ဝိနယပိဋကေ
ပါရာဇိကကဏ္ဍ-အဋ္ဌကထာ (ပဌမော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ကာလံ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရာနိ၊
ခေဒံ ဂတော လောကဟိတာယ နာထော၊
နမော မဟာကာရုဏိကဿ တဿ။
အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ယံ၊
ဘဝါဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဇီဝလောကော၊
ဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿ တဿ။
ဂုဏေဟိ ယော သီလသမာဓိပညာ-
ဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟိ ယုတ္တော၊
ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာနံ၊
တမရိယသံဃံ သိရသာ နမာမိ။
ဣစ္စေဝမစ္စန္တနမဿနေယျံ၊
နမဿမာနော ရတနတ္တယံ ယံ၊
ပုညာဘိသန္ဒံ ဝိပုလံ အလတ္ထံ၊
တဿာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂။) [သျ]ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ သုသဏ္ဌိတဿ၊
တံ ဝဏ္ဏယိဿံ ဝိနယံ အမိဿံ၊
နိဿာယ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝံ။
ကာမဉ္စ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟိ၊
ဉာဏမ္ဗုနိဒ္ဓေါတမလာသဝေဟိ၊
သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟိ။
သလ္လေခိယေ နောသုလဘူပမေဟိ၊
မဟာဝိဟာရဿ ဓဇူပမေဟိ၊
သံဝဏ္ဏိတောယံ ဝိနယော နယေဟိ၊
စိတ္တေဟိ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယေဟိ။
သံဝဏ္ဏနာ သီဟဠဒီပကေန၊
ဝါကျေန ဧသာ ပန သင်္ခတတ္တာ၊
ဒီပန္တရေ ဘိက္ခုဇနဿ ယသ္မာ။
တသ္မာ ဣမံ ပါဠိနယာနုရူပံ၊
သံဝဏ္ဏနံ ဒါနိ သမာရဘိဿံ၊
အဇ္ဈေသနံ ဗုဒ္ဓသိရိဝှယဿ၊
ထေရဿ သမ္မာ သမနုဿရန္တော။
သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော၊
တဿာ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ၊
ကတွာ မဟာပစ္စရိယံ တထေဝ၊
ကုရုန္ဒိနာမာဒိသု ဝိဿုတာသု။
ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော၊
ယော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော၊
တတောပိ အန္တောဂဓထေရဝါဒံ၊
သံဝဏ္ဏနံ သမ္မ သမာရဘိဿံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃။) [သျ]ထေရာ စ ဘိက္ခူ နဝမဇ္ဈိမာ စ၊
ဓမ္မပ္ပဒီပဿ တထာဂတဿ၊
သက္ကစ္စ ဓမ္မံ ပတိမာနယန္တာ။
ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော၊
ယော တဿ ပုတ္တေဟိ တထေဝ ဉာတော၊
သော ယေဟိ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာ၊
ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု။
တံ ဝဇ္ဇယိတွာန ပမာဒလေခံ၊
ယသ္မာ ပမာဏံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာနံ။
တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတွာ၊
ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတွာ၊
ဝိနိစ္ဆယံ သဗ္ဗမသေသယိတွာ၊
တန္တိက္ကမံ ကိဉ္စိ အဝေါက္ကမိတွာ။
သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ၊
သုတ္တာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ၊
ယသ္မာ အယံ ဟေဿတိ ဝဏ္ဏနာပိ၊
သက္ကစ္စ တသ္မာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄။) [သျ]ဗာဟိရနိဒါနကထာ
တတ္ထ တံ ဝဏ္ဏယိဿံ ဝိနယန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိနယော တာဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝိနယော နာမ ဣဓ သကလံ ဝိနယပိဋကံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ သံဝဏ္ဏနတ္ထံ ပနဿ အယံ မာတိကာ –
ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာ, ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ၊
ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတစေတမေတံ ဝတွာ ဝိဓိံ တတော။
တေနာတိအာဒိပါဌဿ, အတ္ထံ နာနပ္ပကာရတော၊
ဒဿယန္တော ကရိဿာမိ, ဝိနယဿတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ။
တတ္ထ ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာတိ ဣဒံ တာဝ ဝစနံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝတ္တဗ္ဗမေတံ ‘‘ဣဒံ ဝစနံ ကေန ဝုတ္တံ, ကဒါ ဝုတ္တံ, ကသ္မာ စ ဝုတ္တ’’န္တိ? အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, တဉ္စ ပန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စေသာ ကိဉ္စာပိ ပဉ္စသတိက သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာ, နိဒါနကောသလ္လတ္ထံ ပန ဣဓာပိ ဣမိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပစ္စူသသမယေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ, ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနေ သန္နိပတိတာနံ သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ သံဃတ္ထေရော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ, သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ‘‘အလံ, အာဝုသော, မာ သောစိတ္ထ, မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေန၊ ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမ – ‘ဣဒံ ဝေါ ကပ္ပတိ, ဣဒံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’တိ! ဣဒါနိ ပန မယံ ယံ ဣစ္ဆိဿာမ တံ ကရိဿာမ, ယံ န ဣစ္ဆိဿာမ န တံ ကရိဿာမာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၂) ဝုတ္တဝစနမနုဿရန္တော ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ ယံ ပါပဘိက္ခူ အတီတသတ္ထုကံ ပါဝစနန္တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅။) [သျ]မညမာနာ ပက္ခံ လဘိတွာ နစိရဿေဝ သဒ္ဓမ္မံ အန္တရဓာပေယျုံ, ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတိ တာဝ အနတီတသတ္ထုကမေဝ ပါဝစနံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘ယော ဝေါ, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆)။
‘‘ယံနူနာဟံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျံ, ယထယိဒံ သာသနံ အဒ္ဓနိယံ အဿ စိရဋ္ဌိတိကံ။
ယံ စာဟံ ဘဂဝတာ –
‘ဓာရေဿသိ ပန မေ တွံ, ကဿပ, သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီ’တိ ဝတွာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန စေဝ,
‘အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေ အာကင်္ခါမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ၊ ကဿပေါပိ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေ အာကင်္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ –
ဧဝမာဒိနာ နယေန နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတော, တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ၊ နနု မံ ဘဂဝါ ရာဇာ ဝိယ သကကဝစဣဿရိယာနုပ္ပဒါနေန အတ္တနော ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကံ ပုတ္တံ ‘သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကော မေ အယံ ဘဝိဿတီ’တိ မန္တွာ ဣမိနာ အသာဓာရဏေန အနုဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဟေသီ’’တိ စိန္တယန္တော ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသိ။ ယထာဟ –
‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘ဧကမိဒါဟံ, အာဝုသော, သမယံ ပါဝါယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၃၁) သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆။) [သျ]‘‘ဟန္ဒ မယံ, အာဝုသော, ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမ။ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ, ဓမ္မော ပဋိဗာဟိယျတိ၊ အဝိနယော ဒိပ္ပတိ, ဝိနယော ပဋိဗာဟိယျတိ။ ပုရေ အဓမ္မဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဓမ္မဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ အဝိနယဝါဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဝိနယဝါဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇)။
ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထေရော ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူ’’တိ။ ထေရော သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေ ပုထုဇ္ဇန-သောတာပန္န-သကဒါဂါမိ-အနာဂါမိ-သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဘိက္ခူ အနေကသတေ အနေကသဟဿေ စ ဝဇ္ဇေတွာ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေ မဟာနုဘာဝေ ယေဘုယျေန ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒေ ခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝ ဧကူနပဉ္စသတေ ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဧကေနူနာပဉ္စအရဟန္တသတာနိ ဥစ္စိနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇)။
ကိဿ ပန ထေရော ဧကေနူနမကာသီတိ? အာယသ္မတော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဩကာသကရဏတ္ထံ။ တေန ဟာယသ္မတာ သဟာပိ ဝိနာပိ န သက္ကာ ဓမ္မသင်္ဂီတိ ကာတုံ, သော ဟာယသ္မာ သေက္ခော သကရဏီယော, တသ္မာ သဟာပိ န သက္ကာ၊ ယသ္မာ ပနဿ ကိဉ္စိ ဒသဗလဒေသိတံ သုတ္တဂေယျာဒိကံ ဘဂဝတော အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ဝိနာပိ န သက္ကာ။ ယဒိ ဧဝံ သေက္ခောပိ သမာနော ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ ဗဟုကာရတ္တာ ထေရေန ဥစ္စိနိတဗ္ဗော အဿ။ အထ ကသ္မာ န ဥစ္စိနိတောတိ? ပရူပဝါဒဝိဝဇ္ဇနတော။ ထေရော ဟိ အာယသ္မန္တေ အာနန္ဒေ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထော အဟောသိ, တထာ ဟိ နံ သိရသ္မိံ ပလိတေသု ဇာတေသုပိ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ကုမာရကဝါဒေန ဩဝဒတိ။ သကျကုလပ္ပသုတော စာယံ အာယသ္မာ တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော။ တတြ ဟိ ဘိက္ခူ ဆန္ဒာဂမနံ ဝိယ မညမာနာ ‘‘ဗဟူ အသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေ ဘိက္ခူ ဌပေတွာ အာနန္ဒံ သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တံ ထေရော ဥစ္စိနီ’’တိ ဥပဝဒေယျုံ, တံ ပရူပဝါဒံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ‘‘အာနန္ဒံ ဝိနာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇။) [သျ]သင်္ဂီတိ န သက္ကာ ကာတုံ, ဘိက္ခူနံယေဝ အနုမတိယာ ဂဟေဿာမီ’’တိ န ဥစ္စိနိ။
အထ သယမေဝ ဘိက္ခူ အာနန္ဒဿတ္ထာယ ထေရံ ယာစိံသု။ ယထာဟ –
‘‘ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ မဟာကဿပံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘အယံ, ဘန္တေ, အာယသ္မာ အာနန္ဒော ကိဉ္စာပိ သေက္ခော အဘဗ္ဗော ဆန္ဒာ ဒေါသာ မောဟာ ဘယာ အဂတိံ ဂန္တုံ, ဗဟု စာနေန ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ပရိယတ္တော၊ တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူ’တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၇)။
ဧဝံ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ဥစ္စိနိတေန တေနာယသ္မတာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ထေရသတာနိ အဟေသုံ။
အထ ခေါ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ မယံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမာ’’တိ။ အထ ခေါ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရာဇဂဟံ ခေါ မဟာဂေါစရံ ပဟူတသေနာသနံ, ယံနူန မယံ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဝသန္တာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမ, န အညေ ဘိက္ခူ ရာဇဂဟေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆေယျု’’န္တိ။ ကသ္မာ ပန နေသံ ဧတဒဟောသိ? ဣဒံ အမှာကံ ထာဝရကမ္မံ, ကောစိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သံဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတွာ ဥက္ကောဋေယျာတိ။ အထာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သာဝေသိ, တံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗံ။
အထ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော သတ္တသု သာဓုကီဠနဒိဝသေသု သတ္တသု စ ဓာတုပူဇာဒိဝသေသု ဝီတိဝတ္တေသု ‘‘အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တော, ဣဒါနိ ဂိမှာနံ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော, ဥပကဋ္ဌာ ဝဿူပနာယိကာ’’တိ မန္တွာ မဟာကဿပတ္ထေရော ‘‘ရာဇဂဟံ, အာဝုသော, ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုသံဃံ ဂဟေတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရောပိ ဥပဍ္ဎံ ဂဟေတွာ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂတော။ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ရာဇဂဟံ ဂန္တုကာမော ယေန သာဝတ္ထိ တေန စာရိကံ ပက္ကာမိ။ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဂတဂတဋ္ဌာနေ မဟာပရိဒေဝေါ အဟောသိ – ‘‘ဘန္တေ အာနန္ဒ, ကုဟိံ သတ္ထာရံ ဌပေတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈။) [သျ]အာဂတောသီ’’တိ။ အနုပုဗ္ဗေန ပန သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တေ ထေရေ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ ဝိယ မဟာပရိဒေဝေါ အဟောသိ။
တတြ သုဒံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ တံ မဟာဇနံ သညာပေတွာ ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ ဒသဗလေန ဝသိတဂန္ဓကုဋိယာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ မဉ္စပီဌံ နီဟရိတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဂန္ဓကုဋိံ သမ္မဇ္ဇိတွာ မိလာတမာလာကစဝရံ ဆဍ္ဍေတွာ မဉ္စပီဌံ အတိဟရိတွာ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတွာ ဘဂဝတော ဌိတကာလေ ကရဏီယံ ဝတ္တံ သဗ္ဗမကာသိ။ အထ ထေရော ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဘုတိ ဌာနနိသဇ္ဇဗဟုလတ္တာ ဥဿန္နဓာတုကံ ကာယံ သမဿာသေတုံ ဒုတိယဒိဝသေ ခီရဝိရေစနံ ပိဝိတွာ ဝိဟာရေယေဝ နိသီဒိ။ ယံ သန္ဓာယ သုဘေန မာဏဝေန ပဟိတံ မာဏဝကံ ဧတဒဝေါစ –
‘‘အကာလော ခေါ, မာဏဝက, အတ္ထိ မေ အဇ္ဇ ဘေသဇ္ဇမတ္တာ ပီတာ, အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇)။
ဒုတိယဒိဝသေ စေတကတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန ဂန္တွာ သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌော ဒီဃနိကာယေ သုဘသုတ္တံနာမ ဒသမံ သုတ္တမဘာသိ။
အထ ထေရော ဇေတဝနဝိဟာရေ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏံ ကာရာပေတွာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ရာဇဂဟံ ဂတော။ တထာ မဟာကဿပတ္ထေရော အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုသံဃံ ဂဟေတွာ ရာဇဂဟမေဝ ဂတော။
တေန ခေါ ပန သမယေန ရာဇဂဟေ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရာ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါ အဟေသုံ။ ဘဂဝတော ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရေ စ ပရိဝေဏေ စ ဆဍ္ဍေတွာ အဂမံသု။ တတ္ထ ထေရာ ဘဂဝတော ဝစနပူဇနတ္ထံ တိတ္ထိယဝါဒပရိမောစနတ္ထဉ္စ ‘‘ပဌမံ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏံ ကရောမာ’’တိ စိန္တေသုံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ – ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ သတ္ထရိ ဌိတေယေဝ ဝိဟာရေ ပဋိဇဂ္ဂိံသု, ပရိနိဗ္ဗုတေ ဆဍ္ဍေသု’’န္တိ။ တေသံ ဝါဒပရိမောစနတ္ထဉ္စ စိန္တေသုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉။) [သျ]‘‘အထ ခေါ ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘ဘဂဝတာ ခေါ, အာဝုသော, ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏံ ဝဏ္ဏိတံ။ ဟန္ဒ မယံ, အာဝုသော, ပဌမံ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင်္ခရဏံ ကရောမ, မဇ္ဈိမံ မာသံ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိဿာမာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၈)။
တေ ဒုတိယဒိဝသေ ဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ အဋ္ဌံသု။ အဇာတသတ္တု ရာဇာ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, အာဂတတ္ထာ’’တိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပဋိပုစ္ဆိ။ ထေရာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရပဋိသင်္ခရဏတ္ထာယ ဟတ္ထကမ္မံ ပဋိဝေဒေသုံ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ ဟတ္ထကမ္မကာရကေ မနုဿေ အဒါသိ။ ထေရာ ပဌမံ မာသံ သဗ္ဗဝိဟာရေ ပဋိသင်္ခရာပေတွာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, မဟာရာဇ, ဝိဟာရပဋိသင်္ခရဏံ။ ဣဒါနိ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟံ ကရောမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, ဝိဿတ္ထာ ကရောထ။ မယှံ အာဏာစက္ကံ, တုမှာကံ ဓမ္မစက္ကံ ဟောတု။ အာဏာပေထ, ဘန္တေ, ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘သင်္ဂဟံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ သန္နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ကရောမိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဝေဘာရပဗ္ဗတပဿေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒွါရေ ကာတုံ ယုတ္တံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ခေါ ရာဇာ အဇာတသတ္တု ဝိဿကမ္မုနာ နိမ္မိတသဒိသံ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိတ္ထမ္ဘသောပါနံ နာနာဝိဓမာလာကမ္မလတအာကမ္မဝိစိတ္တံ အဘိဘဝန္တမိဝ ရာဇဘဝနဝိဘူတိံ အဝဟသန္တမိဝ ဒေဝဝိမာနသိရိံ သိရိယာ နိကေတမိဝ ဧကနိပါတတိတ္ထမိဝ စ ဒေဝမနုဿနယနဝိဟင်္ဂါနံ လောကရာမဏေယျကမိဝ သမ္ပိဏ္ဍိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍံ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတွာ ဝိဝိဓကုသုမဒါမ-ဩလမ္ဗက-ဝိနိဂ္ဂလန္တစာရုဝိတာနံ ရတနဝိစိတ္တမဏိကောဋ္ဋိမတလမိဝ စ နံ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တသုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မံ ဗြဟ္မဝိမာနသဒိသံ အလင်္ကရိတွာ တသ္မိံ မဟာမဏ္ဍပေ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ အနဂ္ဃါနိ ပဉ္စ ကပ္ပိယပစ္စတ္ထရဏသတာနိ ပညာပေတွာ ဒက္ခိဏဘာဂံ နိဿာယ ဥတ္တရာဘိမုခံ ထေရာသနံ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ ပုရတ္ထာဘိမုခံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာသနာရဟံ ဓမ္မာသနံ ပညာပေတွာ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိဉ္စေတ္ထ ဌပေတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ အာရောစာပေသိ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, ဘန္တေ, မမ ကိစ္စ’’န္တိ။
တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသံဃေ ဧကော ဘိက္ခု ဝိဿဂန္ဓံ ဝါယန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ ထေရော တံ သုတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသံဃေ အညော ဝိဿဂန္ဓံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀။) [သျ]ဝါယန္တော ဝိစရဏကဘိက္ခု နာမ နတ္ထိ, အဒ္ဓါ ဧတေ မံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီ’’တိ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာဟံသု – ‘‘သွေ, အာဝုသော, သန္နိပါတော တွဉ္စ သေက္ခော သကရဏီယော, တေန တေ န ယုတ္တံ သန္နိပါတံ ဂန္တုံ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ။
အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော – ‘‘သွေ သန္နိပါတော, န ခေါ ပန မေတံ ပတိရူပံ ယွာဟံ သေက္ခော သမာနော သန္နိပါတံ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ ကာယဂတာယသတိယာ ဝီတိနာမေတွာ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယံ စင်္ကမာ ဩရောဟိတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘နိပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ ကာယံ အာဝဇ္ဇေသိ။ ဒွေ ပါဒါ ဘူမိတော မုတ္တာ, အပ္ပတ္တဉ္စ သီသံ ဗိမ္ဗောဟနံ, ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ။ အယဉှိ အာယသ္မာ စင်္ကမေန ဗဟိ ဝီတိနာမေတွာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ – ‘‘နနု မံ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ – ‘ကတပုညောသိ တွံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ၊ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇)။ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ကထာဒေါသော နာမ နတ္ထိ။ မမ အစ္စာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ တေန မေ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တတိ။ ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယသမထံ ယောဇေမီ’’တိ စင်္ကမာ ဩရောဟိတွာ ပါဒဓောဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ မဉ္စကေ နိသီဒိတွာ ‘‘ထောကံ ဝိဿမိဿာမီ’’တိ ကာယံ မဉ္စကေ ဥပနာမေသိ။ ဒွေ ပါဒါ ဘူမိတော မုတ္တာ, သီသဉ္စ ဗိမ္ဗောဟနံ အသမ္ပတ္တံ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ, စတုဣရိယာပထဝိရဟိတံ ထေရဿ အရဟတ္တံ အဟောသိ။ တေန ဣမသ္မိံ သာသနေ အနိပန္နော အနိသိန္နော အဋ္ဌိတော အစင်္ကမန္တော ‘‘ကော ဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
အထ ခေါ ထေရာ ဘိက္ခူ ဒုတိယဒိဝသေ ကတဘတ္တကိစ္စာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိတာ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဉာပေတုကာမော ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ န ဂတော။ ဘိက္ခူ ယထာဝုဍ္ဎံ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒန္တာ အာနန္ဒတ္ထေရဿ အာသနံ ဌပေတွာ နိသိန္နာ။ တတ္ထ ကေဟိစိ ‘‘ဧတမာသနံ ကဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရဿာ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒော ပန ကုဟိံ ဂတော’’တိ? တသ္မိံ သမယေ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒါနိ မယှံ ဂမနကာလော’’တိ။ တတော အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒဿေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အတ္တနော အာသနေယေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ အာကာသေနာဂန္တွာ နိသီဒီတိပိ ဧကေ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁။) [သျ]ဧဝံ နိသိန္နေ တသ္မိံ အာယသ္မန္တေ မဟာကဿပတ္ထေရော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, ကိံ ပဌမံ သင်္ဂါယာမ, ဓမ္မံ ဝါ ဝိနယံ ဝါ’’တိ? ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ မဟာကဿပ, ဝိနယော နာမ ဗုဒ္ဓသာသနဿ အာယု, ဝိနယေ ဌိတေ သာသနံ ဌိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဌမံ ဝိနယံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ,။ ‘‘ကံ ဓုရံ ကတွာ’’တိ? ‘‘အာယသ္မန္တံ ဥပါလိ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ အာနန္ဒော နပ္ပဟောတီ’’တိ? ‘‘နော နပ္ပဟောတိ၊ အပိ စ ခေါ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဓရမာနောယေဝ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ ဥပါလီ’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉, ၂၂၈)။ တသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိနယံ သင်္ဂါယာမာ’’တိ။ တတော ထေရော ဝိနယံ ပုစ္ဆနတ္ထာယ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိ။ ဥပါလိတ္ထေရောပိ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထာယ သမ္မန္နိ။ တတြာယံ ပါဠိ –
‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သံဃံ ဉာပေသိ –
‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော, သံဃော။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ ဥပါလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယျ’န္တိ။
‘‘အာယသ္မာပိ ဥပါလိ သံဃံ ဉာပေသိ –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ဝိနယံ ပုဋ္ဌော ဝိဿဇ္ဇေယျ’’န္တိ။
ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိတွာ အာယသ္မာ ဥပါလိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ, ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ။ တတော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ထေရာသနေ နိသီဒိတွာ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ပဌမံ, အာဝုသော ဥပါလိ, ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ? ‘‘ဝေသာလိယံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ? ‘‘သုဒိန္နံ ကလန္ဒပုတ္တံ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ? ‘‘မေထုနဓမ္မေ’’တိ။
အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိံ ပဌမဿ ပါရာဇိကဿ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ, နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပညတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အနုပညတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အနာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ယထာ စ ပဌမဿ တထာ ဒုတိယဿ တထာ တတိယဿ တထာ စတုတ္ထဿ ပါရာဇိကဿ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ…ပေ… အနာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော ဥပါလိတ္ထေရော ဝိဿဇ္ဇေသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂။) [သျ]တတော ဣမာနိ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ‘‘ပါရာဇိကကဏ္ဍံ နာမ ဣဒ’’န္တိ သင်္ဂဟံ အာရောပေတွာ ဌပေသုံ။ တေရသ သံဃာဒိသေသာနိ ‘‘တေရသက’’န္တိ ဌပေသုံ။ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘အနိယတာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ တိံသ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ဒွေနဝုတိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ စတ္တာရိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ပါဋိဒေသနီယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘သေခိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ သတ္တ ဓမ္မေ ‘‘အဓိကရဏသမထာ’’တိ ဌပေသုံ။
ဧဝံ မဟာဝိဘင်္ဂံ သင်္ဂဟံ အာရောပေတွာ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ပါရာဇိကကဏ္ဍံ နာမ ဣဒ’’န္တိ ဌပေသုံ။ သတ္တရသ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘သတ္တရသက’’န္တိ ဌပေသုံ။ တိံသ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ဆသဋ္ဌိသတသိက္ခာပဒါနိ ‘‘ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ပါဋိဒေသနီယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘သေခိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ သတ္တ ဓမ္မေ ‘‘အဓိကရဏသမထာ’’တိ ဌပေသုံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂံ သင်္ဂဟံ အာရောပေတွာ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ခန္ဓကပရိဝါရေပိ အာရောပေသုံ။ ဧဝမေတံ သဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကပရိဝါရံ ဝိနယပိဋကံ သင်္ဂဟမာရူဠှံ သဗ္ဗံ မဟာကဿပတ္ထေရော ပုစ္ဆိ, ဥပါလိတ္ထေရော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနပရိယောသာနေ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတနယေနေဝ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု။ ဝိနယသင်္ဂဟာဝသာနေ ဥပါလိတ္ထေရော ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ နိက္ခိပိတွာ ဓမ္မာသနာ ဩရောဟိတွာ ဝုဍ္ဎေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။
ဝိနယံ သင်္ဂါယိတွာ ဓမ္မံ သင်္ဂါယိတုကာမော အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဓမ္မံ သင်္ဂါယန္တေဟိ ကံ ပုဂ္ဂလံ ဓုရံ ကတွာ ဓမ္မော သင်္ဂါယိတဗ္ဗော’’တိ? ဘိက္ခူ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရံ ဓုရံ ကတွာ’’တိ အာဟံသု။
အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သံဃံ ဉာပေသိ –
‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော, သံဃော။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ အာနန္ဒံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။
အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သံဃံ ဉာပေသိ –
‘‘သုဏာတု မေ, ဘန္တေ, သံဃော ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, အဟံ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ဓမ္မံ ပုဋ္ဌော ဝိဿဇ္ဇေယျ’’န္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃။) [သျ]အထ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ။ အထ မဟာကဿပတ္ထေရော အာနန္ဒတ္ထေရံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ, အာဝုသော အာနန္ဒ, ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိ? ‘‘အန္တရာ စ, ဘန္တေ, ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒံ ရာဇာဂါရကေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ။ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ? ‘‘သုပ္ပိယဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကံ, ဗြဟ္မဒတ္တဉ္စ မာဏဝ’’န္တိ။ ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ? ‘‘ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေ’’တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဗြဟ္မဇာလဿ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမညဖလံ ပနာဝုသော အာနန္ဒ, ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိ? ‘ရာဇဂဟေ, ဘန္တေ, ဇီဝကမ္ဗဝနေ’’တိ။ ‘‘ကေန သဒ္ဓိ’’န္တိ? ‘‘အဇာတသတ္တုနာ ဝေဒေဟိပုတ္တေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သာမညဖလဿ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ပဉ္စ နိကာယေ ပုစ္ဆိ။
ပဉ္စနိကာယာ နာမ – ဒီဃနိကာယော, မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင်္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒကနိကာယော နာမ – စတ္တာရော နိကာယေ ဌပေတွာ, အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တတ္ထ ဝိနယော အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝိဿဇ္ဇိတော, သေသခုဒ္ဒကနိကာယော စတ္တာရော စ နိကာယာ အာနန္ဒတ္ထေရေန။ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ, ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ၊ တထာ ပိဋကဝသေန, နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ, အင်္ဂဝသေန နဝဝိဓံ, ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟဿဝိဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကထံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ? ယဉှိ ဘဂဝတာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ယာဝ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿာနိ ဒေဝမနုဿနာဂယက္ခာဒယော အနုသာသန္တေန ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝါ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကရသံ ဝိမုတ္တိရသမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ။
ကထံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဓမ္မော စေဝ ဝိနယော စာတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဝိနယပိဋကံ ဝိနယော, အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော၊ တေနေဝါဟ – ‘‘ယံနူန မယံ, အာဝုသော, ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျာမာ’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄။) [သျ]‘‘အဟံ ဥပါလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယျံ, အာနန္ဒံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စ ဧဝံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ။
ကထံ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနန္တိ တိပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄)၊
ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ။
ကေစိ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ ခန္ဓကေ ဥဒါနဂါထံ အာဟု။ ဧသာ ပန ပါဋိပဒဒိဝသေ သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿ သောမနဿမယဉာဏေန ပစ္စယာကာရံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဥဒါနဂါထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယံ ပန ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ အဘာသိ – ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ, ဘိက္ခဝေ, အာမန္တယာမိ ဝေါ, ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ, အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈) ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ။
ဥဘိန္နမန္တရေ ယံ ဝုတ္တံ ဧတံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနန္တိ။ ဧဝံ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ။
ကထံ ပိဋကဝသေန တိဝိဓံ? သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တိပ္ပဘေဒမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဌမသင်္ဂီတိယံ သင်္ဂီတဉ္စ အသင်္ဂီတဉ္စ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတွာ ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ, ဒွေ ဝိဘင်္ဂါနိ, ဒွါဝီသတိ ခန္ဓကာနိ, သောဠသပရိဝါရာတိ ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ နာမ။
ဗြဟ္မဇာလာဒိ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော ဒီဃနိကာယော, မူလပရိယာယသုတ္တာဒိ ဒိယဍ္ဎသတဒွေသုတ္တသင်္ဂဟော မဇ္ဈိမနိကာယော, ဩဃတရဏသုတ္တာဒိ သတ္တသုတ္တသဟဿ သတ္တသတ ဒွါသဋ္ဌိသုတ္တသင်္ဂဟော သံယုတ္တနိကာယော, စိတ္တပရိယာဒါနသုတ္တာဒိ နဝသုတ္တသဟဿ ပဉ္စသတ သတ္တပညာသသုတ္တသင်္ဂဟော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော,ခုဒ္ဒကပါဌ-ဓမ္မပဒ-ဥဒါန-ဣတိဝုတ္တက-
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅။) [သျ]သုတ္တနိပါတ-ဝိမာနဝတ္ထု-ပေတဝတ္ထု-ထေရဂါထာ-ထေရီဂါထာ-ဇာတကနိဒ္ဒေသ-ပဋိသမ္ဘိဒါ-အပဒါန-ဗုဒ္ဓဝံသ-စရိယာပိဋကဝသေန ပန္နရသပ္ပဘေဒေါ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ နာမ။
ဓမ္မသင်္ဂဟော, ဝိဘင်္ဂေါ, ဓာတုကထာ, ပုဂ္ဂလပညတ္တိ, ကထာဝတ္ထု, ယမကံ, ပဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမ။ တတ္ထ –
ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ, ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝါစာနံ၊
ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ, ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော။
ဝိဝိဓာ ဟိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသ ပါရာဇိကာဒိ သတ္တအာပတ္တိက္ခန္ဓမာတိကာ ဝိဘင်္ဂါဒိပ္ပဘေဒါ နယာ, ဝိသေသဘူတာ စ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာ, ကာယိကဝါစသိကအဇ္ဈာစာရနိသေဓနတော စေသ ကာယံ ဝါစဉ္စ ဝိနေတိ, တသ္မာ ဝိဝိဓနယတ္တာ ဝိသေသနယတ္တာ ကာယဝါစာနဉ္စ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ အက္ခာတော။ တေနေတမေတဿ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –
‘‘ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ, ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝါစာနံ၊
ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ, ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’တိ။
ဣတရံ ပန –
အတ္ထာနံ သူစနတော, သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော၊
သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ, သုတ္တန္တိ အက္ခာတံ။
တဉှိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ သူစေတိ, သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ သဝတိ စေတံ အတ္ထေ သဿမိဝ ဖလံ ပသဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သူဒတိ စေတံ ဓေနုဝိယ ခီရံ, ပဂ္ဃရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဋ္ဌု စ နေ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတ္တသဘာဂဉ္စေတံ, ယထာ ဟိ တစ္ဆကာနံ သုတ္တံ ပမာဏံ ဟောတိ၊ ဧဝမေတမ္ပိ ဝိညူနံ။ ယထာ စ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖါနိ န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသိယန္တိ၊ ဧဝမေတေန သင်္ဂဟိတာ အတ္ထာ။ တေနေတမေတဿ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –
‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော, သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော၊
သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ, သုတ္တန္တိ အက္ခာတ’’န္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆။) [သျ]ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော, သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊
ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ, အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော။
အယဉှိ အဘိသဒ္ဒေါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏပူဇိတပရိစ္ဆိန္နာဓိကေသု ဒိဿတိ။ တထာဟေသ – ‘‘ဗာဠှာ မေ အာဝုသော ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဘိက္ကမန္တိ နော ပဋိက္ကမန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၈၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၉၅) ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော။ ‘‘ယာ တာ ရတ္တိယော အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၉) လက္ခဏေ။ ‘‘ရာဇာဘိရာဇာ မနုဇိန္ဒော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၈) ပူဇိတေ။ ‘‘ပဋိဗလော ဝိနေတုံ အဘိဓမ္မေ အဘိဝိနယေ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၈၅) ပရိစ္ဆိန္နေ။ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၇၅) အဓိကေ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ, မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆၀ အာဒယော) နယေန ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ ဝါ သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန အာရမ္မဏာဒီဟိ လက္ခဏီယတ္တာ သလက္ခဏာပိ။ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ, အသေက္ခာ ဓမ္မာ, လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပူဇိတာပိ ပူဇာရဟာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဖဿော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာပိ။ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ, အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ, အနုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဓိကာပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ တေနေတမေတဿ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –
‘‘ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော, သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊
ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ, အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော’’တိ။
ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌံ, တံ –
ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ, ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု၊
တေန သမောဓာနေတွာ, တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇။) [သျ]ပရိယတ္တိပိ ဟိ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) ပိဋကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ကုဒါလပိဋကံ အာဒါယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ အ။ နိ။ ၃။၇၀) ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနမ္ပိ။ တသ္မာ ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ, ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု။
ဣဒါနိ တေန သမောဓာနေတွာ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာတိ။ တေန ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေန ပိဋကသဒ္ဒေန သဟ သမာသံ ကတွာ ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စ ပရိယတ္တိဘာဝတော တဿ တဿ အတ္ထဿ ဘာဇနတော စာတိ ဝိနယပိဋကံ, ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန သုတ္တန္တဉ္စ တံ ပိဋကဉ္စာတိ သုတ္တန္တပိဋကံ, အဘိဓမ္မော စ သော ပိဋကဉ္စာတိ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ ဧဝမေတေ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာ။
ဧဝံ ဉတွာ စ ပုနပိ တေသွေဝ ပိဋကေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ –
ဒေသနာသာသနကထာ, ဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ၊
သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရ, ဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ။
ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိံ စာပိ ယံ ယဟိံ၊
ပါပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ။
တတြာယံ ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စ, ဧတာနိ ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ယထာက္ကမံ အာဏာ ဝေါဟာရ ပရမတ္ထဒေသနာ ယထာပရာဓ-ယထာနုလောမ-ယထာဓမ္မသာသနာနိ, သံဝရာသံဝရဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။
ဧတ္ထ ဟိ ဝိနယပိဋကံ အာဏာရဟေန ဘဂဝတာ အာဏာဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ အာဏာဒေသနာ, သုတ္တန္တပိဋကံ ဝေါဟာရကုသလေန ဘဂဝတာ ဝေါဟာရဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ဝေါဟာရဒေသနာ, အဘိဓမ္မပိဋကံ ပရမတ္ထကုသလေန ဘဂဝတာ ပရမတ္ထဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ပရမတ္ထဒေသနာတိ ဝုစ္စတိ။
တထာ ပဌမံ ယေ တေ ပစုရာပရာဓာ သတ္တာ တေ ယထာပရာဓံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာပရာဓသာသနံ, ဒုတိယံ အနေကဇ္ဈာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ယထာနုလောမံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာနုလောမသာသနံ, တတိယံ ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ သညိနော သတ္တာ ယထာဓမ္မံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာဓမ္မသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈။) [သျ]တထာ ပဌမံ အဇ္ဈာစာရပဋိပက္ခဘူတော သံဝရာသံဝရော ဧတ္ထ ကထိတောတိ သံဝရာသံဝရကထာ, ဒုတိယံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာ ဧတ္ထ ကထိတာတိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာ, တတိယံ ရာဂါဒိပဋိပက္ခဘူတော နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဧတ္ထ ကထိတောတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ ဝုစ္စတိ။
တီသုပိ စ စေတေသု တိဿော သိက္ခာ, တီဏိ ပဟာနာနိ, စတုဗ္ဗိဓော စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ – ဝိနယပိဋကေ ဝိသေသေန အဓိသီလသိက္ခာ ဝုတ္တာ, သုတ္တန္တပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဘိဓမ္မပိဋကေ အဓိပညာသိက္ခာ။
ဝိနယပိဋကေ စ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ, ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿ။ သုတ္တန္တပိဋကေ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ, ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ။ အဘိဓမ္မပိဋကေ အနုသယပ္ပဟာနံ အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ။
ပဌမေ စ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ, ဣတရေသု ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနာနိ။ ပဌမေ စ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ ပဟာနံ, ဣတရေသု တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ။
ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ ပါဠိ။ အတ္ထောတိ တဿာယေဝတ္ထော။ ဒေသနာတိ တဿာ မနသာဝဝတ္ထာပိတာယ ပါဠိယာ ဒေသနာ။ ပဋိဝေဓောတိ ပါဠိယာ ပါဠိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ ဧဝံ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပရော နယော – ဓမ္မောတိ ဟေတု။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ။ အတ္ထောတိ ဟေတုဖလံ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ။ ဒေသနာတိ ပညတ္တိ, ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဋိဝေဓောတိ အဘိသမယော, သော စ လောကိယလောကုတ္တရော ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသု, ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသု, ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓော။
ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသု ယံ ယံ ဓမ္မဇာတံ ဝါ အတ္ထဇာတံ ဝါ, ယာ စာယံ ယထာ ယထာ ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော သောတူနံ ဉာဏဿ အဘိမုခေါ ဟောတိ, တထာ တထာ တဒတ္ထဇောတိကာ ဒေသနာ, ယော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉။) [သျ]စေတ္ထ အဝိပရီတာဝဗောဓသင်္ခါတော ပဋိဝေဓော သဗ္ဗမေတံ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုပ္ပညေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဒုက္ခောဂါဟံ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌဉ္စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရံ။ ဧဝမ္ပိ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ဒေသနာ-သာသနကထာ, ဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ၊
သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ’’တိ။
အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။
‘‘ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ၊
ပါပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’တိ။
ဧတ္ထ ပန တီသု ပိဋကေသု တိဝိဓော ပရိယတ္တိဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဿော ဟိ ပရိယတ္တိယော – အလဂဒ္ဒူပမာ, နိဿရဏတ္ထာ, ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီတိ။
တတ္ထ ယာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ, အယံ အလဂဒ္ဒူပမာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော, သော ပဿေယျ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ။ တမေနံ ဘောဂေ ဝါ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဝါ ဂဏှေယျ။ တဿ သော အလဂဒ္ဒေါ ပဋိပရိဝတ္တိတွာ ဟတ္ထေ ဝါ ဗာဟာယ ဝါ အညတရသ္မိံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေ ဍံသေယျ။ သော တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ, မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, အလဂဒ္ဒဿ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ။ တေ တံ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတွာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ န ဥပပရိက္ခန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ပညာယ အတ္ထံ အနုပပရိက္ခတံ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ။ တေ ဥပါရမ္ဘာနိသံသာ စေဝ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စ။ ယဿ စတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, တဉ္စဿ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈)။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀။) [သျ]ယာ ပန သုဂ္ဂဟိတာ သီလက္ခန္ဓာဒိပါရိပူရိံယေဝ အာကင်္ခမာနေန ပရိယာပုဋာ န ဥပါရမ္ဘာဒိ ဟေတု, အယံ နိဿရဏတ္ထာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တေသံ တေ ဓမ္မာ သုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉)။
ယံ ပန ပရိညာတက္ခန္ဓော ပဟီနကိလေသော ဘာဝိတမဂ္ဂေါ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပေါ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ ကေဝလံ ပဝေဏီပါလနတ္ထာယ ဝံသာနုရက္ခဏတ္ထာယ ပရိယာပုဏာတိ, အယံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပအယတ္တီတိ။
ဝိနယေ ပန သုပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ သုတ္တေ သုပ္ပဋိပန္နော သမာဓိသမ္ပဒံ နိဿာယ ဆ အဘိညာ ပါပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ အဘိဓမ္မေ သုပ္ပဋိပန္နော ပညာသမ္ပဒံ နိဿာယ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတိ, တာသဉ္စ တတ္ထေဝ ပဘေဒဝစနတော။ ဧဝမေတေသု သုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဝိဇ္ဇာတ္တယဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ ပါပုဏာတိ။
ဝိနယေ ပန ဒုပ္ပဋိပန္နော အနုညာတသုခသမ္ဖဿအတ္ထရဏပါဝုရဏာဒိဖဿသာမညတော ပဋိက္ခိတ္တေသု ဥပါဒိန္နဖဿာဒီသု အနဝဇ္ဇသညီ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ ယေမေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၄) တတော ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတိ။ သုတ္တေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅) အဓိပ္ပါယံ အဇာနန္တော ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ, အတ္တာနဉ္စ ခနတိ, ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၆) တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတံ ပါပုဏာတိ။ အဘိဓမ္မေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ဓမ္မစိန္တံ အတိဓာဝန္တော အစိန္တေယျာနိပိ စိန္တေတိ, တတော စိတ္တက္ခေပံ ပါပုဏာတိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယျာနိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဧဝမေတေသု ဒုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဒုဿီလဘာဝမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတာ စိတ္တက္ခေပဘေဒံ ဝိပတ္တိံ ပါပုဏာတီတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁။) [သျ]‘‘ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိံ စာပိ ယံ ယဟိံ၊
ပါပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’တိ။
အယမ္ပိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ပိဋကာနိ ဉတွာ တေသံ ဝသေနေတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တိဝိဓန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။
ကထံ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဒီဃနိကာယော, မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင်္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကတမော ဒီဃနိကာယော? တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ ဗြဟ္မဇာလာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ။
စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ, တိဝဂ္ဂေါ ယဿ သင်္ဂဟော၊
ဧသ ဒီဃနိကာယောတိ, ပဌမော အနုလောမိကော။
ကသ္မာ ပနေသ ဒီဃနိကာယောတိ ဝုစ္စတိ? ဒီဃပ္ပမာဏာနံ သုတ္တာနံ သမူဟတော နိဝါသတော စ, သမူဟနိဝါသာ ဟိ နိကာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ စိတ္တံ၊ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ၊ ပေါဏိကနိကာယော, စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀) ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သာဓကာနိ သာသနတော စ လောကတော စ။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ နိကာယဘာဝေ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတမော မဇ္ဈိမနိကာယော? မဇ္ဈိမပ္ပမာဏာနိ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ မူလပရိယာယသုတ္တာဒီနိ ဒိယဍ္ဎသတံ ဒွေ စ သုတ္တာနိ။
ဒိယဍ္ဎသတံ သုတ္တန္တာ, ဒွေ စ သုတ္တာနိ ယတ္ထ သော၊
နိကာယော မဇ္ဈိမော ပဉ္စ-ဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟော။
ကတမော သံယုတ္တနိကာယော? ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန ဌိတာနိ ဩဃတရဏာဒီနိ သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ သတ္တ စ သုတ္တသတာနိ ဒွါသဋ္ဌိ စ သုတ္တာနိ။
သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စ၊
ဒွါသဋ္ဌိ စေဝ သုတ္တန္တာ, ဧသော သံယုတ္တသင်္ဂဟော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂။) [သျ]ကတမော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော? ဧကေကအင်္ဂါတိရေကဝသေန ဌိတာနိ စိတ္တပရိယာဒါနာဒီနိ နဝ သုတ္တသဟဿာနိ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ သတ္တပညာသဉ္စ သုတ္တာနိ။
နဝ သုတ္တသဟဿာနိ, ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ စ၊
သတ္တပညာသ သုတ္တာနိ, သင်္ချာ အင်္ဂုတ္တရေ အယံ။
ကတမော ခုဒ္ဒကနိကာယော? သကလံ ဝိနယပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ခုဒ္ဒကပါဌာဒယော စ ပုဗ္ဗေ နိဒဿိတာ ပန္နရသဘေဒါ ဌပေတွာ စတ္တာရော နိကာယေ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ။
ဌပေတွာ စတုရောပေတေ, နိကာယေ ဒီဃအာဒိကေ၊
တဒညံ ဗုဒ္ဓဝစနံ, နိကာယော ခုဒ္ဒကော မတောတိ။
ဧဝံ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ။
ကထံ အင်္ဂဝသေန နဝဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ သုတ္တံ, ဂေယျံ, ဝေယျာကရဏံ, ဂါထာ, ဥဒါနံ, ဣတိဝုတ္တကံ, ဇာတကံ, အဗ္ဘုတဓမ္မံ, ဝေဒလ္လန္တိ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဘတောဝိဘင်္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝါရာ သုတ္တနိပါတေ မင်္ဂလသုတ္တ-ရတနသုတ္တ-နာလကသုတ္တ-တုဝဋ္ဋကသုတ္တာနိ အညမ္ပိ စ သုတ္တနာမကံ တထာဂတဝစနံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသေန သံယုတ္တကေ သကလောပိ သဂါထာဝဂ္ဂေါ, သကလံ အဘိဓမ္မပိဋကံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ, ယဉ္စ အညမ္ပိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ အသင်္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တံ ဝေယျာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မပဒံ, ထေရဂါထာ, ထေရီဂါထာ, သုတ္တနိပါတေ နောသုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂါထာ စ ဂါထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာ ဒွါသီတိ သုတ္တန္တာ ဥဒါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ဣတိဝုတ္တကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနိ ပညာသာဓိကာနိ ပဉ္စ ဇာတကသတာနိ ဇာတကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၉) -အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ သဗ္ဗေပိ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ သုတ္တန္တာ အဗ္ဘုတဓမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စူဠဝေဒလ္လ-မဟာဝေဒလ္လ-သမ္မာဒိဋ္ဌိ-သက္ကပဉှ-သင်္ခါရဘာဇနိယ-မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တာဒယော သဗ္ဗေပိ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ဝေဒလ္လန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အင်္ဂဝသေန နဝဝိဓံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃။) [သျ]ကထံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟဿဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ –
‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇)၊
ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟဿပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ယံ အနေကာနုသန္ဓိကံ တတ္ထ အနုသန္ဓိဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓဂဏနာ။ ဂါထာဗန္ဓေသု ပဉှာပုစ္ဆနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော, ဝိဿဇ္ဇနံ ဧကော။ အဘိဓမ္မေ ဧကမေကံ တိက-ဒုက-ဘာဇနံ, ဧကမေကဉ္စ စိတ္တဝါရဘာဇနံ, ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဝိနယေ အတ္ထိ ဝတ္ထု, အတ္ထိ မာတိကာ, အတ္ထိ ပဒဘာဇနီယံ, အတ္ထိ အန္တရာပတ္တိ, အတ္ထိ အာပတ္တိ, အတ္ထိ အနာပတ္တိ, အတ္ထိ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတ္ထ ဧကမေကော ကောဋ္ဌာသော, ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟဿဝိဓံ။
ဧဝမေတံ အဘေဒတော ရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဘေဒတော ဓမ္မဝိနယာဒိဝသေန ဒုဝိဓာဒိဘေဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပ္ပမုခေန ဝသီဂဏေန ‘‘အယံ ဓမ္မော, အယံ ဝိနယော၊ ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ၊ ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ, ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ, ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ၊ အယံ ဒီဃနိကာယော…ပေ… အယံ ခုဒ္ဒကနိကာယော၊ ဣမာနိ သုတ္တာဒီနိ နဝင်္ဂါနိ, ဣမာနိ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဣမံ ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတွာဝ သင်္ဂီတံ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္တကမေဝ, အညမ္ပိ ဥဒ္ဒါနသင်္ဂဟ-ဝဂ္ဂသင်္ဂဟပေယျာလသင်္ဂဟ-ဧကကနိပါတ-ဒုကနိပါတာဒိနိပါတသင်္ဂဟ-သံယုတ္တသင်္ဂဟ-ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟာဒိအနေကဝိဓံ တီသု ပိဋကေသု သန္ဒိဿမာနံ သင်္ဂဟပ္ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတွာဧဝ သတ္တဟိ မာသေဟိ သင်္ဂီတံ။ သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ စဿ – ‘‘ဣဒံ မဟာကဿပတ္ထေရေန ဒသဗလဿ သာသနံ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏံ ကာလံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ ကတ’’န္တိ သဉ္ဇာတပ္ပမောဒါ သာဓုကာရံ ဝိယ ဒဒမာနာ အယံ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ အနေကပ္ပကာရံ ကမ္ပိ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, အနေကာနိ စ အစ္ဆရိယာနိ ပါတုရဟေသုန္တိ အယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိနာမ။ ယာ လောကေ –
သတေဟိ ပဉ္စဟိ ကတာ, တေန ပဉ္စသတာတိ စ၊
ထေရေဟေဝ ကတတ္တာ စ, ထေရိကာတိ ပဝုစ္စတီတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄။) [သျ]ဣမိဿာ ပန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယာ ပဝတ္တမာနာယ ဝိနယံ ပုစ္ဆန္တေန အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ပဌမံ, အာဝုသော ဥပါလိ, ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိဝစနပရိယောသာနေ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ, နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧတ္ထ နိဒါနေ ပုစ္ဆိတေ တံ နိဒါနံ အာဒိတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရေတွာ ယေန စ ပညတ္တံ, ယသ္မာ စ ပညတ္တံ, သဗ္ဗမေတံ ကထေတုကာမေန အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝမိဒံ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဝုတ္တံ, တဉ္စ ပန ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ စ ‘‘ဣဒံ ဝစနံ ကေန ဝုတ္တံ, ကဒါ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ပကာသိတော ဟောတိ။
ဣဒါနိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ, ယသ္မာ အယမာယသ္မတာ မဟာကဿပတ္ထေရေန နိဒါနံ ပုဋ္ဌော တသ္မာနေန တံ နိဒါနံ အာဒိတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရေတုံ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမိဒံ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝဒန္တေနာပိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ စ ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာတိ ဣမေသံ မာတိကာပဒါနံ အတ္ထော ပကာသိတော ဟောတိ။
ဣဒါနိ ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ, ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတံ စေတမေတံ ဝတွာ ဝိဓိံ တတောတိ ဧတေသံ အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနပဋိမဏ္ဍိတနိဒါနံ ဝိနယပိဋကံ ကေန ဓာရိတံ, ကေနာဘတံ, ကတ္ထ ပတိဋ္ဌိတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အာဒိတော တာဝ ဣဒံ ဘဂဝတော သမ္မုခါ အာယသ္မတာ ဥပါလိတ္ထေရေန ဓာရိတံ, တဿ သမ္မုခတော အပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ ဆဠဘိညာဒိဘေဒေဟိ အနေကေဟိ ဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ မဟာကဿပပ္ပမုခေဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ။ ကေနာဘတန္တိ? ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ ဥပါလိတ္ထေရမာဒိံ ကတွာ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိ တာဝ အာဘတံ။ တတြာယံ အာစရိယပရမ္ပရာ –
ဥပါလိ ဒါသကော စေဝ, သောဏကော သိဂ္ဂဝေါ တထာ၊
တိဿော မောဂ္ဂလိပုတ္တော စ, ပဉ္စေတေ ဝိဇိတာဝိနော။
ပရမ္ပရာယ ဝိနယံ, ဒီပေ ဇမ္ဗုသိရိဝှယေ၊
အစ္ဆိဇ္ဇမာနမာနေသုံ, တတိယော ယာဝ သင်္ဂဟော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅။) [သျ]အာယသ္မာ ဟိ ဥပါလိ ဣမံ ဝိနယဝံသံ ဝိနယတန္တိံ ဝိနယပဝေဏိံ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ ဟဒယေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တဿ ဟာယသ္မတော သန္တိကေ ဝိနယဝံသံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တေသု ပုဂ္ဂလေသု ပုထုဇ္ဇန-သောတာပန္န-သကဒါဂါမိ-အနာဂါမိနော ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ, ခီဏာသဝါနံ သဟဿမေကံ အဟောသိ။ ဒါသကတ္ထေရောပိ တဿေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ, သော ဥပါလိတ္ထေရဿ သမ္မုခါ ဥဂ္ဂဟေတွာ တထေဝ ဝိနယံ ဝါစေသိ။ တဿာပိ အာယသ္မတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တာ ပုထုဇ္ဇနာဒယော ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ, ခီဏာသဝါနံ သဟဿမေဝ အဟောသိ။ သောဏကတ္ထေရောပိ ဒါသကတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ, သောပိ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ ဒါသကတ္ထေရဿ သမ္မုခါ ဥဂ္ဂဟေတွာ တထေဝ ဝိနယံ ဝါစေသိ။ တဿာပိ အာယသ္မတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တာ ပုထုဇ္ဇနာဒယော ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ, ခီဏာသဝါနံ သဟဿမေဝ အဟောသိ။ သိဂ္ဂဝတ္ထေရောပိ သောဏကတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အဟောသိ, သောပိ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ သောဏကတ္ထေရဿ သန္တိကေ ဝိနယံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အရဟန္တသဟဿဿ ဓုရဂ္ဂါဟော အဟောသိ။ တဿ ပနာယသ္မတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိနယေ ပကတညုတံ ပတ္တာ ပုထုဇ္ဇန-သောတာပန္နသကဒါဂါမိ-အနာဂါမိနောပိ ခီဏာသဝါပိ ဧတ္တကာနိ သတာနီတိ ဝါ ဧတ္တကာနိ သဟဿာနီတိ ဝါ အပရိစ္ဆိန္နာ အဟေသုံ။ တဒါ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေ အတိမဟာဘိက္ခုသမုဒါယော အဟောသိ။ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ပန အာနုဘာဝေါ တတိယသင်္ဂီတိယံ ပါကဋော ဘဝိဿတိ။ ဧဝမိဒံ ဝိနယပိဋကံ ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ ဣမာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိ တာဝ အာဘတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာ
ဒုတိယသင်္ဂီတိဝိဇာနနတ္ထံ ပန အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒါ ဟိ –
သင်္ဂါယိတွာန သဒ္ဓမ္မံ, ဇောတယိတွာ စ သဗ္ဗဓိ၊
ယာဝ ဇီဝိတပရိယန္တံ, ဌတွာ ပဉ္စသတာပိ တေ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆။) [သျ]ခီဏာသဝါ ဇုတီမန္တော, ထေရာ ကဿပအာဒယော၊
ခီဏသ္နေဟပဒီပါဝ, နိဗ္ဗာယိံသု အနာလယာ။
အထာနုက္ကမေန ဂစ္ဆန္တေသု ရတ္တိန္ဒိဝေသု ဝဿသတပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ ဝေသာလိကာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဘိက္ခူ ဝေသာလိယံ ‘‘ကပ္ပတိ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ ဂါမန္တရကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ အာဝါသကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ အနုမတိကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ အာစိဏ္ဏကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ အမထိတကပ္ပေါ, ကပ္ပတိ ဇဠောဂိံ ပါတုံ, ကပ္ပတိ အဒသကံ နိသီဒနံ, ကပ္ပတိ ဇာတရူပရဇတ’’န္တိ ဣမာနိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဒီပေသုံ။ တေသံ သုသုနာဂပုတ္တော ကာဠာသောကော နာမ ရာဇာ ပက္ခော အဟောသိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ ယသော ကာကဏ္ဍကပုတ္တော ဝဇ္ဇီသု စာရိကံ စရမာနော ‘‘ဝေသာလိကာ ကိရ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဘိက္ခူ ဝေသာလိယံ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဒီပေန္တီ’’တိ သုတွာ ‘‘န ခေါ ပနေတံ ပတိရူပံ ယွာဟံ ဒသဗလဿ သာသနဝိပတ္တိံ သုတွာ အပ္ပေါဿုက္ကော ဘဝေယျံ။ ဟန္ဒာဟံ အဓမ္မဝါဒိနော နိဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မံ ဒီပေမီ’’တိ စိန္တေန္တော ယေန ဝေသာလီ တဒဝသရိ။ တတြ သုဒံ အာယသ္မာ ယသော ကာကဏ္ဍကပုတ္တော ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိကာ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဘိက္ခူ တဒဟုပေါသထေ ကံသပါတိံ ဥဒကေန ပူရေတွာ မဇ္ဈေ ဘိက္ခုသံဃဿ ဌပေတွာ အာဂတာဂတေ ဝေသာလိကေ ဥပါသကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဒေထာဝုသော, သံဃဿ ကဟာပဏမ္ပိ အဍ္ဎမ္ပိ ပါဒမ္ပိ မာသကရူပမ္ပိ, ဘဝိဿတိ သံဃဿ ပရိက္ခာရေန ကရဏီယ’’န္တိ သဗ္ဗံ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, ယာဝ ‘‘ဣမာယ ပန ဝိနယသင်္ဂီတိယာ သတ္တ ဘိက္ခုသတာနိ အနူနာနိ အနဓိကာနိ အဟေသုံ, တသ္မာ အယံ ဒုတိယသင်္ဂီတိ သတ္တသတိကာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
ဧဝံ တသ္မိဉ္စ သန္နိပါတေ ဒွါဒသ ဘိက္ခုသတသဟဿာနိ သန္နိပတိံသု အာယသ္မတာ ယသေန သမုဿာဟိတာ။ တေသံ မဇ္ဈေ အာယသ္မတာ ရေဝတေန ပုဋ္ဌေန သဗ္ဗကာမိတ္ထေရေန ဝိနယံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန တာနိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဝိနိစ္ဆိတာနိ, အဓိကရဏံ ဝူပသမိတံ။ အထ ထေရာ ‘‘ပုန ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိဿာမာ’’တိ တိပိဋကဓရေ ပတ္တပဋိသမ္ဘိဒေ သတ္တသတေ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇။) [သျ]ဝေသာလိယံ ဝါလိကာရာမေ သန္နိပတိတွာ မဟာကဿပတ္ထေရေန သင်္ဂါယိတသဒိသမေဝ သဗ္ဗံ သာသနမလံ သောဓေတွာ ပုန ပိဋကဝသေန နိကာယဝသေန အင်္ဂဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စ သဗ္ဗံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိံသု။ အယံ သင်္ဂီတိ အဋ္ဌဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတာ။ ယာ လောကေ –
သတေဟိ သတ္တဟိ ကတာ, တေန သတ္တသတာတိ စ၊
ပုဗ္ဗေ ကတံ ဥပါဒါယ, ဒုတိယာတိ စ ဝုစ္စတီတိ။
သာ ပနာယံ –
ယေဟိ ထေရေဟိ သင်္ဂီတာ, သင်္ဂီတိ တေသု ဝိဿုတာ၊
သဗ္ဗကာမီ စ သာဠှော စ, ရေဝတော ခုဇ္ဇသောဘိတော။
ယသော စ သာဏသမ္ဘူတော, ဧတေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ၊
ထေရာ အာနန္ဒထေရဿ, ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ တထာဂတံ။
သုမနော ဝါသဘဂါမီ စ, ဉေယျာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ၊
ဒွေ ဣမေ အနုရုဒ္ဓဿ, ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ တထာဂတံ။
ဒုတိယော ပန သင်္ဂီတော, ယေဟိ ထေရေဟိ သင်္ဂဟော၊
သဗ္ဗေပိ ပန္နဘာရာ တေ, ကတကိစ္စာ အနာသဝါတိ။
အယံ ဒုတိယသင်္ဂီတိ။
ဧဝမိမံ ဒုတိယသင်္ဂီတိံ သင်္ဂါယိတွာ ထေရာ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ နု ခေါ အနာဂတေပိ သာသနဿ ဧဝရူပံ အဗ္ဗုဒ’’န္တိ ဩလောကယမာနာ ဣမံ အဒ္ဒသံသု – ‘‘ဣတော ဝဿသတဿ ဥပရိ အဋ္ဌာရသမေ ဝဿေ ပါဋလိပုတ္တေ ဓမ္မာသောကော နာမ ရာဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ကာရေဿတိ။ သော ဗုဒ္ဓသာသနေ ပသီဒိတွာ မဟန္တံ လာဘသက္ကာရံ ပဝတ္တယိဿတိ။ တတော တိတ္ထိယာ လာဘသက္ကာရံ ပတ္ထယမာနာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သကံ သကံ ဒိဋ္ဌိံ ပရိဒီပေဿန္တိ။ ဧဝံ သာသနေ မဟန္တံ အဗ္ဗုဒံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကိန္နု ခေါ မယံ ဧတသ္မိံ အဗ္ဗုဒေ ဥပ္ပန္နေ သမ္မုခါ ဘဝိဿာမ, န ဘဝိဿာမာ’’တိ။ အထ တေ သဗ္ဗေဝ တဒါ အတ္တနော အသမ္မုခဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ကော နု ခေါ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ သမတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ သကလံ မနုဿလောကံ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကဉ္စ ဩလောကေန္တာ န ကဉ္စိ ဒိသွာ ဗြဟ္မလောကေ တိဿံ နာမ မဟာဗြဟ္မာနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈။) [သျ]အဒ္ဒသံသု ပရိတ္တာယုကံ ဥပရိဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ ဘာဝိတမဂ္ဂံ။ ဒိသွာန နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ မယံ ဧတဿ ဗြဟ္မုနော မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရေယျာမ, အဒ္ဓါ ဧသ မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေဿတိ။ တတော စ မန္တေဟိ ပလောဘိတော နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿတိ။ သော ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတွာ သကလံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒေါ ဟုတွာ တိတ္ထိယေ မဒ္ဒိတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတွာ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိဿတီ’’တိ။
တေ ဗြဟ္မလောကံ ဂန္တွာ တိဿံ မဟာဗြဟ္မာနံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘ဣတော ဝဿသတဿ ဥပရိ အဋ္ဌာရသမေ ဝဿေ သာသနေ မဟန္တံ အဗ္ဗုဒံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ မယဉ္စ သကလံ မနုဿလောကံ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကဉ္စ ဩလောကယမာနာ ကဉ္စိ သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထံ အဒိသွာ ဗြဟ္မလောကံ ဝိစိနန္တာ ဘဝန္တမေဝ အဒ္ဒသာမ။ သာဓု, သပ္ပုရိသ, မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒသဗလဿ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုံ ပဋိညံ ဒေဟီ’’တိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာဗြဟ္မာ, ‘‘အဟံ ကိရ သာသနေ ဥပ္ပန္နံ အဗ္ဗုဒံ သောဓေတွာ သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ ဟုတွာ, ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ပဋိညံ အဒါသိ။ ထေရာ ဗြဟ္မလောကေ တံ ကရဏီယံ တီရေတွာ ပုန ပစ္စာဂမိံသု။
တေန ခေါ ပန သမယေန သိဂ္ဂဝတ္ထေရော စ စဏ္ဍဝဇ္ဇိတ္ထေရော စ ဒွေပိ နဝကာ ဟောန္တိ ဒဟရဘိက္ခူ တိပိဋကဓရာ ပတ္တပဋိသမ္ဘိဒါ ခီဏာသဝါ, တေ တံ အဓိကရဏံ န သမ္ပာပုဏိံသု။ ထေရာ ‘‘တုမှေ, အာဝုသော, အမှာကံ ဣမသ္မိံ အဓိကရဏေ နော သဟာယကာ အဟုဝတ္ထ, တေန ဝေါ ဣဒံ ဒဏ္ဍကမ္မံ ဟောတု – ‘တိဿော နာမ ဗြဟ္မာ မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိဿတိ, တံ တုမှာကံ ဧကော နီဟရိတွာ ပဗ္ဗာဇေတု, ဧကော ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှာပေတူ’’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗေပိ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ –
သဗ္ဗကာမိပ္ပဘုတယော, တေပိ ထေရာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
အဂ္ဂိက္ခန္ဓာဝ လောကမှိ, ဇလိတွာ ပရိနိဗ္ဗုတာ။
ဒုတိယံ သင်္ဂဟံ ကတွာ, ဝိသောဓေတွာန သာသနံ၊
အနာဂတေပိ ကတွာန, ဟေတုံ သဒ္ဓမ္မသုဒ္ဓိယာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉။) [သျ]ခီဏာသဝါ ဝသိပ္ပတ္ထာ, ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါ၊
အနိစ္စတာဝသံ ထေရာ, တေပိ နာမ ဥပါဂတာ။
ဧဝံ အနိစ္စတံ ဇမ္မိံ, ဉတွာ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ၊
တံ ပတ္တုံ ဝါယမေ ဓီရော, ယံ နိစ္စံ အမတံ ပဒန္တိ။
ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဒုတိယသင်္ဂီတိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ ဟောတိ။
ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာ နိဋ္ဌိတာ
တတိယသင်္ဂီတိကထာ
တိဿောပိ ခေါ မဟာဗြဟ္မာ ဗြဟ္မလောကတော စဝိတွာ မောဂ္ဂလိဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သိဂ္ဂဝတ္ထေရောပိ တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဘုတိ သတ္တ ဝဿာနိ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ ဥဠုင်္ကမတ္တံ ဝါ ယာဂုံ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဝါ ဘတ္တံ နာလတ္ထ။ သတ္တန္နံ ပန ဝဿာနံ အစ္စယေန ဧကဒိဝသံ ‘‘အတိစ္ဆထ, ဘန္တေ’’တိ ဝစနမတ္တံ အလတ္ထ။ တံဒိဝသမေဝ ဗြာဟ္မဏောပိ ဗဟိဒ္ဓါ ကိဉ္စိ ကရဏီယံ ကတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပဋိပထေ ထေရံ ဒိသွာ, ‘‘ဘော ပဗ္ဗဇိတ, အမှာကံ ဂေဟံ အဂမိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, အဂမိမှာ’’တိ။ ‘‘အပိ ကိဉ္စိ လဘိတ္ထာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, လဘိမှာ’’တိ။ သော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ကိဉ္စိ အဒတ္ထာ’’တိ? ‘‘န ကိဉ္စိ အဒမှာ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏော ဒုတိယဒိဝသေ ဃရဒွါရေယေဝ နိသီဒိ ‘‘အဇ္ဇ ပဗ္ဗဇိတံ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ။ ထေရော ဒုတိယဒိဝသေ ဗြာဟ္မဏဿ ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တော။ ဗြာဟ္မဏော ထေရံ ဒိသွာဝ ဧဝမာဟ – ‘‘တုမှေ ဟိယျော အမှာကံ ဂေဟေ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါယေဝ ‘လဘိမှာ’တိ အဝေါစုတ္ထ။ ဝဋ္ဋတိ နု ခေါ တုမှာကံ မုသာဝါဒေါ’’တိ! ထေရော အာဟ – ‘‘မယံ, ဗြာဟ္မဏ, တုမှာကံ ဂေဟေ သတ္တ ဝဿာနိ ‘အတိစ္ဆထာ’တိ ဝစနမတ္တမ္ပိ အလဘိတွာ ဟိယျော ‘အတိစ္ဆထာ’တိ ဝစနမတ္တံ လဘိမှ၊ အထေတံ ပဋိသန္ထာရံ ဥပါဒါယ ဧဝမဝေါစုမှာ’’တိ။
ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပဋိသန္ထာရမတ္တမ္ပိ လဘိတွာ ‘လဘိမှာ’တိ ပသံသန္တိ, အညံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ လဘိတွာ ကသ္မာ န ပသံသန္တီ’’တိ ပသီဒိတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပဋိယာဒိတဘတ္တတော ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘိက္ခံ တဒုပိယဉ္စ ဗျဉ္ဇနံ ဒါပေတွာ ‘‘ဣမံ ဘိက္ခံ သဗ္ဗကာလံ တုမှေ လဘိဿထာ’’တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀။) [သျ]အာဟ။ သော ပုနဒိဝသတော ပဘုတိ ဥပသင်္ကမန္တဿ ထေရဿ ဥပသမံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသီဒိတွာ ထေရံ နိစ္စကာလံ အတ္တနော ဃရေ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂကရဏတ္ထာယ ယာစိ။ ထေရော အဓိဝါသေတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တော ထောကံ ထောကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကထေတွာ ဂစ္ဆတိ။ သောပိ ခေါ မာဏဝကော သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကောယေဝ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ အဟောသိ။ ဗြဟ္မလောကတော အာဂတသုဒ္ဓသတ္တဿ အာသနေ ဝါ သယနေ ဝါ အညော ကောစိ နိသဇ္ဇိတာ ဝါ နိပဇ္ဇိတာ ဝါ နတ္ထိ။ သော ယဒါ အာစရိယဃရံ ဂစ္ဆတိ, တဒါဿ မဉ္စပီဌံ သေတေန ဝတ္ထေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ လဂ္ဂေတွာ ဌပေန္တိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘သမယော ဒါနိ မာဏဝကံ ပဗ္ဗာဇေတုံ, စိရဉ္စ မေ ဣဓာဂစ္ဆန္တဿ, န စ ကာစိ မာဏဝကေန သဒ္ဓိံ ကထာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟန္ဒ ဒါနိ ဣမိနာ ဥပါယေန ပလ္လင်္ကံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဂေဟံ ဂန္တွာ ယထာ တသ္မိံ ဂေဟေ ဌပေတွာ မာဏဝကဿ ပလ္လင်္ကံ အညံ န ကိဉ္စိ အာသနံ ဒိဿတိ တထာ အဓိဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟဇနော ထေရံ ဒိသွာ အညံ ကိဉ္စိ အာသနံ အပဿန္တော မာဏဝကဿ ပလ္လင်္ကံ အတ္ထရိတွာ ထေရဿ အဒါသိ။ နိသီဒိ ထေရော ပလ္လင်္ကေ။ မာဏဝကောပိ ခေါ တင်္ခဏညေဝ အာစရိယဃရာ အာဂမ္မ ထေရံ အတ္တနော ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နံ ဒိသွာ ကုပိတော အနတ္တမနော ‘‘ကော မမ ပလ္လင်္ကံ သမဏဿ ပညပေသီ’’တိ အာဟ။
ထေရော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဝူပသန္တေ မာဏဝကဿ စဏ္ဍိက္ကဘာဝေ ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ ပန တွံ, မာဏဝက, ကိဉ္စိ မန္တံ ဇာနာသီ’’တိ? မာဏဝကော ‘‘ဘော ပဗ္ဗဇိတ, မယိ ဒါနိ မန္တေ အဇာနန္တေ အညေ ကေ ဇာနိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ, ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ပန မန္တံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘ပုစ္ဆ, မာဏဝက, ပုစ္ဆိတွာ သက္ကာ ဇာနိတု’’န္တိ။ အထ ခေါ မာဏဝကော တီသု ဝေဒေသု သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘေသု သာက္ခရပ္ပဘေဒေသု ဣတိဟာသပဉ္စမေသု ယာနိ ယာနိ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနာနိ, ယေသံ ယေသံ နယံ နေဝ အတ္တနာ ပဿတိ နာပိဿ အာစရိယော အဒ္ဒသ, တေသု တေသု ထေရံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ‘‘ပကတိယာပိ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ, ဣဒါနိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော, တေနဿ နတ္ထိ တေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ ဘာရော’’တိ တာဝဒေဝ တေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ မာဏဝကံ အာဟ – ‘‘မာဏဝက, အဟံ တယာ ဗဟုံ ပုစ္ဆိတော၊ အဟမ္ပိ ဒါနိ တံ ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆာမိ, ဗျာကရိဿသိ မေ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘော ပဗ္ဗဇိတ, ပုစ္ဆ ဗျာကရိဿာမီ’’တိ။ ထေရော စိတ္တယမကေ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁။) [သျ]‘‘ယဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတိ တဿ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ ယဿ ဝါ ပန စိတ္တံ နိရုဇ္ဈိဿတိ နုပ္ပဇ္ဇိဿတိ တဿ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န နိရုဇ္ဈတီ’’တိ?
မာဏဝေါ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဟရိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ကိံ နာမ, ဘော ပဗ္ဗဇိတ, ဣဒ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဗုဒ္ဓမန္တော နာမာယံ, မာဏဝါ’’တိ။ ‘‘သက္ကာ ပနာယံ, ဘော, မယှမ္ပိ ဒါတု’’န္တိ။ ‘‘သက္ကာ မာဏဝ, အမှေဟိ ဂဟိတပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂဏှန္တဿ ဒါတု’’န္တိ။ တတော မာဏဝေါ မာတာပိတရော ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇိတော ဗုဒ္ဓမန္တံ နာမ ဇာနာတိ, န စ အတ္တနော သန္တိကေ အပဗ္ဗဇိတဿ ဒေတိ, အဟံ ဧတဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ မန္တံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ။
အထဿ မာတာပိတရော ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာပိ နော ပုတ္တော မန္တေ ဂဏှတု, ဂဟေတွာ ပုနာဂမိဿတီ’’တိ မညမာနာ ‘‘ဥဂ္ဂဏှ, ပုတ္တာ’’တိ အနုဇာနိံသု။ ထေရော ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ တာဝ အာစိက္ခိ။ သော တတ္ထ ပရိကမ္မံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တတော ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘သာမဏေရော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော, အဘဗ္ဗော ဒါနိ သာသနတော နိဝတ္တိတုံ။ သစေ ပနဿာဟံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ကထေယျံ, အရဟတ္တံ ပါပုဏေယျ, အပ္ပေါဿုက္ကော ဘဝေယျ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဂဟေတုံ, သမယော ဒါနိ နံ စဏ္ဍဝဇ္ဇိတ္ထေရဿ သန္တိကံ ပေသေတု’’န္တိ။ တတော အာဟ – ‘‘ဧဟိ တွံ, သာမဏေရ, ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှ။ မမ ဝစနေန တဉ္စ အာရောဂျံ ပုစ္ဆ၊ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟိ – ‘ဥပဇ္ဈာယော မံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ သန္တိကံ ပဟိဏီ’တိ။ ‘ကော နာမ တေ ဥပဇ္ဈာယော’တိ စ ဝုတ္တေ ‘သိဂ္ဂဝတ္ထေရော နာမ, ဘန္တေ’တိ ဝဒေယျာသိ။ ‘အဟံ ကော နာမာ’တိ ဝုတ္တေ ဧဝံ ဝဒေယျာသိ – ‘မမ ဥပဇ္ဈာယော, ဘန္တေ, တုမှာကံ နာမံ ဇာနာတီ’’’တိ။
‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ခေါ တိဿော သာမဏေရော ထေရံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အနုပုဗ္ဗေန စဏ္ဍဝဇ္ဇိတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော သာမဏေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ သန္တိကံ ပဟိဏီ’’တိ။ ‘‘ကော နာမ တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ? ‘‘သိဂ္ဂဝတ္ထေရော နာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အဟံ ကော နာမာ’’တိ? ‘‘မမ ဥပဇ္ဈာယော, ဘန္တေ, တုမှာကံ နာမံ ဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘ပတ္တစီဝရံ ဒါနိ ပဋိသာမေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ သာမဏေရော ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ ပုနဒိဝသေ ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဥဒကဒန္တပေါနံ ဥပဋ္ဌာပေသိ။ ထေရော တဿ သမ္မဇ္ဇိတဋ္ဌာနံ ပုန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂။) [သျ]သမ္မဇ္ဇိ။ တံ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတွာ အညံ ဥဒကံ အာဟရိ။ တဉ္စ ဒန္တကဋ္ဌံ အပနေတွာ အညံ ဒန္တကဋ္ဌံ ဂဏှိ။ ဧဝံ သတ္တ ဒိဝသာနိ ကတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ပုန ပုစ္ဆိ။ သာမဏေရော ပုနပိ ပုဗ္ဗေ ကထိတသဒိသမေဝ ကထေသိ။ ထေရော ‘‘သော ဝတာယံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ အာဂတောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှတ္ထာယ, ဘန္တေ’’တိ။ ထေရော ‘‘ဥဂ္ဂဏှ ဒါနိ, သာမဏေရာ’’တိ ဝတွာ ပုန ဒိဝသတော ပဘုတိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပဋ္ဌပေသိ။ တိဿော သာမဏေရောဝ ဟုတွာ, ဌပေတွာ ဝိနယပိဋကံ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌကထာယ။ ဥပသမ္ပန္နကာလေ ပန အဝဿိကောဝ သမာနော တိပိဋကဓရော အဟောသိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဟတ္ထေ သကလံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရောပိ အပရေန သမယေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တော ဗဟူနံ ဓမ္မဝိနယံ ဝါစေသိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဗိန္ဒုသာရဿ ရညော ဧကသတပုတ္တာ အဟေသုံ။ တေ သဗ္ဗေ အသောကော အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကမာတိကံ တိဿကုမာရံ ဌပေတွာ ဃာတေသိ။ ဃာတေန္တော စ စတ္တာရိ ဝဿာနိ အနဘိသိတ္တောဝ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ စတုန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ ဥပရိ အဋ္ဌာရသမေ ဝဿေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကရဇ္ဇာဘိသေကံ ပါပုဏိ။ အဘိသေကာနုဘာဝေန စဿ ဣမာ ရာဇိဒ္ဓိယော အာဂတာ – မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌာ ယောဇနပ္ပမာဏေ အာဏာ ပဝတ္တတိ၊ တထာ ဥပရိ အာကာသေ အနောတတ္တဒဟတော အဋ္ဌဟိ ကာဇေဟိ သောဠသ ပါနီယဃဋေ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒေဝတာ အာဟရန္တိ, ယတော သာသနေ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓေါ ဟုတွာ အဋ္ဌ ဃဋေ ဘိက္ခုသံဃဿ အဒါသိ, ဒွေ ဃဋေ သဋ္ဌိမတ္တာနံ တိပိဋကဓရဘိက္ခူနံ, ဒွေ ဃဋေ အဂ္ဂမဟေသိယာ အသန္ဓိမိတ္တာယ, စတ္တာရော ဃဋေ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိ၊ ဒေဝတာဧဝ ဟိမဝန္တေ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ နာမ အတ္ထိ သိနိဒ္ဓံ မုဒုကံ ရသဝန္တံ တံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အာဟရန္တိ, ယေန ရညော စ မဟေသိယာ စ သောဠသန္နဉ္စ နာဋကိတ္ထိသဟဿာနံ သဋ္ဌိမတ္တာနဉ္စ ဘိက္ခုသဟဿာနံ ဒေဝသိကံ ဒန္တပေါနကိစ္စံ နိပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒေဝသိကမေဝ စဿ ဒေဝတာ အဂဒါမလကံ အဂဒဟရီတကံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဉ္စ ဂန္ဓရသသမ္ပန္နံ အမ္ဗပက္ကံ အာဟရန္တိ။ တထာ ဆဒ္ဒန္တဒဟတော ပဉ္စဝဏ္ဏနိဝါသနပါဝုရဏံ ပီတကဝဏ္ဏဟတ္ထပုစ္ဆနပဋကံ ဒိဗ္ဗဉ္စ ပါနကံ အာဟရန္တိ။ ဒေဝသိကမေဝ ပနဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃။) [သျ]နှာနဂန္ဓံ အနုဝိလေပနဂန္ဓံ ပါရုပနတ္ထာယ အသုတ္တမယိကံ သုမနပုပ္ဖပဋံ မဟာရဟဉ္စ အဉ္ဇနံ နာဂဘဝနတော နာဂရာဇာနော အာဟရန္တိ။ ဆဒ္ဒန္တဒဟေဝ ဥဋ္ဌိတဿ သာလိနော နဝ ဝါဟသဟဿာနိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သုကာ အာဟရန္တိ။ မူသိကာ နိတ္ထုသကဏေ ကရောန္တိ, ဧကောပိ ခဏ္ဍတဏ္ဍုလော န ဟောတိ, ရညော သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု အယမေဝ တဏ္ဍုလော ပရိဘောဂံ ဂစ္ဆတိ။ မဓုမက္ခိကာ မဓုံ ကရောန္တိ။ ကမ္မာရသာလာသု အစ္ဆာ ကူဋံ ပဟရန္တိ။ ကရဝီကသကုဏာ အာဂန္တွာ မဓုရဿရံ ဝိကူဇန္တာ ရညော ဗလိကမ္မံ ကရောန္တိ။
ဣမာဟိ ဣဒ္ဓီဟိ သမန္နာဂတော ရာဇာ ဧကဒိဝသံ သုဝဏ္ဏသင်္ခလိကဗန္ဓနံ ပေသေတွာ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ အဓိဂတရူပဒဿနံ ကပ္ပါယုကံ ကာဠံ နာမ နာဂရာဇာနံ အာနယိတွာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာရဟေ ပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ အနေကသတဝဏ္ဏေဟိ ဇလဇ ထလဇပုပ္ဖေဟိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖေဟိ စ ပူဇံ ကတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေဟိ သောဠသဟိ နာဋကိတ္ထိသဟဿေဟိ သမန္တတော ပရိက္ခိပိတွာ ‘‘အနန္တဉာဏဿ တာဝ မေ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ရူပံ ဣမေသံ အက္ခီနံ အာပါထံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ တေန နိမ္မိတံ သကလသရီရဝိပ္ပကိဏ္ဏပုညပ္ပဘာဝနိဗ္ဗတ္တာသီတာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏသဿိရီကတာယ ဝိကသိတကမလုပ္ပလပုဏ္ဍရီကပဋိမဏ္ဍိတမိဝ သလိလတလံ တာရာဂဏရသ္မိဇာလဝိသဒဝိပ္ဖုရိတသောဘာသမုဇ္ဇလိတမိဝ ဂဂနတလံ နီလပီတလောဟိတာဒိဘေဒဝိစိတြဝဏ္ဏရံသိဝိနဒ္ဓဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဝိလာသိတာယ သဉ္စာပ္ပဘာနုရာဂဣန္ဒဓနုဝိဇ္ဇုလတာပရိက္ခိတ္တမိဝ ကနကဂိရိသိခရံ နာနာဝိရာဂဝိမလကေတုမာလာသမုဇ္ဇလိတစာရုမတ္ထကသောဘံ နယနရသာယတနမိဝ ဗြဟ္မဒေဝမနုဇနာဂယက္ခဂဏာနံ ဗုဒ္ဓရူပံ ပဿန္တော သတ္တ ဒိဝသာနိ အက္ခိပူဇံ နာမ အကာသိ။
ရာဇာ ကိရ အဘိသေကံ ပါပုဏိတွာ တီဏိယေဝ သံဝစ္ဆရာနိ ဗာဟိရကပါသဏ္ဍံ ပရိဂ္ဂဏှိ။ စတုတ္ထေ သံဝစ္ဆရေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပသီဒိ။ တဿ ကိရ ပိတာ ဗိန္ဒုသာရော ဗြာဟ္မဏဘတ္တော အဟောသိ, သော ဗြာဟ္မဏာနဉ္စ ဗြာဟ္မဏဇာတိယပါသဏ္ဍာနဉ္စ ပဏ္ဍရင်္ဂပရိဗ္ဗာဇကာဒီနံ သဋ္ဌိသဟဿမတ္တာနံ နိစ္စဘတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ အသောကောပိ ပိတရာ ပဝတ္တိတံ ဒါနံ အတ္တနော အန္တေပုရေ တထေဝ ဒဒမာနော ဧကဒိဝသံ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော တေ ဥပသမပရိဗာဟိရေန အာစာရေန ဘုဉ္ဇမာနေ အသံယတိန္ဒြိယေ အဝိနီတဣရိယာပထေ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဤဒိသံ ဒါနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧဝံ စိန္တေတွာ အမစ္စေ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, အတ္တနော အတ္တနော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄။) [သျ]သာဓုသမ္မတေ သမဏဗြာဟ္မဏေ အန္တေပုရံ အတိဟရထ, ဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ။ အမစ္စာ ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ရညော ပဋိဿုဏိတွာ တေ တေ ပဏ္ဍရင်္ဂပရိဗ္ဗာဇကာဇီဝကနိဂဏ္ဌာဒယော အာနေတွာ ‘‘ဣမေ, မဟာရာဇ, အမှာကံ အရဟန္တော’’တိ အာဟံသု။
အထ ရာဇာ အန္တေပုရေ ဥစ္စာဝစာနိ အာသနာနိ ပညပေတွာ ‘‘အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝတွာ အာဂတာဂတေ အာဟ – ‘‘အတ္တနော အတ္တနော ပတိရူပေ အာသနေ နိသီဒထာ’’တိ။ တေသု ဧကစ္စေ ဘဒ္ဒပီဌကေသု, ဧကစ္စေ ဖလကပီဌကေသု နိသီဒိံသု။ တေ ဒိသွာ ရာဇာ ‘‘နတ္ထိ နေသံ အန္တော သာရော’’တိ ဉတွာ တေသံ အနုရူပံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒတွာ ဥယျောဇေသိ။
ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဧကဒိဝသံ ရာဇာ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော အဒ္ဒသ နိဂြောဓသာမဏေရံ ရာဇင်္ဂဏေန ဂစ္ဆန္တံ ဒန္တံ ဂုတ္တံ သန္တိန္ဒြိယံ ဣရိယာပထသမ္ပန္နံ။ ကော ပနာယံ နိဂြောဓော နာမ? ဗိန္ဒုသာရရညော ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ သုမနရာဇကုမာရဿ ပုတ္တော။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ –
ဗိန္ဒုသာရရညော ကိရ ဒုဗ္ဗလကာလေယေဝ အသောကကုမာရော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ဥဇ္ဇေနီရဇ္ဇံ ပဟာယ အာဂန္တွာ သဗ္ဗနဂရံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကတွာ သုမနရာဇကုမာရံ အဂ္ဂဟေသိ။ တံဒိဝသမေဝ သုမနဿ ရာဇကုမာရဿ သုမနာ နာမ ဒေဝီ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ အဟောသိ။ သာ အညာတကဝေသေန နိက္ခမိတွာ အဝိဒူရေ အညတရံ စဏ္ဍာလဂါမံ သန္ဓာယ ဂစ္ဆန္တီ ဇေဋ္ဌကစဏ္ဍာလဿ ဂေဟတော အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာယ ဒေဝတာယ ‘‘ဣတော ဧဟိ, သုမနေ’’တိ ဝဒန္တိယာ သဒ္ဒံ သုတွာ တဿာ သမီပံ ဂတာ။ ဒေဝတာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဧကံ သာလံ နိမ္မိနိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ဝသာဟီ’’တိ အဒါသိ။ သာ တံ သာလံ ပါဝိသိ။ ဂတဒိဝသေယေဝ စ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သာ တဿ နိဂြောဓဒေဝတာယ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘နိဂြောဓော’’ တွေဝ နာမံ အကာသိ။ ဇေဋ္ဌကစဏ္ဍာလော ဒိဋ္ဌဒိဝသတော ပဘုတိ တံ အတ္တနော သာမိဓီတရံ ဝိယ မညမာနော နိဗဒ္ဓဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ ရာဇဓီတာ တတ္ထ သတ္တ ဝဿာနိ ဝသိ။ နိဂြောဓကုမာရောပိ သတ္တဝဿိကော ဇာတော။ တဒါ မဟာဝရုဏတ္ထေရော နာမ ဧကော အရဟာ ဒါရကဿ ဟေတုသမ္ပဒံ ဒိသွာ ရက္ခိတွာ တတ္ထ ဝိဟရမာနော ‘‘သတ္တဝဿိကော ဒါနိ ဒါရကော, ကာလော နံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅။) [သျ]ပဗ္ဗာဇေတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ရာဇဓီတာယ အာရောစာပေတွာ နိဂြောဓကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ကုမာရော ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ သရီရံ ဇဂ္ဂိတွာ အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ‘‘မာတုဥပါသိကာယ ဂေဟဒွါရံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ နိက္ခမိ။ မာတုနိဝါသနဋ္ဌာနဉ္စဿ ဒက္ခိဏဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ နဂရမဇ္ဈေန ဂန္တွာ ပါစီနဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ။
တေန စ သမယေန အသောကော ဓမ္မရာဇာ ပါစီနဒိသာဘိမုခေါ သီဟပဉ္ဇရေ စင်္ကမတိ။ တင်္ခဏညေဝ နိဂြောဓော ရာဇင်္ဂဏံ သမ္ပာပုဏိ သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကဒိဝသံ ရာဇာ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော အဒ္ဒသ နိဂြောဓသာမဏေရံ ရာဇင်္ဂဏေန ဂစ္ဆန္တံ ဒန္တံ ဂုတ္တံ သန္တိန္ဒြိယံ ဣရိယာပထသမ္ပန္န’’န္တိ။ ဒိသွာ ပနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ ဇနော သဗ္ဗောပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘန္တမိဂပ္ပဋိဘာဂေါ။ အယံ ပန ဒါရကော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော အတိဝိယ စဿ အာလောကိတဝိလောကိတံ သမိဉ္ဇနပသာရဏဉ္စ သောဘတိ။ အဒ္ဓါ ဧတဿ အဗ္ဘန္တရေ လောကုတ္တရဓမ္မော ဘဝိဿတီ’’တိ ရညော သဟ ဒဿနေနေဝ သာမဏေရေ စိတ္တံ ပသီဒိ, ပေမံ သဏ္ဌဟိ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗေ ဟိ ကိရ ပုညကရဏကာလေ ဧသ ရညော ဇေဋ္ဌဘာတာ ဝါဏိဇကော အဟောသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –
‘‘ပုဗ္ဗေ ဝ သန္နိဝါသေန, ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံ ဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊
အထ ရာဇာ သဉ္ဇာတပေမော သဗဟုမာနော ‘‘ဧတံ သာမဏေရံ ပက္ကောသထာ’’တိ အမစ္စေ ပေသေသိ။ ‘‘တေ အတိစိရာယန္တီ’’တိ ပုန ဒွေ တယော ပေသေသိ – ‘‘တုရိတံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ။ သာမဏေရော အတ္တနော ပကတိယာ ဧဝ အဂမာသိ။ ရာဇာ ပတိရူပမာသနံ ဉတွာ ‘‘နိသီဒထာ’’တိ အာဟ။ သော ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ အညေ ဘိက္ခူ’’တိ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တံ ရာဇပလ္လင်္ကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ရညော အာကာရံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ တံ ပလ္လင်္ကသမီပံ ဥပဂစ္ဆန္တံယေဝ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဇ္ဇေဝ ဒါနိ အယံ သာမဏေရော ဣမဿ ဂေဟဿ သာမိကော ဘဝိဿတီ’’တိ သာမဏေရော ရညော ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဒတွာ ပလ္လင်္ကံ အဘိရုဟိတွာ နိသီဒိ။ ရာဇာ အတ္တနော အတ္ထာယ သမ္ပာဒိတံ သဗ္ဗံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆။) [သျ]ယာဂုခဇ္ဇကဘတ္တဝိကတိံ ဥပနာမေသိ။ သာမဏေရော အတ္တနော ယာပနီယမတ္တကမေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ရာဇာ အာဟ – ‘‘သတ္ထာရာ တုမှာကံ ဒိန္နောဝါဒံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘ဇာနာမိ, မဟာရာဇ, ဧကဒေသေနာ’’တိ။ ‘‘တာတ, မယှမ္ပိ နံ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, မဟာရာဇာ’’တိ ရညော အနုရူပံ ဓမ္မပဒေ အပ္ပမာဒဝဂ္ဂံ အနုမောဒနတ္ထာယ အဘာသိ။
ရာဇာ ပန ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ, ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒ’’န္တိ သုတွာဝ ‘‘အညာတံ, တာတ, ပရိယောသာပေဟီ’’တိ အာဟ။ အနုမောဒနာဝသာနေ စ ‘‘အဋ္ဌ တေ, တာတ, ဓုဝဘတ္တာနိ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ သာမဏေရော အာဟ – ‘‘ဧတာနိ အဟံ ဥပဇ္ဈာယဿ ဒမ္မိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကော အယံ, တာတ, ဥပဇ္ဈာယော နာမာ’’တိ? ‘‘ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဒိသွာ စောဒေတာ သာရေတာ စ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘အညာနိပိ တေ, တာတ, အဋ္ဌ ဒမ္မီ’’တိ။ ‘‘ဧတာနိ အာစရိယဿ ဒမ္မိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကော အယံ, တာတ, အာစရိယော နာမာ’’တိ? ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ သိက္ခိတဗ္ဗကဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာပေတာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, တာတ, အညာနိပိ တေ အဋ္ဌ ဒမ္မီ’’တိ။ ‘‘ဧတာနိပိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒမ္မိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကော အယံ, တာတ, ဘိက္ခုသံဃော နာမာ’’တိ? ‘‘ယံ နိဿာယ, မဟာရာဇ, အမှာကံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနဉ္စ မမ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စာ’’တိ။ ရာဇာ ဘိယျောသော မတ္တာယ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဟ – ‘‘အညာနိပိ တေ, တာတ, အဋ္ဌ ဒမ္မီ’’တိ။ သာမဏေရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုနဒိဝသေ ဒွတ္တိံသ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ရာဇန္တေပုရံ ပဝိသိတွာ ဘတ္တကိစ္စမကာသိ။ ရာဇာ ‘‘အညေပိ ဒွတ္တိံသ ဘိက္ခူ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ သွေ ဘိက္ခံ ဂဏှန္တူ’’တိ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝဍ္ဎာပေန္တော သဋ္ဌိသဟဿာနံ ဗြာဟ္မဏပရိဗ္ဗာဇကာဒီနံ ဘတ္တံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ အန္တောနိဝေသနေ သဋ္ဌိသဟဿာနံ ဘိက္ခူနံ နိစ္စဘတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ နိဂြောဓတ္ထေရေ ဂတေနေဝ ပသာဒေန။ နိဂြောဓတ္ထေရောပိ ရာဇာနံ သပရိသံ တီသု သရဏေသု ပဉ္စသု စ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပေါထုဇ္ဇနိကေန ပသာဒေန အစလပ္ပသာဒံ ကတွာ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ပုန ရာဇာ အသောကာရာမံ နာမ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ သဋ္ဌိသဟဿာနံ ဘိက္ခူနံ နိစ္စဘတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိယာ နဂရသဟဿေသု စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ကာရာပေသိ စတုရာသီတိသဟဿစေတိယပဋိမဏ္ဍိတာနိ ဓမ္မေနေဝ, နော အဓမ္မေန။
ဧကဒိဝသံ ကိရ ရာဇာ အသောကာရာမေ မဟာဒါနံ ဒတွာ သဋ္ဌိသဟဿဘိက္ခုသံဃဿ မဇ္ဈေ နိသဇ္ဇ သံဃံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝါရေတွာ ဣမံ ပဉှံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇။) [သျ]ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, ဘဂဝတာ ဒေသိတဓမ္မော နာမ ကိတ္တကော ဟောတီ’’တိ? ‘‘အင်္ဂတော, မဟာရာဇ, နဝင်္ဂါနိ, ခန္ဓတော စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ။ ရာဇာ ဓမ္မေ ပသီဒိတွာ ‘‘ဧကေကံ ဓမ္မက္ခန္ဓံ ဧကေကဝိဟာရေန ပူဇေဿာမီ’’တိ ဧကဒိဝသမေဝ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိသဇ္ဇေတွာ အမစ္စေ အာဏာပေသိ – ‘‘ဧထ, ဘဏေ, ဧကမေကသ္မိံ နဂရေ ဧကမေကံ ဝိဟာရံ ကာရာပေန္တာ စတုရာသီတိယာ နဂရသဟဿေသု စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ကာရာပေထာ’’တိ။ သယဉ္စ အသောကာရာမေ အသောကမဟာဝိဟာရတ္ထာယ ကမ္မံ ပဋ္ဌပေသိ။ သံဃော ဣန္ဒဂုတ္တတ္ထေရံ နာမ မဟိဒ္ဓိကံ မဟာနုဘာဝံ ခီဏာသဝံ နဝကမ္မာဓိဋ္ဌာယကံ အဒါသိ။ ထေရော ယံ ယံ န နိဋ္ဌာတိ တံ တံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန နိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝမ္ပိ တီဟိ သံဝစ္ဆရေဟိ ဝိဟာရကမ္မံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဧကဒိဝသမေဝ သဗ္ဗနဂရေဟိ ပဏ္ဏာနိ အာဂမိံသု။
အမစ္စာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘နိဋ္ဌိတာနိ, ဒေဝ, စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနီ’’တိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ဣတော သတ္တန္နံ ဒိဝသာနံ အစ္စယေန ဝိဟာရမဟော ဘဝိဿတိ။ သဗ္ဗေ အဋ္ဌ သီလင်္ဂါနိ သမာဒိယိတွာ အန္တောနဂရေ စ ဗဟိနဂရေ စ ဝိဟာရမဟံ ပဋိယာဒေန္တူ’’တိ။ တတော သတ္တန္နံ ဒိဝသာနံ အစ္စယေန သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတာယ အနေကသတသဟဿသင်္ချာယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝုတော ဒေဝလောကေ အမရဝတိယာ ရာဇဓာနိယာ သိရိတော အဓိကတရသဿိရီကံ ဝိယ နဂရံ ကာတုကာမေန ဥဿာဟဇာတေန မဟာဇနေန အလင်္ကတပဋိယတ္တံ နဂရံ အနုဝိစရန္တော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခုသံဃဿ မဇ္ဈေ အဋ္ဌာသိ။
တသ္မိဉ္စ ခဏေ သန္နိပတိတာ အသီတိ ဘိက္ခုကောဋိယော အဟေသုံ, ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဆန္နဝုတိသတသဟဿာနိ။ တတ္ထ ခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝ သတသဟဿသင်္ချာ အဟေသုံ။ တေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ ရာဇာ အတ္တနော အဓိကာရံ အနဝသေသံ ပဿေယျ အတိဝိယ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပသီဒေယျာ’’တိ။ တတော လောကဝိဝရဏံ နာမ ပါဋိဟာရိယံ အကံသု။ ရာဇာ အသောကာရာမေ ဌိတောဝ စတုဒ္ဒိသာ အနုဝိလောကေန္တော သမန္တတော သမုဒ္ဒပရိယန္တံ ဇမ္ဗုဒီပံ ပဿတိ စတုရာသီတိဉ္စ ဝိဟာရသဟဿာနိ ဥဠာရာယ ဝိဟာရမဟပူဇာယ ဝိရောစမာနာနိ။ သော တံ ဝိဘူတိံ ပဿမာနော ဥဠာရေန ပီတိပါမောဇ္ဇေန သမန္နာဂတော ‘‘အတ္ထိ ပန အညဿပိ ကဿစိ ဧဝရူပံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေန္တော ဘိက္ခုသံဃံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ လောကနာထဿ ဒသဗလဿ သာသနေ ကော မဟာပရိစ္စာဂံ ပရိစ္စဇိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈။) [သျ]ကဿ ပရိစ္စာဂေါ မဟန္တောတိ? ဘိက္ခုသံဃော မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဘာရံ အကာသိ။ ထေရော အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, ဒသဗလဿ သာသနေ ပစ္စယဒါယကော နာမ တယာ သဒိသော ဓရမာနေပိ တထာဂတေ န ကောစိ အဟောသိ, တဝေဝ ပရိစ္စာဂေါ မဟာ’’တိ။ ရာဇာ ထေရဿ ဝစနံ သုတွာ ဥဠာရေန ပီတိပါမောဇ္ဇေန နိရန္တရံ ဖုဋ္ဌသရီရော ဟုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘နတ္ထိ ကိရ မယာ သဒိသော ပစ္စယဒါယကော, မယှံ ကိရ ပရိစ္စာဂေါ မဟာ, အဟံ ကိရ ဒေယျဓမ္မေန သာသနံ ပဂ္ဂဏှာမိ။ ကိံ ပနာဟံ ဧဝံ သတိ သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောမိ, န ဟောမီ’’တိ။ တတော ဘိက္ခုသံဃံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘဝါမိ နု ခေါ အဟံ, ဘန္တေ, သာသနဿ ဒါယာဒေါ’’တိ?
တတော မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော ရညော ဣဒံ ဝစနံ သုတွာ ရာဇပုတ္တဿ မဟိန္ဒဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ သမ္ပဿမာနော ‘‘သစေ အယံ ကုမာရော ပဗ္ဗဇိဿတိ သာသနဿ အတိဝိယ ဝုဍ္ဎိ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ရာဇာနံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘န ခေါ, မဟာရာဇ, ဧတ္တာဝတာ သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောတိ၊ အပိစ ခေါ ပစ္စယဒါယကောတိ ဝါ ဥပဋ္ဌာကောတိ ဝါ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယောပိ ဟိ, မဟာရာဇ, ပထဝိတော ယာဝ ဗြဟ္မလောကပရိမာဏံ ပစ္စယရာသိံ ဒဒေယျ သောပိ ‘သာသနေ ဒါယာဒေါ’တိ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘အထ ကထံ စရဟိ, ဘန္တေ, သာသနဿ ဒါယာဒေါ ဟောတီ’’တိ? ‘‘ယော ဟိ ကောစိ, မဟာရာဇ, အဍ္ဎော ဝါ ဒလိဒ္ဒေါ ဝါ အတ္တနော ဩရသံ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတိ – အယံ ဝုစ္စတိ, မဟာရာဇ, ဒါယာဒေါ သာသနဿာ’’တိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ အသောကော ရာဇာ ‘‘အဟံ ကိရ ဧဝရူပံ ပရိစ္စာဂံ ကတွာပိ နေဝ သာသနဿ ဒါယာဒဘာဝံ ပတ္တော’’တိ သာသနေ ဒါယာဒဘာဝံ ပတ္ထယမာနော ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ အဒ္ဒသ မဟိန္ဒကုမာရံ အဝိဒူရေ ဌိတံ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကိဉ္စာပိ အဟံ ဣမံ ကုမာရံ တိဿကုမာရဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဘုတိ ဩပရဇ္ဇေ ဌပေတုကာမော, အထ ခေါ ဩပရဇ္ဇတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ ဥတ္တမာ’’တိ။ တတော ကုမာရံ အာဟ – ‘‘သက္ခသိ တွံ, တာတ, ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ? ကုမာရော ပကတိယာပိ တိဿကုမာရဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဘုတိ ပဗ္ဗဇိတုကာမောဝ ရညော ဝစနံ သုတွာ အတိဝိယ ပါမောဇ္ဇဇာတော ဟုတွာ အာဟ – ‘‘ပဗ္ဗဇာမိ, ဒေဝ, မံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တုမှေ သာသနဒါယာဒါ ဟောထာ’’တိ။
တေန စ သမယေန ရာဇဓီတာ သံဃမိတ္တာပိ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌိတာ ဟောတိ။ တဿာ စ သာမိကော အဂ္ဂိဗြဟ္မာ နာမ ကုမာရော ယုဝရာဇေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉။) [သျ]တိဿကုမာရေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတော ဟောတိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘တွမ္ပိ, အမ္မ, ပဗ္ဗဇိတုံ သက္ခသီ’’တိ? ‘‘သာဓု, တာတ, သက္ကောမီ’’တိ။ ရာဇာ ပုတ္တာနံ မနံ လဘိတွာ ပဟဋ္ဌစိတ္တော ဘိက္ခုသံဃံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမေ ဒါရကေ ပဗ္ဗာဇေတွာ မံ သာသနေ ဒါယာဒံ ကရောထာ’’တိ။ သံဃော ရညော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကုမာရံ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဥပဇ္ဈာယေန မဟာဒေဝတ္ထေရေန စ အာစရိယေန ပဗ္ဗာဇေသိ။ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရေန အာစရိယေန ဥပသမ္ပာဒေသိ။ တဒါ ကိရ ကုမာရော ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿောဝ ဟောတိ။ သော တသ္မိံယေဝ ဥပသမ္ပဒသီမမဏ္ဍလေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သံဃမိတ္တာယပိ ရာဇဓီတာယ အာစရိယာ အာယုပါလိတ္ထေရီ နာမ, ဥပဇ္ဈာယာ ပန ဓမ္မပါလိတ္ထေရီ နာမ အဟောသိ။ တဒါ သံဃမိတ္တာ အဋ္ဌာရသဝဿာ ဟောတိ။ တံ ပဗ္ဗဇိတမတ္တံ တသ္မိံယေဝ သီမမဏ္ဍလေ သိက္ခာယ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။ ဥဘိန္နံ ပဗ္ဗဇိတကာလေ ရာဇာ ဆဗ္ဗဿာဘိသေကော ဟောတိ။
အထ မဟိန္ဒတ္ထေရော ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဘုတိ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿေဝ သန္တိကေ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ပရိယာပုဏန္တော ဒွေပိ သင်္ဂီတိယော အာရူဠှံ တိပိဋကသင်္ဂဟိတံ သာဋ္ဌကထံ သဗ္ဗံ ထေရဝါဒံ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဥဂ္ဂဟေတွာ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ အန္တေဝါသိကာနံ သဟဿမတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ ပါမောက္ခော အဟောသိ။ တဒါ အသောကော ဓမ္မရာဇာ နဝဝဿာဘိသေကော ဟောတိ။ ရညော ပန အဋ္ဌဝဿာဘိသေကကာလေယေဝ ကောန္တပုတ္တတိဿတ္ထေရော ဗျာဓိပဋိကမ္မတ္ထံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန အာဟိဏ္ဍန္တော ပသတမတ္တံ သပ္ပိံ အလဘိတွာ ဗျာဓိဗလေန ပရိက္ခီဏာယုသင်္ခါရော ဘိက္ခုသံဃံ အပ္ပမာဒေန ဩဝဒိတွာ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ထေရဿ သက္ကာရံ ကတွာ ‘‘မယိ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧဝံ ဘိက္ခူနံ ပစ္စယာ ဒုလ္လဘာ’’တိ နဂရဿ စတူသု ဒွါရေသု ပေါက္ခရဏိယော ကာရာပေတွာ ဘေသဇ္ဇဿ ပူရာပေတွာ ဒါပေသိ။
တေန ကိရ သမယေန ပါဋလိပုတ္တဿ စတူသု ဒွါရေသု စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, သဘာယံ သတသဟဿန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပဉ္စသတသဟဿာနိ ရညော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တတော ရာဇာ နိဂြောဓတ္ထေရဿ ဒေဝသိကံ သတသဟဿံ ဝိသဇ္ဇေသိ။ ဗုဒ္ဓဿ စေတိယေ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇနတ္ထာယ သတသဟဿံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀။) [သျ]ဓမ္မဿ သတသဟဿံ, တံ ဓမ္မဓရာနံ ဗဟုဿုတာနံ စတုပစ္စယတ္ထာယ ဥပနီယတိ။ သံဃဿ သတသဟဿံ, စတူသု ဒွါရေသု ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သတသဟဿံ။ ဧဝံ သာသနေ ဥဠာရော လာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တိ။
တိတ္ထိယာ ပရိဟီနလာဘသက္ကာရာ အန္တမသော ဃာသစ္ဆာဒနမ္ပိ အလဘန္တာ လာဘသက္ကာရံ ပတ္ထယမာနာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သကာနိ သကာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ‘‘အယံ ဓမ္မော, အယံ ဝိနယော’’တိ ဒီပေန္တိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘမာနာပိ သယမေဝ မုဏ္ဍေတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ဝိဟာရေသု ဝိစရန္တာ ဥပေါသထမ္ပိ ပဝါရဏမ္ပိ သံဃကမ္မမ္ပိ ဂဏကမ္မမ္ပိ ပဝိသန္တိ။ ဘိက္ခူ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ န ကရောန္တိ။ တဒါ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဒါနိ ဣဒံ အဓိကရဏံ, တံ နစိရဿေဝ ကက္ခဠံ ဘဝိဿတိ။ န ခေါ ပနေတံ သက္ကာ ဣမေသံ မဇ္ဈေ ဝသန္တေန ဝူပသမေတု’’န္တိ မဟိန္ဒတ္ထေရဿ ဂဏံ နီယျာတေတွာ အတ္တနာ ဖာသုဝိဟာရေန ဝိဟရိတုကာမော အဟောဂင်္ဂပဗ္ဗတံ အဂမာသိ။ တေပိ ခေါ တိတ္ထိယာ ဘိက္ခုသံဃေန ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန နိဂ္ဂယှမာနာပိ ဓမ္မဝိနယာနုလောမာယ ပဋိပတ္တိယာ အသဏ္ဌဟန္တာ အနေကရူပံ သာသနဿ အဗ္ဗုဒဉ္စ မလဉ္စ ကဏ္ဋကဉ္စ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ ကေစိ အဂ္ဂိံ ပရိစရန္တိ, ကေစိ ပဉ္စာတပေန တာပေန္တိ, ကေစိ အာဒိစ္စံ အနုပရိဝတ္တန္တိ, ကေစိ ‘‘ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ဝေါဘိန္ဒိဿာမာ’’တိ ပဂ္ဂဏှိံသု။ တဒါ ဘိက္ခုသံဃော န တေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ အကာသိ။ အသောကာရာမေ သတ္တဝဿာနိ ဥပေါသထော ဥပစ္ဆိဇ္ဇိ။ ရညောပိ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ဧကံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတွာ ဥပေါသထံ ကာရာပေဟီ’’တိ။ အမစ္စော ရာဇာနံ ပဋိပုစ္ဆိတုံ အဝိသဟန္တော အညေ အမစ္စေ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ရာဇာ မံ ‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတွာ ဥပေါသထံ ကာရာပေဟီ’တိ ပဟိဏိ။ ကထံ နု ခေါ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတီ’’တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘မယံ ဧဝံ သလ္လက္ခေမ – ‘ယထာ နာမ ပစ္စန္တံ ဝူပသမေန္တာ စောရေ ဃာတေန္တိ, ဧဝမေဝ ယေ ဥပေါသထံ န ကရောန္တိ, တေ မာရေတုကာမော ရာဇာ ဘဝိဿတီ’’’တိ။ အထ သော အမစ္စော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတေတွာ အာဟ – ‘‘အဟံ ရညာ ‘ဥပေါသထံ ကာရာပေဟီ’တိ ပေသိတော။ ကရောထ ဒါနိ, ဘန္တေ, ဥပေါသထ’’န္တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘န မယံ တိတ္ထိယေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောမာ’’တိ အာဟံသု။ အထ အမစ္စော ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ အသိနာ သီသာနိ ပါတေတုံ အာရဒ္ဓေါ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁။) [သျ]အဒ္ဒသာ ခေါ တိဿတ္ထေရော တံ အမစ္စံ တထာ ဝိပ္ပဋိပန္နံ။ တိဿတ္ထေရော နာမ န ယော ဝါ သော ဝါ, ရညော ဧကမာတိကော ဘာတာ တိဿကုမာရော နာမ, တံ ကိရ ရာဇာ ပတ္တာဘိသေကော ဩပရဇ္ဇေ ဌပေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဝနစာရံ ဂတော အဒ္ဒသ မဟန္တံ မိဂသံဃံ စိတ္တကီဠာယ ကီဠန္တံ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမေ တာဝ တိဏဘက္ခာ မိဂါ ဧဝံ ကီဠန္တိ, ဣမေ ပန သမဏာ ရာဇကုလေ ပဏီတာနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ မုဒုကာသု သေယျာသု သယမာနာ ကိံ နာမ ကီဠိတံ န ကီဠိဿန္တီ’’တိ! သော တတော အာဂန္တွာ ဣမံ အတ္တနော ဝိတက္ကံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘အဋ္ဌာနေ ကုက္ကုစ္စာယိတံ ကုမာရေန! ဟန္ဒ, နံ ဧဝံ သညာပေဿာမီ’’တိ ဧကဒိဝသံ ကေနစိ ကာရဏေန ကုဒ္ဓေါ ဝိယ ဟုတွာ ‘‘ဧဟိ သတ္တဒိဝသေန ရဇ္ဇံ သမ္ပဋိစ္ဆ, တတော တံ ဃာတေဿာမီ’’တိ မရဏဘယေန တဇ္ဇေတွာ တမတ္ထံ သညာပေသိ။ သော ကိရ ကုမာရော ‘‘သတ္တမေ မံ ဒိဝသေ မာရေဿတီ’’တိ န စိတ္တရူပံ နှာယိ, န ဘုဉ္ဇိ, န သုပိ, အတိဝိယ လူခသရီရော အဟောသိ။ တတော နံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိဿ တွံ ဧဝရူပေါ ဇာတော’’တိ? ‘‘မရဏဘယေန, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အရေ, တွံ နာမ ပရိစ္ဆိန္နမရဏံ သမ္ပဿမာနော ဝိဿတ္ထော န ကီဠသိ? ဘိက္ခူ အဿာသပဿာသနိဗဒ္ဓံ မရဏံ ပေက္ခမာနာ ကထံ ကီဠိဿန္တီ’’တိ! တတော ပဘုတိ ကုမာရော သာသနေ ပသီဒိ။
သော ပုန ဧကဒိဝသံ မိဂဝံ နိက္ခမိတွာ အရညေ အနုဝိစရမာနော အဒ္ဒသ ယောနကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရံ အညတရေန ဟတ္ထိနာဂေန သာလသာခံ ဂဟေတွာ ဗီဇိယမာနံ နိသိန္နံ။ ဒိသွာ ပါမောဇ္ဇဇာတော စိန္တေသိ – ‘‘ကဒါ နု ခေါ အဟမ္ပိ အယံ မဟာထေရော ဝိယ ပဗ္ဗဇေယျံ! သိယာ နု ခေါ သော ဒိဝသော’’တိ။ ထေရော တဿာသယံ ဝိဒိတွာ တဿ ပဿန္တဿေဝ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ အသောကာရာမေ ပေါက္ခရဏိယာ ဥဒကတလေ ဌတွာ စီဝရဉ္စ ဥတ္တရာသင်္ဂဉ္စ အာကာသေ လဂ္ဂေတွာ နှာယိတုံ အာရဒ္ဓေါ။
ကုမာရော ထေရဿာနုဘာဝံ ဒိသွာ အတိဝိယ ပသန္နော ‘‘အဇ္ဇေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ နိဝတ္တိတွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမဟံ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ အနေကပ္ပကာရံ ယာစိတွာပိ တံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော အသောကာရာမဂမနီယမဂ္ဂံ အလင်္ကာရာပေတွာ ကုမာရံ ဆဏဝေသံ ဂါဟာပေတွာ အလင်္ကတာယ သေနာယ ပရိဝါရာပေတွာ ဝိဟာရံ နေသိ။ ‘‘ယုဝရာဇာ ကိရ ပဗ္ဗဇိဿတီ’’တိ သုတွာ ဗဟူ ဘိက္ခူ ပတ္တစီဝရာနိ ပဋိယာဒေသုံ။ ကုမာရော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂။) [သျ]ပဓာနဃရံ ဂန္တွာ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဿေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ သဒ္ဓိံ ပုရိသသတသဟဿေန။ ကုမာရဿ ပန အနုပဗ္ဗဇိတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ကုမာရော ရညော စတုဝဿာဘိသေကကာလေ ပဗ္ဗဇိတော။ အထညောပိ ရညော ဘာဂိနေယျော သံဃမိတ္တာယ သာမိကော အဂ္ဂိဗြဟ္မာ နာမ ကုမာရော အတ္ထိ။ သံဃမိတ္တာ တံ ပဋိစ္စ ဧကမေဝ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သောပိ ‘‘ယုဝရာဇာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘အဟမ္ပိ, ဒေဝ, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ယာစိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇ, တာတာ’’တိ စ ရညာ အနုညာတော တံဒိဝသမေဝ ပဗ္ဗဇိ။
ဧဝံ အနုပဗ္ဗဇိတော, ဥဠာရဝိဘဝေန ခတ္တိယဇနေန၊
ရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ, တိဿတ္ထေရောတိ ဝိညေယျော။
သော တံ အမစ္စံ တထာ ဝိပ္ပဋိပန္နံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘န ရာဇာ ထေရေ မာရာပေတုံ ပဟိဏေယျ၊ အဒ္ဓါ ဣမဿေဝေတံ အမစ္စဿ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဂန္တွာ သယံ တဿ အာသန္နေ အာသနေ နိသီဒိ။ သော ထေရံ သဉ္ဇာနိတွာ သတ္ထံ နိပါတေတုံ အဝိသဟန္တော ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘အဟံ, ဒေဝ, ဥပေါသထံ ကာတုံ အနိစ္ဆန္တာနံ ဧတ္တကာနံ နာမ ဘိက္ခူနံ သီသာနိ ပါတေသိံ၊ အထ အယျဿ တိဿတ္ထေရဿ ပဋိပါဋိ သမ္ပတ္တာ, ကိန္တိ ကရောမီ’’တိ? ရာဇာ သုတွာဝ – ‘‘အရေ! ကိံ ပန, တွံ, မယာ ဘိက္ခူ ဃာတေတုံ ပေသိတော’’တိ တာဝဒေဝ သရီရေ ဥပ္ပန္နဒါဟော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရေ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ – ‘‘အယံ, ဘန္တေ, အမစ္စော မယာ အနာဏတ္တောဝ ဧဝံ အကာသိ, ကဿ နု ခေါ ဣမိနာ ပါပေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ? ဧကစ္စေ ထေရာ, ‘‘အယံ တဝ ဝစနေန အကာသိ, တုယှေတံ ပါပ’’န္တိ အာဟံသု။ ဧကစ္စေ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ ဝေါ ဧတံ ပါပ’’န္တိ အာဟံသု။ ဧကစ္စေ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ကိံ ပန တေ, မဟာရာဇ, အတ္ထိ စိတ္တံ ‘အယံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူ ဃာတေတူ’’’တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဘန္တေ, ကုသလာဓိပ္ပါယော အဟံ ပေသေသိံ – ‘သမဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသံဃော ဥပေါသထံ ကရောတူ’’’တိ။ ‘‘သစေ တွံ ကုသလာဓိပ္ပါယော, နတ္ထိ တုယှံ ပါပံ, အမစ္စဿေဝေတံ ပါပ’’န္တိ။ ရာဇာ ဒွေဠှကဇာတော အာဟ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, ဘန္တေ, ကောစိ ဘိက္ခု မမေတံ ဒွေဠှကံ ဆိန္ဒိတွာ သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထော’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, မဟာရာဇ, မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော နာမ, သော တေ ဣမံ ဒွေဠှကံ ဆိန္ဒိတွာ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော’’တိ။ ရာဇာ တဒဟေဝ စတ္တာရော ဓမ္မကထိကေ ဧကေကဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရေ, စတ္တာရော စ အမစ္စေ ဧကေကပုရိသသဟဿပရိဝါရေ ‘‘ထေရံ ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ ပက္ကောသတီ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃။) [သျ]နာဂစ္ဆိ။ ဒုတိယမ္ပိ ခေါ ရာဇာ အဋ္ဌ ဓမ္မကထိကေ, အဋ္ဌ စ အမစ္စေ သဟဿသဟဿပရိဝါရေယေဝ ပေသေသိ – ‘‘‘ရာဇာ, ဘန္တေ, ပက္ကောသတီ’တိ ဝတွာ ဂဏှိတွာဝ အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ တေ တထေဝ အာဟံသု။ ဒုတိယမ္ပိ ထေရော နာဂစ္ဆိ။ ရာဇာ ထေရေ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဒွိက္ခတ္တုံ ပဟိဏိံ၊ ကသ္မာ ထေရော နာဂစ္ဆတီ’’တိ? ‘‘‘ရာဇာ ပက္ကောသတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ, မဟာရာဇ, နာဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ပန ဝုတ္တေ အာဂစ္ဆေယျ ‘သာသနံ, ဘန္တေ, ဩသီဒတိ, အမှာကံ သာသနံ ပဂ္ဂဟတ္ထာယ သဟာယကာ ဟောထာ’’’တိ။ အထ ရာဇာ တထာ ဝတွာ သောဠသ ဓမ္မကထိကေ, သောဠသ စ အမစ္စေ သဟဿသဟဿပရိဝါရေ ပေသေသိ။ ဘိက္ခူ စ ပဋိပုစ္ဆိ – ‘‘မဟလ္လကော နု ခေါ, ဘန္တေ, ထေရော ဒဟရော နု ခေါ’’တိ? ‘‘မဟလ္လကော, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဝယှံ ဝါ သိဝိကံ ဝါ အဘိရုဟိဿတိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘နာဘိရုဟိဿတိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ, ဘန္တေ, ထေရော ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဥပရိ ဂင်္ဂါယ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ, ဘဏေ, နာဝါသံဃာဋံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထေဝ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ဒွီသုပိ တီရေသု အာရက္ခံ သံဝိဓာယ ထေရံ အာနေထာ’’တိ။ ဘိက္ခူ စ အမစ္စာ စ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ရညော သာသနံ အာရောစေသုံ။
ထေရော သုတွာ ‘‘ယံ ခေါ အဟံ မူလတော ပဋ္ဌာယ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇိတောမှိ။ အယံ ဒါနိ မေ သော ကာလော အနုပ္ပတ္တော’’တိ စမ္မခဏ္ဍံ ဂဏှိတွာဝ ဥဋ္ဌဟိ။ အထ ‘‘ထေရော သွေ ပါဋလိပုတ္တံ သမ္ပာပုဏိဿတီ’’တိ ရတ္တိဘာဂေ ရာဇာ သုပိနံ အဒ္ဒသ။ ဧဝရူပေါ သုပိနော အဟောသိ – ‘‘သဗ္ဗသေတော ဟတ္ထိနာဂေါ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ သီသတော ပဋ္ဌာယ ပရာမသိတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ။ ပုနဒိဝသေ ရာဇာ သုပိနဇ္ဈာယကေ ပုစ္ဆိ – ‘‘မယာ ဧဝရူပေါ သုပိနော ဒိဋ္ဌော, ကိံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ? ဧကော တံ, ‘‘မဟာရာဇ, သမဏနာဂေါ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ ဂဏှိဿတီ’’တိ။ အထ ရာဇာ တာဝဒေဝ ‘‘ထေရော အာဂတော’’တိ သုတွာ ဂင်္ဂါတီရံ ဂန္တွာ နဒိံ ဩတရိတွာ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆန္တော ဇာဏုမတ္တေ ဥဒကေ ထေရံ သမ္ပာပုဏိတွာ ထေရဿ နာဝါတော ဩတရန္တဿ ဟတ္ထံ အဒါသိ။ ထေရော ရာဇာနံ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ အဂ္ဂဟေသိ။ တံ ဒိသွာ အသိဂ္ဂါဟာ ‘‘ထေရဿ သီသံ ပါတေဿာမာ’’တိ ကောသတော အသိံ အဗ္ဗာဟိံသု။ ကသ္မာ? ဧတံ ကိရ စာရိတ္တံ ရာဇကုလေသု – ‘‘ယော ရာဇာနံ ဟတ္ထေ ဂဏှတိ တဿ အသိနာ သီသံ ပါတေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ရာဇာ ဆာယံယေဝ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေပိ အဟံ ဘိက္ခူသု ဝိရဒ္ဓကာရဏာ အဿာဒံ န ဝိန္ဒာမိ, မာ ခေါ ထေရေ ဝိရဇ္ဈိတ္ထာ’’တိ။ ထေရော ပန ကသ္မာ ရာဇာနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄။) [သျ]ဟတ္ထေ အဂ္ဂဟေသီတိ? ယသ္မာ ရညာ ပဉှံ ပုစ္ဆနတ္ထာယ ပက္ကောသာပိတော တသ္မာ ‘‘အန္တေဝါသိကော မေ အယ’’န္တိ အဂ္ဂဟေသိ။
ရာဇာ ထေရံ အတ္တနော ဥယျာနံ နေတွာ ဗာဟိရတော တိက္ခတ္တုံ ပရိဝါရာပေတွာ အာရက္ခံ ဌပေတွာ သယမေဝ ထေရဿ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလေန မက္ခေတွာ ထေရဿ သန္တိကေ နိသီဒိတွာ ‘‘ပဋိဗလော နု ခေါ ထေရော မမ ကင်္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ဥပ္ပန္နံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတွာ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတု’’န္တိ ဝီမံသနတ္ထာယ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဋ္ဌုကာမော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကတရံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဋ္ဌုကာမောသိ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ပထဝီကမ္ပနံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သကလပထဝီကမ္ပနံ ဒဋ္ဌုကာမောသိ, မဟာရာဇ, ပဒေသပထဝီကမ္ပန’’န္တိ? ‘‘ကတရံ ပနေတ္ထ, ဘန္တေ, ဒုက္ကရ’’န္တိ? ‘‘ကိံ နု ခေါ, မဟာရာဇ, ကံသပါတိယာ ဥဒကပုဏ္ဏာယ သဗ္ဗံ ဥဒကံ ကမ္ပေတုံ ဒုက္ကရံ၊ ဥဒါဟု ဥပဍ္ဎ’’န္တိ? ‘‘ဥပဍ္ဎံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, ပဒေသပထဝီကမ္ပနံ ဒုက္ကရ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ပဒေသပထဝီကမ္ပနံ ပဿိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, သမန္တတော ယောဇနေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဧကေန စက္ကေန သီမံ အက္ကမိတွာ ရထော တိဋ္ဌတု၊ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ သီမံ အက္ကမိတွာ အဿော တိဋ္ဌတု၊ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ဧကေန ပါဒေန သီမံ အက္ကမိတွာ ပုရိသော တိဋ္ဌတု၊ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥပဍ္ဎဘာဂေန သီမံ အက္ကမိတွာ ဧကာ ဥဒကပါတိ တိဋ္ဌတူ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရာပေသိ။ ထေရော အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ရာဇာ ပဿတူ’’တိ ယောဇနပ္ပမာဏပထဝီစလနံ အဓိဋ္ဌဟိ။ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ရထဿ အန္တောသီမာယ ဌိတော ပါဒေါဝ စလိ, ဣတရော န စလိ။ ဧဝံ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာသု အဿပုရိသာနံ အန္တောသီမာယ ဌိတပါဒါယေဝ စလိံသု, ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎံ သရီရဉ္စ။ ဥတ္တရဒိသာယ ဥဒကပါတိယာပိ အန္တောသီမာယ ဌိတံ ဥပဍ္ဎဘာဂဂတမေဝ ဥဒကံ စလိ, အဝသေသံ နိစ္စလမဟောသီတိ။ ရာဇာ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ‘‘သက္ခတိ ဒါနိ ထေရော သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတု’’န္တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ အတ္တနော ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ အမစ္စံ ‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတွာ ဥပေါသထံ ကာရာပေဟီ’တိ ပဟိဏိံ, သော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဧတ္တကေ ဘိက္ခူ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ, ဧတံ ပါပံ ကဿ ဟောတီ’’တိ?
