူသိကဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၃၇၄] ၄။ စူဠဓနုဂ္ဂဟဇာတကဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာ မံ, ဘန္တေ, ဥက္ကဏ္ဌာပေတီ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထာ ‘‘ဧသာ ဘိက္ခု, ဣတ္ထီ န ဣဒါနေဝ တုယှံ အနတ္ထကာရိကာ, ပုဗ္ဗေပိ တေ ဧတံ နိဿာယ အသိနာ သီသံ ဆိန္န’’န္တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၆။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကတ္တံ ကာရေသိ။ တဒါ ဧကော ဗာရာဏသိဝါသီ ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဓနုကမ္မေ နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တော စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတော နာမ အဟောသိ။ အထဿ အာစရိယော ‘‘အယံ မယာ သဒိသံ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှီ’’တိ အတ္တနော ဓီတရံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဗာရာဏသိံ ဂမိဿာမီ’’တိ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကော ဝါရဏော ဧကံ ပဒေသံ သုညမကာသိ, တံ ဌာနံ အဘိရုဟိတုံ န ကောစိ ဥဿဟိ။ စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတော မနုဿာနံ ဝါရေန္တာနညေဝ ဘရိယံ ဂဟေတွာ အဋဝိမုခံ အဘိရုဟိ။ အထဿ အဋဝိမဇ္ဈေ ဝါရဏော ဥဋ္ဌဟိ, သော တံ ကုမ္ဘေ သရေန ဝိဇ္ဈိ။ သရော ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပစ္ဆာဘာဂေန နိက္ခမိ။ ဝါရဏော တတ္ထေဝ ပတိ, ဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတော တံ ဌာနံ ခေမံ ကတွာ ပုရတော အညံ အဋဝိံ ပါပုဏိ။ တတ္ထာပိ ပညာသ စောရာ မဂ္ဂံ ဟနန္တိ။ တမ္ပိ သော မနုဿေဟိ ဝါရိယမာနော အဘိရုယှ တေသံ စောရာနံ မိဂေ ဝဓိတွာ မဂ္ဂသမီပေ မံသံ ပစိတွာ ခါဒန္တာနံ ဌိတဋ္ဌာနံ ပါပုဏိ။
တဒါ တံ စောရာ အလင်္ကတပဋိယတ္တာယ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ ဥဿာဟံ ကရိံသု။ စောရဇေဋ္ဌကော ပုရိသလက္ခဏကုသလော, သော တံ ဩလောကေတွာဝ ‘‘ဥတ္တမပုရိသော အယ’’န္တိ ဉတွာ ဧကဿပိ ဥဋ္ဌဟိတုံ နာဒါသိ။ ဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတော ‘‘ဂစ္ဆ ‘အမှာကမ္ပိ ဧကံ မံသသူလံ ဒေထာ’တိ ဝတွာ မံသံ အာဟရာ’’တိ တေသံ သန္တိကံ ဘရိယံ ပေသေသိ။ သာ ဂန္တွာ ‘‘ဧကံ ကိရ မံသသူလံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ စောရဇေဋ္ဌကော ‘‘အနဂ္ဃေါ ပုရိသော’’တိ မံသသူလံ ဒါပေသိ။ စောရာ ‘‘အမှေဟိ ကိရ ပက္ကံ ခါဒိတ’’န္တိ အပက္ကမံသသူလံ အဒံသု။ ဓနုဂ္ဂဟော အတ္တာနံ သမ္ဘာဝေတွာ ‘‘မယှံ အပက္ကမံသသူလံ ဒဒန္တီ’’တိ စောရာနံ ကုဇ္ဈိ။ စောရာ ‘‘ကိံ အယမေဝေကော ပုရိသော, မယံ ဣတ္ထိယော’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ဓနုဂ္ဂဟော ဧကူနပညာသ ဇနေ ဧကူနပညာသကဏ္ဍေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ပါတေသိ။ စောရဇေဋ္ဌကံ ဝိဇ္ဈိတုံ ကဏ္ဍံ နာဟောသိ။ တဿ ကိရ ကဏ္ဍနာဠိယံ သမပဏ္ဏာသယေဝ ကဏ္ဍာနိ။ တေသု ဧကေန ဝါရဏံ ဝိဇ္ဈိ, ဧကူနပညာသကဏ္ဍေဟိ စောရေ ဝိဇ္ဈိတွာ စောရဇေဋ္ဌကံ ပါတေတွာ တဿ ဥရေ နိသိန္နော ‘‘သီသမဿ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဘရိယာယ ဟတ္ထတော အသိံ အာဟရာပေသိ။ သာ တင်္ခဏညေဝ စောရဇေဋ္ဌကေ လောဘံ ကတွာ စောရဿ ဟတ္ထေ ထရုံ, သာမိကဿ ဟတ္ထေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၇။)ဓာရံ ဌပေသိ။ စောရော ထရုဒဏ္ဍံ ပရာမသိတွာ အသိံ နီဟရိတွာ ဓနုဂ္ဂဟဿ သီသံ ဆိန္ဒိ။
သော တံ ဃာတေတွာ ဣတ္ထိံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ဇာတိဂေါတ္တံ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ ဓီတာမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကထံ တွံ ဣမိနာ လဒ္ဓါ’’တိ။ မယှံ ပိတာ ‘‘အယံ မယာ သဒိသံ ကတွာ သိပ္ပံ သိက္ခီ’’တိ တုဿိတွာ ဣမဿ မံ အဒါသိ, သာဟံ တယိ သိနေဟံ ကတွာ အတ္တနော ကုလဒတ္တိယံ သာမိကံ မာရာပေသိန္တိ။ စောရဇေဋ္ဌကော ‘‘ကုလဒတ္တိယံ တာဝေသာ သာမိကံ မာရေသိ, အညံ ပနေကံ ဒိသွာ မမ္ပိ ဧဝမေဝံ ကရိဿတိ, ဣမံ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ကုန္နဒိံ ဥတ္တာနတလံ တင်္ခဏောဒကပူရံ ဒိသွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣမိဿံ နဒိယံ သုသုမာရာ ကက္ခဠာ, ကိံ ကရောမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, သဗ္ဗံ အာဘရဏဘဏ္ဍံ မမ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ပရတီရံ နေတွာ ပုန အာဂန္တွာ မံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သဗ္ဗံ အာဘရဏဘဏ္ဍံ အာဒါယ နဒိံ ဩတရိတွာ တရန္တော ဝိယ ပရတီရံ ပတွာ တံ ဆဍ္ဍေတွာ ပါယာသိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ, ကိံ မံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝိယ ဂစ္ဆသိ, ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ, ဧဟိ မမ္ပိ အာဒါယ ဂစ္ဆာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သမာဒါယ, ပါရံ တိဏ္ဏောသိ ဗြာဟ္မဏ၊
ပစ္စာဂစ္ဆ လဟုံ ခိပ္ပံ, မမ္ပိ တာရေဟိ ဒါနိတော’’တိ။
တတ္ထ လဟုံ ခိပ္ပန္တိ လဟုံ ပစ္စာဂစ္ဆ, ခိပ္ပံ မမ္ပိ တာရေဟိ ဒါနိ ဣတောတိ အတ္ထော။
စောရော တံ သုတွာ ပရတီရေ ဌိတောယေဝ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အသန္ထုတံ မံ စိရသန္ထုတေန, နိမီနိ ဘောတီ အဓုဝံ ဓုဝေန၊
မယာပိ ဘောတီ နိမိနေယျ အညံ, ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿ’’န္တိ။
သာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ –
စောရော ပန ‘‘ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿံ, တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ ဝတွာ တဿာ ဝိရဝန္တိယာဝ အာဘရဏဘဏ္ဍိကံ အာဒါယ ပလာတော။ တတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၈။)သာ ဗာလာ အတြိစ္ဆတာယ ဧဝရူပံ ဗျသနံ ပတ္တာ အနာထာ ဟုတွာ အဝိဒူရေ ဧကံ ဧဠဂလာဂုမ္ဗံ ဥပဂန္တွာ ရောဒမာနာ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ လောကံ ဩလောကေန္တော တံ အတြိစ္ဆတာဟတံ သာမိကာ စ ဇာရာ စ ပရိဟီနံ ရောဒမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ နိဂ္ဂဏှိတွာ လဇ္ဇာပေတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ မာတလိဉ္စ ပဉ္စသိခဉ္စ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ နဒီတီရေ ဌတွာ ‘‘မာတလိ, တွံ မစ္ဆော ဘဝ, ပဉ္စသိခ တွံ သကုဏော ဘဝ, အဟံ ပန သိင်္ဂါလော ဟုတွာ မုခေန မံသပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဧတိဿာ သမ္မုခဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမိ, တွံ မယိ တတ္ထ ဂတေ ဥဒကတော ဥလ္လင်္ဃိတွာ မမ ပုရတော ပတ, အထာဟံ မုခေန ဂဟိတမံသပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ မစ္ဆံ ဂဟေတုံ ပက္ခန္ဒိဿာမိ, တသ္မိံ ခဏေ တွံ, ပဉ္စသိခ, တံ မံသပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတ, တွံ မာတလိ, ဥဒကေ ပတာ’’တိ အာဏာပေသိ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ, မာတလိ, မစ္ဆော အဟောသိ, ပဉ္စသိခေါ သကုဏော အဟောသိ။ သက္ကော သိင်္ဂါလော ဟုတွာ မံသပိဏ္ဍံ မုခေနာဒါယ တဿာ သမ္မုခဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ မစ္ဆော ဥဒကာ ဥပ္ပတိတွာ သိင်္ဂါလဿ ပုရတော ပတိ။ သော မုခေန ဂဟိတမံသပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ မစ္ဆဿတ္ထာယ ပက္ခန္ဒိ။ မစ္ဆော ဥပ္ပတိတွာ ဥဒကေ ပတိ, သကုဏော မံသပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိ, သိင်္ဂါလော ဥဘောပိ အလဘိတွာ ဧဠဂလာဂုမ္ဗံ ဩလောကေန္တော ဒုမ္မုခေါ နိသီဒိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ အတြိစ္ဆတာဟတော နေဝ မံသံ, န မစ္ဆံ လဘီ’’တိ ကုဋံ ဘိန္ဒန္တီ ဝိယ မဟာဟသိတံ ဟသိ။ တံ သုတွာ သိင်္ဂါလော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာယံ ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ, ကရောတိ အဟုဟာသိယံ၊
နယီဓ နစ္စဂီတံ ဝါ, တာဠံ ဝါ သုသမာဟိတံ၊
အနမှိကာလေ သုသောဏိ, ကိန္နု ဇဂ္ဃသိ သောဘနေ’’တိ။
တတ္ထ ကာယန္တိ ကာ အယံ။ ဧဠဂလာဂုမ္ဗေတိ ကမ္ဗောဇိဂုမ္ဗေ။ အဟုဟာသိယန္တိ ဒန္တဝိဒံသကံ မဟာဟသိတံ ဝုစ္စတိ, တံ ကာ ဧသာ ဧတသ္မိံ ဂုမ္ဗေ ကရောတီတိ ပုစ္ဆတိ။ နယီဓ နစ္စဂီတံ ဝါတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကဿစိ နစ္စန္တဿ နစ္စံ ဝါ ဂါယန္တဿ ဂီတံ ဝါ ဟတ္ထေ သုသမာဟိတေ ကတွာ ဝါဒေန္တဿ သုသမာဟိတံ ဟတ္ထတာဠံ ဝါ နတ္ထိ, ကံ ဒိသွာ တွံ ဟသေယျာသီတိ ဒီပေတိ။ အနမှိကာလေတိ ရောဒနကာလေ။ သုသောဏီတိ သုန္ဒရသောဏိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၉။)ကိံ နု ဇဂ္ဃသီတိ ကေန ကာရဏေန တွံ ရောဒိတုံ ယုတ္တကာလေ အရောဒမာနာဝ မဟာဟသိတံ ဟသသိ။ သောဘနေတိ တံ ပသံသန္တော အာလပတိ။
တံ သုတွာ သာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သိင်္ဂါလ ဗာလ ဒုမ္မေဓ, အပ္ပပညောသိ ဇမ္ဗုက၊
ဇီနော မစ္ဆဉ္စ ပေသိဉ္စ, ကပဏော ဝိယ ဈာယသီ’’တိ။
တတ္ထ ဇီနောတိ ဇာနိပ္ပတ္တော ဟုတွာ။ ပေသိန္တိ မံသပေသိံ။ ကပဏော ဝိယ ဈာယသီတိ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ပရာဇိတော ကပဏော ဝိယ ဈာယသိ သောစသိ စိန္တေသိ။
တတော သိင်္ဂါလော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုဒဿံ ဝဇ္ဇမညေသံ, အတ္တနော ပန ဒုဒ္ဒသံ၊
ဇီနာ ပတိဉ္စ ဇာရဉ္စ, မညေ တွညေဝ ဈာယသီ’’တိ။
တတ္ထ တွညေဝ ဈာယသီတိ ပါပဓမ္မေ ဒုဿီလေ အဟံ တာဝ မမ ဂေါစရံ န လဘိဿာမိ, တွံ ပန အတြိစ္ဆတာယ ဟတာ တံမုဟုတ္တဒိဋ္ဌကေ စောရေ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ တဉ္စ ဇာရံ ကုလဒတ္တိယဉ္စ ပတိံ ဇီနာ, မံ ဥပါဒါယ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန ကပဏတရာ ဟုတွာ ဈာယသိ ရောဒသိ ပရိဒေဝသီတိ လဇ္ဇာပေတွာ ဝိပ္ပကာရံ ပါပေန္တော မဟာသတ္တော ဧဝမာဟ။
‘‘ဧဝမေတံ မိဂရာဇ, ယထာ ဘာသသိ ဇမ္ဗုက၊
သာ နူနာဟံ ဣတော ဂန္တွာ, ဘတ္တု ဟေဿံ ဝသာနုဂါ’’တိ။
တတ္ထ နူနာတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ သာ အဟံ ဣတော ဂန္တွာ ပုန အညံ ဘတ္တာရံ လဘိတွာ ဧကံသေနေဝ တဿ ဘတ္တု ဝသာနုဂါ ဝသဝတ္တိနီ ဘဝိဿာမီတိ။
အထဿာ အနာစာရာယ ဒုဿီလာယ ဝစနံ သုတွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ယော ဟရေ မတ္တိကံ ထာလံ, ကံသထာလမ္ပိ သော ဟရေ၊
ကတံယေဝ တယာ ပါပံ, ပုနပေဝံ ကရိဿသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၀။)တဿတ္ထော – အနာစာရေ ကိံ ကထေသိ, ယော မတ္တိကံ ထာလံ ဟရတိ, သုဝဏ္ဏထာလရဇတထာလာဒိပ္ပဘေဒံ ကံသထာလမ္ပိ သော ဟရတေဝ, ဣဒဉ္စ တယာ ပါပံ ကတမေဝ, န သက္ကာ တဝ သဒ္ဓါတုံ, သာ တွံ ပုနပိ ဧဝံ ကရိဿသိယေဝါတိ။ ဧဝံ သော တံ လဇ္ဇာပေတွာ ဝိပ္ပကာရံ ပါပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ဓနုဂ္ဂဟော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အဟောသိ, သာ ဣတ္ထီ ပုရာဏဒုတိယိကာ, သက္ကော ဒေဝရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
စူဠဓနုဂ္ဂဟဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
ဣဒါနိ ခေါမှီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ လောလဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ လောလဝတ္ထု အနေကသော ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ တံ ပန သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု, လောလော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ လောလောသိ, လောလတာယ ပန ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ပါရာဝတယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော မဟာနသေ နီဠပစ္ဆိယံ ဝသတိ။ အထေကော ကာကော မစ္ဆမံသလုဒ္ဓေါ တေန သဒ္ဓိံ မေတ္တိံ ကတွာ တတ္ထေဝ ဝသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဗဟုံ မစ္ဆမံသံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ ခါဒိဿာမီ’’တိ နိတ္ထုနန္တော နီဠပစ္ဆိယံယေဝ နိပဇ္ဇိတွာ ပါရာဝတေန ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ဂေါစရာယ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘အဇီရကေန နိပန္နောမှိ, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ဝတွာ တသ္မိံ ဂတေ ‘‘ဂတော မေ ပစ္စာမိတ္တကဏ္ဋကော, ဣဒါနိ ယထာရုစိ မစ္ဆမံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၁။)‘‘ဣဒါနိ ခေါမှိ သုခိတော အရောဂေါ, နိက္ကဏ္ဋကော နိပ္ပတိတော ကပေါတော၊
ကာဟာမိ ဒါနီ ဟဒယဿ တုဋ္ဌိံ, တထာ ဟိ မံ မံသသာကံ ဗလေတီ’’တိ။
တတ္ထ နိပ္ပတိတောတိ နိဂ္ဂတော။ ကပေါတောတိ ပါရာဝတော။ ကာဟာမိ ဒါနီတိ ကရိဿာမိ ဒါနိ။ တထာ ဟိ မံ မံသသာကံ ဗလေတီတိ တထာ ဟိ မံသဉ္စ အဝသေသံ သာကဉ္စ မယှံ ဗလံ ကရောတိ, ဥဋ္ဌေဟိ ခါဒါတိ ဝဒမာနံ ဝိယ ဥဿာဟံ မမံ ကရောတီတိ အတ္ထော။
သော ဘတ္တကာရကေ မစ္ဆမံသံ ပစိတွာ မဟာနသာ နိက္ခမ္မ သရီရတော သေဒံ ပဝါဟေန္တေ ပစ္ဆိတော နိက္ခမိတွာ ရသကရောဋိယံ နိလီယိတွာ ‘‘ကိရိ ကိရီ’’တိ သဒ္ဒမကာသိ။ ဘတ္တကာရကော ဝေဂေနာဂန္တွာ ကာကံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပတ္တာနိ လုဉ္ဇိတွာ အလ္လသိင်္ဂီဝေရဉ္စ သိဒ္ဓတ္ထကေ စ ပိသိတွာ လသုဏံ ပူတိတက္ကေန မဒ္ဒိတွာ သကလသရီရံ မက္ခေတွာ ဧကံ ကဌလံ ဃံသိတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ သုတ္တကေန တဿ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ နီဠပစ္ဆိယံယေဝ တံ ပက္ခိပိတွာ အဂမာသိ။ ပါရာဝတော အာဂန္တွာ တံ ဒိသွာ ‘‘ကာ ဧသာ ဗလာကာ မမ သဟာယဿ ပစ္ဆိယံ နိပန္နာ, စဏ္ဍော ဟိ သော အာဂန္တွာ ဃာတေယျာပိ န’’န္တိ ပရိဟာသံ ကရောန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာယံ ဗလာကာ သိခိနီ, စောရီ လင်္ဃိပိတာမဟာ၊
ဩရံ ဗလာကေ အာဂစ္ဆ, စဏ္ဍော မေ ဝါယသော သခါ’’တိ။
သာ ဟေဋ္ဌာ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၀) ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
တံ သုတွာ ကာကော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလဉှိ တေ ဇဂ္ဃိတာယေ, မမံ ဒိသွာန ဧဒိသံ၊
ဝိလူနံ သူဒပုတ္တေန, ပိဋ္ဌမဏ္ဍေန မက္ခိတ’’န္တိ။
တတ္ထ အလန္တိ ပဋိသေဓတ္ထေ နိပါတော။ ဇဂ္ဃိတာယေတိ ဟသိတုံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒါနိ မံ ဧဒိသံ ဧဝံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ ဒိသွာ တဝ အလံ ဟသိတုံ, မာ ဧဒိသေ ကာလေ ပရိဟာသကေဠိံ ကရောဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၂။)သော ပရိဟာသကေဠိံ ကရောန္တောဝ ပုန စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုနှာတော သုဝိလိတ္တောသိ, အန္နပါနေန တပ္ပိတော၊
ကဏ္ဌေ စ တေ ဝေဠုရိယော, အဂမာ နု ကဇင်္ဂလ’’န္တိ။
တတ္ထ ကဏ္ဌေ စ တေ ဝေဠုရိယောတိ အယံ တေ ဝေဠုရိယမဏိပိ ကဏ္ဌေ ပိဠန္ဓော, တွံ ဧတ္တကံ ကာလံ အမှာကံ ဧတံ န ဒဿေသီတိ ကပါလံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ကဇင်္ဂလန္တိ ဣဓ ဗာရာဏသီယေဝ ‘‘ကဇင်္ဂလာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ ဣတော နိက္ခမိတွာ ကစ္စိ အန္တောနဂရံ ဂတောသီတိ ပုစ္ဆတိ။
တတော ကာကော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာ တေ မိတ္တော အမိတ္တော ဝါ, အဂမာသိ ကဇင်္ဂလံ၊
ပိဉ္ဆာနိ တတ္ထ လာယိတွာ, ကဏ္ဌေ ဗန္ဓန္တိ ဝဋ္ဋန’’န္တိ။
တတ္ထ ပိဉ္ဆာနီတိ ပတ္တာနိ။ တတ္ထ လာယိတွာတိ တသ္မိံ ဗာရာဏသိနဂရေ လုဉ္စိတွာ။ ဝဋ္ဋနန္တိ ကဌလိကံ။
တံ သုတွာ ပါရာဝတော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ပုနပါပဇ္ဇသီ သမ္မ, သီလဉှိ တဝ တာဒိသံ၊
န ဟိ မာနုသကာ ဘောဂါ, သုဘုဉ္ဇာ ဟောန္တိ ပက္ခိနာ’’တိ။
တတ္ထ ပုနပါပဇ္ဇသီတိ ပုနပိ ဧဝရူပံ အာပဇ္ဇိဿသိ။ ဧဝရူပဉှိ တေ သီလန္တိ။
ဣတိ နံ သော ဩဝဒိတွာ တတ္ထ အဝသိတွာ ပက္ခေ ပသာရေတွာ အညတ္ထ အဂမာသိ။ ကာကောပိ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ လောလဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ကာကော လောလဘိက္ခု အဟောသိ, ကပေါတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကပေါတဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
အဍ္ဎဝဂ္ဂေါ တတိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၃။)ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
မဏိကုဏ္ဍလ သုဇာတာ, ဝေနသာခဉ္စ ဩရဂံ၊
ဃဋံ ကောရဏ္ဍိ လဋုကိ, ဓမ္မပါလံ မိဂံ တထာ။
သုယောနန္ဒီ ဝဏ္ဏာရောဟ, သီလံ ဟိရီ ခဇ္ဇောပနံ၊
အဟိ ဂုမ္ဗိယ သာဠိယံ, တစသာရံ မိတ္တဝိန္ဒံ။
ပလာသဉ္စေဝ ဒီဃိတိ, မိဂပေါတက မူသိကံ၊
ဓနုဂ္ဂဟော ကပေါတဉ္စ, ဇာတကာ ပဉ္စဝီသတိ။
ပဉ္စကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၄။)၆။ ဆက္ကနိပါတော
၁။ အဝါရိယဝဂ္ဂေါ
မာသု ကုဇ္ဈ ဘူမိပတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ တိတ္ထနာဝိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဗာလော အဟောသိ အညာဏော, နေဝ သော ဗုဒ္ဓါဒီနံ ရတနာနံ, န အညေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဂုဏံ ဇာနာတိ, စဏ္ဍော ဖရုသော သာဟသိကော။ အထေကော ဇာနပဒေါ ဘိက္ခု ‘‘ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဂစ္ဆန္တော သာယံ အစိရဝတီတိတ္ထံ ပတွာ တံ ဧဝမာဟ ‘‘ဥပါသက, ပရတီရံ ဂမိဿာမိ, နာဝံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ဣဒါနိ အကာလော, ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသဿူ’’တိ။ ‘‘ဥပါသက, ဣဓ ကုဟိံ ဝသိဿာမိ, မံ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဧဟိ ရေ သမဏ, ဝဟာမီ’’တိ ထေရံ နာဝံ အာရောပေတွာ ဥဇုကံ အဂန္တွာ ဟေဋ္ဌာ နာဝံ နေတွာ ဥလ္လောဠံ ကတွာ တဿ ပတ္တစီဝရံ တေမေတွာ ကိလမေတွာ တီရံ ပတွာ အန္ဓကာရဝေလာယံ ဥယျောဇေသိ။ အထ သော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တံ ဒိဝသံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနဿ ဩကာသံ အလဘိတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရော ‘‘ကဒါ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဟိယျော, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘အထ ကသ္မာ အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ စဏ္ဍော ဖရုသော သာဟသိကော, ဣဒါနိ ပန တေန တွံ ကိလမိတော, ပုဗ္ဗေပေသ ပဏ္ဍိတေ ကိလမေသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ဟိမဝန္တေ ဖလာဖလေန ယာပေတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ဘိက္ခာယ ပါဝိသိ။ အထ နံ ရာဇင်္ဂဏပ္ပတ္တံ ရာဇာ ဒိသွာ တဿ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ အန္တေပုရံ အာနေတွာ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၅။)ဂဟေတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသာပေသိ, ဒေဝသိကံ ဥပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ တမေနံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ရညာ နာမ, မဟာရာဇ, စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ အပ္ပမတ္တေန ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယသမ္ပန္နေန ဟုတွာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဒေဝသိကံ ဩဝဒန္တော –
‘‘မာသု ကုဇ္ဈ ဘူမိပတိ, မာသု ကုဇ္ဈ ရထေသဘ၊
ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော, ရာဇာ ရဋ္ဌဿ ပူဇိတော။
‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ, နိန္နေ ဝါ ယဒိ ဝါ ထလေ၊
သဗ္ဗတ္ထ အနုသာသာမိ, မာသု ကုဇ္ဈ ရထေသဘာ’’တိ။ – ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ၊
တတ္ထ ရဋ္ဌဿ ပူဇိတောတိ ဧဝရူပေါ ရာဇာ ရဋ္ဌဿ ပူဇနီယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထ အနုသာသာမီတိ ဧတေသု ဂါမာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တောပါဟံ မဟာရာဇ, ဣမာယ ဧဝ အနုသိဋ္ဌိယာ တမနုသာသာမိ, ဧတေသု ဝါ ဂါမာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဧကသ္မိမ္ပိ ဧကသတ္တေပိ အနုသာသာမိ။ မာသု ကုဇ္ဈ ရထေသဘာတိ ဧဝမေဝါဟံ တံ အနုသာသာမိ, ရညာ နာမ ကုဇ္ဈိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိံကာရဏာ? ရာဇာနော နာမ ဝါစာဝုဓာ, တေသံ ကုဒ္ဓါနံ ဝစနမတ္တေနေဝ ဗဟူ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တီတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ရညော အာဂတာဂတဒိဝသေ ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။ ရာဇာ အနုသိဋ္ဌိယာ ပသန္နစိတ္တော မဟာသတ္တဿ သတသဟဿုဋ္ဌာနကံ ဧကံ ဂါမဝရံ အဒါသိ, ဗောဓိသတ္တော ပဋိက္ခိပိ။ ဣတိ သော တတ္ထေဝ ဒွါဒသသံဝစ္ဆရံ ဝသိတွာ ‘‘အတိစိရံ နိဝုတ္ထောမှိ, ဇနပဒစာရိကံ တာဝ စရိတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ ရညော အကထေတွာဝ ဥယျာနပါလံ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတ, ဥက္ကဏ္ဌိတရူပေါသ္မိ, ဇနပဒံ စရိတွာ အာဂမိဿာမိ, တွံ ရညော ကထေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကန္တော ဂင်္ဂါယ နာဝါတိတ္ထံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ အဝါရိယပိတာ နာမ နာဝိကော အဟောသိ။ သော ဗာလော နေဝ ဂုဏဝန္တာနံ ဂုဏံ ဇာနာတိ, န အတ္တနော အာယာပါယံ ဇာနာတိ, သော ဂင်္ဂံ တရိတုကာမံ ဇနံ ပဌမံ တာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝေတနံ ယာစတိ, ဝေတနံ အဒေန္တေဟိ သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရောန္တော အက္ကောသပ္ပဟာရေယေဝ ဗဟူ လဘတိ, အပ္ပံ လာဘံ, ဧဝရူပေါ အန္ဓဗာလော။ တံ သန္ဓာယ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၆။)‘‘အဝါရိယပိတာ နာမ, အဟု ဂင်္ဂါယ နာဝိကော၊
ပုဗ္ဗေ ဇနံ တာရေတွာန, ပစ္ဆာ ယာစတိ ဝေတနံ၊
တေနဿ ဘဏ္ဍနံ ဟောတိ, န စ ဘောဂေဟိ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။
တတ္ထ အဝါရိယပိတာ နာမာတိ အဝါရိယာ နာမ တဿ ဓီတာ, တဿာ ဝသေန အဝါရိယပိတာ နာမ ဇာတော။ တေနဿ ဘဏ္ဍနန္တိ တေန ကာရဏေန, တေန ဝါ ပစ္ဆာ ယာစိယမာနေန ဇနေန သဒ္ဓိံ တဿ ဘဏ္ဍနံ ဟောတိ။
ဗောဓိသတ္တော တံ နာဝိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အာဝုသော, ပရတီရံ မံ နေဟီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ သော အာဟ ‘‘သမဏ, ကိံ မေ နာဝါဝေတနံ ဒဿသီ’’တိ? ‘‘အာဝုသော, အဟံ ဘောဂဝဍ္ဎိံ အတ္ထဝဍ္ဎိံ ဓမ္မဝဍ္ဎိံ နာမ တေ ကထေဿာမီ’’တိ။ တံ သုတွာ နာဝိကော ‘‘ဓုဝံ ဧသ မယှံ ကိဉ္စိ ဒဿတီ’’တိ တံ ပရတီရံ နေတွာ ‘‘ဒေဟိ မေ နာဝါယ ဝေတန’’န္တိ အာဟ။ သော တဿ ‘‘သာဓု, အာဝုသော’’တိ ပဌမံ ဘောဂဝဍ္ဎိံ ကထေန္တော –
‘‘အတိဏ္ဏံယေဝ ယာစဿု, အပါရံ တာတ နာဝိက၊
အညော ဟိ တိဏ္ဏဿ မနော, အညော ဟောတိ ပါရေသိနော’’တိ။ – ဂါထမာဟ၊
တတ္ထ အပါရန္တိ တာတ, နာဝိက ပရတီရံ အတိဏ္ဏမေဝ ဇနံ ဩရိမတီရေ ဌိတညေဝ ဝေတနံ ယာစဿု, တတော လဒ္ဓဉ္စ ဂဟေတွာ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပစ္ဆာ မနုဿေ ပရတီရံ နေယျာသိ, ဧဝံ တေ ဘောဂဝဍ္ဎိ ဘဝိဿတိ။ အညော ဟိ တိဏ္ဏဿ မနောတိ တာတ နာဝိက, ပရတီရံ ဂတဿ အညော မနော ဘဝတိ, အဒတွာဝ ဂန္တုကာမော ဟောတိ။ ယော ပနေသ ပါရေသီ နာမ ပရတီရံ ဧသတိ, ပရတီရံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, သော အတိရေကမ္ပိ ဒတွာ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ဣတိ ပါရေသိနော အညော မနော ဟောတိ, တသ္မာ တွံ အတိဏ္ဏမေဝ ယာစေယျာသိ, အယံ တာဝ တေ ဘောဂါနံ ဝဍ္ဎိ နာမာတိ။
တံ သုတွာ နာဝိကော စိန္တေသိ ‘‘အယံ တာဝ မေ ဩဝါဒေါ ဘဝိဿတိ, ဣဒါနိ ပနေသ အညံ ကိဉ္စိ မယှံ ဒဿတီ’’တိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ တာဝ တေ, အာဝုသော, ဘောဂဝဍ္ဎိ, ဣဒါနိ အတ္ထဓမ္မဝဍ္ဎိံ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ ဩဝဒန္တော –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၇။)‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ, နိန္နေ ဝါ ယဒိ ဝါ ထလေ၊
သဗ္ဗတ္ထ အနုသာသာမိ, မာသု ကုဇ္ဈိတ္ထ နာဝိကာ’’တိ။ – ဂါထမာဟ၊
ဣတိဿ ဣမာယ ဂါထာယ အတ္ထဓမ္မဝဍ္ဎိံ ကထေတွာ ‘‘အယံ တေ အတ္ထဝဍ္ဎိ စ ဓမ္မဝဍ္ဎိ စာ’’တိ အာဟ။ သော ပန ဒန္ဓပုရိသော တံ ဩဝါဒံ န ကိဉ္စိ မညမာနော ‘‘ဣဒံ, သမဏ, တယာ မယှံ ဒိန္နံ နာဝါဝေတန’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘မယှံ ဣမိနာ ကမ္မံ နတ္ထိ, အညံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘အာဝုသော, ဣဒံ ဌပေတွာ မယှံ အညံ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အထ တွံ ကသ္မာ မမ နာဝံ အာရုဠှောသီ’’တိ တာပသံ ဂင်္ဂါတီရေ ပါတေတွာ ဥရေ နိသီဒိတွာ မုခမေဝဿ ပေါထေသိ။
သတ္ထာ ‘‘ဣတိ သော, ဘိက္ခဝေ, တာပသော ယံ ဩဝါဒံ ဒတွာ ရညော သန္တိကာ ဂါမဝရံ လဘိ, တမေဝ ဩဝါဒံ အန္ဓဗာလဿ နာဝိကဿ ကထေတွာ မုခပေါထနံ ပါပုဏိ, တသ္မာ ဩဝါဒံ ဒေန္တေန ယုတ္တဇနဿေဝ ဒါတဗ္ဗော, န အယုတ္တဇနဿာ’’တိ ဝတွာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တဒနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာယေဝါနုသာသနိယာ, ရာဇာ ဂါမဝရံ အဒါ၊
တာယေဝါနုသာသနိယာ, နာဝိကော ပဟရီ မုခ’’န္တိ။
တဿ တံ ပဟရန္တဿေဝ ဘရိယာ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ အာဂတာ ပါပပုရိသံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ, အယံ တာပသော နာမ ရာဇကုလူပကော, မာ ပဟရီ’’တိ အာဟ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘တွံ မေ ဣမံ ကူဋတာပသံ ပဟရိတုံ န ဒေသီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ တံ ပဟရိတွာ ပါတေသိ။ အထ ဘတ္တပါတိ ပတိတွာ ဘိဇ္ဇိ, တဿာ စ ပန ဂရုဂဗ္ဘာယ ဂဗ္ဘော ဘူမိယံ ပတိ။ အထ နံ မနုဿာ သမ္ပရိဝါရေတွာ ‘‘ပုရိသဃာတကစောရော’’တိ ဂဟေတွာ ဗန္ဓိတွာ ရညော ဒဿေသုံ။ ရာဇာ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ တဿ ရာဇာဏံ ကာရေသိ။ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဘတ္တံ ဘိန္နံ ဟတာ ဘရိယာ, ဂဗ္ဘော စ ပတိတော ဆမာ၊
မိဂေါဝ ဇာတရူပေန, န တေနတ္ထံ အဗန္ဓိ သူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၈။)တတ္ထ ဘတ္တံ ဘိန္နန္တိ ဘတ္တပါတိ ဘိန္နာ။ ဟတာတိ ပဟတာ။ ဆမာတိ ဘူမိယံ။ မိဂေါဝ ဇာတရူပေနာတိ ယထာ မိဂေါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ ဟိရညံ ဝါ မုတ္တာမဏိအာဒီနိ ဝါ မဒ္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တောပိ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇန္တောပိ တေန ဇာတရူပေန အတ္တနော အတ္ထံ ဝဍ္ဎေတုံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝမေဝ သော အန္ဓဗာလော ပဏ္ဍိတေဟိ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ သုတွာပိ အတ္တနော အတ္ထံ ဝဍ္ဎေတုံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗန္ဓိ သူတိ ဧတ္ထ အဗန္ဓိ သောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သ-ဩဣတိ ဣမေသံ ပဒါနဉှိ သူတိ သန္ဓိ ဟောတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ နာဝိကော ဣဒါနိ နာဝိကောဝ အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
အဝါရိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၃၇၇] ၂။ သေတကေတုဇာတကဝဏ္ဏနာ
မာ တာတ ကုဇ္ဈိ န ဟိ သာဓု ကောဓောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကုဟကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ, ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဥဒ္ဒါလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၄။၆၂ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိယံ ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော ဟုတွာ ပဉ္စသတေ မာဏဝေ မန္တေ ဝါစေသိ။ တေသံ ဇေဋ္ဌကော သေတကေတု နာမ ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တမာဏဝေါ, တဿ ဇာတိံ နိဿာယ မဟန္တော မာနော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ အညေဟိ မာဏဝေဟိ သဒ္ဓိံ နဂရာ နိက္ခမန္တော နဂရံ ပဝိသန္တံ ဧကံ စဏ္ဍာလံ ဒိသွာ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စဏ္ဍာလောဟမသ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ တဿ သရီရံ ပဟရိတွာ အာဂတဝါတဿ အတ္တနော သရီရေ ဖုသနဘယေန ‘‘နဿ, စဏ္ဍာလ, ကာဠကဏ္ဏီ, အဓောဝါတံ ယာဟီ’’တိ ဝတွာ ဝေဂေန တဿ ဥပရိဝါတံ အဂမာသိ။ စဏ္ဍာလော သီဃတရံ ဂန္တွာ တဿ ဥပရိဝါတေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော ‘‘နဿ ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ အက္ကောသိ ပရိဘာသိ။ တံ သုတွာ စဏ္ဍာလော ‘‘တွံ ကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၉။)‘‘ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါဟမသ္မီ’’တိ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ဟောတု, မယာ ပန ပုဋ္ဌပဉှံ ကထေတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘အာမ, သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သစေ န သက္ကောသိ, ပါဒန္တရေန တံ ဂမေမီ’’တိ။ သော အတ္တာနံ တက္ကေတွာ ‘‘ဂမေဟီ’’တိ အာဟ။
စဏ္ဍာလပုတ္တော တဿ ကထံ ပရိသံ ဂါဟာပေတွာ ‘‘မာဏဝ, ဒိသာ နာမ ကတရာ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒိသာ နာမ ပုရတ္ထိမာဒယော စတဿော ဒိသာ’’တိ။ စဏ္ဍာလော ‘‘နာဟံ တံ ဧတံ ဒိသံ ပုစ္ဆာမိ, တွံ ဧတ္တကမ္ပိ အဇာနန္တော မမ သရီရေ ပဟဋဝါတံ ဇိဂုစ္ဆသီ’’တိ တံ ခန္ဓဋ္ဌိကေ ဂဟေတွာ ဩနမေတွာ အတ္တနော ပါဒန္တရေန ဂမေသိ။ မာဏဝါ တံ ပဝတ္တိံ အာစရိယဿ အာစိက္ခိံသု။ တံ သုတွာ အာစရိယော ‘‘သစ္စံ ကိရ, တာတ, သေတကေတု စဏ္ဍာလေနာသိ ပါဒန္တရေန ဂမိတော’’တိ? ‘‘အာမ, အာစရိယ, သော မံ စဏ္ဍာလဒါသိပုတ္တော ဒိသာမတ္တမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ အတ္တနော ပါဒန္တရေန ဂမေသိ, ဣဒါနိ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗံ အဿ ဇာနိဿာမီတိ ကုဒ္ဓေါ စဏ္ဍာလပုတ္တံ အက္ကောသိ ပရိဘာသိ။ အထ နံ အာစရိယော ‘တာတ, သေတကေတု မာ တဿ ကုဇ္ဈိ, ပဏ္ဍိတော စဏ္ဍာလဒါသိပုတ္တော, န သော တံ ဧတံ ဒိသံ ပုစ္ဆတိ, အညံ ဒိသံ ပုစ္ဆိ, တယာ ပန ဒိဋ္ဌသုတဝိညာတတော အဒိဋ္ဌာသုတာဝိညာတမေဝ ဗဟုတရ’’န္တိ ဩဝဒန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မာ တာတ ကုဇ္ဈိ န ဟိ သာဓု ကောဓော, ဗဟုမ္ပိ တေ အဒိဋ္ဌမဿုတဉ္စ၊
မာတာ ပိတာ ဒိသတာ သေတကေတု, အာစရိယမာဟု ဒိသတံ ပသတ္ထာ။
‘‘အဂါရိနော အန္နဒပါနဝတ္ထဒါ, အဝှါယိကာ တမ္ပိ ဒိသံ ဝဒန္တိ၊
ဧသာ ဒိသာ ပရမာ သေတကေတု, ယံ ပတွာ ဒုက္ခီ သုခိနော ဘဝန္တီ’’တိ။
တတ္ထ န ဟိ သာဓု ကောဓောတိ ကောဓော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ အတ္ထာနတ္ထံ ဟိတာဟိတံ ဇာနိတုံ န ဒေတီတိ န သာဓု န လဒ္ဓကော။ ဗဟုမ္ပိ တေ အဒိဋ္ဌန္တိ တယာ စက္ခုနာ အဒိဋ္ဌံ သောတေန စ အဿုတမေဝ ဗဟုတရံ။ ဒိသတာတိ ဒိသာ။ မာတာပိတရော ပုတ္တာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၀။)ပုရိမတရံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပုရတ္ထိမဒိသာ နာမ ဇာတာတိ ဝဒတိ။ အာစရိယမာဟု ဒိသတံ ပသတ္ထာတိ အာစရိယာ ပန ဒက္ခိဏေယျတ္တာ ဒိသတံ ပသတ္ထာ ဒက္ခိဏာ ဒိသာတိ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာဟု ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ။
အဂါရိနောတိ ဂဟဋ္ဌာ။ အန္နဒပါနဝတ္ထဒါတိ အန္နဒါ, ပါနဒါ, ဝတ္ထဒါ စ။ အဝှါယိကာတိ ‘‘ဧထ ဒေယျဓမ္မံ ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ ပက္ကောသနကာ။ တမ္ပိ ဒိသံ ဝဒန္တီတိ တမ္ပိ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ဧကံ ဒိသံ ဝဒန္တိ။ ဣမိနာ စတုပစ္စယဒါယကာ ဂဟဋ္ဌာ ပစ္စယေ အပဒိသိတွာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ဥပဂန္တဗ္ဗတ္တာ ဧကာ ဒိသာ နာမာတိ ဒီပေတိ။ အပရော နယော – ယေ ဧတေ အဂါရိနော အန္နပါနဝတ္ထဒါ, တေသံ ဆကာမသဂ္ဂသမ္ပတ္တိဒါယကဋ္ဌေန ဥပရူပရိ အဝှါယနတော ယေ အဝှါယိကာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ, တမ္ပိ ဒိသံ ဝဒန္တိ, ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ဥပရိမဒိသံ နာမ ဝဒန္တီတိ ဒီပေတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘မာတာ ပိတာ ဒိသာ ပုဗ္ဗာ, အာစရိယာ ဒက္ခိဏာ ဒိသာ၊
ပုတ္တဒါရာ ဒိသာ ပစ္ဆာ, မိတ္တာမစ္စာ စ ဥတ္တရာ။
‘‘ဒါသကမ္မကရာ ဟေဋ္ဌာ, ဥဒ္ဓံ သမဏဗြာဟ္မဏာ၊
ဧတာ ဒိသာ နမဿေယျ, အလမတ္တော ကုလေ ဂိဟီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၃)၊
ဧသာ ဒိသာတိ ဣဒံ ပန နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇာတိအာဒိနာ ဟိ နာနပ္ပကာရေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတာ သတ္တာ ယံ ပတွာ နိဒ္ဒုက္ခာ သုခိနော ဘဝန္တိ, ဧသာ ဧဝ စ သတ္တေဟိ အဂတပုဗ္ဗာ ဒိသာ နာမ။ တေနေဝ စ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ပရမာ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သမတိတ္တိကံ အနဝသေသကံ, တေလပတ္တံ ယထာ ပရိဟရေယျ၊
ဧဝံ သစိတ္တမနုရက္ခေ, ပတ္ထယာနော ဒိသံ အဂတပုဗ္ဗ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၉၆)၊
ဧဝံ မဟာသတ္တော မာဏဝဿ ဒိသာ ကထေသိ။ သော ပန ‘‘စဏ္ဍာလေနမှိ ပါဒန္တရေန ဂမိတော’’တိ တသ္မိံ ဌာနေ အဝသိတွာ တက္ကသိလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၁။)ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ သန္တိကေ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာစရိယေန အနုညာတော တက္ကသိလတော နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗသမယသိပ္ပံ သိက္ခန္တော ဝိစရိ။ သော ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ တံ နိဿာယ ဝသန္တေ ပဉ္စသတေ တာပသေ ဒိသွာ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ယံ တေ ဇာနန္တိ သိပ္ပမန္တစရဏံ, တံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဂဏသတ္ထာ ဟုတွာ တေဟိ ပရိဝါရိတော ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခံ စရန္တော ရာဇင်္ဂဏံ အဂမာသိ။ ရာဇာ တာပသာနံ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဘောဇေတွာ တေ အတ္တနော ဥယျာနေ ဝသာပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ တာပသေ ပရိဝိသိတွာ ‘‘အဇ္ဇ သာယနှေ ဥယျာနံ ဂန္တွာ အယျေ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ အာဟ။
သေတကေတု ဥယျာနံ ဂန္တွာ တာပသေ သန္နိပါတေတွာ ‘‘မာရိသာ, အဇ္ဇ ရာဇာ အာဂမိဿတိ, ရာဇာနော စ နာမ သကိံ အာရာဓေတွာ ယာဝတာယုကံ သုခံ ဇီဝိတုံ သက္ကာ, အဇ္ဇ ဧကစ္စေ ဝဂ္ဂုလိဝတံ စရထ, ဧကစ္စေ ကဏ္ဋကသေယျံ ကပ္ပေထ, ဧကစ္စေ ပဉ္စာတပံ တပ္ပေထ, ဧကစ္စေ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနမနုယုဉ္ဇထ, ဧကစ္စေ ဥဒကောရောဟဏကမ္မံ ကရောထ, ဧကစ္စေ မန္တေ သဇ္ဈာယထာ’’တိ ဝိစာရေတွာ သယံ ပက္ကသာလဒွါရေ အပဿယပီဌကေ နိသီဒိတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏရင်္ဂသမုဇ္ဇလဝါသနံ ဧကံ ပေါတ္ထကံ ဝိစိတြဝဏ္ဏေ အာဓာရကေ ဌပေတွာ သုသိက္ခိတေဟိ စတူဟိ ပဉ္စဟိ မာဏဝေဟိ ပုစ္ဆိတေ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ ကထေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ အာဂန္တွာ တေ မိစ္ဆာတပံ ကရောန္တေ ဒိသွာ တုဋ္ဌော သေတကေတုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ခရာဇိနာ ဇဋိလာ ပင်္ကဒန္တာ, ဒုမ္မက္ခရူပါ ယေမေ ဇပ္ပန္တိ မန္တေ၊
ကစ္စိ နု တေ မာနုသကေ ပယောဂေ, ဣဒံ ဝိဒူ ပရိမုတ္တာ အပါယာ’’တိ။
တတ္ထ ခရာဇိနာတိ သခုရေဟိ အဇိနစမ္မေဟိ သမန္နာဂတာ။ ပင်္ကဒန္တာတိ ဒန္တကဋ္ဌဿ အခါဒနေန မလဂ္ဂဟိတဒန္တာ။ ဒုမ္မက္ခရူပါတိ အနဉ္ဇိတာမဏ္ဍိတလူခနိဝါသနပါရုပနာ မာလာဂန္ဓဝိလေပနဝဇ္ဇိတာ, ကိလိဋ္ဌရူပါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေမေ ဇပ္ပန္တီတိ ယေ ဣမေ မန္တေ သဇ္ဈာယန္တိ။ မာနုသကေ ပယောဂေတိ မနုဿေဟိ ကတ္တဗ္ဗပယောဂေ ဌိတာ။ ဣဒံ ဝိဒူ ပရိမုတ္တာ အပါယာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၂။)ဣမသ္မိံ ပယောဂေ ဌတွာ ဣမံ လောကံ ဝိဒိတွာ ပါကဋံ ကတွာ ‘‘ကစ္စိ ဧတေ ဣသယော စတူဟိ အပါယေဟိ မုတ္တာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။
တံ သုတွာ ပုရောဟိတော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရိတွ ရာဇ, ဗဟုဿုတော စေ န စရေယျ ဓမ္မံ၊
သဟဿဝေဒေါပိ န တံ ပဋိစ္စ, ဒုက္ခာ ပမုဉ္စေ စရဏံ အပတွာ’’တိ။
တတ္ထ ကရိတွာတိ ကတွာ။ စရဏန္တိ သဟ သီလေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာရာဇ, ‘‘အဟံ ဗဟုဿုတောမှီ’’တိ သဟဿဝေဒေါပိ စေ တိဝိဓံ သုစရိတဓမ္မံ န စရေယျ, ပါပါနေဝ ကရေယျ, သော တာနိ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကတွာ တံ ဗာဟုသစ္စံ ပဋိစ္စ သီလသမာပတ္တိသင်္ခါတံ စရဏံ အပ္ပတွာ ဒုက္ခာ န ပမုဉ္စေ, အပါယဒုက္ခတော န မုစ္စတေဝါတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တာပသေသု ပသာဒံ ဟရိ။ တတော သေတကေတု စိန္တေသိ ‘‘ဣမဿ ရညော တာပသေသု ပသာဒေါ ဥဒပါဒိ, တံ ပနေသ ပုရောဟိတော ဝါသိယာ ပဟရိတွာ ဝိယ ဆိန္ဒိ, မယာ ဧတေန သဒ္ဓိံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဟဿဝေဒေါပိ န တံ ပဋိစ္စ, ဒုက္ခာ ပမုဉ္စေ စရဏံ အပတွာ၊
မညာမိ ဝေဒါ အဖလာ ဘဝန္တိ, သသံယမံ စရဏမေဝ သစ္စ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သစေ သဟဿဝေဒေါပိ တံ ဗာဟုသစ္စံ ပဋိစ္စ စရဏံ အပ္ပတွာ အတ္တာနံ ဒုက္ခာ န ပမုဉ္စေ, ဧဝံ သန္တေ အဟံ မညာမိ ‘‘တယော ဝေဒါ အဖလာ ဟောန္တိ, သသီလံ သမာပတ္တိစရဏမေဝ သစ္စံ ဟောတီ’’တိ။
တံ သုတွာ ပုရောဟိတော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟေဝ ဝေဒါ အဖလာ ဘဝန္တိ, သသံယမံ စရဏမေဝ သစ္စံ၊
ကိတ္တိဉှိ ပပ္ပေါတိ အဓိစ္စ ဝေဒေ, သန္တိံ ပုဏေတိ စရဏေန ဒန္တော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၃။)တဿတ္ထော – တယော ဝေဒါ အဖလာ န ဘဝန္တိ, သသံယမံ စရဏမေဝ သစ္စံ သေယျံ ဥတ္တမံ ပဝရံ န ဟေဝ ဟောတိ။ ကိံကာရဏာ? ကိတ္တိဉှိ ပပ္ပေါတိ အဓိစ္စ ဝေဒေတိ တယော ဝေဒေ အဓိစ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ကိတ္တိမတ္တံ ယသမတ္တံ လာဘမတ္တံ လဘတိ, ဣတော ပရံ အညံ နတ္ထိ, တသ္မာ န တေ အဖလာ။ သန္တိံ ပုဏေတိ စရဏေန ဒန္တောတိ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ သမာပတ္တိပဒဋ္ဌာနံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော အစ္စန္တံ သန္တံ နိဗ္ဗာနံ နာမ တံ ဧတိ ပါပုဏာတိ။
ဣတိ ပုရောဟိတော သေတကေတုနော ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ တေ သဗ္ဗေ ဂိဟီ ကာရေတွာ ဖလကာဝုဓာနိ ဂါဟာပေတွာ မဟန္တတရကေ ကတွာ ရညော ဥပဋ္ဌာကေ ကာရေသိ။ အယံ ကိရ မဟန္တတရကာနံ ဝံသော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သေတကေတု ကုဟကဘိက္ခု အဟောသိ, စဏ္ဍာလော သာရိပုတ္တော, ရာဇာ အာနန္ဒော, ပုရောဟိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သေတကေတုဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
ပင်္ကော စ ကာမာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ကထိတမေဝ။
အတီတေ ရာဇဂဟနဂရေ မဂဓရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရောတိဿ နာမံ အကံသု။ တဿ ဇာတဒိဝသေယေဝ ပုရောဟိတဿပိ ပုတ္တော ဇာယိ, တဿ မုခံ အတိဝိယ သောဘတိ, တေနဿ ဒရီမုခေါတိ နာမံ အကံသု။ တေ ဥဘောပိ ရာဇကုလေယေဝ သံဝဍ္ဎာ အညမညံ ပိယသဟာယာ ဟုတွာ သောဠသဝဿကာလေ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘သဗ္ဗသမယသိပ္ပဉ္စ သိက္ခိဿာမ, ဒေသစာရိတ္တဉ္စ ဇာနိဿာမာ’’တိ ဂါမနိဂမာဒီသု စရန္တာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဒေဝကုလေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဗာရာဏသိံ ဘိက္ခာယ ပဝိသိံသု။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ ကုလေ ‘‘ဗြာဟ္မဏေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၄။)ဘောဇေတွာ ဝါစနကံ ဒဿာမာ’’တိ ပါယာသံ ပစိတွာ အာသနာနိ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ။ မနုဿာ တေ ဥဘောပိ ဘိက္ခာယ စရန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ အာဂတာ’’တိ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ မဟာသတ္တဿ အာသနေ သုဒ္ဓဝတ္ထံ ပညာပေသုံ, ဒရီမုခဿ အာသနေ ရတ္တကမ္ဗလံ။ ဒရီမုခေါ တံ နိမိတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ သဟာယော ဗာရာဏသိရာဇာ ဘဝိဿတိ, အဟံ သေနာပတီ’’တိ အညာသိ။ တေ တတ္ထ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝါစနကံ ဂဟေတွာ မင်္ဂလံ ဝတွာ နိက္ခမ္မ တံ ရာဇုယျာနံ အဂမံသု။ တတ္ထ မဟာသတ္တော မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ နိပဇ္ဇိ, ဒရီမုခေါ ပနဿ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။
တဒါ ဗာရာဏသိရညော မတဿ သတ္တမော ဒိဝသော ဟောတိ။ ပုရောဟိတော ရညော သရီရကိစ္စံ ကတွာ အပုတ္တကေ ရဇ္ဇေ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဖုဿရထံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဖုဿရထဝိဿဇ္ဇနကိစ္စံ မဟာဇနကဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၃ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဖုဿရထော နဂရာ နိက္ခမိတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝုတော အနေကသတေဟိ တူရိယေဟိ ဝဇ္ဇမာနေဟိ ဥယျာနဒွါရံ ပါပုဏိ။ ဒရီမုခေါ တူရိယသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘သဟာယဿ မေ ဖုဿရထော အာဂစ္ဆတိ, အဇ္ဇေဝေသ ရာဇာ ဟုတွာ မယှံ သေနာပတိဋ္ဌာနံ ဒဿတိ, ကော မေ ဃရာဝါသေနတ္ထော, နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ အနာမန္တေတွာဝ ဧကမန္တံ ဂန္တွာ ပဋိစ္ဆန္နေ အဋ္ဌာသိ။ ပုရောဟိတော ဥယျာနဒွါရေ ရထံ ဌပေတွာ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌော ဗောဓိသတ္တံ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ နိပန္နံ ဒိသွာ ပါဒေသု လက္ခဏာနိ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ပုညဝါ သတ္တော ဒွိသဟဿဒီပပရိဝါရာနံ စတုန္နမ္ပိ မဟာဒီပါနံ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ သမတ္ထော, ဓိတိ ပနဿ ကီဒိသာ’’တိ သဗ္ဗတူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှာပေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ပဗုဇ္ဈိတွာ မုခတော သာဋကံ အပနေတွာ မဟာဇနံ ဩလောကေတွာ ပုန သာဋကေန မုခံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ထောကံ နိပဇ္ဇိတွာ ပဿဒ္ဓဒရထော ဥဋ္ဌာယ သိလာပဋ္ဋေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ပုရောဟိတော ဇာဏုကေန ပတိဋ္ဌာယ ‘‘ဒေဝ, ရဇ္ဇံ တုမှာကံ ပါပုဏာတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အပုတ္တကံ ဘဏေ ရဇ္ဇ’’န္တိ။ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တေ တဿ ဥယျာနေယေဝ အဘိသေကံ အကံသု။ သော ယသမဟန္တတာယ ဒရီမုခံ အသရိတွာဝ ရထံ အဘိရုယှ မဟာဇနပရိဝုတော နဂရံ ပဝိသိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရာဇဒွါရေ ဌိတောဝ အမစ္စာနံ ဌာနန္တရာနိ ဝိစာရေတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၅။)တသ္မိံ ခဏေ ဒရီမုခေါ ‘‘သုညံ ဒါနိ ဥယျာန’’န္တိ အာဂန္တွာ မင်္ဂလသိလာယ နိသီဒိ, အထဿ ပုရတော ပဏ္ဍုပလာသံ ပတိ။ သော တသ္မိံယေဝ ပဏ္ဍုပလာသေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ တိလက္ခဏံ သမ္မသိတွာ ပထဝိံ ဥန္နာဒေန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တဿ တင်္ခဏညေဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ, ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရံ အာကာသတော ဩတရိတွာ သရီရေ ပဋိမုဉ္စိ။ တာဝဒေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရော ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဝဿသဋ္ဌိကတ္ထေရော ဝိယ ဟုတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, ယသမဟန္တတာယ ပန ယသေန ပမတ္တော ဟုတွာ စတ္တာလီသ ဝဿာနိ ဒရီမုခံ န သရိ, စတ္တာလီသေ ပန သံဝစ္ဆရေ အတီတေ တံ သရိတွာ ‘‘မယှံ သဟာယော ဒရီမုခေါ နာမ အတ္ထိ, ကဟံ နု ခေါ သော’’တိ တံ ဒဋ္ဌုကာမော အဟောသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ အန္တေပုရေပိ ပရိသမဇ္ဈေပိ ‘‘ကဟံ နု ခေါ မယှံ သဟာယော ဒရီမုခေါ, ယော မေ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ကထေတိ, မဟန္တမဿ ယသံ ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝံ တဿ ပုနပ္ပုနံ တံ သရန္တဿေဝ အညာနိ ဒသ သံဝစ္ဆရာနိ အတိက္ကန္တာနိ။
ဒရီမုခပစ္စေကဗုဒ္ဓေါပိ ပညာသဝဿစ္စယေန အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘မံ ခေါ သဟာယော သရတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဣဒါနိ သော မဟလ္လကော ပုတ္တဓီတာဒီဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော, ဂန္တွာ ဓမ္မံ ကထေတွာ ပဗ္ဗာဇေဿာမိ န’’န္တိ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေန အာဂန္တွာ ဥယျာနေ ဩတရိတွာ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ သိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ။ ဥယျာနပါလော တံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကုတော တုမှေ ဧထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရတော’’တိ။ ‘‘ကေ နာမ တုမှေ’’တိ? ‘‘ဒရီမုခပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ နာမာဟံ, အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ ရာဇာနံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ ဇာနာမိ, ဂိဟိကာလေ နော သဟာယော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ရာဇာ တုမှေ ဒဋ္ဌုကာမော, ကထေဿာမိ တဿ တုမှာကံ အာဂတဘာဝ’’န္တိ။ ‘‘ဂစ္ဆ ကထေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တုရိတတုရိတောဝ ဂန္တွာ တဿ သိလာပဋ္ဋေ နိသိန္နဘာဝံ ရညော ကထေသိ။ ရာဇာ ‘‘အာဂတော ကိရ မေ သဟာယော, ပဿိဿာမိ န’’န္တိ ရထံ အာရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘ကိံ, ဗြဟ္မဒတ္တ, ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, အဂတိဂမနံ န ဂစ္ဆသိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၆။)ဓနတ္ထာယ လောကံ န ပီဠေသိ, ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောသီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တ, မဟလ္လကောသိ, ဧတရဟိ ကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတုံ တေ သမယော’’တိ ဝတွာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပင်္ကော စ ကာမာ ပလိပေါ စ ကာမာ, ဘယဉ္စ မေတံ တိမူလံ ပဝုတ္တံ၊
ရဇော စ ဓူမော စ မယာ ပကာသိတာ, ဟိတွာ တုဝံ ပဗ္ဗဇ ဗြဟ္မဒတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ ပင်္ကောတိ ဥဒကေ ဇာတာနိ တိဏသေဝါလကုမုဒဂစ္ဆာဒီနိ အဓိပ္ပေတာနိ။ ယထာ ဟိ ဥဒကံ တရန္တံ တာနိ လဂ္ဂါပေန္တိ သဇ္ဇာပေန္တိ, တထာ သံသာရသာဂရံ တရန္တဿ ယောဂါဝစရဿ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သဗ္ဗေ ဝါ ပန ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာ လဂ္ဂါပနဝသေန ပင်္ကော နာမ။ ဣမသ္မိဉှိ ပင်္ကေ အာသတ္တာ ဝိသတ္တာ ဒေဝါပိ မနုဿာပိ တိရစ္ဆာနာပိ ကိလမန္တိ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ။ ပလိပေါ စ ကာမာတိ ပလိပေါ ဝုစ္စတိ မဟာကဒ္ဒမော, ယမှိ လဂ္ဂါ သူကရမိဂါဒယောပိ သီဟာပိ ဝါရဏာပိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ, ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာပိ တံသရိက္ခတာယ ‘‘ပလိပါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပညဝန္တောပိ ဟိ သတ္တာ တေသု ကာမေသု သကိံ လဂ္ဂကာလတော ပဋ္ဌာယ တေ ကာမေ ပဒါလေတွာ သီဃံ ဥဋ္ဌာယ အကိဉ္စနံ အပလိဗောဓံ ရမဏီယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂန္တုံ န သက္ကောန္တိ။ ဘယဉ္စ မေတန္တိ ဘယဉ္စ ဧတံ, မ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ တိမူလန္တိ တီဟိ မူလေဟိ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိယ အစလံ။ ဗလဝဘယဿေတံ နာမံ။ ပဝုတ္တန္တိ မဟာရာဇ, ဧတေ ကာမာ နာမ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဿ အတ္တာနုဝါဒဘယာဒိကဿ စေဝ ဒွတ္တိံသကမ္မကရဏဆနဝုတိရောဂဝသပ္ပဝတ္တဿ စ ဘယဿ ပစ္စယဋ္ဌေန ဗလဝဘယန္တိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ စေဝ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တေဟိ စ ပဝုတ္တံ ကထိတံ, ဒီပိတန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘယဉ္စ မေတန္တိ ဘယဉ္စ မယာ ဧတံ တိမူလံ ပဝုတ္တန္တိ ဧဝဉ္စေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောယေဝ။
ရဇော စ ဓူမော စာတိ ရဇဓူမသဒိသတ္တာ ‘‘ရဇော’’တိ စ ‘‘ဓူမော’’တိ စ မယာ ပကာသိတာ။ ယထာ ဟိ သုနှာတဿ သုဝိလိတ္တာလင်္ကတဿ ပုရိသဿ သရီရေ သုခုမရဇံ ပတိတံ, တံ သရီရံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ သောဘာရဟိတံ ကိလိဋ္ဌံ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ဣဒ္ဓိဗလေန အာကာသေန အာဂန္တွာ စန္ဒော ဝိယ စ သူရိယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၇။)ဝိယ စ လောကေ ပညာတာပိ သကိံ ကာမရဇဿ အန္တော ပတိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂုဏဝဏ္ဏဂုဏသောဘာဂုဏသုဒ္ဓီနံ ဥပဟတတ္တာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ သောဘာရဟိတာ ကိလိဋ္ဌာယေဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ ဓူမေန ပဟဋကာလတော ပဋ္ဌာယ သုပရိသုဒ္ဓါပိ ဘိတ္တိ ကာဠဝဏ္ဏာ ဟောတိ, ဧဝံ အတိပရိသုဒ္ဓညာဏာပိ ကာမဓူမေန ပဟဋကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂုဏဝိနာသပ္ပတ္တိယာ မဟာဇနမဇ္ဈေ ကာဠကာဝ ဟုတွာ ပညာယန္တိ။ ဣတိ ရဇဓူမသရိက္ခတာယ ဧတေ ကာမာ ‘‘ရဇော စ ဓူမော စာ’’တိ မယာ တုယှံ ပကာသိတာ, တသ္မာ ဣမေ ကာမေ ဟိတွာ တုဝံ ပဗ္ဗဇ ဗြဟ္မဒတ္တာတိ ရာဇာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ကိလေသေဟိ အတ္တနော ဗဒ္ဓဘာဝံ ကထေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂဓိတော စ ရတ္တော စ အဓိမုစ္ဆိတော စ, ကာမေသွဟံ ဗြာဟ္မဏ ဘိံသရူပံ၊
တံ နုဿဟေ ဇီဝိကတ္ထော ပဟာတုံ, ကာဟာမိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ ဂဓိတောတိ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထေန ဗဒ္ဓေါ။ ရတ္တောတိ ပကတိဇဟာပနေန ရာဂေန ရတ္တော။ အဓိမုစ္ဆိတောတိ အတိဝိယ မုစ္ဆိတော။ ကာမေသွဟန္တိ ဒုဝိဓေသုပိ ကာမေသု အဟံ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ဒရီမုခပစ္စေကဗုဒ္ဓံ အာလပတိ။ ဘိံသရူပန္တိ ဗလဝရူပံ။ တံ နုဿဟေတိ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ကာမံ န ဥဿဟာမိ န သက္ကောမိ။ ဇီဝိကတ္ထော ပဟာတုန္တိ ဣမာယ ဇီဝိကာယ အတ္ထိကော အဟံ တံ ကာမံ ပဟာတုံ န သက္ကောမီတိ ဝဒတိ။ ကာဟာမိ ပုညာနီတိ ဣဒါနိ ဒါနသီလဥပေါသထကမ္မသင်္ခါတာနိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနိ ဗဟူနိ ကရိဿာမီတိ။
ဧဝံ ကိလေသကာမော နာမေသ သကိံ အလ္လီနကာလတော ပဋ္ဌာယ အပနေတုံ န သက္ကောတိ, ယေန သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော မဟာပုရိသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏေ ကထိတေပိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ အာဟ။ ယောယံ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ အတ္တနိ သမ္ဘဝေန ဉာဏေန ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ ဝိစိနန္တော တတိယံ နေက္ခမ္မပါရမိံ ဒိသွာ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၈။)‘‘ဣမံ တွံ တတိယံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
နေက္ခမ္မပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာ အန္ဒုဃရေ ပုရိသော, စိရဝုတ္ထော ဒုခဋ္ဋိတော၊
န တတ္ထ ရာဂံ ဇနေတိ, မုတ္တိံယေဝ ဂဝေသတိ။
‘‘တထေဝ တွံ သဗ္ဗဘဝေ, ပဿ အန္ဒုဃရေ ဝိယ၊
နေက္ခမ္မာဘိမုခေါ ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။ –
ဧဝံ နေက္ခမ္မေ ဂုဏံ ပရိကိတ္တေသိ, သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝဏ္ဏံ ဝတွာ ‘‘ကိလေသေ ဆဍ္ဍေတွာ သမဏော ဟောဟီ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘နာဟံ ကိလေသေ ဆဍ္ဍေတွာ သမဏော ဘဝိတုံ သက္ကောမီ’’တိ ဝဒတိ။
ဣမသ္မိံ ကိရ လောကေ အဋ္ဌ ဥမ္မတ္တကာ နာမ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ ‘‘အဋ္ဌ ပုဂ္ဂလာ ဥမ္မတ္တကသညံ ပဋိလဘန္တိ, ကာမုမ္မတ္တကော လောဘဝသံ ဂတော, ကောဓုမ္မတ္တကော ဒေါသဝသံ ဂတော, ဒိဋ္ဌုမ္မတ္တကော ဝိပလ္လာသဝသံ ဂတော, မောဟုမ္မတ္တကော အညာဏဝသံ ဂတော, ယက္ခုမ္မတ္တကော ယက္ခဝသံ ဂတော, ပိတ္တုမ္မတ္တကော ပိတ္တဝသံ ဂတော, သုရုမ္မတ္တကော ပါနဝသံ ဂတော, ဗျသနုမ္မတ္တကော သောကဝသံ ဂတော’’တိ။ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဥမ္မတ္တကေသု မဟာသတ္တော ဣမသ္မိံ ဇာတကေ ကာမုမ္မတ္တကော ဟုတွာ လောဘဝသံ ဂတော ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏံ န အညာသိ။
ဧဝံ အနတ္ထကာရကံ ပန ဣမံ ဂုဏပရိဓံသကံ လောဘဇာတံ ကသ္မာ သတ္တာ ပရိမုဉ္စိတုံ န သက္ကောန္တီတိ? အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနေကာနိ ကပ္ပကောဋိသတသဟဿာနိ ဧကတော ဗန္ဓိတဘာဝေန။ ဧဝံ သန္တေပိ တံ ပဏ္ဍိတာ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ’’တိအာဒီနံ အနေကေသံ ပစ္စဝေက္ခဏာနံ ဝသေန ပဇဟန္တိ။ တေနေဝ ဒရီမုခပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ မဟာသတ္တေန ‘‘ပဗ္ဗဇိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဩဝဒန္တော ဒွေ ဂါထာ အာဟ။
‘‘ယော အတ္ထကာမဿ ဟိတာနုကမ္ပိနော, ဩဝဇ္ဇမာနော န ကရောတိ သာသနံ၊
ဣဒမေဝ သေယျော ဣတိ မညမာနော, ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၉။)‘‘သော ဃောရရူပံ နိရယံ ဥပေတိ, သုဘာသုဘံ မုတ္တကရီသပူရံ၊
သတ္တာ သကာယေ န ဇဟန္တိ ဂိဒ္ဓါ, ယေ ဟောန္တိ ကာမေသု အဝီတရာဂါ’’တိ။
တတ္ထ အတ္ထကာမဿာတိ ဝုဍ္ဎိကာမဿ။ ဟိတာနုကမ္ပိနောတိ ဟိတေန မုဒုစိတ္တေန အနုကမ္ပန္တဿ။ ဩဝဇ္ဇမာနောတိ ဩဝဒိယမာနော။ ဣဒမေဝ သေယျောတိ ယံ အတ္တနာ ဂဟိတံ အသေယျံ အနုတ္တမမ္ပိ သမာနံ, တံ ဣဒမေဝ သေယျော ဣတိ မညမာနော။ မန္ဒောတိ သော အညာဏပုဂ္ဂလော မာတုကုစ္ဆိယံ ဝါသံ နာတိက္ကမတိ, ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘံ ဥပေတိယေဝါတိ အတ္ထော။
သော ဃောရရူပန္တိ မဟာရာဇ, သော မန္ဒော တံ မာတုကုစ္ဆိံ ဥပေန္တော ဃောရရူပံ ဒါရုဏဇာတိကံ နိရယံ ဥပေတိ နာမ။ မာတုကုစ္ဆိ ဟိ နိရဿာဒဋ္ဌေန ဣဓ ‘‘နိရယော’’တိ ဝုတ္တော, ‘‘စတုကုဋ္ဋိကနိရယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘စတုကုဋ္ဋိကနိရယော နာမ ကတရော’’တိ ဝုတ္တေ မာတုကုစ္ဆိမေဝ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ ဟိ အပရာပရံ အာဓာဝနပရိဓာဝနံ ဟောတိယေဝ, တသ္မာ တံ ‘‘စတုကုဋ္ဋိကနိရယော’’တိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ, မာတုကုစ္ဆိယံ ပန နဝ ဝါ ဒသ ဝါ မာသေ စတူဟိပိ ပဿေဟိ ဣတော စိတော စ ဓာဝိတုံ နာမ န သက္ကာ, အတိသမ္ဗာဓေ ဩကာသေ စတုကောဋေန စတုသင်္ကုဋိတေနေဝ ဟုတွာ အစ္ဆိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဧသ ‘‘စတုကုဋ္ဋိကနိရယော’’တိ ဝုစ္စတိ။
သုဘာသုဘန္တိ သုဘာနံ အသုဘံ။ သုဘာနဉှိ သံသာရဘီရုကာနံ ယောဂါဝစရကုလပုတ္တာနံ မာတုကုစ္ဆိ ဧကန္တံ အသုဘသမ္မတော။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဇညံ ဇညသင်္ခါတံ, အသုစိံ သုစိသမ္မတံ၊
နာနာကုဏပပရိပူရံ, ဇညရူပံ အပဿတော။
‘‘ဓိရတ္ထုမံ အာတုရံ ပူတိကာယံ, ဇေဂုစ္ဆိယံ အဿုစိံ ဗျာဓိဓမ္မံ၊
ယတ္ထပ္ပမတ္တာ အဓိမုစ္ဆိတာ ပဇာ, ဟာပေန္တိ မဂ္ဂံ သုဂတူပပတ္တိယာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၃။၁၂၈-၁၂၉)၊
သတ္တာတိ အာသတ္တာ ဝိသတ္တာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ သကာယေ န ဇဟန္တီတိ တံ မာတုကုစ္ဆိံ န ပရိစ္စဇန္တိ။ ဂိဒ္ဓါတိ ဂဓိတာ။ ယေ ဟောန္တီတိ ယေ ကာမေသု အဝီတရာဂါ ဟောန္တိ, တေ ဧတံ ဂဗ္ဘဝါသံ န ဇဟန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၀။)ဧဝံ ဒရီမုခပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဂဗ္ဘဩက္ကန္တိမူလကဉ္စ, ပရိဟာရမူလကဉ္စ ဒုက္ခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနမူလကံ ဒဿေတုံ ဒိယဍ္ဎဂါထမာဟ။
‘‘မီဠှေန လိတ္တာ ရုဟိရေန မက္ခိတာ, သေမှေန လိတ္တာ ဥပနိက္ခမန္တိ၊
ယံ ယဉှိ ကာယေန ဖုသန္တိ တာဝဒေ, သဗ္ဗံ အသာတံ ဒုခမေဝ ကေဝလံ။
‘‘ဒိသွာ ဝဒါမိ န ဟိ အညတော သဝံ, ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဗဟုကံ သရာမီ’’တိ။
တတ္ထ မီဠှေန လိတ္တာတိ မဟာရာဇ, ဣမေ သတ္တာ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမန္တာ န စတုဇ္ဇာတိဂန္ဓေဟိ ဝိလိမ္ပိတွာ သုရဘိမာလံ ပိဠန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တိ, ပုရာဏဂူထေန ပန မက္ခိတာ ပလိဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ နိက္ခမန္တိ။ ရုဟိရေန မက္ခိတာတိ ရတ္တလောဟိတစန္ဒနာနုလိတ္တာပိ စ ဟုတွာ န နိက္ခမန္တိ, ရတ္တလောဟိတမက္ခိတာ ပန ဟုတွာ နိက္ခမန္တိ။ သေမှေန လိတ္တာတိ န စာပိ သေတစန္ဒနဝိလိတ္တာ နိက္ခမန္တိ, ဗဟလပိစ္ဆိလသေမှလိတ္တာ ပန ဟုတွာ နိက္ခမန္တိ။ ဣတ္ထီနဉှိ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနကာလေ ဧတာ အသုစိယော နိက္ခမန္တိ။ တာဝဒေတိ တသ္မိံ သမယေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ဣမေ သတ္တာ တသ္မိံ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနသမယေ ဧဝံ မီဠှာဒိလိတ္တာ နိက္ခမန္တာ ယံ ယံ နိက္ခမနမဂ္ဂပဒေသံ ဝါ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ဖုသန္တိ, တံ သဗ္ဗံ အသာတံ အမဓုရံ ကေဝလံ အသမ္မိဿံ ဒုက္ခမေဝ ဖုသန္တိ, သုခံ နာမ တေသံ တသ္မိံ သမယေ နတ္ထီတိ။
ဒိသွာ ဝဒါမိ န ဟိ အညတော သဝန္တိ မဟာရာဇ, အဟံ ဣမံ ဧတ္တကံ ဝဒန္တော န အညတော သဝံ, အညဿ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ တံ သုတွာ န ဝဒါမိ, အတ္တနော ပန ပစ္စေကဗောဓိဉာဏေန ဒိသွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဗဟုကန္တိ ဣဒံ အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓပဋိပါဋိသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဗဟုကံ သရာမိ, သတသဟဿကပ္ပါဓိကာနိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ သရာမီတိ။
ဣဒါနိ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ‘‘ဧဝံ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ရာဇာနံ သုဘာသိတကထာယ သင်္ဂဏှီ’’တိ ဝတွာ ဩသာနေ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၁။)‘‘စိတြာဟိ ဂါထာဟိ သုဘာသိတာဟိ, ဒရီမုခေါ နိဇ္ဈာပယိ သုမေဓ’’န္တိ။
တတ္ထ စိတြာဟီတိ အနေကတ္ထသန္နိဿိတာဟိ။ သုဘာသိတာဟီတိ သုကထိတာဟိ။ ဒရီမုခေါ နိဇ္ဈာပယိ သုမေဓန္တိ ဘိက္ခဝေ, သော ဒရီမုခပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ တံ သုမေဓံ သုန္ဒရပညံ ကာရဏာကာရဏဇာနနသမတ္ထံ ရာဇာနံ နိဇ္ဈာပေသိ သညာပေသိ, အတ္တနော ဝစနံ ဂဏှာပေသီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ကာမေသု ဒေါသံ ဒဿေတွာ အတ္တနော ဝစနံ ဂါဟာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇ ဝါ မာ ဝါ, မယာ ပန တုယှံ ကာမေသု အာဒီနဝေါ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စ အာနိသံသော ကထိတော, တွံ အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ သုဝဏ္ဏရာဇဟံသော ဝိယ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ဝလာဟကဂဗ္ဘံ မဒ္ဒန္တော နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ ဂတော။ မဟာသတ္တော ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသ္မိံ ဌပေတွာ နမဿမာနော တသ္မိံ ဒဿနဝိသယေ အတီတေ ဇေဋ္ဌပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ မဟာဇနဿ ရောဒန္တဿ ပရိဒေဝန္တဿ ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ တဒါ ရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဒရီမုခဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
ကာကောလာ ကာကသံဃာ စာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ အဂမာသိ။ မနုဿာ တဿ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ တံ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ အရညေ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ တတ္ထ ဝသာပေသုံ, အတိဝိယ စဿ သက္ကာရံ ကရိံသု။ အထေကေ သဿတဝါဒါ အာဂမံသု။ တေ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ထေရဿ ဝါဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သဿတဝါဒံ ဂဟေတွာ တေသညေဝ သက္ကာရံ ကရိံသု။ တတော ဥစ္ဆေဒဝါဒါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၂။)အာဂမံသု တေ သဿတဝါဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥစ္ဆေဒဝါဒမေဝ ဂဏှိံသု။ အထညေ အစေလကာ အာဂမိံသု။ တေ ဥစ္ဆေဒဝါဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အစေလကဝါဒံ ဂဏှိံသု။ သော တေသံ ဂုဏာဂုဏံ အဇာနန္တာနံ မနုဿာနံ သန္တိကေ ဒုက္ခေန ဝသိတွာ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကတပဋိသန္ထာရော ‘‘ကဟံ ဝဿံဝုတ္ထောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပစ္စန္တံ နိဿာယ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘သုခံ ဝုတ္ထောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဘန္တေ, ဂုဏာဂုဏံ အဇာနန္တာနံ သန္တိကေ ဒုက္ခံ ဝုတ္ထောသ္မီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခု ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာပိ ဂုဏာဂုဏံ အဇာနန္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝသိံသု, တွံ အတ္တနော ဂုဏာဂုဏံ အဇာနနဋ္ဌာနေ ကသ္မာ ဝသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သုဝဏ္ဏဟံသယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ, ကနိဋ္ဌဘာတာပိဿ အတ္ထိ။ တေ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတေ ဝသန္တာ ဟိမဝန္တပဒေသေ သယံဇာတသာလိံ ခါဒန္တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ တတ္ထ စရိတွာ စိတ္တကူဋံ အာဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ နေရုံ နာမ ကဉ္စနပဗ္ဗတံ ဒိသွာ တဿ မတ္ထကေ နိသီဒိံသု။ တံ ပန ပဗ္ဗတံ နိဿာယ ဝသန္တာ သကုဏသံဃာ စတုပ္ပဒါ စ ဂေါစရဘူမိယံ နာနာဝဏ္ဏာ ဟောန္တိ, ပဗ္ဗတံ ပဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ တေ သဗ္ဗေ တဿောဘာသေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဟောန္တိ။ တံ ဒိသွာ ဗောဓိသတ္တဿ ကနိဋ္ဌော တံ ကာရဏံ အဇာနိတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ဘာတရာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကာကောလာ ကာကသံဃာ စ, မယဉ္စ ပတတံ ဝရာ၊
သဗ္ဗေဝ သဒိသာ ဟောမ, ဣမံ အာဂမ္မ ပဗ္ဗတံ။
‘‘ဣဓ သီဟာ စ ဗျဂ္ဃါ စ, သိင်္ဂါလာ စ မိဂါဓမာ၊
သဗ္ဗေဝ သဒိသာ ဟောန္တိ, အယံ ကော နာမ ပဗ္ဗတော’’တိ။
တတ္ထ ကာကောလာတိ ဝနကာကာ။ ကာကသံဃာတိ ပကတိကာကသံဃာ စ။ ပတတံ ဝရာတိ ပက္ခီနံ သေဋ္ဌာ။ သဒိသာ ဟောမာတိ သဒိသဝဏ္ဏာ ဟောမ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၃။)တဿ ဝစနံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမံ နေရူတိ ဇာနန္တိ, မနုဿာ ပဗ္ဗတုတ္တမံ၊
ဣဓ ဝဏ္ဏေန သမ္ပန္နာ, ဝသန္တိ သဗ္ဗပါဏိနော’’တိ။
တတ္ထ ဣဓ ဝဏ္ဏေနာတိ ဣမသ္မိံ နေရုပဗ္ဗတေ ဩဘာသေန ဝဏ္ဏသမ္ပန္နာ ဟုတွာ။
တံ သုတွာ ကနိဋ္ဌော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အမာနနာ ယတ္ထ သိယာ, အန္တာနံ ဝါ ဝိမာနနာ၊
ဟီနသမ္မာနနာ ဝါပိ, န တတ္ထ ဝိသတိံဝသေ။
‘‘ယတ္ထာလသော စ ဒက္ခော စ, သူရော ဘီရု စ ပူဇိယာ၊
န တတ္ထ သန္တော ဝသန္တိ, အဝိသေသကရေ နရေ။
‘‘နာယံ နေရု ဝိဘဇတိ, ဟီနဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ၊
အဝိသေသကရော နေရု, ဟန္ဒ နေရုံ ဇဟာမသေ’’တိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ အယမတ္ထော – ယတ္ထ သန္တာနံ ပဏ္ဍိတာနံ သီလသမ္ပန္နာနံ မာနနဿ အဘာဝေန အမာနနာ အဝမညနာ စ အဝမာနဝသေန ဝိမာနနာ ဝါ ဟီနာနံ ဝါ ဒုဿီလာနံ သမ္မာနနာ သိယာ, တတ္ထ နိဝါသေ န ဝသေယျ။ ပူဇိယာတိ ဧတေ ဧတ္ထ ဧကသဒိသာယ ပူဇာယ ပူဇနီယာ ဟောန္တိ, သမကံ သက္ကာရံ လဘန္တိ။ ဟီနဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပ္ပဒေသသီလာစာရဉာဏာဒီဟိ ဟီနေ စ မဇ္ဈိမေ စ ဥက္ကဋ္ဌေ စ အယံ န ဝိဘဇတိ။ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ ဇဟာမသေတိ ပရိစ္စဇာမ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဥဘောပိ တေ ဟံသာ ဥပ္ပတိတွာ စိတ္တကူဋမေဝ ဂတာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ကနိဋ္ဌဟံသော အာနန္ဒော အဟောသိ, ဇေဋ္ဌကဟံသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
နေရုဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၄။)֍ * [၃၈၀] ၅။ အာသင်္ကဇာတကဝဏ္ဏနာ
အာသာဝတီ နာမ လတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဣန္ဒြိယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၈။၆၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဥက္ကဏ္ဌာပိတောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာယ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ဧသာ ဣတ္ထီ တုယှံ အနတ္ထကာရိကာ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ ဧတံ နိဿာယ စတုရင်္ဂိနိသေနံ ဇဟိတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဝသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိဂါမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝသိ။ တသ္မိံ ကာလေ ဧကော ပုညသမ္ပန္နော သတ္တော တာဝတိံသဘဝနတော စဝိတွာ တသ္မိံ ဌာနေ ပဒုမသရေ ဧကသ္မိံ ပဒုမဂဗ္ဘေ ဒါရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, သေသပဒုမေသု ပုရာဏဘာဝံ ပတွာ ပတန္တေသုပိ တံ မဟာကုစ္ဆိကံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတေဝ။ တာပသော နဟာယိတုံ ပဒုမသရံ ဂတော တံ ဒိသွာ ‘‘အညေသု ပဒုမေသု ပတန္တေသုပိ ဣဒံ မဟာကုစ္ဆိကံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဥဒကသာဋကံ နိဝါသေတွာ ဩတရန္တော ဂန္တွာ တံ ပဒုမံ ဝိဝရိတွာ တံ ဒါရိကံ ဒိသွာ ဓီတုသညံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပဏ္ဏသာလံ အာနေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ သာ အပရဘာဂေ သောဠသဝဿိကာ ဟုတွာ အဘိရူပါ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ အတိက္ကန္တာ မာနုသကဝဏ္ဏံ, အပတ္တာ ဒေဝဝဏ္ဏံ။ တဒါ သက္ကော ဗောဓိသတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆတိ, သော တံ ဒါရိကံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော ဧသာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ လဒ္ဓနိယာမံ သုတွာ ‘‘ဣမိဿာ ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နိဝါသဋ္ဌာနံ ဝတ္ထာလင်္ကာရဘောဇနဝိဓာနံ, မာရိသာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ တဿာ ဝသနဋ္ဌာနဿ အာသန္နေ ဖလိကပါသာဒံ မာပေတွာ ဒိဗ္ဗသယနဒိဗ္ဗဝတ္ထာလင်္ကာရဒိဗ္ဗန္နပါနာနိ မာပေသိ။
သော ပါသာဒေါ တဿာ အဘိရုဟနကာလေ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာတိ, အဘိရုဠှကာလေ လင်္ဃိတွာ အာကာသေ တိဋ္ဌတိ။ သာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၅။)ဗောဓိသတ္တဿ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကုရုမာနာ ပါသာဒေ ဝသတိ။ တမေကော ဝနစရကော ဒိသွာ ‘‘အယံ, ဝေါ ဘန္တေ, ကိံ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓီတာ မေ’’တိ သုတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, မယာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဧဝရူပါ နာမ ဧကဿ တာပသဿ ဓီတာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ ရညော အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သော သဝနသံသဂ္ဂေန ဗဇ္ဈိတွာ ဝနစရကံ မဂ္ဂဒေသကံ ကတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသာပေတွာ ဝနစရကံ အာဒါယ အမစ္စဂဏပရိဝုတော အဿမပဒံ ပဝိသိတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘ဘန္တေ, ဣတ္ထိယော နာမ ဗြဟ္မစရိယဿ မလံ, တုမှာကံ ဓီတရံ အဟံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ပန ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတသ္မိံ ပဒုမေ’’တိ အာသင်္ကံ ကတွာ ဥဒကံ ဩတရိတွာ အာနီတဘာဝေန တဿာ ကုမာရိကာယ အာသင်္ကာတိ နာမံ အကာသိ။ သော တံ ရာဇာနံ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ ဥဇုကံ အဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမာယ ကုမာရိကာယ နာမံ ဇာနန္တော ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုမှေဟိ ကထိတေ ဉဿာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အဟံ တေ န ကထေမိ, တွံ အတ္တနော ပညာဗလေန နာမံ ဇာနန္တောဝ ဂဟေတွာ ယာဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘ကိန္နာမာ နု ခေါ ဧသာ’’တိ နာမံ ဥပဓာရေတိ။ သော ယာနိ ဒုဇ္ဇာနာနိ နာမာနိ, တာနိ ကိတ္တေတွာ ‘‘အသုကာ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ကထေတိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘န ဧဝံနာမာ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။
ရညော စ နာမံ ဥပဓာရေန္တဿ သံဝစ္ဆရော အတီတော။ တဒါ ဟတ္ထိအဿမနုဿေ သီဟာဒယော ဝါဠာ ဂဏှန္တိ, ဒီဃဇာတိကပရိပန္ထော ဟောတိ, မက္ခိကပရိပန္ထော ဟောတိ, သီတေန ကိလမိတွာ ဗဟူ မနုဿာ မရန္တိ။ အထ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကိံ မေ ဧတာယာ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ကထေတွာ ပါယာသိ။ အာသင်္ကာ ကုမာရိကာ တံ ဒိဝသံ ဖလိကဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေန္တီ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘မယံ တဝ နာမံ ဇာနိတုံ န သက္ကောမ, တွံ ဟိမဝန္တေယေဝ ဝသ, မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ, မဟာရာဇ, ဂစ္ဆန္တော မာဒိသံ ဣတ္ထိံ လဘိဿသိ, မမ ဝစနံ သုဏာဟိ, တာဝတိံသဒေဝလောကေ စိတ္တလတာဝနေ အာသာဝတီ နာမ လတာ အတ္ထိ, တဿာ ဖလဿ အဗ္ဘန္တရေ ဒိဗ္ဗပါနံ နိဗ္ဗတ္တံ, တံ ဧကဝါရံ ပိဝိတွာ စတ္တာရော မာသေ မတ္တာ ဟုတွာ ဒိဗ္ဗသယနေ သယန္တိ, သာ ပန ဝဿသဟဿေန ဖလတိ, သုရာသောဏ္ဍာ ဒေဝပုတ္တာ ‘ဣတော ဖလံ လဘိဿာမာ’တိ ဒိဗ္ဗပါနပိပါသံ အဓိဝါသေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၆။)ဝဿသဟဿံ နိဗဒ္ဓံ ဂန္တွာ တံ လတံ ‘အရောဂါ နု ခေါ’တိ ဩလောကေန္တိ, တွံ ပန ဧကသံဝစ္ဆရေနေဝ ဥက္ကဏ္ဌိတော, အာသာဖလဝတီ နာမ သုခါ, မာ ဥက္ကဏ္ဌီ’’တိ ဝတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာသာဝတီ နာမ လတာ, ဇာတာ စိတ္တလတာဝနေ၊
တဿာ ဝဿသဟဿေန, ဧကံ နိဗ္ဗတ္တတေ ဖလံ။
‘‘တံ ဒေဝါ ပယိရုပါသန္တိ, တာဝ ဒူရဖလံ သတိံ၊
အာသီသေဝ တုဝံ ရာဇ, အာသာ ဖလဝတီ သုခါ။
‘‘အာသီသတေဝ သော ပက္ခီ, အာသီသတေဝ သော ဒိဇော၊
တဿ စာသာ သမိဇ္ဈတိ, တာဝ ဒူရဂတာ သတီ၊
အာသီသေဝ တုဝံ ရာဇ, အာသာ ဖလဝတီ သုခါ’’တိ။
တတ္ထ အာသာဝတီတိ ဧဝံနာမိကာ။ သာ ဟိ ယသ္မာ တဿာ ဖလေ အာသာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဧတံ နာမံ လဘတိ။ စိတ္တလတာဝနေတိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ။ တသ္မိံ ကိရ ဥယျာနေ တိဏရုက္ခလတာဒီနံ ပဘာ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာနံ ဒေဝတာနံ သရီရဝဏ္ဏံ စိတ္တံ ကရောတိ, တေနဿ ‘‘စိတ္တလတာဝန’’န္တိ နာမံ ဇာတံ။ ပယိရုပါသန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပေန္တိ။ အာသီသေဝါတိ အာသီသာဟိယေဝ ပတ္ထေဟိယေဝ, မာ အာသစ္ဆေဒံ ကရောဟီတိ။
ရာဇာ တဿာ ကထာယ ဗဇ္ဈိတွာ ပုန အမစ္စေ သန္နိပါတာပေတွာ ဒသနာမကံ ကာရေတွာ နာမံ ဂဝေသန္တော အပရမ္ပိ သံဝစ္ဆရံ ဝသိ။ တဿာ ဒသနာမကမ္ပိ နာမံ နာဟောသိ, ‘‘အသုကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဗောဓိသတ္တော ပဋိက္ခိပတေဝ။ ပုန ရာဇာ ‘‘ကိံ မေ ဣမာယာ’’တိ တုရင်္ဂံ အာရုယှ ပါယာသိ။ သာပိ ပုန ဝါတပါနေ ဌတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ ‘‘တိဋ္ဌ တွံ, မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ ယာသိ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘တဝ နာမံ ဇာနိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ကသ္မာ နာမံ န ဇာနိဿသိ, အာသာ နာမ အသမိဇ္ဈနကာ နာမ နတ္ထိ, ဧကော ကိရ ဗကော ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတော အတ္တနာ ပတ္ထိတံ လဘိ, တွံ ကသ္မာ န လဘိဿသိ, အဓိဝါသေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ဧကော ကိရ ဗကော ဧကသ္မိံ ပဒုမသရေ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပတိတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ နိလီယိ။ သော တံ ဒိဝသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဣမသ္မိံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၇။)သုခံ နိသိန္နော, သစေ ဣတော အနောတရိတွာ ဧတ္ထေဝ နိသိန္နော ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဣမံ ဒိဝသံ ဝသေယျံ, ဘဒြကံ ဝတ အဿာ’’တိ။ အထ တံ ဒိဝသမေဝ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အသုရနိမ္မထနံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝိဿရိယံ လဒ္ဓါ စိန္တေသိ ‘မမ တာဝ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, အတ္ထိ နု ခေါ အညော ကောစိ အပရိပုဏ္ဏမနောရထော’တိ ဥပဓာရေန္တော တံ ဒိသွာ ‘ဣမဿ မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေဿာမီ’တိ ဗကဿ နိသိန္နဋ္ဌာနတော အဝိဒူရေ ဧကာ နဒီ အတ္ထိ, တံ နဒိံ ဩဃပုဏ္ဏံ ကတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေန ပေသေသိ။ သောပိ ဗကော တတ္ထေဝ နိသိန္နော မစ္ဆေ ခါဒိတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ တံ ဒိဝသံ တတ္ထေဝ ဝသိ, ဥဒကမ္ပိ ဘဿိတွာ ဂတံ။ ‘‘ဧဝံ, မဟာရာဇ, ဗကောပိ တာဝ အတ္တနော အာသာဖလံ လဘိ, ကိံ တွံ န လဘိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာသီသတေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အာသီသတေဝါတိ အာသီသတိယေဝ ပတ္ထေတိယေဝ။ ပက္ခီတိ ပက္ခေဟိ ယုတ္တတာယ ပက္ခီ။ ဒွိက္ခတ္တုံ ဇာတတာယ ဒိဇော။ တာဝ ဒူရဂတာ သတီတိ ပဗ္ဗတမတ္ထကတော မစ္ဆာနဉ္စ ဥဒကဿ စ ဒူရဘာဝံ ပဿ, ဧဝံ ဒူရဂတာ သမာနာ သက္ကဿ အာနုဘာဝေန ဗကဿ အာသာ ပူရိယေဝါတိ။
အထ ရာဇာ တဿာ ကထံ သုတွာ ရူပေ ဗဇ္ဈိတွာ ကထာယ အလ္လီနော ဂန္တုံ အသက္ကောန္တော အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ သတနာမံ ကာရေသိ, သတနာမဝသေန နာမံ ဂဝေသတောပိဿ အညံ သံဝစ္ဆရံ အတီတံ။ သော တိဏ္ဏံ သံဝစ္ဆရာနံ အစ္စယေန ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ သတနာမဝသေန ‘‘အသုကာ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဇာနာသိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘ဂမိဿာမ ဒါနိ မယ’’န္တိ ဗောဓိသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ပါယာသိ။ အာသင်္ကာ ကုမာရိကာ စ ပုန ဖလိကဝါတပါနံ နိဿာယ ဌိတာဝ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘တွံ အစ္ဆ, မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တွံ မံ ဝစနေနေဝ သန္တပ္ပေသိ, န စ ကာမရတိယာ, တဝ မဓုရဝစနေန ဗဇ္ဈိတွာ ဝသန္တဿ မမ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ အတိက္ကန္တာနိ, ဣဒါနိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘သမ္ပေသိ ခေါ မံ ဝါစာယ, န စ သမ္ပေသိ ကမ္မုနာ၊
မာလာ သေရေယျကဿေဝ, ဝဏ္ဏဝန္တာ အဂန္ဓိကာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၈။)‘‘အဖလံ မဓုရံ ဝါစံ, ယော မိတ္တေသု ပကုဗ္ဗတိ၊
အဒဒံ အဝိဿဇံ ဘောဂံ, သန္ဓိ တေနဿ ဇီရတိ။
‘‘ယဉှိ ကယိရာ တဉှိ ဝဒေ, ယံ န ကယိရာ န တံ ဝဒေ၊
အကရောန္တံ ဘာသမာနံ, ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
‘‘ဗလဉ္စ ဝတ မေ ခီဏံ, ပါထေယျဉ္စ န ဝိဇ္ဇတိ၊
သင်္ကေ ပါဏူပရောဓာယ, ဟန္ဒ ဒါနိ ဝဇာမဟ’’န္တိ။
တတ္ထ သမ္ပေသီတိ သန္တပ္ပေသိ ပီဏေသိ။ သေရေယျကဿာတိ သုဝဏ္ဏကုရဏ္ဍကဿ။ ဒေသနာသီသမေဝေတံ, ယံကိဉ္စိ ပန သုဝဏ္ဏကုရဏ္ဍကဇယသုမနာဒိကံ အညမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ အဂန္ဓကံ, သဗ္ဗံ တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ဝဏ္ဏဝန္တာ အဂန္ဓိကာတိ ယထာ သေရေယျကာဒီနံ မာလာ ဝဏ္ဏဝန္တတာယ ဒဿနေန တပ္ပေတိ, အဂန္ဓတာယ ဂန္ဓေန န တပ္ပေတိ, ဧဝံ တွမ္ပိ ဒဿနေန ပိယဝစနေန စ သန္တပ္ပေသိ, န ကမ္မုနာတိ ဒီပေတိ။ အဒဒန္တိ ဘဒ္ဒေ, ယော ‘‘ဣမံ နာမ ဝေါ ဘောဂံ ဒဿာမီ’’တိ မဓုရဝစနေန ဝတွာ တံ ဘောဂံ အဒဒန္တော အဝိဿဇ္ဇေန္တော ကေဝလံ မဓုရဝစနမေဝ ကရောတိ, တေန သဒ္ဓိံ အဿ မိတ္တဿ သန္ဓိ ဇီရတိ, မိတ္တသန္ထဝေါ န ဃဋီယတိ။ ပါထေယျဉ္စာတိ ဘဒ္ဒေ, မယှံ တဝ မဓုရဝစနေန ဗဇ္ဈိတွာ တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ဝသန္တဿေဝ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိသင်္ခါတံ ဗလဉ္စ ခီဏံ, မနုဿာနံ ဘတ္တဝေတနသင်္ခါတံ ပါထေယျဉ္စ နတ္ထိ။ သင်္ကေ ပါဏူပရောဓာယာတိ သွာဟံ ဣဓေဝ အတ္တနော ဇီဝိတဝိနာသံ အာသင်္ကာမိ, ဟန္ဒ ဒါနာဟံ ဂစ္ဆာမီတိ။
အာသင်္ကာ ကုမာရိကာ ရညော ဝစနံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တွံ မယှံ နာမံ ဇာနာသိ, တယာ ဝုတ္တမေဝ မမ နာမံ, ဣဒံ မေ ပိတု ကထေတွာ မံ ဂဏှိတွာ ယာဟီ’’တိ ရညာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ အာဟ –
‘‘ဧတဒေဝ ဟိ မေ နာမံ, ယံနာမသ္မိ ရထေသဘ၊
အာဂမေဟိ မဟာရာဇ, ပိတရံ အာမန္တယာမဟ’’န္တိ။
တဿတ္ထော – ယံနာမာ အဟံ အသ္မိ, တံ ဧတံ အာသင်္ကာတွေဝ မမ နာမန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၉။)တံ သုတွာ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ဓီတာ အာသင်္ကာ နာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘နာမံ ဉာတကာလတော ပဋ္ဌာယ တံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆ, မဟာရာဇာ’’တိ။ သော မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဖလိကဝိမာနဒွါရံ အာဂန္တွာ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပိတရာပိ တေ မယှံ ဒိန္နာ, ဧဟိ ဒါနိ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘အာဂမေဟိ, မဟာရာဇ, ပိတရံ အာမန္တယာမဟ’’န္တိ ပါသာဒါ ဩတရိတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒိတွာ ခမာပေတွာ ရညော သန္တိကံ အာဂတာ။ ရာဇာ တံ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎန္တော ပိယသံဝါသံ ဝသိ။ ဗောဓိသတ္တော အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ အာသင်္ကာ ကုမာရိကာ ပုရာဏဒုတိယိကာ အဟောသိ, ရာဇာ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
အာသင်္ကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၃၈၁] ၆။ မိဂါလောပဇာတကဝဏ္ဏနာ
န မေ ရုစ္စီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ ဒုဗ္ဗစောယေဝ, ဒုဗ္ဗစဘာဝဉ္စ ပန နိဿာယ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ အကရောန္တော ဝေရမ္ဘဝါတမုခေ ဗျသနံ ဂတောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဂိဇ္ဈယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အပနန္ဒဂိဇ္ဈော နာမ အဟောသိ။ သော ဂိဇ္ဈဂဏပရိဝုတော ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတေ ဝသိ။ ပုတ္တော ပနဿ မိဂါလောပေါ နာမ ထာမဗလသမ္ပန္နော အဟောသိ, သော အညေသံ ဂိဇ္ဈာနံ သီမံ အတိက္ကမိတွာ အတိဥစ္စံ ဥပ္ပတိ။ ဂိဇ္ဈာ ‘‘ပုတ္တော တေ အတိဒူရံ ဥပ္ပတတီ’’တိ ဂိဇ္ဈရညော အာစိက္ခိံသု။ သော တံ ပက္ကောသေတွာ ‘‘တွံ ကိရ, တာတ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၀။)အတိဥစ္စံ ဂစ္ဆသိ, အတိဥစ္စံ ဂစ္ဆန္တော ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ ဝတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န မေ ရုစ္စိ မိဂါလောပ, ယဿ တေ တာဒိသီ ဂတီ၊
အတုစ္စံ တာတ ပတသိ, အဘူမိံ တာတ သေဝသိ။
‘‘စတုက္ကဏ္ဏံဝ ကေဒါရံ, ယဒါ တေ ပထဝီ သိယာ၊
တတော တာတ နိဝတ္တဿု, မာဿု ဧတ္တော ပရံ ဂမိ။
‘‘သန္တိ အညေပိ သကုဏာ, ပတ္တယာနာ ဝိဟင်္ဂမာ၊
အက္ခိတ္တာ ဝါတဝေဂေန, နဋ္ဌာ တေ သဿတီသမာ’’တိ။
တတ္ထ မိဂါလောပါတိ ပုတ္တံ နာမေန အာလပတိ။ အတုစ္စံ တာတ ပတသီတိ တာတ, တွံ အညေသံ ဂိဇ္ဈာနံ သီမံ အတိက္ကမိတွာ အတိဥစ္စံ ဂစ္ဆသိ။ စတုက္ကဏ္ဏံဝ ကေဒါရန္တိ ဣမိနာဿ သီမံ အာစိက္ခတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, ယဒါ တေ အယံ မဟာပထဝီ စတုက္ကဏ္ဏံ ကေဒါရံ ဝိယ သိယာ, ဧဝံ ခုဒ္ဒိကာ ဝိယ ဟုတွာ ပညာယေထ, အထ တွံ ဧတ္တကာ ဌာနာ နိဝတ္တေယျာသိ, ဧတ္တော ပရံ မာ ဂမီတိ။ သန္တိ အညေပီတိ န ကေဝလံ တွမေဝ, အညေပိ ဂိဇ္ဈာ ဧဝံ ကရိံသူတိ ဒီပေတိ။ အက္ခိတ္တာတိ တေပိ ဂိဇ္ဈာ အမှာကံ သီမံ အတိက္ကမိတွာ ဂတာ ဝါတဝေဂေန အာကဍ္ဎိတာ နဿိံသု။ သဿတီသမာတိ သဿတီဟိ ပထဝီပဗ္ဗတာဒီဟိ သမံ အတ္တာနံ မညမာနာ အတ္တနော ဝဿသဟဿပရိမာဏံ အာယုံ အပူရေတွာပိ အန္တရာ နဋ္ဌာတိ အတ္ထော။
မိဂါလောပေါ အနောဝါဒကတ္တာ ပိတု ဝစနံ အကတွာ လင်္ဃန္တော ပိတရာ အက္ခာတံ သီမံ ဒိသွာ တံ အတိက္ကမ္မ ကာလဝါတေ ပတွာ တေပိ ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပတိတော ဝေရမ္ဘဝါတမုခံ ပက္ခန္ဒိ, အထ နံ ဝေရမ္ဘဝါတာ ပဟရိံသု။ သော တေဟိ ပဟဋမတ္တောဝ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဟုတွာ အာကာသေယေဝ အန္တရဓာယိ။
‘‘အကတွာ အပနန္ဒဿ, ပိတု ဝုဒ္ဓဿ သာသနံ၊
ကာလဝါတေ အတိက္ကမ္မ, ဝေရမ္ဘာနံ ဝသံ အဂါ။
‘‘တဿ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ, ယေ စညေ အနုဇီဝိနော၊
သဗ္ဗေ ဗျသနမာပါဒုံ, အနောဝါဒကရေ ဒိဇေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၁။)‘‘ဧဝမ္ပိ ဣဓ ဝုဒ္ဓါနံ, ယော ဝါကျံ နာဝဗုဇ္ဈတိ၊
အတိသီမစရော ဒိတ္တော, ဂိဇ္ဈောဝါတီတသာသနော၊
သဗ္ဗေ ဗျသနံ ပပ္ပေါန္တိ, အကတွာ ဝုဒ္ဓသာသန’’န္တိ။ –
ဣမာ တိဿော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
တတ္ထ အနုဇီဝိနောတိ တံ နိဿာယ ဇီဝနကာ။ အနောဝါဒကရေ ဒိဇေတိ တသ္မိံ မိဂါလောပေ ဂိဇ္ဈေ ဩဝါဒံ အဂဏှန္တေ သဗ္ဗေပိ တေ တေန သဒ္ဓိံ အတိသီမံ ဂန္တွာ ဝိနာသံ ပါပုဏိံသု။ ဧဝမ္ပီတိ, ဘိက္ခဝေ, ယထာ သော ဂိဇ္ဈော, ဧဝံ ယော အညောပိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဟိတာနုကမ္ပကာနံ ဝုဒ္ဓါနံ ဝစနံ န ဂဏှာတိ, သောပိ အယံ သီမံ အတိက္ကမိတွာ စရန္တော ဒိတ္တော ဂဗ္ဗိတော ဂိဇ္ဈောဝ ဗျသနံ ပါပုဏာတီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မိဂါလောပေါ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခု အဟောသိ, အပနန္ဒော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မိဂါလောပဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၃၈၂] ၇။ သိရိကာဠကဏ္ဏိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာ နု ကာဠေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အခဏ္ဍာနိ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိ, ဘရိယာပိဿ ပုတ္တဓီတရောပိ ဒါသာပိ ဘတိံ ဂဟေတွာ ကမ္မံ ကရောန္တာ ကမ္မကရာပိ သဗ္ဗေ ရက္ခိံသုယေဝ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အနာထပိဏ္ဍိကော သုစိယေဝ သုစိပရိဝါရော ဟုတွာ စရတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ သုစီယေဝ သုစိပရိဝါရာ အဟေသု’’န္တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၂။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သေဋ္ဌိ ဟုတွာ ဒါနံ အဒါသိ, သီလံ ရက္ခိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရိ, ဘရိယာပိဿ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိ, ပုတ္တဓီတရောပိ ဒါသကမ္မကရပေါရိသာပိ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိံသု။ သော သုစိပရိဝါရသေဋ္ဌိတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ အထေကဒိဝသံ သော စိန္တေသိ ‘‘သစေ မယာ သုစိပရိဝါရသီလော ကောစိ အာဂမိဿတိ, တဿ မမ နိသီဒနပလ္လင်္ကံ ဝါ နိပဇ္ဇနသယနံ ဝါ ဒါတုံ န ယုတ္တံ, အနုစ္ဆိဋ္ဌံ အပရိဘုတ္တံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေယေဝ ဧကပဿေ အပရိဘုတ္တပလ္လင်္ကဉ္စ သေနာသနဉ္စ ပညာပေသိ။ တသ္မိံ သမယေ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကတော ဝိရူပက္ခမဟာရာဇဿ ဓီတာ ကာဠကဏ္ဏီ စ နာမ ဓတရဋ္ဌမဟာရာဇဿ ဓီတာ သိရီ စ နာမာတိ ဣမာ ဒွေ ဗဟုံ ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ ‘‘အနောတတ္တေ ကီဠိဿာမာ’’တိ အနောတတ္တတိတ္ထံ အာဂစ္ဆိံသု။ တသ္မိံ ပန ဒဟေ ဗဟူနိ တိတ္ထာနိ, တေသု ဗုဒ္ဓါနံ တိတ္ထေ ဗုဒ္ဓါယေဝ နှာယန္တိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ တိတ္ထေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဝ နှာယန္တိ, ဘိက္ခူနံ တိတ္ထေ ဘိက္ခူဝ နှာယန္တိ, တာပသာနံ တိတ္ထေ တာပသာဝ နှာယန္တိ, စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ဆသု ကာမသဂ္ဂေသု ဒေဝပုတ္တာနံ တိတ္ထေ ဒေဝပုတ္တာဝ နှာယန္တိ, ဒေဝဓီတာနံ တိတ္ထေ ဒေဝဓီတာဝ နှာယန္တိ။
တတြိမာ ဒွေ အာဂန္တွာ ‘‘အဟံ ပဌမံ နှာယိဿာမိ, အဟံ ပဌမ’’န္တိ တိတ္ထာယ ကလဟံ ကရိံသု။ ကာဠကဏ္ဏီ ‘‘အဟံ လောကံ ပါလေမိ ဝိစာရေမိ, တသ္မာ ပဌမံ နာယိတုံ ယုတ္တာမှီ’’တိ ဝဒတိ။ သိရီ ‘‘အဟံ မဟာဇနဿ ဣဿရိယဒါယိကာယ ပဋိပဒါယ ဌိတာ, တသ္မာ ပဌမံ နှာယိတုံ ယုတ္တာမှီ’’တိ ဝဒတိ။ တာ ‘‘အမှေသု ပဌမံ နှာယိတုံ ယုတ္တရူပံ ဝါ အယုတ္တရူပံ ဝါ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဇာနိဿန္တီ’’တိ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အမှေသု ကာ ပဌမံ အနောတတ္တဒဟေ နှာယိတုံ ယုတ္တရူပါ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ဓတရဋ္ဌဝိရူပက္ခာ ‘‘န သက္ကာ အမှေဟိ ဝိနိစ္ဆိနိတု’’န္တိ ဝိရူဠှကဝေဿဝဏာနံ ဘာရမကံသု။ တေ ‘‘အမှေပိ န သက္ခိဿာမ, သက္ကဿ ပါဒမူလေ ပေသေဿာမာ’’တိ တာ သက္ကဿ သန္တိကံ ပေသေသုံ။ သက္ကော တာသံ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမာ ဒွေပိ မမ ပုရိသာနညေဝ ဓီတရော, န သက္ကာ မယာ ဣမံ အဍ္ဍံ ဝိနိစ္ဆိနိတု’’န္တိ။ အထ တာ သက္ကော အာဟ ‘‘ဗာရာဏသိယံ သုစိပရိဝါရော နာမ သေဋ္ဌိ အတ္ထိ, တဿ ဃရေ အနုစ္ဆိဋ္ဌသယနဉ္စ ပညတ္တံ, ယာ တတ္ထ နိသီဒိတုံ ဝါ သယိတုံ ဝါ လဘတိ, သာ ပဌမံ နှာယိတုံ ယုတ္တရူပါ’’တိ။ တံ သုတွာ ကာဠကဏ္ဏီ တသ္မိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၃။)ခဏေယေဝ နီလဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ နီလဝိလေပနံ ဝိလိမ္ပိတွာ နီလမဏိပိဠန္ဓနံ ပိဠန္ဓိတွာ ယန္တပါသာဏော ဝိယ ဒေဝလောကတော ဩတရိတွာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ သေဋ္ဌိနော ပါသာဒဿ ဥပဋ္ဌာနဒွါရေ သယနဿ အဝိဒူရေ ဌာနေ နီလရသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ သေဋ္ဌိ ဩလောကေတွာ တံ အဒ္ဒသ, သဟဒဿနေနေဝဿ သာ အပ္ပိယာ အဟောသိ အမနာပါ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာ နု ကာဠေန ဝဏ္ဏေန, န စာပိ ပိယဒဿနာ၊
ကာ ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ဓီတာ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ ကာဠေနာတိ နီလေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ သရီရဝတ္ထာဘရဏဝဏ္ဏေန။ န စာပိ ပိယဒဿနာတိ ဓာတုသော, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သံသန္ဒန္တီတိ ဝုတ္တံ, အယဉ္စ ဒေဝဓီတာ အနာစာရာ ဒုဿီလာ, တသ္မာ သာ သဟဒဿနေနေဝဿ အပ္ပိယာ ဇာတာ, တေနေဝမာဟ။ ကာ ဝါ တွန္တိ ‘‘ကာ စ တွံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
တံ သုတွာ ကာဠကဏ္ဏီ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မဟာရာဇဿဟံ ဓီတာ, ဝိရူပက္ခဿ စဏ္ဍိယာ၊
အဟံ ကာဠီ အလက္ခိကာ, ကာဠကဏ္ဏီတိ မံ ဝိဒူ၊
ဩကာသံ ယာစိတော ဒေဟိ, ဝသေမု တဝ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ စဏ္ဍိယာတိ ကောဓနာ။ ကောဓဘာဝေန ဟိ မယှံ စဏ္ဍီတိ နာမံ ကရိံသု။ အလက္ခိကာတိ နိပ္ပညာ။ မံ ဝိဒူတိ ဧဝံ မံ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကေ ဇာနန္တိ။ ဝသေမူတိ မယံ အဇ္ဇ ဧကရတ္တံ တဝ သန္တိကေ ဝသေယျာမ, ဧတသ္မိံ မေ အနုစ္ဆိဋ္ဌာသနသယနေ ဩကာသံ ဒေဟီတိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံသီလေ ကိံသမာစာရေ, ပုရိသေ နိဝိသသေ တုဝံ၊
ပုဋ္ဌာ မေ ကာဠိ အက္ခာဟိ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ နိဝိသသေတိ တဝ စိတ္တေန နိဝိသသိ ပတိဋ္ဌဟသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၄။)တတော သာ အတ္တနော ဂုဏံ ကထေန္တီ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘မက္ခီ ပဠာသီ သာရမ္ဘီ, ဣဿုကီ မစ္ဆရီ သဌော၊
သော မယှံ ပုရိသော ကန္တော, လဒ္ဓံ ယဿ ဝိနဿတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယော ပုရိသော အတ္တနော ကတဂုဏံ န ဇာနာတိ, ဂုဏမက္ခီ ဟောတိ, အတ္တနော ကိသ္မိဉ္စိ ကာရဏေ ကထိတေ ‘‘ကိံ အဟံ ဧတံ န ဇာနာမီ’’တိ ယုဂဂ္ဂါဟံ ဂဏှာတိ, အညေဟိ ကိဉ္စိ ကတံ ဒိသွာ သာရမ္ဘဝသေန ကရဏုတ္တရိကံ ကရောတိ, ပရေ လာဘံ လဘန္တေ န တုဿတိ, ‘‘မယှံ ဣဿရိယံ ပရေသံ မာ ဟောတု, မယှမေဝ ဟောတူ’’တိ သကသမ္ပတ္တိံ ဂေါပေတွာ ပရဿ တိဏဂ္ဂေန တေလဗိန္ဒုမ္ပိ န ဒေတိ, ကေရာဋိကလက္ခဏေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ အတ္တနော သန္တကံ ပရဿ အဒတွာ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ ပရသန္တကမေဝ ခါဒတိ, ယဿ လဒ္ဓံ ဓညံ ဝါ ဓနံ ဝါ ဝိနဿတိ န တိဋ္ဌတိ, သုရာဓုတ္တော အက္ခဓုတ္တော ဣတ္ထိဓုတ္တော ဝါ ဟုတွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိနာသေတိယေဝ, အယံ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော ပုရိသော မယှံ ကန္တော ပိယော မနာပေါ, ဧဝရူပေ အဟံ စိတ္တေန ပတိဋ္ဌဟာမီတိ။
သာယေဝ ပဉ္စမဆဋ္ဌသတ္တမဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ကောဓနော ဥပနာဟီ စ, ပိသုဏော စ ဝိဘေဒကော၊
ကဏ္ဍကဝါစော ဖရုသော, သော မေ ကန္တတရော တတော။
‘‘အဇ္ဇ သုဝေတိ ပုရိသော, သဒတ္ထံ နာဝဗုဇ္ဈတိ၊
ဩဝဇ္ဇမာနော ကုပ္ပတိ, သေယျံ သော အတိမညတိ။
‘‘ဒဝပ္ပလုဒ္ဓေါ ပုရိသော, သဗ္ဗမိတ္တေဟိ ဓံသတိ၊
သော မယှံ ပုရိသော ကန္တော, တသ္မိံ ဟောမိ အနာမယာ’’တိ။
တာပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ သင်္ခေပတ္ထော ပနေတ္ထ – ကောဓနောတိ အပ္ပမတ္တကေနာပိ ကုဇ္ဈနကော။ ဥပနာဟီတိ ပရဿ အပရာဓံ ဟဒယေ ဌပေတွာ သုစိရေနပိ တဿ အနတ္ထကာရကော။ ပိသုဏောတိ ပိသုဏဝါစော။ ဝိဘေဒကောတိ အပ္ပမတ္တကေနပိ မိတ္တဘိန္ဒနကော။ ကဏ္ဍကဝါစောတိ သဒေါသဝါစော။ ဖရုသောတိ ထဒ္ဓဝါစော။ ကန္တတရောတိ သော ပုရိသော မယှံ ပုရိမာပိ ကန္တတရော ပိယတရော။ အဇ္ဇ သုဝေတိ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ အဇ္ဇ ကာတဗ္ဗံ, ဣဒံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၅။)သွေ, ဣဒံ တတိယဒိဝသာဒီသူ’’တိ ဧဝံ သော သဒတ္ထံ အတ္တနော ကိစ္စံ နာဝဗုဇ္ဈတိ န ဇာနာတိ။ ဩဝဇ္ဇမာနောတိ ဩဝဒိယမာနော။ သေယျံ သော အတိမညတီတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပ္ပဒေသသီလာစာရဂုဏေဟိ ဥတ္တရိတရံ ဥတ္တမပုဂ္ဂလံ ‘‘တွံ မယှံ ကိံ ပဟောသီ’’တိ အတိက္ကမိတွာ မညတိ။ ဒဝပ္ပလုဒ္ဓေါတိ ရူပါဒီသု ကာမဂုဏေသု နိရန္တရဒဝေန ပလုဒ္ဓေါ အဘိဘူတော ဝသံ ဂတော။ ဓံသတီတိ ‘‘တယာ မယှံ ကိံ ကတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ သဗ္ဗေဟေဝ မိတ္တေဟိ ဓံသတိ ပရိဟာယတိ။ အနာမယာတိ အယံ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတေ ပုဂ္ဂလေ နိဒ္ဒုက္ခာ နိဿောကာ ဟောမိ, တံ လဘိတွာ အညတ္ထ အနာလယာ ဟုတွာ ဝသာမီ’’တိ။
အထ နံ ဂရဟန္တော မဟာသတ္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပေဟိ ဧတ္တော တွံ ကာဠိ, နေတံ အမှေသု ဝိဇ္ဇတိ၊
အညံ ဇနပဒံ ဂစ္ဆ, နိဂမေ ရာဇဓာနိယော’’တိ။
တတ္ထ အပေဟီတိ အပဂစ္ဆ။ နေတံ အမှေသူတိ ဧတံ မက္ခာဒိကံ တဝ ပိယဘာဝကရဏံ အမှေသုပိ န ဝိဇ္ဇတိ နတ္ထိ။ နိဂမေ ရာဇဓာနိယောတိ အညေ နိဂမေပိ အညာ ရာဇဓာနိယောပိ ဂစ္ဆ, ယတ္ထ မယံ တံ န ပဿာမ, တတ္ထ ဂစ္ဆာတိ ဒီပေတိ။
တံ သုတွာ ကာဠကဏ္ဏီ အဒ္ဒိတာ ဟုတွာ အနန္တရဂါထမာဟ –
‘‘အဟမ္ပိ ခေါ တံ ဇာနာမိ, နေတံ တုမှေသု ဝိဇ္ဇတိ၊
သန္တိ လောကေ အလက္ခိကာ, သံဃရန္တိ ဗဟုံ ဓနံ၊
အဟံ ဒေဝေါ စ မေ ဘာတာ, ဥဘော နံ ဝိဓမာမသေ’’တိ။
တတ္ထ နေတံ တုမှေသူတိ ယံ မမ ပိယဘာဝကရဏံ မက္ခာဒိကံ ယေန အဟံ အတ္တနာပိ သမန္နာဂတာ, တံ တုမှေသု နတ္ထီတိ အဟမ္ပိ ဧတံ ဇာနာမိ။ သန္တိ လောကေ အလက္ခိကာတိ အညေ ပန လောကေ နိဿီလာ နိပ္ပညာ သန္တိ။ သံဃရန္တီတိ တေ နိဿီလာ နိပ္ပညာပိ သမာနာ ဧတေဟိ မက္ခာဒီဟိ ဗဟုံ ဓနံ သံဃရန္တိ ပိဏ္ဍံ ကရောန္တိ။ ဥဘော နန္တိ တံ ပန ဧတေဟိ သံဃရိတွာ ဌပိတံ ဓနံ အဟဉ္စ မယှမေဝ ဘာတာ ဒေဝေါ စ နာမ ဒေဝပုတ္တောတိ ဥဘော ဧကတော ဟုတွာ ဝိဓမာမသေ နာသေမ, အမှာကံ ပန ဒေဝလောကေ ဗဟူ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၆။)ဒိဗ္ဗပရိဘောဂါ အတ္ထိ ဒိဗ္ဗာနိ သယနာနိ, တွံ ဒဒေယျာသိ ဝါ နော ဝါ, ကော မေ တယာ အတ္ထောတိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
တဿာ ပက္ကန္တကာလေ သိရီ ဒေဝဓီတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေဟိ ဝတ္ထဝိလေပနေဟိ သုဝဏ္ဏာလင်္ကာရေန အာဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာနဒွါရေ ပီတရသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သမေဟိ ပါဒေဟိ သမံ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဂါရဝါ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာသတ္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာ နု ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန, ပထဗျာ သုပတိဋ္ဌိတာ၊
ကာ ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ဓီတာ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒိဗ္ဗေနာတိ ဝိသိဋ္ဌေန ဥတ္တမေန။
တံ သုတွာ သိရီ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မဟာရာဇဿဟံ ဓီတာ, ဓတရဋ္ဌဿ သိရီမတော၊
အဟံ သိရီ စ လက္ခီ စ, ဘူရိပညာတိ မံ ဝိဒူ၊
ဩကာသံ ယာစိတော ဒေဟိ, ဝသေမု တဝ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ သိရီ စ လက္ခီ စာတိ သိရီတိ စ လက္ခီတိ စ အဟမေဝံနာမာ, န အညာ။ ဘူရိပညာတိ မံ ဝိဒူတိ မံ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကေ ပထဝီသမာယ ဝိပုလာယ ပညာယ သမန္နာဂတာတိ ဇာနန္တိ။ ဝသေမု တဝ သန္တိကေတိ တဝ အနုစ္ဆိဋ္ဌာသနေ စေဝ အနုစ္ဆိဋ္ဌသယနေ စ ဧကရတ္တိံ ဝသေယျာမ, ဩကာသံ မေ ဒေဟီတိ။
တတော ပရံ ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘ကိံသီလေ ကိံသမာစာရေ, ပုရိသေ နိဝိသသေ တုဝံ၊
ပုဋ္ဌာ မေ လက္ခိ အက္ခာဟိ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ။
‘‘ယော စာပိ သီတေ အထ ဝါပိ ဥဏှေ, ဝါတာတပေ ဍံသသရီသပေ စ၊
ခုဓံ ပိပါသံ အဘိဘုယျ သဗ္ဗံ, ရတ္တိန္ဒိဝံ ယော သတတံ နိယုတ္တော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၇။)‘‘ကာလာဂတဉ္စ န ဟာပေတိ အတ္ထံ, သော မေ မနာပေါ နိဝိသေ စ တမှိ၊
အက္ကောဓနော မိတ္တဝါ စာဂဝါ စ, သီလူပပန္နော အသဌောဇုဘူတော။
‘‘သင်္ဂါဟကော သခိလော သဏှဝါစော, မဟတ္တပတ္တောပိ နိဝါတဝုတ္တိ၊
တသ္မိံဟံ ပေါသေ ဝိပုလာ ဘဝါမိ, ဦမိ သမုဒ္ဒဿ ယထာပိ ဝဏ္ဏံ။
‘‘ယော စာပိ မိတ္တေ အထ ဝါ အမိတ္တေ, သေဋ္ဌေ သရိက္ခေ အထ ဝါပိ ဟီနေ၊
အတ္ထံ စရန္တံ အထ ဝါ အနတ္ထံ, အာဝီ ရဟော သင်္ဂဟမေဝ ဝတ္တေ။
‘‘ဝါစံ န ဝဇ္ဇာ ဖရုသံ ကဒါစိ, မတဿ ဇီဝဿ စ တဿ ဟောမိ၊
ဧတေသံ ယော အညတရံ လဘိတွာ, ကန္တာ သိရီ မဇ္ဇတိ အပ္ပပညော၊
တံ ဒိတ္တရူပံ ဝိသမံ စရန္တံ, ကရီသဌာနံဝ ဝိဝဇ္ဇယာမိ။
‘‘အတ္တနာ ကုရုတေ လက္ခိံ, အလက္ခိံ ကုရုတတ္တနာ၊
န ဟိ လက္ခိံ အလက္ခိံ ဝါ, အညော အညဿ ကာရကော’’တိ။
သေဋ္ဌိဿ ပုစ္ဆာ ဟောတိ, သိရိယာ ဝိဿဇ္ဇနာ။
တတ္ထ ဍံသသရီသပေ စာတိ ဍံသာ ဝုစ္စန္တိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ, သဗ္ဗာပိ ဝါ မက္ခိကာဇာတိကာ ဣဓ ‘‘ဍံသာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ သရီသပါတိ ဒီဃဇာတိကာ။ ဍံသာ စ သရီသပါ စ ဍံသသရီသပါ, တသ္မိံ ဍံသသရီသပေ သတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မဟာသေဋ္ဌိ သီတေ ဝါ ဥဏှေ ဝါ ဝါတာတပေ ဝါ ဍံသသရီသပေ ဝါ သတိ ဧတေဟိ သီတာဒီဟိ ပီဠိယမာနောပိ ဧတာနိ စေဝ သီတာဒီနိ ခုဓဉ္စ ပိပါသဉ္စာတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ ပရိဿယံ အဘိဘုယျ အဘိဘဝိတွာ တိဏံ ဝိယ အဂဏေတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီသု စေဝ ဒါနသီလာဒီသု စ သတတံ အတ္တနော ကမ္မေသု နိယုတ္တော အတ္တာနံ ယောဇေတွာ ဝတ္တတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၈။)ကာလာဂတဉ္စာတိ ကသိကာလာဒီသု ကသိအာဒီနိ ဓနပရိစ္စာဂသီလရက္ခဏဓမ္မဿဝနာဒိကာလေသု စ ဓနပရိစ္စဇနာဒိပ္ပဘေဒံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယေ သုခါဝဟံ အတ္ထံ န ဟာပေတိ, ယုတ္တပ္ပယုတ္တကာလေ ကရောတိယေဝ, သော မယှံ မနာပေါ တသ္မိဉ္စ ပုရိသေ အဟံ နိဝိသာမီတိ။ အက္ကောဓနောတိ အဓိဝါသနခန္တိယာ သမန္နာဂတော။ မိတ္တဝါတိ ကလျာဏမိတ္တေန သမန္နာဂတော။ စာဂဝါတိ ဓနပရိစ္စာဂယုတ္တော။
သင်္ဂါဟကောတိ မိတ္တသင်္ဂဟအာမိသသင်္ဂဟဓမ္မသင်္ဂဟာနံ ကာရကော။ သခိလောတိ မုဒုဝါစော။ သဏှဝါစောတိ မဓုရဝစနော။ မဟတ္တပတ္တောပိ နိဝါတဝုတ္တီတိ မဟန္တံ ဌာနံ ဝိပုလံ ဣဿရိယံ ပတ္တောပိ ယသေန အနုဒ္ဓတော နီစဝုတ္တိ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒကရော ဟောတိ။ တသ္မိံဟံ ပေါသေတိ တသ္မိံ အဟံ ပုရိသေ။ ဝိပုလာ ဘဝါမီတိ အခုဒ္ဒကာ ဟောမိ။ သော ဟိ မဟတိယာ သိရိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဦမိ သမုဒ္ဒဿ ယထာပိ ဝဏ္ဏန္တိ ယထာ နာမ သမုဒ္ဒဿ ဝဏ္ဏံ ဩလောကေန္တာနံ ဥပရူပရိ အာဂစ္ဆမာနာ ဦမိ ဝိပုလာ ဝိယ ခါယတိ, ဧဝမဟံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝိပုလာ ဟောမီတိ ဒီပေတိ။
အာဝီ ရဟောတိ သမ္မုခါ စ ပရမ္မုခါ စ။ သင်္ဂဟမေဝ ဝတ္တေတိ ဧတသ္မိံ မိတ္တာဒိဘေဒေ ပုဂ္ဂလေ စတုဗ္ဗိဓံ သင်္ဂဟမေဝ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတိ။
န ဝဇ္ဇာတိ ယော ကဒါစိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ ဖရုသဝစနံ န ဝဒေယျ, မဓုရဝစနောဝ ဟောတိ။ မတဿ ဇီဝဿ စာတိ တဿာဟံ ပုဂ္ဂလဿ မတဿပိ ဇီဝန္တဿပိ ဘတ္တိကာ ဟောမိ, ဣဓလောကေပိ ပရလောကေပိ တာဒိသမေဝ ဘဇာမီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေသံ ယောတိ ဧတေသံ သီတာဘိဘဝနာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂုဏာနံ ယော ပုဂ္ဂလော ဧကမ္ပိ ဂုဏံ လဘိတွာ ပမဇ္ဇတိ ပမုဿတိ, ပုန နာနုယုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကန္တာ သိရီ, ကန္တသိရိံ, ကန္တံ သိရိန္တိ တယောပိ ပါဌာ, တေသံ ဝသေန အယံ အတ္ထယောဇနာ – ယော ပုဂ္ဂလော သိရိံ လဘိတွာ ‘‘ကန္တာ မေ သိရိ ယထာဌာနေ ဌိတာ’’တိ ဧတေသံ အညတရံ ဂုဏံ ပမဇ္ဇတိ, ယော ဝါ ပုဂ္ဂလော ကန္တသိရိံ ပိယသိရိံ ဣစ္ဆန္တော ဧတေသံ ဂုဏာနံ အညတရံ လဘိတွာ ပမဇ္ဇတိ, ယော ဝါ ပုဂ္ဂလော သိရိံ လဘိတွာ ကန္တံ မနာပံ သိရိံ ဧတေသံ ဂုဏာနံ အညတရံ ပမဇ္ဇတိ။ အပ္ပပညောတိ နိပ္ပညော။ တံ ဒိတ္တရူပံ ဝိသမံ စရန္တန္တိ တံ အဟံ ဒိတ္တသဘာဝံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၉။)ဂဗ္ဗိတသဘာဝံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘေဒံ ဝိသမံ စရန္တံ သုစိဇာတိကော မနုဿော ဂူထကူပံ ဝိယ ဒူရတော ဝိဝဇ္ဇယာမီတိ။
အညော အညဿ ကာရကောတိ ဧဝံ သန္တေ လက္ခိံ ဝါ အလက္ခိံ ဝါ အညော ပုရိသော အညဿ ကာရကော နာမ နတ္ထိ, ယော ကောစိ အတ္တနာ အတ္တနော လက္ခိံ ဝါ အလက္ခိံ ဝါ ကရောတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဒေဝိယာ ဝစနံ အဘိနန္ဒိတွာ ‘‘ဣဒံ အနုစ္ဆိဋ္ဌံ အာသနဉ္စ သယနဉ္စ တုယှံယေဝ အနုစ္ဆဝိကံ, ပလ္လင်္ကေ စ သယနေ စ နိသီဒ စေဝ နိပဇ္ဇ စာ’’တိ အာဟ။ သာ တတ္ထ ဝသိတွာ ပစ္စူသကာလေ နိက္ခမိတွာ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကံ ဂန္တွာ အနောတတ္တဒဟေ ပဌမံ နဟာယိ။ တမ္ပိ သယနံ သိရိဒေဝတာယ ပရိဘုတ္တဘာဝါ သိရိသယနံ နာမ ဇာတံ။ သိရိသယနဿ အယံ ဝံသော, ဣမိနာ ကာရဏေန ယာဝဇ္ဇတနာ ‘‘သိရိသယန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သိရိဒေဝီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, သုစိပရိဝါရသေဋ္ဌိ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သိရိကာဠကဏ္ဏိဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၃၈၃] ၈။ ကုက္ကုဋဇာတကဝဏ္ဏနာ
သုစိတ္တပတ္တဆဒနာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ သတ္ထာ ‘‘ကသ္မာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ကိလေသဝသေန, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ဣတ္ထိယော နာမ ဝဉ္စေတွာ ဥပလာပေတွာ အတ္တနော ဝသံ ဂတကာလေ ဝိနာသံ ပါပေန္တိ, လောလဗိဠာရီ ဝိယ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အရညေ ကုက္ကုဋယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အနေကသတကုက္ကုဋပရိဝါရော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၀။)အရညေ ဝသတိ။ တဿ အဝိဒူရေ ဧကာ ဗိဠာရိကာပိ ဝသတိ။ သာ ဌပေတွာ ဗောဓိသတ္တံ အဝသေသေ ကုက္ကုဋေ ဥပါယေန ဝဉ္စေတွာ ခါဒိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဂဟဏံ န ဂစ္ဆတိ။ သာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ကုက္ကုဋော အတိဝိယ သဌော အမှာကဉ္စ သဌဘာဝံ ဥပါယကုသလဘာဝဉ္စ န ဇာနာတိ, ဣမံ မယာ ‘အဟံ ဘရိယာ တေ ဘဝိဿာမီ’တိ ဥပလာပေတွာ အတ္တနော ဝသံ အာဂတကာလေ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ တေန နိသိန္နရုက္ခဿ မူလံ ဂန္တွာ ဝဏ္ဏသမ္ဘာသနပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝါစာယ တံ ယာစမာနာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုစိတ္တပတ္တဆဒန, တမ္ဗစူဠ ဝိဟင်္ဂမ၊
ဩရောဟ ဒုမသာခါယ, မုဓာ ဘရိယာ ဘဝါမိ တေ’’တိ။
တတ္ထ သုစိတ္တပတ္တဆဒနာတိ သုစိတ္တေဟိ ပတ္တေဟိ ကတစ္ဆဒန။ မုဓာတိ ဝိနာ မူလေန န ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ အဟံ ဘရိယာ တေ ဘဝါမိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဣမာယ မမ သဗ္ဗေ ဉာတကာ ခါဒိတာ, ဣဒါနိ မံ ဥပလာပေတွာ ခါဒိတုကာမာ အဟောသိ, ဥယျောဇေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘စတုပ္ပဒီ တွံ ကလျာဏိ, ဒွိပဒါဟံ မနောရမေ၊
မိဂီ ပက္ခီ အသညုတ္တာ, အညံ ပရိယေသ သာမိက’’န္တိ။
တတ္ထ မိဂီတိ ဗိဠာရိံ သန္ဓာယာဟ။ အသညုတ္တာတိ ဇယမ္ပတိကာ ဘဝိတုံ အယုတ္တာ အသမ္ဗန္ဓာ, နတ္ထိ တေသံ ဤဒိသော သမ္ဗန္ဓောတိ ဒီပေတိ။
တံ သုတွာ တတော သာ ‘‘အယံ အတိဝိယ သဌော, ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဝဉ္စေတွာ နံ ခါဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောမာရိကာ တေ ဟေဿာမိ, မဉ္ဇုကာ ပိယဘာဏိနီ၊
ဝိန္ဒ မံ အရိယေန ဝေဒေန, သာဝယ မံ ယဒိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ကောမာရိကာတိ အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ အညံ ပုရိသံ န ဇာနာမိ, တဝ ကောမာရိကာ ဘရိယာ ဘဝိဿာမီတိ ဝဒတိ။ မဉ္ဇုကာ ပိယဘာဏိနီတိ တဝ မဓုရကထာ ပိယဘာဏိနီယေဝ ဘဝိဿာမိ။ ဝိန္ဒ မန္တိ ပဋိလဘ မံ။ အရိယေန ဝေဒေနာတိ သုန္ဒရေန ပဋိလာဘေန။ အဟမ္ပိ ဟိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပုရိသသမ္ဖဿံ န ဇာနာမိ, တွမ္ပိ ဣတ္ထိသမ္ဖဿံ န ဇာနာသိ, ဣတိ ပကတိယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၁။)ဗြဟ္မစာရီ ဗြဟ္မစာရိနိံ မံ နိဒ္ဒေါသေန လာဘေန လဘ။ ယဒိ မံ ဣစ္ဆသိ, အထ မေ ဝစနံ န သဒ္ဒဟသိ, ဒွါဒသယောဇနာယ ဗာရာဏသိယာ ဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘အယံ မေ ဒါသီ’’တိ သာဝယ, မံ အတ္တနော ဒါသံ ကတွာ ဂဏှာဟီတိ ဝဒတိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဣမံ တဇ္ဇေတွာ ပလာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုဏပါဒိနိ လောဟိတပေ, စောရိ ကုက္ကုဋပေါထိနိ၊
န တွံ အရိယေန ဝေဒေန, မမံ ဘတ္တာရမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ န တွံ အရိယေနာတိ တွံ အရိယေန ဗြဟ္မစရိယဝါသလာဘေန မံ ဘတ္တာရံ န ဣစ္ဆသိ, ဝဉ္စေတွာ ပန မံ ခါဒိတုကာမာသိ, နဿ ပါပေတိ တံ ပလာပေသိ။ သာ ပန ပလာယိတွာဝ ဂတာ, န ပုန ဩလောကေတုမ္ပိ ဝိသဟိ။
‘‘ဧဝမ္ပိ စတုရာ နာရီ, ဒိသွာန သဓနံ နရံ၊
နေန္တိ သဏှာဟိ ဝါစာဟိ, ဗိဠာရီ ဝိယ ကုက္ကုဋံ။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, န ခိပ္ပမနုဗုဇ္ဈတိ၊
အမိတ္တဝသမနွေတိ, ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတိ။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, ခိပ္ပမေဝ နိဗောဓတိ၊
မုစ္စတေ သတ္တုသမ္ဗာဓာ, ကုက္ကုဋောဝ ဗိဠာရိယာ’’တိ။ – ဣမာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ၊
တတ္ထ စတုရာတိ စာတုရိယေန သမန္နာဂတာ။ နာရီတိ ဣတ္ထိယော။ နေန္တီတိ အတ္တနော ဝသံ ဥပနေန္တိ။ ဗိဠာရီ ဝိယာတိ ယထာ သာ ဗိဠာရီ တံ ကုက္ကုဋံ နေတုံ ဝါယမတိ, ဧဝံ အညာပိ နာရိယော နေန္တိယေဝ။ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထန္တိ ဥပ္ပန္နံ ကိဉ္စိဒေဝ အတ္ထံ။ န အနုဗုဇ္ဈတီတိ ယထာသဘာဝေန န ဇာနာတိ, ပစ္ဆာ စ အနုတပ္ပတိ။ ကုက္ကုဋောဝါတိ ယထာ သော ဉာဏသမ္ပန္နော ကုက္ကုဋော ဗိဠာရိတော မုတ္တော, ဧဝံ သတ္တုသမ္ဗာဓတော မုစ္စတီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၂။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ကုက္ကုဋရာဇာ အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကုက္ကုဋဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
ဓမ္မံ စရထ ဉာတယောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကုဟကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အယံ ဣဒါနေဝ ကုဟကော, ပုဗ္ဗေပိ ကုဟကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သကုဏယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော သကုဏသံဃပရိဝုတော သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဒီပကေ ဝသိ။ အထေကစ္စေ ကာသိရဋ္ဌဝါသိနော ဝါဏိဇာ ဒိသာကာကံ ဂဟေတွာ နာဝါယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိံသု, သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ နာဝါ ဘိဇ္ဇိ။ သော ဒိသာကာကော တံ ဒီပကံ ဂန္တွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ မဟာသကုဏသံဃော, မယာ ကုဟကကမ္မံ ကတွာ ဧတေသံ အဏ္ဍကာနိ စေဝ ဆာပကေ စ ဝရံ ဝရံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ဩတရိတွာ သကုဏသံဃဿ မဇ္ဈေ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဧကေန ပါဒေန ပထဝိယံ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကော နာမ တွံ, သာမီ’’တိ သကုဏေဟိ ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ ဓမ္မိကော နာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ ပန ဧကေန ပါဒေန ဌိတောသီ’’တိ? ‘‘မယာ ဒုတိယေ ပါဒေ နိက္ခိတ္တေ ပထဝီ ဓာရေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ မုခံ ဝိဝရိတွာ တိဋ္ဌသီ’’တိ? ‘‘အဟံ အညံ အာဟာရံ န ခါဒါမိ, ဝါတမေဝ ခါဒါမီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တေ သကုဏေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဩဝါဒံ ဝေါ ဒဿာမိ, တံ သုဏာထာ’’တိ တေသံ ဩဝါဒဝသေန ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မံ စရထ ဉာတယော, ဓမ္မံ စရထ ဘဒ္ဒံ ဝေါ၊
ဓမ္မစာရီ သုခံ သေတိ, အသ္မိံ လောကေ ပရမှိ စာ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မံ စရထာတိ ကာယသုစရိတာဒိဘေဒံ ဓမ္မံ ကရောထ။ ဉာတယောတိ တေ အာလပတိ။ ဓမ္မံ စရထ ဘဒ္ဒံ ဝေါတိ ဧကဝါရံ စရိတွာ မာ ဩသက္ကထ, ပုနပ္ပုနံ စရထ, ဧဝံ ဘဒ္ဒံ ဝေါ ဘဝိဿတိ။ သုခံ သေတီတိ ဒေသနာသီသမေတံ, ဓမ္မစာရီ ပန သုခံ တိဋ္ဌတိ ဂစ္ဆတိ နိသီဒတိ သေတိ, သဗ္ဗိရိယာပထေသု သုခိတော ဟောတီတိ ဒီပေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၃။)သကုဏာ ‘‘အယံ ကာကော ကောဟညေန အဏ္ဍကာနိ ခါဒိတုံ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ အဇာနိတွာ တံ ဒုဿီလံ ဝဏ္ဏေန္တာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတယံ ပက္ခီ, ဒိဇော ပရမဓမ္မိကော၊
ဧကပါဒေန တိဋ္ဌန္တော, ဓမ္မမေဝါနုသာသတီ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မမေဝါတိ သဘာဝမေဝ။ အနုသာသတီတိ ကထေသိ။
သကုဏာ တဿ ဒုဿီလဿ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘တွံ ကိရ သာမိ အညံ ဂေါစရံ န ဂဏှသိ, ဝါတမေဝ ဘက္ခသိ, တေန ဟိ အမှာကံ အဏ္ဍကာနိ စ ဆာပကေ စ ဩလောကေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ဂေါစရာယ ဂစ္ဆန္တိ။ သော ပါပေါ တေသံ ဂတကာလေ အဏ္ဍကာနိ စ ဆာပကေ စ ကုစ္ဆိပူရံ ခါဒိတွာ တေသံ အာဂမနကာလေ ဥပသန္တူပသန္တော ဟုတွာ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဧကေန ပါဒေန တိဋ္ဌတိ။ သကုဏာ အာဂန္တွာ ပုတ္တကေ အပဿန္တာ ‘‘ကော နု ခေါ ခါဒတီ’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ဝိရဝန္တိ, ‘‘အယံ ကာကော ဓမ္မိကော’’တိ တသ္မိံ အာသင်္ကာမတ္တမ္ပိ န ကရောန္တိ။ အထေကဒိဝသံ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ဣဓ ပုဗ္ဗေ ကောစိ ပရိပန္ထော နတ္ထိ, ဣမဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတော, ဣမံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သကုဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဂေါစရာယ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဟုတွာ နိဝတ္တိတွာ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ကာကောပိ ‘‘ဂတာ သကုဏာ’’တိ နိရာသင်္ကော ဟုတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂန္တွာ အဏ္ဍကာနိ စ ဆာပကေ စ ခါဒိတွာ ပုနာဂန္တွာ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဧကေန ပါဒေန အဋ္ဌာသိ။
သကုဏရာဇာ သကုဏေသု အာဂတေသု သဗ္ဗေ သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘အဟံ ဝေါ အဇ္ဇ ပုတ္တကာနံ ပရိပန္ထံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဣမံ ပါပကာကံ ခါဒန္တံ အဒ္ဒသံ, ဧထ နံ ဂဏှာမာ’’တိ သကုဏသံဃံ အာမန္တေတွာ ပရိဝါရေတွာ ‘‘သစေ ပလာယတိ, ဂဏှေယျာထ န’’န္တိ ဝတွာ သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နာဿ သီလံ ဝိဇာနာထ, အနညာယ ပသံသထ၊
ဘုတွာ အဏ္ဍဉ္စ ပေါတဉ္စ, ဓမ္မော ဓမ္မောတိ ဘာသတိ။
‘‘အညံ ဘဏတိ ဝါစာယ, အညံ ကာယေန ကုဗ္ဗတိ၊
ဝါစာယ နော စ ကာယေန, န တံ ဓမ္မံ အဓိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၄။)‘‘ဝါစာယ သခိလော မနောဝိဒုဂ္ဂေါ, ဆန္နော ကူပသယောဝ ကဏှသပ္ပေါ၊
ဓမ္မဓဇော ဂါမနိဂမာသု သာဓု, ဒုဇ္ဇာနော ပုရိသေန ဗာလိသေန။
‘‘ဣမံ တုဏ္ဍေဟိ ပက္ခေဟိ, ပါဒါ စိမံ ဝိဟေဌထ၊
ဆဝဉှိမံ ဝိနာသေထ, နာယံ သံဝါသနာရဟော’’တိ။
တတ္ထ နာဿ သီလန္တိ န အဿ သီလံ။ အနညာယာတိ အဇာနိတွာ။ ဘုတွာတိ ခါဒိတွာ။ ဝါစာယ နော စ ကာယေနာတိ အယဉှိ ဝစနေနေဝ ဓမ္မံ စရတိ, ကာယေန ပန န ကရောတိ။ န တံ ဓမ္မံ အဓိဋ္ဌိတောတိ တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗော ယထာယံ ဓမ္မံ ဘဏတိ, န တံ အဓိဋ္ဌိတော, တသ္မိံ ဓမ္မေ န အဓိဋ္ဌိတော။ ဝါစာယ သခိလောတိ ဝစနေန မုဒု။ မနောဝိဒုဂ္ဂေါတိ မနသာ ဝိဒုဂ္ဂေါ ဒုပ္ပဝေသော ဝိသမော။ ဆန္နောတိ ယသ္မိံ ဗိလေ သယတိ, တေန ဆန္နော။ ကူပသယောတိ ဗိလာသယော။ ဓမ္မဓဇောတိ သုစရိတဓမ္မံ ဓဇံ ကတွာ ဝိစရဏေန ဓမ္မဒ္ဓဇော။ ဂါမနိဂမာသု သာဓူတိ ဂါမေသု စ နိဂမေသု စ သာဓု ဘဒ္ဒကော သမ္ဘာဝိတော။ ဒုဇ္ဇာနောတိ အယံ ဧဝရူပေါ ဒုဿီလော ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တော ဗာလိသေန အညာဏေန ပုရိသေန န သက္ကာ ဇာနိတုံ။ ပါဒါ စိမန္တိ အတ္တနော အတ္တနော ပါဒေန စ ဣမံ။ ဝိဟေဌထာတိ ပဟရထ ဟနထ။ ဆဝန္တိ လာမကံ။ နာယန္တိ အယံ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သံဝါသံ န အရဟတီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သကုဏဇေဋ္ဌကော သယမေဝ လင်္ဃိတွာ တဿ သီသံ တုဏ္ဍေန ပဟရိ, အဝသေသာ သကုဏာ တုဏ္ဍနခပါဒပက္ခေဟိ ပဟရိံသု။ သော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကုဟကကာကော ဣဒါနိ ကုဟကဘိက္ခု အဟောသိ, သကုဏရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဓမ္မဓဇဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၅။)֍ * [၃၈၅] ၁၀။ နန္ဒိယမိဂရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ
သစေ ဗြာဟ္မဏ ဂစ္ဆေသီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဂိဟီ ပေါသေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ တေ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာတာပိတရော မေ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သာဓု ဘိက္ခု ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာနံ ဝံသံ ပါလေသိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဟိ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာပိ မာတာပိတူနံ ဇီဝိတံ အဒံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကောသလရဋ္ဌေ သာကေတေ ကောသလရာဇေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော မိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော နန္ဒိယမိဂေါ နာမ ဟုတွာ သီလာစာရသမ္ပန္နော မာတာပိတရော ပေါသေသိ။ တဒါ ကောသလရာဇာ မိဂဝိတ္တကောဝ အဟောသိ။ သော ပန မနုဿာနံ ကသိကမ္မာဒီနိ ကာတုံ အဒတွာ မဟာပရိဝါရော ဒေဝသိကံ မိဂဝံ ဂစ္ဆတိ။ မနုဿာ သန္နိပတိတွာ ‘‘အယျာ, အယံ ရာဇာ အမှာကံ ကမ္မစ္ဆေဒံ ကရောတိ, ဃရာဝါသောပိ နဿတိ, ယံနူန မယံ အဇ္ဇုနဝနံ ဥယျာနံ ပရိက္ခိပိတွာ ဒွါရံ ယောဇေတွာ ပေါရက္ခဏိံ ခဏိတွာ တိဏာနိ အာရောပေတွာ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရာဒိဟတ္ထာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂုမ္ဗေ ပဟရန္တာ မိဂေ နီဟရိတွာ ပရိဝါရေတွာ ဂေါရူပါနိ ဝိယ ဝဇံ ဥယျာနံ ပဝေသေတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ရညော အာရောစေတွာ အတ္တနော ကမ္မံ ကရေယျာမာ’’တိ မန္တယိံသု။ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ သဗ္ဗေ ဧကစ္ဆန္ဒာ ဟုတွာ ဥယျာနံ သဇ္ဇေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ယောဇနမတ္တဋ္ဌာနံ ပရိက္ခိပိံသု။
တသ္မိံ ခဏေ နန္ဒိယော ဧကသ္မိံ ခုဒ္ဒကဂုမ္ဗေ မာတာပိတရော ဂဟေတွာ ဘူမိယံ နိပန္နော ဟောတိ။ မနုဿာ နာနာဖလကာဝုဓဟတ္ထာ ဗာဟုနာ ဗာဟုံ ပီဠေတွာ တံ ဂုမ္ဗံ ပရိက္ခိပိံသု။ အထေကစ္စေ မိဂေ ဩလောကေန္တာ တံ ဂုမ္ဗံ ပဝိသိံသု။ နန္ဒိယော တေ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ မယာ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ မာတာပိတူနံ ဇီဝိတံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥဋ္ဌာယ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မတာတ, ဣမေ မနုဿာ ဣမံ ဂုမ္ဗံ ပဝိသိတွာ အမှေ တယောပိ ပဿိဿန္တိ, တုမှေ ဧကေန ဥပါယေန ဇီဝေယျာထ, ဇီဝိတံ ဝေါ သေယျော, အဟံ တုမှာကံ ဇီဝိတဒါနံ ဒတွာ မနုဿေဟိ ဂုမ္ဗပရိယန္တေ ဌတွာ ဂုမ္ဗေ ပဟဋမတ္တေယေဝ နိက္ခမိဿာမိ, အထ တေ ‘ဣမသ္မိံ ခုဒ္ဒကဂုမ္ဗေ ဧကောယေဝ မိဂေါ ဘဝိဿတီ’တိ မညမာနာ ဂုမ္ဗံ န ပဝိသိဿန္တိ, တုမှေ အပ္ပမတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၆။)ဟောထာ’’တိ မာတာပိတရော ခမာပေတွာ ဂမနသဇ္ဇော အဋ္ဌာသိ။ သော မနုဿေဟိ ဂုမ္ဗပရိယန္တေ ဌတွာ ဥန္နာဒေတွာ ဂုမ္ဗေ ပဟဋမတ္တေယေဝ တတော နိက္ခမိ။ တေ ‘‘ဧကောဝေတ္ထ မိဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဂုမ္ဗံ န ပဝိသိံသု။ အထ နန္ဒိယော ဂန္တွာ မိဂါနံ အန္တရံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ပရိဝါရေတွာ သဗ္ဗေ မိဂေ ဥယျာနံ ပဝေသေတွာ ဒွါရံ ထကေတွာ ရညော အာရောစေတွာ သကသကဋ္ဌာနာနိ အဂမံသု။
တတော ပဋ္ဌာယ ရာဇာ သယမေဝ ဂန္တွာ ဧကံ မိဂံ ဝိဇ္ဈိတွာ တံ ဂဟေတွာ ဧဟီတိ ဧကံ ပေသေတွာ အာဟရာပေသိ။ မိဂါ ဝါရံ ဌပယိံသု, ပတ္တဝါရော မိဂေါ ဧကမန္တေ တိဋ္ဌတိ, တံ ဝိဇ္ဈိတွာ ဂဏှန္တိ။ နန္ဒိယော ပေါက္ခရဏိယံ ပါနီယံ ပိဝတိ, တိဏာနိ ခါဒတိ, ဝါရော ပနဿ န တာဝ ပါပုဏာတိ။ အထ ဗဟူနံ ဒိဝသာနံ အစ္စယေန တဿ မာတာပိတရော တံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော နန္ဒိယမိဂရာဇာ နာဂဗလော ထာမသမ္ပန္နော, သစေ ဇီဝတိ, အဝဿံ ဝတိံ လင်္ဃိတွာ အမှာကံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂမိဿတိ, သာသနမဿ ပေသေဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ မဂ္ဂသမီပေ ဌတွာ ဧကံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘အယျ, ကဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ မာနုသိကာယ ဝါစာယ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သာကေတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပုတ္တဿ သာသနံ ပဟိဏန္တာ ပဌမံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘သစေ ဗြာဟ္မဏ ဂစ္ဆေသိ, သာကေတေ အဇ္ဇုနံ ဝနံ၊
ဝဇ္ဇာသိ နန္ဒိယံ နာမ, ပုတ္တံ အသ္မာကမောရသံ၊
မာတာ ပိတာ စ တေ ဝုဒ္ဓါ, တေ တံ ဣစ္ဆန္တိ ပဿိတု’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သစေ, တွံ ဗြာဟ္မဏ, သာကေတံ ဂစ္ဆသိ, သာကေတေ အဇ္ဇုနဝနံ နာမ ဥယျာနံ အတ္ထိ, တတ္ထ အမှာကံ ပုတ္တော နန္ဒိယော နာမ မိဂေါ အတ္ထိ, တံ ဝဒေယျာသိ ‘‘မာတာပိတရော တေ ဝုဍ္ဎာ ယာဝ န မရန္တိ, တာဝ တံ ပဿိတုံ ဣစ္ဆန္တီ’’တိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သာကေတံ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ ‘‘နန္ဒိယမိဂေါ နာမ ကတရော’’တိ ပုစ္ဆိ။ မိဂေါ အာဂန္တွာ တဿ သမီပေ ဌတွာ ‘‘အဟ’’န္တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ နန္ဒိယော တံ သုတွာ ‘‘ဂစ္ဆေယျာမဟံ, ဗြာဟ္မဏ, ဝတိံ လင်္ဃိတွာ နော န ဂစ္ဆေယျံ, မယာ ပန ရညော သန္တကံ နိဝါပပါနဘောဇနံ ဘုတ္တံ, တံ မေ ဣဏဋ္ဌာနေ ဌိတံ, ဣမေသဉ္စ မိဂါနံ မဇ္ဈေ စိရဝုတ္ထောသ္မိ, တဿ မေ ရညော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၇။)စေဝ ဧတေသဉ္စ သောတ္ထိဘာဝံ အကတွာ အတ္တနော ဗလံ အဒဿေတွာ ဂမနံ နာမ န ယုတ္တံ, အတ္တနော ဝါရေ ပန သမ္ပတ္တေ အဟံ ဧတေသံ သောတ္ထိဘာဝံ ကတွာ သုခိတော အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဘုတ္တာ မယာ နိဝါပါနိ, ရာဇိနော ပါနဘောဇနံ၊
တံ ရာဇပိဏ္ဍံ အဝဘောတ္တုံ, နာဟံ ဗြာဟ္မဏ မုဿဟေ။
‘‘ဩဒဟိဿာမဟံ ပဿံ, ခုရပ္ပါနိဿ ရာဇိနော၊
တဒါဟံ သုခိတော မုတ္တော, အပိ ပဿေယျ မာတရ’’န္တိ။
တတ္ထ နိဝါပါနီတိ တေသု တေသု ဌာနေသု နိဝုတာနိ နိဝါပါနိ။ ပါနဘောဇနန္တိ ပါနီယဉ္စ အဝသေသတိဏဉ္စ။ တံ ရာဇပိဏ္ဍန္တိ တံ ရညော သန္တကံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ သမောဓာနကဋ္ဌေန ပိဏ္ဍံ။ အဝဘောတ္တုန္တိ ဒုဗ္ဘုတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ။ ရညော ဟိ ကိစ္စံ အနိပ္ဖါဒေန္တော တံ အဝဘုတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ နာမ, သွာဟံ ဧဝံ အဝဘောတ္တုံ န ဥဿဟာမီတိ ဝဒတိ။ ဗြာဟ္မဏ မုဿဟေတိ စေတ္ထ ဗြာဟ္မဏာတိ အာလပနံ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။
ဩဒဟိဿာမဟံ ပဿံ, ခုရပ္ပါနိဿ ရာဇိနောတိ အဟံ, ဗြာဟ္မဏ, အတ္တနော ဝါရေ သမ္ပတ္တေ ခုရပ္ပံ သန္နယှိတွာ အာဂတဿ ရညော မိဂယူထတော နိက္ခမိတွာ ဧကမန္တေ ဌတွာ ‘‘မံ ဝိဇ္ဈ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော မဟာဖာသုကပဿံ ဩဒဟိဿာမိ ဩဍ္ဍေဿာမိ။ သုခိတော မုတ္တောတိ တဒါ အဟံ မရဏဘယာ မုတ္တော သုခိတော နိဒ္ဒုက္ခော ရညာ အနုညာတော အပိ နာမ မာတရံ ပဿေယျန္တိ။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ပက္ကာမိ။ အပရဘာဂေ တဿ ဝါရဒိဝသေ ရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ အာဂစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ ‘‘မိဂံ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ခုရပ္ပံ သန္နယှိ။ မဟာသတ္တော ယထာ အညေ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ပလာယန္တိ, ဧဝံ အပလာယိတွာ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ မေတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ မဟာဖာသုကပဿံ ဩဒဟိတွာ နိစ္စလောဝ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တဿ မေတ္တာနုဘာဝေန သရံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, သရံ န မုစ္စေသိ, မုဉ္စာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘န သက္ကောမိ, မိဂရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂုဏဝန္တာနံ ဂုဏံ ဇာန, မဟာရာဇာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၈။)တဒါ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တေ ပသီဒိတွာ ဓနုံ ဆဍ္ဍေတွာ ‘‘ဣမံ အစိတ္တကံ ကလိင်္ဂရကဏ္ဍမ္ပိ တာဝ တဝ ဂုဏံ ဇာနာတိ, အဟံ သစိတ္တကော မနုဿဘူတောပိ တဝ ဂုဏံ န ဇာနာမိ, မိဂရာဇ, မယှံ ခမ, အဘယံ တေ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ, မယှံ တာဝ အဘယံ ဒေသိ, အယံ ပန ဥယျာနေ မိဂဂဏော ကိံ ကရိဿတီ’’တိ? ‘‘ဧတဿပိ အဘယံ ဒမ္မီ’’တိ။ ဧဝံ မဟာသတ္တော နိဂြောဓဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၁၂) ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗေသံ အရညေ မိဂါနံ အာကာသဂတသကုဏာနံ ဇလစရမစ္ဆာနဉ္စ အဘယံ ဒါပေတွာ ရာဇာနံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေန္တေန ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
‘‘ဒါနံ သီလံ ပရိစ္စာဂံ, အဇ္ဇဝံ မဒ္ဒဝံ တပံ၊
အက္ကောဓံ အဝိဟိံသဉ္စ, ခန္တိဉ္စ အဝိရောဓနံ။
‘‘ဣစ္စေတေ ကုသလေ ဓမ္မေ, ဌိတေ ပဿာမိ အတ္တနိ၊
တတော မေ ဇာယတေ ပီတိ, သောမနဿဉ္စနပ္ပက’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၇၆-၁၇၇) –
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇဓမ္မေ ဂါထာဗန္ဓေနေဝ ဒေသေတွာ ကတိပါဟံ ရညော သန္တိကေ ဝသိတွာ နဂရေ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒါနပကာသနတ္ထံ သုဝဏ္ဏဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ မာတာပိတူနံ ဒဿနတ္ထာယ ဂတော။
‘‘မိဂရာဇာ ပုရေ အာသိံ, ကောသလဿ နိကေတနေ၊
နန္ဒိယော နာမ နာမေန, အဘိရူပေါ စတုပ္ပဒေါ။
‘‘တံ မံ ဝဓိတုမာဂစ္ဆိ, ဒါယသ္မိံ အဇ္ဇုနေ ဝနေ၊
ဓနုံ အာရဇ္ဇံ ကတွာန, ဥသုံ သန္နယှ ကောသလော။
‘‘တဿာဟံ ဩဒဟိံ ပဿံ, ခုရပ္ပါနိဿ ရာဇိနော၊
တဒါဟံ သုခိတော မုတ္တော, မာတရံ ဒဋ္ဌုမာဂတော’’တိ။ –
ဣမာ တိဿော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဟောန္တိ။
တတ္ထ ကောသလဿ နိကေတနေတိ ကောသလဿ ရညော နိကေတနေ ဝသနဋ္ဌာနေ, တဿ သန္တိကေ အရညသ္မိန္တိ အတ္ထော။ ဒါယသ္မိန္တိ မိဂါနံ ဝသနတ္ထာယ ဒိန္နဥယျာနေ။ အာရဇ္ဇံ ကတွာနာတိ ဇိယာယ သဒ္ဓိံ ဧကတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၉။)ကတွာ, အာရောပေတွာတိ အတ္ထော။ သန္နယှာတိ သန္နယှိတွာ ယောဇေတွာ။ ဩဒဟိန္တိ ဩဍ္ဍေသိံ။ မာတရံ ဒဋ္ဌုမာဂတောတိ ဒေသနာသီသမေတံ, ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယတ္ထာယ သုဝဏ္ဏဘေရိံ စရာပေတွာ မာတာပိတရော ဒဋ္ဌုံ အာဂတောသ္မီတိ အတ္ထော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ အဟေသုံ, ဗြာဟ္မဏော သာရိပုတ္တော, ရာဇာ အာနန္ဒော, နန္ဒိယမိဂရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
နန္ဒိယမိဂရာဇဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
အဝါရိယဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ခရပုတ္တဝဂ္ဂေါ
֍ * [၃၈၆] ၁။ ခရပုတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
သစ္စံ ကိရေဝမာဟံသူတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဥက္ကဏ္ဌာပိတောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု အယံ တေ ဣတ္ထီ အနတ္ထကာရိကာ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ ဣမံ နိဿာယ အဂ္ဂိံ ပဝိသိတွာ မရန္တော ပဏ္ဍိတေ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ သေနကေ နာမ ရညေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကတ္တံ ကာရေသိ။ တဒါ သေနကဿ ရညော ဧကေန နာဂရာဇေန သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝေါ ဟောတိ။ သော ကိရ နာဂရာဇာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ထလေ ဂေါစရံ ဂဏှန္တော စရတိ။ အထ နံ ဂါမဒါရကာ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပေါ အယ’’န္တိ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရိံသု။ အထ ရာဇာ ဥယျာနံ ကီဠိတုံ ဂစ္ဆန္တော ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဧတေ ဒါရကာ ကရောန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကံ သပ္ပံ ပဟရန္တီ’’တိ သုတွာ ‘‘ပဟရိတုံ မာ ဒေထ, ပလာပေထ နေ’’တိ ပလာပေသိ။ နာဂရာဇာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၀။)ဇီဝိတံ လဘိတွာ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ဗဟူနိ ရတနာနိ အာဒါယ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ရညော သယနဃရံ ပဝိသိတွာ တာနိ ရတနာနိ ဒတွာ ‘‘မဟာရာဇ, မယာ တုမှေ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ ရညာ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝံ ကတွာ ပုနပ္ပုနံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ပဿတိ။ သော အတ္တနော နာဂမာဏဝိကာသု ဧကံ ကာမေသု အတိတ္တံ နာဂမာဏဝိကံ ရက္ခဏတ္ထာယ ရညော သန္တိကေ ဌပေတွာ ‘‘ယဒါ ဧတံ န ပဿသိ, တဒါ ဣမံ မန္တံ ပရိဝတ္တေယျာသီ’’တိ တဿ ဧကံ မန္တံ အဒါသိ။
သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနံ ဂန္တွာ နာဂမာဏဝိကာယ သဒ္ဓိံ ပေါက္ခရဏိယံ ဥဒကကီဠံ ကီဠိ။ နာဂမာဏဝိကာ ဧကံ ဥဒကသပ္ပံ ဒိသွာ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ တေန သဒ္ဓိံ အသဒ္ဓမ္မံ ပဋိသေဝိ။ ရာဇာ တံ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဂတာ’’တိ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ အနာစာရံ ကရောန္တိံ ဒိသွာ ဝေဠုပေသိကာယ ပဟရိ။ သာ ကုဇ္ဈိတွာ တတော နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ‘‘ကသ္မာ အာဂတာသီ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘တုမှာကံ သဟာယော မံ အတ္တနော ဝစနံ အဂဏှန္တိံ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရီ’’တိ ပဟာရံ ဒဿေသိ။ နာဂရာဇာ တထတော အဇာနိတွာဝ စတ္တာရော နာဂမာဏဝကေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, သေနကဿ သယနဃရံ ပဝိသိတွာ နာသဝါတေန တံ ဘုသံ ဝိယ ဝိဒ္ဓံသေထာ’’တိ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ ရညော သိရိသယနေ နိပန္နကာလေ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိံသု။ တေသံ ပဝိသနဝေလာယမေဝ ရာဇာ ဒေဝိံ အာဟ – ‘‘ဇာနာသိ နု ခေါ ဘဒ္ဒေ, နာဂမာဏဝိကာယ ဂတဋ္ဌာန’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အဇ္ဇ သာ အမှာကံ ပေါက္ခရဏိယံ ကီဠနကာလေ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ ဧကေန ဥဒကသပ္ပေန သဒ္ဓိံ အနာစာရံ အကာသိ, အထ နံ အဟံ ‘ဧဝံ မာ ကရီ’တိ သိက္ခာပနတ္ထာယ ဝေဠုပေသိကာယ ပဟရိံ, သာ ‘နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ သဟာယဿ မေ အညံ ကိဉ္စိ ကထေတွာ မေတ္တိံ ဘိန္ဒေယျာ’တိ မေ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တံ သုတွာ နာဂမာဏဝကာ တတောဝ နိဝတ္တိတွာ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ နာဂရာဇဿ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ တင်္ခဏညေဝ ရညော သယနဃရံ အာဂန္တွာ တမတ္ထံ အာစိက္ခိတွာ ခမာပေတွာ ‘‘ဣဒံ မေ ဒဏ္ဍကမ္မ’’န္တိ သဗ္ဗရုတဇာနနံ နာမ မန္တံ ဒတွာ ‘‘အယံ, မဟာရာဇ, အနဂ္ဃေါ မန္တော, သစေ ဣမံ မန္တံ အညဿ ဒဒေယျာသိ, ဒတွာဝ အဂ္ဂိံ ပဝိသိတွာ မရေယျာသီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ကိပိလ္လိကာနမ္ပိ သဒ္ဒံ ဇာနာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၁။)တဿေကဒိဝသံ မဟာတလေ နိသီဒိတွာ မဓုဖာဏိတေဟိ ခါဒနီယံ ခါဒန္တဿ ဧကံ မဓုဗိန္ဒု စ ဖာဏိတဗိန္ဒု စ ပူဝခဏ္ဍဉ္စ ဘူမိယံ ပတိ။ ဧကာ ကိပိလ္လိကာ တံ ဒိသွာ ‘‘ရညော မဟာတလေ မဓုစာဋိ ဘိန္နာ, ဖာဏိတသကဋံ ပူဝသကဋံ နိက္ကုဇ္ဇိတံ, မဓုဖာဏိတဉ္စ ပူဝဉ္စ ခါဒထာ’’တိ ဝိရဝန္တီ ဝိစရတိ။ အထ ရာဇာ တဿာ ရဝံ သုတွာ ဟသိ။ ရညော သမီပေ ဌိတာ ဒေဝီ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဒိသွာ ရာဇာ ဟသီ’’တိ စိန္တေသိ။ တသ္မိံ ခါဒနီယံ ခါဒိတွာ နှတွာ ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နေ ဧကံ မက္ခိကံ သာမိကော ‘‘ဧဟိ ဘဒ္ဒေ, ကိလေသရတိယာ ရမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သာ ‘‘အဓိဝါသေဟိ တာဝ သာမိ, ဣဒါနိ ရညော ဂန္ဓေ အာဟရိဿန္တိ, တဿ ဝိလိမ္ပန္တဿ ပါဒမူလေ ဂန္ဓစုဏ္ဏံ ပတိဿတိ, အဟံ တတ္ထ ဝဋ္ဋေတွာ သုဂန္ဓာ ဘဝိဿာမိ, တတော ရညော ပိဋ္ဌိယံ နိပဇ္ဇိတွာ ရမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တမ္ပိ သဒ္ဒံ သုတွာ ဟသိ။ ဒေဝီပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဒိသွာ ဟသီ’’တိ ပုန စိန္တေသိ။ ပုန ရညော သာယမာသံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဧကံ ဘတ္တသိတ္ထံ ဘူမိယံ ပတိ။ ကိပိလ္လိကာ ‘‘ရာဇကုလေ ဘတ္တသကဋံ ဘဂ္ဂံ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝိရဝိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ပုနပိ ဟသိ။ ဒေဝီ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ရာဇာနံ ပရိဝိသန္တီ ‘‘မံ နု ခေါ ဒိသွာ ရာဇာ ဟသတီ’’တိ ဝိတက္ကေသိ။
သာ ရညာ သဒ္ဓိံ သယနံ အာရုယှ နိပဇ္ဇနကာလေ ‘‘ကိံကာရဏာ ဒေဝ, ဟသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘ကိံ တေ မမ ဟသိတကာရဏေနာ’’တိ ဝတွာ ပုနပ္ပုနံ နိဗဒ္ဓေါ ကထေသိ။ အထ နံ သာ ‘‘တုမှာကံ ဇာနနမန္တံ မယှံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘န သက္ကာ ဒါတု’’န္တိ ပဋိက္ခိတ္တာပိ ပုနပ္ပုနံ နိဗန္ဓိ။ ရာဇာ ‘‘သစာဟံ ဣမံ မန္တံ တုယှံ ဒဿာမိ, မရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မရန္တောပိ မယှံ ဒေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ မာတုဂါမဝသိကော ဟုတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမိဿာ မန္တံ ဒတွာ အဂ္ဂိံ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ရထေန ဥယျာနံ ပါယာသိ။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော လောကံ ဩလောကေန္တော ဣမံ ကာရဏံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဗာလရာဇာ မာတုဂါမံ နိဿာယ ‘အဂ္ဂိံ ပဝိသိဿာမီ’တိ ဂစ္ဆတိ, ဇီဝိတမဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဇံ အသုရကညံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ အာဂန္တွာ တံ အဇိကံ ကတွာ အတ္တနာ အဇော ဟုတွာ ‘‘မဟာဇနော မာ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ရညော ရထဿ ပုရတော အဟောသိ။ တံ ရာဇာ စေဝ ရထေ ယုတ္တသိန္ဓဝါ စ ပဿန္တိ, အညော ကောစိ န ပဿတိ။ အဇော ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ရထပုရတော အဇိကာယ သဒ္ဓိံ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၂။)ဝိယ အဟောသိ။ တမေကော ရထေ ယုတ္တသိန္ဓဝေါ ဒိသွာ ‘‘သမ္မ အဇရာဇ, မယံ ပုဗ္ဗေ ‘အဇာ ကိရ ဗာလာ အဟိရိကာ’တိ အဿုမှ, န စ တံ ပဿိမှ, တွံ ပန ရဟော ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ကတ္တဗ္ဗံ အနာစာရံ အမှာကံ ဧတ္တကာနံ ပဿန္တာနညေဝ ကရောသိ, န လဇ္ဇသိ, တံ နော ပုဗ္ဗေ သုတံ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌေန သမေတီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစ္စံ ကိရေဝမာဟံသု, ဝသ္တံ ဗာလောတိ ပဏ္ဍိတာ၊
ပဿ ဗာလော ရဟောကမ္မံ, အာဝိကုဗ္ဗံ န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝသ္တန္တိ အဇံ။ ပဏ္ဍိတာတိ ဉာဏသမ္ပန္နာ တံ ဗာလောတိ ဝဒန္တိ, သစ္စံ ကိရ ဝဒန္တိ။ ပဿာတိ အာလပနံ, ပဿထာဟိ အတ္ထော။ န ဗုဇ္ဈတီတိ ဧဝံ ကာတုံ အယုတ္တန္တိ န ဇာနာတိ။
တံ သုတွာ အဇော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တွံ ခေါပိ သမ္မ ဗာလောသိ, ခရပုတ္တ ဝိဇာနဟိ၊
ရဇ္ဇုယာ ဟိ ပရိက္ခိတ္တော, ဝင်္ကောဋ္ဌော ဩဟိတောမုခေါ။
‘‘အပရမ္ပိ သမ္မ တေ ဗာလျံ, ယော မုတ္တော န ပလာယသိ၊
သော စ ဗာလတရော သမ္မ, ယံ တွံ ဝဟတိ သေနက’’န္တိ။
တတ္ထ တွံ ခေါပိ သမ္မာတိ သမ္မ သိန္ဓဝ မယာပိ ခေါ တွံ ဗာလတရော။ ခရပုတ္တာတိ သော ကိရ ဂဒြဘဿ ဇာတကော, တေန တံ ဧဝမာဟ။ ဝိဇာနဟီတိ အဟမေဝ ဗာလောတိ ဧဝံ ဇာနာဟိ။ ပရိက္ခိတ္တောတိ ယုဂေန သဒ္ဓိံ ဂီဝါယ ပရိက္ခိတ္တော။ ဝင်္ကောဋ္ဌောတိ ဝင်္ကဩဋ္ဌော။ ဩဟိတောမုခေါတိ မုခဗန္ဓနေန ပိဟိတမုခေါ။ ယော မုတ္တော န ပလာယသီတိ ယော တွံ ရထတော မုတ္တော သမာနော မုတ္တကာလေ ပလာယိတွာ အရညံ န ပဝိသသိ, တံ တေ အပလာယနံ အပရမ္ပိ ဗာလျံ, သော စ ဗာလတရောတိ ယံ တွံ သေနကံ ဝဟသိ, သော သေနကော တယာပိ ဗာလတရော။
ရာဇာ တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ ဇာနာတိ, တသ္မာ တံ သုဏန္တော သဏိကံ ရထံ ပေသေသိ။ သိန္ဓဝေါပိ တဿ ကထံ သုတွာ ပုန စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ နု သမ္မ အဟံ ဗာလော, အဇရာဇ ဝိဇာနဟိ၊
အထ ကေန သေနကော ဗာလော, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၃။)တတ္ထ ယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ နူတိ အနုဿဝတ္ထေ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ အဇရာဇ, ယေန တာဝ တိရစ္ဆာနဂတတ္တေန ကာရဏေန အဟံ ဗာလော, တံ တွံ ကာရဏံ ဇာနာဟိ, သက္ကာ ဧတံ တယာ ဉာတုံ, အဟဉှိ တိရစ္ဆာနဂတတ္တာဝ ဗာလော, တသ္မာ မံ ခရပုတ္တာတိအာဒီနိ ဝဒန္တော သုဋ္ဌု ဝဒသိ, အယံ ပန သေနကော ရာဇာ ကေန ကာရဏေန ဗာလော, တံ မေ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတော အက္ခာဟီတိ။
တံ သုတွာ အဇော အာစိက္ခန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥတ္တမတ္ထံ လဘိတွာန, ဘရိယာယ ယော ပဒဿတိ၊
တေန ဇဟိဿတတ္တာနံ, သာ စေဝဿ န ဟေဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဥတ္တမတ္ထန္တိ သဗ္ဗရုတဇာနနမန္တံ။ တေနာတိ တဿာ မန္တပ္ပဒါနသင်္ခါတေန ကာရဏေန တံ ဒတွာ အဂ္ဂိံ ပဝိသန္တော အတ္တာနဉ္စ ဇဟိဿတိ, သာ စဿ ဘရိယာ န ဘဝိဿတိ, တသ္မာ ဧသ တယာပိ ဗာလတရော, ယော လဒ္ဓံ ယသံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတီတိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဇရာဇ, အမှာကံ သောတ္ထိံ ကရောန္တောပိ တွညေဝ ကရိဿသိ, ကထေဟိ တာဝ နော ကတ္တဗ္ဗယုတ္တက’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ အဇရာဇာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေသံ သတ္တာနံ အတ္တနာ အညော ပိယတရော နာမ နတ္ထိ, ဧကံ ပိယဘဏ္ဍံ နိဿာယ အတ္တာနံ နာသေတုံ လဒ္ဓယသံ ပဟာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝေ ပိယမ္မေတိ ဇနိန္ဒ တာဒိသော, အတ္တံ နိရံကတွာ ပိယာနိ သေဝတိ၊
အတ္တာဝ သေယျော ပရမာ စ သေယျော, လဗ္ဘာ ပိယာ ဩစိတတ္ထေန ပစ္ဆာ’’တိ။
တတ္ထ ပိယမ္မေတိ ပိယံ မေ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဇနိန္ဒ, တာဒိသော တုမှာဒိသော ယသမဟတ္တေ ဌိတော ပုဂ္ဂလော ဧကံ ပိယဘဏ္ဍံ နိဿာယ ‘‘ဣဒံ ပိယံ မေ’’တိ အတ္တံ နိရံကတွာ အတ္တာနံ ဆဍ္ဍေတွာ တာနိ ပိယာနိ န သေဝတေဝ။ ကိံကာရဏာ? အတ္တာဝ သေယျော ပရမာ စ သေယျောတိ, ယသ္မာ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန အတ္တာဝ သေယျော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၄။)ဝရော ဥတ္တမော, ပရမာ စ သေယျော, ပရမာ ဥတ္တမာပိ အညသ္မာ ပိယဘဏ္ဍာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဟိ စ-ကာရော ပိ-ကာရတ္ထေ နိပါတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လဗ္ဘာ ပိယာ ဩစိတတ္ထေန ပစ္ဆာတိ ဩစိတတ္ထေန ဝဍ္ဎိတတ္ထေန ယသသမ္ပန္နေန ပုရိသေန ပစ္ဆာ ပိယာ နာမ သက္ကာ လဒ္ဓုံ, န တဿာ ကာရဏာ အတ္တာ နာသေတဗ္ဗောတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ရညော ဩဝါဒံ အဒါသိ။ ရာဇာ တုဿိတွာ ‘‘အဇရာဇ, ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သက္ကော အဟံ, မဟာရာဇ, တဝ အနုကမ္ပာယ တံ မရဏာ မောစေတုံ အာဂတောမှီတိ။ ဒေဝရာဇ, အဟံ ဧတိဿာ ‘‘မန္တံ ဒဿာမီ’’တိ အဝစံ, ဣဒါနိ ‘‘ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, တုမှာကံ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝိနာသေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, ‘သိပ္ပဿ ဥပစာရော’တိ ဝတွာ ဧတံ ကတိပယေ ပဟာရေ ပဟရာပေဟိ, ဣမိနာ ဥပါယေန န ဂဏှိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော ရညော ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ရာဇာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဒေဝိံ ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ ‘‘ဂဏှိဿသိ ဘဒ္ဒေ, မန္တ’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဥပစာရံ ကရောမီ’’တိ။ ‘‘ကော ဥပစာရော’’တိ? ‘‘ပိဋ္ဌိယံ ပဟာရသတေ ပဝတ္တမာနေ သဒ္ဒံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ မန္တလောဘေန ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ရာဇာ စောရဃာတကေ ပက္ကောသာပေတွာ ကသာ ဂါဟာပေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ပဟရာပေသိ။ သာ ဒွေ တယော ပဟာရေ အဓိဝါသေတွာ တတော ပရံ ‘‘န မေ မန္တေန အတ္ထော’’တိ ရဝိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘တွံ မံ မာရေတွာ မန္တံ ဂဏှိတုကာမာသီ’’တိ ပိဋ္ဌိယံ နိစ္စမ္မံ ကာရေတွာ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ ပုန ကထေတုံ နာသက္ခိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရာဇာ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အဟောသိ, ဒေဝီ ပုရာဏဒုတိယိကာ, အဿော သာရိပုတ္တော, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ခရပုတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၅။)အကက္ကသံ အဖရုသန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု မဟာဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ပညဝါ ဥပါယကုသလောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာသိရဋ္ဌေ ကမ္မာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ပရိယောဒါတသိပ္ပေါ အဟောသိ။ မာတာပိတရော ပနဿ ဒလိဒ္ဒါ, တေသံ ဂါမတော အဝိဒူရေ အညော သဟဿကုဋိကော ကမ္မာရဂါမော။ တတ္ထ ကမ္မာရသဟဿဇေဋ္ဌကော ကမ္မာရော ရာဇဝလ္လဘော အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော, တဿေကာ ဓီတာ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ ဒေဝစ္ဆရာပဋိဘာဂါ ဇနပဒကလျာဏိလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတာ။ သာမန္တဂါမေသု မနုဿာ ဝါသိဖရသုဖာလပါစနာဒိကာရာပနတ္ထာယ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ ယေဘုယျေန တံ ကုမာရိကံ ပဿန္တိ, တေ အတ္တနော အတ္တနော ဂါမံ ဂန္တွာ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု တဿာ ရူပံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ သုတွာ သဝနသံသဂ္ဂေန ဗဇ္ဈိတွာ ‘‘ပါဒပရိစာရိကံ နံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥတ္တမဇာတိကံ အယံ ဂဟေတွာ ဧကံ သုခုမံ ဃနံ သူစိံ ကတွာ ပါသေ ဝိဇ္ဈိတွာ ဥဒကေ ဥပ္ပိလာပေတွာ အပရမ္ပိ တထာရူပမေဝ တဿာ ကောသကံ ကတွာ ပါသေ ဝိဇ္ဈိ။ ဣမိနာ နိယာမေန တဿာ သတ္တ ကောသကေ အကာသိ, ‘‘ကထံ အကာသီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗောဓိသတ္တာနဉှိ ဉာဏမဟန္တတာယ ကရဏံ သမိဇ္ဈတိယေဝ။ သော တံ သူစိံ နာဠိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဩဝဋ္ဋိကာယ ကတွာ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကဿ ဝသနဝီထိံ ပုစ္ဆိတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဒွါရေ ဌတွာ ‘‘ကော မမ ဟတ္ထတော ဧဝရူပံ နာမ သူစိံ မူလေန ကိဏိတုံ ဣစ္ဆတီ’’တိ သူစိံ ဝဏ္ဏေန္တော ဇေဋ္ဌကကမ္မာရဿ ဃရဒွါရသမီပေ ဌတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အကက္ကသံ အဖရုသံ, ခရဓောတံ သုပါသိယံ၊
သုခုမံ တိခိဏဂ္ဂဉ္စ, ကော သူစိံ ကေတုမိစ္ဆတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – မမ ပဋလဿ ဝါ တိလကဿ ဝါ ဩဓိနော ဝါ အဘာဝေန အကက္ကသံ, သုမဋ္ဌတာယ အဖရုသံ, ခရေန ပါသာဏေန ဓောတတ္တာ ခရဓောတံ, သုန္ဒရေန သုဝိဒ္ဓေန ပါသေန သမန္နာဂတတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၆။)သုပါသိယံ, သဏှတာယ သုခုမံ, အဂ္ဂဿ တိခိဏတာယ တိခိဏဂ္ဂံ သူစိံ မမ ဟတ္ထတော မူလံ ဒတွာ ကော ကိဏိတုံ ဣစ္ဆတီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုနပိ တံ ဝဏ္ဏေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုမဇ္ဇဉ္စ သုပါသဉ္စ, အနုပုဗ္ဗံ သုဝဋ္ဋိတံ၊
ဃနဃာတိမံ ပဋိထဒ္ဓံ, ကော သူစိံ ကေတုမိစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ သုမဇ္ဇဉ္စာတိ ကုရုဝိန္ဒကစုဏ္ဏေန သုဋ္ဌု မဇ္ဇိတံ။ သုပါသဉ္စာတိ သဏှေန ပါသဝေဓကေန ဝိဒ္ဓတ္တာ သုန္ဒရပါသံ။ ဃနဃာတိမန္တိ ယာ ဃာတိယမာနာ အဓိကရဏိံ အနုပဝိသတိ, အယံ ‘‘ဃနဃာတိမာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တာဒိသိန္တိ အတ္ထော။ ပဋိထဒ္ဓန္တိ ထဒ္ဓံ အမုဒုကံ။
တသ္မိံ ခဏေ သာ ကုမာရိကာ ဘုတ္တပါတရာသံ ပိတရံ ဒရထပဋိပ္ပဿမ္ဘနတ္ထံ စူဠသယနေ နိပန္နံ တာလဝဏ္ဋေန ဗီဇယမာနာ ဗောဓိသတ္တဿ မဓုရသဒ္ဒံ သုတွာ အလ္လမံသပိဏ္ဍေန ဟဒယေ ပဟဋာ ဝိယ ဃဋသဟဿေန နိဗ္ဗာပိတဒရထာ ဝိယ ဟုတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဧသ အတိမဓုရေန သဒ္ဒေန ကမ္မာရာနံ ဝသနဂါမေ သူစိံ ဝိက္ကိဏာတိ, ကေန နု ခေါ ကမ္မေန အာဂတော, ဇာနိဿာမိ န’’န္တိ တာလဝဏ္ဋံ ဌပေတွာ ဂေဟာ နိက္ခမ္မ ဗဟိအာဠိန္ဒကေ ဌတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေသိ။ ဗောဓိသတ္တာနဉှိ ပတ္ထိတံ နာမ သမိဇ္ဈတိ, သော ဟိ တဿာယေဝတ္ထာယ တံ ဂါမံ အာဂတော။ သာ စ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တီ ‘‘မာဏဝ, သကလရဋ္ဌဝါသိနော သူစိအာဒီနံ အတ္ထာယ ဣမံ ဂါမံ အာဂစ္ဆန္တိ, တွံ ဗာလတာယ ကမ္မာရဂါမေ သူစိံ ဝိက္ကိဏိတုံ ဣစ္ဆသိ, သစေပိ ဒိဝသံ သူစိယာ ဝဏ္ဏံ ဘာသိဿသိ, န တေ ကောစိ ဟတ္ထတော သူစိံ ဂဏှိဿတိ, သစေ တွံ မူလံ လဒ္ဓုံ ဣစ္ဆသိ, အညံ ဂါမံ ယာဟီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣတောဒါနိ ပတာယန္တိ, သူစိယော ဗဠိသာနိ စ၊
ကောယံ ကမ္မာရဂါမသ္မိံ, သူစိံ ဝိက္ကေတုမိစ္ဆတိ။
‘‘ဣတော သတ္ထာနိ ဂစ္ဆန္တိ, ကမ္မန္တာ ဝိဝိဓာ ပုထူ၊
ကောယံ ကမ္မာရဂါမသ္မိံ, သူစိံ ဝိက္ကေတုမိစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ ဣတောဒါနီတိ ဣမသ္မိံ ရဋ္ဌေ ဣဒါနိ သူစိယော စ ဗဠိသာနိ စ အညာနိ စ ဥပကရဏာနိ ဣမမှာ ကမ္မာရဂါမာ ပတာယန္တိ နိက္ခမန္တိ, တံ တံ ဒိသံ ပတ္ထရန္တာ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ ကောယန္တိ ဧဝံ သန္တေ ကော အယံ ဣမသ္မိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၇။)ကမ္မာရဂါမေ သူစိံ ဝိက္ကိဏိတုံ ဣစ္ဆတိ။ သတ္ထာနီတိ ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တာနိ နာနပ္ပကာရာနိ သတ္ထာနိ ဣတောဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝိဝိဓာ ပုထူတိ နာနပ္ပကာရာ ဗဟူ ကမ္မန္တာပိ သကလရဋ္ဌဝါသီနံ ဣတော ဂဟိတဥပကရဏေဟေဝ ပဝတ္တန္တိ။
ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ အဇာနန္တီ အညာဏေန ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သူစိံ ကမ္မာရဂါမသ္မိံ, ဝိက္ကေတဗ္ဗာ ပဇာနတာ၊
အာစရိယာဝ ဇာနန္တိ, ကမ္မံ သုကတဒုက္ကဋံ။
‘‘ဣမဉ္စေ တေ ပိတာ ဘဒ္ဒေ, သူစိံ ဇညာ မယာ ကတံ၊
တယာ စ မံ နိမန္တေယျ, ယဉ္စတ္ထညံ ဃရေ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ သူစိန္တိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ကတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သူစိ နာမ ပဇာနတာ ပဏ္ဍိတေန ပုရိသေန ကမ္မာရဂါမသ္မိံယေဝ ဝိက္ကေတဗ္ဗာ။ ကိံကာရဏာ? အာစရိယာဝ ဇာနန္တိ, ကမ္မံ သုကတဒုက္ကဋန္တိ, တဿ တဿ သိပ္ပဿ အာစရိယာဝ တသ္မိံ တသ္မိံ သိပ္ပေ သုကတဒုက္ကဋကမ္မံ ဇာနန္တိ, သွာဟံ ကမ္မာရကမ္မံ အဇာနန္တာနံ ဂဟပတိကာနံ ဂါမံ ဂန္တွာ မမ သူစိယာ သုကတဒုက္ကဋဘာဝံ ကထံ ဇာနာပေဿာမိ, ဣမသ္မိံ ပန ဂါမေ မမ ဗလံ ဇာနာပေဿာမီတိ။ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ဣမာယ ဂါထာယ အတ္တနော ဗလံ ဝဏ္ဏေသိ။
တယာ စ မံ နိမန္တေယျာတိ ဘဒ္ဒေ သစေ တဝ ပိတာ ဣမံ မယာ ကတံ သူစိံ ‘‘ဤဒိသာ ဝါ ဧသာ, ဧဝံ ဝါ ကတာ’’တိ ဇာနေယျ, ‘‘ဣမံ မေ ဓီတရံ တဝ ပါဒပရိစာရိကံ ဒမ္မိ, ဂဏှာဟိ န’’န္တိ ဧဝံ တယာ စ မံ နိမန္တေယျ။ ယဉ္စတ္ထညံ ဃရေ ဓနန္တိ ယဉ္စ အညံ သဝိညာဏကံ ဝါ အဝိညာဏကံ ဝါ ဃရေ ဓနံ အတ္ထိ, တေန မံ နိမန္တေယျ။ ‘‘ယဉ္စဿည’’န္တိပိ ပါဌော, ယဉ္စ အဿ ဃရေ အညံ ဓနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
ကမ္မာရဇေဋ္ဌကော သဗ္ဗံ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘အမ္မာ’’တိ ဓီတရံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ကေန သဒ္ဓိံ သလ္လပသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တာတ, ဧကော ပုရိသော သူစိံ ဝိက္ကိဏာတိ, တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပေမီတိ။ ‘‘တေန ဟိ ပက္ကောသာဟိ န’’န္တိ။ သာ ဂန္တွာ ပက္ကောသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကံ ဝန္ဒိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၈။)ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော ‘‘ကတရဂါမဝါသိကောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ အသုကဂါမဝါသိကောမှိ အသုကကမ္မာရဿ ပုတ္တော’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဣဓာဂတောသီ’’တိ။ ‘‘သူစိဝိက္ကယတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘အာဟရ, သူစိံ တေ ပဿာမာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော အတ္တနော ဂုဏံ သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ ပကာသေတုကာမော ‘‘နနု ဧကကာနံ ဩလောကိတတော သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ ဩလောကေတုံ ဝရတရ’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ သဗ္ဗေ ကမ္မာရေ သန္နိပါတာပေတွာ တေဟိ ပရိဝုတော ‘‘အာဟရ, တာတ, မယံ ပဿာမ တေ သူစိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အာစရိယ, ဧကံ အဓိကရဏိဉ္စ ဥဒကပူရဉ္စ ကံသထာလံ အာဟရာပေထာ’’တိ။ သော အာဟရာပေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဩဝဋ္ဋိကတော သူစိနာဠိကံ နီဟရိတွာ အဒါသိ။ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကော တတော သူစိံ နီဟရိတွာ ‘‘တာတ, အယံ သူစီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နာယံ သူစိ, ကောသကော ဧသော’’တိ။ သော ဥပဓာရေန္တော နေဝ အန္တံ, န ကောဋိံ အဒ္ဒသ။ ဗောဓိသတ္တော အာဟရာပေတွာ နခေန ကောသကံ အပနေတွာ ‘‘အယံ သူစိ, အယံ ကောသကော’’တိ မဟာဇနဿ ဒဿေတွာ သူစိံ အာစရိယဿ ဟတ္ထေ, ကောသကံ ပါဒမူလေ ဌပေသိ။ ပုန တေန ‘‘အယံ မညေ သူစီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အယမ္ပိ သူစိကောသကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ နခေန ပဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ ဆ သူစိကောသကေ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘အယံ သူစီ’’တိ တဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ကမ္မာရသဟဿာနိ အင်္ဂုလိယော ဖောဋေသုံ, စေလုက္ခေပါ ပဝတ္တိံသု။
အထ နံ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကော ‘‘တာတ, ဣမာယ သူစိယာ ကိံ ဗလ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာစရိယ ဗလဝတာ ပုရိသေန အဓိကရဏိံ ဥက္ခိပါပေတွာ အဓိကရဏိယာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကပါတိံ ဌပါပေတွာ အဓိကရဏိယာ မဇ္ဈေ ဣမံ သူစိံ ပဟရထာ’’တိ။ သော တထာ ကာရေတွာ အဓိကရဏိယာ မဇ္ဈေ သူစိံ အဂ္ဂေန ပဟရိ။ သာ အဓိကရဏိံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ အဟုတွာ တိရိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ သဗ္ဗေ ကမ္မာရာ ‘‘အမှေဟိ ဧတ္တကံ ကာလံ ‘ကမ္မာရာ နာမ ဧဒိသာ ဟောန္တီ’တိ သုတိဝသေနပိ န သုတပုဗ္ဗ’’န္တိ အင်္ဂုလိယော ဖောဋေတွာ စေလုက္ခေပသဟဿံ ပဝတ္တယိံသု။ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကော ဓီတရံ ပက္ကောသိတွာ တသ္မိညေဝ ပရိသမဇ္ဈေ ‘‘အယံ ကုမာရိကာ တုယှမေဝ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ဥဒကံ ပါတေတွာ အဒါသိ။ သော အပရဘာဂေ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကဿ အစ္စယေန တသ္မိံ ဂါမေ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကော အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၉။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကမ္မာရဇေဋ္ဌကဿ ဓီတာ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, ပဏ္ဍိတကမ္မာရပုတ္တော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သူစိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၃၈၈] ၃။ တုဏ္ဍိလဇာတကဝဏ္ဏနာ
နဝဆန္နကေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မရဏဘီရုကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိဝါသီ ကုလပုတ္တော ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ မရဏဘီရုကော အဟောသိ, အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သာခါစလနံ ဒဏ္ဍကပတနံ သကုဏစတုပ္ပဒသဒ္ဒံ ဝါ အညံ ဝါ တထာရူပံ သုတွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဟုတွာ ကုစ္ဆိယံ ဝိဒ္ဓသသော ဝိယ ကမ္ပန္တော ဝိစရိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကော ကိရ ဘိက္ခု မရဏဘီရုကော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သဒ္ဒံ သုတွာ ဝိကမ္ပမာနော ပလာယတိ, ဣမေသဉ္စ သတ္တာနံ မရဏမေဝ ဓုဝံ, ဇီဝိတံ အဒ္ဓုဝံ, နနု တဒေဝ ယောနိသော မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု မရဏဘီရုကော’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ တေန ပဋိညာတော ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မရဏဘီရုကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သူကရိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သူကရီ ပရိဏတဂဗ္ဘာ ဒွေ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ။ သာ ဧကဒိဝသံ တေ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ အာဝါဋေ နိပဇ္ဇိ။ အထေကာ ဗာရာဏသိဒွါရဂါမဝါသိနီ မဟလ္လိကာ ကပ္ပါသခေတ္တတော ပစ္ဆိပုဏ္ဏံ ကပ္ပါသံ အာဒါယ ယဋ္ဌိယာ ဘူမိံ အာကောဋေန္တီ အာဂစ္ဆိ။ သူကရီ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ မရဏဘယေန ပုတ္တကေ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိ။ မဟလ္လိကာ သူကရပေါတကေ ဒိသွာ ပုတ္တသညံ ပဋိလဘိတွာ ပစ္ဆိယံ ပက္ခိပိတွာ ဃရံ နေတွာ ဇေဋ္ဌကဿ မဟာတုဏ္ဍိလော, ကနိဋ္ဌဿ စူဠတုဏ္ဍိလောတိ နာမံ ကရိတွာ တေ ပုတ္တကေ ဝိယ ပေါသေသိ။ တေ အပရဘာဂေ ဝဍ္ဎိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၀။)ထူလသရီရာ အဟေသုံ။ မဟလ္လိကာ ‘‘ဣမေ နော မူလေန ဒေဟီ’’တိ ဝုစ္စမာနာပိ ‘‘ပုတ္တာ မေ’’တိ ဝတွာ ကဿစိ န ဒေတိ။ အထေကသ္မိံ ဆဏကာလေ ဓုတ္တာ သုရံ ပိဝန္တာ မံသေ ခီဏေ ‘‘ကုတော နု ခေါ မံသံ လဘိဿာမာ’’တိ ဝီမံသန္တာ မဟလ္လိကာယ ဂေဟေ သူကရာနံ အတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ မူလံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အမ္မ, မူလံ ဂဟေတွာ ဧကံ နော သူကရံ ဒေဟီ’’တိ အာဟံသု။ သာ ‘‘အလံ, တာတာ, ပုတ္တာ မေ ဧတေ, ပုတ္တံ နာမ မံသံ ခါဒနတ္ထာယ ကိဏန္တာနံ ဒဒန္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ ဓုတ္တာ ‘‘အမ္မ, မနုဿာနံ သူကရာ နာမ ပုတ္တာ န ဟောန္တိ, ဒေဟိ နော’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစန္တာပိ အလဘိတွာ မဟလ္လိကံ သုရံ ပါယေတွာ မတ္တကာလေ ‘‘အမ္မ, သူကရေဟိ ကိံ ကရိဿသိ, မူလံ ဂဟေတွာ ပရိဗ္ဗယံ ကရောဟီ’’တိ တဿာ ဟတ္ထေ ကဟာပဏေ ဌပယိံသု။
သာ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ‘‘တာတာ, မဟာတုဏ္ဍိလံ ဒါတုံ န သက္ကောမိ။ စူဠတုဏ္ဍိလံ ပန ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ သော’’တိ? ‘‘အယံ ဧတသ္မိံ ဂစ္ဆေတိ, သဒ္ဒမဿ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘အာဟာရံ န ပဿာမီ’’တိ။ ဓုတ္တာ မူလေန ဧကံ ဘတ္တပါတိံ အာဟရာပေသုံ။ မဟလ္လိကာ တံ ဂဟေတွာ ဒွါရေ ဌပိတံ သူကရဒေါဏိံ ပူရေတွာ ဒေါဏိသမီပေ အဋ္ဌာသိ။ တိံသမတ္တာပိ ဓုတ္တာ ပါသဟတ္ထာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌံသု။ မဟလ္လိကာ ‘‘တာတ, စူဠတုဏ္ဍိလ, ဧဟီ’’တိ တဿ သဒ္ဒမကာသိ။ တံ သုတွာ မဟာတုဏ္ဍိလော ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ မမ မာတရာ စူဠတုဏ္ဍိလဿ သဒ္ဒေါ န ဒိန္နပုဗ္ဗော, မံယေဝ ပဌမံ သဒ္ဒါယတိ, အဝဿံ အဇ္ဇ အမှာကံ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ အညာသိ။ သော ကနိဋ္ဌံ အာမန္တေသိ ‘‘တာတ, မမ မာတာ တံ ပက္ကောသတိ, ဂစ္ဆ တာဝ ဇာနာဟီ’’တိ။ သော ဂစ္ဆာ နိက္ခမိတွာ ဘတ္တဒေါဏိသမီပေ တေသံ ဌိတဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ မရဏံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ မရဏဘယတဇ္ဇိတော နိဝတ္တိတွာ ကမ္ပမာနော ဘာတု သန္တိကံ အာဂန္တွာ ထမ္ဘိတုံ နာသက္ခိ, ကမ္ပမာနော ပရိဗ္ဘမိ။ မဟာတုဏ္ဍိလော တံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, တွံ အဇ္ဇ ပန ပဝေဓသိ ပရိဗ္ဘမသိ, ပဝိသနဋ္ဌာနံ ဩလောကေသိ, ကိံ နာမေတံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော အတ္တနာ ဒိဋ္ဌကာရဏံ ကထေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နဝဆန္နကေဒါနိ ဒိယျတိ, ပုဏ္ဏာယံ ဒေါဏိ သုဝါမိနီ ဌိတာ၊
ဗဟုကေ ဇနေ ပါသပါဏိကေ, နော စ ခေါ မေ ပဋိဘာတိ ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၁။)တတ္ထ နဝဆန္နကေဒါနိ ဒိယျတီတိ ဘာတိက, ပုဗ္ဗေ အမှာကံ ကုဏ္ဍကယာဂု ဝါ ဈာမဘတ္တံ ဝါ ဒိယျတိ, အဇ္ဇ ပန နဝဆန္နကံ နဝါကာရံ ဒါနံ ဒိယျတိ။ ပုဏ္ဏာယံ ဒေါဏီတိ အယံ အမှာကံ ဘတ္တဒေါဏိ သုဒ္ဓဘတ္တဿ ပုဏ္ဏာ။ သုဝါမိနီ ဌိတာတိ အယျာပိ နော တဿာ သန္တိကေ ဌိတာ။ ဗဟုကေ ဇနေတိ န ကေဝလဉ္စ အယျာဝ, အညောပိ ဗဟုကော ဇနော ပါသပါဏိကော ဌိတော။ နော စ ခေါ မေ ပဋိဘာတီတိ အယံ ဧဝံ ဧတေသံ ဌိတဘာဝေါပိ ဣဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ မယှံ န ပဋိဘာတိ, န ရုစ္စတီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘တာတ စူဠတုဏ္ဍိလ, မမ ကိရ မာတာ ဧတ္ထေဝ သူကရေ ပေါသေန္တီ နာမ ယဒတ္ထံ ပေါသေတိ, သွာဿာ အတ္ထော အဇ္ဇ မတ္ထကံ ပတ္တော, တွံ မာ စိန္တယီ’’တိ ဝတွာ မဓုရေန သရေန ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘တသသိ ဘမသိ လေဏမိစ္ဆသိ, အတ္တာဏောသိ ကုဟိံ ဂမိဿသိ၊
အပ္ပေါဿုက္ကော ဘုဉ္ဇ တုဏ္ဍိလ, မံသတ္ထာယ ဟိ ပေါသိတာမှသေ။
‘‘ဩဂဟ ရဟဒံ အကဒ္ဒမံ, သဗ္ဗံ သေဒမလံ ပဝါဟယ၊
ဂဏှာဟိ နဝံ ဝိလေပနံ, ယဿ ဂန္ဓော န ကဒါစိ ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ တသသိ ဘမသီတိ မရဏဘယေန ဥတ္တသသိ, တေနေဝ ကိလမန္တော ဘမသိ။ လေဏမိစ္ဆသီတိ ပတိဋ္ဌံ ဩလောကေသိ။ အတ္တာဏောသီတိ တာတ, ပုဗ္ဗေ အမှာကံ မာတာ ပဋိသရဏံ အဟောသိ, သာ အဇ္ဇ ပန နိရပေက္ခာ အမှေ ဆဍ္ဍေသိ, ဣဒါနိ ကုဟိံ ဂမိဿသိ။ ဩဂဟာတိ ဩဂါဟ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ပဝါဟယာတိ ပဝါဟေဟိ, ဟာရေဟီတိ အတ္ထော။ န ဆိဇ္ဇတီတိ န နဿတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, သစေ မရဏတော တသသိ, အကဒ္ဒမံ ပေါက္ခရဏိံ ဩတရိတွာ တဝ သရီရေ သဗ္ဗံ သေဒဉ္စ မလဉ္စ ပဝါဟေတွာ သုရဘိဂန္ဓဝိလေပနံ ဝိလိမ္ပာတိ။
တဿ ဒသ ပါရမိယော အာဝဇ္ဇေတွာ မေတ္တာပါရမိံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ပဌမံ ပဒံ ဥဒါဟရန္တဿေဝ သဒ္ဒေါ သကလံ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗာရာဏသိံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂတော။ သုတသုတက္ခဏေယေဝ ရာဇဥပရာဇာဒယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၂။)အာဒိံ ကတွာ ဗာရာဏသိဝါသိနော အာဂမံသု။ အနာဂတာပိ ဂေဟေ ဌိတာဝ သုဏိံသု။ ရာဇပုရိသာ ဂစ္ဆေ ဆိန္ဒိတွာ ဘူမိံ သမံ ကတွာ ဝါလုကံ ဩကိရိံသု။ ဓုတ္တာနံ သုရာမဒေါ ဆိဇ္ဇိ။ ပါသေ ဆဍ္ဍေတွာ ဓမ္မံ သုဏမာနာ အဋ္ဌံသု။ မဟလ္လိကာယပိ သုရာမဒေါ ဆိဇ္ဇိ။ မဟာသတ္တော မဟာဇနမဇ္ဈေ စူဠတုဏ္ဍိလဿ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ။ တံ သုတွာ စူဠတုဏ္ဍိလော ‘‘မယှံ ဘာတာ ဧဝံ ဝဒေတိ, အမှာကဉ္စ ဝံသေ ပေါက္ခရဏိံ ဩတရိတွာ နဟာနံ, သရီရတော သေဒမလပဝါဟနံ, ပုရာဏဝိလေပနံ ဟာရေတွာ နဝဝိလေပနဂဟဏဉ္စ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ နတ္ထိ, ကိံ နု ခေါ သန္ဓာယ ဘာတာ မံ ဧဝ မာဟာ’’တိ ပုစ္ဆန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကတမော ရဟဒေါ အကဒ္ဒမော, ကိံသု သေဒမလန္တိ ဝုစ္စတိ၊
ကတမဉ္စ နဝံ ဝိလေပနံ, ယဿ ဂန္ဓော န ကဒါစိ ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ ကနိဋ္ဌ ဩဟိတသောတော သုဏာဟီ’’တိ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဓမ္မော ရဟဒေါ အကဒ္ဒမော, ပါပံ သေဒမလန္တိ ဝုစ္စတိ၊
သီလဉ္စ နဝံ ဝိလေပနံ, တဿ ဂန္ဓော န ကဒါစိ ဆိဇ္ဇတိ။
‘‘နန္ဒန္တိ သရီရဃာတိနော, န စ နန္ဒန္တိ သရီရဓာရိနော၊
ပုဏ္ဏာယ စ ပုဏ္ဏမာသိယာ, ရမမာနာဝ ဇဟန္တိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဓမ္မောတိ ပဉ္စသီလအဋ္ဌသီလဒသသီလာနိ တီဏိ သုစရိတာနိ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနန္တိ သဗ္ဗောပေသ ဓမ္မော နာမ။ အကဒ္ဒမောတိ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသကဒ္ဒမာနံ အဘာဝေန အကဒ္ဒမော။ ဣမိနာ သေသဓမ္မတော ဝိနိဝတ္တေတွာ နိဗ္ဗာနမေဝ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ, ယဒိဒံ မဒနိမ္မဒနော ပိပါသဝိနယော အာလယသမုဂ္ဃါတော ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေါ တဏှက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ဟိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ ဒဿေန္တော, တာတ စူဠတုဏ္ဍိလ, အဟံ နိဗ္ဗာနတဠာကံ ‘‘ရဟဒေါ’’တိ ကထေမိ။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာဒီနိ ဟိ တတ္ထ နတ္ထိ, သစေ မရဏတော မုဉ္စိတုကာမော, နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဂဏှာတိ။ ဥပနိဿယပစ္စယဝသေန ကိရ ဗောဓိသတ္တော ဧဝံ ကထေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၃။)ပါပံ သေဒမလန္တိ တာတ စူဠတုဏ္ဍိလ, ပါပံ သေဒမလသဒိသတ္တာ ‘‘သေဒမလ’’န္တိ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတေဟိ ကထိတံ။ တံ ပနေတံ ဧကဝိဓေန ပါပံ ယဒိဒံ မနောပဒေါသော, ဒုဝိဓေန ပါပံ ပါပကဉ္စ သီလံ, ပါပိကာ စ ဒိဋ္ဌိ, တိဝိဓေန ပါပံ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ, စတုဗ္ဗိဓေန ပါပံ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ, ပဉ္စဝိဓေန ပါပံ ပဉ္စ စေတောခိလာ, ဆဗ္ဗိဓေန ပါပံ ဆ အဂါရဝါ, သတ္တဝိဓေန ပါပံ သတ္တ အသဒ္ဓမ္မာ, အဋ္ဌဝိဓေန ပါပံ အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တာ, နဝဝိဓေန ပါပံ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနိ, ဒသဝိဓေန ပါပံ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ, ဗဟုဝိဓေန ပါပံ ရာဂေါ ဒေါသော မောဟောတိ ဧကကဒုကတိကာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာ အကုသလာ ဓမ္မာ, ဣတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ ပါပံ ‘‘သရီရနိဿိတသေဒမလသဒိသ’’န္တိ ပဏ္ဍိတေဟိ ကထိတံ။
သီလန္တိ ပဉ္စသီလံ ဒသသီလံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ‘‘ဣဒံ, တာတ, သီလံ စတုဇ္ဇာတိဂန္ဓဝိလေပနသဒိသ’’န္တိ ဝဒတိ။ တဿာတိ တဿ သိလဿ ဂန္ဓော တီသု ဝယေသု ကဒါစိ န ဆိဇ္ဇတိ, သကလလောကံ ပတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆတိ။
‘‘န ပုပ္ဖဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတိ, န စန္ဒနံ တဂ္ဂရမလ္လိကာ ဝါ၊
သတဉ္စ ဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတိ, သဗ္ဗာ ဒိသာ သပ္ပုရိသော ပဝါယတိ။
‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝါပိ, ဥပ္ပလံ အထ ဝဿိကီ၊
ဧတေသံ ဂန္ဓဇာတာနံ, သီလဂန္ဓော အနုတ္တရော။
‘‘အပ္ပမတ္တော အယံ ဂန္ဓော, ယွာယံ တဂရစန္ဒနံ၊
ယော စ သီလဝတံ ဂန္ဓော, ဝါတိ ဒေဝေသု ဥတ္တမော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၅၄-၅၆)၊
နန္ဒန္တိ သရီရဃာတိနောတိ တာတ စူဠတုဏ္ဍိလ, ဣမေ အညာဏမနုဿာ ‘‘မဓုရမံသံ ခါဒိဿာမ, ပုတ္တဒါရမ္ပိ ခါဒါပေဿာမာ’’တိ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တာ နန္ဒန္တိ တုဿန္တိ, ပါဏာတိပါတော အာသေဝိတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော နိရယသံဝတ္တနိကော ဟောတိ, တိရစ္ဆာနယောနိ…ပေ… ပေတ္တိဝိသယသံဝတ္တနိကော ဟောတိ, ယော သဗ္ဗလဟုကော ပါဏာတိပါတဿ ဝိပါကော, သော မနုဿဘူတဿ အပ္ပါယုကသံဝတ္တနိကော ဟောတီတိ ဣမံ ပါဏာတိပါတေ အာဒီနဝံ န ဇာနန္တိ။ အဇာနန္တာ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၄။)‘‘မဓုဝါ မညတိ ဗာလော, ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ၊
ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ, ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၉) –
မဓုရသညိနော ဟုတွာ –
‘‘စရန္တိ ဗာလာ ဒုမ္မေဓာ, အမိတ္တေနေဝ အတ္တနာ၊
ကရောန္တာ ပါပကံ ကမ္မံ, ယံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၆) –
ဧတ္တကမ္ပိ န ဇာနန္တိ။
‘‘န တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓု, ယံ ကတွာ အနုတပ္ပတိ၊
ယဿ အဿုမုခေါ ရောဒံ, ဝိပါကံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၇)၊
န စ နန္ဒန္တိ သရီရဓာရိနောတိ တာတ စူဠတုဏ္ဍိလ, ယေ ပနေတေ သရီရဓာရိနော သတ္တာ, တေ အတ္တနော မရဏေ အာဂစ္ဆန္တေ ဌပေတွာ သီဟမိဂရာဇဟတ္ထာဇာနီယအဿာဇာနီယခီဏာသဝေ အဝသေသာ ဗောဓိသတ္တံ အာဒိံ ကတွာ အဘာယန္တာ နာမ နတ္ထိ။
‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ, သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော၊
အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ, န ဟနေယျ န ဃာတယေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၂၉)၊
ပုဏ္ဏာယာတိ ဂုဏပုဏ္ဏာယ။ ပုဏ္ဏမာသိယာတိ ပုဏ္ဏစန္ဒယုတ္တာယ, မာသံ ဝါ ပူရေတွာ ဌိတာယ။ တဒါ ကိရ ပုဏ္ဏမာသီ ဥပေါသထဒိဝသော ဟောတိ။ ရမမာနာဝ ဇဟန္တိ ဇီဝိတန္တိ တာတ စူဠတုဏ္ဍိလ, မာ သောစိ မာ ပရိဒေဝိ, မရဏဿ နာမ တေ ဘာယန္တိ, ယေသံ အဗ္ဘန္တရေ သီလာဒိဂုဏာ နတ္ထိ။ မယံ ပန သီလာစာရသမ္ပန္နာ ပုညဝန္တော, တသ္မာ အမှာဒိသာ သတ္တာ ရမမာနာဝ ဇဟန္တိ ဇီဝိတန္တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော မဓုရေန သရေန ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟာဇနကာယာ အင်္ဂုလိယော ဖောဋေသုံ, စေလုက္ခေပါ စ ပဝတ္တိံသု, သာဓုကာရသဒ္ဒပုဏ္ဏံ အန္တလိက္ခံ အဟောသိ။ ဗာရာဏသိရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ ရဇ္ဇေန ပူဇေတွာ မဟလ္လိကာယ ယသံ ဒတွာ ဥဘောပိ တေ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ ဂန္ဓာဒီဟိ ဝိလိမ္ပာပေတွာ ဂီဝါသု မဏိရတနာနိ ပိဠန္ဓာပေတွာ ဃရံ နေတွာ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ပဋိဇဂ္ဂိ။ ဗောဓိသတ္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၅။)ရညော ပဉ္စ သီလာနိ အဒါသိ။ သဗ္ဗေ ဗာရာဏသိဝါသိနော စ ကာသိရဋ္ဌဝါသိနော စ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိံသု။ မဟာသတ္တော နေသံ ပက္ခဒိဝသေသု ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒိတွာ အဍ္ဍေ တီရေသိ။ တသ္မိံ ဓရမာနေ ကူဋဍ္ဍကာရကာ နာမ နာဟေသုံ။ အပရဘာဂေ ရာဇာ ကာလမကာသိ။ မဟာသတ္တော တဿ သရီရပရိဟာရံ ကာရေတွာ ဝိနိစ္ဆယေ ပေါတ္ထကေ လိခါပေတွာ ‘‘ဣမံ ပေါတ္ထကံ ဩလောကေတွာ အဍ္ဍံ တီရေယျာထာ’’တိ ဝတွာ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အပ္ပမာဒေန ဩဝါဒံ ဒတွာ သဗ္ဗေသံ ရောဒန္တာနံ ပရိဒေဝန္တာနညေဝ သဒ္ဓိံ စူဠတုဏ္ဍိလေန အရညံ ပါဝိသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒေါ သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနိ ပဝတ္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော မရဏဘီရုကော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, စူဠတုဏ္ဍိလော မရဏဘီရုကော ဘိက္ခု, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, မဟာတုဏ္ဍိလော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
တုဏ္ဍိလဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၃၈၉] ၄။ သုဝဏ္ဏကက္ကဋကဇာတကဝဏ္ဏနာ
သိင်္ဂီမိဂေါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ အတ္တနော အတ္ထာယ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ယာဝ ဓနုဂ္ဂဟပယောဇနာ ခဏ္ဍဟာလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၈၂ အာဒယော) ဓနပါလဝိဿဇ္ဇနံ စူဠဟံသမဟာဟံသဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃ အာဒယော) ကထိတံ။ တဒါ ဟိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကအာနန္ဒတ္ထေရော သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဓနပါလကေ အာဂစ္ဆန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ အာနန္ဒော မယှံ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ရာဇဂဟဿ ပုဗ္ဗပဿေ သာလိန္ဒိယော နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော ဟောတိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တသ္မိံ ဂါမေ ကဿကဗြာဟ္မဏကုလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၆။)နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ တဿ ဂါမဿ ပုဗ္ဗုတ္တရာယ ဒိသာယ ဧကသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ ကရီသသဟဿမတ္တံ ကသိံ ကာရေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ကမ္မကာရေ ‘‘ကသထာ’’တိ အာဏာပေတွာ မုခဓောဝနတ္ထာယ ခေတ္တကောဋိယံ မဟန္တံ သောဗ္ဘံ ဥပသင်္ကမိ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သောဗ္ဘေ ဧကော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကက္ကဋကော ပဋိဝသတိ အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော။ ဗောဓိသတ္တော ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ တံ သောဗ္ဘံ ဩတရိ။ တဿ မုခဓောဝနကာလေ ကက္ကဋကော သန္တိကံ အာဂမာသိ။ အထ နံ သော ဥက္ခိပိတွာ အတ္တနော ဥတ္တရိသာဋကန္တရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဂဟေတွာ ခေတ္တေ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တော တတ္ထေဝ နံ သောဗ္ဘေ ပက္ခိပိတွာ ဂေဟံ အဂမာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ခေတ္တံ အာဂစ္ဆန္တော ပဌမံ တံ သောဗ္ဘံ ဂန္တွာ ကက္ကဋကံ ဥက္ခိပိတွာ ဥတ္တရိသာဋကန္တရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပစ္ဆာ ကမ္မန္တံ ဝိစာရေသိ။ ဣတိ တေသံ အညမညံ ဝိဿာသော ဒဠှော အဟောသိ။
ဗောဓိသတ္တော နိဗဒ္ဓံ ခေတ္တံ အာဂစ္ဆတိ, အက္ခီသု စ ပနဿ ပဉ္စ ပသာဒါ တီဏိ မဏ္ဍလာနိ ဝိသုဒ္ဓါနိ ဟုတွာ ပညာယန္တိ။ အထဿ ခေတ္တကောဋိယံ ဧကသ္မိံ တာလေ ကာကကုလာဝကေ ကာကီ အက္ခီနိ ဒိသွာ ခါဒိတုကာမာ ဟုတွာ ကာကံ အာဟ – ‘‘သာမိ, ဒေါဟဠော မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘ကိံ ဒေါဟဠော နာမာ’’တိ? ‘‘ဧတဿ ဗြာဟ္မဏဿ အက္ခီနိ ခါဒိတုကာမာမှီ’’တိ။ ‘‘ဒုဒ္ဒေါဟဠော တေ ဥပ္ပန္နော, ကော ဧတာနိ အာဟရိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ။ ‘‘တွံ န သက္ကောသီ’’တိ အဟမ္ပေတံ ဇာနာမိ, ယော ပနေသ တာလဿ အဝိဒူရေ ဝမ္မိကော, ဧတ္ထ ကဏှသပ္ပေါ ဝသတိ။ ‘‘တံ ဥပဋ္ဌဟ, သော ဧတံ ဍံသိတွာ မာရေဿတိ, အထဿ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ တွံ အာဟရိဿသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ကဏှသပ္ပံ ဥပဋ္ဌဟိ။ ဗောဓိသတ္တေနပိ ဝါပိတသဿာနံ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလေ ကက္ကဋကော မဟာ အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ သပ္ပေါ ကာကမာဟ ‘‘သမ္မ, တွံ နိဗဒ္ဓံ မံ ဥပဋ္ဌဟသိ, ကိံ တေ ကရောမီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, တုမှာကံ ဒါသိယာ ဧတဿ ခေတ္တသာမိကဿ အက္ခီသု ဒေါဟဠော ဥပ္ပဇ္ဇိ, သွာဟံ တုမှာကံ အာနုဘာဝေန တဿ အက္ခီနိ လဘိဿာမီတိ တုမှေ ဥပဋ္ဌဟာမီ’’တိ။ သပ္ပေါ ‘‘ဟောတု, နယိဒံ ဂရုကံ, လဘိဿသီ’’တိ တံ အဿာသေတွာ ပုန ဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏဿ အာဂမနမဂ္ဂေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၇။)ကေဒါရမရိယာဒံ နိဿာယ တိဏေဟိ ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ တဿာဂမနံ ဩလောကေန္တော နိပဇ္ဇိ။
ဗောဓိသတ္တော အာဂစ္ဆန္တော ပဌမံ သောဗ္ဘံ ဩတရိတွာ မုခံ ဓောဝိတွာ သိနေဟံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ သုဝဏ္ဏကက္ကဋကံ အာလိင်္ဂေတွာ ဥတ္တရိသာဋကန္တရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ခေတ္တံ ပါဝိသိ။ သပ္ပေါ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ ပိဏ္ဍိကမံသေ ဍံသိတွာ တတ္ထေဝ ပါတေတွာ ဝမ္မိကံ သန္ဓာယ ပလာယိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ပတနဉ္စ ကက္ကဋကဿ သာဋကန္တရတော လင်္ဃနဉ္စ ကာကဿ အာဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဥရေ နိလီယနဉ္စ အပစ္ဆာအပုရိမံ အဟောသိ။ ကာကော နိလီယိတွာ အက္ခီနိ တုဏ္ဍေန ပဟရိ။ ကက္ကဋကော ‘‘ဣမံ ကာကံ နိဿာယ မမ သဟာယဿ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ, ဧတသ္မိံ ဂဟိတေ သပ္ပေါ အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ သဏ္ဍာသေန ဂဏှန္တော ဝိယ ကာကံ ဂီဝါယံ အဠေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ကိလမေတွာ ထောကံ သိထိလမကာသိ။ ကာကော ‘‘ကိဿ မံ သမ္မ, ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယသိ, ဧသ မံ ကက္ကဋကော ဘိယျော ဝိဟေဌေတိ, ယာဝ န မရာမိ, တာဝ ဧဟီ’’တိ သပ္ပံ ပက္ကောသန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သိင်္ဂီမိဂေါ အာယတစက္ခုနေတ္တော, အဋ္ဌိတ္တစော ဝါရိသယော အလောမော၊
တေနာဘိဘူတော ကပဏံ ရုဒါမိ, ဟရေ သခါ ကိဿ နု မံ ဇဟာသီ’’တိ။
တတ္ထ သိင်္ဂီမိဂေါတိ သိင်္ဂီသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ ဝါ အဠသင်္ခါတာနံ ဝါ သိင်္ဂါနံ အတ္ထိတာယ ကက္ကဋကော ဝုတ္တော။ အာယတစက္ခုနေတ္တောတိ ဒီဃေဟိ စက္ခုသင်္ခါတေဟိ နေတ္တေဟိ သမန္နာဂတော။ အဋ္ဌိမေဝ တစော အဿာတိ အဋ္ဌိတ္တစော။ ဟရေ သခါတိ အာလပနမေတံ, အမ္ဘော သဟာယာတိ အတ္ထော။
သပ္ပေါ တံ သုတွာ မဟန္တံ ဖဏံ ကတွာ ကာကံ အဿာသေန္တော အဂမာသိ။ သတ္ထာ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၈။)‘‘သော ပဿသန္တော မဟတာ ဖဏေန, ဘုဇင်္ဂမော ကက္ကဋမဇ္ဈပတ္တော၊
သခါ သခါရံ ပရိတာယမာနော, ဘုဇင်္ဂမံ ကက္ကဋကော ဂဟေသီ’’တိ။
တတ္ထ ကက္ကဋမဇ္ဈပတ္တောတိ ကက္ကဋကံ သမ္ပတ္တော။ သခါ သခါရန္တိ သဟာယော သဟာယံ။ ‘‘သကံ သခါရ’’န္တိပိ ပါဌော, အတ္တနော သဟာယန္တိ အတ္ထော။ ပရိတာယမာနောတိ ရက္ခမာနော။ ဂဟေသီတိ ဒုတိယေန အဠေန ဂီဝါယံ ဒဠှံ ဂဟေသိ။
အထ နံ ကိလမေတွာ ထောကံ သိထိလမကာသိ။ အထ သပ္ပေါ ‘‘ကက္ကဋကာ နာမ နေဝ ကာကမံသံ ခါဒန္တိ, န သပ္ပမံသံ, အထ ကေန နု ခေါ ကာရဏေန အယံ အမှေ ဂဏှီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ပုစ္ဆန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝါယသံ နော ပန ကဏှသပ္ပံ, ဃာသတ္ထိကော ကက္ကဋကော အဒေယျ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ အာယတစက္ခုနေတ္တ, အထ ကိဿ ဟေတုမှ ဥဘော ဂဟီတာ’’တိ။