‘‘ကိံ ပန တေ, မဟာရာဇ, အတ္ထိ စိတ္တံ ‘အယံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူ ဃာတေတူ’’’တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သစေ တေ, မဟာရာဇ, နတ္ထိ ဧဝရူပံ စိတ္တံ, နတ္ထိ တုယှံ ပါပ’’န္တိ။ အထ ထေရော ရာဇာနံ ဧတမတ္ထံ ဣမိနာ သုတ္တေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅။) [သျ]သညာပေသိ – ‘‘စေတနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ ဝဒါမိ။ စေတယိတွာ ကမ္မံ ကရောတိ – ကာယေန ဝါစာယ မနသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃)။
တမေဝတ္ထံ ပရိဒီပေတုံ တိတ္တိရဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၄။၇၅) အာဟရိ – ‘‘အတီတေ, မဟာရာဇ, ဒီပကတိတ္တိရော တာပသံ ပုစ္ဆိ –
‘ဉာတကော နော နိသိန္နောတိ, ဗဟု အာဂစ္ဆတီ ဇနော၊
ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတိ, တသ္မိံ မေ သင်္ကတေ မနော’တိ။
တာပသော အာဟ – ‘အတ္ထိ ပန တေ စိတ္တံ မမ သဒ္ဒေန စ ရူပဒဿနေန စ အာဂန္တွာ ဧတေ ပက္ခိနော ဗဇ္ဈန္တု ဝါ ဟညန္တု ဝါ’တိ? ‘နတ္ထိ, ဘန္တေ’တိ တိတ္တိရော အာဟ။ တတော နံ တာပသော သညာပေသိ – ‘သစေ တေ နတ္ထိ စိတ္တံ, နတ္ထိ ပါပံ၊ စေတယန္တမေဝ ဟိ ပါပံ ဖုသတိ, နာစေတယန္တံ။
‘န ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတိ, မနော စေ နပ္ပဒုဿတိ၊
အပ္ပေါဿုက္ကဿ ဘဒြဿ, န ပါပမုပလိမ္ပတီ’’’တိ။
ဧဝံ ထေရော ရာဇာနံ သညာပေတွာ တတ္ထေဝ ရာဇုယျာနေ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဝသန္တော ရာဇာနံ သမယံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။ ရာဇာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အသောကာရာမေ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာ သာဏိပါကာရန္တရေ နိသိန္နော ဧကလဒ္ဓိကေ ဧကလဒ္ဓိကေ ဘိက္ခူ ဧကတော ဧကတော ကာရာပေတွာ ဧကမေကံ ဘိက္ခုသမူဟံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံဝါဒီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ? တတောသဿတဝါဒိနော ‘‘သဿတဝါဒီ’’တိ အာဟံသု။ ဧကစ္စသဿတိကာ…ပေ… အန္တာနန္တိကာ… အမရာဝိက္ခေပိကာ… အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ… သညီဝါဒါ… အသညီဝါဒါ… နေဝသညီနာသညီဝါဒါ … ဥစ္ဆေဒဝါဒါ… ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ပဌမမေဝ သမယဿ ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘နယိမေ ဘိက္ခူ, အညတိတ္ထိယာ ဣမေ’’တိ ဉတွာ တေသံ သေတကာနိ ဝတ္ထာနိ ဒတွာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဋ္ဌိသဟဿာ အဟေသုံ။
အထညေ ဘိက္ခူ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံဝါဒီ, ဘန္တေ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ? ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ, ဘန္တေ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ တတော ရာဇာ ‘‘သုဒ္ဓံ ဒါနိ, ဘန္တေ, သာသနံ၊ ကရောတု ဘိက္ခုသံဃော ဥပေါသထ’’န္တိ အာရက္ခံ ဒတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆။) [သျ]သမဂ္ဂေါ သံဃော သန္နိပတိတွာ ဥပေါသထံ အကာသိ။ တသ္မိံ သန္နိပါတေ သဋ္ဌိ ဘိက္ခုသတသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တသ္မိံ သမာဂမေ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော ပရပ္ပဝါဒံ မဒ္ဒမာနော ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ အဘာသိ။ တတော သဋ္ဌိသတသဟဿသင်္ချေသု ဘိက္ခူသု ဥစ္စိနိတွာ တိပိဋကပရိယတ္တိဓရာနံ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါနံ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒါနံ ဘိက္ခူနံ သဟဿမေကံ ဂဟေတွာ ယထာ မဟာကဿပတ္ထေရော စ ကာကဏ္ဍကပုတ္တော ယသတ္ထေရော စ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယိံသု၊ ဧဝမေဝ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယန္တော သဗ္ဗံ သာသနမလံ ဝိသောဓေတွာ တတိယသင်္ဂီတိံ အကာသိ။ သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ အနေကပ္ပကာရံ ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ။ အယံ သင်္ဂီတိ နဝဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတာ။ ယာ လောကေ –
ကတာ ဘိက္ခုသဟဿေန, တသ္မာ သဟဿိကာတိ စ၊
ပုရိမာ ဒွေ ဥပါဒါယ, တတိယာတိ စ ဝုစ္စတီတိ။
အယံ တတိယသင်္ဂီတိ။
ဧတ္တာဝတာ စ ‘‘ကေနာဘတ’’န္တိ ဧတဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထံ ယံ အဝေါစုမှ – ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေ တာဝ ဥပါလိတ္ထေရမာဒိံ ကတွာ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိ တာဝ အာဘတံ။ တတြာယံ အာစရိယပရမ္ပရာ –
‘‘ဥပါလိ ဒါသကော စေဝ, သောဏကော သိဂ္ဂဝေါ တထာ၊
တိဿော မောဂ္ဂလိပုတ္တော စ, ပဉ္စေတေ ဝိဇိတာဝိနော။
‘‘ပရမ္ပရာယ ဝိနယံ, ဒီပေ ဇမ္ဗုသိရိဝှယေ၊
အစ္ဆိဇ္ဇမာနမာနေသုံ, တတိယော ယာဝ သင်္ဂဟော’’တိ။
တဿတ္ထော ပကာသိတောဝ ဟောတိ။
တတိယသင်္ဂဟတော ပန ဥဒ္ဓံ ဣမံ ဒီပံ မဟိန္ဒာဒီဟိ အာဘတံ။ မဟိန္ဒတော ဥဂ္ဂဟေတွာ ကဉ္စိ ကာလံ အရိဋ္ဌတ္ထေရာဒီဟိ အာဘတံ။ တတော ယာဝဇ္ဇတနာ တေသံယေဝ အန္တေဝါသိကပရမ္ပရဘူတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ အာဘတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘တတော မဟိန္ဒော ဣဋ္ဋိယော, ဥတ္တိယော သမ္ဗလော တထာ၊
ဘဒ္ဒနာမော စ ပဏ္ဍိတော။
‘‘ဧတေ နာဂါ မဟာပညာ, ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဓာဂတာ၊
ဝိနယံ တေ ဝါစယိံသု, ပိဋကံ တမ္ဗပဏ္ဏိယာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၇။) [သျ]‘‘နိကာယေ ပဉ္စ ဝါစေသုံ, သတ္တ စေဝ ပကရဏေ၊
တတော အရိဋ္ဌော မေဓာဝီ, တိဿဒတ္တော စ ပဏ္ဍိတော။
‘‘ဝိသာရဒေါ ကာဠသုမနော, ထေရော စ ဒီဃနာမကော၊
ဒီဃသုမနော စ ပဏ္ဍိတော။
‘‘ပုနဒေဝ ကာဠသုမနော, နာဂတ္ထေရော စ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော၊
တိဿတ္ထေရော စ မေဓာဝီ, ဒေဝတ္ထေရော စ ပဏ္ဍိတော။
‘‘ပုနဒေဝ သုမနော မေဓာဝီ, ဝိနယေ စ ဝိသာရဒေါ၊
ဗဟုဿုတော စူဠနာဂေါ, ဂဇောဝ ဒုပ္ပဓံသိယော။
‘‘ဓမ္မပါလိတနာမော စ, ရောဟဏေ သာဓုပူဇိတော၊
တဿ သိဿော မဟာပညော, ခေမနာမော တိပေဋကော။
‘‘ဒီပေ တာရကရာဇာဝ, ပညာယ အတိရောစထ၊
ဥပတိဿော စ မေဓာဝီ, ဖုဿဒေဝေါ မဟာကထီ။
‘‘ပုနဒေဝ သုမနော မေဓာဝီ, ပုပ္ဖနာမော ဗဟုဿုတော၊
မဟာကထီ မဟာသိဝေါ, ပိဋကေ သဗ္ဗတ္ထ ကောဝိဒေါ။
‘‘ပုနဒေဝ ဥပါလိ မေဓာဝီ, ဝိနယေ စ ဝိသာရဒေါ၊
မဟာနာဂေါ မဟာပညော, သဒ္ဓမ္မဝံသကောဝိဒေါ။
‘‘ပုနဒေဝ အဘယော မေဓာဝီ, ပိဋကေ သဗ္ဗတ္ထ ကောဝိဒေါ၊
တိဿတ္ထေရော စ မေဓာဝီ, ဝိနယေ စ ဝိသာရဒေါ။
‘‘တဿ သိဿော မဟာပညော, ပုပ္ဖနာမော ဗဟုဿုတော၊
သာသနံ အနုရက္ခန္တော, ဇမ္ဗုဒီပေ ပတိဋ္ဌိတော။
‘‘စူဠာဘယော စ မေဓာဝီ, ဝိနယေ စ ဝိသာရဒေါ၊
တိဿတ္ထေရော စ မေဓာဝီ, သဒ္ဓမ္မဝံသကောဝိဒေါ။
‘‘စူဠဒေဝေါ စ မေဓာဝီ, ဝိနယေ စ ဝိသာရဒေါ၊
သိဝတ္ထေရော စ မေဓာဝီ, ဝိနယေ သဗ္ဗတ္ထ ကောဝိဒေါ။
‘‘ဧတေ နာဂါ မဟာပညာ, ဝိနယညူ မဂ္ဂကောဝိဒါ၊
ဝိနယံ ဒီပေ ပကာသေသုံ, ပိဋကံ တမ္ဗပဏ္ဏိယာ’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈။) [သျ]တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော ကိရ ဣမံ တတိယဓမ္မသင်္ဂီတိံ ကတွာ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အနာဂတေ သာသနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ ဘဝေယျာ’’တိ? အထဿ ဥပပရိက္ခတော ဧတဒဟောသိ – ‘‘ပစ္စန္တိမေသု ခေါ ဇနပဒေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တေသံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဘာရံ ကတွာ တေ တေ ဘိက္ခူ တတ္ထ တတ္ထ ပေသေသိ။ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရံ ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌံ ပေသေသိ – ‘‘တွံ ဧတံ ရဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဧတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ။ မဟာဒေဝတ္ထေရံ တထေဝ ဝတွာ မဟိံသကမဏ္ဍလံ ပေသေသိ။ ရက္ခိတတ္ထေရံ ဝနဝါသိံ။ ယောနကဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရံ အပရန္တကံ။ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရံ မဟာရဋ္ဌံ။ မဟာရက္ခိတတ္ထေရံ ယောနကလောကံ။ မဇ္ဈိမတ္ထေရံ ဟိမဝန္တဒေသဘာဂံ။ သောဏတ္ထေရဉ္စ ဥတ္တရတ္ထေရဉ္စ သုဝဏ္ဏဘူမိံ။ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ မဟိန္ဒတ္ထေရံ ဣဋ္ဋိယတ္ထေရေန ဥတ္တိယတ္ထေရေန သမ္ဗလတ္ထေရေန ဘဒ္ဒသာလတ္ထေရေန စ သဒ္ဓိံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ပေသေသိ – ‘‘တုမှေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ဂန္တွာ ဧတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေထာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ဂစ္ဆန္တာ အတ္တပဉ္စမာ အဂမံသု ‘‘ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ပဉ္စဝဂ္ဂေါ ဂဏော အလံ ဥပသမ္ပဒကမ္မာယာ’’တိ မညမာနာ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌေ သဿပါကသမယေ အရဝါဠော နာမ နာဂရာဇာ ကရကဝဿံ နာမ ဝဿာပေတွာ သဿံ ဟရာပေတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပါပေတိ။ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရော ပန ပါဋလိပုတ္တတော ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဟိမဝတိ အရဝါဠဒဟဿ ဥပရိ ဩတရိတွာ အရဝါဠဒဟပိဋ္ဌိယံ စင်္ကမတိပိ တိဋ္ဌတိပိ နိသီဒတိပိ သေယျမ္ပိ ကပ္ပေတိ။ နာဂမာဏဝကာ တံ ဒိသွာ အရဝါဠဿ နာဂရာဇဿ အာရောစေသုံ – ‘‘မဟာရာဇ, ဧကော ဆိန္နဘိန္နပဋဓရော ဘဏ္ဍု ကာသာဝဝသနော အမှာကံ ဥဒကံ ဒူသေတီ’’တိ။ နာဂရာဇာ တာဝဒေဝ ကောဓာဘိဘူတော နိက္ခမိတွာ ထေရံ ဒိသွာ မက္ခံ အသဟမာနော အန္တလိက္ခေ အနေကာနိ ဘိံသနကာနိ နိမ္မိနိ။ တတော တတော ဘုသာ ဝါတာ ဝါယန္တိ, ရုက္ခာ ဆိဇ္ဇန္တိ, ပဗ္ဗတကူဋာနိ ပတန္တိ, မေဃာ ဂဇ္ဇန္တိ, ဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရန္တိ, အသနိယော ဖလန္တိ, ဘိန္နံ ဝိယ ဂဂနတလံ ဥဒကံ ပဂ္ဃရတိ။ ဘယာနကရူပါ နာဂကုမာရာ သန္နိပတန္တိ။ သယမ္ပိ ဓူမာယတိ, ပဇ္ဇလတိ, ပဟရဏဝုဋ္ဌိယော ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ‘‘ကော အယံ မုဏ္ဍကော ဆိန္နဘိန္နပဋဓရော’’တိအာဒီဟိ ဖရုသဝစနေဟိ ထေရံ သန္တဇ္ဇေသိ။ ‘‘ဧထ ဂဏှထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉။) [သျ]ဟနထ နိဒ္ဓမထ ဣမံ သမဏ’’န္တိ နာဂဗလံ အာဏာပေသိ။ ထေရော သဗ္ဗံ တံ ဘိံသနကံ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဗလေန ပဋိဗာဟိတွာ နာဂရာဇာနံ အာဟ –
‘‘သဒေဝကောပိ စေ လောကော, အာဂန္တွာ တာသယေယျ မံ၊
န မေ ပဋိဗလော အဿ, ဇနေတုံ ဘယဘေရဝံ။
‘‘သစေပိ တွံ မဟိံ သဗ္ဗံ, သသမုဒ္ဒံ သပဗ္ဗတံ၊
ဥက္ခိပိတွာ မဟာနာဂ, ခိပေယျာသိ မမူပရိ။
‘‘နေဝ မေ သက္ကုဏေယျာသိ, ဇနေတုံ ဘယဘေရဝံ၊
အညဒတ္ထု တဝေဝဿ, ဝိဃာတော ဥရဂါဓိပါ’’တိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ နာဂရာဇာ ဝိဟတာနုဘာဝေါ နိပ္ဖလဝါယာမော ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော အဟောသိ။ တံ ထေရော တင်္ခဏာနုရူပါယ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတွာ သမာဒပေတွာ သမုတ္တေဇေတွာ သမ္ပဟံသေတွာ တီသု သရဏေသု ပဉ္စသု စ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ သဒ္ဓိံ စတုရာသီတိယာ နာဂသဟဿေဟိ။ အညေပိ ဗဟူ ဟိမဝန္တဝါသိနော ယက္ခာ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ စ ကုမ္ဘဏ္ဍာ စ ထေရဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ပဉ္စကောပိ ယက္ခော သဒ္ဓိံ ဘရိယာယ ယက္ခိနိယာ ပဉ္စဟိ စ ပုတ္တသတေဟိ ပဌမေ ဖလေ ပတိဋ္ဌိတော။ အထာယသ္မာ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရော သဗ္ဗေပိ နာဂယက္ခရက္ခသေ အာမန္တေတွာ ဧဝမာဟ –
‘‘မာ ဒါနိ ကောဓံ ဇနယိတ္ထ, ဣတော ဥဒ္ဓံ ယထာ ပုရေ၊
သဿဃာတဉ္စ မာ ကတ္ထ, သုခကာမာ ဟိ ပါဏိနော၊
ကရောထ မေတ္တံ သတ္တေသု, ဝသန္တု မနုဇာ သုခ’’န္တိ။
တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘သာဓု ဘန္တေ’’တိ ထေရဿ ပဋိဿုဏိတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တံဒိဝသမေဝ စ နာဂရာဇဿ ပူဇာသမယော ဟောတိ။ အထ နာဂရာဇာ အတ္တနော ရတနမယံ ပလ္လင်္ကံ အာဟရာပေတွာ ထေရဿ ပညပေသိ။ နိသီဒိ ထေရော ပလ္လင်္ကေ။ နာဂရာဇာပိ ထေရံ ဗီဇယမာနော သမီပေ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ကသ္မီရဂန္ဓာရရဋ္ဌဝါသိနော အာဂန္တွာ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ နာဂရာဇတောပိ ထေရော မဟိဒ္ဓိကတရော’’တိ ထေရမေဝ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နာ။ ထေရော တေသံ အာသီဝိသောပမသုတ္တံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀။) [သျ]ကထေသိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ အသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, ကုလသတသဟဿံ ပဗ္ဗဇိ။ တတော ပဘုတိ စ ကသ္မီရဂန္ဓာရာ ယာဝဇ္ဇတနာ ကာသာဝပဇ္ဇောတာ ဣသိဝါတပဋိဝါတာ ဧဝ။
ဂန္တွာ ကသ္မီရဂန္ဓာရံ, ဣသိ မဇ္ဈန္တိကော တဒါ၊
ဒုဋ္ဌံ နာဂံ ပသာဒေတွာ, မောစေသိ ဗန္ဓနာ ဗဟူတိ။
မဟာဒေဝတ္ထေရောပိ မဟိံသကမဏ္ဍလံ ဂန္တွာ ဒေဝဒူတသုတ္တံ ကထေသိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ စတ္တာလီသ ပါဏသဟဿာနိ ဓမ္မစက္ခုံ ပဋိလဘိံသု, စတ္တာလီသံယေဝ ပါဏသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု။
ဂန္တွာန ရဋ္ဌံ မဟိံသံ, မဟာဒေဝေါ မဟိဒ္ဓိကော၊
စောဒေတွာ ဒေဝဒူတေဟိ, မောစေသိ ဗန္ဓနာ ဗဟူတိ။
ရက္ခိတတ္ထေရော ပန ဝနဝါသိံ ဂန္တွာ အာကာသေ ဌတွာ အနမတဂ္ဂပရိယာယကထာယ ဝနဝါသိကေ ပသာဒေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ ပနဿ သဋ္ဌိသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သတ္တတိသဟဿမတ္တာ ပဗ္ဗဇိံသု, ပဉ္စဝိဟာရသတာနိ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ဧဝံ သော တတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
ဂန္တွာန ရက္ခိတတ္ထေရော, ဝနဝါသိံ မဟိဒ္ဓိကော၊
အန္တလိက္ခေ ဌိတော တတ္ထ, ဒေသေသိ အနမတဂ္ဂိယန္တိ။
ယောနကဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရောပိ အပရန္တကံ ဂန္တွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တန္တကထာယ အပရန္တကေ ပသာဒေတွာ သတ္တတိ ပါဏသဟဿာနိ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ ခတ္တိယကုလတော ဧဝ ပုရိသသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု, သမဓိကာနိ စ ဆ ဣတ္ထိသဟဿာနိ။ ဧဝံ သော တတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
အပရန္တံ ဝိဂါဟိတွာ, ယောနကော ဓမ္မရက္ခိတော၊
အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမေနေတ္ထ, ပသာဒေသိ ဇနေ ဗဟူတိ။
မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရော ပန မဟာရဋ္ဌံ ဂန္တွာ မဟာနာရဒကဿပဇာတကကထာယ မဟာရဋ္ဌကေ ပသာဒေတွာ စတုရာသီတိ ပါဏသဟဿာနိ မဂ္ဂဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တေရသသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဧဝံ သော တတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
မဟာရဋ္ဌံ ဣသိ ဂန္တွာ, သော မဟာဓမ္မရက္ခိတော၊
ဇာတကံ ကထယိတွာန, ပသာဒေသိ မဟာဇနန္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၁။) [သျ]မဟာရက္ခိတတ္ထေရောပိ ယောနကရဋ္ဌံ ဂန္တွာ ကာဠကာရာမသုတ္တန္တကထာယ ယောနကလောကံ ပသာဒေတွာ သတ္တတိသဟဿာဓိကဿ ပါဏသတသဟဿဿ မဂ္ဂဖလာလင်္ကာရံ အဒါသိ။ သန္တိကေ စဿ ဒသသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဧဝံ သောပိ တတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
ယောနရဋ္ဌံ တဒါ ဂန္တွာ, သော မဟာရက္ခိတော ဣသိ၊
ကာဠကာရာမသုတ္တေန တေ ပသာဒေသိ ယောနကေတိ။
မဇ္ဈိမတ္ထေရော ပန ကဿပဂေါတ္တတ္ထေရေန အဠကဒေဝတ္ထေရေန ဒုန္ဒုဘိဿရတ္ထေရေန မဟာဒေဝတ္ထေရေန စ သဒ္ဓိံ ဟိမဝန္တဒေသဘာဂံ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တကထာယ တံ ဒေသံ ပသာဒေတွာ အသီတိပါဏကောဋိယော မဂ္ဂဖလရတနာနိ ပဋိလာဘေသိ။ ပဉ္စပိ စ ထေရာ ပဉ္စ ရဋ္ဌာနိ ပသာဒေသုံ။ ဧကမေကဿ သန္တိကေ သတသဟဿမတ္တာ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဧဝံ တေ တတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။
ဂန္တွာန မဇ္ဈိမတ္ထေရော, ဟိမဝန္တံ ပသာဒယိ၊
ယက္ခသေနံ ပကာသေန္တော, ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနန္တိ။
သောဏတ္ထေရောပိ သဒ္ဓိံ ဥတ္တရတ္ထေရေန သုဝဏ္ဏဘူမိံ အဂမာသိ။ တေန စ သမယေန တတ္ထ ဧကာ ရက္ခသီ သမုဒ္ဒတော နိက္ခမိတွာ ရာဇကုလေ ဇာတေ ဇာတေ ဒါရကေ ခါဒတိ။ တံဒိဝသမေဝ စ ရာဇကုလေ ဧကော ဒါရကော ဇာတော ဟောတိ။ မနုဿာ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘ရက္ခသာနံ သဟာယကော ဧသော’’တိ မညမာနာ အာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ ထေရံ ပဟရိတုကာမာ အာဂစ္ဆန္တိ။ ထေရော ‘‘ကိံ တုမှေ အာဝုဓဟတ္ထာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ အာဟံသု – ‘‘ရာဇကုလေ ဇာတေ ဇာတေ ဒါရကေ ရက္ခသာ ခါဒန္တိ, တေသံ တုမှေ သဟာယကာ’’တိ။ ထေရော ‘‘န မယံ ရက္ခသာနံ သဟာယကာ, သမဏာ နာမ မယံ ဝိရတာ ပါဏာတိပါတာ…ပေ… ဝိရတာ မဇ္ဇပါနာ ဧကဘတ္တိကာ သီလဝန္တော ကလျာဏဓမ္မာ’’တိ အာဟ။ တသ္မိံယေဝ စ ခဏေ သာ ရက္ခသီ သပရိဝါရာ သမုဒ္ဒတော နိက္ခမိ ‘‘ရာဇကုလေ ဒါရကော ဇာတော တံ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ မနုဿာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧသာ, ဘန္တေ, ရက္ခသီ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ဘီတာ ဝိရဝိံသု။ ထေရော ရက္ခသေဟိ ဒိဂုဏေ အတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ တေဟိ အတ္တဘာဝေဟိ တံ ရက္ခသိံ သပရိသံ မဇ္ဈေ ကတွာ ဥဘောသု ပဿေသု
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၂။) [သျ]ပရိက္ခိပိ။ တဿာ သပရိသာယ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ ဣဒံ ဌာနံ လဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ။ မယံ ပန ဣမေသံ ဘက္ခာ ဘဝိဿာမာ’’တိ။ သဗ္ဗေ ရက္ခသာ ဘီတာ ဝေဂသာ ပလာယိံသု။ ထေရောပိ တေ ယာဝ အဒဿနံ တာဝ ပလာပေတွာ ဒီပဿ သမန္တတော ရက္ခံ ဌပေသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ သန္နိပတိတံ မဟာဇနကာယံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တန္တကထာယ ပသာဒေတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သဋ္ဌိသဟဿာနံ ပနေတ္ထ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ကုလဒါရကာနံ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု, ကုလဓီတာနံ ဒိယဍ္ဎသဟဿံ။ ဧဝံ သော တတ္ထ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တတော ပဘုတိ ရာဇကုလေ ဇာတဒါရကာနံ သောဏုတ္တရနာမမေဝ ကရောန္တိ။
သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂန္တွာန, သောဏုတ္တရာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
ပိသာစေ နိဒ္ဓမေတွာန, ဗြဟ္မဇာလံ အဒေသိသုန္တိ။
မဟိန္ဒတ္ထေရော ပန ‘‘တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ဂန္တွာ သာသနံ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယေန စ ဘိက္ခုသံဃေန စ အဇ္ဈိဋ္ဌော စိန္တေသိ – ‘‘ကာလော နု ခေါ မေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ဂန္တုံ နော’’တိ။ အထဿ ဝီမံသတော ‘‘န တာဝ ကာလော’’တိ အဟောသိ။ ကိံ ပနဿ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ? မုဋသိဝရညော မဟလ္လကဘာဝံ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ မဟလ္လကော, န သက္ကာ ဣမံ ဂဏှိတွာ သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ။ ဣဒါနိ ပနဿ ပုတ္တော ဒေဝါနံပိယတိဿော ရဇ္ဇံ ကာရေဿတိ။ တံ ဂဏှိတွာ သက္ကာ ဘဝိဿတိ သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ။ ဟန္ဒ ယာဝ သော သမယော အာဂစ္ဆတိ, တာဝ ဉာတကေ ဩလောကေမ။ ပုန ဒါနိ မယံ ဣမံ ဇနပဒံ အာဂစ္ဆေယျာမ ဝါ န ဝါ’’တိ။ သော ဧဝံ စိန္တေတွာ ဥပဇ္ဈာယဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ဝန္ဒိတွာ အသောကာရာမတော နိက္ခမ္မ တေဟိ ဣဋ္ဋိယာဒီဟိ စတူဟိ ထေရေဟိ သံဃမိတ္တာယ ပုတ္တေန သုမနသာမဏေရေန ဘဏ္ဍုကေန စ ဥပါသကေန သဒ္ဓိံ ရာဇဂဟနဂရပရိဝတ္တကေန ဒက္ခိဏာဂိရိဇနပဒေ စာရိကံ စရမာနော ဉာတကေ ဩလောကေန္တော ဆ မာသေ အတိက္ကာမေသိ။ အထာနုပုဗ္ဗေန မာတု နိဝေသနဋ္ဌာနံ ဝေဒိသနဂရံ နာမ သမ္ပတ္တော။ အသောကော ကိရ ကုမာရကာလေ ဇနပဒံ လဘိတွာ ဥဇ္ဇေနိံ ဂစ္ဆန္တော ဝေဒိသနဂရံ ပတွာ ဝေဒိသသေဋ္ဌိဿ ဓီတရံ အဂ္ဂဟေသိ။ သာ တံဒိဝသမေဝ ဂဗ္ဘံ ဂဏှိတွာ ဥဇ္ဇေနိယံ မဟိန္ဒကုမာရံ ဝိဇာယိ။ ကုမာရဿ စုဒ္ဒသဝဿကာလေ ရာဇာ အဘိသေကံ ပါပုဏိ။ သာ တဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၃။) [သျ]မာတာ တေန သမယေန ဉာတိဃရေ ဝသတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထာနုပုဗ္ဗေန မာတု နိဝေသနဋ္ဌာနံ ဝေဋိသနဂရံ နာမ သမ္ပတ္တော’’တိ။
သမ္ပတ္တဉ္စ ပန ထေရံ ဒိသွာ ထေရမာတာ ဒေဝီ ပါဒေသု သိရသာ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခံ ဒတွာ ထေရံ အတ္တနာ ကတံ ဝေဒိသဂိရိမဟာဝိဟာရံ နာမ အာရောပေသိ။ ထေရော တသ္မိံ ဝိဟာရေ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘အမှာကံ ဣဓ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ, သမယော နု ခေါ ဣဒါနိ လင်္ကာဒီပံ ဂန္တု’’န္တိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘အနုဘဝတု တာဝ မေ ပိတရာ ပေသိတံ အဘိသေကံ ဒေဝါနံပိယတိဿော, ရတနတ္တယဂုဏဉ္စ သုဏာတု, ဆဏတ္ထဉ္စ နဂရတော နိက္ခမိတွာ မိဿကပဗ္ဗတံ အဘိရုဟတု, တဒါ တံ တတ္ထ ဒက္ခိဿာမာ’’တိ။ အထာပရံ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ မာသာတိက္ကမေန စ ဇေဋ္ဌမူလမာသပုဏ္ဏမာယံ ဥပေါသထဒိဝသေ သန္နိပတိတာ သဗ္ဗေပိ – ‘‘ကာလော နု ခေါ အမှာကံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ဂမနာယ, ဥဒါဟု နော’’တိ မန္တယိံသု။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘မဟိန္ဒော နာမ နာမေန, သံဃတ္ထေရော တဒါ အဟု၊
ဣဋ္ဋိယော ဥတ္တိယော ထေရော, ဘဒ္ဒသာလော စ သမ္ဗလော။
‘‘သာမဏေရော စ သုမနော, ဆဠဘိညော မဟိဒ္ဓိကော၊
ဘဏ္ဍုကော သတ္တမော တေသံ, ဒိဋ္ဌသစ္စော ဥပါသကော၊
ဣတိ ဟေတေ မဟာနာဂါ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ’’တိ။
တဒါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော မဟိန္ဒတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကာလင်္ကတော, ဘန္တေ, မုဋသိဝရာဇာ၊ ဣဒါနိ ဒေဝါနံပိယတိဿမဟာရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန စ တုမှေ ဗျာကတာ – ‘အနာဂတေ မဟိန္ဒော နာမ ဘိက္ခု တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ပသာဒေဿတီ’တိ။ တသ္မာတိဟ ဝေါ, ဘန္တေ, ကာလော ဒီပဝရံ ဂမနာယ၊ အဟမ္ပိ ဝေါ သဟာယော ဘဝိဿာမီ’’တိ။ ကသ္မာ ပန သက္ကော ဧဝမာဟ? ဘဂဝါ ကိရဿ ဗောဓိမူလေယေဝ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ အနာဂတေ ဣမဿ ဒီပဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ – ‘‘တဒါ တွမ္ပိ သဟာယော ဘဝေယျာသီ’’တိ စ အာဏာပေသိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ထေရော တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တသတ္တမော ဝေဋိသကပဗ္ဗတာ ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ အနုရာဓပုရဿ ပုရတ္ထိမဒိသာယ မိဿကပဗ္ဗတေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ယံ ပနေတရဟိ ‘‘စေတိယပဗ္ဗတော’’တိပိ သဉ္ဇာနန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၄။) [သျ]‘‘ဝေဋိသဂိရိမှိ ရာဇဂဟေ, ဝသိတွာ တိံသရတ္တိယော၊
ကာလောဝ ဂမနဿာတိ, ဂစ္ဆာမ ဒီပမုတ္တမံ။
‘‘ပဠီနာ ဇမ္ဗုဒီပါ တေ, ဟံသရာဇာဝ အမ္ဗရေ၊
ဧဝမုပ္ပတိတာ ထေရာ, နိပတိံသု နဂုတ္တမေ။
‘‘ပုရတော ပုရသေဋ္ဌဿ, ပဗ္ဗတေ မေဃသန္နိဘေ၊
ပတိံသု သီလကူဋမှိ, ဟံသာဝ နဂမုဒ္ဓနီ’’တိ။
ဧဝံ ဣဋ္ဋိယာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ ပတိဋ္ဌဟန္တော စ အာယသ္မာ မဟိန္ဒတ္ထေရော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ ဥပရိ ဆတ္တိံသတိမေ ဝဿေ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ပတိဋ္ဌဟီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇာတသတ္တုဿ ဟိ အဋ္ဌမေ ဝဿေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တသ္မိံယေဝ ဝဿေ သီဟကုမာရဿ ပုတ္တော တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ အာဒိရာဇာ ဝိဇယကုမာရော ဣမံ ဒီပမာဂန္တွာ မနုဿာဝါသံ အကာသိ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ဥဒယဘဒ္ဒဿ စုဒ္ဒသမေ ဝဿေ ဣဓ ဝိဇယော ကာလမကာသိ။ ဥဒယဘဒ္ဒဿ ပဉ္စဒသမေ ဝဿေ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝေါ နာမ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ နာဂဒါသကရညော ဝီသတိမေ ဝဿေ ဣဓ ပဏ္ဍုဝါသုဒေဝေါ ကာလမကာသိ။ တသ္မိံယေဝ စ ဝဿေ အဘယော နာမ ရာဇကုမာရော ဣမသ္မိံ ဒီပေ ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ သုသုနာဂရညော သတ္တရသမေ ဝဿေ ဣဓ အဘယရညော ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပူရိံသု။ အထ အဘယဿ ဝီသတိမေ ဝဿေ ပဏ္ဍုကာဘယော နာမ ဒါမရိကော ရဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသိ။ တတ္ထ ကာဠာသောကဿ သောဠသမေ ဝဿေ ဣဓ ပဏ္ဍုကဿ သတ္တရသဝဿာနိ ပရိပူရိံသု။ တာနိ ဟေဋ္ဌာ ဧကေန ဝဿေန သဟ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ တတ္ထ စန္ဒဂုတ္တဿ စုဒ္ဒသမေ ဝဿေ ဣဓ ပဏ္ဍုကာဘယော ကာလမကာသိ။ မုဋသိဝရာဇာ ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ အသောကဓမ္မရာဇဿ သတ္တရသမေ ဝဿေ ဣဓ မုဋသိဝရာဇာ ကာလမကာသိ။ ဒေဝါနမ္ပိယတိဿော ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ အဇာတသတ္တု စတုဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဥဒယဘဒ္ဒေါ သောဠသ, အနုရုဒ္ဓေါ စ မုဏ္ဍော စ အဋ္ဌ, နာဂဒါသကော စတုဝီသတိ, သုသုနာဂေါ အဋ္ဌာရသ, တဿေဝ ပုတ္တော ကာဠာသောကော အဋ္ဌဝီသတိ, တတော တဿ ပုတ္တကာ ဒသ ဘာတုကရာဇာနော ဒွေဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသုံ။ တေသံ ပစ္ဆတော နဝ နန္ဒာ ဒွေဝီသတိမေဝ, စန္ဒဂုတ္တော စတုဝီသတိ, ဗိန္ဒုသာရော အဋ္ဌဝီသတိ။ တဿာဝသာနေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၅။) [သျ]အသောကော ရဇ္ဇံ ပါပုဏိ။ တဿ ပုရေ အဘိသေကာ စတ္တာရိ အဘိသေကတော အဋ္ဌာရသမေ ဝဿေ ဣမသ္မိံ ဒီပေ မဟိန္ဒတ္ထေရော ပတိဋ္ဌိတော။ ဧဝမေတေန ရာဇဝံသာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ ဥပရိ ဆတ္တိံသတိမေ ဝဿေ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ပတိဋ္ဌဟီ’’တိ။
တသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဇေဋ္ဌမူလနက္ခတ္တံ နာမ ဟောတိ။ ရာဇာ နက္ခတ္တံ ဃောသာပေတွာ ‘‘ဆဏံ ကရောထာ’’တိ အမစ္စေ စ အာဏာပေတွာ စတ္တာလီသပုရိသသဟဿပရိဝါရော နဂရမှာ နိက္ခမိတွာ ယေန မိဿကပဗ္ဗတော တေန ပါယာသိ မိဂဝံ ကီဠိတုကာမော။ အထ တသ္မိံ ပဗ္ဗတေ အဓိဝတ္ထာ ဧကာ ဒေဝတာ ‘‘ရညော ထေရေ ဒဿေဿာမီ’’တိ ရောဟိတမိဂရူပံ ဂဟေတွာ အဝိဒူရေ တိဏပဏ္ဏာနိ ခါဒမာနာ ဝိယ စရတိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘အယုတ္တံ ဒါနိ ပမတ္တံ ဝိဇ္ဈိတု’’န္တိ ဇိယံ ဖောဋေသိ။ မိဂေါ အမ္ဗတ္ထလမဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ပလာယိတုံ အာရဘိ။ ရာဇာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓန္တော အမ္ဗတ္ထလမေဝ အဘိရုဟိ။ မိဂေါပိ ထေရာနံ အဝိဒူရေ အန္တရဓာယိ။ မဟိန္ဒတ္ထေရော ရာဇာနံ အဝိဒူရေ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘မမံယေဝ ရာဇာ ပဿတု, မာ ဣတရေ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ‘‘တိဿ, တိဿ, ဣတော ဧဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဇာတော မံ ‘တိဿာ’တိ နာမံ ဂဟေတွာ အာလပိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အယံ ပန ဆိန္နဘိန္နပဋဓရော ဘဏ္ဍု ကာသာဝဝသနော မံ နာမေန အာလပတိ, ကော နု ခေါ အယံ ဘဝိဿတိ မနုဿော ဝါ အမနုဿော ဝါ’’တိ? ထေရော အာဟ –
‘‘သမဏာ မယံ မဟာရာဇ, ဓမ္မရာဇဿ သာဝကာ၊
တဝေဝ အနုကမ္ပာယ, ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဓာဂတာ’’တိ။
တေန စ သမယေန ဒေဝါနမ္ပိယတိဿမဟာရာဇာ စ အသောကဓမ္မရာဇာ စ အဒိဋ္ဌသဟာယကာ ဟောန္တိ။ ဒေဝါနမ္ပိယတိဿမဟာရာဇဿ စ ပုညာနုဘာဝေန ဆာတပဗ္ဗတပါဒေ ဧကမှိ ဝေဠုဂုမ္ဗေ တိဿော ဝေဠုယဋ္ဌိယော ရထယဋ္ဌိပ္ပမာဏာ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု – ဧကာ လတာယဋ္ဌိ နာမ, ဧကာ ပုပ္ဖယဋ္ဌိ နာမ, ဧကာ သကုဏယဋ္ဌိ နာမ။ တာသု လတာယဋ္ဌိ ရဇတဝဏ္ဏာ ဟောတိ, တံ အလင်္ကရိတွာ ဥပ္ပန္နလတာ ကဉ္စနဝဏ္ဏာ ခါယတိ။ ပုပ္ဖယဋ္ဌိယံ ပန နီလပီတလောဟိတောဒါတကာဠဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ သုဝိဘတ္တဝဏ္ဋပတ္တကိဉ္ဇက္ခာနိ ဟုတွာ ခါယန္တိ။ သကုဏယဋ္ဌိယံ ဟံသကုက္ကုဋဇီဝဇီဝကာဒယော သကုဏာ နာနပ္ပကာရာနိ စ စတုပ္ပဒါနိ သဇီဝါနိ ဝိယ ခါယန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဒီပဝံသေ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၆။) [သျ]‘‘ဆာတပဗ္ဗတပါဒမှိ, ဝေဠုယဋ္ဌီ တယော အဟု၊
သေတာ ရဇတယဋ္ဌီဝ, လတာ ကဉ္စနသန္နိဘာ။
‘‘နီလာဒိ ယာဒိသံ ပုပ္ဖံ, ပုပ္ဖယဋ္ဌိမှိ တာဒိသံ၊
သကုဏာ သကုဏယဋ္ဌိမှိ, သရူပေနေဝ သဏ္ဌိတာ’’တိ။
သမုဒ္ဒတောပိဿ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာဒိ အနေကဝိဟိတံ ရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တမ္ဗပဏ္ဏိယံ ပန အဋ္ဌ မုတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု – ဟယမုတ္တာ, ဂဇမုတ္တာ, ရထမုတ္တာ, အာမလကမုတ္တာ, ဝလယမုတ္တာ, အင်္ဂုလိဝေဌကမုတ္တာ, ကကုဓဖလမုတ္တာ, ပါကတိကမုတ္တာတိ။ သော တာ စ ယဋ္ဌိယော တာ စ မုတ္တာ အညဉ္စ ဗဟုံ ရတနံ အသောကဿ ဓမ္မရညော ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ပေသေသိ။ အသောကော ပသီဒိတွာ တဿ ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ပဟိဏိ – ဆတ္တံ, စာမရံ, ခဂ္ဂံ, မောဠိံ, ရတနပါဒုကံ, အညဉ္စ အဘိသေကတ္ထာယ ဗဟုဝိဓံ ပဏ္ဏာကာရံ၊ သေယျထိဒံ – သင်္ခံ, ဂင်္ဂေါဒကံ, ဝဍ္ဎမာနံ, ဝဋံသကံ, ဘိင်္ဂါရံ, နန္ဒိယာဝဋ္ဋံ, သိဝိကံ, ကညံ, ကဋစ္ဆုံ, အဓောဝိမံ ဒုဿယုဂံ, ဟတ္ထပုဉ္ဆနံ, ဟရိစန္ဒနံ, အရုဏဝဏ္ဏမတ္တိကံ, အဉ္ဇနံ, ဟရီတကံ, အာမလကန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဒီပဝံသေ –
‘‘ဝါလဗီဇနိမုဏှီသံ, ဆတ္တံ ခဂ္ဂဉ္စ ပါဒုကံ၊
ဝေဌနံ သာရပါမင်္ဂံ, ဘိင်္ဂါရံ နန္ဒိဝဋ္ဋကံ။
‘‘သိဝိကံ သင်္ခံ ဝဋံသဉ္စ, အဓောဝိမံ ဝတ္ထကောဋိကံ၊
သောဝဏ္ဏပါတိံ ကဋစ္ဆုံ, မဟဂ္ဃံ ဟတ္ထပုဉ္ဆနံ။
‘‘အနောတတ္တောဒကံ ကညံ, ဥတ္တမံ ဟရိစန္ဒနံ၊
အရုဏဝဏ္ဏမတ္တိကံ, အဉ္ဇနံ နာဂမာဟဋံ။
‘‘ဟရီတကံ အာမလကံ, မဟဂ္ဃံ အမတောသဓံ၊
သဋ္ဌိဝါဟသတံ သာလိံ, သုဂန္ဓံ သုဝကာဟဋံ၊
ပုညကမ္မာဘိနိဗ္ဗတ္တံ, ပါဟေသိ အသောကဝှယော’’တိ။
န ကေဝလဉ္စေတံ အာမိသပဏ္ဏာကာရံ, ဣမံ ကိရ ဓမ္မပဏ္ဏာကာရမ္ပိ ပေသေသိ –
‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊
ဥပါသကတ္တံ ဒေသေသိံ, သကျပုတ္တဿ သာသနေ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇။) [သျ]‘‘ဣမေသု တီသု ဝတ္ထူသု, ဥတ္တမေ ဇိနသာသနေ၊
တွမ္ပိ စိတ္တံ ပသာဒေဟိ, သဒ္ဓါ သရဏမုပေဟီ’’တိ။
သွာယံ ရာဇာ တံ ဒိဝသံ အသောကရညာ ပေသိတေန အဘိသေကေန ဧကမာသာဘိသိတ္တော ဟောတိ။
ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ဟိဿ အဘိသေကမကံသု။ သော အစိရဿုတံ – တံ သာသနပ္ပဝတ္တိံ အနုဿရမာနော တံ ထေရဿ ‘‘သမဏာ မယံ မဟာရာဇ ဓမ္မရာဇဿ သာဝကာ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အယျာ နု ခေါ အာဂတာ’’တိ တာဝဒေဝ အာဝုဓံ နိက္ခိပိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ သမ္မောဒနီယံ ကထံ ကထယမာနော။ ယထာဟ –
‘‘အာဝုဓံ နိက္ခိပိတွာန, ဧကမန္တံ ဥပါဝိသိ၊
နိသဇ္ဇ ရာဇာ သမ္မောဒိ, ဗဟုံ အတ္ထူပသဉှိတ’’န္တိ။
သမ္မောဒနီယကထဉ္စ ကုရုမာနေယေဝ တသ္မိံ တာနိပိ စတ္တာလီသပုရိသသဟဿာနိ အာဂန္တွာ သမ္ပရိဝါရေသုံ။ တဒါ ထေရော ဣတရေပိ ဆ ဇနေ ဒဿေသိ။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ကဒါ အာဂတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံယေဝ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ပန ဇမ္ဗုဒီပေ အညေပိ ဧဝရူပါ သမဏာ သန္တီ’’တိ? ‘‘သန္တိ, မဟာရာဇ၊ ဧတရဟိ ဇမ္ဗုဒီပေါ ကာသာဝပဇ္ဇောတော ဣသိဝါတပဋိဝါတော။ တသ္မိံ –
‘‘တေဝိဇ္ဇာ ဣဒ္ဓိပတ္တာ စ, စေတောပရိယာယကောဝိဒါ၊
ခီဏာသဝါ အရဟန္တော, ဗဟူ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကာတိ။
‘‘ဘန္တေ, ကေန အာဂတတ္ထာ’’တိ? ‘‘နေဝ, မဟာရာဇ, ဥဒကေန န ထလေနာ’’တိ။ ‘‘ရာဇာ အာကာသေန အာဂတာ’’တိ အညာသိ။ ထေရော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ရညော ပညာဝေယတ္တိယ’’န္တိ ဝီမံသနတ္ထာယ အာသန္နံ အမ္ဗရုက္ခံ အာရဗ္ဘ ပဉှံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ နာမော အယံ, မဟာရာဇ, ရုက္ခော’’တိ? ‘‘အမ္ဗရုက္ခော နာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဣမံ ပန, မဟာရာဇ, အမ္ဗံ မုဉ္စိတွာ အညော အမ္ဗော အတ္ထိ, နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ, အညေပိ ဗဟူ အမ္ဗရုက္ခာ’’တိ။ ‘‘ဣမဉ္စ အမ္ဗံ တေ စ အမ္ဗေ မုဉ္စိတွာ အတ္ထိ နု ခေါ, မဟာရာဇ, အညေ ရုက္ခာ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ, တေ ပန န အမ္ဗရုက္ခာ’’တိ။ ‘‘အညေ အမ္ဗေ စ အနမ္ဗေ စ မုဉ္စိတွာ အတ္ထိ ပန အညော ရုက္ခော’’တိ? ‘‘အယမေဝ, ဘန္တေ, အမ္ဗရုက္ခော’’တိ။ ‘‘သာဓု, မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတောသိ။ အတ္ထိ ပန တေ, မဟာရာဇ, ဉာတကာ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ, ဗဟူ ဇနာ’’တိ။ ‘‘တေ မုဉ္စိတွာ အညေ ကေစိ အညာတကာပိ အတ္ထိ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အညာတကာ, ဘန္တေ, ဉာတကေဟိ ဗဟုတရာ’’တိ။ ‘‘တဝ ဉာတကေ စ အညာတကေ စ မုဉ္စိတွာ အတ္ထညော ကောစိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၈။) [သျ]မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အဟမေဝ, အညာတကော’’တိ။ အထ ထေရော ‘‘ပဏ္ဍိတော ရာဇာ သက္ခိဿတိ ဓမ္မံ အညာတု’’န္တိ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တံ ကထေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ ရာဇာ တီသု သရဏေသု ပတိဋ္ဌဟိ သဒ္ဓိံ စတ္တာလီသာယ ပါဏသဟဿေဟိ။
တံ ခဏညေဝ စ ရညော ဘတ္တံ အာဟရိယိတ္ထ။ ရာဇာ စ သုတ္တန္တံ သုဏန္တော ဧဝ အညာသိ – ‘‘န ဣမေသံ ဣမသ္မိံ ကာလေ ဘောဇနံ ကပ္ပတီ’’တိ။ ‘‘အပုစ္ဆိတွာ ပန ဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘုဉ္ဇိဿထ, ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န, မဟာရာဇ, အမှာကံ ဣမသ္မိံ ကာလေ ဘောဇနံ ကပ္ပတီ’’တိ။ ‘‘ကသ္မိံ ကာလေ, ဘန္တေ, ကပ္ပတီ’’တိ? ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကသမယာ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆာမ, ဘန္တေ, နဂရ’’န္တိ? ‘‘အလံ, မဟာရာဇ, ဣဓေဝ ဝသိဿာမာ’’တိ။ ‘‘သစေ, ဘန္တေ, တုမှေ ဝသထ, အယံ ဒါရကော အာဂစ္ဆတူ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, အယံ ဒါရကော အာဂတဖလော ဝိညာတသာသနော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ဣဒါနိ ပဗ္ဗဇိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, သွေ ရထံ ပေသေဿာမိ၊ တံ အဘိရုဟိတွာ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။
ထေရော အစိရပက္ကန္တဿ ရညော သုမနသာမဏေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧဟိ တွံ, သုမန, ဓမ္မသဝနဿ ကာလံ ဃောသေဟီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ကိတ္တကံ ဌာနံ သာဝေန္တော ဃောသေမီ’’တိ? ‘‘သကလံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပ’’န္တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ သာမဏေရော အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သမာဟိတေန စိတ္တေန သကလံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ သာဝေန္တော တိက္ခတ္တုံ ဓမ္မသဝနဿ ကာလံ ဃောသေသိ။ ရာဇာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ထေရာနံ သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, အတ္ထိ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ’’တိ။ ‘‘နတ္ထမှာကံ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ, ဓမ္မသဝနဿ ကာလံ ဃောသာပယိမှ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကထေတုကာမမှာ’’တိ။ တဉ္စ ပန သာမဏေရဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ဘုမ္မာ ဒေဝတာ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုံ။ ဧတေနုပါယေန ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆိ။ တေန သဒ္ဒေန မဟာ ဒေဝတာသန္နိပါတော အဟောသိ။ ထေရော မဟန္တံ ဒေဝတာသန္နိပါတံ ဒိသွာ သမစိတ္တသုတ္တန္တံ ကထေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ အသင်္ချေယျာနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဗဟူ နာဂါ စ သုပဏ္ဏာ စ သရဏေသု ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ယာဒိသောဝ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဣမံ သုတ္တန္တံ ကထယတော ဒေဝတာသန္နိပါတော အဟောသိ, တာဒိသော မဟိန္ဒတ္ထေရဿာပိ ဇာတော။ အထ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန ရာဇာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉။) [သျ]ထေရာနံ ရထံ ပေသေသိ။ သာရထီ ရထံ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ထေရာနံ အာရောစေသိ – ‘‘အာဂတော, ဘန္တေ, ရထော၊ အဘိရုဟထ ဂစ္ဆိဿာမာ’’တိ။ ထေရာ ‘‘န မယံ ရထံ အဘိရုဟာမ၊ ဂစ္ဆ တွံ, ပစ္ဆာ မယံ အာဂစ္ဆိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အနုရာဓပုရဿ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ ပဌမကစေတိယဋ္ဌာနေ ဩတရိံသု။ တဉှိ စေတိယံ ထေရေဟိ ပဌမံ ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနေ ကတတ္တာယေဝ ‘‘ပဌမကစေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ရာဇာပိ သာရထိံ ပေသေတွာ ‘‘အန္တောနိဝေသနေ မဏ္ဍပံ ပဋိယာဒေထာ’’တိ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ တာဝဒေဝ သဗ္ဗေ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ အတိဝိယ ပါသာဒိကံ မဏ္ဍပံ ပဋိယာဒေသုံ။ ပုန ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ဟိယျော ထေရော သီလက္ခန္ဓံ ကထယမာနော ‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနံ န ကပ္ပတီ’တိ အာဟ၊ ‘နိသီဒိဿန္တိ နု ခေါ အယျာ အာသနေသု, န နိသီဒိဿန္တီ’’’တိ? တဿေဝံ စိန္တယန္တဿေဝ သော သာရထိ နဂရဒွါရံ သမ္ပတ္တော။ တတော အဒ္ဒသ ထေရေ ပဌမတရံ အာဂန္တွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ စီဝရံ ပါရုပန္တေ။ ဒိသွာ အတိဝိယ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ အာဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘အာဂတာ, ဒေဝ, ထေရာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ရထံ အာရူဠှာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န အာရူဠှာ, ဒေဝ, အပိ စ မမ ပစ္ဆတော နိက္ခမိတွာ ပဌမတရံ အာဂန္တွာ ပါစီနဒွါရေ ဌိတာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ရထမ္ပိ နာဘိရူဟိံသူ’’တိ သုတွာ ‘‘န ဒါနိ အယျာ ဥစ္စာသယနမဟာသယနံ သာဒိယိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တေန ဟိ, ဘဏေ, ထေရာနံ ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေန အာသနာနိ ပညပေထာ’’တိ ဝတွာ ပဋိပထံ အဂမာသိ။ အမစ္စာ ပထဝိယံ တဋ္ဋိကံ ပညပေတွာ ဥပရိ ကောဇဝကာဒီနိ စိတ္တတ္ထရဏာနိ ပညပေသုံ။ ဥပ္ပါတပါဌကာ ဒိသွာ ‘‘ဂဟိတာ ဒါနိ ဣမေဟိ ပထဝီ, ဣမေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ သာမိကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ ရာဇာပိ ဂန္တွာ ထေရေ ဝန္ဒိတွာ မဟိန္ဒတ္ထေရဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ မဟတိယာ ပူဇာယ စ သက္ကာရေန စ ထေရေ နဂရံ ပဝေသေတွာ အန္တောနိဝေသနံ ပဝေသေသိ။ ထေရော အာသနပညတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ သာသနံ သကလလင်္ကာဒီပေ ပထဝီ ဝိယ ပတ္ထဋံ နိစ္စလဉ္စ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော နိသီဒိ။ ရာဇာ ထေရေ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန သဟတ္ထာ သန္တပ္ပေတွာ သမ္ပဝါရေတွာ ‘‘အနုဠာဒေဝီပမုခါနိ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ထေရာနံ အဘိဝါဒနံ ပူဇာသက္ကာရဉ္စ ကရောန္တူ’’တိ ပက္ကောသာပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ထေရော ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ရညော သပရိဇနဿ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿေန္တော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀။) [သျ]ပေတဝတ္ထုံဝိမာနဝတ္ထုံ သစ္စသံယုတ္တဉ္စ ကထေသိ။ တံ ထေရဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ တာနိ ပဉ္စပိ ဣတ္ထိသတာနိ သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆာကံသု။
ယေပိ တေ မနုဿာ ပုရိမဒိဝသေ မိဿကပဗ္ဗတေ ထေရေ အဒ္ဒသံသု, တေ တေသု တေသု ဌာနေသု ထေရာနံ ဂုဏေ ကထေန္တိ။ တေသံ သုတွာ မဟာဇနကာယော ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ မဟာသဒ္ဒံ အကာသိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဧသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နာဂရာ, ဒေဝ, ‘ထေရေ ဒဋ္ဌုံ န လဘာမာ’တိ ဝိရဝန္တီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သစေ ဣဓ ပဝိသိဿန္တိ, ဩကာသော န ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, ဟတ္ထိသာလံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဝါလုကံ အာကိရိတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ စေလဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ မင်္ဂလဟတ္ထိဋ္ဌာနေ ထေရာနံ အာသနာနိ ပညပေထာ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ တထာ အကံသု။ ထေရော တတ္ထ ဂန္တွာ နိသီဒိတွာ ဒေဝဒူတသုတ္တန္တံ ကထေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ ပါဏသဟဿံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တတော ‘‘ဟတ္ထိသာလာ အတိသမ္ဗာဓာ’’တိ ဒက္ခိဏဒွါရေ နန္ဒနဝနုယျာနေ အာသနံ ပညပေသုံ။ ထေရော တတ္ထ နိသီဒိတွာ အာသီဝိသောပမသုတ္တံ ကထေသိ။ တမ္ပိ သုတွာ ပါဏသဟဿံ သောတာပတ္တိဖလံ ပဋိလဘိ။
ဧဝံ အာဂတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ အဍ္ဎတေယျသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ထေရဿ နန္ဒနဝနေ အာဂတာဂတာဟိ ကုလိတ္ထီဟိ ကုလသုဏှာဟိ ကုလကုမာရီဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒမာနဿေဝ သာယနှသမယော ဇာတော။ ထေရော ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ ဒါနိ မိဿကပဗ္ဗတ’’န္တိ ဥဋ္ဌဟိ။ အမစ္စာ – ‘‘ကတ္ထ, ဘန္တေ, ဂစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘အမှာကံ နိဝါသနဋ္ဌာန’’န္တိ။ တေ ရညော သံဝိဒိတံ ကတွာ ရာဇာနုမတေန အာဟံသု – ‘‘အကာလော, ဘန္တေ, ဣဒါနိ တတ္ထ ဂန္တုံ၊ ဣဒမေဝ နန္ဒနဝနုယျာနံ အယျာနံ အာဝါသဋ္ဌာနံ ဟောတူ’’တိ။ ‘‘အလံ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ပုန ရညော ဝစနေနာဟံသု – ‘‘ရာဇာ, ဘန္တေ, အာဟ – ‘ဧတံ မေဃဝနံ နာမ ဥယျာနံ မမ ပိတု သန္တကံ နဂရတော နာတိဒူရံ နာစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ, ဧတ္ထ ထေရာ ဝါသံ ကပ္ပေန္တူ’’’တိ။ ဝသိံသု ထေရာ မေဃဝနေ ဥယျာနေ။
ရာဇာပိ ခေါ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန ထေရဿ သမီပံ ဂန္တွာ သုခသယိတဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ကပ္ပတိ, ဘန္တေ, ဘိက္ခုသံဃဿ အာရာမော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ‘‘ကပ္ပတိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ သုတ္တံ အာဟရိ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာရာမ’’န္တိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော သုဝဏ္ဏဘိင်္ဂါရံ ဂဟေတွာ ထေရဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ ပါတေတွာ မဟာမေဃဝနုယျာနံ အဒါသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၁။) [သျ]သဟ ဥဒကပါတေန ပထဝီ ကမ္ပိ။ အယံ မဟာဝိဟာရေ ပဌမော ပထဝီကမ္ပော အဟောသိ။ ရာဇာ ဘီတော ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, ပထဝီ ကမ္ပတီ’’တိ? ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဒသဗလဿ သာသနံ ပတိဋ္ဌဟိဿတိ၊ ဣဒဉ္စ ပဌမံ ဝိဟာရဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ, တဿေတံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ။ ရာဇာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသီဒိ။ ထေရော ပုနဒိဝသေပိ ရာဇဂေဟေယေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ နန္ဒနဝနေ အနမတဂ္ဂိယာနိ ကထေသိ။ ပုနဒိဝသေ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တံ ကထေသိ။ ဧတေနေဝုပါယေန သတ္တ ဒိဝသာနိ ကထေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ အဍ္ဎနဝမာနံ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ နန္ဒနဝနံ သာသနဿ ဇောတိပါတုဘာဝဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ‘‘ဇောတိဝန’’န္တိ နာမံ လဘိ။ သတ္တမေ ပန ဒိဝသေ ထေရာ အန္တေပုရေ ရညော အပ္ပမာဒသုတ္တံ ကထယိတွာ စေတိယဂိရိမေဝ အဂမံသု။
အထ ခေါ ရာဇာ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ထေရော, အမှေ ဂါဠှေန ဩဝါဒေန ဩဝဒတိ၊ ဂစ္ဆေယျ နု ခေါ’’တိ? အမစ္စာ ‘‘တုမှေဟိ, ဒေဝ, ထေရော အယာစိတော သယမေဝ အာဂတော၊ တသ္မာ တဿ အနာပုစ္ဆာဝ ဂမနမ္ပိ ဘဝေယျာ’’တိ အာဟံသု။ တတော ရာဇာ ရထံ အဘိရုဟိတွာ ဒွေ စ ဒေဝိယော အာရောပေတွာ စေတိယဂိရိံ အဂမာသိ မဟဉ္စရာဇာနုဘာဝေန။ ဂန္တွာ ဒေဝိယော ဧကမန္တံ အပက္ကမာပေတွာ သယမေဝ ထေရာနံ သမီပံ ဥပသင်္ကမန္တော အတိဝိယ ကိလန္တရူပေါ ဟုတွာ ဥပသင်္ကမိ။ တတော နံ ထေရော အာဟ – ‘‘ကသ္မာ တွံ, မဟာရာဇ, ဧဝံ ကိလမမာနော အာဂတော’’တိ? ‘‘‘တုမှေ မမ ဂါဠှံ ဩဝါဒံ ဒတွာ ဣဒါနိ ဂန္တုကာမာ နု ခေါ’တိ ဇာနနတ္ထံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘န မယံ, မဟာရာဇ, ဂန္တုကာမာ၊ အပိစ ဝဿူပနာယိကကာလော နာမာယံ မဟာရာဇ, တတြ သမဏေန ဝဿူပနာယိကဋ္ဌာနံ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တံဒိဝသမေဝ အရိဋ္ဌော နာမ အမစ္စော ပဉ္စပဏ္ဏာသာယ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတုကေဟိ သဒ္ဓိံ ရညော သမီပေ ဌိတော အာဟ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဒေဝ, ထေရာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ။ ‘‘သာဓု, ဘဏေ, ပဗ္ဗဇဿူ’’တိ ရာဇာ အနုဇာနိတွာ ထေရံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေသိ။ ထေရော တဒဟေဝ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သဗ္ဗေ ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။
ရာဇာပိ ခေါ တင်္ခဏေယေဝ ကဏ္ဋကေန စေတိယင်္ဂဏံ ပရိက္ခိပိတွာ ဒွါသဋ္ဌိယာ လေဏေသု ကမ္မံ ပဋ္ဌပေတွာ နဂရမေဝ အဂမာသိ။ တေပိ ထေရာ ဒသဘာတိကသမာကုလံ ရာဇကုလံ ပသာဒေတွာ မဟာဇနံ ဩဝဒမာနာ စေတိယဂိရိမှိ ဝဿံ ဝသိံသု။ တဒါပိ စေတိယဂိရိမှိ ပဌမံ ဝဿံ ဥပဂတာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂။) [သျ]ဒွါသဋ္ဌိ အရဟန္တော အဟေသုံ။ အထာယသ္မာ မဟာမဟိန္ဒော ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ ဥပေါသထဒိဝသေ ရာဇာနံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘မဟာရာဇ, အမှေဟိ စိရဒိဋ္ဌော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, အနာထဝါသံ ဝသိမှ, ဣစ္ဆာမ မယံ ဇမ္ဗုဒီပံ ဂန္တု’’န္တိ။ ရာဇာ အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှေ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟာမိ, အယဉ္စ မဟာဇနော တုမှေ နိဿာယ တီသု သရဏေသု ပတိဋ္ဌိတော, ကသ္မာ တုမှေ ဥက္ကဏ္ဌိတတ္ထာ’’တိ? ‘‘စိရဒိဋ္ဌော နော, မဟာရာဇ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, တေနမှ ဥက္ကဏ္ဌိတာ’’တိ။ ‘‘နနု, ဘန္တေ, တုမှေ အဝေါစုတ္ထ – ‘ပရိနိဗ္ဗုတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’’တိ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ, မဟာရာဇ, ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အထ ခွဿ သရီရဓာတုယော တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ ‘‘အညာတံ, ဘန္တေ, ထူပပတိဋ္ဌာနံ တုမှေ အာကင်္ခထာတိ။ ကရောမိ, ဘန္တေ, ထူပံ, ဘူမိဘာဂံ ဒါနိ ဝိစိနာထ၊ အပိစ, ဘန္တေ, ဓာတုယော ကုတော လစ္ဆာမာ’’တိ? ‘‘သုမနေန သဒ္ဓိံ မန္တေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ။
‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ သုမနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကုတော ဒါနိ, ဘန္တေ, ဓာတုယော လစ္ဆာမာ’’တိ? သုမနော အာဟ – ‘‘အပ္ပေါဿုက္ကော တွံ, မဟာရာဇ, ဝီထိယော သောဓာပေတွာ ဓဇပဋာကပုဏ္ဏဃဋာဒီဟိ အလင်္ကာရာပေတွာ သပရိဇနော ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ သဗ္ဗတာဠာဝစရေ ဥပဋ္ဌာပေတွာ မင်္ဂလဟတ္ထိံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ကာရာပေတွာ ဥပရိ စဿ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ သာယနှသမယေ မဟာနာဂဝနုယျာနာဘိမုခေါ ယာဟိ။ အဒ္ဓါ တသ္မိံ ဌာနေ ဓာတုယော လစ္ဆသီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ထေရာ စေတိယဂိရိမေဝ အဂမံသု။ တတြာယသ္မာ မဟိန္ဒတ္ထေရော သုမနသာမဏေရံ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, သာမဏေရ, ဇမ္ဗုဒီပေ တဝ အယျကံ အသောကံ ဓမ္မရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ မမ ဝစနေန ဧဝံ ဝဒေဟိ – ‘သဟာယော ဝေါ, မဟာရာဇ, ဒေဝါနမ္ပိယတိဿော ဗုဒ္ဓသာသနေ ပသန္နော ထူပံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော, တုမှာကံ ကိရ ဟတ္ထေ ဓာတု အတ္ထိ တံ မေ ဒေထာ’တိ။ တံ ဂဟေတွာ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ – ‘တုမှာကံ ကိရ, မဟာရာဇ, ဟတ္ထေ ဒွေ ဓာတုယော အတ္ထိ – ဒက္ခိဏဒါဌာ စ ဒက္ခိဏက္ခကဉ္စ၊ တတော တုမှေ ဒက္ခိဏဒါဌံ ပူဇေထ, ဒက္ခိဏက္ခကံ ပန မယှံ ဒေထာ’တိ။ ဧဝဉ္စ နံ ဝဒေဟိ – ‘ကသ္မာ တွံ, မဟာရာဇ, အမှေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ပဟိဏိတွာ ပမဇ္ဇသီ’’’တိ?
‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ခေါ သုမနော ထေရဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာဝဒေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပါဋလိပုတ္တဒွါရေ ဩရုယှ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၃။) [သျ]ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော သာမဏေရဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂန္ဓေဟိ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဝရမုတ္တသဒိသာနံ ဓာတူနံ ပူရေတွာ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ သာမဏေရံ ဒိသွာဝ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ သုမန, အာဟိဏ္ဍသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တွံ, မဟာရာဇ, အမှေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ပေသေတွာ ကသ္မာ ပမဇ္ဇသီ’’တိ? ‘‘နပ္ပမဇ္ဇာမိ, ဘန္တေ, ဝဒေဟိ – ‘ကိံ ကရောမီ’’’တိ? ‘‘တုမှာကံ ကိရ ဟတ္ထေ ဒွေ ဓာတုယော အတ္ထိ – ဒက္ခိဏဒါဌာ စ ဒက္ခိဏက္ခကဉ္စ၊ တတော တုမှေ ဒက္ခိဏဒါဌံ ပူဇေထ, ဒက္ခိဏက္ခကံ ပန မယှံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ခေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ယောဇနပ္ပမာဏံ မဏိထူပံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ဒက္ခိဏက္ခကဓာတုံ နီဟရိတွာ သုမနဿ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ စေတိယဂိရိမှိယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။
အထ ခေါ မဟိန္ဒပမုခါ သဗ္ဗေပိ တေ မဟာနာဂါ အသောကဓမ္မရာဇေန ဒိန္နဓာတုယော စေတိယဂိရိမှိယေဝ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဒက္ခိဏက္ခကံ အာဒါယ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ မဟာနာဂဝနုယျာနမဂမံသု။ ရာဇာပိ ခေါ သုမနေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပူဇာသက္ကာရံ ကတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော သယံ မင်္ဂလဟတ္ထိမတ္ထကေ သေတစ္ဆတ္တံ ဓာရယမာနော မဟာနာဂဝနံ သမ္ပာပုဏိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ အယံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓာတု, ဆတ္တံ အပနမတု, မင်္ဂလဟတ္ထီ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟတု, ဓာတုစင်္ကောဋကံ မယှံ မတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာတူ’’တိ။ သဟ ရညော စိတ္တုပ္ပါဒေန ဆတ္တံ အပနမိ, ဟတ္ထီ ဇဏ္ဏုကေဟိ ပတိဋ္ဌဟိ, ဓာတုစင်္ကောဋကံ ရညော မတ္ထကေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ရာဇာ အမတေနေဝ အဘိသိတ္တဂတ္တော ဝိယ ပရမေန ပီတိပါမောဇ္ဇေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဓာတုံ, ဘန္တေ, ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘ဟတ္ထိကုမ္ဘမှိယေဝ တာဝ, မဟာရာဇ, ဌပေဟီ’’တိ။ ရာဇာ ဓာတုစင်္ကောဋကံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထိကုမ္ဘေ ဌပေသိ။ ပမုဒိတော နာဂေါ ကောဉ္စနာဒံ နဒိ။ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာဘူမိစာလော အဟောသိ။ ‘‘ပစ္စန္တေပိ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓာတု ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ ဒေဝမနုဿာ ပမောဒိံသု။ ဧဝံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝသိရိယာ ဒေဝမနုဿာနံ ပီတိံ ဇနယန္တော –
ပုဏ္ဏမာယံ မဟာဝီရော, စာတုမာသိနိယာ ဣဓ၊
အာဂန္တွာ ဒေဝလောကမှာ, ဟတ္ထိကုမ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတောတိ။
အထဿ သော ဟတ္ထိနာဂေါ အနေကတာဠာဝစရပရိဝါရိတော အတိဝိယ ဥဠာရေန ပူဇာသက္ကာရေန သက္ကရိယမာနော ပစ္ဆိမဒိသာဘိမုခေါဝ ဟုတွာ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၄။) [သျ]အပသက္ကန္တော ယာဝ နဂရဿ ပုရတ္ထိမဒွါရံ တာဝ ဂန္တွာ ပုရတ္ထိမေန ဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ သကလနာဂရေန ဥဠာရာယ ပူဇာယ ကရီယမာနာယ ဒက္ခိဏဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ထူပါရာမဿ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ မဟေဇဝတ္ထု နာမ ကိရ အတ္ထိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ပုန ထူပါရာမာဘိမုခေါယေဝ ပဋိနိဝတ္တိ။ တေန စ သမယေန ထူပါရာမေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပရိဘောဂစေတိယဋ္ဌာနံ ဟောတိ။
အတီတေ ကိရ အယံ ဒီပေါ ဩဇဒီပေါ နာမ အဟောသိ, ရာဇာ အဘယော နာမ, နဂရံ အဘယပုရံ နာမ, စေတိယပဗ္ဗတော ဒေဝကူဋပဗ္ဗတော နာမ, ထူပါရာမော ပဋိယာရာမော နာမ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နော ဟောတိ။ တဿ သာဝကော မဟာဒေဝေါ နာမ ထေရော ဘိက္ခုသဟဿေန သဒ္ဓိံ ဒေဝကူဋေ ပတိဋ္ဌာသိ, မဟိန္ဒတ္ထေရော ဝိယ စေတိယပဗ္ဗတေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဩဇဒီပေ သတ္တာ ပဇ္ဇရကေန အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အဒ္ဒသာ ခေါ ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော တေ သတ္တေ အနယဗျသနမာပဇ္ဇန္တေ။ ဒိသွာ စတ္တာလီသာယ ဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိဝုတော အဂမာသိ။ တဿာနုဘာဝေန တာဝဒေဝ ပဇ္ဇရကော ဝူပသန္တော။ ရောဂေ ဝူပသန္တေ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘဂဝါ ဓမကရဏံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ တံ အန္တော ပက္ခိပိတွာ ပဋိယာရာမေ စေတိယံ အကံသု။ မဟာဒေဝေါ ဒီပံ အနုသာသန္တော ဝိဟာသိ။
ကောဏာဂမနဿ ပန ဘဂဝတော ကာလေ အယံ ဒီပေါ ဝရဒီပေါ နာမ အဟောသိ, ရာဇာ သမေဏ္ဍီ နာမ, နဂရံ ဝဍ္ဎမာနံ နာမ, ပဗ္ဗတော သုဝဏ္ဏကူဋော နာမ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဝရဒီပေ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဟောတိ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဒုဿဿံ။ သတ္တာ ဆာတကရောဂေန အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အဒ္ဒသာ ခေါ ကောဏာဂမနော ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော တေ သတ္တေ အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇန္တေ။ ဒိသွာ တိံသဘိက္ခုသဟဿပရိဝုတော အဂမာသိ။ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဒေဝေါ သမ္မာဓာရံ အနုပ္ပဝေစ္ဆိ။ သုဘိက္ခံ အဟောသိ။ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရံ မဟာသုမနံ နာမ ထေရံ ဒီပေ ဌပေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ တံ အန္တော ပက္ခိပိတွာ စေတိယံ အကံသု။
ကဿပဿ ပန ဘဂဝတော ကာလေ အယံ ဒီပေါ မဏ္ဍဒီပေါ နာမ အဟောသိ, ရာဇာ ဇယန္တော နာမ, နဂရံ ဝိသာလံ နာမ, ပဗ္ဗတော သုဘကူဋော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၅။) [သျ]နာမ။ တေန ခေါ ပန သမယေန မဏ္ဍဒီပေ မဟာဝိဝါဒေါ ဟောတိ။ ဗဟူ သတ္တာ ကလဟဝိဂ္ဂဟဇာတာ အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အဒ္ဒသာ ခေါ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော တေ သတ္တေ အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇန္တေ။ ဒိသွာ ဝီသတိဘိက္ခုသဟဿပရိဝုတော အာဂန္တွာ ဝိဝါဒံ ဝူပသမေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရံ သဗ္ဗနန္ဒံ နာမ ထေရံ ဒီပေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥဒကသာဋကံ ဒတွာ ပက္ကာမိ။ တံ အန္တော ပက္ခိပိတွာ စေတိယံ အကံသု။ ဧဝံ ထူပါရာမေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ စေတိယာနိ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တာနိ သာသနန္တရဓာနေန နဿန္တိ, ဌာနမတ္တံ အဝသိဿတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘တေန စ သမယေန ထူပါရာမေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပရိဘောဂစေတိယဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိ။ တဒေတံ ဝိနဋ္ဌေသု စေတိယေသု ဒေဝတာနုဘာဝေန ကဏ္ဋကသမာကိဏ္ဏသာခေဟိ နာနာဂစ္ဆေဟိ ပရိဝုတံ တိဋ္ဌတိ – ‘‘မာ နံ ကောစိ ဥစ္ဆိဋ္ဌာသုစိမလကစဝရေဟိ ပဒူသေသီ’’တိ။
အထ ခွဿ ဟတ္ထိနော ပုရတော ပုရတော ဂန္တွာ ရာဇပုရိသာ သဗ္ဗဂစ္ဆေ ဆိန္ဒိတွာ ဘူမိံ သောဓေတွာ တံ ဟတ္ထတလသဒိသံ အကံသု။ ဟတ္ထိနာဂေါ ဂန္တွာ တံ ဌာနံ ပုရတော ကတွာ တဿ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ ဗောဓိရုက္ခဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ မတ္ထကတော ဓာတုံ ဩရောပေတုံ အာရဘိံသု။ နာဂေါ ဩရောပေတုံ န ဒေတိ။ ရာဇာ ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, နာဂေါ ဓာတုံ ဩရောပေတုံ န ဒေတီ’’တိ? ‘‘အာရူဠှံ, မဟာရာဇ, ဩရောပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ အဘယဝါပိယာ ဥဒကံ ဆိန္နံ ဟောတိ။ သမန္တာ ဘူမိ ဖလိတာ ဟောတိ, သုဥဒ္ဓရာ မတ္တိကာပိဏ္ဍာ။ တတော မဟာဇနော သီဃံ သီဃံ မတ္တိကံ အာဟရိတွာ ဟတ္ထိကုမ္ဘပ္ပမာဏံ ဝတ္ထုမကာသိ။ တာဝဒေဝ စ ထူပကရဏတ္ထံ ဣဋ္ဌကာ ကာတုံ အာရဘိံသု။ န ယာဝ ဣဋ္ဌကာ ပရိနိဋ္ဌန္တိ တာဝ ဟတ္ထိနာဂေါ ကတိပါဟံ ဒိဝါ ဗောဓိရုက္ခဋ္ဌာနေ ဟတ္ထိသာလာယံ တိဋ္ဌတိ, ရတ္တိံ ထူပပတိဋ္ဌာနဘူမိံ ပရိယာယတိ။ အထ ဝတ္ထုံ စိနာပေတွာ ရာဇာ ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကီဒိသော, ဘန္တေ, ထူပေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ? ‘‘ဝီဟိရာသိသဒိသော, မဟာရာဇာ’’တိ။
‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ ဇင်္ဃပ္ပမာဏံ ထူပံ စိနာပေတွာ ဓာတုဩရောပနတ္ထာယ မဟာသက္ကာရံ ကာရေသိ။ သကလနဂရဉ္စ ဇနပဒေါ စ ဓာတုမဟဒဿနတ္ထံ သန္နိပတိ။ သန္နိပတိတေ စ ပန တသ္မိံ မဟာဇနကာယေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၆။) [သျ]ဒသဗလဿ ဓာတု ဟတ္ထိကုမ္ဘတော သတ္တတာလပ္ပမာဏံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ တေဟိ တေဟိ ဓာတုပ္ပဒေသေဟိ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ ဥဒကဓာရာ စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာ စ ပဝတ္တန္တိ, သာဝတ္ထိယံ ကဏ္ဍမ္ဗမူလေ ဘဂဝတာ ဒဿိတပါဋိဟာရိယသဒိသမေဝ ပါဋိဟာရိယံ အဟောသိ။ တဉ္စ ခေါ နေဝ ထေရာနုဘာဝေန, န ဒေဝတာနုဘာဝေန၊ အပိစ ခေါ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေနေဝ။ ဘဂဝါ ကိရ ဓရမာနောဝ အဓိဋ္ဌာသိ – ‘‘မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ အနုရာဓပုရဿ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိဘောဂစေတိယဋ္ဌာနေ မမ ဒက္ခိဏက္ခကဓာတု ပတိဋ္ဌာနဒိဝသေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဟောတူ’’တိ။
‘‘ဧဝံ အစိန္တိယာ ဗုဒ္ဓါ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ အစိန္တိယာ၊
အစိန္တိယေ ပသန္နာနံ, ဝိပါကော ဟောတိ အစိန္တိယော’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၈၂)၊
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ကိရ ဣမံ ဒီပံ ဓရမာနကာလေပိ တိက္ခတ္တုံ အာဂမာသိ။ ပဌမံ – ယက္ခဒမနတ္ထံ ဧကကောဝ အာဂန္တွာ ယက္ခေ ဒမေတွာ ‘‘မယိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဣမသ္မိံ ဒီပေ သာသနံ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ရက္ခံ ကရောန္တော တိက္ခတ္တုံ ဒီပံ အာဝိဇ္ဇိ။ ဒုတိယံ – မာတုလဘာဂိနေယျာနံ နာဂရာဇူနံ ဒမနတ္ထာယ ဧကကောဝ အာဂန္တွာ တေ ဒမေတွာ အဂမာသိ။ တတိယံ – ပဉ္စဘိက္ခုသတပရိဝါရော အာဂန္တွာ မဟာစေတိယဋ္ဌာနေ စ ထူပါရာမစေတိယဋ္ဌာနေ စ မဟာဗောဓိပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ စ မဟိယင်္ဂဏစေတိယဋ္ဌာနေ စ မုတိယင်္ဂဏစေတိယဋ္ဌာနေ စ ဒီဃဝါပိစေတိယဋ္ဌာနေ စ ကလျာဏိယစေတိယဋ္ဌာနေ စ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ ဣဒမဿ စတုတ္ထံ ဓာတုသရီရေန အာဂမနံ။
ဓာတုသရီရတော စ ပနဿ နိက္ခန္တဥဒကဖုသိတေဟိ သကလတမ္ဗပဏ္ဏိတလေ န ကောစိ အဖုဋ္ဌောကာသော နာမ အဟောသိ။ ဧဝမဿ တံ ဓာတုသရီရံ ဥဒကဖုသိတေဟိ တမ္ဗပဏ္ဏိတလဿ ပရိဠာဟံ ဝူပသမေတွာ မဟာဇနဿ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ဩတရိတွာ ရညော မတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ သဖလံ မနုဿပဋိလာဘံ မညမာနော မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိတွာ ဓာတုံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သဟ ဓာတုပတိဋ္ဌာပနေန မဟာဘူမိစာလော အဟောသိ။ တသ္မိဉ္စ ပန ဓာတုပါဋိဟာရိယေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ရညော ဘာတာ အဘယော နာမ ရာဇကုမာရော ပုရိသသဟဿေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိ။ စေတရဋ္ဌဂါမတော ပဉ္စ ဒါရကသတာနိ ပဗ္ဗဇိံသု, တထာ ဒွါရမဏ္ဍလာဒီဟိ ဂါမကေဟိ နိက္ခမိတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇။) [သျ]ပဉ္စပဉ္စ ဒါရကသတာနိ သဗ္ဗာနိပိ အန္တောနဂရတော စ ဗဟိနဂရတော စ ပဗ္ဗဇိတာနိ တိံသဘိက္ခုသဟဿာနိ အဟေသုံ။ နိဋ္ဌိတေ ပန ထူပသ္မိံ ရာဇာ စ ရာဇဘာတိကာ စ ဒေဝိယော စ ဒေဝနာဂယက္ခာနမ္ပိ ဝိမှယကရံ ပစ္စေကံ ပစ္စေကံ ပူဇံ အကံသု။ နိဋ္ဌိတာယ ပန ဓာတုပူဇာယ ပတိဋ္ဌိတေ ဓာတုဝရေ မဟိန္ဒတ္ထေရော မေဃဝနုယျာနမေဝ ဂန္တွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ အနုဠာ ဒေဝီ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ ဟုတွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ထေရံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အနုဠာ, ဘန္တေ, ဒေဝီ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ, ပဗ္ဗာဇေထ န’’န္တိ။ ‘‘န, မဟာရာဇ, အမှာကံ မာတုဂါမံ ပဗ္ဗာဇေတုံ ကပ္ပတိ။ ပါဋလိပုတ္တေ ပန မယှံ ဘဂိနီ သံဃမိတ္တတ္ထေရီ နာမ အတ္ထိ, တံ ပက္ကောသာပေဟိ။ ဣမသ္မိဉ္စ ပန, မဟာရာဇ, ဒီပေ ပုရိမကာနံ တိဏ္ဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဗောဓိ ပတိဋ္ဌာသိ။ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝတော သရသရံသိဇာလဝိဿဇ္ဇနကေန ဗောဓိနာ ဣဓ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, တသ္မာ တထာ သာသနံ ပဟိဏေယျာသိ ယထာ သံဃမိတ္တာ ဗောဓိံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ။
‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ ထေရဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော အရိဋ္ဌံ နာမ အတ္တနော ဘာဂိနေယျံ အာဟ – ‘‘သက္ခိဿသိ တွံ, တာတ, ပါဋလိပုတ္တံ ဂန္တွာ မဟာဗောဓိနာ သဒ္ဓိံ အယျံ သံဃမိတ္တတ္ထေရိံ အာနေတု’’န္တိ? ‘‘သက္ခိဿာမိ, ဒေဝ, သစေ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနိဿသီ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, ထေရိံ အာနေတွာ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ။ သော ရညော စ ထေရဿ စ သာသနံ ဂဟေတွာ ထေရဿ အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဧကဒိဝသေနေဝ ဇမ္ဗုကောလပဋ္ဋနံ ဂန္တွာ နာဝံ အဘိရုဟိတွာ သမုဒ္ဒံ အတိက္ကမိတွာ ပါဋလိပုတ္တမေဝ အဂမာသိ။ အနုဠာပိ ခေါ ဒေဝီ ပဉ္စဟိ ကညာသတေဟိ ပဉ္စဟိ စ အန္တေပုရိကာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသ သီလာနိ သမာဒိယိတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ နဂရဿ ဧကဒေသေ ဥပဿယံ ကာရာပေတွာ နိဝါသံ ကပ္ပေသိ။ အရိဋ္ဌောပိ တံဒိဝသမေဝ ရညော သာသနံ အပ္ပေသိ, ဧဝဉ္စ အဝေါစ – ‘‘ပုတ္တော တေ, ဒေဝ, မဟိန္ဒတ္ထေရော ဧဝမာဟ – ‘သဟာယကဿ ကိရ တေ ဒေဝါနမ္ပိယတိဿဿ ရညော ဘာတု ဇာယာ အနုဠာ နာမ ဒေဝီ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ, တံ ပဗ္ဗာဇေတုံ အယျံ သံဃမိတ္တတ္ထေရိံ ပဟိဏထ, အယျာယေဝ စ သဒ္ဓိံ မဟာဗောဓိ’’’န္တိ။ ထေရဿ သာသနံ အာရောစေတွာ သံဃမိတ္တတ္ထေရိံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘အယျေ, တုမှာကံ ဘာတာ မဟိန္ဒတ္ထေရော မံ တုမှာကံ သန္တိကံ ပေသေသိ, ဒေဝါနမ္ပိယတိဿဿ ရညော ဘာတု ဇာယာ အနုဠာ နာမ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၈။) [သျ]ဒေဝီ ပဉ္စဟိ ကညာသတေဟိ, ပဉ္စဟိ စ အန္တေပုရိကာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ, တံ ကိရ အာဂန္တွာ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ။ သာ တာဝဒေဝ တုရိတတုရိတာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝမာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, မယှံ ဘာတာ မဟိန္ဒတ္ထေရော ဧဝံ ပဟိဏိ, ‘ရညော ကိရ ဘာတု ဇာယာ အနုဠာ နာမ ဒေဝီ ပဉ္စဟိ ကညာသတေဟိ ပဉ္စဟိ စ အန္တေပုရိကာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ မယှံ အာဂမနံ ဥဒိက္ခတိ’။ ဂစ္ဆာမဟံ, မဟာရာဇ, တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပ’’န္တိ။
ရာဇာ အာဟ – ‘‘အမ္မ, ပုတ္တောပိ မေ မဟိန္ဒတ္ထေရော နတ္တာ စ မေ သုမနသာမဏေရော မံ ဆိန္နဟတ္ထံ ဝိယ ကရောန္တာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ ဂတာ။ တဿ မယှံ တေပိ အပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော သောကော တဝ မုခံ ပဿန္တဿ ဝူပသမ္မတိ! အလံ, အမ္မ, မာ တွံ အဂမာသီ’’တိ။ ‘‘ဘာရိယံ မေ, မဟာရာဇ, ဘာတု ဝစနံ၊ အနုဠာပိ ခတ္တိယာ ဣတ္ထိသဟဿပရိဝုတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာပုရေက္ခာရာ မံ ပဋိမာနေတိ၊ ဂစ္ဆာမဟံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, အမ္မ, မဟာဗောဓိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ။ ကုတော ရညော မဟာဗောဓိ? ရာဇာ ကိရ တတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ ဓာတုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အနာဂတေ သုမနေ လင်္ကာဒီပံ မဟာဗောဓိံ ပေသေတုကာမော, ‘‘ကထံ နု ခေါ အသတ္ထဃာတာရဟံ မဟာဗောဓိံ ပေသေဿာမီ’’တိ ဥပါယံ အပဿန္တော မဟာဒေဝံ နာမ အမစ္စံ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘သန္တိ, ဒေဝ, ဗဟူ ပဏ္ဍိတာ ဘိက္ခူ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဘတ္တံ ပဋိယာဒေတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သံဃံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဂန္တဗ္ဗံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဘဂဝတော မဟာဗောဓိနာ လင်္ကာဒီပံ နော’’တိ? သံဃော မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရဿ ဘာရံ အကာသိ။
ထေရော ‘‘ဂန္တဗ္ဗံ, မဟာရာဇ, မဟာဗောဓိနာ လင်္ကာဒီပ’’န္တိ ဝတွာ ဘဂဝတော ပဉ္စမဟာအဓိဋ္ဌာနာနိ ကထေသိ။ ကတမာနိ ပဉ္စ? ဘဂဝါ ကိရ မဟာပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နော လင်္ကာဒီပေ မဟာဗောဓိပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ ‘‘အသောကမဟာရာဇာ မဟာဗောဓိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂမိဿတိ, တဒါ မဟာဗောဓိဿ ဒက္ခိဏသာခါ သယမေဝ ဆိဇ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ – ဣဒမေကမဓိဋ္ဌာနံ။
တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနကာလေ စ ‘‘မဟာဗောဓိ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပတိဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ – ဣဒံ ဒုတိယမဓိဋ္ဌာနံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၉။) [သျ]‘‘သတ္တမေ ဒိဝသေ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘတော ဩရုယှ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌဟန္တော ပတ္တေဟိ စ ဖလေဟိ စ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော မုဉ္စတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ – ဣဒံ တတိယမဓိဋ္ဌာနံ။
‘‘ထူပါရာမေ ဒက္ခိဏက္ခကဓာတု စေတိယမှိ ပတိဋ္ဌာနဒိဝသေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ – ဣဒံ စတုတ္ထံ အဓိဋ္ဌာနံ။
လင်္ကာဒီပမှိယေဝ မေ ဒေါဏမတ္တာ ဓာတုယော မဟာစေတိယမှိ ပတိဋ္ဌာနကာလေ ဗုဒ္ဓဝေသံ ဂဟေတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ – ဣဒံ ပဉ္စမံ အဓိဋ္ဌာနန္တိ။
ရာဇာ ဣမာနိ ပဉ္စ မဟာအဓိဋ္ဌာနာနိ သုတွာ ပသန္နစိတ္တော ပါဋလိပုတ္တတော ယာဝ မဟာဗောဓိ တာဝ မဂ္ဂံ ပဋိဇဂ္ဂါပေတွာ သုဝဏ္ဏကဋာဟတ္ထာယ ဗဟုံ သုဝဏ္ဏံ နီဟရာပေသိ။ တာဝဒေဝ စ ရညော စိတ္တံ ဉတွာ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တော ကမ္မာရဝဏ္ဏံ နိမ္မိနိတွာ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ဣမံ သုဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ကဋာဟံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပမာဏံ, ဒေဝ, ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘တွမေဝ, တာတ, ဉတွာ ကရောဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝ, ကရိဿာမီ’’တိ သုဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏကဋာဟံ နိမ္မိနိ နဝဟတ္ထပရိက္ခေပံ ပဉ္စဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ တိဟတ္ထဝိက္ခမ္ဘံ အဋ္ဌင်္ဂုလဗဟလံ ဟတ္ထိသောဏ္ဍပ္ပမာဏမုခဝဋ္ဋိံ။ အထ ရာဇာ သတ္တယောဇနာယာမာယ တိယောဇနဝိတ္ထာရာယ မဟတိယာ သေနာယ ပါဋလိပုတ္တတော နိက္ခမိတွာ အရိယသံဃမာဒါယ မဟာဗောဓိသမီပံ အဂမာသိ။ သေနာ သမုဿိတဓဇပဋာကံ နာနာရတနဝိစိတ္တံ အနေကာလင်္ကာရပအမဏ္ဍိတံ နာနာဝိဓကုသုမသမာကိဏ္ဏံ အနေကတူရိယသံဃုဋ္ဌံ မဟာဗောဓိံ ပရိက္ခိပိ။ ရာဇာ သဟဿမတ္တေ ဂဏပါမောက္ခေ မဟာထေရေ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပတ္တာဘိသေကာနံ ရာဇူနံ သဟဿေန အတ္တာနဉ္စ မဟာဗောဓိဉ္စ ပရိဝါရာပေတွာ မဟာဗောဓိမူလေ ဌတွာ မဟာဗောဓိံ ဥလ္လောကေသိ။ မဟာဗောဓိဿ ခန္ဓဉ္စ ဒက္ခိဏမဟာသာခါယ စတုဟတ္ထပ္ပမာဏပ္ပဒေသဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ အဒဿနံ အဂမာသိ။
ရာဇာ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နပီတိပါမောဇ္ဇော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဣမံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ တုဋ္ဌော မဟာဗောဓိံ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေန ပူဇေမီ’’တိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဝတွာ အဘိသေကံ အဒါသိ။ တတော ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ အဉ္ဇလိံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၀။) [သျ]ပဂ္ဂယှ ဌတွာ သစ္စဝစနကိရိယာယ ဗောဓိံ ဂဏှိတုကာမော ဘူမိတော ယာဝ မဟာဗောဓိဿ ဒက္ခိဏသာခါ တာဝ ဥစ္စံ ကတွာ ဌပိတဿ သဗ္ဗရတနမယပီဌဿ ဥပရိ သုဝဏ္ဏကဋာဟံ ဌပါပေတွာ ရတနပီဌံ အာရုယှ သုဝဏ္ဏတုလိကံ ဂဟေတွာ မနောသိလာယ လေခံ ကတွာ ‘‘ယဒိ မဟာဗောဓိနာ လင်္ကာဒီပေ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ယဒိ စာဟံ ဗုဒ္ဓသာသနေ နိဗ္ဗေမတိကော ဘဝေယျံ, မဟာဗောဓိ သယမေဝ ဣမသ္မိံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ဩရုယှ ပတိဋ္ဌာတူ’’တိ သစ္စဝစနကိရိယမကာသိ။ သဟ သစ္စကိရိယာယ ဗောဓိသာခါ မနောသိလာယ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဆိဇ္ဇိတွာ ဂန္ဓကလလပူရဿ သုဝဏ္ဏကဋာဟဿ ဥပရိ အဋ္ဌာသိ။ တဿ ဥဗ္ဗေဓေန ဒသဟတ္ထော ခန္ဓော ဟောတိ စတုဟတ္ထာ ပဉ္စ မဟာသာခါ ပဉ္စဟိယေဝ ဖလေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတာ, ခုဒ္ဒကသာခါနံ ပန သဟဿံ။ အထ ရာဇာ မူလလေခါယ ဥပရိ တိဝင်္ဂုလပ္ပဒေသေ အညံ လေခံ ပရိစ္ဆိန္ဒိ။ တတော တာဝဒေဝ ပုပ္ဖုဠကာ ဟုတွာ ဒသ မဟာမူလာနိ နိက္ခမိံသု။ ပုန ဥပရူပရိ တိဝင်္ဂုလေ တိဝင်္ဂုလေ အညာ နဝ လေခါ ပရိစ္ဆိန္ဒိ။ တာဟိပိ ဒသ ဒသ ပုပ္ဖုဠကာ ဟုတွာ နဝုတိ မူလာနိ နိက္ခမိံသု။ ပဌမကာ ဒသ မဟာမူလာ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ နိက္ခန္တာ။ ဣတရေပိ ဂဝက္ခဇာလသဒိသံ အနုသိဗ္ဗန္တာ နိက္ခန္တာ။ ဧတ္တကံ ပါဋိဟာရိယံ ရာဇာ ရတနပီဌမတ္ထကေ ဌိတောယေဝ ဒိသွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ မဟာနာဒံ နဒိ။ အနေကာနိ ဘိက္ခုသဟဿာနိ သာဓုကာရမကံသု။ သကလရာဇသေနာ ဥန္နာဒိနီ အဟောသိ။ စေလုက္ခေပသတသဟဿာနိ ပဝတ္တယိံသု။ ဘူမဋ္ဌကဒေဝေ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဗြဟ္မကာယိကာ ဒေဝါ တာဝ သာဓုကာရံ ပဝတ္တယိံသု။ ရညော ဣမံ ပါဋိဟာရိယံ ပဿန္တဿ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋသရီရဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌိတဿေဝ မဟာဗောဓိ မူလသတေန သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ဒသ မဟာမူလာနိ သုဝဏ္ဏကဋာဟတလံ အာဟစ္စ အဋ္ဌံသု။ အဝသေသာနိ နဝုတိ ခုဒ္ဒကမူလာနိ အနုပုဗ္ဗေန ဝဍ္ဎနကာနိ ဟုတွာ ဂန္ဓကလလေ ဩရုယှ ဌိတာနိ။
ဧဝံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတမတ္တေ မဟာဗောဓိမှိ မဟာပထဝီ စလိ။ အာကာသေ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော ဖလိံသု။ ပဗ္ဗတာနံ နစ္စေဟိ ဒေဝါနံ သာဓုကာရေဟိ ယက္ခာနံ ဟိင်္ကာရေဟိ အသုရာနံ ထုတိဇပ္ပေဟိ ဗြဟ္မာနံ အပ္ဖေါဋနေဟိ မေဃာနံ ဂဇ္ဇိတေဟိ စတုပ္ပဒါနံ ရဝေဟိ ပက္ခီနံ ရုတေဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၁။) [သျ]သဗ္ဗတာဠာဝစရာနံ သကသကပဋိဘာနေဟိ ပထဝီတလတော ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ တာဝ ဧကကောလာဟလံ ဧကနိန္နာဒံ အဟောသိ။ ပဉ္စသု သာခါသု ဖလတော ဖလတော ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော နိက္ခမိတွာ သကလစက္ကဝါဠံ ရတနဂေါပါနသီဝိနဒ္ဓံ ဝိယ ကုရုမာနာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆိံသု။ တံ ခဏတော စ ပန ပဘုတိ သတ္တ ဒိဝသာနိ မဟာဗောဓိ ဟိမဝလာဟကဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌာသိ။ န ကောစိ မဟာဗောဓိံ ပဿတိ။ ရာဇာ ရတနပီဌတော ဩရုယှ သတ္တ ဒိဝသာနိ မဟာဗောဓိပူဇံ ကာရေသိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗဒိသာဟိ ဟိမာ စ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော စ အာဝတ္တိတွာ မဟာဗောဓိမေဝ ပဝိသိံသု။ ဝိဂတဟိမဝလာဟကေ ဝိပ္ပသန္နေ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ မဟာဗောဓိ ပရိပုဏ္ဏခန္ဓသာခါပသာခေါ ပဉ္စဖလပဋိမဏ္ဍိတော သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတောဝ ပညာယိတ္ထ။ ရာဇာ မဟာဗောဓိံ ဒိသွာ တေဟိ ပါဋိဟာရိယေဟိ သဉ္ဇာတပီတိပါမောဇ္ဇော ‘‘သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေန တရုဏမဟာဗောဓိံ ပူဇေဿာမီ’’တိ အဘိသေကံ ဒတွာ သတ္တ ဒိဝသာနိ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသိ။
မဟာဗောဓိ ပုဗ္ဗကတ္တိကပဝါရဏာဒိဝသေ သာယနှသမယေ ပဌမံ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တတော ဟိမဂဗ္ဘသတ္တာဟံ အဘိသေကသတ္တာဟဉ္စ ဝီတိနာမေတွာ ကာဠပက္ခဿ ဥပေါသထဒိဝသေ ရာဇာ ဧကဒိဝသေနေဝ ပါဋလိပုတ္တံ ပဝိသိတွာ ကတ္တိကဇုဏှပက္ခဿ ပါဋိပဒဒိဝသေ မဟာဗောဓိံ ပါစီနမဟာသာလမူလေ ဌပေသိ။ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ ပတိဋ္ဌိတဒိဝသတော သတ္တရသမေ ဒိဝသေ မဟာဗောဓိဿ အဘိနဝင်္ကုရာ ပါတုရဟေသုံ။ တေ ဒိသွာပိ ပသန္နော ရာဇာ ပုန မဟာဗောဓိံ ရဇ္ဇေန ပူဇေန္တော သကလဇမ္ဗုဒီပါဘိသေကမဒါသိ။ တဒါ သုမနသာမဏေရော ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဓာတုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂတော မဟာဗောဓိဿ ကတ္တိကဆဏပူဇံ အဒ္ဒသ။ ဧဝံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍတော အာနေတွာ ပါဋလိပုတ္တေ ဌပိတံ မဟာဗောဓိံ သန္ဓာယ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ, အမ္မ, မဟာဗောဓိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ရာဇာ မဟာဗောဓိရက္ခဏတ္ထာယ အဋ္ဌာရသ ဒေဝတာကုလာနိ, အဋ္ဌ အမစ္စကုလာနိ, အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏကုလာနိ, အဋ္ဌ ကုဋုမ္ဗိယကုလာနိ, အဋ္ဌ ဂေါပကကုလာနိ, အဋ္ဌ တရစ္ဆကုလာနိ, အဋ္ဌ စ ကာလိင်္ဂကုလာနိ ဒတွာ ဥဒကသိဉ္စနတ္ထာယ စ အဋ္ဌ သုဝဏ္ဏဃဋေ, အဋ္ဌ စ ရဇတဃဋေ ဒတွာ ဣမိနာ ပရိဝါရေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၂။) [သျ]မဟာဗောဓိံ ဂင်္ဂါယ နာဝံ အာရောပေတွာ သယမ္ပိ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ဝိဇ္ဈာဋဝိံ သမတိက္ကမ္မ အနုပုဗ္ဗေန သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ တာမလိတ္တိံ အနုပ္ပတ္တော။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဒေဝနာဂမနုဿာ ဥဠာရံ မဟာဗောဓိပူဇံ အကံသု။ ရာဇာပိ သမုဒ္ဒတီရေ သတ္တ ဒိဝသာနိ မဟာဗောဓိံ ဌပေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပမဟာရဇ္ဇံ အဒါသိ။ ဣဒမဿ တတိယံ ဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇသမ္ပဒါနံ ဟောတိ။
ဧဝံ မဟာရဇ္ဇေန ပူဇေတွာ မာဂသိရမာသဿ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေ အသောကော ဓမ္မရာဇာ မဟာဗောဓိံ ဥက္ခိပိတွာ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩရုယှ နာဝါယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သံဃမိတ္တတ္ထေရိမ္ပိ သပရိဝါရံ နာဝံ အာရောပေတွာ အရိဋ္ဌံ အမစ္စံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဟံ, တာတ, မဟာဗောဓိံ တိက္ခတ္တုံ သကလဇမ္ဗုဒီပရဇ္ဇေန ပူဇေတွာ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩရုယှ မမ သဟာယကဿ ပေသေသိံ, သောပိ ဧဝမေဝ မဟာဗောဓိံ ပူဇေတူ’’တိ။ ဧဝံ သဟာယကဿ သာသနံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆတိ ဝတရေ, ဒသဗလဿ သရသရံသိဇာလံ ဝိမုဉ္စန္တော မဟာဗောဓိရုက္ခော’’တိ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ အဿူနိ ပဝတ္တယမာနော အဋ္ဌာသိ။ သာပိ ခေါ မဟာဗောဓိသမာရူဠှာ နာဝါ ပဿတော ပဿတော မဟာရာဇဿ မဟာသမုဒ္ဒတလံ ပက္ခန္တာ။ မဟာသမုဒ္ဒေပိ သမန္တာ ယောဇနံ ဝီစိယော ဝူပသန္တာ၊ ပဉ္စ ဝဏ္ဏာနိ ပဒုမာနိ ပုပ္ဖိတာနိ၊ အန္တလိက္ခေ ဒိဗ္ဗာနိ တူရိယာနိ ပဝဇ္ဇိံသု၊ အာကာသေ ဇလဇထလဇရုက္ခာဒိသန္နိဿိတာဟိ ဒေဝတာဟိ ပဝတ္တိတာ အတိဝိယ ဥဠာရာ ပူဇာ အဟောသိ။ သံဃမိတ္တတ္ထေရီပိ သုပဏ္ဏရူပေန မဟာသမုဒ္ဒေ နာဂကုလာနိ သန္တာသေသိ။ တေ စ ဥတြသ္တရူပါ နာဂါ အာဂန္တွာ တံ ဝိဘူတိံ ပဿိတွာ ထေရိံ ယာစိတွာ မဟာဗောဓိံ နာဂဘဝနံ အတိဟရိတွာ သတ္တ ဒိဝသာနိ နာဂရဇ္ဇေန ပူဇေတွာ ပုန နာဝါယံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။ တံဒိဝသမေဝ နာဝါ ဇမ္ဗုကောလပဋ္ဋနံ အဂမာသိ။ အသောကမဟာရာဇာပိ မဟာဗောဓိဝိယောဂဒုက္ခိတော ကန္ဒိတွာ ရောဒိတွာ ယာဝ ဒဿနဝိသယံ ဩလောကေတွာ ပဋိနိဝတ္တိ။
ဒေဝါနမ္ပိယတိဿော မဟာရာဇာပိ ခေါ သုမနသာမဏေရဿ ဝစနေန မာဂသိရမာသဿ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဘုတိ ဥတ္တရဒွါရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇမ္ဗုကောလပဋ္ဋနံ တာဝ မဂ္ဂံ သောဓာပေတွာ အလင်္ကာရာပေတွာ နဂရတော နိက္ခမနဒိဝသေ ဥတ္တရဒွါရသမီပေ သမုဒ္ဒသာလဝတ္ထုသ္မိံ ဌိတောယေဝ တာယ ဝိဘူတိယာ မဟာသမုဒ္ဒေ အာဂစ္ဆန္တံယေဝ မဟာဗောဓိံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၃။) [သျ]ထေရဿ အာနုဘာဝေန ဒိသွာ တုဋ္ဌမာနသော နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗံ မဂ္ဂံ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဩကိရာပေန္တော အန္တရန္တရေ ပုပ္ဖအဂ္ဃိယာနိ ဌပေန္တော ဧကာဟေနေဝ ဇမ္ဗုကောလပဋ္ဋနံ ဂန္တွာ သဗ္ဗတာဠာဝစရပရိဝုတော ပုပ္ဖဓူမဂန္ဓဝါသာဒီဟိ ပူဇယမာနော ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩရုယှ ‘‘အာဂတော ဝတရေ, ဒသဗလဿ သရသရံသိဇာလဝိဿဇ္ဇနကော မဟာဗောဓိရုက္ခော’’တိ ပသန္နစိတ္တော မဟာဗောဓိံ ဥက္ခိပိတွာ ဥတ္တမင်္ဂေ သိရသ္မိံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ မဟာဗောဓိံ ပရိဝါရေတွာ အာဂတေဟိ သောဠသဟိ ဇာတိသမ္ပန္နကုလေဟိ သဒ္ဓိံ သမုဒ္ဒတော ပစ္စုတ္တရိတွာ သမုဒ္ဒတီရေ မဟာဗောဓိံ ဌပေတွာ တီဏိ ဒိဝသာနိ သကလတမ္ဗပဏ္ဏိဒီပရဇ္ဇေန ပူဇေသိ, သောဠသန္နံ ဇာတိသမ္ပန္နကုလာနံ ရဇ္ဇံ ဝိစာရေသိ။ အထ စတုတ္ထေ ဒိဝသေ မဟာဗောဓိံ အာဒါယ ဥဠာရံ ပူဇံ ကုရုမာနော အနုပုဗ္ဗေန အနုရာဓပုရံ သမ္ပတ္တော။ အနုရာဓပုရေပိ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ စာတုဒ္ဒသီဒိဝသေ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ မဟာဗောဓိံ ဥတ္တရဒွါရေန ပဝေသေတွာ နဂရမဇ္ဈေန အတိဟရန္တော ဒက္ခိဏဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဒက္ခိဏဒွါရတော ပဉ္စဓနုသတိကေ ဌာနေ ယတ္ထ အမှာကံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ, ပုရိမကာ စ တယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိံသု, ယတ္ထ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော မဟာသိရီသဗောဓိ, ကောနာဂမနဿ ဘဂဝတော ဥဒုမ္ဗရဗောဓိ, ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ နိဂြောဓဗောဓိ ပတိဋ္ဌာသိ, တသ္မိံ မဟာမေဃဝနုယျာနဿ တိလကဘူတေ သုမနသာမဏေရဿ ဝစနေန ပဌမမေဝ ကတဘူမိပရိကမ္မေ ရာဇဝတ္ထုဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာနေ မဟာဗောဓိံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
ကထံ? တာနိ ကိရ ဗောဓိံ ပရိဝါရေတွာ အာဂတာနိ သောဠသ ဇာတိသမ္ပန္နကုလာနိ ရာဇဝေသံ ဂဏှိံသု။ ရာဇာ ဒေါဝါရိကဝေသံ ဂဏှိ။ သောဠသ ကုလာနိ မဟာဗောဓိံ ဂဟေတွာ ဩရောပယိံသု။ မဟာဗောဓိ တေသံ ဟတ္ထတော မုတ္တသမနန္တရမေဝ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော မုဉ္စိ။ ရံသိယော သကလဒီပံ ပတ္ထရိတွာ ဥပရိ ဗြဟ္မလောကံ အာဟစ္စ အဋ္ဌံသု။ မဟာဗောဓိပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒါနိ ဒသပုရိသသဟဿာနိ အနုပုဗ္ဗဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမာ မဟာဗောဓိ အန္တလိက္ခေ အဋ္ဌာသိ။ အတ္ထင်္ဂမိတေ ပန သူရိယေ ရောဟိဏိနက္ခတ္တေန ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ သဟ ဗောဓိပတိဋ္ဌာနာ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာပထဝီ အကမ္ပိ။ ပတိဋ္ဌဟိတွာ စ ပန မဟာဗောဓိ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဟိမဂဗ္ဘေ သန္နိသီဒိ။ လောကဿ အဒဿနံ အဂမာသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၄။) [သျ]သတ္တမေ ဒိဝသေ ဝိဂတဝလာဟကံ နဘံ အဟောသိ။ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဇလန္တာ ဝိပ္ဖုရန္တာ နိစ္ဆရိံသု။ မဟာဗောဓိဿ ခန္ဓော စ သာခါယော စ ပတ္တာနိ စ ပဉ္စ ဖလာနိ စ ဒဿိံသု။ မဟိန္ဒတ္ထေရော စ သံဃမိတ္တတ္ထေရီ စ ရာဇာ စ သပရိဝါရာ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ယေဘုယျေန စ သဗ္ဗေ ဒီပဝါသိနော သန္နိပတိံသု။ တေသံ ပဿန္တာနံယေဝ ဥတ္တရသာခတော ဧကံ ဖလံ ပစ္စိတွာ သာခတော မုစ္စိ။ ထေရော ဟတ္ထံ ဥပနာမေသိ။ ဖလံ ထေရဿ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တံ ထေရော ‘‘ရောပယ, မဟာရာဇာ’’တိ ရညော အဒါသိ။ ရာဇာ ဂဟေတွာ သုဝဏ္ဏကဋာဟေ မဓုရပံသုံ အာကိရိတွာ ဂန္ဓကလလံ ပူရေတွာ ရောပေတွာ မဟာဗောဓိအာသန္နဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သဗ္ဗေသံ ပဿန္တာနံယေဝ စတုဟတ္ထပ္ပမာဏာ အဋ္ဌ တရုဏဗောဓိရုက္ခာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ရာဇာ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ အဋ္ဌ တရုဏဗောဓိရုက္ခေ သေတစ္ဆတ္တေန ပူဇေတွာ အဘိသေကံ အဒါသိ။ တတော ဧကံ ဗောဓိရုက္ခံ အာဂမနကာလေ မဟာဗောဓိနာ ပဌမပတိဋ္ဌိတောကာသေ ဇမ္ဗုကောလပဋ္ဋနေ ရောပယိံသု, ဧကံ တဝက္ကဗြာဟ္မဏဿ ဂါမဒွါရေ, ဧကံ ထူပါရာမေ, ဧကံ ဣဿရနိမ္မာနဝိဟာရေ, ဧကံ ပဌမစေတိယဋ္ဌာနေ, ဧကံ စေတိယပဗ္ဗတေ, ဧကံ ရောဟဏဇနပဒမှိ ကာဇရဂါမေ, ဧကံ ရောဟဏဇနပဒမှိယေဝ စန္ဒနဂါမေ။ ဣတရေသံ စတုန္နံ ဖလာနံ ဗီဇေဟိ ဇာတေ ဒွတ္တိံသ ဗောဓိတရုဏေ ယောဇနိယအာရာမေသု ပတိဋ္ဌာပေသုံ။
ဧဝံ ပုတ္တနတ္တုပရမ္ပရာယ သမန္တာ ဒီပဝါသီနံ ဟိတာယ သုခါယ ပတိဋ္ဌိတေ ဒသဗလဿ ဓမ္မဓဇဘူတေ မဟာဗောဓိမှိ အနုဠာ ဒေဝီ ပဉ္စဟိ ကညာသတေဟိ ပဉ္စဟိ စ အန္တေပုရိကာသတေဟီတိ မာတုဂါမသဟဿေန သဒ္ဓိံ သံဃမိတ္တတ္ထေရိယာ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ သပရိဝါရာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ အရိဋ္ဌောပိ ခေါ ရညော ဘာဂိနေယျော ပဉ္စဟိ ပုရိသသတေဟိ သဒ္ဓိံ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ သပရိဝါရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။
အထေကဒိဝသံ ရာဇာ မဟာဗောဓိံ ဝန္ဒိတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံ ထူပါရာမံ ဂစ္ဆတိ။ တဿ လောဟပါသာဒဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တဿ ပုရိသာ ပုပ္ဖါနိ အဘိဟရိံသု။ ရာဇာ ထေရဿ ပုပ္ဖါနိ အဒါသိ။ ထေရော ပုပ္ဖေဟိ လောဟပါသာဒဋ္ဌာနံ ပူဇေသိ။ ပုပ္ဖေသု ဘူမိယံ ပတိတမတ္တေသု မဟာဘူမိစာလော အဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, ဘူမိ စလိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣသ္မိံ, မဟာရာဇ, ဩကာသေ သံဃဿ အနာဂတေ ဥပေါသထာဂါရံ ဘဝိဿတိ, တဿေတံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၅။) [သျ]ရာဇာ ပုန ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော အမ္ဗင်္ဂဏဋ္ဌာနံ ပတ္တော။ တတ္ထဿ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နံ အတိမဓုရရသံ ဧကံ အမ္ဗပက္ကံ အာဟရီယိတ္ထ။ ရာဇာ တံ ထေရဿ ပရိဘောဂတ္ထာယ အဒါသိ။ ထေရော တတ္ထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘ဣဒံ ဧတ္ထေဝ ရောပေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ အမ္ဗဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ ရောပေတွာ ဥဒကံ အာသိဉ္စိ။ သဟ အမ္ဗဗီဇရောပနေန ပထဝီ အကမ္ပိ။ ရာဇာ ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, ပထဝီ ကမ္ပိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ, မဟာရာဇ, ဩကာသေ သံဃဿ အနာဂတေ ‘အမ္ဗင်္ဂဏံ’ နာမ သန္နိပါတဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ, တဿေတံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ။
ရာဇာ တတ္ထ အဋ္ဌ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ဩကိရိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပုန ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော မဟာစေတိယဋ္ဌာနံ ပတ္တော။ တတ္ထဿ ပုရိသာ စမ္ပကပုပ္ဖါနိ အဘိဟရိံသု။ တာနိ ရာဇာ ထေရဿ အဒါသိ။ ထေရော မဟာစေတိယဋ္ဌာနံ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိ။ တာဝဒေဝ မဟာပထဝီ သင်္ကမ္ပိ။ ရာဇာ ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, ပထဝီ ကမ္ပိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ, မဟာရာဇ, ဩကာသေ အနာဂတေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အသဒိသော မဟာထူပေါ ဘဝိဿတိ, တဿေတံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တ’’န္တိ။ ‘‘အဟမေဝ ကရောမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အလံ, မဟာရာဇ, တုမှာကံ အညံ ဗဟုကမ္မံ အတ္ထိ, တုမှာကံ ပန နတ္တာ ဒုဋ္ဌဂါမဏီ အဘယော နာမ ကာရေဿတီ’’တိ။ အထ ရာဇာ ‘‘သစေ, ဘန္တေ, မယှံ နတ္တာ ကရိဿတိ, ကတံယေဝ မယာ’’တိ ဒွါဒသဟတ္ထံ ပါသာဏတ္ထမ္ဘံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ဒေဝါနမ္ပိယတိဿဿ ရညော နတ္တာ ဒုဋ္ဌဂါမဏီ အဘယော နာမ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ထူပံ ကရောတူ’’တိ အက္ခရာနိ လိခါပေတွာ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ပတိဋ္ဌိတံ နု ခေါ, ဘန္တေ, တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ သာသန’’န္တိ? ‘‘ပတိဋ္ဌိတံ, မဟာရာဇ, သာသနံ၊ မူလာနိ ပနဿ န တာဝ ဩတရန္တီ’’တိ။ ‘‘ကဒါ ပန, ဘန္တေ မူလာနိ ဩတိဏ္ဏာနိ နာမ ဘဝိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ယဒါ, မဟာရာဇ, တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပကာနံ မာတာပိတူနံ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဇာတော ဒါရကော တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ပဗ္ဗဇိတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပမှိယေဝ ဝိနယံ ဥဂ္ဂဟေတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဝါစေဿတိ, တဒါ သာသနဿ မူလာနိ ဩတိဏ္ဏာနိ နာမ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပန, ဘန္တေ, ဧဒိသော ဘိက္ခူ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ, မဟာရာဇ, မဟာအရိဋ္ဌော ဘိက္ခု ပဋိဗလော ဧတသ္မိံ ကမ္မေ’’တိ။ ‘‘မယာ ဧတ္ထ, ဘန္တေ, ကိံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘မဏ္ဍပံ, မဟာရာဇ, ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ မေဃဝဏ္ဏာဘယဿ အမစ္စဿ ပရိဝေဏဋ္ဌာနေ မဟာသင်္ဂီတိကာလေ အဇာတသတ္တုမဟာရာဇေန ကတမဏ္ဍပပ္ပကာရံ ရာဇာနုဘာဝေန မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ သဗ္ဗတာဠာဝစရေ သကသကသိပ္ပေသု ပယောဇေတွာ ‘‘သာသနဿ မူလာနိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၆။) [သျ]ဩတရန္တာနိ ပဿိဿာမီ’’တိ အနေကပုရိသသဟဿပရိဝုတော ထူပါရာမံ အနုပ္ပတ္တော။
တေန ခေါ ပန သမယေန ထူပါရာမေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဘိက္ခုသဟဿာနိ သန္နိပတိံသု။ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ အာသနံ ဒက္ခိဏာဘိမုခံ ပညတ္တံ ဟောတိ။ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ ဓမ္မာသနံ ဥတ္တရာဘိမုခံ ပညတ္တံ ဟောတိ။ အထ ခေါ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရော မဟိန္ဒတ္ထေရေန အဇ္ဈိဋ္ဌော အတ္တနော အနုရူပေန ပတ္တာနုက္ကမေန ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ။ မဟိန္ဒတ္ထေရပမုခါ အဋ္ဌသဋ္ဌိ မဟာထေရာ ဓမ္မာသနံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ရညောပိ ကနိဋ္ဌဘာတာ မတ္တာဘယတ္ထေရော နာမ ‘‘ဓုရဂ္ဂါဟော ဟုတွာ ဝိနယံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ ဓမ္မာသနမေဝ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိ။ အဝသေသာပိ ဘိက္ခူ သရာဇိကာ စ ပရိသာ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။
အထာယသ္မာ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရော တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေတိ ဝိနယနိဒါနံ အဘာသိ။ ဘာသိတေ စ ပနာယသ္မတာ အရိဋ္ဌတ္ထေရေန ဝိနယနိဒါနေ အာကာသံ မဟာဝိရဝံ ရဝိ။ အကာလဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရိံသု။ ဒေဝတာ သာဓုကာရံ အဒံသု။ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ သင်္ကမ္ပိ။ ဧဝံ အနေကေသု ပါဋိဟာရိယေသု ဝတ္တမာနေသု အာယသ္မာ အရိဋ္ဌတ္ထေရော မဟာမဟိန္ဒပမုခေဟိ အဋ္ဌသဋ္ဌိယာ ပစ္စေကဂဏီဟိ ခီဏာသဝမဟာထေရေဟိ တဒညေဟိ စ အဋ္ဌသဋ္ဌိဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ပဌမကတ္တိကပဝါရဏာဒိဝသေ ထူပါရာမဝိဟာရမဇ္ဈေ သတ္ထု ကရုဏာဂုဏဒီပကံ ဘဂဝတော အနုသိဋ္ဌိကရာနံ ကာယကမ္မဝစီကမ္မဝိပ္ဖန္ဒိတဝိနယနံ ဝိနယပိဋကံ ပကာသေသိ။ ပကာသေတွာ စ ယာဝတာယုကံ တိဋ္ဌမာနော ဗဟူနံ ဝါစေတွာ ဗဟူနံ ဟဒယေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တေပိ ခေါ မဟာမဟိန္ဒပ္ပမုခါ တသ္မိံ သမာဂမေ –
‘‘အဋ္ဌသဋ္ဌိ မဟာထေရာ, ဓုရဂ္ဂါဟာ သမာဂတာ၊
ပစ္စေကဂဏိနော သဗ္ဗေ, ဓမ္မရာဇဿ သာဝကာ။
‘‘ခီဏာသဝါ ဝသိပ္ပတ္တာ, တေဝိဇ္ဇာ ဣဒ္ဓိကောဝိဒါ၊
ဥတ္တမတ္ထမဘိညာယ, အနုသာသိံသု ရာဇိနော။
‘‘အာလောကံ ဒဿယိတွာန, ဩဘာသေတွာ မဟိံ ဣမံ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာဝ, နိဗ္ဗာယိံသု မဟေသယော’’။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၇။) [သျ]တေသံ ပရိနိဗ္ဗာနတော အပရဘာဂေ အညေပိ တေသံ ထေရာနံ အန္တေဝါသိကာ တိဿဒတ္တကာဠသုမန-ဒီဃသုမနာဒယော စ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရဿ အန္တေဝါသိကာ, အန္တေဝါသိကာနံ အန္တေဝါသိကာ စာတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ အာစရိယပရမ္ပရာ ဣမံ ဝိနယပိဋကံ ယာဝဇ္ဇတနာ အာနေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတိယသင်္ဂဟတော ပန ဥဒ္ဓံ ဣမံ ဒီပံ မဟိန္ဒာဒီဟိ အာဘတံ, မဟိန္ဒတော ဥဂ္ဂဟေတွာ ကဉ္စိ ကာလံ အရိဋ္ဌတ္ထေရာဒီဟိ အာဘတံ, တတော ယာဝဇ္ဇတနာ တေသံယေဝ အန္တေဝါသိကပရမ္ပရဘူတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ အာဘတ’’န္တိ။
ကတ္ထ ပတိဋ္ဌိတန္တိ? ယေသံ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ ဝတ္တတိ, မဏိဃဋေ ပက္ခိတ္တတေလမိဝ ဤသကမ္ပိ န ပဂ္ဃရတိ, ဧဝရူပေသု အဓိမတ္တသတိ-ဂတိ-ဓိတိ-မန္တေသု လဇ္ဇီသု ကုက္ကုစ္စကေသု သိက္ခာကာမေသု ပုဂ္ဂလေသု ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဝိနယပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ ဝိနယပရိယတ္တိယာ အာနိသံသံ သလ္လက္ခေတွာ သိက္ခာကာမေန ဘိက္ခုနာ ဝိနယော ပရိယာပုဏိတဗ္ဗော။
တတြာယံ ဝိနယပရိယတ္တိယာ အာနိသံသော – ဝိနယပရိယတ္တိကုသလော ဟိ ပုဂ္ဂလော သာသနေ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါနံ ကုလပုတ္တာနံ မာတာပိတုဋ္ဌာနိယော ဟောတိ, တဒါယတ္တာ ဟိ နေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ ဝတ္တာနုဝတ္တပဋိပတ္တိ အာစာရဂေါစရကုသလတာ။ အပိ စဿ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော၊ ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ၊ ဝိသာရဒေါ သံဃမဇ္ဈေ ဝေါဟရတိ၊ ပစ္စတ္ထိကေ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတိ၊ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာနိသံသာ ဝိနယဓရေ ပုဂ္ဂလေ၊ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော…ပေ… သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၅)။
ယေ စာပိ သံဝရမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ, ဝိနယဓရော ပုဂ္ဂလော တေသံ ဒါယာဒေါ၊ ဝိနယမူလကတ္တာ တေသံ ဓမ္မာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဝိနယော သံဝရတ္ထာယ, သံဝရော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ, အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယ, ပါမောဇ္ဇံ ပီတတ္ထာယ, ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယ, ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယ, သုခံ သမာဓတ္ထာယ, သမာဓိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထာယ, ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ နိဗ္ဗိဒတ္ထာယ, နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂတ္ထာယ, ဝိရာဂေါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၈။) [သျ]ဝိမုတ္တတ္ထာယ, ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနတ္ထာယ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ဧတဒတ္ထာ ကထာ, ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ, ဧတဒတ္ထာ ဥပနိသာ, ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာနံ – ယဒိဒံ အနုပါဒါစိတ္တဿ ဝိမောက္ခော’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆)။ တသ္မာ ဝိနယပရိယတ္တိယာ အာယောဂေါ ကရဏီယောတိ။
ဧတ္တာဝတာ စ ယာ သာ ဝိနယသံဝဏ္ဏနတ္ထံ မာတိကာ ဌပိတာ တတ္ထ –
‘‘ဝုတ္တံ ယေန ယဒါ ယသ္မာ, ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ၊
ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတံ စေတမေတံ, ဝတွာ ဝိဓိံ တတော’’တိ။
ဣမိဿာ တာဝ ဂါထာယ အတ္ထော ပကာသိတော ဝိနယဿ စ ဗာဟိရနိဒါနဝဏ္ဏနာ ယထာဓိပ္ပါယံ သံဝဏ္ဏိတာ ဟောတီတိ။
တတိယသင်္ဂီတိကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗာဟိရနိဒါနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၉။) [သျ]ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
‘‘တေနာတိအာဒိပါဌဿ, အတ္ထံ နာနပ္ပကာရတော၊
ဒဿယန္တော ကရိဿာမိ, ဝိနယဿတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ။
ဝုတ္တတ္တာ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိအာဒီနံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမိ။ သေယျထိဒံ – တေနာတိ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ။ တဿ သရူပေန အဝုတ္တေနပိ အပရဘာဂေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ယေနာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗော။ အပရဘာဂေ ဟိ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ပရိဝိတက္ကော သိဒ္ဓေါ။ တသ္မာ ယေန သမယေန သော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ, တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝိနယေ ယုတ္တိ, ယဒိဒံ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘တေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ‘‘ယေနာ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗောတိ။
တတြိဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ – ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမိ, ယေန သုဒိန္နော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိ၊ ယသ္မာ ပဋိသေဝိ, တသ္မာ ပညပေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ပုဗ္ဗေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ယေနာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတိ။ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ, ယေန သမယေန ဓနိယော ကုမ္ဘကာရပုတ္တော ရညော ဒါရူနိ အဒိန္နံ အာဒိယီတိ ဧဝံ ပစ္ဆာ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ယေနာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တော တေနာတိ ဝစနဿ အတ္ထော။ သမယေနာတိ ဧတ္ထ ပန သမယသဒ္ဒေါ တာဝ –
သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ, သမူဟေ ဟေတု-ဒိဋ္ဌိသု၊
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ, ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ။
တထာ ဟိဿ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) ဧဝမာဒီသု သမဝါယော အတ္ထော။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၂၉) ဧဝမာဒီသု ခဏော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၀။) [သျ]‘‘ဥဏှသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၈) ဧဝမာဒီသု ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု သမူဟော။ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ, ဘဒ္ဒါလိ, အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါ အဟောသိ – ‘ဘဂဝါ ခေါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ဘဂဝါပိ မံ ဇာနိဿတိ – ဘဒ္ဒါလိ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ အပရိပူရကာရီ’တိ အယမ္ပိ ခေါ တေ, ဘဒ္ဒါလိ, သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါ အဟောသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဧဝမာဒီသု ဟေတု။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဂ္ဂဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၀) ဧဝမာဒီသု ဒိဋ္ဌိ။
‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော, ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော၊
အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော, ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉)၊
ဧဝမာဒီသု ပဋိလာဘော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈) ဧဝမာဒီသု ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) ဧဝမာဒီသု ပဋိဝေဓော အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော။ တသ္မာ ယေန ကာလေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ, တေန ကာလေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထ ကသ္မာ ယထာ သုတ္တန္တေ ‘ဧကံ သမယ’န္တိ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, အဘိဓမ္မေ စ ‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရ’န္တိ ဘုမ္မဝစနေန, တထာ အကတွာ ဣဓ ‘တေန သမယေနာ’တိ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ? တတ္ထ တထာ, ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ ကထံ? သုတ္တန္တေ တာဝ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ ဗြဟ္မဇာလာဒီနိ သုတ္တန္တာနိ ဒေသေသိ, အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဘိဓမ္မေ စ အဓိကရဏတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ အဓိကရဏဉှိ ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော, တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ ဘာဝေန တေသံ ဘာဝေါ လက္ခိယတိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၁။) [သျ]ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယျော, တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘ဥပယောဂေန ဘုမ္မေန, တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိယ၊
အညတြ သမယော ဝုတ္တော, ကရဏေနေဝ သော ဣဓာ’’တိ။
ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘ဧကံ သမယ’န္တိ ဝါ ‘ယသ္မိံ သမယေ’တိ ဝါ ‘တေန သမယေနာ’တိ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ, သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝ အတ္ထော’’တိ။ တသ္မာ တေသံ လဒ္ဓိယာ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိ ဣမေသံ ပဒါနံ ပရတော အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ပန ဝေရဉ္ဇာတိ အညတရဿ နဂရဿေတံ အဓိဝစနံ, တဿံ ဝေရဉ္ဇာယံ၊ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနမေတံ, ဣဓ ပန ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသယနပ္ပဘေဒေသုအဣရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ, တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝါ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေတိ ဧတ္ထ နဠေရု နာမ ယက္ခော, ပုစိမန္ဒောတိ နိမ္ဗရုက္ခော, မူလန္တိ သမီပံ။ အယဉှိ မူလသဒ္ဒေါ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျ အန္တမသော ဥသီရနာဠိမတ္တာနိပီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၅) -အာဒီသု မူလမူလေ ဒိဿတိ။ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ္လ’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) -အာဒီသု အသာဓာရဏဟေတုမှိ။ ‘‘ယာဝ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ, နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ္လ’န္တိအာဒီသု သမီပေ။ ဣဓ ပန သမီပေ အဓိပ္ပေတော, တသ္မာ နဠေရုယက္ခေန အဓိဂ္ဂဟိတဿ ပုစိမန္ဒဿ သမီပေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သော ကိရ ပုစိမန္ဒော ရမဏီယော ပါသာဒိကော အနေကေသံ ရုက္ခာနံ အာဓိပစ္စံ ဝိယ ကုရုမာနော တဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နေ ဌာနေ အဟောသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂။) [သျ]အထ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇံ ဂန္တွာ ပတိရူပေ ဌာနေ ဝိဟရန္တော တဿ ရုက္ခဿ သမီပေ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ။
တတ္ထ သိယာ ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ, ‘‘နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ, ‘‘ဝေရဉ္ဇာယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ တေနေဝ သမယေန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝိဟရိတုန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, နနု အဝေါစုမှ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂေါယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင်္ဂါယ စရန္တိ, ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ ဝေရဉ္ဇာယ သမီပေ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလံ တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ဟိဿ ဝေရဉ္ဇာဝစနံ။ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသနဋ္ဌာနနိဒဿနတ္ထံ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလဝစနံ။
တတ္ထ ဝေရဉ္ဇာကိတ္တနေန အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒဿေတိ, နဠေရုပုစိမန္ဒမူလကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ, တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ, ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနုပါယဒဿနံ၊ ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ, ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ၊ ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ, ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ၊ ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒနာဓိမုတ္တတံ, ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပနံ၊ ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရံ, ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ၊ ပုရိမေန မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ, ပစ္ဆိမေန ဒေဝတာနံ၊ ပုရိမေန လောကေ ဇာတဿ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝံ, ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ၊ ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော တဒတ္ထပရိနိပ္ဖါဒနံ, ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော တဒနုရူပဝိဟာရံ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနီဝနေ, ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော, တေနဿ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃။) [သျ]မဟတာဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ မဟတာ၊ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ, သော ဟိ ဘိက္ခုသံဃော ဂုဏေဟိပိ မဟာ အဟောသိ, ယသ္မာ ယော တတ္ထ ပစ္ဆိမကော သော သောတာပန္နော၊ သင်္ချာယပိ မဟာ ပဉ္စသတသင်္ချတ္တာ။ ဘိက္ခူနံ သံဃေန ဘိက္ခုသံဃေန၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ခါတသံဃာတေန သမဏဂဏေနာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓိန္တိ ဧကတော။ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီတိ ပဉ္စ မတ္တာ ဧတေသန္တိ ပဉ္စမတ္တာနိ။ မတ္တာတိ ပမာဏံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ယထာ ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညူ’’တိ ဝုတ္တေ ဘောဇနေ မတ္တံ ဇာနာတိ, ပမာဏံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ တေသံ ဘိက္ခုသတာနံ ပဉ္စ မတ္တာ ပဉ္စပ္ပမာဏန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိက္ခူနံ သတာနိ ဘိက္ခုသတာနိ, တေဟိ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ ဧတေန ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိ’’န္တိ, ဧတ္ထ တဿ မဟတော ဘိက္ခုသံဃဿ သင်္ချာမဟတ္တံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပရတော ပနဿ ‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ ဟိ, သာရိပုတ္တ ဘိက္ခုသံဃော နိရာဒီနဝေါ အပဂတကာဠကော သုဒ္ဓေါ သာရေ ပတိဋ္ဌိတော။ ဣမေသဉှိ, သာရိပုတ္တ, ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ယော ပစ္ဆိမကော သော သောတာပန္နော’’တိ ဝစနေန ဂုဏမဟတ္တံ အာဝိဘဝိဿတိ။
အဿောသိ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏောတိ အဿောသီတိ သုဏိ ဥပလဘိ, သောတဒွါရသမ္ပတ္တဝစနနိဂ္ဃေါသာနုသာရေန အညာသိ။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ နိပါတော။ တတ္ထ အဝဓာရဏတ္ထေန အဿောသိ ဧဝ, နာဿ ကောစိ သဝနန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒပူရဏေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ဇာတော, ဝေရဉ္ဇာယံ ဘဝေါ, ဝေရဉ္ဇာ ဝါ အဿ နိဝါသောတိ ဝေရဉ္ဇော။ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန ပနာယံ ‘‘ဥဒယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဗြာဟ္မဏော, မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ ဟိ ဇာတိဗြာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိဝစနံ။ အရိယာ ပန ဗာဟိတပါပတ္တာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
ဣဒါနိ ယမတ္ထံ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော အဿောသိ, တံ ပကာသေန္တော သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမိတပါပတ္တာ သမဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏော (ဓ။ ပ။ ၃၈၈),
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၄။) [သျ]သမိတပါပတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၅)။ ဘဂဝါ စ အနုတ္တရေန အရိယမဂ္ဂေန သမိတပါပေါ, တေနဿ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတမေတံ နာမံ ယဒိဒံ သမဏောတိ။ ခလူတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောတိ ဗြာဟ္မဏဇာတိကာနံ ဇာတိသမုဒါဂတံ အာလပနမတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –
‘‘ဘောဝါဒီ နာမသော ဟောတိ, သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅)။ ဂေါတမောတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော’’တိ ဧတ္ထ သမဏော ကိရ ဘော ဂေါတမဂေါတ္တောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သကျပုတ္တောတိ ဣဒံ ပန ဘဂဝတော ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနံ, ကေနစိ ပါရိဇုညေန အနဘိဘူတော အပရိက္ခီဏံယေဝ, တံ ကုလံ ပဟာယ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ပရံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ တံ ခေါ ပနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏောတိ ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော၊ သေဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိ ဧဝ, ထုတိဃောသော ဝါ။
ဣတိပိ သော ဘဂဝါတိအာဒီသု ပန အယံ တာဝ ယောဇနာ – သော ဘဂဝါ ဣတိပိ အရဟံ, ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါတိ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ဝိနယဓရာနံ သုတ္တန္တနယကောသလ္လတ္ထံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထဉ္စ ဧတေသံ ပဒါနံ ဝိတ္ထာရနယေန ဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမိ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘သော ဘဂဝါ ဣတိပိ အရဟ’’န္တိအာဒိ၊ တတ္ထ အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ တာဝ ကာရဏေဟိ သော ဘဂဝါ အရဟန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော, မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာတိ အာရကတ္တာ အရဟံ၊ တေ စာနေန ကိလေသာရယော မဂ္ဂေန ဟတာတိ အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။ ယဉ္စေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာရံ ဇရာမရဏနေမိ အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ, တဿာနေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၅။) [သျ]ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပါဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရံ ဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ အရာနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။
အထ ဝါ သံသာရစက္ကန္တိ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋံ ဝုစ္စတိ, တဿ စ အဝိဇ္ဇာ နာဘိ, မူလတ္တာ၊ ဇရာမရဏံ နေမိ, ပရိယောသာနတ္တာ၊ သေသာ ဒသ ဓမ္မာ အရာ, အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တာ ဇရာမရဏပရိယန္တတ္တာ စ။ တတ္ထ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာ, ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာ ရူပဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာ အရူပဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာ ကာမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ကာမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ကာမဘဝေ နာမရူပဿ ပစ္စယော ဟောတိ, တထာ ရူပဘဝေ။ အရူပဘဝေ နာမဿေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ နာမရူပံ ကာမဘဝေ သဠာယတနဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဘဝေ နာမရူပံ ရူပဘဝေ တိဏ္ဏံ အာယတနာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပဘဝေ နာမံ အရူပဘဝေ ဧကဿာယတနဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ သဠာယတနံ ကာမဘဝေ ဆဗ္ဗိဓဿ ဖဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဘဝေ တီဏိ အာယတနာနိ ရူပဘဝေ တိဏ္ဏံ ဖဿာနံ၊ အရူပဘဝေ ဧကမာယတနံ အရူပဘဝေ ဧကဿ ဖဿဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ ဆ ဖဿာ ကာမဘဝေ ဆန္နံ ဝေဒနာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဘဝေ တယော တတ္ထေဝ တိဿန္နံ၊ အရူပဘဝေ ဧကော တတ္ထေဝ ဧကိဿာ ဝေဒနာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ ဆ ဝေဒနာ ကာမဘဝေ ဆန္နံ တဏှာကာယာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဘဝေ တိဿော တတ္ထေဝ တိဏ္ဏံ၊ အရူပဘဝေ ဧကာ ဝေဒနာ အရူပဘဝေ ဧကဿ တဏှာကာယဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ တတ္ထ တတ္ထ သာ သာ တဏှာ တဿ တဿ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယော၊ ဥပါဒါနာဒယော ဘဝါဒီနံ။
ကထံ? ဣဓေကစ္စော ‘‘ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတိ, ဝါစာယ မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရတိ၊ ဒုစ္စရိတပါရိပူရိယာ အပါယေ ဥပပဇ္ဇတိ။ တတ္ထဿ ဥပပတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ, ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဥပပတ္တိဘဝေါ, ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ, ပရိပါကော ဇရာ, ဘေဒေါ မရဏံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၆။) [သျ]အပရော ‘‘သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ တထေဝ သုစရိတံ စရတိ၊ သုစရိတပါရိပူရိယာ သဂ္ဂေ ဥပပဇ္ဇတိ။ တတ္ထဿ ဥပပတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝေါတိ သော ဧဝ နယော။
အပရော ပန ‘‘ဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ မေတ္တံ ဘာဝေတိ, ကရုဏံ… မုဒိတံ… ဥပေက္ခံ ဘာဝေတိ, ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တတ္ထဿ နိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝေါတိ သောယေဝ နယော။
အပရော ‘‘အရူပဝဘသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ တထေဝ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိယော ဘာဝေတိ, ဘာဝနာပါရိပူရိယာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တတ္ထဿ နိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ, ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဥပပတ္တိဘဝေါ, ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ, ပရိပါကော ဇရာ, ဘေဒေါ မရဏန္တိ။ ဧသ နယော သေသုပါဒါနမူလိကာသုပိ ယောဇနာသု။
ဧဝံ ‘‘အယံ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ, ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ, အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ၊ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ, ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ ဧတေန နယေန သဗ္ဗပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာ ဧကော သင်္ခေပေါ, ဝိညာဏ-နာမရူပ-သဠာယတန-ဖဿ-ဝေဒနာ ဧကော, တဏှုပါဒါနဘဝါ ဧကော, ဇာတိ-ဇရာ-မရဏံ ဧကော။ ပုရိမသင်္ခေပေါ စေတ္ထ အတီတော အဒ္ဓါ, ဒွေ မဇ္ဈိမာ ပစ္စုပ္ပန္နော, ဇာတိဇရာမရဏံ အနာဂတော။ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဏှုပါဒါနဘဝါ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတီတေ ကမ္မဝဋ္ဋံ၊ ဝိညာဏာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ဧတရဟိ ဝိပါကဝဋ္ဋံ။ တဏှုပါဒါနဘဝဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဧတရဟိ ကမ္မဝဋ္ဋံ၊ ဇာတိဇရာမရဏာပဒေသေန ဝိညာဏာဒီနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အာယတိံ ဝိပါကဝဋ္ဋံ။ တေ အာကာရတော ဝီသတိဝိဓာ ဟောန္တိ။ သင်္ခါရဝိညာဏာနဉ္စေတ္ထ အန္တရာ ဧကော သန္ဓိ, ဝေဒနာတဏှာနမန္တရာ ဧကော, ဘဝဇာတီနမန္တရာ ဧကော။ ဣတိ ဘဂဝါ ဧဝံ စတုသင်္ခေပံ, တိယဒ္ဓံ, ဝီသတာကာရံ, တိသန္ဓိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတိ အညာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တံ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏံ, ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ။ ဣမိနာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန ဘဂဝါ တေ ဓမ္မေ ယထာဘူတံ ဉတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၇။) [သျ]တေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဣမဿ သံသာရစက္ကဿ အရေ ဟနိ ဝိဟနိ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ ဧဝမ္ပိ အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟံ။
အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ စ စီဝရာဒိပစ္စယေ အရဟတိ ပူဇာဝိသေသဉ္စ၊ တေနေဝ စ ဥပ္ပန္နေ တထာဂတေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုဿာ န တေ အညတ္ထ ပူဇံ ကရောန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒါမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ, ယထာဗလဉ္စ အညေပိ ဒေဝါ မနုဿာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိသဇ္ဇေတွာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ! ဧဝံ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟံ။ ယထာ စ လောကေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဗာလာ အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပံ ကရောန္တိ၊ ဧဝမေသ န ကဒါစိ ကရောတီတိ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ, ကိလေသာရီန သော မုနိ၊
ဟတသံသာရစက္ကာရော, ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊
န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ, အရဟံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ, အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓေါ, ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော, ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော, သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော, ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော။ တေနေဝ စာဟ –
‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ, ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊
ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊
အပိစ စက္ခု ဒုက္ခသစ္စံ, တဿ မူလကာရဏဘာဝေန တံသမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နမပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာပိ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ။ ဧသ နယော သောတ-ဃာန-ဇိဝှါ-ကာယမနေသုပိ။ ဧတေနေဝ နယေန ရူပါဒီနိ ဆ အာယတနာနိ, စက္ခုဝိညာဏာဒယော ဆ ဝိညာဏကာယာ, စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဆ ဖဿာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒယော ဆ ဝေဒနာ, ရူပသညာဒယော ဆ သညာ, ရူပသဉ္စေတနာဒယော ဆ စေတနာ, ရူပတဏှာဒယော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၈။) [သျ]ဆ တဏှာကာယာ, ရူပဝိတက္ကာဒယော ဆ ဝိတက္ကာ, ရူပဝိစာရာဒယော ဆ ဝိစာရာ, ရူပက္ခန္ဓာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဒသ ကသိဏာနိ, ဒသ အနုဿတိယော, ဥဒ္ဓုမာတကသညာဒိဝသေန ဒသ သညာ, ကေသာဒယော ဒွတ္တိံသာကာရာ, ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, ကာမဘဝါဒယော နဝ ဘဝါ, ပဌမာဒီနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ, မေတ္တာဘာဝနာဒယော စတဿော အပ္ပမညာ, စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော, ပဋိလောမတော ဇရာမရဏာဒီနိ, အနုလောမတော အဝိဇ္ဇာဒီနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
တတြာယံ ဧကပဒယောဇနာ – ‘‘ဇရာမရဏံ ဒုက္ခသစ္စံ, ဇာတိ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နမ္ပိ နိဿရဏံ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စ’’န္တိ။ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေန သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ အနုဗုဒ္ဓေါ ပဋိဝိဒ္ဓေါ။ တေန ဝုတ္တံ – သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။
ဝိဇ္ဇာဟိ ပန စရဏေန စ သမ္ပန္နတ္တာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော၊ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ, အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၄ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၈ အာဒယော)။ တတြ ဟိ ဝိပဿနာဉာဏေန မနောမယိဒ္ဓိယာ စ သဟ ဆ အဘိညာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ။ စရဏန္တိ သီလသံဝရော, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ, စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေယေဝ ဟိ ပန္နရသ ဓမ္မာ, ယသ္မာ ဧတေဟိ စရတိ အရိယသာဝကော ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသံ တသ္မာ, စရဏန္တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄) ဝိတ္ထာရော။ ဘဂဝါ ဣမာဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ ဣမိနာ စ စရဏေန သမန္နာဂတော, တေန ဝုစ္စတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတံ ပူရေတွာ ဌိတာ, စရဏသမ္ပဒါ မဟာကာရုဏိကတံ။ သော သဗ္ဗညုတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္ထာနတ္ထံ ဉတွာ မဟာကာရုဏိကတာယ အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ အတ္ထေ နိယောဇေတိ, ယထာ တံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ တေနဿ သာဝကာ သုပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ နော ဒုပ္ပဋိပန္နာ, ဝိဇ္ဇာစရဏဝိပန္နာနဉှိ သာဝကာ အတ္တန္တပါဒယော ဝိယ။
သောဘနဂမနတ္တာ, သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သမ္မာဂတတ္တာ, သမ္မာ စ ဂဒတ္တာ သုဂတော။ ဂမနမ္ပိ ဟိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ဘဂဝတော သောဘနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၉။) [သျ]ပရိသုဒ္ဓမနဝဇ္ဇံ။ ကိံ ပန တန္တိ? အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟေသ ဂမနေန ခေမံ ဒိသံ အသဇ္ဇမာနော ဂတောတိ သောဘနဂမနတ္တာ သုဂတော။ သုန္ဒရံ စေသ ဌာနံ ဂတော အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာပိ သုဂတော။ သမ္မာ စ ဂတော တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန အပစ္စာဂစ္ဆန္တော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ – ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိ (မဟာနိ။ ၃၈)။ သမ္မာ ဝါ အာဂတော ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ပဘုတိ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍော တာဝ သမတိံသပါရမိပူရိတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗလောကဿ ဟိတသုခမေဝ ကရောန္တော သဿတံ ဥစ္ဆေဒံ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထန္တိ ဣမေ စ အန္တေ အနုပဂစ္ဆန္တော အာဂတောတိ သမ္မာဂတတ္တာပိ သုဂတော။ သမ္မာ စေသ ဂဒတိ, ယုတ္တဋ္ဌာနေ ယုတ္တမေဝ ဝါစံ ဘာသတီတိ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတော။
တတြိဒံ သာဓကသုတ္တံ – ‘‘ယံ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ, န တံ တထာဂတော ဝါစံ ဘာသတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ, တမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ န ဘာသတိ။ ယဉ္စ ခေါ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ, တတြ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတိ တဿာ ဝါစာယ ဝေယျာကရဏာယ။ ယံ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပါ, န တံ တထာဂတော ဝါစံ ဘာသတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပါ, တမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ န ဘာသတိ။ ယဉ္စ ခေါ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပါ, တတြ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတိ တဿာ ဝါစာယ ဝေယျာကရဏာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၆)။ ဧဝံ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ ပန လောကဝိဒူ။ သော ဟိ ဘဂဝါ သဘာဝတော သမုဒယတော နိရောဓတော နိရောဓူပါယတောတိ သဗ္ဗထာ လောကံ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ယထာဟ – ‘‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။) [သျ]လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမိ၊ န စာဟံ, အာဝုသော, အပ္ပတွာဝ လောကဿ အန္တံ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယံ ဝဒါမိ။ အပိ စာဟံ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ လောကနိရောဓဉ္စ လောကနိရောဓဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ။
‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော, လောကဿန္တော ကုဒါစနံ၊
န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ, ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ။
‘‘တသ္မာ ဟဝေ လောကဝိဒူ သုမေဓော၊
လောကန္တဂူ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော၊
လောကဿ အန္တံ သမိတာဝိ ဉတွာ၊
နာသီသတီ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၄၅၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇)၊
အပိစ တယော လောကာ – သင်္ခါရလောကော, သတ္တလောကော, ဩကာသလောကောတိ၊ တတ္ထ ‘‘ဧကော လောကော – သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂) အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ အသဿတော လောကောတိ ဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ သတ္တလောကော။
‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ, ပရိဟရန္တိ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊
တာဝ သဟဿဓာ လောကော, ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတီ ဝသော’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) –
အာဂတဋ္ဌာနေ ဩကာသလောကော, တမ္ပိ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ အဝေဒိ။ တထာ ဟိဿ – ‘‘ဧကော လောကော – သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဒွေ လောကာ – နာမဉ္စ ရူပဉ္စ။ တယော လောကာ – တိဿော ဝေဒနာ။ စတ္တာရော လောကာ – စတ္တာရော အာဟာရာ။ ပဉ္စ လောကာ – ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဆ လောကာ – ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော။ အဋ္ဌ လောကာ – အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ နဝ လောကာ – နဝ သတ္တာဝါသာ။ ဒသ လောကာ – ဒသာယတနာနိ။ ဒွါဒသ လောကာ – ဒွါဒသာယတနာနိ။ အဋ္ဌာရသ လောကာ – အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂)။ အယံ သင်္ခါရလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၁။) [သျ]ယသ္မာ ပနေသ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေ သွာကာရေ ဒွါကာရေ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေ ဘဗ္ဗေ အဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတိ, တသ္မာဿ သတ္တလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။ ယထာ စ သတ္တလောကော ဧဝံ ဩကာသလောကောပိ။ တထာ ဟေသ ဧကံ စက္ကဝါဠံ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနာနံ ဒွါဒသ သတသဟဿာနိ တီဏိ သဟဿာနိ စတ္တာရိ သတာနိ ပညာသဉ္စ ယောဇနာနိ။ ပရိက္ခေပတော –