တတ္ထ ဃာသတ္ထိကောတိ အာဟာရတ္ထိကော ဟုတွာ။ အဒေယျာတိအာဒိယေယျ, န-ကာရေန ယောဇေတွာ န ဂဏှီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ကက္ကဋကော ဂဟဏကာရဏံ ကထေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အယံ ပုရိသော မမ အတ္ထကာမော, ယော မံ ဂဟေတွာန ဒကာယ နေတိ၊
တသ္မိံ မတေ ဒုက္ခမနပ္ပကံ မေ, အဟဉ္စ ဧသော စ ဥဘော န ဟောမ။
‘‘မမဉ္စ ဒိသွာန ပဝဒ္ဓကာယံ, သဗ္ဗော ဇနော ဟိံသိတုမေဝ မိစ္ဆေ၊
သာဒုဉ္စ ထူလဉ္စ မုဒုဉ္စ မံသံ, ကာကာပိ မံ ဒိသွ ဝိဟေဌယေယျု’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၉။)တတ္ထ အယန္တိ ဗောဓိသတ္တံ နိဒ္ဒိသတိ။ အတ္ထကာမောတိ ဟိတကာမော။ ဒကာယ နေတီတိ ယော မံ သမ္ပိယာယမာနော ဥတ္တရိသာဋကေန ဂဟေတွာန ဥဒကာယ နေတိ, အတ္တနော ဝသနကသောဗ္ဘံ ပါပေတိ။ တသ္မိံ မတေတိ သစေ သော ဣမသ္မိံ ဌာနေ မရိဿတိ, ဧတသ္မိံ မတေ မမ ကာယိကံ စေတသိကံ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ဘဝိဿတီတိ ဒီပေတိ။ ဥဘော န ဟောမာတိ ဒွေပိ ဇနာ န ဘဝိဿာမ။ မမဉ္စ ဒိသွာနာတိ ဂါထာယ အယမတ္ထော – ဣဒဉ္စ အပရံ ကာရဏံ, ဣမသ္မိံ မတေ အနာထံ နိပ္ပစ္စယံ မံ ပဝဍ္ဎိတကာယံ ဒိသွာ သဗ္ဗော ဇနော ‘‘ဣမဿ ကက္ကဋကဿ သာဒုဉ္စ ထူလဉ္စ မုဒုဉ္စ မံသ’’န္တိ မံ မာရေတုံ ဣစ္ဆေယျ, န ကေဝလဉ္စ ဇနော မနုဿော, တိရစ္ဆာနဘူတာ ကာကာပိ မံ ဒိသွာ ဝိဟေဌယေယျုံ ဝိဟေသေယျုံ မာရေယျုံ။
တံ သုတွာ သပ္ပေါ စိန္တေသိ ‘‘ဧကေနုပါယေန ဣမံ ဝဉ္စေတွာ ကာကဉ္စ အတ္တာနဉ္စ မောစေဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ဝဉ္စေတုကာမော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေတဿ ဟေတုမှ ဥဘော ဂဟီတာ, ဥဋ္ဌာတု ပေါသေ ဝိသမာဝမာမိ၊
မမဉ္စ ကာကဉ္စ ပမုဉ္စ ခိပ္ပံ, ပုရေ ဝိသံ ဂါဠှမုပေတိ မစ္စ’’န္တိ။
တတ္ထ သစေတဿ ဟေတူတိ သစေ ဧတဿ ကာရဏာ။ ဥဋ္ဌာတူတိ နိဗ္ဗိသော ဟောတု။ ဝိသမာဝမာမီတိ အဟမဿ ဝိသံ အာကဍ္ဎာမိ, နိဗ္ဗိသံ နံ ကရောမိ။ ပုရေ ဝိသံ ဂါဠှမုပေတိ မစ္စန္တိ ဣမဉှိ မစ္စံ မယာ အနာဝမိယမာနံ ဝိသံ ဂါဠှံ ဗလဝံ ဟုတွာ ဥပဂစ္ဆေယျ, တံ ယာဝ န ဥပဂစ္ဆတိ, တာဝဒေဝ အမှေ ဒွေပိ ဇနေ ခိပ္ပံ မုဉ္စာတိ။
တံ သုတွာ ကက္ကဋကော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဧကေနုပါယေန မံ ဒွေပိ ဇနေ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ပလာယိတုကာမော, မယှံ ဥပါယကောသလ္လံ န ဇာနာတိ, အဟံ ဒါနိ ယထာ သပ္ပေါ သဉ္စရိတုံ သက္ကောတိ, ဧဝံ အဠံ သိထိလံ ကရိဿာမိ, ကာကံ ပန နေဝ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သပ္ပံ ပမောက္ခာမိ န တာဝ ကာကံ, ပဋိဗန္ဓကော ဟောဟိတိ တာဝ ကာကော၊
ပုရိသဉ္စ ဒိသွာန သုခိံ အရောဂံ, ကာကံ ပမောက္ခာမိ ယထေဝ သပ္ပ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၀။)တတ္ထ ပဋိဗန္ဓကောတိ ပါဋိဘောဂေါ။ ယထေဝ သပ္ပန္တိ ယထာ ဘဝန္တံ သပ္ပံ မုဉ္စာမိ, တထာ ကာကံ ပမောက္ခာမိ, ကေဝလံ တွံ ဣမဿ ဗြာဟ္မဏဿ သရီရတော သီဃံ ဝိသံ အာဝမာဟီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တဿ သုခသဉ္စာရဏတ္ထံ အဠံ သိထိလမကာသိ။ သပ္ပေါ ဝိသံ အာဝမိတွာ မဟာသတ္တဿ သရီရံ နိဗ္ဗိသံ အကာသိ။ သော နိဒ္ဒုက္ခော ဥဋ္ဌာယ ပကတိဝဏ္ဏေနေဝ အဋ္ဌာသိ။ ကက္ကဋကော ‘‘သစေ ဣမေ ဒွေပိ ဇနာ အရောဂါ ဘဝိဿန္တိ, မယှံ သဟာယဿ ဝဍ္ဎိ နာမ န ဘဝိဿတိ, ဝိနာသေဿာမိ နေ’’တိ စိန္တေတွာ ကတ္တရိကာယ ဥပ္ပလမကုဠံ ဝိယ အဠေဟိ ဥဘိန္နမ္ပိ သီသံ ကပ္ပေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ ကာကီပိ တမှာ ဌာနာ ပလာယိ။ ဗောဓိသတ္တော သပ္ပဿ သရီရံ ဒဏ္ဍကေ ဝေဌေတွာ ဂုမ္ဗပိဋ္ဌေ ခိပိ။ သုဝဏ္ဏကက္ကဋကံ သောဗ္ဘေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နှတွာ သာလိန္ဒိယဂါမမေဝ ဂတော။ တတော ပဋ္ဌာယ ကက္ကဋကေန သဒ္ဓိံ အဓိကတရော ဝိဿာသော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ကာကော တဒါ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, မာရော ပန ကဏှသပ္ပေါ အဟောသိ၊
အာနန္ဒဘဒ္ဒေါ ကက္ကဋကော အဟောသိ, အဟံ တဒါ ဗြာဟ္မဏော ဟောမိ သတ္ထာ’’တိ။
သစ္စပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ကာကီ ပန ဂါထာယ န ဝုတ္တာ, သာ စိဉ္စမာဏဝိကာ အဟောသီတိ။
သုဝဏ္ဏကက္ကဋကဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
သကုဏော မယှကော နာမာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာဂန္တုကသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယဉှိ အာဂန္တုကသေဋ္ဌိ နာမ အဍ္ဎော အဟောသိ မဟဒ္ဓနော။ သော နေဝ အတ္တနာ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိ, န ပရေသံ အဒါသိ, နာနဂ္ဂရသေ ပဏီတေ ဘောဇနေ ဥပနီတေ တံ န ဘုဉ္ဇတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၁။)ဗိလင်္ဂဒုတိယံ ကဏာဇကံ ဧဝ ဘုဉ္ဇတိ, ဓူပိတဝါသိတေသု ကာသိကဝတ္ထေသု ဥပနီတေသု တာနိ ဟာရေတွာ ထူလထူလသာဋကေ နိဝါသေတိ, အာဇာနီယယုတ္တေ မဏိကနကဝိစိတ္တေ ရထေ ဥပနီတေ တမ္ပိ ဟရာပေတွာ ကတ္တရရထကေန ဂစ္ဆတိ, သုဝဏ္ဏစ္ဆတ္တေ ဓာရိယမာနေ တံ အပနေတွာ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တေန ဓာရိယမာနေန။ သော ယာဝဇီဝံ ဒါနာဒီသု ပုညေသု ဧကမ္ပိ အကတွာ ကာလံ ကတွာ ရောရုဝနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇဗလံ သတ္တဟိ ရတ္တိဒိဝသေဟိ ရာဇကုလံ ပဝေသေသိ။ တသ္မိံ ပဝေသိတေ ရာဇာ ဘုတ္တပါတရာသော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နော ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ န ကရောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘန္တေ, သာဝတ္ထိယံ အာဂန္တုကသေဋ္ဌိနော နာမ ကာလကတဿ အဿာမိကဓနေ အမှာကံ ဃရေ အာဟရိယမာနေယေဝ သတ္တ ရတ္တိဒိဝသာ ဂတာ, သော ပန ဧတံ ဓနံ လဘိတွာပိ နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိ, န ပရေသံ အဒါသိ, ရက္ခသပရိဂ္ဂဟိတပေါက္ခရဏီ ဝိယဿ ဓနံ အဟောသိ, သော ဧကဒိဝသမ္ပိ ပဏီတဘောဇနာဒီနံ ရသံ အနနုဘဝိတွာဝ မရဏမုခံ ပဝိဋ္ဌော, ဧဝံ မစ္ဆရီ အပုညသတ္တော ကိံ ကတွာ ဧတ္တကံ ဓနံ လဘိ, ကေန စဿ ဘောဂေသု စိတ္တံ န ရမီ’’တိ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘မဟာရာဇ, ဓနလာဘော စ, ဓနံ လဒ္ဓါ အပရိဘုဉ္ဇနကာရဏဉ္စ တေနေဝ ကတ’’န္တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ အဿဒ္ဓေါ အဟောသိ မစ္ဆရီ, န ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒေတိ, န ကဉ္စိ သင်္ဂဏှာတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တဂရသိခိံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘လဒ္ဓါ, ဘန္တေ, ဘိက္ခာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နနု စရာမ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုရိသံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဣမံ အမှာကံ ဃရံ အာနေတွာ မမ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ အမှာကံ ပဋိယတ္တဘတ္တဿ ပတ္တံ ပူရေတွာ ဒါပေဟီ’’တိ။ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဃရံ နေတွာ နိသီဒါပေတွာ သေဋ္ဌိဘရိယာယ အာစိက္ခိ။ သာ နာနဂ္ဂရသဘတ္တဿ ပတ္တံ ပူရေတွာ တဿ အဒါသိ။ သော ဘတ္တံ ဂဟေတွာ သေဋ္ဌိနိဝေသနာ နိက္ခမိတွာ အန္တရဝီထိယံ ပဋိပဇ္ဇိ။ သေဋ္ဌိ ရာဇကုလတော ပစ္စာဂစ္ဆန္တော တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘လဒ္ဓံ, ဘန္တေ, ဘတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘လဒ္ဓံ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ။ သော ပတ္တံ ဩလောကေတွာ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၂။)နာသက္ခိ, ‘‘ဣမံ မေ ဘတ္တံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒုက္ကရမ္ပိ ကမ္မံ ကရေယျုံ, အဟော ဝတ မေ ဇာနီ’’တိ အပရစေတနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ ဒါနဉှိ နာမ တိဿော စေတနာ ပရိပုဏ္ဏံ ကာတုံ သက္ကောန္တဿေဝ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ဒါနာ သုမနာ ဘဝါမ, ဒဒမ္ပိ ဝေ အတ္တမနာ ဘဝါမ၊
ဒတွာပိ ဝေ နာနုတပ္ပါမ ပစ္ဆာ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ နမိယျရေ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၅)၊
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ဒါနာ သုမနော, ဒဒံ စိတ္တံ ပသာဒယေ၊
ဒတွာ အတ္တမနော ဟောတိ, ဧသာ ယညဿ သမ္ပဒါ’’။ (အ။ နိ။ ၆။၃၇၊ ပေ။ ဝ။ ၃၀၅)၊
ဣတိ, မဟာရာဇ, အာဂန္တုကသေဋ္ဌိ တဂရသိခိပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒိန္နပစ္စယေန ဗဟုံ ဓနံ လဘိ, ဒတွာ အပရစေတနံ ပဏီတံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိတုံ နာသက္ခီတိ။ ‘‘ပုတ္တံ ပန ကသ္မာ န လဘိ, ဘန္တေ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘ပုတ္တဿ အလဘနကာရဏမ္ပိ တေနေဝ ကတံ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ကနိဋ္ဌံ သင်္ဂဏှိတွာ ကုဋုမ္ဗံ ဝိစာရေန္တော ဃရဒွါရေ ဒါနသာလံ ကာရေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေန္တော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ အထဿ ဧကော ပုတ္တော ဇာယိ။ သော တဿ ပဒသာ ဂမနကာလေ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စာနိသံသံ ဒိသွာ သဒ္ဓိံ ပုတ္တဒါရေန သဗ္ဗံ ဃရဝိဘဝံ ကနိဋ္ဌဿ နိယျာတေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဒါနံ ပဝတ္တေဟီ’’တိ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝိဟာသိ။ ကနိဋ္ဌောပိဿ ဧကံ ပုတ္တံ ပဋိလဘိ။ သော တံ ဝဍ္ဎန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘မမ ဘာတု ပုတ္တေ ဇီဝန္တေ ကုဋုမ္ဗံ ဘိန္ဒိတွာ ဒွိဓာ ဘဝိဿတိ, ဘာတု ပုတ္တံ မာရေဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ နဒိယံ ဩပိလာပေတွာ မာရေသိ။ တမေနံ နှတွာ အာဂတံ ဘာတု ဇာယာ ‘‘ကုဟိံ မမ ပုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နဒိယံ ဥဒကံ ကီဠိ, အထ နံ ဥဒကေ ဝိစိနန္တော နာဒ္ဒသ’’န္တိ။ သာ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ တုဏှီ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၃။)ဗောဓိသတ္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘ဣဒံ ကိစ္စံ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဗာရာဏသိယံ ဩတရိတွာ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော တဿ ဃရဒွါရေ ဌတွာ ဒါနသာလံ အဒိသွာ ‘‘ဒါနသာလာပိ ဣမိနာ အသပ္ပုရိသေန နာသိတာ’’တိ စိန္တေသိ။ ကနိဋ္ဌော တဿ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ အာဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ သုဘောဇနံ ဘောဇေသိ။ သော ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သုခကထာယ နိသိန္နော ‘‘ဒါရကော န ပညာယတိ, ကဟံ နု ခေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မတော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ? ‘‘ဥဒကကီဠနဋ္ဌာနေ အသုကကာရဏေနာတိ န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တွံ အသပ္ပုရိသ န ဇာနိဿသိ, တယာ ကတကိစ္စံ မယှံ ပါကဋံ, နနု တွံ ဣမိနာ နာမ ကာရဏေန တံ မာရေသိ, ကိံ နု တွံ ရာဇာဒီနံ ဝသေန နဿမာနံ ဓနံ ရက္ခိတုံ သက္ကုဏေယျာသိ, မယှကသကုဏဿ စ တုယှဉ္စ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ? အထဿ မဟာသတ္တော ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သကုဏော မယှကော နာမ, ဂိရိသာနုဒရီစရော၊
ပက္ကံ ပိပ္ဖလိမာရုယှ, ‘မယှံ မယှ’န္တိ ကန္ဒတိ။
‘‘တဿေဝံ ဝိလပန္တဿ, ဒိဇသံဃာ သမာဂတာ၊
ဘုတွာန ပိပ္ဖလိံ ယန္တိ, ဝိလပတွေဝ သော ဒိဇော။
‘‘ဧဝမေဝ ဣဓေကစ္စော, သံဃရိတွာ ဗဟုံ ဓနံ၊
နေဝတ္တနော န ဉာတီနံ, ယထောဓိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။
‘‘န သော အစ္ဆာဒနံ ဘတ္တံ, န မာလံ န ဝိလေပနံ၊
အနုဘောတိ သကိံ ကိဉ္စိ, န သင်္ဂဏှာတိ ဉာတကေ။
‘‘တဿေဝံ ဝိလပန္တဿ, မယှံ မယှန္တိ ရက္ခတော၊
ရာဇာနော အထ ဝါ စောရာ, ဒါယာဒါ ယေဝ အပ္ပိယာ၊
ဓနမာဒါယ ဂစ္ဆန္တိ, ဝိလပတွေဝ သော နရော။
‘‘ဓီရော ဘောဂေ အဓိဂမ္မ, သင်္ဂဏှာတိ စ ဉာတကေ၊
တေန သော ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၄။)တတ္ထ မယှကောတိ ‘‘မယှံ မယှ’’န္တိ ဝိရဝနဝသေန ဧဝံလဒ္ဓနာမော။ ဂိရိသာနုဒရီသု စရတီတိ ဂိရိသာနုဒရီစရော။ ပက္ကံ ပိပ္ဖလိန္တိ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဧကံ ဖလဘရိတံ ပိပ္ဖလိရုက္ခံ။ ကန္ဒတီတိ ဒိဇဂဏေ တံ ရုက္ခံ ပရိဝါရေတွာ ပက္ကာနိ ခါဒန္တေ ဝါရေတုံ ‘‘မယှံ မယှ’’န္တိ ပရိဒေဝန္တော ဝိစရတိ။ တဿေဝံ ဝိလပန္တဿာတိ တဿ ဝိလပန္တဿေဝ။ ဘုတွာန ဝိပ္ဖလိံ ယန္တီတိ တံ ပိပ္ဖလိရုက္ခံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အညံ ဖလသမ္ပန္နံ ရုက္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝိလပတွေဝါတိ သော ပန ဒိဇော ဝိလပတိယေဝ။ ယထောဓိန္တိ ယထာကောဋ္ဌာသံ, မာတာပိတာဘာတုဘဂိနီပုတ္တဓီတာဒီနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝသေန ယော ယော ကောဋ္ဌာသော ဒါတဗ္ဗော, တံ တံ န ဒေတီတိ အတ္ထော။
သကိန္တိ ဧကဝါရမ္ပိ နာနုဘောတိ။ ‘‘သက’’န္တိပိ ပါဌော, အတ္တနော သန္တကမ္ပီတိ အတ္ထော။ န သင်္ဂဏှာတီတိ ဘတ္တစ္ဆာဒနဗီဇနင်္ဂလာဒိဒါနဝသေန န သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိလပတွေဝ သော နရောတိ ဧတေသု ရာဇာဒီသု ဓနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု ကေဝလံ သော ပုရိသော ဝိလပတိယေဝ။ ဓီရောတိ ပဏ္ဍိတော။ သင်္ဂဏှာတီတိ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတေ ဒုဗ္ဗလဉာတကေ ဘတ္တစ္ဆာဒနဗီဇနင်္ဂလာဒိဒါနေန သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာတိ သော ပုရိသော တေန ဉာတိသင်္ဂဟေန စတုပရိသမဇ္ဈေ ကိတ္တိဉ္စ အတ္တနော ဝဏ္ဏဘဏနဉ္စ ပါပုဏာတိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ဒေဝနဂရေ ပမောဒတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဒါနံ ပါကတိကံ ကာရေတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ဂန္တွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဣတိ ခေါ, မဟာရာဇ, အာဂန္တုကသေဋ္ဌိ ဘာတု ပုတ္တဿ မာရိတတ္တာ ဧတ္တကံ ကာလံ နေဝ ပုတ္တံ, န ဓီတရံ အလဘီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကနိဋ္ဌော အာဂန္တုကသေဋ္ဌိ အဟောသိ, ဇေဋ္ဌကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မယှကဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၅။)֍ * [၃၉၁] ၆။ ဝိဇ္ဇာဓရဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဒုဗ္ဗဏ္ဏရူပန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လောကတ္ထစရိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု မဟာကဏှဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၂။၆၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော လောကတ္ထစရိယံ စရိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကော အဟောသိ။ တဒါ ဧကော ဝိဇ္ဇာဓရော ဝိဇ္ဇံ ပရိဝတ္တေတွာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ အာဂန္တွာ ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သဒ္ဓိံ အတိစရတိ, တဿာ ပရိစာရိကာယော သဉ္ဇာနိံသု။ သာ သယမေဝ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဒေဝ, ဧကော ပုရိသော အဍ္ဎရတ္တသမယေ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ မံ ဒူသေတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သက္ခိဿသိ ပန ကိဉ္စိ သညာဏံ ကာတု’’န္တိ? ‘‘သက္ကောမိ, ဒေဝါ’’တိ သာ ဇာတိဟိင်္ဂုလိကပါတိံ အာဟရာပေတွာ တဿ ပုရိသဿ ရတ္တိံ အာဂန္တွာ အဘိရမိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ပိဋ္ဌိယံ ပဉ္စင်္ဂုလိကံ ဒတွာ ပါတောဝ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ မနုဿေ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆထ, သဗ္ဗဒိသာသု ဩလောကေတွာ ပိဋ္ဌိယံ ကတဇာတိဟိင်္ဂုလပဉ္စင်္ဂုလိကပုရိသံ ဂဏှထာ’’တိ။ ဝိဇ္ဇာဓရောပိ ရတ္တိံ အနာစာရံ ကတွာ ဒိဝါ သုသာနေ သူရိယံ နမဿန္တော ဧကပါဒေန တိဋ္ဌတိ။ ရာဇပုရိသာ တံ ဒိသွာ ပရိဝါရယိံသု။ သော ‘‘ပါကဋံ မေ ကမ္မံ ဇာတ’’န္တိ ဝိဇ္ဇံ ပရိဝတ္တေတွာ အာကာသေန ဥပ္ပတိတွာ ဂတော။
ရာဇာ တံ ဒိသွာ အာဂတပုရိသေ ‘‘အဒ္ဒသထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, အဒ္ဒသာမာ’’တိ။ ‘‘ကော နာမေသော’’တိ? ‘‘ပဗ္ဗဇိတော, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘သော ဟိ ရတ္တိံ အနာစာရံ ကတွာ ဒိဝါ ပဗ္ဗဇိတဝေသေန ဝသတိ’’။ ရာဇာ ‘‘ဣမေ ဒိဝါ သမဏဝေသေန စရိတွာ ရတ္တိံ အနာစာရံ ကရောန္တီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတာနံ ကုဇ္ဈိတွာ မိစ္ဆာဂဟဏံ ဂဟေတွာ ‘‘မယှံ ဝိဇိတာ ဣမေ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတာ ပလာယန္တု, ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ရာဇာဏံ ကရိဿန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ တိယောဇနသတိကာ ကာသိရဋ္ဌာ ပလာယိတွာ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတာ အညရာဇဓာနိယော အဂမိံသု။ သကလကာသိရဋ္ဌေ မနုဿာနံ ဩဝါဒဒါယကော ဧကောပိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏော နာဟောသိ။ အနောဝါဒကာ မနုဿာ ဖရုသာ အဟေသုံ, ဒါနသီလဝိမုခါ မတမတာ ယေဘုယျေန အပါယေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တနကာ နာမ နာဟေသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၆။)သက္ကော နဝေ ဒေဝပုတ္တေ အပဿန္တော ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဝိဇ္ဇာဓရံ နိဿာယ ဗာရာဏသိရညာ ကုဒ္ဓေန မိစ္ဆာဂဟဏံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိတာနံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဌပေတွာ မံ အညော ဣမဿ ရညော မိစ္ဆာဂဟဏံ ဘိန္ဒိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, ရညော စ ရဋ္ဌဝါသီနဉ္စ အဝဿယော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နန္ဒမူလပဗ္ဘာရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မယှံ ဧကံ မဟလ္လကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒေထ, ကာသိရဋ္ဌံ ပသာဒေဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော သံဃတ္ထေရမေဝ လဘိ, အထဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ တံ ပုရတော ကတွာ သယံ ပစ္ဆတော ဟုတွာ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ဌပေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ နမဿန္တော ဥတ္တမရူပဓရော မာဏဝကော ဟုတွာ သကလနဂရဿ မတ္ထကေန တိက္ခတ္တုံ ဝိစရိတွာ ရာဇဒွါရံ အာဂန္တွာ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ အမစ္စာ ရညော အာရောစေသုံ ‘‘ဒေဝ, အဘိရူပေါ မာဏဝကော ဧကံ သမဏံ အာနေတွာ ရာဇဒွါရေ အာကာသေ ဌိတော’’တိ။ ရာဇာ အာသနာ ဥဋ္ဌာယ သီဟပဉ္ဇရေ ဌတွာ ‘‘မာဏဝက, ကသ္မာ တွံ အဘိရူပေါ သမာနော ဧတဿ ဝိရူပဿ သမဏဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ နမဿမာနော ဌိတော’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏရူပံ တုဝမရိယဝဏ္ဏီ, ပုရက္ခတွာ ပဉ္ဇလိကော နမဿသိ၊
သေယျော နု တေသော ဥဒဝါ သရိက္ခော, နာမံ ပရဿတ္တနော စာပိ ဗြူဟီ’’တိ။
တတ္ထ အရိယဝဏ္ဏီတိ သုန္ဒရရူပေါ။ သေယျော နု တေသောတိ ဧသော ဝိရူပေါ ပဗ္ဗဇိတော ကိံ နု တယာ ဥတ္တရိတရော, ဥဒါဟု သရိက္ခော။ နာမံ ပရဿတ္တနော စာပီတိ ဧတဿ ပရဿ စ အတ္တနော စ နာမံ ဗြူဟီတိ ပုစ္ဆတိ။
အထ နံ သက္ကော ‘‘မဟာရာဇ, သမဏာ နာမ ဂရုဋ္ဌာနိယာ, တေန မေ နာမံ လပိတုံ န လဗ္ဘတိ, မယှံ ပန တေ နာမံ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န နာမဂေါတ္တံ ဂဏှန္တိ ရာဇ, သမ္မဂ္ဂတာနုဇ္ဇုဂတာန ဒေဝါ၊
အဟဉ္စ တေ နာမဓေယျံ ဝဒါမိ, သက္ကောဟမသ္မီ တိဒသာနမိန္ဒော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၇။)တတ္ထ သမ္မဂ္ဂတာနုဇ္ဇုဂတာန ဒေဝါတိ မဟာရာဇ, သဗ္ဗသင်္ခါရေ ယထာ သဘာဝသရသဝသေန သမ္မသိတွာ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပတ္တတ္တာ သမ္မဂ္ဂတာနံ, ဥဇုနာ စ အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန နိဗ္ဗာနံ ဂတတ္တာ ဥဇုဂတာနံ မဟာခီဏာသဝါနံ ဥပပတ္တိဒေဝေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနံ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမဂေါတ္တံ န ဂဏှန္တိ။ အဟဉ္စ တေ နာမဓေယျန္တိ အပိစ အဟံ အတ္တနော နာမဓေယျံ တုယှံ ကထေမိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တတိယဂါထာယ ဘိက္ခုနမဿနေ အာနိသံသံ ပုစ္ဆိ –
‘‘ယော ဒိသွာ ဘိက္ခုံ စရဏူပပန္နံ, ပုရက္ခတွာ ပဉ္ဇလိကော နမဿတိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝရာဇေတမတ္ထံ, ဣတော စုတော ကိံ လဘတေ သုခံ သော’’တိ။
သက္ကော စတုတ္ထဂါထာယ ကထေသိ –
‘‘ယော ဒိသွာ ဘိက္ခုံ စရဏူပပန္နံ, ပုရက္ခတွာ ပဉ္ဇလိကော နမဿတိ၊
ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ လဘတေ ပသံသံ, သဂ္ဂဉ္စ သော ယာတိ သရီရဘေဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဘိက္ခုန္တိ ဘိန္နကိလေသံ ပရိသုဒ္ဓပုဂ္ဂလံ။ စရဏူပပန္နန္တိ သီလစရဏေန ဥပေတံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ န ကေဝလံ ဣတော စုတောယေဝ, ဣမသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ သော ပသံသံ လဘတိ, ပသံသာသုခံ ဝိန္ဒတီတိ။
ရာဇာ သက္ကဿ ကထံ သုတွာ အတ္တနော မိစ္ဆာဂဟဏံ ဘိန္ဒိတွာ တုဋ္ဌမာနသော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘လက္ခီ ဝတ မေ ဥဒပါဒိ အဇ္ဇ, ယံ ဝါသဝံ ဘူတပတိဒ္ဒသာမ၊
ဘိက္ခုဉ္စ ဒိသွာန တုဝဉ္စ သက္က, ကာဟာမိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ လက္ခီတိ သိရီ, ပညာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အဇ္ဇ မမ တဝ ဝစနံ သုဏန္တဿေဝ ကုသလာကုသလဝိပါကဇာနနပညာ ဥဒပါဒီတိ။ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဘူတပတိဒ္ဒသာမာတိ ဘူတပတိံ အဒ္ဒသာမ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၈။)တံ သုတွာ သက္ကော ပဏ္ဍိတဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟဝေ သေဝိတဗ္ဗာ သပညာ, ဗဟုဿုတာ ယေ ဗဟုဌာနစိန္တိနော၊
ဘိက္ခုဉ္စ ဒိသွာန မမဉ္စ ရာဇ, ကရောဟိ ပုညာနိ အနပ္ပကာနီ’’တိ။
တတ္ထ ဗဟုဌာနစိန္တိနောတိ ဗဟူနိ ကာရဏာနိ စိန္တနသမတ္ထာ။
‘‘အက္ကောဓနော နိစ္စပသန္နစိတ္တော, သဗ္ဗာတိထီယာစယောဂေါ ဘဝိတွာ၊
နိဟစ္စ မာနံ အဘိဝါဒယိဿံ, သုတွာန ဒေဝိန္ဒ သုဘာသိတာနီ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗာတိထီယာစယောဂေါ ဘဝိတွာတိ သဗ္ဗေသံ အတိထီနံ အာဂတာနံ အာဂန္တုကာနံ ယံ ယံ တေ ယာစန္တိ, တဿ တဿ ယုတ္တော အနုစ္ဆဝိကော ဘဝိတွာ, သဗ္ဗံ တေဟိ ယာစိတယာစိတံ ဒဒမာနောတိ အတ္ထော။ သုတွာန ဒေဝိန္ဒ သုဘာသိတာနီတိ တဝ သုဘာသိတာနိ သုတွာ အဟံ ဧဝရူပေါ ဘဝိဿာမီတိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဝိဇ္ဇာဓရော န သမဏော, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ‘အတုစ္ဆော လောကော, အတ္ထိ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ’တိ ဉတွာ ဒါနံ ဒေဟိ, သီလံ ရက္ခ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ရာဇာနံ ဩဝဒိ။ သက္ကောပိ သက္ကာနုဘာဝေန အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ နာဂရာနံ ဩဝါဒံ ဒတွာ ‘‘ပလာတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ အထ တေ ဥဘောပိ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ရာဇာ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ အကာသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗုတော, ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝိဇ္ဇာဓရဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၉။)֍ * [၃၉၂] ၇။ သိင်္ဃပုပ္ဖဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယမေတန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဇေတဝနာ နိက္ခမိတွာ ကောသလရဋ္ဌေ အညတရံ အရညံ နိဿာယ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ပဒုမသရံ ဩတရိတွာ သုပုပ္ဖိတပဒုမံ ဒိသွာ အဓောဝါတေ ဌတွာ ဥပသိင်္ဃိ။ အထ နံ တသ္မိံ ဝနေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ‘‘မာရိသ, တွံ ဂန္ဓထေနော နာမ, ဣဒံ တေ ဧကံ ထေယျင်္ဂ’’န္တိ သံဝေဇေသိ။ သော တာယ သံဝေဇိတော ပုန ဇေတဝနံ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နော ‘‘ကဟံ ဘိက္ခု နိဝုတ္ထောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အသုကဝနသဏ္ဍေ နာမ, တတ္ထ စ မံ ဒေဝတာ ဧဝံ နာမ သံဝေဇေသီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ပုပ္ဖံ ဥပသိင်္ဃန္တော တွမေဝ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတော, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ သံဝေဇိတပုဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ကာသိကဂါမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ အပရဘာဂေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧကံ ပဒုမသရံ နိဿာယ ဥပဝသန္တော ဧကဒိဝသံ သရံ ဩတရိတွာ သုပုပ္ဖိတပဒုမံ ဥပသိင်္ဃမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဧကာ ဒေဝဓီတာ ရုက္ခက္ခန္ဓဝိဝရေ ဌတွာ သံဝေဇယမာနာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယမေတံ ဝါရိဇံ ပုပ္ဖံ, အဒိန္နံ ဥပသိင်္ဃသိ၊
ဧကင်္ဂမေတံ ထေယျာနံ, ဂန္ဓထေနောသိ မာရိသာ’’တိ။
တတ္ထ ဧကင်္ဂမေတန္တိ ဧကကောဋ္ဌာသော ဧသ။
တတော ဗောဓိသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟရာမိ န ဘဉ္ဇာမိ, အာရာ သိင်္ဃာမိ ဝါရိဇံ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဂန္ဓထေနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ အာရာ သိင်္ဃာမီတိ ဒူရေ ဌိတော ဃာယာမိ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ကာရဏေန။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၀။)တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ပုရိသော တသ္မိံ သရေ ဘိသာနိ စေဝ ခဏတိ, ပုဏ္ဍရီကာနိ စ ဘဉ္ဇတိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဒိသွာ ‘‘မံ အာရာ ဌတွာ ဥပသိင်္ဃန္တံ ‘စောရော’တိ ဝဒသိ, ဧတံ ပုရိသံ ကသ္မာ န ဘဏသီ’’တိ တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယောယံ ဘိသာနိ ခဏတိ, ပုဏ္ဍရီကာနိ ဘဉ္ဇတိ၊
ဧဝံ အာကိဏ္ဏကမ္မန္တော, ကသ္မာ ဧသော န ဝုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ အာကိဏ္ဏကမ္မန္တောတိ ကက္ခဠကမ္မန္တော ဒါရုဏကမ္မန္တော။
အထဿ အဝစနကာရဏံ အာစိက္ခန္တီ ဒေဝတာ စတုတ္ထပဉ္စမဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာကိဏ္ဏလုဒ္ဒေါ ပုရိသော, ဓာတိစေလံဝ မက္ခိတော၊
တသ္မိံ မေ ဝစနံ နတ္ထိ, တဉ္စာရဟာမိ ဝတ္တဝေ။
‘‘အနင်္ဂဏဿ ပေါသဿ, နိစ္စံ သုစိဂဝေသိနော၊
ဝါလဂ္ဂမတ္တံ ပါပဿ, အဗ္ဘာမတ္တံဝ ခါယတီ’’တိ။
တတ္ထ ဓာတိစေလံဝါတိ ခေဠသိင်္ဃာဏိကမုတ္တဂူထမက္ခိတံ ဓာတိဒါသိယာ နိဝတ္ထစေလံ ဝိယ အယံ ပါပမက္ခိတောယေဝ, တေန ကာရဏေန တသ္မိံ မမ ဝစနံ နတ္ထိ။ တဉ္စာရဟာမီတိ သမဏာ ပန ဩဝါဒက္ခမာ ဟောန္တိ ပိယသီလာ, တသ္မာ တံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အယုတ္တံ ကရောန္တံ ဝတ္တုံ အရဟာမိ သမဏာတိ။ အနင်္ဂဏဿာတိ နိဒ္ဒေါသဿ တုမှာဒိသဿ။ အဗ္ဘာမတ္တံဝ ခါယတီတိ မဟာမေဃပ္ပမာဏံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, ဣဒါနိ ကသ္မာ ဧဝရူပံ ဒေါသံ အဗ္ဗောဟာရိကံ ကရောသီတိ။
တာယ ပန သံဝေဇိတော ဗောဓိသတ္တော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ မံ ယက္ခ ဇာနာသိ, အထော မံ အနုကမ္ပသိ၊
ပုနပိ ယက္ခ ဝဇ္ဇာသိ, ယဒါ ပဿသိ ဧဒိသ’’န္တိ။
တတ္ထ ယက္ခာတိ ဒေဝတံ အာလပတိ။ ဝဇ္ဇာသီတိ ဝဒေယျာသိ။ ယဒါ ပဿသိ ဧဒိသန္တိ ယဒါ မမ ဧဝရူပံ ဒေါသံ ပဿသိ, တဒါ ဧဝံ မမ ဝဒေယျာသီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၁။)အထဿ သာ ဒေဝဓီတာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နေဝ တံ ဥပဇီဝါမိ, နပိ တေ ဘတကာမှသေ၊
တွမေဝ ဘိက္ခု ဇာနေယျ, ယေန ဂစ္ဆေယျ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘတကာမှသေတိ တဝ ဘတိဟတာ ကမ္မကရာပိ န ဟောမ။ ကိံကာရဏာ တံ သဗ္ဗကာလံ ရက္ခမာနာ ဝိစရိဿာမာတိ ဒီပေတိ။ ယေန ဂစ္ဆေယျာတိ ဘိက္ခု ယေန ကမ္မေန တွံ သုဂတိံ ဂစ္ဆေယျာသိ, တွမေဝ တံ ဇာနေယျာသီတိ။
ဧဝံ သာ တဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ အတ္တနော ဝိမာနမေဝ ပဝိဋ္ဌာ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သိင်္ဃပုပ္ဖဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၃၉၃] ၈။ ဝိဃာသာဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
သုသုခံ ဝတ ဇီဝန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိဟရန္တော ကေဠိသီလကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တေသု ဟိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန ပါသာဒံ ကမ္ပေတွာ သံဝေဇိတေသု ဓမ္မသဘာယံ ဘိက္ခူ တေသံ အဂုဏံ ကထေန္တာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေတေ ကေဠိသီလကာယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သက္ကော အဟောသိ။ အထ အညတရသ္မိံ ကာသိကဂါမေ သတ္တ ဘာတရော ကာမေသု ဒေါသံ ဒိသွာ နိက္ခမိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မဇ္ဈာရညေ ဝသန္တာ ယောဂေ ယောဂံ အကတွာ ကာယဒဠှီဗဟုလာ ဟုတွာ နာနပ္ပကာရံ ကီဠံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၂။)ကီဠန္တာ စရိံသု။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘ဣမေ သံဝေဇေဿာမီ’’တိ သုကော ဟုတွာ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ရုက္ခေ နိလီယိတွာ တေ သံဝေဇေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝန္တိ, ယေ ဇနာ ဝိဃာသာဒိနော၊
ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပါသံသာ, သမ္ပရာယေ စ သုဂ္ဂတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဃာသာဒိနောတိ ဘုတ္တာတိရေကံ ဘုဉ္ဇန္တေ သန္ဓာယာဟ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ယေ ဧဝရူပါ, တေ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပါသံသာ, သမ္ပရာယေ စ တေသံ သုဂတိ ဟောတိ, သဂ္ဂေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ။
အထ တေသု ဧကော တဿ ဝစနံ သုတွာ အဝသေသေ အာမန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုကဿ ဘာသမာနဿ, န နိသာမေထ ပဏ္ဍိတာ၊
ဣဒံ သုဏာထ သောဒရိယာ, အမှေဝါယံ ပသံသတီ’’တိ။
တတ္ထ ဘာသမာနဿာတိ မာနုသိကာယ ဝါစာယ ဘဏန္တဿ။ န နိသာမေထာတိ န သုဏာထ။ ဣဒံ သုဏာထာတိ ဣဒမဿ ဝစနံ သုဏာထ။ သောဒရိယာတိ သမာနေ ဥဒရေ ဝုတ္ထဘာဝေန တေ အာလပန္တော အာဟ။
အထ နေ ပဋိက္ခိပန္တော သုကော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နာဟံ တုမှေ ပသံသာမိ, ကုဏပါဒါ သုဏာထ မေ၊
ဥစ္ဆိဋ္ဌဘောဇိနော တုမှေ, န တုမှေ ဝိဃာသာဒိနော’’တိ။
တတ္ထ ကုဏပါဒါတိ ကုဏပခါဒကာတိ တေ အာလပတိ။
တေ တဿ ဝစနံ သုတွာ သဗ္ဗေပိ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘သတ္တဝဿာ ပဗ္ဗဇိတာ, မဇ္ဈာရညေ သိခဏ္ဍိနော၊
ဝိဃာသေနေဝ ယာပေန္တာ, မယဉ္စေ ဘောတော ဂါရယှာ၊
ကေ နု ဘောတော ပသံသိယာ’’တိ။
တတ္ထ သိခဏ္ဍိနောတိ စူဠာယ သမန္နာဂတာ။ ဝိဃာသေနေဝါတိ ဧတ္တကံ ကာလံ သတ္တ ဝဿာနိ သီဟဗျဂ္ဃဝိဃာသေနေဝ ယာပေန္တာ ယဒိ ဘောတော ဂါရယှာ, အထ ကေ နု တေ ပသံသိယာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၃။)တေ လဇ္ဇာပေန္တော မဟာသတ္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တုမှေ သီဟာနံ ဗျဂ္ဃါနံ, ဝါဠာနဉ္စာဝသိဋ္ဌကံ၊
ဥစ္ဆိဋ္ဌေနေဝ ယာပေန္တာ, မညိဝှေါ ဝိဃာသာဒိနော’’တိ။
တတ္ထ ဝါဠာနဉ္စာဝသိဋ္ဌကန္တိ သေသဝါဠမိဂါနဉ္စ အဝသိဋ္ဌကံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဘောဇနံ။
တံ သုတွာ တာပသာ ‘‘သစေ မယံ န ဝိဃာသာဒါ, အထ ကေ စရဟိ တေ ဝိဃာသာဒါ’’တိ? အထ တေသံ သော တမတ္ထံ အာစိက္ခန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေ ဗြာဟ္မဏဿ သမဏဿ, အညဿ ဝါ ဝနိဗ္ဗိနော၊
ဒတွာဝ သေသံ ဘုဉ္ဇန္တိ, တေ ဇနာ ဝိဃာသာဒိနော’’တိ။
တတ္ထ ဝနိဗ္ဗိနောတိ တံ တံ ဘဏ္ဍံ ယာစနကဿ။ ဧဝံ တေ လဇ္ဇာပေတွာ မဟာသတ္တော သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သတ္တ ဘာတရော ဣမေ ကေဠိသီလကာ ဘိက္ခူ အဟေသုံ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဝိဃာသာဒဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
ပဏီတန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ လောလဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု လောလော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ဣဒါနေဝ လောလော, ပုဗ္ဗေပိ တွံ လောလောယေဝ, လောလတာယ ပန ဗာရာဏသိယံ ဟတ္ထိဂဝါဿပုရိသကုဏပေဟိ အတိတ္တော ‘ဣတော ဥတ္တရိတရံ လဘိဿာမီ’တိ အရညံ ပဝိဋ္ဌောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဝဋ္ဋကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရညေ လူခတိဏဗီဇာဟာရော ဝသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိယံ ဧကော လောလကာကော ဟတ္ထိကုဏပါဒီဟိ အတိတ္တော ‘‘ဣတော ဥတ္တရိတရံ လဘိဿာမီ’’တိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဖလာဖလံ ခါဒန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၄။)ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဝဋ္ဋကော အတိဝိယ ထူလသရီရော, မဓုရံ ဂေါစရံ ခါဒတိ မညေ, ဧတဿ ဂေါစရံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ခါဒိတွာ အဟမ္ပိ ထူလော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဥပရိဘာဂေ သာခါယ နိလီယိတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဘော ဝဋ္ဋက, ကိံ နာမ ပဏီတာဟာရံ ဘုဉ္ဇသိ, ထူလသရီရော အဟောသီ’’တိ? ဗောဓိသတ္တော တေန ပုစ္ဆိတော တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဏီတံ ဘုဉ္ဇသေ ဘတ္တံ, သပ္ပိတေလဉ္စ မာတုလ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ကိသော တွမသိ ဝါယသာ’’တိ။
တတ္ထ ဘတ္တန္တိ မနုဿာနံ ဘောဇနနိယာမေန ပဋိယာဒိတဘတ္တံ။ မာတုလာတိ တံ ပိယသမုဒါစာရေန အာလပတိ။ ကိသောတိ အပ္ပမံသလောဟိတော။
တဿ ဝစနံ သုတွာ ကာကော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အမိတ္တမဇ္ဈေ ဝသတော, တေသု အာမိသမေသတော၊
နိစ္စံ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယဿ, ကုတော ကာကဿ ဒဠှိယံ။
‘‘နိစ္စံ ဥဗ္ဗေဂိနော ကာကာ, ဓင်္ကာ ပါပေန ကမ္မုနာ၊
လဒ္ဓေါ ပိဏ္ဍော န ပီဏေတိ, ကိသော တေနသ္မိ ဝဋ္ဋက။
‘‘လူခါနိ တိဏဗီဇာနိ, အပ္ပသ္နေဟာနိ ဘုဉ္ဇသိ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ထူလော တွမသိ ဝဋ္ဋကာ’’တိ။
တတ္ထ ဒဠှိယန္တိ ဧဝရူပဿ မယှံ ကာကဿ ကုတော ဒဠှီဘာဝေါ, ကုတော ထူလန္တိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဗေဂိနောတိ ဥဗ္ဗေဂဝန္တော။ ဓင်္ကာတိ ကာကာနမေဝ နာမံ။ ပါပေန ကမ္မုနာ လဒ္ဓေါတိ ကာကေန မနုဿသန္တကဝိလုမ္ပနသင်္ခါတေန ပါပေန ကမ္မေန လဒ္ဓေါ ပိဏ္ဍော။ န ပီဏေတီတိ န တပ္ပေတိ။ တေနသ္မီတိ တေန ကာရဏေနာဟံ ကိသော အသ္မိ။ အပ္ပသ္နေဟာနီတိ မန္ဒောဇာနိ။ ဣဒံ ကာကော ဗောဓိသတ္တံ ‘‘ပဏီတဘောဇနံ ခါဒတီ’’တိ သညီ ဟုတွာပိ ဝဋ္ဋကာနံ ဂဟိတဂေါစရံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော အတ္တနော ထူလဘာဝကာရဏံ ကထေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၅။)‘‘အပ္ပိစ္ဆာ အပ္ပစိန္တာယ, အဒူရဂမနေန စ၊
လဒ္ဓါလဒ္ဓေန ယာပေန္တော, ထူလော တေနသ္မိ ဝါယသ။
‘‘အပ္ပိစ္ဆဿ ဟိ ပေါသဿ, အပ္ပစိန္တသုခဿ စ၊
သုသင်္ဂဟိတမာနဿ, ဝုတ္တီ သုသမုဒါနယာ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပိစ္ဆာတိ အာဟာရေသု အပ္ပိစ္ဆတာယ နိတ္တဏှတာယ, ကေဝလံ သရီရယာပနဝသေနေဝ အာဟာရာဟရဏတာယာတိ အတ္ထော။ အပ္ပစိန္တာယာတိ ‘‘အဇ္ဇ ကဟံ အာဟာရံ လဘိဿာမိ, သွေ ကဟ’’န္တိ ဧဝံ အာဟာရစိန္တာယ အဘာဝေန။ အဒူရဂမနေန စာတိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ မဓုရံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အဝိဒူရဂမနေန စ။ လဒ္ဓါလဒ္ဓေနာတိ လူခံ ဝါ ဟောတု ပဏီတံ ဝါ, ယံ လဒ္ဓံ, တေနေဝ။ ထူလော တေနသ္မီတိ တေန စတုဗ္ဗိဓေန ကာရဏေန ထူလော အသ္မိ။ ဝါယသာတိ ကာကံ အာလပတိ။ အပ္ပစိန္တသုခဿာတိ အာဟာရစိန္တာရဟိတာနံ အပ္ပစိန္တာနမရိယာနံ သုခံ အဿတ္ထီတိ အပ္ပစိန္တသုခေါ, တဿ တာဒိသေန သုခေန သမန္နာဂတဿ။ သုသင်္ဂဟိတမာနဿာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဇီရာပေတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သုဋ္ဌု သင်္ဂဟိတာဟာရမာနဿ။ ဝုတ္တီ သုသမုဒါနယာတိ ဧဝရူပဿ ပုဂ္ဂလဿ ဇီဝိတဝုတ္တိ သုခေန သက္ကာ သမုဒါနေတုံ သုသမုဒါနယာ သုနိဗ္ဗတ္တိယာ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ လောလဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ကာကော လောလဘိက္ခု အဟောသိ, ဝဋ္ဋကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဝဋ္ဋကဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၃၉၅] ၁၀။ ပါရာဝတဇာတကဝဏ္ဏနာ
စိရဿံ ဝတ ပဿာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လောလဘိက္ခုံယေဝ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ပါရာဝတော ဟုတွာ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော မဟာနသေ နီဠပစ္ဆိယံ ဝသတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၆။)ကာကောပိ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ကတွာ တတ္ထေဝ ဝသတီတိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဘတ္တကာရကော ကာကပတ္တာနိ လုဉ္စိတွာ ပိဋ္ဌေန တံ မက္ခေတွာ ဧကံ ကပါလခဏ္ဍံ ဝိဇ္ဈိတွာ ကဏ္ဌေ ပိဠန္ဓိတွာ ပစ္ဆိယံ ပက္ခိပိ။ ဗောဓိသတ္တော အရညတော အာဂန္တွာ တံ ဒိသွာ ပရိဟာသံ ကရောန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘စိရဿံ ဝတ ပဿာမိ, သဟာယံ မဏိဓာရိနံ၊
သုကတာ မဿုကုတ္တိယာ, သောဘတေ ဝတ မေ သခါ’’တိ။
တတ္ထ မဿုကုတ္တိယာတိ ဣမာယ မဿုကိရိယာယ။
တံ သုတွာ ကာကော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရူဠှကစ္ဆနခလောမော, အဟံ ကမ္မေသု ဗျာဝဋော၊
စိရဿံ နှာပိတံ လဒ္ဓါ, လောမံ တံ အဇ္ဇ ဟာရယိ’’န္တိ။
တတ္ထ အဟံ ကမ္မေသု ဗျာဝဋောတိ အဟံ သမ္မ ပါရာဝတ, ရာဇကမ္မေသု ဗျာဝဋော ဩကာသံ အလဘန္တော ပရူဠှကစ္ဆနခလောမော အဟောသိန္တိ ဝဒတိ။ အဇ္ဇ ဟာရယိန္တိ အဇ္ဇ ဟာရေသိံ။
တတော ဗောဓိသတ္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ နု လောမံ အဟာရေသိ, ဒုလ္လဘံ လဒ္ဓ ကပ္ပကံ၊
အထ ကိဉ္စရဟိ တေ သမ္မ, ကဏ္ဌေ ကိဏိကိဏာယတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယံ တာဝ ဒုလ္လဘံ ကပ္ပကံ လဘိတွာ လောမံ ဟရာပေသိ, တံ ဟရာပယ, အထ ကိဉ္စရဟိ တေ ဝယဿ ဣဒံ ကဏ္ဌေ ကိဏိကိဏာယတီတိ။
တတော ကာကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မနုဿသုခုမာလာနံ, မဏိ ကဏ္ဌေသု လမ္ဗတိ၊
တေသာဟံ အနုသိက္ခာမိ, မာ တွံ မညိ ဒဝါ ကတံ။
‘‘သစေပိမံ ပိဟယသိ, မဿုကုတ္တိံ သုကာရိတံ၊
ကာရယိဿာမိ တေ သမ္မ, မဏိဉ္စာပိ ဒဒါမိ တေ’’တိ။
တတ္ထ မဏီတိ ဧဝရူပါနံ မနုဿာနံ ဧကံ မဏိရတနံ ကဏ္ဌေသု လမ္ဗတိ။ တေသာဟန္တိ တေသံ အဟံ။ မာ တွံ မညီတိ တွံ ပန ‘‘ဧတံ မယာ ဒဝါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၇။)ကတ’’န္တိ မာ မညိ။ သစေပိမံ ပိဟယသီတိ သစေ ဣမံ မမ ကတံ မဿုကုတ္တိံ တွံ ဣစ္ဆသိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘တွညေဝ မဏိနာ ဆန္နော, သုကတာယ စ မဿုယာ၊
အာမန္တ ခေါ တံ ဂစ္ဆာမိ, ပိယံ မေ တဝဒဿန’’န္တိ။
တတ္ထ မဏိနာတိ မဏိနော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ ဝါယသ, တွညေဝ ဣမဿ မဏိနော အနုစ္ဆဝိကော ဣမိဿာ စ သုကတာယ မဿုယာ, မမ ပန တဝ အဒဿနမေဝ ပိယံ, တသ္မာ တံ အာမန္တယိတွာ ဂစ္ဆာမီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဗောဓိသတ္တော ဥပ္ပတိတွာ အညတ္ထ ဂတော။ ကာကော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ လောလဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ကာကော လောလဘိက္ခု အဟောသိ, ပါရာဝတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပါရာဝတဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ခရပုတ္တဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော နိဋ္ဌိတော။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
အဝါရိယံ သေတကေတု, ဒရီမုခဉ္စ နေရု စ၊
အာသင်္ကမိဂါလောပဉ္စ, ကာဠကဏ္ဏီ စ ကုက္ကုဋံ။
ဓမ္မဓဇဉ္စ နန္ဒိယံ, ခရပုတ္တံ သူစိ စေဝ၊
တုဏ္ဍိလံ သောဏ္ဏကက္ကဋံ, မယှကံ ဝိဇ္ဇာဓရဉ္စေဝ။
သိင်္ဃပုပ္ဖံ ဝိဃာသာဒံ, ဝဋ္ဋကဉ္စ ပါရာဝတံ၊
သင်္ဂါယိံသု မဟာထေရာ, ဆက္ကေ ဝီသတိ ဇာတကေ။
ဆက္ကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈။)၇။ သတ္တကနိပါတော
၁။ ကုက္ကုဝဂ္ဂေါ
ဒိယဍ္ဎကုက္ကူတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇောဝါဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု တေသကုဏဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အမစ္စော အဟောသိ။ ရာဇာ အဂတိဂမနေ ပတိဋ္ဌာယ အဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, ဇနပဒံ ပီဠေတွာ ဓနမေဝ သံဟရိ။ ဗောဓိသတ္တော ရာဇာနံ ဩဝဒိတုကာမော ဧကံ ဥပမံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရတိ, ရညော ဥယျာနေ ဝါသာဂါရံ ဝိပ္ပကတံ ဟောတိ အနိဋ္ဌိတစ္ဆဒနံ, ဒါရုကဏ္ဏိကံ အာရောပေတွာ ဂေါပါနသိယော ပဝေသိတမတ္တာ ဟောန္တိ။ ရာဇာ ကီဠနတ္ထာယ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝိစရိတွာ တံ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဥလ္လောကေန္တော ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဒိသွာ အတ္တနော ဥပရိပတနဘယေန နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဌိတော ပုန ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ နိဿာယ ကဏ္ဏိကာ ဌိတာ, ကိံ နိဿာယ ဂေါပါနသိယော’’တိ စိန္တေတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒိယဍ္ဎကုက္ကူ ဥဒယေန ကဏ္ဏိကာ, ဝိဒတ္ထိယော အဋ္ဌ ပရိက္ခိပန္တိ နံ၊
သာ သိံသပါ, သာရမယာ အဖေဂ္ဂုကာ, ကုဟိံ ဌိတာ ဥပ္ပရိတော န ဓံသတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒိယဍ္ဎကုက္ကူတိ ဒိယဍ္ဎရတနာ။ ဥဒယေနာတိ ဥစ္စတ္တေန။ ပရိက္ခိပန္တိ နန္တိ တံ ပနေတံ အဋ္ဌ ဝိဒတ္ထိယော ပရိက္ခိပန္တိ, ပရိက္ခေပတော အဋ္ဌဝိဒတ္ထိပမာဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုဟိံ ဌိတာတိ ကတ္ထ ပတိဋ္ဌိတာ ဟုတွာ။ န ဓံသတီတိ န ပတတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉။)တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘လဒ္ဓါ ဒါနိ မေ ရညော ဩဝါဒတ္ထာယ ဥပမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ယာ တိံသတိ သာရမယာ အနုဇ္ဇုကာ, ပရိကိရိယ ဂေါပါနသိယော သမံ ဌိတာ၊
တာဟိ သုသင်္ဂဟိတာ ဗလသာ ပီဠိတာ, သမံ ဌိတာ ဥပ္ပရိတော န ဓံသတိ။
‘‘ဧဝမ္ပိ မိတ္တေဟိ ဒဠှေဟိ ပဏ္ဍိတော, အဘေဇ္ဇရူပေဟိ သုစီဟိ မန္တိဘိ၊
သုသင်္ဂဟီတော သိရိယာ န ဓံသတိ, ဂေါပါနသီဘာရဝဟာဝ ကဏ္ဏိကာ’’တိ။
တတ္ထ ယာ တိံသတိ သာရမယာတိ ယာ ဧတာ သာရရုက္ခမယာ တိံသတိ ဂေါပါနသိယော။ ပရိကိရိယာတိ ပရိဝါရေတွာ။ သမံ ဌိတာတိ သမဘာဂေန ဌိတာ။ ဗလသာ ပီဠိတာတိ တာဟိ တာဟိ ဂေါပါနသီဟိ ဗလေန ပီဠိတာ သုဋ္ဌု သင်္ဂဟိတာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ။ ပဏ္ဍိတောတိ ဉာဏသမ္ပန္နော ရာဇာ။ သုစီဟီတိ သုစိသမာစာရေဟိ ကလျာဏမိတ္တေဟိ။ မန္တိဘီတိ မန္တကုသလေဟိ။ ဂေါပါနသီဘာရဝဟာဝ ကဏ္ဏိကာတိ ယထာ ဂေါပါနသီနံ ဘာရံ ဝဟမာနာ ကဏ္ဏိကာ န ဓံသတိ န ပတတိ, ဧဝံ ရာဇာပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ မန္တီဟိ အဘိဇ္ဇဟဒယေဟိ သုသင်္ဂဟိတော သိရိတော န ဓံသတိ န ပတတိ န ပရိဟာယတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တေ ကထေန္တေယေဝ အတ္တနော ကိရိယံ သလ္လက္ခေတွာ ကဏ္ဏိကာယ အသတိ ဂေါပါနသိယော န တိဋ္ဌန္တိ, ဂေါပါနသီဟိ အသင်္ဂဟိတာ ကဏ္ဏိကာ န တိဋ္ဌတိ, ဂေါပါနသီသု ဘိဇ္ဇန္တီသု ကဏ္ဏိကာ ပတတိ, ဧဝမေဝ အဓမ္မိကော ရာဇာ အတ္တနော မိတ္တာမစ္စေ စ ဗလကာယေ စ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေ စ အသင်္ဂဏှန္တော တေသု ဘိဇ္ဇန္တေသု တေဟိ အသင်္ဂဟိတော ဣဿရိယာ ဓံသတိ, ရညာ နာမ ဓမ္မိကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ အထဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ မာတုလုင်္ဂံ အာဟရိံသု။ ရာဇာ ‘‘သဟာယ, ဣမံ မာတုလုင်္ဂံ ခါဒါ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမံ ခါဒိတုံ အဇာနန္တာ တိတ္တကံ ဝါ ကရောန္တိ အမ္ဗိလံ ဝါ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၀။)ဇာနန္တာ ပန ပဏ္ဍိတာ တိတ္တကံ ဟာရေတွာ အမ္ဗိလံ အနီဟရိတွာ မာတုလုင်္ဂရသံ အနာသေတွာဝ ခါဒန္တီ’’တိ ရညော ဣမာယ ဥပမာယ ဓနသံဃရဏူပါယံ ဒဿေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ခရတ္တစံ ဗေလ္လံ ယထာပိ သတ္ထဝါ, အနာမသန္တောပိ ကရောတိ တိတ္တကံ၊
သမာဟရံ သာဒုံ ကရောတိ ပတ္ထိဝ, အသာဒုံ ကယိရာ တနုဗန္ဓမုဒ္ဓရံ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဂါမနိဂမေသု ပဏ္ဍိတော, အသာဟသံ ရာဇဓနာနိ သံဃရံ၊
ဓမ္မာနုဝတ္တီ ပဋိပဇ္ဇမာနော, သ ဖာတိ ကယိရာ အဝိဟေဌယံ ပရ’’န္တိ။
တတ္ထ ခရတ္တစန္တိ ထဒ္ဓတစံ။ ဗေလ္လန္တိ မာတုလုင်္ဂံ။ ‘ဗေလ’’န္တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ သတ္ထဝါတိ သတ္ထကဟတ္ထော။ အနာမသန္တောတိ ဗဟိတစံ တနုကမ္ပိ အတစ္ဆန္တော ဣဒံ ဖလံ တိတ္တကံ ကရောတိ။ သမာဟရန္တိ သမာဟရန္တော ဗဟိတစံ တစ္ဆန္တော အန္တော စ အမ္ဗိလံ အနီဟရန္တော တံ သာဒုံ ကရောတိ။ ပတ္ထိဝါတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ တနုဗန္ဓမုဒ္ဓရန္တိ တနုကံ ပန တစံ ဥဒ္ဓရန္တော သဗ္ဗသော တိတ္တကဿ အနပနီတတ္တာ တံ အသာဒုမေဝ ကယိရာ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ရာဇာပိ အသာဟသံ သာဟသိယာ တဏှာယ ဝသံ အဂစ္ဆန္တော အဂတိဂမနံ ပဟာယ ရဋ္ဌံ အပီဠေတွာ ဥပစိကာနံ ဝမ္မိကဝဍ္ဎနနိယာမေန မဓုကရာနံ ရေဏုံ ဂဟေတွာ မဓုကရဏနိယာမေန စ ဓနံ သံဃရန္တော –
‘‘ဒါနံ သီလံ ပရိစ္စာဂံ, အဇ္ဇဝံ မဒ္ဒဝံ တပံ၊
အက္ကောဓံ အဝိဟိံသဉ္စ, ခန္တိဉ္စ အဝိရောဓန’’န္တိ။ –
ဣတိ ဣမေသံ ဒသန္နံ ရာဇဓမ္မာနံ အနုဝတ္တနေန ဓမ္မာနုဝတ္တီ ဟုတွာ ပဋိပဇ္ဇမာနော သော အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဖာတိံ ဝဍ္ဎိံ ကရေယျ ပရံ အဝိဟေဌေန္တောယေဝါတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ပေါက္ခရဏီတီရံ ဂန္တွာ သုပုပ္ဖိတံ ဗာလသူရိယဝဏ္ဏံ ဥဒကေန အနုပလိတ္တံ ပဒုမံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘သဟာယ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၁။)ဣမံ ပဒုမံ ဥဒကေ သဉ္ဇာတမေဝ ဥဒကေန အလိမ္ပမာနံ ဌိတ’’န္တိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, ရညာ နာမ ဧဝရူပေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝဒန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဩဒါတမူလံ သုစိဝါရိသမ္ဘဝံ, ဇာတံ ယထာ ပေါက္ခရဏီသု အမ္ဗုဇံ၊
ပဒုမံ ယထာ အဂ္ဂိနိကာသိဖာလိမံ, န ကဒ္ဒမော န ရဇော န ဝါရိ လိမ္ပတိ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဝေါဟာရသုစိံ အသာဟသံ, ဝိသုဒ္ဓကမ္မန္တမပေတပါပကံ၊
န လိမ္ပတိ ကမ္မကိလေသ တာဒိသော, ဇာတံ ယထာ ပေါက္ခရဏီသု အမ္ဗုဇ’’န္တိ။
တတ္ထ ဩဒါတမူလန္တိ ပဏ္ဍရမူလံ။ အမ္ဗုဇန္တိ ပဒုမဿေဝ ဝေဝစနံ။ အဂ္ဂိနိကာသိဖာလိမန္တိ အဂ္ဂိနိကာသိနာ သူရိယေန ဖာလိတံ ဝိကသိတန္တိ အတ္ထော။ န ကဒ္ဒမော န ရဇော န ဝါရိ လိမ္ပတီတိ နေဝ ကဒ္ဒမော န ရဇော န ဥဒကံ လိမ္ပတိ, န မက္ခေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘လိပ္ပတိ’’စ္စေဝ ဝါ ပါဌော, ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတာနိ ပစ္စတ္တဝစနာနိ, ဧတေသု ကဒ္ဒမာဒီသု န လိပ္ပတိ, န အလ္လီယတီတိ အတ္ထော။ ဝေါဟာရသုစိန္တိ ပေါရာဏကေဟိ ဓမ္မိကရာဇူဟိ လိခါပေတွာ ဌပိတဝိနိစ္ဆယဝေါဟာရေ သုစိံ, အဂတိဂမနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆယကာရကန္တိ အတ္ထော။ အသာဟသန္တိ ဓမ္မိကဝိနိစ္ဆယေ ဌိတတ္တာယေဝ သာဟသိကကိရိယာယ ဝိရဟိတံ။ ဝိသုဒ္ဓကမ္မန္တန္တိ တေနေဝ အသာဟသိကဋ္ဌေန ဝိသုဒ္ဓကမ္မန္တံ သစ္စဝါဒိံ နိက္ကောဓံ မဇ္ဈတ္တံ တုလာဘူတံ လောကဿ။ အပေတပါပကန္တိ အပဂတပါပကမ္မံ။ န လိမ္ပတိ ကမ္မကိလေသ တာဒိသောတိ တံ ရာဇာနံ ပါဏာတိပါတော အဒိန္နာဒါနံ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော မုသာဝါဒေါတိ အယံ ကမ္မကိလေသော န အလ္လီယတိ။ ကိံကာရဏာ? တာဒိသော ဇာတံ ယထာ ပေါက္ခရဏီသု အမ္ဗုဇံ။ တာဒိသော ဟိ ရာဇာ ယထာ ပေါက္ခရဏီသု ဇာတံ ပဒုမံ အနုပလိတ္တံ, ဧဝံ အနုပလိတ္တော နာမ ဟောတိ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒံ သုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၂။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတာမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကုက္ကုဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
ယထာ စာပေါ နိန္နမတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိပက္ခသေဝကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ဟေဋ္ဌာ မဟိဠာမုခဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၂၆) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဝိပက္ခသေဝကောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော သီဟော ဟုတွာ သီဟိယာ သဒ္ဓိံ သံဝသန္တော ဒွေ ပေါတကေ လဘိ – ပုတ္တဉ္စ ဓီတရဉ္စ။ ပုတ္တဿ မနောဇောတိ နာမံ အဟောသိ, သော ဝယပ္ပတ္တော ဧကံ သီဟပေါတိကံ ဂဏှိ။ ဣတိ တေ ပဉ္စ ဇနာ အဟေသုံ။ မနောဇော ဝနမဟိံသာဒယော ဝဓိတွာ မံသံ အာဟရိတွာ မာတာပိတရော စ ဘဂိနိဉ္စ ပဇာပတိဉ္စ ပေါသေတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဂေါစရဘူမိယံ ဂိရိယံ နာမ သိင်္ဂါလံ ပလာယိတုံ အပ္ပဟောန္တံ ဥရေန နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, သမ္မာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဥပဋ္ဌာတုကာမောမှိ, သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဥပဋ္ဌဟဿူ’’တိ တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဝသနဂုဟံ အာနေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဒိသွာ ‘‘တာတ မနောဇ, သိင်္ဂါလာ နာမ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ အကိစ္စေ နိယောဇေန္တိ, မာ ဧတံ အတ္တနော သန္တိကေ ကရီ’’တိ ဝါရေတုံ နာသက္ခိ။
အထေကဒိဝသံ သိင်္ဂါလော အဿမံသံ ခါဒိတုကာမော မနောဇံ အာဟ – ‘‘သာမိ, အမှေဟိ ဌပေတွာ အဿမံသံ အညံ အခါဒိတပုဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ, အဿံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန, သမ္မ, အဿာ ဟောန္တီ’’တိ? ‘‘ဗာရာဏသိယံ နဒီတီရေ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ တေန သဒ္ဓိံ အဿာနံ နဒိယာ နှာနဝေလာယံ ဂန္တွာ ဧကံ အဿံ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ ဝေဂေန အတ္တနော ဂုဟာဒွါရမေဝ အာဂတော။ အထဿ ပိတာ အဿမံသံ ခါဒိတွာ ‘‘တာတ, အဿာ နာမ ရာဇဘောဂါ, ရာဇာနော စ နာမ အနေကမာယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၃။)ကုသလေဟိ ဓနုဂ္ဂဟေဟိ ဝိဇ္ဈာပေန္တိ, အဿမံသခါဒနသီဟာ နာမ ဒီဃာယုကာ န ဟောန္တိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ အဿံ ဂဏှီ’’တိ အာဟ။ သော ပိတု ဝစနံ အကတွာ ဂဏှတေဝ။ ‘‘သီဟော အဿေ ဂဏှာတီ’’တိ သုတွာ ရာဇာ အန္တောနဂရေယေဝ အဿာနံ ပေါက္ခရဏိံ ကာရာပေသိ။ တတောပိ အာဂန္တွာ ဂဏှိယေဝ။ ရာဇာ အဿသာလံ ကာရေတွာ အန္တောသာလာယမေဝ တိဏောဒကံ ဒါပေသိ။ သီဟော ပါကာရမတ္ထကေန ဂန္တွာ အန္တောသာလာတောပိ ဂဏှိယေဝ။
ရာဇာ ဧကံ အက္ခဏဝေဓိံ ဓနုဂ္ဂဟံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သက္ခိဿသိ တာတ, သီဟံ ဝိဇ္ဈိတု’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘သက္ကောမီ’’တိ ဝတွာ ပါကာရံ နိဿာယ သီဟဿ အာဂမနမဂ္ဂေ အဋ္ဋကံ ကာရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ သီဟော အာဂန္တွာ ဗဟိသုသာနေ သိင်္ဂါလံ ဌပေတွာ အဿဂဟဏတ္ထာယ နဂရံ ပက္ခန္ဒိ။ ဓနုဂ္ဂဟော အာဂမနကာလေ ‘‘အတိတိခိဏော ဝေဂေါ’’တိ သီဟံ အဝိဇ္ဈိတွာ အဿံ ဂဟေတွာ ဂမနကာလေ ဂရုဘာရတာယ ဩလီနဝေဂံ သီဟံ တိခိဏေန နာရာစေန ပစ္ဆာဘာဂေ ဝိဇ္ဈိ။ နာရာစော ပုရိမကာယေန နိက္ခမိတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ သီဟော ‘‘ဝိဒ္ဓေါသ္မီ’’တိ ဝိရဝိ။ ဓနုဂ္ဂဟော တံ ဝိဇ္ဈိတွာ အသနိ ဝိယ ဇိယံ ပေါထေသိ။ သိင်္ဂါလော သီဟဿ စ ဇိယာယ စ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘သဟာယော မေ ဓနုဂ္ဂဟေန ဝိဇ္ဈိတွာ မာရိတော ဘဝိဿတိ, မတကေန ဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော နာမ နတ္ထိ, ဣဒါနိ မမ ပကတိယာ ဝသနဝနမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ အတ္တနာဝ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယထာ စာပေါ နိန္နမတိ, ဇိယာ စာပိ နိကူဇတိ၊
ဟညတေ နူန မနောဇော, မိဂရာဇာ သခါ မမ။
‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ ဝနန္တာနိ, ပက္ကမာမိ ယထာသုခံ၊
နေတာဒိသာ သခါ ဟောန္တိ, လဗ္ဘာ မေ ဇီဝတော သခါ’’တိ။
တတ္ထ ယထာတိ ယေနာကာရေနေဝ စာပေါ နိန္နမတိ။ ဟညတေ နူနာတိ နူန ဟညတိ။ နေတာဒိသာတိ ဧဝရူပါ မတကာ သဟာယာ နာမ န ဟောန္တိ။ လဗ္ဘာ မေတိ ဇီဝတော မမ သဟာယော နာမ သက္ကာ လဒ္ဓုံ။
သီဟောပိ ဧကဝေဂေန ဂန္တွာ အဿံ ဂုဟာဒွါရေ ပါတေတွာ သယမ္ပိ မရိတွာ ပတိ။ အထဿ ဉာတကာ နိက္ခမိတွာ တံ လောဟိတမက္ခိတံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၄။)ပဟာရမုခေဟိ ပဂ္ဃရိတလောဟိတံ ပါပဇနသေဝိတာယ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တံ အဒ္ဒသံသု, ဒိသွာ စဿ မာတာ ပိတာ ဘဂိနီ ပဇာပတီတိ ပဋိပါဋိယာ စတဿော ဂါထာ ဘာသိံသု –
‘‘န ပါပဇနသံသေဝီ, အစ္စန္တံ သုခမေဓတိ၊
မနောဇံ ပဿ သေမာနံ, ဂိရိယဿာနုသာသနီ။
‘‘န ပါပသမ္ပဝင်္ကေန, မာတာ ပုတ္တေန နန္ဒတိ၊
မနောဇံ ပဿ သေမာနံ, အစ္ဆန္နံ သမှိ လောဟိတေ။
‘‘ဧဝမာပဇ္ဇတေ ပေါသော, ပါပိယော စ နိဂစ္ဆတိ၊
ယော ဝေ ဟိတာနံ ဝစနံ, န ကရောတိ အတ္ထဒဿိနံ။
‘‘ဧဝဉ္စ သော ဟောတိ တတော စ ပါပိယော, ယော ဥတ္တမော အဓမဇနူပသေဝီ၊
ပဿုတ္တမံ အဓမဇနူပသေဝိတံ, မိဂါဓိပံ သရဝရဝေဂနိဒ္ဓုတ’’န္တိ။
တတ္ထ အစ္စန္တံ သုခမေဓတီတိ န စိရံ သုခံ လဘတိ။ ဂိရိယဿာနုသာသနီတိ အယံ ဧဝရူပါ ဂိရိယဿာနုသာသနီတိ ဂရဟန္တော အာဟ။ ပါပသမ္ပဝင်္ကေနာတိ ပါပေသု သမ္ပဝင်္ကေန ပါပသဟာယေန။ အစ္ဆန္နန္တိ နိမုဂ္ဂံ။ ပါပိယော စ နိဂစ္ဆတီတိ ပါပဉ္စ ဝိန္ဒတိ။ ဟိတာနန္တိ အတ္ထကာမာနံ။ အတ္ထဒဿိနန္တိ အနာဂတအတ္ထံ ပဿန္တာနံ။ ပါပိယောတိ ပါပတရော။ အဓမဇနူပသေဝီတိ အဓမဇနံ ဥပသေဝီ။ ဥတ္တမန္တိ သရီရဗလေန ဇေဋ္ဌကံ။
‘‘နိဟီယတိ ပုရိသော နိဟီနသေဝီ, န စ ဟာယေထ ကဒါစိ တုလျသေဝီ၊
သေဋ္ဌမုပဂမံ ဥဒေတိ ခိပ္ပံ, တသ္မာတ္တနာ ဥတ္တရိတရံ ဘဇေထာ’’တိ။
တတ္ထ နိဟီယတီတိ ဘိက္ခဝေ, နိဟီနသေဝီ နာမ မနောဇော သီဟော ဝိယ နိဟီယတိ ပရိဟာယတိ ဝိနာသံ ပါပုဏာတိ။ တုလျသေဝီတိ သီလာဒီဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၅။)အတ္တနာ သဒိသံ သေဝမာနော န ဟာယတိ, ဝဍ္ဎိယေဝ ပနဿ ဟောတိ။ သေဋ္ဌမုပဂမန္တိ သီလာဒီဟိ ဥတ္တရိတရံယေဝ ဥပဂစ္ဆန္တော။ ဥဒေတိ ခိပ္ပန္တိ သီဃမေဝ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဥဒေတိ, ဝုဒ္ဓိံ ဥပဂစ္ဆတီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဝိပက္ခသေဝကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ သိင်္ဂါလော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, မနောဇော ဝိပက္ခသေဝကော, ဘဂိနီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, ဘရိယာ ခေမာ ဘိက္ခုနီ, မာတာ ရာဟုလမာတာ, ပိတာ သီဟရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မနောဇဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
ရာဇာ တေ ဘတ္တန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သာမဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၉၆ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဒုဂ္ဂတဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, သုတနူတိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘတိံ ကတွာ မာတာပိတရော ပေါသေတွာ ပိတရိ ကာလကတေ မာတရံ ပေါသေတိ။ တသ္မိံ ပန ကာလေ ဗာရာဏသိရာဇာ မိဂဝိတ္တကော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ယောဇနဒွိယောဇနမတ္တံ အရညံ ပဝိသိတွာ ‘‘ယဿ ဌိတဋ္ဌာနေန မိဂေါ ပလာယတိ, သော ဣမံ နာမ ဇိတော’’တိ သဗ္ဗေသံ အာရောစာပေသိ။ အမစ္စာ ရညော ဓုဝမဂ္ဂဋ္ဌာနေ ကောဋ္ဌကံ ဆာဒေတွာ အဒံသု။ မနုဿေဟိ မိဂါနံ ဝသနဋ္ဌာနာနိ ပရိဝါရေတွာ ဥန္နာဒေန္တေဟိ ဥဋ္ဌာပိတေသု မိဂေသု ဧကော ဧဏိမိဂေါ ရညော ဌိတဋ္ဌာနံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ ‘‘တံ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ သရံ ခိပိ။ ဥဂ္ဂဟိတမာယော မိဂေါ သရံ မဟာဖာသုကာဘိမုခံ အာဂစ္ဆန္တံ ဉတွာ ပရိဝတ္တိတွာ သရေန ဝိဒ္ဓေါ ဝိယ ဟုတွာ ပတိ။ ရာဇာ ‘‘မိဂေါ မေ ဝိဒ္ဓေါ’’တိ ဂဟဏတ္ထာယ ဓာဝိ။ မိဂေါ ဥဋ္ဌာယ ဝါတဝေဂေန ပလာယိ, အမစ္စာဒယော ရာဇာနံ အဝဟသိံသု။ သော မိဂံ အနုဗန္ဓိတွာ ကိလန္တကာလေ ခဂ္ဂေန ဒွိဓာ ဆိန္ဒိတွာ ဧကသ္မိံ ဒဏ္ဍကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၆။)လဂ္ဂိတွာ ကာဇံ ဝဟန္တော ဝိယ အာဂစ္ဆန္တော ‘‘ထောကံ ဝိဿမိဿာမီ’’တိ မဂ္ဂသမီပေ ဌိတံ ဝဋရုက္ခံ ဥပဂန္တွာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
တသ္မိံ ပန ဝဋရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တော မဃဒေဝေါ နာမ ယက္ခော တတ္ထ ပဝိဋ္ဌေ ဝေဿဝဏဿ သန္တိကာ ခါဒိတုံ လဘိ။ သော ရာဇာနံ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တံ ‘‘တိဋ္ဌ ဘက္ခောသိ မေ’’တိ ဟတ္ထေ ဂဏှိ။ ‘‘တွံ ကောနာမောသီ’’တိ? ‘‘အဟံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တယက္ခော, ဣမံ ဌာနံ ပဝိဋ္ဌကေ ခါဒိတုံ လဘာမီ’’တိ။ ရာဇာ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ‘‘ကိံ အဇ္ဇေဝ မံ ခါဒိဿသိ, ဥဒါဟု နိဗဒ္ဓံ ခါဒိဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘လဘန္တော နိဗဒ္ဓံ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ဣမံ အဇ္ဇ မိဂံ ခါဒိတွာ မံ ဝိဿဇ္ဇေဟိ, အဟံ တေ သွေ ပဋ္ဌာယ ဧကာယ ဘတ္တပါတိယာ သဒ္ဓိံ ဧကံ မနုဿံ ပေသေဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, အပေသိတဒိဝသေ တညေဝ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဗာရာဏသိရာဇာ, မယှံ အဝိဇ္ဇမာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ယက္ခော ပဋိညံ ဂဟေတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော နဂရံ ပဝိသိတွာ တမတ္ထံ ဧကဿ အတ္ထစရကဿ အမစ္စဿ ကထေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒိဝသပရိစ္ဆေဒေါ ကတော, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘န ကတော’’တိ။ ‘‘အယုတ္တံ ဝေါ ကတံ, ဧဝံ သန္တေပိ မာ စိန္တယိတ္ထ, ဗဟူ ဗန္ဓနာဂါရေ မနုဿာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တွံ ဧတံ ကမ္မံ ကရ, မယှံ ဇီဝိတံ ဒေဟီ’’တိ။
အမစ္စော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒေဝသိကံ ဗန္ဓနာဂါရတော မနုဿံ နီဟရိတွာ ဘတ္တပါတိံ ဂဟေတွာ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာဝ ယက္ခဿ ပေသေသိ။ ယက္ခော ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ မနုဿံ ခါဒတိ။ အပရဘာဂေ ဗန္ဓနာဂါရာနိ နိမ္မနုဿာနိ ဇာတာနိ။ ရာဇာ ဘတ္တဟာရကံ အလဘန္တော မရဏဘယေန ကမ္ပိ။ အထ နံ အမစ္စော အဿာသေတွာ ‘‘ဒေဝ, ဇီဝိတာသာတော ဓနာသာဝ ဗလဝတရာ, ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဌပေတွာ ‘ကော ဣမံ ဓနံ ဂဟေတွာ ယက္ခဿ ဘတ္တံ အာဒါယ ဂမိဿတီ’တိ ဘေရိံ စရာပေမာ’’တိ ဝတွာ တထာ ကာရေသိ။ အထ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဘတိယာ မာသကဍ္ဎမာသကံ သံဃရိတွာ ကိစ္ဆေန မာတရံ ပေါသေမိ, ဣမံ ဓနံ ဂဟေတွာ မာတု ဒတွာ ယက္ခဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမိ, သစေ ယက္ခံ ဒမေတုံ သက္ခိဿာမိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ, နော စေ သက္ခိဿာမိ, မာတာ မေ သုခံ ဇီဝိဿတီ’’တိ။ သော တမတ္ထံ မာတု အာရောစေတွာ ‘‘အလံ တာတ, န မမ အတ္ထော ဓနေနာ’’တိ ဒွေ ဝါရေ ပဋိက္ခိပိတွာ တတိယဝါရေ တံ အနာပုစ္ဆိတွာဝ ‘‘အာဟရထ, အယျ, သဟဿံ, အဟံ ဘတ္တံ ဟရိဿာမီ’’တိ သဟဿံ ဂဟေတွာ မာတု ဒတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၇။)‘‘အမ္မ, မာ စိန္တယိ, အဟံ ယက္ခံ ဒမေတွာ မဟာဇနဿ သောတ္ထိံ ကရိဿာမိ, အဇ္ဇေဝ တဝ အဿုကိလိန္နမုခံ ဟာသာပေန္တောဝ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ရာဇပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။
တတော ရညာ ‘‘တာတ, တွံ ဘတ္တံ ဟရိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ တေ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ သုဝဏ္ဏပါဒုကာ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, သော ယက္ခော အတ္တနော ရုက္ခမူလေ ဘူမိယံ ဌိတကေ ခါဒိတုံ လဘတိ, အဟံ ဧတဿ သန္တကဘူမိယံ အဋ္ဌတွာ ပါဒုကာသု ဌဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ ဆတ္တံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကိမတ္ထာယာ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, ယက္ခော အတ္တနော ရုက္ခစ္ဆာယာယ ဌိတကေ ခါဒိတုံ လဘတိ, အဟံ တဿ ရုက္ခစ္ဆာယာယ အဋ္ဌတွာ ဆတ္တစ္ဆာယာယ ဌဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တုမှာကံ ခဂ္ဂံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဣမိနာ ကော အတ္ထော’’တိ? ‘‘ဒေဝ, အမနုဿာပိ အာဝုဓဟတ္ထာနံ ဘာယန္တိယေဝါ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သုဝဏ္ဏပါတိံ ပူရေတွာ တုမှာကံ ဘုဉ္ဇနကဘတ္တံ ဒေထ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ, တာတာ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, မာဒိသဿ နာမ ပဏ္ဍိတဿ ပုရိသဿ မတ္တိကပါတိယာ လူခဘောဇနံ ဟရိတုံ အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိ။ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ ရာဇာ သဗ္ဗံ ဒါပေတွာ တဿ ဝေယျာဝစ္စကရေ ပဋိပါဒေသိ။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, မာ ဘာယိတ္ထ, အဇ္ဇာဟံ ယက္ခံ ဒမေတွာ တုမှာကံ သောတ္ထိံ ကတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဥပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ မနုဿေ ရုက္ခဿာဝိဒူရေ ဌပေတွာ သုဝဏ္ဏပါဒုကံ အာရုယှ ခဂ္ဂံ သန္နယှိတွာ သေတစ္ဆတ္တံ မတ္ထကေ ကတွာ ကဉ္စနပါတိယာ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ယက္ခဿ သန္တိကံ ပါယာသိ။ ယက္ခော မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ပုရိသော န အညေသု ဒိဝသေသု အာဂမနနိယာမေန ဧတိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ရုက္ခသမီပံ ဂန္တွာ အသိတုဏ္ဍေန ဘတ္တပါတိံ အန္တောဆာယာယ ကရိတွာ ဆာယာယ ပရိယန္တေ ဌိတော ပဌမံ ဂါထမာဟ။
‘‘ရာဇာ တေ ဘတ္တံ ပါဟေသိ, သုစိံ မံသူပသေစနံ၊
မဃဒေဝသ္မိံ အဓိဝတ္ထေ, ဧဟိ နိက္ခမ္မ ဘုဉ္ဇသူ’’တိ။
တတ္ထ ပါဟေသီတိ ပဟိဏိ။ မဃဒေဝသ္မိံ အဓိဝတ္ထေတိ မဃဒေဝေါတိ ဝဋရုက္ခော ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ အဓိဝတ္ထေတိ ဒေဝတံ အာလပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၈။)တံ သုတွာ ယက္ခော ‘‘ဣမံ ပုရိသံ ဝဉ္စေတွာ အန္တောဆာယာယ ပဝိဋ္ဌံ ခါဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဟိ မာဏဝ ဩရေန, ဘိက္ခမာဒါယ သူပိတံ၊
တွဉ္စ မာဏဝ ဘိက္ခာ စ, ဥဘော ဘက္ခာ ဘဝိဿထာ’’တိ။
တတ္ထ ဘိက္ခန္တိ မမ နိဗဒ္ဓဘိက္ခံ။ သူပိတန္တိ သူပသမ္ပန္နံ။
တတော ဗောဓိသတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အပ္ပကေန တုဝံ ယက္ခ, ထုလ္လမတ္ထံ ဇဟိဿသိ၊
ဘိက္ခံ တေ နာဟရိဿန္တိ, ဇနာ မရဏသညိနော။
‘‘လဒ္ဓါယ ယက္ခာ တဝ နိစ္စဘိက္ခံ, သုစိံ ပဏီတံ ရသသာ ဥပေတံ၊
ဘိက္ခဉ္စ တေ အာဟရိယော နရော ဣဓ, သုဒုလ္လဘော ဟေဟိတိ ဘက္ခိတေ မယီ’’တိ။
တတ္ထ ထုလ္လမတ္ထန္တိ အပ္ပကေန ကာရဏေန မဟန္တံ အတ္ထံ ဇဟိဿသီတိ ဒဿေတိ။ နာဟရိဿန္တီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ မရဏသညိနော ဟုတွာ န အာဟရိဿန္တိ, အထ တွံ မိလာတသာခေါ ဝိယ ရုက္ခော နိရာဟာရော ဒုဗ္ဗလော ဘဝိဿသီတိ။ လဒ္ဓါယန္တိ လဒ္ဓအယံ လဒ္ဓါဂမနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ ယက္ခ, ယံ အဟံ အဇ္ဇ အာဟရိံ, ဣဒံ တဝ နိစ္စဘိက္ခံ သုစိံ ပဏီတံ ဥတ္တမံ ရသေန ဥပေတံ လဒ္ဓါဂမနံ ဒေဝသိကံ တေ အာဂစ္ဆိဿတိ။ အာဟရိယောတိ အာဟရဏကော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သစေ တွံ ဣမံ ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ အာဂတံ မံ ဘက္ခသိ, အထေဝံ မယိ ဘက္ခိတေ ဘိက္ခဉ္စ တေ အာဟရဏကော အညော နရော ဣဓ သုဒုလ္လဘော ဘဝိဿတိ။ ကိံကာရဏာ? မာဒိသော ဟိ ဗာရာဏသိယံ အညော ပဏ္ဍိတမနုဿော နာမ နတ္ထိ, မယိ ပန ခါဒိတေ သုတနုပိ နာမ ယက္ခေန ခါဒိတော, အညဿ ကဿ သော လဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဘတ္တာဟရဏကံ န လဘိဿသိ, အထ တေ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘောဇနံ ဒုလ္လဘံ ဘဝိဿတိ, အမှာကမ္ပိ ရာဇာနံ ဂဏှိတုံ န လဘိဿသိ။ ကသ္မာ? ရုက္ခတော ဗဟိဘာဝေန။ သစေ ပနိဒံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ မံ ပဟိဏိဿသိ, အဟံ တေ ရညော ကထေတွာ နိဗဒ္ဓံ ဘတ္တံ ပေသေဿာမိ, အတ္တာနမ္ပိ စ တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၉။)ခါဒိတုံ န ဒဿာမိ, အဟမ္ပိ တဝ သန္တိကေ ဌာနေ န ဌဿာမိ, ပါဒုကာသု ဌဿာမိ, ရုက္ခစ္ဆာယာယမ္ပိ တေ န ဌဿာမိ, အတ္တနော ဆတ္တစ္ဆာယာယမေဝ ဌဿာမိ, သစေ ပန မယာ သဒ္ဓိံ ဝိရုဇ္ဈိဿသိ, ခဂ္ဂေန တံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိဿာမိ, အဟဉှိ အဇ္ဇ ဧတဒတ္ထမေဝ သဇ္ဇော ဟုတွာ အာဂတောတိ။ ဧဝံ ကိရ နံ မဟာသတ္တော တဇ္ဇေသိ။
ယက္ခော ‘‘ယုတ္တရူပံ မာဏဝေါ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပသန္နစိတ္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မမေဝ သုတနော အတ္ထော, ယထာ ဘာသသိ မာဏဝ၊
မယာ တွံ သမနုညာတော, သောတ္ထိံ ပဿာဟိ မာတရံ။
‘‘ခဂ္ဂံ ဆတ္တဉ္စ ပါတိဉ္စ, ဂစ္ဆမာဒါယ မာဏဝ၊
သောတ္ထိံ ပဿတု တေ မာတာ, တွဉ္စ ပဿာဟိ မာတရ’’န္တိ။
တတ္ထ သုတနောတိ ဗောဓိသတ္တံ အာလပတိ။ ယထာ ဘာသသီတိ ယထာ တွံ ဘာသသိ, တထာ ယော ဧသ တယာ ဘာသိတော အတ္ထော, ဧသော မမေဝတ္ထော, မယှမေဝ ဝဍ္ဎီတိ။
ယက္ခဿ ကထံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မမ ကမ္မံ နိပ္ဖန္နံ, ဒမိတော မေ ယက္ခော, ဗဟုဉ္စ ဓနံ လဒ္ဓံ, ရညော စ ဝစနံ ကတ’’န္တိ တုဋ္ဌစိတ္တော ယက္ခဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ ယက္ခ သုခီ ဟောဟိ, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ဓနဉ္စ မေ အဓိဂတံ, ရညော စ ဝစနံ ကတ’’န္တိ။ –
ဝတွာ စ ပန ယက္ခံ အာမန္တေတွာ ‘‘သမ္မ, တွံ ပုဗ္ဗေ အကုသလကမ္မံ ကတွာ ကက္ခဠော ဖရုသော ပရေသံ လောဟိတမံသဘက္ခော ယက္ခော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါဏာတိပါတာဒီနိ မာ ကရီ’’တိ သီလေ စ အာနိသံသံ, ဒုဿီလျေ စ အာဒီနဝံ ကထေတွာ ယက္ခံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ကိံ တေ အရညဝါသေန, ဧဟိ နဂရဒွါရေ တံ နိသီဒါပေတွာ အဂ္ဂဘတ္တလာဘိံ ကရောမီ’’တိ ယက္ခေန သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ ခဂ္ဂါဒီနိ ယက္ခံ ဂါဟာပေတွာ ဗာရာဏသိံ အဂမာသိ။ ‘‘သုတနု မာဏဝေါ ယက္ခံ ဂဟေတွာ ဧတီ’’တိ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ အမစ္စပရိဝုတော ဗောဓိသတ္တဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ယက္ခံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၀။)နဂရဒွါရေ နိသီဒါပေတွာ အဂ္ဂဘတ္တလာဘိနံ ကတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ဘေရိံ စရာပေတွာ နာဂရေ သန္နိပါတာပေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏံ ကထေတွာ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ အယဉ္စ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ယက္ခော အင်္ဂုလိမာလော အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, မာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သုတနုဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၃၉၉] ၄။ မာတုပေါသကဂိဇ္ဈဇာတကဝဏ္ဏနာ
တေ ကထံ နု ကရိဿန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သာမဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၉၆ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဂိဇ္ဈယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဝုဒ္ဓေ ပရိဟီနစက္ခုကေ မာတာပိတရော ဂိဇ္ဈဂုဟာယံ ဌပေတွာ ဂေါမံသာဒီနိ အာဟရိတွာ ပေါသေသိ။ တသ္မိံ ကာလေ ဗာရာဏသိယံ သုသာနေ ဧကော နေသာဒေါ အနိယမေတွာ ဂိဇ္ဈာနံ ပါသေ ဩဍ္ဍေသိ။ အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော ဂေါမံသာဒိံ ပရိယေသန္တော သုသာနံ ပဝိဋ္ဌော ပါဒေန ပါသေ ဗဇ္ဈိတွာ အတ္တနော န စိန္တေသိ, ဝုဒ္ဓေ ပရိဟီနစက္ခုကေ မာတာပိတရော အနုဿရိတွာ ‘‘ကထံ နု ခေါ မေ မာတာပိတရော ယာပေဿန္တိ, မမ ဗဒ္ဓဘာဝမ္ပိ အဇာနန္တာ အနာထာ နိပ္ပစ္စယာ ပဗ္ဗတဂုဟာယမေဝ သုဿိတွာ မရိဿန္တိ မညေ’’တိ ဝိလပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တေ ကထံ နု ကရိဿန္တိ, ဝုဒ္ဓါ ဂိရိဒရီသယာ၊
အဟံ ဗဒ္ဓေါသ္မိ ပါသေန, နိလီယဿ ဝသံ ဂတော’’တိ။
တတ္ထ နိလီယဿာတိ ဧဝံနာမကဿ နေသာဒပုတ္တဿ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၁။)အထ နေသာဒပုတ္တော ဂိဇ္ဈရာဇဿ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ ဂိဇ္ဈ ပရိဒေဝသိ, ကာ နု တေ ပရိဒေဝနာ၊
န မေ သုတော ဝါ ဒိဋ္ဌော ဝါ, ဘာသန္တော မာနုသိံ ဒိဇော’’တိ။
ဂိဇ္ဈော အာဟ –
‘‘ဘရာမိ မာတာပိတရော, ဝုဒ္ဓေ ဂိရိဒရီသယေ၊
တေ ကထံ နု ကရိဿန္တိ, အဟံ ဝသံ ဂတော တဝါ’’တိ။
နေသာဒေါ အာဟ –
‘‘ယံ နု ဂိဇ္ဈော ယောဇနသတံ, ကုဏပါနိ အဝေက္ခတိ၊
ကသ္မာ ဇာလဉ္စ ပါသဉ္စ, အာသဇ္ဇာပိ န ဗုဇ္ဈသီ’’တိ။
ဂိဇ္ဈရာဇာ အာဟ –
‘‘ယဒါ ပရာဘဝေါ ဟောတိ, ပေါသော ဇီဝိတသင်္ခယေ၊
အထ ဇာလဉ္စ ပါသဉ္စ, အာသဇ္ဇာပိ န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ။
‘‘ဘရဿု မာတာပိတရော, ဝုဒ္ဓေ ဂိရိဒရီသယေ၊
မယာ တွံ သမနုညာတော, သောတ္ထိံ ပဿာဟိ ဉာတကေ။
‘‘ဧဝံ လုဒ္ဒက နန္ဒဿု, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ဘရိဿံ မာတာပိတရော, ဝုဒ္ဓေ ဂိရိဒရီသယေ’’တိ။ –
နေသာဒပုတ္တေန ဒုတိယာ, ဂိဇ္ဈေန တတိယာတိ ဣမာ ဂါထာ ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တာ။
တတ္ထ ယံ နူတိ ယံ နု ဧတံ လောကေ ကထီယတိ။ ဂိဇ္ဈော ယောဇနသတံ, ကုဏပါနိ အဝေက္ခတီတိ ယောဇနသတံ အတိက္ကမ္မ ဌိတာနိပိ ကုဏပါနိ ပဿတိ, တံ ယဒိ တထံ, အထ ကသ္မာ တွံ ဣမံ ဇာလဉ္စ ပါသဉ္စ အာသဇ္ဇာပိ န ဗုဇ္ဈသိ, သန္တိကံ အာဂန္တွာပိ န ဇာနာသီတိ။
ပရာဘဝေါတိ ဝိနာသော။ ဘရဿူတိ ဣဒံ သော ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဂိဇ္ဈရာဇာ ပရိဒေဝန္တော န အတ္တနော ပရိဒေဝတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၂။)မာတာပိတူနံ ပရိဒေဝတိ, နာယံ မာရေတုံ ယုတ္တော’’တိ တုဿိတွာ အာဟ, ဝတွာ စ ပန ပိယစိတ္တေန မုဒုစိတ္တေန ပါသံ မောစေသိ။
အထဿ ဗောဓိသတ္တော မရဏမုခါ ပမုတ္တော သုခိတော အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဩသာနဂါထံ ဝတွာ မုခပူရံ မံသံ အာဒါယ မာတာပိတူနံ အဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ နေသာဒပုတ္တော ဆန္နော အဟောသိ, မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ, ဂိဇ္ဈရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မာတုပေါသကဂိဇ္ဈဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၄၀၀] ၅။ ဒဗ္ဘပုပ္ဖဇာတကဝဏ္ဏနာ
အနုတီရစာရီ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပနန္ဒံ သကျပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေ ပဟာယ မဟာတဏှော အဟောသိ။ ဝဿူပနာယိကာယ ဒွေ တယော ဝိဟာရေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ဆတ္တံ ဝါ ဥပါဟနံ ဝါ ဧကသ္မိံ ကတ္တရယဋ္ဌိံ ဝါ ဥဒကတုမ္ဗံ ဝါ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ သယံ ဝသတိ။ သော ဧကသ္မိံ ဇနပဒဝိဟာရေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခူဟိ နာမ အပ္ပိစ္ဆေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အာကာသေ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ဘိက္ခူနံ ပစ္စယသန္တောသဒီပကံ အရိယဝံသပဋိပဒံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ မနာပါနိ ပတ္တစီဝရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ မတ္တိကာပတ္တာနိ စေဝ ပံသုကူလစီဝရာနိ စ ဂဏှိံသု။ သော တာနိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာ ယာနကံ ပူရေတွာ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဿ အရညဝိဟာရဿ ပိဋ္ဌိဘာဂေ ပါဒေ ဝလ္လိယာ ပလိဗုဒ္ဓေါ ‘‘အဒ္ဓါ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ ဝိဟာရံ ပါဝိသိ။ တတ္ထ ပန ဒွေ မဟလ္လကာ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိံသု။ တေ ဒွေ စ ထူလသာဋကေ ဧကဉ္စ သုခုမကမ္ဗလံ လဘိတွာ ဘာဇေတုံ အသက္ကောန္တာ တံ ဒိသွာ ‘‘ထေရော နော ဘာဇေတွာ ဒဿတီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ‘‘မယံ, ဘန္တေ, ဣမံ ဝဿာဝါသိကံ ဘာဇေတုံ န သက္ကောမ, ဣမံ နော နိဿာယ ဝိဝါဒေါ ဟောတိ, ဣဒံ အမှာကံ ဘာဇေတွာ ဒေထာ’’တိ အာဟံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၃။)သော ‘‘သာဓု ဘာဇေဿာမီ’’တိ ဒွေ ထူလသာဋကေ ဒွိန္နမ္ပိ ဘာဇေတွာ ‘‘အယံ အမှာကံ ဝိနယဓရာနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ကမ္ဗလံ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။
တေပိ ထေရာ ကမ္ဗလေ သာလယာ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဝိနယဓရာနံ ဘိက္ခူနံ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘လဗ္ဘတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဝိနယဓရာနံ ဧဝံ ဝိလောပံ ခါဒိတု’’န္တိ အာဟံသု။ ဘိက္ခူ ဥပနန္ဒတ္ထေရေန အာဘတံ ပတ္တစီဝရရာသိံ ဒိသွာ ‘‘မဟာပုညောသိ တွံ အာဝုသော, ဗဟုံ တေ ပတ္တစီဝရံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘ကုတော မေ အာဝုသော, ပုညံ, ဣမိနာ မေ ဥပါယေန ဣဒံ လဒ္ဓ’’န္တိ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဥပနန္ဒော သကျပုတ္တော မဟာတဏှော မဟာလောဘော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥပနန္ဒေန ပဋိပဒါယ အနုစ္ဆဝိကံ ကတံ, ပရဿ ပဋိပဒံ ကထေန္တေန နာမ ဘိက္ခုနာ ပဌမံ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ ပစ္ဆာ ပရော ဩဝဒိတဗ္ဗော’’တိ။
‘‘အတ္တာနမေဝ ပဌမံ, ပတိရူပေ နိဝေသယေ၊
အထညမနုသာသေယျ, န ကိလိဿေယျ ပဏ္ဍိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၈) –
ဣမာယ ဓမ္မပဒေ ဂါထာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဥပနန္ဒော ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မဟာတဏှော မဟာလောဘောဝ, န စ ပန ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဣမေသံ သန္တကံ ဝိလုမ္ပိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော နဒီတီရေ ရုက္ခဒေဝတာ အဟောသိ။ တဒါ ဧကော သိင်္ဂါလော မာယာဝိံ နာမ ဘရိယံ ဂဟေတွာ နဒီတီရေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိ။ အထေကဒိဝသံ သိင်္ဂါလီ သိင်္ဂါလံ အာဟ ‘‘ဒေါဟဠော မေ သာမိ, ဥပ္ပန္နော, အလ္လရောဟိတမစ္ဆံ ခါဒိတုံ ဣစ္ဆာမီ’’တိ။ သိင်္ဂါလော ‘‘အပ္ပေါဿုက္ကာ ဟောဟိ, အာဟရိဿာမိ တေ’’တိ နဒီတီရေ စရန္တော ဝလ္လိယာ ပါဒေ ပလိဗုဇ္ဈိတွာ အနုတီရမေဝ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဂမ္ဘီရစာရီ စ အနုတီရစာရီ စာတိ ဒွေ ဥဒ္ဒါ မစ္ဆေ ပရိယေသန္တာ တီရေ အဋ္ဌံသု။ တေသု ဂမ္ဘီရစာရီ မဟန္တံ ရောဟိတမစ္ဆံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဥဒကေ ပဝိသိတွာ တံ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဏှိ။ ဗလဝါ မစ္ဆော ပရိကဍ္ဎန္တော ယာသိ။ သော ဂမ္ဘီရစာရီ ဥဒ္ဒေါ ‘‘မဟာမစ္ဆော ဥဘိန္နမ္ပိ နော ပဟောဿတိ, ဧဟိ မေ သဟာယော ဟောဟီ’’တိ ဣတရေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၄။)‘‘အနုတီရစာရီ ဘဒ္ဒန္တေ, သဟာယမနုဓာဝ မံ၊
မဟာ မေ ဂဟိတော မစ္ဆော, သော မံ ဟရတိ ဝေဂသာ’’တိ။
တတ္ထ သဟာယမနုဓာဝ မန္တိ သဟာယ အနုဓာဝ မံ, သန္ဓိဝသေန မ-ကာရော ဝုတ္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာဟံ ဣမိနာ မစ္ဆေန န သံဟီရာမိ, ဧဝံ မံ နင်္ဂုဋ္ဌခဏ္ဍေ ဂဟေတွာ တွံ အနုဓာဝါတိ။
တံ သုတွာ ဣတရော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂမ္ဘီရစာရီ ဘဒ္ဒန္တေ, ဒဠှံ ဂဏှာဟိ ထာမသာ၊
အဟံ တံ ဥဒ္ဓရိဿာမိ, သုပဏ္ဏော ဥရဂါမိဝါ’’တိ။
တတ္ထ ထာမသာတိ ထာမေန။ ဥဒ္ဓရိဿာမီတိ နီဟရိဿာမိ။ သုပဏ္ဏော ဥရဂါမိဝါတိ ဂရုဠော သပ္ပံ ဝိယ။
အထ ဒွေပိ တေ ဧကတော ဟုတွာ ရောဟိတမစ္ဆံ နီဟရိတွာ ထလေ ဌပေတွာ မာရေတွာ ‘‘တွံ ဘာဇေဟိ, တွံ ဘာဇေဟီ’’တိ ကလဟံ ကတွာ ဘာဇေတုံ အသက္ကောန္တာ ဌပေတွာ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ကာလေ သိင်္ဂါလော တံ ဌာနံ အနုပ္ပတ္တော။ တေ တံ ဒိသွာ ဥဘောပိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ‘‘အယံ, သမ္မ, ဒဗ္ဘပုပ္ဖမစ္ဆော အမှေဟိ ဧကတော ဟုတွာ ဂဟိတော, တံ နော ဘာဇေတုံ အသက္ကောန္တာနံ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပန္နော, သမဘာဂံ နော ဘာဇေတွာ ဒေဟီ’’တိ တတိယံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ဝိဝါဒေါ နော သမုပ္ပန္နော, ဒဗ္ဘပုပ္ဖ သုဏောဟိ မေ၊
သမေဟိ မေဓဂံ သမ္မာ, ဝိဝါဒေါ ဝူပသမ္မတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဒဗ္ဘပုပ္ဖါတိ ဒဗ္ဘပုပ္ဖသမာနဝဏ္ဏတာယ တံ အာလပန္တိ။ မေဓဂန္တိ ကလဟံ။
တေသံ ဝစနံ သုတွာ သိင်္ဂါလော အတ္တနော ဗလံ ဒီပေန္တော –
‘‘ဓမ္မဋ္ဌောဟံ ပုရေ အာသိံ, ဗဟူ အဍ္ဍာ မေ တီရိတာ၊
သမေမိ မေဓဂံ သမ္မာ, ဝိဝါဒေါ ဝူပသမ္မတ’’န္တိ။ –
ဣဒံ ဂါထံ ဝတွာ ဘာဇေန္တော –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၅။)‘‘အနုတီရစာရိ နင်္ဂုဋ္ဌံ, သီသံ ဂမ္ဘီရစာရိနော၊
အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော, ဓမ္မဋ္ဌဿ ဘဝိဿတီ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထမာဟ –
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ အယမတ္ထော – အဟံ ပုဗ္ဗေ ရာဇူနံ ဝိနိစ္ဆယာမစ္စော အာသိံ, တေန မယာ ဝိနိစ္ဆယေ နိသီဒိတွာ ဗဟူ အဍ္ဍာ တီရိတာ, တေသံ တေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာဒီနံ ဗဟူ အဍ္ဍာ တီရိတာ ဝိနိစ္ဆိတာ, သွာဟံ တုမှာဒိသာနံ သမဇာတိကာနံ စတုပ္ပဒါနံ အဍ္ဍံ တီရေတုံ ကိံ န သက္ခိဿာမိ, အဟံ ဝေါ သမေမိ မေဓဂံ, သမ္မာ မံ နိဿာယ တုမှာကံ ဝိဝါဒေါ ဝူပသမ္မတူတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မစ္ဆံ တယော ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ အနုတီရစာရိ တွံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဂဏှ, သီသံ ဂမ္ဘီရစာရိနော ဟောတု။ အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍောတိ အပိစ အယံ မဇ္ဈိမော ကောဋ္ဌာသော။ အထ ဝါ အစ္စာတိ အတိစ္စ, ဣမေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော အယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော ဓမ္မဋ္ဌဿ ဝိနိစ္ဆယသာမိကဿ မယှံ ဘဝိဿတီတိ။
ဧဝံ တံ မစ္ဆံ ဝိဘဇိတွာ ‘‘တုမှေ ကလဟံ အကတွာ နင်္ဂုဋ္ဌဉ္စ သီသဉ္စ ခါဒထာ’’တိ ဝတွာ မဇ္ဈိမခဏ္ဍံ မုခေန ဍံသိတွာ တေသံ ပဿန္တာနံယေဝ ပလာယိ။ တေ သဟဿံ ပရာဇိတာ ဝိယ ဒုမ္မုခါ နိသီဒိတွာ ဂါထမာဟံသု –
‘‘စိရမ္ပိ ဘက္ခော အဘဝိဿ, သစေ န ဝိဝဒေမသေ၊
အသီသကံ အနင်္ဂုဋ္ဌံ, သိင်္ဂါလော ဟရတိ ရောဟိတ’’န္တိ။
တတ္ထ စိရမ္ပီတိ ဒွေ တယော ဒိဝသေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
သိင်္ဂါလောပိ ‘‘အဇ္ဇ ဘရိယံ ရောဟိတမစ္ဆံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော တဿာ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အဘိနန္ဒမာနာ –
‘‘ယထာပိ ရာဇာ နန္ဒေယျ, ရဇ္ဇံ လဒ္ဓါန ခတ္တိယော၊
ဧဝါဟမဇ္ဇ နန္ဒာမိ, ဒိသွာ ပုဏ္ဏမုခံ ပတိ’’န္တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ အဓိဂမူပါယံ ပုစ္ဆန္တီ –
‘‘ကထံ နု ထလဇော သန္တော, ဥဒကေ မစ္ဆံ ပရာမသိ၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ကထံ အဓိဂတံ တယာ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၆။)တတ္ထ ကထံ နူတိ ‘‘ခါဒ, ဘဒ္ဒေ’’တိ မစ္ဆခဏ္ဍေ ပုရတော ဌပိတေ ‘‘ကထံ နု တွံ ထလဇော သမာနော ဥဒကေ မစ္ဆံ ဂဏှီ’’တိ ပုစ္ဆိ။
သိင်္ဂါလော တဿာ အဓိဂမူပါယံ အာစိက္ခန္တော အနန္တရဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဝါဒေန ကိသာ ဟောန္တိ, ဝိဝါဒေန ဓနက္ခယာ၊
ဇီနာ ဥဒ္ဒါ ဝိဝါဒေန, ဘုဉ္ဇ မာယာဝိ ရောဟိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဝါဒေန ကိသာ ဟောန္တီတိ ဘဒ္ဒေ, ဣမေ သတ္တာ ဝိဝါဒံ ကရောန္တာ ဝိဝါဒံ နိဿာယ ကိသာ အပ္ပမံသလောဟိတာ ဟောန္တိ။ ဝိဝါဒေန ဓနက္ခယာတိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနံ ဓနာနံ ခယာ ဝိဝါဒေနေဝ ဟောန္တိ။ ဒွီသုပိ ဝိဝဒန္တေသု ဧကော ပရာဇိတော ပရာဇိတတ္တာ ဓနက္ခယံ ပါပုဏာတိ, ဣတရော ဇယဘာဂဒါနေန။ ဇီနာ ဥဒ္ဒါတိ ဒွေ ဥဒ္ဒါပိ ဝိဝါဒေနေဝ ဣမံ မစ္ဆံ ဇီနာ, တသ္မာ တွံ မယာ အာဘတဿ ဥပ္ပတ္တိံ မာ ပုစ္ဆ, ကေဝလံ ဣမံ ဘုဉ္ဇ မာယာဝိ ရောဟိတန္တိ။
ဣတရာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ –
‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု, ဝိဝါဒေါ ယတ္ထ ဇာယတိ၊
ဓမ္မဋ္ဌံ ပဋိဓာဝတိ, သော ဟိ နေသံ ဝိနာယကော၊
ဓနာပိ တတ္ထ ဇီယန္တိ, ရာဇကောသော ပဝဍ္ဎတီ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝမေဝါတိ ဘိက္ခဝေ, ယထာ ဧတေ ဥဒ္ဒါ ဇီနာ, ဧဝမေဝ မနုဿေသုပိ ယသ္မိံ ဌာနေ ဝိဝါဒေါ ဇာယတိ, တတ္ထ တေ မနုဿာ ဓမ္မဋ္ဌံ ပတိဓာဝန္တိ, ဝိနိစ္ဆယသာမိကံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ကိံကာရဏာ? သော ဟိ နေသံ ဝိနာယကော, သော တေသံ ဝိဝါဒါပန္နာနံ ဝိဝါဒဝူပသမကောတိ အတ္ထော။ ဓနာပိ တတ္ထာတိ တတ္ထ တေ ဝိဝါဒါပန္နာ ဓနတောပိ ဇီယန္တိ, အတ္တနော သန္တကာ ပရိဟာယန္တိ, ဒဏ္ဍေန စေဝ ဇယဘာဂဂ္ဂဟဏေန စ ရာဇကောသော ပဝဍ္ဎတီတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သိင်္ဂါလော ဥပနန္ဒော အဟောသိ, ဥဒ္ဒါ ဒွေ မဟလ္လကာ, တဿ ကာရဏဿ ပစ္စက္ခကာရိကာ ရုက္ခဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒဗ္ဘပုပ္ဖဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၇။)ပဏ္ဏကံ တိခိဏဓာရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဥက္ကဏ္ဌာပိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု အယံ ဣတ္ထီ တုယှံ အနတ္ထကာရိကာ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ ဣမံ နိဿာယ စေတသိကရောဂေန မရန္တော ပဏ္ဍိတေ နိဿာယ ဇီဝိတံ အလတ္ထာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ မဒ္ဒဝမဟာရာဇေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, သေနကကုမာရောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဗာရာဏသိံ ပစ္စာဂန္တွာ မဒ္ဒဝရညော အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အမစ္စော အဟောသိ, ‘‘သေနကပဏ္ဍိတော’’တိ ဝုတ္တေ သကလနဂရေ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ပညာယိ။ တဒါ ရညော ပုရောဟိတပုတ္တော ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂတော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ဥတ္တမရူပဓရံ ရညော အဂ္ဂမဟေသိံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ နိရာဟာရော နိပဇ္ဇိတွာ သဟာယကေဟိ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ ‘‘ပုရောဟိတပုတ္တော န ဒိဿတိ, ကဟံ နု ခေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အဟံ တေ ဣမံ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဒမ္မိ, သတ္တာဟံ ဃရေ ကတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ အာနေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ ဂေဟံ နေတွာ တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမိ။ တေ အညမညံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ အဂ္ဂဒွါရေန ပလာယိတွာ အညဿ ရညော ဝိဇိတံ အဂမသုံ, ကောစိ ဂတဋ္ဌာနံ န ဇာနိ, နာဝါယ ဂတမဂ္ဂေါ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ နာနပ္ပကာရေန ဝိစိနန္တောပိ တဿ ဂတဋ္ဌာနံ န အညာသိ။ အထဿ တံ နိဿာယ ဗလဝသောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဟဒယံ ဥဏှံ ဟုတွာ လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စဿ ကုစ္ဆိတော လောဟိတံ နိက္ခမိ, ဗျာဓိ မဟန္တော အဟောသိ။ မဟန္တာပိ ရာဇဝေဇ္ဇာ တိကိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိံသု။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဣမဿ ရညော ဗျာဓိ နတ္ထိ, ဘရိယံ ပန အပဿန္တော စေတသိကရောဂေန ဖုဋ္ဌော, ဥပါယေန တံ တိကိစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာယုရဉ္စ ပုက္ကုသဉ္စာတိ ဒွေ ရညော ပဏ္ဍိတာမစ္စေ အာမန္တေတွာ ‘‘ရညော ဒေဝိယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၈။)အဒဿနေန စေတသိကံ ရောဂံ ဌပေတွာ အညော ရောဂေါ နတ္ထိ, ဗဟူပကာရော စ ခေါ ပန အမှာကံ ရာဇာ, တသ္မာ ဥပါယေန နံ တိကိစ္ဆာမ, ရာဇင်္ဂဏေ သမဇ္ဇံ ကာရေတွာ အသိံ ဂိလိတုံ ဇာနန္တေန အသိံ ဂိလာပေတွာ ရာဇာနံ သီဟပဉ္ဇရေ ကတွာ သမဇ္ဇံ ဩလောကာပေဿာမ, ရာဇာ အသိံ ဂိလန္တံ ဒိသွာ ‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣတော အညံ ဒုက္ကရတရ’န္တိ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿတိ။ တံ သမ္မ အာယုရ, တွံ ‘အသုကံ နာမ ဒဒါမီတိ ဝစနံ ဣတော ဒုက္ကရတရ’န္တိ ဗျာကရေယျာသိ, တတော သမ္မ ပုက္ကုသ, တံ ပုစ္ဆိဿတိ, အထဿ တွံ ‘မဟာရာဇ, ဒဒါမီတိ ဝတွာ အဒဒတော သာ ဝါစာ အဖလာ ဟောတိ, တထာရူပံ ဝါစံ န ကေစိ ဥပဇီဝန္တိ န ခါဒန္တိ န ပိဝန္တိ, ယေ ပန တဿ ဝစနဿာနုစ္ဆဝိကံ ကရောန္တိ, ယထာပဋိညာတမတ္ထံ ဒေန္တိယေဝ, ဣဒံ တတော ဒုက္ကရတရ’န္တိ ဧဝံ ဗျာကရေယျာသိ, ဣတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗံ အဟံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝတွာ သမဇ္ဇံ ကာရေသိ။
အထ တေ တယောပိ ပဏ္ဍိတာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, ရာဇင်္ဂဏေ သမဇ္ဇော ဝတ္တတိ, တံ ဩလောကေန္တာနံ ဒုက္ခမ္ပိ န ဒုက္ခံ ဟောတိ, ဧဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ရာဇာနံ နေတွာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ သမဇ္ဇံ ဩလောကာပေသုံ။ ဗဟူ ဇနာ အတ္တနော အတ္တနော ဇာနနကသိပ္ပံ ဒဿေသုံ။ ဧကော ပန ပုရိသော တေတ္တိံသင်္ဂုလံ တိခိဏဓာရံ အသိရတနံ ဂိလတိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ပုရိသော ဧတံ အသိံ ဂိလတိ, ‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣတော အညံ ဒုက္ကရတရ’န္တိ ဣမေ ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာယုရံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဏ္ဏကံ တိခိဏဓာရံ, အသိံ သမ္ပန္နပါယိနံ၊
ပရိသာယံ ပုရိသော ဂိလတိ, ကိံ ဒုက္ကရတရံ တတော၊
ယဒညံ ဒုက္ကရံ ဌာနံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ပဏ္ဏကန္တိ ပဏ္ဏကရဋ္ဌေ ဥပ္ပန္နံ။ သမ္ပန္နပါယိနန္တိ သမ္ပန္နံ ပရလောဟိတပါယိနံ။ ပရိသာယန္တိ ပရိသမဇ္ဈေ ဓနလောဘေန အယံ ပုရိသော ဂိလတိ။ ယဒညန္တိ ဣတော အသိဂိလနတော ယံ အညံ ဒုက္ကရတရံ ကာရဏံ, တံ မယာ ပုစ္ဆိတော ကထေဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၉။)အထဿ သော တံ ကထေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂိလေယျ ပုရိသော လောဘာ, အသိံ သမ္ပန္နပါယိနံ၊
ယော စ ဝဇ္ဇာ ဒဒါမီတိ, တံ ဒုက္ကရတရံ တတော၊
သဗ္ဗညံ သုကရံ ဌာနံ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မဒ္ဒဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဝဇ္ဇာတိ ဝဒေယျ။ တံ ဒုက္ကရတရန္တိ ‘‘ဒဒါမီ’’တိ ဝစနံ တတော အသိဂိလနတော ဒုက္ကရတရံ။ သဗ္ဗညန္တိ ‘‘အသုကံ နာမ တဝ ဒဿာမီ’’တိ ဝစနံ ဌပေတွာ အညံ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏံ သုကရံ။ မဒ္ဒဝါတိ ရာဇာနံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။
ရညော အာယုရပဏ္ဍိတဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အသိဂိလနတော ကိရ ‘ဣဒံ နာမ ဒမ္မီ’တိ ဝစနံ ဒုက္ကရံ, အဟဉ္စ ‘ပုရောဟိတပုတ္တဿ ဒေဝိံ ဒမ္မီ’တိ အဝစံ, အတိဒုက္ကရံ ဝတ မေ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တဿေဝ ဟဒယသောကော ထောကံ တနုတ္တံ ဂတော။ သော တတော ‘‘ပရဿ ဣမံ ဒမ္မီတိ ဝစနတော ပန အညံ ဒုက္ကရတရံ အတ္ထိ နု ခေါ’’တိ စိန္တေတွာ ပုက္ကုသပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဗျာကာသိ အာယုရော ပဉှံ, အတ္ထံ ဓမ္မဿ ကောဝိဒေါ၊
ပုက္ကုသံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိံ ဒုက္ကရတရံ တတော၊
ယဒညံ ဒုက္ကရံ ဌာနံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ ပဉှံ အတ္ထန္တိ ပဉှဿ အတ္ထံ ဗျာကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မဿ ကောဝိဒေါတိ တဒတ္ထဇောတကေ ဂန္ထေ ကုသလော။ တတောတိ တတော ဝစနတော ကိံ ဒုက္ကရတရန္တိ။
အထဿ ဗျာကရောန္တော ပုက္ကုသပဏ္ဍိတော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝါစမုပဇီဝန္တိ, အဖလံ ဂိရမုဒီရိတံ၊
ယော စ ဒတွာ အဝါကယိရာ, တံ ဒုက္ကရတရံ တတော၊
သဗ္ဗညံ သုကရံ ဌာနံ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မဒ္ဒဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဒတွာတိ ‘‘အသုကံ နာမ ဒမ္မီ’’တိ ပဋိညံ ဒတွာ။ အဝါကယိရာတိ တံ ပဋိညာတမတ္ထံ ဒဒန္တော တသ္မိံ လောဘံ အဝါကရေယျ ဆိန္ဒေယျ, တံ ဘဏ္ဍံ ဒဒေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတောတိ တတော အသိဂိလနတော ‘‘အသုကံ နာမ တေ ဒမ္မီ’’တိ ဝစနတော စ တဒေဝ ဒုက္ကရတရံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၀။)ရညော တံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဟံ ‘ပုရောဟိတပုတ္တဿ ဒေဝိံ ဒမ္မီ’တိ ပဌမံ ဝတွာ ဝါစာယ အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ တံ အဒါသိံ, ဒုက္ကရံ ဝတ မေ ကတ’’န္တိ ပရိဝိတက္ကေန္တဿ သောကော တနုကတရော ဇာတော။ အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘သေနကပဏ္ဍိတတော အညော ပဏ္ဍိတတရော နာမ နတ္ထိ, ဣမံ ပဉှံ ဧတံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ တတော တံ ပုစ္ဆန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဗျာကာသိ ပုက္ကုသော ပဉှံ, အတ္ထံ ဓမ္မဿ ကောဝိဒေါ၊
သေနကံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိံ ဒုက္ကရတရံ တတော၊
ယဒညံ ဒုက္ကရံ ဌာနံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
အထဿ ဗျာကရောန္တော သေနကော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒဒေယျ ပုရိသော ဒါနံ, အပ္ပံ ဝါ ယဒိ ဝါ ဗဟုံ၊
ယော စ ဒတွာ နာနုတပ္ပေ, တံ ဒုက္ကရတရံ တတော၊
သဗ္ဗညံ သုကရံ ဌာနံ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မဒ္ဒဝါ’’တိ။
တတ္ထ နာနုတပ္ပေတိ အတ္တနော အတိကန္တံ အတိမနာပံ ပိယဘဏ္ဍံ ပရဿ ဒတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ မယာ ဣဒံ ဒိန္န’’န္တိ ဧဝံ တံ ပိယဘဏ္ဍံ အာရဗ္ဘ ယော ပစ္ဆာ န တပ္ပတိ န သောစတိ, တံ အသိဂိလနတော စ ‘‘အသုကံ နာမ တေ ဒမ္မီ’’တိ ဝစနတော စ တဿ ဒါနတော စ ဒုက္ကရတရံ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ သညာပေန္တာ ကထေသိ။ ဒါနဉှိ ဒတွာ အပရစေတနာဝ ဒုဿန္ဓာရိယာ, တဿာ သန္ဓာရဏဒုက္ကရတာ ဝေဿန္တရဇာတကေန ဒီပိတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အဒု စာပံ ဂဟေတွာန, ခဂ္ဂံ ဗန္ဓိယ ဝါမတော၊
အာနေဿာမိ သကေ ပုတ္တေ, ပုတ္တာနဉှိ ဝဓော ဒုခေါ။
‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ဒုက္ခရူပံ, ယံ ကုမာရာ ဝိဟညရေ၊
သတဉ္စ ဓမ္မမညာယ, ကော ဒတွာ အနုတပ္ပတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၁၅၈-၂၁၅၉)၊
ရာဇာပိ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ သလ္လက္ခေသိ ‘‘အဟံ အတ္တနော မနေနေဝ ပုရောဟိတပုတ္တဿ ဒေဝိံ ဒတွာ သကမနံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောမိ, သောစာမိ ကိလမာမိ, န မေ ဣဒံ အနုစ္ဆဝိကံ, သစေ သာ မယိ သသိနေဟာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၁။)ဘဝေယျ, ဣမံ ဣဿရိယံ ဆဍ္ဍေတွာ န ပလာယေယျ, မယိ ပန သိနေဟံ အကတွာ ပလာတာယ ကိံ တာယ မယှ’’န္တိ။ တဿေဝံ စိန္တေန္တဿ ပဒုမပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ သဗ္ဗသောကော နိဝတ္တိတွာ ဂတော, တင်္ခဏညေဝဿ ကုစ္ဆိ ပရိသဏ္ဌာသိ။ သော နိရောဂေါ သုခိတော ဟုတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဗျာကာသိ အာယုရော ပဉှံ, အထော ပုက္ကုသပေါရိသော၊
သဗ္ဗေ ပဉှေ အတိဘောတိ, ယထာ ဘာသတိ သေနကော’’တိ။
တတ္ထ ယထာ ဘာသတီတိ ယထာ ပဏ္ဍိတော ဘာသတိ, တထေဝေတံ ဒါနံ နာမ ဒတွာ နေဝ အနုတပ္ပိတဗ္ဗန္တိ။ ဣမံ ပနဿ ထုတိံ ကတွာ တုဋ္ဌော ဗဟုံ ဓနမဒါသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရာဇမဟေသီ ပုရာဏဒုတိယိကာ အဟောသိ, ရာဇာ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု, အာယုရပဏ္ဍိတော မောဂ္ဂလ္လာနော, ပုက္ကုသပဏ္ဍိတော သာရိပုတ္တော, သေနကပဏ္ဍိတော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပဏ္ဏကဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၄၀၂] ၇။ သတ္တုဘသ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဥမင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၉၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဇနကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, သေနကကုမာရောတိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဗာရာဏသိံ ပစ္စာဂန္တွာ ရာဇာနံ ပဿိ, ရာဇာ တံ အမစ္စဋ္ဌာနေ ဌပေသိ, မဟန္တဉ္စဿ ယသံ အနုပ္ပဒါသိ။ သော ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသိ, မဓုရကထော ဓမ္မကထိကော ဟုတွာ ရာဇာနံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒါနေ ဥပေါသထကမ္မေ ဒသသု ကုသလကမ္မပထေသူတိ ဣမာယ ကလျာဏပဋိပဒါယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၂။)ပတိဋ္ဌာပေသိ, သကလရဋ္ဌေ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ပက္ခဒိဝသေသု ရာဇာ စ ဥပရာဇာဒယော စ သဗ္ဗေ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မသဘံ သဇ္ဇေန္တိ။ မဟာသတ္တော သဇ္ဇိတဓမ္မသဘာယံ ရတနပလ္လင်္ကဝရဂတော ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မကထာသဒိသာဝဿ ကထာ ဟောတိ။
အထ အညတရော မဟလ္လကဗြာဟ္မဏော ဓနဘိက္ခံ စရိတွာ ကဟာပဏသဟဿံ လဘိတွာ ဧကသ္မိံ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိက္ခိပိတွာ ပုန ‘‘ဘိက္ခံ စရိဿာမီ’’တိ ဂတော။ တဿ ဂတကာလေ တံ ကုလံ ကဟာပဏေ ဝဠဉ္ဇေသိ။ သော အာဂန္တွာ ကဟာပဏေ အာဟရာပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ကဟာပဏေ ဒါတုံ အသက္ကောန္တော အတ္တနော ဓီတရံ တဿ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ အဒါသိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဂဟေတွာ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဗြာဟ္မဏဂါမေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ အထဿ ဘရိယာ ဒဟရတာယ ကာမေသု အတိတ္တာ အညေန တရုဏဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာစာရံ စရိ။ သောဠသ ဟိ အတပ္ပနီယဝတ္ထူနိ နာမ။ ကတမာနိ သောဠသ? သာဂရော သဗ္ဗသဝန္တီဟိ န တပ္ပတိ, အဂ္ဂိ ဥပါဒါနေန န တပ္ပတိ, ရာဇာ ရဋ္ဌေန န တပ္ပတိ, ဗာလော ပါပေဟိ န တပ္ပတိ, ဣတ္ထီ မေထုနဓမ္မေန အလင်္ကာရေန ဝိဇာယနေနာတိ ဣမေဟိ တီဟိ န တပ္ပတိ, ဗြာဟ္မဏော မန္တေဟိ န တပ္ပတိ, ဈာယီ ဝိဟာရသမာပတ္တိယာ န တပ္ပတိ, သေက္ခော အပစယေန န တပ္ပတိ, အပ္ပိစ္ဆော ဓုတင်္ဂဂုဏေန န တပ္ပတိ, အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝီရိယာရမ္ဘေန န တပ္ပတိ, ဓမ္မကထိကော သာကစ္ဆာယ န တပ္ပတိ, ဝိသာရဒေါ ပရိသာယ န တပ္ပတိ, သဒ္ဓေါ သံဃုပဋ္ဌာနေန န တပ္ပတိ, ဒါယကော ပရိစ္စာဂေန န တပ္ပတိ, ပဏ္ဍိတော ဓမ္မဿဝနေန န တပ္ပတိ, စတဿော ပရိသာ တထာဂတဒဿနေန န တပ္ပန္တီတိ။
သာပိ ဗြာဟ္မဏီ မေထုနဓမ္မေန, အတိတ္တာ တံ ဗြာဟ္မဏံ နီဟရိတွာ ဝိဿတ္ထာ ပါပကမ္မံ ကာတုကာမာ ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ ဒုမ္မနာ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ကိံ ဘောတီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, အဟံ တဝ ဂေဟေ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောမိ, ဒါသိဒါသံ အာနေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘောတိ ဓနံ မေ နတ္ထိ, ကိံ ဒတွာ အာနေမီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခံ စရိတွာ ဓနံ ပရိယေသိတွာ အာနေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဘောတိ ပါထေယျံ မေ သဇ္ဇေဟီ’’တိ။ ‘‘သာ တဿ ဗဒ္ဓသတ္တူနဉ္စ အဗဒ္ဓသတ္တူနဉ္စ စမ္မပသိဗ္ဗကံ ပူရေတွာ အဒါသိ’’။ ဗြာဟ္မဏော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၃။)ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု စရန္တော သတ္တ ကဟာပဏသတာနိ လဘိတွာ ‘‘အလံ မေ ဧတ္တကံ ဓနံ ဒါသိဒါသမူလာယာ’’တိ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော ဂါမံ အာဂစ္ဆန္တော ဧကသ္မိံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ ပသိဗ္ဗကံ မုဉ္စိတွာ သတ္တုံ ခါဒိတွာ ပသိဗ္ဗကမုခံ အဗန္ဓိတွာဝ ပါနီယံ ပိဝိတုံ ဩတိဏ္ဏော။ အထေကသ္မိံ ရုက္ခသုသိရေ ဧကော ကဏှသပ္ပေါ သတ္တုဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ပသိဗ္ဗကံ ပဝိသိတွာ ဘောဂံ အာဘုဇိတွာ သတ္တုံ ခါဒန္တော နိပဇ္ဇိ။ ဗြာဟ္မဏော အာဂန္တွာ ပသိဗ္ဗကဿ အဗ္ဘန္တရံ အနောလောကေတွာ ပသိဗ္ဗကံ ဗန္ဓိတွာ အံသေ ကတွာ ပါယာသိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ ခန္ဓဝိဋပေ ဌတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, သစေ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝသိဿသိ, သယံ မရိဿသိ, သစေ အဇ္ဇ ဃရံ ဂမိဿသိ, ဘရိယာ တေ မရိဿတီ’’တိ ဝတွာ အန္တရဓာယိ။ သော ဩလောကေန္တော ဒေဝတံ အဒိသွာ ဘီတော မရဏဘယတဇ္ဇိတော ရောဒန္တော ပရိဒေဝန္တော ဗာရာဏသိနဂရဒွါရံ သမ္ပာပုဏိ။
တဒါ စ ပန္နရသုပေါသထော ဟောတိ အလင်္ကတဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မကထနဒိဝသော။ မဟာဇနော နာနာဂန္ဓပုပ္ဖါဒိဟတ္ထော ဝဂ္ဂဝဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဓမ္မိံ ကထံ သောတုံ ဂစ္ဆတိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, အဇ္ဇ သေနကပဏ္ဍိတော မဓုရဿရေန ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ကိံ တွမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ ဝုတ္တေ စိန္တေသိ ‘‘ပဏ္ဍိတော ကိရ ဓမ္မကထိကော, အဟဉ္စမှိ မရဏဘယတဇ္ဇိတော, ပဏ္ဍိတာ ခေါ ပန မဟန္တမ္ပိ သောကံ ဟရိတုံ သက္ကောန္တိ, မယာပိ တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သောတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာယ သရာဇိကာယ ပရိသာယ ပရိယန္တေ သတ္တုပသိဗ္ဗကေန ခန္ဓဂတေန ဓမ္မာသနတော အဝိဒူရေ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော အာကာသဂင်္ဂံ ဩတရန္တော ဝိယ အမတဝဿံ ဝဿေန္တော ဝိယ စ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ မဟာဇနော သဉ္ဇာတသောမနဿော သာဓုကာရံ ဒတွာ ဓမ္မံ အဿောသိ။
ပဏ္ဍိတာ စ နာမ ဒိသာစက္ခုကာ ဟောန္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာသတ္တော ပသန္နပဉ္စပသာဒါနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ သမန္တတော ပရိသံ ဩလောကေန္တော တံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ဧတ္တကာ ပရိသာ သောမနဿဇာတာ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ, အယံ ပနေကော ဗြာဟ္မဏော ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ရောဒတိ, ဧတဿ အဗ္ဘန္တရေ အဿုဇနနသမတ္ထေန သောကေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တမဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၄။)အမ္ဗိလေန ပဟရိတွာ တမ္ဗမလံ ဝိယ ပဒုမပလာသတော ဥဒကဗိန္ဒုံ ဝိယ ဝိနိဝတ္တေတွာ ဧတ္ထေဝ နံ နိဿောကံ တုဋ္ဌမာနသံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ။ သော တံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, သေနကပဏ္ဍိတော နာမာဟံ, ဣဒါနေဝ တံ နိဿောကံ ကရိဿာမိ, ဝိဿတ္ထော ကထေဟီ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော ကုပိတိန္ဒြိယောသိ, နေတ္တေဟိ တေ ဝါရိဂဏာ သဝန္တိ၊
ကိံ တေ နဋ္ဌံ ကိံ ပန ပတ္ထယာနော, ဣဓာဂမာ ဗြဟ္မေ တဒိင်္ဃ ဗြူဟီ’’တိ။
တတ္ထ ကုပိတိန္ဒြိယောသီတိ စက္ခုန္ဒြိယမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ကုပိတိန္ဒြိယောသီ’’တိ အာဟ။ ဝါရိဂဏာတိ အဿုဗိန္ဒူနိ။ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ တဉှိ မဟာသတ္တော စောဒေန္တော ဧဝမာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, သတ္တာ နာမ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သောစန္တိ ပရိဒေဝန္တိ သတ္တသင်္ခါရေသု ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ပိယဇာတိကေ နဋ္ဌေ ဝါ, ကိဉ္စိဒေဝ ပိယဇာတိကံ ပတ္ထေတွာ အလဘန္တာ ဝါ။ တတ္ထ ကိံ တေ နဋ္ဌံ, ကိံ ဝါ ပန ပတ္ထယန္တော တွံ ဣဓ အာဂတော, ဣဒံ မေ ခိပ္ပံ ဗြူဟီ’’တိ။
အထဿ အတ္တနော သောကကာရဏံ ကထေန္တော ဗြာဟ္မဏော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘မိယျေထ ဘရိယာ ဝဇတော မမဇ္ဇ, အဂစ္ဆတော မရဏမာဟ ယက္ခော၊
ဧတေန ဒုက္ခေန ပဝေဓိတောသ္မိ, အက္ခာဟိ မေ သေနက ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝဇတောတိ ဂေဟံ ဂစ္ဆန္တဿ။ အဂစ္ဆတောတိ အဂစ္ဆန္တဿ။ ယက္ခောတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကာ ရုက္ခဒေဝတာ ဧဝမာဟာတိ ဝဒတိ။ သာ ကိရ ဒေဝတာ ‘‘ပသိဗ္ဗကေ တေ ဗြာဟ္မဏ, ကဏှသပ္ပေါ’’တိ အနာစိက္ခန္တီ ဗောဓိသတ္တဿ ဉာဏာနုဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ နာစိက္ခိ။ ဧတေန ဒုက္ခေနာတိ ဂစ္ဆတော ဘရိယာယ မရဏဒုက္ခေန, အဂစ္ဆတော အတ္တနော မရဏဒုက္ခေန, တေနသ္မိ ပဝေဓိတော ဃဋ္ဋိတော ကမ္ပိတော။ ဧတမတ္ထန္တိ ဧတံ ကာရဏံ။ ယေန မေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၅။)ကာရဏေန ဂစ္ဆတော ဘရိယာယ မရဏံ, အဂစ္ဆတော အတ္တနော မရဏံ ဟောတိ, ဧတံ မေ ကာရဏံ အာစိက္ခာဟီတိ အတ္ထော။
မဟာသတ္တော ဗြာဟ္မဏဿ ဝစနံ သုတွာ သမုဒ္ဒမတ္ထကေ ဇာလံ ခိပန္တော ဝိယ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိတွာ ‘‘ဣမေသံ သတ္တာနံ ဗဟူနိ မရဏကာရဏာနိ။ သမုဒ္ဒေ နိမုဂ္ဂါပိ မရန္တိ, တတ္ထ ဝါဠမစ္ဆေဟိ ဂဟိတာပိ, ဂင်္ဂါယ ပတိတာပိ, တတ္ထ သုသုမာရေဟိ ဂဟိတာပိ, ရုက္ခတော ပတိတာပိ, ကဏ္ဋကေန ဝိဒ္ဓါပိ, နာနပ္ပကာရေဟိ အာဝုဓေဟိ ပဟဋာပိ, ဝိသံ ခါဒိတွာပိ, ဥဗ္ဗန္ဓိတွာပိ, ပပါတေ ပတိတာပိ, အတိသီတာဒီဟိ ဝါ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝါ ရောဂေဟိ ဥပဒ္ဒုတာပိ မရန္တိယေဝ, ဧဝံ ဗဟူသု မရဏကာရဏေသု ကတရေန နု ခေါ ကာရဏေန အဇ္ဇေသ ဗြာဟ္မဏော အန္တရာမဂ္ဂေ ဝသန္တော သယံ မရိဿတိ, ဂေဟမဿ ဝဇတော ဘရိယာ မရိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ စိန္တေန္တော ဧဝ ဗြာဟ္မဏဿ ခန္ဓေ ပသိဗ္ဗကံ ဒိသွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ပသိဗ္ဗကေ ဧကေန သပ္ပေန ပဝိဋ္ဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဝိသန္တော စ ပနေသော ဣမသ္မိံ ဗြာဟ္မဏေ ပါတရာသသမယေ သတ္တုံ ခါဒိတွာ ပသိဗ္ဗကမုခံ အဗန္ဓိတွာ ပါနီယံ ပါတုံ ဂတေ သတ္တုဂန္ဓေန သပ္ပေါ ပဝိဋ္ဌော ဘဝိဿတိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ပါနီယံ ပိဝိတွာ အာဂတော သပ္ပဿ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ အဇာနိတွာ ပသိဗ္ဗကံ ဗန္ဓိတွာ အာဒါယ ပက္ကန္တော ဘဝိဿတိ, သစာယံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝသန္တော သာယံ ဝသနဋ္ဌာနေ ‘‘သတ္တုံ ခါဒိဿာမီ’’တိ ပသိဗ္ဗကံ မုဉ္စိတွာ ဟတ္ထံ ပဝေသေဿတိ, အထ နံ သပ္ပေါ ဟတ္ထေ ဍံသိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿတိ, ဣဒမဿ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝသန္တဿ မရဏကာရဏံ။ သစေ ပန ဂေဟံ ဂစ္ဆေယျ, ပသိဗ္ဗကော ဘရိယာယ ဟတ္ထဂတော ဘဝိဿတိ, သာ ‘အန္တောဘဏ္ဍံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ ပသိဗ္ဗကံ မုဉ္စိတွာ ဟတ္ထံ ပဝေသေဿတိ, အထ နံ သပ္ပေါ ဍံသိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿတိ, ဣဒမဿ အဇ္ဇ ဂေဟံ ဂတဿ ဘရိယာယ မရဏကာရဏ’’န္တိ ဥပါယကောသလ္လဉာဏေနေဝ အညာသိ။
အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဣမိနာ ကဏှသပ္ပေန သူရေန နိဗ္ဘယေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ဗြာဟ္မဏဿ မဟာဖာသုကံ ပဟရန္တောပိ ပသိဗ္ဗကေ အတ္တနော စလနံ ဝါ ဖန္ဒနံ ဝါ န ဒဿေတိ, ဧဝရူပါယ ပရိသာယ မဇ္ဈေပိ အတ္တနော အတ္ထိဘာဝံ န ဒဿေတိ, တသ္မာ ဣမိနာ ကဏှသပ္ပေန သူရေန နိဗ္ဘယေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒမ္ပိ သော ဥပါယကောသလ္လဉာဏေနေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿန္တော ဝိယ အညာသိ။ ဧဝံ သရာဇိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ သပ္ပံ ပသိဗ္ဗကံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ ဌိတပုရိသော ဝိယ မဟာသတ္တော ဥပါယကောသလ္လဉာဏေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ပဉှံ ကထေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၆။)‘‘ဗဟူနိ ဌာနာနိ ဝိစိန္တယိတွာ, ယမေတ္ထ ဝက္ခာမိ တဒေဝ သစ္စံ၊
မညာမိ တေ ဗြာဟ္မဏ သတ္တုဘသ္တံ, အဇာနတော ကဏှသပ္ပေါ ပဝိဋ္ဌော’’တိ။
တတ္ထ ဗဟူနိ ဌာနာနီတိ ဗဟူနိ ကာရဏာနိ။ ဝိစိန္တယိတွာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ စိန္တာဝသေန ပဝတ္တပဋိဝေဓော ဟုတွာ။ ယမေတ္ထ ဝက္ခာမီတိ ယံ တေ အဟံ ဧတေသု ကာရဏေသု ဧတံ ကာရဏံ ဝက္ခာမိ။ တဒေဝ သစ္စန္တိ တဒေဝ တထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိသွာ ကထိတသဒိသံ ဘဝိဿတီတိ ဒီပေတိ။ မညာမီတိ သလ္လက္ခေမိ။ သတ္တုဘသ္တန္တိ သတ္တုပသိဗ္ဗကံ။ အဇာနတောတိ အဇာနန္တဿေဝ ဧကော ကဏှသပ္ပေါ ပဝိဋ္ဌောတိ မညာမီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အတ္ထိ တေ ဗြာဟ္မဏ, ဧတသ္မိံ ပသိဗ္ဗကေ သတ္တူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘အဇ္ဇ ပါတရာသဝေလာယ သတ္တုံ ခါဒီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ နိသီဒိတွာ’’တိ? ‘‘အရညေ ရုက္ခမူလသ္မိံ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘သတ္တုံ ခါဒိတွာ ပါနီယံ ပါတုံ ဂစ္ဆန္တော ပသိဗ္ဗကမုခံ ဗန္ဓိ, န ဗန္ဓီ’’တိ? ‘‘န ဗန္ဓိံ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ပါနီယံ ပိဝိတွာ အာဂတော ပသိဗ္ဗကံ ဩလောကေတွာ ဗန္ဓီ’’တိ။ ‘‘အနောလောကေတွာဝ ဗန္ဓိံ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တဝ ပါနီယံ ပါတုံ ဂတကာလေ အဇာနန္တဿေဝ တေ သတ္တုဂန္ဓေန ပသိဗ္ဗကံ သပ္ပေါ ပဝိဋ္ဌောတိ မညာမိ, ဧဝမေတ္ထ အာဂတော တွံ, တသ္မာ ပသိဗ္ဗကံ ဩတာရေတွာ ပရိသမဇ္ဈေ ဌပေတွာ ပသိဗ္ဗကမုခံ မောစေတွာ ပဋိက္ကမ္မ ဌိတော ဧကံ ဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ ပသိဗ္ဗကံ တာဝ ပဟရ, တတော ပတ္ထဋဖဏံ သုသူတိသဒ္ဒံ ကတွာ နိက္ခမန္တံ ကဏှသပ္ပံ ဒိသွာ နိက္ကင်္ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာဒါယ ဒဏ္ဍံ ပရိသုမ္ဘ ဘသ္တံ, ပဿေဠမူဂံ ဥရဂံ ဒုဇိဝှံ၊
ဆိန္ဒဇ္ဇ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ, ဘုဇင်္ဂမံ ပဿ ပမုဉ္စ ဘသ္တ’’န္တိ။
တတ္ထ ပရိသုမ္ဘာတိ ပဟရ။ ပဿေဠမူဂန္တိ ဧဠံ ပဂ္ဃရန္တေန မုခေန ဧဠမူဂံ ပသိဗ္ဗကတော နိက္ခမန္တံ ဒုဇိဝှံ ဥရဂံ ပဿ။ ဆန္ဒဇ္ဇ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆိတာနီတိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ ပသိဗ္ဗကေ သပ္ပေါ, ဥဒါဟု နတ္ထီ’’တိ ကင်္ခမေဝ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ဝိစိကိစ္ဆိတာနိ စ အဇ္ဇ ဆိန္ဒ, မယှံ သဒ္ဒဟ, အဝိတထဉှိ မေ ဝေယျာကရဏံ, ဣဒါနေဝ နိက္ခမန္တံ ဘုဇင်္ဂမံ ပဿ ပမုဉ္စ ဘသ္တန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၇။)ဗြာဟ္မဏော မဟာသတ္တဿ ကထံ သုတွာ သံဝိဂ္ဂေါ ဘယပ္ပတ္တော တထာ အကာသိ။ သပ္ပေါပိ သတ္တုဘသ္တေ ဒဏ္ဍေန ပဟဋေ ပသိဗ္ဗကမုခါ နိက္ခမိတွာ မဟာဇနံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သံဝိဂ္ဂရူပေါ ပရိသာယ မဇ္ဈေ, သော ဗြာဟ္မဏော သတ္တုဘသ္တံ ပမုဉ္စိ၊
အထ နိက္ခမိ ဥရဂေါ ဥဂ္ဂတေဇော, အာသီဝိသော သပ္ပေါ ဖဏံ ကရိတွာ’’တိ။
သပ္ပဿ ဖဏံ ကတွာ နိက္ခန္တကာလေ ‘‘မဟာသတ္တဿ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿေဝ ဗျာကရဏံ အဟောသီ’’တိ မဟာဇနော စေလုက္ခေပသဟဿာနိ ပဝတ္တေသိ, အင်္ဂုလိဖောဋနသဟဿာနိ ပရိဗ္ဘမိံသု, ဃနမေဃဝဿံ ဝိယ သတ္တရတနဝဿံ ဝဿိ, သာဓုကာရသဟဿာနိ ပဝတ္တိံသု, မဟာပထဝီဘိဇ္ဇနသဒ္ဒေါ ဝိယ အဟောသိ။ ဣဒံ ပန ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဧဝရူပဿ ပဉှဿ ကထနံ နာမ နေဝ ဇာတိယာ ဗလံ, န ဂေါတ္တကုလပ္ပဒေသာနံ ဗလံ, ကဿ ပနေတံ ဗလန္တိ? ပညာယ ဗလံ။ ပညဝါ ဟိ ပုဂ္ဂလော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂဒွါရံ ဝိဝရိတွာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ပဝိသတိ, သာဝကပါရမိမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိမ္ပိ သမ္မာသမ္ဗောဓိမ္ပိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အမတမဟာနိဗ္ဗာနသမ္ပာပကေသု ဟိ ဓမ္မေသု ပညာဝ သေဋ္ဌာ, အဝသေသာ တဿာ ပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ –
‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ ကုသလာ ဝဒန္တိ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာနံ၊
သီလံ သိရီ စာပိ သတဉ္စ ဓမ္မော, အနွာယိကာ ပညဝတော ဘဝန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၈၁)၊
ဧဝံ ကထိတေ စ ပန မဟာသတ္တေန ပဉှေ ဧကော အဟိတုဏ္ဍိကော သပ္ပဿ မုခဗန္ဓနံ ကတွာ သပ္ပံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဇယာပေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ရညော ထုတိံ ကရောန္တော ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘သုလဒ္ဓလာဘာ ဇနကဿ ရညော၊
ယော ပဿတီ သေနကံ သာဓုပည’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၈။)တဿတ္ထော – ယော သာဓုပညံ ဥတ္တမပညံ သေနကပဏ္ဍိတံ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ပိယစက္ခူဟိ ပဿိတုံ လဘတိ, တဿ ရညော ဇနကဿ ဧတေ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဒဿနလာဘာ သုလဒ္ဓလာဘာ ဝတ, ဧတေန လဒ္ဓေသု သဗ္ဗလာဘေသု ဧတေဝ လာဘာ သုလဒ္ဓလာဘာ နာမာတိ။
ဗြာဟ္မဏောပိ ရညော ထုတိံ ကတွာ ပုန ပသိဗ္ဗကတော သတ္တ ကဟာပဏသတာနိ ဂဟေတွာ မဟာသတ္တဿ ထုတိံ ကတွာ တုဋ္ဌိဒါယံ ဒါတုကာမော ဒိယဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဝဋ္ဋဆဒ္ဒေါ နုသိ သဗ္ဗဒဿီ, ဉာဏံ နု တေ ဗြာဟ္မဏ ဘိံသရူပံ။
‘‘ဣမာနိ မေ သတ္တသတာနိ အတ္ထိ, ဂဏှာဟိ သဗ္ဗာနိ ဒဒါမိ တုယှံ၊
တယာ ဟိ မေ ဇီဝိတမဇ္ဇ လဒ္ဓံ, အထောပိ ဘရိယာယ မကာသိ သောတ္ထိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋဆဒ္ဒေါ နုသိ သဗ္ဗဒဿီတိ ကိံ နု ခေါ တွံ သဗ္ဗေသု ဓမ္မာကာရေသု ဝိဝဋ္ဋဆဒနော ဝိဝဋ္ဋနေယျဓမ္မော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါတိ ထုတိဝသေန ပုစ္ဆတိ။ ဉာဏံ နု တေ ဗြာဟ္မဏ ဘိံသရူပန္တိ ဥဒါဟု အသဗ္ဗညုဿပိ သတော တဝ ဉာဏံ အတိဝိယ ဘိံသရူပံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ ဗလဝန္တိ။ တယာ ဟိ မေတိ တယာ ဟိ ဒိန္နတ္တာ အဇ္ဇ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ။ အထောပိ ဘရိယာယ မကာသိ သောတ္ထိန္တိ အထောပိ မေ ဘရိယာယ တွမေဝ သောတ္ထိံ အကာသိ။
ဣတိ သော ဝတွာ ‘‘သစေပိ သတသဟဿံ ဘဝေယျ, ဒဒေယျမေဝါဟံ, ဧတ္တကမေဝ မေ ဓနံ, ဣမာနိ မေ သတ္တ သတာနိ ဂဏှာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဗောဓိသတ္တံ ယာစိ။ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ပဏ္ဍိတာ ဝေတနမာဒိယန္တိ, စိတြာဟိ ဂါထာဟိ သုဘာသိတာဟိ၊
ဣတောပိ တေ ဗြဟ္မေ ဒဒန္တု ဝိတ္တံ, အာဒါယ တွံ ဂစ္ဆ သကံ နိကေတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေတနန္တိ ဝေတ္တနံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣတောပိ တေ ဗြဟ္မေတိ ဗြာဟ္မဏ, ဣတော မမ ပါဒမူလတောပိ တုယှံ ဓနံ ဒဒန္တု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၉။)ဝိတ္တံ အာဒါယ တွံ ဂစ္ဆာတိ ဣတော အညာနိ တီဏိ သတာနိ ဂဟေတွာ သဟဿဘဏ္ဍိကံ အာဒါယ သကနိဝေသနံ ဂစ္ဆ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော ဗြာဟ္မဏဿ သဟဿံ ပူရာပေန္တော ကဟာပဏေ ဒါပေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကေန တွံ ဓနဘိက္ခာယ ပေသိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘရိယာယ မေ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ဘရိယာ ပန တေ မဟလ္လိကာ, ဒဟရာ’’တိ။ ‘‘ဒဟရာ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သာ အညေန သဒ္ဓိံ အနာစာရံ ကရောန္တီ ‘နိဗ္ဘယာ ဟုတွာ ကရိဿာမီ’တိ တံ ပေသေသိ, သစေ ဣမေ ကဟာပဏေ ဃရံ နေဿသိ, သာ တေ ဒုက္ခေန လဒ္ဓကဟာပဏေ အတ္တနော ဇာရဿ ဒဿတိ, တသ္မာ တွံ ဥဇုကမေဝ ဂေဟံ အဂန္တွာ ဗဟိဂါမေ ရုက္ခမူလေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝါ ကဟာပဏေ ဌပေတွာ ပဝိသေယျာသီ’’တိ ဝတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ သော ဂါမသမီပံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ကဟာပဏေ ဌပေတွာ သာယံ ဂေဟံ အဂမာသိ။ ဘရိယာပိဿ တသ္မိံ ခဏေ ဇာရေန သဒ္ဓိံ နိသိန္နာ အဟောသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဒွါရေ ဌတွာ ‘‘ဘောတီ’’တိ အာဟ။ သာ တဿ သဒ္ဒံ သလ္လက္ခေတွာ ဒီပံ နိဗ္ဗာပေတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ဗြာဟ္မဏေ အန္တော ပဝိဋ္ဌေ ဣတရံ နီဟရိတွာ ဒွါရမူလေ ဌပေတွာ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ပသိဗ္ဗကေ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ တေ ဘိက္ခံ စရိတွာ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သဟဿံ မေ လဒ္ဓ’’န္တိ။ ‘‘ကဟံ ပန တ’’န္တိ။ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဌပိတံ, ပါတောဝ အာဟရိဿာမိ, မာ စိန္တယီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ ဇာရဿ အာစိက္ခိ။ သော နိက္ခမိတွာ အတ္တနာ ဌပိတံ ဝိယ ဂဏှိ။
ဗြာဟ္မဏော ပုနဒိဝသေ ဂန္တွာ ကဟာပဏေ အပဿန္တော ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ, ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကဟာပဏေ န ပဿာမိ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘရိယာယ တေ အာစိက္ခီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ မဟာသတ္တော တာယ ဇာရဿ အာစိက္ခိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အတ္ထိ ပန တေ ဗြာဟ္မဏ, ဘရိယာယ ကုလူပကဗြာဟ္မဏော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘တုယှမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ အထဿ မဟာသတ္တော သတ္တန္နံ ဒိဝသာနံ ပရိဗ္ဗယံ ဒါပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ပဌမဒိဝသေ တဝ သတ္တ, ဘရိယာယ တေ သတ္တာတိ စုဒ္ဒသ ဗြာဟ္မဏေ နိမန္တေတွာ ဘောဇေထ, ပုနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကေကံ ဟာပေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တဝ ဧကံ, ဘရိယာယ တေ ဧကန္တိ ဒွေ ဗြာဟ္မဏေ နိမန္တေတွာ ဘရိယာယ တေ သတ္တ ဒိဝသေ နိမန္တိတဗြာဟ္မဏဿ နိဗဒ္ဓံ အာဂမနဘာဝံ ဉတွာ မယှံ အာရောစေဟီ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၀။)တထာ ကတွာ ‘‘သလ္လက္ခိတော မေ ပဏ္ဍိတ, နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇနကဗြာဟ္မဏော’’တိ မဟာသတ္တဿ အာရောစေသိ။
ဗောဓိသတ္တော တေန သဒ္ဓိံ ပုရိသေ ပေသေတွာ တံ ဗြာဟ္မဏံ အာဟရာပေတွာ ‘‘အသုကရုက္ခမူလတော တေ ဣမဿ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တကံ ကဟာပဏသဟဿံ ဂဟိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဂဏှာမိ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘တွံ မမ သေနကပဏ္ဍိတဘာဝံ န ဇာနာသိ, အာဟရာပေဿာမိ တေ ကဟာပဏေ’’တိ။ သော ဘီတော ‘‘ဂဟိတာ မေ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ‘‘ကုဟိံ တေ ဌပိတာ’’တိ? ‘‘တတ္ထေဝ, ပဏ္ဍိတ, ဌပိတာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ တေ သာယေဝ ဘရိယာ ဟောတု, ဥဒါဟု အညံ ဂဏှိဿသီ’’တိ။ ‘‘သာယေဝ မေ ဟောတု, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော မနုဿေ ပေသေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ကဟာပဏေ စ ဗြာဟ္မဏိဉ္စ အာဟရာပေတွာ စောရဗြာဟ္မဏဿ ဟတ္ထတော ကဟာပဏေ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါပေတွာ ဣတရဿ ရာဇာဏံ ကာရေတွာ နဂရာ နီဟရာပေတွာ ဗြာဟ္မဏိယာပိ ရာဇာဏံ ကာရေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ အတ္တနောယေဝ သန္တိကေ ဝသာပေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ သစ္ဆိကရိံသု။ တဒါ ဗြာဟ္မဏော အာနန္ဒော အဟောသိ, ရုက္ခဒေဝတာ သာရိပုတ္တော, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, သေနကပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သတ္တုဘသ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၄၀၃] ၈။ အဋ္ဌိသေနဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယေမေ အဟံ န ဇာနာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ အာဠဝိံ နိဿာယ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ ဝိဟရန္တော ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ မဏိကဏ္ဌဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၃။၇ အာဒယော) ကထိတမေဝ။ သတ္ထာ ပန တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ရာဇူဟိ ပဝါရိတာပိ ‘ယာစနာ နာမ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ’တိ န ယာစိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၁။)အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ နိဂမေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, အဋ္ဌိသေနကုမာရောတိဿ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အပရဘာဂေ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဃရာဝါသတော နိက္ခမိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ စိရံ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ ဩတရိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခာယ စရန္တော ရာဇင်္ဂဏံ အဂမာသိ။ ရာဇာ တဿာစာရဝိဟာရေ ပသီဒိတွာ တံ နိမန္တာပေတွာ ပါသာဒတလေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ သုဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ဘောဇနာဝသာနေ အနုမောဒနံ သုတွာ ပသန္နော ပဋိညံ ဂဟေတွာ မဟာသတ္တံ ရာဇုယျာနေ ဝသာပေသိ, ဒိဝသဿ စ ဒွေ တယော ဝါရေ ဥပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဓမ္မကထာယ ပသန္နော ရဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ ‘‘ယေန ဝေါ အတ္ထော, တံ ဝဒေယျာထာ’’တိ ပဝါရေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ဣဒံ နာမ မေ ဒေဟီ’’တိ န ဝဒတိ။ အညေ ယာစကာ ‘‘ဣဒံ ဒေဟိ, ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ယာစန္တိ, ရာဇာ အသဇ္ဇမာနော ဒေတိယေဝ။ သော ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘အညေ ယာစနကဝနိဗ္ဗကာ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အမှာကံ ဒေဟီ’တိ မံ ယာစန္တိ, အယျော ပန အဋ္ဌိသေနော ပဝါရိတကာလတော ပဋ္ဌာယ န ကိဉ္စိ ယာစတိ, ပညဝါ ခေါ ပနေသ ဥပါယကုသလော, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တပါတရာသော ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော အညေသံ ယာစနကာရဏံ တဿ စ အယာစနကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေမေ အဟံ န ဇာနာမိ, အဋ္ဌိသေန ဝနိဗ္ဗကေ၊
တေ မံ သင်္ဂမ္မ ယာစန္တိ, ကသ္မာ မံ တွံ န ယာစသီ’’တိ။
တတ္ထ ဝနိဗ္ဗကေတိ ယာစနကေ။ သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အယျ, အဋ္ဌိသေန, ယေမေ ဝနိဗ္ဗကေ အဟံ နာမဂေါတ္တဇာတိကုလပ္ပဒေသေန ‘‘ဣမေ နာမေတေ’’တိပိ န ဇာနာမိ, တေ မံ သမာဂန္တွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ယာစန္တိ, တွံ ပန ကသ္မာ မံ ကိဉ္စိ န ယာစသီတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာစကော အပ္ပိယော ဟောတိ, ယာစံ အဒဒမပ္ပိယော၊
တသ္မာဟံ တံ န ယာစာမိ, မာ မေ ဝိဒေဿနာ အဟူ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၂။)တတ္ထ ယာစကော အပ္ပိယော ဟောတီတိ ယော ဟိ, မဟာရာဇ, ပုဂ္ဂလော ‘‘ဣဒံ မေ ဒေဟီ’’တိ ယာစကော, သော မာတာပိတူနမ္ပိ မိတ္တာမစ္စာဒီနမ္ပိ အပ္ပိယော ဟောတိ အမနာပေါ။ တဿ အပ္ပိယဘာဝေါ မဏိကဏ္ဌဇာတကေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ယာစန္တိ ယာစိတဘဏ္ဍံ။ အဒဒန္တိ အဒဒမာနော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယောပိ ယာစိတံ န ဒေတိ, သော မာတာပိတရော အာဒိံ ကတွာ အဒဒမာနော ပုဂ္ဂလော ယာစကဿ အပ္ပိယော ဟောတီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ယာစကောပိ ဒါယကဿ, ယာစိတံ ဘဏ္ဍံ အဒဒန္တောပိ ယာစကဿ အပ္ပိယော ဟောတိ, တသ္မာ အဟံ တံ န ယာစာမိ။ မာ မေ ဝိဒေဿနာ အဟူတိ သစေ ဟိ အဟံ ယာစေယျမေဝ, တဝ ဝိဒေဿော ဘဝေယျ, သာ မေ တဝ သန္တိကာ ဥပ္ပန္နာ ဝိဒေဿနာ, သစေ ပန တွံ န ဒဒေယျာသိ, မမ ဝိဒေဿော ဘဝေယျာသိ, သာ စ မမ တယိ ဝိဒေဿနာ, ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ မာ မေ ဝိဒေဿနာ အဟု, မာ နော ဥဘိန္နမ္ပိ မေတ္တာ ဘိဇ္ဇီတိ ဧတမတ္ထံ သမ္ပဿန္တော အဟံ တံ န ကိဉ္စိ ယာစာမီတိ။
အထဿ ဝစနံ သုတွာ ရာဇာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော ဝေ ယာစနဇီဝါနော, ကာလေ ယာစံ န ယာစတိ၊
ပရဉ္စ ပုညာ ဓံသေတိ, အတ္တနာပိ န ဇီဝတိ။
‘‘ယော စ ယာစနဇီဝါနော, ကာလေ ယာစဉှိ ယာစတိ၊
ပရဉ္စ ပုညံ လဗ္ဘေတိ, အတ္တနာပိ စ ဇီဝတိ။
‘‘န ဝေဒေဿန္တိ သပ္ပညာ, ဒိသွာ ယာစကမာဂတေ၊
ဗြဟ္မစာရိ ပိယော မေသိ, ဝဒ တွံ ဘညမိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ယာစနဇီဝါနောတိ ယာစနဇီဝမာနော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အယျ, အဋ္ဌိသေန ယော ယာစနေန ဇီဝမာနော ဓမ္မိကော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ယာစိတဗ္ဗယုတ္တပတ္တကာလေ ကိဉ္စိဒေဝ ယာစိတဗ္ဗံ န ယာစတိ, သော ပရဉ္စ ဒါယကံ ပုညာ ဓံသေတိ ပရိဟာပေတိ, အတ္တနာပိ စ သုခံ န ဇီဝတိ။ ပုညံ လဗ္ဘေတီတိ ကာလေ ပန ယာစိတဗ္ဗံ ယာစန္တော ပရဉ္စ ပုညံ အဓိဂမေတိ, အတ္တနာပိ စ သုခံ ဇီဝတိ။ န ဝေဒေဿန္တီတိ ယံ တွံ ဝဒေသိ ‘‘မာ မေ ဝိဒေဿနာ အဟူ’’တိ, တံ ကသ္မာ ဝဒသိ။ သပ္ပညာ ဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၃။)ဒါနဉ္စ ဒါနဖလဉ္စ ဇာနန္တာ ပဏ္ဍိတာ ယာစကေ အာဂတေ ဒိသွာ န ဒေဿန္တိ န ကုဇ္ဈန္တိ, အညဒတ္ထု ပန ပမုဒိတာဝ ဟောန္တီတိ ဒီပေတိ။ ယာစကမာဂတေတိ မ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော, ယာစကေ အာဂတေတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစာရိ ပိယော မေသီတိ အယျ အဋ္ဌိသေန, ပရိသုဒ္ဓစာရိ မဟာပုည, တွံ မယှံ အတိဝိယ ပိယော, တသ္မာ ဝရံ တွံ မံ ဝဒေဟိ ယာစာဟိယေဝ။ ဘညမိစ္ဆသီတိ ယံကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣစ္ဆသိ, သဗ္ဗံ ဝဒ, ရဇ္ဇမ္ပိ တေ ဒဿာမိယေဝါတိ။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ရညာ ရဇ္ဇေနာပိ ပဝါရိတော နေဝ ကိဉ္စိ ယာစိ။ ရညော ပန ဧဝံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေ ကထိတေ မဟာသတ္တောပိ ပဗ္ဗဇိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာရာဇ, ယာစနာ ဟိ နာမေသာ ကာမဘောဂီနံ ဂိဟီနံ အာစိဏ္ဏာ, န ပဗ္ဗဇိတာနံ, ပဗ္ဗဇိတေန ပန ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂိဟီဟိ အသမာနပရိသုဒ္ဓါဇီဝေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဗ္ဗဇိတပဋိပဒံ ဒဿေန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဝေ ယာစန္တိ သပ္ပညာ, ဓီရော စ ဝေဒိတုမရဟတိ၊
ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ။
တတ္ထ သပ္ပညာတိ ဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဒသာဝကာ စ ဗောဓိယာ ပဋိပန္နာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ ဗောဓိသတ္တာ စ သဗ္ဗေပိ သပ္ပညာ စ သုသီလာ စ, ဧတေ ဧဝရူပါ သပ္ပညာ ‘‘အမှာကံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒေထာ’’တိ န ယာစန္တိ။ ဓီရော စ ဝေဒိတုမရဟတီတိ ဥပဋ္ဌာကော ပန ဓီရော ပဏ္ဍိတော ဂိလာနကာလေ စ အဂိလာနကာလေ စ ယေန ယေနတ္ထော, တံ သဗ္ဗံ သယမေဝ ဝေဒိတုံ ဇာနိတုံ အရဟတိ။ ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တီတိ အရိယာ ပန ဝါစံ အဘိန္ဒိတွာ ယေနတ္ထိကာ ဟောန္တိ, တံ ဥဒ္ဒိဿ ကေဝလံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန တိဋ္ဌန္တိ, နေဝ ကာယင်္ဂံ ဝါ ဝါစင်္ဂံ ဝါ ကောပေန္တိ။ ကာယဝိကာရံ ဒဿေတွာ နိမိတ္တံ ကရောန္တော ဟိ ကာယင်္ဂံ ကောပေတိ နာမ, ဝစီဘေဒံ ကရောန္တော ဝါစင်္ဂံ ကောပေတိ နာမ, တဒုဘယံ အကတွာ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧသာ အရိယာန ယာစနာတိ ဧသာ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂံ အကောပေတွာ ဘိက္ခာယ တိဋ္ဌမာနာ အရိယာနံ ယာစနာ နာမ။
ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘန္တေ, ယဒိ သပ္ပညော ဥပဋ္ဌာကော အတ္တနာဝ ဉတွာ ကုလူပကဿ ဒါတဗ္ဗံ ဒေတိ, အဟမ္ပိ တုမှာကံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၄။)‘‘ဒဒါမိ တေ ဗြာဟ္မဏ ရောဟိဏီနံ, ဂဝံ သဟဿံ သဟ ပုင်္ဂဝေန၊
အရိယော ဟိ အရိယဿ ကထံ န ဒဇ္ဇာ, သုတွာန ဂါထာ တဝ ဓမ္မယုတ္တာ’’တိ။
တတ္ထ ရောဟိဏီနန္တိ ရတ္တဝဏ္ဏာနံ။ ဂဝံ သဟဿန္တိ ခီရဒဓိအာဒိမဓုရရသပရိဘောဂတ္ထာယ ဧဝရူပါနံ ဂုန္နံ သဟဿံ တုယှံ ဒမ္မိ, တံ မေ ပဋိဂ္ဂဏှ။ အရိယောတိ အာစာရအရိယော။ အရိယဿာတိ အာစာရအရိယဿ။ ကထံ န ဒဇ္ဇာတိ ကေန ကာရဏေန န ဒဒေယျ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အဟံ မဟာရာဇ, အကိဉ္စနော ပဗ္ဗဇိတော, န မေ ဂါဝီဟိ အတ္ထော’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ ရာဇာ တဿောဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။ သောပိ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌိတာ။ တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, အဋ္ဌိသေနော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
အဋ္ဌိသေနဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
ယတ္ထ ဝေရီ နိဝသတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ပထဝိပဝေသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိဉှိ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော သဟ ပရိသာယ နဋ္ဌော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ ဒေဝဒတ္တော သဟ ပရိသာယ နဋ္ဌော, ပုဗ္ဗေပိ နဿိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကပိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဉ္စသတကပိပရိဝါရော ရာဇုယျာနေ ဝသိ။ ဒေဝဒတ္တောပိ ကပိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဉ္စသတကပိပရိဝါရော တတ္ထေဝ ဝသိ။ အထေကဒိဝသံ ပုရောဟိတေ ဥယျာနံ ဂန္တွာ နှတွာ အလင်္ကရိတွာ နိက္ခမန္တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၅။)ဧကော လောလကပိ ပုရေတရံ ဂန္တွာ ရာဇုယျာနဒွါရေ တောရဏမတ္ထကေ နိသီဒိတွာ တဿ မတ္ထကေ ဝစ္စပိဏ္ဍံ ပါတေတွာ ပုန ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တဿ မုခေ ပါတေသိ။ သော နိဝတ္တိတွာ ‘‘ဟောတု, ဇာနိဿာမိ တုမှာကံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ မက္ကဋေ သန္တဇ္ဇေတွာ ပုန နှတွာ ပက္ကာမိ။ တေန ဝေရံ ဂဟေတွာ မက္ကဋာနံ သန္တဇ္ဇိတဘာဝံ ဗောဓိသတ္တဿ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘ဝေရီနံ နိဝသနဋ္ဌာနေ နာမ ဝသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သဗ္ဗောပိ ကပိဂဏော ပလာယိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတူ’’တိ ကပိသဟဿဿပိ အာရောစာပေသိ။ ဒုဗ္ဗစကပိ အတ္တနော ပရိဝါရမက္ကဋေ ဂဟေတွာ ‘‘ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ ဗောဓိသတ္တော အတ္တနော ပရိဝါရံ ဂဟေတွာ အရညံ ပါဝိသိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကိဿာ ဝီဟိကောဋ္ဋိကာယ ဒါသိယာ အာတပေ ပသာရိတဝီဟိံ ခါဒန္တော ဧကော ဧဠကော ဥမ္မုက္ကေန ပဟာရံ လဘိတွာ အာဒိတ္တသရီရော ပလာယန္တော ဧကိဿာ ဟတ္ထိသာလံ နိဿာယ တိဏကုဋိယာ ကုဋ္ဋေ သရီရံ ဃံသိ။ သော အဂ္ဂိ တိဏကုဋိကံ ဂဏှိ, တတော ဥဋ္ဌာယ ဟတ္ထိသာလံ ဂဏှိ, ဟတ္ထိသာလာယ ဟတ္ထီနံ ပိဋ္ဌိ ဈာယိ, ဟတ္ထိဝေဇ္ဇာ ဟတ္ထီနံ ပဋိဇဂ္ဂန္တိ။
ပုရောဟိတောပိ မက္ကဋာနံ ဂဟဏူပါယံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရတိ။ အထ နံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ နိသိန္နံ ရာဇာ အာဟ ‘‘အာစရိယ, ဗဟူ နော ဟတ္ထီ ဝဏိတာ ဇာတာ, ဟတ္ထိဝေဇ္ဇာ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ န ဇာနန္တိ, ဇာနာသိ နု ခေါ ကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ? ‘‘ဇာနာမိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိံ နာမာ’’တိ? ‘‘မက္ကဋဝသာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ လဘိဿာမာ’’တိ? ‘‘နနု ဥယျာနေ ဗဟူ မက္ကဋာ’’တိ? ရာဇာ ‘‘ဥယျာနေ မက္ကဋေ မာရေတွာ ဝသံ အာနေထာ’’တိ အာဟ။ ဓနုဂ္ဂဟာ ဂန္တွာ ပဉ္စသတေပိ မက္ကဋေ ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေသုံ။ ဧကော ပန ဇေဋ္ဌကမက္ကဋော ပလာယန္တော သရပဟာရံ လဘိတွာပိ တတ္ထေဝ အပတိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ ပတိ။ ဝါနရာ ‘‘အမှာကံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ မတော’’တိ တဿ ပဟာရံ လဒ္ဓါ မတဘာဝံ ဗောဓိသတ္တဿ အာရောစေသုံ။ သော ဂန္တွာ ကပိဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော ‘‘ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒံ အကတွာ ဝေရိဋ္ဌာနေ ဝသန္တာ နာမ ဧဝံ ဝိနဿန္တီ’’တိ ကပိဂဏဿ ဩဝါဒဝသေန ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယတ္ထ ဝေရီ နိဝသတိ, န ဝသေ တတ္ထ ပဏ္ဍိတော၊
ဧကရတ္တံ ဒွိရတ္တံ ဝါ, ဒုက္ခံ ဝသတိ ဝေရိသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၆။)‘‘ဒိသော ဝေ လဟုစိတ္တဿ, ပေါသဿာနုဝိဓီယတော၊
ဧကဿ ကပိနော ဟေတု, ယူထဿ အနယော ကတော။
‘‘ဗာလောဝ ပဏ္ဍိတမာနီ, ယူထဿ ပရိဟာရကော၊
သစိတ္တဿ ဝသံ ဂန္တွာ, သယေထာယံ ယထာ ကပိ။
‘‘န သာဓု ဗလဝါ ဗာလော, ယူထဿ ပရိဟာရကော၊
အဟိတော ဘဝတိ ဉာတီနံ, သကုဏာနံဝ စေတကော။
‘‘ဓီရောဝ ဗလဝါ သာဓု, ယူထဿ ပရိဟာရကော၊
ဟိတော ဘဝတိ ဉာတီနံ, တိဒသာနံဝ ဝါသဝေါ။
‘‘ယော စ သီလဉ္စ ပညဉ္စ, သုတဉ္စတ္တနိ ပဿတိ၊
ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ, အတ္တနော စ ပရဿ စ။
‘‘တသ္မာ တုလေယျ မတ္တာနံ, သီလပညာသုတာမိဝ၊
ဂဏံ ဝါ ပရိဟရေ ဓီရော, ဧကော ဝါပိ ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။
တတ္ထ လဟုစိတ္တဿာတိ လဟုစိတ္တော အဿ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ပေါသော လဟုစိတ္တဿ မိတ္တဿ ဝါ ဉာတိနော ဝါ အနုဝိဓီယတိ အနုဝတ္တတိ, တဿ ပေါသဿ အနုဝိဓီယတော သော လဟုစိတ္တော ဒိသော ဟောတိ, ဝေရိကိစ္စံ ကရောတိ။ ဧကဿ ကပိနောတိ ပဿထ ဧကဿ လဟုစိတ္တဿ အန္ဓဗာလဿ ကပိနော ဟေတု အယံ သကလဿ ယူထဿ အနယော အဝုဍ္ဎိ မဟာဝိနာသော ကတောတိ။ ပဏ္ဍိတမာနီတိ ယော သယံ ဗာလော ဟုတွာ ‘‘အဟံ ပဏ္ဍိတော’’တိ အတ္တာနံ မညမာနော ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒံ အကတွာ သကဿ စိတ္တဿ ဝသံ ဂစ္ဆတိ, သော သစိတ္တဿ ဝသံ ဂန္တွာ ယထာယံ ဒုဗ္ဗစကပိ မတသယနံ သယိတော, ဧဝံ သယေထာတိ အတ္ထော။
န သာဓူတိ ဗာလော နာမ ဗလသမ္ပန္နော ယူထဿ ပရိဟာရကော န သာဓု န လဒ္ဓကော။ ကိံကာရဏာ? သော ဟိ အဟိတော ဘဝတိ ဉာတီနံ, ဝိနာသမေဝ ဝဟတိ။ သကုဏာနံဝ စေတကောတိ ယထာ ဟိ တိတ္တိရသကုဏာနံ ဒီပကတိတ္တိရော ဒိဝသမ္ပိ ဝဿန္တော အညေ သကုဏေ န မာရေတိ, ဉာတကေဝ မာရေတိ, တေသညေဝ အဟိတော ဟောတိ, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ ဟိတော ဘဝတီတိ ကာယေနပိ ဝါစာယပိ မနသာပိ ဟိတကာရကောယေဝ။ ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတီတိ ယော ဣဓ ပုဂ္ဂလော ဧတေ သီလာဒယော ဂုဏေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၇။)အတ္တနိ ပဿတိ, သော ‘‘မယှံ အာစာရသီလမ္ပိ အတ္ထိ, ပညာပိ သုတပရိယတ္တိပိ အတ္ထီ’’တိ တထတော ဇာနိတွာ ဂဏံ ပရိဟရန္တော အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အတ္တာနံ ပရိဝါရေတွာ စရန္တာနန္တိ ဥဘိန္နမ္ပိ အတ္ထမေဝ စရတိ။
တုလေယျ မတ္တာနန္တိ တုလေယျ အတ္တာနံ။ တုလေယျာတိ တုလေတွာ။ သီလပညာသုတာမိဝါတိ ဧတာနိ သီလာဒီနိ ဝိယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ သီလာဒီနိ အတ္တနိ သမနုပဿန္တော ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ, တသ္မာ ပဏ္ဍိတော ဧတာနိ သီလာဒီနိ ဝိယ အတ္တာနမ္ပိ တေသု တုလေတွာ ‘‘ပတိဋ္ဌိတော နု ခေါမှိ သီလေ ပညာယ သုတေ’’တိ တီရေတွာ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဓီရော ဂဏံ ဝါ ပရိဟရေယျ, စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကော ဝါ ဟုတွာ ပရိဗ္ဗဇေယျ ဝတ္တေယျ, ပရိသုပဋ္ဌာကေနပိ ဝိဝေကစာရိနာပိ ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ ဧဝံ မဟာသတ္တော ကပိရာဇာ ဟုတွာပိ ဝိနယပရိယတ္တိကိစ္စံ ကထေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒုဗ္ဗစကပိ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပရိသာပိဿ ဒေဝဒတ္တပရိသာ, ပဏ္ဍိတကပိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကပိဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
ဒွါသတ္တတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗကဗြဟ္မာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿ ဟိ ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ ဓုဝံ သဿတံ အစဝနဓမ္မံ, ဣတော အညံ လောကနိဿရဏံ နိဗ္ဗာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကော ကိရေသ ဗြဟ္မာ ပုဗ္ဗေ ဈာနံ ဘာဝေတွာ ဝေဟပ္ဖလေသု နိဗ္ဗတ္တော, တတ္ထ ပဉ္စကပ္ပသတပရိမာဏံ အာယုံ ခေပေတွာ သုဘကိဏှေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ စတုသဋ္ဌိကပ္ပံ ခေပေတွာ တတော စုတော အဋ္ဌကပ္ပါယုကေသု အာဘဿရေသု နိဗ္ဗတ္တိ, တတြဿ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဟိ နေဝ ဥပရိဗြဟ္မလောကတော စုတိံ, န တတ္ထ ဥပပတ္တိံ အနုဿရိ, တဒုဘယမ္ပိ အပဿန္တော ဧဝံ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှိ။ ဘဂဝါ တဿ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျ, ပသာရိတံ ဝါ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယျ, ဧဝမေဝ ဇေတဝနေ အန္တရဟိတော တသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ ပါတုရဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၈။)အထ ဗြဟ္မာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ ခေါ, မာရိသ, သွာဂတံ မာရိသ, စိရဿံ ခေါ, မာရိသ, ဣမံ ပရိယာယမကာသိ, ယဒိဒံ ဣဓာဂမနာယ။ ဣဒဉှိ မာရိသ, နိစ္စံ ဣဒံ ဓုဝံ ဣဒံ သဿတံ ဣဒံ ကေဝလံ ဣဒံ အစဝနဓမ္မံ, ဣဒဉှိ န စ ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, ဣတော စ ပနညံ ဥတ္တရိ နိဿရဏံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ ဗကံ ဗြဟ္မာနံ ဧတဒဝေါစ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတော ဝတ ဘော ဗကော ဗြဟ္မာ, အဝိဇ္ဇာဂတော ဝတ ဘော ဗကော ဗြဟ္မာ, ယတြ ဟိ နာမ အနိစ္စညေဝ သမာနံ နိစ္စန္တိ ဝက္ခတိ…ပေ… သန္တဉ္စ ပနညံ ဥတ္တရိ နိဿရဏံ, နတ္ထညံ ဥတ္တရိ နိဿရဏန္တိ ဝက္ခတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၅)။ တံ သုတွာ ဗြဟ္မာ ‘‘တွံ ဧဝံ ကထေသိ, တွံ ဧဝံ ကထေသိ, ဣတိ မံ ဧသ အနုယုဉ္ဇန္တော အနုဗန္ဓတီ’’တိ စိန္တေတွာ ယထာ နာမ ဒုဗ္ဗလော စောရော ကတိပယေ ပဟာရေ လဘိတွာ ‘‘ကိံ အဟမေဝ စောရော, အသုကောပိ စောရော အသုကောပိ စောရော’’တိ သဗ္ဗေပိ သဟာယကေ အာစိက္ခတိ, တထေဝ ဘဂဝတော အနုယောဂဘယေန ဘီတော အညေပိ အတ္တနော သဟာယကေ အာစိက္ခန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒွါသတ္တတိ ဂေါတမ ပုညကမ္မာ, ဝသဝတ္တိနော ဇာတိဇရံ အတီတာ၊
အယမန္တိမာ ဝေဒဂူ ဗြဟ္မပတ္တိ, အသ္မာဘိဇပ္ပန္တိ ဇနာ အနေကာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၅)၊
တတ္ထ ဒွါသတ္တတီတိ န ကေဝလံ ဘော ဂေါတမ, အဟမေဝ, အထ ခေါ ဣမသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ မယံ ဒွါသတ္တတိ ဇနာ ပုညကမ္မာ အညေသံ ဥပရိ အတ္ထနော ဝသံ ဝတ္တနေန ဝသဝတ္တိနော ဇာတိဉ္စ ဇရဉ္စ အတီတာ, အယံ နော ဝေဒေဟိ ဂတတ္တာ ဝေဒဂူ, အယံ ဘော ဂေါတမ အန္တိမာ ဗြဟ္မပတ္တိ, ပစ္ဆိမကောဋိပ္ပတ္တိ သေဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိ။ အသ္မာဘိဇပ္ပန္တိ ဇနာ အနေကာတိ အမှေ အညေ ဗဟူ ဇနာ ပဉ္ဇလိကာ ဟုတွာ – ‘‘အယံ ခေါ ဘဝံ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ နမဿန္တိ ပတ္ထေန္တိ ပိဟယန္တိ, ‘‘အဟော ဝတ မယမ္ပိ ဧဝရူပါ ဘဝေယျာမာ’’တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၉။)တဿ ဝစနံ သုတွာ သတ္ထာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပံ ဟိ ဧတံ န ဟိ ဒီဃမာယု, ယံ တွံ ဗက မညသိ ဒီဃမာယုံ၊
သတံ သဟဿာနိ နိရဗ္ဗုဒါနံ, အာယုံ ပဇာနာမိ တဝါဟ ဗြဟ္မေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၅)၊
တတ္ထ သတံ သဟဿာနိ နိရဗ္ဗုဒါနန္တိ နိရဗ္ဗုဒသင်္ခါတာနံ ဂဏနာနံ သတသဟဿာနိ။ ဝဿာနဉှိ ဒသဒသကံ သတံ, ဒသ သတာနံ သဟဿံ, သတံ သဟဿာနံ သတသဟဿံ, သတံ သတသဟဿာနံ ကောဋိ နာမ, သတံ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပကောဋိ နာမ, သတံ ပကောဋိသတသဟဿာနံ ကောဋိပကောဋိ နာမ, သတံ ကောဋိပကောဋိသတသဟဿာနံ ဧကံ နဟုတံ နာမ, သတံ နဟုတသတသဟဿာနံ ဧကံ နိန္နဟုတံ နာမ။ ဆေကော ဂဏကော ဧတ္တကံ ဂဏေတုံ သက္ကောတိ, တတော ပရံ ဂဏနာ နာမ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ဝိသယော။ တတ္ထ သတံ နိန္နဟုတသတသဟဿာနံ ဧကံ အဗ္ဗုဒံ, ဝီသတိ အဗ္ဗုဒါနိ ဧကံ နိရဗ္ဗုဒံ, တေသံ နိရဗ္ဗုဒသတသဟဿာနံ ဧကံ အဟဟံ နာမ, ဧတ္တကံ ဗကဿ ဗြဟ္မုနော တသ္မိံ ဘဝေ အဝသိဋ္ဌံ အာယု, တံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ ဗကော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနန္တဒဿီ ဘဂဝါဟမသ္မိ, ဇာတိဇ္ဇရံ သောကမုပါတိဝတ္တော၊
ကိံ မေ ပုရာဏံ ဝတသီလဝတ္တံ, အာစိက္ခ မေ တံ ယမဟံ ဝိဇည’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၅)၊
တတ္ထ ဘဂဝါတိ ဘဂဝါ တုမှေ ‘‘အာယုံ ပဇာနာမိ တဝါဟ’’န္တိ ဝဒန္တာ ‘‘အဟံ အနန္တဒဿီ ဇာတိဇရဉ္စ သောကဉ္စ ဥပါတိဝတ္တောသ္မီ’’တိ ဝဒထ။ ဝတသီလဝတ္တန္တိ ဝတသမာဒါနဉ္စ သီလဝတ္တဉ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ တုမှေ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ, ဧဝံ သန္တေ ကိံ မယှံ ပုရာဏံ ဝတဉ္စ သီလဝတ္တဉ္စ, အာစိက္ခ မေ တံ, ယမဟံ တယာ အာစိက္ခိတံ ယာထာဝသရသတော ဝိဇာနေယျန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၀။)အထဿ ဘဂဝါ အတီတာနိ ဝတ္ထူနိ အာဟရိတွာ အာစိက္ခန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယံ တွံ အပါယေသိ ဗဟူ မနုဿေ, ပိပါသိတေ ဃမ္မနိ သမ္ပရေတေ၊
တံ တေ ပုရာဏံ ဝတသီလဝတ္တံ, သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါဝ အနုဿရာမိ။
‘‘ယံ ဧဏိကူလသ္မိ ဇနံ ဂဟီတံ, အမောစယီ ဂယှက နီယမာနံ၊
တံ တေ ပုရာဏံ ဝတသီလဝတ္တံ, သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါဝ အနုဿရာမိ။
‘‘ဂင်္ဂါယ သောတသ္မိံ ဂဟီတနာဝံ, လုဒ္ဒေန နာဂေန မနုဿကပ္ပါ၊
အမောစယိ တွံ ဗလသာ ပသယှ, တံ တေ ပုရာဏံ ဝတသီလဝတ္တံ၊
သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါဝ အနုဿရာမိ။
‘‘ကပ္ပေါ စ တေ ဗဒ္ဓစရော အဟောသိံ, သမ္ဗုဒ္ဓိမန္တံ ဝတိနံ အမညံ၊
တံ တေ ပုရာဏံ ဝတသီလဝတ္တံ, သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါဝ အနုဿရာမီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၅)၊
တတ္ထ အပါယေသီတိ ပါယေသိ။ ဃမ္မနိ သမ္ပရေတေတိ ဃမ္မေန သမ္ပရေတေ အတိဝိယ ဖုဋ္ဌေ ဃမ္မကိလန္တေ။ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါဝါတိ ပစ္စူသကာလေ သုပန္တော သုပိနံ ပဿိတွာ တံ သုပိနကံ ဝိယ အနုဿရာမိ။ သော ကိရ ဗကဗြဟ္မာ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ တာပသော ဟုတွာ မရုကန္တာရေ ဝသန္တော ဗဟူနံ ကန္တာရပဋိပန္နာနံ ပါနီယံ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော သတ္ထဝါဟော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ မရုကန္တာရံ ပဋိပဇ္ဇိ။ မနုဿာ ဒိသာ ဝဝတ္ထပေတုံ အသက္ကောန္တာ သတ္တ ဒိဝသာနိ အာဟိဏ္ဍိတွာ ခီဏဒါရုဒကာ နိရာဟာရာ ဥဏှာဘိဘူတာ ‘‘ဣဒါနိ နော ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ သကဋေ ပရိဝတ္တေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၁။)ဂေါဏေ မောစေတွာ ဟေဋ္ဌာသကဋေသု နိပဇ္ဇိံသု။ တဒါ တာပသော အာဝဇ္ဇေန္တော တေ ဒိသွာ ‘‘မယိ ပဿန္တေ မာ နဿိံသူ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဂင်္ဂါသောတံ ဥဗ္ဗတ္တေတွာ သတ္ထဝါဟာဘိမုခံ အကာသိ, အဝိဒူရေ စ ဧကံ ဝနသဏ္ဍံ မာပေသိ။ မနုဿာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ နှတွာ ဂေါဏေ သန္တပ္ပေတွာ ဝနသဏ္ဍတော တိဏံ လာယိတွာ ဒါရူနိ ဂဟေတွာ ဒိသံ သလ္လက္ခေတွာ အရောဂါ ကန္တာရံ အတိက္ကမိံသု, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ဧဏိကူလသ္မိန္တိ ဧဏိယာ နာမ နဒိယာ ကူလေ။ ဂယှက နီယမာနန္တိ ကရမရဂါဟံ ဂဟေတွာ နီယမာနံ။ သော ကိရ တာပသော အပရသ္မိံ ကာလေ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ နိဿာယ နဒီတီရေ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟာသိ။ အထေကသ္မိံ ဒိဝသေ ပဗ္ဗတတော စောရာ ဩတရိတွာ တံ ဂါမံ ပဟရိတွာ မဟာဇနံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗတံ အာရောပေတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ စာရကမနုဿေ ဌပေတွာ ပဗ္ဗတဗိလံ ပဝိသိတွာ အာဟာရံ ပစာပေန္တာ နိသီဒိံသု။ တာပသော ဂေါမဟိံသာဒီနဉ္စေဝ ဒါရကဒါရိကာဒီနဉ္စ မဟန္တံ အဋ္ဋဿရံ သုတွာ ‘‘မယိ ပဿန္တေ မာ နဿိံသူ’’တိ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန အတ္တဘာဝံ ဇဟိတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝုတော ရာဇာ ဟုတွာ ယုဒ္ဓဘေရိံ အာကောဋာပေန္တော တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ စာရကမနုဿာ တံ ဒိသွာ စောရာနံ အာရောစေသုံ။ စောရာ ‘‘ရညာ သဒ္ဓိံ ဝိဂ္ဂဟော နာမ န ယုတ္တော’’တိ သဗ္ဗံ ဂဟိတဂဟိတံ ဘဏ္ဍကံ ဆဍ္ဍေတွာ ဘတ္တံ အဘုဉ္ဇိတွာဝ ပလာယိံသု။ တာပသော တေ သဗ္ဗေ အာနေတွာ သကဂါမေယေဝ ပတိဋ္ဌာပေသိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ဂဟီတနာဝန္တိ နိဂ္ဂဟိတနာဝံ။ လုဒ္ဒေနာတိ ကက္ခဠေန။ မနုဿကပ္ပါတိ မနုဿေ ဝိနာသေတုကာမတာယ။ ဗလသာတိ ဗလေန။ ပသယှာတိ အဘိဘဝိတွာ။ အပရသ္မိံ ကာလေ သော တာပသော ဂင်္ဂါတီရေ ဝိဟာသိ။ တဒါ မနုဿာ ဒွေ တယော နာဝါသံဃာဋေ ဗန္ဓိတွာ သံဃာဋမတ္ထကေ ပုပ္ဖမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ သံဃာဋေ နိသီဒိတွာ ခါဒန္တာ ပိဝန္တာ သမ္ဗန္ဓကုလံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေ ပီတာဝသေသံ သုရံ ဘုတ္တခါဒိတာဝသေသာနိ ဘတ္တမစ္ဆမံသတမ္ဗုလာဒီနိ ဂင်္ဂါယမေဝ ပါတေန္တိ။ ဂင်္ဂေယျော နာဂရာဇာ ‘‘ဣမေ ဥစ္ဆိဋ္ဌကံ မမ ဥပရိ ခိပန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဇနေ ဂဟေတွာ ဂင်္ဂါယ ဩသီဒါပေဿာမီ’’တိ မဟန္တံ ဧကဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ ဥဒကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၂။)ဘိန္ဒိတွာ ဖဏံ ဓာရယမာနော တေသံ အဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တေ နာဂရာဇာနံ ဒိသွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာသဒ္ဒံ ကရိံသု။ တာပသော တေသံ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတွာ နာဂရာဇဿ စ ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မယိ ပဿန္တေ မာ နဿိံသူ’’တိ ခိပ္ပနိသန္တိယာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ခိပ္ပံ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ အတ္တာနံ မာပေတွာ အဂမာသိ။ နာဂရာဇာ တံ ဒိသွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိ။ မနုဿာ သောတ္ထိဘာဝံ ပတွာ အဂမံသု, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ဗဒ္ဓစရောတိ အန္တေဝါသိကော။ သမ္ဗုဒ္ဓိမန္တံ ဝတိနံ အမညန္တိ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော စေဝ ဝတသမ္ပန္နော စ တာပသောတိ တံ မညမာနော။ ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတိ? မဟာဗြဟ္မေ အဟံ အတီတေ တဝ ကေသဝတာပသကာလေ ကပ္ပေါ နာမ အန္တေဝါသိကော ဝေယျာဝစ္စကရော ဟုတွာ တုယှံ နာရဒေန နာမ အမစ္စေန ဗာရာဏသိတော ဟိမဝန္တံ အာနီတဿ ရောဂံ ဝူပသမေသိံ။ အထ နံ နာရဒေါ ဒုတိယဝါရေ အာဂန္တွာ နိရောဂံ ဒိသွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘မနုဿိန္ဒံ ဇဟိတွာန, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ၊
ကထံ နု ဘဂဝါ ကေသိ, ကပ္ပဿ ရမတိ အဿမေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၈၁)၊
တမေနံ တွံ ဧတဒဝေါစ –
‘‘သာဒူနိ ရမဏီယာနိ, သန္တိ ဝက္ခာ မနောရမာ၊
သုဘာသိတာနိ ကပ္ပဿ, နာရဒ ရမယန္တိ မ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၈၂)၊
ဣတိဿ ဘဂဝါ ဣမံ အတ္တနာ အန္တေဝါသိကေန ဟုတွာ ရောဂဿ ဝူပသမိတဘာဝံ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ တဉ္စ ပန ဗြဟ္မုနာ မနုဿလောကေ ကတကမ္မံ သဗ္ဗံ မဟာဗြဟ္မာနံ သလ္လက္ခာပေန္တောဝ ကထေသိ။
သော သတ္ထု ဝစနေန အတ္တနာ ကတကမ္မံ သရိတွာ တထာဂတဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ပဇာနာသိ မမေတမာယုံ, အညမ္ပိ ဇာနာသိ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓေါ၊
တထာ ဟိ တာယံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ ဗြဟ္မလောက’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၃။)တတ္ထ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓေါတိ တထာ ဟိ တွံ ဗုဒ္ဓေါ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ အညာတံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာယေဝ ဟိ တေ ဗုဒ္ဓါ နာမာတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ တာယန္တိ ဗုဒ္ဓတ္တာယေဝ စ ပန တဝ အယံ ဇလိတော သရီရပ္ပဘာနုဘာဝေါ။ ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတီတိ ဣမံ သကလမ္ပိ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသေန္တော တိဋ္ဌတိ။
ဧဝံ သတ္ထာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဂုဏံ ဇာနာပေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သစ္စာနိ ပကာသေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သမ္ပတ္တာနံ ဒသမတ္တာနံ ဗြဟ္မသဟဿာနံ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသု။ ဣတိ ဘဂဝါ ဗဟူနံ ဗြဟ္မာနံ အဝဿယော ဟုတွာ ဗြဟ္မလောကာ ဇေတဝနံ အာဂန္တွာ တတ္ထ ကထိတနိယာမေနေဝ တံ ဓမ္မဒေသနံ ဘိက္ခူနံ ကထေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကေသဝတာပသော ဗကဗြဟ္မာ အဟောသိ, ကပ္ပမာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဗကဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ကုက္ကုဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဂန္ဓာရဝဂ္ဂေါ
ဟိတွာ ဂါမသဟဿာနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဘေသဇ္ဇသန္နိဓိကာရသိက္ခာပဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတံ။ အာယသ္မတာ ဟိ ပိလိန္ဒဝစ္ဆေန အာရာမိကကုလံ မောစေတုံ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တွာ ရညော ပါသာဒေ ဣဒ္ဓိဗလေန သောဝဏ္ဏမယေ ကတေ မနုဿာ ပသီဒိတွာ ထေရဿ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဟိဏိံသု။ သော တာနိ ပရိသာယ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ပရိသာ ပနဿ ဗာဟုလ္လိကာ အဟောသိ, လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ကောဠမ္ဗေပိ ဃဋေပိ ပတ္တတ္ထဝိကာယောပိ ပူရေတွာ ပဋိသာမေသိ။ မနုဿာ ဒိသွာ ‘‘မဟိစ္ဆာ ဣမေ သမဏာ အန္တောကောဋ္ဌာဂါရိကာ’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ သတ္ထာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူန’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၂-၆၂၃) သိက္ခာပဒံ ပညပေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဉ္စသီလမတ္တကံ ရက္ခန္တာပိ လောဏသက္ခရမတ္တကံ ပုနဒိဝသတ္ထာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၄။)နိဒဟန္တေ ဂရဟိံသု, တုမှေ ပန ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒုတိယတတိယဒိဝသတ္ထာယ သန္နိဓိံ ကရောန္တာ အယုတ္တံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဂန္ဓာရရဋ္ဌေ ဗောဓိသတ္တော ဂန္ဓာရရညော ပုတ္တော ဟုတွာ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာယ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ မဇ္ဈိမပဒေသေပိ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ ဝိဒေဟော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တေ ဒွေပိ ရာဇာနော အဒိဋ္ဌသဟာယာ ဟုတွာ အညမညံ ထိရဝိဿာသာ အဟေသုံ။ တဒါ မနုဿာ ဒီဃာယုကာ ဟောန္တိ, တိံသ ဝဿသဟဿာနိ ဇီဝန္တိ။ အထေကဒါ ဂန္ဓာရရာဇာ ပုဏ္ဏမုပေါသထဒိဝသေ သမာဒိန္နသီလော မဟာတလေ ပညတ္တဝရပလ္လင်္ကမဇ္ဈဂတော ဝိဝဋေန သီဟပဉ္ဇရေန ပါစီနလောကဓာတုံ ဩလောကေန္တော အမစ္စာနံ ဓမ္မတ္ထယုတ္တကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဂဂနတလံ အတိလင်္ဃန္တမိဝ ပရိပုဏ္ဏံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ရာဟု အဝတ္ထရိ, စန္ဒပ္ပဘာ အန္တရဓာယိ။ အမစ္စာ စန္ဒာလောကံ အပဿန္တာ စန္ဒဿ ရာဟုနာ ဂဟိတဘာဝံ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ စန္ဒံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ စန္ဒော အာဂန္တုကဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌော နိပ္ပဘော ဇာတော, မယှမ္ပေသ ရာဇပရိဝါရော ဥပက္ကိလေသော, န ခေါ ပန မေတံ ပတိရူပံ, ယာဟံ ရာဟုနာ ဂဟိတစန္ဒော ဝိယ နိပ္ပဘော ဘဝေယျံ, ဝိသုဒ္ဓေ ဂဂနတရေ ဝိရောစန္တံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ကိံ မေ ပရေန ဩဝဒိတေန, ကုလေ စ ဂဏေ စ အလဂ္ဂေါ ဟုတွာ အတ္တာနမေဝ ဩဝဒန္တော ဝိစရိဿာမိ, ဣဒံ မေ ပတိရူပ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ယံ ဣစ္ဆထ, တံ ရာဇာနံ ကရောထာ’’တိ ရဇ္ဇံ အမစ္စာနံ နိယျာဒေသိ။ သော ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနရတိသမပ္ပိတော ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
ဝိဒေဟရာဇာပိ ‘‘သုခံ မေ သဟာယဿာ’’တိ ဝါဏိဇေ ပုစ္ဆိတွာ တဿ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ သုတွာ ‘‘မမ သဟာယေ ပဗ္ဗဇိတေ အဟံ ရဇ္ဇေန ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ သတ္တယောဇနိကေ မိထိလနဂရေ တိယောဇနသတိကေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ သောဠသသု ဂါမသဟဿေသု ပူရိတာနိ ကောဋ္ဌာဂါရာနိ, သောဠသသဟဿာ စ နာဋကိတ္ထိယော ဆဍ္ဍေတွာ ပုတ္တဓီတရော အမနသိကတွာ ဟိမဝန္တပဒေသံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဟုတွာ သမပ္ပဝတ္တဝါသံ ဝသန္တော ဝိစရိ။ တေ ဥဘောပိ သမဝတ္တစာရံ စရန္တာ အပရဘာဂေ သမာဂစ္ဆိံသု, န ပန အညမညံ သဉ္ဇာနိံသု, သမ္မောဒမာနာ ဧကတောဝ သမပ္ပဝတ္တဝါသံ ဝသိံသု။ တဒါ ဝိဒေဟတာပသော ဂန္ဓာရတာပသဿ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၅။)တေသံ ဧကသ္မိံ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မတ္ထယုတ္တကထံ ကထေန္တာနံ ဂဂနတလေ ဝိရောစမာနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ရာဟု အဝတ္ထရိ။ ဝိဒေဟတာပသော ‘‘ကိံ နု ခေါ စန္ဒဿ ပဘာ နဋ္ဌာ’’တိ ဩလောကေတွာ ရာဟုနာ ဂဟိတံ စန္ဒံ ဒိသွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဧသ အာစရိယ, စန္ဒံ အဝတ္ထရိတွာ နိပ္ပဘမကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အန္တေဝါသိက အယံ ရာဟု နာမ စန္ဒဿေကော ဥပက္ကိလေသော, ဝိရောစိတုံ န ဒေတိ, အဟမ္ပိ ရာဟုဂဟိတံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ပရိသုဒ္ဓဿ စန္ဒမဏ္ဍလဿ အာဂန္တုကေန ဥပက္ကိလေသေန နိပ္ပဘံ ဇာတံ, မယှမ္ပိ ဣဒံ ရဇ္ဇံ ဥပက္ကိလေသော, ယာဝ စန္ဒမဏ္ဍလံ ရာဟု ဝိယ ဣဒံ နိပ္ပဘံ န ကရောတိ, တာဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တဒေဝ ရာဟုဂဟိတံ စန္ဒမဏ္ဍလံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မဟာရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတောတိ။ ‘‘အာစရိယ, တွံ ဂန္ဓာရရာဇာ’’တိ? ‘‘အာမ, အဟ’’န္တိ။ ‘‘အာစရိယ, အဟမ္ပိ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလနဂရေ ဝိဒေဟရာဇာ နာမ, နနု မယံ အညမညံ အဒိဋ္ဌသဟာယာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ အာရမ္မဏံ အဟောသီ’’တိ? အဟံ ‘‘တုမှေ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ သုတွာ ‘‘အဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ မဟန္တံ ဂုဏံ အဒ္ဒသာ’’တိ တုမှေယေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတောတိ။ တေ တတော ပဋ္ဌာယ အတိဝိယ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ပဝတ္တဖလဘောဇနာ ဟုတွာ ဝိဟရိံသု။ တတ္ထ ဒီဃရတ္တံ ဝသိတွာ စ ပန လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဟိမဝန္တတော ဩတရိတွာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ သမ္ပာပုဏိံသု။
မနုဿာ တေသံ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ ဘိက္ခံ ဒတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ အရညေ ရတ္တိဒိဝဋ္ဌာနာဒီနိ မာပေတွာ ဝသာပေသုံ။ အန္တရာမဂ္ဂေပိ နေသံ ဘတ္တကိစ္စကရဏတ္ထာယ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေသုံ။ တေ ပစ္စန္တဂါမေ ဘိက္ခံ စရိတွာ တာယ ပဏ္ဏသာလာယ နိသီဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေပိ မနုဿာ တေသံ အာဟာရံ ဒဒမာနာ ဧကဒါ လောဏံ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ ဒေန္တိ, ဧကဒါ ပဏ္ဏပုဋေ ဗန္ဓိတွာ ဒေန္တိ, ဧကဒါ အလောဏကာဟာရမေဝ ဒေန္တိ။ တေ ဧကဒိဝသံ ပဏ္ဏပုဋေ ဗဟုတရံ လောဏံ အဒံသု။ ဝိဒေဟတာပသော လောဏံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဘတ္တကိစ္စကာလေ ပဟောနကံ ဒတွာ အတ္တနောပိ ပမာဏယုတ္တံ ဂဟေတွာ အတိရေကံ ပဏ္ဏပုဋေ ဗန္ဓိတွာ ‘‘အလောဏကဒိဝသေ ဘဝိဿတီ’’တိ တိဏဝဋ္ဋိကအန္တရေ ဌပေသိ။ အထေကဒိဝသံ အလောဏကေ အာဟာရေ လဒ္ဓေ ဝိဒေဟော ဂန္ဓာရဿ ဘိက္ခာဘာဇနံ ဒတွာ တိဏဝဋ္ဋိကအန္တရတော လောဏံ အာဟရိတွာ ‘‘အာစရိယ, လောဏံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဇ္ဇ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၆။)မနုဿေဟိ လောဏံ န ဒိန္နံ, တွံ ကုတော လဘသီ’’တိ? ‘‘အာစရိယ, ပုရိမဒိဝသေ မနုဿာ ဗဟုံ လောဏမဒံသု, အထာဟံ ‘အလောဏကဒိဝသေ ဘဝိဿတီ’တိ အတိရေကံ လောဏံ ဌပေသိ’’န္တိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မောဃပုရိသ, တိယောဇနသတိကံ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အကိဉ္စနဘာဝံ ပတွာ ဣဒါနိ လောဏသက္ခရာယ တဏှံ ဇနေသီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ ဩဝဒန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟိတွာ ဂါမသဟဿာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ သောဠသ၊
ကောဋ္ဌာဂါရာနိ ဖီတာနိ, သန္နိဓိံ ဒါနိ ကုဗ္ဗသီ’’တိ။
တတ္ထ ကောဋ္ဌာဂါရာနီတိ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိရတနကောဋ္ဌာဂါရာနိ စေဝ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရာနိ စ ဓညကောဋ္ဌာဂါရာနိ စ။ ဖီတာနီတိ ပူရာနိ။ သန္နိဓိံ ဒါနိ ကုဗ္ဗသီတိ ဣဒါနိ ‘‘သွေ ဘဝိဿတိ, တတိယဒိဝသေ ဘဝိဿတီ’’တိ လောဏမတ္တံ သန္နိဓိံ ကရောသီတိ။
ဝိဒေဟော ဧဝံ ဂရဟိယမာနော ဂရဟံ အသဟန္တော ပဋိပက္ခော ဟုတွာ ‘‘အာစရိယ, တုမှေ အတ္တနော ဒေါသံ အဒိသွာ မယှမေဝ ဒေါသံ ပဿထ, နနု တုမှေ ‘ကိံ မေ ပရေန ဩဝဒိတေန, အတ္တာနမေဝ ဩဝဒိဿာမီ’တိ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတာ, တုမှေ ဣဒါနိ မံ ကသ္မာ ဩဝဒထာ’’တိ စောဒေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟိတွာ ဂန္ဓာရဝိသယံ, ပဟူတဓနဓာရိယံ၊
ပသာသနတော နိက္ခန္တော, ဣဓ ဒါနိ ပသာသသီ’’တိ။
တတ္ထ ပသာသနတောတိ ဩဝါဒါနုသာသနီဒါနတော။ ဣဓ ဒါနီတိ ဣဒါနိ ဣဓ အရညေ ကသ္မာ မံ ဩဝဒထာတိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မံ ဘဏာမိ ဝေဒေဟ, အဓမ္မော မေ န ရုစ္စတိ၊
ဓမ္မံ မေ ဘဏမာနဿ, န ပါပမုပလိမ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မန္တိ သဘာဝံ, ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ ပသတ္ထံ ကာရဏမေဝ။ အဓမ္မော မေ န ရုစ္စတီတိ အဓမ္မော နာမ အသဘာဝေါ မယှံ ကဒါစိပိ န ရုစ္စတိ။ န ပါပမုပလိမ္ပတီတိ မမ သဘာဝမေဝ ကာရဏမေဝ ဘဏန္တဿ ပါပံ နာမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၇။)ဟဒယေ န လိမ္ပတိ န အလ္လီယတိ။ ဩဝါဒဒါနံ နာမေတံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကဗောဓိသတ္တာနံ ပဝေဏီ။ တေဟိ ဒိန္နောဝါဒံ ဗာလာ န ဂဏှန္တိ, ဩဝါဒဒါယကဿ ပန ပါပံ နာမ နတ္ထိ။
‘‘နိဓီနံဝ ပဝတ္တာရံ, ယံ ပဿေ ဝဇ္ဇဒဿိနံ၊
နိဂ္ဂယှဝါဒိံ မေဓာဝိံ, တာဒိသံ ပဏ္ဍိတံ ဘဇေ၊
တာဒိသံ ဘဇမာနဿ, သေယျော ဟောတိ န ပါပိယော။
‘‘ဩဝဒေယျာနုသာသေယျ, အသဗ္ဘာ စ နိဝါရယေ၊
သတဉှိ သော ပိယော ဟောတိ, အသတံ ဟောတိ အပ္ပိယော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၇၆-၇၇)၊
ဝိဒေဟတာပသော ဗောဓိသတ္တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘အာစရိယ, အတ္ထနိဿိတံ ကထေန္တေနပိ ပရံ ဃဋ္ဋေတွာ ရောသေတွာ ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တွံ မံ ကုဏ္ဌသတ္ထကေန မုဏ္ဍေန္တော ဝိယ အတိဖရုသံ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန, ပရော လဘတိ ရုပ္ပနံ၊
မဟတ္ထိယမ္ပိ စေ ဝါစံ, န တံ ဘာသေယျ ပဏ္ဍိတော’’တိ။
တတ္ထ ယေန ကေနစီတိ ဓမ္မယုတ္တေနာပိ ကာရဏေန။ လဘတိ ရုပ္ပနန္တိ ဃဋ္ဋနံ ဒုဿနံ ကုပ္ပနံ လဘတိယေဝ။ န တံ ဘာသေယျာတိ တသ္မာ တံ ပရပုဂ္ဂလံ ယာယ သော ဝါစာယ ဒုဿတိ, တံ မဟတ္ထိယံ မဟန္တံ အတ္ထနိဿိတမ္ပိ ဝါစံ န ဘာသေယျာတိ အတ္ထော။
အထဿ ဗောဓိသတ္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာမံ ရုပ္ပတု ဝါ မာ ဝါ, ဘုသံဝ ဝိကိရီယတု၊
ဓမ္မံ မေ ဘဏမာနဿ, န ပါပမုပလိမ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ကာမန္တိ ဧကံသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အယုတ္တကာရကော ပုဂ္ဂလော ‘‘အယုတ္တံ တေ ကတ’’န္တိ ဩဝဒိယမာနော ဧကံသေနေဝ ကုဇ္ဈတု ဝါ မာ ဝါ ကုဇ္ဈတု, အထ ဝါ ဘုသမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိကိရီယတု, မယှံ ပန ဓမ္မံ ဘဏန္တဿ ပါပံ နာမ နတ္ထီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘န ဝေါ အဟံ, အာနန္ဒ, တထာ ပရက္ကမိဿာမိ, ယထာ ကုမ္ဘကာရော အာမကေ အာမကမတ္တေ။ နိဂ္ဂယှ နိဂ္ဂယှာဟံ အာနန္ဒ, ဝက္ခာမိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၈။)ယော သာရော သော ဌဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၉၆) ဣမဿ သုဂတောဝါဒဿ အနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဌတွာ ‘‘ယထာ ကုမ္ဘကာရော ဘာဇနေသု ပုနပ္ပုနံ အာကောဋေတွာ အာကောဋေတွာ အာမကံ အဂ္ဂဟေတွာ သုပက္ကမေဝ ဘာဇနံ ဂဏှာတိ, ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဩဝဒိတွာ နိဂ္ဂဏှိတွာ ပက္ကဘာဇနသဒိသော ပုဂ္ဂလော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေတုံ ပုန တံ ဩဝဒန္တော –
‘‘နော စေ အဿ သကာ ဗုဒ္ဓိ, ဝိနယော ဝါ သုသိက္ခိတော၊
ဝနေ အန္ဓမဟိံသောဝ, စရေယျ ဗဟုကော ဇနော။
‘‘ယသ္မာ စ ပနိဓေကစ္စေ, အာစေရမှိ သုသိက္ခိတာ၊
တသ္မာ ဝိနီတဝိနယာ, စရန္တိ သုသမာဟိတာ’’တိ။ – ဣဒံ ဂါထာဒွယမာဟ၊
တဿတ္ထော – သမ္မ ဝေဒေဟ, ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ သစေ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိ ဝါ ပဏ္ဍိတေ ဩဝါဒဒါယကေ နိဿာယ အာစာရပဏ္ဏတ္တိဝိနယော ဝါ သုသိက္ခိတော န ဘဝေယျ, ဧဝံ သန္တေ ယထာ တိဏလတာဒိဂဟနေ ဝနေ အန္ဓမဟိံသော ဂေါစရာဂေါစရံ သာသင်္ကနိရာသင်္ကဉ္စ ဌာနံ အဇာနန္တော စရတိ, တထာ တုမှာဒိသော ဗဟုကော ဇနော စရေယျ။ ယသ္မာ ပန ဣဓ ဧကစ္စေ သကာယ ဗုဒ္ဓိယာ ရဟိတာ သတ္တာ အာစရိယသန္တိကေ အာစာရပဏ္ဏတ္တိသုသိက္ခိတာ, တသ္မာ အာစရိယေဟိ အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပေန ဝိနယေန ဝိနီတတ္တာ ဝိနီတဝိနယာ သုသမာဟိတာ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတွာ စရန္တီတိ။
ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ဣမိနာ ဟိ သတ္တေန ဂိဟိနာ ဟုတွာ အတ္တနော ကုလာနုရူပါ, ပဗ္ဗဇိတေန ပဗ္ဗဇိတာနုရူပါ သိက္ခာ သိက္ခိတဗ္ဗာ။ ဂိဟိနောပိ ဟိ အတ္တနော ကုလာနုရူပေသု ကသိဂေါရက္ခာဒီသု သိက္ခိတာဝ သမ္ပန္နာဇီဝါ ဟုတွာ သုသမာဟိတာ စရန္တိ, ပဗ္ဗဇိတာပိ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပေသု ပါသာဒိကေသု အဘိက္ကန္တပဋိက္ကန္တာဒီသု အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာသု သိက္ခိတာဝ ဝိဂတဝိက္ခေပါ သုသမာဟိတာ စရန္တိ။ လောကသ္မိဉှိ –
‘‘ဗာဟုသစ္စဉ္စ သိပ္ပဉ္စ, ဝိနယော စ သုသိက္ခိတော၊
သုဘာသိတာ စ ယာ ဝါစာ, ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ။ (ခု။ ပါ။ ၅။၅၊ သု။ နိ။ ၂၆၄)၊
တံ သုတွာ ဝေဒေဟတာပသော ‘‘အာစရိယ, ဣတော ပဋ္ဌာယ မံ ဩဝဒထ အနုသာသထ, အဟံ အနဓိဝါသနဇာတိကတာယ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသိံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၉။)တံ မေ ခမထာ’’တိ ဝန္ဒိတွာ မဟာသတ္တံ ခမာပေသိ။ တေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိတွာ ပုန ဟိမဝန္တမေဝ အဂမံသု။ တတြ ဗောဓိသတ္တော ဝေဒေဟတာပသဿ ကသိဏပရိကမ္မံ ကထေသိ။ သော တံ ကတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ ဣတိ တေ ဥဘောပိ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏာ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဝေဒေဟော အာနန္ဒော အဟောသိ, ဂန္ဓာရရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသီ’’န္တိ။
ဂန္ဓာရဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
အတ္တာနံ သင်္ကမံ ကတွာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဉာတတ္ထစရိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဘဒ္ဒသာလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၃ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဉာတကာနံ အတ္ထံ စရတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ဉာတီနံ အတ္ထံ စရိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကပိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပန္နော ထာမဗလူပေတော ပဉ္စဟတ္ထိဗလပရိမာဏော အသီတိသဟဿကပိဂဏပရိဝုတော ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝသတိ။ တတ္ထ ဂင်္ဂါတီရံ နိဿာယ သာခါဝိဋပသမ္ပန္နော သန္ဒစ္ဆာယော ဗဟလပတ္တော ပဗ္ဗတကူဋံ ဝိယ သမုဂ္ဂတော အမ္ဗရုက္ခော အဟောသိ ‘‘နိဂြောဓရုက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တဿ မဓုရာနိ ဖလာနိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓရသာနိ မဟန္တာနိ မဟန္တကုမ္ဘပ္ပမာဏာနိ။ တဿ ဧကိဿာ သာခါယ ဖလာနိ ထလေ ပတန္တိ, ဧကိဿာ သာခါယ ဂင်္ဂါဇလေ, ဒွိန္နံ သာခါနံ ဖလာနိ မဇ္ဈေ ရုက္ခမူလေ ပတန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ကပိဂဏံ အာဒါယ တတ္ထ ဖလာနိ ခါဒန္တော ‘‘ဧကသ္မိံ ကာလေ ဣမဿ ရုက္ခဿ ဥဒကေ ပတိတံ ဖလံ နိဿာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၀။)အမှာကံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဥဒကမတ္ထကေ သာခါယ ဧကဖလမ္ပိ အနဝသေသေတွာ ပုပ္ဖကာလေ ကဠာယမတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ခါဒါပေတိ စေဝ ပါတာပေတိ စ။ ဧဝံ သန္တေပိ အသီတိဝါနရသဟဿေဟိ အဒိဋ္ဌံ ကိပိလ္လိကပုဋပဋိစ္ဆန္နံ ဧကံ ပက္ကဖလံ နဒိယံ ပတိတွာ ဥဒ္ဓဉ္စ အဓော စ ဇာလံ ဗန္ဓာပေတွာ ဥဒကကီဠံ ကီဠန္တဿ ဗာရာဏသိရညော ဥဒ္ဓံဇာလေ လဂ္ဂိ။ ရညော ဒိဝသံ ကီဠိတွာ သာယံ ဂမနသမယေ ကေဝဋ္ဋာ ဇာလံ ဥက္ခိပန္တာ တံ ဒိသွာ ‘‘အသုကဖလံ နာမာ’’တိ အဇာနန္တာ ရညော ဒဿေသုံ။
ရာဇာ ‘‘ကိံဖလံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဇာနာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကေ ဇာနိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ဝနစရကာ, ဒေဝါ’’တိ။ သော ဝနစရကေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ သန္တိကာ ‘‘အမ္ဗပက္က’’န္တိ သုတွာ ဆုရိကာယ ဆိန္ဒိတွာ ပဌမံ ဝနစရကေ ခါဒါပေတွာ ပစ္ဆာ အတ္တနာပိ ခါဒိ, ဣတ္ထာဂါရဿာပိ အမစ္စာနမ္ပိ ဒါပေသိ။ ရညော အမ္ဗပက္ကရသော သကလသရီရံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သော ရသတဏှာယ ဗဇ္ဈိတွာ တဿ ရုက္ခဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ဝနစရကေ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘ဟိမဝန္တပဒေသေ နဒီတီရေ’’တိ ဝုတ္တေ ဗဟူ နာဝါသံဃာဋေ ဗန္ဓာပေတွာ ဝနစရကေဟိ ဒေသိတမဂ္ဂေန ဥဒ္ဓံသောတံ အဂမာသိ။ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဒိဝသာနီ’’တိ ပရိစ္ဆေဒေါ န ကထိတော, အနုပုဗ္ဗေန ပန တံ ဌာနံ ပတွာ ‘‘ဧသော ဒေဝ, ရုက္ခော’’တိ ဝနစရကာ ရညော အာစိက္ခိံသု။ ရာဇာ နာဝံ ဌပေတွာ မဟာဇနပရိဝုတော ပဒသာ တတ္ထ ဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ သယနံ ပညပါပေတွာ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒိတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိပဇ္ဇိ, သဗ္ဗဒိသာသု အာရက္ခံ ဌပေတွာ အဂ္ဂိံ ကရိံသု။
မဟာသတ္တော မနုဿေသု နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တေသု အဍ္ဎရတ္တသမယေ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ အသီတိသဟဿဝါနရာ သာခါယ သာခံ စရန္တာ အမ္ဗာနိ ခါဒန္တိ။ ရာဇာ ပဗုဇ္ဈိတွာ ကပိဂဏံ ဒိသွာ မနုဿေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဓနုဂ္ဂဟေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ယထာ ဧတေ ဖလခါဒကာ ဝါနရာ န ပလာယန္တိ, တထာ တေ ပရိက္ခိပိတွာ ဝိဇ္ဈထ, သွေ အမ္ဗာနိ စေဝ ဝါနရမံသဉ္စ ခါဒိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဓနုဂ္ဂဟာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရုက္ခံ ပရိဝါရေတွာ သရေ သန္နယှိတွာ အဋ္ဌံသု။ တေ ဒိသွာ ဝါနရာ မရဏဘယဘီတာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တာ မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဒေဝ, ‘ပလာယနမက္ကဋေ ဝိဇ္ဈိဿာမာ’တိ ရုက္ခံ ပရိဝါရေတွာ ဓနုဂ္ဂဟာ ဌိတာ, ကိံ ကရောမာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ကမ္ပမာနာ အဋ္ဌံသု။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မာ ဘာယိတ္ထ, အဟံ ဝေါ ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ ဝါနရဂဏံ သမဿာသေတွာ ဥဇုကံ ဥဂ္ဂတသာခံ အာရုယှ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၁။)ဂင်္ဂါဘိမုခံ ဂတသာခံ ဂန္တွာ တဿာ ပရိယန္တတော ပက္ခန္ဒိတွာ ဓနုသတမတ္တံ ဌာနံ အတိက္ကမ္မ ဂင်္ဂါတီရေ ဧကသ္မိံ ဂုမ္ဗမတ္ထကေ ပတိတွာ တတော ဩရုယှ ‘‘မမာဂတဋ္ဌာနံ ဧတ္တကံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာကာသံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧကံ ဝေတ္တလတံ မူလေ ဆိန္ဒိတွာ သောဓေတွာ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ ရုက္ခေ ဗဇ္ဈိဿတိ, ဧတ္တကံ အာကာသဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမာနိ ဒွေ ဌာနာနိ ဝဝတ္ထပေတွာ အတ္တနော ကဋိယံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနံ န သလ္လက္ခေသိ။
သော တံ လတံ အာဒါယ ဧကံ ကောဋိံ ဂင်္ဂါတီရေ ပတိဋ္ဌိတရုက္ခေ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ အတ္တနော ကဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဝါတစ္ဆိန္နဝလာဟကော ဝိယ ဝေဂေန ဓနုသတမတ္တံ ဌာနံ လင်္ဃိတွာ ကဋိယံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနဿ အသလ္လက္ခိတတ္တာ ရုက္ခံ ပါပုဏိတုံ အသက္ကောန္တော ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ အမ္ဗသာခံ ဒဠှံ ဂဏှိတွာ ဝါနရဂဏဿ သညမဒါသိ ‘‘သီဃံ မမ ပိဋ္ဌိံ မဒ္ဒမာနာ ဝေတ္တလတာယ သောတ္ထိဂမနံ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ အသီတိသဟဿဝါနရာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ တထာ အဂမံသု။ တဒါ ဒေဝဒတ္တောပိ မက္ကဋော ဟုတွာ တေသံ အဗ္ဘန္တရေ ဟောတိ။ သော ‘‘အယံ မေ ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌိံ ပဿိတုံ ကာလော’’တိ ဥစ္စံ သာခံ အာရုယှ ဝေဂံ ဇနေတွာ တဿ ပိဋ္ဌိယံ ပတိ။ မဟာသတ္တဿ ဟဒယံ ဘိဇ္ဇိ, ဗလဝဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သောပိ တံ ဝေဒနာပ္ပတ္တံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ မဟာသတ္တော ဧကကောဝ အဟောသိ။ ရာဇာ အနိဒ္ဒါယန္တော ဝါနရေဟိ စ မဟာသတ္တေန စ ကတကိရိယံ သဗ္ဗံ ဒိသွာ ‘‘အယံ တိရစ္ဆာနော ဟုတွာ အတ္တနော ဇီဝိတံ အဂဏေတွာ ပရိသာယ သောတ္ထိဘာဝမေဝ အကာသီ’’တိ စိန္တေန္တော နိပဇ္ဇိ။
သော ပဘာတာယ ရတ္တိယာ မဟာသတ္တဿ တုဿိတွာ ‘‘န ယုတ္တံ ဣမံ ကပိရာဇာနံ နာသေတုံ, ဥပါယေန နံ ဩတာရေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ အန္တောဂင်္ဂါယ နာဝါသံဃာဋံ ဌပေတွာ တတ္ထ အဋ္ဋကံ ဗန္ဓာပေတွာ သဏိကံ မဟာသတ္တံ ဩတာရာပေတွာ ပိဋ္ဌိယံ ကာသာဝဝတ္ထံ ပတ္ထရာပေတွာ ဂင်္ဂေါဒကေန နှာပေတွာ ဖာဏိတောဒကံ ပါယေတွာ ပရိသုဒ္ဓသရီရံ သဟဿပါကတေလေန အဗ္ဘဉ္ဇာပေတွာ သယနပိဋ္ဌေ ဧဠကစမ္မံ သန္ထရာပေတွာ သဏိကံ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ အတ္တနာ နီစေ အာသနေ နိသီဒိတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အတ္တာနံ သင်္ကမံ ကတွာ, ယော သောတ္ထိံ သမတာရယိ၊
ကိံ တွံ တေသံ ကိမေ တုယှံ, ဟောန္တိ ဧတေ မဟာကပီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၂။)တဿတ္ထော – အမ္ဘော မဟာကပိ, ယော တွံ အတ္တာနံ သင်္ကမံ ကတွာ တုလံ အာရောပေတွာ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ဣမေ ဝါနရေ သောတ္ထိံ သမတာရယိ, ခေမေန သန္တာရေသိ၊ ကိံ တွံ တေသံ ဟောသိ, ကိမေ တုယှံ ဝါ ကိံသု ဧတေ ဟောန္တီတိ?