သဗ္ဗံ သတသဟဿာနိ, ဆတ္တိံသ ပရိမဏ္ဍလံ၊
ဒသဉ္စေဝ သဟဿာနိ, အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သတာနိ စ။
တတ္ထ –
ဒုဝေ သတသဟဿာနိ, စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ။
တဿာ ဧဝ သန္ဓာရကံ –
စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, အဋ္ဌေဝ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, ဇလံ ဝါတေ ပတိဋ္ဌိတံ။
တဿာပိ သန္ဓာရကော –
နဝသတသဟဿာနိ, မာလုတော နဘမုဂ္ဂတော၊
သဋ္ဌိ စေဝ သဟဿာနိ, ဧသာ လောကဿ သဏ္ဌိတိ။
ဧဝံ သဏ္ဌိတေ စေတ္ထ ယောဇနာနံ –
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမော။
တတော ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေန, ပမာဏေန ယထာက္ကမံ၊
အဇ္ဈောဂါဠှုဂ္ဂတာ ဒိဗ္ဗာ, နာနာရတနစိတ္တိတာ။
ယုဂန္ဓရော ဤသဓရော, ကရဝီကော သုဒဿနော၊
နေမိန္ဓရော ဝိနတကော, အဿကဏ္ဏော ဂိရီ ဗြဟာ။
ဧတေ သတ္တ မဟာသေလာ, သိနေရုဿ သမန္တတော၊
မဟာရာဇာနမာဝါသာ, ဒေဝယက္ခနိသေဝိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၂။) [သျ]ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတော၊
ယောဇနာနံ သဟဿာနိ, တီဏိ အာယတဝိတ္ထတော၊
စတုရာသီတိသဟဿေဟိ, ကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော။
တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓ, ပရိက္ခေပါ နဂဝှယာ၊
ပညာသ ယောဇနက္ခန္ဓ, သာခါယာမာ သမန္တတော။
သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ, တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ၊
ဇမ္ဗူ ယဿာနုဘာဝေန, ဇမ္ဗုဒီပေါ ပကာသိတော။
ဒွေ အသီတိ သဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော၊
ပရိက္ခိပိတွာ တံ သဗ္ဗံ, လောကဓာတုမယံ ဌိတော။
တတ္ထ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဧကူနပညာသယောဇနံ, သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာသယောဇနံ, တာဝတိံသဘဝနံ ဒသသဟဿယောဇနံ၊ တထာ အသုရဘဝနံ, အဝီစိမဟာနိရယော, ဇမ္ဗုဒီပေါ စ။ အပရဂေါယာနံ သတ္တသဟဿယောဇနံ၊ တထာ ပုဗ္ဗဝိဒေဟော။ ဥတ္တရကုရု အဋ္ဌသဟဿယောဇနော, ဧကမေကော စေတ္ထ မဟာဒီပေါ ပဉ္စသတပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပရိဝါရော၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧကံ စက္ကဝါဠံ, ဧကာ လောကဓာတု, တဒန္တရေသု လောကန္တရိကနိရယာ။ ဧဝံ အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာ လောကဓာတုယော ဘဂဝါ အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒိ, အညာသိ, ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧဝမဿ ဩကာသလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။ ဧဝမ္ပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။
အတ္တနော ပန ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌတရဿ ကဿစိ အဘာဝါ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ တထာ ဟေသ သီလဂုဏေနာပိ သဗ္ဗံ လောကမဘိဘဝတိ, သမာဓိ…ပေ… ပညာ… ဝိမုတ္တိ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဂုဏေနာပိ, သီလဂုဏေနာပိ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော…ပေ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဂုဏေနာပိ။ ယထာဟ – ‘‘န ခေါ ပနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သမနုပဿာမိ သဒေဝကေ လောကေ သမာရကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အတ္တနာ သီလသမ္ပန္နတရ’’န္တိ ဝိတ္ထာရော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၃။) [သျ]ဧဝံ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) စ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
ပုရိသဒမ္မေ သာရေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ, ဒမေတိ ဝိနေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုရိသဒမ္မာတိ အဒန္တာ ဒမေတုံ ယုတ္တာ တိရစ္ဆာနပုရိသာပိ မနုဿပုရိသာပိ အမနုဿပုရိသာပိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ တိရစ္ဆာနပုရိသာပိ အပလာဠော နာဂရာဇာ, စူဠောဒရော, မဟောဒရော, အဂ္ဂိသိခေါ, ဓူမသိခေါ, ဓနပါလကော ဟတ္ထီတိ ဧဝမာဒယော ဒမိတာ, နိဗ္ဗိသာ ကတာ, သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပိတာ။ မနုဿပုရိသာပိ သစ္စကနိဂဏ္ဌပုတ္တ-အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝ-ပေါက္ခရသာတိ-သောဏဒဏ္ဍကူဋဒန္တာဒယော။ အမနုဿပုရိသာပိ အာဠဝက-သူစိလောမ-ခရလောမ-ယက္ခ-သက္ကဒေဝရာဇာဒယော ဒမိတာ ဝိနီတာ ဝိစိတြေဟိ ဝိနယနူပါယေဟိ။ ‘‘အဟံ ခေါ, ကေသိ, ပုရိသဒမ္မံ သဏှေနပိ ဝိနေမိ, ဖရုသေနပိ ဝိနေမိ, သဏှဖရုသေနပိ ဝိနေမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁) ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဝိသုဒ္ဓသီလာဒီနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သောတာပန္နာဒီနဉ္စ ဥတ္တရိမဂ္ဂပဋိပဒံ အာစိက္ခန္တော ဒန္တေပိ ဒမေတိယေဝ။
အထ ဝါ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီတိ ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒံ။ ဘဂဝါ ဟိ တထာ ပုရိသဒမ္မေ သာရေတိ, ယထာ ဧကပလ္လင်္ကေနေဝ နိသိန္နာ အဋ္ဌ ဒိသာ အသဇ္ဇမာနာ ဓာဝန္တိ။ တသ္မာ ‘‘အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဟတ္ထိဒမကေန, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထိဒမ္မော သာရိတော ဧကံယေဝ ဒိသံ ဓာဝတီ’’တိ ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၂) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အပိစ သတ္ထာ ဝိယာတိ သတ္ထာ, ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော။ ‘‘ယထာ သတ္ထဝါဟော သတ္ထေ ကန္တာရံ တာရေတိ, စောရကန္တာရံ တာရေတိ, ဝါဠကန္တာရံ တာရေတိ, ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရံ တာရေတိ, နိရုဒကကန္တာရံ တာရေတိ, ဥတ္တာရေတိ နိတ္တာရေတိ ပတာရေတိ ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေတိ၊ ဧဝမေဝ ဘဂဝါ သတ္ထာ သတ္ထဝါဟော သတ္တေ ကန္တာရံ တာရေတိ ဇာတိကန္တာရံ တာရေတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၀) နိဒ္ဒေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄။) [သျ]ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဒဧဝါနဉ္စ မနုဿာနဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေတံ ဝုတ္တံ, ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒဝသေန စ။ ဘဂဝါ ပန တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ အနုသာသနိပ္ပဒါနေန သတ္ထာယေဝ။ တေပိ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မသဝနေန ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ပတွာ တာယ ဧဝ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ ဒုတိယေ တတိယေ ဝါ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလဘာဂိနော ဟောန္တိ။ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တာဒယော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဘဂဝတိ ကိရ ဂဂ္ဂရာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ စမ္ပာနဂရဝါသီနံ ဓမ္မံ ဒေသယမာနေ ဧကော မဏ္ဍူကော ဘဂဝတော သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ တံ ဧကော ဝစ္ဆပါလကော ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘ တိဋ္ဌန္တော တဿ သီသေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သော တာဝဒေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါ ဝိယ စ တတ္ထ အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတံ အတ္တာနံ ဒိသွာ ‘‘အရေ, အဟမ္ပိ နာမ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တောသ္မိ! ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ အကာသိ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော နာညံ ကိဉ္စိ အဒ္ဒသ, အညတြ ဘဂဝတော သရေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟာ။ သော တအာဝဒေဝ သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တွာ ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒိ။ ဘဂဝါ ဇာနန္တောဝ ပုစ္ဆိ –
‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ, ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။
‘‘မဏ္ဍူကောဟံ ပုရေ အာသိံ, ဥဒကေ ဝါရိဂေါစရော၊
တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ, အဝဓိ ဝစ္ဆပါလကော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇-၈၅၈)၊
ဘဂဝါ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဒေဝပုတ္တောပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သိတံ ကတွာ ပက္ကာမီတိ။
ယံ ပန ကိဉ္စိ အတ္ထိ ဉေယျံ နာမ, တဿ သဗ္ဗဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေန ဗုဒ္ဓေါ။ ယသ္မာ ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အတ္တနာပိ ဗုဇ္ဈိ, အညေပိ သတ္တေ ဗောဓေသိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဒီဟိပိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓေါ။ ဣမဿ စတ္ထဿ ဝိညာပနတ္ထံ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော သဗ္ဗောပိ နိဒ္ဒေသနယော (မဟာနိ။ ၁၉၂) ပဋိသမ္ဘိဒါနယော (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) ဝါ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။
ဘဂဝါတိ ဣဒံ ပနဿ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၅။) [သျ]‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊
ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
စတုဗ္ဗိဓဉှိ နာမံ – အာဝတ္ထိကံ, လိင်္ဂိကံ, နေမိတ္တိကံ, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ နာမ လောကိယဝေါဟာရေန ‘‘ယဒိစ္ဆက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလိဗဒ္ဒေါ’’တိ ဧဝမာဒိ အာဝတ္ထိကံ။ ‘‘ဒဏ္ဍီ ဆတ္တီ သိခီ ကရီ’’တိ ဧဝမာဒိ လိင်္ဂိကံ။ ‘‘တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော’’တိ ဧဝမာဒိ နေမိတ္တိကံ။ ‘‘သိရိဝဍ္ဎကော ဓနဝဍ္ဎကော’’တိ ဧဝမာဒိ ဝစနတ္ထမနပေက္ခိတွာ ပဝတ္တံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ဣဒံ ပန ဘဂဝါတိ နာမံ နေမိတ္တိကံ, န မဟာမာယာယ န သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇေန န အသီတိယာ ဉာတိသဟဿေဟိ ကတံ, န သက္ကသန္တုသိတာဒီဟိ ဒေဝတာဝိသေသေဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ – ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ…ပေ… ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာပညတ္တိ, ယဒိဒံ ဘဂဝါ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၄)။
ယံဂုဏနေမိတ္တိကဉ္စေတံ နာမံ, တေသံ ဂုဏာနံ ပကာသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထံ ဝဒန္တိ –
‘‘ဘဂီ ဘဇီ ဘာဂီ ဝိဘတ္တဝါ ဣတိ၊
အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ဂရူတိ ဘာဂျဝါ၊
ဗဟူဟိ ဉာယေဟိ သုဘာဝိတတ္တနော၊
ဘဝန္တဂေါ သော ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ စေတ္ထ တေသံ တေသံ ပဒါနမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အယံ ပန အပရော နယော –
‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော, ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊
ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော, ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။
တတ္ထ ဝဏ္ဏာဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယယောတိ ဧတံ နိရုတ္တိလက္ခဏံ ဂဟေတွာ သဒ္ဒနယေန ဝါ ပိသောဒရာဒိပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ ယသ္မာ လောကိယလောကုတ္တရသုခါဘိနိဗ္ဗတ္တကံ ဒါနသီလာဒိပါရပ္ပတ္တံ ဘာဂျမဿ အတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန လောဘ-ဒေါသ-မောဟ-ဝိပရီတမနသိကာရ-အဟိရိကာနောတ္တပ္ပ-ကောဓူပနာဟ-မက္ခ-ပဠာသဣဿာ-မစ္ဆရိယ-မာယာသာဌေယျ-ထမ္ဘ-သာရမ္ဘ-မာနာတိမာန-မဒ-ပမာဒ-
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၆။) [သျ]တဏှာဝိဇ္ဇာ တိဝိဓာကုသလမူလ-ဒုစ္စရိတ-သံကိလေသ-မလ-ဝိသမသညာ-ဝိတက္က-ပပဉ္စ-စတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝ-ဂန္ထ-ဩဃ-ယောဂါဂတိ-တဏှုပ္ပါဒုပါဒါန-ပဉ္စစေတောခီလ-ဝိနိဗန္ဓ-နီဝရဏာဘိနန္ဒနဆဝိဝါဒမူလ-တဏှာကာယ-သတ္တာနုသယ-အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တ-နဝတဏှာမူလက-ဒသာကုသလကမ ဒိဋ္ဌိဂတ-အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒ-သဗ္ဗဒရထ-ပရိဠာဟ-ကိလေသသတသဟဿာနိ, သင်္ခေပတော ဝါ ပဉ္စ ကိလေသ-အဘိသင်္ခါရခန္ဓမစ္စု-ဒေဝပုတ္တ-မာရေ အဘဉ္ဇိ, တသ္မာ ဘဂ္ဂတ္တာ ဧတေသံ ပရိဿယာနံ ဘဂ္ဂဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စေတ္ထ –
‘‘ဘဂ္ဂရာဂေါ ဘဂ္ဂဒေါသော, ဘဂ္ဂမောဟော အနာသဝေါ၊
ဘဂ္ဂါဿ ပါပကာ ဓမ္မာ, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
ဘာဂျဝန္တတာယ စဿ သတပုညဇလက္ခဏဓရဿ ရူပကာယသမ္ပတ္တိဒီပိတာ ဟောတိ, ဘဂ္ဂဒေါသတာယ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ။ တထာ လောကိယပရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝေါ, ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အဘိဂမနီယတာ, အဘိဂတာနဉ္စ နေသံ ကာယစိတ္တဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝေါ, အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရိတာ, လောကိယလောကုတ္တရသုခေဟိ စ သမ္ပယောဇနသမတ္ထတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။
ယသ္မာ စ လောကေ ဣဿရိယ-ဓမ္မ-ယသ-သိရီ-ကာမ-ပယတ္တေသု ဆသု ဓမ္မေသု ဘဂသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ, ပရမဉ္စဿ သကစိတ္တေ ဣဿရိယံ, အဏိမာ လဃိမာဒိကံ ဝါ လောကိယသမ္မတံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ အတ္ထိ တထာ လောကုတ္တရော ဓမ္မော လောကတ္တယဗျာပကော ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတော အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓေါ ယသော, ရူပကာယဒဿနဗျာဝဋဇနနယနပ္ပသာဒဇနနသမတ္ထာ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂသိရီ, ယံ ယံ ဧတေန ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ အတ္တဟိတံ ပရဟိတံ ဝါ, တဿ တဿ တထေဝ အဘိနိပ္ဖန္နတ္တာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိ, တတ္ထ နိပ္ဖတ္တိသညိတော ကာမော, သဗ္ဗလောကဂရုဘာဝပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတော ပယတ္တော စ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဣမေဟိ ဘဂေဟိ ယုတ္တတ္တာပိ ဘဂါ အဿ သန္တီတိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ ပန ကုသလာဒီဟိ ဘေဒေဟိ သဗ္ဗဓမ္မေ, ခန္ဓာယတန-ဓာတုသစ္စ-ဣန္ဒြိယပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒီဟိ ဝါ ကုသလာဒိဓမ္မေ, ပီဠန-သင်္ခတ-သန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေန ဝါ ဒုက္ခမရိယသစ္စံ, အာယူဟန-နိဒါန-သံယောဂ-ပလိဗောဓဋ္ဌေန သမုဒယံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၇။) [သျ]နိဿရဏဝိဝေကာသင်္ခတ-အမတဋ္ဌေန နိရောဓံ, နိယျာန-ဟေတု-ဒဿနာဓိပတေယျဋ္ဌေန မဂ္ဂံ ဝိဘတ္တဝါ, ဝိဘဇိတွာ ဝိဝရိတွာ ဒေသိတဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝိဘတ္တဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ စ ဧသ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ သုညတပ္ပဏိဟိတာနိမိတ္တဝိမောက္ခေ အညေ စ လောကိယလောကုတ္တရေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသိ, တသ္မာ ဘတ္တဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ ပန တီသု ဘဝေသု တဏှာသင်္ခါတံ ဂမနမနေန ဝန္တံ, တသ္မာ ဘဝေသု ဝန္တဂမနောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဝသဒ္ဒတော ဘကာရံ, ဂမနသဒ္ဒတော ဂကာရံ, ဝန္တသဒ္ဒတော ဝကာရဉ္စ ဒီဃံ ကတွာ အာဒါယ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ လောကေ ‘‘မေဟနဿ ခဿ မာလာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မေခလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သော ဣမံ လောကန္တိ သော ဘဂဝါ ဣမံ လောကံ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတိ။ သဒေဝကန္တိ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကံ၊ ဧဝံ သဟ မာရေန သမာရကံ၊ သဟ ဗြဟ္မုနာ သဗြဟ္မကံ၊ သဟ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ၊ ပဇာတတ္တာ ပဇာ, တံ ပဇံ၊ သဟ ဒေဝမနုဿေဟိ သဒေဝမနုဿံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ, သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ, သမိတပါပ-ဗာဟိတပါပ-သမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ, ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ, သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော, ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော, သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကာ, သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပီဗြဟ္မလောကော, သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော, အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၈။) [သျ]အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗဿာပိ လောကဿ သစ္ဆိကတဘာဝံ သာဓေန္တော တဿ ဘဂဝတော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ တတော ယေသံ သိယာ – ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ၊ ကိံ သောပိ ဧတေန သစ္ဆိကတော’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော သမာရကန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ ယေသံ ပန သိယာ – ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ဖရတိ, ဒွီဟိ…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ, အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ကိံ သောပိ သစ္ဆိကတော’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော သဗြဟ္မကန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ တတော ယေသံ သိယာ – ‘‘ပုထူသမဏဗြာဟ္မဏာ သာသနပစ္စတ္ထိကာ, ကိံ တေပိ သစ္ဆိကတာ’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ ပဇန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌာနံ သစ္ဆိကတဘာဝံ ပကာသေတွာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုဿေ စ ဥပါဒါယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကဿ သစ္ဆိကတဘာဝံ ပကာသေန္တော သဒေဝမနုဿန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ အယမေတ္ထာနုသန္ဓိက္ကမော။
သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ပန သယန္တိ သာမံ, အပရနေယျော ဟုတွာ၊ အဘိညာတိ အဘိညာယ, အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ, ဧတေန အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါ ကတော ဟောတိ။ ပဝေဒေတီတိ ဗောဓေတိ ဉာပေတိ ပကာသေတိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏံ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏန္တိ သော ဘဂဝါ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဟိတွာပိ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တဉ္စ ခေါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတိ။
ကထံ? ဧကဂါထာပိ ဟိ သမန္တဘဒြကတ္တာ ဓမ္မဿ ပဌမပါဒေန အာဒိကလျာဏာ, ဒုတိယတတိယပါဒေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏာ, ပစ္ဆိမပါဒေန ပရိယောသာနကလျာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ, နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေန မဇ္ဈေကလျာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ပဌမာနုသန္ဓိနာ အာဒိကလျာဏံ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏံ။ သကလောပိ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလျာဏော, သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉။) [သျ]ပရိယောသာနကလျာဏော။ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလျာဏော, သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, သာဝကဗောဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ သုယျမာနော စေသ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော သဝနေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလျာဏော, ပဋိပဇ္ဇိယမာနော သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတော ပဋိပတ္တိယာပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလျာဏော, တထာ ပဋိပန္နော စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝါဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာ စ ပဘဝသုဒ္ဓိယာ အာဒိကလျာဏော, အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တသ္မာ ဧသော ဘဂဝါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဧဝမာဒီသု ပန ယသ္မာ ဣမံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ၊ တဉ္စ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သင်္ကာသနပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇန-ဥတ္တာနီကရဏ-ပညတ္တိ-အတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ, အက္ခရပဒ-ဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထဂမ္ဘီရတာ-ပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထံ, ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သာတ္ထံ, ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ, သဒ္ဓေယျတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပါယတော သာတ္ထံ, ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ၊ အပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ၊ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗြဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော တေသဉ္စ စရိယဘာဝတော ဗြဟ္မစရိယံ။ တသ္မာ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
အပိစ ယသ္မာ သနိဒါနံ သဥပ္ပတ္တိကဉ္စ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏံ ဒေသေတိ, ဝေနေယျာနံ အနုရူပတော အတ္ထဿ အဝိပရီတတာယ စ ဟေတုဒါဟရဏယုတ္တတော စ မဇ္ဈေကလျာဏံ, သောတူနံ သဒ္ဓါပဋိလာဘေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။) [သျ]နိဂမနေန စ ပရိယောသာနကလျာဏံ ဒေသေတိ။ ဧဝံ ဒေသေန္တော စ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတိ။ တဉ္စ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗျတ္တိတော သာတ္ထံ, ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗျတ္တိတော သဗျဉ္ဇနံ, သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓယုတ္တတော ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော စ ပရိသုဒ္ဓံ, သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတာနံ ဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ စရိယတော ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာပိ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သာဓု ခေါ ပနာတိ သုန္ဒရံ ခေါ ပန အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာရူပါနံ အရဟတန္တိ ယထာရူပေါ သော ဘဝ ဂေါတမော, ဧဝရူပါနံ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂမေန လောကေ အရဟန္တောတိ လဒ္ဓသဒ္ဒါနံ အရဟတံ။ ဒဿနံ ဟောတီတိ ပသာဒသောမ္မာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလိတွာ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီ’’တိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာ အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ။
֍ ဋီ ၂။ ယေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဘဂဝါ တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပါယေန, သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပါယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝံ ဂတော တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီတိ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ တေန, ဧဝံ သောပိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ, သီတောဒကံ ဝိယ ဥဏှောဒကေန သမ္မောဒိတံ ဧကီဘာဝံ အဂမာသိ။ ယာယ စ ‘‘ကစ္စိ, ဘော, ဂေါတမ, ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ, ကစ္စိ ဘောတော ဂေါတမဿ, စ သာဝကာနဉ္စ အပ္ပါဗာဓံ အပ္ပါတင်္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရော’’တိအာဒိကာယ ကထာယ သမ္မောဒိ, တံ ပီတိပါမောဇ္ဇသင်္ခါတံ သမ္မောဒံ ဇနနတော သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော စ သမ္မောဒနီယံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ သုစိရမ္ပိ ကာလံ သာရေတုံ နိရန္တရံ ပဝတ္တေတုံ အရဟရူပတော သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရဏီယံ, သုယျမာနသုခတော ဝါ သမ္မောဒနီယံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁။) [သျ]အနုဿရိယမာနသုခတော သာရဏီယံ။ တထာ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယ သမ္မောဒနီယံ, အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယ သာရဏီယန္တိ။ ဧဝံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ သမ္မောဒနီယံ သာရဏီယံ ကထံ ဝီတိသာရေတွာ ပရိယောသာပေတွာ နိဋ္ဌာပေတွာ ယေနတ္ထေန အာဂတော တံ ပုစ္ဆိတုကာမော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ တထာ နိသီဒီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နိသီဒီတိ ဥပါဝိသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ပုရိသာ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ နိသီဒန္တိ။ အယဉ္စ တေသံ အညတရော, တသ္မာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
ကထံ နိသိန္နော ပန ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတီတိ? ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ။ သေယျထိဒံ – အတိဒူရံ, အစ္စာသန္နံ, ဥပရိဝါတံ, ဥန္နတပ္ပဒေသံ, အတိသမ္မုခံ, အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ နိသိန္နော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ ဥစ္စာသဒ္ဒေန ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ နိသိန္နော သံဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝါတေ နိသိန္နော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ နိသိန္နော အဂါရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခါ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။
ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဝေါစာတိ အဘာသိ။ သုတံ မေတန္တိ သုတံ မေ ဧတံ, ဧတံ မယာ သုတန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဘော ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။
ဣဒါနိ ယံ တေန သုတံ – တံ ဒဿေန္တော န သမဏော ဂေါတမောတိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ဗြာဟ္မဏေတိ ဇာတိဗြာဟ္မဏေ။ ဇိဏ္ဏေတိ ဇဇ္ဇရီဘူတေ ဇရာယ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝံ အာပါဒိတေ။ ဝုဍ္ဎေတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝုဍ္ဎိမရိယာဒပ္ပတ္တေ။ မဟလ္လကေတိ ဇာတိမဟလ္လကတာယ သမန္နာဂတေ, စိရကာလပ္ပသုတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓဂတေတိ အဒ္ဓါနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၂။) [သျ]ဂတေ, ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ အတီတေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝယော အနုပ္ပတ္တေတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တေ, ပစ္ဆိမဝယော နာမ ဝဿသတဿ ပစ္ဆိမော တတိယဘာဂေါ။
အပိစ – ဇိဏ္ဏေတိ ပေါရာဏေ, စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုဍ္ဎေတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဍ္ဎိယုတ္တေ။ မဟလ္လကေတိ ဝိဘဝမဟတ္တတာယ သမန္နာဂတေ မဟဒ္ဓနေ မဟာဘောဂေ။ အဒ္ဓဂတေတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေ, ဗြာဟ္မဏာနံ ဝတစရိယာဒိမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမ္မ စရမာနေ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တေတိ ဇာတိဝုဍ္ဎဘာဝံ အန္တိမဝယံ အနုပ္ပတ္တေတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ အဘိဝါဒေတီတိ ဧဝမာဒီနိ ‘‘န သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနကာရေန ယောဇေတွာ ဧဝမတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – ‘‘န ဝန္ဒတိ ဝါ, နာသနာ ဝုဋ္ဌဟတိ ဝါ, နာပိ ‘ဣဓ ဘောန္တော နိသီဒန္တူ’တိ ဧဝံ အာသနေန ဝါ ဥပနိမန္တေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝါ သဒ္ဒေါ ဝိဘာဝနေ နာမ အတ္ထေ, ‘‘ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧဝံ ဝတွာ အထ အတ္တနော အဘိဝါဒနာဒီနိ အကရောန္တံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘တယိဒံ ဘော ဂေါတမ တထေဝါ’’တိ။ ယံ တံ မယာ သုတံ – တံ တထေဝ, တံ သဝနဉ္စ မေ ဒဿနဉ္စ သံသန္ဒတိ သမေတိ, အတ္ထတော ဧကီဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘န ဟိ ဘဝံ ဂေါတမော…ပေ… အာသနေန ဝါ နိမန္တေတီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာ သုတံ ဒိဋ္ဌေန နိဂမေတွာ နိန္ဒန္တော အာဟ – ‘‘တယိဒံ ဘော ဂေါတမ န သမ္ပန္နမေဝါ’’တိ တံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အကရဏံ န ယုတ္တမေဝ။
အထဿ ဘဂဝါ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဒေါသံ အနုပဂမ္မ ကရုဏာသီတလဟဒယေန တံ အညာဏံ ဝိဓမိတွာ ယုတ္တဘာဝံ ဒဿေတုကာမော အာဟ – ‘‘နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏ…ပေ… မုဒ္ဓါပိ တဿ ဝိပတေယျာ’’တိ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘အဟံ, ဗြာဟ္မဏ, အပ္ပဋိဟတေန သဗ္ဗညုတညာဏစက္ခုနာ ဩလောကေန္တောပိ တံ ပုဂ္ဂလံ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ လောကေ န ပဿာမိ, ယမဟံ အဘိဝါဒေယျံ ဝါ ပစ္စုဋ္ဌေယျံ ဝါ အာသနေန ဝါ နိမန္တေယျံ။ အနစ္ဆရိယံ ဝါ ဧတံ, ယွာဟံ အဇ္ဇ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဧဝရူပံ နိပစ္စကာရာရဟံ ပုဂ္ဂလံ န ပဿာမိ။ အပိစ ခေါ ယဒါပါဟံ သမ္ပတိဇာတောဝ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သကလံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေသိံ၊ တဒါပိ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ လောကေ တံ ပုဂ္ဂလံ န ပဿာမိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၃။) [သျ]ယမဟံ အဘိဝါဒေယျံ ဝါ ပစ္စုဋ္ဌေယျံ ဝါ အာသနေန ဝါ နိမန္တေယျံ။ အထ ခေါ မံ သောဠသကပ္ပသဟဿာယုကော ခီဏာသဝမဟာဗြဟ္မာပိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တွံ လောကေ မဟာပုရိသော, တွံ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂေါ စ ဇေဋ္ဌော စ သေဋ္ဌော စ, နတ္ထိ တယာ ဥတ္တရိတရော’’တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော ပတိနာမေသိ၊ တဒါပိ စာဟံ အတ္တနာ ဥတ္တရိတရံ အပဿန္တော အာသဘိံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိံ – ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ။ ဧဝံ သမ္ပတိဇာတဿပိ မယှံ အဘိဝါဒနာဒိရဟော ပုဂ္ဂလော နတ္ထိ, သွာဟံ ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ကံ အဘိဝါဒေယျံ ဝါ…ပေ… အာသနေန ဝါ နိမန္တေယျံ။ တသ္မာ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, မာ တထာဂတေ ဧဝရူပံ နိပစ္စကာရံ ပတ္ထယိတ္ထ။ ယဉှိ, ဗြာဟ္မဏ, တထာဂတော အဘိဝါဒေယျ ဝါ…ပေ… အာသနေန ဝါ နိမန္တေယျ, မုဒ္ဓါပိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ရတ္တိပရိယောသာနေ ပရိပါကသိထိလဗန္ဓနံ ဝဏ္ဋာ ပဝုတ္တတာလဖလမိဝ ဂီဝတော ပစ္ဆိဇ္ဇိတွာ သဟသာဝ ဘူမိယံ ဝိပတေယျာတိ။
֍ ဋီ ၃။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ဗြာဟ္မဏော ဒုပ္ပညတာယ တထာဂတဿ လောကေ ဇေဋ္ဌဘာဝံ အသလ္လက္ခေန္တော ကေဝလံ တံ ဝစနံ အသဟမာနော အာဟ – ‘‘အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ။ အယံ ကိရဿ အဓိပ္ပါယော – ယံ လောကေ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ ‘‘သာမဂ္ဂိရသော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဘောတော ဂေါတမဿ နတ္ထိ, တသ္မာ အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော, အရသဇာတိကော အရသသဘာဝေါတိ။ အထဿ ဘဂဝါ စိတ္တမုဒုဘာဝဇနနတ္ထံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝံ ပရိဟရန္တော အညထာ တဿ ဝစနဿတ္ထံ အတ္တနိ သန္ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ဗြာဟ္မဏ ပရိယာယော’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပရိယာယောတိ ကာရဏံ၊ အယဉှိ ပရိယာယသဒ္ဒေါ ဒေသနာ-ဝါရ-ကာရဏေသု ဝတ္တတိ။ ‘‘မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတွေဝ နံ ဓာရေဟီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) ဟိ ဧသ ဒေသနာယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘ကဿ နု ခေါ, အာနန္ဒ, အဇ္ဇ ပရိယာယော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈) ဝါရေ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခတု, ယထာယံ ဘိက္ခုသံဃော အညာယ သဏ္ဌဟေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၄) ကာရဏေ။ သွာယမိဓ ကာရဏေ ဝတ္တတိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – အတ္ထိ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ဧတံ ကာရဏံ၊ ယေန ကာရဏေန မံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၄။) [သျ]‘‘အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဝဒမာနော ပုဂ္ဂလော သမ္မာ ဝဒေယျ, အဝိတထဝါဒီတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆေယျ။ ကတမော ပန သောတိ? ယေ တေ ဗြာဟ္မဏ ရူပရသာ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗရသာ တေ တထာဂတဿ ပဟီနာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေ တေ ဇာတိဝသေန ဝါ ဥပပတ္တိဝသေန ဝါ သေဋ္ဌသမ္မတာနမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ အဿာဒေန္တာနံ အဘိနန္ဒန္တာနံ ရဇ္ဇန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ကာမသုခဿာဒသင်္ခါတာ ရူပရသသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗရသာ, ယေ ဣမံ လောကံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ ဝိယ အာဝိဉ္ဆန္တိ, ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိသာမဂ္ဂိယဉ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ သာမဂ္ဂိရသာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ တထာဂတဿ ပဟီနာတိ။ မယှံ ပဟီနာတိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ မမာကာရေန အတ္တာနံ အနုက္ခိပန္တော ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဒေသနာဝိလာသော ဝါ ဧသ ဘဂဝတော။
တတ္ထ ပဟီနာတိ စိတ္တသန္တာနတော ဝိဂတာ ဇဟိတာ ဝါ။ ဧတသ္မိံ ပနတ္ထေ ကရဏေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန ဥစ္ဆိန္နံ တဏှာဝိဇ္ဇာမယံ မူလမေတေသန္တိ ဥစ္ဆိန္နမူလာ။ တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယထာ ဟိ တာလရုက္ခံ သမူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ ဝတ္ထုမတ္တေ တသ္မိံ ပဒေသေ ကတေ န ပုန တဿ တာလဿ ဥပ္ပတ္တိ ပညာယတိ၊ ဧဝံ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန သမူလေ ရူပါဒိရသေ ဥဒ္ဓရိတွာ တေသံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဘာဝေန ဝတ္ထုမတ္တေ စိတ္တသန္တာနေ ကတေ သဗ္ဗေပိ တေ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဝိရူဠှိဓမ္မတ္တာ ဝါ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ ဟောန္တိ, ယထာ နေသံ ပစ္ဆာဘာဝေါ န ဟောတိ, တထာ ကတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘အနဘာဝံကတာ’’တိ။ အယဉှေတ္ထ ပဒစ္ဆေဒေါ – အနုအဘာဝံ ကတာ အနဘာဝံကတာတိ။ ‘‘အနဘာဝံ ဂတာ’’တိပိ ပါဌော, တဿ အနုအဘာဝံ ဂတာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဒစ္ဆေဒေါ အနုအဘာဝံ ဂတာ အနဘာဝံ ဂတာတိ, ယထာ အနုအစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာတိ။ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာတိ အနာဂတေ အနုပ္ပဇ္ဇနကသဘာဝါ။ ယေ ဟိ အဘာဝံ ဂတာ, တေ ပုန ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ? တေနာဟ – ‘‘အနဘာဝံ ဂတာ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာ’’တိ။
အယံ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ပရိယာယောတိ ဣဒံ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ကာရဏံ ယေန မံ သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျ ‘‘အရသရူပေါ သမဏော ဂေါတမော’’တိ။ နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီတိ ယဉ္စ ခေါ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသိ, သော ပရိယာယော န ဟောတိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝမာဟ? နနု ဧဝံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅။) [သျ]ဝုတ္တေ ယော ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တော သာမဂ္ဂိရသော တဿ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနတာ အနုညာတာ ဟောတီတိ။ ဝုစ္စတေ, န ဟောတိ။ ယော ဟိ တံ သာမဂ္ဂိရသံ ကာတုံ ဘဗ္ဗော ဟုတွာ န ကရောတိ, သော တဒဘာဝေန အရသရူပေါတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ။ ဘဂဝါ ပန အဘဗ္ဗောဝ ဧတံ ကာတုံ, တေနဿ ကရဏေ အဘဗ္ဗတံ ပကာသေန္တော အာဟ – ‘‘နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိ။ ယံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ တွံ မံ ‘‘အရသရူပေါ’’တိ ဝဒေသိ, သော အမှေသု နေဝ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
֍ ဋီ ၄။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ အရသရူပတံ အာရောပေတုံ အသက္ကောန္တော အထာပရံ နိဗ္ဘောဂေါ ဘဝံ ဂေါတမောတိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗပရိယာယေသု စေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနက္ကမံ ဝိဒိတွာ သန္ဓာယ ဘာသိတမတ္တံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗြာဟ္မဏော တမေဝ ဝယောဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝါဒနကမ္မာဒိံ လောကေ သာမဂ္ဂိပရိဘောဂေါတိ မညမာနော တဒဘာဝေန ဘဂဝန္တံ နိဗ္ဘောဂေါတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယွာယံ ရူပါဒီသု သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေါ တဒဘာဝံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။
֍ ဋီ ၅။ ပုန ဗြာဟ္မဏော ယံ လောကေ ဝယောဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝါဒနာဒိကုလသမုဒါစာရကမ္မံ လောကိယာ ကရောန္တိ တဿ အကိရိယံ သမ္ပဿမာနော ဘဂဝန္တံ အကိရိယဝါဒေါတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန, ယသ္မာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ အကိရိယံ ဝဒတိ တသ္မာ, တံ အကိရိယဝါဒံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတ္ထ စ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ပါဏာတိပါတ-အဒိန္နာဒါန-မိစ္ဆာစာရစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိ မုသာဝါဒ-ပိသုဏဝါစာ-ဖရုသဝါစာ-သမ္ဖပ္ပလာပစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မနောဒုစ္စရိတန္တိ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဌပေတွာ တေ ဓမ္မေ, အဝသေသာ အကုသလာ ဓမ္မာ ‘‘အနေကဝိဟိတာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၆။ ပုန ဗြာဟ္မဏော တမေဝ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ ဘဂဝတိ အပဿန္တော ဣမံ ‘‘အာဂမ္မ အယံ လောကတန္တိ လောကပဝေဏီ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တေသု ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿ ဒွီသု အကုသလစိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနကဒေါသဿ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ။ သဗ္ဗာကုသလသမ္ဘဝဿ ပန နိရဝသေသဿ မောဟဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ။ ဌပေတွာ တေ တယော, အဝသေသာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ယထာနုရူပံ စတူဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၆။) [သျ]မဂ္ဂေဟိ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ၊ တသ္မာ တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။
֍ ဋီ ၇။ ပုန ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဇိဂုစ္ဆတိ မညေ သမဏော ဂေါတမော ဣဒံ ဝယောဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝါဒနာဒိကုလသမုဒါစာရကမ္မံ, တေန တံ န ကရောတီ’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဇေဂုစ္ဆီတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ဇိဂုစ္ဆတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ၊ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဉ္စ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ, ယဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ, ယဉ္စ တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ, ယာ စ ဌပေတွာ တာနိ ဒုစ္စရိတာနိ အဝသေသာနံ လာမကဋ္ဌေန ပါပကာနံ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိ သမာပဇ္ဇနာ သမင်္ဂိဘာဝေါ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဂူထံ ဝိယ မဏ္ဍနကဇာတိယော ပုရိသော ဇိဂုစ္ဆတိ ဟိရီယတိ, တသ္မာ တံ ဇေဂုစ္ဆိတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတ္ထ ‘‘ကာယဒုစ္စရိတေနာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၈။ ပုန ဗြာဟ္မဏော တမေဝ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ ဘဂဝတိ အပဿန္တော ‘‘အယံ ဣမံ လောကဇေဋ္ဌကကမ္မံ ဝိနေတိ ဝိနာသေတိ, အထ ဝါ ယသ္မာ ဧတံ သာမီစိကမ္မံ န ကရောတိ တသ္မာ အယံ ဝိနေတဗ္ဗော နိဂ္ဂဏှိတဗ္ဗော’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဝေနယိကောတိ အာဟ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – ဝိနယတီတိ ဝိနယော, ဝိနာသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယော ဧဝ ဝေနယိကော, ဝိနယံ ဝါ အရဟတီတိ ဝေနယိကော, နိဂ္ဂဟံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန, ယသ္မာ ရာဂါဒီနံ ဝိနယာယ ဝူပသမာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တသ္မာ ဝေနယိကော ဟောတိ။ အယမေဝ စေတ္ထ ပဒတ္ထော – ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝေနယိကော။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ! သွာယံ တံ ဝေနယိကဘာဝံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။
֍ ဋီ ၉။ ပုန ဗြာဟ္မဏော ယသ္မာ အဘိဝါဒနာဒီနိ သာမီစိကမ္မာနိ ကရောန္တာ ဝယောဝုဍ္ဎေ တောသေန္တိ ဟာသေန္တိ, အကရောန္တာ ပန တာပေန္တိ ဝိဟေသေန္တိ ဒေါမနဿံ နေသံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, ဘဂဝါ စ တာနိ န ကရောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ဝယောဝုဍ္ဎေ တပတီ’’တိ မညမာနော သပ္ပုရိသာစာရဝိရဟိတတ္တာ ဝါ ‘‘ကပဏပုရိသော အယ’’န္တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ တပဿီတိ အာဟ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – တပတီတိ တပေါ, ရောသေတိ ဝိဟေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, သာမီစိကမ္မာကရဏဿေတံ နာမံ။ တပေါ အဿ အတ္ထီတိ တပဿီ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဗျဉ္ဇနာနိ အဝိစာရေတွာ လောကေ ကပဏပုရိသော ‘‘တပဿီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ပန ယေ အကုသလာ ဓမ္မာ လောကံ တပနတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၇။) [သျ]တပနီယာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ တပဿီတိ သင်္ချံ ဂတော, တသ္မာ တံ တပဿိတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – တပန္တီတိ တပါ, အကုသလဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘ဣဓ တပ္ပတိ ပေစ္စ တပ္ပတီ’’တိ။ တထာ တေ တပေ အဿိ နိရဿိ ပဟာသိ ဝိဒ္ဓံသေသီတိ တပဿီ။
֍ ဋီ ၁၀။ ပုန ဗြာဟ္မဏော တံ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ ဒေဝလောကဂဗ္ဘသမ္ပတ္တိယာ ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီတိ မညမာနော ဘဂဝတိ စဿ အဘာဝံ ဒိသွာ ဘဂဝန္တံ အပဂဗ္ဘောတိ အာဟ။ ကောဓဝသေန ဝါ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသံ ဒဿေန္တောပိ ဧဝမာဟ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – ဂဗ္ဘတော အပဂတောတိ အပဂဗ္ဘော, အဘဗ္ဗော ဒေဝလောကူပပတ္တိံ ပါပုဏိတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဟီနော ဝါ ဂဗ္ဘော အဿာတိ အပဂဗ္ဘော, ဒေဝလောကဂဗ္ဘပရိဗာဟိရတ္တာ အာယတိံ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီတိ, ဟီနော ဝါဿ မာတုကုစ္ဆိမှိ ဂဗ္ဘဝါသော အဟောသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဂဝတော ပန ယသ္မာ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ အပဂတာ, တသ္မာ သော တံ အပဂဗ္ဘတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတြ စ ယဿ ခေါ ဗြာဟ္မဏ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပဟီနာတိ ဧတေသံ ပဒါနံ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ဗြာဟ္မဏ, ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အနာဂတေ ဂဗ္ဘသေယျာ, ပုနဗ္ဘဝေ စ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ အနုတ္တရေန မဂ္ဂေန ဝိဟတကာရဏတ္တာ ပဟီနာတိ။ ဂဗ္ဘသေယျဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဇလာဗုဇယောနိ ဂဟိတာ။ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဣတရာ တိဿောပိ။
အပိစ ဂဗ္ဘဿ သေယျာ ဂဗ္ဘသေယျာ, ပုနဗ္ဘဝေါ ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ စ ဝိညာဏဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တေပိ န ဝိညာဏတော အညာ ဌိတိ အတ္ထိ, ဧဝမိဓာပိ န ဂဗ္ဘတော အညာ သေယျာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ စ နာမ ယသ္မာ ပုနဗ္ဘဝဘူတာပိ အပုနဗ္ဘဝဘူတာပိ အတ္ထိ, ဣဓ စ ပုနဗ္ဘဝဘူတာ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပုနဗ္ဘဝေါ ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။
֍ ဋီ ၁၁။ ဧဝံ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အရသရူပတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တမ္ပိ ဗြာဟ္မဏံ ဘဂဝါ ဓမ္မိဿရော ဓမ္မရာဇာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၈။) [သျ]ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော အနုကမ္ပာယ သီတလေနေဝ စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ယံ ဓမ္မဓာတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဟောတိ, တဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝိဂတဝလာဟကေ အန္တလိက္ခေ သမဗ္ဘုဂ္ဂတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ သရဒကာလေ သူရိယော ဝိယ စ ဗြာဟ္မဏဿ ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တော တာနိယေဝ အက္ကောသဝတ္ထူနိ တေန တေန ပရိယာယေန အညထာ ဒဿေတွာ, ပုနပိ အတ္တနော ကရုဏာဝိပ္ဖါရံ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပိယဘာဝေန ပဋိလဒ္ဓံ, တာဒိဂုဏလက္ခဏံ ပထဝီသမစိတ္တတံ အကုပ္ပဓမ္မတဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ကေဝလံ ပလိတသိရခဏ္ဍဒန္တဝလိတ္တစတာဒီဟိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎဘာဝံ သဉ္ဇာနာတိ, နော စ ခေါ ဇာနာတိ အတ္တာနံ ဇာတိယာ အနုဂတံ ဇရာယ အနုသဋံ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတံ မရဏေန အဗ္ဘာဟတံ ဝဋ္ဋခါဏုဘူတံ အဇ္ဇ မရိတွာ ပုန သွေဝ ဥတ္တာနသယနဒါရကဘာဝဂမနီယံ။ မဟန္တေန ခေါ ပန ဥဿာဟေန မမ သန္တိကံ အာဂတော, တဒဿ အာဂမနံ သာတ္ထကံ ဟောတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္တနော အပ္ပဋိသမံ ပုရေဇာတဘာဝံ ဒဿေန္တော သေယျထာပိ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိနာ နယေန ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။
တတ္ထ သေယျထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော၊ ပီတိ သမ္ဘာဝနတ္ထေ၊ ဥဘယေနာပိ ယထာ နာမ ဗြာဟ္မဏာတိ ဒဿေတိ။ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍာနိ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ဒွါဒသ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ကုက္ကုဋိယာ ဝုတ္တပ္ပကာရတော ဦနာဓိကာနိပိ အဏ္ဍာနိ ဟောန္တိ, အထ ခေါ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ။ တာနဿူတိ တာနိ အဿု, ဘဝေယျုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုက္ကုဋိယာ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ တာယ ဇနေတ္တိယာ ကုက္ကုဋိယာ ပက္ခေ ပသာရေတွာ တေသံ ဥပရိ သယန္တိယာ သမ္မာ အဓိသယိတာနိ။ သမ္မာ ပရိသေဒိတာနီတိ ကာလေန ကာလံ ဥတုံ ဂဏှာပေန္တိယာ သုဋ္ဌု သမန္တတော သေဒိတာနိ, ဥသ္မီကတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ ကာလေန ကာလံ သုဋ္ဌု သမန္တတော ဘာဝိတာနိ, ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂါဟာပိတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ယသ္မာ တာယ ကုက္ကုဋိယာ ဧဝံ တီဟိ ပကာရေဟိ တာနိ အဏ္ဍာနိ ပရိပါလိယမာနာနိ န ပူတီနိ ဟောန္တိ။ ယောပိ နေသံ အလ္လသိနေဟော သော ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ။ ကပါလံ တနုကံ ဟောတိ, ပါဒနခသိခါ စ မုခတုဏ္ဍကဉ္စ ခရံ ဟောတိ, ကုက္ကုဋပေါတကာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တိ, ကပါလဿ တနုကတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါ အာလောကော အန္တော ပညာယတိ။ အထ တေ ကုက္ကုဋပေါတကာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၉။) [သျ]‘‘စိရံ ဝတ မယံ သင်္ကုဋိတဟတ္ထပါဒါ သမ္ဗာဓေ သယိမှ, အယဉ္စ ဗဟိ အာလောကော ဒိဿတိ, ဧတ္ထ ဒါနိ နော သုခဝိဟာရော ဘဝိဿတီ’’တိ နိက္ခမိတုကာမာ ဟုတွာ ကပါလံ ပါဒေန ပဟရန္တိ, ဂီဝံ ပသာရေန္တိ။ တတော တံ ကပါလံ ဒွေဓာ ဘိဇ္ဇတိ, ကုက္ကုဋပေါတကာ ပက္ခေ ဝိဓုနန္တာ တင်္ခဏာနုရူပံ ဝိရဝန္တာ နိက္ခမန္တိ။ ဧဝံ နိက္ခမန္တာနဉ္စ နေသံ ယော ပဌမတရံ နိက္ခမတိ သော ‘ဇေဋ္ဌော’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ တာယ ဥပမာယ အတ္တနော ဇေဋ္ဌကဘာဝံ သာဓေတုကာမော ဗြာဟ္မဏံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ယော နု ခေါ တေသံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ…ပေ… ကိန္တိ သွဿ ဝစနီယော’’တိ။ တတ္ထ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနန္တိ ကုက္ကုဋပေါတကာနံ။ ကိန္တိ သွဿ ဝစနီယောတိ သော ကိန္တိ ဝစနီယော အဿ, ကိန္တိ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ ဇေဋ္ဌော ဝါ ကနိဋ္ဌော ဝါတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
တတော ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘ ဇေဋ္ဌောတိဿ ဘော ဂေါတမ ဝစနီယော’’တိ။ ဘော, ဂေါတမ, သော ဇေဋ္ဌော ဣတိ အဿ ဝစနီယော။ ကသ္မာတိ စေ? သော ဟိ နေသံ ဇေဋ္ဌော, တသ္မာ သော နေသံ ဝုဍ္ဎတရောတိ အတ္ထော။ အထဿ ဘဂဝါ ဩပမ္မံ သမ္ပဋိပါဒေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ အဟံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိ။ ယထာ သော ကုက္ကုဋစ္ဆာပကော ဇေဋ္ဌောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အဟမ္ပိ အဝိဇ္ဇာဂတာယ ပဇာယ။ အဝိဇ္ဇာဂတာယာတိ အဝိဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ အညာဏံ, တတ္ထ ဂတာယ။ ပဇာယာတိ သတ္တာဓိဝစနမေတံ။ တသ္မာ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌေသု သတ္တေသူတိ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဏ္ဍဘူတာယာတိ အဏ္ဍေ ဘူတာယ ဇာတာယ သဉ္ဇာတာယ။ ယထာ ဟိ အဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကစ္စေ သတ္တာ အဏ္ဍဘူတာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမယံ သဗ္ဗာပိ ပဇာ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အဏ္ဍဘူတာတိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယောနဒ္ဓါယာတိ တေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေန သမန္တတော ဩနဒ္ဓါယ ဗဒ္ဓါယ ဝေဌိတာယ။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာတိ တံ အဝိဇ္ဇာမယံ အဏ္ဍကောသံ ဘိန္ဒိတွာ။ ဧကောဝ လောကေတိ သကလေပိ လောကသန္နိဝါသေ အဟမေဝ ဧကော အဒုတိယော။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရဝိရဟိတံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ။ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိံ၊ အထ ဝါ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိံ၊ ဗောဓီတိ ရုက္ခောပိ မဂ္ဂေါပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) စ ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) စ အာဂတဋ္ဌာနေသု ဟိ ရုက္ခော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၀။) [သျ]‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂေါ။ ‘‘ပပ္ပေါတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ‘‘ပတွာန ဗောဓိံ အမတံ အသင်္ခတ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အညေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အနုတ္တရာ ဗောဓိ ဟောတိ, န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ။ တေသဉှိ ကဿစိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ, ကဿစိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, ကဿစိ ဆ အဘိညာ, ကဿစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, ကဿစိ သာဝကပါရမိဉာဏံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ, အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိဿရိယဘာဝံ။ တသ္မာ အညဿ ကဿစိပိ အနုတ္တရာ ဗောဓိ န ဟောတီတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အဗ္ဘညာသိံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ၊ ပတ္တောမှိ အဓိဂတောမှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ယဒေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ အဟံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနံ, တံ ဧဝမတ္ထေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ တဿာ ကုက္ကုဋိယာ အတ္တနော အဏ္ဍေသု အဓိသယနာဒိတိဝိဓကိရိယာကရဏံ၊ ဧဝံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ တိဝိဓာနုပဿနာကရဏံ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာသမ္ပာဒနေန အဏ္ဍာနံ အပူတိဘာဝေါ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ အပရိဟာနိ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန အဏ္ဍာနံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနံ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဘဝတ္တယာနုဂတနိကန္တိသိနေဟပရိယာဒါနံ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန အဏ္ဍကပါလာနံ တနုဘာဝေါ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿ ပါဒနခသိခါတုဏ္ဍကာနံ ထဒ္ဓခရဘာဝေါ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ တိက္ခခရဝိပ္ပသန္နသူရဘာဝေါ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿ ပရိပါကကာလော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိပါကကာလော ဝဍ္ဎိတကာလော ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၁။) [သျ]တတော ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿ ပါဒနခသိခါယ ဝါ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပက္ခေ ပပ္ဖေါဋေတွာ သောတ္ထိနာ အဘိနိဗ္ဘိဒါကာလော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ အနုပုဗ္ဗာဓိဂတေန အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ အဘိညာပက္ခေ ပပ္ဖေါဋေတွာ သောတ္ထိနာ သကလဗုဒ္ဓဂုဏသစ္ဆိကတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
သွာဟံ ဗြာဟ္မဏ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကဿာတိ သော အဟံ ဗြာဟ္မဏ ယထာ တေသံ ကုက္ကုဋပေါတကာနံ ပဌမတရံ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ အဘိနိဗ္ဘိဒေါ ကုက္ကုဋပေါတကော ဇေဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဂတာယ ပဇာယ တံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပဌမတရံ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ ဇေဋ္ဌော ဝုဍ္ဎတရောတိ သင်္ချံ ဂတော။ သဗ္ဗဂုဏေဟိ ပန အပ္ပဋိသမတ္တာ သေဋ္ဌောတိ။
ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဗြာဟ္မဏဿ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယာယ ပဋိပဒါယ တံ အဓိဂတော တံ ပဋိပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတိ ဒဿေတုံ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမံ ဝါ ဘဂဝတော အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏဿ စိတ္တမေဝမုပ္ပန္နံ – ‘‘ကာယ နု ခေါ ပဋိပဒါယ ဣမံ ပတ္တော’’တိ။ တဿ စိတ္တမညာယ ‘‘ဣမာယာဟံ ပဋိပဒါယ ဣမံ အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တော’’တိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဗြာဟ္မဏ ဝီရိယံ အဟောသီတိ ဗြာဟ္မဏ, န မယာ အယံ အနုတ္တရော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝေါ ကုသီတေန မုဋ္ဌဿတိနာ သာရဒ္ဓကာယေန ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန အဓိဂတော, အပိစ ခေါ တဒဓိဂမာယ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယံ အဟောသိ, ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသိန္နေန မယာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ အဟောသိ, ပဂ္ဂဟိတံ အသိထိလပ္ပဝတ္တိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရဒ္ဓတ္တာယေဝ စ မေ တံ အသလ္လီနံ အဟောသိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝီရိယမေဝ, သတိပိ မေ အာရမ္မဏာဘိမုခီဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာ အဟောသိ။ ဥပဋ္ဌိတတ္တာယေဝ စ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓေါ ကာယော အသာရဒ္ဓေါတိ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိဝသေန ကာယောပိ မေ ပဿဒ္ဓေါ အဟောသိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နာမကာယေ ပဿဒ္ဓေ ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ နာမကာယော ရူပကာယောတိ အဝိသေသေတွာဝ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၂။) [သျ]ပဿဒ္ဓေါ ကာယောတိ ဝုတ္တံ။ အသာရဒ္ဓေါတိ သော စ ခေါ ပဿဒ္ဓတ္တာယေဝ အသာရဒ္ဓေါ, ဝိဂတဒရထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ စိတ္တမ္ပိ မေ သမ္မာ အာဟိတံ သုဋ္ဌု ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ အဟောသိ၊ သမာဟိတတ္တာ ဧဝ စ ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာ ဟောတိ။
ပဌမဇ္ဈာနကထာ
ဣဒါနိ ဣမာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂတံ ပဌမဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိဇ္ဇတ္တယပရိယောသာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ခေါ အဟ’’န္တိ အာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိအာဒီနံ ကိဉ္စာပိ ‘‘တတ္ထ ကတမေ ကာမာ? ဆန္ဒော ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပေါ ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော – ဣမေ ဝုစ္စန္တိ ကာမာ။ တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ? ကာမစ္ဆန္ဒော…ပေ… ဝိစိကိစ္ဆာ – ဣမေ ဝုစ္စန္တိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ဣတိ ဣမေဟိ စ ကာမေဟိ ဣမေဟိ စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိဝိတ္တော ဟောတိ ပဝိဝိတ္တော, တေန ဝုစ္စတိ – ‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေယေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာပိ အဋ္ဌကထာနယံ ဝိနာ န သုဋ္ဌု ပါကဋောတိ အဋ္ဌကထာနယေနေဝ နံ ပကာသယိဿာမ။
သေယျထိဒံ – ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စိတွာ ဝိနာ ဟုတွာ အပသက္ကေတွာ။ ယော ပနာယမေတ္ထ ဧဝကာရော, သော နိယမတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ နိယမတ္ထော, တသ္မာ တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကာမာနံ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝံ ကာမပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမံ ဒီပေတိ။ ကထံ? ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဧဝဉှိ နိယမေ ကရိယမာနေ ဣဒံ ပညာယတိ။ နူနိမဿ ဈာနဿ ကာမာ ပဋိပက္ခဘူတာ, ယေသု သတိ ဣဒံ န ပဝတ္တတိ, အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါ ဝိယ, တေသံ ပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမော ဟောတိ, ဩရိမတီရပရိစ္စာဂေန ပါရိမတီရဿေဝ, တသ္မာ နိယမံ ကရောတီတိ။
တတ္ထ သိယာ – ‘‘ကသ္မာ ပနေသ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ ဝုတ္တော န ဥတ္တရပဒေ, ကိံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စာပိ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာ’’တိ?
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၃။) [သျ]န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္နိဿရဏတော ဟိ ပုဗ္ဗပဒေဧဝ ဧသ ဝုတ္တော။ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော ဟိ ကာမရာဂပဋိပက္ခတော စ ဣဒံ ဈာနံ ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ, ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၇၂)။ ဥတ္တရပဒေပိ ပန ယထာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမော သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉) ဧတ္ထ ဧဝကာရော အာနေတွာ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ သက္ကာ ဣတော အညေဟိပိ နီဝရဏသင်္ခါတေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တသ္မာ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဒဒွယေပိ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဒဒွယေပိ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဝိဝိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝစနေန တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော ကာယဝိဝေကာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဝိဝေကာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တထာပိ ကာယဝိဝေကော, စိတ္တဝိဝေကော, ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကောတိ တယော ဧဝ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ကာမေဟီ’’တိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယေ စ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိယာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၉၆၄) နယေန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာ, ယေ စ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁) နယေန ကိလေသကာမာ ဝုတ္တာ, တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟိတာ ဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ ဝိဝိစ္စေဝါတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။
ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ကိလေသကာမေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝါ ဝိဝိစ္စာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေန စေတ္ထ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတောယေဝ ကာမသုခပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော နေက္ခမ္မသုခပရိဂ္ဂဟော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဝစနတောယေဝ စ ဧတေသံ ပဌမေန သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ, ဒုတိယေန သံကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ပဌမေန လောလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ဗာလဘာဝဿ၊ ပဌမေန စ ပယောဂသုဒ္ဓိ, ဒုတိယေန အာသယပေါသနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဧသ တာဝ နယော ‘‘ကာမေဟီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာမေသု ဝတ္ထုကာမပက္ခေ။
ကိလေသကာမပက္ခေ ပန ဆန္ဒောတိ စ ရာဂေါတိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကဘေဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝ ကာမောတိ အဓိပ္ပေတော။ သော စ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၄။) [သျ]အကုသလပရိယာပန္နောပိ သမာနော, ‘‘တတ္ထ ကတမော ကာမဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဈာနပဋိပက္ခတော ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော, အကုသလပရိယာပန္နတ္တာ ဒုတိယပဒေ။ အနေကဘေဒတော စဿ ကာမတောတိ အဝတွာ ကာမေဟီတိ ဝုတ္တံ။ အညေသမ္ပိ စ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၄) ဥပရိဈာနင်္ဂပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ, တေသံ ဈာနင်္ဂါနေဝ ပဋိပက္ခာနိ, ဝိဒ္ဓံသကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော, ပီတိ ဗျာပါဒဿ, ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ, သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ, ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။
ဧဝမေတ္ထ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နီဝရဏာနံ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ပဌမေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ, ဒုတိယေန သေသနီဝရဏာနံ။ တထာ ပဌမေန တီသု အကုသလမူလေသု ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿ လောဘဿ, ဒုတိယေန အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနံ ဒေါသမောဟာနံ။ ဩဃာဒီသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဌမေန ကာမောဃ-ကာမယောဂ-ကာမာသဝ-ကာမုပါဒါန-အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ-ကာမရာဂ-သံယောဇနာနံ, ဒုတိယေန အဝသေသဩဃ-ယောဂါသဝ-ဥပါဒါန-ဂန္ထ-သံယောဇနာနံ။ ပဌမေန စ တဏှာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ, ဒုတိယေန အဝိဇ္ဇာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ။ အပိစ ပဌမေန လောဘသမ္ပယုတ္တအဋ္ဌစိတ္တုပ္ပါဒါနံ, ဒုတိယေန သေသာနံ စတုန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ တာဝ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထပ္ပကာသနာ။
ဧတ္တာဝတာ စ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿေန္တော သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော, ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော, အာဟနနပရိယာဟနနရသော။ တထာ ဟိ ‘‘တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိစရဏံ ဝိစာရော,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅။) [သျ]အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော, တတ္ထ သဟဇာတာနုယောဇနရသော, စိတ္တဿ အနုပ္ပဗန္ဓနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဩဠာရိကဋ္ဌေန ဃဏ္ဋာဘိဃာတသဒ္ဒေါ ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော, သုခုမဋ္ဌေန အနုရဝေါ ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖါရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော ပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ ပက္ခိနော ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ ပက္ခိနော ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ။ သော ပန နေသံ ဝိသေသော ပဌမ-ဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတိ။ ဣတိ ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တတိ ရုက္ခော ဝိယ ပုပ္ဖေန စ ဖလေန စာတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၅) နယေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ။ အတ္ထော ပန တတြာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝိဝေကဇန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝိတ္တိ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဂမောတိ အတ္ထော။ ဝိဝိတ္တောတိ ဝါ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဝိတ္တော ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဝိဝေကာ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ ဇာတန္တိ ဝိဝေကဇံ။ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပိနယတီတိ ပီတိ, သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ ကာယစိတ္တပီနနရသာ, ဖရဏရသာ ဝါ, ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သုခနံ သုခံ, သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ, တံ သာတလက္ခဏံ, သမ္ပယုတ္တကာနံ ဥပဗြူဟနရသံ, အနုဂ္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ သတိပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပဋိလာဘတုဋ္ဌိ ပီတိ, ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ သုခံ။ ယတ္ထ ပီတိ တတ္ထ သုခံ, ယတ္ထ သုခံ တတ္ထ န နိယမတော ပီတိ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ ပီတိ, ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ သုခံ။ ကန္တာရခိန္နဿ ဝနန္တောဒကဒဿနသဝနေသု ဝိယ ပီတိ, ဝနစ္ဆာယပ္ပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတော စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ ပီတိ, ဣဒဉ္စ သုခံ, အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘ပီတိသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
အထ ဝါ ပီတိ စ သုခဉ္စ ပီတိသုခံ, ဓမ္မဝိနယာဒယော ဝိယ။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခမဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဝေကဇံပီတိသုခံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆။) [သျ]ယထေဝ ဟိ ဈာနံ, ဧဝံ ပီတိသုခံ ပေတ္ထ ဝိဝေကဇမေဝ ဟောတိ, တဉ္စဿ အတ္ထီတိ တသ္မာ ဧကပဒေနေဝ ‘‘ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၇) နယေနေတံ ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန တတြာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပဌမန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ, ဣဒံ ပဌမံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ ပဌမံ။ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဈာပေတီတိ ဈာနံ, ဣမိနာ ယောဂိနော ဈာယန္တီတိပိ ဈာနံ, ပစ္စနီကဓမ္မေ ဍဟန္တိ ဂေါစရံ ဝါ စိန္တေန္တီတိ အတ္ထော။ သယံ ဝါ တံ ဈာယတိ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဈာနံ, တေနေဝ ဥပနိဇ္ဈာယနလက္ခဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ, လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ သဟ ဥပစာရေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ။ ကသ္မာ? ကသိဏာဒိအာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာယနတော။ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ကသ္မာ? လက္ခဏူပနိဇ္ဈာယနတော။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာ အနိစ္စလက္ခဏာဒီနိ ဥပနိဇ္ဈာယတိ, ဝိပဿနာယ ဥပနိဇ္ဈာယနကိစ္စံ ပန မဂ္ဂေန သိဇ္ဈတီတိ မဂ္ဂေါ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဖလံ ပန နိရောဓဿ တထလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနမေဝ ဈာနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။
ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကတမံ ပန တံ ဈာနံ နာမ, ယံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ…ပေ… ပီတိသုခန္တိ ဧဝံ အပဒေသံ အရဟတီ’’တိ? ဝုစ္စတေ – ယထာ သဓနော သပရိဇနောတိအာဒီသု ဌပေတွာ ဓနဉ္စ ပရိဇနဉ္စ အညော အပဒေသာရဟော ဟောတိ, ဧဝံ ဌပေတွာ ဝိတက္ကာဒိဓမ္မေ အညံ အပဒေသာရဟံ နတ္ထိ။ ယထာ ပန သရထာ သပတ္တိ သေနာတိ ဝုတ္တေ သေနင်္ဂေသုယေဝ သေနာသမ္မုတိ, ဧဝမိဓ ပဉ္စသု အင်္ဂေသုယေဝ ဈာနသမ္မုတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေသု ပဉ္စသု? ဝိတက္ကော, ဝိစာရော, ပီတိ, သုခံ, စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဧတေသု။ ဧတာနေဝ ဟိဿ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ အဝုတ္တတ္တာ ဧကဂ္ဂတာ အင်္ဂံ န ဟောတီတိ စေ တဉ္စ န။ ကသ္မာ? ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ သာပိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဈာနန္တိ ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ သုခံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယေဝ။ တသ္မာ ယထာ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိ, ဧဝံ သစိတ္တေကဂ္ဂတန္တိ ဣဓ အဝုတ္တေပိ ဣမိနာ ဝိဘင်္ဂဝစနေန စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ အင်္ဂမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၇။) [သျ]ယေန ဟိ အဓိပ္ပါယေန ဘဂဝတာ ဥဒ္ဒေသော ကတော, သော ဧဝ တေန ဝိဘင်္ဂေပိ ပကာသိတောတိ။
ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ, ပါပုဏိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပာဒယိတွာ ဝါ, နိပ္ဖါဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘော ပဋိလာဘော ပတ္တိ သမ္ပတ္တိ ဖုသနာ သမ္ဖုသနာ သစ္ဆိကိရိယာ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာပိ ဧဝမေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဟာသိန္တိ ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသဇ္ဇသင်္ခါတေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဣတိဝုတ္တပ္ပကာရဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ အတ္တဘာဝဿ ဣရိယံ ဝုတ္တိံ ပါလနံ ယပနံ ယာပနံ စာရံ ဝိဟာရံ အဘိနိပ္ဖါဒေသိန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ – ‘‘ဝိဟရတီတိ ဣရိယတိ ဝတ္တတိ ပါလေတိ ယပေတိ ယာပေတိ စရတိ ဝိဟရတိ, တေန ဝုစ္စတိ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၂)။
ကိံ ပန ကတွာ ဘဂဝါ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသီတိ? ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ။ ကတရံ? အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ။ အညေန တဒတ္ထိကေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? အညေနပိ ဧတံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပထဝီကသိဏာဒီနံ ဝါ အညတရံ ဘာဝေတဗ္ဗံ။ တေသံ ဘာဝနာနယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၅) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ ပန ဝုစ္စမာနေ အတိဘာရိယံ ဝိနယနိဒါနံ ဟောတိ, တသ္မာ ပါဠိယာ အတ္ထပ္ပကာသနမတ္တမေဝ ကရောမာတိ။
ပဌမဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ
ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဝိတက္ကဿ စ ဝိစာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝူပသမာ သမတိက္ကမာ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ န သန္တိ, အညေယေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဖဿာဒယော, အညေ ဣဓ၊ ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒီပနတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တမဓိပ္ပေတံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၃) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အတ္တနိ ဇာတံ အတ္တနော သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၈။) [သျ]သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနံ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓါ။ သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ, နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ တံ ဈာနံ သမ္ပသာဒနသမန္နာဂတတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝူပသမနေန စေတော သမ္ပသာဒယတိ, တသ္မာပိ သမ္ပသာဒနန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ပသာဒနံ စေတသောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ စေတသောတိ ဧတံ ဧကောဒိဘာဝေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတြာယံ အတ္ထယောဇနာ – ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရူဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥဒါယတီတိ ဥဒိ, ဥဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကော စ သော ဥဒိ စာတိ ဧကောဒိ, သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမံ ဧကောဒိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎယတီတိ ဣဒံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧကောဒိဘာဝံ။ သော ပနာယံ ဧကောဒိ ယသ္မာ စေတသော, န သတ္တဿ န ဇီဝဿ, တသ္မာ ဧတံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ။
နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ, အယဉ္စ ဧကောဒိနာမကော သမာဓိ၊ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ သမ္ပသာဒနံ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုဉှိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ, တသ္မာ သတိယာပိ သဒ္ဓါယ သမ္ပသာဒနန္တိ န ဝုတ္တံ။ န သုပ္ပသန္နတ္တာယေဝ စေတ္ထ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော, တသ္မာ ဧကောဒိဘာဝန္တိပိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဈာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေန လဒ္ဓေါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ, ဗလဝသဒ္ဓါသဟာယပ္ပဋိလာဘေနေဝ စ သမာဓိပိ ပါကဋော၊ တသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘သမ္ပသာဒနန္တိ ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ ဩကပ္ပနာ အဘိပ္ပသာဒေါ, စေတသော ဧကောဒိဘာဝန္တိ ယာ စိတ္တဿ ဌိတိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေန ပနေတေန သဒ္ဓိံ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဝိတက္ကံ အဝိစာရန္တိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဧတသ္မိံ ဧတဿ ဝါ ဝိတက္ကော နတ္ထီတိ အဝိတက္ကံ။ ဣမိနာဝ နယေန အဝိစာရံ။ ဝိဘင်္ဂေပိ (ဝိဘ။ ၅၇၆) ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ အယဉ္စ ဝိတက္ကော အယဉ္စ ဝိစာရော သန္တာ ဟောန္တိ သမိတာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉။) [သျ]ဝူပသန္တာ အတ္ထင်္ဂတာ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာ အပ္ပိတာ ဗျပ္ပိတာ သောသိတာ ဝိသောသိတာ ဗျန္တီကတာ, တေန ဝုစ္စတိ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ။
ဧတ္ထာဟ – နနု စ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဣမိနာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ, အထ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ? ဝုစ္စတေ – ဧဝမေတံ သိဒ္ဓေါ ဝါယမတ္ထော, န ပနေတံ တဒတ္ထဒီပကံ၊ နနု အဝေါစုမှ – ‘‘ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒီပနတ္ထံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
အပိစ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ သမ္ပသာဒနံ, န ကိလေသကာလုသိယဿ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ ဧကောဒိဘာဝံ န ဥပစာရဇ္ဈာနမိဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ, န ပဌမဇ္ဈာနမိဝ စ အင်္ဂပါတုဘာဝါတိ ဧဝံ သမ္ပသာဒနဧကောဒိဘာဝါနံ ဟေတုပရိဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ တထာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ, န တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝိယ စ အဘာဝါတိ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဿ ဟေတုပရိဒီပကဉ္စ, န ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကမေဝ ပန ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ, တသ္မာ ပုရိမံ ဝတွာပိ ပုန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။
သမာဓိဇန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဝါ ဇာတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဌမမ္ပိ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဇာတံ, အထ ခေါ အယမေဝ ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန အတိဝိယ အစလတ္တာ သုပ္ပသန္နတ္တာ စ။ တသ္မာ ဣမဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣဒမေဝ ‘‘သမာဓိဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒုတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော ဒုတိယံ, ဣဒံ ဒုတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ ဒုတိယံ။ ဈာနန္တိ ဧတ္ထ ပန ယထာ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကာဒီဟိ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဟောတိ, ဧဝမိဒံ သမ္ပသာဒါဒီဟိ ‘‘စတုရင်္ဂိက’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ – ‘‘ဈာနန္တိ သမ္ပသာဒေါ, ပီတိ, သုခံ, စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၈၀)။ ပရိယာယောယေဝ စေသော။ သမ္ပသာဒနံ ပန ဌပေတွာ နိပ္ပရိယာယေန တိဝင်္ဂိကမေဝေတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ တိဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ? ပီတိ, သုခံ, စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၁)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၀။) [သျ]တတိယဇ္ဈာနကထာ
ပီတိယာစ ဝိရာဂါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ ပီတိ။ ဝိရာဂေါတိ တဿာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ။ ဥဘိန္နမန္တရာ ‘‘စ’’ သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, သော ဟိ ဝူပသမံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒါ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒါ ပီတိယာ ဝိရာဂါ စ, ကိဉ္စ ဘိယျော ဝူပသမာ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယံ ဝိရာဂေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ။ တသ္မာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ ဝူပသမာ စာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ပန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒါ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ, ကိဉ္စ ဘိယျော ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယံ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ။ တသ္မာ ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ, ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကာမဉ္စေတေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ ဣမဿ ပန ဈာနဿ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ – ‘‘နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂေါ ဣမဿ ဈာနဿာ’’တိ။ ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၂) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ တဒဓိဂမာယ ဥဿုကာနံ ဥဿာဟဇနကံ၊ ဧဝမေဝံ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော – ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ, ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ။
ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိန္တိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပဿတိ, အပက္ခပတိတာဝ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒါယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ – ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ, ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ, ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ, ဝီရိယုပေက္ခာ, သင်္ခါရုပေက္ခာ, ဝေဒနုပေက္ခာ, ဝိပဿနုပေက္ခာ, တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ, ဈာနုပေက္ခာ, ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။ ဧဝမယံ ဒသဝိဓာပိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတနယတော ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တာရမ္မဏတော, ခန္ဓသင်္ဂဟ-ဧကက္ခဏကုသလတ္တိကသင်္ခေပဝသေန စ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန ဝုစ္စမာနာ ဝိနယနိဒါနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁။) [သျ]အတိဘာရိယံ ကရောတီတိ န ဝုတ္တာ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ဣဓ အဓိပ္ပေတုပေက္ခာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ, အနာဘောဂရသာ, အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပီတိဝိရာဂပဒဋ္ဌာနာတိ။
ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ, သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, တသ္မာ တတြာပိ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိ’’န္တိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ, သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ? အပရိဗျတ္တကိစ္စတော။ အပရိဗျတ္တဉှိ တဿာ တတ္ထ ကိစ္စံ, ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ။ ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဗျတ္တကိစ္စာ ဇာတာ, တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။
နိဋ္ဌိတာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိ’’န္တိ ဧတဿ သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
ဣဒါနိ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော, သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ သတိ, အသမ္မုဿနရသာ, အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ, တီရဏရသံ, ပဝိစယပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, မုဋ္ဌဿတိဿ ဟိ အသမ္ပဇာနဿ ဥပစာရဇ္ဈာနမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, ပဂေဝ အပ္ပနာ၊ ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿ စိတ္တဿ ဂတိ သုခါ ဟောတိ, အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမဿ ဈာနဿ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဝိယ သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာယေဝ စိတ္တဿ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော? ယထာပိ ဓေနုပဂေါ ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတမ္ပိ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျ ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ။ သုခေ ဝါပိ သတ္တာ ရဇ္ဇန္တိ, ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခံ, တတော ပရံ သုခါဘာဝါ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ, နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဣဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော သုခပ္ပဋိသံဝေဒနာဘောဂေါ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ, ယံ ဝါ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တံသမုဋ္ဌာနေနဿ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋော,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၂။) [သျ]ယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိ’’န္တိ အာဟ။
ဣဒါနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေန္တိ, ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိန္တိ? ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ။ တံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိန္တိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉှိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပါရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော, န တတ္ထ သုခါဘိသင်္ဂေန အာကဍ္ဎီယတိ, ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ သတိမာ။ ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ စ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ, တသ္မာ ပသံသာရဟော။ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တာ ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော တတိယံ။ ဣဒံ တတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ တတိယံ။ ဈာနန္တိ ဧတ္ထ စ ယထာ ဒုတိယံ သမ္ပသာဒါဒီဟိ စတုရင်္ဂိကံ၊ ဧဝမိဒံ ဥပေက္ခာဒီဟိ ပဉ္စင်္ဂိကံ။ ယထာဟ – ‘‘ဈာနန္တိ ဥပေက္ခာ သတိ သမ္ပဇညံ သုခံ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၉၁)။ ပရိယာယောယေဝ စေသော။ ဥပေက္ခာသတိသမ္ပဇညာနိ ပန ဌပေတွာ နိပ္ပရိယာယေန ဒုဝင်္ဂိကမေဝေတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ ဒုဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ? သုခံ, စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၃)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
တတိယဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ
သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခဿ စ ကာယိကဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗေဝ, န
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၃။) [သျ]စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ။ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စေတသိကသုခဿ စ စေတသိကဒုက္ခဿ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနဿဉှိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ, ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ပဌမဒုတိယတတိယာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနံ, ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ ပန ဣန္ဒြိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနဿ ဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိ ပနေတာနိ တဿ တဿ ဈာနဿုပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ… သုခိန္ဒြိယံ… သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္ထုပ္ပန္နံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ? အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ နေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု, န နိရောဓောယေဝ၊ နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ, နာတိသယနိရောဓော။ တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ ဝိသမာသနုပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ။ သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ၊ ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပ္ပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တုပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ။ အပ္ပဟီနာ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ အပ္ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ န တွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ၊ ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၄။) [သျ]ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ, အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ‘‘ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။
ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထေဝံ တဿ တဿ ဈာနဿူပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟရီ’’တိ? သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ယာ ဟိ အယံ ‘‘အဒုက္ခမသုခ’’န္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, သာ သုခုမာ အတိဒုဗ္ဗိညေယျာ န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ။ တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌဿ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဂေါဏဿ ဂဟဏတ္ထံ ဂေါပေါ ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗေ ဂါဝေါ သမာဟရတိ, အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ အာဂတံ ‘‘အယံ သော, ဂဏှထ န’’န္တိ တမ္ပိ ဂါဟာပယတိ၊ ဧဝမေဝ ဘဂဝါ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာ ဧတာ သမာဟရိ။ ဧဝဉှိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒဿေတွာ ‘‘ယံ နေဝ သုခံ န ဒုက္ခံ န သောမနဿံ န ဒေါမနဿံ, အယံ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ’’တိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ။
အပိစ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒဿနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရော ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု, သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣမေ ခေါ, အာဝုသော, စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ ယထာ ဝါ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ တတ္ထ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတဿ ဈာနဿေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယဃာတေန ဝါ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသာနံ အတိဒူရဘာဝံ ဒဿေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော, သောမနဿံ ရာဂဿ, ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ, ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ။ သုခါဒိဃာတေန စ တေ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒေါသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။
အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ, သုခါဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ ဒုက္ခသုခပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ, န ဒုက္ခသုခါဘာဝမတ္တံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၅။) [သျ]တတိယဝေဒနာ နာမ – အဒုက္ခမသုခါ, ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ, မဇ္ဈတ္တရသာ, အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓါ သတိ။ ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ, သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ န အညေန၊ တသ္မာ ဧတံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘အယံ သတိ ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဝိသဒါ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓါ ပရိယောဒါတာ, တေန ဝုစ္စတိ – ‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၉၇)။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ, သာ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓါ, အပိစ ခေါ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ, ယထာ ပန ဒိဝါ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝါ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခါ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ အပရိယောဒါတာ၊ ဧဝမယမ္ပိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ ဝိတက္ကဝိစာရာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမာဒိဇ္ဈာနဘေဒေသု အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တဿာ စ အပရိသုဒ္ဓါယ ဒိဝါ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါဘာဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါ, တဿာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ပရိယောဒါတာ, တသ္မာ ဣဒမေဝ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော စတုတ္ထံ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ စတုတ္ထံ။ ဈာနန္တိ ဧတ္ထ ယထာ တတိယံ ဥပေက္ခာဒီဟိ ပဉ္စင်္ဂိကံ၊ ဧဝမိဒံ ဥပေက္ခာဒီဟိ တိဝင်္ဂိကံ။ ယထာဟ – ‘‘ဈာနန္တိ ဥပေက္ခာ, သတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ။ ပရိယာယော ဧဝ စေသော။ ဌပေတွာ ပန သတိံ ဥပေက္ခေကဂ္ဂတမေဝ ဂဟေတွာ နိပ္ပရိယာယေန ဒုဝင်္ဂိကမေဝေတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆။) [သျ]တသ္မိံ သမယေ ဒုဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ? ဥပေက္ခာ, စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၅)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ကေသဉ္စိ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနိ ဟောန္တိ, ကေသဉ္စိ ဝိပဿနာပါဒကာနိ, ကေသဉ္စိ အဘိညာပါဒကာနိ, ကေသဉ္စိ နိရောဓပါဒကာနိ, ကေသဉ္စိ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနိ။ တတ္ထ ခီဏာသဝါနံ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနိ ဟောန္တိ, တေ ဟိ သမာပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သုခံ ဒိဝသံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ ဣစ္စေဝံ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ‘‘သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿိဿာမာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တာနံ ဝိပဿနာပါဒကာနိ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တနယာ အဘိညာယော ပတ္ထေန္တာ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ, တေသံ အဘိညာပါဒကာနိ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ သတ္တာဟံ အစိတ္တကာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ, တေသံ နိရောဓပါဒကာနိ ဟောန္တိ။ ယေ ပန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ဟုတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿာမာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ, တေသံ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနိ ဟောန္တိ။
ဘဂဝတာ ပနိဒံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိဗ္ဗတ္တိတံ, တံ တဿ ဝိပဿနာပါဒကဉ္စေဝ အဟောသိ အဘိညာပါဒကဉ္စ နိရောဓပါဒကဉ္စ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကဉ္စ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေသဉ္စ ဂုဏာနံ ဒါယကံ အဟောသိ, တေသံ ဧကဒေသံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ သောတိ သော အဟံ။ ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတံ။ ဣမိနာ ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဋိလဘိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတေတိ ဣမိနာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇။) [သျ]စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ စိတ္တေတိ ရုပါဝစရစိတ္တေ။ ပရိသုဒ္ဓေတိအာဒီသု ပန ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေ, ပဘဿရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခါဒီနံ ပစ္စယာနံ ဃာတေန ဝိဟတရာဂါဒိအင်္ဂဏတ္တာ အနင်္ဂဏေ။ အနင်္ဂဏတ္တာယေဝ စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ၊ အင်္ဂဏေန ဟိ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿတိ။ သုဘာဝိတတ္တာ မုဒုဘူတေ, ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသေ ဝတ္တမာနဉှိ စိတ္တံ မုဒူတိ ဝုစ္စတိ။ မုဒုတ္တာယေဝ စ ကမ္မနိယေ, ကမ္မက္ခမေ ကမ္မယောဂ္ဂေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒု ဟိ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ သုဓန္တမိဝ သုဝဏ္ဏံ, တဒုဘယမ္ပိ စ သုဘာဝိတတ္တာ ဧဝ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ဗဟုလီကတံ မုဒု စ ဟောတိ ကမ္မနိယဉ္စ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂)။
ဧတေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝါဒီသု ဌိတတ္တာ ဌိတေ။ ဌိတတ္တာယေဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ, အစလေ နိရိဉ္ဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒုကမ္မညဘာဝေန ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ဌိတေ, သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ။ သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတဉှိ စိတ္တံ အဿဒ္ဓိယေန န ဣဉ္ဇတိ, ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတံ ကောသဇ္ဇေန န ဣဉ္ဇတိ, သတိပရိဂ္ဂဟိတံ ပမာဒေန န ဣဉ္ဇတိ, သမာဓိပရိဂ္ဂဟိတံ ဥဒ္ဓစ္စေန န ဣဉ္ဇတိ, ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတိ, ဩဘာသဂတံ ကိလေသန္ဓကာရေန န ဣဉ္ဇတိ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ စိတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ။
အပရော နယော – စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ။ ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမေန ပရိယောဒါတေ။ ဈာနပ္ပဋိလာဘပစ္စယာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘာဝေန အနင်္ဂဏေ။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ စိတ္တူပက္ကိလေသာနံ ဝိဂမေန ဝိဂတူပက္ကိလေသေ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အနင်္ဂဏဝတ္ထသုတ္တာနုသာရေန (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ မုဒုဘူတေ။ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝူပဂမေန ကမ္မနိယေ။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဏီတဘာဝူပဂမေန ဌိတေအာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ။ ယထာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဌိတေတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ, ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတန္တိ အတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၈။) [သျ]ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယာတိ ဧဝံ အဘိညာပါဒကေ ဇာတေ ဧတသ္မိံ စိတ္တေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိမှိ ယံ ဉာဏံ တဒတ္ထာယ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေနိဝါသောတိ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ။ နိဝုတ္ထာတိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ နိဝုတ္ထာ, ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထာ, အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ, ပရဝိညာဏဝိညာတာပိ ဝါ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတီတိ ယာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ, သာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ။ ဉာဏန္တိ တာယ သတိယာ သမ္ပယုတ္တဉာဏံ။ ဧဝမိမဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ အတ္ထာယ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယ ဧတဿ ဉာဏဿ အဓိဂမာယ ပတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ အဘိနီဟရိံ။
သောတိ သော အဟံ။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ, အနေကေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိတံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ သမနန္တရာတီတံ ဘဝံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထသန္တာနံ။ အနုဿရာမီတိ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိ ဧဝံ ဇာတိပဋိပါဋိယာ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာ သရာမိ, အနုဒေဝ ဝါ သရာမိ, စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတမတ္တေ ဧဝ သရာမီတိ ဒဿေတိ။ ပူရိတပါရမီနဉှိ မဟာပုရိသာနံ ပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ, တေန တေ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေတွာဝ သရန္တိ။ အာဒိကမ္မိကကုလပုတ္တာ ပန ပရိကမ္မံ ကတွာဝ သရန္တိ, တသ္မာ တေသံ ဝသေန ပရိကမ္မံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တံ ပန ဝုစ္စမာနံ အတိဘာရိယံ ဝိနယနိဒါနံ ကရောတိ, တသ္မာ တံ န ဝဒါမ။ အတ္ထိကေဟိ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၂ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ပါဠိမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
သေယျထိဒန္တိ အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေနေဝ ယွာယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသော အာရဒ္ဓေါ, တဿ ပကာရပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလံ စုတိပရိယောသာနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသု။ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပေါ သံဝဋ္ဋကပ္ပေါ, ဝဍ္ဎမာနော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ စ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဂဟိတော ဟောတိ တမ္မူလကတ္တာ။ ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ယာနိ တာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? သံဝဋ္ဋော သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ, ဝိဝဋ္ဋော ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ’’တိ ဝုတ္တာနိ တာနိ သဗ္ဗာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၉။) [သျ]တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ – တေဇောသံဝဋ္ဋော, အာပေါသံဝဋ္ဋော, ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ – အာဘဿရာ, သုဘကိဏှာ, ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ကပ္ပေါ တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ, အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ ဥဒကေန သံဝဋ္ဋတိ, သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါတေန သံဝဋ္ဋတိ, ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသိယတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန သဒါပိ ဧကံ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ။
ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ နာမ တိဝိဓံ ဟောတိ – ဇာတိက္ခေတ္တံ, အာဏာက္ခေတ္တံ, ဝိသယက္ခေတ္တဉ္စ။ တတ္ထ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ ဟောတိ, ယံ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိအာဒီသု ကမ္ပတိ။ အာဏာက္ခေတ္တံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ရတနပရိတ္တံ, ခန္ဓပရိတ္တံ, ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ, အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ, မောရပရိတ္တန္တိ ဣမေသံ ပရိတ္တာနံ အာနုဘာဝေါ ပဝတ္တတိ။ ဝိသယက္ခေတ္တံ ပန အနန္တံ အပရိမာဏံ, ‘‘ယံ ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝုတ္တံ ယတ္ထ ယံ ယံ အာကင်္ခတိ တံ တံ အနုဿရတိ။ ဧဝမေတေသု တီသု ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တေသု ဧကံ အာဏာက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ။ တသ္မိံ ပန ဝိနဿန္တေ ဇာတိက္ခေတ္တမ္ပိ ဝိနဋ္ဌမေဝ ဟောတိ၊ ဝိနဿန္တဉ္စ ဧကတောဝ ဝိနဿတိ, သဏ္ဌဟန္တမ္ပိ ဧကတောဝ သဏ္ဌဟတိ။ တဿ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၄) ဝုတ္တံ။ အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗံ။
ယေ ပနေတေ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာ ဝုတ္တာ, ဧတေသု ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ နိသိန္နော အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ သရိ။ ကထံ? ‘‘အမုတြာသိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အဟံ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယာ ဝါ ဂတိယာ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိ ဝေဿန္တရော ဝါ ဇောတိပါလော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ဘဂ္ဂဝေါ ဝါ ဂေါတမော ဝါ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ အနေကပ္ပကာရေန ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရမာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိကပ္ပသဟဿပရမာယုပရိယန္တော ဝါ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၀။) [သျ]သောတတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သော အဟံ တတော ဘဝတော ယောနိတော ဂတိတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိတော သတ္တာဝါသတော သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော, ပုန အမုကသ္မိံ နာမ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ဥဒပါဒိံ။ တတြာပါသိန္တိ အထ တတြာပိ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ပုန အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။
အထ ဝါ ယသ္မာ အမုတြာသိန္တိ ဣဒံ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ ယာဝဒိစ္ဆကံ သရဏံ။ သော တတော စုတောတိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ။ တသ္မာ ဣဓူပပန္နောတိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရံ အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ တုသိတဘဝနံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပါသိံ ဧဝံနာမောတိ တတြာပိ တုသိတဘဝနေ သေတကေတု နာမ ဒေဝပုတ္တော အဟောသိံ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ တာဟိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဂေါတ္တော။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော။ ဧဝမာဟာရောတိ ဒိဗ္ဗသုဓာဟာရော။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ ဧဝံ ဒိဗ္ဗသုခပ္ပဋိသံဝေဒီ။ ဒုက္ခံ ပန သင်္ခါရဒုက္ခမတ္တမေဝ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ သတ္တပညာသဝဿကောဋိသဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာယုပရိယန္တော။ သော တတော စုတောတိ သော အဟံ တတော တုသိတဘဝနတော စုတော။ ဣဓူပပန္နောတိ ဣဓ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော။
ဣတီတိ ဧဝံ။ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသန္တိ နာမဂေါတ္တဝသေန သဥဒ္ဒေသံ, ဝဏ္ဏာဒိဝသေန သာကာရံ။ နာမဂေါတ္တဝသေန ဟိ သတ္တော ‘‘ဒတ္တော, တိဿော, ဂေါတမော’’တိ ဥဒ္ဒိသီယတိ၊ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ဩဒါတော, သာမောတိ နာနတ္တတော ပညာယတိ၊ တသ္မာ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသော, ဣတရေ အာကာရာ။ ကိံ ပန ဗုဒ္ဓါယေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ သရန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – န ဗုဒ္ဓါယေဝ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓသာဝက-တိတ္ထိယာပိ, နော စ ခေါ အဝိသေသေန။ တိတ္ထိယာ ဟိ စတ္တာလီသံယေဝ ကပ္ပေ သရန္တိ, န တတော ပရံ။ ကသ္မာ? ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ။ တေသဉှိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဝိရဟတော ဒုဗ္ဗလာ ပညာ ဟောတိ။ သာဝကေသု ပန အသီတိမဟာသာဝကာ ကပ္ပသတသဟဿံ သရန္တိ၊ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဧကမသင်္ချေယျံ သတသဟဿဉ္စ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ။ ဧတ္တကော ဟိ တေသံ အဘိနီဟာရော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ, ယာဝ ဣစ္ဆန္တိ တာဝ သရန္တိ။ တိတ္ထိယာ စ ခန္ဓပဋိပါဋိမေဝ သရန္တိ။ ပဋိပါဋိံ မုဉ္စိတွာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သရိတုံ န သက္ကောန္တိ။ တေသဉှိ အန္ဓာနံ ဝိယ ဣစ္ဆိတပ္ပဒေသောက္ကမနံ နတ္ထိ။ သာဝကာ ဥဘယထာပိ သရန္တိ၊ တထာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၁။) [သျ]ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ ဗုဒ္ဓါ ပန ခန္ဓပဋိပါဋိယာပိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနပိ သီဟောက္ကန္တဝသေနပိ အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသု ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ယံ ယံ ဌာနံ အာကင်္ခန္တိ, တံ သဗ္ဗံ သရန္တိယေဝ။
အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒီသု မေတိ မယာ။ ဝိဇ္ဇာတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ကိံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသံ။ အဝိဇ္ဇာတိ တဿေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟော ဝုစ္စတိ။ တမောတိ သွေဝ မောဟော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန ‘‘တမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာလောကောတိ သာယေဝဝိဇ္ဇာ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေန ‘‘အာလောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အယံ အတ္ထော, သေသံ ပသံသာဝစနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ – အယံ ခေါ မေ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ, တဿ မေ အဓိဂတဝိဇ္ဇဿ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ, ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေ။
ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ။ တန္တိ နိပါတော။ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တဿ။ ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပဟိတတ္တဿ, ပေသိတစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟညေယျ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တမော ဝိဟညေယျ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝမေဝ မမ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ, တမော ဝိဟတော အာလောကော ဥပ္ပန္နော။ ဧတဿ မေ ပဓာနာနုယောဂဿ အနုရူပမေဝ ဖလံ လဒ္ဓန္တိ။
အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏ ပဌမာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ အဟောသိ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿေဝ အဏ္ဍကောသမှာတိ အယံ ခေါ မမ ဗြာဟ္မဏ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပဌမာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ ပဌမာ နိက္ခန္တိ ပဌမာ အရိယာဇာတိ အဟောသိ, ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿေဝ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ ပါဒနခသိခါယ ဝါ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တမှာ အဏ္ဍကောသမှာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ နိက္ခန္တိ ကုက္ကုဋနိကာယေ ပစ္စာဇာတီတိ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၂။) [သျ]ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ
֍ ဋီ ၁၃။ သောဧဝံ…ပေ… စုတူပပါတဉာဏာယာတိ စုတိယာ စ ဥပပါတေ စ ဉာဏာယ၊ ယေန ဉာဏေန သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပါတော စ ဉာယတိ, တဒတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ ပရိကမ္မစိတ္တံ နီဟရိံ။ သော ဒိဗ္ဗေန…ပေ… ပဿာမီတိ ဧတ္ထ ပန ပူရိတပါရမီနံ မဟာသတ္တာနံ ပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ။ တေ ဟိ စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတမတ္တေ ဧဝ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ သတ္တေ ပဿန္တိ, အာဒိကမ္မိကကုလပုတ္တာ ပန ပရိကမ္မံ ကတွာ။ တသ္မာ တေသံ ဝသေန ပရိကမ္မံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တံ ပန ဝုစ္စမာနံ အတိဘာရိယံ ဝိနယနိဒါနံ ကရောတိ၊ တသ္မာ တံ န ဝဒါမ။ အတ္ထိကေဟိ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၁) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ပါဠိမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
သောတိ သော အဟံ။ ဒိဗ္ဗေနာတိအာဒီသု ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝတာနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ, အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ, တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု။ စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု။ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ န ဥပပါတံ, သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမတ္တမေဝ ပဿတိ န စုတိံ, သော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ, သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အတိဝတ္တတိ, တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ။ တဒုဘယဉ္စ ဘဂဝါ အဒ္ဒသ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။
ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝါ ဝိသုဒ္ဓံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဧကာဒသပက္ကိလေသဝိရဟိတံ ဒိဗ္ဗစက္ခု။ ယထာဟ – ‘‘သော ခေါ အဟံ, အနုရုဒ္ဓ, ‘ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ ဝိစိကိစ္ဆံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ။ အမနသိကာရော…ပေ… ထိနမိဒ္ဓံ… ဆမ္ဘိတတ္တံ… ဥပ္ပိလံ… ဒုဋ္ဌုလ္လံ… အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ… အတိလီနဝီရိယံ… အဘိဇပ္ပါ… နာနတ္တသညာ…
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၃။) [သျ]‘အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ။ သော ခေါ အဟံ, အနုရုဒ္ဓ, အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော ဩဘာသဉှိ ခေါ သဉ္ဇာနာမိ, န စ ရူပါနိ ပဿာမိ။ ရူပါနိ ဟိ ခေါ ပဿာမိ, န စ ဩဘာသံ သဉ္ဇာနာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၂-၂၄၃) ဧဝမာဒိ။ တဒေဝံ ဧကာဒသုပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝိသုဒ္ဓံ။
မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ၊ မာနုသကံ ဝါ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။
သတ္တေပဿာမီတိ မနုဿမံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ပဿာမိ ဒက္ခာမိ ဩလောကေမိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဝါ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ, ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝါ, တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပဿာမီတိ ဒဿေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂါဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ဩဟီဠိတေ ဥညာတေ အဝညာတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌာကန္တအမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ၊ အဘိရူပေ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ, အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ, လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။
တဿ စ ဉာဏဿ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော – သော ဟေဋ္ဌာ နိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကသတ္တေ ပဿတိ မဟန္တံ ဒုက္ခမနုဘဝမာနေ, တံ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ – ‘‘ကိန္နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တီ’’တိ? အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံ ကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နန္ဒနဝန-မိဿကဝန-ဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပဿတိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ။ တမ္ပိ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄။) [သျ]ကရောတိ – ‘‘ကိန္နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ? အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမဿ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။
ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒီသု ဒုဋ္ဌု စရိတံ ဒုဋ္ဌံ ဝါ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာတိ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဧဝံ ဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အနတ္ထကာမာ ဟုတွာ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝါ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝါ ဥပဝါဒကာ၊ အက္ကောသကာ, ဂရဟကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော, အဿမဏာ ဧတေ’’တိ ဝဒန္တော အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ ဈာနံ ဝါ ဝိမောက္ခော ဝါ မဂ္ဂေါ ဝါ ဖလံ ဝါ’’တိ ဝဒန္တော ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဇာနံ ဝါ ဥပဝဒေယျ အဇာနံ ဝါ, ဥဘယထာပိ အရိယူပဝါဒေါဝ ဟောတိ။ ဘာရိယံ ကမ္မံ သဂ္ဂါဝရဏံ မဂ္ဂါဝရဏဉ္စ, သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ။ တဿ စ အာဝိဘာဝတ္ထံ ဣဒံ ဝတ္ထုမုဒါဟရန္တိ –
‘‘အညတရသ္မိံ ကိရ ဂါမေ ဧကော ထေရော စ ဒဟရဘိက္ခု စ ပိဏ္ဍာယ စရန္တိ။ တေ ပဌမဃရေယေဝ ဥဠုင်္ကမတ္တံ ဥဏှယာဂုံ လဘိံသု။ ထေရဿ စ ကုစ္ဆိဝါတော အတ္ထိ။ သော စိန္တေသိ – ‘အယံ ယာဂု မယှံ သပ္ပါယာ, ယာဝ န သီတလာ ဟောတိ တာဝ နံ ပိဝါမီ’တိ။ သော မနုဿေဟိ ဥမ္မာရတ္ထာယ အာဟဋေ ဒါရုက္ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ တံ ပိဝိ။ ဣတရော တံ ဇိဂုစ္ဆိ – ‘အတိစ္ဆာတော ဝတာယံ မဟလ္လကော အမှာကံ လဇ္ဇိတဗ္ဗကံ အကာသီ’တိ။ ထေရော ဂါမေ စရိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဒဟရဘိက္ခုံ အာဟ – ‘အတ္ထိ တေ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’တိ? ‘အာမ, ဘန္တေ, သောတာပန္နော အဟ’န္တိ။ ‘တေန ဟာဝုသော, ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝါယာမံ မာ အကာသိ, ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’တိ။ သော တံ ခမာပေသိ။ တေနဿ တံ ပါကတိကံ အဟောသိ’’။ တသ္မာ ယော အညောပိ အရိယံ ဥပဝဒတိ, တေန ဂန္တွာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, ‘‘အဟံ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမာဟီ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နဝကတရော ဟောတိ, ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၅။) [သျ]‘‘အဟံ ဘန္တေ တုမှေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမထာ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ သော နက္ခမတိ ဒိသာပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ, ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ ဌိတကေနေဝ, သစေ နဝကတရော ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တေန ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ, ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ယာဝ သိဝထိကံ ဂန္တွာပိ ခမာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကတေ သဂ္ဂါဝရဏဉ္စ မဂ္ဂါဝရဏဉ္စ န ဟောတိ, ပါကတိကမေဝ ဟောတိ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ, ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ တတ္ထ ဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝါဒေ, မနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟိတာယပိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပုန ဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသော။ ယထာဟ – ‘‘သေယျထာပိ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝဒါမိ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ, ယထယိဒံ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။
ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ။ အပါယန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနံ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ, သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒေါသဗဟုလတာယ ဝါ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတီတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပါတော၊ ဝိနဿန္တာ ဝါ ဧတ္ထ နိပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင်္ဂပစ္စင်္ဂါတိ ဝိနိပါတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဿာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၆။) [သျ]အထ ဝါ အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပါယော, သုဂတိယာ အပေတတ္တာ၊ န ဒုဂ္ဂတိ, မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ ဒီပေတိ။ သော ဟိ အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ, ဒုက္ခဿ စ ဂတိဘူတတ္တာ၊ န တု ဝိနိပါတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ပေတမဟိဒ္ဓိကာနဉှိ ဝိမာနာနိပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဝိနိပါတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ ဒီပေတိ။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သဗ္ဗသမုဿယေဟိ စ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိ-အာဒိအနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝ ဒီပေတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ, တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ ပန ဝိသေသော – ဧတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ။ သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိယေဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပါဒိဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ။ သော သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော – ယထာ ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာယံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓပအစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓ ‘‘စုတူပပါတဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန စုတူပပါတပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။
ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အာသဝက္ခယဉာဏကထာ