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ရာဇာနံ ဩဝဒန္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ရာဇာဟံ ဣဿရော တေသံ, ယူထဿ ပရိဟာရကော၊
တေသံ သောကပရေတာနံ, ဘီတာနံ တေ အရိန္ဒမ။
‘‘ဥလ္လင်္ဃယိတွာ အတ္တာနံ, ဝိဿဋ္ဌဓနုနော သတံ၊
တတော အပရပါဒေသု, ဒဠှံ ဗန္ဓံ လတာဂုဏံ။
‘‘ဆိန္နဗ္ဘမိဝ ဝါတေန, နုဏ္ဏော ရုက္ခံ ဥပါဂမိံ၊
သောဟံ အပ္ပဘဝံ တတ္ထ, သာခံ ဟတ္ထေဟိ အဂ္ဂဟိံ။
‘‘တံ မံ ဝိယာယတံ သန္တံ, သာခါယ စ လတာယ စ၊
သမနုက္ကမန္တာ ပါဒေဟိ, သောတ္ထိံ သာခါမိဂါ ဂတာ။
‘‘တံ မံ န တပတေ ဗန္ဓော, မတော မေ န တပေဿတိ၊
သုခမာဟရိတံ တေသံ, ယေသံ ရဇ္ဇမကာရယိံ။
‘‘ဧသာ တေ ဥပမာ ရာဇ, တံ သုဏောဟိ အရိန္ဒမ၊
ရညာ ရဋ္ဌဿ ယောဂ္ဂဿ, ဗလဿ နိဂမဿ စ၊
သဗ္ဗေသံ သုခမေဋ္ဌဗ္ဗံ, ခတ္တိယေန ပဇာနတာ’’တိ။
တတ္ထ တေသန္တိ တေသံ အသီတိသဟဿာနံ ဝါနရာနံ။ ဘီတာနံ တေတိ တဝ ဝိဇ္ဈနတ္ထာယ အာဏာပေတွာ ဌိတဿ ဘီတာနံ။ အရိန္ဒမာတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ ရာဇာ ဟိ စောရာဒီနံ အရီနံ ဒမနတော ‘‘အရိန္ဒမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဿဋ္ဌဓနုနော သတန္တိ အနာရောပိတဓနုသတပ္ပမာဏံ ဌာနံ အတ္တာနံ အာကာသေ ဥလ္လင်္ဃယိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတော ဣမမှာ ရုက္ခာ လင်္ဃယိတွာ ဂတဋ္ဌာနတော။ အပရပါဒေသူတိ ပစ္ဆာပါဒေသု။ ဣဒံ ကဋိဘာဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗောဓိသတ္တော ဟိ ကဋိဘာဂေ တံ လတာဂုဏံ ဒဠှံ ဗန္ဓိတွာ ပစ္ဆိမပါဒေဟိ ဘူမိယံ အက္ကမိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝါတဝေဂေန အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၃။)နုဏ္ဏော ရုက္ခံ ဥပါဂမိန္တိ ဝါတစ္ဆိန္နံ အဗ္ဘမိဝ အတ္တနော ဝေဂဇနိတေန ဝါတေန နုဏ္ဏော။ ယထာ ဝါတစ္ဆိန္နဗ္ဘံ ဝါတေန, ဧဝံ အတ္တနော ဝေဂေန နုဏ္ဏော ဟုတွာ ဣမံ အမ္ဗရုက္ခံ ဥပါဂမိံ။ အပ္ပဘဝန္တိ သော အဟံ တတ္ထ အာကာသပ္ပဒေသေ ရုက္ခံ ပါပုဏိတုံ အပ္ပဟောန္တော တဿ ရုက္ခဿ သာခံ ဟတ္ထေဟိ အဂ္ဂဟေသိန္တိ အတ္ထော။
ဝိယာယတန္တိ ရုက္ခသာခါယ စ ဝေတ္တလတာယ စ ဝီဏာယ ဘမရတန္တိ ဝိယ ဝိတတံ အာကဍ္ဎိတသရီရံ။ သမနုက္ကမန္တာတိ မယာ အနုညာတာ မံ ဝန္ဒိတွာ ပါဒေဟိ အနုက္ကမန္တာ နိရန္တရမေဝ အက္ကမန္တာ သောတ္ထိံ ဂတာ။ တံ မံ န တပတေ ဗန္ဓောတိ တံ မံ နာပိ သော ဝလ္လိယာ ဗန္ဓော တပတိ, နာပိ ဣဒါနိ မရဏံ တပေဿတိ။ ကိံကာရဏာ? သုခမာဟရိတံ တေသန္တိ ယသ္မာ ယေသံ အဟံ ရဇ္ဇမကာရယိံ, တေသံ မယာ သုခမာဟရိတံ။ ဧတေ ဟိ ‘‘မဟာရာဇ, အယံ နော ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ ဟရိတွာ သုခံ အာဟရိဿတီ’’တိ မံ ရာဇာနံ အကံသု။ အဟမ္ပိ ‘‘တုမှာကံ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ ဟရိဿာမိ’’စ္စေဝ ဧတေသံ ရာဇာ ဇာတော။ တံ အဇ္ဇ မယာ ဧတေသံ မရဏဒုက္ခံ ဟရိတွာ ဇီဝိတသုခံ အာဟဋံ, တေန မံ နာပိ ဗန္ဓော တပတိ, န မရဏဝဓော တပေဿတိ။
ဧသာ တေ ဥပမာတိ ဧသာ တေ မဟာရာဇ, မယာ ကတကိရိယာယ ဥပမာ။ တံ သုဏောဟီတိ တသ္မာ ဣမာယ ဥပမာယ သံသန္ဒေတွာ အတ္တနော ဒိယျမာနံ ဩဝါဒံ သုဏာဟိ။ ရညာ ရဋ္ဌဿာတိ မဟာရာဇ, ရညာ နာမ ဥစ္ဆုယန္တေ ဥစ္ဆုံ ဝိယ ရဋ္ဌံ အပီဠေတွာ စတုဗ္ဗိဓံ အဂတိဂမနံ ပဟာယ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဏှန္တေန ဒသသု ရာဇဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ မယာ ဝိယ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ‘‘ကိန္တိမေ ရဋ္ဌဝါသိနော ဝိဂတဘယာ ဂိမှကာလေ ဝိဝဋဒွါရေ ဉာတီဟိ စ ပရိဝါရကေဟိ စ ပရိဝါရိတာ ဥရေ ပုတ္တေ နစ္စေန္တာ သီတေန ဝါတေန ဗီဇိယမာနာ ယထာရုစိ အတ္တနော အတ္တနော သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ ကာယိကစေတသိကသုခသမင်္ဂိနော ဘဝေယျု’’န္တိ သကလရဋ္ဌဿ စ ရထသကဋာဒိယုတ္တဝါဟနဿ ယောဂ္ဂဿ စ ပတ္တိသင်္ခါတဿ ဗလဿ စ နိဂမဇနပဒသင်္ခါတဿ နိဂမဿ စ သဗ္ဗေသံ သုခမေဝ ဧသိတဗ္ဗံ ဂဝေသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ခတ္တိယေန ပဇာနတာတိ ခေတ္တာနံ အဓိပတိဘာဝေန ‘‘ခတ္တိယော’’တိ လဒ္ဓနာမေန ပန ဧတေန အဝသေသသတ္တေ အတိက္ကမ္မ ပဇာနတာ ဉာဏသမ္ပန္နေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၄။)ဧဝံ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ဩဝဒန္တော အနုသာသန္တောဝ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမဿ ကပိရာဇဿ ရာဇူနံ ဝိယ သရီရကိစ္စံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ဣတ္ထာဂါရမ္ပိ အာဏာပေသိ ‘‘တုမှေ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ဒဏ္ဍဒီပိကဟတ္ထာ ကပိရာဇာနံ ပရိဝါရေတွာ အာဠာဟနံ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ အမစ္စာ ဒါရူနံ သကဋသတမတ္တေန စိတကံ ကရိတွာ ရာဇူနံ ကရဏနိယာမေနေဝ မဟာသတ္တဿ သရီရကိစ္စံ ကတွာ သီသကပါလံ ဂဟေတွာ ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ အာဠာဟနေ စေတိယံ ကာရေတွာ ဒီပေ ဇာလာပေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ သီသကပါလံ သုဝဏ္ဏခစိတံ ကာရေတွာ ကုန္တဂ္ဂေ ဌပေတွာ ပုရတော ကတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေန္တော ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ အန္တောရာဇဒွါရေ ဌပေတွာ သကလနဂရံ သဇ္ဇာပေတွာ သတ္တာဟံ ဓာတုပူဇံ ကာရေသိ။ အထ နံ ဓာတုံ ဂဟေတွာ စေတိယံ ကာရေတွာ ယာဝဇီဝံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဒုဋ္ဌကပိ ဒေဝဒတ္တော, ပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, ကပိရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာကပိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
֍ * [၄၀၈] ၃။ ကုမ္ဘကာရဇာတကဝဏ္ဏနာ
အမ္ဗာဟမဒ္ဒံ ဝနမန္တရသ္မိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိလေသနိဂ္ဂဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပါနီယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၁။၅၉ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ပန သာဝတ္ထိယံ ပဉ္စသတာ သဟာယကာ ပဗ္ဗဇိတွာ အန္တောကောဋိသန္ထာရေ ဝသမာနာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ ကာမဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိံသု။ သတ္ထာ အတ္တနော သာဝကေ ရတ္တိယာ တယော ဝါရေ, ဒိဝသဿ တယော ဝါရေတိ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆ ဝါရေ ဩလောကေန္တော ကိကီ အဏ္ဍံ ဝိယ, စမရီ ဝါလဓိံ ဝိယ, မာတာ ပိယပုတ္တံ ဝိယ, ဧကစက္ခုကော ပုရိသော စက္ခုံ ဝိယ ရက္ခတိ, တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဥပ္ပန္နကိလေသံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သော တံ ဒိဝသံ အဍ္ဎရတ္တသမယေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၅။)ဇေတဝနံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝိတက္ကသမုဒါစာရံ ဉတွာ ‘‘ဣမေသံ ဘိက္ခူနံ အဗ္ဘန္တရေ အယံ ကိလေသော ဝဍ္ဎန္တော အရဟတ္တဿ ဟေတုံ ဘိန္ဒိဿတိ, ဣဒါနေဝ နေသံ ကိလေသံ နိဂ္ဂဏှိတွာ အရဟတ္တံ ဒဿာမီ’’တိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အာနန္ဒ, အန္တောကောဋိသန္ထာရေ ဝသနကဘိက္ခူ သဗ္ဗေ သန္နိပါတေဟီ’’တိ သန္နိပါတာပေတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အန္တောပဝတ္တကိလေသာနံ ဝသေ ဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ကိလေသော ဟိ ဝဍ္ဎမာနော ပစ္စာမိတ္တော ဝိယ မဟာဝိနာသံ ပါပေတိ, ဘိက္ခုနာ နာမ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကိလေသံ နိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အပ္ပမတ္တကံ အာရမ္မဏံ ဒိသွာ အဗ္ဘန္တရေ ပဝတ္တကိလေသံ နိဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေသု’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗာရာဏသိနဂရဿ ဒွါရဂါမေ ကုမ္ဘကာရကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ ဧကံ ပုတ္တဉ္စ ဓီတရဉ္စ လဘိတွာ ကုမ္ဘကာရကမ္မံ နိဿာယ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေသိ။ တဒါ ကလိင်္ဂရဋ္ဌေ ဒန္တပုရနဂရေ ကရဏ္ဍကော နာမ ရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော ဥယျာနဒွါရေ ဖလဘာရဘရိတံ မဓုရဖလံ အမ္ဗရုက္ခံ ဒိသွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတောယေဝ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဧကံ အမ္ဗပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ မင်္ဂလသိလာယ နိသိန္နော ဒါတဗ္ဗယုတ္တကာနံ ဒတွာ အမ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိ။ ‘‘ရညာ ဂဟိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သေသေဟိ နာမ ဂဟေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ အမစ္စာပိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာဒယောပိ အမ္ဗာနိ ပါတေတွာ ခါဒိံသု။ ပစ္ဆာ အာဂတာ ရုက္ခံ အာရုယှ မုဂ္ဂရေဟိ ပေါထေတွာ ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂသာခံ ကတွာ အာမကဖလမ္ပိ အသေသေတွာ ခါဒိံသု။
ရာဇာ ဒိဝသံ ဥယျာနေ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေ အလင်္ကတဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရေ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တော တံ ရုက္ခံ ဒိသွာ ဟတ္ထိတော ဩတရိတွာ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ ရုက္ခံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ပါတောဝ ပဿန္တာနံ အတိတ္တိကရော ဖလဘာရဘရိတော သောဘမာနော အဋ္ဌာသိ, ဣဒါနိ ဂဟိတဖလော ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂေါ အသောဘမာနော ဌိတော’’တိ စိန္တေတွာ ပုန အညတော ဩလောကေန္တော အပရံ နိပ္ဖလံ အမ္ဗရုက္ခံ ဒိသွာ ‘‘ဧသ ရုက္ခော အတ္တနော နိပ္ဖလဘာဝေန မုဏ္ဍမဏိပဗ္ဗတော ဝိယ သောဘမာနော ဌိတော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၆။)အယံ ပန သဖလဘာဝေန ဣမံ ဗျသနံ ပတ္တော, ဣဒံ အဂါရမဇ္ဈမ္ပိ ဖလိတရုက္ခသဒိသံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ နိပ္ဖလရုက္ခသဒိသာ, သဓနဿေဝ ဘယံ အတ္ထိ, နိဒ္ဓနဿ ဘယံ နတ္ထိ, မယာပိ နိပ္ဖလရုက္ခေန ဝိယ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဖလရုက္ခံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ရုက္ခမူလေ ဌိတကောဝ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘ဝိဒ္ဓံသိတာ ဒါနိ မေ မာတုကုစ္ဆိကုဋိကာ, ဆိန္နာ တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိ, သောဓိတာ သံသာရဥက္ကာရဘူမိ, သောသိတော မယာ အဿုသမုဒ္ဒေါ, ဘိန္နော အဋ္ဌိပါကာရော, နတ္ထိ မေ ပုန ပဋိသန္ဓီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတောဝ အဋ္ဌာသိ။
အထ နံ အမစ္စာ အာဟံသု ‘‘အတိဗဟုံ ဌိတတ္ထ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘န မယံ မဟာရာဇာနော, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ မယ’’န္တိ။ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ တုမှာဒိသာ န ဟောန္တိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အထ ကီဒိသာ ဟောန္တီ’’တိ? ‘‘ဩရောပိတကေသမဿုကာသာဝဝတ္ထပဋိစ္ဆန္နာ ကုလေ ဝါ ဂဏေ ဝါ အလဂ္ဂါ ဝါတစ္ဆိန္နဝလာဟကရာဟုမုတ္တစန္ဒမဏ္ဍလပဋိဘာဂါ ဟိမဝန္တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ဝသန္တိ, ဧဝရူပါ ဒေဝ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ သီသံ ပရာမသိ, တာဝဒေဝဿ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ, သမဏလိင်္ဂံ ပါတုရဟောသိ။
‘‘တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ, ဝါသိ သူစိ စ ဗန္ဓနံ၊
ပရိဿာဝနေန အဋ္ဌေတေ, ယုတ္တယောဂဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ –
ဧဝံ ဝုတ္တာ သမဏပရိက္ခာရာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါဝ အဟေသုံ။ သော အာကာသေ ဌတွာ မဟာဇနဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ အနိလပထေန ဥတ္တရဟိမဝန္တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ အဂမာသိ။
ဂန္ဓာရရဋ္ဌေပိ တက္ကသိလနဂရေ နဂ္ဂဇိ နာမ ရာဇာ ဥပရိပါသာဒေ ပလ္လင်္ကမဇ္ဈဂတော ဧကံ ဣတ္ထိံ ဧကေကဟတ္ထေ ဧကေကံ မဏိဝလယံ ပိဠန္ဓိတွာ အဝိဒူရေ နိသီဒိတွာ ဂန္ဓံ ပိသမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဧတာနိ ဝလယာနိ ဧကေကဘာဝေန န ဃဋ္ဋေန္တိ န ဝိရဝန္တီ’’တိ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ အထ သာ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော ဝလယံ ဝါမဟတ္ထေယေဝ ပိဠန္ဓိတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန ဂန္ဓံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပိသိတုံ အာရဘိ, ဝါမဟတ္ထေ ဝလယံ ဒုတိယံ အာဂမ္မ ဃဋ္ဋိယမာနံ သဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ တာနိ ဒွေ ဝလယာနိ အညမညံ ဃဋ္ဋေန္တာနိ ဝိရဝန္တာနိ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣဒံ ဝလယံ ဧကေကကာလေ န ဃဋ္ဋေသိ, ဒုတိယံ အာဂမ္မ ဃဋ္ဋေတိ, သဒ္ဒံ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ဣမေ သတ္တာပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၇။)ဧကေကာ န ဃဋ္ဋေန္တိ န ဝိဝဒန္တိ, ဒွေ တယော ဟုတွာ အညမညံ ဃဋ္ဋေန္တိ, ကလဟံ ကရောန္တိ။ အဟံ ပန ကသ္မီရဂန္ဓာရေသု ဒွီသု ရဇ္ဇေသု ရဋ္ဌဝါသိနော ဝိစာရေမိ, မယာပိ ဧကဝလယသဒိသေန ဟုတွာ ပရံ အဝိစာရေတွာ အတ္တာနမေဝ ဝိစာရေန္တေန ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သံဃဋ္ဋနဝလယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ယထာနိသိန္နောဝ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလနဂရေ နိမိ နာမ ရာဇာ ဘုတ္တပါတရာသော အမစ္စဂဏပရိဝုတော ဝိဝဋသီဟပဉ္ဇရေန အန္တရဝီထိံ ပေက္ခမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထေကော သေနော သူနာပဏတော မံသပေသိံ ဂဟေတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တမေနံ ဣတော စိတော စ ဂိဇ္ဈာဒယော သကုဏာ သမ္ပရိဝါရေတွာ အာဟာရဟေတု တုဏ္ဍေန ဝိဇ္ဈန္တာ ပက္ခေဟိ ပဟရန္တာ ပါဒေဟိ မဒ္ဒန္တာ အဂမံသု။ သော အတ္တနော ဝဓံ အသဟမာနော တံ မံသံ ဆဍ္ဍေသိ။ အညော ဂဏှိ, သကုဏာ ဣမံ မုဉ္စိတွာ တံ အနုဗန္ဓိံသု။ တေနပိ ဝိဿဋ္ဌံ အညော အဂ္ဂဟေသိ, တမ္ပိ တထေဝ ဝိဟေဌေသုံ။ ရာဇာ တေ သကုဏေ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ယော ယော မံသပေသိံ ဂဏှိ, တဿ တဿေဝ ဒုက္ခံ, ယော ယော တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, တဿ တဿေဝ သုခံ, ဣမေပိ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ယော ယော ဂဏှာတိ, တဿ တဿေဝ ဒုက္ခံ, ဣတရဿ သုခံ, ဣမေ ဟိ ဗဟူနံ သာဓာရဏာ, မယှံ ခေါ ပန သောဠသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ, မယာ ဝိဿဋ္ဌမံသပိဏ္ဍေန ဝိယ သေနေန ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဟာယ သုခိတေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ယောနိသော မနသိ ကရောန္တော ယထာဌိတောဝ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
ဥတ္တရပဉ္စာလရဋ္ဌေ ကပိလနဂရေ ဒုမ္မုခေါ နာမ ရာဇာ ဘုတ္တပါတရာသော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော အမစ္စဂဏပရိဝုတော ဝိဝဋသီဟပဉ္ဇရေ ရာဇင်္ဂဏံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဂေါပါလကာ ဝဇဒွါရံ ဝိဝရိံသု, ဥသဘာ ဝဇတော နိက္ခမိတွာ ကိလေသဝသေန ဧကံ ဂါဝိံ အနုဗန္ဓိံသု။ တတ္ထေကော တိခိဏသိင်္ဂေါ မဟာဥသဘော အညံ ဥသဘံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ကိလေသမစ္ဆေရာဘိဘူတော တိခိဏေန သိင်္ဂေန အန္တရသတ္ထိမှိ ပဟရိ။ တဿ ပဟာရမုခေန အန္တာနိ နိက္ခမိံသု, သော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိ။ ရာဇာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၈။)တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ သတ္တာ တိရစ္ဆာနဂတေ အာဒိံ ကတွာ ကိလေသဝသေန ဒုက္ခံ ပါပုဏန္တိ, အယံ ဥသဘော ကိလေသံ နိဿာယ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော, အညေပိ သတ္တာ ကိလေသေဟေဝ ကမ္ပန္တိ, မယာ ဣမေသံ သတ္တာနံ ကမ္ပနကိလေသေ ပဟာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ဌိတကောဝ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အထေကဒိဝသံ စတ္တာရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘိက္ခာစာရဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရာ နိက္ခမ္မ အနောတတ္တဒဟေ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနာ မနောသိလာတလေ ဌတွာ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏဝလာဟကေ မဒ္ဒမာနာ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိနဂရဒွါရဂါမကဿ အဝိဒူရေ ဩတရိတွာ ဧကသ္မိံ ဖာသုကဋ္ဌာနေ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဒွါရဂါမံ ပဝိသိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂေဟဒွါရံ သမ္ပာပုဏိံသု။ ဗောဓိသတ္တော တေ ဒိသွာ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ သံဃတ္ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အတိဝိယ သောဘတိ, ဝိပ္ပသန္နာနိ ဝေါ ဣန္ဒြိယာနိ, ပရိသုဒ္ဓေါ ဆဝိဝဏ္ဏော, ကိံ နု ခေါ အာရမ္မဏံ ဒိသွာ တုမှေ ဣမံ ဘိက္ခာစရိယပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ယထာ စ သံဃတ္ထေရံ, ဧဝံ သေသေပိ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ စတ္တာရောပိ ဇနာ ‘‘အဟံ အသုကနဂရေ အသုကရဋ္ဌေ အသုကရာဇာ နာမ ဟုတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနော အတ္တနော အဘိနိက္ခမနဝတ္ထူနိ ကထေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဧကေကံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘အမ္ဗာဟမဒ္ဒံ ဝနမန္တရသ္မိံ, နိလောဘာသံ ဖလိတံ သံဝိရူဠှံ၊
တမဒ္ဒသံ ဖလဟေတု ဝိဘဂ္ဂံ, တံ ဒိသွာ ဘိက္ခာစရိယံ စရာမိ။
‘‘သေလံ သုမဋ္ဌံ နရဝီရနိဋ္ဌိတံ, နာရီ ယုဂံ ဓာရယိ အပ္ပသဒ္ဒံ၊
ဒုတိယဉ္စ အာဂမ္မ အဟောသိ သဒ္ဒေါ, တံ ဒိသွာ ဘိက္ခာစရိယံ စရာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၉။)‘‘ဒိဇာ ဒိဇံ ကုဏပမာဟရန္တံ, ဧကံ သမာနံ ဗဟုကာ သမေစ္စ၊
အာဟာရဟေတူ ပရိပါတယိံသု, တံ ဒိသွာ ဘိက္ခာစရိယံ စရာမိ။
‘‘ဥသဘာဟမဒ္ဒံ ယူထဿ မဇ္ဈေ, စလက္ကကုံ ဝဏ္ဏဗလူပပန္နံ၊
တမဒ္ဒသံ ကာမဟေတု ဝိတုန္နံ, တံ ဒိသွာ ဘိက္ခာစရိယံ စရာမီ’’တိ။
တတ္ထ အမ္ဗာဟမဒ္ဒန္တိ အမ္ဗရုက္ခံ အဟံ အဒ္ဒသံ။ ဝနမန္တရသ္မိန္တိ ဝနအန္တရေ, အမ္ဗဝနမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ သံဝိရူဠှန္တိ သုဝဍ္ဎိတံ။ တမဒ္ဒသန္တိ တံ ဥယျာနတော နိက္ခန္တော ဖလဟေတု ဝိဘဂ္ဂံ ပုန အဒ္ဒသံ။ တံ ဒိသွာတိ တံ ဖလဟေတု ဝိဘဂ္ဂံ ဒိသွာ ပဋိလဒ္ဓသံဝေဂေါ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဣမံ ဘိက္ခာစရိယပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတောသ္မိ, တသ္မာ ဘိက္ခာစရိယံ စရာမီတိ။ ဣဒံ သော ဖလဟေတု ဝိဘဂ္ဂံ အမ္ဗရုက္ခံ ဒဿနတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ စိတ္တာစာရံ ကထေသိ။ သေသာနံ ဝိဿဇ္ဇနေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေတ္ထ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – သေလန္တိ မဏိဝလယံ။ နရဝီရနိဋ္ဌိတန္တိ ဝီရနရေဟိ နိဋ္ဌိတံ, ပဏ္ဍိတပုရိသေဟိ ကတန္တိ အတ္ထော။ ယုဂန္တိ ဧကေကသ္မိံ ဧကေကံ ကတွာ ဧကံ ဝလယယုဂဠံ။ ဒိဇာ ဒိဇန္တိ ဂဟိတမံသပိဏ္ဍံ ဒိဇံ အဝသေသဒိဇာ။ ကုဏပမာဟရန္တန္တိ မံသပိဏ္ဍံ အာဒါယ အာဟရန္တံ။ သမေစ္စာတိ သမာဂန္တွာ သန္နိပတိတွာ။ ပရိပါတယိံသူတိ ကောဋ္ဋေန္တာ အနုဗန္ဓိံသု။ ဥသဘာဟမဒ္ဒန္တိ ဥသဘံ အဟံ အဒ္ဒသံ။ စလက္ကကုန္တိ စလက္ကကုဓံ။
ဗောဓိသတ္တော ဧကေကံ ဂါထံ သုတွာ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, တုမှာကမေဝ တံ အာရမ္မဏံ အနုရူပ’’န္တိ ဧကေကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ထုတိံ အကာသိ။ တဉ္စ ပန စတူဟိ ဇနေဟိ ဒေသိတံ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဃရာဝါသေ အနပေက္ခော ဟုတွာ ပက္ကန္တေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု ဘုတ္တပါတရာသော သုခနိသိန္နော ဘရိယံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧတေ စတ္တာရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အကိဉ္စနာ အပလိဗောဓာ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခေန ဝီတိနာမေန္တိ, အဟံ ပန ဘတိယာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေမိ, ကိံ မေ ဃရာဝါသေန, တွံ ပုတ္တကေ သင်္ဂဏှန္တီ ဂေဟေ ဝသာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၀။)‘‘ကရဏ္ဍကော ကလိင်္ဂါနံ, ဂန္ဓာရာနဉ္စ နဂ္ဂဇိ၊
နိမိရာဇာ ဝိဒေဟာနံ, ပဉ္စာလာနဉ္စ ဒုမ္မုခေါ၊
ဧတေ ရဋ္ဌာနိ ဟိတွာန, ပဗ္ဗဇိံသု အကိဉ္စနာ။
‘‘သဗ္ဗေပိမေ ဒေဝသမာ သမာဂတာ, အဂ္ဂီ ယထာ ပဇ္ဇလိတော တထေဝိမေ၊
အဟမ္ပိ ဧကော စရိဿာမိ ဘဂ္ဂဝိ, ဟိတွာန ကာမာနိ ယထောဓိကာနီ’’တိ။
တာသံ အတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, ဧသ သံဃတ္ထေရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဒန္တပုရေ နာမ နဂရေ ကရဏ္ဍကော နာမ ကလိင်္ဂါနံ ဇနပဒဿ ရာဇာ, ဒုတိယော တက္ကသိလနဂရေ နဂ္ဂဇိ နာမ ဂန္ဓာရာနံ ဇနပဒဿ ရာဇာ, တတိယော မိထိလနဂရေ နိမိ နာမ ဝိဒေဟာနံ ဇနပဒဿ ရာဇာ, စတုတ္ထော ကပိလနဂရေ ဒုမ္မုခေါ နာမ ဥတ္တရပဉ္စာလာနံ ဇနပဒဿ ရာဇာ, ဧတေ ဧဝရူပါနိ ရဋ္ဌာနိ ဟိတွာ အကိဉ္စနာ ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ သဗ္ဗေပိမေတိ ဣမေ ပန သဗ္ဗေပိ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေဟိ ပုရိမပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သမာနာ ဧကတော သမာဂတာ။ အဂ္ဂီ ယထာတိ ယထာ ဟိ အဂ္ဂိ ပဇ္ဇလိတော ဩဘာသတိ။ တထေဝိမေတိ ဣမေပိ တထေဝ သီလာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဂုဏေဟိ ဩဘာသန္တိ။ ယထာ ဧတေ, တထာ အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧကော စရိဿာမီတိ အတ္ထော။ ဘဂ္ဂဝီတိ ဘရိယံ အာလပတိ။ ဟိတွာန ကာမာနီတိ ရူပါဒယော ဝတ္ထုကာမေ ဟိတွာ။ ယထောဓိကာနီတိ အတ္တနော ဩဓိဝသေန ဌိတာနိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ရူပါဒိဩဓိဝသေန ယထာဌိတေ ကာမေ ပဟာယ အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧကော စရိဿာမီတိ။ ‘‘ယတောဓိကာနီ’’တိပိ ပါဌော, တဿတ္ထော – ယတော ဥပရတော ဩဓိ ဧတေသန္တိ ယတောဓိကာနိ, ဥပရတကောဋ္ဌာသာနိ။ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ စိန္တိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ကိလေသကာမာနံ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဥပရတော နာမ ဟောတိ နိရုဒ္ဓေါ, တဿ ဝတ္ထုဘူတော ကာမကောဋ္ဌာသောပိ ဥပရတောဝ ဟောတီတိ။
သာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘မယှမ္ပိ ခေါ သာမိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မကထံ သုတကာလတော ပဋ္ဌာယ အဂါရေ စိတ္တံ န သဏ္ဌာတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၁။)‘‘အယမေဝ ကာလော န ဟိ အညော အတ္ထိ, အနုသာသိတာ မေ န ဘဝေယျ ပစ္ဆာ၊
အဟမ္ပိ ဧကာ စရိဿာမိ ဘဂ္ဂဝ, သကုဏီဝ မုတ္တာ ပုရိသဿ ဟတ္ထာ’’တိ။
တတ္ထ အနုသာသိတာ မေ န ဘဝေယျ ပစ္ဆာတိ အနုသာသကော ဩဝါဒကော န ဘဝေယျ ဒုလ္လဘတ္တာ ဩဝါဒကာနံ, တသ္မာ အယမေဝ ပဗ္ဗဇိတုံ ကာလော, န ဟိ အညော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ သကုဏီဝ မုတ္တာတိ ယထာ သာကုဏိကေန ဂဟေတွာ သကုဏပစ္ဆိယံ ခိတ္တာသု သကုဏီသု တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တာ ဧကာ သကုဏီ အနိလပထံ လင်္ဃယိတွာ ယထာရုစိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဧကိကာဝ စရေယျ, တထာ အဟမ္ပိ တဝ ဟတ္ထတော မုတ္တာ ဧကိကာ စရိဿာမီတိ သယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ ဟုတွာ ဧဝမာဟ။
ဗောဓိသတ္တော တဿာ ကထံ သုတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သာ ပန ဗောဓိသတ္တံ ဝဉ္စေတွာ ပုရေတရံ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ ‘‘သာမိ, ပါနီယတိတ္ထံ ဂမိဿာမိ, ဒါရကေ ဩလောကေဟီ’’တိ ဃဋံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တီ ဝိယ ပလာယိတွာ နဂရသာမန္တေ တာပသာနံ သန္တိကေ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿာ အနာဂမနံ ဉတွာ သယံ ဒါရကေ ပေါသေသိ။ အပရဘာဂေ တေသု ထောကံ ဝဍ္ဎိတွာ အတ္တနော အယာနယဇာနနသမတ္ထတံ သမ္ပတ္တေသု တေသံ ဝီမံသနတ္ထံ ဧကဒိဝသံ ဘတ္တံ ပစန္တော ထောကံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ ပစိ, ဧကဒိဝသံ ထောကံ ကိလိန္နံ, ဧကဒိဝသံ သုပက္ကံ, ဧကဒိဝသံ အတိကိလိန္နံ, ဧကဒိဝသံ အလောဏကံ, ဧကဒိဝသံ အတိလောဏကံ။ ဒါရကာ ‘‘တာတ, အဇ္ဇ ဘတ္တံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ, အဇ္ဇ ကိလိန္နံ, အဇ္ဇ သုပက္ကံ, အဇ္ဇ အတိကိလိန္နံ, အဇ္ဇ အလောဏကံ, အဇ္ဇ အတိလောဏက’’န္တိ အာဟံသု။ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အာမ, တာတာ’’တိ ဝတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ ဒါရကာ ဣဒါနိ အာမပက္ကလောဏိကအတိလောဏိကာနိ ဇာနန္တိ, အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဇီဝိတုံ သက္ခိဿန္တိ, မယာ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ တေ ဒါရကေ ဉာတကာနံ ဒတွာ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ‘‘အမ္မတာတာ, ဣမေ ဒါရကေ သာဓုကံ ပေါသေထာ’’တိ ဝတွာ သော ဉာတကာနံ ပရိဒေဝန္တာနညေဝ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ နဂရဿ သာမန္တေယေဝ ဝသိ။
အထ နံ ဧကဒိဝသံ ဗာရာဏသိယံ ဘိက္ခာယ စရန္တံ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အယျ, ဒါရကာ တေ နာသိတာ မညေ’’တိ အာဟ။ မဟာသတ္တော ‘‘နာဟံ ဒါရကေ နာသေမိ, တေသံ အတ္တနော အယာနယဇာနနကာလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၂။)ပဗ္ဗဇိတောမှိ, တွံ တေသံ အစိန္တေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘိရမာ’’တိ ဝတွာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘အာမံ ပက္ကဉ္စ ဇာနန္တိ, အထော လောဏံ အလောဏကံ၊
တမဟံ ဒိသွာန ပဗ္ဗဇိံ, စရေဝ တွံ စရာမဟ’’န္တိ။
တတ္ထ တမဟန္တိ တံ အဟံ ဒါရကာနံ ကိရိယံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတော။ စရေဝ တွံ စရာမဟန္တိ တွမ္ပိ ဘိက္ခာစရိယမေဝ စရ, အဟမ္ပိ ဘိက္ခာစရိယမေဝ စရိဿာမီတိ။
ဣတိ သော ပရိဗ္ဗာဇိကံ ဩဝဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ သာပိ ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ယထာရုစိတံ ဌာနံ ဂတာ။ ဌပေတွာ ကိရ တံ ဒိဝသံ န တေ ပုန အညမညံ အဒ္ဒသံသု။ ဗောဓိသတ္တော စ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ တေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တဒါ ဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, ပုတ္တော ရာဟုလကုမာရော, ပရိဗ္ဗာဇိကာ ရာဟုလမာတာ, ပရိဗ္ဗာဇကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကုမ္ဘကာရဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၄၀၉] ၄။ ဒဠှဓမ္မဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဟံ စေ ဒဠှဓမ္မဿာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကောသမ္ဗိံ နိဿာယ ဃောသိတာရာမေ ဝိဟရန္တော ဥဒေနဿ ရညော ဘဒ္ဒဝတိကံ ဟတ္ထိနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဿာ ပန ဟတ္ထိနိယာ လဒ္ဓဝိဓာနဉ္စ ဥဒေနဿ ရာဇဝံသော စ မာတင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧကဒိဝသံ ပန သာ ဟတ္ထိနီ နဂရာ နိက္ခမန္တီ ဘဂဝန္တံ ပါတောဝ အရိယဂဏပရိဝုတံ အနောမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ တထာဂတဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဘဂဝါ သဗ္ဗညု သဗ္ဗလောကနိတ္ထရဏ ဥဒေနော ဝံသရာဇာ မံ တရုဏကာလေ ကမ္မံ နိတ္ထရိတုံ သမတ္ထကာလေ ‘ဣမံ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတဉ္စ ရဇ္ဇဉ္စ ဒေဝီ စ လဒ္ဓါ’တိ ပိယာယိတွာ မဟန္တံ ပရိဟာရံ အဒါသိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၃။)ဌိတဋ္ဌာနံ ဂန္ဓေန ပရိဘဏ္ဍံ ကာရေတွာ မတ္ထကေ သုဝဏ္ဏတာရကခစိတဝိတာနံ ဗန္ဓာပေတွာ သမန္တာ စိတြသာဏိံ ပရိက္ခိပါပေတွာ ဂန္ဓတေလေန ဒီပံ ဇာလာပေတွာ ဓူမတဋ္ဋကံ ဌပါပေတွာ ကရီသဆဍ္ဍနဋ္ဌာနေ သုဝဏ္ဏကဋာဟံ ပတိဋ္ဌပါပေတွာ မံ စိတ္တတ္ထရဏပိဋ္ဌေ ဌပေသိ, ရာဇာရဟဉ္စ မေ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဒါပေသိ။ ဣဒါနိ ပန မေ မဟလ္လကကာလေ ကမ္မံ နိတ္ထရိတုံ အသမတ္ထကာလေ သဗ္ဗံ တံ ပရိဟာရံ အစ္ဆိန္ဒိ, အနာထာ နိပ္ပစ္စယာ ဟုတွာ အရညေ ကေတကာနိ ခါဒန္တီ ဇီဝါမိ, အညံ မယှံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, ဥဒေနံ မမ ဂုဏံ သလ္လက္ခာပေတွာ ပေါရာဏကပရိဟာရံ မေ ပဋိပါကတိကံ ကာရေထ ဘဂဝါ’’တိ ပရိဒေဝမာနာ တထာဂတံ ယာစိ။
သတ္ထာ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, အဟံ တေ ရညော ကထေတွာ ယသံ ပဋိပါကတိကံ ကာရေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ရညော နိဝေသနဒွါရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ တထာဂတံ အန္တောနိဝေသနံ ပဝေသေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘မဟာရာဇ, ဘဒ္ဒဝတိကာ ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဇာနာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဥပကာရကာနံ ယသံ ဒတွာ မဟလ္လကကာလေ ဂဟေတုံ နာမ န ဝဋ္ဋတိ, ကတညုနာ ကတဝေဒိနာ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘဒ္ဒဝတိကာ ဣဒါနိ မဟလ္လိကာ ဇရာဇိဏ္ဏာ အနာထာ ဟုတွာ အရညေ ကေတကာနိ ခါဒန္တီ ဇီဝတိ, တံ ဇိဏ္ဏကာလေ အနာထံ ကာတုံ တုမှာကံ အယုတ္တ’’န္တိ ဘဒ္ဒဝတိကာယ ဂုဏံ ကထေတွာ ‘‘သဗ္ဗံ ပေါရာဏကပရိဟာရံ ပဋိပါကတိကံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ ‘‘တထာဂတေန ကိရ ဘဒ္ဒဝတိကာယ ဂုဏံ ကထေတွာ ပေါရာဏကယသော ပဋိပါကတိကော ကာရိတော’’တိ သကလနဂရံ ပတ္ထရိ, ဘိက္ခုသံဃေပိ သာ ပဝတ္တိ ပါကဋာ ဇာတာ။ အထ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, သတ္ထာရာ ကိရ ဘဒ္ဒဝတိကာယ ဂုဏံ ကထေတွာ ပေါရာဏကယသော ပဋိပါကတိကော ကာရိတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော ဧတိဿာ ဂုဏံ ကထေတွာ နဋ္ဌယသံ ပဋိပါကတိကံ ကာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဒဠှဓမ္မော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော အမစ္စကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တံ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၄။)သော တဿ သန္တိကာ မဟန္တံ ယသံ လဘိတွာ အမစ္စရတနဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ တဒါ တဿ ရညော ဧကာ ဩဋ္ဌိဗျာဓိ ဟတ္ထိနီ ထာမဗလသမ္ပန္နာ မဟဗ္ဗလာ အဟောသိ။ သာ ဧကဒိဝသံ ယောဇနသတံ ဂစ္ဆတိ, ရညော ဒူတေယျဟရဏကိစ္စံ ကရောတိ, သင်္ဂါမေ ယုဒ္ဓံ ကတွာ သတ္တု မဒ္ဒနံ ကရောတိ။ ရာဇာ ‘‘အယံ မေ ဗဟူပကာရာ’’တိ တဿာ သဗ္ဗာလင်္ကာရံ ဒတွာ ဥဒေနေန ဘဒ္ဒဝတိကာယ ဒိန္နသဒိသံ သဗ္ဗံ ပရိဟာရံ ဒါပေသိ။ အထဿာ ဇိဏ္ဏဒုဗ္ဗလကာလေ ရာဇာ သဗ္ဗံ ယသံ ဂဏှိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ အနာထာ ဟုတွာ အရညေ တိဏပဏ္ဏာနိ ခါဒန္တီ ဇီဝတိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇကုလေ ဘာဇနေသု အပ္ပဟောန္တေသု ရာဇာ ကုမ္ဘကာရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဘာဇနာနိ ကိရ နပ္ပဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂေါမယာဟရဏယာနကေ ယောဇေတုံ ဂေါဏေ န လဘာမိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘အမှာကံ ဩဋ္ဌိဗျာဓိ ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္တနော ဓမ္မတာယ စရတိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ တံ ယောဇေတွာ ဂေါမယံ အာဟရာ’’တိ တံ ကုမ္ဘကာရဿ အဒါသိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ တထာ အကာသိ။
အထေကဒိဝသံ သာ နဂရာ နိက္ခမမာနာ နဂရံ ပဝိသန္တံ ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ တဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ပရိဒေဝမာနာ ‘‘သာမိ, ရာဇာ မံ ‘တရုဏကာလေ ဗဟူပကာရာ’တိ သလ္လက္ခေတွာ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ ဣဒါနိ မဟလ္လကကာလေ သဗ္ဗံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ မယိ စိတ္တမ္ပိ န ကရောတိ, အဟံ ပန အနာထာ အရညေ တိဏပဏ္ဏာနိ ခါဒန္တီ ဇီဝါမိ, ဧဝံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ မံ ဣဒါနိ ယာနကေ ယောဇေတုံ ကုမ္ဘကာရဿ အဒါသိ, ဌပေတွာ တုမှေ အညံ မယှံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, မယာ ရညော ကတူပကာရံ တုမှေ ဇာနာထ, သာဓု ဣဒါနိ မေ နဋ္ဌံ ယသံ ပဋိပါကတိကံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟံ စေ ဒဠှဓမ္မဿ, ဝဟန္တီ နာဘိရာဓယိံ၊
ဓရန္တီ ဥရသိ သလ္လံ, ယုဒ္ဓေ ဝိက္ကန္တစာရိနီ။
‘‘နူန ရာဇာ န ဇာနာတိ, မမ ဝိက္ကမပေါရိသံ၊
သင်္ဂါမေ သုကတန္တာနိ, ဒူတဝိပ္ပဟိတာနိ စ။
‘‘သာ နူနာဟံ မရိဿာမိ, အဗန္ဓု အပရာယိနီ၊
တဒါ ဟိ ကုမ္ဘကာရဿ, ဒိန္နာ ဆကဏဟာရိကာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၅။)တတ္ထ ဝဟန္တီတိ ဒူတေယျဟရဏံ သင်္ဂါမေ ဗလကောဋ္ဌကဘိန္ဒနံ တံ တံ ကိစ္စံ ဝဟန္တီ နိတ္ထရန္တီ။ ဓရန္တီ ဥရသိ သလ္လန္တိ ဥရသ္မိံ ဗဒ္ဓံ ကဏ္ဍံ ဝါ အသိံ ဝါ သတ္တိံ ဝါ ယုဒ္ဓကာလေ သတ္တူနံ ဥပရိ အဘိဟရန္တီ။ ဝိက္ကန္တစာရိနီတိ ဝိက္ကမံ ပရက္ကမံ ကတွာ ပရဗလဝိဇယေန ယုဒ္ဓေ ဝိက္ကန္တဂါမိနီ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ သာမိ, အဟံ ဣမာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တီ ရညော ဒဠှဓမ္မဿ စိတ္တံ နာရာဓယိံ န ပရိတောသေသိံ, ကော ဒါနိ အညော တဿ စိတ္တံ အာရာဓယိဿတီတိ။
မမ ဝိက္ကမပေါရိသန္တိ မယာ ကတံ ပုရိသပရက္ကမံ။ သုကတန္တာနီတိ သုကတာနိ။ ယထာ ဟိ ကမ္မာနေဝ ကမ္မန္တာနိ, ဝနာနေဝ ဝနန္တာနိ, ဧဝမိဓ သုကတာနေဝ ‘‘သုကတန္တာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဒူတဝိပ္ပဟိတာနိ စာတိ ဂလေ ပဏ္ဏံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘အသုကရညော နာမ ဒေဟီ’’တိ ပဟိတာယ မယာ ဧကဒိဝသေနေဝ ယောဇနသတံ ဂန္တွာ ကတာနိ ဒူတပေသနာနိ စ။ နူန ရာဇာ န ဇာနာတီတိ နူန တုမှာကံ ဧသ ရာဇာ ဧတာနိ မယာ ကတာနိ ကိစ္စာနိ န ဇာနာတိ။ အပရာယိနီတိ အပ္ပတိဋ္ဌာ အပ္ပဋိသရဏာ။ တဒါ ဟီတိ တထာ ဟိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဒိန္နာတိ အဟံ ရညာ ဆကဏဟာရိကာ ကတွာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒိန္နာတိ။
ဗောဓိသတ္တော တဿာ ကထံ သုတွာ ‘‘တွံ မာ သောစိ, အဟံ ရညော ကထေတွာ တဝ ယသံ ပဋိပါကတိကံ ကရိဿာမီ’’တိ တံ သမဿာသေတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ဘုတ္တပါတရာသော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, နနု တုမှာကံ အသုကာ နာမ ဩဋ္ဌိဗျာဓိ အသုကဋ္ဌာနေ စ အသုကဋ္ဌာနေ စ ဥရေ သလ္လံ ဗန္ဓိတွာ သင်္ဂါမံ နိတ္ထရိ, အသုကဒိဝသံ နာမ ဂီဝါယ ပဏ္ဏံ ဗန္ဓိတွာ ပေသိတာ ယောဇနသတံ အဂမာသိ, တုမှေပိဿာ မဟန္တံ ယသံ အဒတ္ထ, သာ ဣဒါနိ ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တမဟံ ကုမ္ဘကာရဿ ဂေါမယဟရဏတ္ထာယ အဒါသိ’’န္တိ။ အထ နံ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယုတ္တံ ခေါ, မဟာရာဇ, တုမှာကံ တံ ကုမ္ဘကာရဿ ယာနကေ ယောဇနတ္ထာယ ဒါတု’’န္တိ ဝတွာ ရညော ဩဝါဒဝသေန စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယာဝတာသီသတီ ပေါသော, တာဝဒေဝ ပဝီဏတိ၊
အတ္ထာပါယေ ဇဟန္တိ နံ, ဩဋ္ဌိဗျာဓိံဝ ခတ္တိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၆။)‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကတကလျာဏော, ကတတ္ထော နာဝဗုဇ္ဈတိ၊
အတ္ထာ တဿ ပလုဇ္ဇန္တိ, ယေ ဟောန္တိ အဘိပတ္ထိတာ။
‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကတကလျာဏော, ကတတ္ထော မနုဗုဇ္ဈတိ၊
အတ္ထာ တဿ ပဝဍ္ဎန္တိ, ယေ ဟောန္တိ အဘိပတ္ထိကာ။
‘‘တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒန္တေ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
သဗ္ဗေ ကတညုနော ဟောထ, စိရံ သဂ္ဂမှိ ဌဿထာ’’တိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ အတ္ထော – ဣဓေကစ္စော အညာဏဇာတိကော ပေါသော ယာဝတာသီသတီ, ယာဝ ‘‘ဣဒံ နာမ မေ အယံ ကာတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ပစ္စာသီသတိ, တာဝဒေဝ တံ ပုရိသံ ပဝီဏတိ ဘဇတိ သေဝတိ, တဿ ပန အတ္ထာပါယေ ဝဍ္ဎိယာ အပဂမနေ ပရိဟီနကာလေ တံ နာနာကိစ္စေသု ပတ္ထိတံ ပေါသံ ဧကစ္စေ ဗာလာ ဣမံ ဩဋ္ဌိဗျာဓိံ အယံ ခတ္တိယော ဝိယ ဇဟန္တိ။
ကတကလျာဏောတိ ပရေန အတ္တနော ကတကလျာဏကမ္မော။ ကတတ္ထောတိ နိပ္ဖါဒိတကိစ္စော။ နာဝဗုဇ္ဈတီတိ ပစ္ဆာပိ တံ ပရေန ကတံ ဥပကာရံ တဿ ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ အသမတ္ထကာလေ န သရတိ, အတ္တနာ ဒိန္နမ္ပိ ယသံ ပုန ဂဏှာတိ။ ပလုဇ္ဇန္တီတိ ဘိဇ္ဇန္တိ နဿန္တိ။ ယေ ဟောန္တိ အဘိပတ္ထိတာတိ ယေ ကေစိ အတ္ထာ ဣစ္ဆိတာ နာမ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေ နဿန္တီတိ ဒီပေတိ။ မိတ္တဒုဗ္ဘိပုဂ္ဂလဿ ဟိ ပတ္ထိတပတ္ထိတံ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တဗီဇံ ဝိယ နဿတိ။ ကတတ္ထော မနုဗုဇ္ဈတီတိ ကတတ္ထော အနုဗုဇ္ဈတိ, မ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိဝသေန ဂဟိတော။ တံ ဝေါ ဝဒါမီတိ တေန ကာရဏေန တုမှေ ဝဒါမိ။ ဌဿထာတိ ကတညုနော ဟုတွာ စိရကာလံ သဂ္ဂမှိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တာ ပတိဋ္ဌဟိဿထ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ သန္နိပတိတာနံ သဗ္ဗေသံ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ဩဋ္ဌိဗျာဓိယာ ယသံ ပဋိပါကတိကံ အကာသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ စ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဩဋ္ဌိဗျာဓိ ဘဒ္ဒဝတိကာ အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, အမစ္စော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒဠှဓမ္မဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၇။)֍ * [၄၁၀] ၅။ သောမဒတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယော မံ ပုရေ ပစ္စုဍ္ဍေတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ မဟလ္လကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရေကံ သာမဏေရံ ပဗ္ဗာဇေသိ, သာမဏေရော တဿ ဥပကာရကော ဟုတွာ တထာရူပေန ရောဂေန ကာလမကာသိ။ မဟလ္လကော တသ္မိံ ကာလကတေ ရောဒန္တော ပရိဒေဝန္တော ဝိစရတိ။ တံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, အသုကမဟလ္လကော သာမဏေရဿ ကာလကိရိယာယ ရောဒန္တော ပရိဒေဝန္တော ဝိစရတိ, မရဏဿတိကမ္မဋ္ဌာနရဟိတော မညေ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ ဣမသ္မိံ မတေ ရောဒိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကတ္တံ ကာရေသိ။ အထေကော ကာသိဂါမဝါသီ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ဝနမူလဖလာဖလေဟိ ယာပေန္တော ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဧကဒိဝသံ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတော ဧကံ ဟတ္ထိဆာပံ ဒိသွာ အတ္တနော အဿမံ အာနေတွာ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သောမဒတ္တောတိဿ နာမံ ကတွာ တိဏပဏ္ဏာနိ ခါဒါပေန္တော ပဋိဇဂ္ဂိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော မဟာသရီရော ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ ဗဟုံ ဘောဇနံ ဂဟေတွာ အဇီရကေန ဒုဗ္ဗလော အဟောသိ။ တာပသော တံ အဿမပဒေ ကတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတော, တသ္မိံ အနာဂတေယေဝ ဟတ္ထိပေါတကော ကာလမကာသိ။ တာပသော ဖလာဖလံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု မေ ပုတ္တော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောတိ, အဇ္ဇ န ဒိဿတိ, ကဟံ နု ခေါ ဂတော’’တိ ပရိဒေဝန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော မံ ပုရေ ပစ္စုဍ္ဍေတိ, အရညေ ဒူရမာယတော၊
သော န ဒိဿတိ မာတင်္ဂေါ, သောမဒတ္တော ကုဟိံ ဂတော’’တိ။
တတ္ထ ပုရေတိ ဣတော ပုရေ။ ပစ္စုဍ္ဍေတီတိ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆတိ။ အရညေ ဒူရန္တိ ဣမသ္မိံ နိမ္မနုဿေ အရညေ မံ ဒူရံ ပစ္စုဍ္ဍေတိ။ အာယတောတိ အာယာမသမ္ပန္နော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၈။)ဧဝံ ပရိဒေဝမာနော အာဂန္တွာ တံ စင်္ကမနကောဋိယံ ပတိတံ ဒိသွာ ဂလေ ဂဟေတွာ ပရိဒေဝမာနော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အယံ ဝါ သော မတော သေတိ, အလ္လသိင်္ဂံဝ ဝစ္ဆိတော၊
ဘူမျာ နိပတိတော သေတိ, အမရာ ဝတ ကုဉ္ဇရော’’တိ။
တတ္ထ အယံ ဝါတိ ဝိဘာဝနတ္ထေ ဝါ-သဒ္ဒေါ။ အယမေဝ သော, န အညောတိ တံ ဝိဘာဝေန္တော ဧဝမာဟ။ အလ္လသိင်္ဂန္တိ မာလုဝလတာယ အဂ္ဂပဝါလံ။ ဝစ္ဆိတောတိ ဆိန္နော, ဂိမှကာလေ မဇ္ဈနှိကသမယေ တတ္တဝါလိကာပုလိနေ နခေန ဆိန္ဒိတွာ ပါတိတော မာလုဝလတာယ အင်္ကုရော ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘူမျာတိ ဘူမိယံ။ အမရာ ဝတာတိ မတော ဝတ, ‘‘အမရီ’’တိပိ ပါဌော။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော လောကံ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ တာပသော ပုတ္တဒါရံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော, ဣဒါနိ ဟတ္ထိပေါတကေ ပုတ္တသညံ ကတွာ ပရိဒေဝတိ, သံဝေဇေတွာ နံ သတိံ ပဋိလဘာပေဿာမီ’’တိ တဿ အဿမပဒံ အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌိတောဝ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနဂါရိယုပေတဿ, ဝိပ္ပမုတ္တဿ တေ သတော၊
သမဏဿ န တံ သာဓု, ယံ ပေတမနုသောစသီ’’တိ။
အထဿ ဝစနံ သုတွာ တာပသော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သံဝါသေန ဟဝေ သက္က, မနုဿဿ မိဂဿ ဝါ၊
ဟဒယေ ဇာယတေ ပေမံ, တံ န သက္ကာ အသောစိတု’’န္တိ။
တတ္ထ မိဂဿ ဝါတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သဗ္ဗေပိ တိရစ္ဆာနာ ‘‘မိဂါ’’တိ ဝုတ္တာ။ တန္တိ ပိယာယိတံ သတ္တံ။
အထ နံ ဩဝဒန္တော သက္ကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မတံ မရိဿံ ရောဒန္တိ, ယေ ရုဒန္တိ လပန္တိ စ၊
တသ္မာ တွံ ဣသိ မာ ရောဒိ, ရောဒိတံ မောဃမာဟု သန္တော။
‘‘ကန္ဒိတေန ဟဝေ ဗြဟ္မေ, မတော ပေတော သမုဋ္ဌဟေ၊
သဗ္ဗေ သင်္ဂမ္မ ရောဒါမ, အညမညဿ ဉာတကေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆၉။)တတ္ထ ယေ ရုဒန္တိ လပန္တိ စာတိ ဗြဟ္မေ ယေ သတ္တာ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ စ, သဗ္ဗေ တေ မတံ, ယော စ မရိဿတိ, တံ ရောဒန္တိ, တေသံယေဝ ဧဝံ ရောဒန္တာနံ အဿုသုက္ခနကာလော နတ္ထိ, တသ္မာ တွံ ဣသိ မာ ရောဒိ။ ကိံကာရဏာ? ရောဒိတံ မောဃမာဟု သန္တော, ပဏ္ဍိတာ ဟိ ‘‘ရောဒိတံ နိပ္ဖလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မတော ပေတောတိ ယဒိ ဧသ ပေတောတိ သင်္ချံ ဂတော မတော ရောဒိတေန သမုဋ္ဌဟေယျ, ဧဝံ သန္တေ သဗ္ဗေပိ မယံ သမာဂန္တွာ အညမညဿ ဉာတကေ ရောဒါမ, ကိံ နိက္ကမ္မာ အစ္ဆာမာတိ။
တာပသော သက္ကဿ ဝစနံ သုတွာ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ဝိဂတသောကော အဿူနိ ပုဉ္ဆိတွာ သက္ကဿ ထုတိဝသေန သေသဂါထာ အာဟ –
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ, ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ, ယမာသိ ဟဒယဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သောဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ, ဝီတသောကော အနာဝိလော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန ဝါသဝါ’’တိ။
တာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ ဧဝံ သက္ကော တာပသဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဟတ္ထိပေါတကော သာမဏေရော အဟောသိ, တာပသော မဟလ္လကော, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သောမဒတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ကာဠာနိ ကေသာနိ ပုရေ အဟေသုန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိဉှိ သမယေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိတွာ ဒသဗလဿ နိက္ခမနံ ဝဏ္ဏယိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၀။)ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ဒါနိ အနေကာနိ ကပ္ပကောဋိသတသဟဿာနိ ပူရိတပါရမိနာ မဟာဘိနိက္ခမနံ, ပုဗ္ဗေပါဟံ တိယောဇနသတိကေ ကာသိရဋ္ဌေ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပုရောဟိတဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ဇာတဒိဝသေယေဝ ဗာရာဏသိရညောပိ ပုတ္တော ဇာယိ။ တေသံ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ မဟာသတ္တဿ သုသီမကုမာရောတိ နာမံ အကံသု, ရာဇပုတ္တဿ ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရောတိ။ ဗာရာဏသိရာဇာ ‘‘ပုတ္တေန မေ သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသေ ဇာတော’’တိ ဗောဓိသတ္တံ အာဏာပေတွာ ဓာတိယော ဒတွာ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝဍ္ဎေသိ။ တေ ဥဘောပိ ဝယပ္ပတ္တာ အဘိရူပါ ဒေဝကုမာရဝဏ္ဏိနော ဟုတွာ တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စာဂမိံသု။ ရာဇပုတ္တော ဥပရာဇာ ဟုတွာ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ခါဒန္တော ပိဝန္တော နိသီဒန္တော သယန္တော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ပတွာ မဟာသတ္တဿ မဟန္တံ ယသံ ဒတွာ ပုရောဟိတဋ္ဌာနေ တံ ဌပေတွာ ဧကဒိဝသံ နဂရံ သဇ္ဇာပေတွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိယ အလင်္ကတော အလင်္ကတဧရာဝဏပဋိဘာဂဿ မတ္တဝရဝါရဏဿ ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပစ္ဆာသနေ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေ နိသီဒါပေတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ အကာသိ။ မာတာပိဿ ‘‘ပုတ္တံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ သီဟပဉ္ဇရေ ဌတွာ တဿ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အာဂစ္ဆန္တဿ ပစ္ဆတော နိသိန္နံ ပုရောဟိတံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ သယနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဣမံ အလဘန္တီ ဧတ္ထေဝ မရိဿာမီ’’တိ အာဟာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ နိပဇ္ဇိ။
ရာဇာ မာတရံ အပဿန္တော ‘‘ကုဟိံ မေ မာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ အမ္မ, အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သာ လဇ္ဇာယ န ကထေသိ။ သော ဂန္တွာ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ အတ္တနော အဂ္ဂမဟေသိံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ အမ္မာယ အဖာသုကံ ဇာနာဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သာ ဂန္တွာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇန္တီ ပုစ္ဆိ, ဣတ္ထိယော နာမ ဣတ္ထီနံ ရဟဿံ န နိဂုဟန္တိ, သာ တဿာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဣတရာပိ တံ သုတွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ဟောတု, ဂစ္ဆ နံ သမဿာသေဟိ, ပုရောဟိတံ ရာဇာနံ ကတွာ တဿ တံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ အာဂန္တွာ တံ သမဿာသေသိ။ ရာဇာပိ ပုရောဟိတံ ပက္ကောသာပေတွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘သမ္မ, မာတု မေ ဇီဝိတံ ဒေဟိ, တွံ ရာဇာ ဘဝိဿသိ, သာ အဂ္ဂမဟေသီ, အဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၁။)ဥပရာဇာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘န သက္ကာ ဧဝံ ကာတု’’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ တေန ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနော သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ရာဇာ ပုရောဟိတံ ရာဇာနံ, မာတရံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကာရေတွာ သယံ ဥပရာဇာ အဟောသိ။
တေသံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တာနံ အပရဘာဂေ ဗောဓိသတ္တော အဂါရမဇ္ဈေ ဥက္ကဏ္ဌိတော ကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ နိန္နစိတ္တော ကိလေသရတိံ အနလ္လီယန္တော ဧကကောဝ တိဋ္ဌတိ, ဧကကောဝ နိသီဒတိ, ဧကကောဝ သယတိ, ဗန္ဓနာဂါရေ ဗဒ္ဓေါ ဝိယ ပဉ္ဇရေ ပက္ခိတ္တကုက္ကုဋော ဝိယ စ အဟောသိ။ အထဿ အဂ္ဂမဟေသီ ‘‘အယံ ရာဇာ မယာ သဒ္ဓိံ နာဘိရမတိ, ဧကကောဝ တိဋ္ဌတိ နိသီဒတိ သေယျံ ကပ္ပေတိ, အယံ ခေါ ပန ဒဟရော တရုဏော, အဟံ မဟလ္လိကာ, သီသေ မေ ပလိတာနိ ပညာယန္တိ, ယံနူနာဟံ ‘သီသေ တေ ဒေဝ, ဧကံ ပလိတံ ပညာယတီ’တိ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဧကေနုပါယေန ရာဇာနံ ပတ္တိယာပေတွာ မယာ သဒ္ဓိံ အဘိရမာပေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဧကဒိဝသံ ရညော သီသေ ဦကာ ဝိစိနန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ‘‘ဒေဝ, မဟလ္လကောသိ ဇာတော, သီသေ တေ ဧကံ ပလိတံ ပညာယတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဘဒ္ဒေ, ဧတံ ပလိတံ လုဉ္ဇိတွာ မယှံ ဟတ္ထေ ဌပေဟီ’’တိ။ သာ တဿ သီသတော ဧကံ ကေသံ လုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော သီသေ ပလိတံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒံ တေ, ဒေဝ, ပလိတ’’န္တိ တဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ တံ ဒိသွာဝ ဘီတတသိတဿ ကဉ္စနပဋ္ဋသဒိသာ နလာဋာ သေဒါ မုစ္စိံသု။
သော အတ္တာနံ ဩဝဒန္တော ‘‘သုသီမ, တွံ ဒဟရော ဟုတွာ မဟလ္လကော ဇာတော, ဧတ္တကံ ကာလံ ဂူထကလလေ နိမုဂ္ဂေါ ဂါမသူကရော ဝိယ ကာမကလလေ နိမုဇ္ဇိတွာ တံ ကလလံ ဇဟိတုံ န သက္ကောသိ, နနု ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ တေ ကာလော’’တိ စိန္တေတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာဠာနိ ကေသာနိ ပုရေ အဟေသုံ, ဇာတာနိ သီသမှိ ယထာပဒေသေ၊
တာနဇ္ဇ သေတာနိ သုသီမ ဒိသွာ, ဓမ္မံ စရ ဗြဟ္မစရိယဿ ကာလော’’တိ။
တတ္ထ ယထာပဒေသေတိ တဝ သီသေ တသ္မိံ တသ္မိံ ကေသာနံ အနုရူပေ ပဒေသေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ကာဠာနိ ဘမရပတ္တဝဏ္ဏာနိ ကေသာနိ ဇာတာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၂။)အဟေသုန္တိ ဝဒတိ။ ဓမ္မံ စရာတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ စရာတိ အတ္တာနမေဝ အာဏာပေတိ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ မေထုနဝိရတိယာ တေ ကာလောတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဗောဓိသတ္တေန ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ဂုဏေ ဝဏ္ဏိတေ ဣတရာ ‘‘အဟံ ‘ဣမဿ လဂ္ဂနံ ကရိဿာမီ’တိ ဝိဿဇ္ဇနမေဝ ကရိ’’န္တိ ဘီတတသိတာ ‘‘ဣဒါနိဿ အပဗ္ဗဇ္ဇနတ္ထာယ သရီရဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မမေဝ ဒေဝ ပလိတံ န တုယှံ, မမေဝ သီသံ မမ ဥတ္တမင်္ဂံ၊
‘အတ္ထံ ကရိဿ’န္တိ မုသာ အဘာဏိံ, ဧကာပရာဓံ ခမ ရာဇသေဋ္ဌ။
‘‘ဒဟရော တုဝံ ဒဿနိယောသိ ရာဇ, ပဌမုဂ္ဂတော ဟောတိ ယထာ ကဠီရော၊
ရဇ္ဇဉ္စ ကာရေဟိ မမဉ္စ ပဿ, မာ ကာလိကံ အနုဓာဝီ ဇနိန္ဒာ’’တိ။
တတ္ထ မမေဝ သီသန္တိ မမေဝ သီသေ သဉ္ဇာတံ ပလိတန္တိ ဒီပေတိ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အတ္ထန္တိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎိံ ကရိဿာမီတိ မုသာ ကထေသိံ။ ဧကာပရာဓန္တိ။ ဣမံ မယှံ ဧကံ အပရာဓံ။ ပဌမုဂ္ဂတောတိ ပဌမဝယေန ဥဂ္ဂတော။ ဟောဟီတိ ဟောသိ, ပဌမဝယေ ပတိဋ္ဌိတောသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဟောသီ’’တိယေဝ ဝါ ပါဌော။ ယထာ ကဠီရောတိ ယထာ သိနိဒ္ဓဆဝိတရုဏကဠီရော မန္ဒဝါတေရိတော အတိဝိယ သောဘတိ, ဧဝရူပေါသိ တွန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဌမုဂ္ဂတော ဟောတီ’’တိပိ ပါဌော, တဿတ္ထော – ယထာ ပဌမုဂ္ဂတော တရုဏကဠီရော ဒဿနီယော ဟောတိ, ဧဝံ တွမ္ပိ ဒဿနီယောတိ။ မမဉ္စ ပဿာတိ မမဉ္စ ဩလောကေဟိ, မာ မံ အနာထံ ဝိဓဝံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။ ကာလိကန္တိ ဗြဟ္မစရိယစရဏံ နာမ ဒုတိယေ ဝါ တတိယေ ဝါ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါနတော ကာလိကံ နာမ, ရဇ္ဇံ ပန ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ကာမဂုဏသုခုပ္ပါဒနတော အကာလိကံ, သော တွံ ဣမံ အကာလိကံ ပဟာယ မာ ကာလိကံ အနုဓာဝီတိ ဝဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၃။)ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ ဘဝိတဗ္ဗမေဝေတံ ကထံ ကထေသိ, ပရိဏမန္တေ ဟိ မမ ဝယေ ဣမေဟိ ကာဠကေသေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ သာဏဝါကသဒိသေဟိ ပဏ္ဍရေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အဟဉှိ နီလုပ္ပလာဒိကုသုမဒါမသဒိသကုမာရာနံ ကဉ္စနရူပပဋိဘာဂါနံ ဥတ္တမယောဗ္ဗနဝိလာသသမ္ပတ္တာနံ ခတ္တိယကညာဒီနံ ဝယေ ပရိဏမန္တေ ဇရံ ပတ္တာနံ ဝေဝဏ္ဏိယဉ္စေဝ သရီရဘင်္ဂဉ္စ ပဿာမိ။ ဧဝံ ဝိပတ္တိပရိယောသာနောဝေသ ဘဒ္ဒေ, ဇီဝလောကော’’တိ ဝတွာ ဥပရိ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ပဿာမိ ဝေါဟံ ဒဟရိံ ကုမာရိံ, သာမဋ္ဌပဿံ သုတနုံ သုမဇ္ဈံ၊
ကာဠပ္ပဝါဠာဝ ပဝေလ္လမာနာ, ပလောဘယန္တီဝ နရေသု ဂစ္ဆတိ။
‘‘တမေန ပဿာမိပရေန နာရိံ, အာသီတိကံ နာဝုတိကံဝ ဇစ္စာ၊
ဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာန ပဝေဓမာနံ, ဂေါပါနသီဘောဂ္ဂသမံ စရန္တိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ သာမဋ္ဌပဿန္တိ သမ္မဋ္ဌပဿံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, သဗ္ဗပဿေသု မဋ္ဌဆဝိဝဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ သုတနုန္တိ သုန္ဒရသရီရံ။ သုမဇ္ဈန္တိ သုသဏ္ဌိတမဇ္ဈံ။ ကာဠပ္ပဝါဠာဝ ပဝေလ္လမာနာတိ ယထာ နာမ တရုဏကာလေ သုသမုဂ္ဂတာ ကာဠဝလ္လီ ပဝါဠာ ဝါ ဟုတွာ မန္ဒဝါတေရိတာ ဣတော စိတော စ ပဝေလ္လတိ, ဧဝံ ပဝေလ္လမာနာ ဣတ္ထိဝိလာသံ ဒဿယမာနာ ကုမာရိကာ ပလောဘယန္တီဝ နရေသု ဂစ္ဆတိ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, ပုရိသာနံ သန္တိကေ တေ ပုရိသေ ကိလေသဝသေန ပလောဘယန္တီ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။
တမေန ပဿာမိပရေန နာရိန္တိ တမေနံ နာရိံ အပရေန သမယေန ဇရံ ပတ္တံ အန္တရဟိတရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ ပဿာမိ။ ဗောဓိသတ္တော ဟိ ပဌမဂါထာယ ရူပေ အဿာဒံ ကထေတွာ ဣဒါနိ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ အာသီတိကံ နာဝုတိကံဝ ဇစ္စာတိ အသီတိသံဝစ္ဆရံ ဝါ နဝုတိသံဝစ္ဆရံ ဝါ ဇာတိယာ။ ဂေါပါနသီဘောဂ္ဂသမန္တိ ဂေါပါနသီသမံ ဘောဂ္ဂံ, ဂေါပါနသီအာကာရေန ဘဂ္ဂသရီရံ ဩနမိတွာ နဋ္ဌကာကဏိကံ ပရိယေသန္တိံ ဝိယ စရမာနန္တိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၄။)ကာမဉ္စ ဗောဓိသတ္တေန ဒဟရကာလေ ဒိသွာ ပုန နာဝုတိကကာလေ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ, ဉာဏေန ဒိဋ္ဌဘာဝံ သန္ဓာယ ပနေတံ ဝုတ္တံ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဣမာယ ဂါထာယ ရူပဿ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဂါရမဇ္ဈေ အတ္တနော အနဘိရတိံ ပကာသေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘သောဟံ တမေဝါနုဝိစိန္တယန္တော, ဧကော သယာမိ သယနဿ မဇ္ဈေ၊
‘အဟမ္ပိ ဧဝံ’ ဣတိ ပေက္ခမာနော, န ဂဟေ ရမေ ဗြဟ္မစရိယဿ ကာလော။
‘‘ရဇ္ဇုဝါလမ္ဗနီ စေသာ, ယာ ဂေဟေ ဝသတော ရတိ၊
ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ဝဇန္တိ ဓီရာ, အနပေက္ခိနော ကာမသုခံ ပဟာယာ’’တိ။
တတ္ထ သောဟန္တိ သော အဟံ။ တမေဝါနုဝိစိန္တယန္တောတိ တမေဝ ရူပါနံ အဿာဒဉ္စ အာဒီနဝဉ္စ စိန္တေန္တော။ ဧဝံ ဣတိ ပေက္ခမာနောတိ ‘‘ယထာ ဧသာ ပရိဏတာ, အဟမ္ပိ ဇရံ ပတ္တော ဘဂ္ဂသရီရော ဘဝိဿာမီ’’တိ ပေက္ခမာနော။ န ဂဟေ ရမေတိ ဂေဟေ န ရမာမိ။ ဗြဟ္မစရိယဿ ကာလောတိ ဘဒ္ဒေ, ဗြဟ္မစရိယဿ မေ ကာလော, တသ္မာ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ဒီပေတိ။
ရဇ္ဇုဝါလမ္ဗနီ စေသာတိ စ-ကာရော နိပါတမတ္တော, အာလမ္ဗနရဇ္ဇု ဝိယ ဧသာတိ အတ္ထော။ ကတရာ? ယာ ဂေဟေ ဝသတော ရတိ, ယာ ဂေဟေ ဝသန္တဿ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ကာမရတီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ကာမာနံ အပ္ပဿာဒတံ ဒဿေတိ။ အယံ ဧတ္ထာဓိပ္ပါယော – ယထာ ဂိလာနဿ မနုဿဿ အတ္တနော ဗလေန ပရိဝတ္တိတုံ အသက္ကောန္တဿ ‘‘ဣမံ အာလမ္ဗိတွာ ပရိဝတ္တေယျာသီ’’တိ အာလမ္ဗနရဇ္ဇုံ ဗန္ဓေယျုံ, တဿ တံ အာလမ္ဗိတွာ ပရိဝတ္တန္တဿ အပ္ပမတ္တကံ ကာယိကစေတသိကသုခံ ဘဝေယျ, ဧဝံ ကိလေသာတုရာနံ သတ္တာနံ ဝိဝေကသုခဝသေန ပရိဝတ္တိတုံ အသက္ကောန္တာနံ အဂါရမဇ္ဈေ ဌပိတာနိ ကာမရတိဒါယကာနိ ရူပါဒီနိ အာရမ္မဏာနိ တေသံ ကိလေသပရိဠာဟကာလေ မေထုနဓမ္မပဋိသေဝနဝသေန တာနိ အာရဗ္ဘ ပရိဝတ္တမာနာနံ ကာယိကစေတသိကသုခသင်္ခါတာ ကာမရတိ နာမ တံ မုဟုတ္တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၅။)ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အပ္ပမတ္တိကာ ဟောတိ, ဧဝံ အပ္ပဿာဒါ ကာမာတိ။ ဧတမ္ပိ ဆေတွာနာတိ ယသ္မာ ပန ဗဟုဒုက္ခာ ကာမာ ဗဟုပါယာသာ, အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော, တသ္မာ တံ အာဒီနဝံ သမ္ပဿမာနာ ပဏ္ဍိတာ ဧတမ္ပိ ရဇ္ဇုံ ဆေတွာ ဂူထကူပေ နိမုဂ္ဂပုရိသော တံ ပဇဟန္တော ဝိယ အနပေက္ခိနော ဧတံ အပ္ပမတ္တကံ ဗဟုဒုက္ခံ ကာမသုခံ ပဟာယ ဝဇန္တိ, နိက္ခမိတွာ မနောရမံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇန္တီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ကာမေသု အဿာဒဉ္စ အာဒီနဝဉ္စ ဒဿေန္တော ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဟာယံ ပက္ကောသာပေတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဉာတိမိတ္တသုဟဇ္ဇာနံ ရောဒန္တာနံ ပရိဒေဝန္တာနမေဝ သိရိဝိဘဝံ ဆဍ္ဍေတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဗဟူ ဇနေ အမတပါနံ ပါယေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ အဂ္ဂမဟေသီ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, သဟာယရာဇာ အာနန္ဒော, သုသီမရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုသီမဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၄၁၂] ၇။ ကောဋသိမ္ဗလိဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဟံ ဒသသတံဗျာမန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိလေသနိဂ္ဂဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ပန ပါနီယဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၁။၅၉ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဓာပိ သတ္ထာ အန္တောကောဋိသန္ထာရေ ကာမဝိတက္ကာဘိဘူတေ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, အာသင်္ကိတဗ္ဗယုတ္တကံ နာမ အာသင်္ကိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ကိလေသာ နာမ ဝဍ္ဎန္တာ ဝနေ နိဂြောဓာဒယော ဝိယ ရုက္ခံ, ပုရိသံ ဘဉ္ဇန္တိ, တေနေဝ ပုဗ္ဗေပိ ကောဋသိမ္ဗလိယံ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ ဧကံ သကုဏံ နိဂြောဓဗီဇာနိ ခါဒိတွာ အတ္တနော ရုက္ခဿ သာခန္တရေ ဝစ္စံ ပါတေန္တံ ဒိသွာ ‘ဣတော မေ ဝိမာနဿ ဝိနာသော ဘဝိဿတီ’တိ ဘယပ္ပတ္တာ အဟောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကောဋသိမ္ဗလိယံ ရုက္ခဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကော သုပဏ္ဏရာဇာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၆။)ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ ပက္ခဝါတေဟိ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ ဒွိဓာ ကတွာ ဧကံ ဗျာမသဟဿာယာမံ နာဂရာဇာနံ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဂဟေတွာ မုခေနဿ ဂဟိတဂေါစရံ ဆဍ္ဍာပေတွာ ကောဋသိမ္ဗလိံ သန္ဓာယ ဝနမတ္ထကေန ပါယာသိ။ နာဂရာဇာ ‘‘ဩလမ္ဗေန္တော အတ္တာနံ မောစေဿာမီ’’တိ နိဂြောဓရုက္ခေ ဘောဂံ ပဝေသေတွာ နိဂြောဓံ ဝေဌေတွာ ဂဏှိ။ သုပဏ္ဏရညော မဟာဗလတာယ နာဂရာဇဿ စ မဟာသရီရတာယ နိဂြောဓရုက္ခော သမုဂ္ဃါဋံ အဂမာသိ။ နာဂရာဇာ နေဝ ရုက္ခံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, သုပဏ္ဏရာဇာ သဒ္ဓိံ နိဂြောဓရုက္ခေန နာဂရာဇာနံ ဂဟေတွာ ကောဋသိမ္ဗလိံ ပတွာ နာဂရာဇာနံ ခန္ဓပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဥဒရမဿ ဖာလေတွာ နာဂမေဒံ ခါဒိတွာ သေသကဠေဝရံ သမုဒ္ဒေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တသ္မိံ ပန နိဂြောဓေ ဧကာ သကုဏိကာ အတ္ထိ, သာ နိဂြောဓရုက္ခေ ဝိဿဋ္ဌေ ဥပ္ပတိတွာ ကောဋသိမ္ဗလိယာ သာခန္တရေ နိသီဒိ။ ရုက္ခဒေဝတာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သကုဏိကာ မမ ရုက္ခက္ခန္ဓေ ဝစ္စံ ပါတေဿတိ, တတော နိဂြောဓဂစ္ဆော ဝါ ပိလက္ခဂစ္ဆော ဝါ ဥဋ္ဌဟိတွာ သကလရုက္ခံ ဩတ္ထရိတွာ ဂစ္ဆိဿတိ, အထ မေ ဝိမာနံ နဿိဿတီ’’တိ ဘီတတသိတာ ပဝေဓိ။ တဿာ ပဝေဓန္တိယာ ကောဋသိမ္ဗလီပိ ယာဝ မူလာ ပဝေဓိ။ သုပဏ္ဏရာဇာ တံ ပဝေဓမာနံ ဒိသွာ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အဟံ ဒသသတံဗျာမံ, ဥရဂမာဒါယ အာဂတော၊
တဉ္စ မဉ္စ မဟာကာယံ, ဓာရယံ နပ္ပဝေဓသိ။
‘‘အထိမံ ခုဒ္ဒကံ ပက္ခိံ, အပ္ပမံသတရံ မယာ၊
ဓာရယံ ဗျထသိ ဘီတာ, ကမတ္ထံ ကောဋသိမ္ဗလီ’’တိ။
တတ္ထ ဒသသတံဗျာမန္တိ သဟဿဗျာမမတ္တာယာမံ။ ဥရဂမာဒါယ အာဂတောတိ ဧဝံ မဟန္တံ ဥရဂံ အာဒါယ ဣဓ အာဂတော။ တဉ္စ မဉ္စာတိ တဉ္စ ဥရဂံ မဉ္စ။ ဓာရယန္တိ ဓာရယမာနာ။ ဗျထသီတိ ကမ္ပသိ။ ကမတ္ထန္တိ ကိံ အတ္ထံ, ကေန ကာရဏေနာတိ ပုစ္ဆတိ, ကံ ဝါ အတ္ထံ သမ္ပဿမာနာတိပိ အတ္ထော။ ကောဋသိမ္ဗလီတိ ရုက္ခနာမေန ဒေဝပုတ္တံ အာလပတိ။ သော ဟိ သိမ္ဗလိရုက္ခော ခန္ဓသာခမဟန္တတာယ ကောဋသိမ္ဗလိနာမံ လဘတိ, တသ္မိံ အဓိဝတ္ထဒေဝပုတ္တဿပိ တဒေဝ နာမံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၇။)အထဿ ကာရဏံ ကထေန္တော ဒေဝပုတ္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မံသဘက္ခော တုဝံ ရာဇ, ဖလဘက္ခော အယံ ဒိဇော၊
အယံ နိဂြောဓဗီဇာနိ, ပိလက္ခုဒုမ္ဗရာနိ စ၊
အဿတ္ထာနိ စ ဘက္ခိတွာ, ခန္ဓေ မေ ဩဟဒိဿတိ။
‘‘တေ ရုက္ခာ သံဝိရူဟန္တိ, မမ ပဿေ နိဝါတဇာ၊
တေ မံ ပရိယောနန္ဓိဿန္တိ, အရုက္ခံ မံ ကရိဿရေ။
‘‘သန္တိ အညေပိ ရုက္ခာ သေ, မူလိနော ခန္ဓိနော ဒုမာ၊
ဣမိနာ သကုဏဇာတေန, ဗီဇမာဟရိတာ ဟတာ။
‘‘အဇ္ဈာရူဟာဘိဝဍ္ဎန္တိ, ဗြဟန္တမ္ပိ ဝနပ္ပတိံ၊
တသ္မာ ရာဇ ပဝေဓာမိ, သမ္ပဿံနာဂတံ ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဩဟဒိဿတီတိ ဝစ္စံ ပါတေဿတိ။ တေ ရုက္ခာတိ တေဟိ ဗီဇေဟိ ဇာတာ နိဂြောဓာဒယော ရုက္ခာ။ သံဝိရူဟန္တီတိ သံဝိရုဟိဿန္တိ ဝဍ္ဎိဿန္တိ။ မမ ပဿေတိ မမ သာခန္တရာဒီသု။ နိဝါတဇာတိ မမ သာခါဟိ ဝါတဿ နိဝါရိတတ္တာ နိဝါတေ ဇာတာ။ တေ မံ ပရိယောနန္ဓိဿန္တီတိ ဧတေ ဧဝံ ဝဍ္ဎိတာ မံ ပရိယောနန္ဓိဿန္တီတိ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော။ ကရိဿရေတိ အထေဝံ ပရိယောနန္ဓိတွာ မံ အရုက္ခမေဝ ကရိဿန္တိ သဗ္ဗသော ဘဉ္ဇိဿန္တိ။ ရုက္ခာ သေတိ ရုက္ခာ။ မူလိနော ခန္ဓိနောတိ မူလသမ္ပန္နာ စေဝ ခန္ဓသမ္ပန္နာ စ။ ဒုမာတိ ရုက္ခဝေဝစနမေဝ။ ဗီဇမာဟရိတာတိ ဗီဇံ အာဟရိတွာ။ ဟတာတိ အညေပိ ဣမသ္မိံ ဝနေ ရုက္ခာ ဝိနာသိတာ သန္တိ။ အဇ္ဈာရူဟာဘိဝဍ္ဎန္တီတိ နိဂြောဓာဒယော ရုက္ခာ အဇ္ဈာရူဟာ ဟုတွာ မဟန္တမ္ပိ အညံ ဝနပ္ပတိံ အတိက္ကမ္မ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ ပန ဝနေ ပတိ, ဝနဿ ပတိ, ဝနပ္ပတီတိ တယောပိ ပါဌာယေဝ။ ရာဇာတိ သုပဏ္ဏံ အာလပတိ။
ရုက္ခဒေဝတာယ ဝစနံ သုတွာ သုပဏ္ဏော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘သင်္ကေယျ သင်္ကိတဗ္ဗာနိ, ရက္ခေယျာနာဂတံ ဘယံ၊
အနာဂတဘယာ ဓီရော, ဥဘော လောကေ အဝေက္ခတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၈။)တတ္ထ အနာဂတံ ဘယန္တိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပိ သမ္ပရာယိကမ္ပိ အနာဂတံ ဘယံ ရက္ခတိ နာမ, ပါပမိတ္တေ ဝေရိပုဂ္ဂလေ စ အနုပသင်္ကမန္တော အနာဂတဘယံ ရက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ အနာဂတံ ဘယံ ရက္ခေယျ။ အနာဂတဘယာတိ အနာဂတဘယကာရဏာ တံ ဘယံ ပဿန္တော ဓီရော ဣဓလောကဉ္စ ပရလောကဉ္စ အဝေက္ခတိ ဩလောကေတိ နာမ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သုပဏ္ဏော အတ္တနော အာနုဘာဝေန တံ ပက္ခိံ တမှာ ရုက္ခာ ပလာပေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘အာသင်္ကိတဗ္ဗယုတ္တကံ အာသင်္ကိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
တဒါ သုပဏ္ဏရာဇာ သာရိပုတ္တော အဟောသိ, ရုက္ခဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကောဋသိမ္ဗလိဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၄၁၃] ၈။ ဓူမကာရိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ရာဇာ အပုစ္ဆိ ဝိဓုရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော အာဂန္တုကသင်္ဂဟံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဧကသ္မိံ သမယေ ပဝေဏိအာဂတာနံ ပေါရာဏကယောဓာနံ သင်္ဂဟံ အကတွာ အဘိနဝါဂတာနံ အာဂန္တုကာနညေဝ သက္ကာရသမ္မာနံ အကာသိ။ အထဿ ပစ္စန္တေ ကုပိတေ ယုဇ္ဈနတ္ထာယ ဂတဿ ‘‘အာဂန္တုကာ လဒ္ဓသက္ကာရာ ယုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ ပေါရာဏကယောဓာ န ယုဇ္ဈိံသု, ‘‘ပေါရာဏကယောဓာ ယုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ အာဂန္တုကာပိ န ယုဇ္ဈိံသု။ စောရာ ရာဇာနံ ဇိနိံသု။ ရာဇာ ပရာဇိတော အာဂန္တုကသင်္ဂဟဒေါသေန အတ္တနော ပရာဇိတဘာဝံ ဉတွာ သာဝတ္ထိံ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ အဟမေဝ ဧဝံ ကရောန္တော ပရာဇိတော, ဥဒါဟု အညေပိ ရာဇာနော ပရာဇိတပုဗ္ဗာတိ ဒသဗလံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဘုတ္တပါတရာသော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သက္ကာရံ ကတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, မဟာရာဇ, တွမေဝေကော, ပေါရာဏကရာဇာနောပိ အာဂန္တုကသင်္ဂဟံ ကတွာ ပရာဇိတာ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၉။)အတီတေ ကုရုရဋ္ဌေ ဣန္ဒပတ္ထနဂရေ ယုဓိဋ္ဌိလဂေါတ္တော ဓနဉ္စယော နာမ ကောရဗျရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပုရောဟိတကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဣန္ဒပတ္ထံ ပစ္စာဂန္တွာ ပိတု အစ္စယေန ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ လဘိတွာ ရညော အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အဟောသိ, ဝိဓုရပဏ္ဍိတောတိဿ နာမံ ကရိံသု။ တဒါ ဓနဉ္စယရာဇာ ပေါရာဏကယောဓေ အဂဏေတွာ အာဂန္တုကာနညေဝ သင်္ဂဟံ အကာသိ။ တဿ ပစ္စန္တေ ကုပိတေ ယုဇ္ဈနတ္ထာယ ဂတဿ ‘‘အာဂန္တုကာ ဇာနိဿန္တီ’’တိ နေဝ ပေါရာဏကာ ယုဇ္ဈိံသု, ‘‘ပေါရာဏကာ ယုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ န အာဂန္တုကာ ယုဇ္ဈိံသု။ ရာဇာ ပရာဇိတော ဣန္ဒပတ္ထမေဝ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘အာဂန္တုကသင်္ဂဟဿ ကတဘာဝေန ပရာဇိတောမှီ’’တိ စိန္တေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ‘‘ကိံ နု ခေါ အဟမေဝ အာဂန္တုကသင်္ဂဟံ ကတွာ ပရာဇိတော, ဥဒါဟု အညေပိ ရာဇာနော ပရာဇိတပုဗ္ဗာ အတ္ထီတိ ဝိဓုရပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ နိသိန္နံ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တံ ပုစ္ဆနာကာရံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ ဥပဍ္ဎံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရာဇာ အပုစ္ဆိ ဝိဓုရံ, ဓမ္မကာမော ယုဓိဋ္ဌိလော’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မကာမောတိ သုစရိတဓမ္မပ္ပိယော။
‘‘အပိ ဗြာဟ္မဏ ဇာနာသိ, ကော ဧကော ဗဟု သောစတီ’’တိ –
သေသဥပဍ္ဎဂါထာယ ပန အယမတ္ထော – အပိ နာမ, ဗြာဟ္မဏ, တွံ ဇာနာသိ ‘‘ကော ဣမသ္မိံ လောကေ
ဧကော ဗဟု သောစတိ, နာနာကာရဏေန သောစတီ’’တိ။
တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ သောကော နာမ တုမှာကံ သောကော, ပုဗ္ဗေ ဓူမကာရီ နာမေကော အဇပါလဗြာဟ္မဏော မဟန္တံ အဇယူထံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝဇံ ကတွာ တတ္ထ အဇာ ဌပေတွာ အဂ္ဂိဉ္စ ဓူမဉ္စ ကတွာ အဇယူထံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော ခီရာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဝသိ။ သော တတ္ထ အာဂတေ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ သရဘေ ဒိသွာ တေသု သိနေဟံ ကတွာ အဇာ အဂဏေတွာ အဇာနံ သက္ကာရံ သရဘာနံ ကတွာ သရဒကာလေ သရဘေသု ပလာယိတွာ ဟိမဝန္တံ ဂတေသု အဇာသုပိ နဋ္ဌာသု သရဘေ အပဿန္တော သောကေန ပဏ္ဍုရောဂီ ဟုတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော, အယံ အာဂန္တုကသင်္ဂဟံ ကတွာ တုမှေဟိ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သောစိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၀။)ကိလမိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တော’’တိ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ အာနေတွာ ဒဿေန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဗြာဟ္မဏော အဇယူထေန, ပဟူတေဇော ဝနေ ဝသံ၊
ဓူမံ အကာသိ ဝါသေဋ္ဌော, ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော။
‘‘တဿ တံဓူမဂန္ဓေန, သရဘာ မကသဍ္ဍိတာ၊
ဝဿာဝါသံ ဥပဂစ္ဆုံ, ဓူမကာရိဿ သန္တိကေ။
‘‘သရဘေသု မနံ ကတွာ, အဇာ သော နာဝဗုဇ္ဈထ၊
အာဂစ္ဆန္တီ ဝဇန္တီ ဝါ, တဿ တာ ဝိနသုံ အဇာ။
‘‘သရဘာ သရဒေ ကာလေ, ပဟီနမကသေ ဝနေ၊
ပါဝိသုံ ဂိရိဒုဂ္ဂါနိ, နဒီနံ ပဘဝါနိ စ။
‘‘သရဘေ စ ဂတေ ဒိသွာ, အဇာ စ ဝိဘဝံ ဂတာ၊
ကိသော စ ဝိဝဏ္ဏော စာသိ, ပဏ္ဍုရောဂီ စ ဗြာဟ္မဏော။
‘‘ဧဝံ ယော သံ နိရံကတွာ, အာဂန္တုံ ကုရုတေ ပိယံ၊
သော ဧကော ဗဟု သောစတိ, ဓူမကာရီဝ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။
တတ္ထ ပဟူတေဇောတိ ပဟူတဣန္ဓနော။ ဓူမံ အကာသီတိ မက္ခိကပရိပန္ထဟရဏတ္ထာယ အဂ္ဂိဉ္စ ဓူမဉ္စ အကာသိ။ ဝါသေဋ္ဌောတိ တဿ ဂေါတ္တံ။ အတန္ဒိတောတိ အနလသော ဟုတွာ။ တံဓူမဂန္ဓေနာတိ တေန ဓူမဂန္ဓေန။ သရဘာတိ သရဘမိဂါ။ မကသဍ္ဍိတာတိ မကသေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ပီဠိတာ။ သေသမက္ခိကာပိ မကသဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ ဝဿာဝါသန္တိ ဝဿာရတ္တဝါသံ ဝသိံသု။ မနံ ကတွာတိ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ နာဝဗုဇ္ဈထာတိ အရညတော စရိတွာ ဝဇံ အာဂစ္ဆန္တီ စေဝ ဝဇတော အရညံ ဂစ္ဆန္တီ စ ‘‘ဧတ္တကာ အာဂတာ, ဧတ္တကာ အနာဂတာ’’တိ န ဇာနာတိ။ တဿ တာ ဝိနသုန္တိ တဿ တာ ဧဝံ အပစ္စဝေက္ခန္တဿ သီဟပရိပန္ထာဒိတော အရက္ခိယမာနာ အဇာ သီဟပရိပန္ထာဒီဟိ ဝိနဿိံသု, သဗ္ဗာဝ ဝိနဋ္ဌာ။
နဒီနံ ပဘဝါနိ စာတိ ပဗ္ဗတေယျာနံ နဒီနံ ပဘဝဋ္ဌာနာနိ စ ပဝိဋ္ဌာ။ ဝိဘဝန္တိ အဘာဝံ။ အဇာ စ ဝိနာသံ ပတ္တာ ဒိသွာ ဇာနိတွာ။ ကိသော စ ဝိဝဏ္ဏောတိ ခီရာဒိဒါယိကာ အဇာ ပဟာယ သရဘေ သင်္ဂဏှိတွာ တေပိ အပဿန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၁။)ဥဘတော ပရိဟီနော သောကာဘိဘူတော ကိသော စေဝ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော စ အဟောသိ။ ဧဝံ ယော သံ နိရံကတွာတိ ဧဝံ မဟာရာဇ, ယော သကံ ပေါရာဏံ အဇ္ဈတ္တိကံ ဇနံ နီဟရိတွာ ပဟာယ ကိသ္မိဉ္စိ အဂဏေတွာ အာဂန္တုကံ ပိယံ ကရောတိ, သော တုမှာဒိသော ဧကော ဗဟု သောစတိ, အယံ တေ မယာ ဒဿိတော ဓူမကာရီ ဗြာဟ္မဏော ဝိယ ဗဟု သောစတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ သညာပေန္တော ကထေသိ။ သောပိ သညတ္တံ ဂန္တွာ တဿ ပသီဒိတွာ ဗဟုံ ဓနံ အဒါသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ အဇ္ဈတ္တိကသင်္ဂဟမေဝ ကရောန္တော ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကောရဗျရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဓူမကာရီ ပသေနဒိကောသလော, ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဓူမကာရိဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
ကောဓ ဇာဂရတံ သုတ္တောတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ဟိ သောတာပန္နော အရိယသာဝကော သာဝတ္ထိတော သကဋသတ္ထေန သဒ္ဓိံ ကန္တာရမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ သတ္ထဝါဟော တတ္ထ ဧကသ္မိံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ ပဉ္စ သကဋသတာနိ မောစေတွာ ခါဒနီယဘောဇနီယံ သံဝိဒဟိတွာ ဝါသံ ဥပဂစ္ဆိ။ တေ မနုဿာ တတ္ထ တတ္ထ နိပဇ္ဇိတွာ သုပိံသု, ဥပါသကော ပန သတ္ထဝါဟဿ သန္တိကေ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထံ ဝိလုမ္ပိတုကာမာ ပဉ္စသတာ စောရာ နာနာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ သတ္ထံ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ တေ တံ ဥပါသကံ စင်္ကမန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ နိဒ္ဒါယနကာလေ ဝိလုမ္ပိဿာမာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အဋ္ဌံသု, သောပိ တိယာမရတ္တိံ စင်္ကမိယေဝ။ စောရာ ပစ္စူသသမယေ ဂဟိတဂဟိတာ ပါသာဏမုဂ္ဂရာဒယော ဆဍ္ဍေတွာ ‘‘ဘော သတ္ထဝါဟ, ဣမံ အပ္ပမာဒေန ဇဂ္ဂန္တံ ပုရိသံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိတွာ တဝ သန္တကဿ သာမိကော ဇာတော, ဧတဿ သက္ကာရံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကမိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၂။)မနုဿာ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ တေဟိ ဆဍ္ဍိတပါသာဏမုဂ္ဂရာဒယော ဒိသွာ ‘‘ဣမံ နိဿာယ အမှေဟိ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဥပါသကဿ သက္ကာရံ အကံသု။ ဥပါသကောပိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကတကိစ္စော ပုန သာဝတ္ထိံ အာဂန္တွာ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ တထာဂတံ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နော ‘‘ကိံ, ဥပါသက, န ပညာယသီ’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, ဥပါသက, တွံယေဝ အနိဒ္ဒါယိတွာ ဇဂ္ဂန္တော ဝိသေသံ လဘိ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဇဂ္ဂန္တာ ဝိသေသံ ဂုဏံ လဘိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စာဂန္တွာ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော အပရဘာဂေ နိက္ခမိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ ဈာနာဘိညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဌာနစင်္ကမိရိယာပထော ဟုတွာ ဝသန္တော နိဒ္ဒံ အနုပဂန္တွာ သဗ္ဗရတ္တိံ စင်္ကမတိ။ အထဿ စင်္ကမနကောဋိယံ နိဗ္ဗတ္တရုက္ခဒေဝတာ တုဿိတွာ ရုက္ခဝိဋပေ ဌတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောဓ ဇာဂရတံ သုတ္တော, ကောဓ သုတ္တေသု ဇာဂရော၊
ကော မမေတံ ဝိဇာနာတိ, ကော တံ ပဋိဘဏာတိ မေ’’တိ။
တတ္ထ ကောဓာတိ ကော ဣဓ။ ကော မမေတန္တိ ကော မမ ဧတံ ပဉှံ ဝိဇာနာတိ။ ကော တံ ပဋိဘဏာတိ မေတိ ဧတံ မယာ ပုဋ္ဌံ ပဉှံ မယှံ ကော ပဋိဘဏာတိ, ကော ဗျာကရိတုံ သက္ခိဿတီတိ ပုစ္ဆတိ။
ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဝစနံ သုတွာ –
‘‘အဟံ ဇာဂရတံ သုတ္တော, အဟံ သုတ္တေသု ဇာဂရော၊
အဟမေတံ ဝိဇာနာမိ, အဟံ ပဋိဘဏာမိ တေ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပုန တာယ –
‘‘ကထံ ဇာဂရတံ သုတ္တော, ကထံ သုတ္တေသု ဇာဂရော၊
ကထံ ဧတံ ဝိဇာနာသိ, ကထံ ပဋိဘဏာသိ မေ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော –
‘‘ယေ ဓမ္မံ နပ္ပဇာနန္တိ, သံယမောတိ ဒမောတိ စ၊
တေသု သုပ္ပမာနေသု, အဟံ ဇဂ္ဂါမိ ဒေဝတေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၃။)‘‘ယေသံ ရာဂေါ စ ဒေါသော စ, အဝိဇ္ဇာ စ ဝိရာဇိတာ၊
တေသု ဇာဂရမာနေသု, အဟံ သုတ္တောသ္မိ ဒေဝတေ။
‘‘ဧဝံ ဇာဂရတံ သုတ္တော, ဧဝံ သုတ္တေသု ဇာဂရော၊
ဧဝမေတံ ဝိဇာနာမိ, ဧဝံ ပဋိဘဏာမိ တေ’’တိ။ – ဣမာ ဂါထာ အာဟ၊
တတ္ထ ကထံ ဇာဂရတံ သုတ္တောတိ ကထံ တွံ ဇာဂရတံ သတ္တာနံ အန္တရေ သုတ္တော နာမ ဟောသိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ယေ ဓမ္မန္တိ ယေ သတ္တာ နဝဝိဓံ လောကုတ္တရဓမ္မံ န ပဇာနန္တိ။ သံယမောတိ ဒမောတိ စာတိ ‘‘အယံ သံယမော, အယံ ဒမော’’တိ ဧဝဉ္စ ယေ မဂ္ဂေန အာဂတံ သီလဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရဉ္စ န ဇာနန္တိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဟိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမနတော ‘‘ဒမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေသု သုပ္ပမာနေသူတိ တေသု ကိလေသနိဒ္ဒါဝသေန သုပန္တေသု သတ္တေသု အဟံ အပ္ပမာဒဝသေန ဇဂ္ဂါမိ။
‘‘ယေသံ ရာဂေါ စာ’’တိ ဂါထာယ ယေသံ မဟာခီဏာသဝါနံ ပဒသတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌဒိယဍ္ဎသဟဿတဏှာလောဘသင်္ခါတော ရာဂေါ စ နဝအာဃာတဝတ္ထုသမုဋ္ဌာနော ဒေါသော စ ဒုက္ခာဒီသု အဋ္ဌသု ဝတ္ထူသု အညာဏဘူတာ အဝိဇ္ဇာ စာတိ ဣမေ ကိလေသာ ဝိရာဇိတာ ပဟီနာ, တေသု အရိယေသု သဗ္ဗာကာရေန ဇာဂရမာနေသု တေ ဥပါဒါယ အဟံ သုတ္တော နာမ ဒေဝတေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဇာဂရတန္တိ ဧဝံ ဒေဝတေ အဟံ ဣမိနာ ကာရဏေန ဇာဂရတံ သုတ္တော နာမာတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပဒေသု။
ဧဝံ မဟာသတ္တေန ပဉှေ ကထိတေ တုဋ္ဌာ ဒေဝတာ တဿ ထုတိံ ကရောန္တီ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘သာဓု ဇာဂရတံ သုတ္တော, သာဓု သုတ္တေသု ဇာဂရော၊
သာဓု မေတံ ဝိဇာနာသိ, သာဓု ပဋိဘဏာသိ မေ’’တိ။
တတ္ထ သာဓူတိ ဘဒ္ဒကံ ကတွာ တွံ ဣမံ ပဉှံ ကထေသိ, မယမ္ပိ နံ ဧဝမေဝ ကထေမာတိ။ ဧဝံ သာ ဗောဓိသတ္တဿ ထုတိံ ကတွာ အတ္တနော ဝိမာနမေဝ ပါဝိသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၄။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဇာဂရဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၄၁၅] ၁၀။ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိဇာတကဝဏ္ဏနာ
န ကိရတ္ထီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ ဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ဟိ သာဝတ္ထိယံ ဧကဿ မာလာကာရဇေဋ္ဌကဿ ဓီတာ ဥတ္တမရူပဓရာ မဟာပုညာ သောဠသဝဿိကကာလေ ဧကဒိဝသံ ကုမာရိကာဟိ သဒ္ဓိံ ပုပ္ဖါရာမံ ဂစ္ဆန္တီ တယော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ပုပ္ဖပစ္ဆိယံ ဌပေတွာ ဂစ္ဆတိ။ သာ နဂရတော နိက္ခမနကာလေ ဘဂဝန္တံ သရီရပ္ပဘံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတံ နဂရံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ တယော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ စတုမဟာရာဇဒတ္တိယံ ပတ္တံ ဥပနေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ သာပိ တထာဂတဿ ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒိတွာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဂဟေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တံ ဩလောကေတွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ‘‘ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, ဟေတု ကော ပစ္စယော တထာဂတဿ သိတကရဏေ’’တိ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ ‘‘အာနန္ဒ, အယံ ကုမာရိကာ ဣမေသံ ကုမ္မာသပိဏ္ဍာနံ ဖလေန အဇ္ဇေဝ ကောသလရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝိဿတီ’’တိ သိတကာရဏံ ကထေသိ။
ကုမာရိကာပိ ပုပ္ဖါရာမံ ဂတာ။ တံ ဒိဝသမေဝ ကောသလရာဇာ အဇာတသတ္တုနာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈန္တော ယုဒ္ဓပရာဇိတော ပလာယိတွာ အဿံ အဘိရုယှ အာဂစ္ဆန္တော တဿာ ဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အဿံ တံ အာရာမာဘိမုခံ ပေသေသိ။ ပုညသမ္ပန္နာ ကုမာရိကာ ရာဇာနံ ဒိသွာ အပလာယိတွာဝ အာဂန္တွာ အဿဿ နာသရဇ္ဇုယာ ဂဏှိ, ရာဇာ အဿပိဋ္ဌိယံ နိသိန္နောဝ ‘‘သသာမိကာသိ, အသာမိကာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ အသာမိကဘာဝံ ဉတွာ အဿာ ဩရုယှ ဝါတာတပကိလန္တော တဿာ အင်္ကေ နိပန္နော မုဟုတ္တံ ဝိဿမိတွာ တံ အဿပိဋ္ဌိယံ နိသီဒါပေတွာ ဗလကာယပရိဝုတော နဂရံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော ကုလဃရံ ပေသေတွာ သာယနှသမယေ ယာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၅။)ပဟိဏိတွာ မဟန္တေန သက္ကာရသမ္မာနေန ကုလဃရတော အာဟရာပေတွာ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဘိသေကံ ဒတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ သာ ရညော ပိယာ အဟောသိ မနာပါ, ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိကာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ကလျာဏဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတာ ပတိဒေဝတာ, ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဝလ္လဘာ အဟောသိ။ တဿာ သတ္ထု တယော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဒတွာ တံ သမ္ပတ္တိံ အဓိဂတဘာဝေါ သကလနဂရံ ပတ္ထရိတွာ ဂတော။
အထေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, မလ္လိကာ ဒေဝီ ဗုဒ္ဓါနံ တယော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဒတွာ တေသံ ဖလေန တံ ဒိဝသညေဝ အဘိသေကံ ပတ္တာ, အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာဂုဏတာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, မလ္လိကာယ ဧကဿ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ တယော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဒတွာ ကောသလရညော အဂ္ဂမဟေသိဘာဝါဓိဂမော။ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏမဟန္တတာယ။ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ အလောဏကံ အသ္နေဟံ အဖာဏိတံ ကုမ္မာသံ ဒတွာ တဿ ဖလေန ဒုတိယေ အတ္တဘာဝေ တိယောဇနသတိကေ ကာသိရဋ္ဌေ ရဇ္ဇသိရိံ ပါပုဏိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ဧကံ သေဋ္ဌိံ နိဿာယ ဘတိယာ ကမ္မံ ကရောန္တော ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ‘‘ပါတရာသတ္ထာယ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ အန္တရာပဏတော စတ္တာရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ကမ္မန္တံ ဂစ္ဆန္တော စတ္တာရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ဗာရာဏသိနဂရာဘိမုခေ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခံ သန္ဓာယ ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တိ, မယှမ္ပိမေ စတ္တာရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍာ အတ္ထိ, ယံနူနာဟံ ဣမေ ဣမေသံ ဒဒေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ တေ ဥပသံကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမေ မေ ဟတ္ထေ စတ္တာရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍာ, အဟံ ဣမေ တုမှာကံ ဒဒါမိ, သာဓု မေ, ဘန္တေ, ပဋိဂ္ဂဏှထ, ဧဝမိဒံ ပုညံ မယှံ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ ဝတွာ တေသံ အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဝါလိကံ ဥဿာပေတွာ စတ္တာရိ အာသနာနိ ပညပေတွာ တေသံ ဥပရိ သာခါဘင်္ဂံ အတ္ထရိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပဋိပါဋိယာ နိသီဒါပေတွာ ပဏ္ဏပုဋေန ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ပါတေတွာ စတူသု ပတ္တေသု စတ္တာရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဧတေသံ နိဿန္ဒေန ဒလိဒ္ဒဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ နာမ မာ ဟောတု, သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိဝေဓဿ ပစ္စယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၆။)ဟောတူ’’တိ အာဟ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပရိဘုဉ္ဇိံသု, ပရိဘောဂါဝသာနေ အနုမောဒနံ ကတွာ ဥပ္ပတိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရမေဝ အဂမံသု။
ဗောဓိသတ္တော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဂတံ ပီတိံ ဂဟေတွာ တေသု စက္ခုပထံ အတီတေသု အတ္တနော ကမ္မန္တံ ဂန္တွာ ယာဝတာယုကံ ဒါနံ အနုဿရိတွာ ကာလံ ကတွာ တဿ ဖလေန ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော အတ္တနော ပဒသာ ဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အဟံ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ ဘတကော ဟုတွာ ကမ္မန္တံ ဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ စတ္တာရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဒတွာ တဿ ဒါနဿ ဖလေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ပသန္နာဒါသေ မုခနိမိတ္တံ ဝိယ သဗ္ဗံ ပုရိမဇာတိကိရိယံ ဇာတိဿရဉာဏေန ပါကဋံ ကတွာ ပဿိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဂန္တွာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပစ္စာဂန္တွာ သိက္ခိတသိပ္ပံ ပိတု ဒဿေတွာ တုဋ္ဌေန ပိတရာ ဩပရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပိတော, အပရဘာဂေ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာသိ။ အထဿ ဥတ္တမရူပဓရံ ကောသလရညော ဓီတရံ အာနေတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ အကံသု, ဆတ္တမင်္ဂလဒိဝသေ ပနဿ သကလနဂရံ ဒေဝနဂရံ ဝိယ အလင်္ကရိံသု။
သော နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အလင်္ကတပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ မဟာတလမဇ္ဈေ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တံ ပလ္လင်္ကံ အဘိရုယှ နိသိန္နော ပရိဝါရေတွာ ဌိတေ ဧကတော အမစ္စေ, ဧကတော ဗြာဟ္မဏဂဟပတိအာဒယော နာနာဝိဘဝေ သိရိဝိလာသသမုဇ္ဇလေ, ဧကတော နာနာဝိဓပဏ္ဏာကာရဟတ္ထေ နာဂရမနုဿေ, ဧကတော အလင်္ကတဒေဝစ္ဆရသံဃံ ဝိယ သောဠသသဟဿသင်္ခံ နာဋကိတ္ထိဂဏန္တိ ဣမံ အတိမနောရမံ သိရိဝိဘဝံ ဩလောကေန္တော အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မံ အနုဿရိတွာ ‘‘ဣဒံ သုဝဏ္ဏပိဏ္ဍိကံ ကဉ္စနမာလံ သေတစ္ဆတ္တံ, ဣမာနိ စ အနေကသဟဿာနိ ဟတ္ထိဝါဟနအဿဝါဟနရထဝါဟနာနိ, မဏိမုတ္တာဒိပူရိတာ သာရဂဗ္ဘာ, နာနာဝိဓဓညပူရိတာ မဟာပထဝီ, ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါ နာရိယော စာတိ သဗ္ဗောပေသ မယှံ သိရိဝိဘဝေါ န အညဿ သန္တကော, စတုန္နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဒိန္နဿ စတုကုမ္မာသပိဏ္ဍဒါနဿေဝ သန္တကော, တေ နိဿာယ မယာ ဧသ လဒ္ဓေါ’’တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏံ အနုဿရိတွာ အတ္တနော ကမ္မံ ပါကဋံ အကာသိ။ တဿ တံ အနုဿရန္တဿ သကလသရီရံ ပီတိယာ ပူရိ။ သော ပီတိယာ တေမိတဟဒယော မဟာဇနဿ မဇ္ဈေ ဥဒါနဂီတံ ဂါယန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၇။)‘‘န ကိရတ္ထိ အနောမဒဿိသု, ပါရိစရိယာ ဗုဒ္ဓေသု အပ္ပိကာ၊
သုက္ခာယ အလောဏိကာယ စ, ပဿ ဖလံ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိယာ။
‘‘ဟတ္ထိဂဝါဿာ စိမေ ဗဟူ, ဓနဓညံ ပထဝီ စ ကေဝလာ၊
နာရိယော စိမာ အစ္ဆရူပမာ, ပဿ ဖလံ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိယာ’’တိ။
တတ္ထ အနောမဒဿိသူတိ အနောမဿ အလာမကဿ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အနောမဒဿိနော နာမ။ ပါရိစရိယာတိ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မာဒိဘေဒါ သာမီစိကိရိယာပိ, သမ္ပတ္တေ ဒိသွာ အတ္တနော သန္တကံ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ဒေယျဓမ္မံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဂုဏံ သလ္လက္ခေတွာ တိဿော စေတနာ ဝိသောဓေတွာ ဖလံ သဒ္ဒဟိတွာ ပရိစ္စဇနကိရိယာပိ။ ဗုဒ္ဓေသူတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု။ အပ္ပိကာတိ မန္ဒာ ပရိတ္တာ နာမ နတ္ထိ ကိရ။ သုက္ခာယာတိ နိသ္နေဟာယ။ အလောဏိကာယာတိ ဖာဏိတဝိရဟိတာယ။ နိပ္ဖါဏိတတ္တာ ဟိ သာ ‘‘အလောဏိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိယာတိ စတ္တာရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍေ ဧကတော ကတွာ ဂဟိတံ ကုမ္မာသံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ ဂုဏဝန္တာနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဂုဏံ သလ္လက္ခေတွာ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဖလုပ္ပတ္တိံ ပါဋိကင်္ခမာနာနံ တိဿော စေတနာ ဝိသောဓေတွာ ဒိန္နပဒက္ခိဏာ အပ္ပိကာ နာမ နတ္ထိ, နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မဟာသမ္ပတ္တိမေဝ ဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ပသန္နမှိ, အပ္ပိကာ နာမ ဒက္ခိဏာ၊
တထာဂတေ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေ, အထ ဝါ တဿ သာဝကေ။
‘‘တိဋ္ဌန္တေ နိဗ္ဗုတေ စာပိ, သမေ စိတ္တေ သမံ ဖလံ၊
စေတောပဏိဓိဟေတု ဟိ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၄, ၈၀၆)၊
ဣမဿ ပနတ္ထဿ ဒီပနတ္ထာယ –
‘‘ခီရောဒနံ အဟမဒါသိံ, ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ၊ (ဝိ။ ဝ။ ၄၁၃)၊
တဿာ မေ ပဿ ဝိမာနံ, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီဟမသ္မိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၃၃၄)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၈။)‘‘အစ္ဆရာသဟဿဿာဟံ, ပဝရာ ပဿ ပုညာနံ ဝိပါကံ၊
တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ။
‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၃၃၄-၃၃၆) –
ဧဝမာဒီနိ ဝိမာနဝတ္ထူနိ အာဟရိတဗ္ဗာနိ။
ဓနဓညန္တိ မုတ္တာဒိဓနဉ္စ သတ္တ ဓညာနိ စ။ ပထဝီ စ ကေဝလာတိ သကလာ စေသာ မဟာပထဝီတိ သကလပထဝိံ ဟတ္ထဂတံ မညမာနော ဝဒတိ။ ပဿ ဖလံ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိယာတိ အတ္တနော ဒါနဖလံ အတ္တနာဝ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ ဒါနဖလံ ကိရ ဗောဓိသတ္တာ စ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါယေဝ စ ဇာနန္တိ။ တေနေဝ သတ္ထာ ဣတိဝုတ္တကေ သုတ္တန္တံ ကထေန္တော –
‘‘ဧဝဉ္စေ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ ဇာနေယျုံ ဒါနသံဝိဘာဂဿ ဝိပါကံ, ယထာဟံ ဇာနာမိ, န အဒတွာ ဘုဉ္ဇေယျုံ, န စ နေသံ မစ္ဆေရမလံ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌေယျ။ ယောပိ နေသံ အဿ စရိမော အာလောပေါ စရိမံ ကဗဠံ, တတောပိ န အသံဝိဘဇိတွာ ဘုဉ္ဇေယျုံ, သစေ နေသံ ပဋိဂ္ဂါဟကာ အဿု။ ယသ္မာ စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ န ဧဝံ ဇာနန္တိ ဒါနသံဝိဘာဂဿ ဝိပါကံ, ယထာဟံ ဇာနာမိ, တသ္မာ အဒတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ, မစ္ဆေရမလဉ္စ နေသံ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၂၆)။
ဗောဓိသတ္တောပိ အတ္တနော ဆတ္တမင်္ဂလဒိဝသေ သဉ္ဇာတပီတိပါမောဇ္ဇော ဣမာဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဥဒါနဂီတံ ဂါယိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ရညော ပိယဂီတ’’န္တိ ဗောဓိသတ္တဿ နာဋကိတ္ထိယော စ သေသနာဋကဂန္ဓဗ္ဗာဒယောပိ စ အန္တေပုရဇနောပိ အန္တောနဂရဝါသိနောပိ ဗဟိနဂရဝါသိနောပိ ပါနာဂါရေသုပိ အမစ္စမဏ္ဍလေသုပိ ‘‘အမှာကံ ရညော ပိယဂီတ’’န္တိ တဒေဝ ဂီတံ ဂါယန္တိ။ ဧဝံ အဒ္ဓါနေ ဂတေ အဂ္ဂမဟေသီ တဿ ဂီတဿ အတ္ထံ ဇာနိတုကာမာ အဟောသိ, မဟာသတ္တံ ပန ပုစ္ဆိတုံ န ဝိသဟတိ။ အထဿာ ဧကသ္မိံ ဂုဏေ ပသီဒိတွာ ဧကဒိဝသံ ရာဇာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဝရံ တေ ဒဿာမိ, ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝ, ဂဏှာမီ’’တိ။ ‘‘ဟတ္ထိအဿာဒီသု တေ ကိံ ဒမ္မီ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, တုမှေ နိဿာယ မယှံ န ကိဉ္စိ နတ္ထိ, န မေ ဧတေဟိ အတ္ထော, သစေ ပန ဒါတုကာမာတ္ထ, တုမှာကံ ဂီတဿ အတ္ထံ ကထေတွာ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈၉။)တေ ဣမိနာ ဝရေန အတ္ထော, အညံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, အညေန မေ အတ္ထော နတ္ထိ, ဧတဒေဝ ဂဏှာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ဘဒ္ဒေ, ကထေဿာမိ, တုယှံ ပန ဧကိကာယ ရဟော န ကထေဿာမိ, ဒွါဒသယောဇနိကာယ ဗာရာဏသိယာ ဘေရိံ စရာပေတွာ ရာဇဒွါရေ ရတနမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ရတနပလ္လင်္ကံ ပညာပေတွာ အမစ္စဗြာဟ္မဏာဒီဟိ စ နာဂရေဟိ စေဝ သောဠသဟိ ဣတ္ထိသဟဿေဟိ စ ပရိဝုတော တေသံ မဇ္ဈေ ရတနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ ကထေဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ရာဇာ တထာ ကာရေတွာ အမရဂဏပရိဝုတော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိယ မဟာဇနကာယပရိဝုတော ရတနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။ ဒေဝီပိ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ကဉ္စနဘဒ္ဒပီဌံ အတ္ထရိတွာ ဧကမန္တေ အက္ခိကောဋိယာ ဩလောကေတွာ တထာရူပေ ဌာနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ တုဿိတွာ ဂါယနမင်္ဂလဂီတဿ တာဝ မေ အတ္ထံ ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ကထေထာ’’တိ ဝတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဘိက္ခဏံ ရာဇကုဉ္ဇရ, ဂါထာ ဘာသသိ ကောသလာဓိပ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎန, ဗာဠှံ ပီတိမနော ပဘာသသီ’’တိ။
တတ္ထ ကောသလာဓိပါတိ န သော ကောသလရဋ္ဌာဓိပေါ, ကုသလေ ပန ဓမ္မေ အဓိပတိံ ကတွာ ဝိဟရတိ, တေန နံ အာလပန္တီ ဧဝမာဟ, ကုသလာဓိပ ကုသလဇ္ဈာသယာတိ အတ္ထော။ ဗာဠှံ ပီတိမနော ပဘာသသီတိ အတိဝိယ ပီတိယုတ္တစိတ္တော ဟုတွာ ဘာသသိ, တသ္မာ ကထေထ တာဝ မေ ဧတာသံ ဂါထာနံ အတ္ထန္တိ။
အထဿ ဂါထာနမတ္ထံ အာဝိ ကရောန္တော မဟာသတ္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ, ကုလေ အညတရေ အဟုံ၊
ပရကမ္မကရော အာသိံ, ဘတကော သီလသံဝုတော။
‘‘ကမ္မာယ နိက္ခမန္တောဟံ, စတုရော သမဏေဒ္ဒသံ၊
အာစာရသီလသမ္ပန္နေ, သီတိဘူတေ အနာသဝေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၀။)‘‘တေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, နိသီဒေတွာ ပဏ္ဏသန္ထတေ၊
အဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ကုမ္မာသံ, ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တဿ ကမ္မဿ ကုသလဿ, ဣဒံ မေ ဧဒိသံ ဖလံ၊
အနုဘောမိ ဣဒံ ရဇ္ဇံ, ဖီတံ ဓရဏိမုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ ကုလေ အညတရေတိ နာမေန ဝါ ဂေါတ္တေန ဝါ အပါကဋေ ဧကသ္မိံယေဝ ကုလေ။ အဟုန္တိ နိဗ္ဗတ္တိံ။ ပရကမ္မကရော အာသိန္တိ တသ္မိံ ကုလေ ဇာတောဝါဟံ ဒလိဒ္ဒတာယ ပရဿ ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ပရကမ္မကရော အာသိံ။ ဘတကောတိ ပရဝေတနဘတော။ သီလသံဝုတောတိ ပဉ္စသီလသံဝရေ ဌိတော, ဘတိယာ ဇီဝန္တောပိ ဒုဿီလျံ ပဟာယ သီလသမ္ပန္နောဝ အဟောသိန္တိ ဒီပေတိ။ ကမ္မာယ နိက္ခမန္တောဟန္တိ တံ ဒိဝသံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ ကရဏတ္ထာယ နိက္ခန္တော အဟံ။ စတုရော သမဏေဒ္ဒသန္တိ ဘဒ္ဒေ, အဟံ နဂရာ နိက္ခမ္မ မဟာမဂ္ဂံ အာရုယှ အတ္တနော ကမ္မဘူမိံ ဂစ္ဆန္တော ဘိက္ခာယ ဗာရာဏသိနဂရံ ပဝိသန္တေ သမိတပါပေ စတ္တာရော ပဗ္ဗဇိတေ အဒ္ဒသံ။ အာစာရသီလသမ္ပန္နေတိ ဧကဝီသတိယာ အနေသနာဟိ ဇီဝိကကပ္ပနံ အနာစာရော နာမ, တဿ ပဋိပက္ခေန အာစာရေန စေဝ မဂ္ဂဖလေဟိ အာဂတေန သီလေန စ သမန္နာဂတေ။ သီတိဘူတေတိ ရာဂါဒိပရိဠာဟဝူပသမေန စေဝ ဧကာဒသအဂ္ဂိနိဗ္ဗာပနေန စ သီတိဘာဝပ္ပတ္တေ။ အနာသဝေတိ ကာမာသဝါဒိဝိရဟိတေ။ နိသီဒေတွာတိ ဝါလိကာသနာနံ ဥပရိ သန္ထတေ ပဏ္ဏသန္ထရေ နိသီဒါပေတွာ။ သန္ထရော ဟိ ဣဓ သန္ထတောတိ ဝုတ္တော။ အဒန္တိ နေသံ ဥဒကံ ဒတွာ သက္ကစ္စံ သကေဟိ ဟတ္ထေဟိ ကုမ္မာသံ အဒါသိံ။ ကုသလဿာတိ အာရောဂျာနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလဿ။ ဖလန္တိ တဿ နိဿန္ဒဖလံ။ ဖီတန္တိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဖုလ္လိတံ။
ဧဝဉ္စ မဟာသတ္တဿ အတ္တနော ကမ္မဖလံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေန္တဿ သုတွာ ဒေဝီ ပသန္နမနာ ‘‘သစေ, မဟာရာဇ, ဧဝံ ပစ္စက္ခတော ဒါနဖလံ ဇာနာထ, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ဧကံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ လဘိတွာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဒတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇေယျာထာ’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ထုတိံ ကရောန္တီ –
‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ မာ စ ပမာဒေါ, စက္ကံ ဝတ္တယ ကောသလာဓိပ၊
မာ ရာဇ အဓမ္မိကော အဟု, ဓမ္မံ ပါလယ ကောသလာဓိပါ’’တိ။ – ဣမံ ဂါထမာဟ၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၁။)တတ္ထ ဒဒံ ဘုဉ္ဇာတိ အညေသံ ဒတွာဝ အတ္တနာ ဘုဉ္ဇ။ မာ စ ပမာဒေါတိ ဒါနာဒီသု ပုညေသု မာ ပမဇ္ဇိ။ စက္ကံ ဝတ္တယ ကောသလာဓိပါတိ ကုသလဇ္ဈာသယ, မဟာရာဇ, ပတိရူပဒေသဝါသာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေဟိ။ ပကတိရထော ဟိ ဒွီဟိ စက္ကေဟိ ဂစ္ဆတိ, အယံ ပန ကာယော ဣမေဟိ စတူဟိ စက္ကေဟိ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆတိ, တေန တေ ‘‘ဓမ္မစက္က’’န္တိ သင်္ချံ ဂတာ, တံ တွံ စက္ကံ ပဝတ္တေဟိ။ အဓမ္မိကောတိ ယထာ အညေ ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆန္တာ လောကံ ဥစ္ဆုယန္တေ ပီဠေတွာ ဝိယ ဓနမေဝ သံကဍ္ဎန္တာ အဓမ္မိကာ ဟောန္တိ, တထာ တွံ မာ အဓမ္မိကော အဟု။ ဓမ္မံ ပါလယာတိ –
‘‘ဒါနံ သီလံ ပရိစ္စာဂံ, အဇ္ဇဝံ မဒ္ဒဝံ တပံ၊
အက္ကောဓံ အဝိဟိံသဉ္စ, ခန္တိဉ္စ အဝိရောဓန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၇၆) –
ဣမံ ပန ဒသဝိဓံ ရာဇဓမ္မမေဝ ပါလယ ရက္ခ, မာ ပရိစ္စဇိ။
မဟာသတ္တော တဿာ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော –
‘‘သောဟံ တဒေဝ ပုနပ္ပုနံ, ဝဋုမံ အာစရိဿာမိ သောဘနေ၊
အရိယာစရိတံ သုကောသလေ, အရဟန္တော မေ မနာပါဝ ပဿိတု’’န္တိ။ – ဂါထမာဟ၊
တတ္ထ ဝဋုမန္တိ မဂ္ဂံ။ အရိယာစရိတန္တိ အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာစိဏ္ဏံ။ သုကောသလေတိ သောဘနေ ကောသလရညော ဓီတေတိ အတ္ထော။ အရဟန္တောတိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, အရာနဉ္စ အရီနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာနံ အရဟတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဒ္ဒေ, ကောသလရာဇဓီတေ သော အဟံ ‘‘ဒါနံ မေ ဒိန္န’’န္တိ တိတ္တိံ အကတွာ ပုနပ္ပုနံ တဒေဝ အရိယာစရိတံ ဒါနမဂ္ဂံ အာစရိဿာမိ။ မယှဉှိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ အရဟန္တော မနာပဒဿနာ, စီဝရာဒီနိ ဒါတုကာမတာယ တေယေဝ ပဿိတုံ ဣစ္ဆာမီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာ ဒေဝိယာ သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယာ တာဝ ပုရိမဘဝေ အတ္တနော ကုသလကမ္မံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ, ဣမာသံ ပန နာရီနံ မဇ္ဈေ ရူပေန ဝါ လီဠာဝိလာသေန ဝါ တယာ သဒိသီ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၂။)ဧကာပိ နတ္ထိ, သာ တွံ ကိံ ကမ္မံ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပုန ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝီ ဝိယ အစ္ဆရူပမာ, မဇ္ဈေ နာရိဂဏဿ သောဘသိ၊
ကိံ ကမ္မမကာသိ ဘဒ္ဒကံ, ကေနာသိ ဝဏ္ဏဝတီ သုကောသလေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ သုကောသလေ ကောသလရညော သုဓီတေ တွံ ရူပသမ္ပတ္တိယာ အစ္ဆရူပမာ တိဒသပုရေ သက္ကဿ ဒေဝရညော အညတရာ ဒေဝဓီတာ ဝိယ ဣမဿ နာရီဂဏဿ မဇ္ဈေ သောဘသိ, ပုဗ္ဗေ ကိံ နာမ ဘဒ္ဒကံ ကလျာဏကမ္မံ အကာသိ, ကေနာသိ ကာရဏေန ဧဝံ ဝဏ္ဏဝတီ ဇာတာတိ။
အထဿ သာ ပုရိမဘဝေ ကလျာဏကမ္မံ ကထေန္တီ သေသဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အမ္ဗဋ္ဌကုလဿ ခတ္တိယ, ဒါသျာဟံ ပရပေသိယာ အဟုံ၊
သညတာ စ ဓမ္မဇီဝိနီ, သီလဝတီ စ အပါပဒဿနာ။
‘‘ဥဒ္ဓဋဘတ္တံ အဟံ တဒါ, စရမာနဿ အဒါသိံ ဘိက္ခုနော၊
ဝိတ္တာ သုမနာ သယံ အဟံ, တဿ ကမ္မဿ ဖလံ မမေဒိသ’’န္တိ။
သာပိ ကိရ ဇာတိဿရာဝ အဟောသိ, တသ္မာ အတ္တနော ဇာတိဿရဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာဝ ကထေသိ။
တတ္ထ အမ္ဗဋ္ဌကုလဿာတိ ကုဋုမ္ဗိယကုလဿ။ ဒါသျာဟန္တိ ဒါသီ အဟံ, ‘‘ဒါသာဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ ပရပေသိယာတိ ပရေဟိ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ကရဏတ္ထာယ ပေသိတဗ္ဗာ ပေသနကာရိကာ။ သညတာတိ ဒါသိယော နာမ ဒုဿီလာ ဟောန္တိ, အဟံ ပန တီဟိ ဒွါရေဟိ သညတာ သီလသမ္ပန္နာ။ ဓမ္မဇီဝိနီတိ ပရဝဉ္စနာဒီနိ အကတွာ ဓမ္မေန သမေန ပဝတ္တိတဇီဝိကာ။ သီလဝတီတိ အာစာရသမ္ပန္နာ ဂုဏဝတီ။ အပါပဒဿနာတိ ကလျာဏဒဿနာ ပိယဓမ္မာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၃။)ဥဒ္ဓဋဘတ္တန္တိ အတ္တနော ပတ္တကောဋ္ဌာသဝသေန ဥဒ္ဓရိတွာ လဒ္ဓဘာဂဘတ္တံ။ ဘိက္ခုနောတိ ဘိန္နကိလေသဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ။ ဝိတ္တာ သုမနာတိ တုဋ္ဌာ သောမနဿဇာတာ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟန္တီ။ တဿ ကမ္မဿာတိ တဿ ဧကဘိက္ခာဒါနကမ္မဿ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အဟံ, မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေ သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ကုဋုမ္ဗိယကုလဿ ဒါသီ ဟုတွာ အတ္တနော လဒ္ဓဘာဂဘတ္တံ အာဒါယ နိက္ခမန္တီ ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော တဏှံ မိလာပေတွာ သညတာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟန္တီ တဿ တံ ဘတ္တံ အဒါသိံ, သာဟံ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ကာလံ ကတွာ တတ္ထ သာဝတ္ထိယံ ကောသလရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဣဒါနိ တဝ ပါဒေ ပရိစရမာနာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝါမိ, တဿ မမ ကမ္မဿ ဣဒမီဒိသံ ဖလန္တိ။ တတ္ထ ဂုဏသမ္ပန္နာနံ ဒိန္နဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝဒဿနတ္ထံ –
‘‘အဂ္ဂတော ဝေ ပသန္နာန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၉၀) စ။
‘‘ဧသ ဒေဝမနုဿာနံ, သဗ္ဗကာမဒဒေါ နိဓီ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၀) စ။ –
အာဒိဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
ဣတိ တေ ဥဘောပိ အတ္တနော ပုရိမကမ္မံ ဝိတ္ထာရတော ကထေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ စတူသု နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ နိဝေသနဒွါရေတိ ဆ ဒါနသာလာယော ကာရေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ သီလံ ရက္ခိတွာ ဥပေါသထကမ္မံ ကတွာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ သဂ္ဂပရာယဏာ အဟေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒေဝီ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, ရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကုမ္မာသပိဏ္ဍိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
֍ * [၄၁၆] ၁၁။ ပရန္တပဇာတကဝဏ္ဏနာ
အာဂမိဿတိ မေ ပါပန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ဟိ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော တထာဂတဿ မာရဏတ္ထမေဝ ပရိသက္ကတိ, ဓနုဂ္ဂဟေ ပယောဇေသိ, သိလံ ပဝိဇ္ဈိ, နာဠာဂိရိံ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၄။)တထာဂတဿ ဝိနာသတ္ထမေဝ ဥပါယံ ကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပေသ မမ ဝဓာယ ပရိသက္ကိ, တာသမတ္တမ္ပိ ပန ကာတုံ အသက္ကောန္တော အတ္တနာဝ ဒုက္ခံ အနုဘောသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ သိက္ခိ, သဗ္ဗရုတဇာနနမန္တံ ဥဂ္ဂဏှိ။ သော အာစရိယဿ အနုယောဂံ ဒတွာ ဗာရာဏသိံ ပစ္စာဂစ္ဆိ, ပိတာ တံ ဩပရဇ္ဇေ ဌပေသိ။ ကိဉ္စာပိ ဩပရဇ္ဇေ ဌပေတိ, မာရာပေတုကာမော ပန နံ ဟုတွာ ဒဋ္ဌုမ္ပိ န ဣစ္ဆိ။ အထေကာ သိင်္ဂါလီ ဒွေ ပေါတကေ ဂဟေတွာ ရတ္တိံ မနုဿေသု ပဋိသလ္လီနေသု နိဒ္ဓမနေန နဂရံ ပါဝိသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ စ ပါသာဒေ သယနဂဗ္ဘဿ အဝိဒူရေ ဧကာ သာလာ အတ္ထိ, တတ္ထေကော အဒ္ဓိကမနုဿော ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာ ပါဒမူလေ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ ဖလကေ နိပဇ္ဇိ, န တာဝ နိဒ္ဒါယတိ။ တဒါ သိင်္ဂါလိယာ ပေါတကာ ဆာတာ ဝိရဝိံသု။ အထ တေသံ မာတာ ‘‘တာတာ, မာ သဒ္ဒံ ကရိတ္ထ, ဧတိဿာ သာလာယ ဧကော မနုဿော ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဖလကေ နိပန္နော န တာဝ နိဒ္ဒါယတိ, ဧတဿ နိဒ္ဒါယနကာလေ ဧတာ ဥပါဟနာ အာဟရိတွာ တုမှေ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဘာသာယ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော မန္တာနုဘာဝေန တဿာ ဘာသံ ဇာနိတွာ သယနဂဗ္ဘာ နိက္ခမ္မ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ, ဒေဝ, အဒ္ဓိကမနုဿော’’တိ။ ‘‘ဥပါဟနာ တေ ကုဟိ’’န္တိ? ‘‘ဘူမိယံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဥက္ခိတွာ ဩလမ္ဗေတွာ ဌပေဟီ’’တိ။ တံ သုတွာ သိင်္ဂါလီ ဗောဓိသတ္တဿ ကုဇ္ဈိ။
ပုန ဧကဒိဝသံ သာ တထေဝ နဂရံ ပါဝိသိ။ တဒါ စေကော မတ္တမနုဿော ‘‘ပါနီယံ ပိဝိဿာမီ’’တိ ပေါက္ခရဏိံ ဩတရန္တော ပတိတွာ နိမုဂ္ဂေါ နိရဿာသော မရိ။ နိဝတ္ထာ ပနဿ ဒွေ သာဋကာ နိဝါသနန္တရေ ကဟာပဏသဟဿံ အင်္ဂုလိယာ စ မုဒ္ဒိကာ အတ္ထိ။ တဒါပိ သာ ပုတ္တကေ ‘‘ဆာတမှာ, အမ္မာ’’တိ ဝိရဝန္တေ ‘‘တာတာ, မာ သဒ္ဒံ ကရိတ္ထ, ဧတိဿာ ပေါက္ခရဏိယာ မနုဿော မတော, တဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အတ္ထိ, သော ပန မရိတွာ သောပါနေယေဝ နိပန္နော, တုမှေ ဧတံ မနုဿံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၅။)ဗောဓိသတ္တော တံ သုတွာ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ‘‘သာလာယ ကော အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဧကေနုဋ္ဌာယ ‘‘အဟံ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂစ္ဆ ဧတိဿာ ပေါက္ခရဏိယာ မတမနုဿဿ သာဋကေ စ ကဟာပဏသဟဿဉ္စ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကဉ္စ ဂဟေတွာ သရီရမဿ ယထာ န ဥဋ္ဌဟတိ, ဧဝံ ဥဒကေ ဩသီဒါပေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ အကာသိ။ သာ ပုနပိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ပုရိမဒိဝသေ တာဝ မေ ပုတ္တကာနံ ဥပါဟနာ ခါဒိတုံ န အဒါသိ, အဇ္ဇ မတမနုဿံ ခါဒိတုံ န ဒေတိ, ဟောတု, ဣတော ဒါနိ တတိယဒိဝသေ ဧကော သပတ္တရာဇာ အာဂန္တွာ နဂရံ ပရိက္ခိပိဿတိ။ အထ နံ ပိတာ ယုဒ္ဓတ္ထာယ ပေသေဿတိ, တတြ တေ သီသံ ဆိန္ဒိဿန္တိ, အထ တေ ဂလလောဟိတံ ပိဝိတွာ ဝေရံ မုဉ္စိဿာမိ။ တွံ မယာ သဒ္ဓိံ ဝေရံ ဗန္ဓသိ, ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝိရဝိတွာ ဗောဓိသတ္တံ တဇ္ဇေတွာ ပုတ္တကေ ဂဟေတွာ နိက္ခမတိ။
တတိယဒိဝသေ ဧကော သပတ္တရာဇာ အာဂန္တွာ နဂရံ ပရိဝါရေသိ။ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, တေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယာ, ဒေဝ, ဧကံ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထိ, ဂန္တုံ န ဝိသဟာမိ, ဇီဝိတန္တရာယံ ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘မယှံ တယိ မတေ ဝါ အမတေ ဝါ ကိံ, ဂစ္ဆာဟေဝ တွ’’န္တိ? သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ မဟာသတ္တော ပရိသံ ဂဟေတွာ သပတ္တရညော ဌိတဒွါရေန အနိက္ခမိတွာ အညံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိက္ခမိ။ တသ္မိံ ဂစ္ဆန္တေ သကလနဂရံ တုစ္ဆံ ဝိယ အဟောသိ။ သဗ္ဗေ တေနေဝ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိံသု။ သော ဧကသ္မိံ သဘာဂဋ္ဌာနေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသေတွာ အစ္ဆိ။ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ဥပရာဇာ နဂရံ တုစ္ဆံ ကတွာ ဗလံ ဂဟေတွာ ပလာယိ, သပတ္တရာဇာပိ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော, ဣဒါနိ မယှံ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ။ သော ‘‘ဇီဝိတံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ဒေဝိဉ္စ ပုရောဟိတဉ္စ ပရန္တပံ နာမေကံ ပါဒမူလိကဉ္စ ဒါသံ ဂဟေတွာ ရတ္တိဘာဂေ အညာတကဝေသေန ပလာယိတွာ အရညံ ပါဝိသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပလာတဘာဝံ ဉတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ယုဒ္ဓံ ကတွာ သပတ္တံ ပလာပေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိ။ ပိတာပိဿ ဧကသ္မိံ နဒီတီရေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ဖလာဖလေန ယာပေန္တော ဝသိ။ ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ။ ပရန္တပဒါသော ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ပဏ္ဏသာလာယမေဝ ဟောတိ။ တတြာပိ ရာဇာနံ ပဋိစ္စ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ သာ အဘိဏှသံသဂ္ဂဝသေန ပရန္တပေန သဒ္ဓိံ အတိစရိ။ သာ ဧကဒိဝသံ ပရန္တပံ အာဟ ‘‘ရညာ ဉာတေ နေဝ တဝ, န မယှံ ဇီဝိတံ အတ္ထိ, တသ္မာ မာရေဟိ န’’န္တိ။ ‘‘ကထံ မာရေမီ’’တိ? ဧသ တံ ခဂ္ဂဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၆။)နှာနသာဋကဉ္စ ဂါဟာပေတွာ နှာယိတုံ ဂစ္ဆတိ, တတြဿ နှာနဋ္ဌာနေ ပမာဒံ ဉတွာ ခဂ္ဂေန သီသံ ဆိန္ဒိတွာ သရီရံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ ဘူမိယံ နိခဏာဟီတိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
အထေကဒိဝသံ ပုရောဟိတောယေဝ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂန္တွာ အဝိဒူရေ ရညော နှာနတိတ္ထသာမန္တေ ဧကံ ရုက္ခံ အာရုယှ ဖလာဖလံ ဂဏှာတိ။ ရာဇာ ‘‘နှာယိဿာမီ’’တိ ပရန္တပံ ခဂ္ဂဉ္စ နှာနသာဋကဉ္စ ဂါဟာပေတွာ နဒီတီရံ အဂမာသိ။ တတ္ထ နံ နှာနကာလေ ပမာဒမာပန္နံ ‘‘မာရေဿာမီ’’တိ ပရန္တပေါ ဂီဝါယ ဂဟေတွာ ခဂ္ဂံ ဥက္ခိပိ။ သော မရဏဘယေန ဝိရဝိ။ ပုရောဟိတော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဩလောကေန္တော ပရန္တပံ ရာဇာနံ မာရေန္တံ ဒိသွာ ဘီတတသိတော သာခံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ရုက္ခတော ဩရုယှ ဧကံ ဂုမ္ဗံ ပဝိသိတွာ နိလီယိ။ ပရန္တပေါ တဿ သာခါဝိဿဇ္ဇနသဒ္ဒံ သုတွာ ရာဇာနံ မာရေတွာ ဘူမိယံ ခဏိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာခါဝိဿဇ္ဇနသဒ္ဒေါ အဟောသိ, ကော နု ခေါ ဧတ္ထာ’’တိ ဝိစိနန္တော ကဉ္စိ အဒိသွာ နှတွာ ဂတော။ တဿ ဂတကာလေ ပုရောဟိတော နိသိန္နဋ္ဌာနာ နိက္ခမိတွာ ရညော သရီရံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ အာဝါဋေ နိခါတဘာဝံ ဉတွာ နှတွာ အတ္တနော ဝဓဘယေန အန္ဓဝေသံ ဂဟေတွာ ပဏ္ဏသာလံ အဂမာသိ။ တံ ဒိသွာ ပရန္တပေါ ‘‘ကိံ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ကတ’’န္တိ အာဟ။ သော အဇာနန္တော ဝိယ ‘‘ဒေဝ, အက္ခီနိ မေ နာသေတွာ အာဂတောမှိ, ဥဿန္နာသီဝိသေ အရညေ ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကပဿေ အဋ္ဌာသိံ, တတြေကေန အာသီဝိသေန နာသဝါတော ဝိဿဋ္ဌော မေ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ပရန္တပေါ ‘‘န မံ သဉ္ဇာနာတိ, ‘ဒေဝါ’တိ ဝဒတိ, သမဿာသေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, မာ စိန္တယိ, အဟံ တံ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ အဿာသေတွာ ဖလာဖလံ ဒတွာ သန္တပ္ပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပရန္တပဒါသော ဖလာဖလံ အာဟရိ, ဒေဝီပိ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သာ ပုတ္တေ ဝဍ္ဎန္တေ ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ သုခနိသိန္နာ သဏိကံ ပရန္တပဒါသံ ဧတဒဝေါစ ‘‘တွံ ရာဇာနံ မာရေန္တော ကေနစိ ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ‘‘န မံ ကောစိ အဒ္ဒသ, သာခါဝိဿဇ္ဇနသဒ္ဒံ ပန အဿောသိံ, တဿာ သာခါယ မနုဿေန ဝါ တိရစ္ဆာနေန ဝါ ဝိဿဋ္ဌဘာဝံ န ဇာနာမိ, ယဒါ ကဒါစိ ပန မေ ဘယံ အာဂစ္ဆန္တံ သာခါဝိဿဋ္ဌဋ္ဌာနတော အာဂမိဿတီ’’တိ တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၇။)‘‘အာဂမိဿတိ မေ ပါပံ, အာဂမိဿတိ မေ ဘယံ၊
တဒါ ဟိ စလိတာ သာခါ, မနုဿေန မိဂေန ဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပါပန္တိ လာမကံ အနိဋ္ဌံ အကန္တံ။ ဘယန္တိ စိတ္တုတြာသဘယမ္ပိ မေ အာဂမိဿတိ, န သက္ကာ နာဂန္တုံ။ ကိံကာရဏာ? တဒါ ဟိ စလိတာ သာခါ မနုဿေန မိဂေန ဝါတိ န ပညာယတိ, တသ္မာ တတော မံ ဘယံ အာဂမိဿတိ။
တေ ‘‘ပုရောဟိတော နိဒ္ဒါယတီ’’တိ မညိံသု။ သော ပန အနိဒ္ဒါယမာနောဝ တေသံ ကထံ အဿောသိ။ အထေကဒိဝသံ ပုရောဟိတော ပရန္တပဒါသေ ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတေ အတ္တနော ဗြာဟ္မဏိံ သရိတွာ ဝိလပန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဘီရုယာ နူန မေ ကာမော, အဝိဒူရေ ဝသန္တိယာ၊
ကရိဿတိ ကိသံ ပဏ္ဍုံ, သာဝ သာခါ ပရန္တပ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘီရုယာတိ ဣတ္ထီ စ နာမ အပ္ပမတ္တကေနာပိ ဘာယတိ, တသ္မာ ‘‘ဘီရူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဝိဒူရေတိ နာတိဒူရေ ဣတော ကတိပယယောဇနမတ္ထကေ ဝသန္တိယာ ဘီရုယာ မယှံ ဗြာဟ္မဏိယာ ယော မမ ကာမော ဥပ္ပန္နော, သော နူန မံ ကိသဉ္စ ပဏ္ဍုဉ္စ ကရိဿတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သာဝ သာခါ’’တိ ဣမိနာ ပန ဩပမ္မံ ဒဿေတိ, ယထာ သာခါ ပရန္တပံ ကိသံ ပဏ္ဍုံ ကရောတိ, ဧဝန္တိ အတ္ထော။
ဣတိ ဗြာဟ္မဏော ဂါထမေဝ ဝဒတိ, အတ္ထံ ပန န ကထေတိ, တသ္မာ ဣမာယ ဂါထာယ ကိစ္စံ ဒေဝိယာ အပါကဋံ။ အထ နံ ‘‘ကိံ ကထေသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ အာဟ။ သောပိ ‘‘သလ္လက္ခိတံ မေ’’တိ ဝတွာ ပုန ဧကဒိဝသံ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သောစယိဿတိ မံ ကန္တာ, ဂါမေ ဝသမနိန္ဒိတာ၊
ကရိဿတိ ကိသံ ပဏ္ဍုံ, သာဝ သာခါ ပရန္တပ’’န္တိ။
တတ္ထ သောစယိဿတီတိ သောကုပ္ပါဒနေန သုက္ခာပေဿတိ။ ကန္တာတိ ဣဋ္ဌဘရိယာ။ ဂါမေ ဝသန္တိ ဗာရာဏသိယံ ဝသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ အနိန္ဒိတာတိ အဂရဟိတာ ဥတ္တမရူပဓရာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၈။)‘‘တယာ မံ အသိတာပင်္ဂိ, သိတာနိ ဘဏိတာနိ စ၊
ကိသံ ပဏ္ဍုံ ကရိဿန္တိ, သာဝ သာခါ ပရန္တပ’’န္တိ။
တတ္ထ တယာ မံ အသိတာပင်္ဂီတိ တယာ မံ အသိတာ အပင်္ဂိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဒ္ဒေ, အက္ခိကောဋိတော အဉ္ဇနသလာကာယ နီဟရိတွာ အဘိသင်္ခတအသိတာပင်္ဂိ တယာ ပဝတ္တိတာနိ မန္ဒဟသိတာနိ စ မဓုရဘာသိတာနိ စ မံ သာ ဝိဿဋ္ဌသာခါ ဝိရဝမာနာ ပရန္တပံ ဝိယ ကိသံ ပဏ္ဍုံ ကရိဿတီတိ။ ပ-ကာရဿ ဝ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ဝင်္ဂီ’’တိပိ ပါဌောယေဝ။
အပရဘာဂေ ကုမာရော ဝယပ္ပတ္တော အဟောသိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂါဟာပေတွာ နှာနတိတ္ထံ ဂန္တွာ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေသိ။ ကုမာရော ‘‘နနု တွံ ဗြာဟ္မဏ, အန္ဓော’’တိ အာဟ။ သော ‘‘နာဟံ အန္ဓော, ဣမိနာ မေ ဥပါယေန ဇီဝိတံ ရက္ခာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တဝ ပိတရံ ဇာနာသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အယံ မေ ပိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာယံ တဝ ပိတာ, ပိတာ ပန တေ ဗာရာဏသိရာဇာ, အယံ တုမှာကံ ဒါသော, သော မာတရိ တေ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ တဝ ပိတရံ မာရေတွာ နိခဏီ’’တိ အဋ္ဌီနိ နီဟရိတွာ ဒဿေသိ။ ကုမာရဿ ဗလဝကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထ နံ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ယံ တေ ဣသ္မိံယေဝ တိတ္ထေ ပိတု တေန ကတံ, တံ ကရောဟီ’’တိ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ကုမာရံ ကတိပါဟံ ထရုဂဏှနံ သိက္ခာပေသိ။ အထေကဒိဝသံ ကုမာရော ခဂ္ဂဉ္စ နှာနသာဋကဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘နှာယိတုံ ဂစ္ဆာမ, တာတာ’’တိ အာဟ။ ပရန္တပေါ ‘‘သာဓူ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ ဂတော။ အထဿ နှာယိတုံ ဩတိဏ္ဏကာလေ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန အသိံ, ဝါမဟတ္ထေန စူဠံ ဂဟေတွာ ‘‘တွံ ကိရ ဣမသ္မိံယေဝ တိတ္ထေ မမ ပိတရံ စူဠာယ ဂဟေတွာ ဝိရဝန္တံ မာရေသိ, အဟမ္ပိ တံ တထေဝ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော မရဏဘယဘီတော ပရိဒေဝမာနော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာဂမာ နူန သော သဒ္ဒေါ, အသံသိ နူန သော တဝ၊
အက္ခာတံ နူန တံ တေန, ယော တံ သာခမကမ္ပယိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉၉။)‘‘ဣဒံ ခေါ တံ သမာဂမ္မ, မမ ဗာလဿ စိန္တိတံ၊
တဒါ ဟိ စလိတာ သာခါ, မနုဿေန မိဂေန ဝါ’’တိ။
တတ္ထ အာဂမာတိ သော သာခသဒ္ဒေါ နူန တံ အာဂတော သမ္ပတ္တော။ အသံသိ နူန သော တဝါတိ သော သဒ္ဒေါ တဝ အာရောစေသိ မညေ။ အက္ခာတံ နူန တံ တေနာတိ ယော သတ္တော တဒါ တံ သာခံ အကမ္ပယိ, တေန ‘‘ဧဝံ တေ ပိတာ မာရိတော’’တိ နူန တံ ကာရဏံ အက္ခာတံ။ သမာဂမ္မာတိ သင်္ဂမ္မ, သမာဂတန္တိ အတ္ထော။ ယံ မမ ဗာလဿ ‘‘တဒါ စလိတာ သာခါ မနုဿေန မိဂေန ဝါ, တတော မေ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ စိန္တိတံ ပရိဝိတက္ကိတံ အဟောသိ, ဣဒံ တယာ သဒ္ဓိံ သမာဂတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တတော ကုမာရော ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘တထေဝ တွံ အဝေဒေသိ, အဝဉ္စိ ပိတရံ မမ၊
ဟန္တွာ သာခါဟိ ဆာဒေန္တော, အာဂမိဿတိ မေ ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ တထေဝ တွံ အဝေဒေသီတိ တထေဝ တွံ အညာသိ။ အဝဉ္စိ ပိတရံ မမာတိ တွံ မမ ပိတရံ ‘‘နှာယိတုံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝိဿာသေတွာ နှာယန္တံ မာရေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ နိခဏိတွာ ‘‘သစေ ကောစိ ဇာနိဿတိ, မယှမ္ပိ ဧဝရူပံ ဘယံ အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ ဝဉ္စေသိ, ဣဒံ ခေါ ပန မရဏဘယံ ဣဒါနိ တဝါဂတန္တိ။
ဣတိ တံ ဝတွာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ နိခဏိတွာ သာခါဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ခဂ္ဂံ ဓောဝိတွာ နှတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ တဿ မာရိတဘာဝံ ပုရောဟိတဿ ကထေတွာ မာတရံ ပရိဘာသိတွာ ‘‘ဣဓ ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ တယော ဇနာ ဗာရာဏသိမေဝ အဂမံသု။ ဗောဓိသတ္တော ကနိဋ္ဌဿ ဩပရဇ္ဇံ ဒတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပဒံ ပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပိတုရာဇာ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ပုရောဟိတော အာနန္ဒော, ပုတ္တရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ပရန္တပဇာတကဝဏ္ဏနာ ဧကာဒသမာ။
ဂန္ဓာရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၀။)ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
ကုက္ကု မနောဇ သုတနော, ဂိဇ္ဈ ဒဗ္ဘပုပ္ဖ ပဏ္ဏကော၊
သတ္တုဘသ္တ အဋ္ဌိသေနော, ကပိ ဗကဗြဟ္မာ ဒသ။
ဂန္ဓာရော မဟာကပိ စ, ကုမ္ဘကာရော ဒဠှဓမ္မော၊
သောမဒတ္တော သုသီမော စ, ကောဋသိမ္ဗလိ ဓူမကာရီ၊
ဇာဂရော ကုမ္မာသပိဏ္ဍော, ပရန္တပါ ဧကာဒသ။
သတ္တကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၁။)၈။ အဋ္ဌကနိပါတော
֍ * [၄၁၇] ၁။ ကစ္စာနိဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဩဒါတဝတ္ထာ သုစိ အလ္လကေသာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ မာတုပေါသကံ ဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိယံ ကုလဒါရကော အာစာရသမ္ပန္နော ပိတရိ ကာလကတေ မာတုဒေဝတော ဟုတွာ မုခဓောဝနဒန္တကဋ္ဌဒါနနှာပနပါဒဓောဝနာဒိဝေယျာဝစ္စကမ္မေန စေဝ ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ စ မာတရံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ အထ နံ မာတာ ‘‘တာတ, တဝ အညာနိပိ ဃရာဝါသကိစ္စာနိ အတ္ထိ, ဧကံ သမဇာတိကံ ကုလကုမာရိကံ ဂဏှာဟိ, သာ မံ ပေါသေဿတိ, တွမ္ပိ အတ္တနော ကမ္မံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ, အဟံ အတ္တနော ဟိတသုခံ အပစ္စာသီသမာနော တုမှေ ဥပဋ္ဌဟာမိ, ကော အညော ဧဝံ ဥပဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ? ‘‘ကုလဝဍ္ဎနကမ္မံ နာမ တာတ, ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘န မယှံ ဃရာဝါသေန အတ္ထော, အဟံ တုမှေ ဥပဋ္ဌဟိတွာ တုမှာကံ ဓူမကာလေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ အထဿ မာတာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာပိ မနံ အလဘမာနာ တဿ ဆန္ဒံ အဂ္ဂဟေတွာ သမဇာတိကံ ကုလကုမာရိကံ အာနေသိ။ သော မာတရံ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာပိ ‘‘မယှံ သာမိကော မဟန္တေန ဥဿာဟေန မာတရံ ဥပဋ္ဌဟတိ, အဟမ္ပိ နံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ, ဧဝမဿ ပိယာ ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘အယံ မေ မာတရံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟီ’’တိ တတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓလဒ္ဓါနိ မဓုရခါဒနီယာဒီနိ တဿာယေဝ ဒေတိ။ သာ အပရဘာဂေ စိန္တေသိ ‘‘အယံ လဒ္ဓလဒ္ဓါနိ မဓုရခါဒနီယာဒီနိ မယှညေဝ ဒေတိ, အဒ္ဓါ မာတရံ နီဟရိတုကာမော ဘဝိဿတိ, နီဟရဏူပါယမဿာ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ဧကံ ဒိဝသံ အာဟ – ‘‘သာမိ, တယိ ဗဟိ နိက္ခမန္တေ တဝ မာတာ မံ အက္ကောသတီ’’တိ။ သော တုဏှီ အဟောသိ။
သာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ မဟလ္လိကံ ဥဇ္ဈာပေတွာ ပုတ္တဿ ပဋိကူလံ ကာရေဿာမီ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဂုံ ဒဒမာနာ အစ္စုဏှံ ဝါ အတိသီတလံ ဝါ အတိလောဏံ ဝါ အလောဏံ ဝါ ဒေတိ။ ‘‘အမ္မ, အစ္စုဏှာ’’တိ ဝါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၂။)‘‘အတိလောဏာ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပူရေတွာ သီတောဒကံ ပက္ခိပတိ။ ပုန ‘‘အတိသီတလာ, အလောဏာယေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒါနေဝ ‘အစ္စုဏှာ, အတိလောဏာ’တိ ဝတွာ ပုန ‘အတိသီတလာ, အလောဏာ’တိ ဝဒသိ, ကာ တံ တောသေတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ မဟာသဒ္ဒံ ကရောတိ။ နှာနောဒကမ္ပိ အစ္စုဏှံ ကတွာ ပိဋ္ဌိယံ အာသိဉ္စတိ။ ‘‘အမ္မ, ပိဋ္ဌိ မေ ဒဟတီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ပုန ပူရေတွာ သီတောဒကံ ပက္ခိပတိ။ ‘‘အတိသီတံ, အမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒါနေဝ ‘အစ္စုဏှ’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘အတိသီတ’န္တိ ဝဒတိ, ကာ ဧတိဿာ အဝမာနံ သဟိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ပဋိဝိဿကာနံ ကထေသိ။ ‘‘အမ္မ, မဉ္စကေ မေ ဗဟူ မင်္ဂုလာ’’တိ စ ဝုတ္တာ မဉ္စကံ နီဟရိတွာ တဿ ဥပရိ အတ္တနော မဉ္စကံ ပေါထေတွာ ‘‘ပေါထိတော မေ’’တိ အတိဟရိတွာ ပညပေတိ။ မဟာဥပါသိကာ ဒိဂုဏေဟိ မင်္ဂုလေဟိ ခဇ္ဇမာနာ သဗ္ဗရတ္တိံ နိသိန္နာဝ ဝီတိနာမေတွာ ‘‘အမ္မ, သဗ္ဗရတ္တိံ မင်္ဂုလေဟိ ခါဒိတာမှီ’’တိ ဝဒတိ။ ဣတရာ ‘‘ဟိယျော တေ မဉ္စကော ပေါထိတော, ကာ ဣမိဿာ ကိစ္စံ နိတ္ထရိတုံ သက္ကောတီ’’တိ ပဋိဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ နံ ပုတ္တေန ဥဇ္ဈာပေဿာမီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီနိ ဝိပ္ပကိရိတွာ ‘‘ကာ ဣမံ သကလဂေဟံ အသုစိံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာတာ တေ ဧဝရူပံ ကရောတိ, ‘မာ ကရီ’တိ ဝုစ္စမာနာ ကလဟံ ကရောတိ, အဟံ ဧဝရူပါယ ကာဠကဏ္ဏိယာ သဒ္ဓိံ ဧကဂေဟေ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ, ဧတံ ဝါ ဃရေ ဝသာပေဟိ, မံ ဝါ’’တိ အာဟ။
သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ တရုဏာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂန္တွာ ဇီဝိတုံ သက္ကာ, မာတာ ပန မေ ဇရာဒုဗ္ဗလာ, အဟမေဝဿာ ပဋိသရဏံ, တွံ နိက္ခမိတွာ အတ္တနော ကုလဂေဟံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘီတာ စိန္တေသိ ‘‘န သက္ကာ ဣမံ မာတု အန္တရေ ဘိန္ဒိတုံ, ဧကံသေနဿ မာတာ ပိယာ, သစေ ပနာဟံ ကုလဃရံ ဂမိဿံ, ဝိဓဝဝါသံ ဝသန္တီ ဒုက္ခိတာ ဘဝိဿာမိ, ပုရိမနယေနေဝ သဿုံ အာရာဓေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ ပုရိမသဒိသမေဝ တံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ အထေကဒိဝသံ သော ဥပေါသကော ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ‘‘ကိံ, ဥပါသက, တွံ ပုညကမ္မေသု န ပမဇ္ဇသိ, မာတုဥပဋ္ဌာနကမ္မံ ပူရေသီ’’တိ စ ဝုတ္တော ‘‘အာမ, ဘန္တေ, သာ ပန မမ မာတာ မယှံ အရုစိယာယေဝ ဧကံ ကုလဒါရိကံ အာနေသိ, သာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အနာစာရကမ္မံ အကာသီ’’တိ သဗ္ဗံ သတ္ထု အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ သာ ဣတ္ထီ နေဝ မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၃။)မာတု အန္တရေ ဘိန္ဒိတုံ သက္ခိ, ဣဒါနိ နံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟတီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနိ တာဝ တွံ ဥပါသက, တဿာ ဝစနံ န အကာသိ, ပုဗ္ဗေ ပနေတိဿာ ဝစနေန တဝ မာတရံ နိက္ကဍ္ဎိတွာ မံ နိဿာယ ပုန ဂေဟံ အာနေတွာ ပဋိဇဂ္ဂီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အညတရဿ ကုလဿ ပုတ္တော ပိတရိ ကာလကတေ မာတုဒေဝတော ဟုတွာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ မာတရံ ပဋိဇဂ္ဂီတိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ကထိတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ‘‘အဟံ ဧဝရူပါယ ကာဠကဏ္ဏိယာ သဒ္ဓိံ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ, ဧတံ ဝါ ဃရေ ဝသာပေဟိ, မံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တဿာ ကထံ ဂဟေတွာ ‘‘မာတုယေဝ မေ ဒေါသော’’တိ မာတရံ အာဟ ‘‘အမ္မ, တွံ နိစ္စံ ဣမသ္မိံ ဃရေ ကလဟံ ကရောသိ, ဣတော နိက္ခမိတွာ အညသ္မိံ ယထာရုစိတေ ဌာနေ ဝသာဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ရောဒမာနာ နိက္ခမိတွာ ဧကံ သမိဒ္ဓကုလံ နိဿာယ ဘတိံ ကတွာ ဒုက္ခေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ သဿုယာ ဃရာ နိက္ခန္တကာလေ သုဏိသာယ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ သာ ‘‘တာယ ကာဠကဏ္ဏိယာ ဂေဟေ ဝသမာနာယ ဂဗ္ဘမ္ပိ န ပဋိလဘိံ, ဣဒါနိ မေ ဂဗ္ဘော လဒ္ဓေါ’’တိ ပတိနော စ ပဋိဝိဿကာနဉ္စ ကထေန္တီ ဝိစရတိ။
အပရဘာဂေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ သာမိကံ အာဟ ‘‘တဝ မာတရိ ဂေဟေ ဝသမာနာယ ပုတ္တံ န လဘိံ, ဣဒါနိ မေ လဒ္ဓေါ, ဣမိနာပိ ကာရဏေန တဿာ ကာဠကဏ္ဏိဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ။ ဣတရာ ‘‘မမ ကိရ နိက္ကဍ္ဎိတကာလေ ပုတ္တံ လဘီ’’တိ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမသ္မိံ လောကေ ဓမ္မော မတော ဘဝိဿတိ, သစေ ဟိ ဓမ္မော မတော န ဘဝေယျ, မာတရံ ပေါထေတွာ နိက္ကဍ္ဎန္တာ ပုတ္တံ န လဘေယျုံ, သုခံ န ဇီဝေယျုံ, ဓမ္မဿ မတကဘတ္တံ ဒဿာမီ’’တိ။ သာ ဧကဒိဝသံ တိလပိဋ္ဌဉ္စ တဏ္ဍုလဉ္စ ပစနထာလိဉ္စ ဒဗ္ဗိဉ္စ အာဒါယ အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ တီဟိ မနုဿသီသေဟိ ဥဒ္ဓနံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ ဥဒကံ ဩရုယှ သသီသံ နှတွာ သာဋကံ နိဝါသေတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥဒ္ဓနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကေသေ မောစေတွာ တဏ္ဍုလေ ဓောဝိတုံ အာရဘိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော သက္ကော ဒေဝရာဇာ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တာ စ နာမ အပ္ပမတ္တာ ဟောန္တိ, သော တသ္မိံ ခဏေ လောကံ ဩလောကေန္တော တံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ ‘‘ဓမ္မော မတော’’တိ သညာယ ဓမ္မဿ မတကဘတ္တံ ဒါတုကာမံ ဒိသွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၄။)‘‘အဇ္ဇ မယှံ ဗလံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဝေသေန မဟာမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော ဝိယ ဟုတွာ တံ ဒိသွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ တဿာ သန္တိကေ ဌတွာ ‘‘အမ္မ, သုသာနေ အာဟာရံ ပစန္တာ နာမ နတ္ထိ, တွံ ဣမိနာ ဣဓ ပက္ကေန တိလောဒနေန ကိံ ကရိဿသီ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဩဒါတဝတ္ထာ သုစိ အလ္လကေသာ, ကစ္စာနိ ကိံ ကုမ္ဘိမဓိဿယိတွာ၊
ပိဋ္ဌာ တိလာ ဓောဝသိ တဏ္ဍုလာနိ, တိလောဒနော ဟေဟိတိ ကိဿဟေတူ’’တိ။
တတ္ထ ကစ္စာနီတိ တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ ကုမ္ဘိမဓိဿယိတွာတိ ပစနထာလိကံ မနုဿသီသုဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ။ ဟေဟိတီတိ အယံ တိလောဒနော ကိဿ ဟေတု ဘဝိဿတိ, ကိံ အတ္တနာ ဘုဉ္ဇိဿသိ, ဥဒါဟု အညံ ကာရဏမတ္ထီတိ။
အထဿ သာ အာစိက္ခန္တီ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ခေါ အယံ ဗြာဟ္မဏ ဘောဇနတ္ထာ, တိလောဒနော ဟေဟိတိ သာဓုပက္ကော၊
ဓမ္မော မတော တဿ ပဟုတ္တမဇ္ဇ, အဟံ ကရိဿာမိ သုသာနမဇ္ဈေ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မောတိ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မော စေဝ တိဝိဓသုစရိတဓမ္မော စ။ တဿ ပဟုတ္တမဇ္ဇာတိ တဿာဟံ ဓမ္မဿ ဣဒံ မတကဘတ္တံ ကရိဿာမီတိ အတ္ထော။
တတော သက္ကော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အနုဝိစ္စ ကစ္စာနိ ကရောဟိ ကိစ္စံ, ဓမ္မော မတော ကော နု တဝေဝ သံသိ၊
သဟဿနေတ္တော အတုလာနုဘာဝေါ, န မိယျတီ ဓမ္မဝရော ကဒါစီ’’တိ။
တတ္ထ အနုဝိစ္စာတိ ဥပပရိက္ခိတွာ ဇာနိတွာ။ ကော နု တဝေဝ သံသီတိ ကော နု တဝ ဧဝံ အာစိက္ခိ။ သဟဿနေတ္တောတိ အတ္တာနံ ဓမ္မဝရံ ဥတ္တမဓမ္မံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၅။)တံ ဝစနံ သုတွာ ဣတရာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဒဠှပ္ပမာဏံ မမ ဧတ္ထ ဗြဟ္မေ, ဓမ္မော မတော နတ္ထိ မမေတ္ထ ကင်္ခါ၊
ယေ ယေဝ ဒါနိ ပါပါ ဘဝန္တိ, တေ တေဝ ဒါနိ သုခိတာ ဘဝန္တိ။
‘‘သုဏိသာ ဟိ မယှံ ဝဉ္ဈာ အဟောသိ, သာ မံ ဝဓိတွာန ဝိဇာယိ ပုတ္တံ၊
သာ ဒါနိ သဗ္ဗဿ ကုလဿ ဣဿရာ, အဟံ ပနမှိ အပဝိဒ္ဓါ ဧကိကာ’’တိ။
တတ္ထ ဒဠှပ္ပမာဏန္တိ ဒဠှံ ထိရံ နိဿံသယံ ဗြာဟ္မဏ ဧတ္ထ မမ ပမာဏန္တိ ဝဒတိ။ ယေ ယေတိ တဿ မတဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေန္တီ ဧဝမာဟ။ ဝဓိတွာနာတိ ပေါထေတွာ နိက္ကဍ္ဎိတွာ။ အပဝိဒ္ဓါတိ ဆဍ္ဍိတာ အနာထာ ဟုတွာ ဧကိကာ ဝသာမိ။
တတော သက္ကော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဇီဝါမိ ဝေါဟံ န မတောဟမသ္မိ, တဝေဝ အတ္ထာယ ဣဓာဂတောသ္မိ၊
ယာ တံ ဝဓိတွာန ဝိဇာယိ ပုတ္တံ, သဟာဝ ပုတ္တေန ကရောမိ ဘသ္မ’’န္တိ။
ဣတရာ တံ သုတွာ ‘‘ဓီ အဟံ ကိံ ကထေသိံ, မမ နတ္တု အမရဏကာရဏံ ကရိဿာမီ’’တိ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝဉ္စ တေ ရုစ္စတိ ဒေဝရာဇ, မမေဝ အတ္ထာယ ဣဓာဂတောသိ၊
အဟဉ္စ ပုတ္တော သုဏိသာ စ နတ္တာ, သမ္မောဒမာနာ ဃရမာဝသေမာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၆။)‘‘ဧဝဉ္စ တေ ရုစ္စတိ ကာတိယာနိ, ဟတာပိ သန္တာ န ဇဟာသိ ဓမ္မံ၊
တုဝဉ္စ ပုတ္တော သုဏိသာ စ နတ္တာ, သမ္မောဒမာနာ ဃရမာဝသေထာ’’တိ။
တတ္ထ ဟတာပိ သန္တာတိ ယဒိ တွံ ပေါထိတာပိ နိက္ကဍ္ဎိတာပိ သမာနာ တဝ ဒါရကေသု မေတ္တဓမ္မံ န ဇဟာသိ, ဧဝံ သန္တေ ယထာ တွံ ဣစ္ဆသိ, တထာ ဟောတု, အဟံ တေ ဣမသ္မိံ ဂုဏေ ပသန္နောတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တော သက္ကော အတ္တနော အာနုဘာဝေန အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ကစ္စာနိ တွံ မာ ဘာယိ, ပုတ္တော စ တေ သုဏိသာ စ မမာနုဘာဝေန အာဂန္တွာ အန္တရာမဂ္ဂေ တံ ခမာပေတွာ အာဒါယ ဂမိဿန္တိ, အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ဌာနမေဝ ဂတော။ တေပိ သက္ကာနုဘာဝေန တဿာ ဂုဏံ အနုဿရိတွာ ‘‘ကဟံ နော မာတာ’’တိ အန္တောဂါမေ မနုဿေ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သုသာနာဘိမုခံ ဂတာ’’တိ သုတွာ ‘‘အမ္မ, အမ္မာ’’တိ သုသာနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ တံ ဒိသွာဝ ပါဒေသု ပတိတွာ ‘‘အမ္မ, အမှာကံ ဒေါသံ ခမာဟီ’’တိ တံ ခမာပေသုံ။ သာပိ နတ္တာရံ ဂဏှိ။ ဣတိ တေ သမ္မောဒမာနာ ဂေဟံ ဂန္တွာ တတော ပဋ္ဌာယ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။
‘‘သာ ကာတိယာနီ သုဏိသာယ သဒ္ဓိံ, သမ္မောဒမာနာ ဃရမာဝသိတ္ထ၊
ပုတ္တော စ နတ္တာ စ ဥပဋ္ဌဟိံသု, ဒေဝါနမိန္ဒေန အဓိဂ္ဂဟီတာ’’တိ။ –
အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ။
တတ္ထ သာ ကာတိယာနီတိ ဘိက္ခဝေ, သာ ကစ္စာနဂေါတ္တာ။ ဒေဝါနမိန္ဒေန အဓိဂ္ဂဟီတာတိ ဒေဝိန္ဒေန သက္ကေန အနုဂ္ဂဟိတာ ဟုတွာ တဿာနုဘာဝေန သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသူတိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သော ဥပါသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ မာတုပေါသကော ဧတရဟိ မာတုပေါသကော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၇။)အဟောသိ, ဘရိယာပိဿ တဒါ ဘရိယာယေဝ, သက္ကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ကစ္စာနိဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
֍ * [၄၁၈] ၂။ အဋ္ဌသဒ္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဣဒံ ပုရေ နိန္နမာဟူတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသလရညော အဍ္ဎရတ္တသမယေ သုတံ ဘိံသနကံ အဝိနိဗ္ဘောဂသဒ္ဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ လောဟကုမ္ဘိဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၄။၅၃ အာဒယော) ကထိတသဒိသမေဝ။ ဣဓ ပန သတ္ထာ ‘‘မယှံ, ဘန္တေ, ဣမေသံ သဒ္ဒါနံ သုတတ္တာ ကိန္တိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, န တေ ဧတေသံ သုတပစ္စယာ ကောစိ အန္တရာယော ဘဝိဿတိ, န ဟိ, မဟာရာဇ, ဧဝရူပံ ဘယာနကံ အဝိနိဗ္ဘောဂသဒ္ဒံ တွမေဝေကော သုဏိ, ပုဗ္ဗေပိ ရာဇာနော ဧဝရူပံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ကထံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗစတုက္ကယညံ ယဇိတုကာမာ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သုတွာ ယညဟရဏတ္ထာယ ဂဟိတသတ္တေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နဂရေ မာဃာတဘေရိံ စရာပေသု’’န္တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ရတနဝိလောကနံ ကတွာ သဗ္ဗံ ဝိဘဝဇာတံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရဘာဂေ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ စရန္တော ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ သိရိသယနေ နိသိန္နော အဍ္ဎရတ္တသမယေ အဋ္ဌ သဒ္ဒေ အဿောသိ – ပဌမံ ရာဇနိဝေသနသာမန္တာ ဥယျာနေ ဧကော ဗကော သဒ္ဒမကာသိ, ဒုတိယံ တသ္မိံ သဒ္ဒေ အနုပစ္ဆိန္နေယေဝ ဟတ္ထိသာလာယ တောရဏနိဝါသိနီ ကာကီ သဒ္ဒမကာသိ, တတိယံ ရာဇဂေဟေ ကဏ္ဏိကာယံ နိဝုတ္ထဃုဏပါဏကော သဒ္ဒမကာသိ, စတုတ္ထံ ရာဇဂေဟေ ပေါသာဝနိယကောကိလော သဒ္ဒမကာသိ, ပဉ္စမံ တတ္ထေဝ ပေါသာဝနိယမိဂေါ သဒ္ဒမကာသိ, ဆဋ္ဌံ တတ္ထေဝ ပေါသာဝနိယဝါနရော သဒ္ဒမကာသိ, သတ္တမံ တတ္ထေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၈။)ပေါသာဝနိယကိန္နရော သဒ္ဒမကာသိ, အဋ္ဌမံ တသ္မိံ သဒ္ဒေ အနုပစ္ဆိန္နေယေဝ ရာဇနိဝေသနမတ္ထကေန ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဧကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော သဒ္ဒမကာသိ။
ဗာရာဏသိရာဇာ ဣမေ အဋ္ဌ သဒ္ဒေ သုတွာ ဘီတတသိတော ပုနဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိ။ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘အန္တရာယော တေ, မဟာရာဇ, ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗစတုက္ကယညံ ယဇိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ရညာ ‘‘ယထာရုစိတံ ကရောထာ’’တိ အနုညာတာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာ ရာဇကုလတော နိက္ခမိတွာ ယညကမ္မံ အာရဘိံသု။ အထ နေသံ ဇေဋ္ဌကဿ ယညကာရဗြာဟ္မဏဿ အန္တေဝါသီ မာဏဝေါ ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော အာစရိယံ အာဟ – ‘‘အာစရိယ, ဧဝရူပံ ကက္ခဠံ ဖရုသံ အသာတံ ဗဟူနံ သတ္တာနံ ဝိနာသကမ္မံ မာ ကရီ’’တိ။ ‘‘တာတ, တွံ ကိံ ဇာနာသိ, သစေပိ အညံ ကိဉ္စိ န ဘဝိဿတိ, မစ္ဆမံသံ တာဝ ဗဟုံ ခါဒိတုံ လဘိဿာမာ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, ကုစ္ဆိံ နိဿာယ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနကမ္မံ မာ ကရောထာ’’တိ။ တံ သုတွာ သေသဗြာဟ္မဏာ ‘‘အယံ အမှာကံ လာဘန္တရာယံ ကရောတီ’’တိ တဿ ကုဇ္ဈိံသု။ မာဏဝေါ တေသံ ဘယေန ‘‘တေန ဟိ တုမှေဝ မစ္ဆမံသခါဒနူပါယံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ နိက္ခမိတွာ ဗဟိနဂရေ ရာဇာနံ နိဝါရေတုံ သမတ္ထံ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏံ ဥပဓာရေန္တော ရာဇုယျာနံ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကိံ တုမှာကံ သတ္တေသု အနုကမ္ပာ နတ္ထိ, ရာဇာ ဗဟူ သတ္တေ မာရေတွာ ယညံ ယဇာပေတိ, ကိံ ဝေါ မဟာဇနဿ ဗန္ဓနမောက္ခံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မာဏဝ, ဧတ္ထ နေဝ ရာဇာ အမှေ ဇာနာတိ, န မယံ ရာဇာနံ ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘ဇာနာထ ပန, ဘန္တေ, ရညာ သုတသဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိ’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ဇာနန္တာ ရညော ကသ္မာ န ကထေထာ’’တိ? ‘‘မာဏဝ ကိံ သက္ကာ ‘အဟံ ဇာနာမီ’တိ နလာဋေ သိင်္ဂံ ဗန္ဓိတွာ စရိတုံ, သစေ ဣဓာဂန္တွာ ပုစ္ဆိဿတိ, ကထေဿာမီ’’တိ။
မာဏဝေါ ဝေဂေန ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေဟိ သုတသဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ဇာနနကော ဧကော တာပသော တုမှာကံ ဥယျာနေ မင်္ဂလသိလာယံ နိသိန္နော ‘သစေ မံ ပုစ္ဆိဿတိ, ကထေဿာမီ’တိ ဝဒတိ, ဂန္တွာ တံ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ဝေဂေန တတ္ထ ဂန္တွာ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော နိသီဒိတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ, ဘန္တေ, တုမှေ မယာ သုတသဒ္ဒါနံ နိပ္ဖတ္တိံ ဇာနာထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကထေထ တံ မေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, တေသံ သုတပစ္စယာ တဝ ကောစိ အန္တရာယော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀၉။)နတ္ထိ, ပေါရာဏုယျာနေ ပန တေ ဧကော ဗကော အတ္ထိ, သော ဂေါစရံ အလဘန္တော ဇိဃစ္ဆာယ ပရေတော ပဌမံ သဒ္ဒမကာသီ’’တိ တဿ ကိရိယံ အတ္တနော ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ ပုရေ နိန္နမာဟု, ဗဟုမစ္ဆံ မဟောဒကံ၊
အာဝါသော ဗကရာဇဿ, ပေတ္တိကံ ဘဝနံ မမ၊
တျဇ္ဇ ဘေကေန ယာပေမ, ဩကံ န ဝိဇဟာမသေ’’တိ။
တတ္ထ ဣဒန္တိ မင်္ဂလပေါက္ခရဏိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဥဒကတုမ္ဗေန ဥဒကေ ပဝိသန္တေ မဟောဒကာ ဗဟုမစ္ဆာ, ဣဒါနိ ပန ဥဒကဿ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န မဟောဒကာ ဇာတာ။ တျဇ္ဇ ဘေကေနာတိ တေ မယံ အဇ္ဇ မစ္ဆေ အလဘန္တာ မဏ္ဍူကမတ္တေန ယာပေမ။ ဩကန္တိ ဧဝံ ဇိဃစ္ဆာယ ပီဠိတာပိ ဝသနဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟာမ။
ဣတိ, မဟာရာဇ, သော ဗကော ဇိဃစ္ဆာပီဠိတော သဒ္ဒမကာသိ။ သစေပိ တံ ဇိဃစ္ဆာတော မောစေတုကာမော, တံ ဥယျာနံ သောဓာပေတွာ ပေါက္ခရဏိံ ဥဒကဿ ပူရေဟီတိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေတုံ ဧကံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ။
‘‘ဟတ္ထိသာလတောရဏေ ပန တေ, မဟာရာဇ, ဧကာ ကာကီ ဝသမာနာ အတ္တနော ပုတ္တသောကေန ဒုတိယံ သဒ္ဒမကာသိ, တတောပိ တေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကော ဒုတိယံ အသီလိဿ, ဗန္ဓရဿက္ခိ ဘေစ္ဆတိ၊
ကော မေ ပုတ္တေ ကုလာဝကံ, မဉ္စ သောတ္ထိံ ကရိဿတီ’’တိ။
ဝတွာ စ ပန ‘‘ကော နာမ တေ, မဟာရာဇ, ဟတ္ထိသာလာယ ဟတ္ထိမေဏ္ဍော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗန္ဓရော နာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဧကက္ခိကာဏော သော, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ မဟာရာဇ, ဟတ္ထိသာလာယ တေ ဒွါရတောရဏေ ဧကာ ကာကီ ကုလာဝကံ ကတွာ အဏ္ဍကာနိ နိက္ခိပိ။ တာနိ ပရိဏတာနိ ကာကပေါတကာ နိက္ခန္တာ, ဟတ္ထိမေဏ္ဍော ဟတ္ထိံ အာရုယှ သာလတော နိက္ခမန္တော စ ပဝိသန္တော စ အင်္ကုသကေန ကာကိမ္ပိ ပုတ္တကေပိဿာ ပဟရတိ, ကုလာဝကမ္ပိ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ သာ တေန ဒုက္ခေန ပီဠိတာ တဿ အက္ခိဘေဒနံ အာယာစန္တီ ဧဝမာဟ, သစေ တေ ကာကိယာ မေတ္တစိတ္တံ အတ္ထိ, ဧတံ ဗန္ဓရံ ပက္ကောသာပေတွာ ကုလာဝကဝိဒ္ဓံသနတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၀။)ဝါရေဟီတိ။ ရာဇာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ပရိဘာသိတွာ ဟာရေတွာ အညဿ တံ ဟတ္ထိံ အဒါသိ။
‘‘ပါသာဒကဏ္ဏိကာယ ပန တေ, မဟာရာဇ, ဧကော ဃုဏပါဏကော ဝသတိ။ သော တတ္ထ ဖေဂ္ဂုံ ခါဒိတွာ တသ္မိံ ခီဏေ သာရံ ခါဒိတုံ နာသက္ခိ, သော ဘက္ခံ အလဘိတွာ နိက္ခမိတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ပရိဒေဝမာနော တတိယံ သဒ္ဒမကာသိ, တတောပိ တေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တဿ ကိရိယံ အတ္တနော ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗာ ပရိက္ခတာ ဖေဂ္ဂု, ယာဝ တဿာ ဂတီ အဟု၊
ခီဏဘက္ခော မဟာရာဇ, သာရေ န ရမတီ ဃုဏော’’တိ။
တတ္ထ ယာဝ တဿာ ဂတီ အဟူတိ ယာဝ တဿာ ဖေဂ္ဂုယာ နိပ္ဖတ္တိ အဟောသိ, သာ သဗ္ဗာ ခါဒိတာ။ န ရမတီတိ ‘‘မဟာရာဇ, သော ပါဏကော တတော နိက္ခမိတွာ ဂမနဋ္ဌာနမ္ပိ အပဿန္တော ပရိဒေဝတိ, နီဟရာပေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ ဧကံ ပုရိသံ အာဏာပေတွာ ဥပါယေန နံ နီဟရာပေသိ။
‘‘နိဝေသနေ ပန တေ, မဟာရာဇ, ဧကာ ပေါသာဝနိယာ ကောကိလာ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, သာ အတ္တနာ နိဝုတ္ထပုဗ္ဗံ ဝနသဏ္ဍံ သရိတွာ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ‘ကဒါ နု ခေါ ဣမမှာ ပဉ္ဇရာ မုစ္စိတွာ ရမဏီယံ ဝနသဏ္ဍံ ဂစ္ဆိဿာမီ’တိ စတုတ္ထံ သဒ္ဒမကာသိ, တတောပိ တေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘သာ နူနာဟံ ဣတော ဂန္တွာ, ရညော မုတ္တာ နိဝေသနာ၊
အတ္တာနံ ရမယိဿာမိ, ဒုမသာခနိကေတိနီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုမသာခနိကေတိနီတိ သုပုပ္ဖိတာသု ရုက္ခသာခါသု သကနိကေတာ ဟုတွာ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတာ, မဟာရာဇ, သာ ကောကိလာ, ဝိဿဇ္ဇေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။
‘‘နိဝေသနေ ပန တေ, မဟာရာဇ, ဧကော ပေါသာဝနိယော မိဂေါ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, သော ဧကော ယူထပတိ အတ္တနော မိဂိံ အနုဿရိတွာ ကိလေသဝသေန ဥက္ကဏ္ဌိတော ပဉ္စမံ သဒ္ဒမကာသိ, တတောပိ တေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၁။)‘‘သော နူနာဟံ ဣတော ဂန္တွာ, ရညော မုတ္တော နိဝေသနာ၊
အဂ္ဂေါဒကာနိ ပိဿာမိ, ယူထဿ ပုရတော ဝဇ’’န္တိ။
တတ္ထ အဂ္ဂေါဒကာနီတိ အဂ္ဂဥဒကာနိ, အညေဟိ မိဂေဟိ ပဌမတရံ အပီတာနိ အနုစ္ဆိဋ္ဌောဒကာနိ ယူထဿ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော ကဒါ နု ခေါ ပိဝိဿာမီတိ။
မဟာသတ္တော တမ္ပိ မိဂံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ‘‘နိဝေသနေ ပန တေ, မဟာရာဇ, ပေါသာဝနိယော မက္ကဋော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သောပိ, မဟာရာဇ, ဟိမဝန္တပဒေသေ ယူထပတိ မက္ကဋီဟိ သဒ္ဓိံ ကာမဂိဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဝိစရန္တော ဘရတေန နာမ လုဒ္ဒေန ဣဓ အာနီတော, ဣဒါနိ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ တတ္ထေဝ ဂန္တုကာမော ဆဋ္ဌံ သဒ္ဒမကာသိ, တတောပိ တေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘တံ မံ ကာမေဟိ သမ္မတ္တံ, ရတ္တံ ကာမေသု မုစ္ဆိတံ၊
အာနယီ ဘရတော လုဒ္ဒေါ, ဗာဟိကော ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ’’တိ။
တတ္ထ ဗာဟိကောတိ ဗာဟိကရဋ္ဌဝါသီ။ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေတိ ဣမမတ္ထံ သော ဝါနရော အာဟ, တုယှံ ပန ဘဒ္ဒမတ္ထု, ဝိဿဇ္ဇေဟိ နန္တိ။
မဟာသတ္တော တံ ဝါနရံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ‘‘နိဝေသနေ ပန တေ, မဟာရာဇ, ပေါသာဝနိယော ကိန္နရော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သော, မဟာရာဇ, အတ္တနော ကိန္နရိယာ ကတဂုဏံ အနုဿရိတွာ ကိလေသာတုရော သဒ္ဒမကာသိ။ သော ဟိ တာယ သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသံ တုင်္ဂပဗ္ဗတသိခရံ အာရုဟိ။ တေ တတ္ထ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသသမ္ပန္နာနိ နာနာပုပ္ဖါနိ ဩစိနန္တာ ပိဠန္ဓန္တာ သူရိယံ အတ္ထင်္ဂတံ န သလ္လက္ခေသုံ, အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဩတရန္တာနံ အန္ဓကာရော အဟောသိ။ တတြ နံ ကိန္နရီ ‘သာမိ, အန္ဓကာရော ဝတ္တတိ, အပက္ခလန္တော အပ္ပမာဒေန ဩတရာဟီ’တိ ဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဩတာရေသိ, သော တာယ တံ ဝစနံ အနုဿရိတွာ သဒ္ဒမကာသိ, တတောပိ တေ ဘယံ နတ္ထီ’’တိ တံ ကာရဏံ အတ္တနော ဉာဏဗလေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါကဋံ ကရောန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အန္ဓကာရတိမိသာယံ, တုင်္ဂေ ဥပရိပဗ္ဗတေ၊
သာ မံ သဏှေန မုဒုနာ, မာ ပါဒံ ခလိ ယသ္မနီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၂။)တတ္ထ အန္ဓကာရတိမိသာယန္တိ အန္ဓဘာဝကာရကေ တမေ။ တုင်္ဂေတိ တိခိဏေ။ သဏှေန မုဒုနာတိ မဋ္ဌေန မုဒုကေန ဝစနေန။ မာ ပါဒံ ခလိ ယသ္မနီတိ ယ-ကာရော ဗျဉ္ဇနသန္ဓိဝသေန ဂဟိတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သာ မံ ကိန္နရီ သဏှေန မုဒကေန ဝစနေန ‘‘သာမိ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မာ ပါဒံ ခလိ အသ္မနိ, ယထာ တေ ဥပက္ခလိတွာ ပါဒေါ ပါသာဏသ္မိံ န ခလတိ, တထာ ဩတရာ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဩတာရေသီတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ကိန္နရေန ကတသဒ္ဒကာရဏံ ကထေတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဋ္ဌမော ဥဒါနသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရသ္မိံ ကိရ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရပရိက္ခယံ ဉတွာ ‘မနုဿပထံ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိရညော ဥယျာနေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ, တဿ မေ မနုဿာ သရီရနိက္ခေပံ ကာရေတွာ သာဓုကီဠံ ကီဠိတွာ ဓာတုပူဇံ ကတွာ သဂ္ဂပထံ ပူရေဿန္တီ’တိ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန အာဂစ္ဆန္တော တဝ ပါသာဒဿ မတ္ထကံ ပတ္တကာလေ ခန္ဓဘာရံ ဩတာရေတွာ နိဗ္ဗာနပုရပဝေသနဒီပနံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီ’’တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တံ ဂါထမာဟ –
‘‘အသံသယံ ဇာတိခယန္တဒဿီ, န ဂဗ္ဘသေယျံ ပုနရာဝဇိဿံ၊
အယမန္တိမာ ပစ္ဆိမာ ဂဗ္ဘသေယျာ, ခီဏော မေ သံသာရော ပုနဗ္ဘဝါယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဇာတိယာ ခယန္တသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဇာတိခယန္တဒဿီ အဟံ အသံသယံ ပုန ဂဗ္ဘသေယျံ န အာဝဇိဿံ, အယံ မေ အန္တိမာ ဇာတိ, ပစ္ဆိမာ ဂဗ္ဘသေယျာ, ခီဏော မေ ပုနဗ္ဘဝါယ ခန္ဓပဋိပါဋိသင်္ခါတော သံသာရောတိ။
‘‘ဣဒဉ္စ ပန သော ဥဒါနံ ဝတွာ ဣမံ ဥယျာနဝနံ အာဂမ္မ ဧကဿ သုပုပ္ဖိတဿ သာလဿ မူလေ ပရိနိဗ္ဗုတော, ဧဟိ, မဟာရာဇ, သရီရကိစ္စမဿ ကရိဿာမာ’’တိ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ဂဟေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗုတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သရီရံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ တဿ သရီရံ ဒိသွာ သဒ္ဓိံ ဗလကာယေန ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ နိဿာယ ယညံ ဟာရေတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဇီဝိတဒါနံ ဒတွာ နဂရေ မာဃာတဘေရိံ စရာပေတွာ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠံ ကီဠိတွာ သဗ္ဗဂန္ဓစိတကေ မဟန္တေန သက္ကာရေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၃။)ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သရီရံ ဈာပေတွာ ဓာတုယော စတုမဟာပထေ ထူပံ ကာရေသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ ဟိမဝန္တမေဝ ပဝိသိတွာ ဗြဟ္မဝိဟာရေသု ပရိကမ္မံ ကတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တဿ သဒ္ဒဿ သုတကာရဏာ တဝ ကောစိ အန္တရာယော နတ္ထီ’’တိ ယညံ ဟရာပေတွာ ‘‘မဟာဇနဿ ဇီဝိတံ ဒေဟီ’’တိ ဇီဝိတဒါနံ ဒါပေတွာ နဂရေ ဓမ္မဘေရိံ စရာပေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, မာဏဝေါ သာရိပုတ္တော, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အဋ္ဌသဒ္ဒဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
ဣဒံ သုဝဏ္ဏကာယူရန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဒါသိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ကိရ ဧကသ္မိံ ဥဿဝဒိဝသေ ဒါသိဂဏေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တီ အတ္တနော သာမိနိံ ပုညလက္ခဏဒေဝိံ အာဘရဏံ ယာစိ။ သာ တဿာ သတသဟဿမူလံ အတ္တနော အာဘရဏံ အဒါသိ။ သာ တံ ပိဠန္ဓိတွာ ဒါသိဂဏေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ ပါဝိသိ။ အထေကော စောရော တဿာ အာဘရဏေ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ဣမံ မာရေတွာ အာဘရဏံ ဟရိဿာမီ’’တိ တာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဥယျာနံ ဂန္တွာ တဿာ မစ္ဆမံသသုရာဒီနိ အဒါသိ။ သာ ‘‘ကိလေသဝသေန ဒေတိ မညေ’’တိ ဂဟေတွာ ဥယျာနကီဠံ ကီဠိတွာ ဝီမံသနတ္ထာယ သာယနှသမယေ နိပန္နေ ဒါသိဂဏေ ဥဋ္ဌာယ တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သော ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣမံ ဌာနံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ, ထောကံ ပုရတော ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဣတရာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သက္ကာ ရဟဿကမ္မံ ကာတုံ, အယံ ပန နိဿံသယံ မံ မာရေတွာ ပိဠန္ဓနဘဏ္ဍံ ဟရိတုကာမော ဘဝိဿတိ, ဟောတု, သိက္ခာပေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘သာမိ, သုရာမဒေန မေ သုက္ခံ သရီရံ, ပါနီယံ တာဝ မံ ပါယေဟီ’’တိ ဧကံ ကူပံ နေတွာ ‘‘ဣတော မေ ပါနီယံ ဩသိဉ္စာ’’တိ ရဇ္ဇုဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၄။)ဃဋဉ္စ ဒဿေသိ။ စောရော ရဇ္ဇုံ ကူပေ ဩတာရေသိ, အထ နံ ဩနမိတွာ ဥဒကံ ဩသိဉ္စန္တံ မဟဗ္ဗလဒါသီ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ အာဏိသဒံ ပဟရိတွာ ကူပေ ခိပိတွာ ‘‘န တွံ ဧတ္တကေန မရိဿသီ’’တိ ဧကံ မဟန္တံ ဣဋ္ဌကံ မတ္ထကေ အာသုမ္ဘိ။ သော တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော။ သာပိ နဂရံ ပဝိသိတွာ သာမိနိယာ အာဘရဏံ ဒဒမာနာ ‘‘မနမှိ အဇ္ဇ ဣမံ အာဘရဏံ နိဿာယ မတာ’’တိ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ, သာပိ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရောစေသိ, အနာထပိဏ္ဍိကော တထာဂတဿ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ, ဂဟပတိ, ဣဒါနေဝ သာ ဒါသီ ဌာနုပ္ပတ္တိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတာ, ပုဗ္ဗေပိ သမန္နာဂတာဝ, န စ ဣဒါနေဝ တာယ သော မာရိတော, ပုဗ္ဗေပိ နံ မာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ သုလသာ နာမ နဂရသောဘိနီ ပဉ္စသတဝဏ္ဏဒါသိပရိဝါရာ အဟောသိ, သဟဿေန ရတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံယေဝ နဂရေ သတ္တုကော နာမ စောရော အဟောသိ နာဂဗလော, ရတ္တိဘာဂေ ဣဿရဃရာနိ ပဝိသိတွာ ယထာရုစိံ ဝိလုမ္ပတိ။ နာဂရာ သန္နိပတိတွာ ရညော ဥပက္ကောသိံသု။ ရာဇာ နဂရဂုတ္တိကံ အာဏာပေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဂုမ္ဗံ ဌပါပေတွာ စောရံ ဂဏှာပေတွာ ‘‘သီသမဿ ဆိန္ဒထာ’’တိ အာဟ။ တံ ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတွာ စတုက္ကေ စတုက္ကေ ကသာဟိ တာဠေတွာ အာဃာတနံ နေန္တိ။ ‘‘စောရော ကိရ ဂဟိတော’’တိ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ တဒါ သုလသာ ဝါတပါနေ ဌတွာ အန္တရဝီထိံ ဩလောကေန္တီ တံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ‘‘သစေ ဣမံ စောရောတိ ဂဟိတပုရိသံ မောစေတုံ သက္ခိဿာမိ, ဣဒံ ကိလိဋ္ဌကမ္မံ အကတွာ ဣမိနာဝ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂဝါသံ ကပ္ပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဟေဋ္ဌာ ကဏဝေရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၄။၆၉ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ နဂရဂုတ္တိကဿ သဟဿံ ပေသေတွာ တံ မောစေတွာ တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒမာနာ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိ။ စောရော တိဏ္ဏံ စတုန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝသိတုံ န သက္ခိဿာမိ, တုစ္ဆဟတ္ထေန ပလာယိတုမ္ပိ န သက္ကာ, သုလသာယ ပိဠန္ဓနဘဏ္ဍံ သတသဟဿံ အဂ္ဃတိ, သုလသံ မာရေတွာ ဣဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ တဒါ ရာဇပုရိသေဟိ နီယမာနော အသုကပဗ္ဗတမတ္ထကေ ရုက္ခဒေဝတာယ ဗလိကမ္မံ ပဋိဿုဏိံ, သာ မံ ဗလိကမ္မံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၅။)အလဘမာနာ ဘာယာပေတိ, ဗလိကမ္မမဿာ ကရောမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, သာမိ, သဇ္ဇေတွာ ပေသေဟီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, မယံ ဥဘောပိ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဂန္တွာ ဒဿာမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, သာမိ, တထာ ကရောမာ’’တိ။
အထ နံ တထာ ကာရေတွာ ပဗ္ဗတပါဒံ ဂတကာလေ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, မဟာဇနံ ဒိသွာ ဒေဝတာ ဗလိကမ္မံ န သမ္ပဋိစ္ဆိဿတိ, မယံ ဥဘောဝ အဘိရုဟိတွာ ဒေမာ’’တိ။ သော တာယ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတော တံ ဗလိပါတိံ ဥက္ခိပါပေတွာ သယံ သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓော ဟုတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုဟိတွာ ဧကံ သတပေါရိသပပါတံ နိဿာယ ဇာတရုက္ခမူလေ ဗလိဘာဇနံ ဌပါပေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, နာဟံ ဗလိကမ္မတ္ထာယ အာဂတော, တံ ပန မာရေတွာ ပိဠန္ဓနံ တေ ဂဟေတွာ ဂမိဿာမီတိ အာဂတောမှိ, တဝ ပိဠန္ဓနံ ဩမုဉ္စိတွာ ဥတ္တရသာဋကေန ဘဏ္ဍိကံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, မံ ကသ္မာ မာရေသီ’’တိ? ‘‘ဓနကာရဏာ’’တိ။ ‘‘သာမိ, မယာ ကတဂုဏံ အနုဿရ, အဟံ တံ ဗန္ဓိတွာ နီယမာနံ သေဋ္ဌိပုတ္တေန ပရိဝတ္တေတွာ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ဇီဝိတံ လဘာပေသိံ, ဒေဝသိကံ သဟဿံ လဘမာနာပိ အညံ ပုရိသံ န ဩလောကေမိ, ဧဝဉှိ တဝ ဥပကာရိကံ မာ မံ မာရေဟိ, ဗဟုဉ္စ တေ ဓနံ ဒဿာမိ, တဝ ဒါသီ စ ဘဝိဿာမီ’’တိ ယာစန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ သုဝဏ္ဏကာယူရံ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ၊
သဗ္ဗံ ဟရဿု ဘဒ္ဒန္တေ, မဉ္စ ဒါသီတိ သာဝယာ’’တိ။
တတ္ထ ကာယူရန္တိ ဂီဝါယံ ပိဠန္ဓနပသာဓနံ ကာယူရံ။ သာဝယာတိ မဟာဇနမဇ္ဈေ သာဝေတွာ ဒါသိံ ကတွာ ဂဏှာတိ။
တတော သတ္တုကေန –
‘‘ဩရောပယဿု ကလျာဏိ, မာ ဗာဠှံ ပရိဒေဝသိ၊
န စာဟံ အဘိဇာနာမိ, အဟန္တွာ ဓနမာဘတ’’န္တိ။ –
အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဒုတိယဂါထာယ ဝုတ္တာယ သုလသာ ဌာနုပ္ပတ္တိကာရဏံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘အယံ စောရော မယှံ ဇီဝိတံ န ဒဿတိ, ဥပါယေန နံ ပဌမတရံ ပပါတေ ပါတေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၆။)‘‘ယတော သရာမိ အတ္တာနံ, ယတော ပတ္တာသ္မိ ဝိညုတံ၊
န စာဟံ အဘိဇာနာမိ, အညံ ပိယတရံ တယာ။
‘‘ဧဟိ တံ ဥပဂူဟိဿံ, ကရိဿဉ္စ ပဒက္ခိဏံ၊
န ဟိ ဒါနိ ပုန အတ္ထိ, မမ တုယှဉ္စ သင်္ဂမော’’တိ။
သတ္တုကော တဿာဓိပ္ပါယံ အဇာနန္တော ‘‘သာဓု, ဘဒ္ဒေ, ဧဟိ ဥပဂူဟဿု မ’’န္တိ အာဟ။ သုလသာ တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဥပဂူဟိတွာ ‘‘ဣဒါနိ တံ, သာမိ, စတူသု ပဿေသု ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပါဒပိဋ္ဌိယံ သီသံ ဌပေတွာ ဗာဟုပဿေ ဝန္ဒိတွာ ပစ္ဆိမပဿံ ဂန္တွာ ဝန္ဒမာနာ ဝိယ ဟုတွာ နာဂဗလာ ဂဏိကာ စောရံ ဒွီသု ပစ္ဆာပါဒေသု ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာ သီသံ ကတွာ သတပေါရိသေ နရကေ ခိပိ။ သော တတ္ထေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ပတွာ မရိ။ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န ဟိ သဗ္ဗေသု ဌာနေသု, ပုရိသော ဟောတိ ပဏ္ဍိတော၊
ဣတ္ထီပိ ပဏ္ဍိတာ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဝိစက္ခဏာ။
‘‘န ဟိ သဗ္ဗေသု ဌာနေသု, ပုရိသော ဟောတိ ပဏ္ဍိတော၊
ဣတ္ထီပိ ပဏ္ဍိတာ ဟောတိ, လဟုံ အတ္ထံ ဝိစိန္တိကာ။
‘‘လဟုဉ္စ ဝတ ခိပ္ပဉ္စ, နိကဋ္ဌေ သမစေတယိ၊
မိဂံ ပုဏ္ဏာယတေနေဝ, သုလသာ သတ္တုကံ ဝဓိ။
‘‘ယောဓ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, န ခိပ္ပမနုဗုဇ္ဈတိ၊
သော ဟညတိ မန္ဒမတိ, စောရောဝ ဂိရိဂဗ္ဘရေ။
‘‘ယော စ ဥပ္ပတိတံ အတ္ထံ, ခိပ္ပမေဝ နိဗောဓတိ၊
မုစ္စတေ သတ္တုသမ္ဗာဓာ, သုလသာ သတ္တုကာမိဝါ’’တိ။
တတ္ထ ပဏ္ဍိတာ ဟောတီတိ ဣတ္ထီပိ ပဏ္ဍိတာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစက္ခဏာ ဟောတိ, အထ ဝါ ဣတ္ထီ ပဏ္ဍိတာ စေဝ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစက္ခဏာ စ ဟောတိ။ လဟုံ အတ္ထံ ဝိစိန္တိကာတိ လဟုံ ခိပ္ပံ အတ္ထံ ဝိစိန္တိကာ။ လဟုဉ္စ ဝတာတိ အဒန္ဓဉ္စ ဝတ။ ခိပ္ပဉ္စာတိ အစိရေနေဝ။ နိကဋ္ဌေ သမစေတယီတိ သန္တိကေ ဌိတာဝ တဿ မရဏူပါယံ စိန္တေသိ။ ပုဏ္ဏာယတေနေဝါတိ ပူရိတဓနုသ္မိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၇။)ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဆေကော မိဂလုဒ္ဒကော သကဏ္ဍပုဏ္ဏဓနုသ္မိံ ခိပ္ပံ မိဂံ ဝဓတိ, ဧဝံ သုလသာ သတ္တုကံ ဝဓီတိ။ ယောဓာတိ ယော ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ။ နိဗောဓတီတိ ဇာနာတိ။ သတ္တုကာမိဝါတိ သတ္တုကာ ဣဝ, ယထာ သုလသာ မုတ္တာ, ဧဝံ မုစ္စတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ သုလသာ စောရံ ဝဓိတွာ ပဗ္ဗတာ ဩရုယှ အတ္တနော ပရိဇနဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အယျပုတ္တော ကဟ’’န္တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘မာ တံ ပုစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ ရထံ အဘိရုဟိတွာ နဂရမေဝ ပါဝိသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ တေ ဥဘောပိ ဣမေယေဝ အဟေသုံ, ဒေဝတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုလသာဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
֍ * [၄၂၀] ၄။ သုမင်္ဂလဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဘုသမှိ ကုဒ္ဓေါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇောဝါဒသုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ရညာ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဝယပ္ပတ္တော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ တဿ သုမင်္ဂလော နာမ ဥယျာနပါလော အဟောသိ။ အထေကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရာ နိက္ခမိတွာ စာရိကံ စရမာနော ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဥယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တမေနံ ရာဇာ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဝန္ဒိတွာ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ ရာဇာသနေ နိသီဒါပေတွာ နာနဂ္ဂရသေဟိ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ ပရိဝိသိတွာ အနုမောဒနံ သုတွာ ပသန္နော အတ္တနော ဥယျာနေ ဝသနတ္ထာယ ပဋိညံ ဂါဟာပေတွာ ဥယျာနံ ပဝေသေတွာ သယမ္ပိ ဘုတ္တပါတရာသော တတ္ထ ဂန္တွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာဒီနိ သံဝိဒဟိတွာ သုမင်္ဂလံ နာမ ဥယျာနပါလံ ဝေယျာဝစ္စကရံ ကတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ တတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ ရာဇဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တော တတ္ထ စိရံ ဝသိ, သုမင်္ဂလောပိ နံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၈။)အထေကဒိဝသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သုမင်္ဂလံ အာမန္တေတွာ ‘‘အဟံ ကတိပါဟံ အသုကဂါမံ နိဿာယ ဝသိတွာ အာဂစ္ဆိဿာမိ, ရညော အာရောစေဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သုမင်္ဂလောပိ ရညော အာရောစေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဝသိတွာ သာယံ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ တံ ဥယျာနံ ပစ္စာဂမိ။ သုမင်္ဂလော တဿ အာဂတဘာဝံ အဇာနန္တော အတ္တနော ဂေဟံ အဂမာသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါပိ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ ထောကံ စင်္ကမိတွာ ပါသာဏဖလကေ နိသီဒိ။ တံ ဒိဝသံ ပန ဥယျာနပါလဿ ဃရံ ပါဟုနကာ အာဂမိံသု။ သော တေသံ သူပဗျဉ္ဇနတ္ထာယ ‘‘ဥယျာနေ အဘယလဒ္ဓံ မိဂံ မာရေဿာမီ’’တိ ဓနုံ အာဒါယ ဥယျာနံ ဂန္တွာ မိဂံ ဥပဓာရေန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ‘‘မဟာမိဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သညာယ သရံ သန္နယှိတွာ ဝိဇ္ဈိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ သီသံ ဝိဝရိတွာ ‘‘သုမင်္ဂလာ’’တိ အာဟ။ သော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, အဟံ တုမှာကံ အာဂတဘာဝံ အဇာနန္တော ‘မိဂေါ’တိ သညာယ ဝိဇ္ဈိံ, ခမထ မေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု ဒါနိ ကိံ ကရိဿသိ, ဧဟိ သရံ လုဉ္စိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဝန္ဒိတွာ သရံ လုဉ္စိ, မဟတီ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ဥယျာနပါလော ‘‘သစေ ရာဇာ ဇာနိဿတိ, နာသေဿတီ’’တိ ပုတ္တဒါရံ ဂဟေတွာ တတောဝ ပလာယိ။ တာဝဒေဝ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ ဒေဝတာနုဘာဝေန သကလနဂရံ ဧကကောလာဟလံ ဇာတံ။
ပုနဒိဝသေ မနုဿာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ‘‘ဥယျာနပါလော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ မာရေတွာ ပလာတော’’တိ ရညော ကထယိံသု။ ရာဇာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥယျာနံ ဂန္တွာ သတ္တာဟံ သရီရပူဇံ ကတွာ မဟန္တေန သက္ကာရေန ဈာပေတွာ ဓာတုယော အာဒါယ စေတိယံ ကတွာ တံ ပူဇေန္တော ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သုမင်္ဂလောပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ ဝီတိနာမေတွာ ‘‘ရညော စိတ္တံ ဇာနိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ ဧကံ အမစ္စံ ပဿိတွာ ‘‘မယိ ရညော စိတ္တံ ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ အမစ္စောပိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ဂုဏံ ကထေသိ။ ရာဇာ အသုဏန္တော ဝိယ အဟောသိ။ ပုန ကိဉ္စိ အဝတွာ ရညော အနတ္တမနဘာဝံ သုမင်္ဂလဿ ကထေသိ။ သော ဒုတိယသံဝစ္ဆရေပိ အာဂန္တွာ တထေဝ ရာဇာ တုဏှီ အဟောသိ။ တတိယသံဝစ္ဆရေ အာဂန္တွာ ပုတ္တဒါရံ ဂဟေတွာဝ အာဂမိ။ အမစ္စော ရညော စိတ္တမုဒုဘာဝံ ဉတွာ တံ ရာဇဒွါရေ ဌပေတွာ တဿာဂတဘာဝံ ရညော ကထေသိ။ ရာဇာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁၉။)ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘သုမင်္ဂလ, ကသ္မာ တယာ မမ ပုညက္ခေတ္တံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ မာရိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘နာဟံ, ဒေဝ, ‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ မာရေမီ’တိ မာရေသိံ, အပိစ ခေါ ဣမိနာ နာမ ကာရဏေန ဣဒံ နာမ အကာသိ’’န္တိ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ မာ ဘာယီ’’တိ သမဿာသေတွာ ပုန ဥယျာနပါလမေဝ အကာသိ။
အထ နံ သော အမစ္စော ပုစ္ဆိ ‘‘ဒေဝ, ကသ္မာ တုမှေ ဒွေ ဝါရေ သုမင်္ဂလဿ ဂုဏံ သုတွာပိ ကိဉ္စိ န ကထယိတ္ထ, ကသ္မာ ပန တတိယဝါရေ သုတွာ တံ ပက္ကောသိတွာ အနုကမ္ပိတ္ထာ’’တိ? ရာဇာ ‘‘တာတ, ရညာ နာမ ကုဒ္ဓေန သဟသာ ကိဉ္စိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တေနာဟံ ပုဗ္ဗေ တုဏှီ ဟုတွာ တတိယဝါရေ သုမင်္ဂလေ မမ စိတ္တဿ မုဒုဘာဝံ ဉတွာ တံ ပက္ကောသာပေသိ’’န္တိ ရာဇဝတ္တံ ကထေန္တော ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဘုသမှိ ကုဒ္ဓေါတိ အဝေက္ခိယာန, န တာဝ ဒဏ္ဍံ ပဏယေယျ ဣဿရော၊
အဋ္ဌာနသော အပ္ပတိရူပမတ္တနော, ပရဿ ဒုက္ခာနိ ဘုသံ ဥဒီရယေ။
‘‘ယတော စ ဇာနေယျ ပသာဒမတ္တနော, အတ္ထံ နိယုဉ္ဇေယျ ပရဿ ဒုက္ကဋံ၊
တဒါယမတ္ထောတိ သယံ အဝေက္ခိယ, အထဿ ဒဏ္ဍံ သဒိသံ နိဝေသယေ။
‘‘န စာပိ ဈာပေတိ ပရံ န အတ္တနံ, အမုစ္ဆိတော ယော နယတေ နယာနယံ၊
ယော ဒဏ္ဍဓာရော ဘဝတီဓ ဣဿရော, သ ဝဏ္ဏဂုတ္တော သိရိယာ န ဓံသတိ။
‘‘ယေ ခတ္တိယာ သေ အနိသမ္မကာရိနော, ပဏေန္တိ ဒဏ္ဍံ သဟသာ ပမုစ္ဆိတာ၊
အဝဏ္ဏသံယုတာ ဇဟန္တိ ဇီဝိတံ, ဣတော ဝိမုတ္တာပိ စ ယန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၀။)‘‘ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပ္ပဝေဒိတေ ရတာ, အနုတ္တရာ တေ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ၊
တေ သန္တိသောရစ္စသမာဓိသဏ္ဌိတာ, ဝဇန္တိ လောကံ ဒုဘယံ တထာဝိဓာ။
‘‘ရာဇာဟမသ္မိ နရပမဒါနမိဿရော, သစေပိ ကုဇ္ဈာမိ ဌပေမိ အတ္တနံ၊
နိသေဓယန္တော ဇနတံ တထာဝိဓံ, ပဏေမိ ဒဏ္ဍံ အနုကမ္ပ ယောနိသော’’တိ။
တတ္ထ အဝေက္ခိယာနာတိ အဝေက္ခိတွာ ဇာနိတွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တာတ, ပထဝိဿရော ရာဇာ နာမ ‘‘အဟံ ဘုသံ ကုဒ္ဓေါ ဗလဝကောဓာဘိဘူတော’’တိ ဉတွာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာဒိဘေဒံ ဒဏ္ဍံ ပရဿ န ပဏယေယျ န ဝတ္တေယျ။ ကိံကာရဏာ? ကုဒ္ဓေါ ဟိ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ သောဠသဝတ္ထုကံ ကတွာ အဋ္ဌာနေန အကာရဏေန အတ္တနော ရာဇဘာဝဿ အနနုရူပံ ‘‘ဣမံ ဧတ္တကံ နာမ အာဟရထ, ဣဒဉ္စ တဿ ကရောထာ’’တိ ပရဿ ဘုသံ ဒုက္ခာနိ ဗလဝဒုက္ခာနိ ဥဒီရယေ။
ယတောတိ ယဒါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါ ပန ရာဇာ ပရသ္မိံ ဥပ္ပန္နံ အတ္တနော ပသာဒံ ဇာနေယျ, အထ ပရဿ ဒုက္ကဋံ အတ္ထံ နိယုဉ္ဇေယျ ဥပပရိက္ခေယျ, တဒါ ဧဝံ နိယုဉ္ဇန္တော ‘‘အယံ နာမေတ္ထ အတ္ထော, အယံ ဧတဿ ဒေါသော’’တိ သယံ အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ အထဿ အပရာဓကာရကဿ အဋ္ဌဝတ္ထုကဟေတု အဋ္ဌေဝ, သောဠသဝတ္ထုကဟေတု သောဠသေဝ ကဟာပဏေ ဂဏှမာနော ဒဏ္ဍံ သဒိသံ ကတဒေါသာနုရူပံ နိဝေသယေ ဌပေယျ ပဝတ္တေယျာတိ။
အမုစ္ဆိတောတိ ဆန္ဒာဒီဟိ အဂတိကိလေသေဟိ အမုစ္ဆိတော အနဘိဘူတော ဟုတွာ ယော နယာနယံ နယတေ ဥပပရိက္ခတိ, သော နေဝ ပရံ ဈာပေတိ, န အတ္တာနံ။ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဟိ အဟေတုကံ ဒဏ္ဍံ ပဝတ္တေန္တော ပရမ္ပိ တေန ဒဏ္ဍေန ဈာပေတိ ဒဟတိ ပီဠေတိ, အတ္တာနမ္ပိ တတောနိဒါနေန ပါပေန။ အယံ ပန န ပရံ ဈာပေတိ, န အတ္တာနံ။ ယော ဒဏ္ဍဓာရော ဘဝတီဓ ဣဿရောတိ ယော ဣဓ ပထဝိဿရော ရာဇာ ဣဓ သတ္တလောကေ ဒေါသာနုစ္ဆဝိကံ ဒဏ္ဍံ ပဝတ္တေန္တော ဒဏ္ဍဓာရော ဟောတိ။ သ ဝဏ္ဏဂုတ္တောတိ ဂုဏဝဏ္ဏေန စေဝ ယသဝဏ္ဏေန စ ဂုတ္တော ရက္ခိတော သိရိယာ န ဓံသတိ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၁။)ပရိဟာယတိ။ အဝဏ္ဏသံယုတာ ဇဟန္တီတိ အဓမ္မိကာ လောလရာဇာနော အဝဏ္ဏေန ယုတ္တာ ဟုတွာ ဇီဝိတံ ဇဟန္တိ။
ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပ္ပဝေဒိတေတိ ယေ ရာဇာနော အာစာရအရိယေဟိ ဓမ္မိကရာဇူဟိ ပဝေဒိတေ ဒသဝိဓေ ရာဇဓမ္မေ ရတာ။ အနုတ္တရာ တေတိ တေ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ တီဟိပိ ဧတေဟိ အနုတ္တရာ ဇေဋ္ဌကာ။ တေ သန္တိသောရစ္စသမာဓိသဏ္ဌိတာတိ တေ အဂတိပဟာနေန ကိလေသသန္တိယဉ္စ သုသီလျသင်္ခါတေ သောရစ္စေ စ ဧကဂ္ဂတာသမာဓိမှိ စ သဏ္ဌိတာ ပတိဋ္ဌိတာ ဓမ္မိကရာဇာနော။ ဝဇန္တိ လောကံ ဒုဘယန္တိ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ မနုဿလောကတော ဒေဝလောကံ, ဒေဝလောကတော မနုဿလောကန္တိ ဥဘယလောကမေဝ ဝဇန္တိ, နိရယာဒီသု န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ နရပမဒါနန္တိ နရာနဉ္စ နာရီနဉ္စ။ ဌပေမိ အတ္တနန္တိ ကုဒ္ဓေါပိ ကောဓဝသေန အဂန္တွာ အတ္တာနံ ပေါရာဏကရာဇူဟိ ဌပိတနယသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ဌပေမိ, ဝိနိစ္ဆယဓမ္မံ န ဘိန္ဒာမီတိ။
ဧဝံ ဆဟိ ဂါထာဟိ ရညာ အတ္တနော ဂုဏေ ကထိတေ သဗ္ဗာပိ ရာဇပရိသာ တုဋ္ဌာ ‘‘အယံ သီလာစာရဂုဏသမ္ပတ္တိ တုမှာကညေဝ အနုရူပါ’’တိ ရညော ဂုဏေ ကထေသုံ။ သုမင်္ဂလော ပန ပရိသာယ ကထိတာဝသာနေ ဥဋ္ဌာယ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ရညော ထုတိံ ကရောန္တော တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သိရီ စ လက္ခီ စ တဝေဝ ခတ္တိယ, ဇနာဓိပ မာ ဝိဇဟိ ကုဒါစနံ၊
အက္ကောဓနော နိစ္စပသန္နစိတ္တော, အနီဃော တုဝံ ဝဿသတာနိ ပါလယ။
‘‘ဂုဏေဟိ ဧတေဟိ ဥပေတ ခတ္တိယ, ဌိတမရိယဝတ္တီ သုဝစော အကောဓနော၊
သုခီ အနုပ္ပီဠ ပသာသ မေဒိနိံ, ဣတော ဝိမုတ္တောပိ စ ယာဟိ သုဂ္ဂတိံ။
‘‘ဧဝံ သုနီတေန သုဘာသိတေန, ဓမ္မေန ဉာယေန ဥပါယသော နယံ၊
နိဗ္ဗာပယေ သင်္ခုဘိတံ မဟာဇနံ, မဟာဝ မေဃော သလိလေန မေဒိနိ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၂။)တတ္ထ သိရီ စ လက္ခီ စာတိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိ စ ပညာ စ။ အနီဃောတိ နိဒ္ဒုက္ခော ဟုတွာ။ ဥပေတ ခတ္တိယာတိ ဥပေတော ခတ္တိယ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဌိတမရိယဝတ္တီတိ ဌိတအရိယဝတ္တိ, အရိယဝတ္တိ နာမ ဒသရာဇဓမ္မသင်္ခါတံ ပေါရာဏရာဇဝတ္တံ, တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဌိတရာဇဓမ္မော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အနုပ္ပီဠ ပသာသ မေဒိနိန္တိ အနုပ္ပီဠံ ပသာသ မေဒိနိဉ္စ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သုနီတေနာတိ သုနယေန သုဋ္ဌု ကာရဏေန။ ဓမ္မေနာတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မေန။ ဉာယေနာတိ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥပါယသောတိ ဥပါယကောသလ္လေန။ နယန္တိ နယန္တော ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တော ဓမ္မိကရာဇာ။ နိဗ္ဗာပယေတိ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခံ ဒရထံ အပနေန္တော ကာယိကစေတသိကဒုက္ခသင်္ခုဘိတမ္ပိ မဟာဇနံ မဟာမေဃော သလိလေန မေဒိနိံ ဝိယ နိဗ္ဗာပေယျ, တွမ္ပိ တထေဝ နိဗ္ဗာပေဟီတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
သတ္ထာ ကောသလရညော ဩဝါဒဝသေန ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗုတော, သုမင်္ဂလော အာနန္ဒော အဟောသိ, ရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
သုမင်္ဂလဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
֍ * [၄၂၁] ၅။ ဂင်္ဂမာလဇာတကဝဏ္ဏနာ
အင်္ဂါရဇာတာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပေါသထကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ ဥပေါသထိကေ ဥပါသကေ အာမန္တေတွာ ‘‘ဥပါသကာ သာဓုရူပံ ဝေါ ကတံ ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တေဟိ, ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, သီလံ ရက္ခိတဗ္ဗံ, ကောဓော န ကာတဗ္ဗော, မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ, ဥပေါသထဝါသော ဝသိတဗ္ဗော, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဟိ ဧကံ ဥပဍ္ဎုပေါသထကမ္မံ နိဿာယ မဟာယသံ လဘိံသူ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တသ္မိံ နဂရေ သုစိပရိဝါရော နာမ သေဋ္ဌိ အဟောသိ အသီတိကောဋိဓနဝိဘဝေါ ဒါနာဒိပုညာဘိရတော။ တဿ ပုတ္တဒါရာပိ ပရိဇနောပိ အန္တမသော တသ္မိံ ဃရေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၃။)ဝစ္ဆပါလကာပိ သဗ္ဗေ မာသဿ ဆ ဒိဝသေ ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဘတိံ ကတွာ ကိစ္ဆေန ဇီဝတိ။ သော ‘‘ဘတိံ ကရိဿာမီ’’တိ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ကိံ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တုမှာကံ ဂေဟေ ဘတိယာ ကမ္မကရဏတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိ အညေသံ ဘတိကာနံ အာဂတဒိဝသေယေဝ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ကမ္မံ ကရောန္တာ သီလံ ရက္ခန္တိ, သီလံ ရက္ခိတုံ သက္ကောန္တာ ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ, ဗောဓိသတ္တဿ ပန သီလရက္ခဏအာစိက္ခဏေ သညံ အကတွာ ‘‘သာဓု, တာတ, အတ္တနော ဘတိံ ဇာနိတွာ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ သုဝစော ဟုတွာ ဥရံ ဒတွာ အတ္တနော ကိလမထံ အဂဏေတွာ တဿ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ, ပါတောဝ ကမ္မန္တံ ဂန္တွာ သာယံ အာဂစ္ဆတိ။
အထေကဒိဝသံ နဂရေ ဆဏံ ဃောသေသုံ။ မဟာသေဋ္ဌိ ဒါသိံ အာမန္တေတွာ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထဒိဝသော, ဂေဟေ ကမ္မကရာနံ ပါတောဝ ဘတ္တံ ပစိတွာ ဒေဟိ, ကာလဿေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ဥပေါသထိကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ ကမ္မန္တံ အဂမာသိ, ‘‘အဇ္ဇုပေါသထိကော ဘဝေယျာသီ’’တိ တဿ ကောစိ နာရောစေသိ။ သေသကမ္မကရာ ပါတောဝ ဘုဉ္ဇိတွာ ဥပေါသထိကာဝ အဟေသုံ။ သေဋ္ဌိပိ သပုတ္တဒါရော သပရိဇနော ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌဟိ, သဗ္ဗေပိ ဥပေါသထိကာ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သီလံ အာဝဇ္ဇေန္တာ နိသီဒိံသု။ ဗောဓိသတ္တော သကလဒိဝသံ ကမ္မံ ကတွာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနဝေလာယ အာဂတော။ အထဿ ဘတ္တကာရိကာ ဟတ္ထဓောဝနံ ဒတွာ ပါတိယံ ဘတ္တံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပနာမေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု ဣမာယ ဝေလာယ မဟာသဒ္ဒေါ ဟောတိ, အဇ္ဇ ကဟံ ဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနာနိ ဂတာ’’တိ။ တံ သုတွာ ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ဧတ္တကာနံ သီလဝန္တာနံ အန္တရေ အဟံ ဧကော ဒုဿီလော ဟုတွာ န ဝသိဿာမိ, ဣဒါနိ ဥပေါသထင်္ဂေသု အဓိဋ္ဌိတေသု ဟောတိ နု ခေါ ဥပေါသထကမ္မံ, နော’’တိ။ သော ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘တာတ ပါတောဝ အနဓိဋ္ဌိတတ္တာ သကလံ ဥပေါသထကမ္မံ န ဟောတိ, ဥပဍ္ဎုပေါသထကမ္မံ ပန ဟောတီ’’တိ အာဟ။
သော ‘‘ဧတ္တကမ္ပိ ဟောတူ’’တိ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကေ သမာဒိန္နသီလော ဟုတွာ ဥပေါသထကမ္မံ အဓိဋ္ဌာယ အတ္တနော ဝသနောကာသံ ပဝိသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၄။)သီလံ အာဝဇ္ဇေန္တော နိပဇ္ဇိ။ အထဿ သကလဒိဝသံ နိရာဟာရတာယ ပစ္ဆိမယာမသမနန္တရေ သတ္ထကဝါတာ သမုဋ္ဌဟိံသု။ သေဋ္ဌိနာ နာနာဝိဓာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အာဟရိတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘ဥပေါသထံ န ဘိန္ဒိဿာမိ, ဇီဝိတပရိယန္တိကံ ကတွာ သမာဒိယိ’’န္တိ အာဟ။ ဗလဝဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ, အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ ‘‘ဣဒါနိ မရိဿတီ’’တိ နီဟရိတွာ ‘‘ဩသာရကေ နိပဇ္ဇာပေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဗာရာဏသိရာဇာ ရထဝရဂတော မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော တံ ဌာနံ သမ္ပာပုဏိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ သိရိံ ဩလောကေတွာ တသ္မိံ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေသိ။ သော စဝိတွာ ဥပဍ္ဎုပေါသထကမ္မနိဿန္ဒေန တဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ လဒ္ဓဂဗ္ဘပရိဟာရာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘ဥဒယကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပါပုဏိ, ဇာတိဿရဉာဏေန အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မံ သရိတွာ ‘‘အပ္ပကဿ ကမ္မဿ ဖလံ မမ ဣဒ’’န္တိ အဘိက္ခဏံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ သော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ ပတွာပိ အတ္တနော မဟန္တံ သိရိဝိဘဝံ ဩလောကေတွာ တဒေဝ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
အထေကဒိဝသံ နဂရေ ဆဏံ သဇ္ဇယိံသု, မဟာဇနော ကီဠာပသုတော အဟောသိ။ တဒါ ဗာရာဏသိယာ ဥတ္တရဒွါရဝါသီ ဧကော ဘတိကော ဥဒကဘတိံ ကတွာ လဒ္ဓံ အဍ္ဎမာသကံ ပါကာရိဋ္ဌကာယ အန္တရေ ဌပေတွာ ဘတိံ ကရောန္တော ဒက္ခိဏဒွါရံ ပတွာ တတ္ထ ဥဒကဘတိမေဝ ကတွာ ဇီဝမာနာယ ဧကာယ ကပဏိတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ တံ အာဟ – ‘‘သာမိ, နဂရေ ဆဏော ဝတ္တတိ, သစေ တေ ကိဉ္စိ အတ္ထိ, မယမ္ပိ ကီဠေယျာမာ’’တိ? ‘‘အာမ, အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တကံ, သာမီ’’တိ? ‘‘အဍ္ဎမာသကော’’တိ။ ‘‘ကဟံ သော’’တိ? ‘‘ဥတ္တရဒွါရေ ဣဋ္ဌကဗ္ဘန္တရေ ဌပိတောတိ ဣတော မေ ဒွါဒသယောဇနန္တရေ နိဓာနံ, တဝ ပန ဟတ္ထေ ကိဉ္စိ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ, အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တက’’န္တိ? ‘‘အဍ္ဎမာသကောဝါ’’တိ။ ‘‘ဣတိ တဝ အဍ္ဎမာသကော, မမ အဍ္ဎမာသကောတိ မာသကောဝ ဟောတိ, တတော ဧကေန ကောဋ္ဌာသေန မာလံ, ဧကေန ကောဋ္ဌာသေန ဂန္ဓံ, ဧကေန ကောဋ္ဌာသေန သုရံ ဂဟေတွာ ကီဠိဿာမ, ဂစ္ဆ တယာ ဌပိတံ အဍ္ဎမာသကံ အာဟရာ’’တိ။ သော ‘‘ဘရိယာယ မေ သန္တိကာ ကထာ လဒ္ဓါ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာ စိန္တယိ, အာဟရိဿာမိ န’’န္တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ နာဂဗလော ဘတိကော ဆ ယောဇနာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၅။)အတိက္ကမ္မ မဇ္ဈနှိကသမယေ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရသန္ထတံ ဝိယ ဥဏှံ ဝါလုကံ မဒ္ဒန္တော ဓနလောဘေန ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ကသာဝရတ္တနိဝါသနော ကဏ္ဏေ တာလပဏ္ဏံ ပိဠန္ဓိတွာ ဧကေန အာယောဂဝတ္တေန ဂီတံ ဂါယန္တော ရာဇင်္ဂဏေန ပါယာသိ။
ဥဒယရာဇာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဌိတော တံ တထာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ ဧဝရူပံ ဝါတာတပံ အဂဏေတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဂါယန္တော ဂစ္ဆတိ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ပက္ကောသနတ္ထာယ ဧကံ ပုရိသံ ပဟိဏိ။ တေန ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ တံ ပက္ကောသတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရာဇာ မယှံ ကိံ ဟောတိ, နာဟံ ရာဇာနံ ဇာနာမီ’’တိ ဝတွာ ဗလက္ကာရေန နီတော ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ပုစ္ဆန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အင်္ဂါရဇာတာ ပထဝီ, ကုက္ကုဠာနုဂတာ မဟီ၊
အထ ဂါယသိ ဝတ္တာနိ, န တံ တပတိ အာတပေါ။
‘‘ဥဒ္ဓံ တပတိ အာဒိစ္စော, အဓော တပတိ ဝါလုကာ၊
အထ ဂါယသိ ဝတ္တာနိ, န တံ တပတိ အာတပေါ’’တိ။
တတ္ထ အင်္ဂါရဇာတာတိ ဘော ပုရိသ, အယံ ပထဝီ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရာ ဝိယ ဥဏှဇာတာ။ ကုက္ကုဠာနုဂတာတိ အာဒိတ္တဆာရိကသင်္ခါတေန ကုက္ကုဠေန ဝိယ ဥဏှဝါလုကာယ အနုဂတာ။ ဝတ္တာနီတိ အာယောဂဝတ္တာနိ အာရောပေတွာ ဂီတံ ဂါယသီတိ။
သော ရညော ကထံ သုတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မံ တပတိ အာတပေါ, အာတပါ တပယန္တိ မံ၊
အတ္ထာ ဟိ ဝိဝိဓာ ရာဇ, တေ တပန္တိ န အာတပေါ’’တိ။
တတ္ထ အာတပါတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာ။ ပုရိသဉှိ တေ အဘိတပန္တိ, တသ္မာ ‘‘အာတပါ’’တိ ဝုတ္တာ။ အတ္ထာ ဟိ ဝိဝိဓာတိ, မဟာရာဇ, မယှံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ နိဿာယ ကတ္တဗ္ဗာ နာနာကိစ္စသင်္ခါတာ ဝိဝိဓာ အတ္ထာ အတ္ထိ, တေ မံ တပန္တိ, န အာတပေါတိ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကော နာမ တေ အတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ ‘‘အဟံ, ဒေဝ, ဒက္ခိဏဒွါရေ ကပဏိတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိံ, သာ မံ ‘ဆဏံ ကီဠိဿာမ, အတ္ထိ တေ ကိဉ္စိ ဟတ္ထေ’တိ ပုစ္ဆိ, အထ နံ အဟံ ‘မမ နိဓာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၆။)ဥတ္တရဒွါရေ ပါကာရန္တရေ ဌပိတ’န္တိ အဝစံ, သာ ‘ဂစ္ဆ တံ အာဟရ, ဥဘောပိ ကီဠိဿာမာ’တိ မံ ပဟိဏိ, သာ မေ တဿာ ကထာ ဟဒယံ န ဝိဇဟတိ, တံ မံ အနုဿရန္တံ ကာမတပေါ တပတိ, အယံ မေ, ဒေဝ, အတ္ထော’’တိ။ အထ ‘‘ဧဝရူပံ ဝါတာတပံ အဂဏေတွာ ကိံ တေ တုဿနကာရဏံ, ယေန ဂါယန္တော ဂစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, တံ နိဓာနံ အာဟရိတွာ ‘တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမိဿာမီ’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန တုဋ္ဌော ဂါယာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ, ဘော ပုရိသ, ဥတ္တရဒွါရေ ဌပိတနိဓာနံ သတသဟဿမတ္တံ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ ပညာသ သဟဿာနိ, စတ္တာလီသ, တိံသ, ဝီသ, ဒသ, သဟဿံ, ပဉ္စ သတာနိ, စတ္တာရိ, တီဏိ, ဒွေ, ဧကံ, သတံ, ပညာသံ, စတ္တာလီသံ, တိံသံ, ဝီသံ, ဒသ, ပဉ္စ, စတ္တာရိ, တယော, ဒွေ, ဧကော ကဟာပဏော, အဍ္ဎော, ပါဒေါ, စတ္တာရော မာသကာ, တယော, ဒွေ, ဧကော မာသကော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အဍ္ဎမာသကော’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အာမ, ဒေဝ, ဧတ္တကံ မယှံ ဓနံ, တံ အာဟရိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ အဘိရမိဿာမီတိ ဂစ္ဆာမိ, တာယ ပီတိယာ တေန သောမနဿေန န မံ ဧသ ဝါတာတပေါ တပတီ’’တိ အာဟ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘ဘော ပုရိသ, ဧဝရူပေ အာတပေ တတ္ထ မာ ဂမိ, အဟံ တေ အဍ္ဎမာသကံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, အဟံ တုမှာကံ ကထာယ ဌတွာ တဉ္စ ဂဏှိဿာမိ, ဣတရဉ္စ ဓနံ န နာသေဿာမိ, မမ ဂမနံ အဟာပေတွာ တမ္ပိ ဂဟေဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဘော ပုရိသ, နိဝတ္တ, မာသကံ တေ ဒဿာမိ, ဒွေ မာသကေဟိ ဧဝံ ဝဍ္ဎေတွာ ကောဋိံ ကောဋိသတံ အပရိမိတံ ဓနံ ဒဿာမိ, နိဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဒေဝ, တံ ဂဟေတွာ ဣတရမ္ပိ ဂဏှိဿာမိ’’ဣစ္စေဝ အာဟ။ တတော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနာဒီဟိ ဌာနန္တရေဟိ ပလောဘိတော ယာဝ ဥပရဇ္ဇာ တထေဝ ဝတွာ ‘‘ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ တေ ဒဿာမိ, နိဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆထ မမ သဟာယဿ ကေသမဿုံ ကာရေတွာ နှာပေတွာ အလင်္ကရိတွာ အာနေထ န’’န္တိ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ အမစ္စာ တထာ အကံသု။ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ တဿ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇံ အဒါသိ။ ‘‘သော ပန တံ ဂဟေတွာပိ အဍ္ဎမာသကပေမေန ဥတ္တရပဿံ ဂတောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ သော အဍ္ဎမာသကရာဇာ နာမ အဟောသိ။ တေ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာ ဧကဒိဝသံ ဥယျာနံ ဂမိံသု။ တတ္ထ ကီဠိတွာ ဥဒယရာဇာ အဍ္ဎမာသကရညော အင်္ကေ သီသံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ တသ္မိံ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တေ ပရိဝါရမနုဿာ ကီဠာနုဘဝနဝသေန တတ္ထ တတ္ထ အဂမံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၇။)အဍ္ဎမာသကရာဇာ ‘‘ကိံ မေ နိစ္စကာလံ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန, ဣမံ မာရေတွာ အဟမေဝ သကလရဇ္ဇံ ကာရေဿာမီ’’တိ ခဂ္ဂံ အဗ္ဗာဟိတွာ ‘‘ပဟရိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ပုန ‘‘အယံ ရာဇာ မံ ဒလိဒ္ဒကပဏံ မနုဿံ အတ္တနာ သမာနံ ကတွာ မဟန္တေ ဣဿရိယေ ပတိဋ္ဌပေသိ, ဧဝရူပံ နာမ ယသဒါယကံ မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ကာရေဿာမီတိ မမ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပန္နာ, အယုတ္တံ ဝတ မေ ကမ္မ’’န္တိ သတိံ ပဋိလဘိတွာ အသိံ ပဝေသေသိ။ အထဿ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ တထေဝ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော စိန္တေသိ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ မံ ပါပကမ္မေ နိယောဇေယျာ’’တိ။ သော အသိံ ဘူမိယံ ခိပိတွာ ရာဇာနံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ခမာဟိ မေ, ဒေဝါ’’တိ ပါဒေသု ပတိ။ ‘‘နနု သမ္မ, တဝ မမန္တရေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, မဟာရာဇ, အဟံ ဣဒံ နာမ အကာသိ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ သမ္မ, ခမာမိ တေ, ဣစ္ဆန္တော ပန ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ, အဟံ ဥပရာဇာ ဟုတွာ တံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘န မေ, ဒေဝ, ရဇ္ဇေန အတ္ထော, အယဉှိ တဏှာ မံ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တာပေဿတိ, တဝ ရဇ္ဇံ တွမေဝ ဂဏှ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ဒိဋ္ဌံ မေ ကာမဿ မူလံ, အယဉှိ သင်္ကပ္ပေန ဝဍ္ဎတိ, န ဒါနိ နံ တတော ပဋ္ဌာယ သင်္ကပ္ပေဿာမီ’’တိ ဥဒါနေန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဒသံ ကာမ တေ မူလံ, သင်္ကပ္ပါ ကာမ ဇာယသိ၊
န တံ သင်္ကပ္ပယိဿာမိ, ဧဝံ ကာမ န ဟေဟိသီ’’တိ။
တတ္ထ ဧဝန္တိ ဧဝံ မမန္တရေ။ န ဟေဟိသီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿသီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန ကာမေသု အနုယုဉ္ဇန္တဿ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပါပိ ကာမာ န အလံ, ဗဟူဟိပိ န တပ္ပတိ၊
အဟဟာ ဗာလလပနာ, ပရိဝဇ္ဇေထ ဇဂ္ဂတော’’တိ။
တတ္ထ အဟဟာတိ သံဝေဂဒီပနံ။ ဇဂ္ဂတောတိ ဇဂ္ဂန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ဣမဿ မဟာဇနဿ အပ္ပကာပိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာ န အလံ ပရိယတ္တာဝ, ဗဟူဟိပိ စ တေဟိ န တပ္ပတေဝ, ‘‘အဟော ဣမေ မမ ရူပါ မမ သဒ္ဒါ’’တိ လပနတော ဗာလလပနာ ကာမာ, ဣမေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဇဂ္ဂန္တော ကုလပုတ္တော ပရိဝဇ္ဇေထ, ပရိညာပဟာနာဘိသမယေဟိ အဘိသမေတွာ ပဇဟေယျာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၈။)ဧဝံ သော မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဥဒယရာဇာနံ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ မဟာဇနံ အဿုမုခံ ရောဒမာနံ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိဟာသိ။ တဿ ပဗ္ဗဇိတကာလေ ရာဇာ တံ ဥဒါနံ သကလံ ကတွာ ဥဒါနေန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘အပ္ပဿ ကမ္မဿ ဖလံ မမေဒံ, ဥဒယော အဇ္ဈာဂမာ မဟတ္တပတ္တံ၊
သုလဒ္ဓလာဘော ဝတ မာဏဝဿ, ယော ပဗ္ဗဇီ ကာမရာဂံ ပဟာယာ’’တိ။
တတ္ထ ဥဒယောတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ မဟတ္တပတ္တန္တိ မဟန္တဘာဝပ္ပတ္တံ ဝိပုလံ ဣဿရိယံ အဇ္ဈာဂမာ။ မာဏဝဿာတိ သတ္တဿ မယှံ သဟာယဿ သုလဒ္ဓလာဘော, ယော ကာမရာဂံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတောတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။
ဣမိဿာ ပန ဂါထာယ န ကောစိ အတ္ထံ ဇာနာတိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ အဂ္ဂမဟေသီ ဂါထာယ အတ္ထံ ပုစ္ဆိ, ရာဇာ န ကထေသိ။ ဧကော ပနဿ ဂင်္ဂမာလော နာမ မင်္ဂလနှာပိတော, သော ရညော မဿုံ ကရောန္တော ပဌမံ ခုရပရိကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ သဏ္ဍာသေန လောမာနိ ဂဏှာတိ, ရညော စ ခုရပရိကမ္မကာလေ သုခံ ဟောတိ, လောမဟရဏကာလေ ဒုက္ခံ။ သော ပဌမံ တဿ ဝရံ ဒါတုကာမော ဟောတိ, ပစ္ဆာ သီသစ္ဆေဒနမာကင်္ခတိ။ အထေကဒိဝသံ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အမှာကံ ဂင်္ဂမာလကပ္ပကော ဗာလော’’တိ ဒေဝိယာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ကိ ပန, ဒေဝ, ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပဌမံ သဏ္ဍာသေန လောမာနိ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ခုရပရိကမ္မ’’န္တိ အာဟ။ သာ တံ ကပ္ပကံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ဣဒါနိ ရညော မဿုကရဏဒိဝသေ ပဌမံ လောမာနိ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ခုရပရိကမ္မံ ကရေယျာသိ, ရညာ စ ‘ဝရံ ဂဏှာဟီ’တိ ဝုတ္တေ ‘အညေန, ဒေဝ, မေ အတ္ထော နတ္ထိ, တုမှာကံ ဥဒါနဂါထာယ အတ္ထံ အာစိက္ခထာ’တိ ဝဒေယျာသိ, အဟံ တေ ဗဟုံ ဓနံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မဿုကရဏဒိဝသေ ပဌမံ သဏ္ဍာသံ ဂဏှိ။ ‘‘ကိံ, ဘဏေ ဂင်္ဂမာလ, အပုဗ္ဗံ တေ ကရဏ’’န္တိ ရညာ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, ကပ္ပကာ နာမ အပုဗ္ဗမ္ပိ ကရောန္တီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ လောမာနိ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ခုရပရိကမ္မံ အကာသိ။ ရာဇာ ‘‘ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, အညေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂၉။)မေ အတ္ထော နတ္ထိ, တုမှာကံ ဥဒါနဂါထာယ အတ္ထံ ကထေထာ’’တိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဒလိဒ္ဒကာလေ ကတံ ကထေတုံ လဇ္ဇန္တော ‘‘တာတ, ဣမိနာ တေ ဝရေန ကော အတ္ထော, အညံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဧတမေဝ ဒေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ သော မုသာဝါဒဘယေန ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိဇာတကေ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗံ သံဝိဒဟာပေတွာ ရတနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ ဂင်္ဂမာလ, ပုရိမဘဝေ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ’’တိ သဗ္ဗံ ပုရိမကိရိယံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေန ဥပဍ္ဎဂါထံ, ‘သဟာယော ပန မေ ပဗ္ဗဇိတော, အဟံ ပမတ္တော ဟုတွာ ရဇ္ဇမေဝ ကာရေမီ’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ပစ္ဆာ ဥပဍ္ဎဂါထံ ဝဒါမီ’’တိ ဥဒါနဿ အတ္ထံ ကထေသိ။
တံ သုတွာ ကပ္ပကော ‘‘ဥပဍ္ဎုပေါသထကမ္မေန ကိရ ရညာ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ, ကုသလံ နာမ ကာတဗ္ဗမေဝ, ယံနူနာဟံ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကရေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဉာတိဘောဂပရိဝဋ္ဋံ ပဟာယ ရာဇာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တိလက္ခဏံ အာရောပေန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ ပတွာ ဣဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တပတ္တစီဝရဓရော ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ပဉ္စဆဗ္ဗဿာနိ ဝသိတွာ ‘‘ဗာရာဏသိရာဇာနံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဥယျာနေ မင်္ဂလသိလာယံ နိသီဒိ။ ဥယျာနပါလော သဉ္ဇာနိတွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ ‘‘ဒေဝ, ဂင်္ဂမာလော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဥယျာနေ နိသိန္နော’’တိ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝေဂေန နိက္ခမိ။ ရာဇမာတာ စ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ နိက္ခမိ။ ရာဇာ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။ သော ရညာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ‘‘ကိံ, ဗြဟ္မဒတ္တ, အပ္ပမတ္တောသိ, ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောသီ’’တိ ရာဇာနံ ကုလနာမေန အာလပိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကရောတိ။ တံ သုတွာ ရညော မာတာ ‘‘အယံ ဟီနဇစ္စော မလမဇ္ဇကော နှာပိတပုတ္တော အတ္တာနံ န ဇာနာတိ, မမ ပုတ္တံ ပထဝိဿရံ ဇာတိခတ္တိယံ ‘ဗြဟ္မဒတ္တာ’တိ နာမေနာလပတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တပသာ ပဇဟန္တိ ပါပကမ္မံ, တပသာ နှာပိတကုမ္ဘကာရဘာဝံ၊
တပသာ အဘိဘုယျ ဂင်္ဂမာလ, နာမေနာလပသဇ္ဇ ဗြဟ္မဒတ္တာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၀။)တဿတ္ထော – ဣမေ တာဝ သတ္တာ တပသာ အတ္တနာ ကတေန တပေါဂုဏေန ပါပကမ္မံ ဇဟန္တိ, ကိံ ပနေတေ တပသာ နှာပိတကုမ္ဘကာရဘာဝမ္ပိ ဇဟန္တိ, ယံ တွံ ဂင်္ဂမာလ, အတ္တနော တပသာ အဘိဘုယျ မမ ပုတ္တံ ဗြဟ္မဒတ္တံ နာမေနာလပသိ, ပတိရူပံ နု တေ ဧတန္တိ?