֍ ဋီ ၁၄။ သောဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဣဓ ဝိပဿနာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏတ္ထာယ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ အာသဝဝိနာသနတော အာသဝါနံ ခယောတိ ဝုစ္စတိ။ တတြ စေတံ ဉာဏံ တပ္ပရိယာပန္နတ္တာတိ။ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ ဝိပဿနာစိတ္တံ အဘိနီဟရိံ။ သော ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဧဝမာဒီသု ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ, န ဣတော ဘိယျော’’တိ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စံ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေန ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ ဇာနိံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ။ တဿ စ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တိကံ တဏှံ ‘‘အယံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၇။) [သျ]ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ယံ ဌာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈတိ တံ တေသံ အပ္ပဝတ္တိံ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ, တဿ စ သမ္ပာပကံ အရိယမဂ္ဂံ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေန ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိံ ဇာနိံ ပဋိဝိဇ္ဈိန္တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ သရူပတော သစ္စာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကိလေသဝသေန ပရိယာယတော ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ အာသဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿ မေ ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတောတိ တဿ မယှံ ဧဝံ ဇာနန္တဿ ဧဝံ ပဿန္တဿ သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေတိ။ ကာမာသဝါတိ ကာမာသဝတော။ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဣမိနာ ဖလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ, ဖလက္ခဏေ ဝိမုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏန္တိ ဣမိနာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဒဿေတိ။ ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ တဿ ဘူမိံ။ တေန ဟိ ဉာဏေန ဘဂဝါ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒီနိ အဗ္ဘညာသိံ။ ကတမာ ပန ဘဂဝတော ဇာတိ ခီဏာ, ကထဉ္စ နံ အဗ္ဘညာသီတိ? ဝုစ္စတေ – န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ, ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ၊ န အနာဂတာ, အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော၊ န ပစ္စုပ္ပန္နာ, ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယာ ပန မဂ္ဂဿ အဘာဝိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါ ဇာတိ, သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ၊ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ကိလေသာဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီ’’တိ ဇာနန္တော အဗ္ဘညာသိံ။
ဝုသိတန္တိ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ, ကတံ စရိတံ နိဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ, ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ သေက္ခာ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသန္တိ နာမ, ခီဏာသဝေါ ဝုတ္ထဝါသော။ တသ္မာ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗြဟ္မစရိယဝါသံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဗ္ဘညာသိံ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာဒယော ဟိ ဧတံ ကိစ္စံ ကရောန္တိ, ခီဏာသဝေါ ကတကရဏီယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ အတ္တနော ကရဏီယံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ‘‘ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ အဗ္ဘညာသိံ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣဒါနိ ပုန ဣတ္ထဘာဝါယ ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယ ကိလေသက္ခယာယ ဝါ မဂ္ဂဘာဝနာကိစ္စံ မေ နတ္ထီတိ အဗ္ဘညာသိံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၈။) [သျ]ဣဒါနိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ တံ အာသဝါနံ ခယဉာဏာဓိဂမံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေန္တော အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အယံ ခေါ မေ ဗြာဟ္မဏ တတိယာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ အဟောသီတိ ဧတ္ထ အယံ ခေါ မမ ဗြာဟ္မဏ အာသဝါနံ ခယဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တတိယာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ တတိယာ နိက္ခန္တိ တတိယာ အရိယဇာတိ အဟောသိ, ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿေဝ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ ပါဒနခသိခါယ ဝါ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တမှာ အဏ္ဍကောသမှာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ နိက္ခန္တိ ကုက္ကုဋနိကာယေ ပစ္စာဇာတီတိ။
ဧတ္တာဝတာ ကိံ ဒဿေတီတိ? သော ဟိ ဗြာဟ္မဏ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကော အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တတော နိက္ခမန္တော သကိမေဝ ဇာယတိ, အဟံ ပန ပုဗ္ဗေ-နိဝုတ္ထက္ခန္ဓပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ဘိန္ဒိတွာ ပဌမံ တာဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဝိဇ္ဇာယ ဇာတော, တတော သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ဒုတိယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာယ ဇာတော, ပုန စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တတိယံ အာသဝါနံ ခယဉာဏဝိဇ္ဇာယ ဇာတော၊ ဧဝံ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ တိက္ခတ္တုံ ဇာတော။ သာ စ မေ ဇာတိ အရိယာ သုပရိသုဒ္ဓါတိ ဣဒံ ဒဿေသိ။ ဧဝံ ဒဿေန္တော စ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏံ, ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏံ, အာသဝက္ခယေန သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏန္တိ ဧဝံ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဂုဏေ ပကာသေတွာ အတ္တနော အရိယာယ ဇာတိယာ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေသီတိ။
အာသဝက္ခယဉာဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒေသနာနုမောဒနကထာ
֍ ဋီ ၁၅။ ဧဝံဝုတ္တေ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏောတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ လောကာနုကမ္ပကေန ဗြာဟ္မဏံ အနုကမ္ပမာနေန ဝိနိဂူဟိတဗ္ဗေပိ အတ္တနော အရိယာယ ဇာတိယာ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝေ ဝိဇ္ဇတ္တယပကာသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဝုတ္တေ ပီတိဝိပ္ဖါရပရိပုဏ္ဏဂတ္တစိတ္တော ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော တံ ဘဂဝတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၉။) [သျ]အရိယာယ ဇာတိယာ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဝိဒိတွာ ‘‘ဤဒိသံ နာမာဟံ သဗ္ဗလောကဇေဋ္ဌသေဋ္ဌံ သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတံ သဗ္ဗညုံ ‘အညေသံ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ န ကရောတီ’တိ အဝစံ – ‘ဓီရတ္ထု ဝတရေ အညာဏ’’’န္တိ အတ္တာနံ ဂရဟိတွာ ‘‘အယံ ဒါနိ လောကေ အရိယာယ ဇာတိယာ ပုရေဇာတဋ္ဌေန ဇေဋ္ဌော, သဗ္ဗဂုဏေဟိ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေန သေဋ္ဌော’’တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ ဇေဋ္ဌော ဘဝံ ဂေါတမော သေဋ္ဌော ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန တံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘနုမောဒမာနော ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမ, အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထာယံ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ ခယသုန္ဒရာဘိရူပအဗ္ဘနုမောဒနေသု ဒိဿတိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော, စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသံဃော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၀) ဟိ ခယေ ဒိဿတိ။ ‘‘အယံ မေ ပုဂ္ဂလော ခမတိ, ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘိက္ကန္တတရော စ ပဏီတတရော စာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၀) သုန္ဒရေ။
‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ, ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။ –
အာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇) အဘိရူပေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၀) အဗ္ဘနုမောဒနေ။ ဣဓာပိ အဗ္ဘနုမောဒနေယေဝ။ ယသ္မာ စ အဗ္ဘနုမောဒနေ, တသ္မာ ‘‘သာဓု သာဓု, ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ဘယေ ကောဓေ ပသံသာယံ, တုရိတေ ကောတူဟလစ္ဆရေ၊
ဟာသေ သောကေ ပသာဒေ စ, ကရေ အာမေဍိတံ ဗုဓော’’တိ။
ဣမိနာ စ လက္ခဏေန ဣဓ ပသာဒဝသေန ပသံသာဝသေန စာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အထ ဝါ အဘိက္ကန္တန္တိ အတိဣဋ္ဌံ အတိမနာပံ အတိသုန္ဒရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကေန အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေန ဒေသနံ ထောမေတိ, ဧကေန အတ္တနော ပသာဒံ။ အယဉှိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမ, ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာ, အဘိက္ကန္တံ ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ မမ ပသာဒေါ’’တိ။ ဘဂဝတောယေဝ ဝါ ဝစနံ ဒွေ ဒွေ အတ္ထေ သန္ဓာယ ထောမေတိ – ဘောတော ဂေါတမဿ ဝစနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၀။) [သျ]အဘိက္ကန္တံ ဒေါသနာသနတော အဘိက္ကန္တံ ဂုဏာဓိဂမနတော, တထာ သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော, သာတ္ထတော သဗျဉ္ဇနတော, ဥတ္တာနပဒတော ဂမ္ဘီရတ္ထတော, ကဏ္ဏသုခတော ဟဒယင်္ဂမတော, အနတ္တုက္ကံသနတော အပရဝမ္ဘနတော, ကရုဏာသီတလတော ပညာဝဒါတတော, အပါထရမဏီယတော ဝိမဒ္ဒက္ခမတော, သုယျမာနသုခတော ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တတော ပရမ္ပိ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဒေသနံယေဝ ထောမေတိ။ တတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတန္တိ အဓောမုခဌပိတံ, ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝါ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ဥပရိမုခံ ကရေယျ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တိဏပဏ္ဏာဒိပဋိစ္ဆာဒိတံ။ ဝိဝရေယျာတိ ဥဂ္ဃါဋေယျ။ မူဠှဿာတိ ဒိသာမူဠှဿ။ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျာတိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဧသ မဂ္ဂေါတိ ဝဒေယျ။ အန္ဓကာရေတိ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ အဍ္ဎရတ္တ-ဃနဝနသဏ္ဍ-မေဃပဋလေဟိ စတုရင်္ဂေ တမသိ။ အယံ တာဝ အနုတ္တာနပဒတ္ထော။ အယံ ပန အဓိပ္ပါယယောဇနာ – ယထာ ကောစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ, ဧဝံ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတံ မံ အသဒ္ဓမ္မာ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန၊ ယထာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝရေယျ, ဧဝံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနာ ပဘုတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေန၊ ယထာ မူဠှဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျ, ဧဝံ ကုမ္မဂ္ဂမိစ္ဆာမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ မေ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေန၊ ယထာ အန္ဓကာရေ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျ, ဧဝံ မောဟန္ဓကာရေ နိမုဂ္ဂဿ မေ ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယရူပါနိ အပဿတော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကဒေသနာပဇ္ဇောတံ ဓာရေန္တေန, မယှံ ဘောတာ ဂေါတမေန ဧတေဟိ ပရိယာယေဟိ ပကာသိတတ္တာ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတောတိ။
ဒေသနာနုမောဒနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ပသန္နာကာရကထာ
ဧဝံ ဒေသနံ ထောမေတွာ ဣမာယ ဒေသနာယ ရတနတ္တယေ ပသန္နစိတ္တော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧသာဟန္တိ ဧသော အဟံ။ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီတိ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမိ၊ ဘဝံ မေ ဂေါတမော သရဏံ, ပရာယဏံ, အဃဿ တာတာ, ဟိတဿ စ ဝိဓာတာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဂစ္ဆာမိ ဘဇာမိ သေဝါမိ ပယိရုပါသာမိ, ဧဝံ ဝါ ဇာနာမိ ဗုဇ္ဈာမီတိ။ ယေသဉှိ ဓာတူနံ ဂတိအတ္ထော, ဗုဒ္ဓိပိ တေသံ အတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဣမဿ ဇာနာမိ ဗုဇ္ဈာမီတိ အယမ္ပိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁။) [သျ]အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဓမ္မဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပန အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စ စတူသု အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝိတ္ထာရော။ န ကေဝလဉ္စ အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ, အပိ စ ခေါ အရိယဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနေ –
‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ, ဓမ္မမသင်္ခတမပ္ပဋိကူလံ၊
မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ, ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇)၊
ဧတ္ထ ဟိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ။ ဓမ္မမသင်္ခတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အပ္ပဋိကူလံ မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တန္တိ ပိဋကတ္တယေန ဝိဘတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာတိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသံဃာတေန သံဟတောတိ သံဃော, သော အတ္ထတော အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။ ဝုတ္တဉှေတံ တသ္မိံယေဝ ဝိမာနေ –
‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္နမဟပ္ဖလမာဟု, စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသု၊
အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလဓမ္မဒသာ တေ, သံဃမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈)၊
ဘိက္ခူနံ သံဃော ဘိက္ခုသံဃော။ ဧတ္တာဝတာ စ ဗြာဟ္မဏော တီဏိ သရဏဂမနာနိ ပဋိဝေဒေသိ။
ပသန္နာကာရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သရဏဂမနကထာ
ဣဒါနိ တေသွေဝ တီသု သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ, သရဏဂမနံ, ယော သရဏံ ဂစ္ဆတိ,
သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါ, သရဏဂမနဖလံ, သံကိလေသော, ဘေဒေါတိ အယံ ဝိဓိ ဝေဒိ တဗ္ဗော။ သော ပန ဣဓ ဝုစ္စမာနော အတိဘာရိယံ ဝိနယနိဒါနံ ကရောတီတိ န ဝုတ္တော။ အတ္ထိကေဟိ ပန ပပဉ္စသူဒနိယံ ဝါ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ဘယဘေရဝသုတ္တဝဏ္ဏနတော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၆) သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ ဝါ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၀) သရဏဝဏ္ဏနတော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။
သရဏဂမနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာ
ဥပါသကံမံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတူတိ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ‘‘ဥပါသကော အယ’’န္တိ ဧဝံ ဓာရေတူတိ အတ္ထော။ ဥပါသကဝိဓိကောသလ္လတ္ထံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။) [သျ]ပနေတ္ထ ကော ဥပါသကော, ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတိ, ကိမဿ သီလံ, ကော အာဇီဝေါ, ကာ ဝိပတ္တိ, ကာ သမ္ပတ္တီတိ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ အတိဘာရိယကရဏတော ဣဓ န ဝိဘတ္တံ, အတ္ထိကေဟိ ပန ပပဉ္စသူဒနိယံ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၆) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ ဧတ္ထ အယံ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ အာဒိကောဋိကောဋ္ဌာသသေဋ္ဌေသု ဒိဿတိ။ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ, သမ္မ ဒေါဝါရိက, အာဝရာမိ ဒွါရံ နိဂဏ္ဌာနံ နိဂဏ္ဌီန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၀) ဟိ အာဒိမှိ ဒိဿတိ။ ‘‘တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တံ အင်္ဂုလဂ္ဂံ ပရာမသေယျ (ကထာ။ ၄၄၁), ဥစ္ဆဂ္ဂံ ဝေဠဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု ကောဋိယံ။ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မဓုရဂ္ဂံ ဝါ တိတ္တကဂ္ဂံ ဝါ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄) အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟာရဂ္ဂေန ဝါ ပရိဝေဏဂ္ဂေန ဝါ ဘာဇေတု’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၁၈) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၄) သေဋ္ဌေ။ ဣဓ ပနာယံ အာဒိမှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ အဇ္ဇတံ အာဒိံ ကတွာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇ္ဇတန္တိ အဇ္ဇဘာဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဇ္ဇဒဂ္ဂေ ဣစ္စေဝ ဝါ ပါဌော, ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အဇ္ဇ အဂ္ဂံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏုပေတန္တိ ပါဏေဟိ ဥပေတံ, ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, တာဝ ဥပေတံ အနညသတ္ထုကံ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သရဏဂတံ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတု ဇာနာတု, အဟဉှိ သစေပိ မေ တိခိဏေန အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒေယျုံ, နေဝ ဗုဒ္ဓံ ‘‘န ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝါ, ဓမ္မံ ‘‘န ဓမ္မော’’တိ ဝါ, သံဃံ ‘‘န သံဃော’’တိ ဝါ ဝဒေယျန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဗြာဟ္မဏော ပါဏုပေတံ သရဏဂတန္တိ ပုန သရဏဂမနံ ဝဒန္တော အတ္တသန္နိယျာတနံ ပကာသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ အတ္တာနံ နိယျာတေတွာ ဘဂဝန္တံ သပရိသံ ဥပဋ္ဌာတုကာမော အာဟ – ‘‘ အဓိဝါသေတု စ မေ ဘဝံ ဂေါတမော ဝေရဉ္ဇာယံ ဝဿာဝါသံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေနာ’’တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥပါသကဉ္စ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတု, အဓိဝါသေတု စ မေ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝဿာဝါသံ, တယော မာသေ ဝေရဉ္ဇံ ဥပနိဿာယ မမ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ ဝါသံ သမ္ပဋိစ္ဆတူတိ။ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေနာတိ အထဿ ဝစနံ သုတွာ ဘဂဝါ ကာယင်္ဂံ ဝါ ဝါစင်္ဂံ ဝါ အစောပေတွာ အဗ္ဘန္တရေယေဝ ခန္တိံ စာရေတွာ တုဏှီဘာဝေန အဓိဝါသေသိ၊ ဗြာဟ္မဏဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ မနသာဝ သမ္ပဋိစ္ဆီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃။) [သျ]အထခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာတိ အထ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော သစေ မေ သမဏော ဂေါတမော နာဓိဝါသေယျ, ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပေယျ။ ယသ္မာ ပန အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ အဗ္ဘန္တရေ ခန္တိံ ဓာရေသိ, တသ္မာ မေ မနသာဝ အဓိဝါသေသီတိ ဧဝံ အာကာရသလ္လက္ခဏကုသလတာယ ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ, အတ္တနော နိသိန္နာသနတော ဝုဋ္ဌာယ စတူသု ဒိသာသု ဘဂဝန္တံ သက္ကစ္စံ ဝန္ဒိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အာဂတကာလတော ပဘုတိ ဇာတိမဟလ္လကဗြာဟ္မဏာနံ အဘိဝါဒနာဒီနိ န ကရောတီတိ ဝိဂရဟိတွာပိ ဣဒါနိ ဝိညာတဗုဒ္ဓဂုဏော ကာယေန ဝါစာယ မနသာ စ အနေကက္ခတ္တုံ ဝန္ဒန္တောပိ အတိတ္တောယေဝ ဟုတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သိရသ္မိံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ယာဝ ဒဿနဝိသယော တာဝ ပဋိမုခေါယေဝ အပက္ကမိတွာ ဒဿနဝိသယံ ဝိဇဟနဋ္ဌာနေ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။
ဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုဗ္ဘိက္ခကထာ
֍ ဋီ ၁၆။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေရဉ္ဇာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ ဟောတီတိ ယသ္မိံ သမယေ ဝေရဉ္ဇေန ဗြာဟ္မဏေန ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇံ ဥပနိဿာယ ဝဿာဝါသံ ယာစိတော, တေန သမယေန ဝေရဉ္ဇာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ ဟောတိ။ ဒုဗ္ဘိက္ခာတိ ဒုလ္လဘဘိက္ခာ၊ သာ ပန ဒုလ္လဘဘိက္ခတာ ယတ္ထ မနုဿာ အဿဒ္ဓါ ဟောန္တိ အပ္ပသန္နာ, တတ္ထ သုသဿကာလေပိ အတိသမဂ္ဃေပိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏေ ဟောတိ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ပန ယသ္မာ န တထာ အဟောသိ, အပိစ ခေါ ဒုသဿတာယ ဆာတကဒေါသေန အဟောသိ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဒွီဟိတိကာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွီဟိတိကာတိ ဒွိဓာ ပဝတ္တဤဟိတိကာ။ ဤဟိတံ နာမ ဣရိယာ ဒွိဓာ ပဝတ္တာ – စိတ္တဣရိယာ, စိတ္တဤဟာ။ ‘‘ဧတ္ထ လစ္ဆာမ နု ခေါ ကိဉ္စိ ဘိက္ခမာနာ န လစ္ဆာမာ’’တိ, ‘‘ဇီဝိတုံ ဝါ သက္ခိဿာမ နု ခေါ နော’’တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
အထ ဝါ ဒွီဟိတိကာတိ ဒုဇ္ဇီဝိကာ, ဤဟိတံ ဤဟာ ဣရိယနံ ပဝတ္တနံ ဇီဝိတန္တိအာဒီနိ ပဒါနိ ဧကတ္ထာနိ။ တသ္မာ ဒုက္ခေန ဤဟိတံ ဧတ္ထ ပဝတ္တတီတိ ဒွီဟိတိကာတိ အယမေတ္ထ ပဒတ္ထော။ သေတဋ္ဌိကာတိ သေတကာနိ အဋ္ဌီနိ ဧတ္ထာတိ သေတဋ္ဌိကာ။ ဒိဝသမ္ပိ ယာစိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ မတာနံ ကပဏမနုဿာနံ အဟိစ္ဆတ္တကဝဏ္ဏေဟိ အဋ္ဌီဟိ တတြ တတြ ပရိကိဏ္ဏာတိ ဝုတ္တံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၄။) [သျ]ဟောတိ။ သေတဋ္ဋိကာတိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – သေတာ အဋ္ဋိ ဧတ္ထာတိ သေတဋ္ဋိကာ။ အဋ္ဋီတိ အာတုရတာ ဗျာဓိ ရောဂေါ။ တတ္ထ စ သဿာနံ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလေ သေတကရောဂေန ဥပဟတမေဝ ပစ္ဆိန္နခီရံ အဂ္ဂဟိတတဏ္ဍုလံ ပဏ္ဍရပဏ္ဍရံ သာလိသီသံ ဝါ ယဝဂေါဓူမသီသံ ဝါ နိက္ခမတိ, တသ္မာ ‘‘သေတဋ္ဋိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဝပ္ပကာလေ သုဋ္ဌု အဘိသင်္ခရိတွာပိ ဝုတ္တသဿံ တတ္ထ သလာကာ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ သလာကာဝုတ္တာ၊ သလာကာယ ဝါ တတ္ထ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေန္တီတိ သလာကာဝုတ္တာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တတ္ထ ကိရ ဓညဝိက္ကယကာနံ သန္တိကံ ကယကေသု ဂတေသု ဒုဗ္ဗလမနုဿေ အဘိဘဝိတွာ ဗလဝမနုဿာဝ ဓညံ ကိဏိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဒုဗ္ဗလမနုဿာ အလဘမာနာ မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ ဓညဝိက္ကယကာ ‘‘သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမာ’’တိ ဓညကရဏဋ္ဌာနေ ဓညမာပကံ နိသီဒါပေတွာ ဧကပဿေ ဝဏ္ဏဇ္ဈက္ခံ နိသီဒါပေသုံ။ ဓညတ္ထိကာ ဝဏ္ဏဇ္ဈက္ခဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိ။ သော အာဂတပဋိပါဋိယာ မူလံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဧတ္တကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ သလာကံ လိခိတွာ ဒေတိ, တေ တံ ဂဟေတွာ ဓညမာပကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒိန္နပဋိပါဋိယာ ဓညံ ဂဏှန္တိ။ ဧဝံ သလာကာယ တတ္ထ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေန္တီတိ သလာကာဝုတ္တာ။
န သုကရာ ဥဉ္ဆေန ပဂ္ဂဟေန ယာပေတုန္တိ ပဂ္ဂဟေန ယော ဥဉ္ဆော, တေန ယာပေတုံ န သုကရာ။ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ယံ အရိယာ ဥဉ္ဆံ ကရောန္တိ, ဘိက္ခာစရိယံ စရန္တိ, တေန ဥဉ္ဆေန ယာပေတုံ န သုကရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဒါ ကိရ တတ္ထ သတ္တဋ္ဌဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဧကဒိဝသမ္ပိ ယာပနမတ္တံ န လဘန္တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဥတ္တရာပထကာ အဿဝါဏိဇာ…ပေ… အဿောသိ ခေါ ဘဂဝါ ဥဒုက္ခလသဒ္ဒန္တိ – တေနာတိ ယသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇံ ဥပနိဿာယ ဝဿာဝါသံ ဥပဂတော တေန သမယေန။ ဥတ္တရာပထဝါသိကာ ဥတ္တရာပထတော ဝါ အာဂတတ္တာ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာ အဿဝါဏိဇာ ဥတ္တရာပထေ အဿာနံ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ ပဉ္စ အဿသတာနိ ဂဟေတွာ ဒိဂုဏံ တိဂုဏံ လာဘံ ပတ္ထယမာနာ ဒေသန္တရံ ဂစ္ဆန္တာ တေဟိ အတ္တနော ဝိက္ကာယိကဘဏ္ဍဘူတေဟိ ပဉ္စမတ္တေဟိ အဿသတေဟိ ဝေရဉ္ဇံ ဝဿာဝါသံ ဥပဂတာ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ? န ဟိ သက္ကာ တသ္မိံ ဒေသေ ဝဿိကေ စတ္တာရော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၅။) [သျ]မာသေ အဒ္ဓါနံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ။ ဥပဂစ္ဆန္တာ စ ဗဟိနဂရေ ဥဒကေန အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယေ ဌာနေ အတ္တနော စ ဝါသာဂါရာနိ အဿာနဉ္စ မန္ဒိရံ ကာရာပေတွာ ဝတိယာ ပရိက္ခိပိံသု။ တာနိ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနာနိ ‘‘အဿမဏ္ဍလိကာယော’’တိ ပညာယိံသု။ တေနာဟ – ‘‘ တေဟိ အဿမဏ္ဍလိကာသု ဘိက္ခူနံ ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ပညတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပတ္ထပတ္ထပုလကန္တိ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော ပတ္ထပတ္ထပမာဏံ ပုလကံ။ ပတ္ထော နာမ နာဠိမတ္တံ ဟောတိ, ဧကဿ ပုရိသဿ အလံ ယာပနာယ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’န္တိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၉၂)။ ပုလကံ နာမ နိတ္ထုသံ ကတွာ ဥဿေဒေတွာ ဂဟိတယဝတဏ္ဍုလာ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ ဟိ သထုသာ ဟောန္တိ, ပါဏကာ ဝိဇ္ဈန္တိ, အဒ္ဓါနက္ခမာ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေ ဝါဏိဇာ အဒ္ဓါနက္ခမံ ကတွာ ယဝတဏ္ဍုလမာဒါယ အဒ္ဓါနံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ ‘‘ယတ္ထ အဿာနံ ခါဒနီယံ တိဏံ ဒုလ္လဘံ ဘဝိဿတိ, တတ္ထေတံ အဿဘတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ။
ကသ္မာ ပန တေဟိ တံ ဘိက္ခူနံ ပညတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘န ဟိ တေ ဒက္ခိဏာပထမနုဿာ ဝိယ အဿဒ္ဓါ အပ္ပသန္နာ, တေ ပန သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဗုဒ္ဓမာမကာ, ဓမ္မမာမကာ, သံဃမာမကာ၊ တေ ပုဗ္ဗဏှသမယံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန နဂရံ ပဝိသန္တာ ဒွေ တယော ဒိဝသေ အဒ္ဒသံသု သတ္တဋ္ဌ ဘိက္ခူ သုနိဝတ္ထေ သုပါရုတေ ဣရိယာပထသမ္ပန္နေ သကလမ္ပိ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဘမာနေ။ ဒိသွာန နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယျာ ဣမံ နဂရံ ဥပနိဿာယ ဝဿံ ဥပဂတာ၊ ဆာတကဉ္စ ဝတ္တတိ, န စ ကိဉ္စိ လဘန္တိ, အတိဝိယ ကိလမန္တိ။ မယဉ္စမှ အာဂန္တုကာ, န သက္ကောမ နေသံ ဒေဝသိကံ ယာဂုဉ္စ ဘတ္တဉ္စ ပဋိယာဒေတုံ။ အမှာကံ ပန အဿာ သာယဉ္စ ပါတော စ ဒွိက္ခတ္တုံ ဘတ္တံ လဘန္တိ။ ယံနူန မယံ ဧကမေကဿ အဿဿ ပါတရာသဘတ္တတော ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ဒဒေယျာမ။ ဧဝံ အယျာ စ န ကိလမိဿန္တိ, အဿာ စ ယာပေဿန္တီ’’တိ။ တေ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယံ ဝါ တံ ဝါ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ယာစိတွာ ဒေဝသိကံ ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ပညပေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေဟိ အဿမဏ္ဍလိကာသု ဘိက္ခူနံ ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ပညတ္တံ ဟောတီ’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၆။) [သျ]ပညတ္တန္တိ နိစ္စဘတ္တသင်္ခေပေန ဌပိတံ။ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာတိအာဒီသု ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဒိဝသဿ ပုဗ္ဗဘာဂသမယံ, ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဏှေ ဝါ သမယံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ, ပုဗ္ဗဏှေ ဧကံ ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ လဗ္ဘတိ။ နိဝါသေတွာတိ ပရိဒဟိတွာ, ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေနေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ တေ တတော ပုဗ္ဗေ အနိဝတ္ထာ အဟေသုံ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ပတ္တံ ဟတ္ထေဟိ စီဝရံ ကာယေန အာဒိယိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ, ဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဟိ ပကာရေန ဂဏှန္တာ အာဒါယဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တိ, ယထာ ‘‘သမာဒါယေဝ ပက္ကမတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁)။ ပိဏ္ဍံ အလဘမာနာတိ သကလမ္ပိ ဝေရဉ္ဇံ စရိတွာ တိဋ္ဌတု ပိဏ္ဍော, အန္တမသော ‘‘အတိစ္ဆထာ’’တိ ဝါစမ္ပိ အလဘမာနာ။
ပတ္ထပတ္ထပုလကံ အာရာမံ အာဟရိတွာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနေ လဒ္ဓံ ဧကမေကံ ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ဂဟေတွာ အာရာမံ နေတွာ။ ဥဒုက္ခလေ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ထေရာနံ ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထိ, ယော နေသံ တံ ဂဟေတွာ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ပစေယျ။ သာမမ္ပိ ပစနံ သမဏသာရုပ္ပံ န ဟောတိ န စ ဝဋ္ဋတိ။ တေ ဧဝံ နော သလ္လဟုကဝုတ္တိတာ စ ဘဝိဿတိ, သာမပါကပရိမောစနဉ္စာတိ အဋ္ဌ အဋ္ဌ ဇနာ ဝါ ဒသ ဒသ ဇနာ ဝါ ဧကတော ဟုတွာ ဥဒုက္ခလေ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ သကံ သကံ ပဋိဝီသံ ဥဒကေန တေမေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အပ္ပေါဿုက္ကာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တိ။ ဘဂဝတော ပန တေ အဿဝါဏိဇာ ပတ္ထပုလကဉ္စ ဒေန္တိ, တဒုပိယဉ္စ သပ္ပိမဓုသက္ကရံ။ တံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အာဟရိတွာ သိလာယံ ပိသတိ။ ပုညဝတာ ပဏ္ဍိတပုရိသေန ကတံ မနာပမေဝ ဟောတိ။ အထ နံ ပိသိတွာ သပ္ပိအာဒီဟိ သမ္မာ ယောဇေတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ။ အထေတ္ထ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပန္တိ။ တံ ဘဂဝါ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဖလသမာပတ္တိယာ ကာလံ အတိနာမေတိ။ န တတော ပဋ္ဌာယ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။
ကိံ ပနာနန္ဒတ္ထေရော တဒါ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီတိ? ဟောတိ, နော စ ခေါ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓါ။ ဘဂဝတော ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿန္တရေ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော နာမ နတ္ထိ။ ကဒါစိ နာဂသမာလတ္ထေရော ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌာသိ, ကဒါစိ နာဂိတတ္ထေရော, ကဒါစိ မေဃိယတ္ထေရော, ကဒါစိ ဥပဝါဏတ္ထေရော, ကဒါစိ သာဂတတ္ထေရော, ကဒါစိ သုနက္ခတ္တော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၇။) [သျ]လိစ္ဆဝိပုတ္တော။ တေ အတ္တနော ရုစိယာ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ယဒါ ဣစ္ဆန္တိ တဒါ ပက္ကမန္တိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တေသု တေသု ဥပဋ္ဌဟန္တေသု အပ္ပေါဿုက္ကော ဟောတိ, ပက္ကန္တေသု သယမေဝ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကရောတိ။ ဘဂဝါပိ ကိဉ္စာပိ မေ ဉာတိသေဋ္ဌော ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ န တာဝ လဘတိ, အထ ခေါ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု အယမေဝ ပတိရူပေါတိ အဓိဝါသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာယသ္မာ ပနာနန္ဒော ပတ္ထပုလကံ သိလာယံ ပိသိတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ, တံ ဘဂဝါ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ။
နနု စ မနုဿာ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ အတိဝိယ ဥဿာဟဇာတာ ပုညာနိ ကရောန္တိ, အတ္တနာ အဘုဉ္ဇိတွာပိ ဘိက္ခူနံ ဒါတဗ္ဗံ မညန္တိ။ တေ တဒါ ကသ္မာ ကဋစ္ဆုဘိက္ခမ္ပိ န အဒံသု? အယဉ္စ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော မဟတာ ဥဿာဟေန ဘဂဝန္တံ ဝဿာဝါသံ ယာစိ, သော ကသ္မာ ဘဂဝတော အတ္ထိဘာဝမ္ပိ န ဇာနာတီတိ? ဝုစ္စတေ – မာရာဝဋ္ဋနာယ။ ဝေရဉ္ဇဉှိ ဗြာဟ္မဏံ ဘဂဝတော သန္တိကာ ပက္ကန္တမတ္တမေဝ သကလဉ္စ နဂရံ သမန္တာ စ ယောဇနမတ္တံ ယတ္ထ သက္ကာ ပုရေဘတ္တံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္စာဂန္တုံ, တံ သဗ္ဗံ မာရော အာဝဋ္ဋေတွာ မောဟေတွာ သဗ္ဗေသံ အသလ္လက္ခဏဘာဝံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ တသ္မာ န ကောစိ အန္တမသော သာမီစိကမ္မမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ မညိတ္ထ။
ကိံ ပန ဘဂဝါပိ မာရာဝဋ္ဋနံ အဇာနိတွာဝ တတ္ထ ဝဿံ ဥပဂတောတိ? နော အဇာနိတွာ။ အထ ကသ္မာ စမ္ပာ-သာဝတ္ထိ-ရာဇဂဟာဒီနံ အညတရသ္မိံ န ဥပဂတောတိ? တိဋ္ဌန္တု စမ္ပာ-သာဝတ္ထိ-ရာဇဂဟာဒီနိ, သစေပိ ဘဂဝါ တသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဥတ္တရကုရုံ ဝါ တိဒသပုရံ ဝါ ဂန္တွာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆေယျ, တမ္ပိ မာရော အာဝဋ္ဋေယျ။ သော ကိရ တံ သံဝစ္ဆရံ အတိဝိယ အာဃာတေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော အဟောသိ။ ဣဓ ပန ဘဂဝါ ဣမံ အတိရေကကာရဏံ အဒ္ဒသ – ‘‘အဿဝါဏိဇာ ဘိက္ခူနံ သင်္ဂဟံ ကရိဿန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ဝေရဉ္ဇာယမေဝ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိ။
ကိံ ပန မာရော ဝါဏိဇကေ အာဝဋ္ဋေတုံ န သက္ကောတီတိ? နော န သက္ကောတိ, တေ ပန အာဝဋ္ဋိတပရိယောသာနေ အာဂမိံသု။ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ကသ္မာ န အာဝဋ္ဋေတီတိ? အဝိသဟတာယ။ န ဟိ သော တထာဂတဿ အဘိဟဋဘိက္ခာယ နိဗဒ္ဓဒါနဿ အပ္ပိတဝတ္တဿ အန္တရာယံ ကာတုံ ဝိသဟတိ။ စတုန္နဉှိ န သက္ကာ အန္တရာယော ကာတုံ။ ကတမေသံ စတုန္နံ? တထာဂတဿ အဘိဟဋဘိက္ခာသင်္ခေပေန ဝါ နိဗဒ္ဓဒါနဿ အပ္ပိတဝတ္တသင်္ခေပေန ဝါ ပရိစ္စတ္တာနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ ဗုဒ္ဓါနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၈။) [သျ]ဇီဝိတဿ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနာနံ ဗျာမပ္ပဘာယ ဝါ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ စန္ဒိမသူရိယဒေဝဗြဟ္မာနမ္ပိ ဟိ ပဘာ တထာဂတဿ အနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာပ္ပဒေသံ ပတွာ ဝိဟတာနုဘာဝါ ဟောန္တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗညုတညာဏဿ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ တသ္မာ မာရေန အကတန္တရာယံ ဘိက္ခံ ဘဂဝါ သသာဝကသံဃော တဒါ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော စ ဧကဒိဝသံ အဿောသိ ခေါ ဘဂဝါ ဥဒုက္ခလသဒ္ဒန္တိ ဘဂဝါ ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ကောဋ္ဋေန္တာနံ ဘိက္ခူနံ မုသလသံဃဋ္ဋဇနိတံ ဥဒုက္ခလသဒ္ဒံ သုဏိ။ တတော ပရံ ဇာနန္တာပိ တထာဂတာတိ ဧဝမာဒိ ယံ ပရတော ‘‘ကိန္နု ခေါ သော, အာနန္ဒ, ဥဒုက္ခလသဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိ, တဿ ပရိဟာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – တထာဂတာ နာမ ဇာနန္တာပိ သစေ တာဒိသံ ပုစ္ဆာကာရဏံ ဟောတိ, ပုစ္ဆန္တိ။ သစေ ပန တာဒိသံ ပုစ္ဆာကာရဏံ နတ္ထိ, ဇာနန္တာပိ န ပုစ္ဆန္တိ။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ အဇာနနံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အဇာနန္တာပီတိ န ဝုတ္တံ။ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပုစ္ဆန္တီတိ သစေ တဿာ ပုစ္ဆာယ သော ကာလော ဟောတိ, ဧဝံ တံ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပုစ္ဆန္တိ၊ သစေ န ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ ကာလံ ဝိဒိတွာဝ န ပုစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တာပိ စ အတ္ထသံဟိတံ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ, ယံ အတ္ထနိဿိတံ ကာရဏနိဿိတံ, တဒေဝ ပုစ္ဆန္တိ, နော အနတ္ထသံဟိတံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အနတ္ထသံဟိတေ သေတုဃာတော တထာဂတာနံ။ သေတု ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ, မဂ္ဂေနေဝ တာဒိသဿ ဝစနဿ ဃာတော, သမုစ္ဆေဒေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ အတ္ထသံဟိတန္တိ ဧတ္ထ ယံ အတ္ထသန္နိဿိတံ ဝစနံ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီ’’တိ အာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာကာရေဟီတိ ကာရဏေဟိ။ ဓမ္မံ ဝါ ဒေသေဿာမာတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယုတ္တံ သုတ္တံ ဝါ ပုဗ္ဗစရိတကာရဏယုတ္တံ ဇာတကံ ဝါ ကထယိဿာမ။ သာဝကာနံ ဝါ သိက္ခာပဒံပညပေဿာမာတိ သာဝကာနံ ဝါ တာယ ပုစ္ဆာယ ဝီတိက္ကမံ ပါကဋံ ကတွာ ဂရုကံ ဝါ လဟုကံ ဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမ အာဏံ ဌပေဿာမာတိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… ဧတမတ္ထံ အာရောစေသီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ ဟိ ဘိက္ခူနံ ပတ္ထပတ္ထပုလကပဋိလာဘံ သလ္လဟုကဝုတ္တိတံ သာမပါကပရိမောစနဉ္စ အာရောစေန္တော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသီတိ ဝုစ္စတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။) [သျ]‘‘သာဓုသာဓု, အာနန္ဒာ’’တိ ဣဒံ ပန ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သမ္ပဟံသေန္တော အာဟ။ သာဓုကာရံ ပန ဒတွာ ဒွီသု အာကာရေသု ဧကံ ဂဟေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ – ‘‘တုမှေဟိ, အာနန္ဒ, သပ္ပုရိသေဟိ ဝိဇိတံ, ပစ္ဆိမာ ဇနတာ သာလိမံသောဒနံ အတိမညိဿတီ’’တိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – တုမှေဟိ, အာနန္ဒ, သပ္ပုရိသေဟိ ဧဝံ ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဒုလ္လဘပိဏ္ဍေ ဣမာယ သလ္လဟုကဝုတ္တိတာယ ဣမိနာ စ သလ္လေခေန ဝိဇိတံ။ ကိံ ဝိဇိတန္တိ? ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဝိဇိတံ, လောဘော ဝိဇိတော, ဣစ္ဆာစာရော ဝိဇိတော။ ကထံ? ‘‘အယံ ဝေရဉ္ဇာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ, သမန္တတော ပန အနန္တရာ ဂါမနိဂမာ ဖလဘာရနမိတသဿာ သုဘိက္ခာ သုလဘပိဏ္ဍာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဘဂဝါ ဣဓေဝ အမှေ နိဂ္ဂဏှိတွာ ဝသတီ’’တိ ဧကဘိက္ခုဿပိ စိန္တာ ဝါ ဝိဃာတော ဝါ နတ္ထိ။ ဧဝံ တာဝ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဝိဇိတံ အဘိဘူတံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တိတံ။
ကထံ လောဘော ဝိဇိတော? ‘‘အယံ ဝေရဉ္ဇာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ, သမန္တတော ပန အနန္တရာ ဂါမနိဂမာ ဖလဘာရနမိတသဿာ သုဘိက္ခာ သုလဘပိဏ္ဍာ။ ဟန္ဒ မယံ တတ္ထ ဂန္တွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ လောဘဝသေန ဧကဘိက္ခုနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ တတ္ထ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ န ကတော။ ဧဝံ လောဘော ဝိဇိတော။
ကထံ ဣစ္ဆာစာရော ဝိဇိတော? အယံ ဝေရဉ္ဇာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ, ဣမေ စ မနုဿာ အမှေ ဒွေ တယော မာသေ ဝသန္တေပိ န ကိသ္မိဉ္စိ မညန္တိ။ ယံနူန မယံ ဂုဏဝါဏိဇ္ဇံ ကတွာ ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ…ပေ… အသုကော ဆဠဘိညောတိ ဧဝံ မနုဿာနံ အညမညံ ပကာသေတွာ ကုစ္ဆိံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ပစ္ဆာ သီလံ အဓိဋ္ဌဟေယျာမာ’’တိ ဧကဘိက္ခုနာပိ ဧဝရူပါ ဣစ္ဆာ န ဥပ္ပါဒိတာ။ ဧဝံ ဣစ္ဆာစာရော ဝိဇိတော အဘိဘူတော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တိတောတိ။
အနာဂတေ ပန ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ဝိဟာရေ နိသိန္နာ အပ္ပကသိရေနေဝ လဘိတွာပိ ‘‘ကိံ ဣဒံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ အတိကိလိန္နံ အလောဏံ အတိလောဏံ အနမ္ဗိလံ အစ္စမ္ဗိလံ, ကော ဣမိနာ အတ္ထော’’တိ အာဒိနာ နယေန သာလိမံသောဒနံ အတိမညိဿတိ, ဩညာတံ အဝညာတံ ကရိဿတိ။ အထ ဝါ ဇနပဒေါ နာမ န သဗ္ဗကာလံ ဒုဗ္ဘိက္ခော ဟောတိ။ ဧကဒါ ဒုဗ္ဘိက္ခော ဟောတိ, ဧကဒါ သုဘိက္ခော ဟောတိ။ သွာယံ ယဒါ သုဘိက္ခော ဘဝိဿတိ, တဒါ တုမှာကံ သပ္ပုရိသာနံ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပသန္နာ မနုဿာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၀။) [သျ]ဘိက္ခူနံ ယာဂုခဇ္ဇကာဒိပ္ပဘေဒေန အနေကပ္ပကာရံ သာလိဝိကတိံ မံသောဒနဉ္စ ဒါတဗ္ဗံ မညိဿန္တိ။ တံ တုမှေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ သက္ကာရံ တုမှာကံ သဗြဟ္မစာရီသင်္ခါတာ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ တုမှာကံ အန္တရေ နိသီဒိတွာ အနုဘဝမာနာဝ အတိမညိဿတိ, တပ္ပစ္စယံ မာနဉ္စ ဩမာနဉ္စ ကရိဿတိ။ ကထံ? ကသ္မာ ဧတ္တကံ ပက္ကံ, ကိံ တုမှာကံ ဘာဇနာနိ နတ္ထိ, ယတ္ထ အတ္တနော သန္တကံ ပက္ခိပိတွာ ဌပေယျာထာတိ။
ဒုဗ္ဘိက္ခကထာ နိဋ္ဌိတာ။
မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿသီဟနာဒကထာ
֍ ဋီ ၁၇။ အထ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတိအာဒီသု အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတံ, ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿာဓိဝစနမေတံ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတိ မဟာ စ သော ဂုဏမဟန္တတာယ မောဂ္ဂလ္လာနော စ ဂေါတ္တေနာတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ အဝေါစ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဧတရဟိ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနံ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ အဝေါစ? ထေရော ကိရ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော, သတ္ထာရာပိ မဟိဒ္ဓိကတာယ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော။ သော တံ အတ္တနော မဟိဒ္ဓိကတံ နိဿာယ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဝေရဉ္ဇာ ဒုဗ္ဘိက္ခာ, ဘိက္ခူ စ ကိလမန္တိ, ယံနူနာဟံ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ဘိက္ခူ ပပ္ပဋကောဇံ ဘောဇေယျ’’န္တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ ပနာဟံ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဝိဟရန္တော ဘဂဝန္တံ အယာစိတွာ ဧဝံ ကရေယျံ, န မေတံ အဿ ပတိရူပံ၊ ယုဂဂ္ဂါဟော ဝိယ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ကတော ဘဝေယျာ’’တိ။ တသ္မာ ယာစိတုကာမော အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ။
ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နန္တိ ပထဝိယာ ကိရ ဟေဋ္ဌိမတလေ ပထဝိမဏ္ဍော ပထဝေါဇော ပထဝိ-ပပ္ပဋကော အတ္ထိ, တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ သမ္ပန္နန္တိ မဓုရံ, သာဒုရသန္တိ အတ္ထော။ ယထေဝ ဟိ ‘‘တတြဿ ရုက္ခော သမ္ပန္နဖလော စ ဥပပန္နဖလော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၈) ဧတ္ထ မဓုရဖလောတိ အတ္ထော၊ ဧဝမိဓာပိ သမ္ပန္နန္တိ မဓုရံ သာဒုရသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီဠကန္တိ ဣဒံ ပနဿ မဓုရတာယ ဩပမ္မနိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ခုဒ္ဒမဓုန္တိ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာဟိ ကတမဓု။ အနီဠကန္တိ နိမ္မက္ခိကံ နိမ္မက္ခိကဏ္ဍကံ ပရိသုဒ္ဓံ။ ဧတံ ကိရ မဓု သဗ္ဗမဓူဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁။) [သျ]အဂ္ဂဉ္စ သေဋ္ဌဉ္စ သုရသဉ္စ ဩဇဝန္တဉ္စ။ တေနာဟ – ‘‘သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီဠကံ ဧဝမဿာဒ’’န္တိ။
သာဓာဟံ, ဘန္တေတိ သာဓု အဟံ, ဘန္တေ။ ဧတ္ထ သာဓူတိ အာယာစနဝစနမေတံ။ ပထဝိပရိဝတ္တနံ အာယာစန္တော ဟိ ထေရော ဘဂဝန္တံ ဧဝမာဟ။ ပရိဝတ္တေယျန္တိ ဥက္ကုဇ္ဇေယျံ, ဟေဋ္ဌိမတလံ ဥပရိမံ ကရေယျံ။ ကသ္မာ? ဧဝဉှိ ကတေ သုခေန ဘိက္ခူ ပပ္ပဋကောဇံ ပထဝိမဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇိဿန္တီတိ။ အထ ဘဂဝါ အနနုညာတုကာမောပိ ထေရံ သီဟနာဒံ နဒါပေတုံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ယေ ပန တေ, မောဂ္ဂလ္လာန, ပထဝိနိဿိတာ ပါဏာ တေ ကထံ ကရိဿသီ’’တိ။ ယေ ပထဝိနိဿိတာ ဂါမနိဂမာဒီသု ပါဏာ, တေ ပထဝိယာ ပရိဝတ္တိယမာနာယ အာကာသေ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တေ ကထံ ကရိဿသိ, ကတ္ထ ဌပေဿသီတိ? အထ ထေရော ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ဧကာဟံ, ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ဧကံ အဟံ ဘန္တေ ဟတ္ထံ ယထာ အယံ မဟာပထဝီ ဧဝံ အဘိနိမ္မိနိဿာမိ, ပထဝိသဒိသံ ကရိဿာမိ။ ဧဝံ ကတွာ ယေ ပထဝိနိဿိတာ ပါဏာ တေ ဧကသ္မိံ ဟတ္ထတလေ ဌိတေ ပါဏေ တတော ဒုတိယဟတ္ထတလေ သင်္ကာမေန္တော ဝိယ တတ္ထ သင်္ကာမေဿာမီတိ။
အထဿ ဘဂဝါ အာယာစနံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘အလံ မောဂ္ဂလ္လာနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ ဝိပလ္လာသမ္ပိ သတ္တာ ပဋိလဘေယျုန္တိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟမ္ပိ သတ္တာ သမ္ပာပုဏေယျုံ။ ကထံ? အယံ နု ခေါ ပထဝီ, ဥဒါဟု န အယန္တိ။ အထ ဝါ အမှာကံ နု ခေါ အယံ ဂါမော, ဥဒါဟု အညေသ’’န္တိ။ ဧဝံ နိဂမဇနပဒခေတ္တာရာမာဒီသု။ န ဝါ ဧသ ဝိပလ္လာသော, အစိန္တေယျော ဟိ ဣဒ္ဓိမတော ဣဒ္ဓိဝိသယော။ ဧဝံ ပန ဝိပလ္လာသံ ပဋိလဘေယျုံ – ဣဒံ ဒုဗ္ဘိက္ခံ နာမ န ဣဒါနိယေဝ ဟောတိ, အနာဂတေပိ ဘဝိဿတိ။ တဒါ ဘိက္ခူ တာဒိသံ ဣဒ္ဓိမန္တံ သဗြဟ္မစာရိံ ကုတော လဘိဿန္တိ? တေ သောတာပန္န-သကဒါဂါမိ-အနာဂါမိ-သုက္ခဝိပဿက-ဈာနလာဘိ-ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တခီဏာသဝါပိ သမာနာ ဣဒ္ဓိဗလာဘာဝါ ပရကုလာနိ ပိဏ္ဍာယ ဥပသင်္ကမိဿန္တိ။ တတြ မနုဿာနံ ဧဝံ ဘဝိဿတိ – ‘‘ဗုဒ္ဓကာလေ ဘိက္ခူ သိက္ခာသု ပရိပူရကာရိနော အဟေသုံ။ တေ ဂုဏေ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ပပ္ပဋကောဇံ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ ဣဒါနိ ပန သိက္ခာယ ပရိပူရကာရိနော နတ္ထိ။ ယဒိ သိယုံ, တထေဝ ကရေယျုံ။ န အမှာကံ ယံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၂။) [သျ]ကိဉ္စိ ပက္ကံ ဝါ အာမံ ဝါ ခါဒိတုံ ဒဒေယျု’’န္တိ။ ဧဝံ တေသုယေဝ အရိယပုဂ္ဂလေသု ‘‘နတ္ထိ အရိယပုဂ္ဂလာ’’တိ ဣမံ ဝိပလ္လာသံ ပဋိလဘေယျုံ။ ဝိပလ္လာသဝသေန စ အရိယေ ဂရဟန္တာ ဥပဝဒန္တာ အပါယုပဂါ ဘဝေယျုံ။ တသ္မာ မာ တေ ရုစ္စိ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတုန္တိ။
အထ ထေရော ဣမံ ယာစနံ အလဘမာနော အညံ ယာစန္တော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တမ္ပိဿ ဘဂဝါ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘အလံမောဂ္ဂလ္လာနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပလ္လာသမ္ပိ သတ္တာ ပဋိလဘေယျု’’န္တိ, အထ ခေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အတ္ထောပိ စဿ ဝုတ္တသဒိသမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ပန ဘဂဝါ အနုဇာနေယျ, ထေရော ကိံ ကရေယျာတိ? မဟာသမုဒ္ဒံ ဧကေန ပဒဝီတိဟာရေန အတိက္ကမိတဗ္ဗံ မာတိကာမတ္တံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နဠေရုပုစိမန္ဒတော ဥတ္တရကုရုအဘိမုခံ မဂ္ဂံ နီဟရိတွာ ဥတ္တရကုရုံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နေ ဌာနေ ကတွာ ဒဿေယျ, ယထာ ဘိက္ခူ ဂေါစရဂါမံ ဝိယ ယထာသုခံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ နိက္ခမေယျုန္တိ။
နိဋ္ဌိတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ သီဟနာဒကထာ။
ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈။ ဣဒါနိ အာယသ္မာ ဥပါလိ ဝိနယပညတ္တိယာ မူလတော ပဘုတိ နိဒါနံ ဒဿေတုံ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သိက္ခာပဒပဋိသံယုတ္တံ ဝိတက္ကုပ္ပါဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရဟောဂတဿာတိ ရဟသိ ဂတဿ။ ပဋိသလ္လီနဿာတိ သလ္လီနဿ ဧကီဘာဝံ ဂတဿ။ ကတမေသာနန္တိ အတီတေသု ဝိပဿီအာဒီသု ဗုဒ္ဓေသု ကတမေသံ။ စိရံ အဿ ဌိတိ, စိရာ ဝါ အဿ ဌိတီတိ စိရဋ္ဌိတိကံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနပဒတ္ထမေဝ။
ကိံ ပန ထေရော ဣမံ အတ္တနော ပရိဝိတက္ကံ သယံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န သက္ကောတီတိ? ဝုစ္စတေ – သက္ကောတိ စ န သက္ကောတိ စ။ အယဉှိ ဣမေသံ နာမ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသိ, ဣမေသံ စိရဋ္ဌိတိကန္တိ ဧတ္တကံ သက္ကောတိ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ။ ဣမိနာ ပန ကာရဏေန န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသိ, ဣမိနာ စိရဋ္ဌိတိကန္တိ ဧတံ န သက္ကောတိ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ဧတမ္ပိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၃။) [သျ]သောဠသဝိဓာယ ပညာယ မတ္ထကံ ပတ္တဿ အဂ္ဂသာဝကဿ န ဘာရိယံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပန သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသန္တဿ သယံ ဝိနိစ္ဆယကရဏံ တုလံ ဆဍ္ဍေတွာ ဟတ္ထေန တုလနသဒိသံ ဟောတီတိ ဘဂဝန္တံယေဝ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆီ’’တိ။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ဘဂဝတော စ သာရိပုတ္တ ဝိပဿိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ ဋီ ၁၉။ ပုန ထေရော ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော ကော နု ခေါ, ဘန္တေ, ဟေတူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကော နု ခေါ ဘန္တေတိ ကာရဏပုစ္ဆာ, တဿ ကတမော နု ခေါ ဘန္တေတိ အတ္ထော။ ဟေတု ပစ္စယောတိ ဥဘယမေတံ ကာရဏာဓိဝစနံ၊ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ တေန တဿ ဖလံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ဟေတူတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ တံ ပဋိစ္စ ဧတိ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ပစ္စယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ အတ္ထတော ဧကမ္ပိ ဝေါဟာရဝသေန စ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ စ တတြ တတြ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဣဒါနိ တံ ဟေတုဉ္စ ပစ္စယဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ စ သာရိပုတ္တ ဝိပဿီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိလာသုနော အဟေသုန္တိ န အာလသိယကိလာသုနော, န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ အာလသိယံ ဝါ ဩသန္နဝီရိယတာ ဝါ အတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ သကလစက္ကဝါဠဿ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ သမကေနေဝ ဥဿာဟေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ, န ပရိသာယ အပ္ပဘာဝံ ဒိသွာ ဩသန္နဝီရိယာ ဟောန္တိ, နာပိ မဟန္တဘာဝံ ဒိသွာ ဥဿန္နဝီရိယာ။ ယထာ ဟိ သီဟော မိဂရာဇာ သတ္တန္နံ ဒိဝသာနံ အစ္စယေန ဂေါစရာယ ပက္ကန္တော ခုဒ္ဒကေ ဝါ မဟန္တေ ဝါ ပါဏေ ဧကသဒိသေနေဝ ဝေဂေန ဓာဝတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ‘‘မာ မေ ဇဝေါ ပရိဟာယီ’’တိ။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါ အပ္ပကာယ ဝါ မဟတိယာ ဝါ ပရိသာယ သမကေနေဝ ဥဿာဟေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ‘‘မာ နော ဓမ္မဂရုတာ ပရိဟာယီ’’တိ။ ဓမ္မဂရုနော ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မဂါရဝါတိ။
ယထာ ပန အမှာကံ ဘဂဝါ မဟာသမုဒ္ဒံ ပူရယမာနော ဝိယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဧဝံ တေ န ဒေသေသုံ။ ကသ္မာ? သတ္တာနံ အပ္ပရဇက္ခတာယ။ တေသံ ကိရ ကာလေ ဒီဃာယုကာ သတ္တာ အပ္ပရဇက္ခာ အဟေသုံ။ တေ စတုသစ္စပဋိသံယုတ္တံ ဧကဂါထမ္ပိ သုတွာ ဓမ္မံ အဘိသမေန္တိ, တသ္မာ န ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသုံ။ တေနေဝ ကာရဏေန အပ္ပကဉ္စ နေသံ အဟောသိ သုတ္တံ…ပေ… ဝေဒလ္လန္တိ။ တတ္ထ သုတ္တာဒီနံ နာနတ္တံ ပဌမသင်္ဂီတိဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၄။) [သျ]အပညတ္တံသာဝကာနံ သိက္ခာပဒန္တိ သာဝကာနံ နိဒ္ဒေါသတာယ ဒေါသာနုရူပတော ပညပေတဗ္ဗံ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေန အာဏာသိက္ခာပဒံ အပညတ္တံ။ အနုဒ္ဒိဋ္ဌံပါတိမောက္ခန္တိ အနွဒ္ဓမာသံ အာဏာပါတိမောက္ခံ အနုဒ္ဒိဋ္ဌံ အဟောသိ။ ဩဝါဒပါတိမောက္ခမေဝ တေ ဥဒ္ဒိသိံသု၊ တမ္ပိ စ နော အနွဒ္ဓမာသံ။ တထာ ဟိ ဝိပဿီ ဘဂဝါ ဆန္နံ ဆန္နံ ဝဿာနံ သကိံ သကိံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ၊ တဉ္စ ခေါ သာမံယေဝ။ သာဝကာ ပနဿ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေသု န ဥဒ္ဒိသိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဗန္ဓုမတိယာ ရာဇဓာနိယာ ခေမေ မိဂဒါယေ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဝသနဋ္ဌာနေ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုသံဃော ဥပေါသထံ အကာသိ။ တဉ္စ ခေါ သံဃုပေါသထမေဝ၊ န ဂဏုပေါသထံ, န ပုဂ္ဂလုပေါသထံ, န ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ, န အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ။
တဒါ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ဧကမေကသ္မိံ ဝိဟာရေ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ဒသပိ ဝီသတိပိ ဘိက္ခုသဟဿာနိ ဝသန္တိ, ဘိယျောပိ ဝသန္တိ။ ဥပေါသထာရောစိကာ ဒေဝတာ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ အာရောစေန္တိ – ‘‘မာရိသာ, ဧကံ ဝဿံ အတိက္ကန္တံ, ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝဿာနိ အတိက္ကန္တာနိ, ဣဒံ ဆဋ္ဌံ ဝဿံ, အာဂါမိနိယာ ပုဏ္ဏမာသိယာ ဗုဒ္ဓဒဿနတ္ထံ ဥပေါသထကရဏတ္ထဉ္စ ဂန္တဗ္ဗံ! သမ္ပတ္တော ဝေါ သန္နိပါတကာလော’’တိ။ တတော သာနုဘာဝါ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဂစ္ဆန္တိ, ဣတရေ ဒေဝတာနုဘာဝေန။ ကထံ? တေ ကိရ ဘိက္ခူ ပါစီနသမုဒ္ဒန္တေ ဝါ ပစ္ဆိမဥတ္တရဒက္ခိဏသမုဒ္ဒန္တေ ဝါ ဌိတာ ဂမိယဝတ္တံ ပူရေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ‘‘ဂစ္ဆာမာ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေန္တိ၊ သဟ စိတ္တုပ္ပါဒါ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဂတာဝ ဟောန္တိ။ တေ ဝိပဿိံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အဘိဝါဒေတွာ နိသီဒန္တိ။ ဘဂဝါပိ သန္နိသိန္နာယ ပရိသာယ ဣမံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတိ။
‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ၊
နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊
န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ၊
န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။
‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅။) [သျ]‘‘အနုပဝါဒေါ အနုပဃာတော, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊
မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊
အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃-၁၈၅)၊
ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဣတရေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနဉှိ ဣမာ တိဿောဝ ဩဝါဒပါတိမောက္ခဂါထာယော ဟောန္တိ။ တာ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓါနံ ယာဝ သာသနပရိယန္တာ ဥဒ္ဒေသမာဂစ္ဆန္တိ၊ အပ္ပါယုကဗုဒ္ဓါနံ ပဌမဗောဓိယံယေဝ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလတော ပန ပဘုတိ အာဏာပါတိမောက္ခမေဝ ဥဒ္ဒိသီယတိ။ တဉ္စ ခေါ ဘိက္ခူ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ, န ဗုဒ္ဓါ။ တသ္မာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿမတ္တမေဝ ဣဒံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အထေကဒိဝသံ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂါရမာတုပါသာဒေ နိသိန္နော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘န ဒါနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဣတော ပရံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမိ, တုမှေဝ ဒါနိ ဘိက္ခဝေ ဣတော ပရံ ဥပေါသထံ ကရေယျာထ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာထ။ အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော ယံ တထာဂတော အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထံ ကရေယျ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၆)။ တတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူ အာဏာပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ဣဒံ အာဏာပါတိမောက္ခံ တေသံ အနုဒ္ဒိဋ္ဌံ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနုဒ္ဒိဋ္ဌံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ။
တေသံဗုဒ္ဓါနန္တိ တေသံ ဝိပဿီအာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ။ အန္တရဓာနေနာတိ ခန္ဓန္တရဓာနေန၊ ပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါနန္တိ ယေ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုဗုဒ္ဓါ သမ္မုခသာဝကာ တေသဉ္စ ခန္ဓန္တရဓာနေန။ ယေ တေ ပစ္ဆိမာ သာဝကာတိ ယေ တေသံ သမ္မုခသာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာ ပစ္ဆိမာ သာဝကာ။ နာနာနာမာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတော, ဓမ္မရက္ခိတော’’တိအာဒိ နာမဝသေန ဝိဝိဓနာမာ။ နာနာဂေါတ္တာတိ ‘‘ဂေါတမော, မောဂ္ဂလ္လာနော’’တိအာဒိ ဂေါတ္တဝသေန ဝိဝိဓဂေါတ္တာ။ နာနာဇစ္စာတိ ‘‘ခတ္တိယော, ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိဇာတိဝသေန နာနာဇစ္စာ။ နာနာကုလာ ပဗ္ဗဇိတာတိ ခတ္တိယကုလာဒိဝသေ နေဝ ဥစ္စနီစဥဠာရုဠာရဘောဂါဒိကုလဝသေန ဝါ ဝိဝိဓကုလာ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၆။) [သျ]တေတံ ဗြဟ္မစရိယန္တိ တေ ပစ္ဆိမာ သာဝကာ ယသ္မာ ဧကနာမာ ဧကဂေါတ္တာ ဧကဇာတိကာ ဧကကုလာ ပဗ္ဗဇိတာ ‘‘အမှာကံ သာသနံ တန္တိ ပဝေဏီ’’တိ အတ္တနော ဘာရံ ကတွာ ဗြဟ္မစရိယံ ရက္ခန္တိ, စိရံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပရိဟရန္တိ။ ဣမေ စ တာဒိသာ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ အညမညံ ဝိဟေဌေန္တာ ဝိလောမံ ဂဏှန္တာ ‘‘အသုကော ထေရော ဇာနိဿတိ, အသုကော ထေရော ဇာနိဿတီ’’တိ သိထိလံ ကရောန္တာ တံ ဗြဟ္မစရိယံ ခိပ္ပညေဝ အန္တရဓာပေသုံ, သင်္ဂဟံ အာရောပေတွာ န ရက္ခိံသု။ သေယျထာပီတိ တဿတ္ထဿ ဩပမ္မနိဒဿနံ။ ဝိကိရတီတိ ဝိက္ခိပတိ။ ဝိဓမတီတိ ဌာနန္တရံ နေတိ။ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေတိ။ ယထာ တံ သုတ္တေန အသင်္ဂဟိတတ္တာတိ ယထာ သုတ္တေန အသင်္ဂဟိတတ္တာ အဂန္ထိတတ္တာ အဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ ဝိကိရတိ ယထာ သုတ္တေန အသင်္ဂဟိတာနိ ဝိကိရိယန္တိ, ဧဝံ ဝိကိရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနံ။ အန္တရဓာပေသုန္တိ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟ-ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟာဒီဟိ အသင်္ဂဏှန္တာ ယံ ယံ အတ္တနော ရုစ္စတိ, တံ တဒေဝ ဂဟေတွာ သေသံ ဝိနာသေသုံ အဒဿနံ နယိံသု။
အကိလာသုနော စ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသုံ သာဝကေ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ဩဝဒိတုန္တိ အပိစ သာရိပုတ္တ တေ ဗုဒ္ဓါ အတ္တနော စေတသာ သာဝကာနံ စေတော ပရိစ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဩဝဒိတုံ အကိလာသုနော အဟေသုံ, ပရစိတ္တံ ဉတွာ အနုသာသနိံ န ဘာရိယတော န ပပဉ္စတော အဒ္ဒသံသု။ ဘူတပုဗ္ဗံ သာရိပုတ္တာတိအာဒိ တေသံ အကိလာသုဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဘိံသနကေတိ ဘယာနကေ ဘယဇနနကေ။ ဧဝံ ဝိတက္ကေထာတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယော တယော ဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေထ။ မာ ဧဝံ ဝိတက္ကယိတ္ထာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော တယော အကုသလဝိတက္ကေ မာ ဝိတက္ကယိတ္ထ။ ဧဝံ မနသိ ကရောထာတိ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ အသုဘ’’န္တိ မနသိ ကရောထ။ မာ ဧဝံ မနသာ ကတ္ထာတိ ‘‘နိစ္စံ သုခံ အတ္တာ သုဘ’’န္တိ မာ မနသိ အကရိတ္ထ။ ဣဒံ ပဇဟထာတိ အကုသလံ ပဇဟထ။ ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာတိ ကုသလံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ပဋိလဘိတွာ နိပ္ဖါဒေတွာ ဝိဟရထ။
အနုပါဒါယအာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူတိ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသု။ တေသဉှိ စိတ္တာနိ ယေဟိ အာသဝေဟိ ဝိမုစ္စိံသု, န တေ တာနိ ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသု။ အနုပ္ပါဒနိရောဓေန ပန နိရုဇ္ဈမာနာ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ တေ အရဟတ္တံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၇။) [သျ]ပတွာ သူရိယရသ္မိသမ္ဖုဋ္ဌမိဝ ပဒုမဝနံ ဝိကသိတစိတ္တာ အဟေသုံ။ တတြ သုဒံ သာရိပုတ္တ ဘိံသနကဿ ဝနသဏ္ဍဿ ဘိံသနကတသ္မိံ ဟောတီတိ တတြာတိ ပုရိမဝစနာပေက္ခံ၊ သုဒန္တိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော၊ သာရိပုတ္တာတိ အာလပနံ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ – တတြာတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အညတရသ္မိံ ဘိံသနကေ ဝနသဏ္ဍေ’’တိ, တတြ ယော သော ဘိံသနကောတိ ဝနသဏ္ဍော ဝုတ္တော, တဿ ဘိံသနကဿ ဝနသဏ္ဍဿ ဘိံသနကတသ္မိံ ဟောတိ, ဘိံသနကိရိယာယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ဟောတိ? ဣဒံ ဟောတိ – ယော ကောစိ အဝီတရာဂေါ…ပေ… လောမာနိ ဟံသန္တီတိ။
အထ ဝါ တတြာတိ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မံ။ သုဣတိ နိပါတော၊ ‘‘ကိံ သု နာမ တေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၉) ဝိယ။ ဣဒန္တိ အဓိပ္ပေတမတ္ထံ ပစ္စက္ခံ ဝိယ ကတွာ ဒဿနဝစနံ။ သုဣဒန္တိ သုဒံ, သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ, ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ (ဝိဘ။ ၂၁၉), ‘‘ကိံ သူဓ ဝိတ္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၇၃, ၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၃) ဝိယ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ – တဿ သာရိပုတ္တ ဘိံသနကဿ ဝနသဏ္ဍဿ ဘိံသနကတသ္မိံ ဣဒံသု ဟောတိ။ ဘိံသနကတသ္မိန္တိ ဘိံသနကဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဧကဿ တကာရဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိံသနကတ္တသ္မိန္တိယေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘ဘိံသနကတာယ’’ ဣတိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ, တသ္မာ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – ဘိံသနကဘာဝေ ဣဒံသု ဟောတိ, ဘိံသနကဘာဝနိမိတ္တံ ဘိံသနကဘာဝဟေတု ဘိံသနကဘာဝပစ္စယာ ဣဒံသု ဟောတိ။ ယော ကောစိ အဝီတရာဂေါ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသတိ, ယေဘုယျေန လောမာနိ ဟံသန္တီတိ ဗဟုတရာနိ လောမာနိ ဟံသန္တိ ဥဒ္ဓံ မုခါနိ သူစိသဒိသာနိ ကဏ္ဋကသဒိသာနိ စ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ, အပ္ပါနိ န ဟံသန္တိ။ ဗဟုတရာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဟံသန္တိ။ အပ္ပကာနံ အတိသူရပုရိသာနံ န ဟံသန္တိ။
ဣဒါနိ အယံ ခေါ, သာရိပုတ္တ, ဟေတူတိအာဒိ နိဂမနံ။ ယဉ္စေတ္ထ အန္တရန္တရာ န ဝုတ္တံ, တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ တသ္မာ ပါဠိက္ကမေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီတိ, တံ ပုရိသယုဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဿဂဏနာယ ဟိ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော အသီတိဝဿသဟဿာနိ အာယု, သမ္မုခသာဝကာနမ္ပိဿ တတ္တကမေဝ။ ဧဝမဿ ယွာယံ သဗ္ဗပစ္ဆိမကော သာဝကော, တေန သဟ ဃဋေတွာ သတသဟဿံ သဋ္ဌိမတ္တာနိ စ ဝဿသဟဿာနိ ဗြဟ္မစရိယံ အဋ္ဌာသိ။ ပုရိသယုဂဝသေန ပန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၈။) [သျ]ယုဂပရမ္ပရာယ အာဂန္တွာ ဒွေယေဝ ပုရိသယုဂါနိ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မာ န စိရဋ္ဌိတိကန္တိ ဝုတ္တံ။ သိခိဿ ပန ဘဂဝတော သတ္တတိဝဿသဟဿာနိ အာယု။ သမ္မုခသာဝကာနမ္ပိဿ တတ္တကမေဝ။ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ အာယု။ သမ္မုခသာဝကာနမ္ပိဿ တတ္တကမေဝ။ ဧဝံ တေသမ္ပိ ယေ သဗ္ဗပစ္ဆိမကာ သာဝကာ တေဟိ သဟ ဃဋေတွာ သတသဟဿတော ဥဒ္ဓံ စတ္တာလီသမတ္တာနိ ဝီသတိမတ္တာနိ စ ဝဿသဟဿာနိ ဗြဟ္မစရိယံ အဋ္ဌာသိ။ ပုရိသယုဂဝသေန ပန ယုဂပရမ္ပရာယ အာဂန္တွာ ဒွေ ဒွေယေဝ ပုရိသယုဂါနိ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မာ န စိရဋ္ဌိတိကန္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၂၀။ ဧဝံ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ဗြဟ္မစရိယဿ န စိရဋ္ဌိတိကာရဏံ သုတွာ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိကာရဏံ သောတုကာမော ပုန ဘဂဝန္တံ ‘‘ကော ပန ဘန္တေ ဟေတူ’’တိ အာဒိနာ နယေန ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါပိဿ ဗျာကာသိ။ တံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စိရဋ္ဌိတိကဘာဝေပိ စေတ္ထ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အာယုပရိမာဏတောပိ ပုရိသယုဂတောပိ ဥဘယထာ စိရဋ္ဌိတိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကကုသန္ဓဿ ဟိ ဘဂဝတော စတ္တာလီသဝဿသဟဿာနိ အာယု, ကောဏာဂမနဿ ဘဂဝတော တိံသဝဿသဟဿာနိ, ကဿပဿ ဘဂဝတော ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ၊ သမ္မုခသာဝကာနမ္ပိ နေသံ တတ္တကမေဝ။ ဗဟူနိ စ နေသံ သာဝကယုဂါနိ ပရမ္ပရာယ ဗြဟ္မစရိယံ ပဝတ္တေသုံ။ ဧဝံ တေသံ အာယုပရိမာဏတောပိ သာဝကယုဂတောပိ ဥဘယထာ ဗြဟ္မစရိယံ စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသိ။
အမှာကံ ပန ဘဂဝတော ကဿပဿ ဘဂဝတော ဥပဍ္ဎာယုကပ္ပမာဏေ ဒသဝဿသဟဿာယုကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ တံ အသမ္ဘုဏန္တေန ပဉ္စဝဿသဟဿာယုကကာလေ, ဧကဝဿသဟဿာယုကကာလေ, ပဉ္စဝဿသတာယုကကာလေပိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ ယသ္မာ ပနဿ ဗုဒ္ဓတ္တကာရကေ ဓမ္မေ ဧသန္တဿ ပရိယေသန္တဿ ဉာဏံ ပရိပါစေန္တဿ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တဿ ဝဿသတာယုကကာလေ ဉာဏံ ပရိပါကမဂမာသိ။ တသ္မာ အတိပရိတ္တာယုကကာလေ ဥပ္ပန္နော။ တေနဿ သာဝကပရမ္ပရာဝသေန စိရဋ္ဌိတိကမ္ပိ ဗြဟ္မစရိယံ အာယုပရိမာဏဝသေန ဝဿဂဏနာယ နစိရဋ္ဌိတိကမေဝါတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၂၁။ အထ ခေါ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တောတိ ကော အနုသန္ဓိ? ဧဝံ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိကာရဏံ သုတွာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယေဝ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၉။) [သျ]စိရဋ္ဌိတိကဘာဝဟေတူတိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဘဂဝတောပိ ဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိကဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘဂဝန္တံ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ယာစိ။ တဿာ ယာစနဝိဓိဒဿနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ – အထ ခေါ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဥဋ္ဌာယာသနာ …ပေ… စိရဋ္ဌိတိကန္တိ။ တတ္ထ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနက္ခမံ၊ ဒီဃကာလိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
အထဿ ဘဂဝါ ‘‘န တာဝါယံ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလော’’တိ ပကာသေန္တော ‘‘အာဂမေဟိ တွံ သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဂမေဟိ တွန္တိ တိဋ္ဌ တာဝ တွံ၊ အဓိဝါသေဟိ တာဝ တွန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒရတ္ထဝသေနေဝေတ္ထ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဘဂဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သာဝကာနံ ဝိသယဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယောဝ သိက္ခာပဒပညတ္တီ’’တိ အာဝိကရောန္တော ‘‘တထာဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ တတ္ထာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာပေက္ခံ ဘုမ္မဝစနံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာပဒံ ပညပေယျာ’’တိ, တတ္ထ တဿာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ တထာဂတောယေဝ ကာလံ ဇာနိဿတီတိ။ ဧဝံ ဝတွာ အကာလံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘န တာဝ သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အာသဝါ တိဋ္ဌန္တိ ဧတေသူတိ အာသဝဋ္ဌာနီယာ။ ယေသု ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ ဒုက္ခာသဝါ ကိလေသာသဝါ စ ပရူပဝါဒဝိပ္ပဋိသာရဝဓဗန္ဓနာဒယော စေဝ အပါယဒုက္ခဝိသေသဘူတာ စ အာသဝါ တိဋ္ဌန္တိယေဝ, ယသ္မာ နေသံ တေ ကာရဏံ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဝီတိက္ကမဓမ္မာ ယာဝ န သံဃေ ပါတုဘဝန္တိ, န တာဝ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။ ယဒိ ဟိ ပညပေယျ, ပရူပဝါဒါ ပရူပါရမ္ဘာ ဂရဟဒေါသာ န ပရိမုစ္စေယျ။
ကထံ? ပညပေန္တေန ဟိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ ပညပေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ အဒိသွာဝ ဝီတိက္ကမဒေါသံ ဣမံ ပညတ္တိံ ဉတွာ ပရေ ဧဝံ ဥပဝါဒဉ္စ ဥပါရမ္ဘဉ္စ ဂရဟဉ္စ ပဝတ္တေယျုံ – ‘‘ကထဉှိ နာမ သမဏော ဂေါတမော ဘိက္ခုသံဃော မေ အနွာယိကော ဝစနကရောတိ ဧတ္တာဝတာ သိက္ခာပဒေဟိ ပလိဝေဌေဿတိ, ပါရာဇိကံ ပညပေဿတိ? နနု ဣမေ ကုလပုတ္တာ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ မဟန္တဉ္စ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ ဟတ္ထဂတာနိ စ ရဇ္ဇာနိပိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာ, ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ သန္တုဋ္ဌာ, သိက္ခာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၀။) [သျ]တိဗ္ဗဂါရဝါ, ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခာ ဝိဟရန္တိ။ တေသု နာမ ကော လောကာမိသဘူတံ မေထုနံ ဝါ ပဋိသေဝိဿတိ, ပရဘဏ္ဍံ ဝါ ဟရိဿတိ, ပရဿ ဝါ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ အတိမဓုရံ ဇီဝိတံ ဥပစ္ဆိန္ဒိဿတိ, အဘူတဂုဏကထာယ ဝါ ဇီဝိတံ ကပ္ပေဿတိ! နနု ပါရာဇိကေ အပညတ္တေပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခေပေနေဝေတံ ပါကဋံ ကတ’’န္တိ။ တထာဂတဿ စ ထာမဉ္စ ဗလဉ္စ သတ္တာ န ဇာနေယျုံ။ ပညတ္တမ္ပိ သိက္ခာပဒံ ကုပ္ပေယျ, န ယထာဌာနေ တိဋ္ဌေယျ။ သေယျထာပိ နာမ အကုသလော ဝေဇ္ဇော ကဉ္စိ အနုပ္ပန္နဂဏ္ဍံ ပုရိသံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဟိ ဘော ပုရိသ, ဣမသ္မိံ တေ သရီရပ္ပဒေသေ မဟာဂဏ္ဍော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အနယဗျသနံ ပါပေဿတိ, ပဋိကစ္စေဝ နံ တိကိစ္ဆာပေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဓာစရိယ, တွံယေဝ နံ တိကိစ္ဆဿူ’’တိ ဝုတ္တော တဿ အရောဂံ သရီရပ္ပဒေသံ ဖာလေတွာ လောဟိတံ နီဟရိတွာ အာလေပနဗန္ဓနဓောဝနာဒီဟိ တံ ပဒေသံ သဉ္ဆဝိံ ကတွာ တံ ပုရိသံ ဝဒေယျ – ‘‘မဟာရောဂေါ တေ မယာ တိကိစ္ဆိတော, ဒေဟိ မေ ဒေယျဓမ္မ’’န္တိ။ သော တံ ‘‘ကိမယံ ဗာလဝေဇ္ဇော ဝဒတိ? ကတရော ကိရ မေ ဣမိနာ ရောဂေါ တိကိစ္ဆိတော? နနု မေ အယံ ဒုက္ခဉ္စ ဇနေတိ, လောဟိတက္ခယဉ္စ မံ ပါပေတီ’’တိ ဧဝံ ဥပဝဒေယျ စေဝ ဥပါရမ္ဘေယျ စ ဂရဟေယျ စ, န စဿ ဂုဏံ ဇာနေယျ။ ဧဝမေဝ ယဒိ အနုပ္ပန္နေ ဝီတိက္ကမဒေါသေ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ, ပရူပဝါဒါဒီဟိ စ န ပရိမုစ္စေယျ, န စဿ ထာမံ ဝါ ဗလံ ဝါ သတ္တာ ဇာနေယျုံ, ပညတ္တမ္ပိ သိက္ခာပဒံ ကုပ္ပေယျ, န ယထာဌာနေ တိဋ္ဌေယျ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘န တာဝ သာရိပုတ္တ သတ္ထာ သာဝကာနံ…ပေ… ပါတုဘဝန္တီ’’တိ။
ဧဝံ အကာလံ ဒဿေတွာ ပုန ကာလံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတော စ ခေါ သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ၊ ယသ္မိံ ကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ဝါ ဟေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယသ္မိံ သမယေ ‘‘အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ’’တိ သင်္ချံ ဂတာ ဝီတိက္ကမဒေါသာ သံဃေ ပါတုဘဝန္တိ, တဒါ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ, ဥဒ္ဒိသတိ ပါတိမောက္ခံ။ ကသ္မာ? တေသံယေဝ ‘‘အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ’’တိ သင်္ချံ ဂတာနံ ဝီတိက္ကမဒေါသာနံ ပဋိဃာတာယ။ ဧဝံ ပညပေန္တော ယထာ နာမ ကုသလော ဝေဇ္ဇော ဥပ္ပန္နံ ဂဏ္ဍံ ဖာလနလေပနဗန္ဓနဓောဝနာဒီဟိ တိကိစ္ဆန္တော ရောဂံ ဝူပသမေတွာ သဉ္ဆဝိံ ကတွာ န တွေဝ ဥပဝါဒါဒိရဟော ဟောတိ, သကေ စ အာစရိယကေ ဝိဒိတာနုဘာဝေါ ဟုတွာ သက္ကာရံ ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ န စ ဥပဝါဒါဒိရဟော ဟောတိ, သကေ စ သဗ္ဗညုဝိသယေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၁။) [သျ]ဝိဒိတာနုဘာဝေါ ဟုတွာ သက္ကာရံ ပါပုဏာတိ။ တဉ္စဿ သိက္ခာပဒံ အကုပ္ပံ ဟောတိ, ယထာဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ။
ဧဝံ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိံ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အကာလံ ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ကာလန္တိ ဝတွာ ဣဒါနိ တေသံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိကာလဉ္စ ဥပ္ပတ္တိကာလဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘န တာဝ သာရိပုတ္တ ဣဓေကစ္စေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထာနိ ပဒါနိ ပါဠိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အယံ ပန အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ရတ္တိယော ဇာနန္တီတိ ရတ္တညူ, အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဗဟုကာ ရတ္တိယော ဇာနန္တိ, စိရပဗ္ဗဇိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရတ္တညူဟိ မဟတ္တံ ရတ္တညုမဟတ္တံ၊ စိရပဗ္ဗဇိတေဟိ မဟန္တဘာဝန္တိ အတ္ထော။ တတြ ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တေ သံဃေ ဥပသေနံ ဝင်္ဂန္တပုတ္တံ အာရဗ္ဘ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ဟာယသ္မာ ဦနဒသဝဿေ ဘိက္ခူ ဥပသမ္ပာဒေန္တေ ဒိသွာ ဧကဝဿော သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ ဥပသမ္ပာဒေသိ။ အထ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေသိ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဦနဒသဝဿေန ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၅)။ ဧဝံ ပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ ပုန ဘိက္ခူ ‘‘ဒသဝဿာမှ ဒသဝဿာမှာ’’တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ အထ ဘဂဝါ အပရမ္ပိ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဗာလေန အဗျတ္တေန ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ယော ဥပသမ္ပာဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဒသဝဿေန ဝါ အတိရေကဒသဝဿေန ဝါ ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၇၆) ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ။
ဝေပုလ္လမဟတ္တန္တိ ဝိပုလဘာဝေန မဟတ္တံ။ သံဃော ဟိ ယာဝ န ထေရနဝမဇ္ဈိမာနံ ဝသေန ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပတ္တော ဟောတိ, တာဝ သေနာသနာနိ ပဟောန္တိ။ သာသနေ ဧကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပန ပတ္တေ တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အထ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ။ တတ္ထ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ ပတ္တေ သံဃေ ပညတ္တသိက္ခာပဒါနိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အနုပသမ္ပန္နေန ဥတ္တရိ ဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေယျ, ပါစိတ္တိယံ’’ (ပါစိ။ ၅၁)၊ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အနုဝဿံ ဝုဋ္ဌာပေယျ, ပါစိတ္တိယံ’’ (ပါစိ။ ၁၁၇၁)၊ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧကံ ဝဿံ ဒွေ ဝုဋ္ဌာပေယျ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၁၇၅) ဣမိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
လာဘဂ္ဂမဟတ္တန္တိ လာဘဿ အဂ္ဂမဟတ္တံ၊ ယော လာဘဿ အဂ္ဂေါ ဥတ္တမော မဟန္တဘာဝေါ, တံ ပတ္တော ဟောတီတိ အတ္ထော။ လာဘေန ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၂။) [သျ]အဂ္ဂမဟတ္တမ္ပိ, လာဘေန သေဋ္ဌတ္တဉ္စ မဟန္တတ္တဉ္စ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ သံဃော ဟိ ယာဝ န လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တော ဟောတိ, တာဝ န လာဘံ ပဋိစ္စ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပတ္တေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, အထ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အစေလကဿ ဝါ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝါ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ဝါ သဟတ္ထာ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ဒဒေယျ, ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၇၀)။ ဣဒဉှိ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တေ သံဃေ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ။
ဗာဟုသစ္စမဟတ္တန္တိ ဗာဟုသစ္စဿ မဟန္တဘာဝံ။ သံဃော ဟိ ယာဝ န ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တော ဟောတိ, တာဝ န အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တေ ပန ယသ္မာ ဧကမ္ပိ နိကာယံ, ဒွေပိ…ပေ… ပဉ္စပိ နိကာယေ ဥဂ္ဂဟေတွာ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇမာနာ ပုဂ္ဂလာ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေန္တိ။ အထ သတ္ထာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဧဝံ ဝဒေယျ – တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ…ပေ… သမဏုဒ္ဒေသောပိ စေ ဧဝံ ဝဒေယျာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၈) နယေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ။
ဧဝံ ဘဂဝါ အာသဝဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိကာလဉ္စ ဥပ္ပတ္တိကာလဉ္စ ဒဿေတွာ တသ္မိံ သမယေ သဗ္ဗသောပိ တေသံ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ ဟိ သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိရဗ္ဗုဒေါတိ အဗ္ဗုဒဝိရဟိတော၊ အဗ္ဗုဒါ ဝုစ္စန္တိ စောရာ, နိစ္စောရောတိ အတ္ထော။ စောရာတိ စ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဒုဿီလာဝ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဟိ အဿမဏာဝ ဟုတွာ သမဏပဋိညတာယ ပရေသံ ပစ္စယေ စောရေန္တိ။ တသ္မာ နိရဗ္ဗုဒေါတိ နိစ္စောရော, နိဒ္ဒုဿီလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိရာဒီနဝေါတိ နိရုပဒ္ဒဝေါ နိရုပသဂ္ဂေါ၊ ဒုဿီလာဒီနဝရဟိတောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပဂတကာဠကောတိ ကာဠကာ ဝုစ္စန္တိ ဒုဿီလာယေဝ၊ တေ ဟိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာပိ သမာနာ ကာဠကဓမ္မယောဂါ ကာဠကာတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ အဘာဝါ အပဂတကာဠကော။ အပဟတကာဠကောတိပိ ပါဌော။ သုဒ္ဓေါတိ အပဂတကာဠကတ္တာယေဝ သုဒ္ဓေါ ပရိယောဒါတော ပဘဿရော။ သာရေ ပတိဋ္ဌိတောတိ သာရော ဝုစ္စန္တိ သီလ-သမာဓိ-ပညာဝိမုတ္တိ-ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဂုဏာ, တသ္မိံ သာရေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ သာရေ ပတိဋ္ဌိတော။
ဧဝံ သာရေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဝတွာ ပုန သော စဿ သာရေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေါ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ဣမေသဉှိ သာရိပုတ္တာတိ အာဒိမာဟ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၃။) [သျ]တတြာယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – ယာနိမာနိ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝဿာဝါသံ ဥပဂတာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ, ဣမေသံ ယော ဂုဏဝသေန ပစ္ဆိမကော သဗ္ဗပရိတ္တဂုဏော ဘိက္ခု, သော သောတာပန္နော။ သောတာပန္နောတိ သောတံ အာပန္နော၊ သောတောတိ စ မဂ္ဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ သောတာပန္နောတိ တေန သမန္နာဂတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ယထာဟ –
‘‘သောတော သောတောတိ ဟိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝုစ္စတိ၊ ကတမော နု ခေါ, သာရိပုတ္တ, သောတောတိ? အယမေဝ ဟိ, ဘန္တေ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, သေယျထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ။ ‘‘သောတာပန္နော သောတာပန္နောတိ ဟိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝုစ္စတိ၊ ကတမော နု ခေါ, သာရိပုတ္တ, သောတာပန္နော’’တိ? ‘‘ယော ဟိ, ဘန္တေ, ဣမိနာ အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန သမန္နာဂတော, အယံ ဝုစ္စတိ – သောတာပန္နော။ သောယမာယသ္မာ ဧဝံနာမော ဧဝံဂေါတ္တော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၀၁)။ ဣဓ ပန မဂ္ဂေန ဖလဿ နာမံ ဒိန္နံ။ တသ္မာ ဖလဋ္ဌော ‘‘သောတာပန္နော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဝိနိပါတဓမ္မောတိ ဝိနိပါတေတီတိ ဝိနိပါတော၊ နာဿ ဝိနိပါတော ဓမ္မောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော, န အတ္တာနံ အပါယေသု ဝိနိပါတနသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယေ ဓမ္မာ အပါယဂမနီယာ, တေသံ ပရိက္ခယာ။ ဝိနိပတနံ ဝါ ဝိနိပါတော, နာဿ ဝိနိပါတော ဓမ္မောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော, အပါယေသု ဝိနိပါတနသဘာဝေါ အဿ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္မတ္တနိယာမေန မဂ္ဂေန နိယတတ္တာ နိယတော။ သမ္ဗောဓိ ပရံ အယနံ ပရာ ဂတိ အဿာတိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ဥပရိ မဂ္ဂတ္တယံ အဝဿံ သမ္ပာပကောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ပဋိလဒ္ဓပဌမမဂ္ဂတ္တာတိ။
ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏကထာ
֍ ဋီ ၂၂။ ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိံ သညာပေတွာ ဝေရဉ္ဇာယံ တံ ဝဿာဝါသံ ဝီတိနာမေတွာ ဝုတ္ထဝဿော မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသိ။ ကိန္တိ? အာစိဏ္ဏံ ခေါ ပနေတန္တိ ဧဝမာဒိ။ အာစိဏ္ဏန္တိ စရိတံ ဝတ္တံ အနုဓမ္မတာ။ တံ ခေါ ပနေတံ အာစိဏ္ဏံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ, သာဝကာစိဏ္ဏန္တိ။ ကတမံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ? ဣဒံ တာဝ ဧကံ – ယေဟိ နိမန္တိတာ ဝဿံ ဝသန္တိ, န တေ အနပလောကေတွာ အနာပုစ္ဆိတွာ ဇနပဒစာရိကံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄။) [သျ]ပက္ကမန္တိ။ သာဝကာ ပန အပလောကေတွာ ဝါ အနပလောကေတွာ ဝါ ယထာသုခံ ပက္ကမန္တိ။
အပရမ္ပိ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ – ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေတွာ ဇနသင်္ဂဟတ္ထာယ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တိယေဝ။ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ စ မဟာမဏ္ဍလံ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလံ အန္တိမမဏ္ဍလန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ မဏ္ဍလာနံ အညတရသ္မိံ မဏ္ဍလေ စရန္တိ။ တတ္ထ မဟာမဏ္ဍလံ နဝယောဇနသတိကံ, မဇ္ဈိမမဏ္ဍလံ ဆယောဇနသတိကံ, အန္တိမမဏ္ဍလံ တိယောဇနသတိကံ။ ယဒါ မဟာမဏ္ဍလေ စာရိကံ စရိတုကာမာ ဟောန္တိ, တဒါ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ ပါဋိပဒဒိဝသေ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရာ နိက္ခမိတွာ ဂါမနိဂမာဒီသု မဟာဇနံ အာမိသပဋိဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဏှန္တာ ဓမ္မဒါနေန စဿ ဝိဝဋ္ဋုပနိဿိတံ ကုသလံ ဝဍ္ဎေန္တာ နဝဟိ မာသေဟိ ဇနပဒစာရိကံ ပရိယောသာပေန္တိ။ သစေ ပန အန္တောဝဿေ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောန္တိ, မဟာပဝါရဏာယ အပ္ပဝါရေတွာ ပဝါရဏာသင်္ဂဟံ ဒတွာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ ပဝါရေတွာ မာဂသိရဿ ပဌမဒိဝသေ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရာ နိက္ခမိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ အဋ္ဌဟိ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေန္တိ။ သစေ ပန နေသံ ဝုတ္ထဝဿာနံ အပရိပါကိန္ဒြိယာ ဝေနေယျသတ္တာ ဟောန္တိ, တေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမေန္တာ မာဂသိရမာသမ္ပိ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ဖုဿမာသဿ ပဌမဒိဝသေ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရာ နိက္ခမိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အန္တိမမဏ္ဍလေ သတ္တဟိ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေန္တိ။ တေသု စ မဏ္ဍလေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိစရန္တာပိ တေ တေ သတ္တေ ကိလေသေဟိ ဝိယောဇေန္တာ သောတာပတ္တိဖလာဒီဟိ ပယောဇေန္တာ ဝေနေယျဝသေနေဝ နာနာဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနန္တာ ဝိယ စရန္တိ။
အပရမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏံ – ဒေဝသိကံ ပစ္စူသသမယေ သန္တံ သုခံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကတွာ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ, ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒေဝသိကံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနံ, တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဗောဓနေယျသတ္တသမဝလောကနံ။
အပရမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏံ – အာဂန္တုကေဟိ သဒ္ဓိံ ပဌမတရံ ပဋိသန္ထာရကရဏံ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဓမ္မဒေသနာ, ဩတိဏ္ဏေ ဒေါသေ သိက္ခာပဒပညာပနန္တိ ဣဒံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅။) [သျ]ကတမံ သာဝကာစိဏ္ဏံ? ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဒွိက္ခတ္တုံ သန္နိပါတော ပုရေ ဝဿူပနာယိကာယ စ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏတ္ထံ, ဝုတ္ထဝဿာနဉ္စ အဓိဂတဂုဏာရောစနတ္ထံ ဥပရိ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏတ္ထဉ္စ။ ဣဒံ သာဝကာစိဏ္ဏံ။ ဣဓ ပန ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘အာစိဏ္ဏံ ခေါ ပနေတံ, အာနန္ဒ, တထာဂတာန’’န္တိ။
အာယာမာတိ အာဂစ္ဆ ယာမ။ အပလောကေဿာမာတိ စာရိကံ စရဏတ္ထာယ အာပုစ္ဆိဿာမ။ ဧဝန္တိ သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော။ ဘန္တေတိ ဂါရဝါဓိဝစနမေတံ၊ သတ္ထုနော ပဋိဝစနဒါနန္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသီတိ ဘဂဝတော ဝစနံ ပဋိအဿောသိ, အဘိမုခေါ ဟုတွာ သုဏိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိဂ္ဂဟေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ နိဝါသေတွာတိ ဣဓ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဝါ သာယနှသမယန္တိ ဝါ န ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော မဇ္ဈနှိကံ ဝီတိနာမေတွာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ပစ္ဆာသမဏံ ကတွာ နဂရဒွါရတော ပဋ္ဌာယ နဂရဝီထိယော သုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရာဟိ ရံသီဟိ သမုဇ္ဇောတယမာနော ယေန ဝေရဉ္ဇဿ ဗြာဟ္မဏဿ နိဝေသနံ တေနုပသင်္ကမိ။ ဃရဒွါရေ ဌိတမတ္တမေဝ စဿ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပရိဇနော အာရောစေသိ။ ဗြာဟ္မဏော သတိံ ပဋိလဘိတွာ သံဝေဂဇာတော သဟသာ ဝုဋ္ဌာယ မဟာရဟံ အာသနံ ပညပေတွာ ဘဂဝန္တံ ပစ္စုဂ္ဂမ္မ ‘‘ဣတော, ဘဂဝါ, ဥပသင်္ကမတူ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဥပနိသီဒိတုကာမော အတ္တနာ ဌိတပဒေသတော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ ဣတော ပရံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ယံ ပန ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘အပိစ ယော ဒေယျဓမ္မော, သော န ဒိန္နော’’တိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – မယာ နိမန္တိတာနံ ဝဿံဝုတ္ထာနံ တုမှာကံ တေမာသံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပါတော ယာဂုခဇ္ဇကံ, မဇ္ဈနှိကေ ခါဒနီယဘောဇနီယံ, သာယနှေ အနေကဝိဓ ပါနဝိကတိ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇာသက္ကာရောတိ ဧဝမာဒိကော ယော ဒေယျဓမ္မော ဒါတဗ္ဗော အဿ, သော န ဒိန္နောတိ။ တဉ္စ ခေါ နော အသန္တန္တိ ဧတ္ထ ပန လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ခေါ ဒေယျဓမ္မော အမှာကံ နော အသန္တောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ ဒါနဝတ္ထုံ မယံ တုမှာကံ ဒဒေယျာမ, တဉ္စ ခေါ နော အသန္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆။) [သျ]နောပိအဒါတုကမျတာတိ အဒါတုကာမတာပိ နော နတ္ထိ, ယထာ ပဟူတဝိတ္တူပကရဏာနံ မစ္ဆရီနံ။ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ ဗဟုကိစ္စာ ဃရာဝါသာတိ တတြာယံ ယောဇနာ – ယသ္မာ ဗဟုကိစ္စာ ဃရာဝါသာ, တသ္မာ ဧတ္ထ သန္တေပိ ဒေယျဓမ္မေ ဒါတုကမျတာယ စ တံ ကုတော လဗ္ဘာ ကုတော တံ သက္ကာ လဒ္ဓုံ, ယံ မယံ တုမှာကံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဒေယျာမာတိ ဃရာဝါသံ ဂရဟန္တော အာဟ။ သော ကိရ မာရေန အာဝဋ္ဋိတဘာဝံ န ဇာနာတိ, ‘‘ဃရာဝါသပလိဗောဓေန မေ သတိသမ္မောသော ဇာတော’’တိ မညိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အပိစ – တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာတိ ဣမသ္မိံ တေမာသဗ္ဘန္တရေ ယမဟံ တုမှာကံ ဒဒေယျံ, တံ ကုတော လဗ္ဘာ? ဗဟုကိစ္စာ ဟိ ဃရာဝါသာတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ယံနူနာဟံ ယံ မေ တီဟိ မာသေဟိ ဒါတဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ ဧကဒိဝသေနေဝ ဒဒေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အဓိဝါသေတု မေ ဘဝံ ဂေါတမောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သွာတနာယာတိ ယံ မေ တုမှေသု သက္ကာရံ ကရောတော သွေ ဘဝိဿတိ ပုညဉ္စေဝ ပီတိပါမောဇ္ဇဉ္စ, တဒတ္ထာယ။ အထ တထာဂတော ‘‘သစေ အဟံ နာဓိဝါသေယျံ, ‘အယံ တေမာသံ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ ကုပိတော မညေ, တေန မေ ယာစိယမာနော ဧကဘတ္တမ္ပိ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, နတ္ထိ ဣမသ္မိံ အဓိဝါသနခန္တိ, အသဗ္ဗညူ အယ’န္တိ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော စ ဝေရဉ္ဇာဝါသိနော စ ဂရဟိတွာ ဗဟုံ အပုညံ ပသဝေယျုံ, တံ တေသံ မာ အဟောသီ’’တိ တေသံ အနုကမ္ပာယ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေန။
အဓိဝါသေတွာ စ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ‘‘အလံ ဃရာဝါသပလိဗောဓစိန္တာယာ’’တိ သညာပေတွာ တင်္ခဏာနုရူပါယ ဓမ္မိယာ ကထာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ သန္ဒဿေတွာ ကုသလေ ဓမ္မေ သမာဒပေတွာ ဂဏှာပေတွာ တတ္ထ စ နံ သမုတ္တေဇေတွာ သဥဿာဟံ ကတွာ တာယ သဥဿာဟတာယ အညေဟိ စ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသေတွာ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ပက္ကန္တေ စ ပန ဘဂဝတိ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ပုတ္တဒါရံ အာမန္တေသိ – ‘‘မယံ, ဘဏေ, ဘဂဝန္တံ တေမာသံ နိမန္တေတွာ ဧကဒိဝသံ ဧကဘတ္တမ္ပိ နာဒမှ။ ဟန္ဒ, ဒါနိ တထာ ဒါနံ ပဋိယာဒေထ ယထာ တေမာသိကောပိ ဒေယျဓမ္မော သွေ ဧကဒိဝသေနေဝ ဒါတုံ သက္ကာ ဟောတီ’’တိ။ တတော ပဏီတံ ဒါနံ ပဋိယာဒါပေတွာ ယံ ဒိဝသံ ဘဂဝါ နိမန္တိတော, တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန အာသနဋ္ဌာနံ အလင်္ကာရာပေတွာ မဟာရဟာနိ အာသနာနိ ပညပေတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၇။) [သျ]ဂန္ဓဓူမဝါသကုသုမဝိစိတြံ မဟာပူဇံ သဇ္ဇေတွာ ဘဂဝတော ကာလံ အာရောစာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန…ပေ… နိဋ္ဌိတံ ဘတ္တ’’န္တိ။
֍ ဋီ ၂၃။ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော တတ္ထ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… နိသီဒိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေနာ’’တိ။ အထ ခေါ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃန္တိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခန္တိ ဗုဒ္ဓပရိဏာယကံ၊ ဗုဒ္ဓံ သံဃတ္ထေရံ ကတွာ နိသိန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဏီတေနာတိ ဥတ္တမေန။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေန။ သန္တပ္ပေတွာတိ သုဋ္ဌု တပ္ပေတွာ, ပရိပုဏ္ဏံ သုဟိတံ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာ။ သမ္ပဝါရေတွာတိ သုဋ္ဌု ပဝါရေတွာ ‘အလ္လန္တိ ဟတ္ထသညာယ မုခသညာယ ဝစီဘေဒေန စ ပဋိက္ခိပါပေတွာ။ ဘုတ္တာဝိန္တိ ဘုတ္တဝန္တံ။ ဩနီတပတ္တပါဏိန္တိ ပတ္တတော ဩနီတပါဏိံ၊ အပနီတဟတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေသီတိ တိစီဝရံ ဘဂဝတော အဒါသိ။ ဣဒံ ပန ဝေါဟာရဝစနမတ္တံ ဟောတိ ‘‘တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေသီ’’တိ, တသ္မိဉ္စ တိစီဝရေ ဧကမေကော သာဋကော သဟဿံ အဂ္ဃတိ။ ဣတိ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော တိသဟဿဂ္ဃနကံ တိစီဝရမဒါသိ ဥတ္တမံ ကာသိကဝတ္ထသဒိသံ။ ဧကမေကဉ္စ ဘိက္ခုံ ဧကမေကေန ဒုဿယုဂေနာတိ ဧကမေကေန ဒုဿယုဂဠေန။ တတြ ဧကသာဋကော ပဉ္စသတာနိ အဂ္ဃတိ။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ပဉ္စသတသဟဿဂ္ဃနကာနိ ဒုဿာနိ အဒါသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဧတ္တကမ္ပိ ဒတွာ အတုဋ္ဌော ပုန သတ္တဋ္ဌသဟဿဂ္ဃနကေ အနေကရတ္တကမ္ဗလေ စ ပဋ္ဋုဏ္ဏပတ္တပဋေ စ ဖာလေတွာ ဖာလေတွာ အာယောဂအံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနပရိဿာဝနာဒီနံ အတ္ထာယ အဒါသိ။ သတပါကသဟဿပါကာနဉ္စ ဘေသဇ္ဇတေလာနံ တုမ္ဗာနိ ပူရေတွာ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော အဗ္ဘဉ္ဇနတ္ထာယ သဟဿဂ္ဃနကံ တေလမဒါသိ။ ကိံ ဗဟုနာ, စတူသု ပစ္စယေသု န ကောစိ ပရိက္ခာရော သမဏပရိဘောဂေါ အဒိန္နော နာမ အဟောသိ။ ပါဠိယံ ပန စီဝရမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ မဟာယာဂံ ယဇိတွာ သပုတ္တဒါရံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ တေမာသံ မာရာဝဋ္ဋနေန ဓမ္မသဝနာမတရသပရိဘောဂပရိဟီနံ ဧကဒိဝသေနေဝ ဓမ္မာမတဝဿံ ဝဿေတွာ ပုရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပံ ကုရုမာနော ဓမ္မိယာကထာယ သန္ဒဿေတွာ…ပေ… ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ သပုတ္တဒါရော ဘဂဝန္တဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပုနပိ, ဘန္တေ, အမှာကံ အနုဂ္ဂဟံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈။) [သျ]ကရေယျာထာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ ဝဒန္တော အနုဗန္ဓိတွာ အဿူနိ ပဝတ္တယမာနော နိဝတ္တိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာတိ ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာရုစိတံ ဝါသံ ဝသိတွာ ဝေရဉ္ဇာယ နိက္ခမိတွာ မဟာမဏ္ဍလေ စာရိကာယ စရဏကာလေ ဂန္တဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝီထိ ပဟာယ ဒုဗ္ဘိက္ခဒေါသေန ကိလန္တံ ဘိက္ခုသံဃံ ဥဇုနာဝ မဂ္ဂေန ဂဟေတွာ ဂန္တုကာမော သောရေယျာဒီနိ အနုပဂမ္မ ပယာဂပတိဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဂင်္ဂံ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ ယေန ဗာရာဏသီ တဒဝသရိ။ တေန အဝသရိ တဒဝသရိ။ တတြာပိ ယထာဇ္ဈာသယံ ဝိဟရိတွာ ဝေသာလိံ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနုပဂမ္မ သောရေယျံ…ပေ… ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယ’’န္တိ။
ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတြိဒံ သမန္တပါသာဒိကာယ သမန္တပါသာဒိကတ္တသ္မိံ –
အာစရိယပရမ္ပရတော, နိဒါနဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပနတော၊
ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတော, သကသမယဝိသုဒ္ဓိတော စေဝ။
ဗျဉ္ဇနပရိသောဓနတော, ပဒတ္ထတော ပါဠိယောဇနက္ကမတော၊
သိက္ခာပဒနိစ္ဆယတော, ဝိဘင်္ဂနယဘေဒဒဿနတော။
သမ္ပဿတံ န ဒိဿတိ, ကိဉ္စိ အပါသာဒိကံ ယတော ဧတ္ထ၊
ဝိညူနမယံ တသ္မာ, သမန္တပါသာဒိကာတွေဝ။
သံဝဏ္ဏနာ ပဝတ္တာ, ဝိနယဿ ဝိနေယျဒမနကုသလေန၊
ဝုတ္တဿ လောကနာထေန, လောကမနုကမ္ပမာနေနာတိ။
ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ ပါရာဇိကကဏ္ဍံ
၁။ ပဌမပါရာဇိကံ။ သုဒိန္နဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄။ ဣတော ပရံ တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလိယာ အဝိဒူရေတိအာဒိ ယေဘုယျေန ဥတ္တာနတ္ထံ။ တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနံ ပဟာယ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ, တံ တဒေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ကလန္ဒဂါမောတိ ကလန္ဒကာ ဝုစ္စန္တိ ကာဠကာ, တေသံ ဝသေန လဒ္ဓနာမော ဂါမော။ ကလန္ဒပုတ္တောတိ ဂါမဝသေန လဒ္ဓနာမဿ ရာဇသမ္မတဿ စတ္တာလီသကောဋိဝိဘဝဿ ကလန္ဒသေဋ္ဌိနော ပုတ္တော။ ယသ္မာ ပန တသ္မိံ ဂါမေ အညေပိ ကလန္ဒနာမကာ မနုဿာ အတ္ထိ, တသ္မာ ကလန္ဒပုတ္တောတိ ဝတွာ ပုန သေဋ္ဌိပုတ္တောတိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဗဟုလေဟီတိ ဗဟုကေဟိ။ သဟာယကေဟီတိ သုခဒုက္ခာနိ သဟ အာယန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ သဟာယာ, သဟာယာ ဧဝ သဟာယကာ, တေဟိ သဟာယကေဟိ။ သဒ္ဓိန္တိ ဧကတော။ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာတိ ကေနစိဒေဝ ဘဏ္ဍပ္ပယောဇနဥဒ္ဓါရသာရဏာဒိနာ ကိစ္စေန၊ ကတ္တိကနက္ခတ္တကီဠာကိစ္စေနာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝါ ဟိ ကတ္တိကဇုဏှပက္ခေ ဝေသာလိံ သမ္ပာပုဏိ။ ကတ္တိကနက္ခတ္တကီဠာ စေတ္ထ ဥဠာရာ ဟောတိ။ တဒတ္ထံ ဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဒ္ဒသ ခေါတိ ကထံ အဒ္ဒသ? သော ကိရ နဂရတော ဘုတ္တပါတရာသံ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနဟတ္ထံ ဗုဒ္ဓဒဿနတ္ထံ ဓမ္မသဝနတ္ထဉ္စ နိက္ခမန္တံ မဟာဇနံ ဒိသွာ ‘‘ကွ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓဒဿနတ္ထံ ဓမ္မသဝနတ္ထဉ္စာ’’တိ။ တေန ဟိ ‘‘အဟမ္ပိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဂန္တွာ စတုဗ္ဗိဓာယ ပရိသာယ ပရိဝုတံ ဗြဟ္မဿရေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဒ္ဒသ ခေါ…ပေ… ဒေသေန္တ’’န္တိ။ ဒိသွာနဿာတိ ဒိသွာန အဿ။ ဧတဒဟောသီတိ ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာယ စောဒိယမာနဿ ဘဗ္ဗကုလပုတ္တဿ ဧတံ အဟောသိ။ ကိံ အဟောသိ? ယံနူနာဟမ္ပိ ဓမ္မံ သုဏေယျန္တိ။ တတ္ထ ယန္နူနာတိ ပရိဝိတက္ကဒဿနမေတံ။ ဧဝံ ကိရဿ ပရိဝိတက္ကော ဥပ္ပန္နော ‘‘ယမယံ ပရိသာ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဓမ္မံ သုဏာတိ, အဟော ဝတာဟမ္ပိ တံ သုဏေယျ’’န္တိ။
အထခေါ သုဒိန္နော ကလန္ဒပုတ္တော ယေန သာ ပရိသာတိ ဣဓ ကသ္မာ ‘‘ယေန ဘဂဝါ’’တိ အဝတွာ ‘‘ယေန သာ ပရိသာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ။ ဘဂဝန္တံ ဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၀။) [သျ]ပရိဝါရေတွာ ဥဠာရုဠာရဇနာ မဟတီ ပရိသာ နိသိန္နာ, တတြ န သက္ကာ ဣမိနာ ပစ္ဆာ အာဂတေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ နိသီဒိတုံ။ ပရိသာယ ပန ဧကသ္မိံ ပဒေသေ သက္ကာတိ သော တံ ပရိသံယေဝ ဥပသင်္ကမန္တော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သုဒိန္နော ကလန္ဒပုတ္တော ယေန သာ ပရိသာ’’တိ။ ဧကမန္တံ နိသိန္နဿ ခေါ သုဒိန္နဿ ကလန္ဒပုတ္တဿ ဧတဒဟောသီတိ န နိသိန္နမတ္တဿေဝ အဟောသိ, အထ ခေါ ဘဂဝတော သိတ္တယူပသံဟိတံ ထောကံ ဓမ္မကထံ သုတွာ၊ တံ ပနဿ ယသ္မာ ဧကမန္တံ နိသိန္နဿေဝ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကမန္တံ နိသိန္နဿ ခေါ သုဒိန္နဿ ကလန္ဒပုတ္တဿ ဧတဒဟောသီ’’တိ။ ကိံ အဟောသီတိ? ယထာ ယထာ ခေါတိအာဒိ။
တတြာယံ သင်္ခေပကထာ – အဟံ ခေါ ယေန ယေန အာကာရေန ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, တေန တေန မေ ဥပပရိက္ခတော ဧဝံ ဟောတိ ယဒေတံ သိတ္တယဗြဟ္မစရိယံ ဧကမ္ပိ ဒိဝသံ အခဏ္ဍံ ကတွာ စရိမကစိတ္တံ ပါပေတဗ္ဗတာယ ဧကန္တပရိပုဏ္ဏံ စရိတဗ္ဗံ, ဧကဒိဝသမ္ပိ စ ကိလေသမလေန အမလီနံ ကတွာ စရိမကစိတ္တံ ပါပေတဗ္ဗတာယ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓံ။ သင်္ခလိခိတံ လိခိတသင်္ခသဒိသံ ဓောတသင်္ခသပ္ပဋိဘာဂံ စရိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ န သုကရံ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတာ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တေန ဧကန္တပရိပုဏ္ဏံ…ပေ… စရိတုံ။ ယံနူနာဟံ ကေသေ စ မဿုဉ္စ ဩဟာရေတွာ ကသာယရသပီတတာယ ကာသာယာနိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ အနုစ္ဆဝိကာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ ပရိဒဟိတွာ အဂါရသ္မာ နိက္ခမိတွာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇေယျန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အဂါရဿ ဟိတံ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ အဂါရိယန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ‘‘အနဂါရိယာ’’တိ ဉာတဗ္ဗာ။ တံ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ပဗ္ဗဇေယျန္တိ ပရိဗ္ဗဇေယျံ။
֍ ဋီ ၂၅။ အစိရဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ သုဒိန္နော အဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ န ဘဂဝန္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ကသ္မာ? တတြဿ ဗဟူ ဉာတိသာလောဟိတာ မိတ္တာမစ္စာ သန္တိ, တေ ‘‘‘တွံ မာတာပိတူနံ ဧကပုတ္တကော, န လဗ္ဘာ တယာ ပဗ္ဗဇိတု’န္တိ ဗာဟာယမ္ပိ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎေယျုံ, တတော ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ သဟေဝ ပရိသာယ ဥဋ္ဌဟိတွာ ထောကံ ဂန္တွာ ပုန ကေနစိ သရီရကိစ္စလေသေန နိဝတ္တိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သုဒိန္နော ကလန္ဒပုတ္တော အစိရဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ…ပေ… ပဗ္ဗာဇေတု မံ ဘဂဝါ’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၁။) [သျ]ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ရာဟုလကုမာရဿ ပဗ္ဗဇိတတော ပဘုတိ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ န ပဗ္ဗာဇေတိ, တသ္မာ နံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အနုညာတောသိ ပန တွံ သုဒိန္န မာတာပိတူဟိ…ပေ… ပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၆။ ဣတော ပရံ ပါဌာနုသာရေနေဝ ဂန္တွာ တံ ကရဏီယံ တီရေတွာတိ ဧတ္ထ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ဓုရနိက္ခေပေနေဝ တံ ကရဏီယံ နိဋ္ဌာပေတွာတိ၊ န ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒဿ ဘဏ္ဍပ္ပယောဇနဥဒ္ဓါရသာရဏာဒီသု ဝါ နက္ခတ္တကီဠာယံ ဝါ စိတ္တံ နမတိ။ အမ္မ တာတာတိ ဧတ္ထ ပန အမ္မာတိ မာတရံ အာလပတိ၊ တာတာတိ ပိတရံ။ တွံ ခေါသီတိ တွံ ခေါ အသိ။ ဧကပုတ္တကောတိ ဧကောဝ ပုတ္တကော၊ အညော တေ ဇေဋ္ဌော ဝါ ကနိဋ္ဌော ဝါ နတ္ထိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဧကပုတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုကမ္ပာဝသေန ‘‘ဧကပုတ္တကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိယောတိ ပီတိဇနနကော။ မနာပေါတိ မနဝဍ္ဎနကော။ သုခေဓိတောတိ သုခေန ဧဓိတော၊ သုခသံဝဍ္ဎိတောတိ အတ္ထော။ သုခပရိဟတောတိ သုခေန ပရိဟတော၊ ဇာတကာလတော ပဘုတိ ဓာတီဟိ အင်္ကတော အင်္ကံ ဟရိတွာ ဓာရိယမာနော အဿကရထကာဒီဟိ ဗာလကီဠနကေဟိ ကီဠမာနော သာဒုရသဘောဇနံ ဘောဇိယမာနော သုခေန ပရိဟတော။
န တွံ, တာတ သုဒိန္န, ကိဉ္စိ ဒုက္ခဿ ဇာနာသီတိ တွံ တာတ သုဒိန္န ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကလဘာဂံ ဒုက္ခဿ န ဇာနာသိ၊ အထ ဝါ ကိဉ္စိ ဒုက္ခေန နာနုဘောသီတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ, အနုဘဝနတ္ထေ စ ဇာနနာ၊ အထ ဝါ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ နဿရသီတိ အတ္ထော။ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ, သရဏတ္ထေ စ ဇာနနာ။ ဝိကပ္ပဒွယေပိ ပုရိမပဒဿ ဥတ္တရပဒေန သမာနဝိဘတ္တိလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဉာတဗ္ဗံ။ မရဏေနပိ မယံ တေ အကာမကာ ဝိနာ ဘဝိဿာမာတိ သစေပိ တဝ အမှေသု ဇီဝမာနေသု မရဏံ ဘဝေယျ, တေန တေ မရဏေနပိ မယံ အကာမကာ အနိစ္ဆကာ န အတ္တနော ရုစိယာ, ဝိနာ ဘဝိဿာမ၊ တယာ ဝိယောဂံ ဝါ ပါပုဏိဿာမာတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန မယံ တန္တိ ဧဝံ သန္တေ ကိံ ပန ကိံ နာမ တံ ကာရဏံ ယေန မယံ တံ ဇီဝန္တံ အနုဇာနိဿာမ၊ အထ ဝါ ကိံ ပန မယံ တန္တိ ကေန ပန ကာရဏေန မယံ တံ ဇီဝန္တံ အနုဇာနိဿာမာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၂။) [သျ]֍ ဋီ ၂၇။တတ္ထေဝါတိ ယတ္ထ နံ ဌိတံ မာတာပိတရော နာနုဇာနိံသု, တတ္ထေဝ ဌာနေ။ အနန္တရဟိတာယာတိ ကေနစိ အတ္ထရဏေန အနတ္ထတာယ။
֍ ဋီ ၂၈။ ပရိစာရေဟီတိ ဂန္ဓဗ္ဗနဋနာဋကာဒီနိ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ တတ္ထ သဟာယကေဟိ သဒ္ဓိံ ယထာသုခံ ဣန္ဒြိယာနိ စာရေဟိ သဉ္စာရေဟိ၊ ဣတော စိတော စ ဥပနေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပရိစာရေဟီတိ ဂန္ဓဗ္ဗနဋနာဋကာဒီနိ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ တတ္ထ သဟာယကေဟိ သဒ္ဓိံ လဠ, ဥပလဠ, ရမ, ကီဠဿူတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တောတိ အတ္တနော ပုတ္တဒါရေဟိ သဒ္ဓိံ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇန္တော။ ပုညာနိ ကရောန္တောတိ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ အာရဗ္ဘ ဒါနပ္ပဒါနာဒီနိ သုဂတိမဂ္ဂသောဓကာနိ ကုသလကမ္မာနိ ကရောန္တော။ တုဏှီ အဟောသီတိ ကထာနုပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒနတ္ထံ နိရာလာပသလ္လာပေါ အဟောသိ။ အထဿ မာတာပိတရော တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပဋိဝစနမ္ပိ အလဘမာနာ သဟာယကေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧသ ဝေါ သဟာယကော ပဗ္ဗဇိတုကာမော, နိဝါရေထ န’’န္တိ အာဟံသု။ တေပိ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ တိက္ခတ္တုံ အဝေါစုံ, တေသမ္ပိ တုဏှီ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သုဒိန္နဿ ကလန္ဒပုတ္တဿ သဟာယကာ…ပေ… တုဏှီ အဟောသီ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၉။ အထဿ သဟာယကာနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘမာနော မရိဿတိ န ကောစိ ဂုဏော ဘဝိဿတိ။ ပဗ္ဗဇိတံ ပန နံ မာတာပိတရောပိ ကာလေန ကာလံ ပဿိဿန္တိ။ မယမ္ပိ ပဿိဿာမ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ စ နာမေသာ ဘာရိယာ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ မတ္တိကာပတ္တံ ဂဟေတွာ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ။ ဧကသေယျံ ဧကဘတ္တံ ဗြဟ္မစရိယံ အတိဒုက္ကရံ။ အယဉ္စ သုခုမာလော နာဂရိကဇာတိယော, သော တံ စရိတုံ အသက္ကောန္တော ပုန ဣဓေဝ အာဂမိဿတိ။ ဟန္ဒဿ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေဿာမာ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။ မာတာပိတရောပိ နံ အနုဇာနိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သုဒိန္နဿ ကလန္ဒပုတ္တဿ သဟာယကာ ယေန သုဒိန္နဿ ကလန္ဒပုတ္တဿ မာတာပိတရော…ပေ… အနုညာတောသိ မာတာပိတူဟိ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ။
֍ ဋီ ၃၀။ ဟဋ္ဌောတိ တုဋ္ဌော။ ဥဒဂ္ဂေါတိ ပီတိဝသေန အဗ္ဘုန္နတကာယစိတ္တော။ ကတိပါဟန္တိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ။ ဗလံ ဂါဟေတွာတိ သပ္ပါယဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇန္တော, ဥစ္ဆာဒနနှာပနာဒီဟိ စ ကာယံ ပရိဟရန္တော, ကာယဗလံ ဇနေတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ အဿုမုခံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ ပဟာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃။) [သျ]ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ…ပေ… ပဗ္ဗာဇေတု မံ ဘန္တေ ဘဂဝါတိ။ ဘဂဝါ သမီပေ ဌိတံ အညတရံ ပိဏ္ဍစာရိကံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသိ – ‘‘တေန ဟိ ဘိက္ခု သုဒိန္နံ ပဗ္ဗာဇေဟိ စေဝ ဥပသမ္ပာဒေဟိ စာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ သုဒိန္နံ ကလန္ဒပုတ္တံ ဇိနဒတ္တိယံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ လဒ္ဓါ ပဗ္ဗာဇေသိ စေဝ ဥပသမ္ပာဒေသိ စ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အလတ္ထ ခေါသုဒိန္နော ကလန္ဒပုတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, အလတ္ထ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ။
ဧတ္ထ ပန ဌတွာ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ ကထိတာ။ မယံ ပန ယထာဌိတပါဠိဝသေနေဝ ခန္ဓကေ ကထယိဿာမ။ န ကေဝလဉ္စေတံ, အညမ္ပိ ယံ ခန္ဓကေ ဝါ ပရိဝါရေ ဝါ ကထေတဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝိဘင်္ဂေကထိတံ, တံ သဗ္ဗံ တတ္ထ တတ္ထေဝ ကထယိဿာမ။ ဧဝဉှိ ကထိယမာနေ ပါဠိက္ကမေနေဝ ဝဏ္ဏနာ ကတာ ဟောတိ။ တတော တေန တေန ဝိနိစ္ဆယေန အတ္ထိကာနံ ပါဠိက္ကမေနေဝ ဣမံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနံ ဩလောကေတွာ သော သော ဝိနိစ္ဆယော သုဝိညေယျော ဘဝိဿတီတိ။
အစိရူပသမ္ပန္နောတိ အစိရံ ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာ၊ ဥပသမ္ပဒတော နစိရကာလေယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝရူပေတိ ဧဝံဝိဓေ ဧဝံဇာတိကေ။ ဓုတဂုဏေတိ ကိလေသနိဒ္ဓုနနကေ ဂုဏေ။ သမာဒါယ ဝတ္တတီတိ သမာဒိယိတွာ ဂဏှိတွာ ဝတ္တတိ စရတိ ဝိဟရတိ။ အာရညိကော ဟောတီတိ ဂါမန္တသေနာသနံ ပဋိက္ခိပိတွာ အာရညိကဓုတင်္ဂဝသေန အရညဝါသိကော ဟောတိ။ ပိဏ္ဍပါတိကောတိ အတိရေကလာဘပဋိက္ခေပေန စုဒ္ဒသ ဘတ္တာနိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပိဏ္ဍပါတိကဓုတင်္ဂဝသေန ပိဏ္ဍပါတိကော ဟောတိ။ ပံသုကူလိကောတိ ဂဟပတိစီဝရံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပံသုကူလိကဓုတင်္ဂဝသေန ပံသုကူလိကော ဟောတိ။ သပဒါနစာရိကောတိ လောလုပ္ပစာရံ ပဋိက္ခိပိတွာ သပဒါနစာရိကဓုတင်္ဂဝသေန သပဒါနစာရိကော ဟောတိ၊ ဃရပဋိပါဋိယာ ဘိက္ခာယ ပဝိသတိ။ ဝဇ္ဇိဂါမန္တိ ဝဇ္ဇီနံ ဂါမံ ဝဇ္ဇီသု ဝါ ဂါမံ။
အဍ္ဎာ မဟဒ္ဓနာတိအာဒီသု ဥပဘောဂပရိဘောဂူပကရဏမဟန္တတာယ အဍ္ဎာ၊ ယေ ဟိ တေသံ ဥပဘောဂါ ယာနိ စ ဥပဘောဂူပကရဏာနိ, တာနိ မဟန္တာနိ ဗဟုလာနိ သာရကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဓေတွာ ဌပိတဓနမဟန္တတာယ မဟဒ္ဓနာ။ မဟာဘောဂါတိ ဒိဝသပရိဗ္ဗယသင်္ခါတဘောဂမဟန္တတာယ မဟာဘောဂါ။ အညေဟိ ဥပဘောဂေဟိ ဇာတရူပရဇတဿေဝ ပဟူတတာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၄။) [သျ]ပဟူတဇာတရူပရဇတာ။ အလင်္ကာရဘူတဿ ဝိတ္တူပကရဏဿ ပီတိပါမောဇ္ဇကရဏဿ ပဟူတတာယ ပဟူတဝိတ္တူပကရဏာ။ ဝေါဟာရဝသေန ပရိဝတ္တေန္တဿ ဓနဓညဿ ပဟူတတာယ ပဟူတဓနဓညာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သေနာသနံသံသာမေတွာတိ သေနာသနံ ပဋိသာမေတွာ၊ ယထာ န ဝိနဿတိ တထာ နံ သုဋ္ဌု ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ သဋ္ဌိမတ္တေ ထာလိပါကေတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒတော သဋ္ဌိထာလိပါကေ။ ဧကမေကော စေတ္ထ ထာလိပါကော ဒသန္နံ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တံ ဂဏှာတိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဆန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဘတ္တံ ဟောတိ။ ဘတ္တာဘိဟာရံ အဘိဟရိံသူတိ ဧတ္ထ အဘိဟရီယတီတိ အဘိဟာရော။ ကိံ အဘိဟရီယတိ? ဘတ္တံ။ ဘတ္တမေဝ အဘိဟာရော ဘတ္တာဘိဟာရော, တံ ဘတ္တာဘိဟာရံ။ အဘိဟရိံသူတိ အဘိမုခါ ဟရိံသု။ တဿ သန္တိကံ ဂဟေတွာ အာဂမံသူတိ အတ္ထော။ ဧတဿ ကိံ ပမာဏန္တိ? သဋ္ဌိ ထာလိပါကာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဋ္ဌိမတ္တေ ထာလိပါကေ ဘတ္တာဘိဟာရံ အဘိဟရိံသူ’’တိ။ ဘိက္ခူနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ သယံ ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကတ္တာ သပဒါနစာရံ စရိတုကာမော ဘိက္ခူနံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိစ္စဇိတွာ ဒတွာ။ အယံ ဟိ အာယသ္မာ ‘‘ဘိက္ခူ စ လာဘံ လစ္ဆန္တိ အဟဉ္စ ပိဏ္ဍကေန န ကိလမိဿာမီ’’တိ ဧတဒတ္ထမေဝ အာဂတော။ တသ္မာ အတ္တနော အာဂမနာနုရူပံ ကရောန္တော ဘိက္ခူနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သယံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။
֍ ဋီ ၃၁။ ဉာတိဒါသီတိ ဉာတကာနံ ဒါသီ။ အာဘိဒေါသိကန္တိ ပါရိဝါသိကံ ဧကရတ္တာတိက္ကန္တံ ပူတိဘူတံ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – ပူတိဘာဝဒေါသေန အဘိဘူတောတိ အဘိဒေါသော, အဘိဒေါသောဝ အာဘိဒေါသိကော, ဧကရတ္တာတိက္ကန္တဿ ဝါ နာမသညာ ဧသာ, ယဒိဒံ အာဘိဒေါသိကောတိ, တံ အာဘိဒေါသိကံ။ ကုမ္မာသန္တိ ယဝကုမ္မာသံ။ ဆဍ္ဍေတုကာမာ ဟောတီတိ ယသ္မာ အန္တမသော ဒါသကမ္မကရာနမ္ပိ ဂေါရူပါနမ္ပိ အပရိဘောဂါရဟော, တသ္မာ တံ ကစဝရံ ဝိယ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတုကာမာ ဟောတိ။ သစေတန္တိ သစေ ဧတံ။ ဘဂိနီတိ အရိယဝေါဟာရေန ဉာတိဒါသိံ အာလပတိ။ ဆဍ္ဍနီယဓမ္မန္တိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗသဘာဝံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဘဂိနိ, ဧတံ သစေ ဗဟိ ဆဍ္ဍနီယဓမ္မံ နိဿဋ္ဌပရိဂ္ဂဟံ, တံ ဣဓ မေ ပတ္တေ အာကိရာ’’တိ။
ကိံ ပန ဧဝံ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ, ဝိညတ္တိ ဝါ ပယုတ္တဝါစာ ဝါ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? နိဿဋ္ဌပရိဂ္ဂဟတ္တာ။ ယဉှိ ဆဍ္ဍနီယဓမ္မံ နိဿဋ္ဌပရိဂ္ဂဟံ, ယတ္ထ သာမိကာ အနာလယာ ဟောန္တိ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘ဒေထ အာဟရထ ဣဓ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၅။) [သျ]အာကိရထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ အဂ္ဂအရိယဝံသိကော အာယသ္မာ ရဋ္ဌပါလောပိ ‘‘ဆဍ္ဍနီယဓမ္မံ ကုမ္မာသံ ဣဓ မေ ပတ္တေ အာကိရာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၉) အဝစ။ တသ္မာ ယံ ဧဝရူပံ ဆဍ္ဍနီယဓမ္မံ အညံ ဝါ အပရိဂ္ဂဟိတံ ဝနမူလဖလဘေသဇ္ဇာဒိကံ တံ သဗ္ဗံ ယထာသုခံ အာဟရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, န ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထာနန္တိ ဘိက္ခာဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပတ္တံ ဥပနာမယတော မဏိဗန္ဓတော ပဘုတိ ဒွိန္နမ္ပိ ဟတ္ထာနံ။ ပါဒါနန္တိ နိဝါသနန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒွိန္နမ္ပိ ပါဒါနံ။ သရဿာတိ ‘‘သစေတံ ဘဂိနီ’’တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရယတော သရဿ စ။ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသီတိ ဂိဟိကာလေ သလ္လက္ခိတပုဗ္ဗံ အာကာရံ အဂ္ဂဟေသိ သဉ္ဇာနိ သလ္လက္ခေသိ။ သုဒိန္နော ဟိ ဘဂဝတော ဒွါဒသမေ ဝဿေ ပဗ္ဗဇိတော ဝီသတိမေ ဝဿေ ဉာတိကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော သယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဋ္ဌဝဿိကော ဟုတွာ၊ တေန နံ သာ ဉာတိဒါသီ ဒိသွာဝ န သဉ္ဇာနိ, နိမိတ္တံ ပန အဂ္ဂဟေသီတိ။
သုဒိန္နဿ မာတရံ ဧတဒဝေါစာတိ အတိဂရုနာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတေန သာမိပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ‘‘တွံ နု ခေါ မေ, ဘန္တေ, အယျော သုဒိန္နော’’တိအာဒိဝစနံ ဝတ္တုံ အဝိသဟန္တီ ဝေဂေန ဃရံ ပဝိသိတွာ သုဒိန္နဿ မာတရံ ဧတံ အဝေါစ။ ယဂ္ဃေတိ အာရောစနတ္ထေ နိပါတော။ သစေ ဇေ သစ္စန္တိ ဧတ္ထ ဇေတိ အာလပနေ နိပါတော။ ဧဝဉှိ တသ္မိံ ဒေသေ ဒါသိဇနံ အာလပန္တိ, တသ္မာ ‘‘တွံ, ဘောတိ ဒါသိ, သစေ သစ္စံ ဘဏသီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၂။ အညတရံ ကုဋ္ဋမူလန္တိ တသ္မိံ ကိရ ဒေသေ ဒါနပတီနံ ဃရေသု သာလာ ဟောန္တိ, အာသနာနိ စေတ္ထ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ, ဥပဋ္ဌာပိတံ ဥဒကကဉ္ဇိယံ၊ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ။ သစေ ဣစ္ဆန္တိ, ဒါနပတီနမ္ပိ သန္တကံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တမ္ပိ အညတရဿ ကုလဿ ဤဒိသာယ သာလာယ အညတရံ ကုဋ္ဋမူလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတာ ကပဏမနုဿာ ဝိယ အသာရုပ္ပေ ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇန္တီတိ။
အတ္ထိ နာမ တာတာတိ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထေ၊ နာမာတိ ပုစ္ဆနတ္ထေ မညနတ္ထေ စ နိပါတော။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, တာတ သုဒိန္န, အမှာကံ ဓနံ, န မယံ နိဒ္ဓနာတိ ဝတ္တဗ္ဗာ, ယေသံ နော တွံ ဤဒိသေ ဌာနေ နိသီဒိတွာ အာဘိဒေါသိကံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇိဿသိ’’၊ တထာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, တာတ သုဒိန္န, အမှာကံ ဇီဝိတံ, န မယံ မတာတိ ဝတ္တဗ္ဗာ, ယေသံ နော တွံ ဤဒိသေ ဌာနေ နိသီဒိတွာ အာဘိဒေါသိကံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇိဿသိ’’၊
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၆။) [သျ]တထာ ‘‘အတ္ထိ မညေ, တာတ သုဒိန္န, တဝ အဗ္ဘန္တရေ သာသနံ နိဿာယ ပဋိလဒ္ဓေါ သမဏဂုဏော, ယံ တွံ သုဘောဇနရသသံဝဍ္ဎိတောပိ ဣမံ ဇိဂုစ္ဆနေယျံ အာဘိဒေါသိကံ ကုမ္မာသံ အမတမိဝ နိဗ္ဗိကာရော ပရိဘုဉ္ဇိဿသီ’’တိ။
သော ပန ဂဟပတိ ဒုက္ခာဘိတုန္နတာယ ဧတမတ္ထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝတ္တုမသက္ကောန္တော ‘‘အတ္ထိ နာမ, တာတ သုဒိန္န, အာဘိဒေါသိကံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇိဿသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝေါစ။ အက္ခရစိန္တကာ ပနေတ္ထ ဣမံ လက္ခဏံ ဝဒန္တိ – အနောကပ္ပနာမရိသနတ္ထဝသေန ဧတံ အတ္ထိနာမသဒ္ဒေ ဥပပဒေ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိဿသီ’’တိ အနာဂတဝစနံ ကတံ။ တဿာယမတ္ထော – အတ္ထိ နာမ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိဿသိ, ဣဒံ ပစ္စက္ခမ္ပိ အဟံ န သဒ္ဒဟာမိ န မရိသယာမီတိ။ တတာယံ အာဘိဒေါသိကောတိ တတော တဝ ဂေဟတော အယံ အာဘိဒေါသိကော ကုမ္မာသော လဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ တတောယန္တိပိ ပါဌော။ တဒါယန္တိပိ ပဌန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ယေန သကပိတု နိဝေသနန္တိ ယေန သကဿ ပိတု အတ္တနော ပိတု နိဝေသနန္တိ အတ္ထော၊ ထေရော ပိတရိ ပေမေနေဝ သုဗ္ဗစော ဟုတွာ အဂမာသိ။ အဓိဝါသေသီတိ ထေရော ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကောပိ သမာနော ‘‘သစေ ဧကဘတ္တမ္ပိ န ဂဟေဿာမိ, အတိဝိယ နေသံ ဒေါမနဿံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉာတီနံ အနုကမ္ပာယ အဓိဝါသေသိ။
֍ ဋီ ၃၃။ ဩပုဉ္ဇာပေတွာတိ ဥပလိမ္ပာပေတွာ။ ဧကံ ဟိရညဿာတိ ဧတ္ထ ဟိရညန္တိ ကဟာပဏော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိသောတိ နာတိဒီဃော နာတိရဿော မဇ္ဈိမပ္ပမာဏော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိရောကရဏီယန္တိ ကရဏတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ သာဏိပါကာရေန ပရိက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တိရော ကရောန္တိ ဧတေနာတိ တိရောကရဏီယံ, တံ ပရိက္ခိပိတွာ၊ သမန္တတော ကတွာတိ အတ္ထော။ တေန ဟီတိ ယသ္မာ အဇ္ဇ သုဒိန္နော အာဂမိဿတိ တေန ကာရဏေန။ ဟိ ဣတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ တေနာတိ အယမ္ပိ ဝါ ဥယျောဇနတ္ထေ နိပါတောယေဝ။
֍ ဋီ ၃၄။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ကာလာရောစနံ န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အာရောစိတေယေဝ ကာလေ အဂမာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ တေ တာတာတိ ဒွေ ပုဉ္ဇေ ဒဿေန္တော အာဟ။ မာတူတိ ဇနေတ္တိယာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၇။) [သျ]မတ္တိကန္တိ မာတိတော အာဂတံ၊ ဣဒံ တေ မာတာမဟိယာ မာတု ဣမံ ဂေဟံ အာဂစ္ဆန္တိယာ ဒိန္နဓနန္တိ အတ္ထော။ ဣတ္ထိကာယ ဣတ္ထိဓနန္တိ ဟီဠေန္တော အာဟ။ ဣတ္ထိကာယ နာမ ဣတ္ထိပရိဘောဂါနံယေဝ နှာနစုဏ္ဏာဒီနံ အတ္ထာယ လဒ္ဓံ ဓနံ ကိတ္တကံ ဘဝေယျ။ တဿာပိ တာဝ ပရိမာဏံ ပဿ။ အထ ဝါ ဣဒံ တေ တာတ သုဒိန္န မာတု ဓနံ, တဉ္စ ခေါ မတ္တိကံ, န မယာ ဒိန္နံ, တဝ မာတုယေဝ သန္တကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ပနေတံ န ကသိယာ န ဝဏိဇ္ဇာယ သမ္ဘူတံ, အပိစ ခေါ ဣတ္ထိကာယ ဣတ္ထိဓနံ။ ယံ ဣတ္ထိကာယ ဉာတိကုလတော သာမိကကုလံ ဂစ္ဆန္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗံ နှာနစုဏ္ဏာဒီနံ အတ္ထာယ ဣတ္ထိဓနံ, တံ တာဝ ဧတ္တကန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အညံ ပေတ္တိကံ အညံ ပိတာမဟန္တိ ယံ ပန တေ ပိတု စ ပိတာမဟာနဉ္စ သန္တကံ, တံ အညံယေဝ။ နိဟိတဉ္စ ပယုတ္တဉ္စ အတိဝိယ ဗဟု၊ ဧတ္ထ စ ပိတာမဟန္တိ တဒ္ဓိတလောပံ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပေတာမဟန္တိ ဝါ ပါဌော။ လဗ္ဘာ တာတ သုဒိန္န ဟီနာယာဝတ္တိတွာတိ တာတ, သုဒိန္န, ဥတ္တမံ အရိယဒ္ဓဇံ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂံ ပဟာယ ဟီနာယ ဂိဟိဘာဝါယ အာဝတ္တိတွာ လဗ္ဘာ ဘောဂါ ဘုဉ္ဇိတုံ, နာလဗ္ဘာ ဘုဉ္ဇိတုံ, န တွံ ရာဇဘီတော ပဗ္ဗဇိတော, န ဣဏာယိကေဟိ ပလိဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာတိ။ တာတ န ဥဿဟာမီတိ ဧတ္ထ ပန တာတာတိ ဝစနံ ဂေဟသိတပေမေန အာဟ, န သမဏတေဇေန။ န ဥဿဟာမီတိ န သက္ကောမိ။ န ဝိသဟာမီတိ နပ္ပဟောမိ, န သမတ္ထောမှိ။
‘‘ဝဒေယျာမ ခေါ တံ ဂဟပတီ’’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ သမဏတေဇေနာဟ။ နာတိကဍ္ဎေယျာသီတိ ယံ တေ မယိ ပေမံ ပတိဋ္ဌိတံ, တံ ကောဓဝသေန န အတိကဍ္ဎေယျာသိ၊ သစေ န ကုဇ္ဈေယျာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော သေဋ္ဌိ ‘‘ပုတ္တော မေ သင်္ဂဟံ မညေ ကတ္တုကာမော’’တိ ဥဒဂ္ဂစိတ္တော အာဟ – ‘‘ဝဒေဟိ တာတ သုဒိန္နာ’’တိ။ တေနဟီတိ ဥယျောဇနတ္ထေ ဝိဘတ္တိပတိရူပကော နိပါတော။ တတောနိဒါနန္တိ တံနိဒါနံ တံဟေတုကန္တိ ပစ္စတ္တဝစနဿ တော-အာဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သမာသေ စဿ လောပါဘာဝေါ။ ဘယံ ဝါတိ ‘‘ကိန္တိ မေ ဘောဂေ နေဝ ရာဇာနော ဟရေယျု’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ရာဇာဒိဘယံ၊ စိတ္တုတြာသောတိ အတ္ထော။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ရာဇူဟိ ဝါ စောရေဟိ ဝါ ‘‘ဓနံ ဒေဟီ’’တိ ကမ္မကာရဏံ ကာရိယမာနဿ ကာယိဉ္ဇနံ ကာယကမ္ပော ဟဒယမံသစလနံ။ လောမဟံသောတိ ဥပ္ပန္နေ ဘယေ လောမာနံ ဟံသနံ ဥဒ္ဓဂ္ဂဘာဝေါ။ အာရက္ခောတိ အန္တော စ ဗဟိ စ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ အာရက္ခဏံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၈။) [သျ]֍ ဋီ ၃၅။တေန ဟိ ဝဓူတိ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ ဓနံ ဒဿေတွာ ပုတ္တံ အတ္တနာ ဂိဟိဘာဝတ္ထာယ ပလောဘေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘မာတုဂါမသဒိသံ ဒါနိ ပုရိသာနံ ဗန္ဓနံ နတ္ထီ’’တိ မညိတွာ တဿ ပုရာဏဒုတိယိကံ အာမန္တေသိ – ‘‘တေန ဟိ ဝဓူ’’တိ။ ပုရာဏဒုတိယိကန္တိ ပုရာဏံ ဒုတိယိကံ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ ဒုတိယိကံ, ဂေဟသိတသုခုပဘောဂသဟာယိကံ ဘူတပုဗ္ဗဘရိယန္တိ အတ္ထော။ တေန ဟီတိ ယေန ကာရဏေန မာတုဂါမသဒိသံ ဗန္ဓနံ နတ္ထိ။ ပါဒေသု ဂဟေတွာတိ ပါဒေ ဂဟေတွာ၊ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, ပါဒေသု ဝါ တံ ဂဟေတွာ။ ‘‘ကီဒိသာ နာမ တာ အယျပုတ္တ အစ္ဆရာယော’’တိ ကသ္မာ ဧဝမာဟ? တဒါ ကိရ သမ္ဗဟုလေ ခတ္တိယကုမာရေပိ ဗြာဟ္မဏကုမာရေပိ သေဋ္ဌိပုတ္တေပိ မဟာသမ္ပတ္တိယော ပဟာယ ပဗ္ဗဇန္တေ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂုဏံ အဇာနန္တာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ – ‘‘ကသ္မာ ဧတေ ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ။ အထညေ ဝဒန္တိ – ‘‘ဒေဝစ္ဆရာနံ ဒေဝနာဋကာနံ ကာရဏာ’’တိ။ သာ ကထာ ဝိတ္ထာရိကာ အဟောသိ။ တံ ဂဟေတွာ အယံ ဧဝမာဟာတိ။ ထေရော တံ ပဋိက္ခိပန္တော န ခေါ အဟံ ဘဂိနီတိ အာဟ။ သမုဒါစရတီတိ ဝေါဟရတိ ဝဒေတိ။ တတ္ထေဝ မုစ္ဆိတာ ပပတာတိ နံ ဘဂိနိဝါဒေန သမုဒါစရန္တံ ဒိသွာ ‘‘အနတ္ထိကော ဒါနိ မယာ အယံ ယော မံ ပဇာပတိံ သမာနံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကမာတုကုစ္ဆိယာ သယိတဒါရိကံ ဝိယ မညတီ’’တိ သမုပ္ပန္နဗလဝသောကာ ဟုတွာ တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ မုစ္ဆိတာ ပပတာ၊ ပတိတာတိ အတ္ထော။
မာ နော ဝိဟေဌယိတ္ထာတိ မာ အမှေ ဓနံ ဒဿေတွာ မာတုဂါမဉ္စ ဥယျောဇေတွာ ဝိဟေဌယိတ္ထ၊ ဝိဟေသာ ဟေသာ ပဗ္ဗဇိတာနန္တိ။ တေန ဟိ တာတ သုဒိန္န ဗီဇကမ္ပိ ဒေဟီတိ ဧတ္ထ တေန ဟီတိ အဘိရတိယံ ဥယျောဇေတိ။ သစေ တွံ အဘိရတော ဗြဟ္မစရိယံ စရသိ, စရိတွာ အာကာသေ နိသီဒိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိတာ ဟောဟိ, အမှာကံ ပန ကုလဝံသဗီဇကံ ဧကံ ပုတ္တံ ဒေဟိ။ မာ နော အပုတ္တကံ သာပတေယျံ လိစ္ဆဝယော အတိဟရာပေသုန္တိ မယဉှိ လိစ္ဆဝီနံ ဂဏရာဇူနံ ရဇ္ဇေ ဝသာမ, တေ တေ ပိတုနော အစ္စယေန ဣမံ သာပတေယျံ ဧဝံ မဟန္တံ အမှာကံ ဝိဘဝံ အပုတ္တကံ ကုလဓနရက္ခကေန ပုတ္တေန ဝိရဟိတံ အတ္တနော ရာဇန္တေပုရံ အတိဟရာပေယျုန္တိ, တံ တေ မာ အတိဟရာပေသုံ, မာ အတိဟရာပေန္တူတိ။
ဧတံ ခေါ မေ, အမ္မ, သက္ကာ ကာတုန္တိ ကသ္မာ ဧဝမာဟ? သော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘ဧတေသံ သာပတေယျဿ အဟမေဝ သာမီ, အညော နတ္ထိ။ တေ မံ သာပတေယျရက္ခဏတ္ထာယ နိစ္စံ အနုဗန္ဓိဿန္တိ၊ တေနာဟံ န လစ္ဆာမိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉။) [သျ]အပ္ပေါဿုက္ကော သမဏဓမ္မံ ကာတုံ, ပုတ္တကံ ပန လဘိတွာ ဩရမိဿန္တိ, တတော အဟံ ယထာသုခံ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ဣမံ နယံ ပဿန္တော ဧဝမာဟာတိ။
֍ ဋီ ၃၆။ ပုပ္ဖန္တိ ဥတုကာလေ ဥပ္ပန္နလောဟိတဿ နာမံ။ မာတုဂါမဿ ဟိ ဥတုကာလေ ဂဗ္ဘပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ လောဟိတဝဏ္ဏာ ပိဠကာ သဏ္ဌဟိတွာ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဝဍ္ဎိတွာ ဘိဇ္ဇန္တိ, တတော လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ, တဿေတံ နာမံ ‘‘ပုပ္ဖ’’န္တိ။ တံ ပန ယာဝ ဗလဝံ ဟောတိ ဗဟု ပဂ္ဃရတိ, တာဝ ဒိန္နာပိ ပဋိသန္ဓိ န တိဋ္ဌတိ, ဒေါသေနေဝ သဒ္ဓိံ ပဂ္ဃရတိ၊ ဒေါသေ ပန ပဂ္ဃရိတေ သုဒ္ဓေ ဝတ္ထုမှိ ဒိန္နာ ပဋိသန္ဓိ ခိပ္ပံ ပတိဋ္ဌာတိ။ ပုပ္ဖံသာ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ပုပ္ဖံ အဿာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ အကာရလောပေန သန္ဓိ ပုရာဏဒုတိယိကာယ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာတိ ပုရာဏဒုတိယိကာယ ယာ ဗာဟာ, တတြ နံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။
အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒေ အဋ္ဌပိတေ။ ဘဂဝတော ကိရ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိ ဝဿာနိ ဘိက္ခူ စိတ္တံ အာရာဓယိံသု, န ဧဝရူပံ အဇ္ဈာစာရမကံသု။ တံ သန္ဓာယေဝ ဣဒံ သုတ္တမာဟ – ‘‘အာရာဓယိံသု ဝတ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ ဧကံ သမယံ စိတ္တ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅)။ အထ ဘဂဝါ အဇ္ဈာစာရံ အပဿန္တော ပါရာဇိကံ ဝါ သံဃာဒိသေသံ ဝါ န ပညပေသိ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ပန ဝတ္ထုသ္မိံ အဝသေသေ ပဉ္စ ခုဒ္ဒကာပတ္တိက္ခန္ဓေ ဧဝ ပညပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ’’တိ။
အနာဒီနဝဒဿောတိ ယံ ဘဂဝါ ဣဒါနိ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တော အာဒီနဝံ ဒဿေဿတိ, တံ အပဿန္တော အနဝဇ္ဇသညီ ဟုတွာ။ သစေ ဟိ ‘‘အယံ ဣဒံ န ကရဏီယန္တိ ဝါ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ဝါ သံဝတ္တတီ’’တိ ဇာနေယျ, သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတော ကုလပုတ္တော တတောနိဒါနံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တောပိ န ကရေယျ။ ဧတ္ထ ပန အာဒီနဝံ အပဿန္တော နိဒ္ဒေါသသညီ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနာဒီနဝဒဿော’’တိ။ ပုရာဏဒုတိယိကာယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ အဘိဝိညာပေသီတိ ပဝတ္တေသိ၊ ပဝတ္တနာပိ ဟိ ကာယဝိညတ္တိစောပနတော ‘‘ဝိညာပနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တိက္ခတ္တုံ အဘိဝိညာပနဉ္စေသ ဂဗ္ဘသဏ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနတ္ထမကာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှီတိ သာ စ တေနေဝ အဇ္ဈာစာရေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ, န အညထာ။ ကိံ ပန အညထာပိ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ? ဟောတိ။ ကထံ?