ရာဇာ မာတရံ ဝါရေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဂုဏံ ပကာသေန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သန္ဒိဋ္ဌိကမေဝ အမ္မ ပဿထ, ခန္တီသောရစ္စဿ အယံ ဝိပါကော၊
ယော သဗ္ဗဇနဿ ဝန္ဒိတောဟု, တံ ဝန္ဒာမ သရာဇိကာ သမစ္စာ’’တိ။
တတ္ထ ခန္တီသောရစ္စဿာတိ အဓိဝါသနခန္တိယာ စ သောရစ္စဿ စ။ တံ ဝန္ဒာမာတိ တံ ဣဒါနိ မယံ သရာဇိကာ သမစ္စာ သဗ္ဗေ ဝန္ဒာမ, ပဿထ အမ္မ, ခန္တီသောရစ္စာနံ ဝိပါကန္တိ။
ရညာ မာတရိ ဝါရိတာယ သေသမဟာဇနော ဥဋ္ဌဟိတွာ ‘‘အယုတ္တံ ဝတ, ဒေဝ, ဧဝရူပဿ ဟီနဇစ္စဿ တုမှေ နာမေနာလပန’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ မဟာဇနမ္ပိ ပဋိဗာဟိတွာ တဿ ဂုဏကထံ ကထေတုံ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘မာ ကိဉ္စိ အဝစုတ္ထ ဂင်္ဂမာလံ, မုနိနံ မောနပထေသု သိက္ခမာနံ၊
ဧသော ဟိ အတရိ အဏ္ဏဝံ, ယံ တရိတွာ စရန္တိ ဝီတသောကာ’’တိ။
တတ္ထ မုနိနန္တိ အဂါရိကာနဂါရိကသေက္ခာသေက္ခပစ္စေကမုနီသု ပစ္စေကမုနိံ။ မောနပထေသု သိက္ခမာနန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတေသု မောနပထေသု သိက္ခမာနံ။ အဏ္ဏဝန္တိ သံသာရမဟာသမုဒ္ဒံ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ရာဇာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မယှံ မာတု ခမထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ခမာမိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇပရိသာပိ နံ ခမာပေသိ။ ရာဇာ အတ္တာနံ နိဿာယ ဝသနတ္ထာယ ပဋိညံ ယာစိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပန ပဋိညံ အဒတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၁။)သရာဇိကာယ ပရိသာယ ပဿန္တိယာဝ အာကာသေ ဌတွာ ရညော ဩဝါဒံ ဒတွာ ဂန္ဓမာဒနမေဝ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ဥပါသကာ ဥပေါသထဝါသော နာမ ဝသိတဗ္ဗယုတ္တကော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗာယိ, အဍ္ဎမာသကရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ရညော မာတာ မဟာမာယာ, အဂ္ဂမဟေသီ ရာဟုလမာတာ, ဥဒယရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဂင်္ဂမာလဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
ဓမ္မော ဟဝေ ဟတော ဟန္တီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ပထဝိပဝေသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တော မုသာဝါဒံ ကတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော အဝီစိပရာယဏော ဇာတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ပဌမကပ္ပေ မဟာသမ္မတော နာမ ရာဇာ အသင်္ချေယျာယုကော အဟောသိ။ တဿ ပုတ္တော ရောဇော နာမ, တဿ ပုတ္တော ဝရရောဇော နာမ, တဿ ပုတ္တော ကလျာဏော နာမ, ကလျာဏဿ ပုတ္တော ဝရကလျာဏော နာမ, ဝရကလျာဏဿ ပုတ္တော ဥပေါသထော နာမ, ဥပေါသထဿ ပုတ္တော ဝရဥပေါသထော နာမ, ဝရဥပေါသထဿ ပုတ္တော မန္ဓာတာ နာမ, မန္ဓာတုဿ ပုတ္တော ဝရမန္ဓာတာ နာမ, ဝရမန္ဓာတုဿ ပုတ္တော ဝရော နာမ, ဝရဿ ပုတ္တော ဥပဝရော နာမ အဟောသိ, ဥပရိဝရောတိပိ တဿေဝ နာမံ။ သော စေတိယရဋ္ဌေ သောတ္ထိယနဂရေ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, စတူဟိ ရာဇိဒ္ဓီဟိ သမန္နာဂတော အဟောသိ ဥပရိစရော အာကာသဂါမီ, စတ္တာရော နံ ဒေဝပုတ္တာ စတူသု ဒိသာသု ခဂ္ဂဟတ္ထာ ရက္ခန္တိ, ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝါယတိ, မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော။ တဿ ကပိလော နာမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၂။)ဗြာဟ္မဏော ပုရောဟိတော အဟောသိ။ ကပိလဗြာဟ္မဏဿ ပန ကနိဋ္ဌော ကောရကလမ္ဗော နာမ ရညာ သဒ္ဓိံ ဧကာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ဗာလသဟာယော။ သော တဿ ကုမာရကာလေယေဝ ‘‘အဟံ ရဇ္ဇံ ပတွာ တုယှံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ ဒဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနိ။ သော ရဇ္ဇံ ပတွာ ပိတု ပုရောဟိတံ ကပိလဗြာဟ္မဏံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနတော စာဝေတုံ နာသက္ခိ။ ပုရောဟိတေ ပန အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တေ တသ္မိံ ဂါရဝေန အပစိတာကာရံ ဒဿေသိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ရဇ္ဇံ နာမ သမဝယေဟိ သဒ္ဓိံ သုပရိဟာရံ ဟောတိ, အဟံ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဒေဝ, အဟံ မဟလ္လကော, ဂေဟေ ကုမာရကော အတ္ထိ, တံ ပုရောဟိတံ ကရောဟိ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ရာဇာနံ အနုဇာနာပေတွာ ပုတ္တံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနေ ဌပါပေတွာ ရာဇုယျာနံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပုတ္တံ နိဿာယ တတ္ထေဝ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
ကောရကလမ္ဗော ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇန္တောပိ န မယှံ ဌာနန္တရံ ဒါပေသီ’’တိ ဘာတရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဧကဒိဝသံ သုခကထာယ နိသိန္နသမယေ ရညာ ‘‘ကောရကလမ္ဗ ကိံ တွံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ န ကရောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဒေဝ, န ကရောမိ, ဘာတာ မေ ကရောတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နနု တေ ဘာတာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ? ‘‘အာမ ပဗ္ဗဇိတော, ဌာနန္တရံ ပန ပုတ္တဿ ဒါပေသီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တွံ ကရောဟီ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, ပဝေဏိယာ အာဂတံ ဌာနန္တရံ မမ ဘာတရံ အပနေတွာ န သက္ကာ မယာ ကာတု’’န္တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟံ တံ မဟလ္လကံ ကတွာ ဘာတရံ တေ ကနိဋ္ဌံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကထံ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘မုသာဝါဒံ ကတွာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဒေဝ, န ဇာနာထ, ယဒါ မမ ဘာတာ မဟန္တေန အဗ္ဘုတဓမ္မေန သမန္နာဂတော ဝိဇ္ဇာဓရော, သော အဗ္ဘုတဓမ္မေန တုမှေ ဝဉ္စေဿတိ, စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တေ အန္တရဟိတေ ဝိယ ကရိဿတိ, ကာယတော စ မုခတော စ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဝိယ ကရိဿတိ, တုမှေ အာကာသာ ဩတာရေတွာ ဘူမိယံ ဌိတေ ဝိယ ကရိဿတိ, တုမှေ ပထဝိံ ပဝိသန္တာ ဝိယ ဘဝိဿထ, တဒါ တုမှာကံ ကထာယ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ခိဿထာ’’တိ။ ‘‘တွံ ဧဝံ သညံ မာ ကရိ, အဟံ ကာတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကဒါ ကရိဿထ, ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ’’တိ။ သာ ကထာ သကလနဂရေ ပါကဋာ အဟောသိ။ ‘‘ရာဇာ ကိရ မုသာဝါဒံ ကတွာ မဟလ္လကံ ခုဒ္ဒကံ, ခုဒ္ဒကံ မဟလ္လကံ ကရိဿတိ, ဌာနန္တရံ ခုဒ္ဒကဿ ဒါပေဿတိ, ကီဒိသော နု ခေါ မုသာဝါဒေါ နာမ, ကိံ နီလကော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၃။)ဥဒါဟု ပီတကာဒီသု အညတရဝဏ္ဏော’’တိ ဧဝံ မဟာဇနဿ ဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ တဒါ ကိရ လောကဿ သစ္စဝါဒီကာလော, ‘‘မုသာဝါဒေါ နာမ ဧဝရူပေါ’’တိ န ဇာနန္တိ။
ပုရောဟိတပုတ္တောပိ တံ ကထံ သုတွာ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကထေသိ ‘‘တာတ, ရာဇာ ကိရ မုသာဝါဒံ ကတွာ တုမှေ ခုဒ္ဒကေ ကတွာ အမှာကံ ဌာနန္တရံ မမ စူဠပိတုဿ ဒဿတီ’’တိ။ ‘‘တာတ, ရာဇာ မုသာဝါဒံ ကတွာပိ အမှာကံ ဌာနန္တရံ ဟရိတုံ န သက္ခိဿတိ။ ကတရဒိဝသေ ပန ကရိဿတီ’’တိ? ‘‘ဣတော ကိရ သတ္တမေ ဒိဝသေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တဒါ မယှံ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ မဟာဇနာ ‘‘မုသာဝါဒံ ပဿိဿာမာ’’တိ ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ မဉ္စာတိမဉ္စေ ဗန္ဓိတွာ အဋ္ဌံသု။ ကုမာရော ဂန္တွာ ပိတု အာရောစေသိ။ ရာဇာ အလင်္ကတပဋိယတ္တော နိက္ခမ္မ မဟာဇနမဇ္ဈေ ရာဇင်္ဂဏေ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ တာပသော အာကာသေနာဂန္တွာ ရညော ပုရတော နိသီဒနစမ္မံ အတ္ထရိတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ မဟာရာဇ, မုသာဝါဒံ ကတွာ ခုဒ္ဒကံ မဟလ္လကံ ကတွာ တဿ ဌာနန္တရံ ဒါတုကာမောသီ’’တိ? ‘‘အာမ အာစရိယ, ဧဝံ မေ ကထိတ’’န္တိ။ အထ နံ သော ဩဝဒန္တော ‘‘မဟာရာဇ, မုသာဝါဒေါ နာမ ဘာရိယော ဂုဏပရိဓံသကော စတူသု အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တာပေတိ။ ရာဇာ နာမ မုသာဝါဒံ ကရောန္တော ဓမ္မံ ဟနတိ, သော ဓမ္မံ ဟနိတွာ သယမေဝ ဟညတီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ဟတော ဟန္တိ, နာဟတော ဟန္တိ ကိဉ္စနံ၊
တသ္မာ ဟိ ဓမ္မံ န ဟနေ, မာ တွံ ဓမ္မော ဟတော ဟနီ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မောတိ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မော ဣဓာဓိပ္ပေတော။
အထ နံ ဥတ္တရိပိ ဩဝဒန္တော ‘‘သစေ, မဟာရာဇ, မုသာဝါဒံ ကရိဿသိ, စတဿော ဣဒ္ဓိယော အန္တရဓာယိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလိကံ ဘာသမာနဿ, အပက္ကမန္တိ ဒေဝတာ၊
ပူတိကဉ္စ မုခံ ဝါတိ, သကဋ္ဌာနာ စ ဓံသတိ၊
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ, အညထာ နံ ဝိယာကရေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၄။)တတ္ထ အပက္ကမန္တိ ဒေဝတာတိ မဟာရာဇ, သစေ အလိကံ ဘဏိဿသိ, စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ အာရက္ခံ ဆဍ္ဍေတွာ အန္တရဓာယိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယေနေတံ ဝဒတိ။ ပူတိကဉ္စ မုခံ ဝါတီတိ မုခဉ္စ တေ ကာယော စ ဥဘော ပူတိဂန္ဓံ ဝါယိဿန္တီတိ သန္ဓာယာဟ။ သကဋ္ဌာနာ စ ဓံသတီတိ အာကာသတော ဘဿိတွာ ပထဝိံ ပဝိသိဿသီတိ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ဘီတော ကောရကလမ္ဗံ ဩလောကေသိ။ အထ နံ သော ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, နနု မယာ ပဌမမေဝ တုမှာကံ ဧတံ ကထိတ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ ကပိလဿ ဝစနံ သုတွာပိ အနာဒိယိတွာ အတ္တနာ ကထိတမေဝ ပုရတော ကရောန္တော ‘‘တွံသိ, ဘန္တေ, ကနိဋ္ဌော, ကောရကလမ္ဗော ဇေဋ္ဌော’’တိ အာဟ။ အထဿ သဟ မုသာဝါဒေန စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ ‘‘တာဒိသဿ မုသာဝါဒိနော အာရက္ခံ န ဂဏှိဿာမာ’’တိ ခဂ္ဂေ ပါဒမူလေ ဆဍ္ဍေတွာ အန္တရဓာယိံသု, မုခံ ဘိန္နကုက္ကုဋဏ္ဍပူတိ ဝိယ, ကာယော ဝိဝဋဝစ္စကုဋီ ဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဝါယိ, အာကာသတော ဘဿိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိ, စတဿောပိ ဣဒ္ဓိယော ပရိဟာယိံသု။ အထ နံ မဟာပုရောဟိတော ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, သစေ သစ္စံ ဘဏိဿသိ, သဗ္ဗံ တေ ပါကတိကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, ဟောဟိ ရာဇ ယထာ ပုရေ၊
မုသာ စေ ဘာသသေ ရာဇ, ဘူမိယံ တိဋ္ဌ စေတိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဘူမိယံ တိဋ္ဌာတိ ဘူမိယံယေဝ ပတိဋ္ဌ, ပုန အာကာသံ လင်္ဃိတုံ န သက္ခိဿသီတိ အတ္ထော။
သော ‘‘ပဿ, မဟာရာဇ, ပဌမံ မုသာဝါဒေနေဝ တေ စတဿော ဣဒ္ဓိယော အန္တရဟိတာ, သလ္လက္ခေဟိ, ဣဒါနိပိ သက္ကာ ပါကတိကံ ကာတု’’န္တိ ဝုတ္တောပိ ‘‘ဧဝံ ဝတွာ တုမှေ မံ ဝဉ္စေတုကာမာ’’တိ ဒုတိယမ္ပိ မုသာဝါဒံ ဘဏိတွာ ယာဝ ဂေါပ္ဖကာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ အထ နံ ပုနပိ ဗြာဟ္မဏော ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇ, ဣဒါနိပိ သက္ကာ ပါကတိကံ ကာတု’’န္တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘အကာလေ ဝဿတီ တဿ, ကာလေ တဿ န ဝဿတိ၊
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ, အညထာ နံ ဝိယာကရေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၅။)တတ္ထ တဿာတိ ယော ဇာနန္တော ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ မုသာဝါဒံ ကတွာ အညထာ ဗျာကရောတိ, တဿ ရညော ဝိဇိတေ ဒေဝေါ ယုတ္တကာလေ အဝဿိတွာ အကာလေ ဝဿတီတိ အတ္ထော။
အထ နံ ပုနပိ မုသာဝါဒဖလေန ယာဝ ဇင်္ဃာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌံ ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, ဟောဟိ ရာဇ ယထာ ပုရေ၊
မုသာ စေ ဘာသသေ ရာဇ, ဘူမိံ ပဝိသ စေတိယာ’’တိ။
သော တတိယမ္ပိ ‘‘တွံသိ, ဘန္တေ, ကနိဋ္ဌော, ဇေဋ္ဌော ကောရကလမ္ဗော’’တိ မုသာဝါဒမေဝ ကတွာ ယာဝ ဇာဏုကာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ အထ နံ ပုနပိ ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဇိဝှါ တဿ ဒွိဓာ ဟောတိ, ဥရဂဿေဝ ဒိသမ္ပတိ၊
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ, အညထာ နံ ဝိယာကရေ။
‘‘သစေ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, ဟောဟိ ရာဇ ယထာ ပုရေ၊
မုသာ စေ ဘာသသေ ရာဇ, ဘိယျော ပဝိသ စေတိယာ’’တိ။
ဣမာ ဒွေ ဂါထာ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ သက္ကာ ပါကတိကံ ကာတု’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာပိ အနာဒိယိတွာ ‘‘တွံသိ, ဘန္တေ, ကနိဋ္ဌော, ဇေဋ္ဌော ကောရကလမ္ဗော’’တိ စတုတ္ထမ္ပိ မုသာဝါဒံ ကတွာ ယာဝ ကဋိတော ပထဝိံ ပါဝိသိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ပုန ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဇိဝှါ တဿ န ဘဝတိ, မစ္ဆဿေဝ ဒိသမ္ပတိ၊
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ, အညထာ နံ ဝိယာကရေ။
‘‘သစေ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, ဟောဟိ ရာဇ ယထာ ပုရေ၊
မုသာ စေ ဘာသသေ ရာဇ, ဘိယျော ပဝိသ စေတိယာ’’တိ။
တတ္ထ မစ္ဆဿေဝါတိ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မုသာဝါဒိနော မစ္ဆဿ ဝိယ ကထနသမတ္ထာ ဇိဝှါ န ဟောတိ, မူဂေါဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
သော ပဉ္စမမ္ပိ ‘‘တွံသိ ကနိဋ္ဌော, ဇေဋ္ဌော ကောရကလမ္ဗော’’တိ မုသာဝါဒံ ကတွာ ယာဝ နာဘိတော ပထဝိံ ပါဝိသိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ပုနပိ ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၆။)‘‘ထိယောဝ တဿ ဇာယန္တိ, န ပုမာ ဇာယရေ ကုလေ၊
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ, အညထာ နံ ဝိယာကရေ။
‘‘သစေ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, ဟောဟိ ရာဇ ယထာ ပုရေ၊
မုသာ စေ ဘာသသေ ရာဇ, ဘိယျော ပဝိသ စေတိယာ’’တိ။
တတ္ထ ထိယောဝါတိ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ မုသာဝါဒိဿ ဓီတရောဝ ဇာယန္တိ, ပုတ္တာ န ဇာယန္တီတိ အတ္ထော။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ဆဋ္ဌမ္ပိ တထေဝ မုသာဝါဒံ ဘဏိတွာ ယာဝ ထနာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ အထ နံ ပုနပိ ဗြာဟ္မဏော ‘‘သလ္လက္ခေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပုတ္တာ တဿ န ဘဝန္တိ, ပက္ကမန္တိ ဒိသောဒိသံ၊
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ, အညထာ နံ ဝိယာကရေ။
‘‘သစေ ဟိ သစ္စံ ဘဏသိ, ဟောဟိ ရာဇ ယထာ ပုရေ၊
မုသာ စေ ဘာသသေ ရာဇ, ဘိယျော ပဝိသ စေတိယာ’’တိ။
တတ္ထ ပက္ကမန္တီတိ သစေ မုသာဝါဒိဿ ပုတ္တာ ဘဝန္တိ, မာတာပိတူနံ အနုပကာရာ ဟုတွာ ပလာယန္တီတိ အတ္ထော။
သော ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂဒေါသေန တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ သတ္တမမ္ပိ တထေဝ မုသာဝါဒံ အကာသိ။ အထဿ ပထဝီ ဝိဝရံ အဒါသိ, အဝီစိတော ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဂဏှိ။
‘‘သ ရာဇာ ဣသိနာ သတ္တော, အန္တလိက္ခစရော ပုရေ၊
ပါဝေက္ခိ ပထဝိံ စေစ္စော, ဟီနတ္တော ပတွ ပရိယာယံ။
တသ္မာ ဟိ ဆန္ဒာဂမနံ, နပ္ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
အဒုဋ္ဌစိတ္တော ဘာသေယျ, ဂိရံ သစ္စူပသံဟိတ’’န္တိ။ –
ဣမာ ဒွေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဟောန္တိ။
တတ္ထ သ ရာဇာတိ ဘိက္ခဝေ, သော ရာဇာ စေတိယော ပုဗ္ဗေ အန္တလိက္ခစရော ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဣသိနာ အဘိသတ္တော ပရိဟီနသဘာဝေါ ဟုတွာ။ ပတွ ပရိယာယန္တိ အတ္တနော ကာလပရိယာယံ ပတွာ ပထဝိံ ပါဝိသီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၇။)တသ္မာတိ ယသ္မာ စေတိယရာဇာ ဆန္ဒာဂမနေန အဝီစိပရာယဏော ဇာတော, တသ္မာ။ အဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဆန္ဒာဒီဟိ အဒူသိတစိတ္တော ဟုတွာ သစ္စမေဝ ဘာသေယျ။
မဟာဇနော ‘‘စေတိယရာဇာ ဣသိံ အက္ကောသိတွာ မုသာဝါဒံ ကတွာ အဝီစိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဘယပ္ပတ္တော အဟောသိ။ ရညော ပဉ္စ ပုတ္တာ အာဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဿ ပါဒေသု ပတိတွာ ‘‘အမှာကံ အဝဿယော ဟောဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘တာတာ, တုမှာကံ ပိတာ ဓမ္မံ နာသေတွာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဣသိံ အက္ကောသိတွာ အဝီစိံ ဥပပန္နော, ဓမ္မော နာမေသ ဟတော ဟနတိ, တုမှေဟိ န သက္ကာ ဣဓ ဝသိတု’’န္တိ ဝတွာ တေသု သဗ္ဗဇေဋ္ဌကံ ‘‘ဧဟိ တွံ, တာတ, ပါစီနဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဥဇုကံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗသေတံ သတ္တပတိဋ္ဌံ ဟတ္ထိရတနံ ပဿိဿသိ, တာယ သညာယ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ဝသ, တံ နဂရံ ဟတ္ထိပုရံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ဒုတိယံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ, တာတ, ဒက္ခိဏဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗသေတံ အဿရတနံ ပဿိဿသိ, တာယ သညာယ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ဝသ, တံ နဂရံ အဿပုရံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ တတိယံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ, တာတ, ပစ္ဆိမဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တော ကေသရသီဟံ ပဿိဿသိ, တာယ သညာယ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ဝသ, တံ နဂရံ သီဟပုရံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ စတုတ္ထံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ, တာတ, ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗရတနမယံ စက္ကပဉ္ဇရံ ပဿိဿသိ, တာယ သညာယ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ဝသ, တံ နဂရံ ဥတ္တရပဉ္စာလံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ပဉ္စမံ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတ, တယာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုံ န သက္ကာ, ဣမသ္မိံ နဂရေ မဟာထူပံ ကတွာ နိက္ခမိတွာ ပစ္ဆိမုတ္တရာယ ဒိသာယ ဥဇုကမေဝ ဂစ္ဆန္တော ဒွေ ပဗ္ဗတေ အညမညံ ပဟရိတွာ ပဟရိတွာ ဒဒ္ဒရသဒ္ဒံ ကရောန္တေ ပဿိဿသိ, တာယ သညာယ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ဝသ, တံ နဂရံ ဒဒ္ဒရပုရံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ တေ ပဉ္စပိ ဇနာ တာယ တာယ သညာယ ဂန္တွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ နဂရာနိ မာပေတွာ ဝသိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မုသာဝါဒံ ကတွာ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ စေတိယရာဇာ ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ကပိလဗြာဟ္မဏော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စေတိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၈။)֍ * [၄၂၃] ၇။ ဣန္ဒြိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
ယော ဣန္ဒြိယာနန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပုရာဏဒုတိယိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရေကော ကုလပုတ္တော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘န သက္ကာ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တေန ဧကန္တပရိပုဏ္ဏံ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတုံ, နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ ဃရေ ဝိဘဝံ ပုတ္တဒါရဿ နိယျာဒေတွာ နိက္ခမိတွာ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ သတ္ထာပိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒါပေသိ။ တဿ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရတော နဝကတ္တာ စေဝ ဘိက္ခူနံ ဗဟုဘာဝေန စ ကုလဃရေ ဝါ အာသနသာလာယ ဝါ အာသနံ န ပါပုဏာတိ, သံဃနဝကာနံ ကောဋိယံ ပီဌကံ ဝါ ဖလကံ ဝါ ပါပုဏာတိ။ အာဟာရောပိ ဥဠုင်္ကပိဋ္ဌေန ဃဋ္ဋိတာ ဘိန္နသိတ္ထကယာဂု ဝါ ပူတိသုက္ခခဇ္ဇကံ ဝါ ဈာမသုက္ခကူရော ဝါ ပါပုဏာတိ, ယာပနပမာဏံ န ဟောတိ။ သော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ဂဟေတွာ ပုရာဏဒုတိယိကာယ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ။ အထဿ သာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တတော ဘတ္တံ နီဟရိတွာ သုသမ္ပာဒိတာနိ ယာဂုဘတ္တသူပဗျဉ္ဇနာနိ ဒေတိ။ မဟလ္လကော ရသတဏှာယ ဗဇ္ဈိတွာ ပုရာဏဒုတိယိကံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတိ။ သာ စိန္တေသိ ‘‘ဗဒ္ဓေါ နု ခေါ, နောတိ ဝီမံသိဿာမိ န’’န္တိ။
အထေကဒိဝသံ ဇနပဒမနုဿံ သေတမတ္တိကာယ နှာပေတွာ ဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ အညေပိဿ ကတိပယေ ပရိဝါရမနုဿေ အာဏာပေတွာ ထောကထောကံ ပါနဘောဇနံ ဒါပေသိ။ တေ ခါဒန္တာ ဘုဉ္ဇန္တာ နိသီဒိံသု။ ဂေဟဒွါရေ စ စက္ကေသု ဂေါဏေ ဗန္ဓာပေတွာ ဧကံ သကဋမ္ပိ ဌပါပေသိ, သယံ ပန ပိဋ္ဌိဂဗ္ဘေ နိသီဒိတွာ ပူဝေ ပစိ။ မဟလ္လကော အာဂန္တွာ ဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ ဧကော မဟလ္လကပုရိသော ‘‘အယျေ, ဧကော ထေရော ဒွါရေ ဌိတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ဝန္ဒိတွာ အတိစ္ဆာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘အတိစ္ဆထ, ဘန္တေ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ကထေတွာပိ တံ အဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယျေ, ထေရော န ဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သာ အာဂန္တွာ သာဏိံ ဥက္ခိပိတွာ ဩလောကေတွာ ‘‘အမ္ဘော အယံ မမ ဒါရကပိတာ’’တိ ဝတွာ နိက္ခမိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ပရိဝိသိတွာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗာယထ, မယံ ဧတ္တကံ ကာလံ အညံ ကုလံ န ဂဏှိမှ, အသာမိကေ ပန ဃရေ ဃရာဝါသော န သဏ္ဌာတိ, မယံ အညံ ကုလံ ဂဏှာမ, ဒူရံ ဇနပဒံ ဂစ္ဆိဿာမ, တုမှေ အပ္ပမတ္တာ ဟောထ, သစေ မေ ဒေါသော အတ္ထိ, ခမထာ’’တိ အာဟ။ မဟလ္လကဿ ဟဒယဖာလနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၉။)‘‘အဟံ တံ ဇဟိတုံ န သက္ကောမိ, မာ ဂစ္ဆ, ဝိဗ္ဘမိဿာမိ, အသုကဋ္ဌာနေ မေ သာဋကံ ပေသေဟိ, ပတ္တစီဝရံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ မဟလ္လကော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ပတ္တစီဝရံ ပဋိစ္ဆာပေန္တော ‘‘ကသ္မာ, အာဝုသော, ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကံ ဇဟိတုံ န သက္ကောမိ ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တေ အနိစ္ဆန္တညေဝ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ အနိစ္ဆန္တညေဝ အာနယိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဝိဗ္ဘမိတုကာမော’’တိ ဝဒိံသု။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော တံ ဥက္ကဏ္ဌာပေသီ’’တိ? ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု န ဣဒါနေဝ သာ ဣတ္ထီ တုယှံ အနတ္ထကာရိကာ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ တံ နိဿာယ စတူဟိ ဈာနေဟိ ပရိဟီနော မဟာဒုက္ခံ ပတွာ မံ နိဿာယ တမှာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတွာ နဋ္ဌဇ္ဈာနံ ပဋိလဘီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော တဿ ပုရောဟိတံ ပဋိစ္စ တဿ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဇာတဒိဝသေ စဿ သကလနဂရေ အာဝုဓာနိ ပဇ္ဇလိံသု, တေနဿ ‘‘ဇောတိပါလကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလာယံ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ရညော သိပ္ပံ ဒဿေတွာ ဣဿရိယံ ပဟာယ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ အဂ္ဂဒွါရေန နိက္ခမိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ သက္ကဒတ္တိယေ ကဝိဋ္ဌကအဿမေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တံ တတ္ထ ဝသန္တံ အနေကာနိ ဣသိသတာနိ ပရိဝါရေသုံ, မဟာသမာဂမော အဟောသိ။ သော သရဘင်္ဂသတ္ထာ နာမ အဟောသိ, တဿ သတ္တ အန္တေဝါသိကဇေဋ္ဌကာ အဟေသုံ။ တေသု သာလိဿရော နာမ ဣသိ ကဝိဋ္ဌကအဿမာ နိက္ခမိတွာ သုရဋ္ဌဇနပဒေ ပုရတ္ထိမဇနပဒေ သာတောဒိကာယ နာမ နဒိယာ တီရေ အနေကသဟဿဣသိပရိဝါရော ဝသိ။ မေဏ္ဍိဿရော နာမ ဣသိ ပဇ္ဇောတကပဉ္စာလရညော ဝိဇိတေ ကလဗ္ဗစူဠကံ နာမ နိဂမံ နိဿာယ အနေကသဟဿဣသိပရိဝါရော ဝသိ။ ပဗ္ဗတော နာမ ဣသိ ဧကံ အဋဝိဇနပဒံ နိဿာယ အနေကသဟဿဣသိပရိဝါရော ဝသိ။ ကာဠဒေဝိလော နာမ ဣသိ အဝန္တိဒက္ခိဏာပထေ ဧကဂ္ဃနသေလံ နိဿာယ အနေကသဟဿဣသိပရိဝါရော ဝသိ။ ကိသဝစ္ဆော နာမ ဣသိ ဧကကောဝ ဒဏ္ဍကိရညော ကုမ္ဘဝတီနဂရံ နိဿာယ ဥယျာနေ ဝသိ။ အနုပိယတာပသော ပန ဗောဓိသတ္တဿ ဥပဋ္ဌာကော တဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၀။)သန္တိကေ ဝသိ။ နာရဒေါ နာမ ဣသိ ကာဠဒေဝိလဿ ကနိဋ္ဌော မဇ္ဈိမဒေသေ အာရဉ္ဇရဂိရိမှိ ပဗ္ဗတဇာလန္တရေ ဧကကောဝ ဧကသ္မိံ ဂုဟာလေဏေ ဝသိ။
အာရဉ္ဇရဂိရိနော နာမ အဝိဒူရေ ဧကော အာကိဏ္ဏမနုဿော နိဂမော အတ္ထိ, တေသံ အန္တရေ မဟတီ နဒီ အတ္ထိ, တံ နဒိံ ဗဟူ မနုဿာ ဩတရန္တိ။ ဥတ္တမရူပဓရာ ဝဏ္ဏဒါသိယောပိ ပုရိသေ ပလောဘယမာနာ တဿာ နဒိယာ တီရေ နိသီဒန္တိ။ နာရဒတာပသော တာသု ဧကံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ဈာနံ အန္တရဓာပေတွာ နိရာဟာရော ပရိသုဿန္တော ကိလေသဝသံ ဂန္တွာ သတ္တာဟံ ဝသိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ဘာတာ ကာဠဒေဝိလော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ လေဏံ ပါဝိသိ။ နာရဒေါ တံ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ ဘဝံ အာဂတောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘဝံ ‘အကလ္လကော’တိ ဘဝန္တံ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ အာဂတောမှီ’’တိ။ အထ နံ သော ‘‘အဘူတံ ကထံ ကထေသိ, အလိကံ တုစ္ဆံ ကထေသီ’’တိ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိ။ သော ‘‘နေတံ ပဟာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာလိဿရံ အာနေသိ, မေဏ္ဍိဿရံ အာနေသိ, ပဗ္ဗတမ္ပိ အာနေသိ။ ဣတရောပိ တေ တယော မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိ။ ကာဠဒေဝိလော ‘‘သရဘင်္ဂသတ္ထာရံ အာနေဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ တံ အာနေသိ။ သော အာဂန္တွာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဣန္ဒြိယဝသံ ဂတော’’တိ ဉတွာ ‘‘ကစ္စိ နာရဒ, ဣန္ဒြိယာနံ ဝသံ ဂတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဣတရေန တံ သုတွာဝ ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အာမ, အာစရိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာရဒ, ဣန္ဒြိယဝသံ ဂတာ နာမ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သုဿန္တာ ဒုက္ခံ အနုဘဝိတွာ ဒုတိယေ အတ္တဘာဝေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ဣန္ဒြိယာနံ ကာမေန, ဝသံ နာရဒ ဂစ္ဆတိ၊
သော ပရိစ္စဇ္ဇုဘော လောကေ, ဇီဝန္တောဝ ဝိသုဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ယော ဣန္ဒြိယာနန္တိ နာရဒ, ယော ပုရိသော ရူပါဒီသု သုဘာကာရံ ဂဟေတွာ ကိလေသကာမဝသေန ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသံ ဂစ္ဆတိ။ ပရိစ္စဇ္ဇုဘော လောကေတိ သော မနုဿလောကဉ္စ ဒေဝလောကဉ္စာတိ ဥဘောလောကေ ပရိစ္စဇိတွာ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဇီဝန္တောဝ ဝိသုဿတီတိ ဇီဝန္တောယေဝ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတံ ကိလေသဝတ္ထုံ အလဘန္တော သောကေန ဝိသုဿတိ, မဟာဒုက္ခံ ပါပုဏာတီတိ။
တံ သုတွာ နာရဒေါ ‘‘အာစရိယ, ကာမသေဝနံ နာမ သုခံ, ဧဝရူပံ သုခံ ကိံ သန္ဓာယ ဒုက္ခန္တိ ဝဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သရဘင်္ဂေါ ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟီ’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၁။)‘‘သုခဿာနန္တရံ ဒုက္ခံ, ဒုက္ခဿာနန္တရံ သုခံ၊
သောသိ ပတ္တော သုခါ ဒုက္ခံ, ပါဋိကင်္ခ ဝရံ သုခ’’န္တိ။
တတ္ထ သုခဿာနန္တရန္တိ ကာမသုခဿ အနန္တရံ နိရယဒုက္ခံ။ ဒုက္ခဿာတိ သီလရက္ခဏဒုက္ခဿ အနန္တရံ ဒိဗ္ဗမာနုသကသုခဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နာရဒ, ဣမေ ဟိ သတ္တာ ကာမသေဝနသမယေ ကာလံ ကတွာ ဧကန္တဒုက္ခေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, သီလံ ရက္ခန္တာ ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တာ စ ပန ကိလမန္တိ, တေ ဒုက္ခေန သီလံ ရက္ခိတွာ သီလဗလေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ သုခံ လဘန္တိ, ဣဒံ ဒုက္ခံ သန္ဓာယာဟံ ဧဝံ ဝဒါမီတိ။ သောသိ ပတ္တောတိ သော တွံ နာရဒ, ဣဒါနိ ဈာနသုခံ နာသေတွာ တတော သုခါ မဟန္တံ ကာမနိဿိတံ စေတသိကဒုက္ခံ ပတ္တော။ ပါဋိကင်္ခါတိ ဣဒံ ကိလေသဒုက္ခံ ဆဍ္ဍေတွာ ပုန တဒေဝ ဝရံ ဥတ္တမံ ဈာနသုခံ ဣစ္ဆ ပတ္ထေဟီတိ။
နာရဒေါ ‘‘ဣဒံ အာစရိယ, ဒုက္ခံ ဒုဿဟံ, န တံ အဓိဝါသေတုံ သက္ကောမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘နာရဒ, ဒုက္ခံ နာမ ဥပ္ပန္နံ အဓိဝါသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိစ္ဆကာလေ ကိစ္ဆသဟော, ယော ကိစ္ဆံ နာတိဝတ္တတိ၊
သ ကိစ္ဆန္တံ သုခံ ဓီရော, ယောဂံ သမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ။
တတ္ထ နာတိဝတ္တတီတိ နာနုဝတ္တတိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နာရဒ, ယော ကာယိကစေတသိကဒုက္ခသင်္ခါတဿ ကိစ္ဆဿ ဥပ္ပန္နကာလေ အပ္ပမတ္တော တဿ ကိစ္ဆဿ ဟရဏူပါယံ ကရောန္တော ကိစ္ဆသဟော ဟုတွာ တံ ကိစ္ဆံ နာနုဝတ္တတိ, တဿ ဝသေ အဝတ္တိတွာ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ တံ ကိစ္ဆံ အဘိဘဝတိ ဝိနာသေတိ, သော ဓီရော ကိစ္ဆဿ အန္တိမသင်္ခါတံ နိရာမိသသုခသင်္ခါတံ ဈာနသုခံ အဓိဂစ္ဆတိ, တံ ဝါ ကိစ္ဆန္တံ ယောဂသုခံ အဓိဂစ္ဆတိ, အကိလမန္တောဝ ပါပုဏာတီတိ။
သော ‘‘အာစရိယ, ကာမသုခံ နာမ ဥတ္တမသုခံ, န တံ ဇဟိတုံ သက္ကောမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘နာရဒ, ဓမ္မော နာမ န ကေနစိ ကာရဏေန နာသေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ဟေဝ ကာမာန ကာမာ, နာနတ္ထာ နာတ္ထကာရဏာ၊
န ကတဉ္စ နိရင်္ကတွာ, ဓမ္မာ စဝိတုမရဟသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၂။)တတ္ထ ကာမာန ကာမာတိ ကာမာနံ ကာမာ, ဝတ္ထုကာမာနံ ပတ္ထနာယာတိ အတ္ထော။ နာနတ္ထာ နာတ္ထကာရဏာတိ န အနတ္ထတော န အတ္ထကာရဏာ။ န ကတဉ္စ နိရင်္ကတွာတိ ကတဉ္စ နိပ္ဖါဒိတံ ဈာနံ နိရံကတွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နာရဒ, န ဟေဝ ဝတ္ထုကာမပတ္ထနာယ ဓမ္မာ စဝိတုမရဟသိ, ဧကသ္မိံ အနတ္ထေ ဥပ္ပန္နေ တံ ပဋိဟနိတုကာမော နာနတ္ထာ န အတ္ထေနပိ ကာရဏဘူတေန ဓမ္မာ စဝိတုမရဟသိ, ‘‘အသုကော နာမ မေ အတ္ထော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထကာရဏာပိ န ဓမ္မာ စဝိတုမရဟသိ, ကတံ ပန နိပ္ဖါဒိတံ ဈာနသုခံ နိရံကတွာ ဝိနာသေတွာ နေဝ ဓမ္မာ စဝိတုမရဟသီသိ။
ဧဝံ သရဘင်္ဂေန စတူဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မေ ဒေသိတေ ကာဠဒေဝိလော အတ္တနော ကနိဋ္ဌံ ဩဝဒန္တော ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒက္ခံ ဂဟပတီ သာဓု, သံဝိဘဇ္ဇဉ္စ ဘောဇနံ၊
အဟာသော အတ္ထလာဘေသု, အတ္ထဗျာပတ္တိ အဗျထော’’တိ။
တတ္ထ ဒက္ခံ ဂဟပတီတိ နာရဒ ဃရာဝါသံ ဝသန္တာနံ ဂဟပတီနံ ဘောဂုပ္ပါဒနတ္ထာယ အနလသျဆေကကုသလဘာဝသင်္ခါတံ ဒက္ခံ နာမ သာဓု, ဒက္ခဘာဝေါ ဘဒ္ဒကော။ သံဝိဘဇ္ဇဉ္စ ဘောဇနန္တိ ဒုက္ခေန ဥပ္ပါဒိတဘောဂါနံ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝိဘဇိတွာ ပရိဘောဂကရဏံ ဒုတိယံ သာဓု။ အဟာသော အတ္ထလာဘေသူတိ မဟန္တေ ဣဿရိယေ ဥပ္ပန္နေ အပ္ပမာဒဝသေန အဟာသော အနုပ္ပိလာဝိတတ္တံ တတိယံ သာဓု။ အတ္ထဗျာပတ္တီတိ ယဒါ ပန အတ္တနော အတ္ထဗျာပတ္တိ ယသဝိနာသော ဟောတိ, တဒါ အဗျထော အကိလမနံ စတုတ္ထံ သာဓု, တသ္မာ တွံ, နာရဒ, ‘‘ဈာနံ မေ အန္တရဟိတ’’န္တိ မာ သောစိ, သစေ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသံ န ဂမိဿသိ, နဋ္ဌမ္ပိ တေ ဈာနံ ပုန ပါကတိကမေဝ ဘဝိဿတီတိ။
တံ ပုန ကာဠဒေဝိလေန နာရဒဿ ဩဝဒိတဘာဝံ ဉတွာ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧတ္တာဝတေတံ ပဏ္ဍိစ္စံ, အပိ သော ဒေဝိလော ဗြဝိ၊
န ယိတော ကိဉ္စိ ပါပိယော, ယော ဣန္ဒြိယာနံ ဝသံ ဝဇေ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ဧတ္တကံ ဧတံ ပဏ္ဍိစ္စံ သောယံ ဒေဝိလော အဗြဝိ။ ယော ပန ကိလေသဝသေန ဣန္ဒြိယာနံ ဝသံ ဝဇတိ, ဣတော အညော ပါပိယော နတ္ထီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၃။)အထ နံ သရဘင်္ဂေါ အာမန္တေတွာ ‘‘နာရဒ, ဣဒံ တာဝ သုဏ, ယော ဟိ ပဌမမေဝ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ န ကရောတိ, သော အရညံ ပဝိဋ္ဌမာဏဝကော ဝိယ သောစတိ ပရိဒေဝတီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဧကသ္မိံ ကာသိနိဂမေ ဧကော ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ အဘိရူပေါ အဟောသိ ထာမသမ္ပန္နော နာဂဗလော။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ကိံ မေ ကသိကမ္မာဒီနိ ကတွာ မာတာပိတူဟိ ပုဋ္ဌေဟိ, ကိံ ပုတ္တဒါရေန, ကိံ ဒါနာဒီဟိ ပုညေဟိ ကတေဟိ, ကဉ္စိ အပေါသေတွာ ကိဉ္စိ ပုညံ အကတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ မိဂေ မာရေတွာ အတ္တာနံယေဝ ပေါသေဿာမီ’’တိ? သော ပဉ္စာဝုဓသန္နဒ္ဓေါ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ နာနာမိဂေ ဝဓိတွာ ခါဒန္တော အန္တောဟိမဝန္တေ ဝိဓဝါယ နာမ နဒိယာ တီရေ ဂိရိပရိက္ခိတ္တံ မဟန္တံ ပဗ္ဗတဇာလံ ပတွာ တတ္ထ မိဂေ ဝဓိတွာ အင်္ဂါရေ ပက္ကမံသံ ခါဒန္တော ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ သဗ္ဗဒါ ထာမသမ္ပန္နော န ဘဝိဿာမိ, ဒုဗ္ဗလကာလေ အရညေ စရိတုံ န သက္ခိဿာမိ, ဣဒါနေဝ နာနာဝဏ္ဏေ မိဂေ ပဗ္ဗတဇာလံ ပဝေသေတွာ ဒွါရံ ယောဇေတွာ အရညံ အနာဟိဏ္ဍန္တောဝ ယထာရုစိယာ မိဂေ ဝဓိတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ တထာ အကာသိ။ အထဿ ကာလေ အတိက္ကန္တေ တံ ကမ္မံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဇာတံ, အတ္တနော ဟတ္ထပါဒေဟိ န လဘိ ဂန္တုံ, အပရာပရံ ပရိဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ, နေဝ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ, န ပါနီယံ ပဿိ, သရီရံ မိလာယိ, မနုဿပေတော အဟောသိ, ဂိမှကာလေ ပထဝီ ဝိယ သရီရံ ဘိဇ္ဇိတွာ ရာဇိယော ဒဿေသိ, သော ဒုရူပေါ ဒုဿဏ္ဌိတော မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိ။
ဧဝံ အဒ္ဓါနေ ဂတေ သိဝိရဋ္ဌေ သိဝိရာဇာ နာမ ‘‘အရညေ အင်္ဂါရပက္ကမံသံ ခါဒိဿာမီ’’တိ အမစ္စာနံ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ ပဉ္စာဝုဓသန္နဒ္ဓေါ အရညံ ပဝိသိတွာ မိဂေ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒမာနော အနုပုဗ္ဗေန တံ ပဒေသံ ပတွာ တံ ပုရိသံ ဒိသွာ ဘီတောပိ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ‘‘ကောသိ တွံ အမ္ဘော ပုရိသာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ, မနုဿပေတော အဟံ, အတ္တနော ကတကမ္မဿ ဖလံ အနုဘောမိ, တွံ ပန ကောသီ’’တိ? ‘‘သိဝိရာဇာဟမသ္မီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဣဓာဂတောသီ’’တိ? ‘‘မိဂမံသံ ခါဒနတ္ထာယာ’’တိ။ အထဿ သော ‘‘အဟမ္ပိ မဟာရာဇ, ဣမိနာဝ ကာရဏေန အာဂန္တွာ မနုဿပေတော ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေန ကထေတွာ အတ္တနော ဒုက္ခိတဘာဝံ ရညော အာစိက္ခန္တော သေသဂါထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၄။)‘‘အမိတ္တာနံဝ ဟတ္ထတ္ထံ, သိဝိ ပပ္ပေါတိ မာမိဝ၊
ကမ္မံ ဝိဇ္ဇဉ္စ ဒက္ခေယျံ, ဝိဝါဟံ သီလမဒ္ဒဝံ၊
ဧတေ စ ယသေ ဟာပေတွာ, နိဗ္ဗတ္တော သေဟိ ကမ္မေဟိ။
‘‘သောဟံ သဟဿဇီနောဝ, အဗန္ဓု အပရာယဏော၊
အရိယဓမ္မာ အပက္ကန္တော, ယထာ ပေတော တထေဝဟံ။
‘‘သုခကာမေ ဒုက္ခာပေတွာ, အာပန္နောသ္မိ ပဒံ ဣမံ၊
သော သုခံ နာဓိဂစ္ဆာမိ, ဌိတော ဘာဏုမတာမိဝါ’’တိ။
တတ္ထ အမိတ္တာနံဝ ဟတ္ထတ္ထန္တိ အမိတ္တာနံ ဟတ္ထေ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဝိယ။ သိဝီတိ ရာဇာနံ အာလပတိ။ ပပ္ပေါတိ မာမိဝါတိ မာဒိသော ပါပကမ္မေန ပါပုဏာတိ, အတ္တနောဝ ကမ္မေန ဝိနာသံ ပါပုဏာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မန္တိ ကသိကမ္မာဒိဘေဒံ အာဇီဝသာဓကံ ကိစ္စံ။ ဝိဇ္ဇန္တိ နာနပ္ပကာရကံ ဟတ္ထိသိပ္ပါဒိကံ သိပ္ပံ။ ဒက္ခေယျန္တိ နာနပ္ပကာရေန ဘောဂုပ္ပါဒနကောသလ္လံ။ ဝိဝါဟန္တိ အာဝါဟဝိဝါဟသမ္ဗန္ဓံ။ သီလမဒ္ဒဝန္တိ ပဉ္စဝိဓသီလဉ္စေဝ မုဒုဝစနံ ဟိတကာမံ ပါပနိဝါရဏံ ကလျာဏမိတ္တတဉ္စ။ သော ဟိ ဣဓ မဒ္ဒဝေါတိ အဓိပ္ပေတော။ ဧတေ စ ယသေ ဟာပေတွာတိ ဧတေ ဧတ္တကေ ယသဒါယကေ ဓမ္မေ ဟာပေတွာ စ။ နိဗ္ဗတ္တော သေဟိ ကမ္မေဟီတိ အတ္တနော ကမ္မေဟိ နိဗ္ဗတ္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အဟံ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ လောကေ ဣဿရိယဒါယကံ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကမ္မံ အကတွာ သိပ္ပံ အသိက္ခိတွာ ဥပါယေန ဘောဂေ အနုပ္ပါဒေတွာ အာဝါဟဝိဝါဟံ အကတွာ သီလံ အရက္ခိတွာ မံ အကိစ္စံ ကရောန္တံ ပါပနိဝါရဏသမတ္ထေ ကလျာဏမိတ္တေ အဘဇိတွာ ဣမေ ဧတ္တကေ ယသဒါယကတ္တာ ‘‘ယသေ’’တိ သင်္ချံ ဂတေ လောကပ္ပဝတ္တိဓမ္မေ ဟာပေတွာ ဆဍ္ဍေတွာ ဣမံ အရညံ ပဝိသိတွာ သယံ ကတေဟိ ပါပကမ္မေဟိ ဣဒါနိ မနုဿပေတော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တောသ္မီတိ။
သဟဿဇီနောဝါတိ သဟဿဇီနပုရိသော ဝိယာတိ အတ္ထော။ သွာဟံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဘောဂေ ဥပ္ပါဒေယျံ, တေဟိ အနေကသဟဿေဟိ ဘောဂေဟိ ဇိတောတိပိ အတ္ထော။ အပရာယဏောတိ အသရဏော, နိပ္ပတိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အရိယဓမ္မာတိ သပ္ပုရိသဓမ္မတော။ ယထာ ပေတောတိ ယထာ မတော ပေတော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဇီဝမာနောယေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၅။)တထာ မနုဿပေတော ဇာတောသ္မီတိ အတ္ထော။ သုခကာမေ ဒုက္ခာပေတွာတိ သုခကာမေ သတ္တေ ဒုက္ခာပေတွာ။ ‘‘သုခကာမော’’တိပိ ပါဌော, သယံ သုခကာမော ပရံ ဒုက္ခာပေတွာတိ အတ္ထော။ အာပန္နောသ္မိ ပဒံ ဣမန္တိ ဧဝရူပံ ကောဋ္ဌာသံ ပတ္တောသ္မိ။ ပထန္တိပိ ပါဌော, ဣဒံ ဒုက္ခဿ ပထဘူတံ အတ္တဘာဝံ ပတ္တောသ္မီတိ အတ္ထော။ ဌိတော ဘာဏုမတာမိဝါတိ ဘာဏုမာ ဝုစ္စတိ အဂ္ဂိ, ဝီတစ္စိကင်္ဂါရေဟိ သမန္တာ ပရိကိဏ္ဏော ဝိယ သရီရေ ဥဋ္ဌိတေန မဟာဒါဟေန ဒယှန္တော ကာယိကစေတသိကသုခံ န ဝိန္ဒာမီတိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, သုခကာမော ပရံ ဒုက္ခာပေတွာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ မနုဿပေတော ဇာတော, တသ္မာ တွံ ပါပံ မာ ကရိ, အတ္တနော နဂရံ ဂန္တွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကတွာ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။ သရဘင်္ဂသတ္ထာ ဣမံ ကာရဏံ အာဟရိတွာ တာပသံ သညာပေသိ။ သော တဿ ဓမ္မကထာယ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ နဋ္ဌံ ဈာနံ ပဋိပါကတိကံ အကာသိ။ သရဘင်္ဂေါ တဿ တတ္ထ ဝသိတုံ အဒတွာ တံ အာဒါယ အတ္တနော အဿမံ ဂတော။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ နာရဒေါ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အဟောသိ, နဂရသောဘိဏီ ပုရာဏဒုတိယိကာ, သာလိဿရော သာရိပုတ္တော, မေဏ္ဍိဿရော ကဿပေါ, ပဗ္ဗတော အနုရုဒ္ဓေါ, ကာဠဒေဝိလော ကစ္စာယနော, အနုပိယော အာနန္ဒော, ကိသဝစ္ဆော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော, သရဘင်္ဂေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဣန္ဒြိယဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၄၂၄] ၈။ အာဒိတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ
အာဒိတ္တသ္မိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အသဒိသဒါနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ အသဒိသဒါနံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာတော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၆) ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ တဿ ပန ဒိန္နဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ကောသလရာဇာ ဝိစိနိတွာဝ, ပုညက္ခေတ္တံ ဉတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၆။)ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ အရိယသံဃဿ အသဒိသဒါနံ အဒါသီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ရညော ဝိစိနိတွာ အနုတ္တရေ ပုညက္ခေတ္တေ ဒါနပတိဋ္ဌာပနံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဝိစိနိတွာဝ မဟာဒါနံ အဒံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ သိဝိရဋ္ဌေ ရောရုဝနဂရေ ရောရုဝမဟာရာဇာ နာမ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဇနံ သင်္ဂဏှန္တော မဟာဇနဿ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌတွာ ကပဏဒ္ဓိကဝနိဗ္ဗကယာစကာဒီနံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ တဿ သမုဒ္ဒဝိဇယာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ ပဏ္ဍိတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ။ သော ဧကဒိဝသံ ဒါနဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ‘‘မယှံ ဒါနံ ဒုဿီလာ လောလသတ္တာ ဘုဉ္ဇန္တိ, တံ မံ န ဟာသေတိ, အဟံ ခေါ ပန သီလဝန္တာနံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဒါတုကာမော, တေ စ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဝသန္တိ, ကော နု ခေါ တေ နိမန္တေတွာ အာနေဿတိ, ကံ ပေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တမတ္ထံ ဒေဝိယာ အာရောစေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ ‘‘မဟာရာဇ, မာ စိန္တယိတ္ထ, အမှာကံ ဒါတဗ္ဗဒါနဗလေန သီလဗလေန သစ္စဗလေန ပုပ္ဖါနိ ပေသေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ နိမန္တေတွာ တေသံ အာဂတကာလေ သဗ္ဗပရိက္ခာရသမ္ပန္နဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘သကလနဂရဝါသိနော သီလံ သမာဒိယန္တူ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ သယမ္ပိ သပရိဇနော ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ သုမနပုပ္ဖပုဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏသမုဂ္ဂံ ဂါဟာပေတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ရာဇင်္ဂဏေ ဌတွာ ပဉ္စင်္ဂါနိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပါစီနဒိသာဘိမုခေါ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပါစီနဒိသာယ အရဟန္တေ ဝန္ဒာမိ, သစေ အမှာကံ ကောစိ ဂုဏော အတ္ထိ, အမှေသု အနုကမ္ပံ ကတွာ အမှာကံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ သတ္တ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိ။ ပါစီနဒိသာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ အဘာဝေန ပုနဒိဝသေ နာဂမိံသု။ ဒုတိယဒိဝသေ ဒက္ခိဏဒိသံ နမဿိ, တတောပိ နာဂတာ။ တတိယဒိဝသေ ပစ္ဆိမဒိသံ နမဿိ, တတောပိ နာဂတာ။ စတုတ္ထဒိဝသေ ဥတ္တရဒိသံ နမဿိ, နမဿိတွာ စ ပန ‘‘ဥတ္တရဟိမဝန္တပဒေသဝါသိနော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အမှာကံ ဘိက္ခံ ဂဏှန္တူ’’တိ သတ္တ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ပုပ္ဖါနိ ဂန္တွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ပဉ္စန္နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတာနံ ဥပရိ ပတိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၇။)တေ အာဝဇ္ဇမာနာ ရညာ အတ္တနော နိမန္တိတဘာဝံ ဉတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္တ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အာမန္တေတွာ ‘‘မာရိသာ, ရာဇာ ဝေါ နိမန္တေတိ, တဿ သင်္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ ဝဒိံသု။ သတ္တ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အာကာသေနာဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ ဩတရိံသု။ တေ ဒိသွာ ရာဇာ သောမနဿဇာတော ဝန္ဒိတွာ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ ဒါနံ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ပုနဒိဝသတ္ထာယ ပုနဒိဝသတ္ထာယာတိ ဧဝံ ဆ ဒိဝသေ နိမန္တေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗပရိက္ခာရဒါနံ သဇ္ဇေတွာ သတ္တရတနခစိတာနိ မဉ္စပီဌာဒီနိ ပညပေတွာ တိစီဝရာဒိကေ သဗ္ဗသမဏပရိဘောဂေ သတ္တန္နံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ဌပေတွာ ‘‘မယံ ဣမေ ပရိက္ခာရေ တုမှာကံ ဒေမာ’’တိ ဝတွာ တေသံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ရာဇာ စ ဒေဝီ စ ဥဘောပိ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ အနုမောဒနံ ကရောန္တော သံဃတ္ထေရော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာဒိတ္တသ္မိံ အဂါရသ္မိံ, ယံ နီဟရတိ ဘာဇနံ၊
တံ တဿ ဟောတိ အတ္ထာယ, နော စ ယံ တတ္ထ ဍယှတိ။
‘‘ဧဝမာဒီပိတော လောကော, ဇရာယ မရဏေန စ၊
နီဟရေထေဝ ဒါနေန, ဒိန္နံ ဟောတိ သုနီဟတ’’န္တိ။
တတ္ထ အာဒိတ္တသ္မိန္တိ တင်္ခဏေ ပဇ္ဇလိတေ။ ဘာဇနန္တိ ဥပကရဏံ။ နော စ ယံ တတ္ထ ဍယှတီတိ ယံ ပန တတ္ထ ဍယှတိ, အန္တမသော တိဏသန္ထာရောပိ, သဗ္ဗံ တဿ အနုပကရဏမေဝ ဟောတိ။ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒေသနာသီသမေတံ, အတ္ထတော ပနေသ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒီပိတော နာမ။ နီဟရေထေဝါတိ တတော ဧကာဒသတိ အဂ္ဂီဟိ ပဇ္ဇလိတလောကာ ဒသဝိဓဒါနဝတ္ထုဘေဒံ တံ တံ ပရိက္ခာရဒါနံ စေတနာယ နိက္ကဍ္ဎေထေဝ။ ဒိန္နံ ဟောတီတိ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ယံ ဒိန္နံ, တဒေဝ သုနီဟတံ နာမ ဟောတီတိ။
ဧဝံ သံဃတ္ထေရော အနုမောဒနံ ကတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ရညော ဩဝါဒံ ဒတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ပါသာဒကဏ္ဏိကံ ဒွိဓာ ကတွာ ဂန္တွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေယေဝ ဩတရိ။ တဿ ဒိန္နပရိက္ခာရောပိ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပတိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေယေဝ ဩတရိ။ ရညော စ ဒေဝိယာ စ သကလသရီရံ ပီတိယာ ပုဏ္ဏံ အဟောသိ။ ဧဝံ တသ္မိံ ဂတေ အဝသေသာပိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၈။)‘‘ယော ဓမ္မလဒ္ဓဿ ဒဒါတိ ဒါနံ, ဥဋ္ဌာနဝီရိယာဓိဂတဿ ဇန္တု၊
အတိက္ကမ္မ သော ဝေတရဏိံ ယမဿ, ဒိဗ္ဗာနိ ဌာနာနိ ဥပေတိ မစ္စော။
‘‘ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမာနမာဟု, အပ္ပါပိ သန္တာ ဗဟုကေ ဇိနန္တိ၊
အပ္ပမ္ပိ စေ သဒ္ဒဟာနော ဒဒါတိ, တေနေဝ သော ဟောတိ သုခီ ပရတ္ထ။
‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ, ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊
ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ, ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ။
‘‘ယော ပါဏဘူတာနိ အဟေဌယံ စရံ, ပရူပဝါဒါ န ကရောတိ ပါပံ၊
ဘီရုံ ပသံသန္တိ န တတ္ထ သူရံ, ဘယာ ဟိ သန္တော န ကရောန္တိ ပါပံ။
‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန, ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊
မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ, ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဒါနံ ဗဟုဓာ ပသတ္ထံ, ဒါနာ စ ခေါ ဓမ္မပဒံဝ သေယျော၊
ပုဗ္ဗေဝ ဟိ ပုဗ္ဗတရေဝ သန္တော, နိဗ္ဗာနမေဝဇ္ဈဂမုံ သပညာ’’တိ။ –
ဧဝမေကေကာယ ဂါထာယ အနုမောဒနံ ကတွာ တထေဝ အဂမိံသု သဒ္ဓိံ ပရိက္ခာရေဟိ။
တတ္ထ ဓမ္မလဒ္ဓဿာတိ ခီဏာသဝံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ သုက္ခဝိပဿကယောဂါဝစရော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မဿ လဒ္ဓတ္တာ ဓမ္မလဒ္ဓေါ နာမ။ သွေဝ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန တဿ ဓမ္မဿ အဓိဂတတ္တာ ဥဋ္ဌာနဝီရိယာဓိဂတော နာမ။ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ယော ဇန္တု ဒဒါတိ ဒါနန္တိ အတ္ထော, ဓမ္မေန လဒ္ဓဿ ဥဋ္ဌာနသင်္ခါတေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄၉။)ဝီရိယေန အဓိဂတဿ ဒေယျဓမ္မဿ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ယော ဇန္တု သီလဝန္တေသု ဒါနံ ဒဒါတီတိပိ အတ္ထော။ ဥပယောဂတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ ကတွာပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေတရဏိန္တိ ဒေသနာသီသမေတံ, အဋ္ဌ မဟာနိရယေ သောဠသ စ ဥဿဒေ အတိက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဒိဗ္ဗာနိ ဌာနာနိ ဥပေတီတိ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
သမာနမာဟူတိ သဒိသံ ဝဒန္တိ။ ခယဘီရုကဿ ဟိ ဒါနံ နတ္ထိ, ဘယဘီရုကဿ ယုဒ္ဓံ နတ္ထိ။ ဇီဝိတေ အာလယံ ဝိဇဟိတွာ ယုဇ္ဇန္တောဝ ယုဇ္ဈိတုံ သက္ကောတိ, ဘောဂေသု အာလယံ ဝိဇဟိတွာ ဒါယကော ဒါတုံ သက္ကောတိ, တေနေဝ တံ ဥဘယံ ‘‘သမာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အပ္ပါပိ သန္တာတိ ထောကာပိ သမာနာ ပရိစ္စတ္တဇီဝိတာ ဗဟုကေ ဇိနန္တိ, ဧဝမေဝ အပ္ပါပိ မုဉ္စစေတနာ ဗဟုမ္ပိ မစ္ဆေရစိတ္တံ လောဘာဒိံ ဝါ ကိလေသဂဟနံ ဇိနာတိ။ အပ္ပမ္ပိ စေတိ ထောကမ္ပိ စေ ဒေယျဓမ္မံ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟန္တော ဒေတိ။ တေနေဝ သောတိ တေန ပရိတ္တဒေယျဓမ္မဝတ္ထုကေန ပရိတ္တကေနာပိ စာဂေန သော ပရတ္ထ သုခီ ဟောတိ, မဟာရာဇာတိ။
ဝိစေယျ ဒါနန္တိ ဒက္ခိဏဉ္စ ဒက္ခိဏေယျဉ္စ ဝိစိနိတွာ ဒိန္နဒါနံ။ တတ္ထ ယံ ဝါ တံ ဝါ အဒတွာ အဂ္ဂံ ပဏီတံ ဒေယျဓမ္မံ ဝိစိနိတွာ ဒဒန္တော ဒက္ခိဏံ ဝိစိနာတိ နာမ, ယေသံ တေသံ ဝါ အဒတွာ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ ဝိစိနိတွာ တေသံ ဒဒန္တော ဒက္ခိဏေယျံ ဝိစိနာတိ နာမ။ သုဂတပ္ပသတ္ထန္တိ ဧဝရူပံ ဒါနံ ဗုဒ္ဓေဟိ ပသတ္ထံ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဒက္ခိဏေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျာတိ ဒက္ခိဏာယ အနုစ္ဆဝိကာ ဗုဒ္ဓါဒယော။
ပါဏဘူတာနီတိ ပါဏသင်္ခါတာနိ ဘူတာနိ။ အဟေဌယံ စရန္တိ ကာရုညေန အဝိဟေဌယန္တော စရမာနော။ ပရူပဝါဒါတိ ပရူပဝါဒဘယေန ပါပံ န ကရောတိ။ ဘီရုန္တိ ဥပဝါဒဘီရုကံ။ န တတ္ထ သူရန္တိ ယော ပန အယောနိသောမနသိကာရေန တသ္မိံ ဥပဝါဒေ သူရော ဟောတိ, တံ ပဏ္ဍိတာ နပ္ပသံသန္တိ။ ဘယာ ဟီတိ ဥပဝါဒဘယေန ဟိ ပဏ္ဍိတာ ပါပံ န ကရောန္တိ။
ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေနာတိ ဗာဟိရတိတ္ထာယတနေ တာဝ မေထုနဝိရတိသီလမတ္တကံ ဟီနံ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ, တေန ခတ္တိယကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဈာနဿ ဥပစာရမတ္တံ မဇ္ဈိမံ, တေန ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဥတ္တမံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၀။)တေန ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဝိသုဇ္ဈတိ နာမ။ သာသနေ ပန သီလဝန္တဿေဝ ဧကံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ ဟီနံ နာမ, ပရိသုဒ္ဓသီလဿေဝ သမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနံ မဇ္ဈိမံ နာမ, ပရိသုဒ္ဓသီလေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ ဥတ္တမံ နာမ။
ဩသာနဂါထာယ အယမတ္ထော – မဟာရာဇ, ကိဉ္စာပိ ဧကံသေနေဝ ဒါနံ ဗဟုဓာ ပသတ္ထံ ဝဏ္ဏိတံ, ဒါနတော ပန သမထဝိပဿနာသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဉ္စ ဓမ္မကောဋ္ဌာသဘူတံ ဓမ္မပဒမေဝ ဥတ္တရိတရံ။ ကိံကာရဏာ? ပုဗ္ဗေဝ ဟိ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ကဿပဒသဗလာဒယော ပုဗ္ဗတရေဝ ဝေဿဘူဒသဗလာဒယော သန္တော သပ္ပုရိသာ သပညာ သမထဝိပဿနံ ဘာဝေတွာ နိဗ္ဗာနမေဝ အဇ္ဈဂမုံ အဓိဂတာတိ။
ဧဝံ သတ္တ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အနုမောဒနာယ ရညော အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ ဝဏ္ဏေတွာ ရာဇာနံ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။ ရာဇာပိ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂမဟေသိယာ ဒါနံ ဒတွာ ယာဝဇီဝံ ဌတွာ တတော စဝိတွာ သဂ္ဂပုရံ ပူရေသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ပုဗ္ဗေပိ ပဏ္ဍိတာ ဝိစေယျ ဒါနံ အဒံသူ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု, သမုဒ္ဒဝိဇယာ ရာဟုလမာတာ အဟောသိ, ရောရုဝမဟာရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
အာဒိတ္တဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
ဂင်္ဂါ ကုမုဒိနီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိလေသဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု မာတုဂါမော နာမ အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ အဝိဿာသနီယော။ အတီတေ ပဏ္ဍိတာ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဒေန္တာပိ မာတုဂါမံ တောသေတုံ နာသက္ခိံသု။ သာ ဧကဒိဝသမတ္တံ သဟဿံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၁။)အလဘိတွာဝ တေ ဂီဝါယံ ဂါဟာပေတွာ နီဟရာပေသိ, ဧဝံ အကတညူ မာတုဂါမော, မာ တဿ ကာရဏာ ကိလေသဝသံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တဿ စ ပုတ္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော, ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော စ ပုတ္တော မဟာဓနကုမာရော နာမ။ တေ ဥဘောပိ သဟပံသုကီဠကာ သဟာယကာ အဟေသုံ, ဧကာစရိယကုလေယေဝ သိပ္ပံ ဂဏှိံသု။ ရာဇကုမာရော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာသိ, သေဋ္ဌိပုတ္တောပိဿ သန္တိကေယေဝ အဟောသိ။ ဗာရာဏသိယဉ္စ ဧကာ နဂရသောဘိဏီ ဝဏ္ဏဒါသီ အဘိရူပါ အဟောသိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဒတွာ နိစ္စကာလေ တာယေဝ သဒ္ဓိံ အဘိရမန္တော ပိတု အစ္စယေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိတွာပိ န တံ ဝိဇဟိ, တထေဝ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဒတွာ အဘိရမိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒိဝသဿ တယော ဝါရေ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။ အထဿ ဧကဒိဝသံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂတဿ ရညာ သဒ္ဓိံ သမုလ္လပန္တဿေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂမိ, အန္ဓကာရံ ဇာတံ။ သော ရာဇကုလာ နိက္ခမိတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဂေဟံ ဂန္တွာ အာဂမနဝေလာ နတ္ထိ, နဂရသောဘိဏိယာယေဝ ဂေဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဥပဋ္ဌာကေ ဥယျောဇေတွာ ဧကကောဝ တဿာ ဂေဟံ ပါဝိသိ။ အထ နံ သာ ဒိသွာ ‘‘အယျပုတ္တ, သဟဿံ အာဘတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ အဇ္ဇေဝ အတိဝိကာလော ဇာတော, တသ္မာ ဂေဟံ အဂန္တွာ မနုဿေ ဥယျောဇေတွာ ဧကကောဝ ပဝိဋ္ဌောသ္မိ, သွေ ပန တေ ဒွေ သဟဿာနိ ဒဿာမီ’’တိ။
သာ စိန္တေသိ ‘‘သစာဟံ အဇ္ဇ ဩကာသံ ကရိဿာမိ, အညေသုပိ ဒိဝသေသု တုစ္ဆဟတ္ထကောဝ အာဂမိဿတိ, ဧဝံ မေ ဓနံ ပရိဟာယိဿတိ, န ဒါနိဿ ဩကာသံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ဧဝမာဟ ‘‘သာမိ, မယံ ဝဏ္ဏဒါသိယော နာမ, အမှာကံ သဟဿံ အဒတွာ ကေဠိ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, သွေ ဒိဂုဏံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ နဂရသောဘိဏီ ဒါသိယော အာဏာပေသိ ‘‘ဧတဿ ဣဓ ဌတွာ မံ ဩလောကေတုံ မာ အဒတ္ထ, ဂီဝါယံ တံ ဂဟေတွာ နီဟရိတွာ ဒွါရံ ပိဒဟထာ’’တိ။ တံ သုတွာ ဒါသိယော တထာ ကရိံသု။ အထ သော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဣမာယ သဒ္ဓိံ အသီတိကောဋိဓနံ ခါဒိံ, သာ မံ ဧကဒိဝသံ တုစ္ဆဟတ္ထံ ဒိသွာ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နီဟရာပေသိ, အဟော မာတုဂါမော နာမ ပါပေါ နိလ္လဇ္ဇော အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ’’တိ။ သော မာတုဂါမဿ အဂုဏံ အနုဿရန္တောဝ ဝိရဇ္ဇိ, ပဋိကူလသညံ ပဋိလဘိ, ဃရာဝါသေပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၂။)ဥက္ကဏ္ဌိတော ‘‘ကိံ မေ ဃရာဝါသေန, အဇ္ဇေဝ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ပုန ဂေဟံ အဂန္တွာ ရာဇာနမ္ပိ အဒိသွာဝ နဂရာ နိက္ခမိတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဂင်္ဂါတီရေ အဿမံ မာပေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော ဥပ္ပါဒေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော တတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
ရာဇာ တံ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ မမ သဟာယော’’တိ ပုစ္ဆိ။ နဂရသောဘိဏိယာပိ ကတကမ္မံ သကလနဂရေ ပါကဋံ ဇာတံ။ အထဿ တမတ္ထံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣတိ တေ ဒေဝ, သဟာယော လဇ္ဇာယ ဃရမ္ပိ အဂန္တွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ တံ သုတွာ နဂရသောဘိဏိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဧကဒိဝသံ သဟဿံ အလဘိတွာ မမ သဟာယံ ဂီဝါယံ ဂါဟာပေတွာ နီဟရာပေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သစ္စံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ပါပေ ဇမ္မီ, သီဃံ မမ သဟာယဿ ဂတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံ အာနေဟိ, နော စေ အာနေဿသိ, ဇီဝိတံ တေ နတ္ထီ’’တိ။ သာ ရညော ဝစနံ သုတွာ ဘီတာ ရထံ အာရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပရိယေသန္တီ သုတဝသေန တံ ဌာနံ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အယျ, မယာ အန္ဓဗာလဘာဝေန ကတံ ဒေါသံ ခမထ, အဟံ န ပုနေဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ယာစိတွာ ‘‘သာဓု, ခမာမိ တေ, နတ္ထိ မေ တယိ အာဃာတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သစေ မေ ခမထ, မယာ သဒ္ဓိံ ရထံ အဘိရုဟထ, နဂရံ ဂစ္ဆိဿာမ, ဂတကာလေ ယံ မမ ဃရေ ဓနံ အတ္ထိ, သဗ္ဗံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣဒါနိ တယာ သဒ္ဓိံ ဂန္တုံ န သက္ကာ, ယဒါ ပန ဣမသ္မိံ လောကေ ယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, တံ ဘဝိဿတိ, အပိ နာမ တဒါ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂင်္ဂါ ကုမုဒိနီ သန္တာ, သင်္ခဝဏ္ဏာ စ ကောကိလာ၊
ဇမ္ဗူ တာလဖလံ ဒဇ္ဇာ, အထ နူန တဒါ သိယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘဒ္ဒေ, ယထာ ဟိ ကုမုဒသရာ ကုမုဒေဟိ သဉ္ဆန္နာ တိဋ္ဌန္တိ, တထေဝ သစေ သကလာပိ မဟာဂင်္ဂါ ကုမုဒိနီ သီဃသောတံ ပဟာယ သန္တာ ဥပသန္တာ သိယာ, သဗ္ဗေ ကောကိလာ စ သင်္ခဝဏ္ဏာ ဘဝေယျုံ, သဗ္ဗော ဇမ္ဗုရုက္ခော စ တာလဖလံ ဒဒေယျ။ အထ နူန တဒါ သိယာတိ အထ တာဒိသေ ကာလေ အမှာကမ္ပိ သမာဂမော နူန သိယာ, ဘဝေယျ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၃။)ဧဝဉ္စ ဝတွာ ပုနပိ တာယ ‘‘ဧဟိ, အယျ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂစ္ဆိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကသ္မိံ ကာလေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကသ္မိဉ္စ အသုကသ္မိဉ္စာ’’တိ ဝတွာ သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယဒါ ကစ္ဆပလောမာနံ, ပါဝါရော တိဝိဓော သိယာ၊
ဟေမန္တိကံ ပါဝုရဏံ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ မကသပါဒါနံ, အဋ္ဋာလော သုကတော သိယာ၊
ဒဠှော စ အဝိကမ္ပီ စ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ သသဝိသာဏာနံ, နိဿေဏီ သုကတာ သိယာ၊
သဂ္ဂဿာရောဟဏတ္ထာယ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ နိဿေဏိမာရုယှ, စန္ဒံ ခါဒေယျု မူသိကာ၊
ရာဟုဉ္စ ပရိပါတေယျုံ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ သုရာဃဋံ ပိတွာ, မက္ခိကာ ဂဏစာရိဏီ၊
အင်္ဂါရေ ဝါသံ ကပ္ပေယျုံ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ ဗိမ္ဗောဋ္ဌသမ္ပန္နော, ဂဒြဘော သုမုခေါ သိယာ၊
ကုသလော နစ္စဂီတဿ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ ကာကာ ဥလူကာ စ, မန္တယေယျုံ ရဟောဂတာ၊
အညမညံ ပိဟယျေယျုံ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ မုဠာလပတ္တာနံ, ဆတ္တံ ထိရတရံ သိယာ၊
ဝဿဿ ပဋိဃာတာယ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ ကုလကော သကုဏော, ပဗ္ဗတံ ဂန္ဓမာဒနံ၊
တုဏ္ဍေနာဒါယ ဂစ္ဆေယျ, အထ နူန တဒါ သိယာ။
‘‘ယဒါ သာမုဒ္ဒိကံ နာဝံ, သယန္တံ သဝဋာကရံ၊
စေဋော အာဒါယ ဂစ္ဆေယျ, အထ နူန တဒါ သိယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၄။)တတ္ထ တိဝိဓောတိ ဧကော ကစ္ဆပလောမမယေန ပုပ္ဖေန, ဧကော တူလေန, ဧကော ဥဘယေနာတိ ဧဝံ တိပ္ပကာရော။ ဟေမန္တိကံ ပါဝုရဏန္တိ ဟိမပါတသမယေ ပါဝုရဏာယ ဘဝိတုံ သမတ္ထော။ အထ နူန တဒါ သိယာတိ အထ တသ္မိံ ကာလေ မမ တယာ သဒ္ဓိံ ဧကံသေနေဝ သံသဂ္ဂေါ သိယာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပစ္ဆိမပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဋာလော သုကတောတိ အဘိရုဟိတွာ ယုဇ္ဈန္တံ ပုရိသသတံ ဓာရေတုံ ယထာ သက္ကောတိ, ဧဝံ သုကတော။ ပရိပါတေယျုန္တိ ပလာပေယျုံ။ အင်္ဂါရေတိ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရသန္ထရေ။ ဝါသံ ကပ္ပေယျုန္တိ ဧကေကံ သုရာဃဋံ ပိဝိတွာ မတ္တာ ဝသေယျုံ။ ဗိမ္ဗောဋ္ဌသမ္ပန္နောတိ ဗိမ္ဗဖလသဒိသေဟိ ဩဋ္ဌေဟိ သမန္နာဂတော။ သုမုခေါတိ သုဝဏ္ဏအာဒါသသဒိသော မုခေါ။ ပိဟယေယျုန္တိ အညမညဿ သမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တာ ပိဟယေယျုံ ပတ္ထေယျုံ။ မုဠာလပတ္တာနန္တိ သဏှာနံ မုဠာလဂစ္ဆပတ္တာနံ။ ကုလကောတိ ဧကော ခုဒ္ဒကသကုဏော။ သာမုဒ္ဒိကန္တိ သမုဒ္ဒပက္ခန္ဒနမဟာနာဝံ။ သယန္တံ သဝဋာကရန္တိ ယန္တေန စေဝ ဝဋာကရေန စ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗသမ္ဘာရယုတ္တံ။ စေဋော အာဒါယာတိ ယဒါ ဧဝရူပံ နာဝံ ခုဒ္ဒကော ဂါမဒါရကော ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဣမိနာ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပေန ဧကာဒသ ဂါထာ အဘာသိ။ တံ သုတွာ နဂရသောဘိဏီ မဟာသတ္တံ ခမာပေတွာ နဂရံ ဂန္တွာ ရညော တံ ကာရဏံ အာရောစေတွာ အတ္တနော ဇီဝိတံ ယာစိတွာ ဂဏှိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခု မာတုဂါမော နာမ အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
အဋ္ဌာနဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၅။)ခမနီယံ ယာပနီယန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဧဠိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဂိရိပရိက္ခိတ္တေ ဧကဒွါရေ ဂိရိဗ္ဗဇသေနာသနေ ဝိဟာသိ။ ဒွါရသမီပေယေဝဿ စင်္ကမော အဟောသိ။ တဒါ ဧဠကပါလကာ ‘‘ဧဠကာ ဧတ္ထ စရန္တူ’’တိ ဂိရိဗ္ဗဇံ ပဝေသေတွာ ကီဠန္တာ ဝိဟရန္တိ။ တေသု ဧကဒိဝသံ သာယံ အာဂန္တွာ ဧဠကေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု ဧကာ ဧဠိကာ ဒူရေ စရမာနာ ဧဠကေ နိက္ခမန္တေ အဒိသွာ ဩဟီယိ။ တံ ပစ္ဆာ နိက္ခမန္တိံ ဧကော ဒီပိကော ဒိသွာ ‘‘ခါဒိဿာမိ န’’န္တိ ဂိရိဗ္ဗဇဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သာပိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တီ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧသ မံ မာရေတွာ ခါဒိတုကာမတာယ ဌိတော, သစေ နိဝတ္တိတွာ ပလာယိဿာမိ, ဇီဝိတံ မေ နတ္ထိ, အဇ္ဇ မယာ ပုရိသကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ သိင်္ဂါနိ ဥက္ခိပိတွာ တဿ အဘိမုခံ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ ဒီပိကဿ ‘‘ဣတော ဂဏှိဿာမိ, ဣတော ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝိပ္ဖန္ဒတောဝ ဂဟဏံ အနုပဂန္တွာ ဝေဂေန ပလာယိတွာ ဧဠကာနံ အန္တရံ ပါဝိသိ။ အထ ထေရော တံ တေသံ ကိရိယံ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ ဂန္တွာ တထာဂတဿ အာရောစေတွာ ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ, သာ ဧဠိကာ အတ္တနော ဥပါယကုသလတာယ ပရက္ကမံ ကတွာ ဒီပိကတော မုစ္စီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, ဣဒါနိ တာဝ သော ဒီပိကော တံ ဂဟေတုံ နာသက္ခိ, ပုဗ္ဗေ ပန နံ ဝိရဝန္တိံ မာရေတွာ ခါဒီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ မဂဓရဋ္ဌေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဂါမေ မဟာဘောဂကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တော ကာမေ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ စိရံ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံယေဝ ဂိရိဗ္ဗဇေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဒါ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဧဠကပါလကေသု ဧဠကေ စရန္တေသု ဧကဒိဝသံ ဧဝမေဝ ဧကံ ဧဠိကံ ပစ္ဆာ နိက္ခမန္တိံ ဒိသွာ ဧကော ဒီပိကော ‘‘ခါဒိဿာမိ န’’န္တိ ဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သာပိ တံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ ဇီဝိတံ နတ္ထိ, ဧကေနုပါယေန ဣမိနာ သဒ္ဓိံ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဟဒယမဿ မုဒုကံ ဇနေတွာ ဇီဝိတံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒူရတောဝ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တီ အာဂစ္ဆမာနာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၆။)‘‘ခမနီယံ ယာပနီယံ, ကစ္စိ မာတုလ တေ သုခံ၊
သုခံ တေ အမ္မာ အဝစ, သုခကာမာဝ တေ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ သုခံ တေ အမ္မာတိ မယှံ မာတာပိ ‘‘တုမှာကံ သုခံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ အဇ္ဇ မံ အဝစာတိ အတ္ထော။ မယန္တိ မာတုလ မယမ္ပိ တုမှာကံ သုခံ ဧဝ ဣစ္ဆာမာတိ။
တံ သုတွာ ဒီပိကော ‘‘အယံ ဓုတ္တိကာ မံ မာတုလဝါဒေန ဝဉ္စေတုကာမာ, န မေ ကက္ခဠဘာဝံ ဇာနာတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နင်္ဂုဋ္ဌံ မေ အဝက္ကမ္မ, ဟေဌယိတွာန ဧဠိကေ၊
သာဇ္ဇ မာတုလဝါဒေန, မုဉ္စိတဗ္ဗာ နု မညသီ’’တိ။
တဿတ္ထော – တွံ မမ နင်္ဂုဋ္ဌမဏ္ဍလံ အက္ကမိတွာ ဟေဌယိတွာ အာဂစ္ဆသိ, သာ တွံ ‘‘အဇ္ဇ မာတုလဝါဒေန မုဉ္စိတဗ္ဗာဟမသ္မီ’’တိ မညသိ နု, ဧဝံ မညသိ မညေတိ။
တံ သုတွာ ဣတရာ ‘‘မာတုလ, မာ ဧဝံ ကရီ’’တိ ဝတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုရတ္ထာမုခေါ နိသိန္နောသိ, အဟံ တေ မုခမာဂတာ၊
ပစ္ဆတော တုယှံ နင်္ဂုဋ္ဌံ, ကထံ ခွါဟံ အဝက္ကမိ’’န္တိ။
တတ္ထ မုခန္တိ အဘိမုခံ။ ကထံ ခွါဟံ အဝက္ကမိန္တိ တဝ ပစ္ဆတော ဌိတံ အဟံ ကထံ အဝက္ကမိန္တိ အတ္ထော။
အထ နံ သော ‘‘ကိံ ကထေသိ ဧဠိကေ, မမ နင်္ဂုဋ္ဌဿ အဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာဝတာ စတုရော ဒီပါ, သသမုဒ္ဒါ သပဗ္ဗတာ၊
တာဝတာ မယှံ နင်္ဂုဋ္ဌံ, ကထံ ခေါ တံ ဝိဝဇ္ဇယီ’’တိ။
တတ္ထ တာဝတာတိ ဧတ္တကံ ဌာနံ မမ နင်္ဂုဋ္ဌံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတန္တိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ ဧဠိကာ ‘‘အယံ ပါပေါ မဓုရကထာယ န အလ္လီယတိ, ပဋိသတ္တု ဟုတွာ တဿ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၇။)‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေတမက္ခိံသု, မာတာ ပိတာ စ ဘာတရော၊
ဒီဃံ ဒုဋ္ဌဿ နင်္ဂုဋ္ဌံ, သာမှိ ဝေဟာယသာဂတာ’’တိ။
တတ္ထ အက္ခိံသူတိ ပုဗ္ဗေဝ မေ ဧတံ မာတာ စ ပိတာ စ ဘာတရော စ အာစိက္ခိံသု။ သာမှီတိ သာ အဟံ ဉာတကာနံ သန္တိကာ တဝ နင်္ဂုဋ္ဌဿ ဒီဃဘာဝံ သုတွာ တဝ နင်္ဂုဋ္ဌံ ပရိဟရန္တီ ဝေဟာယသာ အာကာသေန အာဂတာတိ။
အထ နံ သော ‘‘ဇာနာမိ တေ အဟံ အာကာသေန အာဂတဘာဝံ, ဧဝံ အာဂစ္ဆန္တီ ပန မယှံ ဘက္ခေ နာသေတွာ အာဂတာသီ’’တိ ဝတွာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တိံ, အန္တလိက္ခသ္မိ ဧဠိကေ၊
မိဂသံဃော ပလာယိတ္ထ, ဘက္ခော မေ နာသိတော တယာ’’တိ။
တံ သုတွာ ဣတရာ မရဏဘယဘီတာ အညံ ကာရဏံ အာဟရိတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘မာတုလ, မာ ဧဝရူပံ ကက္ခဠကမ္မံ ကရိ, ဇီဝိတံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝိလပိ။ ဣတရောပိ နံ ဝိလပန္တိညေဝ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ မာရေတွာ ခါဒိ။
‘‘ဣစ္စေဝံ ဝိလပန္တိယာ, ဧဠကိယာ ရုဟဂ္ဃသော၊
ဂလကံ အနွာဝမဒ္ဒိ, နတ္ထိ ဒုဋ္ဌေ သုဘာသိတံ။
‘‘နေဝ ဒုဋ္ဌေ နယော အတ္ထိ, န ဓမ္မော န သုဘာသိတံ၊
နိက္ကမံ ဒုဋ္ဌေ ယုဉ္ဇေထ, သော စ သဗ္ဘိံ န ရဉ္ဇတီ’’တိ။ –
ဣမာ ဒွေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ –
တတ္ထ ရုဟဂ္ဃသောတိ ရုဟိရဘက္ခော လောဟိတပါယီ သာဟသိကဒီပိကော။ ဂလကံ အနွာဝမဒ္ဒီတိ ဂီဝံ မဒ္ဒိ, ဍံသိတွာ ဖာလေသီတိ အတ္ထော။ နယောတိ ကာရဏံ။ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ သုဘာသိတန္တိ သုကထိတဝစနံ, သဗ္ဗမေတံ ဒုဋ္ဌေ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ နိက္ကမံ ဒုဋ္ဌေ ယုဉ္ဇေထာတိ ဘိက္ခဝေ, ဒုဋ္ဌပုဂ္ဂလေ ပရက္ကမမေဝ ယုဉ္ဇေယျ။ သော စ သဗ္ဘိံ န ရဉ္ဇတီတိ သော ပန ပုဂ္ဂလော သဗ္ဘိံ သုန္ဒရံ သုဘာသိတံ န ရဉ္ဇတိ, န ပိယာယတီတိ အတ္ထော။ တာပသော တေသံ ကိရိယံ သဗ္ဗံ အဒ္ဒသ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၈။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဧဠိကာဝ ဧတရဟိ ဧဠိကာ အဟောသိ, ဒီပိကောပိ ဧတရဟိ ဒီပိကောဝ, တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒီပိဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
ကစ္စာနီ အဋ္ဌသဒ္ဒဉ္စ, သုလသာ စ သုမင်္ဂလံ၊
ဂင်္ဂမာလဉ္စ စေတိယံ, ဣန္ဒြိယဉ္စေဝ အာဒိတ္တံ၊
အဋ္ဌာနဉ္စေဝ ဒီပိ စ, ဒသ အဋ္ဌနိပါတကေ။
အဋ္ဌကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅၉။)၉။ နဝကနိပါတော
ပရိသင်္ကုပထော နာမာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ ဧကော ကုလပုတ္တော နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာပိ အတ္ထကာမေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ စေဝ သဗြဟ္မစာရီဟိ စ ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ အာလောကိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဝိလောကိတဗ္ဗံ, ဧဝံ သမိဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပသာရိတဗ္ဗံ, ဧဝံ နိဝါသေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပတ္တော ဂဟေတဗ္ဗော, ယာပနမတ္တံ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရေန ဘောဇနေ မတ္တညုနာ ဇာဂရိယမနုယုတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣဒံ အာဂန္တုကဝတ္တံ နာမ ဇာနိတဗ္ဗံ, ဣဒံ ဂမိကဝတ္တံ နာမ, ဣမာနိ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ, အသီတိ မဟာဝတ္တာနိ။ တတ္ထ တေ သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ, ဣမေ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏာ နာမ, ဧတေ သမာဒါယ ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝဒိယမာနော ဒုဗ္ဗစော အဟောသိ အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိံ။ ‘‘အဟံ တုမှေ န ဝဒါမိ, တုမှေ ပန မံ ကသ္မာ ဝဒထ, အဟမေဝ အတ္တနော အတ္ထံ ဝါ အနတ္ထံ ဝါ ဇာနိဿာမီ’’တိ အတ္တာနံ အဝစနီယံ အကာသိ။ အထဿ ဒုဗ္ဗစဘာဝံ ဉတွာ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ အဂုဏကထံ ကထေန္တာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဘိက္ခု ဧဝရူပေ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္ထကာမာနံ ဝစနံ န ကရောသိ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ အကတွာ ဝေရမ္ဘဝါတမုခေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏော ဇာတော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဗောဓိသတ္တော ဂိဇ္ဈယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုတ္တော ပနဿ သုပတ္တော နာမ ဂိဇ္ဈရာဇာ အနေကသဟဿဂိဇ္ဈပရိဝါရော ထာမသမ္ပန္နော အဟောသိ။ သော မာတာပိတရော ပေါသေသိ, ထာမသမ္ပန္နတ္တာ ပန အတိဒူရံ ဥပ္ပတတိ။ အထ နံ ပိတာ ‘‘တာတ, ဧတ္တကံ နာမ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ န ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝဒိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာပိ ဧကဒိဝသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၀။)ပန ဝုဋ္ဌေ ဒေဝေ ဂိဇ္ဈေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပတိတွာ သေသေ ဩဟာယ အတိဘူမိံ ဂန္တွာ ဝေရမ္ဘဝါတမုခံ ပတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝံ ပါပုဏိ။ သတ္ထာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပရိသင်္ကုပထော နာမ, ဂိဇ္ဈပန္ထော သနန္တနော၊
တတြာသိ မာတာပိတရော, ဂိဇ္ဈော ပေါသေသိ ဇိဏ္ဏကေ၊
တေသံ အဇဂရမေဒံ, အစ္စဟာသိ ဗဟုတ္တသော။
‘‘ပိတာ စ ပုတ္တံ အဝစ, ဇာနံ ဥစ္စံ ပပါတိနံ၊
သုပတ္တံ ထာမသမ္ပန္နံ, တေဇဿိံ ဒူရဂါမိနံ။
‘‘ပရိပ္လဝန္တံ ပထဝိံ, ယဒါ တာတ ဝိဇာနဟိ၊
သာဂရေန ပရိက္ခိတ္တံ, စက္ကံဝ ပရိမဏ္ဍလံ၊
တတော တာတ နိဝတ္တဿု, မာဿု ဧတ္တော ပရံ ဂမိ။
‘‘ဥဒပတ္တောသိ ဝေဂေန, ဗလီ ပက္ခီ ဒိဇုတ္တမော၊
ဩလောကယန္တော ဝက္ကင်္ဂေါ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ။
‘‘အဒ္ဒဿ ပထဝိံ ဂိဇ္ဈော, ယထာသာသိ ပိတုဿုတံ၊
သာဂရေန ပရိက္ခိတ္တံ, စက္ကံဝ ပရိမဏ္ဍလံ။
‘‘တဉ္စ သော သမတိက္ကမ္မ, ပရမေဝစ္စဝတ္တထ၊
တဉ္စ ဝါတသိခါ တိက္ခာ, အစ္စဟာသိ ဗလိံ ဒိဇံ။
‘‘နာသက္ခာတိဂတော ပေါသော, ပုနဒေဝ နိဝတ္တိတုံ၊
ဒိဇော ဗျသနမာပါဒိ, ဝေရမ္ဘာနံ ဝသံ ဂတော။
‘‘တဿ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ, ယေ စညေ အနုဇီဝိနော၊
သဗ္ဗေ ဗျသနမာပါဒုံ, အနောဝါဒကရေ ဒိဇေ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဣဓ ဝုဍ္ဎာနံ, ယော ဝါကျံ နာဝဗုဇ္ဈတိ၊
အတိသီမစရော ဒိတ္တော, ဂိဇ္ဈောဝါတီတသာသနော၊
သ ဝေ ဗျသနံ ပပ္ပေါတိ, အကတွာ ဝုဍ္ဎသာသန’’န္တိ။
တတ္ထ ပရိသင်္ကုပထောတိ သင်္ကုပထော။ မနုဿာ ဟိရညသုဝဏ္ဏတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ တသ္မိံ ပဒေသေ ခါဏုကေ ကောဋ္ဋေတွာ တေသု ရဇ္ဇုယော ဗန္ဓိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တေန သော ဂိဇ္ဈပဗ္ဗတေ ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ ‘‘သင်္ကုပထော’’တိ ဝုစ္စတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၁။)ဂိဇ္ဈပန္ထောတိ ဂိဇ္ဈပဗ္ဗတမတ္ထကေ မဟာမဂ္ဂေါ။ သနန္တနောတိ ပေါရာဏော။ တတြာသီတိ တသ္မိံ ဂိဇ္ဈပဗ္ဗတမတ္ထကေ သင်္ကုပထေ ဧကော ဂိဇ္ဈော အာသိ, သော ဇိဏ္ဏကေ မာတာပိတရော ပေါသေသိ။ အဇဂရမေဒန္တိ အဇဂရာနံ မေဒံ။ အစ္စဟာသီတိ အတိဝိယ အာဟရိ။ ဗဟုတ္တသောတိ ဗဟုသော။ ဇာနံ ဥစ္စံ ပပါတိနန္တိ ‘‘ပုတ္တော တေ အတိဥစ္စံ ဌာနံ လင်္ဃတီ’’တိ သုတွာ ‘‘ဥစ္စေ ပပါတီ အယ’’န္တိ ဇာနန္တော။ တေဇဿိန္တိ ပုရိသတေဇသမ္ပန္နံ။ ဒူရဂါမိနန္တိ တေနေဝ တေဇေန ဒူရဂါမိံ။ ပရိပ္လဝန္တန္တိ ဥပ္ပလပတ္တံ ဝိယ ဥဒကေ ဥပ္လဝမာနံ။ ဝိဇာနဟီတိ ဝိဇာနာသိ။ စက္ကံဝ ပရိမဏ္ဍလန္တိ ယသ္မိံ တေ ပဒေသေ ဌိတဿ သမုဒ္ဒေန ပရိစ္ဆိန္နော ဇမ္ဗုဒီပေါ စက္ကမဏ္ဍလံဝ ပညာယတိ, တတော တာတ နိဝတ္တာဟီတိ ဩဝဒန္တော ဧဝမာဟ။
ဥဒပတ္တောသီတိ ပိတု ဩဝါဒံ အကတွာ ဧကဒိဝသံ ဂိဇ္ဈေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပတိတော တေ ဩဟာယ ပိတရာ ကထိတဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ ဩလောကယန္တောတိ တံ ဌာနံ ပတွာ ဟေဋ္ဌာ ဩလောကေန္တော။ ဝက္ကင်္ဂေါတိ ဝင်္ကဂီဝေါ။ ယထာသာသိ ပိတုဿုတန္တိ ယထာဿ ပိတု သန္တိကာ သုတံ အာသိ, တထေဝ အဒ္ဒသ, ‘‘ယထာဿာသီ’’တိပိ ပါဌော။ ပရမေဝစ္စဝတ္တထာတိ ပိတရာ အက္ခာတဋ္ဌာနတော ပရံ အတိဝတ္တောဝ။ တဉ္စ ဝါတသိခါ တိက္ခာတိ တံ အနောဝါဒကံ ဗလိမ္ပိ သမာနံ ဒိဇံ တိခိဏဝေရမ္ဘဝါတသိခါ အစ္စဟာသိ အတိဟရိ, စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ အကာသိ။ နာသက္ခာတိဂတောတိ နာသက္ခိ အတိဂတော။ ပေါသောတိ သတ္တော။ အနောဝါဒကရေတိ တသ္မိံ ဒိဇေ ပဏ္ဍိတာနံ ဩဝါဒံ အကရောန္တေ သဗ္ဗေပိ တေ မဟာဒုက္ခံ ပါပုဏိံသု။ အကတွာ ဝုဍ္ဎသာသနန္တိ ဝုဍ္ဎာနံ ဟိတကာမာနံ ဝစနံ အကတွာ ဧဝမေဝ ဗျသနံ မဟာဒုက္ခံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ တွံ ဘိက္ခု မာ ဂိဇ္ဈသဒိသော ဘဝ, အတ္ထကာမာနံ ဝစနံ ကရောဟီတိ။ သော သတ္ထာရာ ဧဝံ ဩဝဒိတော တတော ပဋ္ဌာယ သုဝစော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဒုဗ္ဗစဂိဇ္ဈော ဧတရဟိ ဒုဗ္ဗစဘိက္ခု အဟောသိ, ဂိဇ္ဈပိတာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဂိဇ္ဈဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၂။)֍ * [၄၂၈] ၂။ ကောသမ္ဗိယဇာတကဝဏ္ဏနာ
ပုထုသဒ္ဒေါတိ ဣဒံ သတ္ထာ ကောသမ္ဗိံ နိဿာယ ဃောသိတာရာမေ ဝိဟရန္တော ကောသမ္ဗိယံ ဘဏ္ဍနကာရကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၅၁ အာဒယော) အာဂတမေဝ, အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ တဒါ ကိရ ဒွေ ဘိက္ခူ ဧကသ္မိံ အာဝါသေ ဝသိံသု ဝိနယဓရော စ သုတ္တန္တိကော စ။ တေသု သုတ္တန္တိကော ဧကဒိဝသံ သရီရဝလဉ္ဇံ ကတွာ ဥဒကကောဋ္ဌကေ အာစမနဥဒကာဝသေသံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ နိက္ခမိ။ ပစ္ဆာ ဝိနယဓရော တတ္ထ ပဝိဋ္ဌော တံ ဥဒကံ ဒိသွာ နိက္ခမိတွာ ဣတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘အာဝုသော, တယာ ဥဒကံ ဌပိတ’’န္တိ။ ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထ အာပတ္တိဘာဝံ န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ဟောတိ, အာဝုသော, ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ပဋိကရိဿာမိ န’’န္တိ။ ‘‘သစေ ပန တေ, အာဝုသော, အသဉ္စိစ္စ အသတိယာ ကတံ, နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ။ သော တဿာ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသိ။ ဝိနယဓရောပိ အတ္တနော နိဿိတကာနံ ‘‘အယံ သုတ္တန္တိကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနောပိ န ဇာနာတီ’’တိ အာရောစေသိ။ တေ တဿ နိဿိတကေ ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အာပတ္တိဘာဝံ န ဇာနာတီ’’တိ အာဟံသု။ တေ ဂန္တွာ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ အာရောစေသုံ။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘အယံ ဝိနယဓရော ပုဗ္ဗေ ‘အနာပတ္တီ’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘အာပတ္တီ’တိ ဝဒတိ, မုသာဝါဒီ ဧသော’’တိ။ တေ ဂန္တွာ ‘‘တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော မုသာဝါဒီ’’တိ ဧဝံ အညမညံ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသု။ တတော ဝိနယဓရော ဩကာသံ လဘိတွာ တဿ အာပတ္တိယာ အဒဿနေန ဥက္ခေပနီယကမ္မံ အကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ ပစ္စယဒါယကာ ဥပါသကာပိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ အဟေသုံ။ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟိကာ ဘိက္ခုနိယောပိ အာရက္ခဒေဝတာပိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ အဟေသုံ။ တာသံ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာပိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗေ ပုထုဇ္ဇနာ ဒွေ ပက္ခာ အဟေသုံ။ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပန ဣဒံ ကောလာဟလံ အဂမာသိ။
အထေကော ဘိက္ခု တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဥက္ခေပကာနံ ‘‘ဓမ္မိကေနေဝ ကမ္မေန အယံ ဥက္ခိတ္တော, ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာနံ အဓမ္မိကေန ကမ္မေန ဥက္ခိတ္တော’’တိ လဒ္ဓိံ, ဥက္ခေပကေဟိ ဝါရိယမာနာနမ္ပိ တေသံ တံ အနုပရိဝါရေတွာ စရဏဘာဝဉ္စ သတ္ထု အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ ‘‘သမဂ္ဂါ ကိရ ဟောန္တူ’’တိ ဒွေ ဝါရေ ပေသေတွာ ‘‘န ဣစ္ဆန္တိ ဘန္တေ သမဂ္ဂါ ဘဝိတု’’န္တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၃။)သုတွာ တတိယဝါရေ ‘‘ဘိန္နော ဘိက္ခုသံဃော’’တိ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥက္ခေပကာနံ ဥက္ခေပနေ, ဣတရေသဉ္စ အသဉ္စိစ္စ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ အာဒီနဝံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ပုန တေသံ တတ္ထေဝ ဧကသီမာယံ ဥပေါသထာဒီနိ ကာရေတွာ ဘတ္တဂ္ဂါဒီသု ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ‘‘အာသနန္တရိကာယ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဘတ္တဂ္ဂေ ဝတ္တံ ပညာပေတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ ဘဏ္ဍနဇာတာ ဝိဟရန္တီ’’တိ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အလံ, ဘိက္ခဝေ, မာ ဘဏ္ဍန’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ အညတရေန ဘိက္ခုနာ ဓမ္မဝါဒိနာ ဘဂဝတော ဝိဟေသံ အနိစ္ဆန္တေန ‘‘အာဂမေတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဓမ္မသာမိ, အပ္ပေါဿုက္ကော ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတု, မယံ တေန ဘဏ္ဍနေန ကလဟေန ဝိဂ္ဂဟေန ဝိဝါဒေန ပညာယိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ –
ဘူတပုဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ကာသိရာဇာ အဟောသီတိ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဒီဃီတိဿ ကောသလရညော ရဇ္ဇံ အစ္ဆန္ဒိတွာ အညာတကဝေသေန ဝသန္တဿ မာရိတဘာဝဉ္စေဝ ဒီဃာဝုကုမာရေန အတ္တနော ဇီဝိတေ ဒိန္နေ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သမဂ္ဂဘာဝဉ္စ ကထေတွာ ‘‘တေသဉှိ နာမ, ဘိက္ခဝေ, ရာဇူနံ အာဒိန္နဒဏ္ဍာနံ အာဒိန္နသတ္ထာနံ ဧဝရူပံ ခန္တိသောရစ္စံ ဘဝိဿတိ။ ဣဓ ခေါ တံ, ဘိက္ခဝေ, သောဘေထ, ယံ တုမှေ ဧဝံ သွာက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ ပဗ္ဗဇိတာ သမာနာ ခမာ စ ဘဝေယျာထ သောရတာ စာ’’တိ ဩဝဒိတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ‘‘အလံ, ဘိက္ခဝေ, မာ ဘဏ္ဍန’’န္တိ ဝါရေတွာ အနောရမန္တေ ဒိသွာ ‘‘ပရိယာဒိဏ္ဏရူပါ ခေါ ဣမေ မောဃပုရိသာ, န ယိမေ သုကရာ သညာပေတု’’န္တိ ပက္ကမိတွာ ပုနဒိဝသေ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဂန္ဓကုဋိယာ ထောကံ ဝိဿမိတွာ သေနာသနံ သံသာမေတွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ သံဃမဇ္ဈေ အာကာသေ ဌတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ပုထုသဒ္ဒေါ သမဇနော, န ဗာလော ကောစိ မညထ၊
သံဃသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနသ္မိံ, နာညံ ဘိယျော အမညရုံ။
‘‘ပရိမုဋ္ဌာ ပဏ္ဍိတာဘာသာ, ဝါစာဂေါစရဘာဏိနော၊
ယာဝိစ္ဆန္တိ မုခါယာမံ, ယေန နီတာ န တံ ဝိဒူ။
‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ, အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊
ယေ စ တံ ဥပနယှန္တိ, ဝေရံ တေသံ န သမ္မတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၄။)‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ, အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊
ယေ စ တံ နုပနယှန္တိ, ဝေရံ တေသူပသမ္မတိ။
‘‘န ဟိ ဝေရေန ဝေရာနိ, သမ္မန္တီဓ ကုဒါစနံ၊
အဝေရေန စ သမ္မန္တိ, ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော။
‘‘ပရေ စ န ဝိဇာနန္တိ, မယမေတ္ထ ယမာမသေ၊
ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တိ, တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါ။
‘‘အဋ္ဌိစ္ဆိန္နာ ပါဏဟရာ, ဂဝါဿဓနဟာရိနော၊
ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပမာနာနံ, တေသမ္ပိ ဟောတိ သင်္ဂတိ၊
ကသ္မာ တုမှာက နော သိယာ။
‘‘သစေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ, သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိဓီရံ၊
အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ, စရေယျ တေနတ္တမနော သတီမာ။
‘‘နော စေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ, သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိဓီရံ၊
ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ, ဧကော စရေ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ။
‘‘ဧကဿ စရိတံ သေယျော, နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ၊
ဧကော စရေ န ပါပါနိ ကယိရာ, အပ္ပေါဿုက္ကော မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ’’တိ။
တတ္ထ ပုထု မဟာသဒ္ဒေါ အဿာတိ ပုထုသဒ္ဒေါ။ သမဇနောတိ သမာနော ဧကသဒိသော ဇနော, သဗ္ဗောဝါယံ ဘဏ္ဍနကာရကဇနော သမန္တတော သဒ္ဒနိစ္ဆာရဏေန ပုထုသဒ္ဒေါ စေဝ သဒိသော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဗာလော ကောစိ မညထာတိ တတ္ထ ကောစိ ဧကောပိ ‘‘အဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၅။)ဗာလော’’တိ န မညိတ္ထ, သဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတမာနိနော, သဗ္ဗောဝါယံ ဘဏ္ဍနကာရကော ဇနောယေဝ။ နာညံ ဘိယျော အမညရုန္တိ ကောစိ ဧကောပိ ‘‘အဟံ ဗာလော’’တိ န မညိတ္ထ, ဘိယျော စ သံဃသ္မိံ ဘိဇ္ဇမာနေ အညမ္ပိ ဧကံ ‘‘မယှံ ကာရဏာ သံဃော ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ ကာရဏံ န မညိတ္ထာတိ အတ္ထော။
ပရိမုဋ္ဌာတိ မုဋ္ဌဿတိနော။ ပဏ္ဍိတာဘာသာတိ အတ္တနော ပဏ္ဍိတမာနေန ပဏ္ဍိတသဒိသာ။ ဝါစာဂေါစရဘာဏိနောတိ ရာ-ကာရဿ ရဿာဒေသော ကတော, ဝါစာဂေါစရာ စ န သတိပဋ္ဌာနာဒိအရိယဓမ္မဂေါစရာ, ဘာဏိနော စ။ ကထံ ဘာဏိနော? ယာဝိစ္ဆန္တိ မုခါယာမန္တိ, ယာဝ မုခံ ပသာရေတုံ ဣစ္ဆန္တိ, တာဝ ပသာရေတွာ အဂ္ဂပါဒေဟိ ဌတွာ ဘာဏိနော, ဧကောပိ သံဃဂါရဝေန မုခသင်္ကောစနံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ ယေန နီတာတိ ယေန ဘဏ္ဍနေန ဣမံ နိလ္လဇ္ဇဘာဝံ နီတာ။ န တံ ဝိဒူတိ ဧဝံ ‘‘အာဒီနဝံ ဣဒ’’န္တိ တံ န ဇာနန္တိ။
ယေ စ တံ ဥပနယှန္တီတိ တံ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မ’’န္တိအာဒိကံ အာကာရံ ယေ ဥပနယှန္တိ။ သနန္တနောတိ ပေါရာဏော။ ပရေတိ ပဏ္ဍိတေ ဌပေတွာ တတော အညေ ဘဏ္ဍနကာရကာ ပရေ နာမ။ တေ ဧတ္ထ သံဃမဇ္ဈေ ကောလာဟလံ ကရောန္တာ ‘‘မယံ ယမာမသေ ဥပယမာမ နဿာမ, သတတံ သမိတံ မစ္စုသန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ န ဇာနန္တိ။ ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တီတိ ယေ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာ ‘‘မယံ မစ္စုသမီပံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝိဇာနန္တိ။ တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါတိ ဘိက္ခဝေ, ဧဝဉှိ တေ ဇာနန္တာ ယောနိသောမနသိကာရံ ဥပ္ပါဒေတွာ မေဓဂါနံ ကလဟာနံ ဝူပသမာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။
အဋ္ဌိစ္ဆိန္နာတိ အယံ ဂါထာ ဗြဟ္မဒတ္တဉ္စ ဒီဃာဝုကုမာရဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တေသမ္ပိ ဟောတိ သင်္ဂတိ။ ကသ္မာ တုမှာကံ န ဟောတိ? ယေသံ ဝေါ နေဝ မာတာပိတူနံ အဋ္ဌီနိ ဆိန္နာနိ, န ပါဏာ ဟဋာ, န ဂဝါဿဓနာနိ ဟဋာနိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, တေသဉှိ နာမ အာဒိန္နဒဏ္ဍာနံ အာဒိန္နသတ္ထာနံ ရာဇူနံ ဧဝရူပါ သင်္ဂတိ သမာဂမော အာဝါဟဝိဝါဟသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဧကတော ပါနဘောဇနံ ဟောတိ, တုမှေ ဧဝရူပေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တနော ဝေရမတ္တမ္ပိ ဇဟိတုံ န သက္ကောထ, ကော တုမှာကံ ဘိက္ခုဘာဝေါတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၆။)သစေ လဘေထာတိအာဒိဂါထာယော ပဏ္ဍိတသဟာယဿ စ ဗာလသဟာယဿ စ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနီတိ သဗ္ဗေ ပါကဋပရိဿယေ စ ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယေ စ အဘိဘဝိတွာ တေန သဒ္ဓိံ အတ္တမနော သတိမာ စရေယျ။ ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယာတိ ယထာ အတ္တနော ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ မဟာဇနကရာဇာ စ အရိန္ဒမရာဇာ စ ပဟာယ ဧကကောဝ စရိံသု, ဧဝံ စရေယျာတိ အတ္ထော။ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါတိ မာတင်္ဂေါ အရညေ နာဂေါဝ။ မာတင်္ဂေါတိ ဟတ္ထီ ဝုစ္စတိ, နာဂေါတိ မဟန္တာဓိဝစနမေတံ။ ယထာ ဟိ မာတုပေါသကော မာတင်္ဂနာဂေါ အရညေ ဧကကော စရိ, န စ ပါပါနိ အကာသိ, ယထာ စ သီလဝဟတ္ထိနာဂေါ။ ယထာ စ ပါလိလေယျကော, ဧဝံ ဧကော စရေ, န စ ပါပါနိ ကယိရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သတ္ထာ ဧဝံ ကထေတွာပိ တေ ဘိက္ခူ သမဂ္ဂေ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဗာလကလောဏကဂါမံ ဂန္တွာ ဘဂုတ္ထေရဿ ဧကီဘာဝေ အာနိသံသံ ကထေတွာ တတော တိဏ္ဏံ ကုလပုတ္တာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တေသံ သာမဂ္ဂိဝါသေ အာနိသံသံ ကထေတွာ တတော ပါလိလေယျကဝနသဏ္ဍံ ဂန္တွာ တတ္ထ တေမာသံ ဝသိတွာ ပုန ကောသမ္ဗိံ အဂန္တွာ သာဝတ္ထိမေဝ အဂမာသိ။ ကောသမ္ဗိဝါသိနောပိ ဥပါသကာ ‘‘ဣမေ ခေါ အယျာ, ကောသမ္ဗကာ ဘိက္ခူ ဗဟုနော အမှာကံ အနတ္ထဿ ကာရကာ, ဣမေဟိ ဥဗ္ဗာဠှော ဘဂဝါ ပက္ကန္တော, ဣမေသံ နေဝ အဘိဝါဒနာဒီနိ ကရိဿာမ, န ဥပဂတာနံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမ, ဧဝံ ဣမေ ပက္ကမိဿန္တိ ဝါ ဝေရံ ဝိရမိဿန္တိ ဝါ ဘဂဝန္တံ ဝါ ပသာဒေဿန္တီ’’တိ သမ္မန္တယိတွာ တထေဝ အကံသု။ တေ တေန ဒဏ္ဍကမ္မေန ပီဠိတာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ခမာပေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ အဟောသိ, မာတာ မဟာမာယာ, ဒီဃာဝုကုမာရော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ကောသမ္ဗိယဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၇။)ဒုမော ယဒါ ဟောတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကောသလဇနပဒေ အညတရံ ပစ္စန္တဂါမံ ဥပနိဿာယ အရညေ ဝိဟာသိ။ မနုဿာ တဿ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ သမ္ပာဒေတွာ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နေ ဌာနေ သေနာသနံ ကတွာ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ တဿ ဝဿူပဂတဿ ပဌမမာသေယေဝ သော ဂါမော ဈာယိ, မနုဿာနံ ဗီဇမတ္တမ္ပိ အဝသိဋ္ဌံ နာဟောသိ။ တေ တဿ ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါတုံ နာသက္ခိံသု။ သော သပ္ပါယသေနာသနေပိ ပိဏ္ဍပါတေန ကိလမန္တော မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ တေမာသစ္စယေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ အာဂတံ သတ္ထာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကစ္စိ ဘိက္ခု ပိဏ္ဍပါတေန န ကိလမန္တောသိ, သေနာသနသပ္ပါယဉ္စ အဟောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘တဿ သေနာသနံ သပ္ပါယ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘ဘိက္ခု သမဏေန နာမ သေနာသနသပ္ပါယေ သတိ လောလုပ္ပစာရံ ပဟာယ ကိဉ္စိဒေဝ ယထာလဒ္ဓံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သန္တုဋ္ဌေန သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အတ္တနော နိဝါသသုက္ခရုက္ခေ စုဏ္ဏံ ခါဒန္တာပိ လောလုပ္ပစာရံ ပဟာယ သန္တုဋ္ဌာ မိတ္တဓမ္မံ အဘိန္ဒိတွာ အညတ္ထ န ဂမိံသု, တွံ ပန ကသ္မာ ‘ပိဏ္ဍပါတော ပရိတ္တော လူခေါ’တိ သပ္ပါယသေနာသနံ ပရိစ္စဇီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဟိမဝန္တေ ဂင်္ဂါတီရေ ဧကသ္မိံ ဥဒုမ္ဗရဝနေ အနေကသတသဟဿာ သုကာ ဝသိံသု။ တတြ ဧကော သုဝရာဇာ အတ္တနော နိဝါသရုက္ခဿ ဖလေသု ခီဏေသု ယဒေဝ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ အင်္ကုရော ဝါ ပတ္တံ ဝါ တစော ဝါ ပပဋိကာ ဝါ, တံ ခါဒိတွာ ဂင်္ဂါယ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ပရမပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ။ တဿ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌဘာဝဂုဏေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇမာနော တံ ဒိသွာ တဿ ဝီမံသနတ္ထံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တံ ရုက္ခံ သုက္ခာပေသိ။ ရုက္ခော ခါဏုကမတ္တော ဟုတွာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒေါ ဝါတေ ပဟရန္တေ အာကောဋိယမာနော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ တဿ ဆိဒ္ဒေဟိ စုဏ္ဏာနိ နိက္ခမန္တိ။ သုဝရာဇာ တာနိ စုဏ္ဏာနိ ခါဒိတွာ ဂင်္ဂါယ ပါနီယံ ပိဝိတွာ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဝါတာတပံ အဂဏေတွာ ဥဒုမ္ဗရခါဏုကေ နိသီဒိ။ သက္ကော တဿ ပရမပ္ပိစ္ဆဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မိတ္တဓမ္မဂုဏံ ကထာပေတွာ ဝရမဿ ဒတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၈။)ဥဒုမ္ဗရံ အမတဖလံ ကရိတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဧကော ဟံသရာဇာ ဟုတွာ သုဇံ အသုရကညံ ပုရတော ကတွာ တံ ဥဒုမ္ဗရဝနံ ဂန္တွာ အဝိဒူရေ ဧကရုက္ခဿ သာခါယ နိသီဒိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုမော ယဒါ ဟောတိ ဖလူပပန္နော, ဘုဉ္ဇန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ သမ္ပတန္တာ၊
ခီဏန္တိ ဉတွာန ဒုမံ ဖလစ္စယေ, ဒိသောဒိသံ ယန္တိ တတော ဝိဟင်္ဂမာ’’တိ။
တဿတ္ထော – သုဝရာဇ, ရုက္ခော နာမ ယဒါ ဖလသမ္ပန္နော ဟောတိ, တဒါ တံ သာခတော သာခံ သမ္ပတန္တာဝ ဝိဟင်္ဂမာ ဘုဉ္ဇန္တိ, တံ ပန ခီဏံ ဉတွာ ဖလာနံ အစ္စယေန တတော ရုက္ခတော ဒိသောဒိသံ ဝိဟင်္ဂမာ ဂစ္ဆန္တီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တတော နံ ဥယျောဇေတုံ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘စရ စာရိကံ လောဟိတတုဏ္ဍ မာ မရိ, ကိံ တွံ သုဝ သုက္ခဒုမမှိ ဈာယသိ၊
တဒိင်္ဃ မံ ဗြူဟိ ဝသန္တသန္နိဘ, ကသ္မာ သုဝ သုက္ခဒုမံ န ရိဉ္စသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆၉။)တတ္ထ ဈာယသီတိ ကိံကာရဏာ သုက္ခခါဏုမတ္ထကေ ဈာယန္တော ပဇ္ဈာယန္တော တိဋ္ဌသိ။ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ ဝသန္တသန္နိဘာတိ ဝသန္တကာလေ ဝနသဏ္ဍော သုဝဂဏသမောကိဏ္ဏော ဝိယ နီလောဘာသော ဟောတိ, တေန တံ ‘‘ဝသန္တသန္နိဘာ’’တိ အာလပတိ။ န ရိဉ္စသီတိ န ဆဍ္ဍေသိ။
အထ နံ သုဝရာဇာ ‘‘အဟံ ဟံသ အတ္တနော ကတညုကတဝေဒိတာယ ဣမံ ရုက္ခံ န ဇဟာမီ’’တိ ဝတွာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယေ ဝေ သခီနံ သခါရော ဘဝန္တိ, ပါဏစ္စယေ ဒုက္ခသုခေသု ဟံသ၊
ခီဏံ အခီဏမ္ပိ န တံ ဇဟန္တိ, သန္တော သတံ ဓမ္မမနုဿရန္တာ။
‘‘သောဟံ သတံ အညတရောသ္မိ ဟံသ, ဉာတီ စ မေ ဟောတိ သခါ စ ရုက္ခော၊
တံ နုဿဟေ ဇီဝိကတ္ထော ပဟာတုံ, ခီဏန္တိ ဉတွာန န ဟေသ ဓမ္မော’’တိ။
တတ္ထ ယေ ဝေ သခီနံ သခါရော ဘဝန္တီတိ ယေ သဟာယာနံ သဟာယာ ဟောန္တိ။ ခီဏံ အခီဏမ္ပီတိ ပဏ္ဍိတာ နာမ အတ္တနော သဟာယံ ဘောဂပရိက္ခယေန ခီဏမ္ပိ အခီဏမ္ပိ န ဇဟန္တိ။ သတံ ဓမ္မမနုဿရန္တာတိ ပဏ္ဍိတာနံ ပဝေဏိံ အနုဿရမာနာ။ ဉာတီ စ မေတိ ဟံသရာဇ, အယံ ရုက္ခော သမ္ပိယာယနတ္ထေန မယှံ ဉာတိ စ သမာစိဏ္ဏစရဏတာယ သခါ စ။ ဇီဝိကတ္ထောတိ တမဟံ ဇီဝိကာယ အတ္ထိကော ဟုတွာ ပဟာတုံ န သက္ကောမိ။
သက္ကော တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌော ပသံသိတွာ ဝရံ ဒါတုကာမော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သာဓု သက္ခိ ကတံ ဟောတိ, မေတ္တိ သံသတိ သန္ထဝေါ၊
သစေတံ ဓမ္မံ ရောစေသိ, ပါသံသောသိ ဝိဇာနတံ။
‘‘သော တေ သုဝ ဝရံ ဒမ္မိ, ပတ္တယာန ဝိဟင်္ဂမ၊
ဝရံ ဝရဿု ဝက္ကင်္ဂ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ သာဓူတိ သမ္ပဟံသနံ။ သက္ခိ ကတံ ဟောတိ, မေတ္တိ သံသတိ သန္ထဝေါတိ သခိဘာဝေါ စ မေတ္တိ စ ပရိသမဇ္ဈေ သန္ထဝေါ စာတိ တယာ မိတ္တံ ကတံ သာဓု ဟောတိ လဒ္ဓကံ ဘဒ္ဒကမေဝ။ သစေတံ ဓမ္မန္တိ သစေ ဧတံ မိတ္တဓမ္မံ။ ဝိဇာနတန္တိ ဧဝံ သန္တေ ဝိညူနံ ပသံသိတဗ္ဗယုတ္တကောသီတိ အတ္ထော။ သော တေတိ သော အဟံ တုယှံ။ ဝရဿူတိ ဣစ္ဆဿု။ ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီတိ ယံ ကိဉ္စိ မနသာ ဣစ္ဆသိ, သဗ္ဗံ တံ ဝရံ ဒဒါမိ တေတိ။
တံ သုတွာ သုဝရာဇာ ဝရံ ဂဏှန္တော သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝရဉ္စ မေ ဟံသ ဘဝံ ဒဒေယျ, အယဉ္စ ရုက္ခော ပုနရာယုံ လဘေထ၊
သော သာခဝါ ဖလိမာ သံဝိရူဠှော, မဓုတ္ထိကော တိဋ္ဌတု သောဘမာနော’’တိ။
တတ္ထ သာခဝါတိ သာခသမ္ပန္နော။ ဖလိမာတိ ဖလေန ဥပေတော။ သံဝိရူဠှောတိ သမန္တတော ဝိရူဠှပတ္တော တရုဏပတ္တသမ္ပန္နော ဟုတွာ။ မဓုတ္ထိကောတိ သံဝိဇ္ဇမာနမဓုရဖလေသု ပက္ခိတ္တမဓု ဝိယ မဓုရဖလော ဟုတွာတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၀။)အထဿ သက္ကော ဝရံ ဒဒမာနော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တံ ပဿ သမ္မ ဖလိမံ ဥဠာရံ, သဟာဝ တေ ဟောတု ဥဒုမ္ဗရေန၊
သော သာခဝါ ဖလိမာ သံဝိရူဠှော, မဓုတ္ထိကော တိဋ္ဌတု သောဘမာနော’’တိ။
တတ္ထ သဟာဝ တေ ဟောတု ဥဒုမ္ဗရေနာတိ တဝ ဥဒုမ္ဗရေန သဒ္ဓိံ သဟ ဧကတောဝ ဝါသော ဟောတု။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သက္ကော တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ အတ္တနော စ သုဇာယ စ အာနုဘာဝံ ဒဿေတွာ ဂင်္ဂါတော ဟတ္ထေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ ဥဒုမ္ဗရခါဏုကံ ပဟရိ။ တာဝဒေဝ သာခါဝိဋပသစ္ဆန္နော မဓုရဖလော ရုက္ခော ဥဋ္ဌဟိတွာ မုဏ္ဍမဏိပဗ္ဗတော ဝိယ ဝိလာသသမ္ပန္နော အဋ္ဌာသိ။ သုဝရာဇာ တံ ဒိသွာ သောမနဿပ္ပတ္တော သက္ကဿ ထုတိံ ကရောန္တော နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝံ သက္က သုခီ ဟောဟိ, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ သုခိတော, ဒိသွာန သဖလံ ဒုမ’’န္တိ။
သက္ကောပိ တဿ ဝရံ ဒတွာ ဥဒုမ္ဗရံ အမတဖလံ ကတွာ သဒ္ဓိံ သုဇာယ အတ္တနော ဌာနမေဝ ဂတော။ တမတ္ထံ ဒီပယမာနာ ဩသာနေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဌပိတာ –
‘‘သုဝဿ စ ဝရံ ဒတွာ, ကတွာန သဖလံ ဒုမံ၊
ပက္ကာမိ သဟ ဘရိယာယ, ဒေဝါနံ နန္ဒနံ ဝန’’န္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခု ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာပိ အလောလုပ္ပစာရာ အဟေသုံ။ တွံ ပန ကသ္မာ ဧဝရူပေ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ လောလုပ္ပစာရံ စရသိ, ဂစ္ဆ တတ္ထေဝ ဝသာဟီ’’တိ ကမ္မဋ္ဌာနမဿ ကထေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။ သော ဘိက္ခု တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, သုဝရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
မဟာသုဝဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၁။)သန္တိ ရုက္ခာတိ ဣဒံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သတ္ထရိ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝဿံ ဝသိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, တထာဂတော ခတ္တိယသုခုမာလော ဗုဒ္ဓသုခုမာလော မဟန္တေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန သမန္နာဂတောပိ ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏေန နိမန္တိတော တေမာသံ ဝသန္တော မာရာဝဋ္ဋနဝသေန တဿ သန္တိကာ ဧကဒိဝသမ္ပိ ဘိက္ခံ အလဘိတွာ လောလုပ္ပစာရံ ပဟာယ တေမာသံ ပတ္ထပုလကပိဋ္ဌောဒကေန ယာပေန္တော အညတ္ထ န အဂမာသိ, အဟော တထာဂတာနံ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌဘာဝေါ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿ ဣဒါနိ လောလုပ္ပစာရပ္ပဟာနံ, ပုဗ္ဗေပိ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တောပိ လောလုပ္ပစာရံ ပဟာသိ’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝတ္ထု ပုရိမနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
‘‘သန္တိ ရုက္ခာ ဟရိပတ္တာ, ဒုမာ နေကဖလာ ဗဟူ၊
ကသ္မာ နု သုက္ခေ ကောဠာပေ, သုဝဿ နိရတော မနော။
‘‘ဖလဿ ဥပဘုဉ္ဇိမှာ, နေကဝဿဂဏေ ဗဟူ၊
အဖလမ္ပိ ဝိဒိတွာန, သာဝ မေတ္တိ ယထာ ပုရေ။
‘‘သုက္ခဉ္စ ရုက္ခံ ကောဠာပံ, ဩပတ္တမဖလံ ဒုမံ၊
ဩဟာယ သကုဏာ ယန္တိ, ကိံ ဒေါသံ ပဿသေ ဒိဇ။
‘‘ယေ ဖလတ္ထာ သမ္ဘဇန္တိ, အဖလောတိ ဇဟန္တိ နံ၊
အတ္တတ္ထပညာ ဒုမ္မေဓာ, တေ ဟောန္တိ ပက္ခပါတိနော။
‘‘သာဓု သက္ခိ ကတံ ဟောတိ, မေတ္တိ သံသတိ သန္ထဝေါ၊
သစေတံ ဓမ္မံ ရောစေသိ, ပါသံသောသိ ဝိဇာနတံ။
‘‘သော တေ သုဝ ဝရံ ဒမ္မိ, ပတ္တယာန ဝိဟင်္ဂမ၊
ဝရံ ဝရဿု ဝက္ကင်္ဂ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၂။)‘‘အပိ နာမ နံ ပဿေယျံ, သပတ္တံ သဖလံ ဒုမံ၊
ဒလိဒ္ဒေါဝ နိဓိံ လဒ္ဓါ, နန္ဒေယျာဟံ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘တတော အမတမာဒါယ, အဘိသိဉ္စိ မဟီရုဟံ၊
တဿ သာခါ ဝိရူဟိံသု, သီတစ္ဆာယာ မနောရမာ။
‘‘ဧဝံ သက္က သုခီ ဟောဟိ, သဟ သဗ္ဗေဟိ ဉာတိဘိ၊
ယထာဟမဇ္ဇ သုခိတော, ဒိသွာန သဖလံ ဒုမံ။
‘‘သုဝဿ စ ဝရံ ဒတွာ, ကတွာန သဖလံ ဒုမံ၊
ပက္ကာမိ သဟ ဘရိယာယ, ဒေဝါနံ နန္ဒနံ ဝန’’န္တိ။ –
ပဉှပဋိပဉှာပိ အတ္ထောပိ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အနုတ္တာနပဒမေဝ ပန ဝဏ္ဏယိဿာမ။
ဟရိပတ္တာတိ နီလပတ္တသစ္ဆန္နာ။ ကောဠာပေတိ ဝါတေ ပဟရန္တေ အာကောဋိတသဒ္ဒံ ဝိယ မုဉ္စမာနေ နိဿာရေ။ သုဝဿာတိ အာယသ္မတော သုဝရာဇဿ ကသ္မာ ဧဝရူပေ ရုက္ခေ မနော နိရတော။ ဖလဿာတိ ဖလံ အဿ ရုက္ခဿ။ နေကဝဿဂဏေတိ အနေကဝဿဂဏေ။ ဗဟူတိ သမာနေပိ အနေကသတေ န ဒွေ တယော, အထ ခေါ ဗဟူဝ။ ဝိဒိတွာနာတိ ဟံသရာဇ ဣဒါနိ အမှာကံ ဣမံ ရုက္ခံ အဖလံ ဝိဒိတွာပိ ယထာ ပုရေ ဧတေန သဒ္ဓိံ မေတ္တိ, သာဝ မေတ္တိ, တဉှိ မယံ န ဘိန္ဒာမ, မေတ္တိံ ဘိန္ဒန္တာ ဟိ အနရိယာ အသပ္ပုရိသာ နာမ ဟောန္တီတိ ပကာသေန္တော ဧဝမာဟ။
ဩပတ္တန္တိ အဝပတ္တံ နိပ္ပတ္တံ ပတိတပတ္တံ။ ကိံ ဒေါသံ ပဿသေတိ အညေ သကုဏာ ဧတံ ဩဟာယ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တိ, တွံ ဧဝံ ဂမနေ ကိံ နာမ ဒေါသံ ပဿသိ။ ယေ ဖလတ္ထာတိ ယေ ပက္ခိနော ဖလတ္ထာယ ဖလကာရဏာ သမ္ဘဇန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ, အဖလောတိ ဉတွာ ဧတံ ဇဟန္တိ။ အတ္တတ္ထပညာတိ အတ္တနော အတ္ထာယ ပညာ, ပရံ အနောလောကေတွာ အတ္တနိယေဝ ဝါ ဌိတာ ဧတေသံ ပညာတိ အတ္တတ္ထပညာ။ ပက္ခပါတိနောတိ တေ အတ္တနောယေဝ ဝုဍ္ဎိံ ပစ္စာသီသမာနာ မိတ္တပက္ခံ ပါတေန္တိ နာသေန္တီတိ ပက္ခပါတိနော နာမ ဟောန္တိ။ အတ္တပက္ခေယေဝ ဝါ ပတန္တီတိ ပက္ခပါတိနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၃။)အပိ နာမ နန္တိ ဟံသရာဇ, သစေ မေ မနောရထော နိပ္ဖဇ္ဇေယျ, တယာ ဒိန္နော ဝရော သမ္ပဇ္ဇေယျ, အပိ နာမ အဟံ ဣမံ ရုက္ခံ သပတ္တံ သဖလံ ပုန ပဿေယျံ, တတော ဒလိဒ္ဒေါ နိဓိံ လဘိတွာဝ ပုနပ္ပုနံ ဧတံ အဘိနန္ဒေယျံ, တံ ဒိသွာဝ ပမောဒေယျံ။ အမတမာဒါယာတိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဌိတော ဂင်္ဂေါဒကံ ဂဟေတွာ အဘိသိဉ္စယီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ဇာတကေ ဣမာယ သဒ္ဓိံ ဒွေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ ဟောန္တိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, သုဝရာဇာ ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
စူဠသုဝဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