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀။) [သျ]ကာယသံသဂ္ဂေန, စောဠဂ္ဂဟဏေန, အသုစိပါနေန, နာဘိပရာမသနေန, ရူပဒဿနေန, သဒ္ဒေန, ဂန္ဓေန။ ဣတ္ထိယော ဟိ ဧကစ္စာ ဥတုသမယေ ဆန္ဒရာဂရတ္တာ ပုရိသာနံ ဟတ္ထဂ္ဂါဟ-ဝေဏိဂ္ဂါဟ-အင်္ဂပစ္စင်္ဂပရာမသနံ သာဒိယန္တိယောပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ။ ဧဝံ ကာယသံသဂ္ဂေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
ဥဒါယိတ္ထေရဿ ပန ပုရာဏဒုတိယိကာ ဘိက္ခုနီ တံ အသုစိံ ဧကဒေသံ မုခေန အဂ္ဂဟေသိ, ဧကဒေသံ စောဠကေနေဝ သဒ္ဓိံ အင်္ဂဇာတေ ပက္ခိပိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ ဧဝံ စောဠဂ္ဂဟဏေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
မိဂသိင်္ဂတာပသဿ မာတာ မိဂီ ဥတုသမယေ တာပသဿ ပဿာဝဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ သသမ္ဘဝံ ပဿာဝံ ပိဝိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိတွာ မိဂသိင်္ဂံ ဝိဇာယိ။ ဧဝံ အသုစိပါနေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
သာမဿ ပန ဗောဓိသတ္တဿ မာတာပိတူနံ စက္ခုပရိဟာနိံ ဉတွာ သက္ကော ပုတ္တံ ဒါတုကာမော ဒုကူလပဏ္ဍိတံ အာဟ – ‘‘ဝဋ္ဋတိ တုမှာကံ မေထုနဓမ္မော’’တိ? ‘‘အနတ္ထိကာ မယံ ဧတေန, ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာမှာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမိဿာ ဥတုသမယေ အင်္ဂုဋ္ဌေန နာဘိံ ပရာမသေယျာထာ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိတွာ သာမံ တာပသဒါရကံ ဝိဇာယိ။ ဧဝံ နာဘိပရာမသနေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန မဏ္ဍဗျဿ စ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ စ ဝတ္ထု ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကထံ ရူပဒဿနေန ဟောတိ? ဣဓေကစ္စာ ဣတ္ထီ ဥတုသမယေ ပုရိသသံသဂ္ဂံ အလဘမာနာ ဆန္ဒရာဂဝသေန အန္တောဂေဟဂတာဝ ပုရိသံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ ရာဇောရောဓာ ဝိယ, သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ရူပဒဿနေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
ဗလာကာသု ပန ပုရိသော နာမ နတ္ထိ, တာ ဥတုသမယေ မေဃသဒ္ဒံ သုတွာ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ။ ကုက္ကုဋိယောပိ ကဒါစိ ဧကဿ ကုက္ကုဋဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ဗဟုကာပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ။ တထာ ဂါဝီ ဥသဘဿ။ ဧဝံ သဒ္ဒေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
ဂါဝီ ဧဝ စ ကဒါစိ ဥသဘဂန္ဓေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ။ ဧဝံ ဂန္ဓေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၁။) [သျ]ဣဓ ပနာယံ အဇ္ဈာစာရေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘မာတာပိတရော စ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ, မာတာ စ ဥတုနီ ဟောတိ, ဂန္ဓဗ္ဗော စ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတိ, ဧဝံ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈)။
ဘုမ္မာဒေဝါ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ ယသ္မာ နတ္ထိ လောကေ ရဟော နာမ ပါပကမ္မံ ပကုဗ္ဗတော။ သဗ္ဗပဌမံ ဟိဿ တံ ပါပံ အတ္တနာ ဇာနာတိ, တတော အာရက္ခဒေဝတာ, အထညာပိ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော ဒေဝတာ။ တသ္မာဿ ပရစိတ္တဝိဒူ သကလဝနသဏ္ဍနိဿိတာ ဘုမ္မာ ဒေဝါ တံ အဇ္ဈာစာရံ ဒိသွာ သဒ္ဒံ အနုဿာဝေသုံ။ ယထာ အညေပိ ဒေဝါ သုဏန္တိ, တထာ နိစ္ဆာရေသုံ။ ကိန္တိ? နိရဗ္ဗုဒေါ ဝတ, ဘော…ပေ… အာဒီနဝေါ ဥပ္ပါဒိတောတိ။ တဿတ္ထော ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘုမ္မာနံ ဒေဝါနံ သဒ္ဒံ သုတွာ စာတုမဟာရာဇိကာတိ ဧတ္ထ ပန ဘုမ္မာနံ ဒေဝါနံ သဒ္ဒံ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာ အဿောသုံ၊ အာကာသဋ္ဌာနံ စာတုမဟာရာဇိကာတိ အယမနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗြဟ္မကာယိကာတိ အသညသတ္တေ စ အရူပါဝစရေ စ ဌပေတွာ သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မာနော အဿောသုံ၊ သုတွာ စ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိဟ တေန ခဏေနာတိ ဧဝံ တေန သုဒိန္နဿ အဇ္ဈာစာရက္ခဏေန။ တေန မုဟုတ္တေနာတိ အဇ္ဈာစာရမုဟုတ္တေနေဝ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာတိ ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ။ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆီတိ အဘိဥဂ္ဂစ္ဆိ အဗ္ဘုဋ္ဌာသိ ဧကကောလာဟလမဟောသီတိ။
ပုတ္တံ ဝိဇာယီတိ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသံ ပစ္ဆိမဘဝိကသတ္တံ ဇနေသိ။ ဗီဇကောတိ နာမမကံသူတိ န အညံ နာမံ ကာတုမဒံသု, ‘‘ဗီဇကမ္ပိ ဒေဟီ’’တိ မာတာမဟိယာ ဝုတ္တဘာဝဿ ပါကဋတ္တာ ‘‘ဗီဇကော တွေဝဿ နာမံ ဟောတူ’’တိ ‘‘ဗီဇကော’’တိ နာမမကံသု။ ပုတ္တဿ ပန နာမဝသေနေဝ စ မာတာပိတူနမ္ပိဿ နာမမကံသု။ တေ အပရေန သမယေနာတိ ဗီဇကဉ္စ ဗီဇကမာတရဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗီဇကဿ ကိရ သတ္တဋ္ဌဝဿကာလေ တဿ မာတာ ဘိက္ခုနီသု သော စ ဘိက္ခူသု ပဗ္ဗဇိတွာ ကလျာဏမိတ္တေ ဥပနိဿာယ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဘော အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကံသူ’’တိ။
֍ ဋီ ၃၇။ ဧဝံ မာတာပုတ္တာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သဖလာ အဟောသိ။ ပိတာ ပန ဝိပ္ပဋိသာရာဘိဘူတော ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၂။) [သျ]သုဒိန္နဿအဟုဒေဝ ကုက္ကုစ္စ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အဟုဒေဝါတိ အဟု ဧဝ, ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဟောသိယေဝါတိ အတ္ထော။ ကုက္ကုစ္စန္တိ အဇ္ဈာစာရဟေတုကော ပစ္ဆာနုတာပေါ။ ဝိပ္ပဋိသာရောတိပိ တဿေဝ နာမံ။ သော ဟိ ဝိညူဟိ အကတ္တဗ္ဗတာယ ကုစ္ဆိတကိရိယဘာဝတော ကုက္ကုစ္စံ။ ကတံ အဇ္ဈာစာရံ နိဝတ္တေတုံ အသမတ္ထတာယ တံ ပဋိစ္စ ဝိရူပံ သရဏဘာဝတော ဝိပ္ပဋိသာရောတိ ဝုစ္စတိ။ အလာဘာ ဝတ မေတိ မယှံ ဝတ အလာဘာ၊ ယေ ဈာနာဒီနံ ဂုဏာနံ အလာဘာ နာမ, တေ မယှံ, န အညဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ န ဝတ မေ လာဘာတိ ယေပိ မေ ပဋိလဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇ္ဇသရဏဂမနသိက္ခာသမာဒါနဂုဏာ, တေပိ နေဝ မယှံ လာဘာ အဇ္ဈာစာရမလီနတ္တာ။ ဒုလ္လဒ္ဓံ ဝတ မေတိ ဣဒံ သာသနံ လဒ္ဓမ္ပိ မေ ဒုလ္လဒ္ဓံ။ န ဝတ မေ သုလဒ္ဓန္တိ ယထာ အညေသံ ကုလပုတ္တာနံ, ဧဝံ န ဝတ မေ သုလဒ္ဓံ။ ကသ္မာ? ယမဟံ ဧဝံ သွာက္ခာတေ ဓမ္မဝိနယေ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ စရိတုန္တိ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ကိသော အဟောသီတိ ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ အသက္ကောန္တော တနုကော အဟောသိ အပ္ပမံသလောဟိတော။ ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတောတိ သဉ္ဇာတုပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဘာဝေါ ပဏ္ဍုပလာသပ္ပဋိဘာဂေါ။ ဓမနိသန္ထတဂတ္တောတိ ပရိယာဒိန္နမံသလောဟိတတ္တာ သိရာဇာလေနေဝ သန္ထရိတဂတ္တော။ အန္တောမနောတိ အနုသောစနဝသေန အဗ္ဘန္တရေယေဝ ဌိတစိတ္တော။ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တနဝသေန ပန သဗ္ဗေပိ အန္တောမနာယေဝ။ လီနမနောတိ ဥဒ္ဒေသေ ပရိပုစ္ဆာယ ကမ္မဋ္ဌာနေ အဓိသီလေ အဓိစိတ္တေ အဓိပညာယ ဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏေ စ နိက္ခိတ္တဓုရော အဝိပ္ဖါရိကော အညဒတ္ထု ကောသဇ္ဇဝသေနေဝ လီနော သင်္ကုစိတော မနော အဿာတိ လီနမနော။ ဒုက္ခီတိ စေတောဒုက္ခေန ဒုက္ခီ။ ဒုမ္မနောတိ ဒေါသေန ဒုဋ္ဌမနော, ဝိရူပမနော ဝါ ဒေါမနဿာဘိဘူတတာယ။ ပဇ္ဈာယီတိ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဝဟစ္ဆိန္နော ဝိယ ဂဒြဘော တံ တံ စိန္တယိ။
֍ ဋီ ၃၈။ သဟာယကာ ဘိက္ခူတိ တံ ဧဝံဘူတံ ဂဏသင်္ဂဏိကာပပဉ္စေန ဝီတိနာမေန္တံ ဒိသွာ ယဿ ဝိဿာသိကာ ကထာဖာသုကာ ဘိက္ခူ တေ နံ ဧတဒဝေါစုံ။ ပီဏိန္ဒြိယောတိ ပသာဒပတိဋ္ဌာနောကာသဿ သမ္ပုဏ္ဏတ္တာ ပရိပုဏ္ဏစက္ခုအာဒိဣန္ဒြိယော။ သော ဒါနိ တွန္တိ ဧတ္ထ ဒါနီတိ နိပါတော, သော ပန တွန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကစ္စိနော တွန္တိ ကစ္စိ နု တွံ။ အနဘိရတောတိ ဥက္ကဏ္ဌိတော၊ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနောတိ အတ္ထော။ တသ္မာ တမေဝ အနဘိရတိံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘န ခေါ အဟံ, အာဝုသော,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၃။) [သျ]အနဘိရတော’’တိ။ အဟန္တိ။ အတ္ထိ မေ ပါပကမ္မံ ကတန္တိ မယာ ကတံ ဧကံ ပါပကမ္မံ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘတိ သံဝိဇ္ဇတိ, နိစ္စကာလံ အဘိမုခံ ဝိယ မေ တိဋ္ဌတိ။ အထ နံ ပကာသေန္တော ‘‘ပုရာဏဒုတိယိကာယာ’’တိအာဒိမာဟ။
အလဉှိ တေ, အာဝုသော သုဒိန္န, ကုက္ကုစ္စာယာတိ အာဝုသော သုဒိန္န, တုယှေတံ ပါပကမ္မံ အလံ သမတ္ထံ ကုက္ကုစ္စာယ၊ ပဋိဗလံ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယံ တွန္တိ အာဒိမှိ ယေန ပါပေန တွံ န သက္ခိဿသိ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတုံ, တံ တေ ပါပံ အလံ ကုက္ကုစ္စာယာတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ နံ အနုသာသန္တာ ‘‘နနု အာဝုသော ဘဂဝတာ’’တိအာဒိမာဟံသု။ တတ္ထ နနူတိ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထေ နိပါတော။ အနေကပရိယာယေနာတိ အနေကကာရဏေန။ ဝိရာဂါယာတိ ဝိရာဂတ္ထာယ။ နော သရာဂါယာတိ နော ရာဂေန ရဇ္ဇနတ္ထာယ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ဣမံ မေ ဓမ္မံ သုတွာ သတ္တာ သဗ္ဗဘဝဘောဂေသု ဝိရဇ္ဇိဿန္တိ, နော ရဇ္ဇိဿန္တီ’’ ဧတဒတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယော သဗ္ဗပဒေသု။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ပရိယာယဝစနမတ္တံ။ ဝိသံယောဂါယာတိ ကိလေသေဟိ ဝိသံယုဇ္ဇနတ္ထာယ။ နော သံယောဂါယာတိ န သံယုဇ္ဇနတ္ထာယ။ အနုပါဒါနာယာတိ အဂ္ဂဟဏတ္ထာယ။ နောသဥပါဒါနာယာတိ န သင်္ဂဟဏတ္ထာယ။
တတ္ထနာမ တွန္တိ တသ္မိံ နာမ တွံ။ သရာဂါယ စေတေဿသီတိ သဟ ရာဂေန ဝတ္တမာနာယ မေထုနဓမ္မာယ စေတေဿသိ ကပ္ပေဿသိ ပကပ္ပေဿသိ၊ ဧတဒတ္ထံ ဝါယမိဿသီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ပုန ရာဂဝိရာဂါဒီနိ နဝ ပဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရနိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနိ။ တသ္မာ ရာဂဝိရာဂါယာတိ ဝါ မဒနိမ္မဒနာယာတိ ဝါ ဝုတ္တေပိ ‘‘နိဗ္ဗာနတ္ထာယာ’’တိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဗ္ဗာနဉှိ ယသ္မာ တံ အာဂမ္မ အာရဗ္ဘ ပဋိစ္စ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ န ဟောတိ, တသ္မာ ရာဂဝိရာဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန တံ အာဂမ္မ မာနမဒ-ပုရိသမဒါဒယော မဒါ နိမ္မဒါ အမဒါ ဟောန္တိ ဝိနဿန္တိ, တသ္မာ မဒနိမ္မဒနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ တံ အာဂမ္မ သဗ္ဗာပိ ကာမပိပါသာ ဝိနယံ အဗ္ဘတ္ထံ ယာတိ, တသ္မာ ပိပါသဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန တံ အာဂမ္မ ပဉ္စ ကာမဂုဏာလယာ သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ အာလယသမုဂ္ဃါတောတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ တံ အာဂမ္မ တေဘူမကဝဋ္ဋံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန တံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသော တဏှာ ခယံ ဂစ္ဆတိ ဝိရဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတိ စ, တသ္မာ တဏှက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၄။) [သျ]ယသ္မာ ပနေတံ စတဿော ယောနိယော, ပဉ္စ ဂတိယော, သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော, နဝ စ သတ္တာဝါသေ, အပရာပရဘာဝါယ ဝိနနတော အာဗန္ဓနတော သံသိဗ္ဗနတော ဝါနန္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရာယ တဏှာယ နိက္ခန္တံ နိဿဋံ ဝိသံယုတ္တံ, တသ္မာ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝုစ္စတီတိ။
ကာမာနံ ပဟာနံ အက္ခာတန္တိ ဝတ္ထုကာမာနံ, ကိလေသကာမာနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ကာမသညာနံ ပရိညာတိ သဗ္ဗာသမ္ပိ ကာမသညာနံ ဉာတတီရဏပဟာနဝသေန တိဝိဓာ ပရိညာ အက္ခာတာ။ ကာမပိပါသာနန္တိ ကာမေသု ပါတဗျတာနံ ကာမေ ဝါ ပါတုမိစ္ဆာနံ။ ကာမဝိတက္ကာနန္တိ ကာမုပသဉှိတာနံဝိတက္ကာနံ။ ကာမပရိဠာဟာနန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဝသေန ဥပ္ပန္နပရိဠာဟာနံ အန္တောဒါဟာနံ။ ဣမေသု ပဉ္စသု ဌာနေသု ကိလေသက္ခယကရော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါဝ ကထိတော။ သဗ္ဗပဌမေသု ပန တီသု ဌာနေသု လောကိယလောကုတ္တရမိဿကော မဂ္ဂေါ ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
နေတံ အာဝုသောတိ န ဧတံ အာဝုသော, တဝ ပါပကမ္မံ အပ္ပသန္နာနဉ္စ ပသာဒါယ ဧဝရူပါနံ ပသာဒတ္ထာယ န ဟောတိ။ အထ ခွေတန္တိ အထ ခေါ ဧတံ။ အထ ခေါ တန္တိပိ ပါဌော။ အညထတ္တာယာတိ ပသာဒညထာဘာဝါယ ဝိပ္ပဋိသာရာယ ဟောတိ။ ယေ မဂ္ဂေန အနာဂတသဒ္ဓါ, တေသံ ဝိပ္ပဋိသာရံ ကရောတိ – ‘‘ဤဒိသေပိ နာမ ဓမ္မဝိနယေ မယံ ပသန္နာ, ယတ္ထေဝံ ဒုပ္ပဋိပန္နာ ဘိက္ခူ’’တိ။ ယေ ပန မဂ္ဂေနာဂတသဒ္ဓါ, တေသံ သိနေရု ဝိယ ဝါတေဟိ အစလော ပသာဒေါ ဤဒိသေဟိ ဝတ္ထူဟိ ဣတော ဝါ ဒါရုဏတရေဟိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကစ္စာနံ အညထတ္တာယာ’’တိ။
֍ ဋီ ၃၉။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုန္တိ ဘဂဝတော ဧတံ အတ္ထံ အာစိက္ခိံသု ပဋိဝေဒယိံသု။ အာရောစယမာနာ စ နေဝ ပိယကမျတာယ န ဘေဒပုရေက္ခာရတာယ, န တဿာယသ္မတော အဝဏ္ဏပကာသနတ္ထာယ, န ကလိသာသနာရောပနတ္ထာယ, နာပိ ‘‘ဣဒံ သုတွာ ဘဂဝါ ဣမဿ သာသနေ ပတိဋ္ဌံ န ဒဿတိ, နိက္ကဍ္ဎာပေဿတိ န’’န္တိ မညမာနာ အာရောစေသုံ။ အထ ခေါ ‘‘ဣမံ သာသနေ ဥပ္ပန္နံ အဗ္ဗုဒံ ဉတွာ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿတိ, ဝေလံ မရိယာဒံ အာဏံ ဌပေဿတီ’’တိ အာရောစေသုံ။
ဧတသ္မိံ နိဒါနေ ဧတသ္မိံ ပကရဏေတိ ဧတ္ထ သုဒိန္နဿ အဇ္ဈာစာရဝီတိက္ကမော သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ကာရဏတ္တာ နိဒါနဉ္စေဝ ပကရဏဉ္စာတိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ နိဒေတိ အတ္တနော ဖလံ ‘‘ဂဏှာထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၅။) [သျ]န’’န္တိ ဒဿေန္တံ ဝိယ အပ္ပေတိ, ပကရောတိ စ နံ ကတ္တုံ အာရဘတိ, ကရောတိယေဝ ဝါ၊ တသ္မာ နိဒါနဉ္စေဝ ပကရဏဉ္စာတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဂရဟိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ဝိဂရဟိ နိန္ဒိ၊ ယထာ တံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏာရဟာနံ ဝဏ္ဏဉ္စ အဝဏ္ဏဉ္စ ဘဏန္တေသု အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။ န ဟိ ဘဂဝတော သီလဝီတိက္ကမကရံ ပုဂ္ဂလံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဇာတိယာ ဝါ ဂေါတ္တေန ဝါ ကောလပုတ္တိယေန ဝါ ဂန္ထေန ဝါ ဓုတင်္ဂေန ဝါ ဉာတော ယသဿီ ဤဒိသံ ပုဂ္ဂလံ ရက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နာပိ ပေသလံ ဂုဏဝန္တံ ဒိသွာ တဿ ဂုဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ခေါ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဂရဟတိ ဧဝ, ပသံသိတဗ္ဗဉ္စ ပသံသတိ ဧဝ, အယဉ္စ ဂရဟိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ တံ တာဒိလက္ခဏေ ဌိတော အဝိကမ္ပမာနေန စိတ္တေန ဝိဂရဟိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ‘‘အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ။
တတ္ထာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ယဒိဒံ တယာ, မောဃပုရိသ, တုစ္ဆမနုဿ ကမ္မံ ကတံ, တံ သမဏကရဏာနံ ဓမ္မာနံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသာသနာနံ ဝါ န အနုစ္ဆဝိကံ, တေသံ ဆဝိံ ဆာယံ သုန္ဒရဘာဝံ န အနွေတိ နာနုဂစ္ဆတိ, အထ ခေါ အာရကာဝ တေဟိ ဓမ္မေဟိ။ အနနုစ္ဆဝိကတ္တာ ဧဝ စ အနနုလောမိကံ, တေသံ န အနုလောမေတိ၊ အထ ခေါ ဝိလောမံ ပစ္စနီကဘာဝေ ဌိတံ။ အနနုလောမိကတ္တာ ဧဝ စ အပ္ပတိရူပံ, ပတိရူပံ သဒိသံ ပဋိဘာဂံ န ဟောတိ, အထ ခေါ အသဒိသံ အပ္ပဋိဘာဂမေဝ။ အပ္ပတိရူပတ္တာ ဧဝ စ အဿာမဏကံ, သမဏာနံ ကမ္မံ န ဟောတိ။ အဿာမဏကတ္တာ အကပ္ပိယံ။ ယဉှိ သမဏကမ္မံ န ဟောတိ, တံ တေသံ န ကပ္ပတိ။ အကပ္ပိယတ္တာ အကရဏီယံ။ န ဟိ သမဏာ ယံ န ကပ္ပတိ, တံ ကရောန္တိ။ တဉ္စေတံ တယာ ကတံ, တသ္မာ အနနုစ္ဆဝိကံ တေ, မောဃပုရိသ, ကတံ…ပေ… အကရဏီယန္တိ။ ကထဉှိ နာမာတိ ကေန နာမ ကာရဏေန, ကိံ နာမ ကာရဏံ ပဿန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ကာရဏာဘာဝံ ဒဿေန္တော ပရတော ‘‘နနု မယာ မောဃပုရိသာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဣဒါနိ ယသ္မာ ယံ တေန ပါပကမ္မံ ကတံ, တံ ဝိပစ္စမာနံ အတိဝိယ ဒုက္ခဝိပါကံ ဟောတိ, တသ္မာဿ တံ ဝိပါကံ ဒဿေတုံ ကတာပရာဓံ ဝိယ ပုတ္တံ အနုကမ္ပကာ မာတာပိတရော ဒယာလုကေန စိတ္တေန သုဒိန္နံ ပရိဘာသန္တော ‘‘ဝရံ တေ မောဃပုရိသာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသု သီဃံ ဧတဿ ဝိသံ အာဂစ္ဆတီတိ အာသီဝိသော။ ဃောရံ စဏ္ဍမဿ ဝိသန္တိ ဃောရဝိသော, တဿ အာသီဝိသဿ ဃောရဝိသဿ။ ‘‘ပက္ခိတ္တ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘ဝရ’’န္တိ ဣမိနာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၆။) [သျ]သမ္ဗန္ဓော။ ဤဒိသဿ အာသီဝိသဿ ဃောရဝိသဿ မုခေ အင်္ဂဇာတံ ဝရံ ပက္ခိတ္တံ၊ သစေ ပက္ခိတ္တံ ဘဝေယျ, ဝရံ သိယာ၊ သုန္ဒရံ သာဓု သုဋ္ဌု သိယာတိ အတ္ထော။ န တွေဝါတိ န တု ဧဝ ဝရံ န သုန္ဒရမေဝ န သာဓုမေဝ န သုဋ္ဌုမေဝ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ကဏှသပ္ပဿာတိ ကာဠသပ္ပဿ။ အင်္ဂါရကာသုယာတိ အင်္ဂါရပုဏ္ဏကူပေ, အင်္ဂါရရာသိမှိ ဝါ။ အာဒိတ္တာယာတိ ပဒိတ္တာယ ဂဟိတအဂ္ဂိဝဏ္ဏာယ။ သမ္ပဇ္ဇလိတာယာတိ သမန္တတော ပဇ္ဇလိတာယ အစ္စိယော မုစ္စန္တိယာ။ သဇောတိဘူတာယာတိ သပ္ပဘာယ။ သမန္တတော ဥဋ္ဌိတာဟိ ဇာလာဟိ ဧကပ္ပဘာသမုဒယဘူတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တံ ကိဿ ဟေတူတိ ယံ မယာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝရ’’န္တိ တံ ကိဿ ဟေတု, ကတရေန ကာရဏေနာတိ စေ? မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျာတိ ယော တတ္ထ အင်္ဂဇာတံ ပက္ခိပေယျ, သော မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ။ ဣတောနိဒါနဉ္စ ခေါ…ပေ… ဥပပဇ္ဇေယျာတိ ယံ ဣဒံ မာတုဂါမဿ အင်္ဂဇာတေ အင်္ဂဇာတပက္ခိပနံ, ဣတောနိဒါနံ တဿ ကာရကော ပုဂ္ဂလော နိရယံ ဥပပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ ကမ္မဿ မဟာသာဝဇ္ဇတံ ပဿန္တော တံ ဂရဟိ, န တဿ ဒုက္ခာဂမံ ဣစ္ဆမာနော။ တတ္ထ နာမ တွန္တိ တသ္မိံ နာမ ဧဝရူပေ ကမ္မေ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇေ သမာနေပိ တွံ။ ယံ တွန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ဟီဠနတ္ထေ နိပါတော။ တွန္တိ တံ-သဒ္ဒဿ ဝေဝစနံ၊ ဒွီဟိပိ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဟီဠိတမဝညာတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသဒ္ဓမ္မန္တိ အသတံ နီစဇနာနံ ဓမ္မံ၊ တေဟိ သေဝိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဂါမဓမ္မန္တိ ဂါမာနံ ဓမ္မံ၊ ဂါမဝါသိကမနုဿာနံ ဓမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသလဓမ္မန္တိ ပါပဓမ္မေ ဝသန္တိ ပဂ္ဃရန္တီတိ ဝသလာ, တေသံ ဝသလာနံ ဟီနပုရိသာနံ ဓမ္မံ, ဝသလံ ဝါ ကိလေသပဂ္ဃရဏကံ ဓမ္မံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဒုဋ္ဌု စ ကိလေသဒူသိတံ ထူလဉ္စ အသုခုမံ, အနိပုဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဒကန္တိကန္တိ ဥဒကကိစ္စံ အန္တိကံ အဝသာနံ အဿာတိ ဩဒကန္တိကော, တံ ဩဒကန္တိကံ။ ရဟဿန္တိ ရဟောဘဝံ, ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ။ အယဉှိ ဓမ္မော ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ န သက္ကာ အာဝိ အညေသံ ဒဿနဝိသယေ ကာတုံ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ရဟဿ’’န္တိ။ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိန္တိ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ဒွယံ ဒွယံ သမာပတ္တိန္တိပိ ပါဌော။ ဒယံ ဒယံ သမာပတ္တိန္တိပိ ပဌန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ သမာပဇ္ဇိဿသီတိ ဧတံ ‘‘တတ္ထ နာမ တွ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနာမသဒ္ဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘သမာပဇ္ဇိဿသိ နာမာ’’တိ။
ဗဟူနံခေါ…ပေ… အာဒိကတ္တာ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ သာသနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဣမသ္မိံ သာသနေ တွံ ဗဟူနံ ပုဂ္ဂလာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒိကတ္တာ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၇။) [သျ]သဗ္ဗပဌမံ ကရဏတော၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမော သဗ္ဗပဌမံ ဧတံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နတ္တာ၊ ဒွါရံဒဒေါ, ဥပါယဒဿကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမဉှိ လေသံ လဒ္ဓါ တဝ အနုသိက္ခမာနာ ဗဟူ ပုဂ္ဂလာ နာနပ္ပကာရကေ မက္ကဋိယာ မေထုနပဋိသေဝနာဒိကေ အကုသလဓမ္မေ ကရိဿန္တီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
အနေကပရိယာယေနာတိ ဣမေဟိ ‘‘အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေဟိ, ဗဟူဟိ ကာရဏေဟိ။ ဒုဗ္ဘရတာယ…ပေ… ကောသဇ္ဇဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာတိ ဒုဗ္ဘရတာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတဿ အသံဝရဿ အဝဏ္ဏံ နိန္ဒံ ဂရဟံ ဘာသိတွာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဟိ အသံဝရေ ဌိတဿ ပုဂ္ဂလဿ အတ္တာ ဒုဗ္ဘရတဉ္စေဝ ဒုပ္ပေါသတဉ္စ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ အသံဝရော ‘‘ဒုဗ္ဘရတာ, ဒုပ္ပေါသတာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန အသံဝရေ ဌိတဿ အတ္တာ စတူသု ပစ္စယေသု မဟိစ္ဆတံ သိနေရုပ္ပမာဏေပိ စ ပစ္စယေ လဒ္ဓါ အသန္တုဋ္ဌိတံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ အသံဝရော ‘‘မဟိစ္ဆတာ, အသန္တုဋ္ဌိတာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ အသံဝရေ ဌိတဿ အတ္တာ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ စေဝ ကိလေသသင်္ဂဏိကာယ စ သံဝတ္တတိ, ကောသဇ္ဇာနုဂတော စ ဟောတိ အဋ္ဌကုသီတဝတ္ထုပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ အသံဝရော ‘‘သင်္ဂဏိကာ, စေဝ ကောသဇ္ဇဉ္စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သုဘရတာယ…ပေ… ဝီရိယာရမ္ဘဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာတိ သုဘရတာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတဿ သံဝရဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဟိ အသံဝရံ ပဟာယ သံဝရေ ဌိတဿ အတ္တာ သုဘရော ဟောတိ သုပေါသော, စတူသု စ ပစ္စယေသု အပ္ပိစ္ဆတံ နိတ္တဏှဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ, ဧကမေကသ္မိဉ္စ ပစ္စယေ ယထာလာဘ-ယထာဗလ-ယထာသာရုပ္ပဝသေန တိပ္ပဘေဒါယ သန္တုဋ္ဌိယာ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ သံဝရော ‘‘သုဘရတာ စေဝ သုပေါသတာ စ အပ္ပိစ္ဆော စ သန္တုဋ္ဌော စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ ပန အသံဝရံ ပဟာယ သံဝရေ ဌိတဿ အတ္တာ ကိလေသသလ္လေခနတာယ စေဝ နိဒ္ဓုနနတာယ စ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ သံဝရော ‘‘သလ္လေခေါ စ ဓုတော စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ စ အသံဝရံ ပဟာယ သံဝရေ ဌိတဿ အတ္တာ ကာယဝါစာနံ အပ္ပါသာဒိကံ အပ္ပသာဒနီယံ အသန္တံ အသာရုပ္ပံ ကာယဝစီဒုစ္စရိတံ စိတ္တဿ အပ္ပါသာဒိကံ အပ္ပသာဒနီယံ အသန္တံ အသာရုပ္ပံ အကုသလဝိတက္ကတ္တယဉ္စ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၈။) [သျ]အနုပဂမ္မ တဗ္ဗိပရီတဿ ကာယဝစီသုစရိတဿ စေဝ ကုသလဝိတက္ကတ္တယဿ စ ပါသာဒိကဿ ပသာဒနီယဿ သန္တဿ သာရုပ္ပဿ ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ သံဝရော ‘‘ပါသာဒိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။
ယသ္မာ ပန အသံဝရံ ပဟာယ သံဝရေ ဌိတဿ အတ္တာ သဗ္ဗကိလေသာပစယဘူတာယ, ဝိဝဋ္ဋာယ, အဋ္ဌဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပါရိပူရိယာ စ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ သံဝရော ‘‘အပစယော စေဝ ဝီရိယာရမ္ဘော စာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။
ဘိက္ခူနံ တဒနုစ္ဆဝိကံ တဒနုလောမိကန္တိ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ယံ ဣဒါနိ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿတိ, တဿ အနုစ္ဆဝိကဉ္စေဝ အနုလောမိကဉ္စ။ ယော ဝါ အယံ သုဘရတာဒီဟိ သံဝရော ဝုတ္တော, တဿ အနုစ္ဆဝိကဉ္စေဝ အနုလောမိကဉ္စ သံဝရပ္ပဟာနပဋိသံယုတ္တံ အသုတ္တန္တဝိနိဗဒ္ဓံ ပါဠိဝိနိမုတ္တံ ဩက္ကန္တိကဓမ္မဒေသနံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ကိရ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမမာလံ ကရောန္တော ဝိယ, ရတနဒါမံ သဇ္ဇေန္တော ဝိယ, စ ယေ ပဋိက္ခိပနာဓိပ္ပါယာ အသံဝရာဘိရတာ တေ သမ္ပရာယိကေန ဝဋ္ဋဘယေန တဇ္ဇေန္တော အနေကပ္ပကာရံ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော, ယေ သိက္ခာကာမာ သံဝရေ ဌိတာ တေ အပ္ပေကစ္စေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌပေန္တော အပ္ပေကစ္စေ အနာဂါမိ-သကဒါဂါမိ-သောတာပတ္တိဖလေသု ဥပနိဿယဝိရဟိတေပိ သဂ္ဂမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌပေန္တော ဒီဃနိကာယပ္ပမာဏမ္ပိ မဇ္ဈိမနိကာယပ္ပမာဏမ္ပိ ဓမ္မဒေသနံ ကရောတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘိက္ခူနံ တဒနုစ္ဆဝိကံ တဒနုလောမိကံ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ’’တိ။
တေန ဟီတိ တေန သုဒိန္နဿ အဇ္ဈာစာရေန ကာရဏဘူတေန။ သိက္ခာပဒန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ, ပဇ္ဇတေ ဣမိနာတိ ပဒံ, သိက္ခာယ ပဒံ သိက္ခာပဒံ၊ သိက္ခာယ အဓိဂမုပါယောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မူလံ နိဿယော ပတိဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မေထုနဝိရတိယာ မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစနံ။ မေထုနသံဝရော ဟိ တဒညေသံ သိက္ခာသင်္ခါတာနံ သီလဝိပဿနာဈာနမဂ္ဂဓမ္မာနံ ဝုတ္တတ္ထဝသေန ပဒတ္တာ ဣဓ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ အဓိပ္ပေတော။ အယဉ္စ အတ္ထော သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ တဿတ္ထဿ ဒီပကံ ဝစနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘သိက္ခာပဒန္တိ ယော တတ္ထ နာမကာယော ပဒကာယော နိရုတ္တိကာယော ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ။ အထ ဝါ ယထာ ‘‘အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ အနဘိဇ္ဈာ ဧကော ဓမ္မကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော ဟောတိ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ သိက္ခာကောဋ္ဌာသော သိက္ခာယ ဧကော ပဒေသောတိပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၉။) [သျ]ဒသအတ္ထဝသေ ပဋိစ္စာတိ ဒသ ကာရဏဝသေ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတု အဓိဂမနီယေ ဟိတဝိသေသေ ပဋိစ္စ အာဂမ္မ အာရဗ္ဘ, ဒသန္နံ ဟိတဝိသေသာနံ နိပ္ဖတ္တိံ သမ္ပဿမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ တေ ဒသ အတ္ထဝသေ ဒဿေန္တော ‘‘သံဃသုဋ္ဌုတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဃသုဋ္ဌုတာ နာမ သံဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝေါ, ‘‘သုဋ္ဌု ဒေဝါ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ‘‘သုဋ္ဌု, ဘန္တေ’’တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေါ။ ယော စ တထာဂတဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ, တဿ တံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတိ, တသ္မာ သံဃဿ ‘‘သုဋ္ဌု, ဘန္တေ’’တိ မမ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထံ ပညပေဿာမိ, အသမ္ပဋိစ္ဆနေ အာဒီနဝံ သမ္ပဋိစ္ဆနေ စ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ, န ဗလက္ကာရေန အဘိဘဝိတွာတိ ဧတမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော အာဟ – ‘‘သံဃသုဋ္ဌုတာယာ’’တိ။ သံဃဖာသုတာယာတိ သံဃဿ ဖာသုဘာဝါယ၊ သဟဇီဝိတာယ သုခဝိဟာရတ္ထာယာတိ အတ္ထော။
ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာတိ ဒုမ္မင်္ကူ နာမ ဒုဿီလပုဂ္ဂလာ၊ ယေ မင်္ကုတံ အာပါဒိယမာနာပိ ဒုက္ခေန အာပဇ္ဇန္တိ, ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တာ ဝါ ကတွာ ဝါ န လဇ္ဇန္တိ, တေသံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယ၊ တေ ဟိ သိက္ခာပဒေ အသတိ ‘‘ကိံ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌံ, ကိံ သုတံ – ကိံ အမှေဟိ ကတံ၊ ကတရသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ကတမံ အာပတ္တိံ အာရောပေတွာ အမှေ နိဂ္ဂဏှထာ’’တိ သံဃံ ဝိဟေဌေဿန္တိ, သိက္ခာပဒေ ပန သတိ တေ သံဃော သိက္ခာပဒံ ဒဿေတွာ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန နိဂ္ဂဟေဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိ။
ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရာယာတိ ပေသလာနံ ပိယသီလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ။ ပိယသီလာ ဟိ ဘိက္ခူ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဝေလံ မရိယာဒံ အဇာနန္တာ သိက္ခတ္တယပါရိပူရိယာ ဃဋမာနာ ကိလမန္တိ, သန္ဒိဋ္ဌမာနာ ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ။ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ ပန သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဝေလံ မရိယာဒံ ဉတွာ သိက္ခတ္တယပါရိပူရိယာ ဃဋမာနာ န ကိလမန္တိ, သန္ဒိဋ္ဌမာနာ န ဥဗ္ဗာဠှာ ဟောန္တိ။ တေန နေသံ သိက္ခာပဒပညာပနာ ဖာသုဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိ။ ယော ဝါ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟော, သွေဝ ဧတေသံ ဖာသုဝိဟာရော။ ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဟိ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ, ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ, သံဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တိ, သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ, ဘိက္ခူ အနေကဂ္ဂါ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ အနုယုဉ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ။ တတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀။) [သျ]ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တိ။ ဧဝံ ‘‘ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသု ဝိဟာရာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဒွိဓာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ အာသဝါ နာမ အသံဝရေ ဌိတေန တသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗာ ပါဏိပ္ပဟာရ-ဒဏ္ဍပ္ပဟာရ-ဟတ္ထစ္ဆေဒ-ပါဒစ္ဆေဒ-အကိတ္တိ-အယသဝိပ္ပဋိသာရာဒယော ဒုက္ခဝိသေသာ။ ဣတိ ဣမေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ ပိဓာနာယ အာဂမနမဂ္ဂထကနာယာတိ အတ္ထော။
သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာတိ သမ္ပရာယိကာ အာသဝါ နာမ အသံဝရေ ဌိတေန ကတပါပကမ္မမူလကာ သမ္ပရာယေ နရကာဒီသု ပတ္တဗ္ဗာ ဒုက္ခဝိသေသာ, တေသံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတ္ထာယ ဝူပသမတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒါယာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟိ သတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ဉတွာ ဝါ ယထာပညတ္တံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဝါ ယေပိ အပ္ပသန္နာ ပဏ္ဍိတမနုဿာ, တေ ‘‘ယာနိ ဝတ လောကေ မဟာဇနဿ ရဇ္ဇန-ဒုဿန-မုယှနဋ္ဌာနာနိ, တေဟိ ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ အာရကာ ဝိရတာ ဝိဟရန္တိ, ဒုက္ကရံ ဝတ ကရောန္တိ, ဘာရိယံ ဝတ ကရောန္တီ’’တိ ပသာဒံ အာပဇ္ဇန္တိ, ဝိနယပိဋကေ ပေါတ္ထကံ ဒိသွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိက-တိဝေဒီ ဗြာဟ္မဏော ဝိယ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒါယာ’’တိ။
ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ယေပိ သာသနေ ပသန္နာ ကုလပုတ္တာ တေပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ဉတွာ ယထာပညတ္တံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဘိက္ခူ ဝါ ဒိသွာ ‘‘အဟော အယျာ ဒုက္ကရကာရိနော, ယေ ယာဝဇီဝံ ဧကဘတ္တံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝိနယသံဝရံ အနုပါလေန္တီ’’တိ ဘိယျော ဘိယျော ပသီဒန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝါယာ’’တိ။
သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာတိ တိဝိဓော သဒ္ဓမ္မော – ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော, ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော, အဓိဂမသဒ္ဓမ္မောတိ။ တတ္ထ ပိဋကတ္တယသင်္ဂဟိတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ‘‘ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော’’ နာမ။ တေရသ ဓုတဂုဏာ, စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ, ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနိ, သီလသမာဓိဝိပဿနာတိ အယံ ‘‘ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော’’ နာမ။ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ အယံ ‘‘အဓိဂမသဒ္ဓမ္မော’’ နာမ။ သော သဗ္ဗောပိ ယသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သတိ ဘိက္ခူ သိက္ခာပဒဉ္စ တဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၁။) [သျ]ဝိဘင်္ဂဉ္စ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ အညဉ္စ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တိ, ယထာပညတ္တဉ္စ ပဋိပဇ္ဇမာနာ ပဋိပတ္တိံ ပူရေတွာ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ စိရဋ္ဌိတိကော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ’’တိ။
ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟိ သတိ သံဝရဝိနယော စ ပဟာနဝိနယော စ သမထဝိနယော စ ပညတ္တိဝိနယော စာတိ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဝိနယော အနုဂ္ဂဟိတော ဟောတိ ဥပတ္ထမ္ဘိတော သူပတ္ထမ္ဘိတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ။
သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ ပဒါနိ ‘‘သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တတြာယံ ပဌမပစ္ဆိမပဒယောဇနာ – ‘‘သံဃသုဋ္ဌုတာယ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမိ, ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ။
အပိ စေတ္ထ ယံ သံဃသုဋ္ဌု တံ သံဃဖာသု, ယံ သံဃဖာသု တံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာတိ ဧဝံ သင်္ခလိကနယံ၊ ယံ သံဃသုဋ္ဌု တံ သံဃဖာသု, ယံ သံဃသုဋ္ဌု တံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာတိ ဧဝဉ္စ ဧကေကပဒမူလိကံ ဒသက္ခတ္တုံ ယောဇနံ ကတွာ ယံ ဝုတ္တံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၃၃၄) –
‘‘အတ္ထသတံ ဓမ္မသတံ, ဒွေ စ နိရုတ္တိသတာနိ၊
စတ္တာရိ ဉာဏသတာနိ, အတ္ထဝသေ ပကရဏေ’’တိ။
တံ သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပနေတံ ယသ္မာ ပရိဝါရေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ ဣဓ န ဝဏ္ဏိတန္တိ။
ဧဝံ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဘိက္ခူဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ဒီပေန္တော ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ အာဟ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဘိက္ခဝေ, ဣမံ ပန မယာ ဣတိ သန္ဒဿိတာနိသံသံ သိက္ခာပဒံ ဧဝံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဒိသေယျာထ စ ပရိယာပုဏေယျာထ စ ဓာရေယျာထ စ အညေသဉ္စ ဝါစေယျာထာတိ။ အတိရေကာနယနတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ စ သဒ္ဒေါ, တေနာယမတ္ထော အာနီတော ဟောတီတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၂။) [သျ]ဣဒါနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ သိက္ခာပဒ’’န္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ, ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ အာဟ။ ဧဝံ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ဒဠှံ ကတွာ ပဌမပါရာဇိကေ ပညတ္တေ အပရမ္ပိ အနုပညတ္တတ္ထာယ မက္ကဋီဝတ္ထု ဥဒပါဒိ။ တဿုပ္ပတ္တိဒီပနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ – ဧဝဉ္စိဒံ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီတိ။ တဿတ္ထော – ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဧဝံ ပညတ္တံ ဟောတိ စ, ဣဒဉ္စ အညံ ဝတ္ထု ဥဒပါဒီတိ။
ပဌမပညတ္တိကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သုဒိန္နဘာဏဝါရံ နိဋ္ဌိတံ။
မက္ကဋီဝတ္ထုကထာ
֍ ဋီ ၄၀။ ဣဒါနိ ယံ တံ အညံ ဝတ္ထု ဥပ္ပန္နံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – မက္ကဋိံ အာမိသေနာတိ မဟာဝနေ ဘိက္ခူနံ ခန္တိမေတ္တာဒိဂုဏာနုဘာဝေန နိရာသင်္ကစိတ္တာ ဗဟူ မိဂမောရကုက္ကုဋမက္ကဋာဒယော တိရစ္ဆာနာ ပဓာနာဂါရဋ္ဌာနေသု ဝိစရန္တိ။ တတြ ဧကံ မက္ကဋိံ အာမိသေန ယာဂုဘတ္တခဇ္ဇကာဒိနာ ဥပလာပေတွာ, သင်္ဂဏှိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ ပဋိသေဝတီတိ ပစုရပဋိသေဝနော ဟောတိ၊ ပစုရတ္ထေ ဟိ ဝတ္တမာနဝစနံ။ သော ဘိက္ခူတိ သော မေထုနဓမ္မပဋိသေဝနကော ဘိက္ခု။ သေနာသနစာရိကံ အာဟိဏ္ဍန္တာတိ တေ ဘိက္ခူ အာဂန္တုကာ ဗုဒ္ဓဒဿနာယ အာဂတာ ပါတောဝ အာဂန္တုကဘတ္တာနိ လဘိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စာ ဘိက္ခူနံ နိဝါသနဋ္ဌာနာနိ ပဿိဿာမာတိ ဝိစရိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သေနာသနစာရိကံ အာဟိဏ္ဍန္တာ’’တိ။ ယေန တေ ဘိက္ခူ တေနုပသင်္ကမီတိ တိရစ္ဆာနဂတာ နာမ ဧကဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ကတွာ အညေသုပိ တာဒိသညေဝ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ တသ္မာ သာ မက္ကဋီ ယေန တေ ဘိက္ခူ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ စ အတ္တနော ဝိဿာသိကဘိက္ခုဿေဝ တေသမ္ပိ တံ ဝိကာရံ ဒဿေသိ။
ဆေပ္ပန္တိ နင်္ဂုဋ္ဌံ။ ဩဍ္ဍီတိ အဘိမုခံ ဌပေသိ။ နိမိတ္တမ္ပိ အကာသီတိ ယေန နိယာမေန ယာယ ကိရိယာယ မေထုနာဓိပ္ပါယံ တေ ဇာနန္တိ တံ အကာသီတိ အတ္ထော။ သော ဘိက္ခူတိ ယဿာယံ ဝိဟာရော။ ဧကမန္တံ နိလီယိံသူတိ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ ပဋိစ္ဆန္နာ အစ္ဆိံသု။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃။) [သျ]֍ ဋီ ၄၁။သစ္စံ, အာဝုသောတိ သဟောဍ္ဎဂ္ဂဟိတော စောရော ဝိယ ပစ္စက္ခံ ဒိသွာ စောဒိတတ္တာ ‘‘ကိံ ဝါ မယာ ကတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သစ္စံ, အာဝုသော’’တိ အာဟ။ နနု, အာဝုသော, တထေဝ တံ ဟောတီတိ အာဝုသော ယထာ မနုဿိတ္ထိယာ, နနု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာပိ တံ သိက္ခာပဒံ တထေဝ ဟောတိ။ မနုဿိတ္ထိယာပိ ဟိ ဒဿနမ္ပိ ဂဟဏမ္ပိ အာမသနမ္ပိ ဖုသနမ္ပိ ဃဋ္ဋနမ္ပိ ဒုဋ္ဌုလ္လမေဝ။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာပိ တံ သဗ္ဗံ ဒုဋ္ဌုလ္လမေဝ။ ကော ဧတ္ထ ဝိသေသော? အလေသဋ္ဌာနေ တွံ လေသံ ဩဍ္ဍေသီတိ။
֍ ဋီ ၄၂။ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသောတိ တိရစ္ဆာနဂတာယပိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ ပါရာဇိကော ယေဝ ဟောတီတိ ဒဠှတရံ သိက္ခာပဒမကာသိ။ ဒုဝိဓဉှိ သိက္ခာပဒံ – လောကဝဇ္ဇံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဉ္စ။ တတ္ထ ယဿ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ, တံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ သေသံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ တတ္ထ လောကဝဇ္ဇေ အနုပညတ္တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ရုန္ဓန္တီ ဒွါရံ ပိဒဟန္တီ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒမာနာ ဂါဠှတရံ ကရောန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အညတြ အဓိမာနာ, အညတြ သုပိနန္တာတိ အယံ ပန ဝီတိက္ကမာဘာဝါ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ စ ဝုတ္တာ။ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေ အကတေ ဝီတိက္ကမေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သိထိလံ ကရောန္တီ မောစေန္တီ ဒွါရံ ဒဒမာနာ အပရာပရမ္ပိ အနာပတ္တိံ ကုရုမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဂဏဘောဇနပရမ္ပရဘောဇနာဒီသု အနုပညတ္တိယော ဝိယ။ ‘‘အန္တမသော တင်္ခဏိကာယပီ’’တိ ဧဝရူပါ ပန ကတေ ဝီတိက္ကမေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပညတ္တိဂတိကာဝ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ပဌမသိက္ခာပဒံ ယသ္မာ လောကဝဇ္ဇံ, န ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ တသ္မာ အယမနုပညတ္တိ ရုန္ဓန္တီ ဒွါရံ ပိဒဟန္တီ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒမာနာ ဂါဠှတရံ ကရောန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
ဧဝံ ဒွေပိ ဝတ္ထူနိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ဒဠှတရံ ကတွာ ပဌမပါရာဇိကေ ပညတ္တေ အပရမ္ပိ အနုပညတ္တတ္ထာယ ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု ဥဒပါဒိ။ တဿုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝဉ္စိဒံ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဧဝံ ပညတ္တံ ဟောတိ စ ဣဒဉ္စ အညမ္ပိ ဝတ္ထု ဥဒပါဒီတိ။
မက္ကဋီဝတ္ထုကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄။) [သျ]သန္ထတဘာဏဝါရော
ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၃-၄၄။ ဣဒါနိ ယံ တံ အညမ္ပိ ဝတ္ထု ဥပ္ပန္နံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာပိ အယမနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ဝေသာလိကာတိ ဝေသာလိဝါသိနော။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာတိ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ဝေသာလိယံ ကုလာနံ ပုတ္တာ။ သာသနေ ကိရ ယော ယော ဥပဒ္ဒဝေါ အာဒီနဝေါ အဗ္ဗုဒမုပ္ပဇ္ဇိ, သဗ္ဗံ တံ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေ နိဿာယ။ တထာ ဟိ ဒေဝဒတ္တောပိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေ ပက္ခေ လဘိတွာ သံဃံ ဘိန္ဒိ။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဧဝ စ ဝဿသတပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေသုံ။ ဣမေပိ တေသံ ယေဝ ဧကစ္စေ ဧဝံ ပညတ္တေပိ သိက္ခာပဒေ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိံသု…ပေ… မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိံသူတိ။
ဉာတိဗျသနေနပီတိ ဧတ္ထ အသနံ ဗျသနံ ဝိက္ခေပေါ ဝိဒ္ဓံသနံ ဝိနာသောတိ သဗ္ဗမေတံ ဧကတ္ထံ။ ဉာတီနံ ဗျသနံ ဉာတိဗျသနံ, တေန ဉာတိဗျသနေန, ရာဇဒဏ္ဍဗျာဓိမရဏဝိပ္ပဝါသနိမိတ္တေန ဉာတိဝိနာသေနာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဒုတိယပဒေပိ။ တတိယပဒေ ပန အာရောဂျဝိနာသကော ရောဂေါ ဧဝ ရောဂဗျသနံ။ သော ဟိ အာရောဂျံ ဗျသတိ ဝိက္ခိပတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျသနံ။ ရောဂေါဝ ဗျသနံ ရောဂဗျသနံ, တေန ရောဂဗျသနေန။ ဖုဋ္ဌာတိ အဓိပန္နာ အဘိဘူတာ သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။
န မယံ, ဘန္တေ အာနန္ဒ, ဗုဒ္ဓဂရဟိနောတိ ဘန္တေ အာနန္ဒ, မယံ န ဗုဒ္ဓံ ဂရဟာမ, န ဗုဒ္ဓဿ ဒေါသံ ဒေမ။ န ဓမ္မဂရဟိနော, န သံဃဂရဟိနော။ အတ္တဂရဟိနော မယန္တိ အတ္တာနမေဝ မယံ ဂရဟာမ, အတ္တနော ဒေါသံ ဒေမ။ အလက္ခိကာတိ နိဿိရိကာ။ အပ္ပပုညာတိ ပရိတ္တပုညာ။ ဝိပဿကာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ယေ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု ဝိဘတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာ, တေသံ ဝိပဿကာ၊ တတော တတော အာရမ္မဏတော ဝုဋ္ဌာယ တေဝ ဓမ္မေ ဝိပဿမာနာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တန္တိ ရတ္တိယာ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗရတ္တံ, ရတ္တိယာ အပရံ အပရရတ္တံ, ပဌမယာမဉ္စ ပစ္ဆိမယာမဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗောဓိပက္ခိကာနန္တိ ဗောဓိဿ ပက္ခေ ဘဝါနံ, အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿ ဥပကာရကာနန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝနာနုယောဂန္တိ ဝဍ္ဎနာနုယောဂံ။ အနုယုတ္တာ ဝိဟရေယျာမာတိ ဂိဟိပလိဗောဓံ အာဝါသပလိဗောဓဉ္စ ပဟာယ ဝိဝိတ္တေသု သေနာသနေသု ယုတ္တပယုတ္တာ အနညကိစ္စာ ဝိဟရေယျာမ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄။) [သျ]ဧဝမာဝုသောတိ ထေရော ဧတေသံ အာသယံ အဇာနန္တော ဣဒံ နေသံ မဟာဂဇ္ဇိတံ သုတွာ ‘‘သစေ ဣမေ ဤဒိသာ ဘဝိဿန္တိ, သာဓူ’’တိ မညမာနော ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသောတိ ဥဘယမ္ပေတံ ကာရဏပဋိက္ခေပဝစနံ။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ တတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိဘာဝေန ဖလံ တိဋ္ဌတိ။ ယသ္မာ စဿ တံ ဩကာသော ဟောတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိဘာဝေန, တသ္မာ ‘‘ဌာနဉ္စ အဝကာသော စာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, အာနန္ဒ, အနဝကာသော’’တိ။ ဧတံ ဌာနံ ဝါ ဩကာသော ဝါ နတ္ထိ။ ယံ တထာဂတောတိ ယေန တထာဂတော ဝဇ္ဇီနံ ဝါ…ပေ… သမူဟနေယျ, တံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဟိ ဘဂဝါ ဧတေသံ ‘‘လဘေယျာမ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ယာစန္တာနံ ဥပသမ္ပဒံ ဒဒေယျ, ဧဝံ သန္တေ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ ပညတ္တံ သမူဟနေယျ။ ယသ္မာ ပနေတံ န သမူဟနတိ, တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ ‘‘ယဒိ ဟိ ဧဝံ အာဂတော ဥပသမ္ပဒံ လဘေယျ, သာသနေ အဂါရဝေါ ဘဝေယျ။ သာမဏေရဘူမိယံ ပန ဌိတော သဂါရဝေါ စ ဘဝိဿတိ, အတ္တတ္ထဉ္စ ကရိဿတီ’’တိ ဉတွာ အနုကမ္ပမာနော ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘သော အာဂတော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ။ သော အာဂတော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ ဧဝံ အာဂတော ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဝိပန္နသီလတာယ သာသနေ သဂါရဝေါ ဘဝိဿတိ, သော သတိ ဥပနိဿယေ နစိရဿေဝ ဥတ္တမတ္ထံ ပါပုဏိဿတီတိ ဉတွာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ အာဟ။
ဧဝံ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ အာဂတေသု အနုပသမ္ပာဒေတဗ္ဗဉ္စ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗဉ္စ ဒဿေတွာ တီဏိပိ ဝတ္ထူနိ သမောဓာနေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ သိက္ခာပဒံ ပညပေတုကာမော ‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ပရိပုဏ္ဏံ သိက္ခာပဒံ ပညပေသိ။
ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုဗ္ဗိဓဝိနယကထာ
֍ ဋီ ၄၅။ ဣဒါနိဿ အတ္ထံ ဝိဘဇန္တော ‘‘ယော ပနာတိ, ယော ယာဒိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ စ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ စ သကလေ စ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ကောသလ္လံ ပတ္ထယန္တေန စတုဗ္ဗိဓော ဝိနယော ဇာနိတဗ္ဗော –
စတုဗ္ဗိဓဉှိ ဝိနယံ, မဟာထေရာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
နီဟရိတွာ ပကာသေသုံ, ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ပုရာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၆။) [သျ]ကတမံ စတုဗ္ဗိဓံ? သုတ္တံ, သုတ္တာနုလောမံ, အာစရိယဝါဒံ, အတ္တနောမတိန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အာဟစ္စပဒေန ရသေန အာစရိယဝံသေန အဓိပ္ပါယာ’’တိ, ဧတ္ထ ဟိ အာဟစ္စပဒန္တိ သုတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, ရသောတိ သုတ္တာနုလောမံ, အာစရိယဝံသောတိ အာစရိယဝါဒေါ, အဓိပ္ပါယောတိ အတ္တနောမတိ။
တတ္ထ သုတ္တံနာမ သကလေ ဝိနယပိဋကေ ပါဠိ။
သုတ္တာနုလောမံ နာမ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ၊ ယေ ဘဂဝတာ ဧဝံ ဝုတ္တာ – ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ စေ အကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ၊ ကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ, တံ ဝေါ န ကပ္ပတိ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’တိ အပ္ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ စေ ကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ၊ အကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ, တံ ဝေါ ကပ္ပတိ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ‘ဣဒံ ကပ္ပတီ’တိ အနနုညာတံ, တံ စေ အကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ, ကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ၊ တံ ဝေါ န ကပ္ပတိ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, မယာ ‘ဣဒံ ကပ္ပတီ’တိ အနနုညာတံ, တံ စေ ကပ္ပိယံ အနုလောမေတိ, အကပ္ပိယံ ပဋိဗာဟတိ၊ တံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅)။
အာစရိယဝါဒေါ နာမ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ပဉ္စဟိ အရဟန္တသတေဟိ ဌပိတာ ပါဠိဝိနိမုတ္တာ ဩက္ကန္တဝိနိစ္ဆယပ္ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာတန္တိ။
အတ္တနောမတိ နာမ သုတ္တ-သုတ္တာနုလောမ-အာစရိယဝါဒေ မုဉ္စိတွာ အနုမာနေန အတ္တနော အနုဗုဒ္ဓိယာ နယဂ္ဂါဟေန ဥပဋ္ဌိတာကာရကထနံ။
အပိစ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မဝိနယဋ္ဌကထာသု အာဂတော သဗ္ဗောပိ ထေရဝါဒေါ ‘‘အတ္တနောမတိ’’ နာမ။ တံ ပန အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေန္တေန န ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရိတဗ္ဗံ။ ကာရဏံ သလ္လက္ခေတွာ အတ္ထေန ပါဠိံ, ပါဠိယာ စ အတ္ထံ သံသန္ဒိတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ အတ္တနောမတိ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ တတ္ထ ဩတရတိ စေဝ သမေတိ စ, ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နေဝ ဩတရတိ န သမေတိ, န ဂဟေတဗ္ဗာ။ အယဉှိ အတ္တနောမတိ နာမ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ။ အတ္တနောမတိတော အာစရိယဝါဒေါ ဗလဝတရော။
အာစရိယဝါဒေါပိ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဩတရန္တော သမေန္တောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော, ဣတရော န ဂဟေတဗ္ဗော။ အာစရိယဝါဒတော ဟိ သုတ္တာနုလောမံ ဗလဝတရံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၇။) [သျ]သုတ္တာနုလောမမ္ပိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဩတရန္တံ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဣတရံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သုတ္တာနုလောမတော ဟိ သုတ္တမေဝ ဗလဝတရံ။ သုတ္တဉှိ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကာရကသံဃသဒိသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဌိတကာလသဒိသံ။ တသ္မာ ယဒါ ဒွေ ဘိက္ခူ သာကစ္ဆန္တိ, သကဝါဒီ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရဝါဒီ သုတ္တာနုလောမံ။ တေဟိ အညမညံ ခေပံ ဝါ ဂရဟံ ဝါ အကတွာ သုတ္တာနုလောမံ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ နော စေ, န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ သုတ္တသ္မိံယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။ အထာယံ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော အာစရိယဝါဒံ။ တေဟိပိ အညမညံ ခေပံ ဝါ ဂရဟံ ဝါ အကတွာ အာစရိယဝါဒေါ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗော။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗော။ အနောတရန္တော အသမေန္တော စ ဂါရယှာစရိယဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော၊ သုတ္တသ္မိံယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော အတ္တနောမတိံ။ တေဟိပိ အညမညံ ခေပံ ဝါ ဂရဟံ ဝါ အကတွာ အတ္တနောမတိ သုတ္တေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗာ။ နော စေ, န ဂဟေတဗ္ဗာ။ သုတ္တသ္မိံ ယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထ ပနာယံ သုတ္တာနုလောမံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တံ။ သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရူဠှံ ပါဠိအာဂတံ ပညာယတိ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ နော စေ တထာ ပညာယတိ န ဩတရတိ န သမေတိ, ဗာဟိရကသုတ္တံ ဝါ ဟောတိ သိလောကော ဝါ အညံ ဝါ ဂါရယှသုတ္တံ ဂုဠှဝေဿန္တရဂုဠှဝိနယဝေဒလ္လာဒီနံ အညတရတော အာဂတံ, န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သုတ္တာနုလောမသ္မိံယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ သုတ္တာနုလောမံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော အာစရိယဝါဒံ။ အာစရိယဝါဒေါ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗော။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗော။ နော စေ, န ဂဟေတဗ္ဗော။ သုတ္တာနုလောမေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ သုတ္တာနုလောမံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော အတ္တနောမတိံ။ အတ္တနောမတိ သုတ္တာနုလောမေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗာ။ နော စေ, န ဂဟေတဗ္ဗာ။ သုတ္တာနုလောမေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထ ပနာယံ အာစရိယဝါဒံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တံ။ သုတ္တံ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတရံ ဂါရယှသုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယဝါဒေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၈။) [သျ]အထာယံ အာစရိယဝါဒံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တာနုလောမံ။ သုတ္တာနုလောမံ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ဩတရန္တံ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဣတရံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယဝါဒေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ အာစရိယဝါဒံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော အတ္တနောမတိံ။ အတ္တနောမတိ အာစရိယဝါဒေ ဩတာရေတဗ္ဗာ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗာ။ နော စေ, န ဂဟေတဗ္ဗာ။ အာစရိယဝါဒေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထ ပနာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တံ။ သုတ္တံ အတ္တနောမတိယံ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတရံ ဂါရယှသုတ္တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနောမတိယမေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော သုတ္တာနုလောမံ။ သုတ္တာနုလောမံ အတ္တနောမတိယံ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ ဩတရန္တံ သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဣတရံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အတ္တနောမတိယမေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ အတ္တနောမတိံ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော အာစရိယဝါဒံ။ အာစရိယဝါဒေါ အတ္တနောမတိယံ ဩတာရေတဗ္ဗော။ သစေ ဩတရတိ သမေတိ, ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဣတရော ဂါရယှာစရိယဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။ အတ္တနောမတိယမေဝ ဌာတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဂဟဏမေဝ ဗလိယံ ကာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု စ ခေပေါ ဝါ ဂရဟာ ဝါ န ကာတဗ္ဗာတိ။
အထ ပနာယံ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ။ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ သစေ ကပ္ပိယံ ဟောတိ, ကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ အကပ္ပိယံ, အကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ တဿ ကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတိ, ပရော ကာရဏံ န ဝိန္ဒတိ။ ကပ္ပိယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။ အထ ပရော တဿ အကပ္ပိယဘာဝသာဓကံ သုတ္တတော ဗဟုံ ကာရဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စ ဒဿေတိ, အနေန အတ္တနော ဂဟဏန္တိ ကတွာ ဒဠှံ အာဒါယ န ဌာတဗ္ဗံ။ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အကပ္ပိယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။ အထ ဒွိန္နမ္ပိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတိ, ပဋိက္ခိတ္တဘာဝေါယေဝ သာဓု, အကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိနယဉှိ ပတွာ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိစာရဏမာဂမ္မ ရုန္ဓိတဗ္ဗံ, ဂါဠှံ ကတ္တဗ္ဗံ, သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ, ဂရုကဘာဝေယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၉။) [သျ]အထ ပနာယံ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဂဟေတွာ ကထေတိ, ပရော ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ။ သုတ္တေ စ သုတ္တာနုလောမေ စ ဩတာရေတဗ္ဗံ။ သစေ ကပ္ပိယံ ဟောတိ, ကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ အကပ္ပိယံ, အကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။
အထာယံ ဗဟူဟိ သုတ္တဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟိ အကပ္ပိယဘာဝံ ဒဿေတိ, ပရော ကာရဏံ န ဝိန္ဒတိ, အကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။ အထ ပရော ဗဟူဟိ သုတ္တဝိနိစ္ဆယကာရဏေဟိ ကပ္ပိယဘာဝံ ဒဿေတိ, အယံ ကာရဏံ န ဝိန္ဒတိ, ကပ္ပိယေ ဌာတဗ္ဗံ။ အထ ဒွိန္နမ္ပိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတိ, အတ္တနော ဂဟဏံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ။ ယထာ စာယံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယေ အကပ္ပိယကပ္ပိယေ စ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အနာပတ္တိအာပတ္တိဝါဒေ အာပတ္တာနာပတ္တိဝါဒေ စ, လဟုကဂရုကာပတ္တိဝါဒေ ဂရုကလဟုကာပတ္တိဝါဒေ စာပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမမတ္တံယေဝ ဟိ ဧတ္ထ နာနံ, ယောဇနာနယေ နာနံ နတ္ထိ, တသ္မာ န ဝိတ္ထာရိတံ။
ဧဝံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယာဒိဝိနိစ္ဆယေ ဥပ္ပန္နေ ယော သုတ္တ-သုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတီသု အတိရေကကာရဏံ လဘတိ, တဿ ဝါဒေ ဌာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗသော ပန ကာရဏံ ဝိနိစ္ဆယံ အလဘန္တေန သုတ္တံ န ဇဟိတဗ္ဗံ, သုတ္တသ္မိံယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ။ ဧဝံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ စ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ စ သကလေ စ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ကောသလ္လံ ပတ္ထယန္တေန အယံ စတုဗ္ဗိဓော ဝိနယော ဇာနိတဗ္ဗော။
ဣမဉ္စ ပန စတုဗ္ဗိဓံ ဝိနယံ ဉတွာပိ ဝိနယဓရေန ပုဂ္ဂလေန တိလက္ခဏသမန္နာဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တီဏိ ဟိ ဝိနယဓရဿ လက္ခဏာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ‘‘သုတ္တဉ္စဿ သွာဂတံ ဟောတိ သုပ္ပဝတ္တိ သုဝိနိစ္ဆိတံ သုတ္တတော အနုဗျဉ္ဇနတော’’တိ ဣဒမေကံ လက္ခဏံ။ ‘‘ဝိနယေ ခေါ ပန ဌိတော ဟောတိ အသံဟီရော’’တိ ဣဒံ ဒုတိယံ။ ‘‘အာစရိယပရမ္ပရာ ခေါ ပနဿ သုဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ သုမနသိကတာ သူပဓာရိတာ’’တိ ဣဒံ တတိယံ။
တတ္ထ သုတ္တံ နာမ သကလံ ဝိနယပိဋကံ။ တဉ္စဿ သွာဂတံ ဟောတီတိ သုဋ္ဌု အာဂတံ။ သုပ္ပဝတ္တီတိ သုဋ္ဌု ပဝတ္တံ ပဂုဏံ ဝါစုဂ္ဂတံ သုဝိနိစ္ဆိတံ။ သုတ္တတော အနုဗျဉ္ဇနတောတိ ပါဠိတော စ ပရိပုစ္ဆတော စ အဋ္ဌကထာတော စ သုဝိနိစ္ဆိတံ ဟောတိ, ကင်္ခစ္ဆေဒံ ကတွာ ဥဂ္ဂဟိတံ။
ဝိနယေ ခေါ ပန ဌိတော ဟောတီတိ ဝိနယေ လဇ္ဇီဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ အလဇ္ဇီ ဟိ ဗဟုဿုတောပိ သမာနော လာဘဂရုတာယ တန္တိံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၀။) [သျ]ဝိသံဝါဒေတွာ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေတွာ သာသနေ မဟန္တံ ဥပဒ္ဒဝံ ကရောတိ။ သံဃဘေဒမ္ပိ သံဃရာဇိမ္ပိ ဥပ္ပါဒေတိ။ လဇ္ဇီ ပန ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော ဇီဝိတဟေတုပိ တန္တိံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဓမ္မမေဝ ဝိနယမေဝ စ ဒီပေတိ, သတ္ထုသာသနံ ဂရုံ ကတွာ ဌပေတိ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ မဟာထေရာ တိက္ခတ္တုံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသုံ – ‘‘အနာဂတေ လဇ္ဇီ ရက္ခိဿတိ, လဇ္ဇီ ရက္ခိဿတိ, လဇ္ဇီ ရက္ခိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ ယော လဇ္ဇီ, သော ဝိနယံ အဝိဇဟန္တော အဝေါက္ကမန္တော လဇ္ဇီဘာဝေန ဝိနယေ ဌိတော ဟောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ။ အသံဟီရောတိ သံဟီရော နာမ ယော ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဝါ ဟေဋ္ဌတော ဝါ ဥပရိတော ဝါ ပဒပဋိပါဋိယာ ဝါ ပုစ္ဆိယမာနော ဝိတ္ထုနတိ ဝိပ္ဖန္ဒတိ သန္တိဋ္ဌိတုံ န သက္ကောတိ၊ ယံ ယံ ပရေန ဝုစ္စတိ တံ တံ အနုဇာနာတိ၊ သကဝါဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပရဝါဒံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန ပါဠိယံ ဝါ အဋ္ဌကထာယ ဝါ ဟေဋ္ဌုပရိယေန ဝါ ပဒပဋိပါဋိယာ ဝါ ပုစ္ဆိယမာနော န ဝိတ္ထုနတိ န ဝိပ္ဖန္ဒတိ, ဧကေကလောမံ သဏ္ဍာသေန ဂဏှန္တော ဝိယ ‘‘ဧဝံ မယံ ဝဒါမ၊ ဧဝံ နော အာစရိယာ ဝဒန္တီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ယမှိ ပါဠိ စ ပါဠိဝိနိစ္ဆယော စ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနံ အဂစ္ဆန္တော တိဋ္ဌတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘အသံဟီရော’’တိ။
အာစရိယပရမ္ပရာ ခေါ ပနဿ သုဂ္ဂဟိတာ ဟောတီတိ ထေရပရမ္ပရာ ဝံသပရမ္ပရာ စဿ သုဥ ဂဟိတာ ဟောတိ။ သုမနသိကတာတိ သုဋ္ဌု မနသိကတာ၊ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေ ဥဇ္ဇလိတပဒီပေါ ဝိယ ဟောတိ။ သူပဓာရိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဓာရိတာ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိတော အတ္ထတော ကာရဏတော စ ဥပဓာရိတာ၊ အတ္တနော မတိံ ပဟာယ အာစရိယသုဒ္ဓိယာ ဝတ္တာ ဟောတိ ‘‘မယှံ အာစရိယော အသုကာစရိယဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှိ, သော အသုကဿာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗံ အာစရိယပရမ္ပရံ ထေရဝါဒင်္ဂံ အာဟရိတွာ ယာဝ ဥပါလိတ္ထေရော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှီတိ ပါပေတွာ ဌပေတိ။ တတောပိ အာဟရိတွာ ဥပါလိတ္ထေရော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှိ, ဒါသကတ္ထေရော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ ဥပါလိတ္ထေရဿ, သောဏကတ္ထေရော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ ဒါသကတ္ထေရဿ, သိဂ္ဂဝတ္ထေရော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ သောဏကတ္ထေရဿ, မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ သိဂ္ဂဝတ္ထေရဿ စဏ္ဍဝဇ္ဇိတ္ထေရဿ စာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗံ အာစရိယပရမ္ပရံ ထေရဝါဒင်္ဂံ အာဟရိတွာ အတ္တနော အာစရိယံ ပါပေတွာ ဌပေတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁။) [သျ]ဧဝံ ဥဂ္ဂဟိတာ ဟိ အာစရိယပရမ္ပရာ သုဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ။ ဧဝံ အသက္ကောန္တေန ပန အဝဿံ ဒွေ တယော ပရိဝဋ္ဋာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗပစ္ဆိမေန ဟိ နယေန ယထာ အာစရိယော စ အာစရိယာစရိယော စ ပါဠိဉ္စ ပရိပုစ္ဆဉ္စ ဝဒန္တိ, တထာ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဣမေဟိ စ ပန တီဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတေန ဝိနယဓရေန ဝတ္ထုဝိနိစ္ဆယတ္ထံ သန္နိပတိတေ သံဃေ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ ဝုတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေ သဟသာ အဝိနိစ္ဆိနိတွာဝ ဆ ဌာနာနိ ဩလောကေတဗ္ဗာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗံ, မာတိကာ ဩလောကေတဗ္ဗာ, ပဒဘာဇနီယံ ဩလောကေတဗ္ဗံ, တိကပရိစ္ဆေဒေါ ဩလောကေတဗ္ဗော, အန္တရာပတ္တိ ဩလောကေတဗ္ဗာ, အနာပတ္တိ ဩလောကေတဗ္ဗာတိ။
ဝတ္ထုံ ဩလောကေန္တောပိ ဟိ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗံ, န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ယော အာဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၇) ဧဝံ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ ပဿတိ။ သော တံ သုတ္တံ အာနေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ။
မာတိကံ ဩလောကေန္တောပိ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၂) နယေန ပဉ္စန္နံ အာပတ္တီနံ အညတရံ အာပတ္တိံ ပဿတိ, သော တံ သုတ္တံ အာနေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ။
ပဒဘာဇနီယံ ဩလောကေန္တောပိ ‘‘အက္ခယိတေ သရီရေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ယေဘုယျေန ခယိတေ သရီရေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၉ အာဒယော, အတ္ထတော သမာနံ) နယေန သတ္တန္နံ အာပတ္တီနံ အညတရံ အာပတ္တိံ ပဿတိ, သော ပဒဘာဇနီယတော သုတ္တံ အာနေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ။
တိကပရိစ္ဆေဒံ ဩလောကေန္တောပိ တိကသံဃာဒိသေသံ ဝါ တိကပါစိတ္တိယံ ဝါ တိကဒုက္ကဋံ ဝါ အညတရံ ဝါ အာပတ္တိံ တိကပရိစ္ဆေဒေ ပဿတိ, သော တတော သုတ္တံ အာနေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ။
အန္တရာပတ္တိံ ဩလောကေန္တောပိ ‘‘ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၅၅) ဧဝံ ယာ သိက္ခာပဒန္တရေသု အန္တရာပတ္တိ ဟောတိ တံ ပဿတိ, သော တံ သုတ္တံ အာနေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၂။) [သျ]အနာပတ္တိံ ဩလောကေန္တောပိ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု အသာဒိယန္တဿ, အထေယျစိတ္တဿ, န မရဏာဓိပ္ပါယဿ, အနုလ္လပနာဓိပ္ပါယဿ, န မောစနာဓိပ္ပါယဿ, အသဉ္စိစ္စ, အဿတိယာ, အဇာနန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၂ အာဒယော) ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ အနာပတ္တိံ ပဿတိ, သော တံ သုတ္တံ အာနေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ။
ယော ဟိ ဘိက္ခု စတုဗ္ဗိဓဝိနယကောဝိဒေါ တိလက္ခဏသမ္ပန္နော ဣမာနိ ဆ ဌာနာနိ ဩလောကေတွာ အဓိကရဏံ ဝူပသမေဿတိ, တဿ ဝိနိစ္ဆယော အပ္ပဋိဝတ္တိယော, ဗုဒ္ဓေန သယံ နိသီဒိတွာ ဝိနိစ္ဆိတသဒိသော ဟောတိ။ တံ စေဝံ ဝိနိစ္ဆယကုသလံ ဘိက္ခုံ ကောစိ ကတသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမော ဘိက္ခု ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆေယျ၊ တေန သာဓုကံ သလ္လက္ခေတွာ သစေ အနာပတ္တိ ဟောတိ, ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန အာပတ္တိ ဟောတိ, ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သာ ဒေသနာဂါမိနီ စေ, ‘‘ဒေသနာဂါမိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ စေ, ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထဿ ပါရာဇိကစ္ဆာယာ ဒိဿတိ, ‘‘ပါရာဇိကာပတ္တီ’’တိ န တာဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? မေထုနဓမ္မဝီတိက္ကမော ဟိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝီတိက္ကမော စ ဩဠာရိကော။ အဒိန္နာဒါနမနုဿဝိဂ္ဂဟဝီတိက္ကမာ ပန သုခုမာ စိတ္တလဟုကာ။ တေ သုခုမေနေဝ အာပဇ္ဇတိ, သုခုမေန ရက္ခတိ, တသ္မာ ဝိသေသေန တံဝတ္ထုကံ ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆိယမာနော ‘‘အာပတ္တီ’’တိ အဝတွာ သစဿ အာစရိယော ဓရတိ, တတော တေန သော ဘိက္ခု ‘‘အမှာကံ အာစရိယံ ပုစ္ဆာ’’တိ ပေသေတဗ္ဗော။ သစေ သော ပုန အာဂန္တွာ ‘‘တုမှာကံ အာစရိယော သုတ္တတော နယတော ဩလောကေတွာ ‘သတေကိစ္ဆော’တိ မံ အာဟာ’’တိ ဝဒတိ, တတော အနေန သော ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု ယံ အာစရိယော ဘဏတိ တံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ပနဿ အာစရိယော နတ္ထိ, သဒ္ဓိံ ဥဂ္ဂဟိတတ္ထေရော ပန အတ္ထိ, တဿ သန္တိကံ ပေသေတဗ္ဗော – ‘‘အမှေဟိ သဟ ဥဂ္ဂဟိတတ္ထေရော ဂဏပါမောက္ခော, တံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆာ’’တိ။ တေနာပိ ‘‘သတေကိစ္ဆော’’တိ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တဿ ဝစနံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ သဒ္ဓိံ ဥဂ္ဂဟိတတ္ထေရောပိ နတ္ထိ, အန္တေဝါသိကော ပဏ္ဍိတော အတ္ထိ, တဿ သန္တိကံ ပေသေတဗ္ဗော – ‘‘အသုကဒဟရံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆာ’’တိ။ တေနာပိ ‘‘သတေကိစ္ဆော’’တိ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု တဿ ဝစနံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ဒဟရဿာပိ ပါရာဇိကစ္ဆာယာဝ ဥပဋ္ဌာတိ, တေနာပိ ‘‘ပါရာဇိကောသီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒုလ္လဘော ဟိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ, တတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၃။) [သျ]ဒုလ္လဘတရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ။ ဧဝံ ပန ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ သီလာနိ သောဓေတွာ ဒွတ္တိံသာကာရံ တာဝ မနသိ ကရောဟီ’’တိ။ သစေ တဿ အရောဂံ သီလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဃဋယတိ, သင်္ခါရာ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ စိတ္တမ္ပိ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, ဒိဝသံ အတိက္ကန္တမ္ပိ န ဇာနာတိ။ သော ဒိဝသာတိက္ကမေ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ကီဒိသာ တေ စိတ္တပ္ပဝတ္တီ’’တိ။ အာရောစိတာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ စိတ္တဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ, အပ္ပမတ္တော သမဏဓမ္မံ ကရောဟီ’’တိ။
ယဿ ပန သီလံ ဘိန္နံ ဟောတိ, တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဃဋယတိ, ပတောဒါဘိတုန္နံ ဝိယ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ, ဝိပ္ပဋိသာရဂ္ဂိနာ ဍယှတိ, တတ္တပါသာဏေ နိသိန္နော ဝိယ တင်္ခဏညေဝ ဝုဋ္ဌာတိ။ သော အာဂတော ‘‘ကာ တေ စိတ္တပ္ပဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ အာရောစိတာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ‘‘နတ္ထိ လောကေ ရဟော နာမ ပါပကမ္မံ ပကုဗ္ဗတော။ သဗ္ဗပဌမဉှိ ပါပံ ကရောန္တော အတ္တနာ ဇာနာတိ, အထဿ အာရက္ခဒေဝတာ ပရစိတ္တဝိဒူ သမဏဗြာဟ္မဏာ အညာ စ ဒေဝတာ ဇာနန္တိ, တွံယေဝ ဒါနိ တဝ သောတ္ထိံ ပရိယေသာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။
နိဋ္ဌိတာ စတုဗ္ဗိဓဝိနယကထာ
ဝိနယဓရဿ စ လက္ခဏာဒိကထာ။
ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ယံ ဝုတ္တံ ယော ပနာတိ ယော ယာဒိသောတိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယော ပနာတိ ဝိဘဇိတဗ္ဗပဒံ၊ ယော ယာဒိသောတိအာဒီနိ တဿ ဝိဘဇနပဒါနိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ၊ ယောတိ အတ္ထပဒံ၊ တဉ္စ အနိယမေန ပုဂ္ဂလံ ဒီပေတိ, တသ္မာ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အနိယမေန ပုဂ္ဂလဒီပကံ ယော သဒ္ဒမေဝ အာဟ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ပနာတိ ယော ယောကောစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ယော ယောကောစိ နာမ, သော အဝဿံ လိင်္ဂ-ယုတ္တ-ဇာတိ-နာမ-ဂေါတ္တ-သီလ-ဝိဟာရ-ဂေါစရဝယေသု ဧကေနာကာရေန ပညာယတိ, တသ္မာ တံ တထာ ဉာပေတုံ တံ ပဘေဒံ ပကာသေန္တော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄။) [သျ]‘‘ယာဒိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာဒိသောတိ လိင်္ဂဝသေန ယာဒိသော ဝါ တာဒိသော ဝါ ဟောတု၊ ဒီဃော ဝါ ရဿော ဝါ ကာဠော ဝါ ဩဒါတော ဝါ မင်္ဂုရစ္ဆဝိ ဝါ ကိသော ဝါ ထူလော ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာယုတ္တောတိ ယောဂဝသေန ယေန ဝါ တေန ဝါ ယုတ္တော ဟောတု၊ နဝကမ္မယုတ္တော ဝါ ဥဒ္ဒေသယုတ္တော ဝါ ဝါသဓုရယုတ္တော ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဇစ္စောတိ ဇာတိဝသေန ယံဇစ္စော ဝါ တံဇစ္စော ဝါ ဟောတု၊ ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဝေဿော ဝါ သုဒ္ဒေါ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာနာမောတိ နာမဝသေန ယထာနာမော ဝါ တထာနာမော ဝါ ဟောတု၊ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဝါ ဓမ္မရက္ခိတော ဝါ သံဃရက္ခိတော ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဂေါတ္တောတိ ဂေါတ္တဝသေန ယထာဂေါတ္တော ဝါ တထာဂေါတ္တော ဝါ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဂေါတ္တေန ဟောတု၊ ကစ္စာယနော ဝါ ဝါသိဋ္ဌော ဝါ ကောသိယော ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာသီလောတိ သီလေသု ယထာသီလော ဝါ တထာသီလော ဝါ ဟောတု၊ နဝကမ္မသီလော ဝါ ဥဒ္ဒေသသီလော ဝါ ဝါသဓုရသီလော ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဝိဟာရီတိ ဝိဟာရေသုပိ ယထာဝိဟာရီ ဝါ တထာဝိဟာရီ ဝါ ဟောတု၊ နဝကမ္မဝိဟာရီ ဝါ ဥဒ္ဒေသဝိဟာရီ ဝါ ဝါသဓုရဝိဟာရီ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဂေါစရောတိ ဂေါစရေသုပိ ယထာဂေါစရော ဝါ တထာဂေါစရော ဝါ ဟောတု၊ နဝကမ္မဂေါစရော ဝါ ဥဒ္ဒေသဂေါစရော ဝါ ဝါသဓုရဂေါစရော ဝါတိ အတ္ထော။ ထေရော ဝါတိ အာဒီသု ဝယောဝုဍ္ဎာဒီသု ယော ဝါ သော ဝါ ဟောတု၊ ပရိပုဏ္ဏဒသဝဿတာယ ထေရော ဝါ ဦနပဉ္စဝဿတာယ နဝေါ ဝါ အတိရေကပဉ္စဝဿတာယ မဇ္ဈိမော ဝါတိ အတ္ထော။ အထ ခေါ သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဧသော ဝုစ္စတိ ‘‘ယော ပနာ’’တိ။
ဘိက္ခုနိဒ္ဒေသေ ဘိက္ခတီတိ ဘိက္ခကော၊ လဘန္တော ဝါ အလဘန္တော ဝါ အရိယာယ ယာစနာယ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အဇ္ဈုပဂတံ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတော နာမ။ ယော ဟိ ကောစိ အပ္ပံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော, သော ကသိဂေါရက္ခာဒီဟိ ဇီဝိကကပ္ပနံ ဟိတွာ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခု။ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ဝါ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ကာဇဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနောပိ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခု၊ ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥဿာဟဇာတတ္တာ ဝါ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခု။ အဂ္ဃဖဿဝဏ္ဏဘေဒေန ဘိန္နံ ပဋံ ဓာရေတီတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၅။) [သျ]ဘိန္နပဋဓရော။ တတ္ထ သတ္ထကစ္ဆေဒနေန အဂ္ဃဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဟဿဂ္ဃနကောပိ ဟိ ပဋော သတ္ထကေန ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္နော ဘိန္နဂ္ဃေါ ဟောတိ။ ပုရိမဂ္ဃတော ဥပဍ္ဎမ္ပိ န အဂ္ဃတိ။ သုတ္တသံသိဗ္ဗနေန ဖဿဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုခသမ္ဖဿောပိ ဟိ ပဋော သုတ္တေဟိ သံသိဗ္ဗိတော ဘိန္နဖဿော ဟောတိ။ ခရသမ္ဖဿတံ ပါပုဏာတိ။ သူစိမလာဒီဟိ ဝဏ္ဏဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုပရိသုဒ္ဓေါပိ ဟိ ပဋော သူစိကမ္မတော ပဋ္ဌာယ သူစိမလေန, ဟတ္ထသေဒမလဇလ္လိကာဟိ, အဝသာနေ ရဇနကပ္ပကရဏေဟိ စ ဘိန္နဝဏ္ဏော ဟောတိ၊ ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟတိ။ ဧဝံ တီဟာကာရေဟိ ဘိန္နပဋဓာရဏတော ဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခု။ ဂိဟိဝတ္ထဝိသဘာဂါနံ ဝါ ကာသာဝါနံ ဓာရဏမတ္တေနေဝ ဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခု။
သမညာယာတိ ပညတ္တိယာ ဝေါဟာရေနာတိ အတ္ထော။ သမညာယ ဧဝ ဟိ ဧကစ္စော ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပညာယတိ။ တထာ ဟိ နိမန္တနာဒိမှိ ဘိက္ခူသု ဂဏိယမာနေသု သာမဏေရေပိ ဂဟေတွာ ‘‘သတံ ဘိက္ခူ သဟဿံ ဘိက္ခူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဋိညာယာတိ အတ္တနော ပဋိဇာနနေန ပဋိညာယပိ ဟိ ဧကစ္စော ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပညာယတိ။ တဿ ‘‘ကော ဧတ္ထာတိ? အဟံ, အာဝုသော, ဘိက္ခူ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၉၆) ဧဝမာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ ပန အာနန္ဒတ္ထေရေန ဝုတ္တာ ဓမ္မိကာ ပဋိညာ။ ရတ္တိဘာဂေ ပန ဒုဿီလာပိ ပဋိပထံ အာဂစ္ဆန္တာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ အဓမ္မိကာယ ပဋိညာယ အဘူတာယ ‘‘မယံ ဘိက္ခူ’’တိ ဝဒန္တိ။
ဧဟိ ဘိက္ခူတိ ဧဟိ ဘိက္ခု နာမ ဘဂဝတော ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ ဝစနမတ္တေန ဘိက္ခုဘာဝံ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒံ ပတ္တော။ ဘဂဝါ ဟိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝါယ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ဒိသွာ ရတ္တပံသုကူလန္တရတော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ နီဟရိတွာ ဗြဟ္မဃောသံ နိစ္ဆာရေန္တော ‘‘ဧဟိ, ဘိက္ခု, စရ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယာ’’တိ ဝဒတိ။ တဿ သဟေဝ ဘဂဝတော ဝစနေန ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယတိ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ ရုဟတိ။ ဘဏ္ဍု ကာသာယဝသနော ဟောတိ။ ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ ဧကံ အံသေ ဌပေတွာ ဝါမံသကူဋေ အာသတ္တနီလုပ္ပလဝဏ္ဏမတ္တိကာပတ္တော –
‘‘တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ, ဝါသိ သူစိ စ ဗန္ဓနံ၊
ပရိဿာဝနေန အဋ္ဌေတေ, ယုတ္တယောဂဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၆။) [သျ]ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ ပရိက္ခာရေဟိ သရီရေ ပဋိမုက္ကေဟိယေဝ သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရော ဝိယ ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဗုဒ္ဓါစရိယကော ဗုဒ္ဓုပဇ္ဈာယကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒမာနောယေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဧကသ္မိံ ကာလေ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါယ ဧဝ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ ဧဝံ ဥပသမ္ပန္နာနိ စ သဟဿုပရိ ဧကစတ္တာလီသုတ္တရာနိ တီဏိ ဘိက္ခုသတာနိ အဟေသုံ၊ သေယျထိဒံ – ပဉ္စ ပဉ္စဝဂ္ဂိယတ္ထေရာ, ယသော ကုလပုတ္တော, တဿ ပရိဝါရာ စတုပဏ္ဏာသ သဟာယကာ, တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယာ, သဟဿပုရာဏဇဋိလာ, သဒ္ဓိံ ဒွီဟိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ အဍ္ဎတေယျသတာ ပရိဗ္ဗာဇကာ, ဧကော အင်္ဂုလိမာလတ္ထေရောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘တီဏိ သတံ သဟဿဉ္စ, စတ္တာလီသံ ပုနာပရေ၊
ဧကော စ ထေရော သပ္ပညော, သဗ္ဗေ တေ ဧဟိဘိက္ခုကာ’’တိ။
န ကေဝလဉ္စ ဧတေ ဧဝ, အညေပိ ဗဟူ သန္တိ။ သေယျထိဒံ – တိသတပရိဝါရော သေလော ဗြာဟ္မဏော, သဟဿပရိဝါရော မဟာကပ္ပိနော, ဒသသဟဿာ ကပိလဝတ္ထုဝါသိနော ကုလပုတ္တာ, သောဠသသဟဿာ ပါရာယနိကဗြာဟ္မဏာတိ ဧဝမာဒယော။ တေ ပန ဝိနယပိဋကေ ပါဠိယံ န နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ န ဝုတ္တာ။ ဣမေ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တာတိ။
‘‘သတ္တဝီသ သဟဿာနိ, တီဏိယေဝ သတာနိ စ၊
ဧတေပိ သဗ္ဗေ သင်္ခါတာ, သဗ္ဗေ တေ ဧဟိဘိက္ခုကာ’’တိ။
တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နောတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန တိက္ခတ္တုံ ဝါစံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပန္နော။ အယဉှိ ဥပသမ္ပဒါ နာမ အဋ္ဌဝိဓာ – ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ, သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ, ဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ, ပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ, ဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ, ဒူတေနူပသမ္ပဒါ, အဋ္ဌဝါစိကူပသမ္ပဒါ, ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မူပသမ္ပဒါတိ။ တတ္ထ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ, သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ စ ဝုတ္တာ ဧဝ။
ဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ နာမ ‘‘တသ္မာတိဟ တေ, ကဿပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ‘တိဗ္ဗံ မေ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတိ ထေရေသု နဝေသု မဇ္ဈိမေသု စာ’တိ။ ဧဝဉှိ တေ, ကဿပ, သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ, ကဿပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ‘ယံ ကိဉ္စိ ဓမ္မံ သောဿာမိ ကုသလူပသံဟိတံ, သဗ္ဗံ တံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၇။) [သျ]သောဿာမီ’တိ။ ဧဝံ ဟိ တေ, ကဿပ, သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ, ကဿပ, ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ – ‘သာတသဟဂတာ စ မေ ကာယဂတာသတိ န ဝိဇဟိဿတီ’တိ။ ဧဝဉှိ တေ, ကဿပ, သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဣမိနာ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂဟဏေန မဟာကဿပတ္ထေရဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။
ပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ နာမ သောပါကဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဘဂဝါ ကိရ ပုဗ္ဗာရာမေ အနုစင်္ကမန္တံ သောပါကသာမဏေရံ ‘‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာ’တိ ဝါ, သောပါက, ‘ရူပသညာ’တိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ နာနာဗျဉ္ဇနာ, ဥဒါဟု ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ ဒသ အသုဘနိဿိတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ သော တေ ဗျာကာသိ။ ဘဂဝါ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ကတိဝဿောသိ တွံ, သောပါကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သတ္တဝဿောဟံ, ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘သောပါက, တွံ မမ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ပဉှေ ဗျာကာသီ’’တိ အာရဒ္ဓစိတ္တော ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနိ။ အယံ ပဉှဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ။
ဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ နာမ မဟာပဇာပတိယာ အဋ္ဌဂရုဓမ္မဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေန အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။
ဒူတေနူပသမ္ပဒါ နာမ အဍ္ဎကာသိယာ ဂဏိကာယ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။
အဋ္ဌဝါစိကူပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသံဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဘိက္ခုသံဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကမ္မေဟိ ဥပသမ္ပဒါ။
ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မူပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခူနံ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဒါ။ ဣမာသု အဋ္ဌသု ဥပသမ္ပဒါသု ‘‘ယာ သာ, ဘိက္ခဝေ, မယာ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပဒါ အနုညာတာ, တံ အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပဋိက္ခိပါမိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၉) ဧဝံ အနုညာတာယ ဣမာယ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဘဒြောတိ အပါပကော။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာဒယော ဟိ ယာဝ အရဟာ, တာဝ ဘဒြေန သီလေန သမာဓိနာ ပညာယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ဘဒြော ဘိက္ခူ’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ သာရောတိ တေဟိယေဝ သီလသာရာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ နီလသမန္နာဂမေန နီလော ပဋော ဝိယ ‘‘သာရော ဘိက္ခူ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဂတကိလေသဖေဂ္ဂုဘာဝတော ဝါ ခီဏာသဝေါဝ ‘‘သာရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေခေါတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန သဒ္ဓိံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၈။) [သျ]သတ္တ အရိယာ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခန္တီတိ သေခါ။ တေသု ယော ကောစိ ‘‘သေခေါ ဘိက္ခူ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န သိက္ခတီတိ အသေခေါ။ သေက္ခဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဂ္ဂဖလေ ဌိတော, တတော ဥတ္တရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝတော ခီဏာသဝေါ ‘‘အသေခေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမဂ္ဂေန သံဃေနာတိ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေသံ အာဂတတ္တာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒဿ အာဟဋတ္တာ, သမ္မုခီဘူတာနဉ္စ အပ္ပဋိက္ကောသနတော ဧကသ္မိံ ကမ္မေ သမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတေန။ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဧကာယ စ ဉတ္တိယာ ကာတဗ္ဗေန။ ကမ္မေနာတိ ဓမ္မိကေန ဝိနယကမ္မေန။ အကုပ္ပေနာတိ ဝတ္ထု-ဉတ္တိ-အနုဿာဝန-သီမာ-ပရိသသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နတ္တာ အကောပေတဗ္ဗတံ အပ္ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗတဉ္စ ဥပဂတေန။ ဌာနာရဟေနာတိ ကာရဏာရဟေန သတ္ထုသာသနာရဟေန။ ဥပသမ္ပန္နော နာမ ဥပရိဘာဝံ သမာပန္နော, ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိ ဥပရိဘာဝေါ, တဉ္စေသ ယထာဝုတ္တေန ကမ္မေန သမာပန္နတ္တာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ ဧကမေဝ အာဂတံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာ စတ္တာရိ သံဃကမ္မာနိ နီဟရိတွာ ဝိတ္ထာရတော ကထေတဗ္ဗာနီတိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ တာနိ စ ‘‘အပလောကနကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မ’’န္တိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန ခန္ဓကတော ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝိဘင်္ဂတော စ ပါဠိံ အာဟရိတွာ ကထိတာနိ။ တာနိ မယံ ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝိဘင်္ဂေယေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဧဝဉှိ သတိ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ စ န ဘာရိယာ ဘဝိဿတိ၊ ယထာဌိတာယ စ ပါဠိယာ ဝဏ္ဏနာ သုဝိညေယျာ ဘဝိဿတိ။ တာနိ စ ဌာနာနိ အသုညာနိ ဘဝိဿန္တိ၊ တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနမေဝ ကရောမ။
တတြာတိ တေသု ‘‘ဘိက္ခကော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေသု ဘိက္ခူသု။ ယွာယံ ဘိက္ခူတိ ယော အယံ ဘိက္ခု။ သမဂ္ဂေန သံဃေန…ပေ… ဥပသမ္ပန္နောတိ အဋ္ဌသု ဥပသမ္ပဒါသု ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နော။ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ အယံ ဣမသ္မိံ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ အတ္ထေ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဣတရေ ပန ‘‘ဘိက္ခကော’’တိ အာဒယော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တာ။ တေသု စ ‘‘ဘိက္ခကော’’တိ အာဒယော နိရုတ္တိဝသေန ဝုတ္တာ, ‘‘သမညာယ ဘိက္ခု, ပဋိညာယ ဘိက္ခူ’’တိ ဣမေ ဒွေ အဘိလာပဝသေန ဝုတ္တာ, ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ ဗုဒ္ဓေန ဥပဇ္ဈာယေန ပဋိလဒ္ဓဥပသမ္ပဒါဝသေန ဝုတ္တော။ သရဏဂမနဘိက္ခု အနုပ္ပန္နာယ ကမ္မဝါစာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉။) [သျ]ဥပသမ္ပဒါဝသေန ဝုတ္တော, ‘‘ဘဒြော’’တိအာဒယော ဂုဏဝသေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယံ နိဋ္ဌိတံ။
သိက္ခာသာဇီဝပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣဒံ ပဒံ ဝိသေသတ္ထာဘာဝတော အဝိဘဇိတွာဝ ယံ သိက္ခဉ္စ သာဇီဝဉ္စ သမာပန္နတ္တာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ဟောတိ, တံ ဒဿေန္တော သိက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ။ တိဿောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ အဓိသီလသိက္ခာတိ အဓိကံ ဥတ္တမံ သီလန္တိ အဓိသီလံ၊ အဓိသီလဉ္စ တံ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ အဓိသီလသိက္ခာ။ ဧသ နယော အဓိစိတ္တ-အဓိပညာသိက္ခာသု။
ကတမံ ပနေတ္ထ သီလံ, ကတမံ အဓိသီလံ, ကတမံ စိတ္တံ, ကတမံ အဓိစိတ္တံ, ကတမာ ပညာ, ကတမာ အဓိပညာတိ? ဝုစ္စတေ – ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂသီလံ တာဝ သီလမေဝ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေပိ အနုပ္ပန္နေပိ လောကေ ပဝတ္တတိ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တသ္မိံ သီလေ ဗုဒ္ဓါပိ သာဝကာပိ မဟာဇနံ သမာဒပေန္တိ။ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ကမ္မဝါဒိနော စ ဓမ္မိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စက္ကဝတ္တီ စ မဟာရာဇာနော မဟာဗောဓိသတ္တာ စ သမာဒပေန္တိ။ သာမမ္ပိ ပဏ္ဍိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမာဒိယန္တိ။ တေ တံ ကုသလံ ဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သမ္ပတ္တိံ အနုဘောန္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပန ‘‘အဓိသီလ္လ’န္တိ ဝုစ္စတိ, တဉှိ သူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇောတာနံ သိနေရု ဝိယ ပဗ္ဗတာနံ သဗ္ဗလောကိယသီလာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ စ ပဝတ္တတိ, န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ။ န ဟိ တံ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ အညော သတ္တော ဌပေတုံ သက္ကောတိ, ဗုဒ္ဓါယေဝ ပန သဗ္ဗသော ကာယဝစီဒွါရအဇ္ဈာစာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ တဿ တဿ ဝီတိက္ကမဿ အနုစ္ဆဝိကံ တံ သီလသံဝရံ ပညပေန္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ, တံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သမာပန္နော ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။
ကာမာဝစရာနိ ပန အဋ္ဌ ကုသလစိတ္တာနိ, လောကိယအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ စိတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါနုပ္ပါဒေ စဿ ပဝတ္တိ, သမာဒပနံ သမာဒါနဉ္စ သီလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ ပန ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ အဓိသီလံ ဝိယ သီလာနံ သဗ္ဗလောကိယစိတ္တာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ စ ဟောတိ, န
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၀။) [သျ]ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ, တံ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သမာပန္နော ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။
‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ, အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၇၁၊ ဝိဘ။ ၇၉၃၊ မ။ နိ။ ၃။၉၂) -အာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ပန ကမ္မဿကတဉာဏံ ပညာ, သာ ဟိ ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေပိ အနုပ္ပန္နေပိ လောကေ ပဝတ္တတိ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တဿာ ပညာယ ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ မဟာဇနံ သမာဒပေန္တိ။ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ကမ္မဝါဒိနော စ ဓမ္မိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စက္ကဝတ္တီ စ မဟာရာဇာနော မဟာဗောဓိသတ္တာ စ သမာဒပေန္တိ။ သာမမ္ပိ ပဏ္ဍိတာ သတ္တာ သမာဒိယန္တိ။ တထာ ဟိ အင်္ကုရော ဒသဝဿသဟဿာနိ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ဝေလာမော, ဝေဿန္တရော, အညေ စ ဗဟူ ပဏ္ဍိတမနုဿာ မဟာဒါနာနိ အဒံသု။ တေ တံ ကုသလံ ဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိံသု။ တိလက္ခဏာကာရပရိစ္ဆေဒကံ ပန ဝိပဿနာဉာဏံ ‘‘အဓိပညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဟိ အဓိသီလ-အဓိစိတ္တာနိ ဝိယ သီလစိတ္တာနံ သဗ္ဗလောကိယပညာနံ အဓိကာ စေဝ ဥတ္တမာ စ, န စ ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ လောကေ ပဝတ္တတိ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝ အဓိပညာ, သာ ပန ဣဓ အနဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ တံ သမာပန္နော ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီတိ။
တတြာတိ တာသု တီသု သိက္ခာသု။ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာတိ ယာ အယံ ပါတိမောက္ခသီလသင်္ခါတာ အဓိသီလသိက္ခာ။ ဧတံ သာဇီဝံ နာမာတိ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဘဂဝတာ ဝိနယေ ဌပိတံ သိက္ခာပဒံ, ယသ္မာ ဧတ္ထ နာနာဒေသဇာတိဂေါတ္တာဒိဘေဒဘိန္နာ ဘိက္ခူ သဟ ဇီဝန္တိ ဧကဇီဝိကာ သဘာဂဇီဝိကာ သဘာဂဝုတ္တိနော ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘သာဇီဝ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ သိက္ခတီတိ တံ သိက္ခာပဒံ စိတ္တဿ အဓိကရဏံ ကတွာ ‘‘ယထာသိက္ခာပဒံ နု ခေါ သိက္ခာမိ န သိက္ခာမီ’’တိ စိတ္တေန ဩလောကေန္တော သိက္ခတိ။ န ကေဝလဉ္စာယမေတသ္မိံ သာဇီဝသင်္ခါတေ သိက္ခာပဒေယေဝ သိက္ခတိ, သိက္ခာယပိ သိက္ခတိ, ‘‘ဧတံ သာဇီဝံ နာမာ’’တိ ဣမဿ ပန အနန္တရဿ ပဒဿ ဝသေန ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တံ ဧဝံ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – တဿာ စ သိက္ခာယ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခတိ, တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ အဝီတိက္ကမန္တော သိက္ခတီတိ။ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နောတိ ဣဒမ္ပိ အနန္တရဿ သာဇီဝပဒဿေဝ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သော သိက္ခမ္ပိ သမာပန္နော,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၁။) [သျ]တသ္မာ သိက္ခာသမာပန္နောတိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတဿ ပဒဿ ပဒဘာဇနမ္ပိ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ။
သိက္ခာသာဇီဝပဒဘာဇနီယံ နိဋ္ဌိတံ။
သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ
သိက္ခံအပ္ပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ သိက္ခဉ္စ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ ဒုဗ္ဗလဘာဝဉ္စ အပ္ပကာသေတွာ။ ယသ္မာ စ ဒုဗ္ဗလျေ အာဝိကတေပိ သိက္ခာ အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ, သိက္ခာယ ပန ပစ္စက္ခာတာယ ဒုဗ္ဗလျံ အာဝိကတမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန န ကောစိ ဝိသေသတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ယထာ ပန ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒိရတ္တဝစနေန န ကောစိ ဝိသေသတ္ထော လဗ္ဘတိ, ကေဝလံ လောကဝေါဟာရဝသေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ မုခါရူဠှတာယ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမိဒမ္ပိ ဝေါဟာရဝသေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ မုခါရူဠှတာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယသ္မာ ဝါ ဘဂဝါ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တသ္မာ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထံ သမ္ပာဒေတွာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဣမိနာ ဗျဉ္ဇနံ သမ္ပာဒေတိ။ ပရိဝါရကပဒဝိရဟိတဉှိ ဧကမေဝ အတ္ထပဒံ ဝုစ္စမာနံ ပရိဝါရဝိရဟိတော ရာဇာ ဝိယ, ဝတ္ထာလင်္ကာရဝိရဟိတော ဝိယ စ ပုရိသော န သောဘတိ၊ ပရိဝါရကေန ပန အတ္ထာနုလောမေန သဟာယပဒေန သဒ္ဓိံ တံ သောဘတီတိ။
ယသ္မာ ဝါ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ အာဟ။
တတ္ထ သိယာ ယသ္မာ န သဗ္ဗံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ, တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဌမံ ဝတွာ တဿ အတ္ထနိယမနတ္ထံ ‘‘သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ, တဉ္စ န၊ ကသ္မာ? အတ္ထာနုက္ကမာဘာဝတော။ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော, တံ အပ္ပစ္စက္ခာယာတိ ဝုစ္စမာနော အနုက္ကမေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ, န အညထာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂။) [သျ]အပိစ အနုပဋိပါဋိယာပိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော တံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ။
ဣဒါနိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မာနံ ဝိသေသာဝိသေသံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနလက္ခဏဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထိ ဘိက္ခဝေတိအာဒီနိ ဒွေ မာတိကာပဒါနိ၊ တာနိ ဝိဘဇန္တော ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ကထန္တိ ကေန အာကာရေန။ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စာတိ ဒုဗ္ဗလျဿ အာဝိကမ္မဉ္စ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ အနဘိရတိယာ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကိစ္ဆဇီဝိကပ္ပတ္တော။ အထ ဝါ အဇ္ဇ ယာမိ, သွေ ယာမိ, ဣတော ယာမိ, ဧတ္ထ ယာမီတိ ဥဒ္ဓံ ကဏ္ဌံ ကတွာ ဝိဟရမာနော, ဝိက္ခိတ္တော အနေကဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဘိရတောတိ သာသနေ အဘိရတိဝိရဟိတော။
သာမညာ စဝိတုကာမောတိ သမဏဘာဝတော အပဂန္တုကာမော။ ဘိက္ခုဘာဝန္တိ ဘိက္ခုဘာဝေန။ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ကဏ္ဌေ အာသတ္တေန အဋ္ဋီယေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၂) ပန ယထာလက္ခဏံ ကရဏဝစနေနေဝ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဋီယမာနောတိ အဋ္ဋံ ပီဠိတံ ဒုက္ခိတံ ဝိယ အတ္တာနံ အာစရမာနော၊ တေန ဝါ ဘိက္ခုဘာဝေန အဋ္ဋော ကရိယမာနော ပီဠိယမာနောတိ အတ္ထော။ ဟရာယမာနောတိ လဇ္ဇမာနော။ ဇိဂုစ္ဆမာနောတိ အသုစိံ ဝိယ တံ ဇိဂုစ္ဆန္တော။ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနောတိအာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနိယေဝ။ ယံနူနာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျန္တိ ဧတ္ထ ယံနူနာတိ ပရိဝိတက္ကဒဿနေ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သစာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျံ, သာဓု ဝတ မေ သိယာ’’တိ။ ဝဒတိ ဝိညာပေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဧတေဟိ ဝါ အညေဟိ ဝါ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဒတိ စေဝ, ယဿ စ ဝဒတိ, တံ ဝိညာပေတိ ဇာနာပေတိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဥပရိမတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနတ္တော ပိကာရော။ ဧဝမ္ပိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စေဝ ဟောတိ သိက္ခာ စ အပ္ပစ္စက္ခာတာ, အညထာပိ။
ဣဒါနိ တံ အညထာပိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ သိက္ခာယ စ အပ္ပစ္စက္ခာနံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော ဥတ္တာနမေဝ။ ပဒတော ပနေတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျံ, ဓမ္မံ, သံဃံ, သိက္ခံ, ဝိနယံ, ပါတိမောက္ခံ, ဥဒ္ဒေသံ, ဥပဇ္ဈာယံ, အာစရိယံ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ, အန္တေဝါသိကံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၃။) [သျ]သမာနုပဇ္ဈာယကံ, သမာနာစရိယကံ, သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိ ဣမာနိ စုဒ္ဒသ ပဒါနိ ပစ္စက္ခာနာကာရေန ဝုတ္တာနိ။
ဂိဟီ အဿန္တိအာဒီနိ ‘‘ဂိဟီ, ဥပါသကော, အာရာမိကော, သာမဏေရော, တိတ္ထိယော, တိတ္ထိယသာဝကော, အဿမဏော, အသကျပုတ္တိယော အဿ’’န္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ‘‘အဿ’’န္တိ ဣမိနာ ဘာဝဝိကပ္ပါကာရေန ဝုတ္တာနိ။ ဧဝံ ‘‘ယံနူနာဟ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိသံယုတ္တာနိ ဒွါဝီသတိ ပဒါနိ။
֍ ဋီ ၄၆။ ယထာ စ ဧတာနိ, ဧဝံ ‘‘ယဒိ ပနာဟံ, အပါဟံ, ဟန္ဒာဟံ, ဟောတိ မေ’’တိ ဣမေသု ဧကမေကေန ပဋိသံယုတ္တာနိ ဒွါဝီသတီတိ သဗ္ဗာနေဝ သတဉ္စ ဒသ စ ပဒါနိ ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၄၇။ တတော ပရံ သရိတဗ္ဗဝတ္ထုဒဿနနယေန ပဝတ္တာနိ ‘‘မာတရံ သရာမီ’’တိအာဒီနိ သတ္တရသ ပဒါနိ။ တတ္ထ ခေတ္တန္တိ သာလိခေတ္တာဒိံ။ ဝတ္ထုန္တိ တိဏပဏ္ဏသာကဖလာဖလသမုဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ။ သိပ္ပန္တိ ကုမ္ဘကာရပေသကာရသိပ္ပါဒိကံ။
֍ ဋီ ၄၈။ တတော ပရံ သကိဉ္စနသပလိဗောဓဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာနိ ‘‘မာတာ မေ အတ္ထိ, သာ မယာ ပေါသေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီနိ နဝ ပဒါနိ။
֍ ဋီ ၄၉။ တတော ပရံ သနိဿယသပ္ပတိဋ္ဌဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာနိ ‘‘မာတာ မေ အတ္ထိ, သာ မံ ပေါသေဿတီ’’တိအာဒီနိ သောဠသ ပဒါနိ။
֍ ဋီ ၅၀။ တတော ပရံ ဧကဘတ္တဧကသေယျဗြဟ္မစရိယာနံ ဒုက္ကရဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာနိ ‘‘ဒုက္ကရ’’န္တိအာဒီနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ။
တတ္ထ ဒုက္ကရန္တိ ဧကဘတ္တာဒီနံ ကရဏေ ဒုက္ကရတံ ဒဿေတိ။ န သုကရန္တိ သုကရဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧဝံ ဒုစ္စရံ န သုစရန္တိ ဧတ္ထ။ န ဥဿဟာမီတိ တတ္ထ ဥဿာဟာဘာဝံ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေတိ။ န ဝိသဟာမီတိ အသယှတံ ဒဿေတိ။ န ရမာမီတိ ရတိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ နာဘိရမာမီတိ အဘိရတိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဣမာနိ စ ပညာသ, ပုရိမာနိ စ ဒသုတ္တရသတန္တိ သဋ္ဌိသတံ ပဒါနိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဝါရေ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄။) [သျ]֍ ဋီ ၅၁။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝါရေပိ ‘‘ကထဉ္စ ဘိက္ခဝေ’’တိ အာဒိ သဗ္ဗံ အတ္ထတော ဥတ္တာနမေဝ။ ပဒတော ပနေတ္ထာပိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမိ, ဓမ္မံ, သံဃံ, သိက္ခံ, ဝိနယံ, ပါတိမောက္ခံ, ဥဒ္ဒေသံ, ဥပဇ္ဈာယံ, အာစရိယံ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ, အန္တေဝါသိကံ, သမာနုပဇ္ဈာယကံ, သမာနာစရိယကံ, သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဣမာနိ စုဒ္ဒသ ပဒါနိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝစနသမ္ဗန္ဓေန ပဝတ္တာနိ။ သဗ္ဗပဒေသု စ ‘‘ဝဒတိ ဝိညာပေတီ’’တိ ဝစနဿ အယမတ္ထော – ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဒတိ, ယဿ စ ဝဒတိ တံ တေနေဝ ဝစီဘေဒေန ‘‘အယံ သာသနံ ဇဟိတုကာမော သာသနတော မုစ္စိတုကာမော ဘိက္ခုဘာဝံ စဇိတုကာမော ဣမံ ဝါကျဘေဒံ ကရောတီ’’တိ ဝိညာပေတိ သာဝေတိ ဇာနာပေတိ။
သစေ ပနာယံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ပဒပစ္စာဘဋ္ဌံ ကတွာ ‘‘ပစ္စက္ခာမိ ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝါ ဝဒေယျ။ မိလက္ခဘာသာသု ဝါ အညတရဘာသာယ တမတ္ထံ ဝဒေယျ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ‘‘ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝါ ဝဒေယျ, သေယျထာပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ‘‘ဒုတိယံ ဈာန’’န္တိ ဝဒတိ, သစေ ယဿ ဝဒတိ သော ‘‘အယံ ဘိက္ခုဘာဝံ စဇိတုကာမော ဧတမတ္ထံ ဝဒတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တမ္ပိ ဇာနာတိ, ဝိရဒ္ဓံ နာမ နတ္ထိ၊ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏံ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ သက္ကတ္တာ ဝါ ဗြဟ္မတ္တာ ဝါ စုတသတ္တော ဝိယ စုတောဝ ဟောတိ သာသနာ။
သစေ ပန ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခိ’’န္တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခိဿာမီ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိ ဝါတိ အတီတာနာဂတပရိကပ္ပဝစနေဟိ ဝဒတိ, ဒူတံ ဝါ ပဟိဏာတိ, သာသနံ ဝါ ပေသေတိ, အက္ခရံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဝါ တမတ္ထံ အာရောစေတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနံ ပန ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ သီသံ ဧတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ မနုဿဇာတိကသတ္တဿ သန္တိကေ စိတ္တသမ္ပယုတ္တံ ဝစီဘေဒံ ကရောန္တဿေဝ သီသံ ဧတိ။ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝိညာပေန္တောပိ စ ယဒိ ‘‘အယမေဝ ဇာနာတူ’’တိ ဧကံ နိယမေတွာ အာရောစေတိ, တဉ္စ သောယေဝ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ သော န ဇာနာတိ, အညော သမီပေ ဌိတော ဇာနာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ ဒွိန္နံ ဌိတဋ္ဌာနေ ဒွိန္နမ္ပိ နိယမေတွာ ‘‘ဧတေသံ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ, တေသု ဧကသ္မိံ ဇာနန္တေပိ ဒွီသု ဇာနန္တေသုပိ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧဝံ သမ္ဗဟုလေသုပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၅။) [သျ]သစေ ပန အနဘိရတိယာ ပီဠိတော သဘာဂေ ဘိက္ခူ ပရိသင်္ကမာနော ‘‘ယော ကောစိ ဇာနာတူ’’တိ ဥစ္စသဒ္ဒံ ကရောန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝဒတိ, တဉ္စ အဝိဒူရေ ဌိတော နဝကမ္မိကော ဝါ အညော ဝါ သမယညူ ပုရိသော သုတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတော အယံ သမဏော ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတိ, သာသနတော စုတော’’တိ ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ တင်္ခဏညေဝ ပန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဒုဇ္ဇာနံ, သစေ အာဝဇ္ဇနသမယေ ဇာနာတိ၊ ယထာ ပကတိယာ လောကေ မနုဿာ ဝစနံ သုတွာ ဇာနန္တိ, ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ အထ အပရဘာဂေ ‘‘ကိံ ဣမိနာ ဝုတ္တ’’န္တိ ကင်္ခန္တော စိရေန ဇာနာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စ ဥပရိ အဘူတာရောစနဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ-အတ္တကာမဒုဋ္ဌဒေါသဘူတာ-ရောစနသိက္ခာပဒါနိ စ ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ။ အာဝဇ္ဇနသမယေ ဉာတေ ဧဝ သီသံ ဧန္တိ, ‘‘ကိံ အယံ ဘဏတီ’’တိ ကင်္ခတာ စိရေန ဉာတေ သီသံ န ဧန္တိ။ ယထာ စာယံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ပဒေ ဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယသ္မာ စ ယဒါ သိက္ခာ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ, တဒါ ‘‘ယံနူနာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိအာဒီနိ အဝဒတာပိ ဒုဗ္ဗလျံ အာဝိကတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ပဒါနံ အဝသာနေ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စေဝ ဟောတိ သိက္ခာ စ ပစ္စက္ခာတာ’’တိ။
တတော ပရံ ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟီတိ ဧတ္ထ သစေပိ ‘‘ဂိဟီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟီ ဟောမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟီ ဇာတောမှီ’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိမှီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘သဉ္ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, အရိယကေန ဝါ ဝဒတိ မိလက္ခကေန ဝါ၊ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ဝုတ္တေ ယဿ ဝဒတိ, သစေ သော ဇာနာတိ, ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ‘‘ဥပါသကော’’တိအာဒီသု သတ္တသု ပဒေသု။ ဧဝံ ဣမာနိ စ အဋ္ဌ, ပုရိမာနိ စ စုဒ္ဒသာတိ ဒွါဝီသတိ ပဒါနိ ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၅၂။ ဣတော ပရံ ပုရိမာနေဝ စုဒ္ဒသ ပဒါနိ ‘‘အလံ မေ, ကိန္နု မေ, န မမတ္ထော, သုမုတ္တာဟ’’န္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနိ ဆပ္ပညာသ ဟောန္တိ။ တတ္ထ အလန္တိ ဟောတု, ပရိယတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကိံနု မေတိ ကိံ မယှံ ကိစ္စံ, ကိံ ကရဏီယံ, ကိံ သာဓေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န မမတ္ထောတိ နတ္ထိ မမ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၆။) [သျ]အတ္ထော။ သုမုတ္တာဟန္တိ သုမုတ္တော အဟံ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ ဣမာနိ စ ဆပ္ပညာသ ပုရိမာနိ စ ဒွါဝီသတီတိ အဋ္ဌသတ္တတိ ပဒါနိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တာနိ။
֍ ဋီ ၅၃။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဝေဝစနေဟိပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပီတိ ပါဠိယံ ‘‘ဗုဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ အာဂတပဒါနိ ဌပေတွာ ယာနိ အညာနိ အတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓဝေဝစနာနိ ဝါတိ ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ပရိယာယနာမာနိ…ပေ… အသကျပုတ္တိယဿ ဝါ။ တတ္ထ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနေ အာဂတံ နာမသဟဿံ ဥပါလိဂါထာသု (မ။ နိ။ ၂။၇၆) နာမသတံ အညာနိ စ ဂုဏတော လဗ္ဘမာနာနိ နာမာနိ ‘‘ဗုဒ္ဓဝေဝစနာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဓမ္မဿ နာမာနိ ဓမ္မဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ ယထာရုတမေဝ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမိ, အနန္တဗုဒ္ဓိံ, အနောမဗုဒ္ဓိံ, ဗောဓိပညာဏံ, ဓီရံ, ဝိဂတမောဟံ, ပဘိန္နခီလံ, ဝိဇိတဝိဇယံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝမာဒိဗုဒ္ဓဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ။
ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ, ယထာရုတမေဝ။ ‘‘သွာက္ခာတံ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမိ, သန္ဒိဋ္ဌိကံ, အကာလိကံ, ဧဟိပဿိကံ, ဩပနေယျိကံ, ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဝိညူဟိ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမိ။ အသင်္ခတံ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမိ၊ ဝိရာဂံ, နိရောဓံ, အမတံ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမိ, ဒီဃနိကာယံ ပစ္စက္ခာမိ, ဗြဟ္မဇာလံ မဇ္ဈိမနိကာယံ, မူလပရိယာယံ, သံယုတ္တနိကာယံ, ဩဃတရဏံ, အင်္ဂုတ္တရနိကာယံ, စိတ္တပရိယာဒါနံ, ခုဒ္ဒကနိကာယံ, ဇာတကံ, အဘိဓမ္မံ, ကုသလံ ဓမ္မံ, အကုသလံ ဓမ္မံ, အဗျာကတံ ဓမ္မံ, သတိပဋ္ဌာနံ, သမ္မပ္ပဓာနံ, ဣဒ္ဓိပါဒံ, ဣန္ဒြိယံ, ဗလံ, ဗောဇ္ဈင်္ဂံ, မဂ္ဂံ, ဖလံ, နိဗ္ဗာနံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ဧကဓမ္မက္ခန္ဓဿပိ နာမံ ဓမ္မဝေဝစနမေဝ။ ဧဝံ ဓမ္မဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
သံဃံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နံ သံဃံ ပစ္စက္ခာမိ, ဥဇုပ္ပဋိပန္နံ, ဉာယပ္ပဋိပန္နံ, သာမီစိပ္ပဋိပန္နံ သံဃံ, စတုပုရိသယုဂံ သံဃံ, အဋ္ဌပုရိသပုဂ္ဂလံ သံဃံ, အာဟုနေယျံ သံဃံ, ပါဟုနေယျံ, ဒက္ခိဏေယျံ, အဉ္ဇလိကရဏီယံ, အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ သံဃံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ သံဃဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၇။) [သျ]သိက္ခံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ဘိက္ခုသိက္ခံ ပစ္စက္ခာမိ, ဘိက္ခုနီသိက္ခံ, အဓိသီလသိက္ခံ, အဓိစိတ္တသိက္ခံ, အဓိပညာသိက္ခံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ သိက္ခာဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
ဝိနယံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ဘိက္ခုဝိနယံ ပစ္စက္ခာမိ, ဘိက္ခုနီဝိနယံ, ပဌမံ ပါရာဇိကံ, ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ပါရာဇိကံ, သံဃာဒိသေသံ, ထုလ္လစ္စယံ, ပါစိတ္တိယံ, ပါဋိဒေသနီယံ, ဒုက္ကဋံ, ဒုဗ္ဘာသိတံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝမာဒိဝိနယဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
ပါတိမောက္ခံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ဘိက္ခုပါတိမောက္ခံ ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ပါတိမောက္ခဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
ဥဒ္ဒေသံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ဘိက္ခုပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ, ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ, ပဌမံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ, ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓုဒ္ဒေသံ, အနန္တဗုဒ္ဓိဥဒ္ဒေသံ, အနောမဗုဒ္ဓိဥဒ္ဒေသံ, ဗောဓိပညာဏုဒ္ဒေသံ, ဓီရုဒ္ဒေသံ, ဝိဂတမောဟုဒ္ဒေသံ, ပဘိန္နခီလုဒ္ဒေသံ, ဝိဇိတဝိဇယုဒ္ဒေသံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝမာဒိဥဒ္ဒေသဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
ဥပဇ္ဈာယံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ယော မံ ပဗ္ဗာဇေသိ, ယော မံ ဥပသမ္ပာဒေသိ, ယဿ မူလေနာဟံ ပဗ္ဗဇိတော, ယဿ မူလေနာဟံ ဥပသမ္ပန္နော, ယဿမူလိကာ မယှံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ယဿမူလိကာ မယှံ ဥပသမ္ပဒါ တာဟံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ဥပဇ္ဈာယဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
အာစရိယံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ယော မံ ပဗ္ဗာဇေသိ, ယော မံ အနုဿာဝေသိ, ယာဟံ နိဿာယ ဝသာမိ, ယာဟံ ဥဒ္ဒိသာပေမိ, ယာဟံ ပရိပုစ္ဆာမိ, ယော မံ ဥဒ္ဒိသတိ, ယော မံ ပရိပုစ္ဆာပေတိ တာဟံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ အာစရိယဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ယာဟံ ပဗ္ဗာဇေသိံ, ယာဟံ ဥပသမ္ပာဒေသိံ, မယှံ မူလေန ယော ပဗ္ဗဇိတော, မယှံ မူလေန ယော ဥပသမ္ပန္နော, မယှံမူလိကာ ယဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, မယှံ မူလိကာ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ တာဟံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၈။) [သျ]အန္တေဝါသိကံပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ယာဟံ ပဗ္ဗာဇေသိံ, ယာဟံ အနုဿာဝေသိံ, ယော မံ နိဿာယ ဝသတိ, ယော မံ ဥဒ္ဒိသာပေတိ, ယော မံ ပရိပုစ္ဆတိ, ယဿာဟံ ဥဒ္ဒိသာမိ, ယာဟံ ပရိပုစ္ဆာပေမိ တံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ အန္တေဝါသိကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
သမာနုပဇ္ဈာယကံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘မယှံ ဥပဇ္ဈာယော ယံ ပဗ္ဗာဇေသိ, ယံ ဥပသမ္ပာဒေသိ, ယော တဿ မူလေန ပဗ္ဗဇိတော, ယော တဿ မူလေန ဥပသမ္ပန္နော, ယဿ တမ္မူလိကာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ယဿ တမ္မူလိကာ ဥပသမ္ပဒါ တံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ သမာနုပဇ္ဈာယကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
သမာနာစရိယကံပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘မယှံ အာစရိယော ယံ ပဗ္ဗာဇေသိ, ယံ အနုဿာဝေသိ, ယော တံ နိဿာယ ဝသတိ, ယော တံ ဥဒ္ဒိသာပေတိ ပရိပုစ္ဆတိ, ယဿ မေ အာစရိယော ဥဒ္ဒိသတိ, ယံ ပရိပုစ္ဆာပေတိ တံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ သမာနာစရိယကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ယေနာဟံ သဒ္ဓိံ အဓိသီလံ သိက္ခာမိ, အဓိစိတ္တံ အဓိပညံ သိက္ခာမိ တံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ သဗြဟ္မစာရိဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘အာဂါရိကောတိ မံ ဓာရေဟိ, ကဿကော, ဝါဏိဇော, ဂေါရက္ခော, ဩကလ္လကော, မောဠိဗဒ္ဓေါ, ကာမဂုဏိကောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ ဂိဟိဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
ဥပါသကောတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ဒွေဝါစိကော ဥပါသကောတိ မံ ဓာရေဟိ, တေဝါစိကော ဥပါသကော, ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနိကော, ဓမ္မံ သံဃံ သရဏဂမနိကော, ပဉ္စသိက္ခာပဒိကော ဒသသိက္ခာပဒိကော ဥပါသကောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ ဥပါသကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
အာရာမိကောတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ကပ္ပိယကာရကောတိ မံ ဓာရေဟိ, ဝေယျာဝစ္စကရော, အပ္ပဟရိတကာရကော,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၉။) [သျ]ယာဂုဘာဇကော, ဖလဘာဇကော, ခဇ္ဇကဘာဇကောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ အာရာမိကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
သာမဏေရောတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ကုမာရကောတိ မံ ဓာရေဟိ, စေလ္လကော, စေဋကော, မောဠိဂလ္လော, သမဏုဒ္ဒေသော’တိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ သာမဏေရဝေစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
တိတ္ထိယောတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘နိဂဏ္ဌောတိ မံ ဓာရေဟိ, အာဇီဝကော, တာပသော, ပရိဗ္ဗာဇကော, ပဏ္ဍရင်္ဂေါတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ တိတ္ထိယဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
တိတ္ထိယသာဝကောတိမံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘နိဂဏ္ဌသာဝကောတိ မံ ဓာရေဟိ’’ အာဇီဝက တာပသ ပရိဗ္ဗာဇက ပဏ္ဍရင်္ဂသာဝကောတိ မံ ဓာရေဟီတိ ဧဝံ တိတ္ထိယသာဝကဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
အဿမဏောတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘ဒုဿီလောတိ မံ ဓာရေဟိ, ပါပဓမ္မော, အသုစိသင်္ကဿရသမာစာရော, ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တော, အဿမဏော သမဏပဋိညော, အဗြဟ္မစာရီ ဗြဟ္မစာရိပဋိညော, အန္တောပူတိ, အဝဿုတော, ကသမ္ဗုဇာတော, ကောဏ္ဌော’တိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ အဿမဏဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
အသကျပုတ္တိယောတိ မံ ဓာရေဟီတိ န ဝေဝစနေန ပစ္စက္ခာနံ။ ‘‘န သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပုတ္တောတိ မံ ဓာရေဟိ, န အနန္တဗုဒ္ဓိပုတ္တော, န အနောမဗုဒ္ဓိပုတ္တော, န ဗောဓိပညာဏပုတ္တော, န ဓီရပုတ္တော, န ဝိဂတမောဟပုတ္တော, န ပဘိန္နခီလပုတ္တော, န ဝိဇိတဝိဇယပုတ္တောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝမာဒိအသကျပုတ္တိယဝေဝစနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ။
တေဟိ အာကာရေဟိ တေဟိ လိင်္ဂေဟိ တေဟိ နိမိတ္တေဟီတိ တေဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓဝေဝစနာနိ ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝေဝစနေဟိ။ ဝေဝစနာနိ ဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ကာရဏတ္တာ အာကာရာနိ, ဗုဒ္ဓါဒီနံ သဏ္ဌာနဒီပနတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနသဏ္ဌာနတ္တာ ဧဝ ဝါ လိင်္ဂါနိ, သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ သဉ္ဇာနနဟေတုတော မနုဿာနံ တိလကာဒီနိ ဝိယ နိမိတ္တာနီတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၀။) [သျ]ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝံ ခေါ ဘိက္ခဝေတိ ဣတော ပရံ အညဿ သိက္ခာပစ္စက္ခာနကာရဏဿ အဘာဝတော နိယမေန္တော အာဟ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော, ဧဝမေဝ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စေဝ ဟောတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စ, န ဣတော ပရံ ကာရဏမတ္ထီတိ။
֍ ဋီ ၅၄။ ဧဝံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနလက္ခဏံ ဒဿေတွာ အပ္ပစ္စက္ခာနေ အသမ္မောဟတ္ထံ တဿေဝ စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနလက္ခဏဿ ပုဂ္ဂလာဒိဝသေန ဝိပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပစ္စက္ခာတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေဟိ အာကာရေဟီတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဥမ္မတ္တကောတိ ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝါ ပိတ္တုမ္မတ္တကော ဝါ ယော ကောစိ ဝိပရီတသညော, သော သစေ ပစ္စက္ခာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဥမ္မတ္တကဿာတိ တာဒိသဿေဝ ဥမ္မတ္တကဿ၊ တာဒိသဿ ဟိ သန္တိကေ သစေ ပကတတ္တော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ, ဥမ္မတ္တကော န ဇာနာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ခိတ္တစိတ္တောတိ ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝုစ္စတိ။ ပုရိမပဒေ ပန ဥမ္မတ္တကသာမညေန ဝုတ္တံ ‘‘ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝါ ပိတ္တုမ္မတ္တကော ဝါ’’တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝိသေသော အနာပတ္တိဝါရေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝံ ခိတ္တစိတ္တော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ တဿ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာပိ တမှိ အဇာနန္တေ အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။
ဝေဒနာဋ္ဋောတိ ဗလဝတိယာ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော မုစ္ဆာပရေတော၊ တေန ဝိလပန္တေန ပစ္စက္ခာတာပိ အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ တဿ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာပိ တမှိ အဇာနန္တေ အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ။
ဒေဝတာယ သန္တိကေတိ ဘုမ္မဒေဝတံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဒေဝတာယ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာပိ အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ တိရစ္ဆာနဂတဿာတိ နာဂမာဏဝကဿ ဝါ သုပဏ္ဏမာဏဝကဿ ဝါ ကိန္နရ-ဟတ္ထိ-မက္ကဋာဒီနံ ဝါ ယဿ ကဿစိ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာပိ အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ တတြ ဥမ္မတ္တကာဒီနံ သန္တိကေ အဇာနနဘာဝေန အပ္ပစ္စက္ခာတာတိ အာဟ။ ဒေဝတာယ သန္တိကေ အတိခိပ္ပံ ဇာနနဘာဝေန။ ဒေဝတာ နာမ မဟာပညာ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိကာ အတိခိပ္ပံ ဇာနန္တိ, စိတ္တဉ္စ နာမေတံ လဟုပရိဝတ္တံ။ တသ္မာ စိတ္တလဟုကဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တဝသေနေဝ ‘‘မာ အတိခိပ္ပံ ဝိနာသော အဟောသီ’’တိ ဒေဝတာယ သန္တိကေ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ပဋိက္ခိပိ။
မနုဿေသု ပန နိယမော နတ္ထိ။ ယဿ ကဿစိ သဘာဂဿ ဝါ ဝိသဘာဂဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဝိညုဿ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၁။) [သျ]ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ သစေ ပန သော န ဇာနာတိ, အပ္ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတီတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယကေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အရိယကံ နာမ အရိယဝေါဟာရော, မာဂဓဘာသာ။ မိလက္ခကံ နာမ ယော ကောစိ အနရိယကော အန္ဓဒမိဠာဒိ။ သော စ န ပဋိဝိဇာနာတီတိ ဘာသန္တရေ ဝါ အနဘိညတာယ, ဗုဒ္ဓသမယေ ဝါ အကောဝိဒတာယ ‘‘ဣဒံ နာမ အတ္ထံ ဧသ ဘဏတီ’’တိ နပ္ပဋိဝိဇာနာတိ။ ဒဝါယာတိ သဟသာ အညံ ဘဏိတုကာမော သဟသာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဘဏတိ။ ရဝါယာတိ ရဝါဘညေန, ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏန္တော။ ပုရိမေန ကော ဝိသေသောတိ စေ? ပုရိမံ ပဏ္ဍိတဿာပိ သဟသာဝသေန အညဘဏနံ။ ဣဒံ ပန မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ အပကတညုတ္တာ ပက္ခလန္တဿ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညဘဏနံ။
အသာဝေတုကာမော သာဝေတီတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပါဠိံ ဝါစေတိ ပရိပုစ္ဆတိ ဥဂ္ဂဏှာတိ သဇ္ဈာယံ ကရောတိ ဝဏ္ဏေတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘အသာဝေတုကာမော သာဝေတီ’’တိ။ သာဝေတုကာမော န သာဝေတီတိ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ အာဝိကတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တော ဝစီဘေဒံ န ကရောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘သာဝေတုကာမော န သာဝေတီ’’တိ။ အဝိညုဿ သာဝေတီတိ မဟလ္လကဿ ဝါ ပေါတ္ထကရူပသဒိသဿ, ဂရုမေဓဿ ဝါ သမယေ အကောဝိဒဿ, ဂါမဒါရကာနံ ဝါ အဝိညုတံ ပတ္တာနံ သာဝေတိ။ ဝိညုဿ န သာဝေတီတိ ပဏ္ဍိတဿ ဉာတုံ သမတ္ထဿ န သာဝေတိ။ သဗ္ဗသော ဝါ ပနာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒီသု ယေန ယေန ပရိယာယေန သိက္ခာ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ, တတော ဧကမ္ပိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ န သာဝေတိ။ ဧဝံ ခေါတိ အပ္ပစ္စက္ခာနလက္ခဏံ နိယမေတိ။ အယံ ဟေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘ဧဝမေဝ သိက္ခာ အပ္ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ, န အညေန ကာရဏေနာ’’တိ။
သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
မူလပညတ္တိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၅။ ဣဒါနိ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိအာဒီနံ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ‘‘မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မေထုနဓမ္မော နာမာတိ ဣဒံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ မေထုနဓမ္မဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ အသဒ္ဓမ္မောတိ အသတံ နီစဇနာနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၂။) [သျ]ဓမ္မော။ဂါမဓမ္မောတိ ဂါမဝါသီနံ သေဝနဓမ္မော။ ဝသလဓမ္မောတိ ဝသလာနံ ဓမ္မော၊ ကိလေသဝဿနတော ဝါ သယမေဝ ဝသလော ဓမ္မောတိ ဝသလဓမ္မော။ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဒုဋ္ဌုဉ္စ ကိလေသေဟိ ဒုဋ္ဌတ္တာ, ထူလဉ္စ အနိပုဏဘာဝတောတိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ စ တီသု ပဒေသု ‘‘ယော သော’’တိ ဣဒံ ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘ယံ တ’’န္တိ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ – ‘‘ယံ တံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ, ယံ တံ ဩဒကန္တိကံ, ယံ တံ ရဟဿ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ တဿ ကမ္မဿ ပရိဝါရဘူတံ ဒဿနမ္ပိ ဂဟဏမ္ပိ အာမသနမ္ပိ ဖုသနမ္ပိ ဃဋ္ဋနမ္ပိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ, တသ္မာပိ တံ ကမ္မံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ။ ယံ တံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ သော မေထုနဓမ္မော။ ဥဒကံ အဿ အန္တေ သုဒ္ဓတ္ထံ အာဒီယတီတိ ဥဒကန္တံ, ဥဒကန္တမေဝ ဩဒကန္တိကံ၊ ယံ တံ ဩဒကန္တိကံ, သော မေထုနဓမ္မော။ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ ကတ္တဗ္ဗတာယ ရဟဿံ။ ယံ တံ ရဟဿံ, သော မေထုနဓမ္မောတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒွယေန ဒွယေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဒွယံဒွယသမာပတ္တိ။ တတ္ထ ယောဇနာ – ‘‘ယာ သာ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိ သော မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိ။ ဣဓ ပန တံ သဗ္ဗံ ဧကဇ္ဈံ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘ဧသော မေထုနဓမ္မော နာမာ’’တိ။ ကိံ ကာရဏာ ဝုစ္စတိ မေထုနဓမ္မောတိ? ဥဘိန္နံ ရတ္တာနံ သာရတ္တာနံ အဝဿုတာနံ ပရိယုဋ္ဌိတာနံ ဥဘိန္နံ သဒိသာနံ ဓမ္မောတိ, တံ ကာရဏာ ဝုစ္စတိ မေထုနဓမ္မောတိ။
ပဋိသေဝတိ နာမာတိ ဣဒံ ‘‘ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ယေနာကာရေန ပဋိသေဝေယျာတိ ဝုစ္စတိ, တဿာကာရဿ ဒဿနတ္ထံ မာတိကာပဒံ။ ယော နိတ္တေန နိမိတ္တန္တိအာဒီသု ယော ဘိက္ခု ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တေန အတ္တနော နိမိတ္တံ, ဣတ္ထိယာ အင်္ဂဇာတေန အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ သဗ္ဗန္တိမေန ပမာဏေန ဧကတိလဗီဇမတ္တမ္ပိ ဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌေ အလ္လောကာသေ ပဝေသေတိ, ဧသော ပဋိသေဝတိ နာမ၊ ဧတ္တကေန သီလဘေဒံ ပါပုဏာတိ, ပါရာဇိကော ဟောတိ။
ဧတ္ထ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ စတ္တာရိ ပဿာနိ, ဝေမဇ္ဈဉ္စာတိ ပဉ္စ ဌာနာနိ လဗ္ဘန္တိ။ ပုရိသနိမိတ္တေ စတ္တာရိ ပဿာနိ, မဇ္ဈံ, ဥပရိစာတိ ဆ။ တသ္မာ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ဟေဋ္ဌာ ပဝေသေန္တောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ဥပရိတော ပဝေသေန္တောပိ, ဥဘောဟိ ပဿေဟိ ပဝေသေန္တောပိ စတ္တာရိ ဌာနာနိ မုဉ္စိတွာ မဇ္ဈေန ပဝေသေန္တောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ပုရိသနိမိတ္တံ ပန ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ဥပရိဘာဂေန ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တောပိ, ဥဘောဟိ ပဿေဟိ ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တောပိ, မဇ္ဈေနေဝ ဆုပန္တံ ပဝေသေန္တောပိ သမဉ္ဆိတင်္ဂုလိံ ဝိယ မဇ္ဈိမပဗ္ဗပိဋ္ဌိယာ သင်္ကောစေတွာ ဥပရိဘာဂေန ဆုပန္တံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃။) [သျ]ပဝေသေန္တောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ တတ္ထ တုလာဒဏ္ဍသဒိသံ ပဝေသေန္တဿာပိ စတ္တာရိ ပဿာနိ, မဇ္ဈဉ္စာတိ ပဉ္စ ဌာနာနိ၊ သင်္ကောစေတွာ ပဝေသေန္တဿာပိ စတ္တာရိ ပဿာနိ, ဥပရိဘာဂမဇ္ဈဉ္စာတိ ပဉ္စ ဌာနာနိ – ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ပုရိသနိမိတ္တေ ဒသ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။
နိမိတ္တေ ဇာတံ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ စမ္မခီလံ ဝါ ပိဠကံ ဝါ ပဝေသေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ မတစမ္မံ ဝါ သုက္ခပိဠကံ ဝါ ပဝေသေတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ မေထုနဿာဒေန လောမံ ဝါ အင်္ဂုလိ-အင်္ဂုဋ္ဌဗီဇာဒီနိ ဝါ ပဝေသေန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ အယဉ္စ မေထုနကထာ နာမ ယသ္မာ ဒုဋ္ဌုလ္လာ ကထာ အသဗ္ဘိကထာ, တသ္မာ ဧတံ ဝါ အညံ ဝါ ဝိနယေ ဤဒိသံ ဌာနံ ကထေန္တေန ပဋိက္ကူလမနသိကာရဉ္စ သမဏသညဉ္စ ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဂါရဝံ ဥပ္ပါဒေတွာ အသမကာရုဏိကဿ လောကနာထဿ ကရုဏာဂုဏံ အာဝဇ္ဇေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ သော ဟိ နာမ ဘဂဝါ သဗ္ဗသော ကာမေဟိ ဝိနိဝတ္တမာနသောပိ သတ္တာနုဒ္ဒယာယ လောကာနုကမ္ပာယ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယ ဤဒိသံ ကထံ ကထေသိ။ ‘‘အဟော သတ္ထု ကရုဏာဂုဏော’’တိ ဧဝံ လောကနာထဿ ကရုဏာဂုဏံ အာဝဇ္ဇေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။
အပိစ ယဒိ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရေန ဤဒိသံ ကထံ န ကထေယျ, ကော ဇာနေယျ ‘‘ဧတ္တကေသု
ဌာနေသု ပါရာဇိကံ, ဧတ္တကေသု ထုလ္လစ္စယံ, ဧတ္တကေသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ တသ္မာ သုဏန္တေနပိ ကထေန္တေနပိ ဗီဇကေန မုခံ အပိဓာယ ဒန္တဝိဒံသကံ ဟသမာနေန န နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာပိ ဤဒိသံ ကထိတ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဂဗ္ဘိတေန ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နေန သတ္ထုပဋိဘာဂေန ဟုတွာ ကထေတဗ္ဗန္တိ။
မူလပညတ္တံ နိဋ္ဌိတံ။
အနုပညတ္တိဝါရေ – အန္တမသောတိ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန။ တိရစ္ဆာနဂတာယပီတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန တိရစ္ဆာနေသု ဂတာယပိ။ ပဂေဝ မနုဿိတ္ထိယာတိ ပဌမတရံ မနုဿဇာတိကာယ ဣတ္ထိယာ။ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာ ဧဝ စေတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ တိရစ္ဆာနဂတာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ, န သဗ္ဗာ။ တတြာယံ ပရိစ္ဆေဒေါ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၄။) [သျ]အပဒါနံ အဟိ မစ္ဆာ, ဒွိပဒါနဉ္စ ကုက္ကုဋီ၊
စတုပ္ပဒါနံ မဇ္ဇာရီ, ဝတ္ထု ပါရာဇိကဿိမာတိ။
တတ္ထ အဟိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ အဇဂရဂေါနသာဒိဘေဒါ ဒီဃဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တသ္မာ ဒီဃဇာတီသု ယတ္ထ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ အညတရသ္မိံ သက္ကာ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေတုံ, သာ ပါရာဇိကဝတ္ထု။ အဝသေသာ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ မစ္ဆကစ္ဆပမဏ္ဍူကာဒိဘေဒါ ဩဒကဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဒီဃဇာတိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပတင်္ဂမုခမဏ္ဍူကာ နာမ ဟောန္တိ တေသံ မုခသဏ္ဌာနံ မဟန္တံ, ဆိဒ္ဒံ အပ္ပကံ, တတ္ထ ပဝေသနံ နပ္ပဟောတိ၊ မုခသဏ္ဌာနံ ပန ဝဏသင်္ခေပံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ တံ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ ကာကကပေါတာဒိဘေဒါ ပက္ခိဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဇ္ဇာရိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ ရုက္ခသုနခ-မုင်္ဂုသ-ဂေါဓာဒိဘေဒါ စတုပ္ပဒဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပါရာဇိကောတိ ပရာဇိတော, ပရာဇယံ အာပန္နော။ အယဉှိ ပါရာဇိကသဒ္ဒေါ သိက္ခာပဒါပတ္တိပုဂ္ဂလေသု ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, အာနန္ဒ, အနဝကာသော ယံ တထာဂတော ဝဇ္ဇီနံ ဝါ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာနံ ဝါ ကာရဏာ သာဝကာနံ ပါရာဇိကံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ သမူဟနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃) ဧဝံ သိက္ခာပဒေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ, ဘိက္ခု, အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၇) ဧဝံ အာပတ္တိယံ။ ‘‘န မယံ ပါရာဇိကာ, ယော အဝဟဋော သော ပါရာဇိကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၅) ဧဝံ ပုဂ္ဂလေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၄) ပန ဓမ္မေ ဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ဓမ္မောတိ ကတ္ထစိ
အာပတ္တိ, ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒမေဝ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ သော ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ သိက္ခာပဒံ ယော တံ အတိက္ကမတိ, တံ ပရာဇေတိ, တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပတ္တိ ပန ယော နံ အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ, တံ ပရာဇေတိ, တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ ပရာဇိတော ပရာဇယမာပန္နော, တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတမေဝ ဟိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ပရိဝါရေပိ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၅။) [သျ]‘‘ပါရာဇိကန္တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ သုဏောဟိ ယထာတထံ၊
စုတော ပရဒ္ဓေါ ဘဋ္ဌော စ, သဒ္ဓမ္မာ ဟိ နိရင်္ကတော၊
သံဝါသောပိ တဟိံ နတ္ထိ, တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊
အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘တံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော အာပတ္တိဉ္စ အာပန္နော ပုဂ္ဂလော စုတော ဟောတီတိ သဗ္ဗံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုစ္စတီတိ ယေန ကာရဏေန အဿမဏော ဟောတိ အသကျပုတ္တိယော ပရိဘဋ္ဌော ဆိန္နော ပရာဇိတော သာသနတော, တေန ဝုစ္စတိ။ ကိန္တိ? ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ။
သဟ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ သံဝါသော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဝါသော နာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဧကကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ သဒ္ဓိံ ယောဇနာယ ဝဏ္ဏနာ – စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သံဃကမ္မံ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟိ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ဧကကမ္မံ နာမ။ တထာ ပဉ္စဝိဓောပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကတော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ဧကုဒ္ဒေသော နာမ။ ပညတ္တံ ပန သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ, န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ, တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ‘‘ဧသော သံဝါသော နာမာ’’တိ အာဟ။ သော စ ဝုတ္တပ္ပကာရော သံဝါသော တေန ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ နတ္ထိ, တေန ကာရဏေန သော ပါရာဇိကော ပုဂ္ဂလော အသံဝါသောတိ ဝုစ္စတီတိ။
֍ ဋီ ၅၆။ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ပဒါနုက္ကမေန ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ ယံ တံ ‘‘ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ယေနာကာရေန ပဋိသေဝေယျာတိ ဝုစ္စတိ, တဿာကာရဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋိသေဝတိ နာမာ’’တိ ဣဒံ မာတိကာပဒံ ဌပေတွာ ‘‘နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ အင်္ဂဇာတေန အင်္ဂဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ န ကေဝလံ ဣတ္ထိယာ ဧဝ နိမိတ္တံ ပါရာဇိကဝတ္ထု, န စ မနုဿိတ္ထိယာ ဧဝ, သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာနဉ္စ ဣတ္ထီနမ္ပိ နိမိတ္တံ ဝတ္ထုမေဝ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ယံ ယံ ဝတ္ထု ဟောတိ, တံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ယေသံ နိမိတ္တာနိ ဝတ္ထူနိ ဟောန္တိ, တေ သတ္တေ ဝတွာ ‘‘မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ’’တိအာဒိနာ နယေန တာနိ ဝတ္ထူနိ အာဟ။
တတ္ထ တိဿော ဣတ္ထိယော, တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ, တယော ပဏ္ဍကာ, တယော ပုရိသာတိ ပါရာဇိကဝတ္ထူနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယာ ဒွါဒသ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၆။) [သျ]သတ္တာ ဟောန္တိ။ တေသု ဣတ္ထိပုရိသာ ပါကဋာ ဧဝ။ ပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကဘေဒေါ ပဗ္ဗဇ္ဇာခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ ပါကဋော ဘဝိဿတိ။
မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿာတိ ဧတ္ထ စ မနုဿိတ္ထိယာ တီသု မဂ္ဂေသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗေ ဧဝ စေတေ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂါ, အမနုဿိတ္ထိယာ တယော, တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ တယောတိ နဝ၊ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာဒီနံ နဝ၊ မနုဿပဏ္ဍကာဒီနံ ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ၊ တထာ မနုဿပုရိသာဒီနန္တိ သမတိံသ မဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ ဧတေသု နိမိတ္တသင်္ခါတေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။
ပဌမစတုက္ကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၇။ အာပဇ္ဇန္တော ပန ယသ္မာ သေဝနစိတ္တေနေဝ အာပဇ္ဇတိ, န ဝိနာ တေန၊ တသ္မာ တံ လက္ခဏံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဘိက္ခုဿ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဿာတိ မေထုနသေဝနကဿ ဘိက္ခုဿ။ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌိတေတိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, သေဝနစိတ္တေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေတိ အတ္ထော။ ဝစ္စမဂ္ဂံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿာတိ ယေန မဂ္ဂေန ဝစ္စံ နိက္ခမတိ တံ မဂ္ဂံ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ပုရိသနိမိတ္တံ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တဿ။ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ အာပတ္တိ ပါရာဇိကာ အဿ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာပတ္တီတိ အာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။ ပါရာဇိကဿာတိ ပါရာဇိကဓမ္မဿ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
֍ ဋီ ၅၈။ ဧဝံ သေဝနစိတ္တေနေဝ ပဝေသေန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တံ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တူပက္ကမေနေဝ, ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ။ တတြာပိ စ သာဒိယန္တဿေဝ အာပတ္တိ ပဋိသေဝနစိတ္တသမင်္ဂိဿ, န ဣတရဿ။ တသ္မာ ယေ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာ ကုလပုတ္တာ သမ္မာပဋိပန္နကာ ပရူပက္ကမေန ပဝေသနေပိ သတိ န သာဒိယန္တိ, တေသံ ရက္ခဏတ္ထံ ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပဋိပက္ခံ အတ္ထယန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ ပစ္စတ္ထိကာ, ဘိက္ခူ ဧဝ ပစ္စတ္ထိကာ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ၊ ဝိသဘာဂါနံ ဝေရိဘိက္ခူနမေတံ အဓိဝစနံ။ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ အာနေတွာတိ ဣဿာပကတာ တံ ဘိက္ခုံ နာသေတုကာမာ အာမိသေန ဝါ ဥပလာပေတွာ မိတ္တသန္ထဝဝသေန ဝါ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၇။) [သျ]ကိစ္စံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ကဉ္စိ မနုဿိတ္ထိံ ရတ္တိဘာဂေ တဿ ဘိက္ခုဿ ဝသနောကာသံ အာနေတွာ။ ဝစ္စမဂ္ဂေန အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တီတိ တံ ဘိက္ခုံ ဟတ္ထပါဒသီသာဒီသု သုဂ္ဂဟိတံ နိပ္ပရိပ္ဖန္ဒံ ဂဟေတွာ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿ ဘိက္ခုနော အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တိ၊ သမ္ပယောဇေန္တီတိ အတ္ထော။
သော စေတိအာဒီသု သော စေ ဘိက္ခု ဝစ္စမဂ္ဂဗ္ဘန္တရံ အတ္တနော အင်္ဂဇာတဿ ပဝေသနံ သာဒိယတိ အဓိဝါသေတိ တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ပဝိဋ္ဌံ သာဒိယတိ အဓိဝါသေတိ, ပဝိဋ္ဌကာလေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ဌိတံ သာဒိယတိ အဓိဝါသေတိ, ဌာနပ္ပတ္တကာလေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ အဓိဝါသေတိ, နီဟရဏကာလေ ပဋိသေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ စတူသု ဌာနေသု သာဒိယန္တော ‘‘မမ ဝေရိသမဏေဟိ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝတ္တုံ န လဘတိ, ပါရာဇိကာပတ္တိမေဝ အာပဇ္ဇတိ။ ယထာ စ ဣမာနိ စတ္တာရိ သာဒိယန္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပုရိမံ ဧကံ အသာဒိယိတွာ တီဏိ သာဒိယန္တောပိ, ဒွေ အသာဒိယိတွာ ဒွေ သာဒိယန္တောပိ, တီဏိ အသာဒိယိတွာ ဧကံ သာဒိယန္တောပိ အာပဇ္ဇတိယေဝ။ သဗ္ဗသော ပန အသာဒိယန္တော အာသီဝိသမုခံ ဝိယ အင်္ဂါရကာသုံ ဝိယ စ ပဝိဋ္ဌံ အင်္ဂဇာတံ မညမာနော နာပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပဝေသနံ န သာဒိယတိ…ပေ… ဥဒ္ဓရဏံ န သာဒိယတိ, အနာပတ္တီ’’တိ။ ဣမဉှိ ဧဝရူပံ အာရဒ္ဓဝိပဿကံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ သမ္ပဇ္ဇလိတာနိ စ သဗ္ဗာယတနာနိ ဥက္ခိတ္တာသိကေ ဝိယ စ ဝဓကေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဿန္တံ ပုဂ္ဂလံ ရက္ခန္တော ဘဂဝါ ပစ္စတ္ထိကာနဉ္စဿ မနောရထဝိဃာတံ ကရောန္တော ဣမံ ‘‘ပဝေသနံ န သာဒိယတီ’’တိအာဒိကံ စတုက္ကံ နီဟရိတွာ ဌပေသီတိ။
ပဌမစတုက္ကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာ
֍ * ၅၉-၆၀။ ဧဝံ ပဌမစတုက္ကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ ဣတ္ထိံ အာနေတွာ န ကေဝလံ ဝစ္စမဂ္ဂေနေဝ အဘိနိသီဒေန္တိ, အထ ခေါ ပဿာဝမဂ္ဂေနပိ မုခေနပိ။ ဣတ္ထိံ အာနေတွာပိ စ ကေစိ ဇာဂရန္တိံ အာနေန္တိ, ကေစိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၈။) [သျ]သုတ္တံ, ကေစိ မတ္တံ, ကေစိ ဥမ္မတ္တံ, ကေစိ ပမတ္တံ အညဝိဟိတံ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ မတံ အက္ခာယိတံ, သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ အက္ခာယိတနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ မတံ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတံ, ယေဘုယျေန အက္ခာယိတာ နာမ ယဿာ နိမိတ္တေ ဝစ္စမဂ္ဂေ ပဿာဝမဂ္ဂေ မုခေ ဝါ ဗဟုတရော ဩကာသော အက္ခာယိတော ဟောတိ။ ကေစိ မတံ ယေဘုယျေန ခါယိတံ, ယေဘုယျေန ခါယိတာ နာမ ယဿာ ဝစ္စမဂ္ဂါဒိကေ နိမိတ္တေ ဗဟုံ ခါယိတံ ဟောတိ, အပ္ပံ အက္ခာယိတံ။ န ကေဝလဉ္စ မနုဿိတ္ထိမေဝ အာနေန္တိ, အထ ခေါ အမနုဿိတ္ထိမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိမ္ပိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣတ္ထိမေဝ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနကမ္ပိ ပဏ္ဍကမ္ပိ ပုရိသမ္ပိ အာနေန္တိ။ တသ္မာ တေသံ ဝသေန အညာနိပိ စတုက္ကာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဇာဂရန္တိ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပါဠိယာ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တစတုက္ကာနိ ဧဝံ သင်္ချာတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – မနုဿိတ္ထိယာ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန တီဏိ သုဒ္ဓိကစတုက္ကာနိ, တီဏိ ဇာဂရန္တီစတုက္ကာနိ, တီဏိ သုတ္တစတုက္ကာနိ, တီဏိ မတ္တစတုက္ကာနိ, တီဏိ ဥမ္မတ္တစတုက္ကာနိ, တီဏိ ပမတ္တစတုက္ကာနိ, တီဏိ မတအက္ခာယိတစတုက္ကာနိ, တီဏိ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတစတုက္ကာနိ, တီဏိ ယေဘုယျေန ခါယိတစတုက္ကာနီတိ သတ္တဝီသတိ စတုက္ကာနိ။ တထာ အမနုဿိတ္ထိယာ၊ တထာ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာတိ ဣတ္ထိဝါရေ ဧကာသီတိ စတုက္ကာနိ။ ယထာ စ ဣတ္ထိဝါရေ ဧဝံ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဝါရေ။ ပဏ္ဍကပုရိသဝါရေသု ပန ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန စတုပဏ္ဏာသ စတုပဏ္ဏာသ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဒွေသတာနိ, သတ္တတိ စ စတုက္ကာနိ ဟောန္တိ, တာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနိယေဝ။
သဗ္ဗဝါရေသု ပနေတ္ထ ‘‘မတံ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတံ ခါယိတ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ကိရ ဒွေ ဝိနယဓရာ သမာနာစရိယကာ ထေရာ အဟေသုံ – ဥပတိဿတ္ထေရော စ, ဖုဿဒေဝတ္ထေရော စ။ တေ မဟာဘယေ ဥပ္ပန္နေ ဝိနယပိဋကံ ပရိဟရန္တာ ရက္ခိံသု။ တေသု ဥပတိဿတ္ထေရော ဗျတ္တတရော။ တဿာပိ ဒွေ အန္တေဝါသိကာ အဟေသုံ – မဟာပဒုမတ္ထေရော စ မဟာသုမတ္ထေရော စ။ တေသု မဟာသုမတ္ထေရော နက္ခတ္တုံ ဝိနယပိဋကံ အဿောသိ, မဟာပဒုမတ္ထေရော တေန သဒ္ဓိံ နဝက္ခတ္တုံ, ဝိသုဉ္စ ဧကကောဝ နဝက္ခတ္တုန္တိ အဋ္ဌာရသက္ခတ္တုံ အဿောသိ၊ အယမေဝ တေသု ဗျတ္တတရော။ တေသု မဟာသုမတ္ထေရော နဝက္ခတ္တုံ ဝိနယပိဋကံ သုတွာ အာစရိယံ မုဉ္စိတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၉။) [သျ]အပရဂင်္ဂံ အဂမာသိ။ တတော မဟာပဒုမတ္ထေရော အာဟ – ‘‘သူရော ဝတ, ရေ, ဧသ ဝိနယဓရော ယော ဓရမာနကံယေဝ အာစရိယံ မုဉ္စိတွာ အညတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ မညတိ။ နနု အာစရိယေ ဓရမာနေ ဝိနယပိဋကဉ္စ အဋ္ဌကထာ စ အနေကက္ခတ္တုံ ဂဟေတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ, နိစ္စကာလံ သောတဗ္ဗံ, အနုသံဝစ္ဆရံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဧဝံ ဝိနယဂရုကာနံ ဘိက္ခူနံ ကာလေ ဧကဒိဝသံ ဥပတိဿတ္ထေရော မဟာပဒုမတ္ထေရပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ အန္တေဝါသိကသတာနံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒေ ဣမံ ပဒေသံ ဝဏ္ဏေန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ တံ အန္တေဝါသိကာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဘန္တေ, ယေဘုယျေန အက္ခာယိတေ ပါရာဇိကံ, ယေဘုယျေန ခါယိတေ ထုလ္လစ္စယံ, ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ ကေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ? ထေရော အာဟ – ‘‘အာဝုသော, ဗုဒ္ဓါ နာမ ပါရာဇိကံ ပညပေန္တာ န သာဝသေသံ ကတွာ ပညပေန္တိ, အနဝသေသံယေဝ ကတွာ သဗ္ဗံ ပရိယာဒိယိတွာ သောတံ ဆိန္ဒိတွာ ပါရာဇိကဝတ္ထုသ္မိံ ပါရာဇိကမေဝ ပညပေန္တိ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ လောကဝဇ္ဇံ, န ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ တသ္မာ ယဒိ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ ပါရာဇိကံ ဘဝေယျ, ပညပေယျ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ပါရာဇိကစ္ဆာယာ ပနေတ္ထ န ဒိဿတိ, ထုလ္လစ္စယမေဝ ဒိဿတီ’’တိ။
အပိစ မတသရီရေ ပါရာဇိကံ ပညပေန္တော ဘဂဝါ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတေ ဌပေသိ ‘‘တတော ပရံ ပါရာဇိကံ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေတုံ။ ထုလ္လစ္စယံ ပညပေန္တော ယေဘုယျေန ခါယိတေ ဌပေသိ ‘‘တတော ပရံ ထုလ္လစ္စယံ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေတုန္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခါယိတာခါယိတဉ္စ နာမေတံ မတသရီရသ္မိံယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န ဇီဝမာနေ။ ဇီဝမာနေ ဟိ နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေပိ ဆဝိမံသေ ဝါ နှာရုမှိ ဝါ သတိ ပါရာဇိကမေဝ ဟောတိ။ ယဒိပိ နိမိတ္တံ သဗ္ဗသော ခါယိတံ ဆဝိစမ္မံ နတ္ထိ, နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပညာယတိ, ပဝေသနံ ဇာယတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနံ ပန အနဝသေသေတွာ သဗ္ဗသ္မိံ နိမိတ္တေ ဆိန္ဒိတွာ သမန္တတော တစ္ဆေတွာ ဥပ္ပါဋိတေ ဝဏသင်္ခေပဝသေန ထုလ္လစ္စယံ။ နိမိတ္တတော ပတိတာယ မံသပေသိယာ ဥပက္ကမန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ မတသရီရေ ပန ယဒိပိ သဗ္ဗံ သရီရံ ခါယိတံ ဟောတိ, ယဒိပိ အက္ခာယိတံ, တယော ပန မဂ္ဂါ အက္ခာယိတာ, တေသု ဥပက္ကမန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတေ ပါရာဇိကမေဝ။ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတေ စ ယေဘုယျေန ခါယိတေ စ ထုလ္လစ္စယံ။
မနုဿာနံ ဇီဝမာနကသရီရေ အက္ခိနာသကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဝတ္ထိကောသေသု သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေ ဝါ မေထုနရာဂေန တိလဖလမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၀။) [သျ]ပဝေသေန္တဿ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ အဝသေသသရီရေ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋံ။ မတေ အလ္လသရီရေ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပါရာဇိကံ, ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ဒုက္ကဋံ။ ယဒါ ပန သရီရံ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဟောတိ ကုထိတံ နီလမက္ခိကသမာကိဏ္ဏံ ကိမိကုလသမာကုလံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဂဠိတပုဗ္ဗကုဏပဘာဝေန ဥပဂန္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ, တဒါ ပါရာဇိကဝတ္ထုဉ္စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုဉ္စ ဝိဇဟတိ၊ တာဒိသေ သရီရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပက္ကမတော ဒုက္ကဋမေဝ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိ-အဿ-ဂေါဏ-ဂဒြဘ-ဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ နာသာယ ထုလ္လစ္စယံ။ ဝတ္ထိကောသေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ, အဝသေသသရီရေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ မတာနံ အလ္လသရီရေ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပါရာဇိကံ, ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ဒုက္ကဋံ။
ကုထိတကုဏပေ ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋံ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဝါ မေထုနရာဂေန ဝါ ဇီဝမာနကပုရိသဿ ဝတ္ထိကောသံ အပ္ပဝေသေန္တော နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ, ဒုက္ကဋံ။ မေထုနရာဂေန ဣတ္ထိယာ အပ္ပဝေသေန္တော နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣတ္ထိနိမိတ္တံ မေထုနရာဂေန မုခေန ဆုပတိ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စမ္မက္ခန္ဓကေ ‘‘ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အစိရဝတိယာ နဒိယာ ဂါဝီနံ တရန္တီနံ ဝိသာဏေသုပိ ဂဏှန္တိ, ကဏ္ဏေသုပိ ဂဏှန္တိ, ဂီဝါယပိ ဂဏှန္တိ, ဆေပ္ပါယပိ ဂဏှန္တိ, ပိဋ္ဌိမ္ပိ အဘိရုဟန္တိ, ရတ္တစိတ္တာပိ အင်္ဂဇာတံ ဆုပန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂) ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ – ‘‘န စ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တစိတ္တေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိတဗ္ဗံ, ယော ဆုပေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၂)။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ သံသန္ဒိတွာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကထဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ? ယံ တာဝ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနရာဂေန မုခေန ဆုပတီ’’တိ။ တတြ ကိရ နိမိတ္တမုခံ မုခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘မေထုနရာဂေနာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာပိ အယမေဝ တတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ပကတိမုခေန မေထုနုပက္ကမော ဟောတိ။ ခန္ဓကေပိ ယေ ပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟန္တာ မေထုနရာဂေန အင်္ဂဇာတေန အင်္ဂဇာတံ ဆုပိံသု, တေ သန္ဓာယ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ဟိ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘ခန္ဓကေပိ မုခေနေဝ ဆုပနံ သန္ဓာယ ဩဠာရိကတ္တာ ကမ္မဿ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ တံ သန္ဓာယဘာသိတံ ဂဟေတွာဝ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၁။) [သျ]မေထုနရာဂေန မုခေန ဆုပတိ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တသ္မာ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာ ဥဘောသု ဝိနိစ္ဆယေသု ယော ယုတ္တတရော သော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝိနယညူ ပန ပုရိမံ ပသံသန္တိ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ပန ပကတိမုခေန ဝါ နိမိတ္တမုခေန ဝါ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ဆုပန္တဿ သံဃာဒိသေသော။ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ ပဿာဝမဂ္ဂံ နိမိတ္တမုခေန ဆုပန္တဿ ဝုတ္တနယေနေဝ ထုလ္လစ္စယံ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဒုက္ကဋန္တိ။
ဧကူနသတ္တတိဒွိသတစတုက္ကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သန္ထတစတုက္ကဘေဒကထာ
֍ * ၆၁-၆၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပဋိပန္နကဿ ဘိက္ခုနော ရက္ခဏတ္ထံ သတ္တတိဒွိသတစတုက္ကာနိ နီဟရိတွာ ‘‘ဣဒါနိ ယေ အနာဂတေ ပါပဘိက္ခူ ‘သန္ထတံ ဣမံ န ကိဉ္စိ ဥပါဒိန္နကံ ဥပါဒိန္နကေန ဖုသတိ, ကော ဧတ္ထ ဒေါသော’တိ သဉ္စိစ္စ လေသံ ဩဍ္ဍေဿန္တိ, တေသံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ ဧဝ န ဘဝိဿတီ’’တိ ဒိသွာ တေသု သတ္တတိဒွိသတစတုက္ကေသု ဧကမေကံ စတုက္ကံ စတူဟိ သန္ထတာဒိဘေဒေဟိ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ မနုဿိတ္ထိံ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ အာနေတွာ ဝစ္စမဂ္ဂေန ပဿာဝမဂ္ဂေန မုခေန အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တိ သန္ထတာယ အသန္ထတဿာတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ သန္ထတာယ အသန္ထတဿာတိအာဒီသု သန္ထတာယ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂေန ပဿာဝမဂ္ဂေန မုခေန အသန္ထတဿ ဘိက္ခုဿ အင်္ဂဇာတံ အဘိနိသီဒေန္တီတိ ဣမိနာ နယေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ သန္ထတာ နာမ ယဿာ တီသု မဂ္ဂေသု ယော ကောစိ မဂ္ဂေါ ပလိဝေဌေတွာ ဝါ အန္တော ဝါ ပဝေသေတွာ ယေန ကေနစိ ဝတ္ထေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ဝါကပဋ္ဋေန ဝါ စမ္မေန ဝါ တိပုသီသာဒီနံ ပဋ္ဋေန ဝါ ပဋိစ္ဆန္နော။ သန္ထတော နာမ ယဿ အင်္ဂဇာတံ တေသံယေဝ ဝတ္ထာဒီနံ ယေန ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နံ။ တတ္ထ ဥပါဒိန္နကေန ဝါ အနုပါဒိန္နကံ ဃဋ္ဋိယတု, အနုပါဒိန္နကေန ဝါ ဥပါဒိန္နကံ, အနုပါဒိန္နကေန ဝါ အနုပါဒိန္နကံ, ဥပါဒိန္နကေန ဝါ ဥပါဒိန္နကံ, သစေ ယတ္တကေ ပဝိဋ္ဌေ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, တတ္တကံ ပဝိသတိ, သဗ္ဗတ္ထ သာဒိယန္တဿ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပါရာဇိကံ၊ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။ သစေ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ခါဏုံ ကတွာ သန္ထတံ, ခါဏုံ ဃဋ္ဋေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပုရိသနိမိတ္တံ ခါဏုံ ကတွာ သန္ထတံ, ခါဏုံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၂။) [သျ]ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ဥဘယံ ခါဏုံ ကတွာ သန္ထတံ, ခါဏုနာ ခါဏုံ ဃဋ္ဋေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ဝေဠုနဠပဗ္ဗာဒီနံ ကိဉ္စိ ပက္ခိတ္တံ, တဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ စေပိ ဖုသန္တော တိလဖလမတ္တံ ပဝေသေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဥပရိဘာဂံ စေပိ ဥဘောသု ပဿေသု ဧကပဿံ စေပိ ဖုသန္တော ပဝေသေတိ, ပါရာဇိကံ။ စတ္တာရိပိ ပဿာနိ အဖုသန္တော ပဝေသေတွာ တဿ တလံ စေပိ ဖုသတိ, ပါရာဇိကံ။ ယဒိ ပန ပဿေသု ဝါ တလေ ဝါ အဖုသန္တော အာကာသဂတမေဝ ကတွာ ပဝေသေတွာ နီဟရတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ခါဏုကေ ဖုသတိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ယထာ စ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
သန္ထတစတုက္ကဘေဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကစတုက္ကဘေဒဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၃-၆၄။ ဧဝံ သန္ထတစတုက္ကဘေဒံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ န ကေဝလံ မနုဿိတ္ထိအာဒိကေ ဘိက္ခုဿ ဧဝ သန္တိကေ အာနေန္တိ။ အထ ခေါ ဘိက္ခုမ္ပိ တာသံ သန္တိကေ အာနေန္တိ, တသ္မာ တပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ ဘိက္ခုံ မနုဿိတ္ထိယာ သန္တိကေ’’တိ အာဒိနာ နယေန သဗ္ဗာနိ တာနိ စတုက္ကာနိ ပုနပိ နီဟရိတွာ ဒဿေသိ။ တေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကဝသေန စတုက္ကဘေဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရာဇပစ္စတ္ထိကာဒိစတုက္ကဘေဒကထာ
֍ ဋီ ၆၅။ ယသ္မာ ပန န ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာ ဧဝ ဧဝံ ကရောန္တိ, ရာဇပစ္စတ္ထိကာဒယောပိ ကရောန္တိ။ တသ္မာ တမ္ပိ ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ရာဇပစ္စတ္ထိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရာဇာနော ဧဝ ပစ္စတ္ထိကာ ရာဇပစ္စတ္ထိကာ။ တေ စ သယံ အာနေန္တာပိ အညေဟိ အာဏာပေန္တာပိ အာနေန္တိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စောရာ ဧဝ ပစ္စတ္ထိကာ စောရပစ္စတ္ထိကာ။ ဓုတ္တာတိ မေထုနုပသံဟိတခိဍ္ဍာပသုတာ နာဂရိကကေရာဋိယပုရိသာ, ဣတ္ထိဓုတ္တသုရာဓုတ္တာဒယော ဝါ၊ ဓုတ္တာ ဧဝ ပစ္စတ္ထိကာ ဓုတ္တပစ္စတ္ထိကာ။ ဂန္ဓန္တိ ဟဒယံ ဝုစ္စတိ, တံ ဥပ္ပါဋေန္တီတိ ဥပ္ပလဂန္ဓာ, ဥပ္ပလဂန္ဓာ ဧဝ ပစ္စတ္ထိကာ ဥပ္ပလဂန္ဓပစ္စတ္ထိကာ။ ဧတေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၃။) [သျ]ကိရ န ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီဟိ ဇီဝန္တိ, ပန္ထဃာတဂါမဃာတာဒီနိ ကတွာ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေန္တိ။ တေ ကမ္မသိဒ္ဓိံ ပတ္ထယမာနာ ဒေဝတာနံ အာယာစေတွာ တာသံ ဗလိကမ္မတ္ထံ မနုဿာနံ ဟဒယံ ဥပ္ပါဋေန္တိ။ သဗ္ဗကာလေ စ မနုဿာ ဒုလ္လဘာ။ ဘိက္ခူ ပန အရညေ ဝိဟရန္တာ သုလဘာ ဟောန္တိ။ တေ သီလဝန္တံ ဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ ‘‘သီလဝတော ဝဓော နာမ ဘာရိယော ဟောတီ’’တိ မညမာနာ တဿ သီလဝိနာသနတ္ထံ မနုဿိတ္ထိအာဒိကေ ဝါ အာနေန္တိ၊ တံ ဝါ တတ္ထ နေန္တိ။ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ စ ဣမေသု စတူသုပိ ဝါရေသု စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပါဠိယံ ပန သံခိတ္တေန ဝုတ္တာနိ။
သဗ္ဗာကာရေန စတုက္ကဘေဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အာပတ္တာနာပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၆။ ဣဒါနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿာ’’တိအာဒိ, ဧတ္ထ အသမ္မောဟတ္ထံ ‘‘မဂ္ဂေန မဂ္ဂ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂေန မဂ္ဂန္တိ ဣတ္ထိယာ တီသု မဂ္ဂေသု အညတရေန မဂ္ဂေန အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတိ အထ ဝါ သမ္ဘိန္နေသု ဒွီသု မဂ္ဂေသု ပဿာဝမဂ္ဂေန ဝစ္စမဂ္ဂံ ဝစ္စမဂ္ဂေန ဝါ ပဿာဝမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ။ မဂ္ဂေန အမဂ္ဂန္တိ ပဿာဝါဒိမဂ္ဂေန ပဝေသေတွာ တဿ သာမန္တာ ဝဏေန နီဟရတိ။ အမဂ္ဂေန မဂ္ဂန္တိ မဂ္ဂသာမန္တေန ဝဏေန ပဝေသေတွာ မဂ္ဂေန နီဟရတိ။ အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂန္တိ ဒွီသု သမ္ဘိန္နဝဏေသု ဧကေန ဝဏေန ပဝေသေတွာ ဒုတိယေန နီဟရတိ။ ဣမဿ သုတ္တဿ အနုလောမဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဝဏသင်္ခေပေ ထုလ္လစ္စယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ယံ ပရတော ဝက္ခတိ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ, တတ္ထ အသမ္မောဟတ္ထံ ‘‘ဘိက္ခု သုတ္တဘိက္ခုမှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ယော ပဋိဗုဒ္ဓေါ သာဒိယတိ သော ‘‘သုတ္တမှိ မယိ ဧသော ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇိ, နာဟံ ဇာနာမီ’’တိ န မုစ္စတိ။ ဥဘော နာသေတဗ္ဗာတိ စေတ္ထ ဒွေပိ လိင်္ဂနာသနေန နာသေတဗ္ဗာ။ တတြ ဒူသကဿ ပဋိညာကရဏံ နတ္ထိ, ဒူသိတော ပုစ္ဆိတွာ ပဋိညာယ နာသေတဗ္ဗော။ သစေ န သာဒိယတိ, န နာသေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သာမဏေရဝါရေပိ။
ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ တံ တံ အာပတ္တိဉ္စ အနာပတ္တိဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာပတ္တိမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၄။) [သျ]အဇာနန္တော နာမ ယော မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တော ပရေန ကတံ ဥပက္ကမမ္ပိ န ဇာနာတိ ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ ဒိဝါဝိဟာရဂတော ဘိက္ခု ဝိယ။ ဧဝရူပဿ အနာပတ္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘‘နာဟံ ဘဂဝါ ဇာနာမီ’တိ၊ ‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခု, အဇာနန္တဿာ’’’တိ (ပါရာ။ ၇၅)။ အသာဒိယန္တော နာမ ယော ဇာနိတွာပိ န သာဒိယတိ, တတ္ထေဝ သဟသာ ဝုဋ္ဌိတဘိက္ခု ဝိယ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘‘နာဟံ ဘဂဝါ သာဒိယိ’န္တိ။ ‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခု, အသာဒိယန္တဿာ’’တိ။
ဥမ္မတ္တကော နာမ ပိတ္တုမ္မတ္တကော။ ဒုဝိဓဉှိ ပိတ္တံ – ဗဒ္ဓပိတ္တံ, အဗဒ္ဓပိတ္တဉ္စာတိ။ တတ္ထ အဗဒ္ဓပိတ္တံ လောဟိတံ ဝိယ သဗ္ဗင်္ဂဂတံ, တမှိ ကုပိတေ သတ္တာနံ ကဏ္ဍုကစ္ဆုသရီရကမ္ပာဒီနိ ဟောန္တိ။ တာနိ ဘေသဇ္ဇကိရိယာယ ဝူပသမန္တိ။ ဗဒ္ဓပိတ္တံ ပန ပိတ္တကောသကေ ဌိတံ။ တမှိ ကုပိတေ သတ္တာ ဥမ္မတ္တကာ ဟောန္တိ ဝိပလ္လတ္ထသညာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဆဍ္ဍေတွာ အသာရုပ္ပါစာရံ စရန္တိ။ လဟုကဂရုကာနိ သိက္ခာပဒါနိ မဒ္ဒန္တာပိ န ဇာနန္တိ။ ဘေသဇ္ဇကိရိယာယပိ အတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ။ ဧဝရူပဿ ဥမ္မတ္တကဿ အနာပတ္တိ။
ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တော ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝုစ္စတိ။ ယက္ခာ ကိရ ဘေရဝါနိ ဝါ အာရမ္မဏာနိ ဒဿေတွာ မုခေန ဟတ္ထံ ပဝေသေတွာ ဟဒယရူပံ ဝါ မဒ္ဒန္တာ သတ္တေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေ ဝိပလ္လတ္ထသညေ ကရောန္တိ။ ဧဝရူပဿ ခိတ္တစိတ္တဿ အနာပတ္တိ။ တေသံ ပန ဥဘိန္နံ အယံ ဝိသေသော – ပိတ္တုမ္မတ္တကော နိစ္စမေဝ ဥမ္မတ္တကော ဟောတိ, ပကတိသညံ န လဘတိ။ ယက္ခုမ္မတ္တကော အန္တရန္တရာ ပကတိသညံ ပဋိလဘတီတိ။ ဣဓ ပန ပိတ္တုမ္မတ္တကော ဝါ ဟောတု ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝါ, ယော သဗ္ဗသော မုဋ္ဌဿတိ ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ, အဂ္ဂိမ္ပိ သုဝဏ္ဏမ္ပိ ဂူထမ္ပိ စန္ဒနမ္ပိ ဧကသဒိသံ မဒ္ဒန္တောဝ ဝိစရတိ, ဧဝရူပဿ အနာပတ္တိ။ အန္တရန္တရာ သညံ ပဋိလဘိတွာ ဉတွာ ကရောန္တဿ ပန အာပတ္တိယေဝ။
ဝေဒနာဋ္ဋော နာမ ယော အဓိမတ္တာယ ဒုက္ခဝေဒနာယ အာတုရော ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ, ဧဝရူပဿ အနာပတ္တိ။
အာဒိကမ္မိကော နာမ ယော တသ္မိံ တသ္မိံ ကမ္မေ အာဒိဘူတော။ ဣဓ ပန သုဒိန္နတ္ထေရော အာဒိကမ္မိကော, တဿ အနာပတ္တိ။ အဝသေသာနံ မက္ကဋီသမဏဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒီနံ အာပတ္တိယေဝါတိ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။) [သျ]ပကိဏ္ဏကကထာ
ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ ကောသလ္လတ္ထံ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံဝေဒိတဗ္ဗံ –
‘‘သမုဋ္ဌာနဉ္စ ကိရိယာ, အထော သညာ သစိတ္တကံ၊
လောကဝဇ္ဇဉ္စ ကမ္မဉ္စ, ကုသလံ ဝေဒနာယ စာ’’တိ။
တတ္ထ ‘‘သမုဋ္ဌာန’’န္တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဆ သိက္ခာပဒသမုဋ္ဌာနာနိ။ တာနိ ပရိဝါရေ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ သမာသတော ပန သိက္ခာပဒံ နာမ – အတ္ထိ ဆသမုဋ္ဌာနံ, အတ္ထိ စတုသမုဋ္ဌာနံ, အတ္ထိ တိသမုဋ္ဌာနံ, အတ္ထိ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ, အတ္ထိ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ, အတ္ထိ ဓုရနိက္ခေပါဒိသမုဋ္ဌာနန္တိ။
တတြာပိ ကိဉ္စိ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိဉ္စိ အကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိဉ္စိ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိဉ္စိ သိယာ ကိရိယတော, သိယာ အကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိဉ္စိ သိယာ ကိရိယတော သိယာ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ။
တတြာပိ အတ္ထိ သညာဝိမောက္ခံ, အတ္ထိ နောသညာဝိမောက္ခံ။ တတ္ထ ယံ စိတ္တင်္ဂံ လဘတိယေဝ, တံ သညာဝိမောက္ခံ၊ ဣတရံ နောသညာဝိမောက္ခံ။
ပုန အတ္ထိ သစိတ္တကံ, အတ္ထိ အစိတ္တကံ။ ယံ သဟေဝ စိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ သစိတ္တကံ၊ ယံ ဝိနာပိ စိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ အစိတ္တကံ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ လောကဝဇ္ဇံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဒုဝိဓံ။ တေသံ လက္ခဏံ ဝုတ္တမေဝ။
ကမ္မကုသလဝေဒနာဝသေနာပိ စေတ္ထ အတ္ထိ သိက္ခာပဒံ ကာယကမ္မံ, အတ္ထိ ဝစီကမ္မံ။ တတ္ထ ယံ ကာယဒွါရိကံ, တံ ကာယကမ္မံ၊ ယံ ဝစီဒွါရိကံ, တံ ဝစီကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ပန သိက္ခာပဒံ ကုသလံ, အတ္ထိ အကုသလံ, အတ္ထိ အဗျာကတံ။ ဒွတ္တိံသေဝ ဟိ အာပတ္တိသမဥဋ္ဌာပကစိတ္တာနိ – အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလာနိ, ဒွါဒသ အကုသလာနိ, ဒသ ကာမာဝစရကိရိယစိတ္တာနိ, ကုသလတော စ ကိရိယတော စ ဒွေ အဘိညာစိတ္တာနီတိ။ တေသု ယံ ကုသလစိတ္တေန အာပဇ္ဇတိ, တံ ကုသလံ၊ ဣတရေဟိ ဣတရံ။ အတ္ထိ စ သိက္ခာပဒံ တိဝေဒနံ, အတ္ထိ ဒွိဝေဒနံ, အတ္ထိ ဧကဝေဒနံ။ တတ္ထ ယံ အာပဇ္ဇန္တော တီသု ဝေဒနာသု အညတရဝေဒနာသမင်္ဂီ ဟုတွာ အာပဇ္ဇတိ, တံ တိဝေဒနံ၊ ယံ အာပဇ္ဇန္တော သုခသမင်္ဂီ ဝါ ဥပေက္ခာသမင်္ဂီ ဝါ အာပဇ္ဇတိ, တံ ဒွိဝေဒနံ၊ ယံ အာပဇ္ဇန္တော ဒုက္ခဝေဒနာသမင်္ဂီယေဝ အာပဇ္ဇတိ, တံ ဧကဝေဒနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၆။) [သျ]‘‘သမုဋ္ဌာနဉ္စ ကိရိယာ, အထော သညာ သစိတ္တကံ၊
လောကဝဇ္ဇဉ္စ ကမ္မဉ္စ, ကုသလံ ဝေဒနာယ စာ’’တိ။
ဣမံ ပကိဏ္ဏကံ ဝိဒိတွာ တေသု သမုဋ္ဌာနာဒီသု ဣဒံ သိက္ခာပဒံ သမုဋ္ဌာနတော ဧကသမုဋ္ဌာနံ။ အင်္ဂဝသေန ဒုကသမုဋ္ဌာနံ, ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယသမုဋ္ဌာနဉ္စ ကရောန္တောယေဝ ဟိ ဧတံ အာပဇ္ဇတိ။ မေထုနပဋိသံယုတ္တာယ ကာမသညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ မေထုနစိတ္တေနေဝ နံ အာပဇ္ဇတိ, န ဝိနာ စိတ္တေနာတိ သစိတ္တကံ။ ရာဂဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော လောကဝဇ္ဇံ။ ကာယဒွါရေနေဝ သမုဋ္ဌာနတော ကာယကမ္မံ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အင်္ဂမတ္တံ ဟောတိ, န တဿ ဝသေန ကမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ။ လောဘစိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော အကုသလစိတ္တံ။ သုခသမင်္ဂီ ဝါ ဥပေက္ခာသမင်္ဂီ ဝါ တံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒွိဝေဒနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ အာပတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ သိက္ခာပဒသီသေန ပန သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသုဒေသနာ အာရူဠှာ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။
ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိနီတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
မက္ကဋီဝဇ္ဇိပုတ္တာ စ…ပေ… ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော မိဂေါတိ ဣဒံ ကိံ? ဣမာ ဝိနီတဝတ္ထူနံ ဘဂဝတာ သယံ ဝိနိစ္ဆိတာနံ တေသံ တေသံ ဝတ္ထူနံ ဥဒ္ဒါနဂါထာ နာမ။ တာနိ ဝတ္ထူနိ ‘‘သုခံ ဝိနယဓရာ ဥဂ္ဂဏှိဿန္တီ’’တိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဌပိတာနိ။ ဝတ္ထုဂါထာ ပန ဓရမာနေယေဝ ဘဂဝတိ ဥပါလိတ္ထေရေန ဌပိတာ ‘‘ဣမိနာ လက္ခဏေန အာယတိံ ဝိနယဓရာ ဝိနယံ ဝိနိစ္ဆိနိဿန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏံ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတွာ ပဌမသိက္ခာပဒံ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ ဒုတိယာဒီနဉ္စ ဝိနီတဝတ္ထူသု ဝုတ္တလက္ခဏေန ဒုတိယာဒီနိ။ ဝိနီတဝတ္ထူနိ ဟိ သိပ္ပိကာနံ ပဋိစ္ဆန္နကရူပါနိ ဝိယ ဝိနယဓရာနံ ပဋိစ္ဆန္နကဝတ္ထူနိ ဟောန္တီတိ။
֍ ဋီ ၆၇။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ ဝတ္ထူနိ အနုပညတ္တိယံယေဝ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ တတိယေ ဝတ္ထုမှိ ဂိဟိလိင်္ဂေနာတိ ဂိဟိဝေသေန ဩဒါတဝတ္ထော ဟုတွာ။ စတုတ္ထေ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတော ပရေသု သတ္တသု ဝတ္ထူသု ကုသစီရန္တိ ကုသေ ဂန္ထေတွာ ကတစီရံ။ ဝါကစီရံ နာမ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကစီရံ နာမ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၇။) [သျ]ဖလကသဏ္ဌာနာနိ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတစီရံ။ ကေသကမ္ဗလောတိ ကေသေဟိ တန္တေ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလော။ ဝါလကမ္ဗလောတိ စမရဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလော။ ဥလူကပက္ခိကန္တိ ဥလူကသကုဏဿ ပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ ဒွါဒသမေ ဝတ္ထုမှိ သာရတ္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန သာရတ္တော၊ တံ ရာဂံ ဉတွာ ဘဂဝါ ‘‘အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿာ’’တိ အာဟ။
֍ ဋီ ၆၈။ တေရသမေ ဝတ္ထုမှိ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာတိ သာ ထေရီ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိဓီတာ သတသဟဿကပ္ပေ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နာ။ တဿာ ပကတိယာပိ အတိဒဿနီယာ နီလုပ္ပလဝဏ္ဏာ ကာယစ္ဆဝိ, အဗ္ဘန္တရေ ပန ကိလေသသန္တာပဿ အဘာဝေန အတိဝိယ ဝိရောစတိ။ သာ တာယေဝ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ‘‘ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ’’တိ နာမံ လဘိ။ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ ဂိဟိကာလတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တစိတ္တော၊ သော ကိရ တဿာ ဉာတိဒါရကော ဟောတိ။ အထ ခေါတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော၊ မဉ္စကေ နိသိန္နာနန္တရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဝါ ဗာဟိရတော အာဂန္တွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နာနဉှိ ပဌမံ အန္ဓကာရံ ဟောတိ။ သော ယာဝဿာ တံ အန္ဓကာရံ န နဿတိ, တာဝဒေဝ ဧဝမကာသီတိ အတ္ထော။ ဒူသေသီတိ ပဓံသေသိ။ ထေရီ ပန အနဝဇ္ဇာ အတ္တနော သမဏသညံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အသာဒိယန္တီ နိသီဒိ အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပါယေန ပရာမဋ္ဌာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓ-သိလာထမ္ဘ-ခဒိရသာရခါဏုကာ ဝိယ။ သောပိ အတ္တနော မနောရထံ ပူရေတွာ ဂတော။ တဿာ ထေရိယာ ဒဿနပထံ ဝိဇဟန္တဿေဝ အယံ မဟာပထဝီ သိနေရုပဗ္ဗတံ ဓာရေတုံ သမတ္ထာပိ တံ ပါပပုရိသံ ဗျာမမတ္တကဠေဝရံ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဝိယ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဝရမဒါသိ။ သော တင်္ခဏညေဝ အဝီစိဇာလာနံ ဣန္ဓနဘာဝံ အဂမာသိ။ ဘဂဝါ တံ သုတွာ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, အသာဒိယန္တိယာ’’တိ ဝတွာ ထေရိံ သန္ဓာယ ဓမ္မပဒေ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘ဝါရိ ပေါက္ခရပတ္တေဝ, အာရဂ္ဂေရိဝ သာသပေါ၊
ယော န လိမ္ပတိ ကာမေသု, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၀၁)၊
֍ ဋီ ၆၉။ စုဒ္ဒသမေ ဝတ္ထုမှိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတန္တိ ရတ္တိဘာဂေ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တဿ ပုရိသသဏ္ဌာနံ မဿုဒါဌိကာဒိ သဗ္ဗံ အန္တရဟိတံ ဣတ္ထိသဏ္ဌာနံ ဥပ္ပန္နံ။ တမေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒန္တိ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတဥပဇ္ဈာယမေဝ ပုဗ္ဗေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈။) [သျ]ကတဥပသမ္ပဒမေဝ အနုဇာနာမိ။ ပုန ဥပဇ္ဈာ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဥပသမ္ပဒါ န ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တာနိယေဝဝဿာနီတိ ဘိက္ခုဥပသမ္ပဒတော ပဘုတိ ယာဝ ဝဿဂဏနာ, တံယေဝ ဝဿဂဏနံ အနုဇာနာမိ။ န ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝဿဂဏနာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုနီဟိ သင်္ဂမိတုန္တိ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ဂမိတုံ သင်္ဂန္တုံ သမင်္ဂီ ဘဝိတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အပ္ပတိရူပံ ဒါနိဿာ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေ ဝသိတုံ, ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဝသတူတိ။ ယာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာတိ ယာ ဒေသနာဂါမိနိယော ဝါ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယော ဝါ အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သာဓာရဏာ။ တာ အာပတ္တိယော ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတုန္တိ တာ သဗ္ဗာပိ ဘိက္ခုနီဟိ ကာတဗ္ဗံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာတုံ အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီတိ ယာ ပန ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ-အာဒိကာ အာပတ္တိယော, တာဟိ အနာပတ္တိ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန တာ အာပတ္တိယော ဝုဋ္ဌိတာဝ ဟောန္တိ။ ပုန ပကတိလိင်္ဂေ ဥပ္ပန္နေပိ တာဟိ အာပတ္တီဟိ တဿ အနာပတ္တိယေဝါတိ အယံ တာဝေတ္ထ ပါဠိဝိနိစ္ဆယော။ အယံ ပန ပါဠိမုတ္တော ဩက္ကန္တိကဝိနိစ္ဆယော – ဣမေသု တာဝ ဒွီသု လိင်္ဂေသု ပုရိသလိင်္ဂံ ဥတ္တမံ, ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဟီနံ၊ တသ္မာ ပုရိသလိင်္ဂံ ဗလဝအကုသလေန အန္တရဓာယတိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဒုဗ္ဗလကုသလေန ပတိဋ္ဌာတိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပန အန္တရဓာယန္တံ ဒုဗ္ဗလအကုသလေန အန္တရဓာယတိ။ ပုရိသလိင်္ဂံ ဗလဝကုသလေန ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဥဘယမ္ပိ အကုသလေန အန္တရဓာယတိ, ကုသလေန ပဋိလဗ္ဘတိ။
တတ္ထ သစေ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဧကတော သဇ္ဈာယံ ဝါ ဓမ္မသာကစ္ဆံ ဝါ ကတွာ ဧကာဂါရေ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တာနံ ဧကဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘဝတိ, ဥဘိန္နမ္ပိ သဟသေယျာပတ္တိ ဟောတိ။ သော စေ ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ အတ္တနော တံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော ရတ္တိဘာဂေယေဝ ဣတရဿ အာရောစေယျ, တေန သမဿာသေတဗ္ဗော – ‘‘ဟောတု, မာ စိန္တယိတ္ထ။ ဝဋ္ဋဿေဝေသော ဒေါသော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒွါရံ ဒိန္နံ, ဘိက္ခု ဝါ ဟောတု ဘိက္ခုနီ ဝါ, အနာဝဋော ဓမ္မော အဝါရိတော သဂ္ဂမဂ္ဂေါ’’တိ။ သမဿာသေတွာ စ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘တုမှေဟိ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္ထိ ဝေါ ကာစိ သန္ဒိဋ္ဌာ ဘိက္ခုနိယော’’တိ။ သစဿာ ဟောန္တိ တာဒိသာ ဘိက္ခုနိယော အတ္ထီတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၉။) [သျ]နော စေ ဟောန္တိ နတ္ထီတိ ဝတွာ သော ဘိက္ခု ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘မမ သင်္ဂဟံ ကရောထ၊ ဣဒါနိ မံ ပဌမံ ဘိက္ခုနုပဿယံ နေထာ’’တိ။ တေန ဘိက္ခုနာ တံ ဂဟေတွာ တဿာ ဝါ သန္ဒိဋ္ဌာနံ အတ္တနော ဝါ သန္ဒိဋ္ဌာနံ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကံ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆန္တေန စ န ဧကကေန ဂန္တဗ္ဗံ။ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဇောတိကဉ္စ ကတ္တရဒဏ္ဍဉ္စ ဂဟေတွာ သံဝိဒဟနံ ပရိမောစေတွာ ‘‘မယံ အသုကံ နာမ ဌာနံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ ဗဟိဂါမေ ဒူရေ ဝိဟာရော ဟောတိ, အန္တရာမဂ္ဂေ ဂါမန္တရ-နဒီပါရ-ရတ္တိဝိပ္ပဝါသ-ဂဏဩဟီယနာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိ။ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ တာ ဘိက္ခုနိယော ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘အသုကံ နာမ ဘိက္ခုံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, အယျာ’’တိ။ ‘‘တဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ, သင်္ဂဟံ ဒါနိဿ ကရောထာ’’တိ။ တာ စေ ‘‘သာဓု, အယျာ, ဣဒါနိ မယမ္ပိ သဇ္ဈာယိဿာမ, ဓမ္မံ သောဿာမ, ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ ဝတွာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တိ, အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော, တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ, ဂါမန္တရ-နဒီပါရ-ရတ္တိဝိပ္ပဝါသ-ဂဏဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတိ။ သစေ ပန လဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ, န သင်္ဂါဟိကာယော၊ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဗ္ဘတိ။ သစေပိ အလဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ, သင်္ဂဟံ ပန ကရောန္တိ၊ တာပိ ပရိစ္စဇိတွာ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဗ္ဘတိ။ သစေ လဇ္ဇိနိယော စ သင်္ဂါဟိကာ စ, ဉာတိကာ န ဟောန္တိ, အာသန္နဂါမေ ပန အညာ ဉာတိကာယော ဟောန္တိ ပဋိဇဂ္ဂနိကာ, တာသမ္ပိ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဂန္တွာ သစေ ဘိက္ခုဘာဝေပိ နိဿယပဋိပန္နော, ပတိရူပါယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တိကေ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗော။ မာတိကာ ဝါ ဝိနယော ဝါ ဥဂ္ဂဟိတော သုဂ္ဂဟိတော, ပုန ဥဂ္ဂဏှနကာရဏံ နတ္ထိ။ သစေ ဘိက္ခုဘာဝေ ပရိသာဝစရော, တဿ သန္တိကေယေဝ ဥပသမ္ပန္နာ သူပသမ္ပန္နာ။ အညဿ သန္တိကေ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ တံ နိဿာယ ဝသန္တေဟိပိ အညဿ သန္တိကေယေဝ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပရိပုဏ္ဏဝဿသာမဏေရေနာပိ အညဿ သန္တိကေယေဝ ဥပဇ္ဈာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
ယံ ပနဿ ဘိက္ခုဘာဝေ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ, တံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ, ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သင်္ကစ္စိကာ စ ဥဒကသာဋိကာ စ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယံ အတိရေကစီဝရံ ဝါ အတိရေကပတ္တော ဝါ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ဌပိတော ဟောတိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိနယကမ္မံ ဝိဇဟတိ, ပုန ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတတေလမဓုဖာဏိတာဒီနိပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟန္တိ။ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏတော သတ္တမေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀။) [သျ]ဒိဝသေ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန ဘိက္ခုကာလေ အညဿ ဘိက္ခုနော သန္တကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။ ယံ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏံ အဝိဘဇိတွာ ဌပိတံ, တံ ပကတတ္တော ရက္ခတိ။ ယံ ပန ဝိဘတ္တံ ဧတဿေဝ သန္တကံ, တံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ –
‘‘တေလံ မဓုံ ဖာဏိတဉ္စာပိ သပ္ပိံ၊
သာမံ ဂဟေတွာန နိက္ခိပေယျ၊
အဝီတိဝတ္တေ သတ္တာဟေ၊
သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ၊
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၀)၊
ဣဒဉှိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန, ကာလံကိရိယာယ, သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန, ဟီနာယာဝတ္တနေန, အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါနေန, အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန, အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန စ ဝိဇဟတိ။ တသ္မာ သစေပိ ဟရီတကခဏ္ဍမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတမတ္ထိ, သဗ္ဗမဿ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ဘိက္ခုဝိဟာရေ ပန ယံကိဉ္စိဿာ သန္တကံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ဌပိတံ, သဗ္ဗဿ သာဝ ဣဿရာ, အာဟရာပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယံ ပနေတ္ထ ထာဝရံ တဿာ သန္တကံ သေနာသနံ ဝါ ဥပရောပကာ ဝါ, တေ ယဿိစ္ဆတိ တဿ ဒါတဗ္ဗာ။ တေရသသု သမ္မုတီသု ယာ ဘိက္ခုကာလေ လဒ္ဓါ သမ္မုတိ, သဗ္ဗာ သာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပုရိမိကာယ သေနာသနဂ္ဂါဟော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သစေ ပစ္ဆိမိကာယ သေနာသနေ ဂဟိတေ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, ဘိက္ခုနိသံဃော စဿာ ဥပ္ပန္နံ လာဘံ ဒါတုကာမော ဟောတိ, အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗော။ သစေ ဘိက္ခုနီဟိ သာဓာရဏာယ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝသန္တဿ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ မာနတ္တံ စရန္တဿ ပရိဝတ္တတိ, ပုန ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ စိဏ္ဏမာနတ္တဿ ပရိဝတ္တတိ, ဘိက္ခုနီဟိ အဗ္ဘာနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ အကုသလဝိပါကေ ပရိက္ခီဏေ ပက္ခမာနတ္တကာလေ ပုနဒေဝ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ စိဏ္ဏေ ပက္ခမာနတ္တေ ပရိဝတ္တတိ, ဘိက္ခူဟိ အဗ္ဘာနကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ။
အနန္တရေ ဘိက္ခုနိယာ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဝတ္ထုမှိ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – သစေပိ ဘိက္ခုနိကာလေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၁။) [သျ]အာပန္နာ သဉ္စရိတ္တာပတ္တိ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ, ပရိဝါသဒါနံ နတ္ထိ, ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ပက္ခမာနတ္တံ စရန္တိယာ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, န တေနတ္ထော, ဆာရတ္တံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ စိဏ္ဏမာနတ္တာယ ပရိဝတ္တတိ, ပုန မာနတ္တံ အဒတွာ ဘိက္ခူဟိ အဗ္ဘေတဗ္ဗော။ အထ ဘိက္ခူဟိ မာနတ္တေ အဒိန္နေ ပုန လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, ဘိက္ခုနီဟိ ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ အထ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ စရန္တဿ ပုန ပရိဝတ္တတိ, ပက္ခမာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ စိဏ္ဏမာနတ္တဿ ပန လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ဇာတေ ဘိက္ခုနီဟိ အဗ္ဘာနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ပုန ပရိဝတ္တေ စ လိင်္ဂေ ဘိက္ခုနိဘာဝေ ဌိတာယပိ ယာ အာပတ္တိယော ပုဗ္ဗေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ, တာ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဧဝါတိ။
֍ ဋီ ၇၀။ ဣတော ပရာနိ ‘‘မာတုယာ မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဝတ္ထူနိ ဥတ္တာနတ္ထာနိယေဝ။
֍ ဋီ ၇၁။ မုဒုပိဋ္ဌိကဝတ္ထုမှိ သော ကိရ ဘိက္ခု နဋပုဗ္ဗကော။ တဿ သိပ္ပကောသလ္လတ္ထံ ပရိကမ္မကတာ ပိဋ္ဌိ မုဒုကာ အဟောသိ။ တသ္မာ ဧဝံ ကာတုံ အသက္ခိ။
လမ္ဗီဝတ္ထုမှိ တဿ ဘိက္ခုဿ အင်္ဂဇာတံ ဒီဃံ ဟောတိ လမ္ဗတိ, တသ္မာ လမ္ဗီတိ ဝုတ္တော။
ဣတော ပရာနိ ဒွေ ဝဏဝတ္ထူနိ ဥတ္တာနာနေဝ။ လေပစိတ္တဝတ္ထုမှိ လေပစိတ္တံ နာမ စိတ္တကမ္မရူပံ။
ဒါရုဓီတလိကဝတ္ထုမှိ ဒါရုဓီတလိကာ နာမ ကဋ္ဌရူပံ။ ယထာ စ ဣမေသု ဒွီသု ဧဝံ အညေသုပိ ဒန္တရူပ-ပေါတ္ထကရူပ-လောဟရူပါဒီသု အနုပါဒိန္နကေသု ဣတ္ထိရူပေသု နိမိတ္တေ မေထုနရာဂေန ဥပက္ကမန္တဿ အသုစိ မုစ္စတု ဝါ မာ ဝါ, ဒုက္ကဋမေဝ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဥပက္ကမန္တဿာပိ တထေဝ ဒုက္ကဋံ။ မောစနရာဂေန ပန ဥပက္ကမန္တဿ မုတ္တေ သံဃာဒိသေသော, အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယန္တိ။
֍ ဋီ ၇၂။ သုန္ဒရဝတ္ထုမှိ အယံ သုန္ဒရော နာမ ရာဇဂဟေ ကုလဒါရကော သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော၊ အတ္တဘာဝဿ အဘိရူပတာယ ‘‘သုန္ဒရော’’တိ နာမံ လဘိ။ တံ ရထိကာယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သမုပ္ပန္နဆန္ဒရာဂါ သာ ဣတ္ထီ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ အကာသိ။ ထေရော ပန အနာဂါမီ။ တသ္မာ သော န သာဒိယိ။ အညေသံ ပန အဝိသယော ဧသော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၂။) [သျ]ဣတော ပရေသု စတူသု ဝတ္ထူသု တေ ဘိက္ခူ ဇဠာ ဒုမ္မေဓာ မာတုဂါမဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ တထာ ကတွာ ပစ္ဆာ ကုက္ကုစ္စာယိံသု။
֍ ဋီ ၇၃။ အက္ခာယိတာဒီနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။ ဒွီသု ဆိန္နသီသဝတ္ထူသု အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဝဋ္ဋကတေ မုခေ ဝိဝဋေ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တော သစေ ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ဥဘယပဿေဟိ ဝါ ဆုပန္တံ ပဝေသေတိ, ပါရာဇိကံ။ စတူဟိပိ ပဿေဟိ အဆုပန္တံ ပဝေသေတွာ အဗ္ဘန္တရေ တာလုကံ ဆုပတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ စတ္တာရိ ပဿာနိ တာလုကဉ္စ အဆုပန္တော အာကာသဂတမေဝ ကတွာ ပဝေသေတိ စ နီဟရတိ စ, ဒုက္ကဋံ။ ယဒိ ပန ဒန္တာ သုဖုသိတာ, အန္တောမုခေ ဩကာသော နတ္ထိ, ဒန္တာ စ ဗဟိ ဩဋ္ဌမံသေန ပဋိစ္ဆန္နာ, တတ္ထ ဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌံ အလ္လောကာသံ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ ဥပ္ပါဋိတေ ပန ဩဋ္ဌမံသေ ဒန္တေသုယေဝ ဥပက္ကမန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ယောပိ ဒန္တော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ တိဋ္ဌတိ, န သက္ကာ ဩဋ္ဌေဟိ ပိဒဟိတုံ။ တတ္ထ ဥပက္ကမန္တေပိ ဗဟိ နိက္ခန္တဇိဝှါယ ဥပက္ကမန္တေပိ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ဇီဝမာနကသရီရေပိ ဗဟိ နိက္ခန္တဇိဝှါယ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ယဒိ ပန ဗဟိဇိဝှါယ ပလိဝေဌေတွာ အန္တောမုခံ ပဝေသေတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ ဥပရိဂီဝါယ ဆိန္နသီသဿပိ အဓောဘာဂေန အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေတွာ တာလုကံ ဆုပန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။
အဋ္ဌိကဝတ္ထုမှိ သုသာနံ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ အဋ္ဌိကာနိ သင်္ကဍ္ဎန္တဿာပိ, နိမိတ္တေ မေထုနရာဂေန ဥပက္ကမန္တဿာပိ, ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဥပက္ကမန္တဿာပိ, မုစ္စတု ဝါ မာ ဝါ, ဒုက္ကဋမေဝ။ မောစနရာဂေန ပန ဥပက္ကမန္တဿ မုစ္စန္တေ သံဃာဒိသေသော, အမုစ္စန္တေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။
နာဂီဝတ္ထုမှိ နာဂမာဏဝိကာ ဝါ ဟောတု ကိန္နရီအာဒီနံ ဝါ အညတရာ, သဗ္ဗတ္ထ ပါရာဇိကံ။
ယက္ခီဝတ္ထုမှိ သဗ္ဗာပိ ဒေဝတာ ယက္ခီယေဝ။
ပေတီဝတ္ထုမှိ နိဇ္ဈာမတဏှိကာဒိပေတိယော အလ္လီယိတုမ္ပိ န သက္ကာ။ ဝိမာနပေတိယော ပန အတ္ထိ၊ ယာသံ ကာဠပက္ခေ အကုသလံ ဝိပစ္စတိ, ဇုဏှပက္ခေ ဒေဝတာ ဝိယ သမ္ပတ္တိံ အနုဘောန္တိ။ ဧဝရူပါယ ပေတိယာ ဝါ ယက္ခိယာ ဝါ သစေ ဒဿန-ဂဟဏ-အာမသန-ဖုသန-ဃဋ္ဋနာနိ ပညာယန္တိ, ပါရာဇိကံ။ အထာပိ ဒဿနံ နတ္ထိ, ဣတရာနိ ပညာယန္တိ, ပါရာဇိကမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၃။) [သျ]အထ ဒဿနဂဟဏာနိ န ပညာယန္တိ, အာမသနဖုသနဃဋ္ဋနေဟိ ပညာယမာနေဟိ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိသညံ ကတွာ အတ္တနော မနောရထံ ပူရေတွာ ဂစ္ဆတိ, အယံ အဝိသယော နာမ။ တသ္မာ ဧတ္ထ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ။ ပဏ္ဍကဝတ္ထု ပါကဋမေဝ။
ဥပဟတိန္ဒြိယဝတ္ထုမှိ ဥပဟတိန္ဒြိယောတိ ဥပဟတကာယပ္ပသာဒေါ ခါဏုကဏ္ဋကမိဝ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ န ဝေဒယတိ။ အဝေဒယန္တဿာပိ သေဝနစိတ္တဝသေန အာပတ္တိ။
ဆုပိတမတ္တဝတ္ထုသ္မိံ ယော ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိဿာမီ’’တိ မာတုဂါမံ ဂဏှိတွာ မေထုနေ ဝိရဇ္ဇိတွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟောတိ, ဒုက္ကဋမေဝဿ ဟောတိ။ မေထုနဓမ္မဿ ဟိ ပုဗ္ဗပယောဂါ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒယော ယာဝ သီသံ န ပါပုဏာတိ, တာဝ ဒုက္ကဋေ တိဋ္ဌန္တိ။ သီသေ ပတ္တေ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ ပဌမပါရာဇိကဿ ဟိ ဒုက္ကဋမေဝ သာမန္တံ။ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ထုလ္လစ္စယံ။ အယံ ပန ဘိက္ခု မေထုနဓမ္မေ ဝိရဇ္ဇိတွာ ကာယသံသဂ္ဂံ သာဒိယီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿာ’’တိ။
֍ ဋီ ၇၄။ ဘဒ္ဒိယဝတ္ထုသ္မိံ ဘဒ္ဒိယံ နာမ တံ နဂရံ။ ဇာတိယာဝနံ နာမ ဇာတိပုပ္ဖဂုမ္ဗာနံ ဥဿန္နတာယ ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ၊ တံ တဿ နဂရဿ ဥပစာရေ ဝနံ ဟောတိ။ သော တတ္ထ နိပန္နော တေန ဝါတုပတ္ထမ္ဘေန မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ဧကရသံ ဘဝင်္ဂမေဝ ဝတ္တတိ။ ကိလိန္နံ ပဿိတွာတိ အသုစိကိလိဋ္ဌံ ပဿိတွာ။
֍ ဋီ ၇၅။ ဣတော ပရာနိ သာဒိယနပဋိသံယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ဝတ္ထူနိ, အဇာနနဝတ္ထု စာတိ ပဉ္စ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
֍ ဋီ ၇၆။ ဒွီသု အသာဒိယနဝတ္ထူသု သဟသာ ဝုဋ္ဌာသီတိ အာသီဝိသေန ဒဋ္ဌော ဝိယ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎော ဝိယ စ တုရိတံ ဝုဋ္ဌာသိ။ အက္ကမိတွာ ပဝတ္တေသီတိ အပ္ပမတ္တော ဘိက္ခု အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဥပဋ္ဌိတဿတိ ခိပ္ပံ ဝုဋ္ဌဟန္တောဝ အက္ကမိတွာ ဘူမိယံ ဝဋ္ဋေန္တော ပရိဝဋ္ဋေန္တော ဝိဟေဌေန္တော ပါတေသိ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကေန ဟိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု စိတ္တံ ရက္ခိတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ တေသံ အညတရော သင်္ဂါမသီသယောဓော ဘိက္ခု။
֍ ဋီ ၇၇။ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နဝတ္ထုမှိ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေနာတိ ဒိဝါ နိပဇ္ဇန္တေန။ ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၄။) [သျ]ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ န ဝုတ္တာ။ ဝိဝရိတွာ နိပန္နဒေါသေန ပန ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အသံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတော ဟိ အဓိပ္ပါယံ ဉတွာ ဥပါလိတ္ထေရာဒီဟိ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာ။ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဒိဝါ အာပဇ္ဇတိ နော ရတ္တိ’’န္တိ (ပရိ။ ၃၂၃) ဣမိနာပိ စေတံ သိဒ္ဓံ။
ကီဒိသံ ပန ဒွါရံ သံဝရိတဗ္ဗံ, ကီဒိသံ န သံဝရိတဗ္ဗံ? ရုက္ခပဒရဝေဠုပဒရကိလဉ္ဇပဏ္ဏာဒီနံ ယေန ကေနစိ ကဝါဋံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒုက္ခလေ ဥပရိ ဥတ္တရပါသကေ စ ပဝေသေတွာ ကတံ ပရိဝတ္တကဒွါရမေဝ သံဝရိတဗ္ဗံ။ အညံ ဂေါရူပါနံ ဝဇေသု ဝိယ ရုက္ခသူစိကဏ္ဋကဒွါရံ, ဂါမထကနကံ စက္ကလကယုတ္တဒွါရံ, ဖလကေသု ဝါ ကိဋိကာသု ဝါ ဒွေ တီဏိ စက္ကလကာနိ ယောဇေတွာ ကတံ သံသရဏကိဋိကဒွါရံ, အာပဏေသု ဝိယ ကတံ ဥဂ္ဃါဋနကိဋိကဒွါရံ, ဒွီသု တီသု ဌာနေသု ဝေဏုသလာကာ ဂေါပ္ဖေတွာ ပဏ္ဏကုဋီသု ကတံ သလာကဟတ္ထကဒွါရံ, ဒုဿသာဏိဒွါရန္တိ ဧဝရူပံ ဒွါရံ န သံဝရိတဗ္ဗံ။ ပတ္တဟတ္ထဿ ကဝါဋပ္ပဏာမနေ ပန ဧကံ ဒုဿသာဏိဒွါရမေဝ အနာပတ္တိကရံ, အဝသေသာနိ ပဏာမေန္တဿ အာပတ္တိ။ ဒိဝါ ပဋိသလ္လီယန္တဿ ပန ပရိဝတ္တကဒွါရမေဝ အာပတ္တိကရံ, သေသာနိ သံဝရိတွာ ဝါ အသံဝရိတွာ ဝါ နိပန္နဿ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ သံဝရိတွာ ပန နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ဧတံ ဝတ္တံ။
ပရိဝတ္တကဒွါရံ ပန ကိတ္တကေန သံဝုတံ ဟောတိ? သူစိဃဋိကာဒီသု ဒိန္နာသု သံဝုတမေဝ ဟောတိ။ အပိစ ခေါ သူစိမတ္တေပိ ဒိန္နေ ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋိကမတ္တေပိ ဒိန္နေ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွါရဗာဟံ ဖုသိတွာ ပိဟိတမတ္တေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဤသကံ အဖုသိတေပိ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗန္တိမေန ဝိဓိနာ ယာဝတာ သီသံ နပ္ပဝိသတိ တာဝတာ အဖုသိတေပိ ဝဋ္ဋတီတိ။ သစေ ဗဟူနံ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရံ ဝါ ‘‘ဒွါရံ, အာဝုသော, ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ ဝတွာပိ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဘိက္ခူ စီဝရကမ္မံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကရောန္တာ နိသိန္နာ ဟောန္တိ, ‘‘ဧတေ ဒွါရံ ဇဂ္ဂိဿန္တီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာပိ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဥပါသကမ္ပိ အာပုစ္ဆိတွာ ဝါ, ‘ဧသ ဇဂ္ဂိဿတီ’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ မာတုဂါမံ ဝါ အာပုစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဒွါရဿ ဥဒုက္ခလံ ဝါ ဥတ္တရပါသကော ဝါ ဘိန္နော ဝါ ဟောတိ အဋ္ဌပိတော ဝါ, သံဝရိတုံ န သက္ကောတိ, နဝကမ္မတ္ထံ ဝါ ပန ဣဋ္ဌကပုဉ္ဇော ဝါ မတ္တိကာဒီနံ ဝါ ရာသိ အန္တောဒွါရေ ကတော ဟောတိ, အဋ္ဋံ ဝါ ဗန္ဓန္တိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၅။) [သျ]ယထာ သံဝရိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝရူပေ အန္တရာယေ သတိ အသံဝရိတွာပိ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ပန ကဝါဋံ နတ္ထိ, လဒ္ဓကပ္ပမေဝ။ ဥပရိ သယန္တေန နိဿေဏိံ အာရောပေတွာ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ နိဿေဏိမတ္ထကေ ထကနကံ ဟောတိ, ထကေတွာပိ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဂဗ္ဘေ နိပဇ္ဇန္တေန ဂဗ္ဘဒွါရံ ဝါ ပမုခဒွါရံ ဝါ ယံကိဉ္စိ သံဝရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဧကကုဋ္ဋကေ ဂေဟေ ဒွီသု ပဿေသု ဒွါရာနိ ကတွာ ဝဠဉ္ဇန္တိ, ဒွေပိ ဒွါရာနိ ဇဂ္ဂိတဗ္ဗာနိ။
တိဘူမကေပိ ပါသာဒေ ဒွါရံ ဇဂ္ဂိတဗ္ဗမေဝ။ သစေ ဘိက္ခာစာရာ ပဋိက္ကမ္မ လောဟပါသာဒသဒိသံ ပါသာဒံ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထံ ပဝိသန္တိ, သံဃတ္ထေရေန ဒွါရပါလဿ ‘‘ဒွါရံ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ ဝတွာ ဝါ ‘‘ဒွါရဇဂ္ဂနံ ဧတဿ ဘာရော’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယာဝ သံဃနဝကေန ဧဝမေဝ ကတ္တဗ္ဗံ။ ပုရေ ပဝိသန္တာနံ ‘‘ဒွါရဇဂ္ဂနံ နာမ ပစ္ဆိမာနံ ဘာရော’’တိ ဧဝံ အာဘောဂံ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အနာပုစ္ဆာ ဝါ အာဘောဂံ ဝါ အကတွာ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ အသံဝုတဒွါရေ ဗဟိ ဝါ နိပဇ္ဇန္တာနံ အာပတ္တိ။ ဂဗ္ဘေ ဝါ ဗဟိ ဝါ နိပဇ္ဇနကာလေပိ ‘‘ဒွါရဇဂ္ဂနံ နာမ မဟာဒွါရေ ဒွါရပါလဿ ဘာရော’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ လောဟပါသာဒါဒီသု အာကာသတလေ နိပဇ္ဇန္တေနာပိ ဒွါရံ သံဝရိတဗ္ဗမေဝ။
အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ဣဒံ ဒိဝါပဋိသလ္လီယနံ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေ သဒွါရဗန္ဓေ ဌာနေ ကထိတံ။ တသ္မာ အဗ္ဘောကာသေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ မဏ္ဍပေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သဒွါရဗန္ဓေ နိပဇ္ဇန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာဝ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ မဟာပရိဝေဏံ ဟောတိ, မဟာဗောဓိယင်္ဂဏလောဟပါသာဒင်္ဂဏသဒိသံ ဗဟူနံ ဩသရဏဋ္ဌာနံ, ယတ္ထ ဒွါရံ သံဝုတမ္ပိ သံဝုတဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, ဒွါရံ အလဘန္တာ ပါကာရံ အာရုဟိတွာပိ ဝိစရန္တိ, တတ္ထ သံဝရဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ရတ္တိံ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိပန္နော အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဥဋ္ဌဟတိ, အနာပတ္တိ။ သစေ ပဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သုပတိ, အာပတ္တိ။ ယော ပန ‘‘အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာဝ ဒွါရံ အသံဝရိတွာ ရတ္တိံ နိပဇ္ဇတိ, ယထာပရိစ္ဆေဒမေဝ စ န ဝုဋ္ဌာတိ, တဿ အာပတ္တိယေဝ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဧဝံ နိပဇ္ဇန္တော အနာဒရိယဒုက္ကဋာပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ယော ပန ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ ဇဂ္ဂိတွာ အဒ္ဓါနံ ဝါ ဂန္တွာ ဒိဝါ ကိလန္တရူပေါ မဉ္စေ နိသိန္နော ပါဒေ ဘူမိတော အမောစေတွာဝ နိဒ္ဒါဝသေန နိပဇ္ဇတိ, တဿ အနာပတ္တိ။ သစေ ဩက္ကန္တနိဒ္ဒေါ အဇာနန္တောပိ ပါဒေ မဉ္စကံ အာရောပေတိ, အာပတ္တိယေဝ။ နိသီဒိတွာ အပဿာယ သုပန္တဿ အနာပတ္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၆။) [သျ]ယောပိ စ ‘‘နိဒ္ဒံ ဝိနောဒေဿာမီ’’တိ စင်္ကမန္တော ပတိတွာ သဟသာဝ ဝုဋ္ဌာတိ, တဿာပိ အနာပတ္တိ။ ယော ပန ပတိတွာ တတ္ထေဝ သယတိ, န ဝုဋ္ဌာတိ, တဿ အာပတ္တိ။
ကော မုစ္စတိ, ကော န မုစ္စတီတိ? မဟာပစ္စရိယံ တာဝ ‘‘ဧကဘင်္ဂေန နိပန္နကောယေဝ မုစ္စတိ။ ပါဒေ ပန ဘူမိတော မောစေတွာ နိပန္နော ယက္ခဂဟိတကောပိ ဝိသညီဘူတောပိ န မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတောဝ မုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယော စင်္ကမန္တော မုစ္စိတွာ ပတိတော တတ္ထေဝ သုပတိ, တဿာပိ အဝိသယတ္တာ အာပတ္တိ န ဒိဿတိ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ န ကထယန္တိ။ တသ္မာ အာပတ္တိယေဝါတိ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပန ဇနာ အာပတ္တိတော မုစ္စန္တိယေဝ, ယော စ ယက္ခဂဟိတကော, ယော စ ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ။
֍ ဋီ ၇၈။ ဘာရုကစ္ဆကဝတ္ထုမှိ အနာပတ္တိ သုပိနန္တေနာတိ ယသ္မာ သုပိနန္တေ အဝိသယတ္တာ ဧဝံ ဟောတိ, တသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဘဂဝတာ အဝိနိစ္ဆိတပုဗ္ဗမ္ပိ ဣမံ ဝတ္ထုံ နယဂ္ဂါဟေန ဝိနိစ္ဆိနိ။ ဘဂဝါပိ စ သုတွာ ‘‘သုကထိတံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပါလိနာ၊ အပဒေ ပဒံ ကရောန္တော ဝိယ, အာကာသေ ပဒံ ဒဿေန္တော ဝိယ ဥပါလိ ဣမံ ပဉှံ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ထေရံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ ဥပါလီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉, ၂၂၈)။ ဣတော ပရာနိ သုပဗ္ဗာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
֍ ဋီ ၈၀။ ဘိက္ခုနီသမ္ပယောဇနာဒီသု တေ လိစ္ဆဝိကုမာရကာ ခိဍ္ဍာပသုတာ အတ္တနော အနာစာရေန ဧဝံ အကံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ စ လိစ္ဆဝီနံ ဝိနာသော ဧဝ ဥဒပါဒိ။
֍ ဋီ ၈၂။ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတဝတ္ထုမှိ ဒဿနံ အဂမာသီတိ အနုကမ္ပာယ ‘‘တံ ဒက္ခိဿာမီ’’တိ ဂေဟံ အဂမာသိ။ အထဿ သာ အတ္တနော စ ဒါရကာနဉ္စ နာနပ္ပကာရေဟိ အနာထဘာဝံ သံဝဏ္ဏေသိ။ အနပေက္ခဉ္စ နံ ဉတွာ ကုပိတာ ‘‘ဧဟိ ဝိဗ္ဘမာဟီ’’တိ ဗလက္ကာရေန အဂ္ဂဟေသိ။ သော အတ္တာနံ မောစေတုံ ပဋိက္ကမန္တော ဇရာဒုဗ္ဗလတာယ ဥတ္တာနော ပရိပတိ။ တတော သာ အတ္တနော မနံ အကာသိ။ သော ပန ဘိက္ခု အနာဂါမီ သမုစ္ဆိန္နကာမရာဂေါ တသ္မာ န သာဒိယီတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၇။) [သျ]֍ ဋီ ၈၃။ မိဂပေါတကဝတ္ထု ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဝိနီတဝတ္ထု နိဋ္ဌိတံ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတြိဒံ သမန္တပါသာဒိကာယ သမန္တပါသာဒိကတ္တသ္မိံ –
အာစရိယပရမ္ပရတော, နိဒါနဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပနတော၊
ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတော, သကသမယဝိသုဒ္ဓိတော စေဝ။
ဗျဉ္ဇနပရိသောဓနတော, ပဒတ္ထတော ပါဠိယောဇနက္ကမတော၊
သိက္ခာပဒနိစ္ဆယတော, ဝိဘင်္ဂနယဘေဒဒဿနတော။
သမ္ပဿတံ န ဒိဿတိ, ကိဉ္စိ အပါသာဒိကံ ယတော ဧတ္ထ၊
ဝိညူနမယံ တသ္မာ, သမန္တပါသာဒိကာတွေဝ။
သံဝဏ္ဏနာ ပဝတ္တာ, ဝိနယဿ ဝိနေယျဒမနကုသလေန၊
ဝုတ္တဿ လောကနာထေန, လောကမနုကမ္ပမာနေနာတိ။
ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယပါရာဇိကံ
ဒုတိယံ အဒုတိယေန, ယံ ဇိနေန ပကာသိတံ၊
ပါရာဇိကံ တဿ ဒါနိ, ပတ္တော သံဝဏ္ဏနာက္ကမော။
ယသ္မာ တသ္မာ သုဝိညေယျံ, ယံ ပုဗ္ဗေ စ ပကာသိတံ၊
တံ သဗ္ဗံ ဝဇ္ဇယိတွာန, ဟောတိ သံဝဏ္ဏနာ အယံ။
ဓနိယဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေတိ တတ္ထ ရာဇဂဟေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ, တဉှိ မန္ဓာတု-မဟာဂေါဝိန္ဒာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အညေပေတ္ထ ပကာရေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိံ တေဟိ! နာမမေတံ တဿ နဂရဿ။ တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ စ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ။ သေသကာလေ သုညံ ဟောတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၈။) [သျ]ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတံ, တေသံ ဝသန္တဝနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ဂေါစရဂါမံ ဒဿေတွာ နိဝါသနဋ္ဌာနမာဟ – ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေတိ။ သော စ ဂိဇ္ဈာ တဿ ကူဋေသု ဝသိံသု, ဂိဇ္ဈသဒိသာနိ ဝါ တဿ ကူဋာနိ၊ တသ္မာ ဂိဇ္ဈကူဋောတိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သမ္ဗဟုလာတိ ဝိနယပရိယာယေန တယော ဇနာ သမ္ဗဟုလာတိ ဝုစ္စန္တိ, တတော ပရံ သံဃော။ သုတ္တန္တပရိယာယေန တယော တယော ဧဝ, တတော ပဋ္ဌာယ သမ္ဗဟုလာ။ ဣဓ ပန တေ သုတ္တန္တပရိယာယေန သမ္ဗဟုလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္ဒိဋ္ဌာတိ နာတိဝိဿာသိကာ န ဒဠှမိတ္တာ၊ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ဂမ္မ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဟိ တေ သန္ဒိဋ္ဌာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သမ္ဘတ္တာတိ အတိဝိဿာသိကာ ဒဠှမိတ္တာ၊ တေ ဟိ သုဋ္ဌု ဘတ္တာ ဘဇမာနာ ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါတိ ကတွာ ‘‘သမ္ဘတ္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣသိဂိလိပဿေတိ ဣသိဂိလိ နာမ ပဗ္ဗတော, တဿ ပဿေ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ ပဉ္စသတမတ္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ကာသိကောသလာဒီသု ဇနပဒေသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ တသ္မိံ ပဗ္ဗတေ သန္နိပတိတွာ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေန္တိ။ မနုဿာ တေ ပဝိသန္တေဝ ပဿန္တိ န နိက္ခမန္တေ။ တတော အာဟံသု – ‘‘အယံ ပဗ္ဗတော ဣမေ ဣသယော ဂိလတီ’’တိ။ တဒုပါဒါယ တဿ ‘‘ဣသိဂိလိ’’တွေဝ သမညာ ဥဒပါဒိ, တဿ ပဿေ ပဗ္ဗတပါဒေ။
တိဏကုဋိယော ကရိတွာတိ တိဏစ္ဆဒနာ သဒွါရဗန္ဓာ ကုဋိယော ကတွာ။ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆန္တေန ဟိ နာလကပဋိပဒံ ပဋိပန္နေနာပိ ပဉ္စန္နံ ဆဒနာနံ အညတရေန ဆန္နေယေဝ သဒွါရဗန္ဓေ သေနာသနေ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ယော ဥပဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄)။ တသ္မာ ဝဿကာလေ သစေ သေနာသနံ လဘတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ၊ နော စေ လဘတိ, ဟတ္ထကမ္မံ ပရိယေသိတွာပိ ကာတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကမ္မံ အလဘန္တေန သာမမ္ပိ ကာတဗ္ဗံ။ န တွေဝ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ အယမနုဓမ္မတာ။ တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တိဏကုဋိယော ကရိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာဒီနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတိကဝတ္တာနိ စ ခန္ဓကဝတ္တာနိ စ အဓိဋ္ဌာယ တီသု သိက္ခာသု သိက္ခမာနာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိံသု။
အာယသ္မာပိ ဓနိယောတိ န ကေဝလံ တေ ထေရာဝ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အာဒိကမ္မိကော အာယသ္မာ ဓနိယောပိ။ ကုမ္ဘကာရပုတ္တောတိ ကုမ္ဘကာရဿ ပုတ္တော၊ တဿ ဟိ နာမံ ဓနိယော, ပိတာ ကုမ္ဘကာရော, တေန ဝုတ္တံ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉။) [သျ]‘‘ဓနိယော ကုမ္ဘကာရပုတ္တော’’တိ။ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆီတိ တေဟိ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဋ္ဌာနေယေဝ တိဏကုဋိကံ ကရိတွာ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိ။ ဝဿံဝုတ္ထာတိ ပုရိမိကာယ ဥပဂတာ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ ပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဝုတ္ထဝဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝံ ဝဿံဝုတ္ထာ ဟုတွာ။
တိဏကုဋိယော ဘိန္ဒိတွာတိ န ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရာဒီဟိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကတွာ, ဝတ္တသီသေန ပန တိဏဉ္စ ဒါရုဝလ္လိ-အာဒီနိ စ ဩရောပေတွာတိ အတ္ထော။ ယေန ဟိ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ကုဋိ ကတာ ဟောတိ, တေန သစေ အာဝါသိကာ ဘိက္ခူ ဟောန္တိ, တေ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ‘‘သစေ ဣမံ ကုဋိံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ကောစိ ဝသိတုံ ဥဿဟတိ, တဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ ယေန အရညေ ဝါ ကတာ ဟောတိ, ပဋိဇဂ္ဂနကံ ဝါ န လဘတိ, တေန ‘‘အညေသမ္ပိ ပရိဘောဂံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဋိသာမေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေ ပန ဘိက္ခူ အရညေ ကုဋိယော ကတွာ ပဋိဇဂ္ဂနကံ အလဘန္တာ တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ ပဋိသာမေတွာ သင်္ဂေါပေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ဌပိတံ တံ ဥပစိကာဟိ န ခဇ္ဇတိ, အနောဝဿကဉ္စ ဟောတိ, တထာ ဌပေတွာ ‘‘ဣဒံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝသိတုကာမာနံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥပကာရာယ ဘဝိဿတီ’’တိ ဂမိယဝတ္တံ ပူရေတွာ။
ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိံသူတိ အတ္တနော အတ္တနော စိတ္တာနုကူလံ ဇနပဒံ အဂမံသု။ အာယသ္မာ ပန ဓနိယော ကုမ္ဘကာရပုတ္တော တတ္ထေဝ ဝဿံ ဝသီတိအာဒိ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ယာဝတတိယကန္တိ ယာဝတတိယဝါရံ။ အနဝယောတိ အနုအဝယော, သန္ဓိဝသေန ဥကာရလောပေါ။ အနု အနု အဝယော, ယံ ယံ ကုမ္ဘကာရေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗတ္ထ အနူနော ပရိပုဏ္ဏသိပ္ပေါတိ အတ္ထော။ သကေတိ အတ္တနော သန္တကေ။ အာစရိယကေတိ အာစရိယကမ္မေ။ ကုမ္ဘကာရကမ္မေတိ ကုမ္ဘကာရာနံ ကမ္မေ၊ ကုမ္ဘကာရေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မေတိ အတ္ထော။ ဧတေန သကံ အာစရိယကံ သရူပတော ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပရိယောဒါတသိပ္ပေါတိ ပရိသုဒ္ဓသိပ္ပေါ။ အနဝယတ္တေပိ သတိ အညေဟိ အသဒိသသိပ္ပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သဗ္ဗမတ္တိကာမယန္တိ ပိဋ္ဌသံဃာဋကကဝါဋသူစိဃဋိကဝါတပါနကဝါဋမတ္တံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ဘိတ္တိဆဒနိဋ္ဌကထမ္ဘာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဂေဟသမ္ဘာရံ မတ္တိကာမယမေဝ ကတွာတိ အတ္ထော။ တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါမယဉ္စ သင်္ကဍ္ဎိတွာ တံ ကုဋိကံ ပစီတိ တံ သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကတွာ ပါဏိကာယ ဃံသိတွာ သုက္ခာပေတွာ တေလတမ္ဗမတ္တိကာယ ပရိမဇ္ဇိတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ တိဏာဒီဟိ ပူရေတွာ ယထာ ပက္ကာ သုပက္ကာ ဟောတိ, ဧဝံ ပစိ။ ဧဝံ ပက္ကာ စ ပန သာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀။) [သျ]အဟောသိ ကုဋိကာ။ အဘိရူပါတိ သုရူပါ။ ပါသာဒိကာတိ ပသာဒဇနိကာ။ လောဟိတိကာတိ လောဟိတဝဏ္ဏာ။ ကိင်္ကဏိကသဒ္ဒေါတိ ကိင်္ကဏိကဇာလဿ သဒ္ဒေါ။ ယထာ ကိရ နာနာရတနေဟိ ကတဿ ကိင်္ကဏိကဇာလဿ သဒ္ဒေါ ဟောတိ, ဧဝံ တဿာ ကုဋိကာယ ဝါတပါနန္တရိကာဒီဟိ ပဝိဋ္ဌေန ဝါတေန သမာဟတာယ သဒ္ဒေါ အဟောသိ။ ဧတေနဿာ အန္တော စ ဗဟိ စ သုပက္ကဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကိင်္ကဏိကာ’’တိ ကံသဘာဇနံ, တသ္မာ ယထာ အဘိဟတဿ ကံသဘာဇနဿ သဒ္ဒေါ, ဧဝမဿာ ဝါတပ္ပဟတာယ သဒ္ဒေါ အဟောသီ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၈၅။ ကိံ ဧတံ, ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ဇာနန္တောဝ ဘဂဝါ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုန္တိ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာယ ကုဋိကာယ ကရဏဘာဝံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ကထဉှိ နာမ သော, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ကုဋိကံ ကရိဿတီတိ ဣဒံ အတီတတ္ထေ အနာဂတဝစနံ၊ အကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ လက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထတော ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ န ဟိ နာမ, ဘိက္ခဝေ, တဿ မောဃပုရိသဿ ပါဏေသု အနုဒ္ဒယာ အနုကမ္ပာ အဝိဟေသာ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ အနုဒ္ဒယာတိ အနုရက္ခဏာ၊ ဧတေန မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂံ ဒဿေတိ။ အနုကမ္ပာတိ ပရဒုက္ခေန စိတ္တကမ္ပနာ။ အဝိဟေသာတိ အဝိဟိံသနာ၊ ဧတေဟိ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, တဿ မောဃပုရိသဿ ပထဝီခဏနစိက္ခလ္လမဒ္ဒနအဂ္ဂိဒါနေသု ဗဟူ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေ ပါဏေ ဗျာဗာဓေန္တဿ ဝိနာသေန္တဿ တေသု ပါဏေသု မေတ္တာကရုဏာနံ ပုဗ္ဗဘာဂမတ္တာပိ အနုဒ္ဒယာ အနုကမ္ပာ အဝိဟေသာ န ဟိ နာမ ဘဝိဿတိ အပ္ပမတ္တကာပိ နာမ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ မာ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပါဏေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇီတိ ပစ္ဆိမော ဇနသမူဟော ပါဏေသု ပါတဗျဘာဝံ မာ အာပဇ္ဇိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓကာလေပိ ဘိက္ခူဟိ ဧဝံ ကတံ, ဤဒိသေသု ဌာနေသု ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တာနံ နတ္ထိ ဒေါသော’’တိ မညိတွာ ဣမဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇမာနာ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ မာ ပါဏေသု ပါတဗျေ ဃံသိတဗ္ဗေ ဧဝံ မညီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ ဓနိယံ ဂရဟိတွာ န စ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိကာ ကာတဗ္ဗာတိ အာယတိံ တာဒိသာယ ကုဋိကာယ ကရဏံ ပဋိက္ခိပိ၊ ပဋိက္ခိပိတွာ စ ‘‘ယော ကရေယျ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ သဗ္ဗမတ္တိကာမယကုဋိကာကရဏေ အာပတ္တိံ ဌပေသိ။ တသ္မာ ယောပိ ပထဝီခဏနာဒိနာ ပါဏေသု ပါတဗျတံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၁။) [သျ]အနာပဇ္ဇန္တော တာဒိသံ ကုဋိကံ ကရောတိ, သောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ပထဝီခဏနာဒီဟိ ပန ပါဏေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇန္တော ယံ ယံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဓနိယတ္ထေရဿ အာဒိကမ္မိကတ္တာ အနာပတ္တိ။ သေသာနံ သိက္ခာပဒံ အတိက္ကမိတွာ ကရောန္တာနမ္ပိ ကတံ လဘိတွာ တတ္ထ ဝသန္တာနမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရမိဿကာ ပန ယထာ ဝါ တထာ ဝါ မိဿာ ဟောတု, ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓမတ္တိကာမယာဝ န ဝဋ္ဋတိ။ သာပိ ဣဋ္ဌကာဟိ ဂိဉ္ဇကာဝသထသင်္ခေပေန ကတာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဘန္တေတိ ခေါ…ပေ… တံ ကုဋိံ ဘိန္ဒိံသူတိ ဘဂဝတော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကဋ္ဌေဟိ စ ပါသာဏေဟိ စ တံ ကုဋိကံ ဝိကိရန္တာ ဘိန္ဒိံသု။
အထ ခေါ အာယသ္မာ ဓနိယောတိအာဒိမှိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဓနိယော ဧကပဿေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နော တေန သဒ္ဒေန အာဂန္တွာ တေ ဘိက္ခူ ‘‘ကိဿ မေ တုမှေ, အာဝုသော, ကုဋိံ ဘိန္ဒထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဘဂဝါ ဘေဒါပေတီ’’တိ သုတွာ သုဗ္ဗစတာယ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဣမိနာ အတိမဟန္တေန ဥဿာဟေန အတ္တနော ဝသနတ္ထံ ကတံ ကုဋိကံ ဘေဒါပေသိ, နနု ဧတဿေတ္ထ ဝယကမ္မမ္ပိ အတ္ထီတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ, အထ ခေါ နံ ဘဂဝါ အကပ္ပိယာတိ ဘိန္ဒာပေသိ, တိတ္ထိယဓဇောတိ ဘိန္ဒာပေသိ။ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အညာနိပိ ကာရဏာနိ ဝုတ္တာနိ – သတ္တာနုဒ္ဒယာယ, ပတ္တစီဝရဂုတ္တတ္ထာယ, သေနာသနဗာဟုလ္လပအသေဓနာယာတိအာဒီနိ။ တသ္မာ ဣဒါနိပိ ယော ဘိက္ခု ဗဟုဿုတော ဝိနယညူ အညံ ဘိက္ခုံ အကပ္ပိယံ ပရိက္ခာရံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တံ ဒိသွာ တံ ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ ဘိန္ဒာပေယျ ဝါ အနုပဝဇ္ဇော, သော နေဝ စောဒေတဗ္ဗော န သာရေတဗ္ဗော၊ န တံ လဗ္ဘာ ဝတ္တုံ ‘‘မမ ပရိက္ခာရော တယာ နာသိတော, တံ မေ ဒေဟီ’’တိ။
ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော
တတြာယံ ပါဠိမုတ္တကော ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော – ကေစိ တာလပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏေန သုတ္တေန သိဗ္ဗန္တာ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ ကရောန္တိ, တံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကဝဏ္ဏေန ပန နီလေန ဝါ ပီတကေန ဝါ ယေန ကေနစိ သုတ္တေန အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ သိဗ္ဗိတုံ ဆတ္တဒဏ္ဍဂ္ဂါဟကံ သလာကပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စ ခေါ ထိရကရဏတ္ထံ, န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယ။ ဆတ္တပဏ္ဏကေသု မကရဒန္တကံ ဝါ အဍ္ဎစန္ဒကံ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တဒဏ္ဍေ ဂေဟထမ္ဘေသု ဝိယ ဃဋကော ဝါ ဝါဠရူပကံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ သဗ္ဗတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၂။) [သျ]အာရဂ္ဂေန လေခါ ဒိန္နာ ဟောတိ, သာပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗံ။ လေခါပိ ဃံသိတွာ ဝါ အပနေတဗ္ဗာ, သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗော။ ဒဏ္ဍဗုန္ဒေ ပန အဟိစ္ဆတ္တကသဏ္ဌာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝါတပ္ပဟာရေန အစလနတ္ထံ ဆတ္တမဏ္ဍလိကံ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂါဟေတွာ ဒဏ္ဍေ ဗန္ဓန္တိ, တသ္မိံ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာ လေခံ ဌပေန္တိ, သာ ဝဋ္ဋတိ။
စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ နာနာသုတ္တကေဟိ သတပဒီသဒိသံ သိဗ္ဗန္တာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဌပေန္တိ, အညမ္ပိ ယံကိဉ္စိ သူစိကမ္မဝိကာရံ ကရောန္တိ, ပဋ္ဋမုခေ ဝါ ပရိယန္တေ ဝါ ဝေဏိံ ဝါ သင်္ခလိကံ ဝါ, ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတိ, ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဂဏ္ဌိကပဋ္ဋကဉ္စ ပါသကပဋ္ဋဉ္စ အဋ္ဌကောဏမ္ပိ သောဠသကောဏမ္ပိ ကရောန္တိ, တတ္ထ အဂ္ဃိယဂယမုဂ္ဂရာဒီနိ ဒဿေန္တိ, ကက္ကဋက္ခီနိ ဥက္ကိရန္တိ, သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတိ, စတုကောဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ကောဏသုတ္တပိဠကာ စ စီဝရေ ရတ္တေ ဒုဝိညေယျရူပါ ဝဋ္ဋန္တိ။ ကဉ္ဇိကပိဋ္ဌခလိအာဒီသု စီဝရံ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ စီဝရကမ္မကာလေ ပန ဟတ္ထမလသူစိမလာဒီနံ ဓောဝနတ္ထံ ကိလိဋ္ဌကာလေ စ ဓောဝနတ္ထံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂန္ဓံ ဝါ လာခံ ဝါ တေလံ ဝါ ရဇနေ ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
စီဝရံ ရဇိတွာ သင်္ခေန ဝါ မဏိနာ ဝါ ယေန ကေနစိ န ဃဋ္ဋေတဗ္ဗံ။ ဘူမိယံ ဇာဏုကာနိ နိဟန္တွာ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဒေါဏိယမ္ပိ န ဃံသိတဗ္ဗံ။ ဒေါဏိယံ ဝါ ဖလကေ ဝါ ဌပေတွာ အန္တေ ဂါဟာပေတွာ ဟတ္ထေဟိ ပဟရိတုံ ပန ဝဋ္ဋတိ၊ တမ္ပိ မုဋ္ဌိနာ န ကာတဗ္ဗံ။ ပေါရာဏကတ္ထေရာ ပန ဒေါဏိယမ္ပိ န ဌပေသုံ။ ဧကော ဂဟေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အပရော ဟတ္ထေ ကတွာ ဟတ္ထေန ပဟရတိ။ စီဝရဿ ကဏ္ဏသုတ္တကံ န ဝဋ္ဋတိ, ရဇိတကာလေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပန ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဧဝံ အနုညာတံ, တံ အနုဝါတေ ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ရဇနကာလေ လဂ္ဂနတ္ထာယ။ ဂဏ္ဌိကေပိ သောဘာကရဏတ္ထံ လေခါ ဝါ ပိဠကာ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ, နာသေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
ပတ္တေ ဝါ ထာလကေ ဝါ အာရဂ္ဂေန လေခံ ကရောန္တိ, အန္တော ဝါ ဗဟိ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တံ ဘမံ အာရောပေတွာ မဇ္ဇိတွာ ပစန္တိ – ‘‘မဏိဝဏ္ဏံ ကရိဿာမာ’’တိ, န ဝဋ္ဋတိ၊ တေလဝဏ္ဏော ပန ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ, မကရဒန္တကံ ပန ဝဋ္ဋတိ။
ဓမကရဏဆတ္တကဿ ဥပရိ ဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဓမကရဏကုစ္ဆိယံ ဝါ လေခါ န ဝဋ္ဋတိ, ဆတ္တမုခဝဋ္ဋိယံ ပနဿ လေခါ ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၃။) [သျ]ကာယဗန္ဓနဿ သောဘနတ္ထံ တဟိံ တဟိံ ဒိဂုဏံ သုတ္တံ ကောဋ္ဋေန္တိ, ကက္ကဋစ္ဆီနိ ဥဋ္ဌပေန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘောသု ပန အန္တေသု ဒသာမုခဿ ထိရဘာဝါယ ဒိဂုဏံ ကောဋ္ဋေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒသာမုခေ ပန ဃဋကံ ဝါ မကရမုခံ ဝါ ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဝါ ယံကိဉ္စိ ဝိကာရရူပံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ တတ္ထ အစ္ဆီနိ ဒဿေတွာ မာလာကမ္မလတာကမ္မာဒီနိ ဝါ ကတွာ ကောဋ္ဋိတကာယဗန္ဓနမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥဇုကမေဝ ပန မစ္ဆကဏ္ဋကံ ဝါ ခဇ္ဇုရိပတ္တကံ ဝါ မဋ္ဌပဋ္ဋိကံ ဝါ ကတွာ ကောဋ္ဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကာယဗန္ဓနဿ ဒသာ ဧကာ ဝဋ္ဋတိ, ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တတော ပရံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ရဇ္ဇုကကာယဗန္ဓနံ ဧကမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ ပန ဧကမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒသာ ပန ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ဗဟုရဇ္ဇုကန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝဋ္ဋတိ။
ကာယဗန္ဓနဝိဓေ အဋ္ဌမင်္ဂလာဒိကံ ယံကိဉ္စိ ဝိကာရရူပံ န ဝဋ္ဋတိ, ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဓကဿ ဥဘောသု အန္တေသု ထိရကရဏတ္ထာယ ဃဋကံ ကရောန္တိ, အယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
အဉ္ဇနိယံ ဣတ္ထိပုရိသစတုပ္ပဒသကုဏရူပံ ဝါ မာလာကမ္မ-လတာကမ္မမကရဒန္တက-ဂေါမုတ္တကအဍ္ဎစန္ဒကာဒိဘေဒံ ဝါ ဝိကာရရူပံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃံသိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ယထာ ဝါ န ပညာယတိ, တထာ သုတ္တေန ဝေဌေတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗာ။ ဥဇုကမေဝ ပန စတုရံသာ ဝါ အဋ္ဌံသာ ဝါ သောဠသံသာ ဝါ အဉ္ဇနီ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌတော ပိဿာ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ ဝဋ္ဋလေခါယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ဂီဝါယမ္ပိဿာ ပိဓာနကဗန္ဓနတ္ထံ ဧကာ ဝဋ္ဋလေခါ ဝဋ္ဋတိ။
အဉ္ဇနိသလာကာယပိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဉ္ဇနိတ္ထဝိကာယမ္ပိ ယံကိဉ္စိ နာနာဝဏ္ဏေန သုတ္တေန ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧသေဝ နယော ကုဉ္စိကာကောသကေပိ။ ကုဉ္စိကာယ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ, တထာ သိပါဋိကာယံ။ ဧကဝဏ္ဏသုတ္တေန ပနေတ္ထ ယေန ကေနစိ သိဗ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အာရကဏ္ဋကေပိ ဝဋ္ဋမဏိကံ ဝါ အညံ ဝါ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂီဝါယံ ပန ပရိစ္ဆေဒလေခါ ဝဋ္ဋတိ။ ပိပ္ဖလိကေပိ မဏိကံ ဝါ ပိဠကံ ဝါ ယံကိဉ္စိ ဥဋ္ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒဏ္ဍကေ ပန ပရိစ္ဆေဒလေခါ ဝဋ္ဋတိ။ နခစ္ဆေဒနံ ဝလိတကံယေဝ ကရောန္တိ, တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥတ္တရာရဏိယံ ဝါ အဓရာရဏိယံ ဝါ အရဏိဓနုကေ ဝါ ဥပရိပေလ္လနဒဏ္ဍကေ ဝါ မာလာကမ္မာဒိကံ ယံကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၄။) [သျ]ဝဋ္ဋတိ, ပေလ္လနဒဏ္ဍကဿ ပန ဝေမဇ္ဈေ မဏ္ဍလံ ဟောတိ, တတ္ထ ပရိစ္ဆေဒလေခါမတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။ သူစိသဏ္ဍာသံ ကရောန္တိ, ယေန သူစိံ ဍံသာပေတွာ ဃံသန္တိ, တတ္ထ မကရမုခါဒိကံ ယံကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ, သူစိဍံသနတ္ထံ ပန မုခမတ္တံ ဟောတိ, တံ ဝဋ္ဋတိ။
ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသိယမ္ပိ ယံကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ, ဥဇုကမေဝ ကပ္ပိယလောဟေန ဥဘောသု ဝါ ပဿေသု စတုရံသံ ဝါ အဋ္ဌံသံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကတ္တရဒဏ္ဍေပိ ယံကိဉ္စိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ, ဟေဋ္ဌာ ဧကာ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝဋ္ဋလေခါ ဥပရိ အဟိစ္ဆတ္တကမကုဠမတ္တဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။
တေလဘာဇနေသု ဝိသာဏေ ဝါ နာဠိယံ ဝါ အလာဗုကေ ဝါ အာမဏ္ဍသာရကေ ဝါ ဌပေတွာ ဣတ္ထိရူပံ ပုရိသရူပဉ္စ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ။
မဉ္စပီဌေ ဘိသိဗိမ္ဗောဟနေ ဘူမတ္ထရဏေ ပါဒပုဉ္ဆနေ စင်္ကမနဘိသိယာ သမ္မုဉ္ဇနိယံ ကစဝရဆဍ္ဍနကေ ရဇနဒေါဏိကာယ ပါနီယဥဠုင်္ကေ ပါနီယဃဋေ ပါဒကထလိကာယ ဖလကပီဌကေ ဝလယာဓာရကေ ဒဏ္ဍာဓာရကေပတ္တပိဓာနေ တာလဝဏ္ဋေ ဝီဇနေတိ – ဧတေသု သဗ္ဗံ မာလာကမ္မာဒိဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ။ သေနာသနေ ပန ဒွါရကဝါဋဝါတပါနကဝါဋာဒီသု သဗ္ဗရတနမယမ္ပိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌကမ္မံ ဝဋ္ဋတိ။
သေနာသနေ ကိဉ္စိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗံ နတ္ထိ, အညတြ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနာ။ ဝိရုဒ္ဓသေနာသနံ နာမ အညေသံ သီမာယ ရာဇဝလ္လဘေဟိ ကတသေနာသနံ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ယေ တာဒိသံ သေနာသနံ ကရောန္တိ, တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘မာ အမှာကံ သီမာယ သေနာသနံ ကရောထာ’’တိ။ အနာဒိယိတွာ ကရောန္တိယေဝ, ပုနပိ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘မာ ဧဝံ အကတ္ထ, မာ အမှာကံ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ အန္တရာယမကတ္ထ, မာ သာမဂ္ဂိံ ဘိန္ဒိတ္ထ, တုမှာကံ သေနာသနံ ကတမ္ပိ ကတဋ္ဌာနေ န ဌဿတီ’’တိ။ သစေ ဗလက္ကာရေန ကရောန္တိယေဝ, ယဒါ တေသံ လဇ္ဇိပရိသာ ဥဿန္နာ ဟောတိ, သက္ကာ စ ဟောတိ လဒ္ဓုံ ဓမ္မိကော ဝိနိစ္ဆယော, တဒါ တေသံ ပေသေတဗ္ဗံ – ‘‘တုမှာကံ အာဝါသံ ဟရထာ’’တိ။ သစေ ယာဝ တတိယံ ပေသိတေ ဟရန္တိ, သာဓု၊ နော စေ ဟရန္တိ, ဌပေတွာ ဗောဓိဉ္စ စေတိယဉ္စ အဝသေသသေနာသနာနိ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာနိ, နော စ ခေါ အပရိဘောဂံ ကရောန္တေဟိ, ပဋိပါဋိယာ ပန ဆဒန-ဂေါပါနသီ-ဣဋ္ဌကာဒီနိ အပနေတွာ တေသံ ပေသေတဗ္ဗံ – ‘‘တုမှာကံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ ဟရထာ’’တိ။ သစေ ဟရန္တိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၅။) [သျ]သာဓု၊ နော စေ ဟရန္တိ, အထ တေသု ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေသု ဟိမဝဿဝါတာတပါဒီဟိ ပူတိဘူတေသု ဝါ စောရေဟိ ဝါ ဟဋေသု အဂ္ဂိနာ ဝါ ဒဍ္ဎေသု သီမသာမိကာ ဘိက္ခူ အနုပဝဇ္ဇာ, န လဗ္ဘာ စောဒေတုံ ‘‘တုမှေဟိ အမှာကံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရာ နာသိတာ’’တိ ဝါ ‘‘တုမှာကံ ဂီဝါ’’တိ ဝါ။ ယံ ပန သီမသာမိကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကတံ, တံ သုကတမေဝ ဟောတီတိ။
ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော နိဋ္ဌိတော။
֍ ဋီ ၈၆။ ဧဝံ ဘိန္နာယ ပန ကုဋိကာယ ဓနိယဿ ပရိဝိတက္ကဉ္စ ပုန ကုဋိကရဏတ္ထာယ ဥဿာဟဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒါရုဂဟေ ဂဏကောတိ ရညော ဒါရုဘဏ္ဍာဂါရေ ဒါရုဂေါပကော။ ဒေဝဂဟဒါရူနီတိ ဒေဝေန ဂဟိတဒါရူနိ။ ရာဇပဋိဂ္ဂဟိတဘူတာနိ ဒါရူနီတိ အတ္ထော။ နဂရပဋိသင်္ခါရိကာနီတိ နဂရဿ ပဋိသင်္ခါရူပကရဏာနိ။ အာပဒတ္ထာယ နိက္ခိတ္တာနီတိ အဂ္ဂိဒါဟေန ဝါ ပုရာဏဘာဝေန ဝါ ပဋိရာဇူပရုန္ဓနာဒိနာ ဝါ ဂေါပုရဋ္ဋာလကရာဇန္တေပုရဟတ္ထိသာလာဒီနံ ဝိပတ္တိ အာပဒါတိ ဝုစ္စတိ။ တဒတ္ထံ နိက္ခိတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆေဒါပေတွာတိ အတ္တနော ကုဋိယာ ပမာဏံ သလ္လက္ခေတွာ ကိဉ္စိ အဂ္ဂေ ကိဉ္စိ မဇ္ဈေ ကိဉ္စိ မူလေ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ကရောန္တော ဆေဒါပေသိ။
֍ ဋီ ၈၇။ ဝဿကာရောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ နာမံ။ မဂဓမဟာမတ္တောတိ မဂဓရဋ္ဌေ မဟာမတ္တော, မဟတိယာ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတော, မဂဓရညော ဝါ မဟာမတ္တော၊ မဟာအမစ္စောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုသညာယမာနောတိ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ ပစ္စဝေက္ခမာနော။ ဘဏေတိ ဣဿရာနံ နီစဋ္ဌာနိကပုရိသာလပနံ။ ဗန္ဓံ အာဏာပေသီတိ ဗြာဟ္မဏော ပကတိယာပိ တသ္မိံ ဣဿာပကတောဝ။ သော ရညော ‘‘အာဏာပေဟီ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ယသ္မာ ‘‘ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ ရညော န ဝုတ္တံ, တသ္မာ ‘‘နံ ဟတ္ထေသု စ ပါဒေသု စ ဗန္ဓံ ကတွာ အာဏာပေဿာမီ’’တိ ဗန္ဓံ အာဏာပေသိ။ အဒ္ဒသ ခေါ အာယသ္မာ ဓနိယောတိ ကထံ အဒ္ဒသ? သော ကိရ အတ္တနာ လေသေန ဒါရူနံ ဟဋဘာဝံ ဉတွာ ‘‘နိဿံသယံ ဧသ ဒါရူနံ ကာရဏာ ရာဇကုလတော ဝဓံ ဝါ ဗန္ဓံ ဝါ ပါပုဏိဿတိ, တဒါ နံ အဟမေဝ မောစေဿာမီ’’တိ နိစ္စကာလံ တဿ ပဝတ္တိံ သုဏန္တောယေဝ ဝိစရတိ။ တသ္မာ တခဏညေဝ ဂန္တွာ အဒ္ဒသ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဒ္ဒသ ခေါ အာယသ္မာ ဓနိယော’’တိ။ ဒါရူနံ ကိစ္စာတိ ဒါရူနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၆။) [သျ]ကာရဏာ။ ပုရာဟံ ဟညာမီတိ အဟံ ပုရာ ဟညာမိ၊ ယာဝ အဟံ န ဟညာမိ, တာဝ တွံ ဧယျာသီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၈၈။ ဣင်္ဃ, ဘန္တေ, သရာပေဟီတိ ဧတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ ပဌမာဘိသိတ္တောတိ အဘိသိတ္တော ဟုတွာ ပဌမံ။ ဧဝရူပိံ ဝါစံ ဘာသိတာတိ ‘‘ဒိန္နညေဝ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တိဏကဋ္ဌောဒကံ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ ဣမံ ဧဝရူပိံ ဝါစံ အဘိသိတ္တော ဟုတွာ ပဌမမေဝ ယံ တွံ အဘာသိ, တံ သယမေဝ ဘာသိတွာ ဣဒါနိ သရသိ, န သရသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရာဇာနော ကိရ အဘိသိတ္တမတ္တာယေဝ ဓမ္မဘေရိံ စရာပေန္တိ – ‘‘ဒိန္နညေဝ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တိဏကဋ္ဌောဒကံ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ တံ သန္ဓာယ ဧသ ဝဒတိ။ တေသံ မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတန္တိ တေသံ အပ္ပမတ္တကေပိ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ သမိတဗာဟိတပါပါနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တိဏကဋ္ဌောဒကဟရဏံ သန္ဓာယ မယာ ဧတံ ဘာသိတံ၊ န တုမှာဒိသာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တဉ္စ ခေါ အရညေ အပရိဂ္ဂဟိတန္တိ တဉ္စ တိဏကဋ္ဌောဒကံ ယံ အရညေ အပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ ဧတံ သန္ဓာယ မယာ ဘာသိတန္တိ ဒီပေတိ။
လောမေန တွံ မုတ္တောသီတိ ဧတ္ထ လောမမိဝ လောမံ, ကိံ ပန တံ? ပဗ္ဗဇ္ဇာလိင်္ဂံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ နာမ ဓုတ္တာ ‘‘မံသံ ခါဒိဿာမာ’’တိ မဟဂ္ဃလောမံ ဧဠကံ ဂဏှေယျုံ။ တမေနံ အညော ဝိညုပုရိသော ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ ဧဠကဿ မံသံ ကဟာပဏမတ္တံ အဂ္ဃတိ။ လောမာနိ ပန လောမဝါရေ လောမဝါရေ အနေကေ ကဟာပဏေ အဂ္ဃန္တီ’’တိ ဒွေ အလောမကေ ဧဠကေ ဒတွာ ဂဏှေယျ။ ဧဝံ သော ဧဠကော ဝိညုပုရိသမာဂမ္မ လောမေန မုစ္စေယျ။ ဧဝမေဝ တွံ ဣမဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဝဓဗန္ဓနာရဟော။ ယသ္မာ ပန အရဟဒ္ဓဇော သဗ္ဘိ အဝဇ္ဈရူပေါ, တွဉ္စ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာလိင်္ဂဘူတံ အရဟဒ္ဓဇံ ဓာရေသိ။ တသ္မာ တွံ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇာလိင်္ဂလောမေန ဧဠကော ဝိယ ဝိညုပုရိသမာဂမ္မ မုတ္တောသီတိ။
မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တီတိ ရညော ပရိသတိ ဘာသမာနဿ သမ္မုခါ စ ပရမ္မုခါ စ သုတွာ တတ္ထ တတ္ထ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ, အဝဇ္ဈာယန္တိ, အဝဇာနန္တာ တံ ဈာယန္တိ ဩလောကေန္တိ လာမကတော ဝါ စိန္တေန္တီတိ အတ္ထော။ ခိယျန္တီတိ တဿ အဝဏ္ဏံ ကထေန္တိ ပကာသေန္တိ။ ဝိပါစေန္တီတိ ဝိတ္ထာရိကံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထရန္တိ၊ အယဉ္စ အတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၇။) [သျ]အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – ‘‘အလဇ္ဇိနော ဣမေ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ’’တိအာဒီနိ စိန္တေန္တာ ဥဇ္ဈာယန္တိ။ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သာမည’’န္တိအာဒီနိ ဘဏန္တာ ခိယျန္တိ။ ‘‘အပဂတာ ဣမေ သာမညာ’’တိအာဒီနိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေန္တာ ဝိပါစေန္တီတိ။ ဧတေန နယေန ဣမေသံ ပဒါနံ ဣတော ပရမ္ပိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတပဒါနုရူပေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗြဟ္မစာရိနောတိ သေဋ္ဌစာရိနော။ သာမညန္တိ သမဏဘာဝေါ။ ဗြဟ္မညန္တိ သေဋ္ဌဘာဝေါ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ရညော ဒါရူနီတိအာဒိမှိ ‘‘အဒိန္နံ အာဒိယိဿတီ’’တိ အယံ ဥဇ္ဈာယနတ္ထော။ ယံ ပနေတံ အဒိန္နံ အာဒိယိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ရညော ဒါရူနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဝစနဘေဒေ အသမ္မုယှန္တေဟိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရာဏဝေါဟာရိကော မဟာမတ္တောတိ ဘိက္ခုဘာဝတော ပုရာဏေ ဂိဟိကာလေ ဝိနိစ္ဆယဝေါဟာရေ နိယုတ္တတ္တာ ‘‘ဝေါဟာရိကော’’တိ သင်္ခံ ဂတော မဟာအမစ္စော။
အထ ခေါ ဘဂဝါ တံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစာတိ ဘဂဝါ သာမံယေဝ လောကဝေါဟာရမ္ပိ ဇာနာတိ, အတီတဗုဒ္ဓါနံ ပညတ္တိမ္ပိ ဇာနာတိ – ‘‘ပုဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓါ ဧတ္တကေန ပါရာဇိကံ ပညပေန္တိ, ဧတ္တကေန ထုလ္လစ္စယံ, ဧတ္တကေန ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ သစေ အညေဟိ လောကဝေါဟာရဝိညူဟိ သဒ္ဓိံ အသံသန္ဒိတွာ ပါဒမတ္တေန ပါရာဇိကံ ပညပေယျ, တေနဿ သိယုံ ဝတ္တာရော ‘‘သီလသံဝရော နာမ ဧကဘိက္ခုဿပိ အပ္ပမေယျော အသင်္ချေယျော မဟာပထဝီ-သမုဒ္ဒ-အာကာသာနိ ဝိယ အတိဝိတ္ထိဏ္ဏော, ကထဉှိ နာမ ဘဂဝါ ပါဒမတ္တကေန နာသေသီ’’တိ! တတော တထာဂတဿ ဉာဏဗလံ အဇာနန္တာ သိက္ခာပဒံ ကောပေယျုံ, ပညတ္တမ္ပိ သိက္ခာပဒံ ယထာဌာနေ န တိဋ္ဌေယျ။ လောကဝေါဟာရဝိညူဟိ ပန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ပညတ္တေ သော ဥပဝါဒေါ န ဟောတိ။ အညဒတ္ထု ဧဝံ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ – ‘‘ဣမေဟိ နာမ အဂါရိကာပိ ပါဒမတ္တေန စောရံ ဟနန္တိပိ ဗန္ဓန္တိပိ ပဗ္ဗာဇေန္တိပိ။ ကသ္မာ ဘဂဝါ ပဗ္ဗဇိတံ န နာသေဿတိ၊ ယေန ပရသန္တကံ တိဏသလာကမတ္တမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ! တထာဂတဿ စ ဉာဏဗလံ ဇာနိဿန္တိ။ ပညတ္တမ္ပိ စ သိက္ခာပဒံ အကုပ္ပံ ဘဝိဿတိ, ယထာဌာနေ ဌဿတိ။ တသ္မာ လောကဝေါဟာရဝိညူဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ပညပေတုကာမော သဗ္ဗာဝန္တံ ပရိသံ အနုဝိလောကေန္တော အထ ခေါ ဘဂဝါ အဝိဒူရေ နိသိန္နံ ဒိသွာ တံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ကိတ္တကေန ခေါ ဘိက္ခု ရာဇာ မာဂဓော သေနိယော ဗိမ္ဗိသာရော စောရံ ဂဟေတွာ ဟနတိ ဝါ ဗန္ဓတိ ဝါ ပဗ္ဗာဇေတိ ဝါ’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၈။) [သျ]တတ္ထ မာဂဓောတိ မဂဓာနံ ဣဿရော။ သေနိယောတိ သေနာယ သမ္ပန္နော။ ဗိမ္ဗိသာရောတိ တဿ နာမံ။ ပဗ္ဗာဇေတိ ဝါတိ ရဋ္ဌတော နိက္ခာမေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ပဉ္စမာသကော ပါဒေါတိ တဒါ ရာဇဂဟေ ဝီသတိမာသကော ကဟာပဏော ဟောတိ, တသ္မာ ပဉ္စမာသကော ပါဒေါ။ ဧတေန လက္ခဏေန သဗ္ဗဇနပဒေသု ကဟာပဏဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ ‘‘ပါဒေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ခေါ ပေါရာဏဿ နီလကဟာပဏဿ ဝသေန, န ဣတရေသံ ရုဒြဒါမကာဒီနံ။ တေန ဟိ ပါဒေန အတီတဗုဒ္ဓါပိ ပါရာဇိကံ ပညပေသုံ, အနာဂတာပိ ပညပေဿန္တိ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနဉှိ ပါရာဇိကဝတ္ထုမှိ ဝါ ပါရာဇိကေ ဝါ နာနတ္တံ နတ္ထိ။ ဣမာနေဝ စတ္တာရိ ပါရာဇိကဝတ္ထူနိ၁။ ဣမာနေဝ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ။ ဣတော ဦနံ ဝါ အတိရေကံ ဝါ နတ္ထိ။ တသ္မာ ဘဂဝါပိ ဓနိယံ ဝိဂရဟိတွာ ပါဒေနေဝ ဒုတိယပါရာဇိကံ ပညပေန္တော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
ဧဝံ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ဒဠှံ ကတွာ ဒုတိယပါရာဇိကေ ပညတ္တေ အပရမ္ပိ အနုပညတ္တတ္ထာယ ရဇကဘဏ္ဍိကဝတ္ထု ဥဒပါဒိ, တဿုပ္ပတ္တိဒီပနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝဉ္စိဒံ ဘဂဝတာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တဿတ္ထော စ အနုပညတ္တိသမ္ဗန္ဓော စ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ ဣတော ပရေသု သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု။ ယံ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ, တံ တံ သဗ္ဗံ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပရူပရိ အပုဗ္ဗမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ယဒိ ဟိ ယံ ယံ ဝုတ္တနယံ, တံ တံ ပုနပိ ဝဏ္ဏယိဿာမ, ကဒါ ဝဏ္ဏနာယ အန္တံ ဂမိဿာမ! တသ္မာ ယံ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ, တံ တံ သဗ္ဗံ သာဓုကံ ဥပသလ္လက္ခေတွာ တတ္ထ တတ္ထ အတ္ထော စ ယောဇနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပုဗ္ဗံ ပန ယံကိဉ္စိ အနုတ္တာနတ္ထံ, တံ သဗ္ဗံ မယမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
ဓနိယဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋီ ၉၀။ ရဇကတ္ထရဏံ ဂန္တွာတိ ရဇကတိတ္ထံ ဂန္တွာ၊ တဉှိ ယသ္မာ တတ္ထ ရဇကာ ဝတ္ထာနိ အတ္ထရန္တိ, တသ္မာ ရဇကတ္ထရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ရဇကဘဏ္ဍိကန္တိ ရဇကာနံ ဘဏ္ဍိကံ၊ ရဇကာ သာယနှသမယေ နဂရံ ပဝိသန္တာ ဗဟူနိ ဝတ္ထာနိ ဧကေကံ ဘဏ္ဍိကံ ဗန္ဓန္တိ။ တတော ဧကံ ဘဏ္ဍိကံ တေသံ ပမာဒေန အပဿန္တာနံ အဝဟရိတွာ ထေနေတွာတိ အတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၉။) [သျ]ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၂။ ဂါမောနာမာတိ ဧဝမာဒိ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ဂါမဿ စ အရညဿ စ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဂါမေ ဧကာ ဧဝ ကုဋိ, ဧကံ ဂေဟံ သေယျထာပိ မလယဇနပဒေ၊ အယံ ဧကကုဋိကော ဂါမော နာမ။ ဧတေန နယေန အပရေပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အမနုဿောနာမ ယော သဗ္ဗသော ဝါ မနုဿာနံ အဘာဝေန ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတော၊ ယတော ဝါ မနုဿာ ကေနစိ ကာရဏေန ပုနပိ အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာ။ ပရိက္ခိတ္တောနာမ ဣဋ္ဌကပါကာရံ အာဒိံ ကတွာ အန္တမသော ကဏ္ဋကသာခါဟိပိ ပရိက္ခိတ္တော။ ဂေါနိသာဒိနိဝိဋ္ဌောနာမ ဝီထိသန္နိဝေသာဒိဝသေန အနိဝိသိတွာ ယထာ ဂါဝေါ တတ္ထ တတ္ထ ဒွေ တယော နိသီဒန္တိ, ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဒွေ တီဏိ ဃရာနိ ကတွာ နိဝိဋ္ဌော။ သတ္ထောတိ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထာဒီသု ယော ကောစိ။ ဣမသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ နိဂမောပိ နဂရမ္ပိ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဂါမူပစာရောတိအာဒိ အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿာတိ ယဿ ဂါမဿ အနုရာဓပုရဿေဝ ဒွေ ဣန္ဒခီလာ, တဿ အဗ္ဘန္တရိမေ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ၊ တဿ ဟိ ဗာဟိရော ဣန္ဒခီလော အာဘိဓမ္မိကနယေန အရညသင်္ခေပံ ဂစ္ဆတိ။ ယဿ ပန ဧကော, တဿ ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈေ ဌိတဿ။ ယတြာပိ ဟိ ဣန္ဒခီလော နတ္ထိ, တတြ ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈမေဝ ‘‘ဣန္ဒခီလော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈေ ဌိတဿာ’’တိ။ မဇ္ဈိမဿာတိ ထာမမဇ္ဈိမဿ, နော ပမာဏမဇ္ဈိမဿ, နေဝ အပ္ပထာမဿ, န မဟာထာမဿ၊ မဇ္ဈိမထာမဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လေဍ္ဍုပါတောတိ ယထာ မာတုဂါမော ကာကေ ဥဍ္ဍာပေန္တော ဥဇုကမေဝ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ လေဍ္ဍုံ ခိပတိ, ယထာ စ ဥဒကုက္ခေပေ ဥဒကံ ခိပန္တိ, ဧဝံ အခိပိတွာ ယထာ တရုဏမနုဿာ အတ္တနော ဗလံ ဒဿေန္တာ ဗာဟံ ပသာရေတွာ လေဍ္ဍုံ ခိပန္တိ, ဧဝံ ခိတ္တဿ လေဍ္ဍုဿ ပတနဋ္ဌာနံ။ ပတိတော ပန လုဌိတွာ ယတ္ထ ဂစ္ဆတိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတောတိ ဧတ္ထ ပန နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သုပ္ပပါတော ဝါ မုသလပါတော ဝါ ဃရူပစာရော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀။) [သျ]နာမ။ တသ္မိံ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရောတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ တာဒိသမေဝ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဃရံ နာမ, ဃရူပစာရော နာမ, ဂါမော နာမ, ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ မာတိကံ ဌပေတွာ နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနဗ္ဘန္တရံ ဃရံ နာမ။ ယံ ပန ဒွါရေ ဌိတော မာတုဂါမော ဘာဇနဓောဝနဥဒကံ ဆဍ္ဍေတိ, တဿ ပတနဋ္ဌာနဉ္စ မာတုဂါမေနေဝ အန္တောဂေဟေ ဌိတေန ပကတိယာ ဗဟိ ခိတ္တဿ သုပ္ပဿ ဝါ သမ္မုဉ္ဇနိယာ ဝါ ပတနဋ္ဌာနဉ္စ, ဃရဿ ပုရတော ဒွီသု ကောဏေသု သမ္ဗန္ဓိတွာ မဇ္ဈေ ရုက္ခသူစိဒွါရံ ဌပေတွာ ဂေါရူပါနံ ပဝေသနနိဝါရဏတ္ထံ ကတပရိက္ခေပေါ စ အယံ သဗ္ဗောပိ ဃရူပစာရော နာမ။ တသ္မိံ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ ဂါမော နာမ။ တတော အညဿ လေဍ္ဍုပါတဿ အဗ္ဘန္တရံ ဂါမူပစာရော နာမာတိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထ ပမာဏံ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယော ယော အဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဝါ ထေရဝါဒေါ ဝါ ပစ္ဆာ ဝုစ္စတိ သော ပမာဏတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယဉ္စေတံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓမိဝ ဒိဿတိ။ ပါဠိယဉှိ – ‘‘ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တံ လေဍ္ဍုပါတံ ဂါမသင်္ခေပံ ကတွာ တတော ပရံ ဂါမူပစာရော ဝုတ္တောတိ? ဝုစ္စတေ – သစ္စမေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ, အဓိပ္ပါယော ပနေတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ အဋ္ဌကထာစရိယာနမေဝ ဝိဒိတော။ တသ္မာ ယထာ ‘‘ဃရူပစာရေ ဌိတဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဃရူပစာရလက္ခဏံ ပါဠိယံ အဝုတ္တမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝသေန ဂဟိတံ။ ဧဝံ သေသမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
တတြာယံ နယော – ဣဓ ဂါမော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ – ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စ။ တတြ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ။ တသ္မာ တဿ ဝိသုံ ပရိစ္ဆေဒံ အဝတွာ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ပန ဂါမဿ ဂါမပရိစ္ဆေဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ တသ္မာ တဿ ဂါမပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂါမပရိစ္ဆေဒေ စ ဒဿိတေ ဂါမူပစာရလက္ခဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ပုန ‘‘တတ္ထ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ န ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဃရူပစာရေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၁။) [သျ]ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတံယေဝ ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိ ဝဒတိ, တဿ ဃရူပစာရော ဂါမောတိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ဃရံ, ဃရူပစာရော, ဂါမော, ဂါမူပစာရောတိ ဧသ ဝိဘာဂေါ သင်္ကရီယတိ။ အသင်္ကရတော စေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီသု။ တသ္မာ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ သံသန္ဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ဂါမော စ ဂါမူပစာရော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယောပိ စ ဂါမော ပုဗ္ဗေ မဟာ ဟုတွာ ပစ္ဆာ ကုလေသု နဋ္ဌေသု အပ္ပကော ဟောတိ, သော ဃရူပစာရတော လေဍ္ဍုပါတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမပရိစ္ဆေဒေါ ပနဿ ပရိက္ခိတ္တဿာပိ အပရိက္ခိတ္တဿာပိ အပ္ပမာဏမေဝါတိ။
အရညံ နာမ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာတိ ဣမံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏံ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေ အဝသေသံ ‘‘အရညံ’’ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘အရညန္တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဝုတ္တံ။ အာရညကသိက္ခာပဒေ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ဝုတ္တံ။ တံ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ အာရောပိတေန အာစရိယဓနုနာ ပဉ္စဓနုသတပ္ပမာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဝိဘဇန္တေန ‘‘ဃရံ, ဃရူပစာရော, ဂါမော, ဂါမူပစာရော အရည’’န္တိ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသနိသေဓနတ္ထံ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသာ ဒဿိတာ။ တသ္မာ ဃရေ ဝါ ဃရူပစာရေ ဝါ ဂါမေ ဝါ ဂါမူပစာရေ ဝါ အရညေ ဝါ ပါဒဂ္ဃနကတော ပဋ္ဌာယ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ‘‘အဒိန္နံ ထေယျသင်္ခါတံ အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီနံ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ‘‘အဒိန္နံ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒေ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ကပ္ပိယံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ယံကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ, တဒေတံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ။ အတ္တနော ဟတ္ထတော ဝါ ယထာဌိတဋ္ဌာနတော ဝါ န နိဿဋ္ဌန္တိ အနိဿဋ္ဌံ။ ယထာဌာနေ ဌိတမ္ပိ အနပေက္ခတာယ န ပရိစ္စတ္တန္တိ အပရိစ္စတ္တံ။ အာရက္ခသံဝိဓာနေန ရက္ခိတတ္တာ ရက္ခိတံ။ မဉ္ဇူသာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ဂေါပိတတ္တာ ဂေါပိတံ။ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ တဏှာမမတ္တေန မမာယိတတ္တာ မမာယိတံ။ တာဟိ အပရိစ္စာဂရက္ခဏဂေါပနာဟိ တေဟိ ဘဏ္ဍသာမိကေဟိ ပရေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ။ ဧတံ အဒိန္နံ နာမ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂။) [သျ]ထေယျသင်္ခါတန္တိ ဧတ္ထ ထေနောတိ စောရော, ထေနဿ ဘာဝေါ ထေယျံ၊ အဝဟရဏစိတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ ‘‘သင်္ခါ, သင်္ခါတ’’န္တိ အတ္ထတော ဧကံ၊ ကောဋ္ဌာသဿေတံ အဓိဝစနံ, ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝိယ။ ထေယျဉ္စ တံ သင်္ခါတဉ္စာတိ ထေယျသင်္ခါတံ, ထေယျစိတ္တသင်္ခါတော ဧကော စိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ, တသ္မာ ထေယျသင်္ခါတေနာတိ အတ္ထတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယော စ ထေယျသင်္ခါတေန အာဒိယတိ, သော ယသ္မာ ထေယျစိတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာ အတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တောတိ ဧဝမဿ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အာဒိယေယျ, ဟရေယျ, အဝဟရေယျ, ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျ, ဌာနာ စာဝေယျ, သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာတိ ဧတ္ထ ပန ပဌမပဒံ အဘိယောဂဝသေန ဝုတ္တံ, ဒုတိယပဒံ အညေသံ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တဿ ဂစ္ဆတော ဝသေန, တတိယပဒံ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန, စတုတ္ထံ သဝိညာဏကဝသေန, ပဉ္စမံ ထလေ နိက္ခိတ္တာဒိဝသေန, ဆဋ္ဌံ ပရိကပ္ပဝသေန ဝါ သုင်္ကဃာတဝသေန ဝါ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဧကဘဏ္ဍဝသေနပိ နာနာဘဏ္ဍဝသေနပိ ဟောတိ။ ဧကဘဏ္ဍဝသေန စ သဝိညာဏကေနေဝ လဗ္ဘတိ, နာနာဘဏ္ဍဝသေန သဝိညာဏကာဝိညာဏကမိဿကေန။
တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍဝသေန တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – အာဒိယေယျာတိ အာရာမံ အဘိယုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။
ဟရေယျာတိ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ခန္ဓံ ဩရောပေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။
အဝဟရေယျာတိ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၃။) [သျ]ဣရိယာပထံဝိကောပေယျာတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ ပဌမံ ပါဒံ သင်္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဒုတိယံ ပါဒံ သင်္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။
ဌာနာ စာဝေယျာတိ ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။
သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာတိ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ အထ ဝါ ပဌမံ ပါဒံ သုင်္ကဃာတံ အတိက္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ – အယမေတ္ထ နာနာဘဏ္ဍဝသေန ယောဇနာ။
ဧကဘဏ္ဍဝသေန ပန သဿာမိကံ ဒါသံ ဝါ တိရစ္ဆာနံ ဝါ ယထာဝုတ္တေန အဘိယောဂါဒိနာ နယေန အာဒိယတိ ဝါ ဟရတိ ဝါ အဝဟရတိ ဝါ ဣရိယာပထံ ဝါ ဝိကောပေတိ, ဌာနာ ဝါ စာဝေတိ, ပရိစ္ဆေဒံ ဝါ အတိက္ကာမေတိ – အယမေတ္ထ ဧကဘဏ္ဍဝသေန ယောဇနာ။
ပဉ္စဝီသတိအဝဟာရကထာ
အပိစ ဣမာနိ ဆ ပဒါနိ ဝဏ္ဏေန္တေန ပဉ္စ ပဉ္စကေ သမောဓာနေတွာ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ ဒဿေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝဏ္ဏယတာ ဟိ ဣဒံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကံ သုဝဏ္ဏိတံ ဟောတိ။ ဣမသ္မိဉ္စ ဌာနေ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာ အာကုလာ လုဠိတာ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယာ။ တထာ ဟိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ယာနိ တာနိ ပါဠိယံ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အဒိန္နံ အာဒိယန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ, ပရပရိဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဝဟာရင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ, တာနိပိ ဂဟေတွာ ကတ္ထစိ ဧကံ ပဉ္စကံ ဒဿိတံ, ကတ္ထစိ ‘‘ဆဟာကာရေဟီ’’တိ အာဂတေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွေ ပဉ္စကာနိ ဒဿိတာနိ။ ဧတာနိ စ ပဉ္စကာနိ န ဟောန္တိ။ ယတ္ထ ဟိ ဧကေကေန ပဒေန အဝဟာရော သိဇ္ဈတိ, တံ ပဉ္စကံ နာမ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ ပန သဗ္ဗေဟိပိ ပဒေဟိ ဧကောယေဝ အဝဟာရော။ ယာနိ စ တတ္ထ လဗ္ဘမာနာနိယေဝ ပဉ္စကာနိ ဒဿိတာနိ, တေသမ္ပိ န သဗ္ဗေသံ အတ္ထော ပကာသိတော။ ဧဝမိမသ္မိံ ဌာနေ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာ အာကုလာ လုဠိတာ ဒုဝိညေယျဝိနိစ္ဆယာ။ တသ္မာ ပဉ္စ ပဉ္စကေသမောဓာနေတွာ ဒဿိယမာနာ ဣမေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ သာဓုကံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄။) [သျ]ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ နာမ – နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ, ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ, သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ, ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ, ထေယျာဝဟာရပဉ္စကန္တိ။ တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ ‘‘အာဒိယေယျ, ဟရေယျ, အဝဟရေယျ, ဣရိယာပထံ ဝိကောပေယျ, ဌာနာ စာဝေယျာ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ တာနိ ပုဗ္ဗေ ယောဇေတွာ ဒဿိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယံ ပနေတံ ‘‘သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာ’’တိ ဆဋ္ဌံ ပဒံ, တံ ပရိကပ္ပါဝဟာရဿ စ နိဿဂ္ဂိယာဝဟာရဿ စ သာဓာရဏံ။ တသ္မာ တံ တတိယပဉ္စမေသု ပဉ္စကေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တံ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကဉ္စ။
ကတမံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ? ပဉ္စ အဝဟာရာ – သာဟတ္ထိကော, အာဏတ္တိကော, နိဿဂ္ဂိယော, အတ္ထသာဓကော, ဓုရနိက္ခေပေါတိ။ တတ္ထ သာဟတ္ထိကော နာမ ပရဿ ဘဏ္ဍံ သဟတ္ထာ အဝဟရတိ။ အာဏတ္တိကော နာမ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေတိ။ နိဿဂ္ဂိယော နာမ အန္တောသုင်္ကဃာတေ ဌိတော ဗဟိသုင်္ကဃာတံ ပါတေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ, ဣမိနာ စ သဒ္ဓိံ ‘‘သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာ’’တိ ဣဒံ ပဒယောဇနံ လဘတိ။ အတ္ထသာဓကော နာမ ‘‘အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါ အဝဟရာ’’တိ အာဏာပေတိ။ တတ္ထ သစေ ပရော အနန္တရာယိကော ဟုတွာ တံ အဝဟရတိ, အာဏာပကော အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော ဟောတိ, အဝဟာရကော ပန အဝဟဋကာလေ။ အယံ အတ္ထသာဓကော။ ဓုရနိက္ခေပေါ ပန ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။
ကတမံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ? အပရေပိ ပဉ္စ အဝဟာရာ – ပုဗ္ဗပယောဂေါ, သဟပယောဂေါ, သံဝိဒါဝဟာရော, သင်္ကေတကမ္မံ, နိမိတ္တကမ္မန္တိ။ တတ္ထ အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဌာနာ စာဝနဝသေန သဟပယောဂေါ။ ဣတရေ ပန တယော ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၁၁၈-၁၂၀) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ဣဒံ ပုဗ္ဗပယောဂပဉ္စကံ။
ကတမံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကံ? အပရေပိ ပဉ္စ အဝဟာရာ – ထေယျာဝဟာရော, ပသယှာဝဟာရော, ပရိကပ္ပါဝဟာရော, ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော, ကုသာဝဟာရောတိ။ တေ ပဉ္စပိ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု သံဃဿ စီဝရေ ဘာဇိယမာနေ ထေယျစိတ္တော ကုသံ သင်္ကာမေတွာ စီဝရံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃၈) ဧတသ္မိံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၅။) [သျ]ကုသသင်္ကာမနဝတ္ထုသ္မိံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဣဒံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကံ။ ဧဝမိမာနိ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ သမောဓာနေတွာ ဣမေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣမေသု စ ပန ပဉ္စသု ပဉ္စကေသု ကုသလေန ဝိနယဓရေန ဩတိဏ္ဏံ ဝတ္ထုံ သဟသာ အဝိနိစ္ဆိနိတွာဝ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဩလောကေတဗ္ဗာနိ။ ယာနိ သန္ဓာယ ပေါရာဏာ အာဟု –
‘‘ဝတ္ထုံ ကာလဉ္စ ဒေသဉ္စ, အဂ္ဃံ ပရိဘောဂပဉ္စမံ၊
တုလယိတွာ ပဉ္စ ဌာနာနိ, ဓာရေယျတ္ထံ ဝိစက္ခဏော’’တိ။
တတ္ထ ဝတ္ထုန္တိ ဘဏ္ဍံ၊ အဝဟာရကေန ဟိ ‘‘မယာ ဣဒံ နာမ အဝဟဋ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာဝ တံ ဘဏ္ဍံ သဿာမိကံ ဝါ အဿာမိကံ ဝါတိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ သဿာမိကေပိ သာမိကာနံ သာလယဘာဝေါ ဝါ နိရာလယဘာဝေါ ဝါ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။ သစေ တေသံ သာလယကာလေ အဝဟဋံ, ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ အာပတ္တိ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ နိရာလယကာလေ, န ပါရာဇိကေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘဏ္ဍသာမိကေသု ပန ဘဏ္ဍံ အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သာမီစိ။
ဣမဿ ပနတ္ထဿ ဒီပနတ္ထမိဒံ ဝတ္ထု – ဘာတိယရာဇကာလေ ကိရ မဟာစေတိယပူဇာယ ဒက္ခိဏဒိသတော ဧကော ဘိက္ခု သတ္တဟတ္ထံ ပဏ္ဍုကာသာဝံ အံသေ ကရိတွာ စေတိယင်္ဂဏံ ပါဝိသိ၊ တင်္ခဏမေဝ စ ရာဇာပိ စေတိယဝန္ဒနတ္ထံ အာဂတော။ တတ္ထ ဥဿာရဏာယ ဝတ္တမာနာယ မဟာဇနသမ္မဒ္ဒေါ အဟောသိ။ အထ သော ဘိက္ခု ဇနသမ္မဒ္ဒပီဠိတော အံသတော ပတန္တံ ကာသာဝံ အဒိသွာဝ နိက္ခန္တော၊ နိက္ခမိတွာ စ ကာသာဝံ အပဿန္တော ‘‘ကော ဤဒိသေ ဇနသမ္မဒ္ဒေ ကာသာဝံ လစ္ဆတိ, န ဒါနိ တံ မယှ’’န္တိ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ဂတော။ အထညော ဘိက္ခု ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆန္တော တံ ကာသာဝံ ဒိသွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဟေတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ‘‘အဿမဏော ဒါနိမှိ, ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေပိ ‘‘ဝိနယဓရေ ပုစ္ဆိတွာ ဉဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
တေန စ သမယေန စူဠသုမနတ္ထေရော နာမ သဗ္ဗပရိယတ္တိဓရော ဝိနယာစရိယပါမောက္ခော မဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ။ သော ဘိက္ခု ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဩကာသံ ကာရေတွာ အတ္တနော ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော တေန ဘဋ္ဌေ ဇနကာယေ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဂဟိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အတ္ထိ ဒါနိ ဧတ္ထ ဩကာသော’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ – ‘‘သစေ ကာသာဝသာမိကံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆။) [သျ]ဘိက္ခုံ အာနေယျာသိ, သက္ကာ ဘဝေယျ တဝ ပတိဋ္ဌာ ကာတု’’န္တိ။ ‘‘ကထာဟံ, ဘန္တေ, တံ ဒက္ခိဿာမီ’’တိ? ‘‘တဟိံ တဟိံ ဂန္တွာ ဩလောကေဟီ’’တိ။ သော ပဉ္စပိ မဟာဝိဟာရေ ဩလောကေတွာ နေဝ အဒ္ဒက္ခိ။ တတော နံ ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကတရာယ ဒိသာယ ဗဟူ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ? ‘‘ဒက္ခိဏဒိသာယ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကာသာဝံ ဒီဃတော စ တိရိယဉ္စ မိနိတွာ ဌပေဟိ။ ဌပေတွာ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဝိဟာရပဋိပါဋိယာ ဝိစိနိတွာ တံ ဘိက္ခုံ အာနေဟီ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ထေရဿ သန္တိကံ အာနေသိ။ ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘တဝေဒံ ကာသာဝ’’န္တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ တေ ပါတိတ’’န္တိ? သော သဗ္ဗံ အာစိက္ခိ။ ထေရော ပန တေန ကတံ ဓုရနိက္ခေပံ သုတွာ ဣတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တယာ ဣဒံ ကုဟိံ ဒိသွာ ဂဟိတ’’န္တိ? သောပိ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ တတော နံ ထေရော အာဟ – ‘‘သစေ တေ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတံ အဘဝိဿ, အနာပတ္တိယေဝ တေ အဿ။ ထေယျစိတ္တေန ပန ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ကဋံ အာပန္နောသိ။ တံ ဒေသေတွာ အနာပတ္တိကော ဟောဟိ။ ဣဒဉ္စ ကာသာဝံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ဧတဿေဝ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ။ သော ဘိက္ခု အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ပရမဿာသပ္ပတ္တော အဟောသီတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗံ။
ကာလောတိ အဝဟာရကာလော။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ သမဂ္ဃံ ဟောတိ, ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ။ တသ္မာ တံ ဘဏ္ဍံ ယသ္မိံ ကာလေ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃေါ ဟောတိ, တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကာလော ဩလောကေတဗ္ဗော။
ဒေသောတိ အဝဟာရဒေသော။ တဉှိ ဘဏ္ဍံ ယသ္မိံ ဒေသေ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ဒေသေ ယော တဿ အဂ္ဃေါ ဟောတိ, တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဟိ ဘဏ္ဍံ သမဂ္ဃံ ဟောတိ, အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ။
ဣမဿာပိ စ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထမိဒံ ဝတ္ထု – အန္တရသမုဒ္ဒေ ကိရ ဧကော ဘိက္ခု သုသဏ္ဌာနံ နာဠိကေရံ လဘိတွာ ဘမံ အာရောပေတွာ သင်္ခထာလကသဒိသံ မနောရမံ ပါနီယထာလကံ ကတွာ တတ္ထေဝ ဌပေတွာ စေတိယဂိရိံ အဂမာသိ။ အထညော ဘိက္ခု အန္တရသမုဒ္ဒံ ဂန္တွာ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ပဋိဝသန္တော တံ ထာလကံ ဒိသွာ ထေယျစိတ္တေန ဂဟေတွာ စေတိယဂိရိမေဝ အာဂတော။ တဿ တတ္ထ ယာဂုံ ပိဝန္တဿ တံ ထာလကံ ဒိသွာ ထာလကသာမိကော ဘိက္ခု အာဟ – ‘‘ကုတော တေ ဣဒံ လဒ္ဓ’’န္တိ? ‘‘အန္တရသမုဒ္ဒတော မေ အာနီတ’’န္တိ။ သော တံ ‘‘နေတံ တဝ သန္တကံ, ထေယျာယ တေ ဂဟိတ’’န္တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇။) [သျ]သံဃမဇ္ဈံ အာကဍ္ဎိ။ တတ္ထ စ ဝိနိစ္ဆယံ အလဘိတွာ မဟာဝိဟာရံ အဂမိံသု။ တတ္ထ ဘေရိံ ပဟရာပေတွာ မဟာစေတိယသမီပေ သန္နိပါတံ ကတွာ ဝိနိစ္ဆယံ အာရဘိံသု။ ဝိနယဓရတ္ထေရာ အဝဟာရံ သညာပေသုံ။
တသ္မိဉ္စ သန္နိပါတေ အာဘိဓမ္မိကဂေါဒတ္တတ္ထေရော နာမ ဝိနယကုသလော ဟောတိ။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ထာလကံ ကုဟိံ အဝဟဋ’’န္တိ? ‘‘အန္တရသမုဒ္ဒေ အဝဟဋ’’န္တိ။ ‘‘တတြိဒံ ကိံ အဂ္ဃတီ’’တိ? ‘‘န ကိဉ္စိ အဂ္ဃတိ။ တတြ ဟိ နာဠိကေရံ ဘိန္ဒိတွာ မိဉ္ဇံ ခါဒိတွာ ကပါလံ ဆဍ္ဍေန္တိ, ဒါရုအတ္ထံ ပန ဖရတီ’’တိ။ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဧတ္ထ ဟတ္ထကမ္မံ ကိံ အဂ္ဃတီ’’တိ? ‘‘မာသကံ ဝါ ဦနမာသကံ ဝါ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပန ကတ္ထစိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မာသကေန ဝါ ဦနမာသကေန ဝါ ပါရာဇိကံ ပညတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု! သာဓု! သုကထိတံ သုဝိနိစ္ဆိတ’’န္တိ ဧကသာဓုကာရော အဟောသိ။ တေန စ သမယေန ဘာတိယရာဇာပိ စေတိယဝန္ဒနတ္ထံ နဂရတော နိက္ခမန္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပဋိပါဋိယာ သုတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘မယိ သန္တေ ဘိက္ခူနမ္ပိ ဘိက္ခူနီနမ္ပိ ဂိဟီနမ္ပိ အဓိကရဏံ အာဘိဓမ္မိကဂေါဒတ္တတ္ထေရေန ဝိနိစ္ဆိတံ သုဝိနိစ္ဆိတံ, တဿ ဝိနိစ္ဆယေ အတိဋ္ဌမာနံ ရာဇာဏာယ ဌပေမီ’’တိ။ ဧဝံ ဒေသော ဩလောကေတဗ္ဗော။
အဂ္ဃေါတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃေါ။ နဝဘဏ္ဍဿ ဟိ ယော အဂ္ဃေါ ဟောတိ, သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ၊ ယထာ နဝဓောတော ပတ္တော အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ အဂ္ဃတိ, သော ပစ္ဆာ ဘိန္နော ဝါ ဆိဒ္ဒေါ ဝါ အာဏိဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ အပ္ပဂ္ဃေါ ဟောတိ တသ္မာ န သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍံ ပကတိအဂ္ဃေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ။ ဧဝံ အဂ္ဃေါ ဩလောကေတဗ္ဗော။
ပရိဘောဂေါတိ ဘဏ္ဍပရိဘောဂေါ။ ပရိဘောဂေနာပိ ဟိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃေါ ပရိဟာယတိ။ တသ္မာ ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ, သစေ ကောစိ ကဿစိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝါသိံ ဟရတိ, တတြ ဝါသိသာမိကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ‘‘တယာ အယံ ဝါသိ ကိတ္တကေန ကီတာ’’တိ? ‘‘ပါဒေန, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ ကိဏိတွာဝ ဌပိတာ, ဥဒါဟု တံ ဝဠဉ္ဇေသီ’’တိ? သစေ ဝဒတိ ‘‘ဧကဒိဝသံ မေ ဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ရဇနဆလ္လိံ ဝါ ပတ္တပစနကဒါရုံ ဝါ ဆိန္နံ, ဃံသိတွာ ဝါ နိသိတာ’’တိ။ အထဿာ ပေါရာဏော အဂ္ဃေါ ဘဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဝါသိယာ ဧဝံ အဉ္ဇနိယာ ဝါ အဉ္ဇနိသလာကာယ ဝါ ကုဉ္စိကာယ ဝါ ပလာလေန ဝါ ထုသေဟိ ဝါ ဣဋ္ဌကစုဏ္ဏေန ဝါ ဧကဝါရံ ဃံသိတွာ ဓောဝနမတ္တေနာပိ အဂ္ဃေါ ဘဿတိ။ တိပုမဏ္ဍလဿ မကရဒန္တစ္ဆေဒနေနာပိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၈။) [သျ]ပရိမဇ္ဇိတမတ္တေနာပိ, ဥဒကသာဋိကာယ သကိံ နိဝါသနပါရုပနေနာပိ ပရိဘောဂသီသေန အံသေ ဝါ သီသေ ဝါ ဌပနမတ္တေနာပိ, တဏ္ဍုလာဒီနံ ပပ္ဖေါဋနေနာပိ တတော ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ အပနယနေနာပိ, အန္တမသော ဧကံ ပါသာဏသက္ခရံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍိတမတ္တေနာပိ, သပ္ပိတေလာဒီနံ ဘာဇနန္တရပအဝတ္တနေနာပိ, အန္တမသော တတော မက္ခိကံ ဝါ ကိပိလ္လိကံ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍိတမတ္တေနာပိ, ဂုဠပိဏ္ဍကဿ မဓုရဘာဝဇာနနတ္ထံ နခေန ဝိဇ္ဈိတွာ အဏုမတ္တံ ဂဟိတမတ္တေနာပိ အဂ္ဃေါ ဘဿတိ။ တသ္မာ ယံကိဉ္စိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝုတ္တနယေနေဝ သာမိကေဟိ ပရိဘောဂေန ဦနံ ကတံ ဟောတိ, န တံ အဝဟဋော ဘိက္ခု ပါရာဇိကေန ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပရိဘောဂေါ ဩလောကေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဣမာနိ တုလယိတွာ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဓာရေယျတ္ထံ ဝိစက္ခဏော, အာပတ္တိံ ဝါ အနာပတ္တိံ ဝါ ဂရုကံ ဝါ လဟုကံ ဝါ အာပတ္တိံ ယထာဌာနေ ဌပေယျာတိ။
နိဋ္ဌိတော ‘‘အာဒိယေယျ…ပေ… သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျာ’’တိ။
ဣမေသံ ပဒါနံ ဝိနိစ္ဆယော။
ဣဒါနိ ယဒိဒံ ‘‘ယထာရူပေ အဒိန္နာဒါနေ’’တိအာဒီနိ ဝိဘဇန္တေန ‘‘ယထာရူပံ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာရူပန္တိ ယထာဇာတိကံ။ တံ ပန ယသ္မာ ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပါဒံ ဝါ ပါဒါရဟံ ဝါ အတိရေကပါဒံ ဝါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ပါဒေန ကဟာပဏဿ စတုတ္ထဘာဂံ အကပ္ပိယဘဏ္ဍမေဝ ဒဿေတိ။ ပါဒါရဟေန ပါဒဂ္ဃနကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ။ အတိရေကပါဒေန ဥဘယမ္ပိ။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဒုတိယပါရာဇိကပ္ပဟောနကဝတ္ထု ဒဿိတံ ဟောတိ။
ပထဗျာ ရာဇာတိ သကလပထဝိယာ ရာဇာ ဒီပစက္ကဝတ္တီ အသောကသဒိသော, ယော ဝါ ပနညောပိ ဧကဒီပေ ရာဇာ, သီဟဠရာဇသဒိသော။ ပဒေသရာဇာတိ ဧကဒီပဿ ပဒေသိဿရော, ဗိမ္ဗိသာရ-ပသေနဒိ-အာဒယော ဝိယ။ မဏ္ဍလိကာ နာမ ယေ ဒီပပဒေသေပိ ဧကမေကံ မဏ္ဍလံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ အန္တရဘောဂိကာ နာမ ဒွိန္နံ ရာဇူနံ အန္တရာ ကတိပယဂါမသာမိကာ။ အက္ခဒဿာတိ ဓမ္မဝိနိစ္ဆနကာ, တေ ဓမ္မသဘာယံ နိသီဒိတွာ အပရာဓာနုရူပံ စောရာနံ ဟတ္ထပါဒစ္ဆေဇ္ဇာဒိံ အနုသာသန္တိ။ ယေ ပန ဌာနန္တရပ္ပတ္တာ အမစ္စာ ဝါ ရာဇကုမာရာ ဝါ ကတာပရာဓာ ဟောန္တိ, တေ ရညော အာရောစေန္တိ, ဂရုကံ ဌာနံ သယံ န ဝိနိစ္ဆိနန္တိ။ မဟာမတ္တာတိ ဌာနန္တရပ္ပတ္တာ မဟာအမစ္စာ၊
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၉။) [သျ]တေပိ တတ္ထ တတ္ထ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ နိသီဒိတွာ ရာဇကိစ္စံ ကရောန္တိ။ ယေ ဝါ ပနာတိ အညေပိ ယေ ရာဇကုလနိဿိတာ ဝါ သကိဿရိယနိဿိတာ ဝါ ဟုတွာ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ အနုသာသန္တိ, သဗ္ဗေပိ တေ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ရာဇာနော’’တိ ဒဿေတိ။
ဟနေယျုန္တိ ပေါထေယျုဉ္စေဝ ဆိန္ဒေယျုဉ္စ။ ပဗ္ဗာဇေယျုန္တိ နီဟရေယျုံ။ စောရောသီတိ ဧဝမာဒီနိ စ ဝတွာ ပရိဘာသေယျုံ၊ တေနေဝါဟ – ‘‘ပရိဘာသော ဧသော’’တိ။ ပုရိမံ ဥပါဒါယာတိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိတွာ ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ အာပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ဥပါဒါယ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနပဒတ္ထတ္တာ စ ပါကဋမေဝါတိ။
֍ ဋီ ၉၃။ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ပဒါနုက္ကမေန ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ ယံ တံ အာဒိယေယျာတိအာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ သင်္ခေပတော အာဒါနံ ဒဿေတွာ သင်္ခေပတောဧဝ ‘‘ပါဒံ ဝါ ပါဒါရဟံ ဝါ အတိရေကပါဒံ ဝါ’’တိ အာဒါတဗ္ဗဘဏ္ဍံ ဒဿိတံ, တံ ယတ္ထ ယတ္ထ ဌိတံ, ယထာ ယထာ အာဒါနံ ဂစ္ဆတိ, အနာဂတေ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသနိရုန္ဓနတ္ထံ တထာ တထာ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဘူမဋ္ဌံ ထလဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ နယေန မာတိကံ ဌပေတွာ ‘‘ဘူမဋ္ဌံ နာမ ဘဏ္ဍံ ဘူမိယံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ဝိဘင်္ဂံ အာဟ။
ပဉ္စဝီသတိအဝဟာရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘူမဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၉၄။ တတြာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာယ သဒ္ဓိံ ဝိနိစ္ဆယကထာ။ နိခါတန္တိ ဘူမိယံ ခဏိတွာ ဌပိတံ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ပံသုဣဋ္ဌကာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ဘူမဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ…ပေ… ဂစ္ဆတိ ဝါ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ တံ ဧဝံ နိခဏိတွာ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝါ ဌပိတတ္တာ ဘူမိယံ ဌိတံ ဘဏ္ဍံ ယော ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ဥပါယေန ဉတွာ ‘‘အာဟရိဿာမီ’’တိ ထေယျစိတ္တော ဟုတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ, သော ဘဏ္ဍဋ္ဌာနံ အပ္ပတွာပိ သဗ္ဗကာယဝစီဝိကာရေသု ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? သော ဟိ တဿ အာဟရဏတ္ထာယ ဥဋ္ဌဟန္တော ယံ ယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဖန္ဒာပေတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋမေဝ။ နိဝါသနပါရုပနံ သဏ္ဌပေတိ, ဟတ္ထဝါရေ ဟတ္ထဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘မဟန္တံ နိဓာနံ န သက္ကာ ဧကေန အာဟရိတုံ, ဒုတိယံ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ ကဿစိ သဟာယဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဒွါရံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၀။) [သျ]ဝိဝရတိ, ပဒဝါရေ စ ဟတ္ထဝါရေ စ ဒုက္ကဋံ။ ဒွါရပိဒဟနေ ပန အညသ္မိံ ဝါ ဂမနဿ အနုပကာရေ အနာပတ္တိ။ တဿ နိပန္နောကာသံ ဂန္တွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာ’’တိ ပက္ကောသတိ, တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဧဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝဒတိ, ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ သော တဿ ဝစနေန ဥဋ္ဌဟတိ, တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ ဥဋ္ဌဟိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော နိဝါသနပါရုပနံ သဏ္ဌပေတိ, ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ တဿ သမီပံ ဂစ္ဆတိ, ဟတ္ထဝါရပဒဝါရေသု သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋံ။ သော တံ ပုစ္ဆတိ ‘‘အသုကော စ အသုကော စ ကုဟိံ, အသုကဉ္စ အသုကဉ္စ ပက္ကောသာဟီ’’တိ, ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ သဗ္ဗေ သမာဂတေ ဒိသွာ ‘‘မယာ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ဧဝရူပေါ နိဓိ ဥပလဒ္ဓေါ, ဂစ္ဆာမ တံ ဂဟေတွာ ပုညာနိ စ ကရိဿာမ, သုခဉ္စ ဇီဝိဿာမာ’’တိ ဝဒတိ, ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋမေဝ။
ဧဝံ လဒ္ဓသဟာယော ကုဒါလံ ပရိယေသတိ။ သစေ ပနဿ အတ္တနော ကုဒါလော အတ္ထိ, ‘‘တံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော စ ဂဏှန္တော စ အာဟရန္တော စ သဗ္ဗတ္ထ ဟတ္ထဝါရပဒဝါရေသု ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ နတ္ထိ, အညံ ဘိက္ခုံ ဝါ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ ဂန္တွာ ယာစတိ, ယာစန္တော စ သစေ ‘‘ကုဒါလံ မေ ဒေဟိ, ကုဒါလေန မေ အတ္ထော, ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗမတ္ထိ, တံ ကတွာ ပစ္စာဟရိဿာမီ’’တိ မုသာ အဘဏန္တော ယာစတိ, ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ‘‘မာတိကာ သောဓေတဗ္ဗာ အတ္ထိ, ဝိဟာရေ ဘူမိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ မုသာပိ ဘဏတိ, ယံ ယံ ဝစနံ မုသာ, တတ္ထ တတ္ထ ပါစိတ္တိယံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ, တံ ပမာဒလိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋံ နာမ အတ္ထိ။ သစေ ပန ကုဒါလဿ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ, ‘‘ဒဏ္ဍံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝါသိံ ဝါ ဖရသုံ ဝါ နိသေတိ, တဒတ္ထာယ ဂစ္ဆတိ, ဂန္တွာ သုက္ခကဋ္ဌံ ဆိန္ဒတိ တစ္ဆတိ အာကောဋေတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဟတ္ထဝါရပဒဝါရေသု ဒုက္ကဋံ။ အလ္လရုက္ခံ ဆိန္ဒတိ, ပါစိတ္တိယံ။ တတော ပရံ သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ။ သင်္ခေပဋ္ဌကထာယံ ပန မဟာပစ္စရိယဉ္စ တတ္ထ ဇာတကကဋ္ဌလတာဆေဒနတ္ထံ ဝါသိဖရသုံ ပရိယေသန္တာနမ္ပိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဝါသိဖရသုကုဒါလေ ယာစန္တာ အာသင်္ကိတာ ဘဝိဿာမ, လောဟံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကရောမာ’’တိ။ တတော အရညံ ဂန္တွာ လောဟဗီဇတ္ထံ ပထဝိံ ခဏန္တိ, အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏန္တာနံ ဒုက္ကဋေဟိ သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယာနီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၁။) [သျ]ဒုက္ကဋာ န မုစ္စတိ။ ကပ္ပိယပထဝိံ ခဏန္တာနံ ဒုက္ကဋာနိယေဝ။ ဗီဇံ ပန ဂဟေတွာ တတော ပရံ သဗ္ဗကိရိယာသု ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။
ပိဋကပရိယေသနေပိ ဟတ္ထဝါရပဒဝါရေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဒုက္ကဋံ။ မုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယံ။ ပိဋကံ ကာတုကာမတာယ ဝလ္လိစ္ဆေဒနေ ပါစိတ္တိယန္တိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ ဝါ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ ပရိယိဋ္ဌသဟာယကုဒါလပိဋကော နိဓိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန ဂစ္ဆန္တော ‘‘ဣမံ နိဓိံ လဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓပူဇံ ဝါ ဓမ္မပူဇံ ဝါ သံဃဘတ္တံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ ကုသလံ ဥပ္ပါဒေတိ, ကုသလစိတ္တေန ဂမနေ အနာပတ္တိ။ ကသ္မာ? ‘‘ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ…ပေ… ဂစ္ဆတိ ဝါ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အထေယျစိတ္တဿ အနာပတ္တိ။ မဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ နိဓာနဋ္ဌာနံ ဂမနတ္ထာယ မဂ္ဂံ ကရောန္တော ဘူတဂါမံ ဆိန္ဒတိ, ပါစိတ္တိယံ။ သုက္ခကဋ္ဌံ ဆိန္ဒတိ, ဒုက္ကဋံ။
တတ္ထဇာတကန္တိ စိရနိဟိတာယ ကုမ္ဘိယာ ဥပရိ ဇာတကံ။ ကဋ္ဌံ ဝါ လတံ ဝါတိ န ကေဝလံ ကဋ္ဌလတမေဝ, ယံကိဉ္စိ အလ္လံ ဝါ သုက္ခံ ဝါ တိဏရုက္ခလတာဒိံ ဆိန္ဒန္တဿ သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။
အဋ္ဌဝိဓံ ဟေတံ ဒုက္ကဋံ နာမ ဣမသ္မိံ ဌာနေ သမောဓာနေတွာ ထေရေဟိ ဒဿိတံ – ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ, သဟပယောဂဒုက္ကဋံ, အနာမာသဒုက္ကဋံ, ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ, ဝိနယဒုက္ကဋံ, ဉာတဒုက္ကဋံ, ဉတ္တိဒုက္ကဋံ, ပဋိဿဝဒုက္ကဋန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ထေယျစိတ္တော ဒုတိယံ ဝါ ကုဒါလံ ဝါ ပိဋကံ ဝါ ပရိယေသတိ ဂစ္ဆတိ ဝါ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋံ, ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဟောတိ။ ‘‘တတ္ထဇာတကံ ကဋ္ဌံ ဝါ လတံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ သဟပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ။ ဧတ္ထ ပန ပါစိတ္တိယဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ ကသ္မာ? အဝဟာရဿ သဟပယောဂတ္တာတိ။ ယံ ပန ဒသဝိဓံ ရတနံ, သတ္တဝိဓံ ဓညံ, သဗ္ဗဉ္စ အာဝုဓဘဏ္ဍာဒိံ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ, ဣဒံ အနာမာသဒုက္ကဋံ နာမ။ ယံ ကဒလိနာဠိကေရာဒီနံ တတ္ထဇာတကဖလာနိ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ နာမ။ ယံ ပန ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ ပတ္တေ ရဇေ ပတိတေ ပတ္တံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဓောဝိတွာ ဝါ တတ္ထ ဘိက္ခံ ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၂။) [သျ]ဣဒံ ဝိနယဒုက္ကဋံ နာမ။ ‘‘သုတွာ န ဝဒန္တိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၉) ဣဒံ ဉာတဒုက္ကဋံ နာမ။ ယံ ဧကာဒသသု သမနုဘာသနာသု ‘‘ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၁၄) ဝုတ္တံ, ဣဒံ ဉတ္တိဒုက္ကဋံ နာမ။ ‘‘တဿ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပုရိမိကာ စ န ပညာယတိ, ပဋိဿဝေ စ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၇) ဣဒံ ပဋိဿဝဒုက္ကဋံ နာမ။ ဣဒံ ပန သဟပယောဂဒုက္ကဋံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယံကိဉ္စိ အလ္လံ ဝါ သုက္ခံ ဝါ တိဏရုက္ခလတာဒိံ ဆိန္ဒန္တဿ သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီ’’တိ။
သစေ ပနဿ တတ္ထဇာတကေ တိဏရုက္ခလတာဒိမှိ ဆိန္နေပိ လဇ္ဇိဓမ္မော ဩက္ကမတိ, သံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဆေဒနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ အထ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာ သဥဿာဟောဝ ပံသုံ ခဏတိ, ဆေဒနဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ခဏနဒုက္ကဋေ ပတိဋ္ဌာတိ။ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏန္တောပိ ဟိ ဣဓ သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ ပနဿ သဗ္ဗဒိသာသု ခဏိတွာ ကုမ္ဘိမူလံ ပတ္တဿာပိ လဇ္ဇိဓမ္မော ဩက္ကမတိ, ခဏနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။
ဗျူဟတိ ဝါတိ အထ ပန သဥဿာဟောဝ ပံသုံ ဝိယူဟတိ, ဧကပဿေ ရာသိံ ကရောတိ, ခဏနဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ဝိယူဟနဒုက္ကဋေ ပတိဋ္ဌာတိ။ တဉ္စ ပံသုံ တတ္ထ တတ္ထ ပုဉ္ဇံ ကရောန္တော ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ ပန ရာသိံ ကတွာပိ ဓုရနိက္ခေပံ ကရောတိ, လဇ္ဇိဓမ္မံ အာပဇ္ဇတိ, ဝိယူဟနဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ ဥဒ္ဓရတိ ဝါတိ အထ ပန သဥဿာဟောဝ ပံသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဗဟိ ပါတေတိ, ဝိယူဟနဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ပံသုံ ပန ကုဒါလေန ဝါ ဟတ္ထေဟိ ဝါ ပစ္ဆိယာ ဝါ တဟိံ တဟိံ ပါတေန္တော ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ ပန သဗ္ဗံ ပံသုံ နီဟရိတွာ ကုမ္ဘိံ ထလဋ္ဌံ ကတွာပိ လဇ္ဇိဓမ္မံ အာပဇ္ဇတိ, ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ အထ ပန သဥဿာဟောဝ ကုမ္ဘိံ အာမသတိ, ဥဒ္ဓရဏဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, အာမသနဒုက္ကဋေ ပတိဋ္ဌာတိ။ အာမသိတွာပိ စ လဇ္ဇိဓမ္မံ အာပဇ္ဇန္တော အာမသနဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ အထ သဥဿာဟောဝ ကုမ္ဘိံ ဖန္ဒာပေတိ, အာမသနဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ‘‘ဖန္ဒာပေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တထုလ္လစ္စယေ ပတိဋ္ဌာတိ။
တတြာယံ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝစနတ္ထော – ပဌမံ တာဝေတ္ထ ဒုဋ္ဌု ကတံ သတ္ထာရာ ဝုတ္တကိစ္စံ ဝိရာဓေတွာ ကတန္တိ ဒုက္ကဋံ။ အထ ဝါ ဒုဋ္ဌံ ကတံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃။) [သျ]ဝိရူပါ သာ ကိရိယာ ဘိက္ခုကိရိယာနံ မဇ္ဈေ န သောဘတီတိ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘ဒုက္ကဋံ ဣတိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ သုဏောဟိ ယထာတထံ၊
အပရဒ္ဓံ ဝိရဒ္ဓဉ္စ, ခလိတံ ယဉ္စ ဒုက္ကဋံ။
‘‘ယံ မနုဿော ကရေ ပါပံ, အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော၊
ဒုက္ကဋန္တိ ပဝေဒေန္တိ, တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊
ဣတရံ ပန ထူလတ္တာ, အစ္စယတ္တာ စ ထုလ္လစ္စယံ။ ‘‘သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတိ’’ (သံ။ နိ။ ၁။၄၉), ‘‘ယံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလ္လ’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၆၆၊ နေတ္တိ။ ၉၁) ဝိယ စေတ္ထ သံယောဂဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကဿ သန္တိကေ ဒေသေတဗ္ဗေသု ဟိ အစ္စယေသု တေန သမော ထူလော အစ္စယော နတ္ထိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ထူလတ္တာ အစ္စယတ္တာ စ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘ထုလ္လစ္စယန္တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ သုဏောဟိ ယထာတထံ၊
ဧကဿ မူလေ ယော ဒေသေတိ, ယော စ တံ ပဋိဂ္ဂဏှတိ၊
အစ္စယော တေန သမော နတ္ထိ, တေနေတံ ဣတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊
ဖန္ဒာပေန္တဿ စ ပယောဂေ ပယောဂေ ထုလ္လစ္စယံ။ ဖန္ဒာပေတွာပိ စ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကန္တော ထုလ္လစ္စယံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ သဟပယောဂတော ပဋ္ဌာယေဝ စေတ္ထ ပုရိမာ ပုရိမာ အာပတ္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သဟပယောဂံ ပန အကတွာ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကန္တေန ယာ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာ အာပန္နာ, သဗ္ဗာ တာ ဒေသေတဗ္ဗာ။ သဟပယောဂေ စ တတ္ထဇာတကစ္ဆေဒနေ ဗဟုကာနိပိ ဒုက္ကဋာနိ ပံသုခဏနံ ပတွာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။ ဧကံ ခဏနဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။ ခဏနေ ဗဟုကာနိပိ ဝိယူဟနံ, ဝိယူဟနေ ဗဟုကာနိပိ ဥဒ္ဓရဏံ, ဥဒ္ဓရဏေ ဗဟုကာနိပိ အာမသနံ, အာမသနေ ဗဟုကာနိပိ ဖန္ဒာပနံ ပတွာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။ ပံသုခဏနာဒီသု စ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဥပ္ပန္နေ ဗဟုကာပိ အာပတ္တိယော ဟောန္တု, ဧကမေဝ ဒေသေတွာ မုစ္စတီတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမာပတ္တိပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ နာမေသာ ‘‘ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄) ဧဝံ အနုသာဝနာသုတ္တေသုယေဝ အာဂတာ။ ဣဓ ပန ဒုတိယပါရာဇိကေ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၄။) [သျ]ဌာနာစာဝေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ ယော ပန ဖန္ဒာပေတွာပိ လဇ္ဇိဓမ္မံ အနောက္ကမိတွာဝ တံ ကုမ္ဘိံ ဌာနတော အန္တမသော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝေတိ, ပါရာဇိကမေဝ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဌာနာ စာဝနဉ္စေတ္ထ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ကုမ္ဘိံ မုခဝဋ္ဋိယံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အဘိမုခံ အာကဍ္ဎန္တော ဣမိနာ အန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပါရိမန္တေန အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ တထေဝ ဂဟေတွာ ပရတော ပေလ္လေန္တော ပါရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဣမိနာ အန္တေန အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဝါမတော ဝါ ဒက္ခိဏတော ဝါ အပနာမေန္တော ဝါမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဒက္ခိဏန္တေန အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဒက္ခိဏန္တေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝါမန္တေန အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဘူမိတော မောစေတိ, ပါရာဇိကံ။ ခဏိတွာ ဟေဋ္ဌတော ဩသီဒေန္တော ဗုန္ဒေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မုခဝဋ္ဋိယာ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကန္တိ ဧဝံ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတာယ ကုမ္ဘိယာ။ ယဒိ ပန ကုမ္ဘိမုခဝဋ္ဋိယာ ပါသံ ကတွာ လောဟခါဏုံ ဝါ ခဒိရသာရာဒိခါဏုံ ဝါ ပထဝိယံ အာကောဋေတွာ တတ္ထ သင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ ဌပေန္တိ, ဧကိဿာ ဒိသာယ ဧကာယ သင်္ခလိကာယ ဗဒ္ဓါယ ဒွေ ဌာနာနိ လဗ္ဘန္တိ, ဒွီသု တီသု စတူသု ဒိသာသု စတူဟိ သင်္ခလိကာဟိ ဗဒ္ဓါယ ပဉ္စ ဌာနာနိ လဗ္ဘန္တိ။
တတ္ထ ဧကခါဏုကေ ဗဒ္ဓကုမ္ဘိယာ ပဌမံ ခါဏုကံ ဝါ ဥဒ္ဓရတိ, သင်္ခလိကံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ တတော ကုမ္ဘိံ ယထာဝုတ္တနယေန ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ အထ ပဌမံ ကုမ္ဘိံ ဥဒ္ဓရတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ တတော ခါဏုကံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနာ စာဝေတိ, သင်္ခလိကံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, ပါရာဇိကံ။ ဧတေန ဥပါယေန ဒွီသု တီသု စတူသု ခါဏုကေသု ဗဒ္ဓကုမ္ဘိယာပိ ပစ္ဆိမေ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကံ။ သေသေသု ထုလ္လစ္စယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သစေ ခါဏု နတ္ထိ, သင်္ခလိကာယ အဂ္ဂေ ဝလယံ ကတွာ တတ္ထဇာတကေ မူလေ ပဝေသိတံ ဟောတိ, ပဌမံ ကုမ္ဘိံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပစ္ဆာ မူလံ ဆေတွာ ဝလယံ နီဟရတိ, ပါရာဇိကံ။ အထ မူလံ အစ္ဆေတွာ ဝလယံ ဣတော စိတော စ သာရေတိ, ရက္ခတိ။ သစေ ပန မူလတော အနီဟရိတွာပိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အာကာသဂတံ ကရောတိ, ပါရာဇိကံ။ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၅။) [သျ]ကေစိ ပန နိမိတ္တတ္ထာယ ကုမ္ဘိမတ္ထကေ နိဂြောဓရုက္ခာဒီနိ ရောပေန္တိ, မူလာနိ ကုမ္ဘိံ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတာနိ ဟောန္တိ, ‘‘မူလာနိ ဆိန္ဒိတွာ ကုမ္ဘိံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဆိန္ဒန္တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဆိန္ဒိတွာ ဩကာသံ ကတွာ ကုမ္ဘိံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ မူလာနိ ဆိန္ဒတောဝ လုဌိတွာ ကုမ္ဘီ နိန္နဋ္ဌာနံ ဂတာ, ရက္ခတိ တာဝ။ ဂတဋ္ဌာနတော ဥဒ္ဓရတိ, ပါရာဇိကံ။ သစေ ဆိန္နေသု မူလေသု ဧကမူလမတ္တေန ကုမ္ဘီ တိဋ္ဌတိ, သော စ တံ ‘‘ဣမသ္မိံ မူလေ ဆိန္နေ ပတိဿတီ’’တိ ဆိန္ဒတိ, ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဧကမူလေနေဝ ပါသေ ဗဒ္ဓသူကရော ဝိယ ဌိတာ ဟောတိ, အညံ ကိဉ္စိ လဂ္ဂနကံ နတ္ထိ, တသ္မိမ္ပိ မူလေ ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ကုမ္ဘိမတ္ထကေ မဟာပါသာဏော ဌပိတော ဟောတိ, တံ ဒဏ္ဍေန ဥက္ခိပိတွာ အပနေတုကာမော ကုမ္ဘိမတ္ထကေ ဇာတရုက္ခံ ဆိန္ဒတိ, ဒုက္ကဋံ။ တဿာ သမီပေ ဇာတကံ ဆေတွာ အာဟရတိ, အတတ္ထဇာတကတ္တာ တံ ဆိန္ဒတော ပါစိတ္တိယံ။
အတ္တနော ဘာဇနန္တိ သစေ ပန ကုမ္ဘိံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကောန္တော ကုမ္ဘိဂတဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတ္ထံ အတ္တနော ဘာဇနံ ပဝေသေတွာ အန္တောကုမ္ဘိယံ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ပရိစ္ဆေဒေါ စေတ္ထ ပါရာဇိကနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ထေယျစိတ္တေန ပန ဦနပဉ္စမာသကမ္ပိ အာမသန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိယေဝ။
ဖန္ဒာပေတီတိ ဧတ္ထ ယာဝ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ အတ္တနော ဘာဇနံ ပဝေသေတိ, တာဝ ဖန္ဒာပေတီတိ ဝုစ္စတိ။ အပိ စ ဣတော စိတော စ အပဗျူဟန္တောပိ ဖန္ဒာပေတိယေဝ, သော ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ပန ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေါ ဆိန္နော, ကုမ္ဘိဂတံ ကုမ္ဘိယမေဝ, ဘာဇနဂတမ္ပိ ဘာဇနေယေဝ ဟောတိ, တဒါ အတ္တနော ဘာဇနဂတံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ ကတွာ ကုမ္ဘိတော အနီဟတေပိ စ ဘာဇနေ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။
မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီတိ ဧတ္ထ ယထာ အင်္ဂုလန္တရေဟိ နိက္ခန္တကဟာပဏာ ကုမ္ဘိဂတေ ကဟာပဏေ န သမ္ဖုသန္တိ, ဧဝံ မုဋ္ဌိံ ကရောန္တော မုဋ္ဌိံ ဆိန္ဒတိ နာမ၊ သောပိ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။
သုတ္တာရူဠှန္တိ သုတ္တေ အာရူဠှံ၊ သုတ္တေန အာဝုတဿာပိ သုတ္တမယဿာပိ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ပါမင်္ဂါဒီနိဟိ သောဝဏ္ဏမယာနိပိ ဟောန္တိ ရူပိယမယာနိပိ သုတ္တမယာနိပိ, မုတ္တာဝလိအာဒယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂတာ။ ဝေဌနန္တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၆။) [သျ]သီသဝေဌနပဋော ဝုစ္စတိ။ ဧတေသု ယံကိဉ္စိ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ပါမင်္ဂါဒီနိ ကောဋိယံ ဂဟေတွာ အာကာသဋ္ဌံ အကရောန္တော ဥစ္စာရေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။
ဃံသန္တော နီဟရတီတိ ဧတ္ထ ပန ပရိပုဏ္ဏာယ ကုမ္ဘိယာ ဥပရိ သမတိတ္တိကံ ကုမ္ဘိံ ကတွာ ဌပိတံ ဝါ ဧကံ ကောဋိံ ဗုန္ဒေ ဧကံ ကောဋိံ မုခဝဋ္ဋိယံ ကတွာ ဌပိတံ ဝါ ဃံသန္တဿ နီဟရတော ထုလ္လစ္စယံ။ ကုမ္ဘိမုခါ မောစေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယံ ပန ဥပဍ္ဎကုမ္ဘိယံ ဝါ ရိတ္တကုမ္ဘိယံ ဝါ ဌပိတံ, တဿ အတ္တနော ဖုဋ္ဌောကာသောဝ ဌာနံ, န သကလာ ကုမ္ဘီ, တသ္မာ တံ ဃံသန္တဿာပိ နီဟရတော ပတိဋ္ဌိတောကာသတော ကေသဂ္ဂမတ္တေ မုတ္တေ ပါရာဇိကမေဝ။ ကုမ္ဘိယာ ပန ပရိပုဏ္ဏာယ ဝါ ဦနာယ ဝါ ဥဇုကမေဝ ဥဒ္ဓရန္တဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပတိဋ္ဌိတောကာသာ မုတ္တမတ္တေဝ ပါရာဇိကံ။ အန္တောကုမ္ဘိယံ ဌပိတံ ယံကိဉ္စိ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကံ ဘဏ္ဍံ သကလကုမ္ဘိယံ စာရေန္တဿ, ပါမင်္ဂါဒိဉ္စ ဃံသိတွာ နီဟရန္တဿ ယာဝ မုခဝဋ္ဋိံ နာတိက္ကမတိ, တာဝ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ တဿ ဟိ သဗ္ဗာပိ ကုမ္ဘီ ဌာနန္တိ သင်္ခေပမဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဌပိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ, န သကလာ ကုမ္ဘီ။ တသ္မာ ယထာဌိတဋ္ဌာနတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မောစေန္တဿ ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပမာဏံ။ ဣတရံ ပန အာကာသဂတံ အကရောန္တဿ စီဝရဝံသေ ဌပိတစီဝရဝေဌနကနယေန ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ဟိ အာဂတေ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗံ, ဧသာ ဝိနယဓမ္မတာ။ အပိစ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ, မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝစနတော ပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ အန္တောကုမ္ဘိယံ ဌိတဿ န သဗ္ဗာ ကုမ္ဘီ ဌာနန္တိ။
သပ္ပိအာဒီသု ယံကိဉ္စိ ပိဝတော ဧကပယောဂေန ပီတမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန အယံ ဝိဘာဂေါ ဒဿိတော – ‘‘မုခံ အနပနေတွာ အာကဍ္ဎန္တဿ ပိဝတော သစေ ပရဂလဂတံ ပါဒံ န အဂ္ဃတိ, မုခဂတေန သဒ္ဓိံ အဂ္ဃတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ ကဏ္ဌေန ပန ပရိစ္ဆိန္နကာလေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ သစေပိ ဩဋ္ဌေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဩဋ္ဌေ ပိဒဟတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ ဥပ္ပလဒဏ္ဍဝေဠုနာဠိနဠနာဠိအာဒီဟိ ပိဝန္တဿာပိ သစေ ပရဂလဂတမေဝ ပါဒံ အဂ္ဃတိ, ပါရာဇိကံ။ သစေ သဟ မုခဂတေန အဂ္ဃတိ, န တာဝ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ ဥပ္ပလဒဏ္ဍာဒိဂတေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝံ ကောပေတွာ ဩဋ္ဌေဟိ ပရိစ္ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ဥပ္ပလဒဏ္ဍာဒိဂတေန သဒ္ဓိံ အဂ္ဃတိ, ဥပ္ပလဒဏ္ဍာဒီနံ ဗုန္ဒေ အင်္ဂုလိယာပိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၇။) [သျ]ပိဟိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ပါဒဂ္ဃနကေ ပရဂလံ အပ္ပဝိဋ္ဌေ ဥပ္ပလဒဏ္ဍာဒီသု စ မုခေ စ အတိရေကပါဒါရဟမ္ပိ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, ရက္ခတိယေဝါ’’တိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ယသ္မာ ‘‘အတ္တနော ဘာဇနဂတံ ဝါ ကရောတိ, မုဋ္ဌိံ ဝါ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဣမံ နယံ ဘဇတိ, တသ္မာ သုဒဿိတမေဝ။ ဧသ တာဝ ဧကာဗဒ္ဓေ နယော။
သစေ ပန ဟတ္ထေန ဝါ ပတ္တေန ဝါ ထာလကာဒိနာ ဝါ ကေနစိ ဘာဇနေန ဂဟေတွာ ပိဝတိ, ယမှိ ပယောဂေ ပါဒဂ္ဃနကံ ပူရေတိ, တမှိ ဂတေ ပါရာဇိကံ။ အထ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ, သိပ္ပိကာယပိ ဧကပယောဂေနေဝ ပါဒဂ္ဃနကံ ဂဟေတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ဧကုဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ဘာဇနံ ပန နိမုဇ္ဇာပေတွာ ဂဏှန္တဿ ယာဝ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ, တာဝ ရက္ခတိ။ မုခဝဋ္ဋိပရိစ္ဆေဒေန ဝါ ဥဒ္ဓါရေန ဝါ ပါရာဇိကံ။ ယဒါ ပန သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အစ္ဆံ တေလသဒိသမေဝ မဓုဖာဏိတံ ဝါ ကုမ္ဘိံ အာဝိဉ္ဆေတွာ အတ္တနော ဘာဇနေ ပဝေသေတိ, တဒါ တေသံ အစ္ဆတာယ ဧကာဗဒ္ဓတာ နတ္ထီတိ ပါဒဂ္ဃနကေ မုခဝဋ္ဋိတော ဂဠိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
ပစိတွာ ဌပိတံ ပန မဓုဖာဏိတံ သိလေသော ဝိယ စိက္ကနံ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနယောဂ္ဂံ ဟောတိ, ဥပ္ပန္နေ ကုက္ကုစ္စေ ဧကာဗဒ္ဓမေဝ ဟုတွာ ပဋိနီဟရိတုံ သက္ကောတိ, ဧတံ မုခဝဋ္ဋိယာ နိက္ခမိတွာ ဘာဇနေ ပဝိဋ္ဌမ္ပိ ဗာဟိရေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ ရက္ခတိ, မုခဝဋ္ဋိတော ဆိန္နမတ္တေ ပန ပါရာဇိကံ။ ယောပိ ထေယျစိတ္တေန ပရဿ ကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကံ သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အဝဿပိဝနကံ ယံကိဉ္စိ ဒုကူလသာဋကံ ဝါ စမ္မခဏ္ဍာဒီနံ ဝါ အညတရံ ပက္ခိပတိ, ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
ရိတ္တကုမ္ဘိယာ ‘‘ဣဒါနိ တေလံ အာကိရိဿန္တီ’’တိ ဉတွာ ယံကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော ပက္ခိပတိ, တံ စေ တတ္ထ တေလေ အာကိဏ္ဏေ ပဉ္စမာသကအဂ္ဃနကံ ပိဝတိ, ပီတမတ္တေ ပါရာဇိကန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တံ ပန တတ္ထေဝ သုက္ခတဠာကေ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏဝိနိစ္ဆယေန ဝိရုဇ္ဈတိ, အဝဟာရလက္ခဏဉ္စေတ္ထ န ပညာယတိ, တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန တဿ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တံ။
ပရဿ ရိတ္တကုမ္ဘိယာ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ ဘဏ္ဍံ ဌပေတွာ တတ္ထ တေလေ အာကိဏ္ဏေ ‘‘သစေ အယံ ဇာနိဿတိ, မံ ပလိဗုဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဘီတော ပါဒဂ္ဃနကံ တေလံ ပီတံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန ဥဒ္ဓရတိ, ပါရာဇိကံ။ သုဒ္ဓစိတ္တေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၈။) [သျ]ဥဒ္ဓရတိ, ပရေ အာဟရာပေန္တေ ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဘဏ္ဍဒေယျံ နာမ ယံ ပရဿ နဋ္ဌံ, တဿ မူလံ ဝါ တဒေဝ ဝါ ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နော စေ ဒေတိ, သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပရဿ ကုမ္ဘိယာ အညော သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အာကိရတိ, တတြ စာယံ ထေယျစိတ္တေန တေလပိဝနကံ ဘဏ္ဍံ ပက္ခိပတိ, ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ။ အတ္တနော ရိတ္တကုမ္ဘိယာ ပရဿ သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အာကိရဏဘာဝံ ဉတွာ ထေယျစိတ္တေန ဘဏ္ဍံ နိက္ခိပတိ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သုဒ္ဓစိတ္တော နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ ထေယျစိတ္တေန ဥဒ္ဓရတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ သုဒ္ဓစိတ္တောဝ ဥဒ္ဓရတိ, နေဝ အဝဟာရော, န ဂီဝါ၊ မဟာပစ္စရိယံ ပန အနာပတ္တိမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘‘ကိဿ မမ ကုမ္ဘိယံ တေလံ အာကိရသီ’တိ ကုပိတော အတ္တနော ဘဏ္ဍံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍေတိ, နော ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။ ထေယျစိတ္တေန မုခဝဋ္ဋိယံ ဂဟေတွာ ကုမ္ဘိံ အာဝိဉ္ဆတိ တေလံ ဂဠေတုကာမော, ပါဒဂ္ဃနကေ ဂဠိတေ ပါရာဇိကံ။ ထေယျစိတ္တေနေဝ ဇဇ္ဇရံ ကရောတိ ‘‘သဝိတွာ ဂမိဿတီ’’တိ ပါဒဂ္ဃနကေ သဝိတွာ ဂတေ ပါရာဇိကံ။ ထေယျစိတ္တေနေဝ ဆိဒ္ဒံ ကရောတိ ဩမဋ္ဌံ ဝါ ဥမ္မဋ္ဌံ ဝါ ဝေမဋ္ဌံ ဝါ, ဣဒံ ပန သမ္မောဟဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ သုဋ္ဌု သလ္လေက္ခေတဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ဩမဋ္ဌံ နာမ အဓောမုခဆိဒ္ဒံ၊ ဥမ္မဋ္ဌံ နာမ ဥဒ္ဓံမုခဆိဒ္ဒံ၊ ဝေမဋ္ဌံ နာမ ဥဠုင်္ကဿေဝ ဥဇုဂတဆိဒ္ဒံ။ တတြ ဩမဋ္ဌဿ ဗဟိ ပဋ္ဌာယ ကတဿ အဗ္ဘန္တရန္တတော ပါဒဂ္ဃနကေ တေလေ ဂဠိတေ ဗဟိ အနိက္ခန္တေပိ ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တတော ဂဠိတမတ္တမေဝ ဗဟိဂတံ နာမ ဟောတိ, န ကုမ္ဘိဂတသင်္ချံ လဘတိ။ အန္တော ပဋ္ဌာယ ကတဿ ဗာဟိရန္တတော ပါဒဂ္ဃနကေ ဂဠိတေ ပါရာဇိကံ။ ဥမ္မဋ္ဌဿ ယထာ တထာ ဝါ ကတဿ ဗာဟိရန္တတော ပါဒဂ္ဃနကေ ဂဠိတေ ပါရာဇိကံ။ တဉှိ ယာဝ ဗာဟိရန္တတော န ဂဠတိ, တာဝ ကုမ္ဘိဂတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဝေမဋ္ဌဿ စ ကပါလမဇ္ဈတော ဂဠိတဝသေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ တံ ပန အန္တော စ ဗဟိ စ ပဋ္ဌာယ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ ကတဆိဒ္ဒေ တဠာကဿ စ မရိယာဒဘေဒေန သမေတိ။ အန္တော ပဋ္ဌာယ ကတေ ပန ဗာဟိရန္တေန, ဗဟိ ပဋ္ဌာယ ကတေ အဗ္ဘန္တရန္တေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣဒမေတ္ထ ယုတ္တံ။ ယော ပန ‘‘ဝဋ္ဋိတွာ ဂစ္ဆိဿတီ’’တိ ထေယျစိတ္တေန ကုမ္ဘိယာ အာဓာရကံ ဝါ ဥပတ္ထမ္ဘနလေဍ္ဍုကေ ဝါ အပနေတိ, ဝဋ္ဋိတွာ ဂတာယ ပါရာဇိကံ။ တေလာကိရဏဘာဝံ ပန ဉတွာ ရိတ္တကုမ္ဘိယာ ဇဇ္ဇရဘာဝေ ဝါ ဆိဒ္ဒေသု ဝါ ကတေသု ပစ္ဆာ နိက္ခန္တတေလပ္ပမာဏေန ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာသဥ ပန ကတ္ထစိ ပါရာဇိကန္တိပိ လိခိတံ, တံ ပမာဒလိခိတံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉။) [သျ]ပရိပုဏ္ဏာယ ကုမ္ဘိယာ ဥပရိ ကထလံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ ‘‘ပတိတွာ ဘိန္ဒိဿတိ, တတော တေလံ ပဂ္ဃရိဿတီ’’တိ ထေယျစိတ္တေန ဒုဗ္ဗန္ဓံ ဝါ ကရောတိ, ဒုဋ္ဌပိတံ ဝါ ဌပေတိ, အဝဿပတနကံ တထာ ကရောန္တဿ ကတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ရိတ္တကုမ္ဘိယာ ဥပရိ ကရောတိ, တံ ပစ္ဆာ ပုဏ္ဏကာလေ ပတိတွာ ဘိန္ဒတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ဘဏ္ဍဿ နတ္ထိကာလေ ကတပယောဂတ္တာ အာဒိတောဝ ပါရာဇိကံ န ဟောတိ။ ဘဏ္ဍဝိနာသဒွါရဿ ပန ကတတ္တာ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ။ အာဟရာပေန္တေသု အဒဒတော သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေန ပါရာဇိကံ။
ထေယျစိတ္တေန မာတိကံ ဥဇုကံ ကရောတိ ‘‘ဝဋ္ဋိတွာ ဝါ ဂမိဿတိ, ဝေလံ ဝါ ဥတ္တရာပေဿတီ’’တိ၊ ဝဋ္ဋိတွာ ဝါ ဂစ္ဆတု, ဝေလံ ဝါ ဥတ္တရတု, ဥဇုကရဏကာလေ ပါရာဇိကံ။ ဤဒိသာ ဟိ ပယောဂါ ပုဗ္ဗပယောဂါဝဟာရေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကတာယ ပစ္ဆာ ဥဒကေ အာဂတေ ဝဋ္ဋိတွာ ဝါ ဂစ္ဆတု, ဝေလံ ဝါ ဥတ္တရတု, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ကသ္မာ? ဌာနာ စာဝနပယောဂဿ အဘာဝါ။ တဿ လက္ခဏံ နာဝဋ္ဌေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
တတ္ထေဝ ဘိန္ဒတိ ဝါတိအာဒီသု အဋ္ဌကထာယံ တာဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘိန္ဒတိ ဝါတိ မုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ ဘိန္ဒတိ။ ဆဍ္ဍေတိ ဝါတိ ဥဒကံ ဝါ ဝါလိကံ ဝါ အာကိရိတွာ ဥတ္တရာပေတိ။ ဈာပေတိ ဝါတိ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ ဈာပေတိ။ အပရိဘောဂံ ဝါ ကရောတီတိ အခါဒိတဗ္ဗံ ဝါ အပါတဗ္ဗံ ဝါ ကရောတိ၊ ဥစ္စာရံ ဝါ ပဿာဝံ ဝါ ဝိသံ ဝါ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ ဝါ ကုဏပံ ဝါ ပါတေသိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဌာနာစာဝနဿ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋံ, ဗုဒ္ဓဝိသယော နာမေသော။ ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကဋံ, အာဟရာပေန္တေ ပန ဘဏ္ဍဒေယျ’’န္တိ။ တတ္ထ ပုရိမဒွယံ န သမေတိ။ တဉှိ ကုမ္ဘိဇဇ္ဇရကရဏေန စ မာတိကာဥဇုကရဏေန စ သဒ္ဓိံ ဧကလက္ခဏံ။ ပစ္ဆိမံ ပန ဒွယံ ဌာနာ အစာဝေန္တေနာပိ သက္ကာ ကာတုံ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒန္တိ – ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ကိရ ‘ဌာနာ စာဝနဿ နတ္ထိတာယ ဒုက္ကဋ’န္တိ ဣဒံ ပစ္ဆိမဒွယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဌာနာ စာဝနံ အကရောန္တောယေဝ ဟိ ထေယျစိတ္တေန ဝါ ဝိနာသေတုကာမတာယ ဝါ ဈာပေယျပိ, အပရိဘောဂမ္ပိ ကရေယျ။ ပုရိမဒွယေ ပန ဝုတ္တနယေန ဘိန္ဒန္တဿ ဝါ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဝါ ဌာနာ စာဝနံ အတ္ထိ, တသ္မာ တထာ ကရောန္တဿ ဝိနာသေတုကာမတာယ ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိက’’န္တိ။ ပါဠိယံ ‘‘ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၀။) [သျ]အယုတ္တန္တိ စေ? န၊ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထတော။ ပါဠိယဉှိ ထေယျစိတ္တပက္ခေ ‘‘ဘိန္ဒတိ ဝါတိ ဥဒကေန သမ္ဘိန္ဒတိ, ဆဍ္ဍေတိ ဝါတိ တတ္ထ ဝမတိ ဝါ ပဿာဝံ ဝါ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဒန္တိ။
အယံ ပနေတ္ထ သာရော – ဝိနီတဝတ္ထုမှိ တိဏဇ္ဈာပကော ဝိယ ဌာနာ အစာဝေတုကာမောဝ ကေဝလံ ဘိန္ဒတိ, ဘိန္နတ္တာ ပန တေလာဒီနိ နိက္ခမန္တိ, ယံ ဝါ ပနေတ္ထ ပတ္ထိန္နံ, တံ ဧကာဗဒ္ဓမေဝ တိဋ္ဌတိ။ အဆဍ္ဍေတုကာမောယေဝ စ ကေဝလံ တတ္ထ ဥဒကဝါလိကာဒီနိ အာကိရတိ, အာကိဏ္ဏတ္တာ ပန တေလံ ဆဍ္ဍီယတိ။ တသ္မာ ဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဘိန္ဒတိ ဝါ ဆဍ္ဍေတိ ဝါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ နာသေတုကာမတာပက္ခေ ပန ဣတရထာပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉှိ ကထိယမာနေ ပါဠိ စ အဋ္ဌကထာ စ ပုဗ္ဗာပရေန သံသန္ဒိတွာ ကထိတာ ဟောန္တိ။ ဧတ္တာဝတာပိ စ သန္တောသံ အကတွာ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဘူမဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ထလဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၉၅။ ထလဋ္ဌေ ထလေ နိက္ခိတ္တန္တိ ဘူမိတလေ ဝါ ပါသာဏတလပဗ္ဗတတလာဒီသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ ဌပိတံ ထလဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ သစေ ရာသိကတံ ဟောတိ, အန္တောကုမ္ဘိယံ ဘာဇနဂတကရဏမုဋ္ဌိစ္ဆေဒနဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကာဗဒ္ဓံ သိလေသနိယျာသာဒိ ပက္ကမဓုဖာဏိတဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဂရုကံ ဟောတိ ဘာရဗဒ္ဓံ လောဟပိဏ္ဍိ-ဂုဠပိဏ္ဍိ-တေလမဓုဃဋာဒိ ဝါ, ကုမ္ဘိယံ ဌာနာစာဝနဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သင်္ခလိကဗဒ္ဓဿ စ ဌာနဘေဒေါ သလ္လက္ခေတဗ္ဗော။ ပတ္ထရိတွာ ဌပိတံ ပန ပါဝါရတ္ထရဏသာဋကာဒိံ ဥဇုကံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎတိ, ပါရိမန္တေ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ ဝေဌေတွာ ဥဒ္ဓရတိ, ကေသဂ္ဂမတ္တံ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ထလဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁။) [သျ]အာကာသဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၉၆။ အာကာသဋ္ဌေ မောရဿ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – ပုရတော မုခတုဏ္ဍကေန, ပစ္ဆတော ကလာပဂ္ဂေန, ဥဘယပဿေသု ပက္ခပရိယန္တေဟိ, အဓော ပါဒနခသိခါယ, ဥဒ္ဓံ သိခဂ္ဂေနာတိ။ ဘိက္ခု ‘‘သဿာမိကံ အာကာသဋ္ဌံ မောရံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ပုရတော ဝါ တိဋ္ဌတိ, ဟတ္ထံ ဝါ ပသာရေတိ, မောရော အာကာသေယေဝ ပက္ခေ စာရေတိ, ဝါတံ ဂါဟာပေတွာ ဂမနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ။ တံ အဖန္ဒေန္တော ဟတ္ထေန အာမသတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။ ဌာနာ အစာဝေန္တော ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဟတ္ထေန ပန ဂဟေတွာ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝါ မုခတုဏ္ဍကေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကလာပဂ္ဂံ, ကလာပဂ္ဂေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ မုခတုဏ္ဍကံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ တထာ ဝါမပက္ခပရိယန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ဒက္ခိဏပက္ခပရိယန္တံ, ဒက္ခိဏပက္ခပရိယန္တေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဝါမပက္ခပရိယန္တံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ တထာ ပါဒနခသိခါယ ဖုဋ္ဌောကာသံ သိခဂ္ဂံ, သိခဂ္ဂေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ ပါဒနခသိခံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။
အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော မောရော သီသာဒီသု ယသ္မိံ အင်္ဂေ နိလီယတိ, တံ တဿ ဌာနံ။ တသ္မာ တံ ဟတ္ထေ နိလီနံ ဣတော စိတော စ ကရောန္တောပိ ဖန္ဒာပေတိယေဝ, ယဒိ ပန ဣတရေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဣတရံ ဟတ္ထံ ဥပနေတိ, မောရော သယမေဝ ဥဍ္ဍေတွာ တတ္ထ နိလီယတိ, အနာပတ္တိ။ အင်္ဂေ နိလီနဘာဝံ ဉတွာ ထေယျစိတ္တေန ဧကံ ပဒဝါရံ ဂစ္ဆတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဒုတိယေ ပါရာဇိကံ။
ဘူမိယံ ဌိတမောရော ဒွိန္နံ ဝါ ပါဒါနံ ကလာပဿ စ ဝသေန တီဏိ ဌာနာနိ လဘတိ။ တံ ဥက္ခိပန္တဿ ယာဝ ဧကမ္ပိ ဌာနံ ပထဝိံ ဖုသတိ, တာဝ ထုလ္လစ္စယံ။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပထဝိယာ မောစိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ပဉ္ဇရေ ဌိတံ သဟ ပဉ္ဇရေန ဥဒ္ဓရတိ, ပါရာဇိကံ။ ယဒိ ပန ပါဒံ န အဂ္ဃတိ, သဗ္ဗတ္ထ အဂ္ဃဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ အန္တောဝတ္ထုမှိ စရန္တံ မောရံ ထေယျစိတ္တေန ပဒသာ ဗဟိဝတ္ထုံ နီဟရန္တော ဒွါရပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဝဇေ ဌိတဗလီဗဒ္ဒဿ ဟိ ဝဇော ဝိယ အန္တောဝတ္ထု တဿ ဌာနံ။ ဟတ္ထေန ပန ဂဟေတွာ အန္တောဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ အန္တောဂါမေ စရန္တမ္ပိ ဂါမပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ သယမေဝ နိက္ခမိတွာ ဂါမူပစာရေ ဝါ ဝတ္ထူပစာရေ ဝါ စရန္တံ ပန ထေယျစိတ္တော ကဋ္ဌေန ဝါ ကထလာယ ဝါ ဥတြာသေတွာ အဋဝိမုခံ ကရောတိ, မောရော ဥဍ္ဍေတွာ အန္တောဂါမေ ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၂။) [သျ]အန္တောဝတ္ထုမှိ ဝါ ဆဒနပိဋ္ဌေ ဝါ နိလီယတိ, ရက္ခတိ။ သစေ ပန အဋဝိမုခေ ဥဍ္ဍေတိ ဝါ ဂစ္ဆတိ ဝါ ‘‘အဋဝိံ ပဝေသေတွာ ဂဟေဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေ အသတိ ပထဝိတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဍ္ဍိတမတ္တေ ဝါ ဒုတိယပဒဝါရေ ဝါ ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂါမတော နိက္ခန္တဿ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ဟောတိ။ ကပိဉ္ဇရာဒီသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။
သာဋကံ ဝါတိ ဝါတဝေဂုက္ခိတ္တံ ပထဝိတလေ ပတ္ထရိတွာ ဌပိတမိဝ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ခလိဗဒ္ဓံ သာဋကံ အဘိမုခါဂတံ ဟတ္ထေန ဧကသ္မိံ အန္တေ ဂဏှာတိ, ဣတော စိတော စ ဌာနံ အဝိကောပေန္တောယေဝ ဂမနုပစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ။ ဌာနာစာဝနံ အကရောန္တော စာလေတိ, ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယံ။ ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ စဿ မောရဿေဝ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဗဒ္ဓသာဋကော ပန ဧကသ္မိံ အန္တေ ဂဟိတမတ္တေဝ ဒုတိယေနန္တေန ပတိတွာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာတိ, တဿ ဒွေ ဌာနာနိ ဟောန္တိ – ဟတ္ထော စေဝ ဘူမိ စ။ တံ ယထာဂဟိတမေဝ ပဌမံ ဂဟိတောကာသပ္ပဒေသတော စာလေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ဘူမိတော ဒုတိယဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ဥက္ခိပတိ, ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဝါ ဘူမိတော ဥဒ္ဓရတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ဂဟိတောကာသပ္ပဒေသတော စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဂဟဏံ ဝါ အမုဉ္စန္တော ဥဇုကမေဝ ဟတ္ထံ ဩနာမေတွာ ဘူမိဂတံ ကတွာ တေနေဝ ဟတ္ထေန ဥက္ခိပတိ, ပါရာဇိကံ။ ဝေဌနေပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။
ဟိရညံဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ ဆိဇ္ဇမာနန္တိ မနုဿာနံ အလင်္ကရောန္တာနံ ဂီဝေယျကာဒိပိဠန္ဓနံ ဝါ သုဝဏ္ဏသလာကံ ဆိန္ဒန္တာနံ သုဝဏ္ဏကာရာနံ သုဝဏ္ဏခဏ္ဍံ ဝါ ဆိဇ္ဇမာနံ ပတတိ, တဉ္စေ ဘိက္ခု အာကာသေန အာဂစ္ဆန္တံ ထေယျစိတ္တော ဟတ္ထေန ဂဏှာတိ, ဂဟဏမေဝ ဌာနံ။ ဂဟိတပ္ပဒေသတော ဟတ္ထံ အပနေတိ, ပါရာဇိကံ။ စီဝရေ ပတိတံ ဟတ္ထေန ဥက္ခိပတိ, ပါရာဇိကံ။ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ယာတိ, ဒုတိယေ ပဒဝါရေ ပါရာဇိကံ။ ပတ္တေ ပတိတေပိ ဧသေဝ နယော။ သီသေ ဝါ မုခေ ဝါ ပါဒေ ဝါ ပတိဋ္ဌိတံ ဟတ္ထေန ဂဏှာတိ, ပါရာဇိကံ။ အဂ္ဂဟေတွာဝ ယာတိ, ဒုတိယေ ပဒဝါရေ ပါရာဇိကံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပတတိ, တဿ ပတိတောကာသောဝ ဌာနံ, န သဗ္ဗံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ပတ္တစီဝရံ ဝါတိ။
အာကာသဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၃။) [သျ]ဝေဟာသဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၉၇။ ဝေဟာသဋ္ဌေ မဉ္စပီဌာဒီသု ဌပိတံ ဘဏ္ဍံ အာမာသံ ဝါ ဟောတု အနာမာသံ ဝါ, ထေယျစိတ္တေန အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ မဉ္စပီဌေသု ဌပိတဘဏ္ဍေသု ပနေတ္ထ ထလဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – သစေ ခလိယာ ဗဒ္ဓသာဋကော မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ ပတ္ထဋော မဇ္ဈေန မဉ္စတလံ န ဖုသတိ, မဉ္စပါဒေဝ ဖုသတိ, တေသံ ဝသေန ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဒါနံ ဥပရိ ဖုဋ္ဌောကာသမေဝ ဟိ အတိက္ကမိတမတ္တေန တတ္ထ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။ သဟ မဉ္စပီဌေဟိ ဟရန္တဿ ပန မဉ္စပီဌပါဒါနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဝသေန ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စီဝရဝံသေ ဝါတိ စီဝရဌပနတ္ထာယ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေ ဝံသေ ဝါ ကဋ္ဌဒဏ္ဍကေ ဝါ။ တတ္ထ သံဟရိတွာ ပါရတော အန္တံ ဩရတော ဘောဂံ ကတွာ ဌပိတစီဝရဿ ပတိဋ္ဌိတောကာသေန ဖုဋ္ဌောကာသောဝ ဌာနံ, န သဗ္ဗော စီဝရဝံသော။ တသ္မာ ထေယျစိတ္တေန တံ ဘောဂေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎန္တဿ ပါရတော ဝံသေ ပတိဋ္ဌိတောကာသံ ဩရတော စီဝရေန ဝံသဿ ဖုဋ္ဌပ္ပဒေသံ အတိက္ကာမေန္တဿ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တာကဍ္ဎနေနေဝ ပါရာဇိကံ။ အန္တေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထေဝ ပန စီဝရဝံသေ ဝါမတော ဝါ ဒက္ခိဏတော ဝါ သာရေန္တဿ ဝါမန္တေန ဒက္ခိဏန္တဋ္ဌာနံ ဒက္ခိဏန္တေန ဝါ ဝါမန္တဋ္ဌာနံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ဒသဒွါဒသင်္ဂုလမတ္တသာရဏေနေဝ ပါရာဇိကံ။ ဥဒ္ဓံ ဥက္ခိပန္တဿ ကေသဂ္ဂမတ္တုက္ခိပနေန ပါရာဇိကံ။ စီဝရဝံသံ ဖုသန္တံ ဝါ အဖုသန္တံ ဝါ ရဇ္ဇုကေန ဗန္ဓိတွာ ဌပိတစီဝရံ မောစေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ, မုတ္တေ ပါရာဇိကံ။ မုတ္တမတ္တမေဝ ဟိ တံ ‘‘ဌာနာ စုတ’’န္တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ဝံသေ ဝေဌေတွာ ဌပိတံ နိဗ္ဗေဌေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ, နိဗ္ဗေဌိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဝလယံ ကတွာ ဌပိတေ ဝလယံ ဆိန္ဒတိ ဝါ မောစေတိ ဝါ ဧကံ ဝါ ဝံသကောဋိံ မောစေတွာ နီဟရတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဆိန္နမတ္တေ မုတ္တမတ္တေ နီဟဋမတ္တေ စ ပါရာဇိကံ။ တထာ အကတွာဝ စီဝရဝံသေ ဣတော စိတော စ သာရေတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ ဝလယဿ ဟိ သဗ္ဗောပိ စီဝရဝံသော ဌာနံ။ ကသ္မာ? တတ္ထ သံသရဏဓမ္မတာယ။ ယဒါ ပန နံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အာကာသဂတံ ကရောတိ, ပါရာဇိကံ။ ပသာရေတွာ ဌပိတဿ ပတိဋ္ဌိတောကာသေန ဖုဋ္ဌောကာသောဝ ဌာနံ။ တတ္ထ သံဟရိတွာ ဌပိတေ ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပန ဧကေနန္တေန ဘူမိံ ဖုသိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, တဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၄။) [သျ]စီဝရဝံသေ စ ဘူမိယဉ္စ ပတိဋ္ဌိတောကာသဝသေန ဒွေ ဌာနာနိ။ တတ္ထ ဘူမိယံ ဧကေနန္တေန ပတိဋ္ဌိတေ အဗဒ္ဓသာဋကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စီဝရရဇ္ဇုယာပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။
အင်္ကုသကေ လဂ္ဂေတွာ ဌပိတဘဏ္ဍံ ပန ဘေသဇ္ဇဃဋော ဝါ ဘေသဇ္ဇတ္ထဝိကာ ဝါ သစေ ဘိတ္တိံ ဝါ ဘူမိံ ဝါ အဖုသိတွာ ဌပိတံ လဂ္ဂနကံ ဃံသန္တဿ နီဟရတော အင်္ကုသကောဋိတော နိက္ခန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ လဂ္ဂနကံ ဗဒ္ဓံ ဟောတိ, ဗုန္ဒေန ဥက္ခိပိတွာ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ အင်္ကုသကောဋိတော အနိက္ခန္တေပိ ပါရာဇိကံ။ ဘိတ္တိနိဿိတံ ဟောတိ, ပဌမံ အင်္ကုသကောဋိတော နီဟရတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ဘိတ္တိံ မောစေတိ, ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဘိတ္တိံ မောစေတွာ ပစ္ဆာ အင်္ကုသတော နီဟရန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန ဘာရိယံ ဘဏ္ဍံ နီဟရိတုံ အသက္ကောန္တော သယံ ဘိတ္တိနိဿိတံ ကတွာ အင်္ကုသတော နီဟရတိ, ပုန ဘိတ္တိံ အမောစေတွာပိ အင်္ကုသတော နီဟဋမတ္တေယေဝ ပါရာဇိကံ။ အတ္တနာ ကတဋ္ဌာနဉှိ ဌာနံ န ဟောတိ။ ဘူမိံ ဖုသိတွာ ဌိတဿ ပန ဒွေ ဧဝ ဌာနာနိ။ တတ္ထ ဝုတ္တောယေဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ယံ ပန သိက္ကာယ ပက္ခိပိတွာ လဂ္ဂိတံ ဟောတိ, တံ သိက္ကာတော နီဟရန္တဿာပိ သဟ သိက္ကာယ အင်္ကုသတော နီဟရန္တဿာပိ ပါရာဇိကံ။ ဘိတ္တိဘူမိသန္နိဿိတဝသေန စေတ္ထ ဌာနဘေဒေါပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘိတ္တိခီလောတိ ဥဇုကံ ကတွာ ဘိတ္တိယံ အာကောဋိတော ဝါ တတ္ထဇာတကော ဧဝ ဝါ၊ နာဂဒန္တော ပန ဝင်္ကော အာကောဋိတော ဧဝ။ တေသု လဂ္ဂေတွာ ဌပိတံ အင်္ကုသကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ ဒွီသု တီသု ပန ပဋိပါဋိယာ ဌိတေသု အာရောပေတွာ ဌပိတံ ကုန္တံ ဝါ ဘိန္ဒိဝါလံ ဝါ အဂ္ဂေ ဝါ ဗုန္ဒေ ဝါ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎတိ, ဧကမေကဿ ဖုဋ္ဌောကာသမတ္တေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဖုဋ္ဌောကာသမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ ဌာနံ ဟောတိ, န သဗ္ဗေ ခီလာ ဝါ နာဂဒန္တာ ဝါ။ ဘိတ္တိအဘိမုခေါ ဌတွာ မဇ္ဈေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎတိ, ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ပါရိမန္တေန အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ပရတော ပေလ္လေန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဥဇုကံ ဥက္ခိပန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အာကာသဂတံ ကရောတိ, ပါရာဇိကံ။ ဘိတ္တိံ နိဿာယ ဌပိတံ ဘိတ္တိံ ဃံသန္တော အာကဍ္ဎတိ, အဂ္ဂေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ဗုန္ဒံ, ဗုန္ဒေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ အဂ္ဂံ အတိက္ကာမေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ဘိတ္တိအဘိမုခေါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၅။) [သျ]ဌတွာ အာကဍ္ဎန္တော ဧကေနန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အပရန္တံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဥဇုကံ ဥက္ခိပန္တော ကေသဂ္ဂမတ္တံ အာကာသဂတံ ကရောတိ, ပါရာဇိကံ။
ရုက္ခေ ဝါ လဂ္ဂိတန္တိ တာလရုက္ခာဒီသု အာရောပေတွာ လဂ္ဂိတေ အင်္ကုသကာဒီသု ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထဇာတကံ ပန တာလပိဏ္ဍိံ စာလေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ယသ္မိံ ဖလေ ပါရာဇိကဝတ္ထု ပူရတိ, တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ပိဏ္ဍိံ ဆိန္ဒတိ, ပါရာဇိကံ။ အဂ္ဂေန ပဏ္ဏန္တရံ အာရောပေတွာ ဌပိတာ ဒွေ ဌာနာနိ လဘတိ – ဌပိတဋ္ဌာနဉ္စ ဝဏ္ဋဋ္ဌာနဉ္စ၊ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ပန ‘‘ဆိန္နမတ္တာ ပတမာနာ သဒ္ဒံ ကရေယျာ’’တိ ဘယေန သယံ အဂ္ဂေန ပဏ္ဏန္တရံ အာရောပေတွာ ဆိန္ဒတိ, ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အတ္တနာ ကတဋ္ဌာနဉှိ ဌာနံ န ဟောတိ။ ဧတေန ဥပါယေန သဗ္ဗရုက္ခာနံ ပုပ္ဖဖလေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပတ္တာဓာရကေပီတိ ဧတ္ထ ရုက္ခာဓာရကော ဝါ ဟောတု ဝလယာဓာရကော ဝါ ဒဏ္ဍာဓာရကော ဝါ ယံကိဉ္စိ ပတ္တဋ္ဌပနကံ ပစ္ဆိကာပိ ဟောတု ပတ္တာဓာရကော တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဌပိတပတ္တဿ ပတ္တေန ဖုဋ္ဌောကာသော ဧဝ ဌာနံ။ တတ္ထ ရုက္ခာဓာရကေ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ။ တတ္ထ ဌိတံ ပတ္တံ မုခဝဋ္ဋိယံ ဂဟေတွာ စတူသု ဒိသာသု ယတော ကုတောစိ ကဍ္ဎန္တော ဧကေနန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အပရန္တံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဥက္ခိပတော ပါရာဇိကံ။ သဟာဓာရကေန ဟရန္တဿာပိ ဧသေဝ နယောတိ။
ဝေဟာသဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥဒကဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၉၈။ ဥဒကဋ္ဌေ – ဥဒကေ နိက္ခိတ္တံ ဟောတီတိ ရာဇဘယာဒိဘီတေဟိ ဥဒကေန အဝိနဿနဓမ္မေသု တမ္ဗလောဟဘာဇနာဒီသု သုပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ပေါက္ခရဏီအာဒီသု အသန္ဒနကေ ဥဒကေ နိက္ခိတ္တံ။ တဿ ပတိဋ္ဌိတောကာသောယေဝ ဌာနံ, န သဗ္ဗံ ဥဒကံ။ ဂစ္ဆတိ ဝါ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ အဂမ္ဘီရေ ဥဒကေ ပဒသာ ဂစ္ဆန္တဿ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ ဂမ္ဘီရေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၆။) [သျ]ဟတ္ထေဟိ ဝါ ပါဒေဟိ ဝါ ပယောဂံ ကရောန္တဿ ဟတ္ထဝါရေဟိ ဝါ ပဒဝါရေဟိ ဝါ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဧသေဝ နယော ကုမ္ဘိဂဟဏတ္ထံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနေသု။ သစေ ပန အန္တရာ ကိဉ္စိ ဥဒကသပ္ပံ ဝါ ဝါဠမစ္ဆံ ဝါ ဒိသွာ ဘီတော ပလာယတိ, အနာပတ္တိ။ အာမသနာဒီသု ဘူမိဂတာယ ကုမ္ဘိယာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ဘူမိံ ခဏိတွာ ကဍ္ဎတိ, ဣဓ ကဒ္ဒမေ ဩသာရေတိ။ ဧဝံ ဆဟာကာရေဟိ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ။
ဥပ္ပလာဒီသု ယသ္မိံ ပုပ္ဖေ ဝတ္ထုံ ပူရေတိ, တသ္မိံ ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဥပ္ပလဇာတိကာနဉ္စေတ္ထ ယာဝ ဧကသ္မိမ္ပိ ပဿေ ဝါကော န ဆိဇ္ဇတိ, တာဝ ရက္ခတိ။ ပဒုမဇာတိကာနံ ပန ဒဏ္ဍေ ဆိန္နေ အဗ္ဘန္တရေ သုတ္တံ အစ္ဆိန္နမ္ပိ န ရက္ခတိ။ သာမိကေဟိ ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတာနိ ဥပ္ပလာဒီနိ ဟောန္တိ, ယံ ဝတ္ထုံ ပူရေတိ, တသ္မိံ ဥဒ္ဓဋေ ပါရာဇိကံ။ ဟတ္ထကဗဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ, ယသ္မိံ ဟတ္ထကေ ဝတ္ထု ပူရတိ, တသ္မိံ ဥဒ္ဓဋေ ပါရာဇိကံ။ ဘာရဗဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ, တံ ဘာရံ ဆန္နံ အာကာရာနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဌာနာ စာဝေန္တဿ ဘူမဋ္ဌကုမ္ဘိယံ ဝုတ္တနယေန ပါရာဇိကံ။ ဒီဃနာဠာနိ ဥပ္ပလာဒီနိ ဟောန္တိ, ပုပ္ဖေသု ဝါ နာဠေသု ဝါ ဝေဏိံ ကတွာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ရဇ္ဇုကေသု တိဏာနိ သန္ထရိတွာ ဌပေန္တိ ဝါ ဗန္ဓန္တိ ဝါ, တေသံ ဒီဃတော ပုပ္ဖဂ္ဂေန စ နာဠန္တေန စ တိရိယံ ပရိယန္တေဟိ ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌိတောကာသေန ဥဒ္ဓံ ဥပရိ ဌိတဿ ပိဋ္ဌိယာတိ ဆဟာကာရေဟိ ဌာနာ စာဝနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယောပိ ဥဒကပိဋ္ဌိယံ ဌပိတပုပ္ဖကလာပံ ဥဒကံ စာလေတွာ ဝီစိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ယထာဌိတဋ္ဌာနတော စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ အထ ပန ပရိကပ္ပေတိ ‘‘ဧတ္ထ ဂတံ ဂဟေဿာမီ’’တိ, ရက္ခတိ တာဝ၊ ဂတဋ္ဌာနေ ပန ဥဒ္ဓရတော ပါရာဇိကံ။ ဥဒကတော အစ္စုဂ္ဂတဿ ပုပ္ဖဿ သကလမုဒကံ ဌာနံ, တံ ဥပ္ပါဋေတွာ ဥဇုကံ ဥဒ္ဓရန္တဿ နာဠန္တေ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဥဒကတော အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ပုပ္ဖေ ဂဟေတွာ အပနာမေတွာ အာကဍ္ဎန္တော ဥပ္ပါဋေတိ, န ဥဒကံ ဌာနံ, ဥပ္ပါဋိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ကလာပဗဒ္ဓါနိ ပုပ္ဖါနိ ဥဒကဋ္ဌာနေ ဝါ ရုက္ခေ ဝါ ဂစ္ဆေ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ဌပေန္တိ, ဗန္ဓနံ အမောစေတွာ ဣတော စိတော စ ကရောန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ, ဗန္ဓနေ မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဗန္ဓနံ မောစေတွာ ပစ္ဆာ ဟရတိ, ဧတ္ထ ဆဟာကာရေဟိ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဣဒံ ဥဘယံ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တံ။ ပဒုမိနိယံ ပုပ္ဖါနိ သဟ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၇။) [သျ]ပဒုမိနိံယာ ဂဏှိတုကာမဿ ပုပ္ဖနာဠေဟိ စ ပတ္တနာဠေဟိ စ ဖုဋ္ဌဥဒကဝသေန ဥဒ္ဓဉ္စေဝ တိရိယဉ္စ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပနဿ ပဒုမိနိံ အနုပ္ပါဋေတွာ ပုပ္ဖါနိ ဝါ ပတ္တာနိ ဝါ အတ္တနော အဘိမုခံ အာကဍ္ဎန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ဥပ္ပါဋိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
ပုပ္ဖပတ္တနာဠေ ဌာနတော အစာဝေတွာပိ ပဌမံ ပဒုမိနိံ ဥပ္ပါဋေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ပုပ္ဖပတ္တနာဠေသု ဌာနာ စာဝိတေသု ပါရာဇိကံ။ ဥပ္ပါဋိတာယ ပဒုမိနိယာ ပုပ္ဖံ ဂဏှန္တော ပန ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဌပိတေ ရာသိကတကလာပဗဒ္ဓဘာရဗဒ္ဓပုပ္ဖေပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိသံ ဝါ မုဠာလံ ဝါ ယေန ဝတ္ထု ပူရတိ, တံ ဥပ္ပါဋေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ကဒ္ဒမေ ဖုဋ္ဌောကာသဝသေန စေတ္ထ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တာနိ ဥပ္ပါဋေန္တဿ သုခုမမ္ပိ မူလံ အစ္ဆိန္နံ ဟောတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ ဘိသပဗ္ဗေ ဇာတံ ပတ္တံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါ ဟောတိ, တမ္ပိ ရက္ခတီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။ ဘိသဂဏ္ဌိမှိ ပန ကဏ္ဋကော ဟောတိ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တာနံ မုခပိဠကာ ဝိယ, အယံ အဒီဃတ္တာ န ရက္ခတိ။ သေသံ ဥပ္ပလာဒီသု ဝုတ္တနယမေဝ။
မစ္ဆကစ္ဆပါနံ သဿာမိကာနံ ဝါပိအာဒီသု သကလမုဒကံ ဌာနံ။ တသ္မာ ယော ပဋိဇဂ္ဂနဋ္ဌာနေ သဿာမိကံ မစ္ဆံ ဗဠိသေန ဝါ ဇာလေန ဝါ ကုမနေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ဂဏှာတိ, တဿ ယေန မစ္ဆေန ဝတ္ထု ပူရတိ, တသ္မိံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥဒကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ကောစိ မစ္ဆော ဂယှမာနော ဣတော စိတော စ ဓာဝတိ, အာကာသံ ဝါ ဥပ္ပတတိ, တီရေ ဝါ ပတတိ, အာကာသေ ဝါ ဌိတံ တီရေ ဝါ ပတိတံ ဂဏှတောပိ ပါရာဇိကမေဝ။ ကစ္ဆပမ္ပိ ဗဟိ ဂေါစရတ္ထံ ဂတံ ဂဏှတော ဧသေဝ နယော။ ဥဒကဋ္ဌံ ပန ဥဒကာ မောစယတော ပါရာဇိကံ။
တေသု တေသု ပန ဇနပဒေသု သဗ္ဗသာဓာရဏဿ မဟာတဠာကဿ နိဒ္ဓမနတုမ္ဗံ နိဿာယ သဗ္ဗသာဓာရဏမေဝ ကုန္နဒီသဒိသံ ဥဒကဝါဟကံ ခဏန္တိ။ တတော ခုဒ္ဒကမာတိကာယော နီဟရိတွာ မာတိကာကောဋိယံ အတ္တနော အတ္တနော ဝဠဉ္ဇနတ္ထာယ အာဝါဋေ ခဏန္တိ။ တေသံ ပန ယဒါ ဥဒကေန အတ္ထော ဟောတိ, တဒါ အာဝါဋေ ခုဒ္ဒကမာတိကာယော ဥဒကဝါဟကဉ္စ သောဓေတွာ နိဒ္ဓမနတုမ္ဗံ ဥဂ္ဃါဋေန္တိ။ တတော ဥဒကေန သဒ္ဓိံ မစ္ဆာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန အာဝါဋေ ပတွာ ဝသန္တိ။ တတ္ထ တဠာကေ စ ဥဒကဝါဟကေသု စ မစ္ဆေ ဂဏှန္တေ န ဝါရေန္တိ။ ခုဒ္ဒကာသု ပန အတ္တနော အတ္တနော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၈။) [သျ]မာတိကာသု ဥဒကအာဝါဋေသု စ ပဝိဋ္ဌမစ္ဆေ ဂဏှိတုံ န ဒေန္တိ, ဝါရေန္တိ၊ တတ္ထ ယော တဠာကေ ဝါ နိဒ္ဓမနတုမ္ဗေ ဝါ ဥဒကဝါဟကေ ဝါ မစ္ဆေ ဂဏှာတိ, အဝဟာရေန သော န ကာရေတဗ္ဗော။ ခုဒ္ဒကမာတိကာသု ပန အာဝါဋေသု ဝါ ပဝိဋ္ဌံ ဂဏှန္တော ဂဟိတဿ အဂ္ဃဝသေန ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ တတော ဂယှမာနော မစ္ဆော အာကာသေ ဝါ ဥပ္ပတတိ, တီရေ ဝါ ပတတိ, တံ အာကာသဋ္ဌံ ဝါ တီရဋ္ဌံ ဝါ ဥဒကဝိနိမုတ္တံ ဂဏှတော အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အတ္တနော ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာနေ ဌိတဿေဝ တေ သာမိကာ။ ဧဝရူပါ ဟိ တတ္ထ ကတိကာ။ ကစ္ဆပေပိ ဧသေဝ နယော။
သစေ ပန မစ္ဆော ဂယှမာနော အာဝါဋတော ခုဒ္ဒကမာတိကံ အာရုဟတိ, တတ္ထ နံ ဂဏှတောပိ အဝဟာရောယေဝ။ ခုဒ္ဒကမာတိကာတော ပန ဥဒကဝါဟကံ, တတော စ တဠာကံ အာရူဠှံ ဂဏှတော အဝဟာရော နတ္ထိ။ ယော အာဝါဋတော ဘတ္တသိတ္ထေဟိ ပလောဘေတွာ မာတိကံ အာရောပေတွာ ဂဏှာတိ, အဝဟာရောဝ။ တတော ပန ပလောဘေတွာ ဥဒကဝါဟကံ အာရောပေတွာ ဂဏှန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ကုတောစိဒေဝ သဗ္ဗသာဓာရဏဋ္ဌာနတော မစ္ဆေ အာနေတွာ ပစ္ဆိမဝတ္ထုဘာဂေ ဥဒကာဝါဋေ ခိပိတွာ ပေါသေတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒွေ တီဏိ ဥတ္တရိဘင်္ဂတ္ထာယ မာရေန္တိ။ ဧဝရူပံ မစ္ဆံ ဥဒကေ ဝါ အာကာသေ ဝါ တီရေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ ဂဏှတော အဝဟာရော ဧဝ။ ကစ္ဆပေပိ ဧသေဝ နယော။
နိဒါဃကာလေ ပန နဒိယာ သောတေ ပစ္ဆိန္နေ ကတ္ထစိ နိန္နဋ္ဌာနေ ဥဒကံ တိဋ္ဌတိ, တတ္ထ မနုဿာ မစ္ဆာနံ ဝိနာသာယ မဒနဖလဝသာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, မစ္ဆာ တာနိ ခါဒန္တာ မရိတွာ ဥတ္တာနာ ဥဒကေ ပ္လဝန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။ ယော တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ယာဝ သာမိကာ နာဂစ္ဆန္တိ, တာဝိမေ မစ္ဆေ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဏှာတိ, အဂ္ဃဝသေန ကာရေတဗ္ဗော။ ပံသုကူလသညာယ ဂဏှတော အဝဟာရော နတ္ထိ, အာဟရာပေန္တေ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ မစ္ဆဝိသံ ပက္ခိပိတွာ ဂတမနုဿာ ဘာဇနာနိ အာဟရိတွာ ပူရေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ယာဝ ‘‘ပုနပိ အာဂစ္ဆိဿာမာ’’တိ သာလယာ ဟောန္တိ, တာဝ တေ သဿာမိကမစ္ဆာဝ။ ယဒါ ပန တေ ‘‘အလံ အမှာက’’န္တိ နိရာလယာ ပက္ကမန္တိ, တတော ပဋ္ဌာယ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ပံသုကူလသညိဿ အနာပတ္တိ။ ယထာ စ မစ္ဆကစ္ဆပေသု, ဧဝံ သဗ္ဗာယပိ ဩဒကဇာတိယာ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဥဒကဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၉။) [သျ]နာဝဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၉၉။ နာဝဋ္ဌေ – ပဌမံ တာဝ နာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နာဝါ နာမ ယာယ တရတီ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဣဓ အန္တမသော ရဇနဒေါဏိကာပိ ဝေဏုကလာပကောပိ ‘‘နာဝါ’’တွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သီမာသမ္မန္နနေ ပန ဓုဝနာဝါ အန္တော ခဏိတွာ ဝါ ဖလကေဟိ ဗန္ဓိတွာ ဝါ ကတာ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန တိဏ္ဏံ ဝါဟနိကာ ဧဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဓ ပန ဧကဿပိ ဝါဟနိကာ ‘‘နာဝါ’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ။ နာဝါယ နိက္ခိတ္တန္တိ ယံကိဉ္စိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ၊ တဿ အဝဟာရလက္ခဏံ ထလဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာဝံ အဝဟရိဿာမီတိအာဒိမှိ စ ဒုတိယပရိယေသနဂမနအာမသနဖန္ဒာပနာနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ဗန္ဓနံ မောစေတီတိ ဧတ္ထ ပန ယာ ဗန္ဓနေ မုတ္တမတ္တေ ဌာနာ န စဝတိ, တဿာ ဗန္ဓနံ ယာဝ န မုတ္တံ ဟောတိ, တာဝ ဒုက္ကဋံ။ မုတ္တေ ပန ထုလ္လစ္စယမ္ပိ ပါရာဇိကမ္ပိ ဟောတိ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ တာဝ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။
အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော – စဏ္ဍသောတေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတနာဝါယ ဧကံ ဌာနံ ဗန္ဓနမေဝ, တသ္မိံ မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ တတ္ထ ယုတ္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဝိပ္ပနဋ္ဌာ နာဝါ ပန ယံ ယံ ဥဒကပ္ပဒေသံ ဖရိတွာ ဌိတာ ဟောတိ, သွာဿာ ဌာနံ။ တသ္မာ တံ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဥစ္စာရေန္တဿ, အဓော ဝါ ဩပိလာပေန္တဿ, စတူသု ဝါ ဒိသာသု ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကာမေန္တဿ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ နိစ္စလေ ဥဒကေ အဗန္ဓနံ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဌိတနာဝံ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဝါမဒက္ခိဏပဿတော ဝါ ကဍ္ဎန္တဿ ဧကေနန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အပရေန ဥဒကေ ပတိဋ္ဌိတန္တေန အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဥဒကတော မောစိတေ အဓော နာဝါတလေန ဖုဋ္ဌောကာသံ မုခဝဋ္ဋိံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ တီရေ ဗန္ဓိတွာ နိစ္စလေ ဥဒကေ ဌပိတနာဝါယ ဗန္ဓနဉ္စ ဌိတောကာသော စာတိ ဒွေ ဌာနာနိ။ တံ ပဌမံ ဗန္ဓနာ မောစေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ဆန္နံ အာကာရာနံ အညတရေန ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဌာနာ စာဝေတွာ ပစ္ဆာ ဗန္ဓနမောစနေပိ ဧသေဝ နယော။ ထလေ ဥဿာဒေတွာ ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဌပိတနာဝါယ ဖုဋ္ဌောကာသောဝ ဌာနံ။ တဿာ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဌာနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဌပိတနာဝါယ ပန မုခဝဋ္ဋိယာ ဖုဋ္ဌောကာသောဝ ဌာနံ, တဿာပိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဌာနပရိစ္ဆေဒံ ဉတွာ ယတော ကုတောစိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၀။) [သျ]ဖုဋ္ဌောကာသံ ဥဒ္ဓဉ္စ ကေသဂ္ဂမတ္တံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ထလေ ပန ဥဿာဒေတွာ ဒွိန္နံ ဒါရုဃဋိကာနံ ဥပရိ ဌပိတနာဝါယ ဒါရုဃဋိကာနံ ဖုဋ္ဌောကာသောယေဝ ဌာနံ, တသ္မာ တတ္ထ မဉ္စပါဒမတ္ထကေသုယေဝ ပတ္ထဋဗဒ္ဓသာဋကေ နာဂဒန္တေသု ဌပိတဘိန္ဒိဝါလေ စ ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယောတ္တဗဒ္ဓါယ ပန နာဝါယ သဋ္ဌိသတ္တတိဗျာမပ္ပမာဏံ ယောတ္တံ အမောစေတွာဝ အာကဍ္ဎိတွာ
ပထဝိလဂ္ဂံ ကတွာ သဟ ယောတ္တေန ထလေ ဌပိတာယ နာဝါယ န ဖုဋ္ဌောကာသမတ္တမေဝ ဌာနံ။ အထ ခေါ ယောတ္တကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နာဝါယ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဿ ပစ္ဆိမန္တော တာဝ ဒီဃတော, တိရိယံ ပန နာဝါယ စ ယောတ္တဿ စ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတပရိယန္တပ္ပမာဏံ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ဒီဃတော ဝါ တိရိယတော ဝါ ကဍ္ဎန္တဿ ဧကေနန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အပရေန ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတန္တေန အတိက္ကန္တမတ္တေ, ဥဒ္ဓံ ကေသဂ္ဂမတ္တံ သဟ ယောတ္တေန ပထဝိတော မောစိတေ ပါရာဇိကံ။ ယော ပန တိတ္ထေ ဌိတနာဝံ အာရုဟိတွာ ထေယျစိတ္တော အရိတ္တေန ဝါ ဖိယေန ဝါ ပါဇေတိ, ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဆတ္တံ ဝါ ပဏာမေတွာ စီဝရံ ဝါ ပါဒေဟိ အက္ကမိတွာ ဟတ္ထေဟိ ဥက္ခိပိတွာ လင်္ကာရသဒိသံ ကတွာ ဝါတံ ဂဏှာပေတိ, ဗလဝါ စ ဝါတော အာဂမ္မ နာဝံ ဟရတိ, ဝါတေနေဝ သာ ဟဋာ ဟောတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ နတ္ထိ အဝဟာရော။ ပယောဂေါ အတ္ထိ, သော ပန ဌာနာ စာဝနပယောဂေါ န ဟောတိ။ ယဒိ ပန တံ နာဝံ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တိံ ပကတိဂမနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ အညံ ဒိသာဘာဂံ နေတိ, ပါရာဇိကံ။ သယမေဝ ယံကိဉ္စိ ဂါမတိတ္ထံ သမ္ပတ္တံ ဌာနာ အစာဝေန္တောဝ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂစ္ဆတိ, နေဝ အတ္ထိ အဝဟာရော။ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတီတိ။
နာဝဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ယာနဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၀။ ယာနဋ္ဌေ – ယာနံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ယာနံ နာမ ဝယှ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပရိ မဏ္ဍပသဒိသံ ပဒရစ္ဆန္နံ သဗ္ဗပလိဂုဏ္ဌိမံ ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၁။) [သျ]ဆာဒေတွာ ကတံ ဝယှံ။ ဥဘောသု ပဿေသု သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ ဂေါပါနသိယော ဒတွာ ဂရုဠပက္ခကနယေန ကတာ သန္ဒမာနိကာ။ ရထော စ သကဋဉ္စ ပါကဋမေဝ။ တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ သဝိညာဏကံ ဝါ အဝိညာဏကံ ဝါ ရာသိအာဒိဝသေန ဌပိတံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန ဌာနာ စာဝေန္တဿ နာဝဋ္ဌေ စ ထလဋ္ဌေ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အယံ ပန ဝိသေသော – ယာနဋ္ဌံ တဏ္ဍုလာဒိဘဏ္ဍံ ပိဋကေန ဂဏှတော ပိဋကေ အနုက္ခိတ္တေပိ ပိဋကံ အပဟရိတွာ တဏ္ဍုလာဒီနံ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝေ ဝိကောပိတေ ပါရာဇိကံ။ ထလဋ္ဌာဒီသုပိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ ယာနံ အဝဟရိဿာမီတိအာဒိမှိ ဒုတိယပရိယေသနာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ဌာနာ စာဝေတီတိ ဧတ္ထ ပန ဒုကယုတ္တဿ ယာနဿ ဒွိန္နံ ဂေါဏာနံ အဋ္ဌ ပါဒါ, ဒွေ စ စက္ကာနီတိ ဒသ ဌာနာနိ။ တံ ထေယျစိတ္တဿ ဓုရေ နိသီဒိတွာ ပါဇယတော ဂေါဏာနံ ပါဒုဒ္ဓါရေ ထုလ္လစ္စယံ။ စက္ကာနံ ပန ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတပ္ပဒေသတော ကေသဂ္ဂမတ္တေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဂေါဏာ ‘‘နာယံ အမှာကံ သာမိကော’’တိ ဉတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေတွာ အာကဍ္ဎန္တာ တိဋ္ဌန္တိ ဝါ ဖန္ဒန္တိ ဝါ, ရက္ခတိ တာဝ။ ဂေါဏေ ပုန ဥဇုကံ ပဋိပါဒေတွာ ဓုရံ အာရောပေတွာ ဒဠှံ ယောဇေတွာ ပါစနေန ဝိဇ္ဈိတွာ ပါဇေန္တဿ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပါဒုဒ္ဓါရေ ထုလ္လစ္စယံ။ စက္ကာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။