သုတံ မေတံ မဟာဗြဟ္မေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ ဧကံ အလင်္ကတမာတုဂါမံ ဒိသွာ ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဒီဃကေသနခလောမံ ဝိဗ္ဘမိတုကာမံ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ အရုစိယာ အာနီတံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံကာရဏာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အလင်္ကတမာတုဂါမံ ဒိသွာ ကိလေသဝသေန, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ကိလေသော နာမ ဂုဏဝိဒ္ဓံသကော အပ္ပဿာဒေါ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာပေတိ, ဧသ ပန ကိလေသော ကိံကာရဏာ တံ န ကိလမေဿတိ? န ဟိ သိနေရုံ ပဟရိတွာ ပဟရဏဝါတော ပုရာဏပဏ္ဏဿ လဇ္ဇတိ, ဣမဉှိ ကိလေသံ နိဿာယ ဗောဓိဉာဏဿ အနုပဒံ စရမာနာ ပဉ္စအဘိညအဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ဝိသုဒ္ဓမဟာပုရိသာပိ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတုံ အသက္ကောန္တာ ဈာနံ အန္တရဓာပေသု’’န္တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ နိဂမေ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, ကဉ္စနဆဝိတာယ ပနဿ ‘‘ဟရိတစကုမာရော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သော ဝယပ္ပတ္တော တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတွာ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ဓနဝိလောကနံ ကတွာ ‘‘ဓနမေဝ ပညာယတိ, ဓနဿ ဥပ္ပါဒကာ န ပညာယန္တိ, မယာပိ မရဏမုခေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မရဏဘယဘီတော မဟာဒါနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၄။)ဒတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတ္ထ စိရံ ဝနမူလဖလာဟာရော ယာပေတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ပဗ္ဗတာ ဩတရိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ ဗာရာဏသိယံ ဘိက္ခာယ စရန္တော ရာဇဒွါရံ သမ္ပာပုဏိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ပက္ကောသာပေတွာ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘောဇေတွာ အနုမောဒနာဝသာနေ အတိရေကတရံ ပသီဒိတွာ ‘‘ကဟံ, ဘန္တေ, ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဝဿာဝါသဋ္ဌာနံ ဥပဓာရေမ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ဘုတ္တပါတရာသော တံ အာဒါယ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာဒီနိ ကာရာပေတွာ ဥယျာနပါလံ ပရိစာရကံ ကတွာ ဒတွာ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိ။ မဟာသတ္တော တတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ ရညော ဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တော ဒွါဒသ ဝဿာနိ တတ္ထ ဝသိ။
အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ပစ္စန္တံ ကုပိတံ ဝူပသမေတုံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အမှာကံ ပုညက္ခေတ္တံ မာ ပမဇ္ဇီ’’တိ မဟာသတ္တံ ဒေဝိယာ နိယျာဒေတွာ အဂမာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သာ မဟာသတ္တံ သဟတ္ထာ ပရိဝိသတိ။ အထေကဒိဝသံ သာ ဘောဇနံ သမ္ပာဒေတွာ တသ္မိံ စိရာယမာနေ ဂန္ဓောဒကေန နှတွာ သဏှံ မဋ္ဌသာဋကံ နိဝါသေတွာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရာပေတွာ သရီရေ ဝါတံ ပဟရာပေန္တီ ခုဒ္ဒကမဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ မဟာသတ္တောပိ ဒိဝါတရံ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ဘိက္ခာဘာဇနံ အာဒါယ အာကာသေနာဂန္တွာ သီဟပဉ္ဇရံ ပါပုဏိ။ ဒေဝိယာ တဿ ဝါကစိရသဒ္ဒံ သုတွာ ဝေဂေန ဥဋ္ဌဟန္တိယာ မဋ္ဌသာဋကော ဘဿိ, မဟာသတ္တဿ ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ စက္ခုံ ပဋိဟညိ။ အထဿ အနေကဝဿကောဋိသတသဟဿကာလေ အဗ္ဘန္တရေ နိဝုတ္ထကိလေသော ကရဏ္ဍကေ သယိတအာသီဝိသော ဝိယ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဈာနံ အန္တရဓာပေသိ။ သော သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဂန္တွာ ဒေဝိံ ဟတ္ထေ ဂဏှိ, တာဝဒေဝ သာဏိံ ပရိက္ခိပိံသု။ သော တာယ သဒ္ဓိံ လောကဓမ္မံ သေဝိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝသိကံ တထေဝ အကာသိ။ တဿ တာယ သဒ္ဓိံ လောကဓမ္မပဋိသေဝနံ သကလနဂရေ ပါကဋံ ဇာတံ။ အမစ္စာ ‘‘ဟရိတစတာပသော ဧဝမကာသီ’’တိ ရညော ပဏ္ဏံ ပဟိဏိံသု။ ရာဇာ ‘‘မံ ဘိန္ဒိတုကာမာ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ အသဒ္ဒဟိတွာ ပစ္စန္တံ ဝူပသမေတွာ ဗာရာဏသိံ ပစ္စာဂန္တွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒေဝိယာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘သစ္စံ, ကိရ မမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၅။)အယျော ဟရိတစတာပသော တယာ သဒ္ဓိံ လောကဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သစ္စံ, ဒေဝါ’’တိ။ သော တဿာပိ အသဒ္ဒဟိတွာ ‘‘တမေဝ ပဋိပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ တံ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုတံ မေတံ မဟာဗြဟ္မေ, ကာမေ ဘုဉ္ဇတိ ဟာရိတော၊
ကစ္စေတံ ဝစနံ တုစ္ဆံ, ကစ္စိ သုဒ္ဓေါ ဣရိယျသီ’’တိ။
တတ္ထ ကစ္စေတန္တိ ကစ္စိ ဧတံ ‘‘ဟာရိတော ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ အမှေဟိ သုတံ ဝစနံ တုစ္ဆံ အဘူတံ, ကစ္စိ တွံ သုဒ္ဓေါ ဣရိယျသိ ဝိဟရသီတိ။
သော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ ‘နာဟံ ပရိဘုဉ္ဇာမီ’တိ ဝုတ္တေပိ မမ သဒ္ဒဟိဿတေဝ, ဣမသ္မိံ လောကေ သစ္စသဒိသီ ပတိဋ္ဌာ နာမ နတ္ထိ။ ဥဇ္ဈိတသစ္စာ ဟိ ဗောဓိမူလေ နိသီဒိတွာ ဗောဓိံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောန္တိ, မယာ သစ္စမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဟိ ဧကစ္စေသု ဌာနေသု ပါဏာတိပါတောပိ အဒိန္နာဒါနမ္ပိ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရောပိ သုရာမေရယမဇ္ဇပါနမ္ပိ ဟောတိယေဝ, အတ္ထဘေဒကဝိသံဝါဒနံ ပုရက္ခတွာ မုသာဝါဒေါ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ သော သစ္စမေဝ ကထေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝမေတံ မဟာရာဇ, ယထာ တေ ဝစနံ သုတံ၊
ကုမ္မဂ္ဂံ ပဋိပန္နောသ္မိ, မောဟနေယျေသု မုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ မောဟနေယျေသူတိ ကာမဂုဏေသု။ ကာမဂုဏေသု ဟိ လောကော မုယှတိ, တေ စ လောကံ မောဟယန္တိ, တသ္မာ တေ ‘‘မောဟနေယျာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒု ပညာ ကိမတ္ထိယာ, နိပုဏာ သာဓုစိန္တိနီ၊
ယာယ ဥပ္ပတိတံ ရာဂံ, ကိံ မနော န ဝိနောဒယေ’’တိ။
တတ္ထ အဒူတိ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘန္တေ, ဂိလာနဿ နာမ ဘေသဇ္ဇံ, ပိပါသိတဿ ပါနီယံ ပဋိသရဏံ, တုမှာကံ ပနေသာ နိပုဏာ သာဓူနံ အတ္ထာနံ စိန္တိနီ ပညာ ကိမတ္ထိယာ, ယာယ ပုန ဥပ္ပတိတံ ရာဂံ ကိံ မနော န ဝိနောဒယေ, ကိံ စိတ္တံ ဝိနောဒေတုံ နာသက္ခီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၆။)အထဿ ကိလေသဗလံ ဒဿေန္တော ဟာရိတော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘စတ္တာရောမေ မဟာရာဇ, လောကေ အတိဗလာ ဘုသာ၊
ရာဂေါ ဒေါသော မဒေါ မောဟော, ယတ္ထ ပညာ န ဂါဓတီ’’တိ။
တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယေသု ပရိယုဋ္ဌာနံ ပတ္တေသု မဟောဃေ ပတိတာ ဝိယ ပညာ ဂါဓံ ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ။
‘‘အရဟာ သီလသမ္ပန္နော, သုဒ္ဓေါ စရတိ ဟာရိတော၊
မေဓာဝီ ပဏ္ဍိတော စေဝ, ဣတိ နော သမ္မတော ဘဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣတိ နော သမ္မတောတိ ဧဝံ အမှာကံ သမ္မတော သမ္ဘာဝိတော ဘဝံ။
တတော ဟာရိတော ဆဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မေဓာဝီနမ္ပိ ဟိံသန္တိ, ဣသိံ ဓမ္မဂုဏေ ရတံ၊
ဝိတက္ကာ ပါပကာ ရာဇ, သုဘာ ရာဂူပသံဟိတာ’’တိ။
တတ္ထ သုဘာတိ သုဘနိမိတ္တဂ္ဂဟဏေန ပဝတ္တာတိ။
အထ နံ ကိလေသပ္ပဟာနေ ဥဿာဟံ ကာရေန္တော ရာဇာ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥပ္ပန္နာယံ သရီရဇော, ရာဂေါ ဝဏ္ဏဝိဒူသနော တဝ၊
တံ ပဇဟ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ, ဗဟုန္နာသိ မေဓာဝိသမ္မတော’’တိ။
တတ္ထ ဝဏ္ဏဝိဒူသနော တဝါတိ တဝ သရီရဝဏ္ဏဿ စ ဂုဏဝဏ္ဏဿ စ ဝိဒူသနော။ ဗဟုန္နာသီတိ ဗဟူနံ အာသိ မေဓာဝီတိ သမ္မတော။
တတော မဟာသတ္တော သတိံ လဘိတွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ သလ္လက္ခေတွာ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တေ အန္ဓကာရကေ ကာမေ, ဗဟုဒုက္ခေ မဟာဝိသေ၊
တေသံ မူလံ ဂဝေသိဿံ, ဆေစ္ဆံ ရာဂံ သဗန္ဓန’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၇။)တတ္ထ အန္ဓကာရကေတိ ပညာစက္ခုဝိနာသနတော အန္ဓဘာဝကရေ။ ဗဟုဒုက္ခေတိ ဧတ္ထ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ’’တိအာဒီနိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ စူဠဝ။ ၆၅) သုတ္တာနိ ဟရိတွာ တေသံ ဗဟုဒုက္ခတာ ဒဿေတဗ္ဗာ။ မဟာဝိသေတိ သမ္ပယုတ္တကိလေသဝိသဿ စေဝ ဝိပါကဝိသဿ စ မဟန္တတာယ မဟာဝိသေ။ တေသံ မူလန္တိ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာမေ ပဟာတုံ တေသံ မူလံ ဂဝေသိဿံ ပရိယေသိဿာမိ။ ကိံ ပန တေသံ မူလန္တိ? အယောနိသောမနသိကာရော။ ဆေစ္ဆံ ရာဂံ သဗန္ဓနန္တိ မဟာရာဇ, ဣဒါနေဝ ပညာခဂ္ဂေန ပဟရိတွာ သုဘနိမိတ္တဗန္ဓနေန သဗန္ဓနံ ရာဂံ ဆိန္ဒိဿာမီတိ။
ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဩကာသံ တာဝ မေ ကရောဟီ’’တိ ဩကာသံ ကာရေတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဩလောကေတွာ ပုန နဋ္ဌဇ္ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ အဋ္ဌာနေ ဝုတ္ထကာရဏာ မဟာဇနမဇ္ဈေ ဂရဟပ္ပတ္တော, အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ, ပုန ဒါနိ အဟံ အနိတ္ထိဂန္ဓဝနသဏ္ဍမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ ရညော ရောဒန္တဿ ပရိဒေဝန္တဿ ဟိမဝန္တမေဝ ဂန္တွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန ဟာရိတော, ဣသိ သစ္စပရက္ကမော၊
ကာမရာဂံ ဝိရာဇေတွာ, ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟူ’’တိ။ –
အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဟရိတစတာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဟရိတစဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
֍ * [၄၃၂] ၆။ ပဒကုသလမာဏဝဇာတကဝဏ္ဏနာ
ဗဟုဿုတန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒါရကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိယံ ကုဋုမ္ဗိကပုတ္တော သတ္တဝဿကာလေယေဝ ပဒကုသလော အဟောသိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘ဣမံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ တဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၈။)အဇာနန္တဿေဝ မိတ္တဃရံ အဂမာသိ။ သော ပိတု ဂတဋ္ဌာနံ အပုစ္ဆိတွာဝ တဿ ပဒါနုသာရေန ဂန္တွာ ပိတု သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ပိတာ ဧကဒိဝသံ ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ, တွံ မယိ တံ အဇာနာပေတွာ ဂတေပိ မမ ဂတဋ္ဌာနံ ကိံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘တာတ, ပဒံ တေ သဉ္ဇာနာမိ, ပဒကုသလော အဟ’’န္တိ။ အထဿ ဝီမံသနတ္ထာယ ပိတာ ဘုတ္တပါတရာသော ဃရာ နိက္ခမိတွာ အနန္တရံ ပဋိဝိဿကဃရံ ဂန္တွာ တတော ဒုတိယံ, တတော တတိယံ ဃရံ ပဝိသိတွာ တတိယဃရာ နိက္ခမိတွာ ပုန အတ္တနော ဃရံ အာဂန္တွာ တတော ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိတွာ နဂရံ ဝါမံ ကရောန္တော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော နိသီဒိ။ ဒါရကော ‘‘ကဟံ မေ ပိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တဿ ပဒါနုသာရေန အနန္တရပဋိဝိဿကဿ ဃရံ အာဒိံ ကတွာ ပိတု ဂတမဂ္ဂေနေဝ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပိတု သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ ပိတရာ စ ‘‘ကထံ တာတ, မမ ဣဓာဂတဘာဝံ အညာသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပဒံ တေ သဉ္ဇာနိတွာ ပဒါနုသာရေန အာဂတောမှီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ကထေသိ ဥပါသကာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဘန္တေ, အယံ ဒါရကော ပဒကုသလော, အဟံ ဣမံ ဝီမံသန္တော ဣမိနာ နာမ ဥပါယေန အာဂတော, အယမ္ပိ မံ ဂေဟေ အဒိသွာ မမ ပဒါနုသာရေန အာဂတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဥပါသက, ဘူမိယံ ပဒသဉ္ဇာနနံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ အာကာသေ ပဒံ သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ အတိစရိတွာ ရညာ ပုစ္ဆိတာ ‘‘သစေ အဟံ တုမှေ အတိစရာမိ, အဿမုခီ ယက္ခိနီ ဟောမီ’’တိ သပထံ ကတွာ တတော ကာလံ ကတွာ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဗတပါဒေ အဿမုခီ ယက္ခိနီ ဟုတွာ လေဏဂုဟာယံ ဝသမာနာ မဟာအဋဝိယံ ပုဗ္ဗန္တတော အပရန္တံ ဂမနမဂ္ဂေ အနုသဉ္စရန္တေ မနုဿေ ဂဟေတွာ ခါဒတိ။ သာ ကိရ တီဏိ ဝဿာနိ ဝေဿဝဏံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ အာယာမတော တိံသယောဇနေ ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စယောဇနေ ဌာနေ မနုဿေ ခါဒိတုံ လဘိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ အဘိရူပေါ ဗြာဟ္မဏော ဗဟူဟိ မနုဿေဟိ ပရိဝုတော တံ မဂ္ဂံ အဘိရုဟိ။ တံ ဒိသွာ ယက္ခိနီ တုဿိတွာ ပက္ခန္ဒိ, တံ ဒိသွာ ပရိဝါရမနုဿာ ပလာယိံသု။ သာ ဝါတဝေဂေန ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏံ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိယာ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဂုဟံ ဂစ္ဆန္တီ ပုရိသသမ္ဖဿံ ပဋိလဘိတွာ ကိလေသဝသေန တသ္မိံ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ အခါဒိတွာ အတ္တနော သာမိကံ အကာသိ။ တေ ဥဘောပိ သမဂ္ဂသံဝါသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇၉။)ဝသိံသု တတော ပဋ္ဌာယ ယက္ခိနီ မနုဿေ ဂဏှန္တီ ဝတ္ထတဏ္ဍုလတေလာဒီနိပိ ဂဟေတွာ တဿ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဥပနေတွာ အတ္တနာ မနုဿမံသံ ခါဒတိ။ ဂမနကာလေ တဿ ပလာယနဘယေန မဟတိယာ သိလာယ ဂုဟာဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ တေသု သမ္မောဒမာနေသု ဝသန္တေသု ဗောဓိသတ္တော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနာ စဝိတွာ ဗြာဟ္မဏံ ပဋိစ္စ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ ပုတ္တေ စ ဗြာဟ္မဏေ စ ဗလဝသိနေဟာ ဟုတွာ ဥဘောပိ ပေါသေသိ။ သာ အပရဘာဂေ ပုတ္တေ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တေ ပုတ္တမ္ပိ ပိတရာ သဒ္ဓိံ အန္တောဂုဟာယံ ပဝေသေတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိ။
အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော တဿာ ဂတကာလံ ဉတွာ သိလံ အပနေတွာ ပိတရံ ဗဟိ အကာသိ။ သာ အာဂန္တွာ ‘‘ကေန သိလာ အပနီတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အမ္မ, မယာ အပနီတာ, အန္ဓကာရေ နိသီဒိတုံ န သက္ကောမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုတ္တသိနေဟေန န ကိဉ္စိ အဝေါစ။ အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော ပိတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ, မယှံ မာတု မုခံ အညာဒိသံ, တုမှာကံ မုခံ အညာဒိသံ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ? ‘‘တာတ, တဝ မာတာ မနုဿမံသခါဒိကာ ယက္ခိနီ, မယံ ဥဘော မနုဿာ’’တိ။ ‘‘တာတ, ယဒိ ဧဝံ, ဣဓ ကသ္မာ ဝသာမ, ဧဟိ မနုဿပထံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘တာတ, သစေ မယံ ပလာယိဿာမ, ဥဘောပိ အမှေ တဝ မာတာ ခါဒိဿတီ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မာ ဘာယိ, တာတ, တဝ မနုဿပထသမ္ပာပနံ မမ ဘာရော’’တိ ပိတရံ သမဿာသေတွာ ပုနဒိဝသေ မာတရိ ဂတာယ ပိတရံ ဂဟေတွာ ပလာယိ။ ယက္ခိနီ အာဂန္တွာ တေ အဒိသွာ ဝါတဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ တေ ဂဟေတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ ပလာယသိ, ကိံ တေ ဣဓ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မာ မယှံ ကုဇ္ဈိ, ပုတ္တော တေ မံ ဂဟေတွာ ပလာယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုတ္တသိနေဟေန ကိဉ္စိ အဝတွာ တေ အဿာသေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနညေဝ တေ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ ဧဝံ ပုနပိ ကတိပယေ ဒိဝသေ ပလာယန္တေ အာနေသိ။
ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘မယှံ မာတု ပရိစ္ဆိန္နေန ဩကာသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ယံနူနာဟံ ဣမိဿာ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနသီမံ ပုစ္ဆေယျံ, အထ နံ အတိက္ကမိတွာ ပလာယိဿာမာ’’တိ။ သော ဧကဒိဝသံ မာတရံ ဂဟေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ‘‘အမ္မ, မာတုသန္တကံ နာမ ပုတ္တာနံ ပါပုဏာတိ, အက္ခာဟိ တာဝ မေ အတ္တနော သန္တကာယ ဘူမိယာ ပရိစ္ဆေဒ’’န္တိ အာဟ။ သာ သဗ္ဗဒိသာသု ပဗ္ဗတနဒီနိမိတ္တာဒီနိ ကထေတွာ အာယာမတော တိံသယောဇနံ, ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စယောဇနံ ပုတ္တဿ ကထေတွာ ‘‘ဣဒံ ဧတ္တကံ ဌာနံ သလ္လက္ခေဟိ ပုတ္တာ’’တိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၀။)သော ဒွေ တယော ဒိဝသေ အတိက္ကမိတွာ မာတု အဋဝိဂတကာလေ ပိတရံ ခန္ဓံ အာရောပေတွာ တဿာ ဒိန္နသညာယ ဝါတဝေဂေန ပက္ခန္ဒော ပရိစ္ဆေဒနဒီတီရံ သမ္ပာပုဏိ။ သာပိ အာဂန္တွာ တေ အပဿန္တီ အနုဗန္ဓိ။ ဗောဓိသတ္တော ပိတရံ ဂဟေတွာ နဒီမဇ္ဈံ အဂမာသိ။ သာ အာဂန္တွာ နဒီတီရေ ဌတွာ အတ္တနော ပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တဘာဝံ ဉတွာ တတ္ထေဝ ဌတွာ ‘‘တာတ, ပိတရံ ဂဟေတွာ ဧဟိ, ကော မယှံ ဒေါသော, တုမှာကံ မံ နိဿာယ ကိံ နာမ န သမ္ပဇ္ဇတိ, နိဝတ္တ, သာမီ’’တိ ပုတ္တဉ္စ ပတိဉ္စ ယာစိ။ အထ ဗြာဟ္မဏော နဒိံ ဥတ္တရိ။ သာ ပုတ္တမေဝ ယာစန္တီ ‘‘တာတ, မာ ဧဝံ ကရိ, နိဝတ္တာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ, မယံ မနုဿာ, တွံ ယက္ခိနီ, န သက္ကာ သဗ္ဗကာလံ တဝ သန္တိကေ ဝသိတု’’န္တိ။ ‘‘နေဝ နိဝတ္တိဿသိ, တာတာ’’တိ။ ‘‘အာမ, အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တာတ, ယဒိ န နိဝတ္တိဿသိ, မနုဿလောကေ ဇီဝိတံ နာမ ဒုက္ခံ, သိပ္ပံ အဇာနန္တာ ဇီဝိတုံ န သက္ကောန္တိ, အဟံ ဧကံ စိန္တာမဏိံ နာမ ဝိဇ္ဇံ ဇာနာမိ, တဿာနုဘာဝေန ဒွါဒသသံဝစ္ဆရမတ္ထကေ ဟဋဘဏ္ဍမ္ပိ ပဒါနုပဒံ ဂန္တွာ သက္ကာ ဇာနိတုံ။ အယံ တေ ဇီဝိကာ ဘဝိဿတိ, ဥဂ္ဂဏှ, တာတ, အနဂ္ဃံ မန္တ’’န္တိ တထာရူပေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတာပိ ပုတ္တသိနေဟေန မန္တံ အဒါသိ။
ဗောဓိသတ္တော နဒိယာ ဌိတကောဝ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ အတိသက္ကစ္စံ သုတံ ကတွာ မန္တံ ဂဟေတွာ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, အမ္မာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, တုမှေသု အနိဝတ္တန္တေသု မယှံ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဧဟိ ပုတ္တ နိဝတ္တဿု, မာ အနာထံ ကရောဟိ မေ၊
အဇ္ဇ ပုတ္တံ အပဿန္တီ, ယက္ခိနီ မရဏံ ဂတာ’’တိ။
ယက္ခိနီ ဥရံ ပဟရိ, တာဝဒေဝဿာ ပုတ္တသောကေန ဟဒယံ ဖလိ။ သာ မရိတွာ တတ္ထေဝ ပတိတာ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော တဿာ မတဘာဝံ ဉတွာ ပိတရံ ပက္ကောသိတွာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ စိတကံ ကတွာ ဈာပေတွာ အာဠာဟနံ နိဗ္ဗာပေတွာ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ ပိတရံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ ဌတွာ ‘‘ပဒကုသလော မာဏဝေါ ဒွါရေ ဌိတော’’တိ ရညော ပဋိဝေဒေတွာ ‘‘တေန ဟိ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘တာတ, ကိံ သိပ္ပံ ဇာနာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, ဒွါဒသသံဝစ္ဆရမတ္ထကေ ဟဋဘဏ္ဍံ ပဒါနုပဒံ ဂန္တွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၁။)ဂဏှိတုံ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ မံ ဥပဋ္ဌာဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ဒေဝသိကံ သဟဿံ လဘန္တော ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု တာတ, ဥပဋ္ဌဟာ’’တိ။ ရာဇာ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဒါပေသိ။
အထေကဒိဝသံ ပုရောဟိတော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, မယံ တဿ မာဏဝဿ သိပ္ပါနုဘာဝေန ကဿစိ ကမ္မဿ အကတတ္တာ ‘သိပ္ပံ အတ္ထိ ဝါ နတ္ထိ ဝါ’တိ န ဇာနာမ, ဝီမံသိဿာမ တာဝ န’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဥဘောပိ ဇနာ နာနာရတနဂေါပကာနံ သညံ ဒတွာ ရတနသာရဘဏ္ဍိကံ ဂဟေတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ရာဇနိဝေသနန္တရေ တိက္ခတ္တုံ အာဝိဇ္ဈိတွာ နိဿေဏိံ အတ္ထရိတွာ ပါကာရမတ္ထကေန ဗဟိ ဩတရိတွာ ဝိနိစ္ဆယသာလံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ပုန ဂန္တွာ နိဿေဏိံ အတ္ထရိတွာ ပါကာရမတ္ထကေန ဩတရိတွာ အန္တေပုရေ ပေါက္ခရဏိယာ တီရံ ဂန္တွာ ပေါက္ခရဏိံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဩတရိတွာ အန္တောပေါက္ခရဏိယံ ဘဏ္ဍိကံ ဌပေတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိံသု။ ပုနဒိဝသေ ‘‘ရာဇနိဝေသနတော ကိရ ရတနံ ဟရိံသူ’’တိ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ ရာဇာ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ ဗောဓိသတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ရာဇနိဝေသနတော ဗဟုရတနဘဏ္ဍံ ဟဋံ, ဟန္ဒ နံ အနုဝိစိနိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဒွါဒသသံဝစ္ဆရမတ္ထကေ ဟဋဘဏ္ဍံ စောရာနံ ပဒါနုပဒံ ဂန္တွာ အာဟရဏသမတ္ထဿ မမ အနစ္ဆရိယံ အဇ္ဇ ရတ္တိံ ဟဋဘဏ္ဍံ အာဟရိတုံ, အာဟရိဿာမိ တံ, မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အာဟရာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ မဟာတလေ ဌိတောဝ ‘‘မဟာရာဇ, ဒွိန္နံ စောရာနံ ပဒံ ပညာယတီ’’တိ ဝတွာ ရညော စ ပုရောဟိတဿ စ ပဒါနုသာရေန သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ တတော နိက္ခမိတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ရာဇနိဝေသနန္တရေ တိက္ခတ္တုံ ပရိဂန္တွာ ပဒါနုသာရေနေဝ ပါကာရသမီပံ ဂန္တွာ ပါကာရေ ဌတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါကာရတော မုစ္စိတွာ အာကာသေ ပဒံ ပညာယတိ, နိဿေဏိံ အတ္ထရာပေတွာ ဒေထာ’’တိ နိဿေဏိံ ပါကာရမတ္ထကေန ဩတရိတွာ ပဒါနုသာရေနေဝ ဝိနိစ္ဆယသာလံ ဂန္တွာ ပုန ရာဇနိဝေသနံ အာဂန္တွာ နိဿေဏိံ အတ္ထရာပေတွာ ပါကာရမတ္ထကေန ဩရုယှ ပေါက္ခရဏိံ ဂန္တွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ‘‘မဟာရာဇ, စောရာ ဣမံ ပေါက္ခရဏိံ ဩတိဏ္ဏာ’’တိ ဝတွာ အတ္တနာ ဌပိတံ ဝိယ ဘဏ္ဍိကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၂။)နီဟရိတွာ ရညော ဒတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေ ဒွေ စောရာ အဘိညာတမဟာစောရာ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ရာဇနိဝေသနံ အဘိရုဠှာ’’တိ အာဟ။ မဟာဇနာ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌာ အင်္ဂုလိယော ဖောဋေသုံ, စေလုက္ခေပါ ပဝတ္တိံသု။
ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မာဏဝေါ ပဒါနုသာရေန ဂန္တွာ စောရေဟိ ဌပိတဘဏ္ဍဋ္ဌာနမေဝ မညေ ဇာနာတိ, စောရေ ပန ဂဏှိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ ‘‘စောရေဟိ ဟဋဘဏ္ဍံ တာဝ နော တယာ အာဟဋံ, စောရာ ပန န အာဟဋာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဣဓေဝ စောရာ, န ဒူရေ’’တိ။ ‘‘ကော စ ကော စာ’’တိ။ ‘‘ယော မဟာရာဇ, ဣစ္ဆတိ, သောဝ စောရော ဟောတိ, တတော တုမှာကံ ဘဏ္ဍိကဿ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ စောရေဟိ ကော အတ္ထော, မာ ပုစ္ဆိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘တာတ, အဟံ တုယှံ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဒမ္မိ, စောရေ မေ ဂဟေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဓနေ လဒ္ဓေ ကိံ စောရေဟီ’’တိ။ ‘‘ဓနတောပိ နော, တာတ, စောရေ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ‘ဣမေ နာမ စောရာ’တိ တုမှာကံ န ကထေဿာမိ, အတီတေ ပဝတ္တကာရဏံ ပန တေ အာဟရိဿာမိ, သစေ တုမှေ ပညဝန္တော, တံ ကာရဏံ ဇာနာထာ’’တိ သော ဧဝံ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ နဒီတီရဂါမကေ ပါဋလိ နာမ ဧကော နဋော ဝသတိ။ သော ဧကသ္မိံ ဥဿဝဒိဝသေ ဘရိယမာဒါယ ဗာရာဏသိံ ပဝိသိတွာ နစ္စိတွာ ဝီဏံ ဝါဒိတွာ ဂါယိတွာ ဓနံ လဘိတွာ ဥဿဝပရိယောသာနေ ဗဟုံ သုရာဘတ္တံ ဂါဟာပေတွာ အတ္တနော ဂါမံ ဂစ္ဆန္တော နဒီတီရံ ပတွာ နဝေါဒကံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တော သုရံ ပိဝန္တော နိသီဒိတွာ မတ္တော ဟုတွာ အတ္တနော ဗလံ အဇာနန္တော ‘‘မဟာဝီဏံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဘရိယံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ နဒိံ ဩတရိ။ ဝီဏာဆိဒ္ဒေဟိ ဥဒကံ ပါဝိသိ။ အထ နံ သာ ဝီဏာ ဥဒကေ ဩသီဒါပေသိ။ ဘရိယာ ပနဿ ဩသီဒနဘာဝံ ဉတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥတ္တရိတွာ တီရေ အဋ္ဌာသိ။ နဋပါဋလိ သကိံ ဥမ္မုဇ္ဇတိ, သကိံ နိမုဇ္ဇတိ, ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ဥဒ္ဓုမာတဥဒရော အဟောသိ။ အထဿ ဘရိယာ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ သာမိကော ဣဒါနိ မရိဿတိ, ဧကံ နံ ဂီတကံ ယာစိတွာ ပရိသမဇ္ဈေ တံ ဂါယန္တီ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သာမိ, တွံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇသိ, ဧကံ မေ ဂီတကံ ဒေဟိ, တေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၃။)‘‘ဗဟုဿုတံ စိတ္တကထိံ, ဂင်္ဂါ ဝဟတိ ပါဋလိံ၊
ဝုယှမာနက ဘဒ္ဒန္တေ, ဧကံ မေ ဒေဟိ ဂါထက’’န္တိ။
တတ္ထ ဂါထကန္တိ ခုဒ္ဒကံ ဂါထံ။
အထ နံ နဋပါဋလိ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကထံ တဝ ဂီတကံ ဒဿာမိ, ဣဒါနိ မဟာဇနဿ ပဋိသရဏဘူတံ ဥဒကံ မံ မာရေတီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန သိဉ္စန္တိ ဒုက္ခိတံ, ယေန သိဉ္စန္တိ အာတုရံ၊
တဿ မဇ္ဈေ မရိဿာမိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
ဗောဓိသတ္တော ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ယထာ ဥဒကံ မဟာဇနဿ ပဋိသရဏံ, တထာ ရာဇာနောပိ, တေသံ သန္တိကာ ဘယေ ဥပ္ပန္နေ တံ ဘယံ ကော ပဋိဗာဟိဿတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဣဒံ ကာရဏံ ပဋိစ္ဆန္နံ, မယာ ပန ပဏ္ဍိတဝေဒနီယံ ကတွာ ကထိတံ, ဇာနာဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ အဟံ ဧဝရူပံ ပဋိစ္ဆန္နကထံ န ဇာနာမိ, စောရေ မေ ဂဟေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ အထဿ မဟာသတ္တော ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, ဣဒံ သုတွာ ဇာနာဟီ’’တိ အပရမ္ပိ ကာရဏံ အာဟရိ။ ဒေဝ, ပုဗ္ဗေ ဣမိဿာဝ ဗာရာဏသိယာ ဒွါရဂါမေ ဧကော ကုမ္ဘကာရော ဘာဇနတ္ထာယ မတ္တိကံ အာဟရန္တော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓံ ဂဏှိတွာ အန္တောပဗ္ဘာရံ မဟန္တံ အာဝါဋံ ခဏိ။ အထေကဒိဝသံ တဿ မတ္တိကံ ဂဏှန္တဿ အကာလမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ မဟာဝုဋ္ဌိံ ပါတေသိ။ ဥဒကံ အဝတ္ထရမာနံ အာဝါဋံ ပါတေသိ, တေနဿ မတ္ထကော ဘိဇ္ဇိ။ သော ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယတ္ထ ဗီဇာနိ ရူဟန္တိ, သတ္တာ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌိတာ၊
သာ မေ သီသံ နိပီဠေတိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ နိပီဠေတီတိ နိပတိတွာ ပီဠေတိ ဘိန္ဒတိ။
ယထာ ဟိ ဒေဝ, မဟာဇနဿ ပဋိသရဏဘူတာ မဟာပထဝီ ကုမ္ဘကာရဿ သီသံ ဘိန္ဒိ, ဧဝမေဝ မဟာပထဝီသမေ သဗ္ဗလောကဿ ပဋိသရဏေ နရိန္ဒေ ဥဋ္ဌာယ စောရကမ္မံ ကရောန္တေ ကော ဗာဟိဿတိ, သက္ခိဿသိ, မဟာရာဇ, ဧဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ကထိတံ စောရံ ဇာနိတုန္တိ။ တာတ, မယှံ ပဋိစ္ဆန္နေန ကာရဏံ နတ္ထိ, အယံ စောရောတိ ဧဝံ မေ စောရံ ဂဟေတွာ ဒေဟီတိ။ သော ရာဇာနံ ရက္ခန္တော ‘‘တွံ စောရော’’တိ အဝတွာ အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိ။ မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ ဧကဿ ပုရိသဿ ဂေဟံ အာဒိတ္တံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၄။)သော ‘‘အန္တော ပဝိသိတွာ ဘဏ္ဍကံ နီဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေသိ။ တသ္မိံ ပဝိသိတွာ နီဟရန္တေ ဂေဟဒွါရံ ပိဒဟိ။ သော ဓူမန္ဓော ဟုတွာ နိက္ခမနမဂ္ဂံ အလဘန္တော ဥပ္ပန္နဍာဟဒုက္ခော ဟုတွာ အန္တော ဌိတောဝ ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန ဘတ္တာနိ ပစ္စန္တိ, သီတံ ယေန ဝိဟညတိ၊
သော မံ ဍဟတိ ဂတ္တာနိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ သော မံ ဍဟတီတိ သော မေ ဍဟတိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
‘‘မဟာရာဇ, အဂ္ဂိ ဝိယ မဟာဇနဿ ပဋိသရဏဘူတော ဧကော မနုဿော ရတနဘဏ္ဍိကံ ဟရိ, မာ မံ စောရံ ပုစ္ဆာ’’တိ။ ‘‘တာတ, မယှံ စောရံ ဒေဟိယေဝါ’’တိ။ သော ရာဇာနံ ‘‘တွံ စောရော’’တိ အဝတွာ အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိ။ ဒေဝ, ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ ဧကော ပုရိသော အတိဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဝေဒနာပ္ပတ္တော ဟုတွာ ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန ဘုတ္တေန ယာပန္တိ, ပုထူ ဗြာဟ္မဏခတ္တိယာ၊
သော မံ ဘုတ္တော ဗျာပါဒေတိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ သော မံ ဘုတ္တော ဗျာပါဒေတီတိ သော ဩဒနော ဘုတ္တော မံ ဗျာပါဒေတိ မာရေတိ။
‘‘မဟာရာဇ, ဘတ္တံ ဝိယ မဟာဇနဿ ပဋိသရဏဘူတော ဧကော ဘဏ္ဍံ ဟရိ, တသ္မိံ လဒ္ဓေ ကိံ စောရံ ပုစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘တာတ, သက္ကောန္တော စောရံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ သော တဿ သညာပနတ္ထံ အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိ။ မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေပိ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ ဧကဿ ဝါတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဂတ္တာနိ ဘဉ္ဇိ။ သော ပရိဒေဝန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ, ဝါတမိစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊
သော မံ ဘဉ္ဇတိ ဂတ္တာနိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
ဣတိ မဟာရာဇ, သရဏတော ဘယံ ဥပ္ပန္နံ, ဇာနာဟိ တံ ကာရဏန္တိ။ တာတ, စောရံ မေ ဒေဟီတိ။ သော တဿ သညာပနတ္ထံ အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိ။ ဒေဝ, အတီတေ ဟိမဝန္တပဒေသေ သာခါဝိဋပသမ္ပန္နော မဟာရုက္ခော အဟောသိ ပုပ္ဖဖလသမ္ပန္နော အနေကသဟဿာနံ သကုဏာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၅။)နိဝါသော တဿ ဒွေ သာခါ အညမညံ သံဃဋ္ဋေသုံ, တတော ဓူမော ဥပ္ပဇ္ဇိ, အဂ္ဂိစုဏ္ဏာနိ ပတိံသု။ တံ ဒိသွာ သကုဏဇေဋ္ဌကော ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ နိဿိတာ ဇဂတိရုဟံ, သွာယံ အဂ္ဂိံ ပမုဉ္စတိ၊
ဒိသာ ဘဇထ ဝက္ကင်္ဂါ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဇဂတိရုဟန္တိ မဟီရုဟံ။
ယထာ ဟိ, ဒေဝ, ရုက္ခော ပက္ခီနံ ပဋိသရဏံ, ဧဝံ ရာဇာ မဟာဇနဿ ပဋိသရဏံ, တသ္မိံ စောရိကံ ကရောန္တေ ကော ပဋိဗာဟိဿတိ, သလ္လက္ခေဟိ, ဒေဝါတိ။ တာတ, မယှံ စောရမေဝ ဒေဟီတိ။ အထဿ သော အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိ။ မဟာရာဇ, ဧကသ္မိံ ကာသိဂါမေ အညတရဿ ကုလဃရဿ ပစ္ဆိမဘာဂေ ကက္ခဠာ သုသုမာရနဒီ အတ္ထိ, တဿ စ ကုလဿ ဧကောဝ ပုတ္တော။ သော ပိတရိ ကာလကတေ မာတရံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တဿ မာတာ အနိစ္ဆမာနဿေဝ ဧကံ ကုလဓီတရံ အာနေသိ။ သာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သဿုံ သမ္ပိယာယိတွာ ပစ္ဆာ ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎမာနာ တံ နီဟရိတုကာမာ အဟောသိ။ တဿာ ပန မာတာပိ တသ္မိံယေဝ ဃရေ ဝသတိ။ သာ သာမိကဿ သန္တိကေ သဿုယာ နာနပ္ပကာရံ ဒေါသံ ဝတွာ ပရိဘိန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ တေ မာတရံ ပေါသေတုံ န သက္ကောမိ, မာရေဟိ န’’န္တိ ဝတွာ ‘‘မနုဿမာရဏံ နာမ ဘာရိယံ, ကထံ နံ မာရေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နိဒ္ဒေါက္ကမနကာလေ နံ မဉ္စကေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂဟေတွာ သုသုမာရနဒိယံ ခိပိဿာမ, အထ နံ သုသမာရာ ခါဒိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုယှံ ပန မာတာ ကဟ’’န္တိ? ‘‘တဿာယေဝ သန္တိကေ သုပတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ, တဿာ နိပန္နမဉ္စကေ ရဇ္ဇုံ ဗန္ဓိတွာ သညံ ကရောဟီ’’တိ။ သာ တထာ ကတွာ ‘‘ကတာ မေ သညာ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘ထောကံ အဓိဝါသေဟိ, မနုဿာ တာဝ နိဒ္ဒါယန္တူ’’တိ နိဒ္ဒါယန္တော ဝိယ နိပဇ္ဇိတွာ ဂန္တွာ တံ ရဇ္ဇုကံ ဘရိယာယ မာတု မဉ္စကေ ဗန္ဓိတွာ ဘရိယံ ပဗောဓေတွာ ဥဘောပိ ဂန္တွာ တံ မဉ္စကေနေဝ သဒ္ဓိံ ဥက္ခိပိတွာ နဒိယံ ခိပိံသု။ တတ္ထ နံ နိဒ္ဒါယမာနံ သုသုမာရာ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ခါဒိံသု။
သာ ပုနဒိဝသေ မာတု ပရိဝတ္တိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သာမိ, မမ မာတာဝ မာရိတာ, ဣဒါနိ တဝ မာတရံ မာရေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ သာဓူ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သုသာနေ စိတကံ ကတွာ အဂ္ဂိမှိ နံ ပက္ခိပိတွာ မာရေဿာမာ’’တိ အာဟ။ အထ နံ နိဒ္ဒါယမာနံ ဥဘောပိ သုသာနံ နေတွာ ဌပယိံသု။ တတ္ထ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၆။)သာမိကော ဘရိယံ အာဟ ‘‘အဂ္ဂိ တေ အာဘတော’’တိ? ‘‘ပမုဋ္ဌာသ္မိ, သာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ အာနေဟီ’’တိ။ ‘‘န သက္ကောမိ သာမိ, ဂန္တုံ, တယိ ဂတေပိ ဌာတုံ န သက္ခိဿာမိ, ဥဘောပိ မယံ ဂစ္ဆိဿာမာ’’တိ။ တေသု ဂတေသု မဟလ္လိကာ သီတဝါတေန ပဗောဓိတာ သုသာနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမေ မံ မာရေတုကာမာ အဂ္ဂိအတ္ထာယ ဂတာ’’တိ စ ဥပဓာရေတွာ ‘‘န မေ ဗလံ ဇာနန္တီ’’တိ ဧကံ မတကဠေဝရံ ဂဟေတွာ မဉ္စကေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဥပရိ ပိလောတိကာယ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သယံ ပလာယိတွာ တတ္ထေဝ လေဏဂုဟံ ပါဝိသိ။ ဣတရေ အဂ္ဂိံ အာဟရိတွာ ‘‘မဟလ္လိကာ’’တိ သညာယ ကဠေဝရံ ဈာပေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဧကေန စောရေန တသ္မိံ ဂုဟာလေဏေ ပုဗ္ဗေ ဘဏ္ဍိကာ ဌပိတာ, သော ‘‘တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ မဟလ္လိကံ ဒိသွာ ‘‘ဧကာ ယက္ခိနီ ဘဝိဿတိ, ဘဏ္ဍိကာ မေ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတာ’’တိ ဧကံ ဘူတဝေဇ္ဇံ အာနေသိ။ ဝေဇ္ဇော မန္တံ ကရောန္တော ဂုဟံ ပါဝိသိ။
အထ နံ သာ အာဟ ‘‘နာဟံ ယက္ခိနီ, ဧဟိ ဥဘောပိ ဣမံ ဓနံ ဘာဇေဿာမာ’’တိ။ ‘‘ကထံ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘တဝ ဇိဝှံ မမ ဇိဝှါယ ဌပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထဿ သာ ဇိဝှံ ဍံသိတွာ ဆိန္ဒိတွာ ပါတေသိ။ ဘူတဝေဇ္ဇော ‘‘အဒ္ဓါ ဧသာ ယက္ခိနီ’’တိ ဇိဝှါယ လောဟိတံ ပဂ္ဃရန္တိယာ ဝိရဝမာနော ပလာယိ။ မဟလ္လိကာ ပုနဒိဝသေ မဋ္ဌသာဋကံ နိဝါသေတွာ နာနာရတနဘဏ္ဍိကံ ဂဟေတွာ ဃရံ အဂမာသိ။ သုဏိသာ တံ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ တေ, အမ္မ, ဣဒံ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမ္မ, ဧတသ္မိံ သုသာနေ ဒါရုစိတကာယ ဈာပိတာ ဧဝရူပံ လဘန္တီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, မယာပိ သက္ကာ လဒ္ဓု’’န္တိ။ ‘‘မာဒိသီ ဟုတွာ လဘိဿသီ’’တိ။ သာ လဒ္ဓဘဏ္ဍိကလောဘေန သာမိကဿ ကထေတွာ တတ္ထ အတ္တာနံ ဈာပေသိ။ အထ နံ ပုနဒိဝသေ သာမိကော အပဿန္တော ‘‘အမ္မ, ဣမာယပိ ဝေလာယ တွံ အာဂတာ, သုဏိသာ တေ နာဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သာ တံ သုတွာ ‘‘အရေ ပါပပုရိသ, ကိံ မတာ နာမ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ တံ တဇ္ဇေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ယမာနယိံ သောမနဿံ, မာလိနိံ စန္ဒနုဿဒံ၊
သာ မံ ဃရာ နိစ္ဆုဘတိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ သောမနဿန္တိ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ ‘‘သောမနဿာ’’တိပိ ပါဌော, သောမနဿဝတီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယမဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၇။)‘‘ဣမံ မေ နိဿာယ ပုတ္တော ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိဿတိ, မဉ္စ မဟလ္လိကကာလေ ပေါသေဿတီ’’တိ မာလိနိံ စန္ဒနုဿဒံ ကတွာ အလင်္ကရိတွာ သောမနဿဇာတာ အာနေသိံ။ သာ မံ အဇ္ဇ ဃရာ နီဟရတိ, သရဏတောယေဝ မေ ဘယံ ဥပ္ပန္နန္တိ။
‘‘မဟာရာဇ, သုဏိသာ ဝိယ သဿုယာ မဟာဇနဿ ရာဇာ ပဋိသရဏံ, တတော ဘယေ ဥပ္ပန္နေ ကိံ သက္ကာ ကာတုံ, သလ္လက္ခေဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘တာတ, နာဟံ တယာ အာနီတကာရဏာနိ ဇာနာမိ, စောရမေဝ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ရာဇာနံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိ။ ဒေဝ, ပုဗ္ဗေ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ ဧကော ပုရိသော ပတ္ထနံ ကတွာ ပုတ္တံ လဘိ။ သော ပုတ္တဇာတကာလေ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ သောမနဿဇာတော တံ ပေါသေတွာ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဒါရေန သံယောဇေတွာ အပရဘာဂေ ဇရံ ပတွာ ကမ္မံ အဓိဋ္ဌာတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ ပုတ္တော ‘‘တွံ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောသိ, ဣတော နိက္ခမာ’’တိ ဂေဟတော နီဟရိ။ သော ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ပရိဒေဝမာနော ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန ဇာတေန နန္ဒိဿံ, ယဿ စ ဘဝမိစ္ဆိသံ၊
သော မံ ဃရာ နိစ္ဆုဘတိ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ သော မန္တိ သော ပုတ္တော မံ ဃရတော နိစ္ဆုဘတိ နီဟရတိ။ သွာဟံ ဘိက္ခံ စရိတွာ ဒုက္ခေန ဇီဝါမိ, သရဏတောယေဝ မေ ဘယံ ဥပ္ပန္နန္တိ။
‘‘မဟာရာဇ, ယထာ ပိတာ နာမ မဟလ္လကော ပဋိဗလေန ပုတ္တေန ရက္ခိတဗ္ဗော, ဧဝံ သဗ္ဗောပိ ဇနပဒေါ ရညာ ရက္ခိတဗ္ဗော, ဣဒဉ္စ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သဗ္ဗသတ္တေ ရက္ခန္တဿ ရညော သန္တိကာ ဥပ္ပန္နံ, ဣမိနာ ကာရဏေန ‘အသုကော နာမ စောရော’တိ ဇာနာဟိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တာတ, နာဟံ ကာရဏံ ဝါ အကာရဏံ ဝါ ဇာနာမိ, စောရံ ဝါ မေ ဒေဟိ, တွညေဝ ဝါ စောရော ဟောဟီ’’တိ ဧဝံ ရာဇာ ပုနပ္ပုနံ မာဏဝံ အနုယုဉ္ဇိ။ အထ နံ သော ဧဝမာဟ ‘‘ကိံ ပန, မဟာရာဇ, ဧကံသေန စောရဂဟဏံ ရောစေထာ’’တိ? ‘‘အာမ, တာတာ’’တိ။ တေန ဟိ ‘‘အသုကော စ အသုကော စ စောရော’’တိ ပရိသမဇ္ဈေ ပကာသေမီတိ။ ‘‘ဧဝံ ကရောဟိ, တာတာ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အယံ ရာဇာ အတ္တာနံ ရက္ခိတုံ န ဒေတိ, ဂဏှိဿာမိ ဒါနိ စောရ’’န္တိ သန္နိပတိတေ မဟာဇနေ အာမန္တေတွာ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၈။)‘‘သုဏန္တု မေ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ယတောဒကံ တဒါဒိတ္တံ, ယတော ခေမံ တတော ဘယံ။
‘‘ရာဇာ ဝိလုမ္ပတေ ရဋ္ဌံ, ဗြာဟ္မဏော စ ပုရောဟိတော၊
အတ္တဂုတ္တာ ဝိဟရထ, ဇာတံ သရဏတော ဘယ’’န္တိ။
တတ္ထ ယတောဒကံ တဒါဒိတ္တန္တိ ယံ ဥဒကံ တဒေဝ အာဒိတ္တံ။ ယတော ခေမန္တိ ယတော ရာဇတော ခေမေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တတောဝ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ။ အတ္ထဂုတ္တာ ဝိဟရထာတိ တုမှေ ဣဒါနိ အနာထာ ဇာတာ, အတ္တာနံ မာ ဝိနာသေထ, အတ္တနာဝ ဂုတ္တာ ဟုတွာ အတ္တနော သန္တကံ ဓနဓညံ ရက္ခထ, ရာဇာ နာမ မဟာဇနဿ ပဋိသရဏံ, တတော တုမှာကံ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ, ရာဇာ စ ပုရောဟိတော စ ဝိလောပခါဒကစောရာ, သစေ စောရေ ဂဏှိတုကာမတ္ထ, ဣမေ ဒွေ ဂဟေတွာ ကမ္မကရဏံ ကရောထာတိ။
တေ တဿ ကထံ သုတွာ စိန္တယိံသု ‘‘အယံ ရာဇာ ရက္ခဏာရဟောပိ သမာနော ဣဒါနိ အညဿ ဥပရိ ဒေါသံ အာရောပေတွာ အတ္တနော ဘဏ္ဍိကံ သယမေဝ ပေါက္ခရဏိယံ ဌပေတွာ စောရံ ပရိယေသာပေတိ, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ပုန စောရကမ္မဿ အကရဏတ္ထာယ မာရေမ နံ ပါပရာဇာန’’န္တိ။ တေ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရာဒိဟတ္ထာ ဥဋ္ဌာယ တတ္ထေဝ ရာဇာနဉ္စ ပုရောဟိတဉ္စ ပေါထေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ မဟာသတ္တံ အဘိသိဉ္စိတွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌပေသုံ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘အနစ္ဆရိယံ, ဥပါသက, ပထဝိယံ ပဒသဉ္ဇာနနံ, ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဧဝံ အာကာသေ ပဒံ သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥပါသကော စ ပုတ္တော စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ။ တဒါ ပိတာ ကဿပေါ အဟောသိ, ပဒကုသလမာဏဝေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ပဒကုသလမာဏဝဇာတကဝဏ္ဏနာ ဆဋ္ဌာ။
֍ * [၄၃၃] ၇။ လောမသကဿပဇာတကဝဏ္ဏနာ
အဿ ဣန္ဒသမော ရာဇာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ ဘိက္ခုံ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု သိနေရုကမ္ပနဝါတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈၉။)ကိံ ပုရာဏပဏ္ဏာနိ န ကမ္ပေဿတိ, ယသသမင်္ဂိနောပိ သပ္ပုရိသာ အာယသကျံ ပါပုဏန္တိ, ကိလေသာ နာမေတေ ပရိသုဒ္ဓသတ္တေပိ သံကိလိဋ္ဌေ ကရောန္တိ, ပဂေဝ တာဒိသ’’န္တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ပုတ္တော ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော နာမ ပုရောဟိတပုတ္တော စ ကဿပေါ နာမ ဒွေ သဟာယကာ ဟုတွာ ဧကာစရိယကုလေ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ ဥဂ္ဂဏှိံသု။ အပရဘာဂေ ဗြဟ္မဒတ္တကုမာရော ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ကဿပေါ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ သဟာယော ရာဇာ ဇာတော, ဣဒါနိ မေ မဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒဿတိ, ကိံ မေ ဣဿရိယေန, အဟံ မာတာပိတရော စ ရာဇာနဉ္စ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ရာဇာနဉ္စ မာတာပိတရော စ အာပုစ္ဆိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ယာပေန္တော ဝိဟာသိ။ ပဗ္ဗဇိတံ ပန နံ ‘‘လောမသကဿပေါ’’တိ သဉ္ဇာနိံသု။ သော ပရမဇိတိန္ဒြိယော ဃောရတပေါ တာပသော အဟောသိ။ တဿ တေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ တာပသော အတိဝိယ ဥဂ္ဂတေဇော သက္ကဘာဝါပိ မံ စာဝေယျ, ဗာရာဏသိရညာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ တပမဿ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ။ သော သက္ကာနုဘာဝေန အဍ္ဎရတ္တသမယေ ဗာရာဏသိရညော သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ သကလဂဗ္ဘံ သရီရပ္ပဘာယ ဩဘာသေတွာ ရညော သန္တိကေ အာကာသေ ဌိတော ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ရာဇာနံ ပဗောဓေသိ။ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သက္ကောဟမသ္မီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိမတ္ထံ အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကရဇ္ဇံ ဣစ္ဆသိ, န ဣစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘ကိဿ န ဣစ္ဆာမီ’’တိ? အထ နံ သက္ကော ‘‘တေန ဟိ လောမသကဿပံ အာနေတွာ ပသုဃာတယညံ ယဇာပေဟိ, သက္ကသမော အဇရာမရော ဟုတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ကာရေဿသီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဿ ဣန္ဒသမော ရာဇ, အစ္စန္တံ အဇရာမရော၊
သစေ တွံ ယညံ ယာဇေယျ, ဣသိံ လောမသကဿပ’’န္တိ။
တတ္ထ အဿာတိ ဘဝိဿသိ။ ယာဇေယျာတိ သစေ တွံ အရညာယတနတော ဣသိံ လောမသကဿပံ အာနေတွာ ယညံ ယဇေယျာသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၀။)တဿ ဝစနံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သက္ကော ‘‘တေန ဟိ မာ ပပဉ္စံ ကရီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ရာဇာ ပုနဒိဝသေ သေယျံ နာမ အမစ္စံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မ, မယှံ ပိယသဟာယကဿ လောမသကဿပဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ မမ ဝစနေန ဧဝံ ဝဒေဟိ ‘ရာဇာ ကိရ တုမှေဟိ ပသုဃာတယညံ ယဇာပေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကရာဇာ ဘဝိဿတိ, တုမှာကမ္ပိ ယတ္တကံ ပဒေသံ ဣစ္ဆထ, တတ္တကံ ဒဿတိ, မယာ သဒ္ဓိံ ယညံ ယဇိတုံ အာဂစ္ဆထာ’’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ တာပသဿ ဝသနောကာသဇာနနတ္ထံ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ ဧကေန ဝနစရကေန ‘‘အဟံ ဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ပုရတော ကတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တတ္ထ ဂန္တွာ ဣသိံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော တံ သာသနံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သော ‘‘သေယျ ကိံ နာမေတံ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပန္တော စတဿော ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သသမုဒ္ဒပရိယာယံ, မဟိံ သာဂရကုဏ္ဍလံ၊
န ဣစ္ဆေ သဟ နိန္ဒာယ, ဧဝံ သေယျ ဝိဇာနဟိ။
‘‘ဓိရတ္ထု တံ ယသလာဘံ, ဓနလာဘဉ္စ ဗြာဟ္မဏ၊
ယာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေန, အဓမ္မစရဏေန ဝါ။
‘‘အပိ စေ ပတ္တမာဒါယ, အနဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
သာယေဝ ဇီဝိကာ သေယျော, ယာ စာဓမ္မေန ဧသနာ။
‘‘အပိ စေ ပတ္တမာဒါယ, အနဂါရော ပရိဗ္ဗဇေ၊
အညံ အဟိံသယံ လောကေ, အပိ ရဇ္ဇေန တံ ဝရ’’န္တိ။
တတ္ထ သသမုဒ္ဒပရိယာယန္တိ သသမုဒ္ဒပရိက္ခေပံ။ သာဂရကုဏ္ဍလန္တိ စတ္တာရော ဒီပေ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတသာဂရေဟိ ကဏ္ဏဝလိယာ ဌပိတကုဏ္ဍလေဟိ ဝိယ သမန္နာဂတံ။ သဟ နိန္ဒာယာတိ ‘‘ဣမိနာ ပသုဃာတကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဣမာယ နိန္ဒာယ သဟ စက္ကဝါဠပရိယန္တံ မဟာပထဝိံ န ဣစ္ဆာမီတိ ဝဒတိ။ ယာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေနာတိ နရကေ ဝိနိပါတကမ္မေန ယာ စ ဇီဝိတဝုတ္တိ ဟောတိ, တံ ဓိရတ္ထု, ဂရဟာမိ တံ ဝုတ္တိန္တိ ဒီပေတိ။ သာယေဝ ဇီဝိကာတိ ပဗ္ဗဇိတဿ မတ္တိကာပတ္တံ အာဒါယ ပရဃရာနိ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟာရပရိယေသနဇီဝိကာဝ ယသဓနလာဘတော သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန ဝရတရာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၁။)အတ္ထော အပိ ရဇ္ဇေန တံ ဝရန္တိ တံ အနဂါရဿ သတော အညံ အဝိဟိံသန္တဿ ပရိဗ္ဗဇနံ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေနပိ ဝရန္တိ အတ္ထော။
အမစ္စော တဿ ကထံ သုတွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အနာဂစ္ဆန္တေ ကိံ သက္ကာ ကာတု’’န္တိ တုဏှီ အဟောသိ။ ပုန သက္ကော အဍ္ဎရတ္တသမယေ အာဂန္တွာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, လောမသကဿပံ အာနေတွာ ယညံ န ယဇာပေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယာ ပေသိတောပိ နာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, အတ္တနော ဓီတရံ စန္ဒဝတိံ ကုမာရိကံ အလင်္ကရိတွာ သေယျံ တထေဝ ပေသေတွာ ‘သစေ ကိရ အာဂန္တွာ ယညံ ယဇိဿသိ, ရာဇာ တေ ဣမံ ကုမာရိကံ ဒဿတီ’တိ ဝဒါပေဟိ, အဒ္ဓါ သော ကုမာရိကာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုနဒိဝသေ သေယျဿ ဟတ္ထေ ဓီတရံ အဒါသိ။ သော ရာဇဓီတရံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဣသိံ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂံ ရာဇဓီတရံ တဿ ဒဿေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဣသိ ဣန္ဒြိယာနိ ဘိန္ဒိတွာ တံ ဩလောကေသိ, သဟ ဩလောကနေနေဝ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ဈာနာ ပရိဟာယိ။ အမစ္စော တဿ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဘန္တေ, သစေ ကိရ ယညံ ယဇိဿထ, ရာဇာ တေ ဣမံ ဒါရိကံ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ဒဿတီ’’တိ အာဟ။ သော ကိလေသဝသေန ကမ္ပန္တော ‘‘ဣမံ ကိရ မေ ဒဿတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ယညံ ယဇန္တဿ တေ ဒဿတီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု ဣမံ လဘန္တော ယဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တံ ဂဟေတွာ သဟေဝ ဇဋာဟိ အလင်္ကတရထံ အဘိရုယှ ဗာရာဏသိံ အဂမာသိ။ ရာဇာပိ ‘‘အာဂစ္ဆတိ ကိရာ’’တိ သုတွာ ယညာဝါဋေ ကမ္မံ ပဋ္ဌပေသိ။ အထ နံ အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘သွေ ယညံ ယဇာဟိ, အဟံ ဣန္ဒသမော ဘဝိဿာမိ, ယညပရိယောသာနေ တေ ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ ကဿပေါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ရာဇာ ပုနဒိဝသေ တံ အာဒါယ စန္ဒဝတိယာ သဒ္ဓိံယေဝ ယညာဝါဋံ ဂတော။ တတ္ထ ဟတ္ထိအဿဥသဘာဒိသဗ္ဗစတုပ္ပဒါ ပဋိပါဋိယာ ဌပိတာဝ အဟေသုံ။ ကဿပေါ တေ သဗ္ဗေ ဟနိတွာဝ ဃာတေတွာ ယညံ ယဇိတုံ အာရဘိ။ အထ နံ တတ္ထ သန္နိပတိတော မဟာဇနော ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ တေ လောမသကဿပ အယုတ္တံ အပ္ပတိရူပံ, ကိံ နာမေတံ ကရောသီ’’တိ ဝတွာ ပရိဒေဝန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၂။)‘‘ဗလံ စန္ဒော ဗလံ သုရိယော, ဗလံ သမဏဗြာဟ္မဏာ၊
ဗလံ ဝေလာ သမုဒ္ဒဿ, ဗလာတိဗလမိတ္ထိယော။
‘‘ယထာ ဥဂ္ဂတပံ သန္တံ, ဣသိံ လောမသကဿပံ၊
ပိတု အတ္ထာ စန္ဒဝတီ, ဝါဇပေယျံ အယာဇယီ’’တိ။
တတ္ထ ဗလံ စန္ဒော ဗလံ သုရိယောတိ မဟန္ဓကာရဝိဓမနေ အညံ ဗလံ နာမ နတ္ထိ, စန္ဒိမသူရိယာဝေတ္ထ ဗလဝန္တောတိ အတ္ထော။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိသယဝေဂသဟနေ ခန္တိဗလဉာဏဗလေန သမန္နာဂတာ သမိတပါပဗာဟိတပါပါ သမဏဗြာဟ္မဏာ။ ဗလံ ဝေလာ သမုဒ္ဒဿာတိ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဥတ္တရိတုံ အဒတွာ ဥဒကံ အာဝရိတွာ ဝိနာသေတုံ သမတ္ထတာယ ဝေလာ ဗလံ နာမ။ ဗလာတိဗလမိတ္ထိယောတိ ဣတ္ထိယော ပန ဝိသဒဉာဏေပိ အဝီတရာဂေ အတ္တနော ဝသံ အာနေတွာ ဝိနာသေတုံ သမတ္ထတာယ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဗလေဟိပိ အတိဗလာ နာမ, သဗ္ဗဗလေဟိ ဣတ္ထိဗလမေဝ မဟန္တန္တိ အတ္ထော။ ယထာတိ ယသ္မာ။ ပိတု အတ္ထာတိ ပိတု ဝုဍ္ဎိအတ္ထာယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဣမံ ဥဂ္ဂတပံ သမာနံ သီလာဒိဂုဏာနံ ဧသိတတ္တာ ဣသိံ အယံ စန္ဒဝတီ နိဿီလံ ကတွာ ပိတု ဝုဍ္ဎိအတ္ထာယ ဝါဇပေယျံ ယညံ ယာဇေတိ, တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဗလာတိဗလမိတ္ထိယော’’တိ။
တသ္မိံ သမယေ ကဿပေါ ယညံ ယဇနတ္ထာယ ‘‘မင်္ဂလဟတ္ထိံ ဂီဝါယံ ပဟရိဿာမီ’’တိ ခဂ္ဂရတနံ ဥက္ခိပိ။ ဟတ္ထီ တံ ဒိသွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော မဟာရဝံ ရဝိ။ တဿ ရဝံ သုတွာ သေသာပိ ဟတ္ထိအဿဥသဘာဒယော မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဘယေန ဝိရဝိံသု။ မဟာဇနောပိ ဝိရဝိ။ ကဿပေါ တံ မဟာဝိရဝံ သုတွာ သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ အတ္တနော ဇဋာဒီနိ ဩလောကေသိ။ အထဿ ဇဋာမဿုကစ္ဆလောမာနိ ပါကဋာနိ အဟေသုံ။ သော ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘အနနုရူပံ ဝတ မေ ပါပကမ္မံ ကတ’’န္တိ သံဝေဂံ ပကာသေန္တော အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တံ လောဘပကတံ ကမ္မံ, ကဋုကံ ကာမဟေတုကံ၊
တဿ မူလံ ဂဝေသိဿံ, ဆေစ္ဆံ ရာဂံ သဗန္ဓန’’န္တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ယံ ဧတံ မယာ စန္ဒဝတိယာ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ တေန လောဘေန ပကတံ ကာမဟေတုကံ ပါပကံ, တံ ကဋုကံ တိခိဏဝိပါကံ။ တဿာဟံ အယောနိသောမနသိကာရသင်္ခါတံ မူလံ ဂဝေသိဿံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၃။)အလံ မေ ဣမိနာ ခဂ္ဂေန, ပညာခဂ္ဂံ နီဟရိတွာ သုဘနိမိတ္တဗန္ဓနေန သဒ္ဓိံ သဗန္ဓနံ ရာဂံ ဆိန္ဒိဿာမီတိ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘မာ ဘာယိ သမ္မ, ဣဒါနိ တေ စန္ဒဝတိံ ကုမာရိဉ္စ ရဋ္ဌဉ္စ သတ္တရတနရာသိဉ္စ ဒဿာမိ, ယဇာဟိ ယည’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ကဿပေါ ‘‘န မေ, မဟာရာဇ, ဣမိနာ ကိလေသေန အတ္ထော’’တိ ဝတွာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဓိရတ္ထု ကာမေ သုဗဟူပိ လောကေ, တပေါဝ သေယျော ကာမဂုဏေဟိ ရာဇ၊
တပေါ ကရိဿာမိ ပဟာယ ကာမေ, တဝေဝ ရဋ္ဌံ စန္ဒဝတီ စ ဟောတူ’’တိ။
တတ္ထ သုဗဟူပီတိ အတိဗဟုကေပိ။ တပေါ ကရိဿာမီတိ သီလသံယမတပမေဝ ကရိဿာမိ။
သော ဧဝံ ဝတွာ ကသိဏံ သမန္နာဟရိတွာ နဋ္ဌံ ဝိသေသံ ဥပ္ပါဒေတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဩဝဒိတွာ ယညာဝါဋံ ဝိဒ္ဓံသာပေတွာ မဟာဇနဿ အဘယဒါနံ ဒါပေတွာ ရညော ယာစန္တဿေဝ ဥပ္ပတိတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂန္တွာ ယာဝဇီဝံ ဌတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ သေယျော မဟာအမစ္စော သာရိပုတ္တော အဟောသိ, လောမသကဿပေါ ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
လောမသကဿပဇာတကဝဏ္ဏနာ သတ္တမာ။
֍ * [၄၃၄] ၈။ စက္ကဝါကဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကာသာယဝတ္ထေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ လောလဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ လောလော အဟောသိ ပစ္စယလုဒ္ဓေါ, အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ဆဍ္ဍေတွာ ပါတောဝ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၄။)ဝိသာခါယ ဂေဟေ အနေကခါဒနီယပရိဝါရံ ယာဂုံ ပိဝိတွာ နာနဂ္ဂရသသာလိမံသောဒနံ ဘုဉ္ဇိတွာပိ တေန အတိတ္တော တတော စူဠအနာထပိဏ္ဍိကဿ မဟာအနာထပိဏ္ဍိကဿ ကောသလရညောတိ တေသံ တေသံ နိဝေသနာနိ သန္ဓာယ ဝိစရိ။ အထေကဒိဝသံ တဿ လောလဘာဝံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု လောလော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ကသ္မာ လောလောသိ, ပုဗ္ဗေပိ တွံ လောလဘာဝေန ဗာရာဏသိယံ ဟတ္ထိကုဏပါဒီနိ ခါဒိတွာ ဝိစရန္တော တေဟိ အတိတ္တော တတော နိက္ခမိတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ဝိစရန္တော ဟိမဝန္တံ ပဝဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော လောလကာကော ဗာရာဏသိယံ ဟတ္ထိကုဏပါဒီနိ ခါဒိတွာ ဝိစရန္တော တေဟိ အတိတ္တော ‘‘ဂင်္ဂါကူလေ မစ္ဆမတံ ခါဒိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ တတ္ထ မတမစ္ဆေ ခါဒန္တော ကတိပါဟံ ဝသိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ နာနာဖလာဖလာနိ ခါဒန္တော ဗဟုမစ္ဆကစ္ဆပံ မဟန္တံ ပဒုမသရံ ပတွာ တတ္ထ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ဒွေ စက္ကဝါကေ သေဝါလံ ခါဒိတွာ ဝသန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အတိဝိယ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ, ဣမေသံ ဘောဇနံ မနာပံ ဘဝိဿတိ, ဣမေသံ ဘောဇနံ ပုစ္ဆိတွာ အဟမ္ပိ တဒေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကသ္မိံ သာခပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ တေသံ ပသံသနပဋိသံယုတ္တံ ကထံ ကထေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာသာယဝတ္ထေ သကုဏေ ဝဒါမိ, ဒုဝေ ဒုဝေ နန္ဒမနေ စရန္တေ၊
ကံ အဏ္ဍဇံ အဏ္ဍဇာ မာနုသေသု, ဇာတိံ ပသံသန္တိ တဒိင်္ဃ ဗြူထာ’’တိ။
တတ္ထ ကာသာယဝတ္ထေတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ကာသာယဝတ္ထေ ဝိယ။ ဒုဝေ ဒုဝေတိ ဒွေ ဒွေ ဟုတွာ။ နန္ဒမနေတိ တုဋ္ဌစိတ္တေ။ ကံ အဏ္ဍဇံ အဏ္ဍဇာ မာနုသေသု ဇာတိံ ပသံသန္တီတိ အမ္ဘော အဏ္ဍဇာ တုမှေ မနုဿေသု ပသံသန္တာ ကံ အဏ္ဍဇံ ဇာတိံ ကတရံ နာမ အဏ္ဍဇန္တိ ဝတွာ ပသံသန္တိ, ကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၅။)သကုဏံ နာမာတိ ဝတွာ တုမှေ မနုဿာနံ အန္တရေ ဝဏ္ဏေန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကံ အဏ္ဍဇံ အဏ္ဍဇမာနုသေသူ’’တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – တုမှေ အဏ္ဍဇေသု စ မာနုသေသု စ ကတရံ အဏ္ဍဇန္တိ ဝတွာ ပသံသန္တီတိ။
တံ သုတွာ စက္ကဝါကော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အမှေ မနုဿေသု မနုဿဟိံသ, အနုဗ္ဗတေ စက္ကဝါကေ ဝဒန္တိ၊
ကလျာဏဘာဝမှေ ဒိဇေသု သမ္မတာ, အဘိရူပါ ဝိစရာမ အဏ္ဏဝေ’’တိ။
တတ္ထ မနုဿဟိံသာတိ ကာကော မနုဿေ ဟိံသတိ ဝိဟေဌေတိ, တေန နံ ဧဝံ အာလပတိ။ အနုဗ္ဗတေတိ အညမညံ အနုဂတေ သမ္မောဒမာနေ ဝိယသံဝါသေ။ စက္ကဝါကေတိ စက္ကဝါကာ နာမ သာ အဏ္ဍဇဇာတီတိ ပသံသန္တိ ဝဏ္ဏေန္တိ ကထေန္တိ။ ဒိဇေသူတိ ယတ္တကာ ပက္ခိနော နာမ, တေသု မယံ ‘‘ကလျာဏဘာဝါ’’တိပိ မနုဿေသု သမ္မတာ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ မနုဿေသု အမှေ ‘‘စက္ကဝါကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ, ဒိဇေသု ပန မယံ ‘‘ကလျာဏဘာဝါ’’တိ သမ္မတာ, ‘‘ကလျာဏဘာဝါ’’တိ နော ဒိဇာ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ အဏ္ဏဝေတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သရော ‘‘အဏ္ဏဝေါ’’တိ ဝုတ္တော, ဣမသ္မိံ ပဒုမသရေ မယမေဝ ဒွေ ဇနာ ပရေသံ အဟိံသနတော အဘိရူပါ ဝိစရာမာတိ အတ္ထော။ ဣမိဿာယ ပန ဂါထာယ စတုတ္ထပဒံ ‘‘န ဃာသဟေတူပိ ကရောမ ပါပ’’န္တိ ပဌန္တိ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ မယံ ဃာသဟေတူပိ ပါပံ န ကရောမ, တသ္မာ ‘‘ကလျာဏဘာဝါ’’တိ အမှေ မနုဿေသု စ ဒိဇေသု စ သမ္မတာ။
တံ သုတွာ ကာကော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ အဏ္ဏဝေ ကာနိ ဖလာနိ ဘုဉ္ဇေ, မံသံ ကုတော ခါဒထ စက္ကဝါကာ၊
ကိံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇထ ဝေါ အနောမာ, ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏော စ အနပ္ပရူပါ’’တိ။
တတ္ထ ကိန္တိ ပုစ္ဆာဝသေန အာလပနံ, ကိံ ဘော စက္ကဝါကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဏ္ဏဝေတိ ဣမသ္မိံ သရေ။ ဘုဉ္ဇေတိ ဘုဉ္ဇထ, ကိံ ဘုဉ္ဇထာတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၆။)အတ္ထော မံသံ ကုတော ခါဒထာတိ ကတရပါဏာနံ သရီရတော မံသံ ခါဒထ။ ဘုဉ္ဇထ ဝေါတိ ဝေါကာရော နိပါတမတ္တံ, ပရပဒေန ဝါဿ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ဗလဉ္စ ဝါ ဝဏ္ဏော စ အနပ္ပရူပါ’’တိ။
တတော စက္ကဝါကော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘န အဏ္ဏဝေ သန္တိ ဖလာနိ ဓင်္က, မံသံ ကုတော ခါဒိတုံ စက္ကဝါကေ၊
သေဝါလဘက္ခမှ အပါဏဘောဇနာ, န ဃာသဟေတူပိ ကရောမ ပါပ’’န္တိ။
တတ္ထ စက္ကဝါကေတိ စက္ကဝါကဿ။ အပါဏဘောဇနာတိ ပါဏကရဟိတဥဒကဘောဇနာ။ အမှာကဉှိ သေဝါလဉ္စေဝ ဥဒကဉ္စ ဘောဇနန္တိ ဒဿေတိ။ န ဃာသဟေတူတိ တုမှာဒိသာ ဝိယ မယံ ဃာသဟေတု ပါပံ န ကရောမာတိ။
တတော ကာကော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘န မေ ဣဒံ ရုစ္စတိ စက္ကဝါက, အသ္မိံ ဘဝေ ဘောဇနသန္နိကာသော၊
အဟောသိ ပုဗ္ဗေ တတော မေ အညထာ, ဣစ္စေဝ မေ ဝိမတိ ဧတ္ထ ဇာတာ။
‘‘အဟမ္ပိ မံသာနိ ဖလာနိ ဘုဉ္ဇေ, အန္နာနိ စ လောဏိယတေလိယာနိ၊
ရသံ မနုဿေသု လဘာမိ ဘောတ္တုံ, သူရောဝ သင်္ဂါမမုခံ ဝိဇေတွာ၊
န စ မေ တာဒိသော ဝဏ္ဏော, စက္ကဝါက ယထာ တဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဣဒန္တိ ဣဒံ တုမှာကံ ဘုဉ္ဇနဘောဇနံ မယှံ န ရုစ္စတိ။ အသ္မိံ ဘဝေ ဘောဇနသန္နိကာသောတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ဘောဇနသန္နိကာသော ယံ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါကဘဝေ ဘောဇနံ, တွံ တေန သန္နိကာသော တံသဒိသော တဒနုရူပေါ အဟောသိ, အတိဝိယ ပသန္နသရီရောသီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၇။)တတော မေ အညထာတိ ယံ မယှံ ပုဗ္ဗေ တုမှေ ဒိသွာဝ ဧတေ ဧတ္ထ နာနာဝိဓာနိ ဖလာနိ စေဝ မစ္ဆမံသဉ္စ ခါဒန္တိ, တေန ဧဝံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာတိ အဟောသိ, ဣဒါနိ မေ တတော အညထာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣစ္စေဝ မေတိ ဧတေနေဝ မေ ကာရဏေန ဧတ္ထ တုမှာကံ သရီရဝဏ္ဏေ ဝိမတိ ဇာတာ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဧတေ ဧဝရူပံ လူခဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တာ ဝဏ္ဏဝန္တော ဇာတာ’’တိ။ အဟမ္ပီတိ အဟဉှိ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဘုဉ္ဇေတိ ဘုဉ္ဇာမိ။ အန္နာနိ စာတိ ဘောဇနာနိ စ။ လောဏိယတေလိယာနီတိ လောဏတေလယုတ္တာနိ။ ရသန္တိ မနုဿေသု ပရိဘောဂံ ပဏီတရသံ။ ဝိဇေတွာတိ ယထာ သူရော ဝီရယောဓော သင်္ဂါမမုခံ ဝိဇေတွာ ဝိလုမ္ပိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, တထာ ဝိလုမ္ပိတွာ ပရိဘုဉ္ဇာမီတိ အတ္ထော။ ယထာ တဝါတိ ဧဝံ ပဏီတံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿပိ မမ တာဒိသော ဝဏ္ဏော နတ္ထိ, ယာဒိသော တဝ ဝဏ္ဏော, တေန တဝ ဝစနံ န သဒ္ဒဟာမီတိ ဒီပေတိ။
အထဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝကာရဏံ အတ္တနော စ ဘာဝကာရဏံ ကထေန္တော စက္ကဝါကော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အသုဒ္ဓဘက္ခောသိ ခဏာနုပါတီ, ကိစ္ဆေန တေ လဗ္ဘတိ အန္နပါနံ၊
န တုဿသီ ရုက္ခဖလေဟိ ဓင်္က, မံသာနိ ဝါ ယာနိ သုသာနမဇ္ဈေ။
‘‘ယော သာဟသေန အဓိဂမ္မ ဘောဂေ, ပရိဘုဉ္ဇတိ ဓင်္က ခဏာနုပါတီ၊
တတော ဥပက္ကောသတိ နံ သဘာဝေါ, ဥပက္ကုဋ္ဌော ဝဏ္ဏဗလံ ဇဟာတိ။
‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇတီ ယဒိ, အသာဟသေန အပရူပဃာတီ၊
ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏော စ တဒဿ ဟောတိ, န ဟိ သဗ္ဗော အာဟာရမယေန ဝဏ္ဏော’’တိ။
တတ္ထ အသုဒ္ဓဘက္ခောသီတိ တွံ ထေနေတွာ ဝဉ္စေတွာ ဘက္ခနတော အသုဒ္ဓဘက္ခော အသိ။ ခဏာနုပါတီတိ ပမာဒက္ခဏေ အနုပတနသီလော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၈။)ကိစ္ဆေန တေတိ တယာ ဒုက္ခေန အန္နပါနံ လဗ္ဘတိ။ မံသာနိ ဝါ ယာနီတိ ယာနိ ဝါ သုသာနမဇ္ဈေ မံသာနိ, တေဟိ န တုဿသိ။ တတောတိ ပစ္ဆာ။ ဥပက္ကောသတိ နံ သဘာဝေါတိ အတ္တာဝ တံ ပုဂ္ဂလံ ဂရဟိ။ ဥပက္ကုဋ္ဌောတိ အတ္တနာပိ ပရေဟိပိ ဥပက္ကုဋ္ဌော ဂရဟိတော ဝိပ္ပဋိသာရိတာယ ဝဏ္ဏဉ္စ ဗလဉ္စ ဇဟာသိ။ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇတီ ယဒီတိ ယဒိ ပန ပရံ အဝိဟေဌေတွာ အပ္ပကမ္ပိ ဓမ္မလဒ္ဓံ နိဗ္ဗုတိဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ။ တဒဿ ဟောတီတိ တဒါ အဿ ပဏ္ဍိတဿ သရီရေ ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏော စ ဟောတိ။ အာဟာရမယေနာတိ နာနပ္ပကာရေန အာဟာရေနေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘော ကာက, ဝဏ္ဏော နာမေသ စတုသမုဋ္ဌာနော, သော န အာဟာရမတ္တေနေဝ ဟောတိ, ဥတုစိတ္တကမ္မေဟိပိ ဟောတိယေဝါတိ။
ဧဝံ စက္ကဝါကော အနေကပရိယာယေန ကာကံ ဂရဟိ။ ကာကော ဟရာယိတွာ ‘‘န မယှံ တဝ ဝဏ္ဏေန အတ္ထော, ကာ ကာ’’တိ ဝဿန္တော ပလာယိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ လောလဘိက္ခု အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ကာကော လောလဘိက္ခု အဟောသိ, စက္ကဝါကီ ရာဟုလမာတာ, စက္ကဝါကော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
စက္ကဝါကဇာတကဝဏ္ဏနာ အဋ္ဌမာ။
֍ * [၄၃၅] ၉။ ဟလိဒ္ဒိရာဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
သုတိတိက္ခန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ထုလ္လကုမာရိကာပလောဘနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု တေရသကနိပါတေ စူဠနာရဒဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၃။၄၀ အာဒယော) အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အတီတဝတ္ထုမှိ ပန သာ ကုမာရိကာ တဿ တာပသကုမာရဿ သီလံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တနော ဝသေ ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ဝဉ္စေတွာ မနုဿပထံ နေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ရူပါဒိကာမဂုဏဝိရဟိတေ အရညေ ရက္ခိတသီလံ နာမ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, မနုဿပထေ ရူပါဒီနံ ပစ္စုပဋ္ဌာနေ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, ဧဟိ မယာ သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ သီလံ ရက္ခာဟိ, ကိံ တေ အရညေနာ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉၉။)‘‘သုတိတိက္ခံ အရညမှိ, ပန္တမှိ သယနာသနေ၊
ယေ စ ဂါမေ တိတိက္ခန္တိ, တေ ဥဠာရတရာ တယာ’’တိ။
တတ္ထ သုတိတိက္ခန္တိ သုဋ္ဌု အဓိဝါသနံ။ တိတိက္ခန္တီတိ သီတာဒီနိ အဓိဝါသေန္တိ။
တံ သုတွာ တာပသကုမာရော ‘‘ပိတာ မေ အရညံ ဂတော, တသ္မိံ အာဂတေ တံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ စိန္တေသိ ‘‘ပိတာ ကိရဿ အတ္ထိ, သစေ မံ သော ပဿိဿတိ, ကာဇကောဋိယာ မံ ပေါထေတွာ ဝိနာသံ ပါပေဿတိ, မယာ ပဌမမေဝ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အထ နံ သာ ‘‘တေန ဟိ အဟံ မဂ္ဂသညံ ကုရုမာနာ ပဌမတရံ ဂမိဿာမိ, တွံ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝတွာ အဂမာသိ။ သော တဿာ ဂတကာလေ နေဝ ဒါရူနိ အာဟရိ, န ပါနီယံ, န ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေသိ, ကေဝလံ ပဇ္ဈာယန္တောဝ နိသီဒိ, ပိတု အာဂမနကာလေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ နာကာသိ။ အထ နံ ပိတာ ‘‘ဣတ္ထီနံ ဝသံ ဂတော ဧသော’’တိ ဉတွာပိ ‘‘ကသ္မာ တာတ, နေဝ ဒါရူနိ အာဟရိ, န ပါနီယံ, န ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေသိ, ပဇ္ဈာယန္တောယေဝ ပန နိသိန္နောသီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တာပသကုမာရော ‘‘တာတ, အရညေ ကိရ ရက္ခိတသီလံ နာမ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, မနုဿပထေ မဟပ္ဖလံ, အဟံ တတ္ထ ဂန္တွာ သီလံ ရက္ခိဿာမိ, သဟာယော မေ မံ ‘အာဂစ္ဆေယျာသီ’တိ ဝတွာ ပုရတော ဂတော, အဟံ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမိ, တတ္ထ ပန ဝသန္တေန မယာ ကတရော ပုရိသော သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အရညာ ဂါမမာဂမ္မ, ကိံသီလံ ကိံဝတံ အဟံ၊
ပုရိသံ တာတ သေဝေယျံ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
အထဿ ပိတာ ကထေန္တော သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော တေ ဝိဿာသယေ တာတ, ဝိဿာသဉ္စ ခမေယျ တေ၊
သုဿူသီ စ တိတိက္ခီ စ, တံ ဘဇေဟိ ဣတော ဂတော။
‘‘ယဿ ကာယေန ဝါစာယ, မနသာ နတ္ထိ ဒုက္ကဋံ၊
ဥရသီဝ ပတိဋ္ဌာယ, တံ ဘဇေဟိ ဣတော ဂတော။
‘‘ယော စ ဓမ္မေန စရတိ, စရန္တောပိ န မညတိ၊
ဝိသုဒ္ဓကာရိံ သပ္ပညံ, တံ ဘဇေဟိ ဣတော ဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၀။)‘‘ဟလိဒ္ဒိရာဂံ ကပိစိတ္တံ, ပုရိသံ ရာဂဝိရာဂိနံ၊
တာဒိသံ တာတ မာ သေဝိ, နိမ္မနုဿမ္ပိ စေ သိယာ။
‘‘အာသီဝိသံဝ ကုပိတံ, မီဠှလိတ္တံ မဟာပထံ၊
အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေဟိ, ယာနီဝ ဝိသမံ ပထံ။
‘‘အနတ္ထာ တာတ ဝဍ္ဎန္တိ, ဗာလံ အစ္စုပသေဝတော၊
မာဿု ဗာလေန သံဂစ္ဆိ, အမိတ္တေနေဝ သဗ္ဗဒါ။
‘‘တံ တာဟံ တာတ ယာစာမိ, ကရဿု ဝစနံ မမ၊
မာဿု ဗာလေန သံဂစ္ဆိ, ဒုက္ခော ဗာလေဟိ သင်္ဂမော’’တိ။
တတ္ထ ယော တေ ဝိဿာသယေတိ ယော တဝ ဝိဿာသေယျ။ ခမေယျ တေတိ ယော စ တဝ အတ္တနိ တယာ ကတံ ဝိဿာသံ ခမေယျ။ သုဿူသီ စ တိတိက္ခီ စာတိ တဝ ဝစနံ သုဿူသာယ စေဝ ဝစနာဓိဝါသနေန စ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ဥရသီဝ ပတိဋ္ဌာယာတိ ယထာ မာတု ဥရသိ ပုတ္တော ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ အတ္တနော မာတရံ ဝိယ မညမာနော တံ ဘဇေယျာသီတိ ဝဒတိ။ ယော စ ဓမ္မေန စရတီတိ ယော တိဝိဓေန သုစရိတေန ဓမ္မေန ဣရိယတိ။ န မညတီတိ တထာ စရန္တောပိ ‘‘အဟံ ဓမ္မံ စရာမီ’’တိ မာနံ န ကရောတိ။ ဝိသုဒ္ဓကာရိန္တိ ဝိသုဒ္ဓါနံ ဒသကုသလကမ္မပထာနံ ကာရကံ။
ရာဂဝိရာဂိနန္တိ ရာဂိနဉ္စ ဝိရာဂိနဉ္စ ရဇ္ဇိတွာ တံခဏညေဝ ဝိရဇ္ဇနသဘာဝံ။ နိမ္မနုဿမ္ပိ စေ သိယာတိ သစေပိ သကလဇမ္ဗုဒီပတလံ နိမ္မနုဿံ ဟောတိ, သောယေဝ ဧကော မနုဿော တိဋ္ဌတိ, တထာပိ တာဒိသံ မာ သေဝိ။ မဟာပထန္တိ ဂူထမက္ခိတံ မဂ္ဂံ ဝိယ။ ယာနီဝါတိ ယာနေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ။ ဝိသမန္တိ နိန္နဥန္နတခါဏုပါသာဏာဒိဝိသမံ။ ဗာလံ အစ္စုပသေဝတောတိ ဗာလံ အပ္ပညံ အတိသေဝန္တဿ။ သဗ္ဗဒါတိ တာတ, ဗာလေန သဟ သံဝါသော နာမ အမိတ္တသံဝါသော ဝိယ သဗ္ဗဒါ နိစ္စကာလမေဝ ဒုက္ခော။ တံ တာဟန္တိ တေန ကာရဏေန တံ အဟံ။
သော ဧဝံ ပိတရာ ဩဝဒိတော ‘‘တာတ, အဟံ မနုဿပထံ ဂန္တွာ တုမှာဒိသေ ပဏ္ဍိတေ န လဘိဿာမိ, တတ္ထ ဂန္တုံ ဘာယာမိ, ဣဓေဝ တုမှာကံ သန္တိကေ ဝသိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထဿ ဘိယျောပိ ဩဝါဒံ ဒတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၁။)ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခိ။ သော န စိရဿေဝ အဘိညာသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ သဒ္ဓိံ ပိတရာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
တဒါ တာပသကုမာရော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အဟောသိ, ကုမာရိကာ ထုလ္လကုမာရိကာဝ, ပိတာ တာပသော ပန အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
ဟလိဒ္ဒိရာဂဇာတကဝဏ္ဏနာ နဝမာ။
֍ * [၄၃၆] ၁၀။ သမုဂ္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကုတော နု အာဂစ္ဆထာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တဉှိ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဘိက္ခု မာတုဂါမံ ပတ္ထေသိ, မာတုဂါမော နာမေသ အသဗ္ဘော အကတညူ, ပုဗ္ဗေ ဒါနဝရက္ခသာ ဂိလိတွာ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရန္တာပိ မာတုဂါမံ ရက္ခိတုံ ဧကပုရိသနိဿိတံ ကာတုံ နာသက္ခိံသု, တွံ ကထံ သက္ခိဿသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ကာမေ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဖလာဖလေန ယာပေန္တော ဝိဟာသိ။ တဿ ပဏ္ဏသာလာယ အဝိဒူရေ ဧကော ဒါနဝရက္ခသော ဝသတိ။ သော အန္တရန္တရာ မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ, အဋဝိယံ ပန မနုဿာနံ သဉ္စရဏမဂ္ဂေ ဌတွာ အာဂတာဂတေ မနုဿေ ဂဟေတွာ ခါဒတိ။ တသ္မိံ ကာလေ ဧကာ ကာသိရဋ္ဌေ ကုလဓီတာ ဥတ္တမရူပဓရာ အညတရသ္မိံ ပစ္စန္တဂါမေ နိဝုတ္ထာ ဟောတိ။ တဿာ ဧကဒိဝသံ မာတာပိတူနံ ဒဿနတ္ထာယ ဂန္တွာ ပစ္စာဂမနကာလေ ပရိဝါရမနုဿေ ဒိသွာ သော ဒါနဝေါ ဘေရဝရူပေန ပက္ခန္ဒိ။ မနုဿာ ဘီတာ ဂဟိတဂဟိတာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိံသု။ ဒါနဝေါ ယာနေ နိသိန္နံ အဘိရူပံ မာတုဂါမံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ တံ အတ္တနော ဂုဟံ နေတွာ ဘရိယံ အကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သပ္ပိတေလတဏ္ဍုလမစ္ဆမံသာဒီနိ စေဝ မဓုရဖလာဖလာနိ စ အာဟရိတွာ တံ ပေါသေသိ, ဝတ္ထာလင်္ကာရေဟိ စ နံ အလင်္ကရိတွာ ရက္ခဏတ္ထာယ ဧကသ္မိံ ကရဏ္ဍကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၂။)ပက္ခိပိတွာ ကရဏ္ဍကံ ဂိလိတွာ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရတိ။ သော ဧကဒိဝသံ နှာယိတုကာမတာယ ဧကံ သရံ ဂန္တွာ ကရဏ္ဍကံ ဥဂ္ဂိလိတွာ တံ တတော နီဟရိတွာ နှာပေတွာ ဝိလိမ္ပေတွာ အလင်္ကာရေတွာ ‘‘ထောကံ တဝ သရီရံ ဥတုံ ဂဏှာပေဟီ’’တိ တံ ကရဏ္ဍကသမီပေ ဌပေတွာ သယံ နှာနတိတ္ထံ ဩတရိတွာ တံ အနာသင်္ကမာနော ထောကံ ဒူရံ ဂန္တွာ နှာယိ။
တသ္မိံ သမယေ ဝါယုဿပုတ္တော နာမ ဝိဇ္ဇာဓရော သန္နဒ္ဓခဂ္ဂေါ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟီ’’တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒံ အကာသိ, ဝိဇ္ဇာဓရော ခိပ္ပံ ဩတရိ။ အထ နံ သာ ကရဏ္ဍကေ ပက္ခိပိတွာ ဒါနဝဿ အာဂမနံ ဩလောကေန္တီ ကရဏ္ဍကူပရိ နိသီဒိတွာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တဿ အတ္တာနံ ဒဿေတွာ တသ္မိံ ကရဏ္ဍကသမီပံ အသမ္ပတ္တေယေဝ ကရဏ္ဍကံ ဝိဝရိတွာ အန္တော ပဝိသိတွာ ဝိဇ္ဇာဓရဿ ဥပရိ နိပဇ္ဇိတွာ အတ္တနော သာဋကံ ပါရုပိ။ ဒါနဝေါ အာဂန္တွာ ကရဏ္ဍကံ အသောဓေတွာ ‘‘မာတုဂါမောယေဝ မေ’’တိ သညာယ ကရဏ္ဍကံ ဂိလိတွာ အတ္တနော ဂုဟံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ စိန္တေသိ ‘‘တာပသော မေ စိရံ ဒိဋ္ဌော, အဇ္ဇ တာဝ နံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ သော တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တာပသောပိ နံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဒွိန္နံ ဇနာနံ ကုစ္ဆိဂတဘာဝံ ဉတွာ သလ္လပန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုတော နု အာဂစ္ဆထ ဘော တယော ဇနာ, သွာဂတာ ဧထ နိသီဒထာသနေ၊
ကစ္စိတ္ထ, ဘောန္တော ကုသလံ အနာမယံ, စိရဿမဗ္ဘာဂမနဉှိ ဝေါ ဣဓာ’’တိ။
တတ္ထ ဘောတိ အာလပနံ။ ကစ္စိတ္ထာတိ ကစ္စိ ဟောထ ဘဝထ ဝိဇ္ဇထ။ ဘောန္တောတိ ပုန အာလပန္တော အာဟ။ ကုသလံ အနာမယန္တိ ကစ္စိ တုမှာကံ ကုသလံ အာရောဂျံ။ စိရဿမဗ္ဘာဂမနဉှိ ဝေါ ဣဓာတိ အဇ္ဇ တုမှာကံ ဣဓ အဗ္ဘာဂမနဉ္စ စိရံ ဇာတံ။
တံ သုတွာ ဒါနဝေါ ‘‘အဟံ ဣမဿ တာပသဿ သန္တိကံ ဧကကောဝ အာဂတော, အယဉ္စ တာပသော ‘တယော ဇနာ’တိ ဝဒတိ, ကိံ နာမေသ ကထေတိ, ကိံ နု ခေါ သဘာဝံ ဉတွာ ကထေတိ, ဥဒါဟု ဥမ္မတ္တကော ဟုတွာ ဝိလပတီ’’တိ စိန္တေတွာ တာပသံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၃။)‘‘အဟမေဝ ဧကော ဣဓ မဇ္ဇ ပတ္တော, န စာပိ မေ ဒုတိယော ကောစိ ဝိဇ္ဇတိ၊
ကိမေဝ သန္ဓာယ တေ ဘာသိတံ ဣသေ, ကုတော နု အာဂစ္ဆထ ဘော တယော ဇနာ’’တိ။
တတ္ထ ဣဓ မဇ္ဇာတိ ဣဓ အဇ္ဇ။ ကိမေဝ သန္ဓာယ တေ ဘာသိတံ ဣသေတိ ဘန္တေ, ဣသိ ကိံ နာမေတံ သန္ဓာယ တယာ ဘာသိတံ, ပါကဋံ တာဝ မေ ကတွာ ကထေဟီတိ။
တာပသော ‘‘ဧကံသေနေဝါဝုသော သောတုကာမောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တုဝဉ္စ ဧကော ဘရိယာ စ တေ ပိယာ, သမုဂ္ဂပက္ခိတ္တနိကိဏ္ဏမန္တရေ၊
သာ ရက္ခိတာ ကုစ္ဆိဂတာဝ တေ သဒါ, ဝါယုဿပုတ္တေန သဟာ တဟိံ ရတာ’’တိ။
တတ္ထ တုဝဉ္စ ဧကောတိ ပဌမံ တာဝ တွံ ဧကော ဇနော။ ပက္ခိတ္တနိကိဏ္ဏမန္တရေတိ ပက္ခိတ္တာနိကိဏ္ဏအန္တရေ တံ တတ္ထ ဘရိယံ ရက္ခိတုကာမေန သဒါ တယာ သမုဂ္ဂေ ပက္ခိတ္တာ သဒ္ဓိံ သမုဂ္ဂေန နိကိဏ္ဏာ အန္တရေ, အန္တောကုစ္ဆိယံ ဌပိတာတိ အတ္ထော။ ဝါယုဿပုတ္တေန သဟာတိ ဧဝံနာမကေန ဝိဇ္ဇာဓရေန သဒ္ဓိံ။ တဟိံ ရတာတိ တတ္ထ တဝ အန္တောကုစ္ဆိယညေဝ ကိလေသရတိယာ ရတာ။ သော ဒါနိ တွံ မာတုဂါမံ ‘‘ဧကံ ပုရိသနိဿိတံ ကရိဿာမီ’’တိ ကုစ္ဆိနာပိ ပရိဟရန္တော တဿာ ဇာရံ ဥက္ခိပိတွာ စရသီတိ။
တံ သုတွာ ဒါနဝေါ ‘‘ဝိဇ္ဇာဓရာ နာမ ဗဟုမာယာ ဟောန္တိ, သစဿ ခဂ္ဂေါ ဟတ္ထဂတော ဘဝိဿတိ, ကုစ္ဆိံ မေ ဖာလေတွာပိ ပလာယိဿတီ’’တိ ဘီတတသိတော ဟုတွာ ခိပ္ပံ ကရဏ္ဍကံ ဥဂ္ဂိလိတွာ ပုရတော ဌပေသိ။ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တံ ပဝတ္တိံ ပကာသေန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၄။)‘‘သံဝိဂ္ဂရူပေါ ဣသိနာ ဝိယာကတော, သော ဒါနဝေါ တတ္ထ သမုဂ္ဂမုဂ္ဂိလိ၊
အဒ္ဒက္ခိ ဘရိယံ သုစိမာလဓာရိနိံ, ဝါယုဿပုတ္တေန သဟာ တဟိံ ရတ’’န္တိ။
တတ္ထ အဒ္ဒက္ခီတိ သော ကရဏ္ဍကံ ဝိဝရိတွာ အဒ္ဒသ။
ကရဏ္ဍကေ ပန ဝိဝဋမတ္တေယေဝ ဝိဇ္ဇာဓရော ဝိဇ္ဇံ ဇပ္ပိတွာ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တံ ဒိသွာ ဒါနဝေါ မဟာသတ္တဿ တုဿိတွာ ထုတိပုဗ္ဗင်္ဂမာ သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘သုဒိဋ္ဌရူပမုဂ္ဂတပါနုဝတ္တိနာ, ဟီနာ နရာ ယေ ပမဒါဝသံ ဂတာ၊
ယထာ ဟဝေ ပါဏရိဝေတ္ထ ရက္ခိတာ, ဒုဋ္ဌာ မယီ အညမဘိပ္ပမောဒယိ။
‘‘ဒိဝါ စ ရတ္တော စ မယာ ဥပဋ္ဌိတာ, တပဿိနာ ဇောတိရိဝါ ဝနေ ဝသံ၊
သာ ဓမ္မမုက္ကမ္မ အဓမ္မမာစရိ, အကိရိယရူပေါ ပမဒါဟိ သန္ထဝေါ။
‘‘သရီရမဇ္ဈမှိ ဌိတာတိ မညဟံ, မယှံ အယန္တိ အသတိံ အသညတံ၊
သာ ဓမ္မမုက္ကမ္မ အဓမ္မမာစရိ, အကိရိယရူပေါ ပမဒါဟိ သန္ထဝေါ။
‘‘သုရက္ခိတံ မေတိ ကထံ နု ဝိဿသေ, အနေကစိတ္တာသု န ဟတ္ထိ ရက္ခဏာ၊
ဧတာ ဟိ ပါတာလပပါတသန္နိဘာ, ဧတ္ထပ္ပမတ္တော ဗျသနံ နိဂစ္ဆတိ။
‘‘တသ္မာ ဟိ တေ သုခိနော ဝီတသောကာ, ယေ မာတုဂါမေဟိ စရန္တိ နိဿဋာ၊
ဧတံ သိဝံ ဥတ္တမမာဘိပတ္ထယံ, န မာတုဂါမေဟိ ကရေယျ သန္ထဝ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၅။)တတ္ထ သုဒိဋ္ဌရူပမုဂ္ဂတပါနုဝတ္တိနာတိ ဘန္တေ, ဣသိ ဥဂ္ဂတပါနုဝတ္တိနာ တယာ သုဒိဋ္ဌရူပံ ဣဒံ ကာရဏံ။ ဟီနာတိ နီစာ။ ယထာ ဟဝေ ပါဏရိဝေတ္ထ ရက္ခိတာတိ အယံ မယာ အတ္တနော ပါဏာ ဝိယ ဧတ္ထ အန္တောကုစ္ဆိယံ ပရိဟရန္တေန ရက္ခိတာ။ ဒုဋ္ဌာ မယီတိ ဣဒါနိ မယိ မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ ကတွာ ဒုဋ္ဌာ အညံ ပုရိသံ အဘိပ္ပမောဒတိ။ ဇောတိရိဝါ ဝနေ ဝသန္တိ ဝနေ ဝသန္တေန တပဿိနာ အဂ္ဂိ ဝိယ မယာ ဥပဋ္ဌိတာ ပရိစရိတာ။ သာ ဓမ္မမုက္ကမ္မာတိ သာ ဧသာ ဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ အတိက္ကမိတွာ။ အကိရိယရူပေါတိ အကတ္တဗ္ဗရူပေါ။ သရီရမဇ္ဈမှိ ဌိတာတိ မညဟံ, မယှံ အယန္တိ အသတိံ အသညတန္တိ ဣမံ အသတိံ အသပ္ပုရိသဓမ္မသမန္နာဂတံ အသညတံ ဒုဿီလံ ‘‘မယှံ သရီရမဇ္ဈမှိ ဌိတာ’’တိ စ ‘‘မယှံ အယ’’န္တိ စ မညာမိ။
သုရက္ခိတံ မေတိ ကထံ နု ဝိဿသေတိ အယံ မယာ သုရက္ခိတာတိ ကထံ ပဏ္ဍိတော ဝိဿာသေယျ, ယတြ ဟိ နာမ မာဒိသောပိ အန္တောကုစ္ဆိယံ ရက္ခန္တော ရက္ခိတုံ နာသက္ခိ။ ပါတာလပပါတသန္နိဘာတိ လောကဿာဒေန ဒုပ္ပူရဏီယတ္တာ မဟာသမုဒ္ဒေ ပါတာလသင်္ခါတေန ပပါတေန သဒိသာ။ ဧတ္ထပ္ပမတ္တောတိ ဧတာသု ဧဝရူပါသု နိဂ္ဂုဏာသု ပမတ္တော ပုရိသော မဟာဗျသနံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ ဟီတိ ယသ္မာ မာတုဂါမဝသံ ဂတာ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာ ယေ မာတုဂါမေဟိ နိဿဋာ ဟုတွာ စရန္တိ, တေ သုခိနော။ ဧတံ သိဝန္တိ ယဒေတံ မာတုဂါမတော နိဿဋာနံ ဝိသံသဋ္ဌာနံ စရဏံ, ဧတံ ဈာနသုခမေဝ သိဝံ ခေမံ ဥတ္တမံ အဘိပတ္ထေတဗ္ဗံ, ဧတံ ပတ္ထယမာနော မာတုဂါမေဟိ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ န ကရေယျာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဒါနဝေါ မဟာသတ္တဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, အဟံ ဣမာယ ပါပဓမ္မာယ ဝိဇ္ဇာဓရေန မာရာပိတော’’တိ မဟာသတ္တံ အဘိတ္ထဝိ။ သောပိဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ‘‘ဣမိဿာ မာ ကိဉ္စိ ပါပံ အကာသိ, သီလာနိ ဂဏှာဟီ’’တိ တံ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဒါနဝေါ ‘‘အဟံ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရန္တောပိ တံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောမိ, အညော ကော ရက္ခိဿတီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ အတ္တနော အရညမေဝ အဂမာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၆။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တဒါ ဒိဗ္ဗစက္ခုကတာပသော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
သမုဂ္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒသမာ။
֍ * [၄၃၇] ၁၁။ ပူတိမံသဇာတကဝဏ္ဏနာ
န ခေါ မေ ရုစ္စတီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဣန္ဒြိယအသံဝရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရာ အဟေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ဩဝဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဝတွာ အနိယမဝသေန ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ အလင်္ကတပလ္လင်္ကဝရမဇ္ဈဂတော ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ရူပါဒီသု သုဘနိမိတ္တဝသေန နိမိတ္တံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, သစေ ဟိ တသ္မိံ သမယေ ကာလံ ကရောတိ, နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတိ, တသ္မာ ရူပါဒီသု သုဘနိမိတ္တံ မာ ဂဏှထ။ ဘိက္ခုနာ နာမ ရူပါဒိဂေါစရေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, ရူပါဒိဂေါစရာ ဟိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာ ဝရံ, ဘိက္ခဝေ, တတ္တာယ အယောသလာကာယ အာဒိတ္တာယ သမ္ပဇ္ဇလိတာယ သဇောတိဘူတာယ စက္ခုန္ဒြိယံ သမ္ပလိမဋ္ဌ’’န္တိ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘တုမှာကံ ရူပံ ဩလောကနကာလောပိ အတ္ထိ အနောလောကနကာလောပိ။ ဩလောကနကာလေ သုဘဝသေန အနောလောကေတွာ အသုဘဝသေနေဝ ဩလောကေယျာထ, ဧဝံ အတ္တနော ဂေါစရာ န ပရိဟာယိဿထ။ ကော ပန တုမှာကံ ဂေါစရောတိ? စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ ဧတသ္မိဉှိ ဝေါ ဂေါစရေ စရန္တာနံ န လစ္ဆတိ မာရော ဩတာရံ, သစေ ပန ကိလေသဝသိကာ ဟုတွာ သုဘနိမိတ္တဝသေန ဩလောကေဿထ, ပူတိမံသသိင်္ဂါလော ဝိယ အတ္တနော ဂေါစရာ ပရိဟာယိဿထာ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဟိမဝန္တပဒေသေ အရညာယတနေ ပဗ္ဗတဂုဟာယံ အနေကသတာ ဧဠကာ ဝသန္တိ။ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနတော အဝိဒူရေ ဧကိဿာ ဂုဟာယ ပူတိမံသော နာမ သိင်္ဂါလော ဝေဏိယာ နာမ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ဝသတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၇။)ဝိစရန္တော တေ ဧဠကေ ဒိသွာ ‘‘ဧကေန ဥပါယေန ဣမေသံ မံသံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပါယေန ဧကေကံ ဧဠကံ မာရေသိ။ တေ ဥဘောပိ ဧဠကမံသံ ခါဒန္တာ ထာမသမ္ပန္နာ ထူလသရီရာ အဟေသုံ။ အနုပုဗ္ဗေန ဧဠကာ ပရိက္ခယံ အဂမံသု။ တေသံ အန္တရေ မေဏ္ဍမာတာ နာမ ဧကာ ဧဠိကာ ဗျတ္တာ အဟောသိ ဥပါယကုသလာ။ သိင်္ဂါလော တံ မာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဧကဒိဝသံ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ သမ္မန္တေန္တော ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧဠကာ ခီဏာ, ဣမံ ဧဠိကံ ဧကေန ဥပါယေန ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အယံ ပနေတ္ထ ဥပါယော, တွံ ဧကိကာဝ ဂန္တွာ ဧတာယ သဒ္ဓိံ သခီ ဟောဟိ, အထ တေ တာယ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသေ ဥပ္ပန္နေ အဟံ မတာလယံ ကရိတွာ နိပဇ္ဇိဿာမိ, တွံ ဧတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘ဧဠိကေ သာမိကော မေ မတော, အဟဉ္စ အနာထာ, ဌပေတွာ တံ အညော မေ ဉာတကော နတ္ထိ, ဧဟိ ရောဒိတွာ ကန္ဒိတွာ တဿ သရီရကိစ္စံ ကရိဿာမာ’တိ ဝတွာ တံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆေယျာသိ, အထ နံ အဟံ ဥပ္ပတိတွာ ဂီဝါယ ဍံသိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ အာဟ။
သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သခိဘာဝံ ကတွာ ဝိဿာသေ ဥပ္ပန္နေ ဧဠိကံ တထာ အဝေါစ။ ဧဠိကာ ‘‘အာဠိ သိင်္ဂါလိ တဝ သာမိကေန သဗ္ဗေ မမ ဉာတကာ ခါဒိတာ, ဘာယာမိ န သက္ကောမိ ဂန္တု’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အာဠိ, မာ ဘာယိ, မတကော ကိံ ကရိဿတီ’’တိ? ‘‘ခရမန္တော တေ သာမိကော, ဘာယာမေဝါဟ’’န္တိ သာ ဧဝံ ဝတွာပိ တာယ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနာ ‘‘အဒ္ဓါ မတော ဘဝိဿတီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ပါယာသိ။ ဂစ္ဆန္တီ ပန ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ တသ္မိံ အာသင်္ကာယ သိင်္ဂါလိံ ပုရတော ကတွာ သိင်္ဂါလံ ပရိဂ္ဂဏှန္တီယေဝ ဂစ္ဆတိ။ သိင်္ဂါလော တာသံ ပဒသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အာဂတာ နု ခေါ ဧဠိကာ’’တိ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ အက္ခီနိ ပရိဝတ္တေတွာ ဩလောကေသိ။ ဧဠိကာ တံ တထာ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ပါပဓမ္မော မံ ဝဉ္စေတွာ မာရေတုကာမော မတာလယံ ဒဿေတွာ နိပန္နော’’တိ နိဝတ္တိတွာ ပလာယန္တီ သိင်္ဂါလိယာ ‘‘ကသ္မာ ပလာယသီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ကာရဏံ ကထေန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န ခေါ မေ ရုစ္စတိ အာဠိ, ပူတိမံသဿ ပေက္ခနာ၊
ဧတာဒိသာ သခါရသ္မာ, အာရကာ ပရိဝဇ္ဇယေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၈။)တတ္ထ အာဠီတိ အာလပနံ, သခိ သဟာယိကေတိ အတ္ထော။ ဧတာဒိသာ သခါရသ္မာတိ ဧဝရူပါ သဟာယကာ အပက္ကမိတွာ တံ သဟာယကံ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သာ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။ သိင်္ဂါလီ တံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တီ တဿာ ကုဇ္ဈိတွာ အတ္တနော သာမိကဿေဝ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဇ္ဈာယမာနာ နိသီဒိ။ အထ နံ သိင်္ဂါလော ဂရဟန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥမ္မတ္တိကာ အယံ ဝေဏီ, ဝဏ္ဏေတိ ပတိနော သခိံ၊
ပဇ္ဈာယိ ပဋိဂစ္ဆန္တိံ, အာဂတံ မေဏ္ဍမာတရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေဏီတိ တဿာ နာမံ။ ဝဏ္ဏေတိ ပတိနော သခိန္တိ ပဌမမေဝ အတ္တနော သခိံ ဧဠိကံ ‘‘မယိ သိနေဟာ ဝိဿာသိကာ အာဂမိဿတိ နော သန္တိကံ, မတာလယံ ကရောဟီ’’တိ ပတိနော သန္တိကေ ဝဏ္ဏေတိ။ အထ နံ သာ ဣဒါနိ အာဂတံ မမ သန္တိကံ အနာဂန္တွာဝ ပဋိဂစ္ဆန္တိံ မေဏ္ဍမာတရံ ပဇ္ဈာယတိ အနုသောစတီတိ။
တံ သုတွာ သိင်္ဂါလီ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘တွံ ခေါသိ သမ္မ ဥမ္မတ္တော, ဒုမ္မေဓော အဝိစက္ခဏော၊
ယော တွံ မတာလယံ ကတွာ, အကာလေန ဝိပေက္ခသီ’’တိ။
တတ္ထ အဝိစက္ခဏောတိ ဝိစာရဏပညာရဟိတော။ အကာလေန ဝိပေက္ခသီတိ ဧဠိကာယ အတ္တနော သန္တိကံ အနာဂတာယေဝ ဩလောကေသီတိ အတ္ထော။
‘‘န အကာလေ ဝိပေက္ခယျ, ကာလေ ပေက္ခေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပူတိမံသောဝ ပဇ္ဈာယိ, ယော အကာလေ ဝိပေက္ခတီ’’တိ။ – အယံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂါထာ၊
တတ္ထ အကာလေတိ ကာမဂုဏေ အာရဗ္ဘ သုဘဝသေန စိတ္တုပ္ပါဒကာလေ။ အယဉှိ ဘိက္ခုနော ရူပံ ဩလောကေတုံ အကာလော နာမ။ ကာလေတိ အသုဘဝသေန အနုဿတိဝသေန ကသိဏဝသေန ဝါ ရူပဂ္ဂဟဏကာလေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀၉။)အယဉှိ ဘိက္ခုနော ရူပံ ဩလောကေတုံ ကာလော နာမ။ တတ္ထ အကာလေ သာရတ္တကာလေ ရူပံ ဩလောကေန္တာ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏန္တီတိ ဟရိတစဇာတကလောမသကဿပဇာတကာဒီဟိ ဒီပေတဗ္ဗံ။ ကာလေ အသုဘဝသေန ဩလောကေန္တာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထုနာ ကထေတဗ္ဗံ။ ပူတိမံသောဝ ပဇ္ဈာယီတိ ဘိက္ခဝေ, ယထာ ပူတိမံသသိင်္ဂါလော အကာလေ ဧဠိကံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော ဂေါစရာ ပရိဟီနော ပဇ္ဈာယတိ, ဧဝံ ဘိက္ခု အကာလေ သုဘဝသေန ရူပံ ဩလောကေတွာ သတိပဋ္ဌာနာဒိဂေါစရာ ပရိဟီနော ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သမ္ပရာယေပိ သောစတိ ပဇ္ဈာယတိ ကိလမတီတိ။
ဝေဏီပိ ခေါ သိင်္ဂါလီ ပူတိမံသံ အဿာသေတွာ ‘‘သာမိ, မာ စိန္တေသိ, အဟံ တံ ပုနပိ ဥပါယေန အာနေဿာမိ, တွံ အာဂတကာလေ အပ္ပမတ္တော ဂဏှေယျာသီ’’တိ ဝတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အာဠိ, တဝ အာဂတကာလေယေဝ နော အတ္ထော ဇာတော, တဝ အာဂတကာလသ္မိံယေဝ ဟိ မေ သာမိကော သတိံ ပဋိလဘိ, ဣဒါနိ ဇီဝတိ, ဧဟိ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိယံ ခေါ အာဠိ မေ ဟောတု, ပုဏ္ဏပတ္တံ ဒဒါဟိ မေ၊
ပတိ သဉ္ဇီဝိတော မယှံ, ဧယျာသိ ပိယပုစ္ဆိကာ’’တိ။
တတ္ထ ပုဏ္ဏပတ္တံ ဒဒါဟိ မေတိ ပိယက္ခာနံ အက္ခာယိကာ မယှံ တုဋ္ဌိဒါနံ ဒေဟိ။ ပတိ သဉ္ဇီဝိတော မယှန္တိ မမ သာမိကော သဉ္ဇီဝိတော ဥဋ္ဌိတော အရောဂေါတိ အတ္ထော။ ဧယျာသီတိ မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆ။
ဧဠိကာ ‘‘အယံ ပါပဓမ္မာ မံ ဝဉ္စေတုကာမာ, အယုတ္တံ ခေါ ပန ပဋိပက္ခကရဏံ, ဥပါယေနေဝ နံ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပိယံ ခေါ အာဠိ တေ ဟောတု, ပုဏ္ဏပတ္တံ ဒဒါမိ တေ၊
မဟတာ ပရိဝါရေန, ဧဿံ ကယိရာဟိ ဘောဇန’’န္တိ။
တတ္ထ ဧဿန္တိ အာဂမိဿာမိ။ အာဂစ္ဆမာနာ စ အတ္တနော အာရက္ခံ ကတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန အာဂမိဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၀။)အထ နံ သိင်္ဂါလီ ပရိဝါရံ ပုစ္ဆန္တီ သတ္တမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကီဒိသော တုယှံ ပရိဝါရော, ယေသံ ကာဟာမိ ဘောဇနံ၊
ကိံ နာမကာ စ တေ သဗ္ဗေ, တေ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတာ’’တိ။
သာ အာစိက္ခန္တီ အဋ္ဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာလိယော စတုရက္ခော စ, ပိင်္ဂိယော အထ ဇမ္ဗုကော၊
ဧဒိသော မယှံ ပရိဝါရော, တေသံ ကယိရာဟိ ဘောဇန’’န္တိ။
တတ္ထ တေ မေတိ တေ ပရိဝါရေ မယှံ အာစိက္ခိ။ မာလိယောတိအာဒီနိ စတုန္နံ သုနခါနံ နာမာနိ။ ‘‘တတ္ထ ဧကေကဿ ပဉ္စ ပဉ္စ သုနခသတာနိ ပရိဝါရေန္တိ, ဧဝံ ဒွီဟိ သုနခသဟဿေဟိ ပရိဝါရိတာ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သစေ တေ ဘောဇနံ န လဘိဿန္တိ, တုမှေ ဒွေပိ ဇနေ မာရေတွာ ခါဒိဿန္တီ’’တိ အာဟ။
တံ သုတွာ သိင်္ဂါလီ ဘီတာ ‘‘အလံ ဣမိဿာ တတ္ထ ဂမနေန, ဥပါယေနဿာ အနာဂမနမေဝ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နိက္ခန္တာယ အဂါရသ္မာ, ဘဏ္ဍကမ္ပိ ဝိနဿတိ၊
အာရောဂျံ အာဠိနော ဝဇ္ဇံ, ဣဓေဝ ဝသ မာဂမာ’’တိ။
တဿတ္ထော – အာဠိ, တဝ ဂေဟေ ဗဟုဘဏ္ဍကံ အတ္ထိ, တံ တေ နိက္ခန္တာယ အဂါရသ္မာ အနာရက္ခံ ဘဏ္ဍကံ ဝိနဿတိ, အဟမေဝ တေ အာဠိနော သဟာယကဿ အာရောဂျံ ဝဇ္ဇံ ဝဒိဿာမိ, တွံ ဣဓေဝ ဝသ မာဂမာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မရဏဘယဘီတာ ဝေဂေန သာမိကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဂဟေတွာ ပလာယိ။ တေ ပုန တံ ဌာနံ အာဂန္တုံ နာသက္ခိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ အဟံ တသ္မိံ ဌာနေ ဝနဇေဋ္ဌကရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝတာ အဟောသိ’’န္တိ။
ပူတိမံသဇာတကဝဏ္ဏနာ ဧကာဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၁။)ယော တေ ပုတ္တကေတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တဿ ဝဓာယ ပရိသက္ကနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ တသ္မိဉှိ သမယေ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အဟော အာဝုသော ဒေဝဒတ္တော နိလ္လဇ္ဇော အနရိယော ဧဝံ ဥတ္တမဂုဏဓရဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဇာတသတ္တုနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ဓနုဂ္ဂဟပယောဇနသိလာပဝိဇ္ဈနနာဠာဂိရိဝိဿဇ္ဇနေဟိ ဝဓာယ ဥပါယံ ကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကိ, ဣဒါနိ ပန မေ တာသမတ္တမ္ပိ ကာတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော ပဉ္စသတာနံ မာဏဝကာနံ သိပ္ပံ ဝါစေန္တော ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ ဣဓ ဝသန္တဿ ပလိဗောဓော ဟောတိ, မာဏဝကာနမ္ပိ သိပ္ပံ န နိဋ္ဌာတိ, ဟိမဝန္တပဒေသေ အရညာယတနံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ဝသန္တော ဝါစေဿာမီ’’တိ။ သော မာဏဝကာနံ ကထေတွာ တိလတဏ္ဍုလတေလဝတ္ထာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ မဂ္ဂတော အဝိဒူရေ ဌာနေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ နိဝါသံ ကပ္ပေသိ, မာဏဝါပိ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ကရိံသု။ မာဏဝကာနံ ဉာတကာ တေလတဏ္ဍုလာဒီနိ ပေသေန္တိ။ ရဋ္ဌဝါသိနောပိ ‘‘ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော ကိရ အရညေ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ဝသန္တော သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာပေတီ’’တိ တဿ တဏ္ဍုလာဒီနိ အဘိဟရန္တိ, ကန္တာရပ္ပဋိပန္နာပိ ဒေန္တိ, အညတရောပိ ပုရိသော ခီရပါနတ္ထာယ သဝစ္ဆံ ဓေနုံ အဒါသိ။ အာစရိယဿ ပဏ္ဏသာလာယ သန္တိကေ ဒွီဟိ ပေါတကေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာ ဂေါဓာ ဝသတိ, သီဟဗျဂ္ဃါပိဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တိ။ ဧကော တိတ္တိရောပိ တတ္ထ နိဗဒ္ဓဝါသော အဟောသိ။ သော အာစရိယဿ မာဏဝါနံ မန္တေ ဝါစေန္တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ တယောပိ ဝေဒေ ဥဂ္ဂဏှိ။ မာဏဝါ တေန သဒ္ဓိံ အတိဝိဿာသိကာ အဟေသုံ။
အပရဘာဂေ မာဏဝေသု နိပ္ဖတ္တိံ အပ္ပတ္တေသုယေဝ အာစရိယော ကာလမကာသိ။ မာဏဝါ တဿ သရီရံ ဈာပေတွာ ဝါလုကာယ ထူပံ ကတွာ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ။ အထ နေ တိတ္တိရော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၂။)‘‘ကသ္မာ ရောဒထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာစရိယော နော သိပ္ပေ အနိဋ္ဌိတေယေဝ ကာလကတော, တသ္မာ ရောဒါမာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မာ သောစိတ္ထ, အဟံ ဝေါ သိပ္ပံ ဝါစေဿာမီ’’တိ။ ‘‘တွံ ကထံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အဟံ အာစရိယေ တုမှာကံ ဝါစေန္တေ သဒ္ဒံ သုတွာ တယော ဝေဒေ ပဂုဏေ အကာသိန္တိ။ တေန ဟိ အတ္တနော ပဂုဏဘာဝံ အမှေ ဇာနာပေဟီ’’တိ။ တိတ္တိရော ‘‘တေန ဟိ သုဏာထာ’’တိ တေသံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနမေဝ ပဗ္ဗတမတ္ထကာ နဒိံ ဩတရန္တော ဝိယ ဩသာရေသိ။ မာဏဝါ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ တိတ္တိရပဏ္ဍိတဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေသုံ။ သောပိ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ ဌာနေ ဌတွာ တေသံ သိပ္ပံ ဝါစေသိ။ မာဏဝါ တဿ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရံ ကရိတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေ မဓုလာဇာဒီနိ ဥပဟရန္တာ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေန္တာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိံသု။ ‘‘တိတ္တိရော ကိရ အရညာယတနေ ပဉ္စသတေ မာဏဝကေ မန္တံ ဝါစေတီ’’တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။
တဒါ ဇမ္ဗုဒီပေ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇသဒိသံ မဟန္တံ ဆဏံ ဃောသယိံသု။ မာဏဝါနံ မာတာပိတရော ‘‘ဆဏဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ပေသေသုံ။ မာဏဝါ တိတ္တိရဿ အာရောစေတွာ တိတ္တိရပဏ္ဍိတံ သဗ္ဗဉ္စ အဿမပဒံ ဂေါဓံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ အတ္တနော အတ္တနော နဂရမေဝ အဂမိံသု။ တဒါ ဧကော နိက္ကာရုဏိကော ဒုဋ္ဌတာပသော တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရန္တော တံ ဌာနံ သမ္ပာပုဏိ။ ဂေါဓာ တံ ဒိသွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ တဏ္ဍုလာ, အသုကဋ္ဌာနေ တေလာဒီနိ အတ္ထိ, ဘတ္တံ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ ဝတွာ ဂေါစရတ္ထာယ ဂတာ။ တာပသော ပါတောဝ ဘတ္တံ ပစိတွာ ဒွေ ဂေါဓာပုတ္တကေ မာရေတွာ ခါဒိ, ဒိဝါ တိတ္တိရပဏ္ဍိတဉ္စ ဝစ္ဆကဉ္စ မာရေတွာ ခါဒိ, သာယံ ဓေနုံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တမ္ပိ မာရေတွာ မံသံ ခါဒိတွာ ရုက္ခမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ဃုရုဃုရာယန္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ဂေါဓာ သာယံ အာဂန္တွာ ပုတ္တကေ အပဿန္တီ ဥပဓာရယမာနာ ဝိစရိ။ ရုက္ခဒေဝတာ ဂေါဓံ ပုတ္တကေ အဒိသွာ ကမ္ပမာနံ ဩလောကေတွာ ခန္ဓဝိဋပဗ္ဘန္တရေ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဌတွာ ‘‘ဂေါဓေ မာ ကမ္ပိ, ဣမိနာ ပါပပုရိသေန တဝ ပုတ္တကာ စ တိတ္တိရော စ ဝစ္ဆော စ ဓေနု စ မာရိတာ, ဂီဝါယ နံ ဍံသိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဟီ’’တိ သလ္လပန္တီ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော တေ ပုတ္တကေ အခါဒိ, ဒိန္နဘတ္တော အဒူသကေ၊
တသ္မိံ ဒါဌံ နိပါတေဟိ, မာ တေ မုစ္စိတ္ထ ဇီဝတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၃။)တတ္ထ ဒိန္နဘတ္တောတိ ဘတ္တံ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇာဟီတိ တယာ ဒိန္နဘတ္တော။ အဒူသကေတိ နိဒ္ဒေါသေ နိရပရာဓေ။ တသ္မိံ ဒါဌံ နိပါတေဟီတိ တသ္မိံ ပါပပုရိသေ စတဿောပိ ဒါဌာ နိပါတေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ မာ တေ မုစ္စိတ္ထ ဇီဝတောတိ ဇီဝန္တော သဇီဝေါ ဟုတွာ တဝ ဟတ္ထတော ဧသော ပါပဓမ္မော မာ မုစ္စိတ္ထ, မောက္ခံ မာ လဘတု, ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဟီတိ အတ္ထော။
တတော ဂေါဓာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာကိဏ္ဏလုဒ္ဒေါ ပုရိသော, ဓာတိစေလံဝ မက္ခိတော၊
ပဒေသံ တံ န ပဿာမိ, ယတ္ထ ဒါဌံ နိပါတယေ။
‘‘အကတညုဿ ပေါသဿ, နိစ္စံ ဝိဝရဒဿိနော၊
သဗ္ဗံ စေ ပထဝိံ ဒဇ္ဇာ, နေဝ နံ အဘိရာဓယေ’’တိ။
တတ္ထ အာကိဏ္ဏလုဒ္ဒေါတိ ဂါဠှလုဒ္ဒေါ။ ဝိဝရဒဿိနောတိ ဆိဒ္ဒံ ဩတာရံ ပရိယေသန္တဿ။ နေဝ နံ အဘိရာဓယေတိ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ သကလပထဝိံ ဒေန္တောပိ တောသေတုံ န သက္ကုဏေယျ, ကိမင်္ဂံ ပနာဟံ ဘတ္တမတ္တဒါယိကာတိ ဒဿေတိ။
ဂေါဓာ ဧဝံ ဝတွာ ‘‘အယံ ပဗုဇ္ဈိတွာ မမ္ပိ ခါဒေယျာ’’တိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ရက္ခမာနာ ပလာယိ။ တေပိ ပန သီဟဗျဂ္ဃါ တိတ္တိရဿ သဟာယကာဝ, ကဒါစိ တေ အာဂန္တွာ တိတ္တိရံ ပဿန္တိ, ကဒါစိ သော ဂန္တွာ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အာဂစ္ဆတိ, တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ သီဟော ဗျဂ္ဃံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, စိရံ ဒိဋ္ဌော နော တိတ္တိရော, အဇ္ဇ သတ္တဋ္ဌဒိဝသာ ဟောန္တိ, ဂစ္ဆ, တာဝဿ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ။ ဗျဂ္ဃေါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂေါဓာယ ပလာယနကာလေ တံ ဌာနံ ပတွာ တံ ပါပပုရိသံ နိဒ္ဒါယန္တံ ပဿိ။ တဿ ဇဋန္တရေ တိတ္တိရပဏ္ဍိတဿ လောမာနိ ပညာယန္တိ, ဓေနုယာ စ ဝစ္ဆကဿ စ အဋ္ဌီနိ ပညာယန္တိ။ ဗျဂ္ဃရာဇာ တံ သဗ္ဗံ ဒိသွာ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ စ တိတ္တိရပဏ္ဍိတံ အဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ ပါပပုရိသေန ဧတေ မာရိတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ တံ ပါဒေန ပဟရိတွာ ဥဋ္ဌာပေသိ။ သောပိ တံ ဒိသွာ ဘီတတသိတော အဟောသိ။ အထ နံ ဗျဂ္ဃေါ ‘‘တွံ ဧတေ မာရေတွာ ခါဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နေဝ မာရေမိ, န ခါဒါမီ’’တိ။ ‘‘ပါပဓမ္မ တယိ အမာရေန္တေ အညော ကော မာရေဿတိ, ကထေဟိ တာဝ ကာရဏံ, အကထေန္တဿ ဇီဝိတံ တေ နတ္ထီ’’တိ။ သော မရဏဘယဘီတော ‘‘အာမ, သာမိ, ဂေါဓာပုတ္တကေ စ ဝစ္ဆကဉ္စ ဓေနုဉ္စ မာရေတွာ ခါဒါမိ, တိတ္တိရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၄။)ပန န မာရေမီ’’တိအာဟ။ သော တဿ ဗဟုံ ကထေန္တဿပိ အသဒ္ဒဟိတွာ ‘‘တွံ ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သာမိ, ကလိင်္ဂရဋ္ဌတော ဝါဏိဇကာနံ ဘဏ္ဍံ ဝဟန္တော ဇီဝိကဟေတု ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကမ္မံ ကတွာ ဣဒါနိမှိ ဣဓာဂတော’’တိ တေန သဗ္ဗသ္မိံ အတ္တနာ ကတကမ္မေ ကထိတေ ‘‘ပါပဓမ္မ တယိ တိတ္တိရံ အမာရေန္တေ အညော ကော မာရေဿတိ, ဧဟိ သီဟဿ မိဂရညော သန္တိကံ တံ နေဿာမီ’’တိ တံ ပုရတော ကတွာ တာသေန္တော အဂမာသိ။ သီဟရာဇာ တံ အာနေန္တံ ဗျဂ္ဃံ ပုစ္ဆန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ နု သုဗာဟု တရမာနရူပေါ, ပစ္စာဂတောသိ သဟ မာဏဝေန၊
ကိံ ကိစ္စမတ္ထံ ဣဓမတ္ထိ တုယှံ, အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဗာဟူတိ ဗျဂ္ဃံ နာမေနာလပတိ။ ဗျဂ္ဃဿ ဟိ ပုရိမကာယော မနာပေါ ဟောတိ, တေန တံ ဧဝမာဟ။ ကိံ ကိစ္စမတ္ထံ ဣဓမတ္ထိ တုယှန္တိ ကိံ ကရဏီယံ အတ္ထသညိတံ ဣမိနာ မာဏဝေန ဣဓ အတ္ထိ။ ‘‘တုယှံ ကိံ ကိစ္စမတ္ထ’’န္တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။
တံ သုတွာ ဗျဂ္ဃေါ ပဉ္စမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော တေ သခါ ဒဒ္ဒရော သာဓုရူပေါ, တဿ ဝဓံ ပရိသင်္ကာမိ အဇ္ဇ၊
ပုရိသဿ ကမ္မာယတနာနိ သုတွာ, နာဟံ သုခိံ ဒဒ္ဒရံ အဇ္ဇ မညေ’’တိ။
တတ္ထ ဒဒ္ဒရောတိ တိတ္တိရော။ တဿ ဝဓန္တိ တဿ တိတ္တိရပဏ္ဍိတဿ ဣမမှာ ပုရိသမှာ အဇ္ဇ ဝဓံ ပရိသင်္ကာမိ။ နာဟံ သုခိန္တိ အဟံ အဇ္ဇ ဒဒ္ဒရံ သုခိံ အရောဂံ န မညာမိ။
အထ နံ သီဟော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကာနိဿ ကမ္မာယတနာနိ အဿု, ပုရိသဿ ဝုတ္တိသမောဓာနတာယ၊
ကံ ဝါ ပဋိညံ ပုရိသဿ သုတွာ, ပရိသင်္ကသိ ဒဒ္ဒရံ မာဏဝေနာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၅။)တတ္ထ အဿူတိ အဿောသိ။ ဝုတ္တိသမောဓာနတာယာတိ ဇီဝိတဝုတ္တိသမောဓာနတာယ, ကာနိ နာမ ဣမိနာ အတ္တနော ကမ္မာနိ တုယှံ ကထိတာနီတိ အတ္ထော။ မာဏဝေနာတိ ကိံ သုတွာ ဣမိနာ မာဏဝေန မာရိတံ ပရိသင်္ကသိ။
အထဿ ကထေန္တော ဗျဂ္ဃရာဇာ သေသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘စိဏ္ဏာ ကလိင်္ဂါ စရိတာ ဝဏိဇ္ဇာ, ဝေတ္တာစရော သင်္ကုပထောပိ စိဏ္ဏော၊
နဋေဟိ စိဏ္ဏံ သဟ ဝါကုရေဟိ, ဒဏ္ဍေန ယုဒ္ဓမ္ပိ သမဇ္ဇမဇ္ဈေ။
‘‘ဗဒ္ဓါ ကုလီကာ မိတမာဠကေန, အက္ခာ ဇိတာ သံယမော အဗ္ဘတီတော၊
အဗ္ဗာဟိတံ ပုဗ္ဗကံ အဍ္ဎရတ္တံ, ဟတ္ထာ ဒဍ္ဎာ ပိဏ္ဍပဋိဂ္ဂဟေန။
‘‘တာနိဿ ကမ္မာယတနာနိ အဿု, ပုရိသဿ ဝုတ္တိသမောဓာနတာယ၊
ယထာ အယံ ဒိဿတိ လောမပိဏ္ဍော, ဂါဝေါ ဟတာ ကိံ ပန ဒဒ္ဒရဿာ’’တိ။
တတ္ထ စိဏ္ဏာ ကလိင်္ဂါတိ ဝါဏိဇကာနံ ဘဏ္ဍံ ဝဟန္တေန ကိရ တေန ကလိင်္ဂရဋ္ဌေ စိဏ္ဏာ။ စရိတာ ဝဏိဇ္ဇာတိ ဝဏိဇ္ဇာပိ တေန ကတာ။ ဝေတ္တာစရောတိ ဝေတ္တေဟိ သဉ္စရိတဗ္ဗော။ သင်္ကုပထောပိ စိဏ္ဏောတိ ခါဏုကမဂ္ဂေါပိ ဝလဉ္ဇိတော။ နဋေဟီတိ ဇီဝိကဟေတုယေဝ နဋေဟိပိ သဒ္ဓိံ။ စိဏ္ဏံ သဟ ဝါကုရေဟီတိ ဝါကုရံ ဝဟန္တေန ဝါကုရေဟိ သဒ္ဓိံ စရိတံ။ ဒဏ္ဍေန ယုဒ္ဓန္တိ ဒဏ္ဍေန ယုဒ္ဓမ္ပိ ကိရ တေန ယုဇ္ဈိတံ။
ဗဒ္ဓါ ကုလီကာတိ သကုဏိကာပိ ကိရ တေန ဗဒ္ဓါ။ မိတမာဠကေနာတိ ဓညမာပကကမ္မမ္ပိ ကိရ တေန ကတံ။ အက္ခာ ဇိတာတိ အက္ခဓုတ္တာနံ ဝေယျာဝစ္စံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၆။)ကရောန္တေန အက္ခာ ဟဋာ။ သံယမော အဗ္ဘတီတောတိ ဇီဝိတဝုတ္တိံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇန္တေနေဝ သီလသံယမော အတိက္ကန္တော။ အဗ္ဗာဟိတန္တိ အပဂ္ဃရဏံ ကတံ။ ပုဗ္ဗကန္တိ လောဟိတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမိနာ ကိရ ဇီဝိကံ နိဿာယ ရာဇာပရာဓိကာနံ ဟတ္ထပါဒေ ဆိန္ဒိတွာ တေ အာနေတွာ သာလာယ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဃရန္တံ လောဟိတံ အဍ္ဎရတ္တသမယေ တတ္ထ ဂန္တွာ ကုဏ္ဍကဓူမံ ဒတွာ ဌပိတန္တိ။ ဟတ္ထာ ဒဍ္ဎာတိ အာဇီဝိကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတကာလေ ဥဏှပိဏ္ဍပါတပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟတ္ထာပိ ကိရဿ ဒဍ္ဎာ။
တာနိဿ ကမ္မာယတနာနီတိ တာနိ အဿ ကမ္မာနိ။ အဿူတိ အဿောသိံ။ ယထာ အယန္တိ ယထာ ဧသ ဧတဿ ဇဋန္တရေ တိတ္တိရလောမပိဏ္ဍောပိ ဒိဿတိ, ဣမိနာ ကာရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဧတေနေဝ သော မာရိတော’’တိ။ ဂါဝေါ ဟတာ ကိံ ပန ဒဒ္ဒရဿာတိ ဂါဝေါပိ ဧတေန ဟတာ, ဒဒ္ဒရဿ ပန ကိံ န ဟနိတဗ္ဗံ, ကသ္မာ ဧသ တံ န မာရေဿတီတိ။
သီဟော တံ ပုရိသံ ပုစ္ဆိ ‘‘မာရိတော တေ တိတ္တိရပဏ္ဍိတော’’တိ? ‘‘အာမ, သာမီ’’တိ။ အထဿ သစ္စဝစနံ သုတွာ သီဟော တံ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော အဟောသိ။ ဗျဂ္ဃရာဇာ ပန ‘‘မာရေတဗ္ဗယုတ္တကော ဧသော’’တိ ဝတွာ တတ္ထေဝ နံ ဒါဌာဟိ ပဟရိတွာ မာရေတွာ အာဝါဋံ ခဏိတွာ ပက္ခိပိ။ မာဏဝါ အာဂန္တွာ တိတ္တိရပဏ္ဍိကံ အဒိသွာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ နိဝတ္တိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ဒေဝဒတ္တော ပုဗ္ဗေပိ မယှံ ဝဓာယ ပရိသက္ကီ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ကူဋဇဋိလော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ဂေါဓာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, ဗျဂ္ဃေါ မောဂ္ဂလ္လာနော, သီဟော သာရိပုတ္တော, ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော မဟာကဿပေါ, တိတ္တိရပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
ဒဒ္ဒရဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒွါဒသမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁၇။)ဇာတကုဒ္ဒါနံ –
ဂိဇ္ဈကောသမ္ဗီ သုဝဉ္စ, စူဠသူဝံ ဟရိတ္တစံ၊
ကုသလံ လောမကဿပံ, စက္ကဝါကံ ဟလိဒ္ဒိ စ။
သမုဂ္ဂံ ပူတိမံသဉ္စ, ဒဒ္ဒရဉ္စေဝ ဒွါဒသ၊
ဇာတကေ နဝနိပါတေ, ဂီယိံသု ဂီတိကာရကာ။
နဝကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(တတိယော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။)
Comments
Post a Comment