သစေပိ သကဒ္ဒမေ မဂ္ဂေ ဧကံ စက္ကံ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂံ ဟောတိ, ဒုတိယံ စက္ကံ ဂေါဏာ ပရိဝတ္တေန္တာ ပဝတ္တေန္တိ, ဧကဿ ဌိတတ္တာ န တာဝ အဝဟာရော ဟောတိ။ ဂေါဏေ ပန ပုန ဥဇုကံ ပဋိပါဒေတွာ ပါဇေန္တဿ ဌိတစက္ကေ ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ စတုယုတ္တကဿ ပန အဋ္ဌာရသ ဌာနာနိ, အဋ္ဌယုတ္တကဿ စတုတ္တိံသာတိ – ဧတေနုပါယေန ယုတ္တယာနဿ ဌာနဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယံ ပန အယုတ္တကံ ဓုရေ ဧကာယ ပစ္ဆတော စ ဒွီဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိနီဟိ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဌပိတံ, တဿ တိဏ္ဏံ ဥပတ္ထမ္ဘိနီနံ စက္ကာနဉ္စ ဝသေန ပဉ္စ ဌာနာနိ။ သစေ ဓုရေ ဥပတ္ထမ္ဘိနီ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ကပ္ပကတာ ဟောတိ, ဆ ဌာနာနိ။ ပစ္ဆတော ပန အနုပတ္ထမ္ဘေတွာ ဓုရေ ဥပတ္ထမ္ဘိတဿေဝ ဥပတ္ထမ္ဘိနီဝသေန တီဏိ ဝါ စတ္တာရိ ဝါ ဌာနာနိ။ ဓုရေန ဖလကဿ ဝါ ဒါရုကဿ ဝါ ဥပရိ ဌပိတဿ တီဏိ ဌာနာနိ။ တထာ ပထဝိယံ ဌပိတဿ။ တံ ဓုရံ ကဍ္ဎိတွာ ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၂။) [သျ]ဥက္ခိပိတွာ ဝါ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဌာနာ စာဝေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ စက္ကာနံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ ကေသဂ္ဂမတ္တံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ စက္ကာနိ အပနေတွာ ဒွီဟိ အက္ခသီသေဟိ ဒါရူနံ ဥပရိ ဌပိတဿ ဒွေ ဌာနာနိ။ တံ ကဍ္ဎန္တော ဝါ ဥက္ခိပန္တော ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဘူမိယံ ဌပိတဿ ဓုရေန စ စတူဟိ စ အက္ခုဒ္ဓီဟိ ပတိဋ္ဌိတဝသေန ပဉ္စ ဌာနာနိ။ တံ ဓုရေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎတော ဥဒ္ဓီနံ ပစ္ဆိမန္တေဟိ ပုရိမန္တေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဥဒ္ဓီသု ဂဟေတွာ ကဍ္ဎတော ဥဒ္ဓီနံ ပုရိမန္တေဟိ ပစ္ဆိမန္တေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ပဿေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎတော ဥဒ္ဓီနံယေဝ တိရိယံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနဿ အတိက္ကမေန ပါရာဇိကံ။ မဇ္ဈေ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပတော ကေသဂ္ဂမတ္တံ ပထဝိတော မုတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အထ ဥဒ္ဓိခါဏုကာ န ဟောန္တိ, သမမေဝ ဗာဟံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အက္ခသီသာနိ ပဝေသိတာနိ ဟောန္တိ, တံ ဟေဋ္ဌိမတလဿ သမန္တာ သဗ္ဗံ ပထဝိံ ဖုသိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တတ္ထ စတူသု ဒိသာသု ဥဒ္ဓဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနာတိက္ကမဝသေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘူမိယံ နာဘိယာ ဌပိတစက္ကဿ ဧကမေဝ ဌာနံ, တဿ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ပရိစ္ဆေဒေါ။ နေမိပဿေန စ နာဘိယာ စ ဖုသိတွာ ဌိတဿ ဒွေ ဌာနာနိ။ နေမိယာ ဥဋ္ဌိတဘာဂံ ပါဒေန အက္ကမိတွာ ဘူမိယံ ဖုသာပေတွာ အရေသု ဝါ နေမိယာ ဝါ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပန္တဿ အတ္တနာ ကတဋ္ဌာနံ ဌာနံ န ဟောတိ, တသ္မာ တသ္မိံ ဌိတေပိ အဝသေသဋ္ဌာနေ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
ဘိတ္တိံ နိဿာယ ဌပိတစက္ကဿာပိ ဒွေ ဌာနာနိ။ တတ္ထ ပဌမံ ဘိတ္တိတော မောစေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ပစ္ဆာ ပထဝိတော ကေသဂ္ဂမတ္တုဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ပဌမံ ဘူမိတော မောစေန္တဿ ပန သစေ ဘိတ္တိယံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ န ကုပ္ပတိ, ဧသေဝ နယော။ အထ အရေသု ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာ ကဍ္ဎန္တဿ ဘိတ္တိံ ဖုသိတွာ ဌိတောကာသဿ ဥပရိမော အန္တော ဟေဋ္ဌိမံ အတိက္ကမတိ, ပါရာဇိကံ။ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေ ယာနေ ယာနသာမိကော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဩရောဟိတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကန္တော ဟောတိ, အထညော ဘိက္ခု ပဋိပထံ အာဂစ္ဆန္တော အာရက္ခသုညံ ပဿိတွာ, ‘‘ယာနံ အဝဟရိဿာမီ’’တိ အာရောဟတိ, တဿ ပယောဂံ ဝိနာယေဝ ဂေါဏာ ဂဟေတွာ ပက္ကန္တာ, အဝဟာရော နတ္ထိ။ သေသံ နာဝါယံ ဝုတ္တသဒိသန္တိ။
ယာနဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၃။) [သျ]ဘာရဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၁။ဣတော ပရံ ဘာရောယေဝ ဘာရဋ္ဌံ။ သော သီသဘာရာဒိဝသေန စတုဓာ ဒဿိတော။ တတ္ထ သီသဘာရာဒီသု အသမ္မောဟတ္ထံ သီသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သီသဿ တာဝ ပုရိမဂလေ ဂလဝါဋကော, ပိဋ္ဌိဂလေ ကေသဉ္စိ ကေသန္တေ အာဝဋ္ဋော ဟောတိ, ဂလဿေဝ ဥဘောသု ပဿေသု ကေသဉ္စိ ကေသာ ဩရုယှ ဇာယန္တိ, ယေ ကဏ္ဏစူဠိကာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ အဓောဘာဂေါ စာတိ အယံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ, တတော ဥပရိ သီသံ။ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော သီသဘာရော နာမ။
ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ, ကပ္ပရေဟိ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ, ပိဋ္ဌိဂလာဝတ္တတော စ ဂလဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ, ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝတ္တတော စ ဥရပရိစ္ဆေဒမဇ္ဈေ ဟဒယအာဝါဋတော စ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ခန္ဓော။ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော ခန္ဓဘာရော နာမ။
ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝတ္တတော ပန ဟဒယအာဝါဋတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ပါဒနခသိခါ, အယံ ကဋိပရိစ္ဆေဒေါ။ ဧတ္ထန္တရေ သမန္တတော သရီရေ ဌိတဘာရော ကဋိဘာရော နာမ။
ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ပန ဟေဋ္ဌာ ယာဝ ဟတ္ထနခသိခါ, အယံ ဩလမ္ဗကပရိစ္ဆေဒေါ။ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရော ဩလမ္ဗကော နာမ။
ဣဒါနိ သီသေ ဘာရန္တိအာဒီသု အယံ အပုဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော – ယော ဘိက္ခု ‘‘ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ ယာဟီ’’တိ သာမိကေဟိ အနာဏတ္တော သယမေဝ ‘‘မယှံ ဣဒံ နာမ ဒေထ, အဟံ ဝေါ ဘဏ္ဍံ ဝဟာမီ’’တိ တေသံ ဘဏ္ဍံ သီသေန အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ထေယျစိတ္တေန တံ ဘဏ္ဍံ အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ယထာဝုတ္တသီသပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကာမေန္တောဝ ဣတော စိတော စ ဃံသန္တော သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ခန္ဓံ ဩရောပိတမတ္တေ ကိဉ္စာပိ သာမိကာနံ ‘‘ဝဟတူ’’တိ စိတ္တံ အတ္ထိ, တေဟိ ပန အနာဏတ္တတ္တာ ပါရာဇိကံ။ ခန္ဓံ ပန အနောရောပေတွာပိ သီသတော ကေသဂ္ဂမတ္တံ မောစေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယမကဘာရဿ ပန ဧကော ဘာရော သီသေ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧကော ပိဋ္ဌိယံ, တတ္ထ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန သုဒ္ဓသီသဘာရာဒီနံယေဝ ဝသေန ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ ယော စာယံ သီသဘာရေ ဝုတ္တော, ခန္ဓဘာရာဒီသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄။) [သျ]ဟတ္ထေဘာရန္တိ ဧတ္ထ ပန ဟတ္ထေန ဂဟိတတ္တာ ဩလမ္ဗကော ‘‘ဟတ္ထေ ဘာရော’’တိ ဝုတ္တော။ သော ပဌမံယေဝ ဘူမိတော ဝါ ဂဟိတော ဟောတု, သုဒ္ဓစိတ္တေန သီသာဒီဟိ ဝါ, ‘‘ဟတ္ထေ ဘာရော’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တံ ထေယျစိတ္တေန တာဒိသံ ဂဟနဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ဘူမိယံ ဝါ ဂစ္ဆာဒီသု ဝါ နိက္ခိပန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဘူမိတော ဂဏှာတီတိ ဧတ္ထ ပန တေသံ ဘာရာနံ ယံကိဉ္စိ ပါတရာသာဒိကာရဏာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဘူမိယံ နိက္ခိပိတွာ ပုန ထေယျစိတ္တေန ကေသဂ္ဂမတ္တံ ဥဒ္ဓရန္တဿ ပါရာဇိကန္တိ။
ဘာရဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အာရာမဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၂။ အာရာမဋ္ဌေပိ – အာရာမံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘အာရာမော နာမ ပုပ္ဖါရာမော ဖလာရာမော’’တိ အာဟ။ တေသု ဝဿိကာဒီနံ ပုပ္ဖနကော ပုပ္ဖါရာမော။ အမ္ဗဖလာဒီနံ ဖလနကော ဖလာရာမော။ အာရာမေ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တဿ ဝိနိစ္ဆယော ဘူမဋ္ဌာဒီသု ဝုတ္တနယော ဧဝ။
တတ္ထဇာတကေ ပန မူလန္တိ ဥသီရဟိရိဝေရာဒိကံ ယံကိဉ္စိ မူလံ, တံ ဥပ္ပါဋေတွာ ဝါ ဥပ္ပါဋိတံ ဝါ ဂဏှန္တဿ ယေန မူလေန ဝတ္ထု ပူရတိ, တသ္မိံ ဂဟိတေ ပါရာဇိကံ။ ကန္ဒောပိ မူလေနေဝ သင်္ဂဟိတော။ ဥပ္ပါဋေန္တဿ စေတ္ထ အပ္ပမတ္တကေပိ အစ္ဆိန္နေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဘိသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တစန္တိ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဝါ ရဇနတ္ထာယ ဝါ ဥပယောဂဂမနူပဂံ ယံကိဉ္စိ ရုက္ခတ္တစံ၊ တံ ဥပ္ပါဋေတွာ ဝါ ဥပ္ပါဋိတံ ဝါ ဂဏှန္တဿ မူလေ ဝုတ္တနယေန ပါရာဇိကံ။ ပုပ္ဖန္တိ ဝဿိကမလ္လိကာဒိကံ ယံကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ, တံ ဩစိနိတွာ ဝါ ဩစိနိတံ ဝါ ဂဏှန္တဿ ဥပ္ပလပဒုမေသု ဝုတ္တနယေန ပါရာဇိကံ။ ပုပ္ဖါနမ္ပိ ဟိ ဝဏ္ဋံ ဝါ ဗန္ဓနံ ဝါ အစ္ဆိန္နံ ရက္ခတိ။ ဝဏ္ဋဗ္ဘန္တရေ ပန ကေသဉ္စိ သူစိကာ ဟောတိ, သာ န ရက္ခတိ။ ဖလန္တိ အမ္ဗဖလတာလဖလာဒိကံ ယံကိဉ္စိ, တံ ရုက္ခတော ဂဏှန္တဿ ဝိနိစ္ဆယော ရုက္ခေ လဂ္ဂိတကထာယံ ဝုတ္တော။ အပနေတွာ ဌပိတံ ဘူမဋ္ဌာဒိသင်္ဂဟိတမေဝ။
အာရာမံ အဘိယုဉ္ဇတီတိ ပရသန္တကံ ‘‘မမ သန္တကော အယ’’န္တိ မုသာ ဘဏိတွာ အဘိယုဉ္ဇတိ, အဒိန္နာဒါနဿ ပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ သာမိကဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅။) [သျ]ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတီတိ ဝိနိစ္ဆယကုသလတာယ ဗလဝနိဿိတာဒိဘာဝေန ဝါ အာရာမသာမိကဿ သံသယံ ဇနေတိ။ ကထံ? တဉှိ တထာ ဝိနိစ္ဆယပ္ပသုတံ ဒိသွာ သာမိကော စိန္တေတိ – ‘‘သက္ခိဿာမိ နု ခေါ အဟံ ဣမံ အာရာမံ အတ္တနော ကာတုံ, န သက္ခိဿာမိ နု ခေါ’’တိ။ ဧဝံ တဿ ဝိမတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တေန ဥပ္ပါဒိတာ ဟောတိ, တသ္မာ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတိ။
ဓုရံနိက္ခိပတီတိ ယဒါ ပန သာမိကော ‘‘အယံ ထဒ္ဓေါ ကက္ခဠော ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယမ္ပိ မေ ကရေယျ, အလံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ အာရာမေနာ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, အဘိယုဉ္ဇကော ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ သယမ္ပိ ကတဓုရနိက္ခေပေါ ဟောတိ, အထ စ ပန သာမိကေန ဓုရေ နိက္ခိတ္တေပိ အဘိယုဉ္ဇကော ဓုရံ အနိက္ခိပိတွာဝ ‘‘ဣမံ သုဋ္ဌု ပီဠေတွာ မမ အာဏာပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ကိင်္ကာရပ္ပဋိဿာဝိဘာဝေ နံ ဌပေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဒါတဗ္ဗဘာဝေ သဥဿာဟော ဟောတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ အထာပိ အဘိယုဉ္ဇကော ‘‘အစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဒါနိ နံ ဣမဿ ဒဿာမီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, သာမိကော ပန န ဓုရံ နိက္ခိပတိ, ပက္ခံ ပရိယေသတိ, ကာလံ အာဂမေတိ, ‘‘လဇ္ဇိပရိသံ တာဝ လဘာမိ, ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ပုန ဂဟဏေယေဝ သဥဿာဟော ဟောတိ, ရက္ခတိယေဝ။ ယဒါ ပန သောပိ ‘‘န ဒဿာမီ’’တိ, သာမိကောပိ ‘‘န လစ္ဆာမီ’’တိ – ဧဝံ ဥဘောပိ ဓုရံ နိက္ခိပန္တိ, တဒါ အဘိယုဉ္ဇကဿ ပါရာဇိကံ။ အထ ပန အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဝိနိစ္ဆယံ ကုရုမာနော အနိဋ္ဌိတေ ဝိနိစ္ဆယေ သာမိကေနပိ ဓုရနိက္ခေပေ အကတေ အတ္တနော အဿာမိကဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ တတော ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဂဏှာတိ, ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။
ဓမ္မံ စရန္တောတိ ဘိက္ခုသံဃေ ဝါ ရာဇကုလေ ဝါ ဝိနိစ္ဆယံ ကရောန္တော။ သာမိကံ ပရာဇေတီတိ ဝိနိစ္ဆယိကာနံ ဥက္ကောစံ ဒတွာ ကူဋသက္ခိံ ဩတာရေတွာ အာရာမသာမိကံ ဇိနာတီတိ အတ္ထော။ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာတိ န ကေဝလံ တဿေဝ, သဉ္စိစ္စ တဿ အတ္ထသာဓနေ ပဝတ္တာနံ ကူဋဝိနိစ္ဆယိကာနမ္ပိ ကူဋသက္ခီနမ္ပိ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ ဧတ္ထ စ သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပဝသေနေဝ ပရာဇယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနိက္ခိတ္တဓုရော ဟိ အပရာဇိတောဝ ဟောတိ။ ဓမ္မံ စရန္တော ပရဇ္ဇတီတိ သစေပိ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန ဝိနိစ္ဆယဿ ပဝတ္တတ္တာ သယံ ပရာဇယံ ပါပုဏာတိ၊ ဧဝမ္ပိ မုသာဝါဒေန သာမိကာနံ ပီဠာကရဏပစ္စယာ ထုလ္လစ္စယံ အာပဇ္ဇတီတိ။
အာရာမဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆။) [သျ]ဝိဟာရဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၃။ ဝိဟာရဋ္ဌေပိ – စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အဘိယောဂေပိ စေတ္ထ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နံ ဝိဟာရံ ဝါ ပရိဝေဏံ ဝါ အာဝါသံ ဝါ မဟန္တမ္ပိ ခုဒ္ဒကမ္ပိ အဘိယုဉ္ဇတော အဘိယောဂေါ န ရုဟတိ။ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှိတုမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗေသံ ဓုရနိက္ခေပါဘာဝတော။ န ဟေတ္ထ သဗ္ဗေ စာတုဒ္ဒိသာ ဘိက္ခူ ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တီတိ။ ဒီဃဘာဏကာဒိဘေဒဿ ပန ဂဏဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တကံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှန္တော သက္ကောတိ တေ ဓုရံ နိက္ခိပါပေတုံ။ တသ္မာ တတ္ထ အာရာမေ ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဝိဟာရဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ခေတ္တဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၄။ ခေတ္တဋ္ဌေပိ – ခေတ္တံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ခေတ္တံ နာမ ယတ္ထ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ဝါ အပရဏ္ဏံ ဝါ ဇာယတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဏ္ဏန္တိ သာလိအာဒီနိ သတ္တ ဓညာနိ၊ အပရဏ္ဏန္တိ မုဂ္ဂမာသာဒီနိ၊ ဥစ္ဆုခေတ္တာဒိကမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ဣဓာပိ စတူဟိ ဌာနေဟိ နိက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တတ္ထဇာတကေ ပန သာလိသီသာဒီနိ နိရုမ္ဘိတွာ ဝါ ဧကမေကံ ဟတ္ထေနေဝ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ အသိတေန လာယိတွာ ဝါ ဗဟူနိ ဧကတော ဥပ္ပါဋေတွာ ဝါ ဂဏှန္တဿ ယသ္မိံ ဗီဇေ ဝါ သီသေ ဝါ မုဋ္ဌိယံ ဝါ မုဂ္ဂမာသာဒိဖလေ ဝါ ဝတ္ထု ပူရတိ, တသ္မိံ ဗန္ဓနာ မောစိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အစ္ဆိဇ္ဇမာနော ပန ဒဏ္ဍကော ဝါ ဝါကော ဝါ တစော ဝါ အပ္ပမတ္တကောပိ ရက္ခတိ။
ဝီဟိနာဠံ ဒီဃမ္ပိ ဟောတိ, ယာဝ အန္တောနာဠတော ဝီဟိသီသဒဏ္ဍကော န နိက္ခမတိ, တာဝ ရက္ခတိ။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ နာဠတော ဒဏ္ဍကဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ နိက္ခန္တေ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ အသိတေန လာယိတွာ ဂဏှတော ပန မုဋ္ဌိဂတေသု ဟေဋ္ဌာ ဆိန္နေသုပိ သစေ သီသာနိ ဇဋိတာနိ, ရက္ခန္တိ တာဝ။ ဝိဇဋေတွာ ပန ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥက္ခိပတော သစေ ဝတ္ထု ပူရတိ, ပါရာဇိကံ။ သာမိကေဟိ ပန လာယိတွာ ဌပိတံ သဘုသံ ဝါ အဘုသံ ဝါ ကတွာ ဂဏှတော ယေန ဝတ္ထု ပူရတိ, တသ္မိံ ဂဟိတေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပရိကပ္ပေတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၇။) [သျ]‘‘ဣဒံ မဒ္ဒိတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ သာရမေဝ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ရက္ခတိ တာဝ။ မဒ္ဒနပပ္ဖေါဋနေသု ဌာနာ စာဝေန္တဿာပိ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, ပစ္ဆာ ဘာဇနဂတေ ကတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အဘိယောဂေါ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယော ဧဝ။
ခီလသင်္ကမနာဒီသု ပထဝီ နာမ အနဂ္ဃါ။ တသ္မာ သစေ ဧကေနေဝ ခီလေန ဣတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပထဝိပ္ပဒေသံ သာမိကာနံ ပဿန္တာနံ ဝါ အပဿန္တာနံ ဝါ အတ္တနော သန္တကံ ကရောတိ, တသ္မိံ ခီလေ နာမံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝါ သင်္ကာမိတမတ္တေ တဿ စ, ယေ စဿ ဧကစ္ဆန္ဒာ, သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဒွီဟိ ခီလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ, ပဌမေ ခီလေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယေ ပါရာဇိကံ။ သစေ တီဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ, ပဌမေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယေ ထုလ္လစ္စယံ, တတိယေ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ ဗဟုကေသုပိ အဝသာနေ ဒွေ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ဒုက္ကဋံ, အဝသာနေ ဒွိန္နံ ဧကေန ထုလ္လစ္စယံ, ဣတရေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေန။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
ရဇ္ဇုံ ဝါတိ ‘‘မမ သန္တကံ ဣဒ’’န္တိ ဉာပေတုကာမော ရဇ္ဇုံ ဝါ ပသာရေတိ, ယဋ္ဌိံ ဝါ ပါတေတိ, ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ဣဒါနိ ဒွီဟိ ပယောဂေဟိ အတ္တနော သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ တေသံ ပဌမေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေ ပါရာဇိကံ။
ဝတိံ ဝါတိ ပရဿ ခေတ္တံ ပရိက္ခေပဝသေန အတ္တနော ကာတုကာမော ဒါရူနိ နိခဏတိ, ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဧကသ္မိံ အနာဂတေ ထုလ္လစ္စယံ, တသ္မိံ အာဂတေ ပါရာဇိကံ။ သစေ တတ္တကေန အသက္ကောန္တော သာခါပရိဝါရေနေဝ အတ္တနော ကာတုံ သက္ကောတိ, သာခါပါတနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ယေန ယေန ပရိက္ခိပိတွာ အတ္တနော ကာတုံ သက္ကောတိ, တတ္ထ တတ္ထ ပဌမပယောဂေဟိ ဒုက္ကဋံ။ အဝသာနေ ဒွိန္နံ ဧကေန ထုလ္လစ္စယံ, ဣတရေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မရိယာဒံ ဝါတိ ပရဿ ခေတ္တံ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဉာပေတုကာမော အတ္တနော ခေတ္တမရိယာဒံ ကေဒါရပါဠိံ ယထာ ပရဿ ခေတ္တံ အတိက္ကမတိ, ဧဝံ သင်္ကာမေတိ, ပံသုမတ္တိကာဒီဟိ ဝါ ဝဍ္ဎေတွာ ဝိတ္ထတံ ကရောတိ, အကတံ ဝါ ပန ပတိဋ္ဌာပေတိ, ပုရိမပယောဂေဟိ ဒုက္ကဋံ။ ဒွိန္နံ ပစ္ဆိမာနံ ဧကေန ထုလ္လစ္စယံ, ဣတရေန ပါရာဇိကန္တိ။
ခေတ္တဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၈။) [သျ]ဝတ္ထုဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၅။ ဝတ္ထုဋ္ဌေပိ – ဝတ္ထုံ တာဝ ဒဿေန္တော ဝတ္ထု နာမ ‘‘အာရာမဝတ္ထု ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဗီဇံ ဝါ ဥပရောပကေ ဝါ အရောပေတွာဝ ကေဝလံ ဘူမိံ သောဓေတွာ တိဏ္ဏံ ပါကာရာနံ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိပိတွာ ဝါ အပရိက္ခိပိတွာ ဝါ ပုပ္ဖါရာမာဒီနံ အတ္ထာယ ဌပိတော ဘူမိဘာဂေါ အာရာမဝတ္ထု နာမ။ ဧတေနေဝ နယေန ဧကဝိဟာရပရိဝေဏအာဝါသာနံ အတ္ထာယ ဌပိတော ဘူမိဘာဂေါ ဝိဟာရဝတ္ထု နာမ။ ယောပိ ပုဗ္ဗေ အာရာမော စ ဝိဟာရော စ ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဝိနဿိတွာ ဘူမိမတ္တော ဌိတော, အာရာမဝိဟာရကိစ္စံ န ကရောတိ, သောပိ အာရာမဝိဟာရဝတ္ထုသင်္ဂဟေနေဝ သင်္ဂဟိတော။ ဝိနိစ္ဆယော ပနေတ္ထ ခေတ္တဋ္ဌေ ဝုတ္တသဒိသောယေဝါတိ။
ဝတ္ထုဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋီ ၁၀၆။ ဂါမဋ္ဌေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဝုတ္တမေဝ။
အရညဋ္ဌကထာ
֍ ဋီ ၁၀၇။ အရညဋ္ဌေ – အရညံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘အရညံ နာမ ယံ မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ, တံ အရည’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အရညံ နာမ မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ၊ ဣဓ ပန ယံ ပရိဂ္ဂဟိတံ သာရက္ခံ, ယတော န ဝိနာ မူလေန ကဋ္ဌလတာဒီနိ ဂဟေတုံ လဗ္ဘန္တိ, တံ အဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာ ‘‘ယံ မနုဿာနံ ပရိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ‘‘န ပရိဂ္ဂဟိတဘာဝေါ အရညဿ လက္ခဏံ။ ယံ ပန အတ္တနော အရညလက္ခဏေန အရညံ မနုဿာနဉ္စ ပရိဂ္ဂဟိတံ, တံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အရည’’န္တိ။ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော အာရာမဋ္ဌာဒီသု ဝုတ္တသဒိသော။
တတ္ထဇာတကေသု ပနေတ္ထ ဧကသ္မိမ္ပိ မဟဂ္ဃရုက္ခေ ဆိန္နမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ လတံ ဝါတိ ဧတ္ထ စ ဝေတ္တောပိ လတာပိ လတာ ဧဝ၊ တတ္ထ ယော ဝေတ္တော ဝါ လတာ ဝါ ဒီဃာ ဟောတိ, မဟာရုက္ခေ စ ဂစ္ဆေ စ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဝါ ဝေဌေတွာ ဝါ ဂတာ, သာ မူလေ ဆိန္နာပိ အဝဟာရံ န ဇနေတိ အဂ္ဂေ ဆိန္နာပိ, ယဒါ ပန အဂ္ဂေပိ မူလေပိ ဆိန္နာ ဟောတိ, တဒါ အဝဟာရံ ဇနေတိ။ သစေ ပန ဝေဌေတွာ ဌိတာ ဟောတိ, ဝေဌေတွာ ဌိတာ ပန ရုက္ခတော မောစိတမတ္တာ အဝဟာရံ ဇနေတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၉။) [သျ]တိဏံဝါတိ ဧတ္ထ တိဏံ ဝါ ဟောတု ပဏ္ဏံ ဝါ, သဗ္ဗံ တိဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ၊ တံ ဂေဟစ္ဆဒနာဒီနမတ္ထာယ ပရေဟိ ဆိန္နံ ဝါ အတ္တနာ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ န ကေဝလဉ္စ တိဏပဏ္ဏမေဝ, အညမ္ပိ ယံကိဉ္စိ ဝါကဆလ္လိ အာဒိ, ယတ္ထ သာမိကာ သာလယာ, တံ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ တစ္ဆေတွာ ဌပိတော အဒ္ဓဂတောပိ ရုက္ခော န ဂဟေတဗ္ဗော။ ယော ပန အဂ္ဂေ စ မူလေ စ ဆိန္နော ဟောတိ, သာခါပိဿ ပူတိကာ ဇာတာ, ဆလ္လိယောပိ ဂဠိတာ, ‘‘အယံ သာမိကေဟိ ဆဍ္ဍိတော’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ လက္ခဏစ္ဆိန္နဿာပိ ယဒါ လက္ခဏံ ဆလ္လိယာ ပရိယောနဒ္ဓံ ဟောတိ, တဒါ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂေဟာဒီနံ အတ္ထာယ ရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ ယဒါ တာနိ ကတာနိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာနိ စ ဟောန္တိ, ဒါရူနိပိ အရညေ ဝဿေန စ အာတပေန စ ဝိနဿန္တိ, ဤဒိသာနိပိ ဒိသွာ ‘‘ဆဍ္ဍိတာနီ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အရညသာမိကာ ဧတေသံ အနိဿရာ။ ယေဟိ အရညသာမိကာနံ ဒေယျဓမ္မံ ဒတွာ ဆိန္နာနိ, တေ ဧဝ ဣဿရာ, တေဟိ စ တာနိ ဆဍ္ဍိတာနိ, နိရာလယာ တတ္ထ ဇာတာတိ။
ယောပိ ဘိက္ခု ပဌမံယေဝ အရညပါလာနံ ဒေယျဓမ္မံ ဒတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ယထာရုစိတေ ရုက္ခေ ဂါဟာပေတိ, တဿ တေသံ အာရက္ခဋ္ဌာနံ အဂန္တွာပိ ယထာရုစိတေန မဂ္ဂေန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထာပိ ပဝိသန္တော အဒတွာ ‘‘နိက္ခမန္တော ဒဿာမီ’’တိ ရုက္ခေ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမန္တော တေသံ ဒါတဗ္ဗံ ဒတွာ ဂစ္ဆတိ, ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အထာပိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂစ္ဆတိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ, ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒါတဗ္ဗမေဝ။ သစေ ကောစိ အတ္တနော ဓနံ ဒတွာ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဂန္တုံ ဒေထာ’’တိ ဝဒတိ, လဒ္ဓကပ္ပမေဝ, ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ကောစိ ဣဿရဇာတိကော ဓနံ အဒတွာဝ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘာဂံ မာ ဂဏှထာ’’တိ ဝါရေတိ, အရညပါလာ စ ‘‘မယံ ဘိက္ခူနံ တာပသာနဉ္စ ဘာဂံ အဂဏှန္တာ ကုတော လစ္ဆာမ, ဒေထ, ဘန္တေ’’တိ ဝဒန္တိ, ဒါတဗ္ဗမေဝ။
ယော ပန အရညပါလေသု နိဒ္ဒါယန္တေသု ဝါ ကီဠာပသုတေသု ဝါ ကတ္ထစိ ပက္ကန္တေသု ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ အရညပါလာ’’တိ ပက္ကောသိတွာပိ အဒိသွာ ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ယောပိ အာရက္ခဋ္ဌာနံ ပတွာ ကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ မနသိကရောန္တော ဝါ အညဝိဟိတော ဝါ အဿတိယာ အတိက္ကမတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ယဿာပိ တံ ဌာနံ ပတ္တဿ စောရော ဝါ ဟတ္ထီ ဝါ ဝါဠမိဂေါ ဝါ မဟာမေဃော ဝါ ဝုဋ္ဌဟတိ, သော စ တမှာ ဥပဒ္ဒဝါ မုစ္စိတုကမျတာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀။) [သျ]သဟသာ တံ ဌာနံ အတိက္ကမတိ, ရက္ခတိ တာဝ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ ဣဒံ ပန အရညေ အာရက္ခဋ္ဌာနံ နာမ သုင်္ကဃာတတောပိ ဂရုကတရံ။ သုင်္ကဃာတဿ ဟိ ပရိစ္ဆေဒံ အနောက္ကမိတွာ ဒူရတောဝ ပရိဟရန္တော ဒုက္ကဋမေဝ အာပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပန ထေယျစိတ္တေန ပရိဟရန္တဿ အာကာသေန ဂစ္ဆတောပိ ပါရာဇိကမေဝ။ တသ္မာ ဧတ္ထ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
အရညဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥဒကကထာ
֍ ဋီ ၁၀၈။ ဥဒကေ ပန – ဘာဇနဂတန္တိ ဥဒကဒုလ္လဘကာလေ ဥဒကမဏိကာဒီသု ဘာဇနေသု သင်္ဂေါပေတွာ ဌပိတံ၊ တံ ယသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပိတံ ဟောတိ, တံ ဘာဇနံ အာဝိဉ္ဆိတွာ ဝါ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ တတ္ထ ပေါက္ခရဏီတဠာကေသု စ အတ္တနော ဘာဇနံ ပဝေသေတွာ ဂဏှန္တဿ သပ္ပိတေလေသု ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
မရိယာဒစ္ဆေဒနေ ပန တတ္ထ ဇာတကဘူတဂါမေန သဒ္ဓိမ္ပိ မရိယာဒံ ဆိန္ဒန္တဿ အဒိန္နာဒါနပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ တဉ္စ ပန ပဟာရေ ပဟာရေ ဟောတိ။ အန္တောဌတွာ ဗဟိမုခေါ ဆိန္ဒန္တော ဗဟိ အန္တေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဌတွာ အန္တောမုခေါ ဆိန္ဒန္တော အန္တောအန္တေန ကာရေတဗ္ဗော။ အန္တော စ ဗဟိ စ ဆိန္ဒိတွာ မဇ္ဈေ ဌပေတွာ တံ ဆိန္ဒန္တော မဇ္ဈေန ကာရေတဗ္ဗော။ မရိယာဒံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဂါဝေါ ပက္ကောသတိ, ဂါမဒါရကေဟိ ဝါ ပက္ကောသာပေတိ, တာ အာဂန္တွာ ခုရေဟိ မရိယာဒံ ဆိန္ဒန္တိ, တေနေဝ ဆိန္နာ ဟောတိ။ မရိယာဒံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဂါဝေါ ဥဒကေ ပဝေသေတိ, ဂါမဒါရကေဟိ ဝါ ပဝေသာပေတိ, တာဟိ ဥဋ္ဌာပိတဝီစိယော မရိယာဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဂါမဒါရကေ ဝါ ‘‘ဥဒကေ ကီဠထာ’’တိ ဝဒတိ, ကီဠန္တေ ဝါ ဥတြာသေတိ, တေဟိ ဥဋ္ဌာပိတဝီစိယောပိ မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ အန္တောဥဒကေ ဇာတရုက္ခံ ဆိန္ဒတိ, အညေန ဝါ ဆိန္ဒာပေတိ, တေနပိ ပတန္တေန ဥဋ္ဌာပိတဝီစိယော မရိယာဒံ ဆိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တေနေဝ ဆိန္နာ ဟောတိ။ မရိယာဒံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ တဠာကရက္ခဏတ္ထာယ တဠာကတော နိဗ္ဗဟနဥဒကံ ဝါ နိဒ္ဓမနတုမ္ဗံ ဝါ ပိဒဟတိ, အညတော ဂစ္ဆန္တံ ဝါ ဥဒကံ ယထာ ဧတ္ထ ပဝိသတိ, ဧဝံ ပါဠိံ ဝါ ဗန္ဓတိ, မာတိကံ ဝါ ဥဇုကံ ကရောတိ, တဿ ဥပရိဘာဂေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၁။) [သျ]ဌိတံ အတ္တနော တဠာကံ ဝါ ဘိန္ဒတိ, ဥဿန္နံ ဥဒကံ မရိယာဒံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, တေနေဝ ဆိန္နာ ဟောတိ။ သဗ္ဗတ္ထ နိက္ခန္တဥဒကဂ္ဃါနုရူပေန အဝဟာရေန ကာရေတဗ္ဗော။
နိဒ္ဓမနပနာဠိံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ နီဟရန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန တေန မရိယာဒါယ ဒုဗ္ဗလာယ ကတာယ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အာဂန္တွာ ဝါ အနာဏတ္တေဟိ ဂါမဒါရကေဟိ အာရောပိတာ ဝါ ဂါဝိယော ခုရေဟိ မရိယာဒံ ဘိန္ဒန္တိ, အတ္တနောယေဝ ဓမ္မတာယ အနာဏတ္တေဟိ ဝါ ဂါမဒါရကေဟိ ဥဒကေ ပဝေသိတာ ဝီစိယော ဥဋ္ဌာပေန္တိ, ဂါမဒါရကာ ဝါ သယမေဝ ပဝိသိတွာ ကီဠန္တာ ဥဋ္ဌာပေန္တိ အန္တောဥဒကေ ဝါ ရုက္ခော အညေန ဆိဇ္ဇမာနော ပတိတွာ ဥဋ္ဌာပေတိ, ဥဋ္ဌာပိတာ ဝီစိယော မရိယာဒံ ဆိန္ဒန္တိ, သစေပိ မရိယာဒံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ သုက္ခတဠာကဿ ဥဒကနိဗ္ဗဟနဋ္ဌာနံ ဝါ ဥဒကနိဒ္ဓမနတုမ္ဗံ ဝါ ပိဒဟတိ, အညတော ဂမနမဂ္ဂေ ဝါ ပါဠိံ ဗန္ဓတိ, သုက္ခမာတိကံ ဝါ ဥဇုကံ ကရောတိ, ပစ္ဆာ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ အာဂန္တွာ မရိယာဒံ ဘိန္ဒတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျံ။
ယော ပန နိဒါဃေ သုက္ခဝါပိယာ မရိယာဒံ ယာဝ တလံ ပါပေတွာ ဆိန္ဒတိ, ပစ္ဆာ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ အာဂတာဂတံ ဥဒကံ ပလာယတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ယတ္တကံ တပ္ပစ္စယာ သဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ပါဒမတ္တဂ္ဃနကမ္ပိ အဒေန္တော သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေန အဿမဏော ဟောတိ။
ယံ ပန သဗ္ဗသာဓာရဏံ တဠာကံ ဟောတိ၊ တဠာကေ ဥဒကဿ သဗ္ဗေပိ မနုဿာ ဣဿရာ။ ဟေဋ္ဌတော ပနဿ သဿာနိ ကရောန္တိ, သဿပါလနတ္ထံ တဠာကတော မဟာမာတိကာ နိက္ခမိတွာ ခေတ္တမဇ္ဈေန ယာတိ, သာပိ သဒါ သန္ဒနကာလေ သဗ္ဗသာဓာရဏာ။ တတော ပန ခုဒ္ဒကမာတိကာ နီဟရိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ကေဒါရေသု ဥဒကံ ပဝေသေန္တိ။ တံ အညေသံ ဂဟေတုံ န ဒေန္တိ။ နိဒါဃသမယေဝ ဥဒကေ မန္ဒီဘူတေ ဝါရေန ဥဒကံ ဒေန္တိ, ယော ဥဒကဝါရေ သမ္ပတ္တေ န လဘတိ, တဿ သဿာနိ မိလာယန္တိ၊ တသ္မာ အညေသံ ဝါရေ အညော ဂဟေတုံ န လဘတိ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ပရေသံ ခုဒ္ဒကမာတိကာတော ဝါ ကေဒါရတော ဝါ ဥဒကံ ထေယျစိတ္တေန အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ မာတိကံ ဝါ ကေဒါရံ ဝါ ပဝေသေတိ, အဋဝိမုခံ ဝါ ဝါဟေတိ, အဝဟာရောဝဿ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၂။) [သျ]ယောပိ ‘‘စိရေန မေ ဥဒကဝါရော ဘဝိဿတိ, ဣဒဉ္စ သဿံ မိလာယတီ’’တိ ပရေသံ ကေဒါရေ ပဝိသန္တဿ ဥဒကဿ ပဝိသနမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ အတ္တနော ကေဒါရံ ပဝေသေတိ, အဝဟာရော ဧဝ။ သစေ ပန တဠာကတော အနိဂ္ဂတေ ပရေသံ မာတိကာမုခံ အသမ္ပတ္တေဝ ဥဒကေ သုက္ခမာတိကံယေဝ ယထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဥဒကံ အညေသံ ကေဒါရေ အပ္ပဝိသိတွာ အတ္တနောယေဝ ကေဒါရံ ပဝိသတိ, ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓတိ။ အနိက္ခန္တေ ဗဒ္ဓါ သုဗဒ္ဓါ, နိက္ခန္တေ ဗဒ္ဓါ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ တဠာကံ ဂန္တွာ သယမေဝ နိဒ္ဓမနပနာဠိံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ အတ္တနော ကေဒါရံ ပဝေသေန္တဿာပိ နတ္ထိ အဝဟာရော။ ကသ္မာ? တဠာကံ နိဿာယ ခေတ္တဿ ကတတ္တာ။ ကုရုန္ဒိယာဒီသု ပန ‘‘အဝဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘ဝတ္ထုံ ကာလဉ္စ ဒေသဉ္စာ’’တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန န သမေတိ။ တသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ ယုတ္တန္တိ။
ဥဒကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒန္တပေါနကထာ
֍ ဋီ ၁၀၉။ ဒန္တပေါဏံ အာရာမဋ္ဌကဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယော သံဃဿ ဝေတနဘတော ဟုတွာ ဒေဝသိကံ ဝါ ပက္ခမာသဝါရေန ဝါ ဒန္တကဋ္ဌံ အာဟရတိ, သော တံ အာဟရိတွာ ဆိန္ဒိတွာပိ ယာဝ ဘိက္ခုသံဃံ န သမ္ပဋိစ္ဆာပေတိ, တာဝ တဿေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ တံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ တတ္ထဇာတကံ ပန ဂရုဘဏ္ဍံ, တမ္ပိ ဘိက္ခုသံဃေန ရက္ခိတဂေါပိတံ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဧသေဝ နယော ဂဏပုဂ္ဂလဂိဟိမနုဿသန္တကေပိ ဆိန္နကေ အစ္ဆိန္နကေ စ။ တေသံ အာရာမုယျာနဘူမီသု ဇာတံ သာမဏေရာ ဝါရေန ဘိက္ခုသံဃဿ ဒန္တကဋ္ဌံ အာဟရန္တာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနမ္ပိ အာဟရန္တိ, တံ ယာဝ ဆိန္ဒိတွာ သံဃံ န ပဋိစ္ဆာပေန္တိ, တာဝ သဗ္ဗံ တေသံယေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ တမ္ပိ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ယဒါ ပန တေ ဆိန္ဒိတွာ သံဃဿ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကေ နိက္ခိပန္တိ, ‘‘ယထာသုခံ ဘိက္ခုသံဃော ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ အဝဟာရော နတ္ထိ, ဝတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗံ။ ယော ဟိ ဒေဝသိကံ သံဃမဇ္ဈေ ဩသရတိ, တေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကမေဝ ဒန္တကဋ္ဌံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဒေဝသိကံ န ဩသရတိ, ပဓာနဃရေ ဝသိတွာ ဓမ္မသဝနေ ဝါ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဝါ ဒိဿတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၃။) [သျ]တေန ပမာဏံ သလ္လက္ခေတွာ စတ္တာရိ ပဉ္စဒန္တကဋ္ဌာနိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ။ တေသု ခီဏေသု သစေ ပုနပိ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကေ ဗဟူနိ ဟောန္တိယေဝ, ပုနပိ အာဟရိတွာ ခါဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဒိ ပန ပမာဏံ အသလ္လက္ခေတွာ အာဟရတိ, တေသု အက္ခီဏေသုယေဝ မာဠကေ ခီယန္တိ, တတော ကေစိ ထေရာ ‘‘ယေဟိ ဂဟိတာနိ, တေ ပဋိအာဟရန္တူ’’တိ ဝဒေယျုံ, ကေစိ ‘‘ခါဒန္တု, ပုန သာမဏေရာ အာဟရိဿန္တီ’’တိ, တသ္မာ ဝိဝါဒပရိဟရဏတ္ထံ ပမာဏံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ ဂဟဏေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေနာပိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
ဒန္တပေါနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝနပ္ပတိကထာ
֍ ဋီ ၁၁၀။ ဝနဿ ပတီတိ ဝနပ္ပတိ၊ ဝနဇေဋ္ဌကရုက္ခဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗောပိ မနုဿေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတရုက္ခော အဓိပ္ပေတော အမ္ဗလဗုဇပနသာဒိကော။ ယတ္ထ ဝါ ပန မရိစဝလ္လိအာဒီနိ အာရောပေန္တိ, သော ဆိဇ္ဇမာနော သစေ ဧကာယပိ ဆလ္လိယာ ဝါ ဝါကေန ဝါ သကလိကာယ ဝါ ဖေဂ္ဂုနာ ဝါ သမ္ဗဒ္ဓေါဝ ဟုတွာ ဘူမိယံ ပတတိ, ရက္ခတိ တာဝ။
ယော ပန ဆိန္နောပိ ဝလ္လီဟိ ဝါ သာမန္တရုက္ခသာခါဟိ ဝါ သမ္ဗဒ္ဓေါ သန္ဓာရိတတ္တာ ဥဇုကမေဝ တိဋ္ဌတိ, ပတန္တော ဝါ ဘူမိံ န ပါပုဏာတိ, နတ္ထိ တတ္ထ ပရိဟာရော, အဝဟာရော ဧဝ ဟောတိ။ ယောပိ ကကစေန ဆိန္နော အစ္ဆိန္နော ဝိယ ဟုတွာ တထေဝ တိဋ္ဌတိ, တသ္မိမ္ပိ ဧသေဝ နယော။
ယော ပန ရုက္ခံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ပစ္ဆာ စာလေတွာ ပါတေတိ, အညေန ဝါ စာလာပေတိ၊ အညံ ဝါဿ သန္တိကေ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရတိ, ပရေန ဝါ အဇ္ဈောတ္ထရာပေတိ၊ မက္ကဋေ ဝါ ပရိပါတေတွာ တတ္ထ အာရောပေတိ, အညေန ဝါ အာရောပါပေတိ၊ ဝဂ္ဂုလိယော ဝါ တတ္ထ အာရောပေတိ, ပရေန ဝါ အာရောပါပေတိ၊ တာ တံ ရုက္ခံ ပါတေန္တိ, တဿေဝ အဝဟာရော။
သစေ ပန တေန ရုက္ခေ ဒုဗ္ဗလေ ကတေ အညော အနာဏတ္တော ဧဝ တံ စာလေတွာ ပါတေတိ, ရုက္ခေန ဝါ အဇ္ဈောတ္ထရတိ, အတ္တနော ဓမ္မတာယ မက္ကဋာ ဝါ ဝဂ္ဂုလိယော ဝါ အာရောဟန္တိ, ပရော ဝါ အနာဏတ္တော အာရောပေတိ, သယံ ဝါ ဧသ ဝါတမုခံ သောဓေတိ, ဗလဝဝါတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၄။) [သျ]အာဂန္တွာ ရုက္ခံ ပါတေတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဝါတမုခသောဓနံ ပနေတ္ထ အသမ္ပတ္တေ ဝါတေ သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏာဒီဟိ သမေတိ, နော အညထာ။ ရုက္ခံ အာဝိဇ္ဈိတွာ သတ္ထေန ဝါ အာကောဋေတိ, အဂ္ဂိံ ဝါ ဒေတိ, မဏ္ဍုကကဏ္ဋကံ ဝါ ဝိသံ ဝါ အာကောဋေတိ, ယေန သော မရတိ, သဗ္ဗတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါတိ။
ဝနပ္ပတိကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဟရဏကကထာ
֍ ဋီ ၁၁၁။ ဟရဏကေ – အညဿ ဟရဏကံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီတိ ပရံ သီသဘာရာဒီဟိ ဘဏ္ဍံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ ဟရိဿာမီ’’တိ ဝေဂေန ဂန္တွာ အာမသတိ, ဧတ္တာဝတာ အဿ ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတီတိ အာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနံ ကရောတိ, သာမိကော န မုဉ္စတိ, တေနဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ဌာနာ စာဝေတီတိ အာကဍ္ဎိတွာ သာမိကဿ ဟတ္ထတော မောစေတိ, တေနဿ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန တံ ဘဏ္ဍသာမိကော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပေါထေတွာ ပုန တံ ဘဏ္ဍံ မောစာပေတွာ ဂဏှေယျ, ဘိက္ခု ပဌမဂ္ဂဟဏေနေဝ ပါရာဇိကော။ သီသတော ဝါ ကဏ္ဏတော ဝါ ဂီဝတော ဝါ ဟတ္ထတော ဝါ အလင်္ကာရံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ မောစေတွာ ဝါ ဂဏှန္တဿ သီသာဒီဟိ မောစိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဟတ္ထေ ပန ဝလယံ ဝါ ကဋကံ ဝါ အနီဟရိတွာ အဂ္ဂဗာဟံ ဃံသန္တောဝ အပရာပရံ ဝါ သာရေတိ, အာကာသဂတံ ဝါ ကရောတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ ရုက္ခမူလစီဝရဝံသေသု ဝလယမိဝ န ပါရာဇိကံ ဇနေတိ။ ကသ္မာ? သဝိညာဏကတ္တာ။ သဝိညာဏကကောဋ္ဌာသဂတဉှိ ယာဝ တတော န နီဟဋံ, တာဝ တတ္ထေဝ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကပါဒကဋကကဋူပဂပိဠန္ဓနေသု။
ယော ပန ပရဿ နိဝတ္ထသာဋကံ အစ္ဆိန္ဒတိ, ပရော စ သလဇ္ဇိတာယ သဟသာ န မုဉ္စတိ, ဧကေနန္တေန စောရော ကဍ္ဎတိ, ဧကေနန္တေန ပရော, ရက္ခတိ တာဝ။ ပရဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အထာပိ တံ ကဍ္ဎန္တဿ ဆိဇ္ဇိတွာ ဧကဒေသော ဟတ္ထဂတော ဟောတိ, သော စ ပါဒံ အဂ္ဃတိ ပါရာဇိကမေဝ။ သဟဘဏ္ဍဟာရကန္တိ ‘‘သဘဏ္ဍဟာရကံ ဘဏ္ဍံ နေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဣတော ယာဟီ’’တိ ဘဏ္ဍဟာရကံ တဇ္ဇေတိ, သော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၅။) [သျ]ဘီတော စောရေန အဓိပ္ပေတဒိသာဘိမုခေါ ဟုတွာ ဧကံ ပါဒံ သင်္ကာမေတိ, စောရဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယေ ပါရာဇိကံ။ ပါတာပေတီတိ အထာပိ စောရော ဘဏ္ဍဟာရကဿ ဟတ္ထေ အာဝုဓံ ဒိသွာ သာသင်္ကော ဟုတွာ ပါတာပေတွာ ဂဟေတုကာမော ဧကမန္တံ ပဋိက္ကမ္မ သန္တဇ္ဇေတွာ ပါတာပေတိ, ပရဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
ပါတာပေတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိအာဒိ ပန ပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ ယော ဟိ ဘဏ္ဍံ ပါတာပေတွာ ‘‘ယံ မမ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ ပါတာပေတိ, တဿ ပါတာပနေ စ အာမသနေ စ ဒုက္ကဋံ, ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယံ။ ပါဒဂ္ဃနကဿ ဌာနာ စာဝနေ ပါရာဇိကံ။ တံ ပစ္ဆာ ပဋိပါတိယမာနဿ မုဉ္စတောပိ နတ္ထိယေဝ သမဏဘာဝေါ။ ယောပိ
ဘဏ္ဍဟာရကံ အတိက္ကမန္တံ ဒိသွာ အနုဗန္ဓန္တော ‘‘တိဋ္ဌ, တိဋ္ဌ, ဘဏ္ဍံ ပါတေဟီ’’တိ ဝတွာ ပါတာပေတိ, တဿာပိ တေန ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
ယော ပန ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘ပါတေဟီ’’တိ န ဝဒတိ၊ ဣတရော စ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘သစေ ဧသ မံ ပါပုဏေယျ, ဃာတေယျာပိ မ’’ န္တိ သာလယောဝ ဟုတွာ တံ ဘဏ္ဍံ ဂဟနဋ္ဌာနေ ပက္ခိပိတွာ ‘‘ပုန နိဝတ္တိတွာ ဂဟေဿာမီ’’တိ ပက္ကမတိ, ပါတနပစ္စယာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ။ အာဂန္တွာ ပန ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ အထ ပနဿ ဧဝံ ဟောတိ – ‘‘မယာ ပါတာပေန္တေနေဝ ဣဒံ မမ သန္တကံ ကတ’’န္တိ တတော နံ သကသညာယ ဂဏှာတိ၊ ဂဟဏေ ရက္ခတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ အဒေန္တဿ သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘သော ဣမံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတော, အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ ဒါနိ ဣဒ’’န္တိ ပံသုကူလသညာယ ဂဏှတောပိ ဧသေဝ နယော။ အထ ပန သာမိကော ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေနေဝ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘န ဒါနိ ဣဒံ မယှ’’န္တိ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ နိရာလယော ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယတိ, တံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော ဥဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ။ အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ, အဒေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? တဿ ပယောဂေန ဆဍ္ဍိတတ္တာတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အညေသု ပန ဝိစာရဏာ ဧဝ နတ္ထိ။ ပုရိမနယေနေဝ သကသညာယ ဝါ ပံသုကူလသညာယ ဝါ ဂဏှန္တေပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ။
ဟရဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၆။) [သျ]ဥပနိဓိကထာ
֍ ဋီ ၁၁၂။ ဥပနိဓိမှိ – နာဟံ ဂဏှာမီတိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေပိ အဒိန္နာဒါနဿ ပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ? နေဝိဒံ မယှံ အနုရူပံ, န တုမှာက’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘ရဟော မယာ ဧတဿ ဟတ္ထေ ဌပိတံ, န အညော ကောစိ ဇာနာတိ, ‘ဒဿတိ နု ခေါ မေ နော’’’တိ သာမိကော ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဘိက္ခုဿ ထုလ္လစ္စယံ။ တဿ ဖရုသာဒိဘာဝံ ဒိသွာ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, တတြ သစာယံ ဘိက္ခု ‘‘ကိလမေတွာ နံ ဒဿာမီ’’တိ ဒါနေ သဥဿာဟော, ရက္ခတိ တာဝ။ သစေပိ သော ဒါနေ နိရုဿာဟော, ဘဏ္ဍဿာမိကော ပန ဂဟဏေ သဥဿာဟော, ရက္ခတေဝ။ ယဒိ ပန သော ဒါနေ နိရုဿာဟော ဘဏ္ဍသာမိကောပိ ‘‘န မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ။ ယဒိပိ မုခေန ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတိ, စိတ္တေန ပန အဒါတုကာမော, ဧဝမ္ပိ သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ တံ ပန ဥပနိဓိ နာမ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ ပရေဟိ ဌပိတဘဏ္ဍံ, အဂုတ္တဒေသတော ဌာနာ စာဝေတွာ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပနတ္ထာယ ဟရတော အနာပတ္တိ။ ထေယျစိတ္တေနပိ ဌာနာ စာဝေန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? အတ္တနော ဟတ္ထေ နိက္ခိတ္တတ္တာ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇတောပိ ဧသေဝ နယော။ တာဝကာလိကဂ္ဂဟဏေပိ တထေဝ။ ဓမ္မံ စရန္တောတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ တာဝ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။
ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော ပနေတ္ထ ပတ္တစတုက္ကာဒိဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တော – ဧကော ကိရ ဘိက္ခု ပရဿ မဟဂ္ဃေ ပတ္တေ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ ဟရိတုကာမော ဌပိတဋ္ဌာနမဿ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေတွာ အတ္တနောပိ ပတ္တံ တဿေဝ သန္တိကေ ဌပေသိ။ သော ပစ္စူသသမယေ အာဂန္တွာ ဓမ္မံ ဝါစာပေတွာ နိဒ္ဒါယမာနံ မဟာထေရမာဟ – ‘‘ဝန္ဒာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော ဧသော’’တိ? ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အာဂန္တုကဘိက္ခု, ကာလဿေဝမှိ ဂန္တုကာမော, အသုကသ္မိဉ္စ မေ ဌာနေ ဤဒိသေန နာမ အံသဗဒ္ဓကေန ဤဒိသာယ ပတ္တတ္ထဝိကာယ ပတ္တော ဌပိတော။ သာဓာဟံ, ဘန္တေ, တံ လဘေယျ’’န္တိ ထေရော ပဝိသိတွာ တံ ဂဏှိ။ ဥဒ္ဓါရေယေဝ စောရဿ ပါရာဇိကံ။ သစေ အာဂန္တွာ ‘‘ကောသိ တွံ အဝေလာယ အာဂတော’’တိ ဝုတ္တော ဘီတော ပလာယတိ, ပါရာဇိကံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၇။) [သျ]ပတွာဝ ပလာယတိ။ ထေရဿ ပန သုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ အနာပတ္တိ။ ထေရော ‘‘တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အညံ ဂဏှိ, ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန အညံ တာဒိသမေဝ ဂဏှန္တေ ယုဇ္ဇတိ, မနုဿဝိဂ္ဂဟေ အာဏတ္တသဒိသဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ အတာဒိသမေဝ ဂဏှန္တေ ယုဇ္ဇတိ။
တံ မညမာနော အတ္တနော ပတ္တံ ဂဏှိတွာ အဒါသိ, စောရဿ သာမိကေန ဒိန္နတ္တာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, အသုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ တံ မညမာနော စောရဿေဝ ပတ္တံ ဂဏှိတွာ အဒါသိ, ဣဓာပိ စောရဿ အတ္တနော သန္တကတ္တာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, အသုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ။ သဗ္ဗတ္ထ ထေရဿ အနာပတ္တိ။
အပရော ‘‘ပတ္တံ စောရေဿာမီ’’တိ တထေဝ နိဒ္ဒါယမာနံ ထေရံ ဝန္ဒိ။ ‘‘ကော အယ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ‘အဟံ, ဘန္တေ, ဂိလာနဘိက္ခု, ဧကံ တာဝ မေ ပတ္တံ ဒေထ, ဂါမဒွါရံ ဂန္တွာ ဘေသဇ္ဇံ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ ထေရော ‘‘ဣဓ ဂိလာနော နတ္ထိ, စောရော အယံ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဣမံ ဟရတူ’’တိ အတ္တနော ဝေရိဘိက္ခုဿ ပတ္တံ နီဟရိတွာ အဒါသိ, ဒွိန္နမ္ပိ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ဝေရိဘိက္ခုဿ ပတ္တော’’တိ သညာယ အညဿ ပတ္တံ ဥဒ္ဓရန္တေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန ‘‘ဝေရိဿာယ’’န္တိ သညာယ စောရဿေဝ ပတ္တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒေတိ, ဝုတ္တနယေနေဝ ထေရဿ ပါရာဇိကံ, စောရဿ ဒုက္ကဋံ။ အထ ‘‘ဝေရိဿာယ’’န္တိ မညမာနော အတ္တနော ပတ္တံ ဒေတိ, ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဘိန္နမ္ပိ ဒုက္ကဋံ။
ဧကော မဟာထေရော ဥပဋ္ဌာကံ ဒဟရဘိက္ခုံ ‘‘ပတ္တစီဝရံ ဂဏှ, အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ဒဟရော ဂဟေတွာ ထေရဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တော ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ သစေ သီသေ ဘာရံ ခန္ဓေ ကရောတိ, ပါရာဇိကံ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? အာဏတ္တိယာ ဂဟိတတ္တာ။ သစေ ပန မဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ အဋဝိံ ပဝိသတိ, ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ အထ နိဝတ္တိတွာ ဝိဟာရာဘိမုခေါ ပလာယိတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆတိ, ဥပစာရာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။ အထာပိ မဟာထေရဿ နိဝါသနပရိဝတ္တနဋ္ဌာနတော ဂါမာဘိမုခေါ ပလာယတိ, ဂါမူပစာရာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။ ယဒိ ပန ဥဘောပိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝါ ဂဟေတွာ ဝါ နိက္ခမန္တိ, ထေရော စ ပုနပိ တံ ဝဒတိ – ‘‘ပတ္တစီဝရံ ဂဏှ, ဝိဟာရံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ တတြ စေ သော ပုရိမနယေနေဝ ထေယျစိတ္တေန သီသေ ဘာရံ ခန္ဓေ ကရောတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ အဋဝိံ ပဝိသတိ, ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၈။) [သျ]နိဝတ္တိတွာ ဂါမာဘိမုခေါ ဧဝ ပလာယတိ, ဂါမူပစာရာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။ ပုရတော ဝိဟာရာဘိမုခေါ ပလာယိတွာ ဝိဟာရေ အဋ္ဌတွာ အနိသီဒိတွာ အဝူပသန္တေနေဝ ထေယျစိတ္တေန ဂစ္ဆတိ, ဥပစာရာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။ ယော ပန အနာဏတ္တော ဂဏှာတိ, တဿ သီသေ ဘာရံ ခန္ဓေ ကရဏာဒီသုပိ ပါရာဇိကံ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
ယော ပန ‘‘အသုကံ နာမ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ စီဝရံ ဓောဝိတွာ ရဇိတွာ ဝါ ဧဟီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, တဿပိ အန္တရာမဂ္ဂေ ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ သီသေ ဘာရံ ခန္ဓေ ကရဏာဒီသု ပါရာဇိကံ နတ္ထိ။ မဂ္ဂါ ဩက္ကမနေ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ တံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝသန္တော ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဇီရာပေတိ, စောရာ ဝါ တဿ တံ ဟရန္တိ, အဝဟာရော နတ္ထိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ တတော နိက္ခမိတွာ အာဂစ္ဆတောပိ ဧသေဝ နယော။
ယော ပန အနာဏတ္တော ထေရေန နိမိတ္တေ ဝါ ကတေ သယမေဝ ဝါ ကိလိဋ္ဌံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဒေထ, ဘန္တေ, စီဝရံ၊ အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂန္တွာ ရဇိတွာ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ သီသေ ဘာရံ ခန္ဓေ ကရဏာဒီသု ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? အနာဏတ္တိယာ ဂဟိတတ္တာ။ မဂ္ဂါ ဩက္ကမတောပိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ တမေဝ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဝိဟာရသီမံ အတိက္ကမတောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ။ တတ္ထ ဂန္တွာ ရဇိတွာ ပစ္စာဂစ္ဆတောပိ ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန ယတ္ထ ဂတော, တတ္ထ ဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝိဟာရေ ဝါ တမေဝ ဝိဟာရံ ပစ္စာဂန္တွာ တဿ ဧကပဿေ ဝါ ဥပစာရသီမံ အနတိက္ကမိတွာ ဝသန္တော ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဇီရာပေတိ, စောရာ ဝါ တဿ တံ ဟရန္တိ, ယထာ ဝါ တထာ ဝါ နဿတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမတော ပန ပါရာဇိကံ။
ယော ပန ထေရေန နိမိတ္တေ ကယိရမာနေ ‘‘ဒေထ, ဘန္တေ, အဟံ ရဇိတွာ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကတ္ထ ဂန္တွာ, ဘန္တေ, ရဇာမီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ထေရော စ နံ ‘‘ယတ္ထ ဣစ္ဆသိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ရဇာဟီ’’တိ ဝဒတိ, အယံ ‘‘ဝိဿဋ္ဌဒူတော’’ နာမ။ ထေယျစိတ္တေန ပလာယန္တောပိ န အဝဟာရေန ကာရေတဗ္ဗော။ ထေယျစိတ္တေန ပန ပလာယတောပိ ပရိဘောဂေန ဝါ အညထာ ဝါ နာသယတောပိ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ ဟတ္ထေ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ ပဟိဏတိ – ‘‘အသုကဝိဟာရေ အသုကဘိက္ခုဿ ဒေဟီ’’တိ, တဿ ထေယျစိတ္တေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၉။) [သျ]ဥပ္ပန္နေ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ‘‘အသုကံ နာမ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ စီဝရံ ဓောဝိတွာ ရဇိတွာ ဝါ ဧဟီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသဒိသော ဝိနိစ္ဆယော။
အပရော ဘိက္ခုံ ပဟိဏိတုကာမော နိမိတ္တံ ကရောတိ – ‘‘ကော နု ခေါ ဂဟေတွာ ဂမိဿတီ’’တိ, တတြ စေ ဧကော – ‘‘ဒေထ, ဘန္တေ, အဟံ ဂဟေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, တဿ ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ‘‘ဒေထ, ဘန္တေ, စီဝရံ, အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂန္တွာ ရဇိတွာ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသဒိသော ဝိနိစ္ဆယော။ ထေရေန စီဝရတ္ထာယ ဝတ္ထံ လဘိတွာ ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဌပိတံ ဟောတိ။ အထဿ အန္တေဝါသိကော ဝတ္ထံ ဟရိတုကာမော တတြ ဂန္တွာ ‘‘တံ ကိရ ဝတ္ထံ ဒေထာ’’တိ ထေရေန ပေသိတော ဝိယ ဝဒတိ၊ တဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဥပါသကေန ဌပိတံ ဥပါသိကာ ဝါ, ဥပါသိကာယ ဌပိတံ ဥပါသကော ဝါ အညော ဝါ, ကောစိ နီဟရိတွာ ဒေတိ, ဥဒ္ဓါရေယေဝဿ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကေဟိ ‘‘ဣမံ ထေရဿ ဒဿာမာ’’တိ အတ္တနော ဝတ္ထံ ဌပိတံ ဟောတိ။ အထဿ အန္တေဝါသိကော တံ ဟရိတုကာမော တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ထေရဿ ကိရ ဝတ္ထံ ဒါတုကာမတ္ထ, တံ ဒေထာ’’တိ ဝဒတိ။ တေ စဿ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘မယံ, ဘန္တေ, ဘောဇေတွာ ဒဿာမာတိ ဌပယိမှ, ဟန္ဒ ဂဏှာဟီ’’တိ ဒေန္တိ။ သာမိကေဟိ ဒိန္နတ္တာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, အသုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ကဋံ, ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စ ဟောတိ။
ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ ဝတွာ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, ‘‘ဣတ္ထန္နာမော မမ ဝဿာဝါသိကံ ဒဿတိ, တံ ဂဟေတွာ ဌပေယျာသီ’’တိ။ ‘‘သာဓူ’’တိ သော ဘိက္ခု တေန ဒိန္နံ မဟဂ္ဃသာဋကံ အတ္တနာ လဒ္ဓေန အပ္ပဂ္ဃသာဋကေန သဒ္ဓိံ ဌပေတွာ တေန အာဂတေန အတ္တနော မဟဂ္ဃသာဋကဿ လဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ ‘‘ဒေဟိ မေ ဝဿာဝါသိက’’န္တိ ဝုတ္တော ‘‘တဝ ထူလသာဋကော လဒ္ဓေါ, မယှံ ပန သာဋကော မဟဂ္ဃေါ, ဒွေပိ အသုကသ္မိံ နာမ ဩကာသေ ဌပိတာ, ပဝိသိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ။ တေန ပဝိသိတွာ ထူလသာဋကေ ဂဟိတေ ဣတရဿ ဣတရံ ဂဏှတော ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ အထာပိ တဿ သာဋကေ အတ္တနော နာမံ အတ္တနော စ သာဋကေ တဿ နာမံ လိခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ နာမံ ဝါစေတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ, တတြာပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ပန အတ္တနာ စ တေန စ လဒ္ဓသာဋကေ ဧကတော ဌပေတွာ တံ ဧဝံ ဝဒတိ – ‘‘တယာ စ မယာ စ လဒ္ဓသာဋကာ ဒွေပိ အန္တောဂဗ္ဘေ ဌပိတာ, ဂစ္ဆ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဝိစိနိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော စ လဇ္ဇာယ အာဝါသိကေန လဒ္ဓံ ထူလသာဋကမေဝ ဂဏှေယျ, တတြာဝါသိကဿ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတာဝသေသံ ဣတရံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၀။) [သျ]ဂဏှတော အနာပတ္တိ။ အာဂန္တုကော ဘိက္ခု အာဝါသိကာနံ စီဝရကမ္မံ ကရောန္တာနံ သမီပေ ပတ္တစီဝရံ ဌပေတွာ ‘‘ဧတေ သင်္ဂေါပေဿန္တီ’’တိ မညမာနော နှာယိတုံ ဝါ အညတြ ဝါ ဂစ္ဆတိ။ သစေ နံ အာဝါသိကာ သင်္ဂေါပေန္တိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ, နဋ္ဌေ ဂီဝါ န ဟောတိ။ သစေပိ သော ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, ဌပေထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ, ဣတရေ စ သကိစ္စပ္ပသုတတ္တာ န ဇာနန္တိ, ဧသေဝ နယော။ အထာပိ တေ ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, ဌပေထာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘မယံ ဗျာဝဋာ’’တိ ပဋိက္ခိပန္တိ, ဣတရော စ ‘‘အဝဿံ ဌပေဿန္တီ’’တိ အနာဒိယိတွာ ဂစ္ဆတိ, ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန တေန ယာစိတာ ဝါ အယာစိတာ ဝါ ‘‘မယံ ဌပေဿာမ, တွံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ သင်္ဂေါပိတဗ္ဗံ။ နော စေ သင်္ဂေါပေန္တိ, နဋ္ဌေ ဂီဝါ။ ကသ္မာ? သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ။
ယော ဘိက္ခု ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဟုတွာ ပစ္စူသသမယေ ဧဝ ဘိက္ခူနံ ပတ္တစီဝရာနိ ဟေဋ္ဌာပါသာဒံ ဩရောပေတွာ ဒွါရံ အပိဒဟိတွာ တေသမ္ပိ အနာရောစေတွာဝ ဒူရေ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆတိ၊ တာနိ စေ စောရာ ဟရန္တိ, တဿေဝ ဂီဝါ။ ယော ပန ဘိက္ခူဟိ ‘‘ဩရောပေထ, ဘန္တေ, ပတ္တစီဝရာနိ၊ ကာလော သလာကဂ္ဂဟဏဿာ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘သမာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, သမာဂတမှာ’’တိ ဝုတ္တေ ပတ္တစီဝရာနိ နီဟရိတွာ နိက္ခိပိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရဒွါရံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘တုမှေ ပတ္တစီဝရာနိ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာပါသာဒဒွါရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ။ တတြ စေကော အလသဇာတိကော ဘိက္ခု ဘိက္ခူသု ဂတေသု ပစ္ဆာ အက္ခီနိ ပုဉ္ဆန္တော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒကဋ္ဌာနံ မုခဓောဝနတ္ထံ ဂစ္ဆတိ, တံ ခဏံ ဒိသွာ စောရာ တဿ ပတ္တစီဝရံ ဟရန္တိ, သုဟဋံ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ။
သစေပိ ကောစိ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ အနာရောစေတွာဝ ဘဏ္ဍာဂါရေ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ ဌပေတိ, တသ္မိမ္ပိ နဋ္ဌေ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဂီဝါ န ဟောတိ။ သစေ ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကော တံ ဒိသွာ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဌပိတ’’န္တိ ဂဟေတွာ ဌပေတိ, နဋ္ဌေ တဿ ဂီဝါ။ သစေပိ ဌပိတဘိက္ခုနာ ‘‘မယာ, ဘန္တေ, ဤဒိသော နာမ ပရိက္ခာရော ဌပိတော, ဥပဓာရေယျာထာ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ, ဒုန္နိက္ခိတ္တံ ဝါ မညမာနော အညသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတိ, တဿေဝ ဂီဝါ။ ‘‘နာဟံ ဇာနာမီ’’တိ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပန နတ္ထိ ဂီဝါ။ ယောပိ တဿ ပဿန္တဿေဝ ဌပေတိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကဉ္စ န သမ္ပဋိစ္ဆာပေတိ, နဋ္ဌံ သုနဋ္ဌမေဝ။ သစေ တံ ဘဏ္ဍာဂါရိကော အညတြ ဌပေတိ, နဋ္ဌေ ဂီဝါ။ သစေ ဘဏ္ဍာဂါရံ သုဂုတ္တံ, သဗ္ဗော သံဃဿ စ စေတိယဿ စ ပရိက္ခာရော တတ္ထေဝ ဌပီယတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၁။) [သျ]ဘဏ္ဍာဂါရိကော စ ဗာလော အဗျတ္တော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ဓမ္မကထံ ဝါ သောတုံ, အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကာတုံ ကတ္ထစိ ဂစ္ဆတိ, တံ ခဏံ ဒိသွာ ယတ္တကံ စောရာ ဟရန္တိ, သဗ္ဗံ တဿ ဂီဝါ။ ဘဏ္ဍာဂါရတော နိက္ခမိတွာ ဗဟိ စင်္ကမန္တဿ ဝါ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ သရီရံ ဥတုံ ဂါဟာပေန္တဿ ဝါ တတ္ထေဝ သမဏဓမ္မာနုယောဂေန နိသိန္နဿ ဝါ တတ္ထေဝ နိသီဒိတွာ ကေနစိ ကမ္မေန ဗျာဝဋဿ ဝါ ဥစ္စာရပဿာဝပီဠိတဿာပိ တတော တတ္ထေဝ ဥပစာရေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဗဟိ ဂစ္ဆတော ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အာကာရေန ပမတ္တဿ သတော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ဝါ ဝိဝဋမေဝ ပဝိသိတွာ ဝါ သန္ဓိံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ယတ္တကံ တဿ ပမာဒပစ္စယာ စောရာ ဟရန္တိ, သဗ္ဗံ တဿေဝ ဂီဝါ။ ဥဏှသမယေ ပန ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ဥစ္စာရပီဠိတဿ ပန တသ္မိံ ဥပစာရေ အသတိ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ဂိလာနပက္ခေ ဌိတတ္တာ အဝိသယော၊ တသ္မာ ဂီဝါ န ဟောတိ။
ယော ပန အန္တော ဥဏှပီဠိတော ဒွါရံ သုဂုတ္တံ ကတွာ ဗဟိ နိက္ခမတိ, စောရာ စ နံ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွါရံ ဝိဝရာ’’တိ ဝဒန္တိ, ယာဝ တတိယံ န ဝိဝရိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန တေ စောရာ ‘‘သစေ န ဝိဝရသိ, တဉ္စ မာရေဿာမ, ဒွါရဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ ပရိက္ခာရံ ဟရိဿာမာ’’တိ ဖရသုအာဒီနိ ဥက္ခိပန္တိ။ ‘‘မယိ စ မတေ သံဃဿ စ သေနာသနေ ဝိနဋ္ဌေ ဂုဏော နတ္ထီ’’တိ ဝိဝရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဓာပိ အဝိသယတ္တာ ဂီဝါ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ သစေ ကောစိ အာဂန္တုကော ကုဉ္စိကံ ဝါ ဒေတိ, ဒွါရံ ဝါ ဝိဝရတိ, ယတ္တကံ စောရာ ဟရန္တိ, သဗ္ဗံ တဿ ဂီဝါ။ သံဃေန ဘဏ္ဍာဂါရဂုတ္တတ္ထာယ သူစိယန္တကဉ္စ ကုဉ္စိကမုဒ္ဒိကာ စ ယောဇေတွာ ဒိန္နာ ဟောတိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဃဋိကမတ္တံ ဒတွာ နိပဇ္ဇတိ, စောရာ ဝိဝရိတွာ ပရိက္ခာရံ ဟရန္တိ, တဿေဝ ဂီဝါ။ သူစိယန္တကဉ္စ ကုဉ္စိကမုဒ္ဒိကဉ္စ ယောဇေတွာ နိပန္နံ ပနေတံ သစေ စောရာ အာဂန္တွာ ‘‘ဝိဝရာ’’တိ ဝဒန္တိ, တတ္ထ ပုရိမနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂုတ္တံ ကတွာ နိပန္နေ ပန သစေ ဘိတ္တိံ ဝါ ဆဒနံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ ဥမင်္ဂေန ဝါ ပဝိသိတွာ ဟရန္တိ, န တဿ ဂီဝါ။ သစေ ဘဏ္ဍာဂါရေ အညေပိ ထေရာ ဝသန္တိ, ဝိဝဋေ ဒွါရေ အတ္တနော အတ္တနော ပရိက္ခာရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကော တေသု ဂတေသု ဒွါရံ န ဇဂ္ဂတိ, သစေ တတ္ထ ကိဉ္စိ အဝဟရီယတိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဣဿရတာယ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ ဂီဝါ။ ထေရေဟိ ပန သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယံ တတ္ထ သာမီစိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၂။) [သျ]ယဒိ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ‘‘တုမှေ ဗဟိ ဌတွာဝ တုမှာကံ ပရိက္ခာရံ ဂဏှထ, မာ ပဝိသိတ္ထာ’’တိ ဝဒတိ, တေသဉ္စ ဧကော လောလမဟာထေရော သာမဏေရေဟိ စေဝ ဥပဋ္ဌာကေဟိ စ သဒ္ဓိံ ဘဏ္ဍာဂါရံ ပဝိသိတွာ နိသီဒတိ စေဝ နိပဇ္ဇတိ စ, ယတ္တကံ ဘဏ္ဍံ နဿတိ, သဗ္ဗံ တဿ ဂီဝါ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပန အဝသေသတ္ထေရေဟိ စ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထ ဘဏ္ဍာဂါရိကောဝ လောလသာမဏေရေ စ ဥပဋ္ဌာကေ စ ဂဟေတွာ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိသီဒတိ စေဝ နိပဇ္ဇတိ စ, ယံ တတ္ထ နဿတိ, သဗ္ဗံ တဿေဝ ဂီဝါ။ တသ္မာ ဘဏ္ဍာဂါရိကေနေဝ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ အဝသေသေဟိ အပ္ပေဝ ရုက္ခမူလေ ဝသိတဗ္ဗံ, န စ ဘဏ္ဍာဂါရေတိ။
ယေ ပန အတ္တနော အတ္တနော သဘာဂဘိက္ခူနံ ဝသနဂဗ္ဘေသု ပရိက္ခာရံ ဌပေန္တိ, ပရိက္ခာရေ နဋ္ဌေ ယေဟိ ဌပိတော, တေသံယေဝ ဂီဝါ။ ဣတရေဟိ ပန သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန သံဃော ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝိဟာရေယေဝ ယာဂုဘတ္တံ ဒါပေတိ, သော စ ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, နဋ္ဌံ တဿေဝ ဂီဝါ။ ဘိက္ခာစာရံ ပဝိသန္တေဟိ အတိရေကစီဝရရက္ခဏတ္ထာယ ဌပိတဝိဟာရဝါရိကဿာပိ ယာဂုဘတ္တံ ဝါ နိဝါပံ ဝါ လဘမာနဿေဝ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆတော ယံ တတ္ထ နဿတိ, သဗ္ဗံ ဂီဝါ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္တကမေဝ, ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝိယ ယံ တဿ ပမာဒပ္ပစ္စယာ နဿတိ, သဗ္ဗံ ဂီဝါ။
သစေ ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ, အညံ ပဒေသံ ရက္ခိတုံ ဂစ္ဆန္တဿ အညသ္မိံ ပဒေသေ နိက္ခိတ္တံ ဟရန္တိ, အဝိသယတ္တာ ဂီဝါ န ဟောတိ။ ဤဒိသေ ပန ဝိဟာရေ ဝေမဇ္ဈေ သဗ္ဗေသံ ဩသရဏဋ္ဌာနေ ပရိက္ခာရေ ဌပေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဝါရိကာ ဝါ ဒွေ တယော ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ တေသံ အပ္ပမတ္တာနံ ဣတော စိတော စ ရက္ခတံယေဝ ကိဉ္စိ နဿတိ, ဂီဝါ န ဟောတိ။ ဝိဟာရဝါရိကေ ဗန္ဓိတွာ ဟရိတဘဏ္ဍမ္ပိ စောရာနံ ပဋိပထံ ဂတေသု အညေန မဂ္ဂေန ဟရိတဘဏ္ဍမ္ပိ န တေသံ ဂီဝါ။ သစေ ဝိဟာရဝါရိကာနံ ဝိဟာရေ ဒါတဗ္ဗံ ယာဂုဘတ္တံ ဝါ နိဝါပေါ ဝါ န ဟောတိ, တေဟိ ပတ္တဗ္ဗလာဘတော အတိရေကာ ဒွေ တိဿော ယာဂုသလာကာ, တေသံ ပဟောနကဘတ္တသလာကာ စ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဗဒ္ဓံ ကတွာ ပန န ဌပေတဗ္ဗာ, မနုဿာ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဟောန္တိ, ‘‘ဝိဟာရဝါရိကာယေဝ အမှာကံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ပရိဝတ္တေတွာ ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ တေသံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။) [သျ]သဘာဂါ သလာကဘတ္တာနိ အာဟရိတွာ ဒေန္တိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ၊ နော စေ ဒေန္တိ, ဝါရံ ဂါဟာပေတွာ နီဟရာပေတဗ္ဗာနိ။ သစေ ဝိဟာရဝါရိကော ဒွေ တိဿော ယာဂုသလာကာ, စတ္တာရိ ပဉ္စ သလာကဘတ္တာနိ စ လဘမာနောဝ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝိယ သဗ္ဗံ နဋ္ဌံ ဂီဝါ ဟောတိ။ သစေ သံဃဿ ဝိဟာရပါလာနံ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဝါ နိဝါပေါ ဝါ နတ္ထိ, ဘိက္ခူ ဝိဟာရဝါရံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အတ္တနော နိဿိတကေ ဇဂ္ဂေန္တိ, သမ္ပတ္တဝါရံ အဂ္ဂဟေတုံ န လဘန္တိ, ယထာ အညေ ဘိက္ခူ ကရောန္တိ, တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူဟိ ပန အသဟာယကဿ ဝါ အတ္တဒုတိယဿ ဝါ ယဿ သဘာဂေါ ဘိက္ခု ဘတ္တံ အာနေတွာ ဒါတာ နတ္ထိ, ဧဝရူပဿ ဝါရော န ပါပေတဗ္ဗော။
ယမ္ပိ ပါကဝတ္တတ္ထာယ ဝိဟာရေ ဌပေန္တိ, တံ ဂဟေတွာ ဥပဇီဝန္တေန ဌာတဗ္ဗံ။ ယော တံ န ဥပဇီဝတိ, သော ဝါရံ န ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ ဖလာဖလတ္ထာယပိ ဝိဟာရေ ဘိက္ခုံ ဌပေန္တိ, ဇဂ္ဂိတွာ ဂေါပေတွာ ဖလဝါရေန ဘာဇေတွာ ခါဒန္တိ။ ယော တာနိ ခါဒတိ, တေန ဌာတဗ္ဗံ။ အနုပဇီဝန္တော န ဂါဟာပေတဗ္ဗော။ သေနာသနမဉ္စပီဌပစ္စတ္ထရဏရက္ခဏတ္ထာယပိ ဌပေန္တိ, အာဝါသေ ဝသန္တေန ဌာတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘောကာသိကော ပန ရုက္ခမူလိကော ဝါ န ဂါဟာပေတဗ္ဗော။
ဧကော နဝကော ဟောတိ, ဗဟုဿုတော ပန ဗဟူနံ ဓမ္မံ ဝါစေတိ, ပရိပုစ္ဆံ ဒေတိ, ပါဠိံ ဝဏ္ဏေတိ, ဓမ္မကထံ ကထေတိ, သံဃဿ ဘာရံ နိတ္ထရတိ, အယံ လာဘံ ပရိဘုဉ္ဇန္တောပိ အာဝါသေ ဝသန္တောပိ ဝါရံ န ဂါဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပုရိသဝိသေသော နာမ ဉာတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။
ဥပေါသထာဂါရပဋိမာဃရဇဂ္ဂကဿ ပန ဒိဂုဏံ ယာဂုဘတ္တံ ဒေဝသိကံ တဏ္ဍုလနာဠိ သံဝစ္ဆရေ တိစီဝရံ, ဒသဝီသဂ္ဃနကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဉ္စ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ပန တဿ တံ လဘမာနဿေဝ ပမာဒေန တတ္ထ ကိဉ္စိ နဿတိ, သဗ္ဗံ ဂီဝါ။ ဗန္ဓိတွာ ဗလက္ကာရေန အစ္ဆိန္နံ ပန န ဂီဝါ။ တတ္ထ စေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ သန္တကေန စေတိယဿ သန္တကံ ရက္ခာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ စေတိယဿ သန္တကေန သံဃဿ သန္တကံ ရက္ခာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန စေတိယဿ သန္တကေန သဒ္ဓိံ သံဃဿ သန္တကံ ဌပိတံ ဟောတိ, တံ စေတိယသန္တကေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၄။) [သျ]ရက္ခာပိတေ ရက္ခိတမေဝ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝဋ္ဋတိ။ ပက္ခဝါရေန ဥပေါသထာဂါရာဒီနိ ရက္ခတောပိ ပမာဒဝသေန နဋ္ဌံ ဂီဝါယေဝါတိ။
ဥပနိဓိကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သုင်္ကဃာတကထာ
֍ ဋီ ၁၁၃။ သုင်္ကံ တတော ဟနန္တီတိ သုင်္ကဃာတံ၊ သုင်္ကဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ ယသ္မာ တတော သုင်္ကာရဟံ ဘဏ္ဍံ သုင်္ကံ အဒတွာ နီဟရန္တာ ရညော သုင်္ကံ ဟနန္တိ ဝိနာသေန္တိ, တသ္မာ သုင်္ကဃာတန္တိ ဝုတ္တံ။ တတြ ပဝိသိတွာတိ တတြ ပဗ္ဗတခဏ္ဍာဒီသု ရညာ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဌပိတေ သုင်္ကဋ္ဌာနေ ပဝိသိတွာ။ ရာဇဂ္ဂံ ဘဏ္ဍန္တိ ရာဇာရဟံ ဘဏ္ဍံ၊ ယတော ရညော
ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ သုင်္ကံ ဒါတဗ္ဗံ ဟောတိ, တံ ဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ရာဇကန္တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ထေယျစိတ္တောတိ ‘‘ဣတော ရညော သုင်္ကံ န ဒဿာမီ’’တိ ထေယျစိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ ဘဏ္ဍံ အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဌပိတဋ္ဌာနတော ဂဟေတွာ ထဝိကာယ ဝါ ပက္ခိပတိ, ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဝါ ဦရုနာ သဒ္ဓိံ ဗန္ဓတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ သုင်္ကဋ္ဌာနေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဌာနာစာဝနံ န ဟောတိ။ သုင်္ကဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒံ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။
ဗဟိသုင်္ကဃာတံ ပါတေတီတိ ရာဇပုရိသာနံ အညဝိဟိတဘာဝံ ပဿိတွာ အန္တော ဌိတောဝ ဗဟိ ပတနတ္ထာယ ခိပတိ။ တဉ္စေ အဝဿံ ပတနကံ, ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ တဉ္စေ ရုက္ခေ ဝါ ခါဏုမှိ ဝါ ပဋိဟတံ ဗလဝဝါတဝေဂုက္ခိတ္တံ ဝါ ဟုတွာ ပုန အန္တောယေဝ ပတတိ, ရက္ခတိ။ ပုန ဂဏှိတွာ ခိပတိ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ။ ဘူမိယံ ပတိတွာ ဝဋ္ဋန္တံ ပုန အန္တော ပဝိသတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ ကုရုန္ဒီသင်္ခေပဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘သစေ ဗဟိ ပတိတံ ဌတွာ ဝဋ္ဋန္တံ ပဝိသတိ, ပါရာဇိကံ။ သစေ အတိဋ္ဌမာနံယေဝ ဝဋ္ဋိတွာ ပဝိသတိ ရက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အန္တော ဌတွာ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ယဋ္ဌိယာ ဝါ ဝဋ္ဋေတိ, အညေန ဝါ ဝဋ္ဋာပေတိ, သစေ အဋ္ဌတွာ ဝဋ္ဋမာနံ ဂတံ, ပါရာဇိကံ။ အန္တော ဌတွာ ဗဟိ ဂစ္ဆန္တံ ရက္ခတိ, ‘‘ဝဋ္ဋိတွာ ဂမိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘အညော နံ ဝဋ္ဋေဿတီ’’တိ ဝါ အန္တော ဌပိတံ ပစ္ဆာ သယံ ဝါ ဝဋ္ဋမာနံ အညေန ဝါ ဝဋ္ဋိတံ ဗဟိ ဂစ္ဆတိ, ရက္ခတိယေဝ။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဌပိတေ ပန တထာ ဂစ္ဆန္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅။) [သျ]ဒွေ ပုဋကေ ဧကာဗဒ္ဓေ ကတွာ သုင်္ကဋ္ဌာနသီမန္တရေ ဌပေတိ, ကိဉ္စာပိ ဗဟိပုဋကေ သုင်္ကံ ပါဒံ အဂ္ဃတိ, တေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓတာယ ပန အန္တော ပုဋကော ရက္ခတိ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတွာ အဗ္ဘန္တရိမံ ဗဟိ ဌပေတိ, ပါရာဇိကံ။ ကာဇေပိ ဧကဗဒ္ဓံ ကတွာ ဌပိတေ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန အဗန္ဓိတွာ ကာဇကောဋိယံ ဌပိတမတ္တမေဝ ဟောတိ, ပါရာဇိကံ။
ဂစ္ဆန္တေ ယာနေ ဝါ အဿပိဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ ဌပေတိ ‘‘ဗဟိ နီဟရိဿတီ’’တိ နီဟဋေပိ အဝဟာရော နတ္ထိ, ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အတြ ပဝိဋ္ဌဿ သုင်္ကံ ဂဏှန္တူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒဉ္စ သုင်္ကဋ္ဌာနဿ ဗဟိ ဌိတံ, န စ တေန နီတံ, တသ္မာ နေဝ ဘဏ္ဍဒေယျံ န ပါရာဇိကံ။
ဌိတယာနာဒီသု ဌပိတေ ဝိနာ တဿ ပယောဂံ ဂတေသု ထေယျစိတ္တေပိ သတိ နေဝတ္ထိ အဝဟာရော။ ယဒိ ပန ဌပေတွာ ယာနာဒီနိ ပါဇေန္တော အတိက္ကာမေတိ, ဟတ္ထိသုတ္တာဒီသု ဝါ ကတပရိစယတ္တာ ပုရတော ဌတွာ ‘‘ဧဟိ, ရေ’’တိ ပက္ကောသတိ, သီမာတိက္ကမေ ပါရာဇိကံ။ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အညံ ဟရာပေတိ, အနာပတ္တိ, ဣဓ ပါရာဇိကံ။ တတြ အညဿ ယာနေ ဝါ ဘဏ္ဍေ ဝါ အဇာနန္တဿ ပက္ခိပိတွာ တိယောဇနံ အတိက္ကာမေတိ, နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တီတိ ပါစိတ္တိယံ။ ဣဓ အနာပတ္တိ။
သုင်္ကဋ္ဌာနေ သုင်္ကံ ဒတွာဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကော အာဘောဂံ ကတွာ ဂစ္ဆတိ ‘‘သစေ ‘သုင်္ကံ ဒေဟီ’တိ ဝက္ခန္တိ, ဒဿာမိ၊ နော စေ ဝက္ခန္တိ, ဂမိဿာမီ’’တိ။ တံ ဒိသွာ ဧကော သုင်္ကိကော ‘‘ဧသော ဘိက္ခု ဂစ္ဆတိ, ဂဏှထ နံ သုင်္က’’န္တိ ဝဒတိ, အပရော ‘‘ကုတော ပဗ္ဗဇိတဿ သုင်္ကံ, ဂစ္ဆတူ’’တိ ဝဒတိ, လဒ္ဓကပ္ပံ ဟောတိ, ဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ သုင်္ကံ အဒတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဂဏှ ဥပါသကာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘ဘိက္ခုဿ သုင်္ကံ ဂဏှန္တေဟိ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ, ကိံ တေန, ဂစ္ဆတူ’’တိ ဝုတ္တေပိ လဒ္ဓကပ္ပမေဝ။ သစေပိ သုင်္ကိကာ နိဒ္ဒါယန္တိ ဝါ, ဇူတံ ဝါ ကီဠန္တိ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝါ ဂတာ, အယဉ္စ ‘‘ကုဟိံ သုင်္ကိကာ’’တိ ပက္ကောသိတွာပိ န ပဿတိ, လဒ္ဓကပ္ပမေဝ။ သစေပိ သုင်္ကဋ္ဌာနံ ပတွာ အညဝိဟိတော, ကိဉ္စိ စိန္တေန္တော ဝါ သဇ္ဈာယန္တော ဝါ မနသိကာရံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဝါ စောရဟတ္ထိသီဟဗျဂ္ဃါဒီဟိ သဟသာ ဝုဋ္ဌာယ သမနုဗဒ္ဓေါ ဝါ, မဟာမေဃံ ဥဋ္ဌိတံ ဒိသွာ ပုရတော သာလံ ပဝိသိတုကာမော ဝါ ဟုတွာ တံ ဌာနံ အတိက္ကမတိ, လဒ္ဓကပ္ပမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၆။) [သျ]သုင်္ကံပရိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ကိဉ္စာပိ ပရိဟရတိ, အဝဟာရောယေဝါတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံပန ‘‘‘ပရိဟရန္တံ ရာဇပုရိသာ ဝိဟေဌေန္တီ’တိ ကေဝလံ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ ပရိဟရတော ဒုက္ကဋံ, အနောက္ကမိတွာ ပရိဟရတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပါဠိယာ သမေတိ။ ဧတ္ထ ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟိ ဥပစာရော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ။
သုင်္ကဃာတကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဏကထာ
֍ ဋီ ၁၁၄။ ဣတော ပရသ္မိံ ဧကံသေန အဝဟာရပ္ပဟောနကပါဏံ ဒဿေန္တော ‘‘မနုဿပါဏော’’တိ အာဟ။ တမ္ပိ ဘုဇိဿံ ဟရန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထိ။
ယောပိ ဘုဇိဿော မာတရာ ဝါ ပိတရာ ဝါ အာဌပိတော ဟောတိ, အတ္တနာ ဝါ အတ္တနော ဥပရိ ကတွာ ပညာသံ ဝါ သဋ္ဌိံ ဝါ အဂ္ဂဟေသိ, တမ္ပိ ဟရန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထိ၊ ဓနံ ပန ဂတဋ္ဌာနေ ဝဍ္ဎတိ။ အန္တောဇာတက-ဓနက္ကီတ-ကရမရာနီတပ္ပဘေဒံ ပန ဒါသံယေဝ ဟရန္တဿ အဝဟာရော ဟောတိ။ တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘ပါဏော နာမ မနုဿပါဏော ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဂေဟဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဒါသဿ ဇာတော အန္တောဇာတကော, ဓနေန ကီတော ဓနက္ကီတော, ပရဒေသတော ပဟရိတွာ အာနေတွာ ဒါသဗျံ ဥပဂမိတော ကရမရာနီတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပံ ပါဏံ ‘‘ဟရိဿာမီ’’တိ အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဟတ္ထေ ဝါ ပါဒေ ဝါ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပန္တော ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဥက္ခိပိတွာ ပလာယိတုကာမော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဌိတဋ္ဌာနတော အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ကေသေသု ဝါ ဟတ္ထေသု ဝါ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎတိ, ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။
ပဒသာနေဿာမီတိ တဇ္ဇေန္တော ဝါ ပဟရန္တော ဝါ ‘‘ဣတော ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝဒတိ, တေန ဝုတ္တဒိသာဘာဂံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုတိယပဒဝါရေန ပါရာဇိကံ။ ယေပိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္ဒာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေသံ ဧကက္ခဏေ ပါရာဇိကံ။ ဘိက္ခု ဒါသံ ဒိသွာ သုခဒုက္ခံ ပုစ္ဆိတွာ ဝါ အပုစ္ဆိတွာ ဝါ ‘‘ဂစ္ဆ, ပလာယိတွာ သုခံ ဇီဝါ’’တိ ဝဒတိ, သော စေ ပလာယတိ, ဒုတိယပဒဝါရေ ပါရာဇိကံ။ တံ အတ္တနော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၇။) [သျ]သမီပံ အာဂတံ အညော ‘‘ပလာယာ’’တိ ဝဒတိ, သစေ ဘိက္ခုသတံ ပဋိပါဋိယာ အတ္တနော သမီပမာဂတံ ဝဒတိ, သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ ယော ပန ဝေဂသာ ပလာယန္တံယေဝ ‘‘ပလာယ, ယာဝ တံ သာမိကာ န ဂဏှန္တီ’’တိ ဘဏတိ, အနာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ သစေ ပန သဏိကံ ဂစ္ဆန္တံ ဘဏတိ, သော စ တဿ ဝစနေန သီဃံ ဂစ္ဆတိ, ပါရာဇိကံ။ ပလာယိတွာ အညံ ဂါမံ ဝါ ဒေသံ ဝါ ဂတံ ဒိသွာ တတောပိ ပလာပေန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။
အဒိန္နာဒါနံ နာမ ပရိယာယေန မုစ္စတိ။ ယော ဟိ ဧဝံ ဝဒတိ – ‘‘တွံ ဣဓ ကိံ ကရောသိ, ကိံ တေ ပလာယိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝါ, ကိံ ကတ္ထစိ ဂန္တွာ သုခံ ဇီဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝါ, ဒါသဒါသိယော ပလာယိတွာ အမုကံ နာမ ပဒေသံ ဂန္တွာ သုခံ ဇီဝန္တီ’’တိ ဝါ, သော စ တဿ ဝစနံ သုတွာ ပလာယတိ, အဝဟာရော နတ္ထိ။ ယောပိ ‘‘မယံ အမုကံ နာမ ပဒေသံ ဂစ္ဆာမ, တတြာဂတာ သုခံ ဇီဝန္တိ, အမှေဟိ စ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေပိ ပါထေယျာဒီဟိ ကိလမထော နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ သုခံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဂမနဝသေန, န ထေယျစိတ္တေန၊ နေဝတ္ထိ အဝဟာရော။ အန္တရာမဂ္ဂေ စ စောရေသု ဥဋ္ဌိတေသု ‘‘အရေ! စောရာ ဥဋ္ဌိတာ, ဝေဂေန ပလာယ, ဧဟိ ယာဟီ’’တိ ဝဒန္တဿာပိ စောရန္တရာယ မောစနတ္ထာယ ဝုတ္တတ္တာ အဝဟာရံ န ဝဒန္တီတိ။
ပါဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အပဒကထာ
အပဒေသု အဟိ နာမ သဿာမိကော အဟိတုဏ္ဍိကာဒီဟိ ဂဟိတသပ္ပေါ၊ ယံ ကီဠာပေန္တာ အဍ္ဎမ္ပိ ပါဒမ္ပိ ကဟာပဏမ္ပိ လဘန္တိ, မုဉ္စန္တာပိ ဟိရညံ ဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ ဂဟေတွာဝ မုဉ္စန္တိ။ တေ ကဿစိ ဘိက္ခုနော နိသိန္နောကာသံ ဂန္တွာ သပ္ပကရဏ္ဍံ ဌပေတွာ နိဒ္ဒါယန္တိ ဝါ, ကတ္ထစိ ဝါ ဂစ္ဆန္တိ, တတြ စေ သော ဘိက္ခု ထေယျစိတ္တေန တံ ကရဏ္ဍံ အာမသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဖန္ဒာပေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဌာနာ စာဝေတိ, ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ကရဏ္ဍကံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ သပ္ပံ ဂီဝါယ ဂဏှာတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဥဒ္ဓရတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဥဇုကံ ကတွာ ဥဒ္ဓရန္တဿ ကရဏ္ဍတလတော သပ္ပဿ နင်္ဂုဋ္ဌေ ကေသဂ္ဂမတ္တေ မုတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ဃံသိတွာ ကဍ္ဎန္တဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၈။) [သျ]နင်္ဂုဋ္ဌေ မုခဝဋ္ဋိတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ ကရဏ္ဍမုခံ ဤသကံ ဝိဝရိတွာ ပဟာရံ ဝါ ဒတွာ ‘‘ဧဟိ, ရေ’’တိ နာမေန ပက္ကောသိတွာ နိက္ခာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ တထေဝ ဝိဝရိတွာ မဏ္ဍူကသဒ္ဒံ ဝါ မူသိကသဒ္ဒံ ဝါ လာဇာဝိကိရဏံ ဝါ ကတွာ နာမေန ပက္ကောသတိ, အစ္ဆရံ ဝါ ပဟရတိ, ဧဝံ နိက္ခန္တေပိ ပါရာဇိကံ။ မုခံ အဝိဝရိတွာပိ ဧဝံ ကတေ ဆာတော သပ္ပေါ သီသေန ကရဏ္ဍပုဋံ အာဟစ္စ ဩကာသံ ကတွာ ပလာယတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ သစေ ပန မုခေ ဝိဝရိတေ သယမေဝ သပ္ပေါ နိက္ခမိတွာ ပလာယတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ အထာပိ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဝါ အဝိဝရိတွာ ဝါ ကေဝလံ မဏ္ဍူကမူသိကသဒ္ဒံ လာဇာဝိကိရဏမေဝ စ ကရောတိ, န နာမံ ဂဟေတွာ ပက္ကောသတိ, န အစ္ဆရံ ဝါ ပဟရတိ, သပ္ပေါ စ ဆာတတ္တာ ‘‘မဏ္ဍူကာဒီနိ ခါဒိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ပလာယတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ မစ္ဆော ကေဝလံ ဣဓ အပဒဂ္ဂဟဏေန အာဂတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဥဒကဋ္ဌေ ဝုတ္တမေဝါတိ။
အပဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒွိပဒကထာ
֍ ဋီ ၁၁၅။ ဒွိပဒေသု – ယေ အဝဟရိတုံ သက္ကာ, တေ ဒဿေန္တော ‘‘မနုဿာ ပက္ခဇာတာ’’တိ အာဟ။ ဒေဝတာ ပန အဝဟရိတုံ န သက္ကာ။ ပက္ခာ ဇာတာ ဧတေသန္တိ ပက္ခဇာတာ။ တေ လောမပက္ခာ စမ္မပက္ခာ အဋ္ဌိပက္ခာတိ တိဝိဓာ။ တတ္ထ မောရကုက္ကုဋာဒယော လောမပက္ခာ, ဝဂ္ဂုလိအာဒယော စမ္မပက္ခာ, ဘမရာဒယော အဋ္ဌိပက္ခာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ သဗ္ဗေပိ မနုဿာ စ ပက္ခဇာတာ စ ကေဝလံ ဣဓ ဒွိပဒဂ္ဂဟဏေန အာဂတာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ အာကာသဋ္ဌေ စ ပါဏေ စ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဒွိပဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုပ္ပဒကထာ
֍ ဋီ ၁၁၆။ စတုပ္ပဒေသု – ပသုကာတိ ပါဠိယံ အာဂတာဝသေသာ သဗ္ဗာ စတုပ္ပဒဇာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟတ္ထိအာဒယော ပါကဋာယေဝ။ တတ္ထ ထေယျစိတ္တေန ဟတ္ထိံ အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ, ဖန္ဒာပေန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ယော ပန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉။) [သျ]မဟာဗလော ဗလမဒေန တရုဏံ ဘိင်္ကစ္ဆာပံ နာဘိမူလေ သီသေန ဥစ္စာရေတွာ ဂဏှန္တော စတ္တာရော ပါဒေ, သောဏ္ဍံ စ ဘူမိတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ မောစေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဟတ္ထီ ပန ကောစိ ဟတ္ထိသာလာယံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတော ဟောတိ, ကောစိ အဗဒ္ဓေါဝ တိဋ္ဌတိ, ကောစိ အန္တောဝတ္ထုမှိ တိဋ္ဌတိ, ကောစိ ရာဇင်္ဂဏေ တိဋ္ဌတိ, တတ္ထ ဟတ္ထိသာလာယံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတဿ ဂီဝါဗန္ဓနဉ္စ စတ္တာရော စ ပါဒါတိ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။ ဂီဝါယ စ ဧကသ္မိဉ္စ ပါဒေ အယသင်္ခလိကာယ ဗဒ္ဓဿ ဆ ဌာနာနိ။ ဂီဝါယ စ ဒွီသု စ ပါဒေသု ဗဒ္ဓဿ သတ္တ ဌာနာနိ။ တေသံ ဝသေန ဖန္ဒာပနဌာနာစာဝနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဗဒ္ဓဿ သကလာ ဟတ္ထိသာလာ ဌာနံ။ တတော အတိက္ကမနေ, ပါရာဇိကံ။ အန္တောဝတ္ထုမှိ ဌိတဿ သကလံ အန္တောဝတ္ထုမေဝ ဌာနံ။ တဿ ဝတ္ထုဒွါရာတိက္ကမနေ ပါရာဇိကံ။ ရာဇင်္ဂဏေ ဌိတဿ သကလနဂရံ ဌာနံ။ တဿ နဂရဒွါရာတိက္ကမနေ ပါရာဇိကံ။ ဗဟိနဂရေ ဌိတဿ ဌိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ။ တံ ဟရန္တော ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ နိပန္နဿ ဧကမေဝ ဌာနံ။ တံ ထေယျစိတ္တေန ဥဋ္ဌာပေန္တဿ ဥဋ္ဌိတမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အဿေပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။ သစေ ပန သော စတူသု ပါဒေသု ဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, အဋ္ဌ ဌာနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧသ နယော ဩဋ္ဌေပိ။
ဂေါဏောပိ ကောစိ ဂေဟေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတော ဟောတိ။ ကောစိ အဗဒ္ဓေါဝ တိဋ္ဌတိ, ကောစိ ပန ဝဇေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတော ဟောတိ, ကောစိ အဗဒ္ဓေါဝ တိဋ္ဌတိ။ တတ္ထ ဂေဟေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတဿ စတ္တာရော ပါဒါ, ဗန္ဓနဉ္စာတိ ပဉ္စ ဌာနာနိ၊ အဗဒ္ဓဿ သကလံ ဂေဟံ။ ဝဇေပိ ဗဒ္ဓဿ ပဉ္စ ဌာနာနိ။ အဗဒ္ဓဿ သကလော ဝဇော။ တံ ဝဇဒွါရံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဝဇံ ဘိန္ဒိတွာ ဟရန္တော ခဏ္ဍဒွါရံ အတိက္ကာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ ဒွါရံ ဝါ ဝိဝရိတွာ ဝဇံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ ဗဟိ ဌိတော နာမေန ပက္ကောသိတွာ နိက္ခာမေတိ, ပါရာဇိကံ။ သာခါဘင်္ဂံ ဒဿေတွာ ပက္ကောသန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွါရံ အဝိဝရိတွာ ဝဇံ အဘိန္ဒိတွာ သာခါဘင်္ဂံ စာလေတွာ ပက္ကောသတိ, ဂေါဏော ဆာတတာယ ဝဇံ လင်္ဃေတွာ နိက္ခမတိ, ပါရာဇိကမေဝ။ သစေ ပန ဒွါရေ ဝိဝရိတေ ဝဇေ ဝါ ဘိန္နေ သယမေဝ နိက္ခမတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ဝါ အဝိဝရိတွာ ဝါ ဝဇမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ဝါ အဘိန္ဒိတွာ ဝါ ကေဝလံ သာခါဘင်္ဂံ စာလေတိ, န ပက္ကောသတိ, ဂေါဏော ဆာတတာယ ပဒသာ ဝါ လင်္ဃေတွာ ဝါ နိက္ခမတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ဧကော မဇ္ဈေ ဂါမေ ဗဒ္ဓေါ ဌိတော, ဧကော နိပန္နော။ ဌိတဂေါဏဿ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဟောန္တိ, နိပန္နဿ ဒွေ ဌာနာနိ၊ တေသံ ဝသေန ဖန္ဒာပနဌာနာစာဝနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၀။) [သျ]ယော ပန နိပန္နံ အနုဋ္ဌာပေတွာ တတ္ထေဝ ဃာတေတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ သုပရိက္ခိတ္တေ ပန ဒွါရယုတ္တေ ဂါမေ ဌိတဂေါဏဿ သကလဂါမော ဌာနံ။ အပရိက္ခိတ္တေ ဌိတဿ ဝါ စရန္တဿ ဝါ ပါဒေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ ဂဒြဘပသုကာသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ။
စတုပ္ပဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗဟုပ္ပဒကထာ
֍ ဋီ ၁၁၇။ ဗဟုပ္ပဒေသု – သစေ ဧကာယ သတပဒိယာ ဝတ္ထု ပူရတိ, တံ ပဒသာ နေန္တဿ နဝနဝုတိ ထုလ္လစ္စယာနိ, ဧကံ ပါရာဇိကံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဗဟုပ္ပဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဩစရကကထာ
֍ ဋီ ၁၁၈။ ဩစရတီတိ ဩစရကော, တတ္ထ တတ္ထ အန္တော အနုပဝိသတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩစရိတွာတိ သလ္လက္ခေတွာ, ဥပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ အာစိက္ခတီတိ ပရကုလေသု ဝါ ဝိဟာရာဒီသု ဝါ ဒုဋ္ဌပိတံ အသံဝိဟိတာရက္ခံ ဘဏ္ဍံ အညဿ စောရကမ္မံ ကာတုံ ပဋိဗလဿ အာရောစေတိ။ အာပတ္တိ ဥဘိန္နံ ပါရာဇိကဿာတိ အဝဿံ ဟာရိယေ ဘဏ္ဍေ ဩစရကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဣတရဿ ဌာနာစာဝနေတိ ဧဝံ အာပတ္တိ ဥဘိန္နံ ပါရာဇိကဿ။ ယော ပန ‘‘ပုရိသော ဂေဟေ နတ္ထိ, ဘဏ္ဍံ အသုကသ္မိံ နာမ ပဒေသေ ဌပိတံ အသံဝိဟိတာရက္ခံ, ဒွါရံ အသံဝုတံ, ဂတမတ္တေနေဝ သက္ကာ ဟရိတုံ, နတ္ထိ နာမ ကောစိ ပုရိသကာရူပဇီဝီ, ယော တံ ဂန္တွာ ဟရေယျာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိယာယကထံ ကရောတိ, တဉ္စ သုတွာ အညော ‘‘အဟံ ဒါနိ ဟရိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ ဟရတိ, တဿ ဌာနာစာဝနေ ပါရာဇိကံ, ဣတရဿ ပန အနာပတ္တိ။ ပရိယာယေန ဟိ အဒိန္နာဒါနတော မုစ္စတီတိ။
ဩစရကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၁။) [သျ]ဩဏိရက္ခကထာ
ဩဏိံ ရက္ခတီတိ ဩဏိရက္ခော။ ယော ပရေန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ အာဘတံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဣဒံ တာဝ, ဘန္တေ, မုဟုတ္တံ ဩလောကေထ, ယာဝ အဟံ ဣဒံ နာမ ကိစ္စံ ကတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တော ရက္ခတိ, တဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဩဏိရက္ခော နာမ အာဟဋံ ဘဏ္ဍံ ဂေါပေန္တော’’တိ။ တတ္ထ ဩဏိရက္ခော ယေဘုယျေန ဗန္ဓိတွာ လဂ္ဂေတွာ ဌပိတဘဏ္ဍံ အမောစေတွာဝ ဟေဋ္ဌာ ပသိဗ္ဗကံ ဝါ ပုဋကံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ကိဉ္စိမတ္တံ ဂဟေတွာ သိဗ္ဗနာဒိံ ပုန ပါကတိကံ ကရောတိ, ‘‘ဧဝံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာမသနာဒီနိ ကရောန္တဿ အနုရုပါ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ဩဏိရက္ခကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သံဝိဒါဝဟာရကထာ
သံဝိဓာယ အဝဟာရော သံဝိဒါဝဟာရော၊ အညမညသညတ္တိယာ ကတာဝဟာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံဝိဒဟိတွာတိ ဧကစ္ဆန္ဒတာယ ဧကဇ္ဈာသယတာယ သမ္မန္တယိတွာတိ အတ္ထော။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ‘‘အသုကံ နာမ ဂေဟံ ဂန္တွာ, ဆဒနံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ, သန္ဓိံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဘဏ္ဍံ ဟရိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တေသု ဧကော ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ။ တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ ပရိဝါရေပိ စေတံ ဝုတ္တံ –
‘‘စတုရော ဇနာ သံဝိဓာယ, ဂရုဘဏ္ဍံ အဝါဟရုံ၊
တယော ပါရာဇိကာ, ဧကော န ပါရာဇိကော၊
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉)၊
တဿာယံ အတ္ထော – စတ္တာရော ဇနာ အာစရိယန္တေဝါသိကာ ဆမာသကံ ဂရုဘဏ္ဍံ အာဟရိတုကာမာ ဇာတာ။ တတ္ထ အာစရိယော ‘‘တွံ ဧကံ မာသကံ ဟရ, တွံ ဧကံ, တွံ ဧကံ, အဟံ တယော ဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အန္တေဝါသိကေသု ပန ပဌမော ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, တယော ဟရထ, တွံ ဧကံ ဟရ, တွံ ဧကံ, အဟံ ဧကံ ဟရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရေပိ ဒွေ ဧဝမေဝ အာဟံသု။ တတ္ထ အန္တေဝါသိကေသု ဧကမေကဿ ဧကေကော မာသကော သာဟတ္ထိကော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၂။) [သျ]ဟောတိ, တေန နေသံ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော၊ ပဉ္စ အာဏတ္တိကာ, တေဟိ တိဏ္ဏမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ အာစရိယဿ ပန တယော သာဟတ္ထိကာ, တေဟိဿ ထုလ္လစ္စယံ။ တယော အာဏတ္တိကာ, တေဟိပိ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ဣမသ္မိဉှိ အဒိန္နာဒါနသိက္ခာပဒေ သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ, အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ။ သာဟတ္ထိကံ ပန သာဟတ္ထိကေနေဝ ကာရေတဗ္ဗံ, အာဏတ္တိကံ အာဏတ္တိကေနေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စတုရော ဇနာ သံဝိဓာယ…ပေ… ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။
အပိစ သံဝိဒါဝဟာရေ အသမ္မောဟတ္ထံ ‘‘ဧကဘဏ္ဍံ ဧကဋ္ဌာနံ, ဧကဘဏ္ဍံ နာနာဌာနံ၊ နာနာဘဏ္ဍံ ဧကဋ္ဌာနံ, နာနာဘဏ္ဍံ နာနာဌာန’’န္တိ ဣဒမ္ပိ စတုက္ကံ အတ္ထတော သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဧကဘဏ္ဍံ ဧကဋ္ဌာနန္တိ ဧကကုလဿ အာပဏဖလကေ ပဉ္စမာသကံ ဘဏ္ဍံ ဒုဋ္ဌပိတံ ဒိသွာ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဧကံ အာဏာပေန္တိ ‘‘ဂစ္ဆေတံ အာဟရာ’’တိ, တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ ဧကဘဏ္ဍံ နာနာဌာနန္တိ ဧကကုလဿ ပဉ္စသု အာပဏဖလကေသု ဧကေကမာသကံ ဒုဋ္ဌပိတံ ဒိသွာ သမ္ဗဟုလာ ဧကံ အာဏာပေန္တိ ‘‘ဂစ္ဆေတေ အာဟရာ’’တိ, ပဉ္စမဿ မာသကဿ ဥဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ နာနာဘဏ္ဍံ ဧကဋ္ဌာနန္တိ ဗဟူနံ သန္တကံ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ ဘဏ္ဍံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဒုဋ္ဌပိတံ ဒိသွာ သမ္ဗဟုလာ ဧကံ အာဏာပေန္တိ ‘‘ဂစ္ဆေတံ အာဟရာ’’တိ, တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ နာနာဘဏ္ဍံ နာနာဌာနန္တိ ပဉ္စန္နံ ကုလာနံ ပဉ္စသု အာပဏဖလကေသု ဧကေကမာသကံ ဒုဋ္ဌပိတံ ဒိသွာ သမ္ဗဟုလာ ဧကံ အာဏာပေန္တိ ‘‘ဂစ္ဆေတေ အာဟရာ’’တိ, ပဉ္စမဿ မာသကဿ ဥဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကန္တိ။
သံဝိဒါဝဟာရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ကေတကမ္မကထာ
֍ ဋီ ၁၁၉။ သင်္ကေတကမ္မန္တိ သဉ္ဇာနနကမ္မံ၊ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သညာဏကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇ ဝါ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတု, သွေ ဝါ, အနာဂတေ ဝါ သံဝစ္ဆရေ, နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော၊ ဥဘိန္နမ္ပိ ဩစရကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ သွေ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတိ, ‘‘အဇ္ဇာ’’တိ နိယာမိတံ တံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၃။) [သျ]သင်္ကေတံ အတိက္ကမ္မ ပစ္ဆာ အဝဟဋံ ဟောတိ။ သစေ ‘‘သွေ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတိ, ‘‘သွေ’’တိ နိယာမိတံ တံ သင်္ကေတံ အပ္ပတွာ ပုရေ အဝဟဋံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အဝဟရန္တဿ အဝဟာရကဿေဝ ပါရာဇိကံ, မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိ။ ‘‘သွေ ပုရေဘတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ တဒဟေဝ ဝါ သွေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ ဟရန္တောပိ တံ သင်္ကေတံ ပုရေ စ ပစ္ဆာ စ ဟရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော ပစ္ဆာဘတ္တရတ္တိန္ဒိဝေသုပိ။ ပုရိမယာမ-မဇ္ဈိမယာမ-ပစ္ဆိမယာမ-ကာဠဇုဏှ-မာသ-ဥတု-သံဝစ္ဆရာဒိဝသေနာပိ စေတ္ထ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုရေဘတ္တမေဝ ဟရိဿာမီ’’တိ ဝါယမန္တဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ ကထန္တိ? မဟာသုမတ္ထေရော တာဝ အာဟ – ‘‘ပုရေဘတ္တပယောဂေါဝ ဧသော, တသ္မာ မူလဋ္ဌော န မုစ္စတီ’’တိ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ကာလပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တတ္တာ ဝိသင်္ကေတံ, တသ္မာ မူလဋ္ဌော မုစ္စတီ’’တိ။
သင်္ကေတကမ္မကထာ နိဋ္ဌိတာ။
နိမိတ္တကမ္မကထာ
֍ ဋီ ၁၂၀။ နိမိတ္တကမ္မန္တိ သညုပ္ပါဒနတ္ထံ ကဿစိ နိမိတ္တဿ ကရဏံ, တံ ‘‘အက္ခိံ ဝါ နိခဏိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန တိဓာ ဝုတ္တံ။ အညမ္ပိ ပနေတ္ထ ဟတ္ထလင်္ဃန-ပါဏိပ္ပဟာရအင်္ဂုလိဖောဋန-ဂီဝုန္နာမန-ဥက္ကာသနာဒိအနေကပ္ပကာရံ သင်္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ သင်္ကေတကမ္မေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
နိမိတ္တကမ္မကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အာဏတ္တိကထာ
֍ ဋီ ၁၂၁။ ဣဒါနိ ဧတေသွေဝ သင်္ကေတကမ္မနိမိတ္တကမ္မေသု အသမ္မောဟတ္ထံ ‘‘ဘိက္ခု ဘိက္ခုံ အာဏာပေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သော တံ မညမာနော တန္တိ သော အဝဟာရကော ယံ အာဏာပကေန နိမိတ္တသညံ ကတွာ ဝုတ္တံ, တံ ဧတန္တိ မညမာနော တမေဝ အဝဟရတိ, ဥဘိန္နံ ပါရာဇိကံ။ သော တံ မညမာနော အညန္တိ ယံ အဝဟရာတိ ဝုတ္တံ, တံ ဧတန္တိ မညမာနော အညံ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌပိတံ အဝဟရတိ, မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိ။ အညံ မညမာနော တန္တိ အာဏာပကေန နိမိတ္တသညံ ကတွာ ဝုတ္တဘဏ္ဍံ အပ္ပဂ္ဃံ, ဣဒံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၄။) [သျ]အညံ တဿေဝ သမီပေ ဌပိတံ သာရဘဏ္ဍန္တိ ဧဝံ အညံ မညမာနော တမေဝ အဝဟရတိ, ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ အညံ မညမာနော အညန္တိ ပုရိမနယေနေဝ ဣဒံ အညံ တဿေဝ သမီပေ ဌပိတံ သာရဘဏ္ဍန္တိ မညတိ, တဉ္စေ အညမေဝ ဟောတိ, တဿေဝ ပါရာဇိကံ။
ဣတ္ထန္နာမဿ ပါဝဒါတိအာဒီသု ဧကော အာစရိယော တယော ဗုဒ္ဓရက္ခိတ-ဓမ္မရက္ခိတ-သံဃရက္ခိတနာမကာ အန္တေဝါသိကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဘိက္ခု ဘိက္ခုံ အာဏာပေတီတိ အာစရိယော ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ကတ္ထစိ သလ္လက္ခေတွာ တဿ ဟရဏတ္ထာယ ဗုဒ္ဓရက္ခိတံ အာဏာပေတိ။ ဣတ္ထန္နာမဿ ပါဝဒါတိ ဂစ္ဆ တွံ, ဗုဒ္ဓရက္ခိတ, ဧတမတ္ထံ ဓမ္မရက္ခိတဿ ပါဝဒ။ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမဿ ပါဝဒတူတိ ဓမ္မရက္ခိတောပိ သံဃရက္ခိတဿ ပါဝဒတု။ ဣတ္ထန္နာမော ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတူတိ ဧဝံ တယာ အာဏတ္တေန ဓမ္မရက္ခိတေန အာဏတ္တော သံဃရက္ခိတော ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတု, သော ဟိ အမှေသု ဝီရဇာတိကော ပဋိဗလော ဣမသ္မိံ ကမ္မေတိ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ အာဏာပေန္တဿ အာစရိယဿ တာဝ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန သာ အာဏတ္တိ ယထာဓိပ္ပါယံ ဂစ္ဆတိ, ယံ ပရတော ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ, အာဏတ္တိက္ခဏေ တဒေဝ ဟောတိ။ အထ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဿံ ဟာရိယံ ဟောတိ, ယံ ပရတော ‘‘သဗ္ဗေသံ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, တတော ဣမဿ တင်္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ အယံ ယုတ္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သော ဣတရဿ အာရောစေတီတိ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဓမ္မရက္ခိတဿ, ဓမ္မရက္ခိတော စ သံဃရက္ခိတဿ ‘‘အမှာကံ အာစရိယော ဧဝံ ဝဒတိ – ‘ဣတ္ထန္နာမံ ကိရ ဘဏ္ဍံ အဝဟရ, တွံ ကိရ အမှေသု စ ဝီရပုရိသော’’’တိ အာရောစေတိ, ဧဝံ တေသမ္ပိ ဒုက္ကဋံ။ အဝဟာရကော ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ‘‘သာဓု ဟရိဿာမီ’’တိ သံဃရက္ခိတော သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ မူလဋ္ဌဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာတိ သံဃရက္ခိတေန ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေ အာစရိယဿ ထုလ္လစ္စယံ, မဟာဇနော ဟိ တေန ပါပေ နိယောဇိတောတိ။ သော တံ ဘဏ္ဍန္တိ သော စေ သံဃရက္ခိတော တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, သဗ္ဗေသံ စတုန္နမ္ပိ ဇနာနံ ပါရာဇိကံ။ န ကေဝလဉ္စ စတုန္နံ, ဧတေန ဥပါယေန ဝိသင်္ကေတံ အကတွာ ပရမ္ပရာယ အာဏာပေန္တံ သမဏသတံ သမဏသဟဿံ ဝါ ဟောတု, သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကမေဝ။
ဒုတိယဝါရေ – သော အညံ အာဏာပေတီတိ သော အာစရိယေန အာဏတ္တော ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဓမ္မရက္ခိတံ အဒိသွာ ဝါ အဝတ္တုကာမော ဝါ ဟုတွာ သံဃရက္ခိတမေဝ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အမှာကံ အာစရိယော ဧဝမာဟ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၅။) [သျ]‘ဣတ္ထန္နာမံ ကိရ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’’တိ အာဏာပေတိ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ အာဏတ္တိယာ တာဝ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဒုက္ကဋံ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ သံဃရက္ခိတေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ မူလဋ္ဌဿေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန သော တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, အာဏာပကဿ စ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ, အဝဟာရကဿ စ သံဃရက္ခိတဿာတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ မူလဋ္ဌဿ ပန အာစရိယဿ ဝိသင်္ကေတတ္တာ ပါရာဇိကေန အနာပတ္တိ။ ဓမ္မရက္ခိတဿ အဇာနနတာယ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနာပတ္တိ။ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ပန ဒွိန္နံ သောတ္ထိဘာဝံ ကတွာ အတ္တနာ နဋ္ဌော။
ဣတော ပရေသု စတူသု အာဏတ္တိဝါရေသု ပဌမေ တာဝ သော ဂန္တွာ ပုန ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ ဘဏ္ဍဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အန္တော စ ဗဟိ စ အာရက္ခံ ဒိသွာ အဝဟရိတုံ အသက္ကောန္တော အာဂစ္ဆတိ။ ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါတိ ကိံ အဇ္ဇေဝ အဝဟဋံ ဟောတိ? ဂစ္ဆ ယဒါ သက္ကောသိ တဒါ နံ အဝဟရာတိ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ ပုန အာဏတ္တိယာပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန တံ ဘဏ္ဍံ အဝဿံ ဟာရိယံ ဟောတိ, အတ္ထသာဓကစေတနာ နာမ မဂ္ဂါနန္တရဖလသဒိသာ, တသ္မာ အယံ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော။ သစေပိ အဝဟာရကော သဋ္ဌိဝဿာတိက္ကမေန တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, အာဏာပကော စ အန္တရာယေဝ ကာလံ ဝါ ကရောတိ, ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တတိ၊ အဿမဏောဝ ဟုတွာ ကာလံ ဝါ ကရိဿတိ, ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တိဿတိ, အဝဟာရကဿ ပန အဝဟာရက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။
ဒုတိယဝါရေ – ယသ္မာ တံ သဏိကံ ဝါ ဘဏန္တော တဿ ဝါ ဗဓိရတာယ ‘‘မာ အဝဟရီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ န သာဝေတိ, တသ္မာ မူလဋ္ဌော န မုတ္တော။ တတိယဝါရေ – ပန သာဝိတတ္တာ မုတ္တော။ စတုတ္ထဝါရေ – တေန စ သာဝိတတ္တာ, ဣတရေန စ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဩရတတ္တာ ဥဘောပိ မုတ္တာတိ။
အာဏတ္တိကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အာပတ္တိဘေဒံ
֍ ဋီ ၁၂၂။ ဣဒါနိ တတ္ထ တတ္ထ ဌာနာ စာဝနဝသေန ဝုတ္တဿ အဒိန္နာဒါနဿ အင်္ဂံ ဝတ္ထုဘေဒေန စ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စဟိ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟီတိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ၊ ပဉ္စဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၆။) [သျ]အင်္ဂေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – အဒိန္နံ အာဒိယန္တဿ ‘‘ပရပရိဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေဟိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ပါရာဇိကံ ဟောတိ, န တတော ဦနေဟီတိ။ တတြိမေ ပဉ္စ အာကာရာ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ, ပရိက္ခာရဿ ဂရုကဘာဝေါ, ထေယျစိတ္တံ, ဌာနာစာဝနန္တိ။ ဣတော ပရေဟိ ပန ဒွီဟိ ဝါရေဟိ လဟုကေ ပရိက္ခာရေ ဝတ္ထုဘေဒေန ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဒဿိတံ။
֍ ဋီ ၁၂၅။ ‘‘ဆဟာကာရေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဝါရတ္တယေ ပန န သကသညိတာ, န ဝိဿာသဂ္ဂါဟိတာ, န တာဝကာလိကတာ, ပရိက္ခာရဿ ဂရုကဘာဝေါ, ထေယျစိတ္တံ, ဌာနာစာဝနန္တိ ဧဝံ ဆ အာကာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝတ္ထုဘေဒေန ပနေတ္ထာပိ ပဌမဝါရေ ပါရာဇိကံ။ ဒုတိယတတိယေသု ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနိ ဝုတ္တာနိ။ တတော ပရေသု ပန တီသု ဝါရေသု ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဝတ္ထုဘေဒေ ဝတ္ထုဿ ပရေဟိ အပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ တတြ ယဒေတံ ‘‘န စ ပရပရိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ ဝါ ဟောတု ဆဍ္ဍိတံ ဆိန္နမူလကံ အဿာမိကဝတ္ထု, အတ္တနော သန္တကံ ဝါ, ဥဘယမ္ပိ ‘‘န စ ပရပရိဂ္ဂဟိတ’’န္တေွဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညာ စ အတ္ထိ, ထေယျစိတ္တေန စ ဂဟိတံ, တသ္မာ အနာပတ္တိ န ဝုတ္တာတိ။
အာပတ္တိဘေဒံ နိဋ္ဌိတံ။
အနာပတ္တိဘေဒံ
֍ ဋီ ၁၃၁။ ဧဝံ ဝတ္ထုဝသေန စ စိတ္တဝသေန စ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အနာပတ္တိ သသညိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သသညိဿာတိ သကသညိဿ, ‘‘မယှံ သန္တကံ ဣဒံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဧဝံ သသညိဿ ပရဘဏ္ဍမ္ပိ ဂဏှတော ဂဟဏေ အနာပတ္တိ, ဂဟိတံ ပန ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေဟိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တော န ဒေတိ, တေသံ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။
ဝိဿာသဂ္ဂါဟေတိ ဝိဿာသဂ္ဂဟဏေပိ အနာပတ္တိ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟလက္ခဏံ ပန ဣမိနာ သုတ္တေန ဇာနိတဗ္ဗံ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ – သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ, သမ္ဘတ္တော စ, အာလပိတော စ, ဇီဝတိ စ, ဂဟိတေ စ အတ္တမနော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆)။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော, သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော, အာလပိတောတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၇။) [သျ]‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှေယျာသိ, အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟောတိ, ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟိ အင်္ဂေဟိ ရုဟတိ – သန္ဒိဋ္ဌော, ဇီဝတိ, ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ သမ္ဘတ္တော, ဇီဝတိ, ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ အာလပိတော, ဇီဝတိ, ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ။
ယော ပန န ဇီဝတိ, န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒမာနေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ, တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္တမနဿ သန္တကံ တဿေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော, ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ, န ကိဉ္စိ ဝဒတိ, သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟိတံ ဝါ ပရိဘုတ္တံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပရိဘုတ္တံ ဝါ, မယာ ပန တံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဌပိတံ, ပါကတိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒတိ။ အယံ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတိ။
တာဝကာလိကေတိ ‘‘ပဋိဒဿာမိ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဂဏှန္တဿ တာဝကာလိကေပိ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ။ ဂဟိတံ ပန သစေ ဘဏ္ဍသာမိကော ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂဏော ဝါ ‘‘တုယှေဝေတံ ဟောတူ’’တိ အနုဇာနာတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အနုဇာနာတိ, အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ။ သံဃသန္တကံ ပန ပဋိဒါတုမေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ပေတပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ ပန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပန္နာပိ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာပိ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါပိ သဗ္ဗေ ‘‘ပေတာ’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂတာ, တေသံ ပရိဂ္ဂဟေ အနာပတ္တိ။ သစေပိ ဟိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာပဏံ ပသာရေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ, ဒိဗ္ဗစက္ခုကော စ ဘိက္ခု တံ ဉတွာ အတ္တနော စီဝရတ္ထာယ သတသဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ သာဋကံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၈။) [သျ]တဿ ‘‘မာ ဂဏှ, မာ ဂဏှာ’’တိ ဝဒန္တဿာပိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ဒေဝတာ ပန ဥဒ္ဒိဿ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ရုက္ခာဒီသု လဂ္ဂိတသာဋကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေတိ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟေ အနာပတ္တိ။ သစေပိ ဟိ နာဂရာဇာ ဝါ သုပဏ္ဏမာဏဝကော ဝါ မနုဿရူပေန အာပဏံ ပသာရေတိ, တတော စဿ သန္တကံ ကောစိ ဘိက္ခု ပုရိမနယေနေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, ဝဋ္ဋတိ။ သီဟော ဝါ ဗျဂ္ဃေါ ဝါ မိဂမဟိံသာဒယော ဝဓိတွာ ခါဒန္တော ဇိဃစ္ဆာပီဠိတော အာဒိတောဝ န ဝါရေတဗ္ဗော။ အနတ္ထမ္ပိ ဟိ ကရေယျ။ ယဒိ ပန ထောကေ ခါယိတေ ဝါရေတုံ သက္ကောတိ, ဝါရေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေနာဒယောပိ အာမိသံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ပါတာပေတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပံသုကူလသညိဿာတိ အဿာမိကံ ‘‘ဣဒံ ပံသုကူလ္လ’န္တိ ဧဝံသညိဿာပိ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ။ သစေ ပန တံ သဿာမိကံ ဟောတိ, အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ။ ဥမ္မတ္တကဿာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဥမ္မတ္တကဿာပိ အနာပတ္တိ။ အာဒိကမ္မိကဿာတိ ဣဓ ဓနိယော အာဒိကမ္မိကော, တဿ အနာပတ္တိ။ အဝသေသာနံ ပန ရဇကဘဏ္ဍိကာဒိစောရာနံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာဒီနံ အာပတ္တိယေဝါတိ။
အနာပတ္တိဘေဒံ နိဋ္ဌိတံ။
ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပကိဏ္ဏကကထာ
သမုဋ္ဌာနဉ္စ ကိရိယာ, အထော သညာ သစိတ္တကံ၊
လောကဝဇ္ဇဉ္စ ကမ္မဉ္စ, ကုသလံ ဝေဒနာယ စာတိ။
ဣမသ္မိံ ပန ပကိဏ္ဏကေ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ တိသမုဋ္ဌာနံ – သာဟတ္ထိကံ ကာယတော စ စိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, အာဏတ္တိကံ ဝါစတော စ စိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကံ ကာယတော စ ဝါစတော စ စိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌာနဉ္စ, ကရောန္တောယေဝ ဟိ ဧတံ အာပဇ္ဇတိ န အကရောန္တော။ ‘‘အဒိန္နံ အာဒိယာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တုဋ္ဌော ဝါ ဘီတော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ တံ အာပဇ္ဇတီတိ တိဝေဒနန္တိ သဗ္ဗံ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၉။) [သျ]ဝိနီတဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၂။ ဝိနီတဝတ္ထုကထာသု ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထု အနုပညတ္တိယံ ဝုတ္တမေဝ။
ဒုတိယဝတ္ထုမှိ – စိတ္တံ နာမ ပုထုဇ္ဇနာနံ ရာဂါဒိဝသေန ပကတိံ ဝိဇဟိတွာ ဓာဝတိ သန္ဓာဝတိ ဝိဓာဝတိ။ သစေ ဘဂဝါ ကာယဝစီဒွါရဘေဒံ ဝိနာပိ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန အာပတ္တိံ ပညပေယျ, ကော သက္ကုဏေယျ အနာပတ္တိကံ အတ္တာနံ ကာတုံ! တေနာဟ – ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု စိတ္တုပ္ပါဒေ’’တိ။ စိတ္တဝသိကေန ပန န ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဋိသင်္ခါနဗလေန စိတ္တံ နိဝါရေတဗ္ဗမေဝါတိ။
֍ * ၁၃၃-၄။ အာမသန-ဖန္ဒာပန-ဌာနာစာဝနဝတ္ထူနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။ တတော ပရာနိ စ ထေယျစိတ္တော ဘူမိတော အဂ္ဂဟေသီတိ ဝတ္ထုပရိယောသာနာနိ။
֍ ဋီ ၁၃၅။ နိရုတ္တိပထဝတ္ထုသ္မိံ ၁။၃၂၉ အာဒိယီတိ ဂဏှိ, ‘‘စောရောသိ တွ’’န္တိ ပရာမသိ။ ဣတရော ပန ‘‘ကေန အဝဟဋ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယာ အဝဟဋ’’န္တိ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ပဋိညံ အဒါသိ။ ယဒိ ဟိ ဣတရေန ‘‘ကေန ဂဟိတံ, ကေန အပနီတံ, ကေန ဌပိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ အဘဝိဿ, အထ အယမ္ပိ ‘‘မယာ ဂဟိတံ, အပနီတံ, ဌပိတ’’န္တိ ဝါ ဝဒေယျ။ မုခံ နာမ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ စ ကထနတ္ထာယ စ ကတံ, ထေယျစိတ္တံ ပန ဝိနာ အဝဟာရော နတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု နိရုတ္တိပထေ’’တိ။ ဝေါဟာရဝစနမတ္တေ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ တတော ပရံ ဝေဌနဝတ္ထု ပရိယောသာနံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ ဋီ ၁၃၇။ အဘိန္နသရီရဝတ္ထုသ္မိံ အဓိဝတ္ထောတိ သာဋကတဏှာယ တသ္မိံယေဝ သရီရေ နိဗ္ဗတ္တော။ အနာဒိယန္တောတိ တဿ ဝစနံ အဂဏှန္တော, အာဒရံ ဝါ အကရောန္တော။ တံ သရီရံ ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပေတော အတ္တနော အာနုဘာဝေန တံ သရီရံ ဥဋ္ဌာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တံ သရီရံ ဥဋ္ဌဟိတွာ’’တိ။ ဒွါရံ ထကေသီတိ ဘိက္ခုဿ သုသာနသမီပေယေဝ ဝိဟာရော, တသ္မာ ဘီရုကဇာတိကော ဘိက္ခု ခိပ္ပမေဝ တတ္ထ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ထကေသိ။ တတ္ထေဝ ပရိပတီတိ ဒွါရေ ထကိတေ ပေတော သာဋကေ နိရာလယော ဟုတွာ တံ သရီရံ ပဟာယ ယထာကမ္မံ ဂတော, တသ္မာ တံ သရီရံ တတ္ထေဝ ပရိပတိ, ပတိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အဘိန္နေ သရီရေတိ အဗ္ဘုဏှေ အလ္လသရီရေ ပံသုကူလံ န ဂဟေတဗ္ဗံ, ဂဏှန္တဿ ဧဝရူပါ ဥပဒ္ဒဝါ ဟောန္တိ, ဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတိ။ ဘိန္နေ ပန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၀။) [သျ]ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဘိန္နံ ဟောတိ? ကာက-ကုလလ-သောဏ-သိင်္ဂါလာဒီဟိ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ ဒါဌာယ ဝါ ဤသကံ ဖာလိတမတ္တေနာပိ။ ယဿ ပန ပတတော ဃံသနေန ဆဝိမတ္တံ ဆိန္နံ ဟောတိ, စမ္မံ အစ္ဆိန္နံ, ဧတံ အဘိန္နမေဝ၊ စမ္မေ ပန ဆိန္နေ ဘိန္နံ။ ယဿာပိ သဇီဝကာလေယေဝ ပဘိန္နာ ဂဏ္ဍကုဋ္ဌပိဠကာ ဝါ ဝဏော ဝါ ဟောတိ, ဣဒမ္ပိ ဘိန္နံ။ တတိယဒိဝသတော ပဘုတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝေန ကုဏပဘာဝံ ဥပဂတမ္ပိ ဘိန္နမေဝ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပန အဘိန္နေပိ သုသာနဂေါပကေဟိ ဝါ အညေဟိ ဝါ မနုဿေဟိ ဂါဟာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ အညံ လဘတိ, သတ္ထကေန ဝါ ကေနစိ ဝါ ဝဏံ ကတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိသဘာဂသရီရေ ပန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ သမဏသညံ ဥပ္ပါဒေတွာ သီသေ ဝါ ဟတ္ထပါဒပိဋ္ဌိယံ ဝါ ဝဏံ ကတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ကုသသင်္ကာမနဝတ္ထုကထာ
֍ ဋီ ၁၃၈။ တဒနန္တရေ ဝတ္ထုသ္မိံ ကုသံ သင်္ကာမေတွာ စီဝရံ အဂ္ဂဟေသီတိ ပုဗ္ဗေ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ နာမမတ္တေန ဒဿိတေသု ထေယျာဝဟာရ-ပသယှာဝဟာရ-ပရိကပ္ပါဝဟာရပအစ္ဆန္နာဝဟာရ-ကုသာဝဟာရေသု ကုသာဝဟာရေန အဝဟရီတိ အတ္ထော။
ဣမေသံ ပန အဝဟာရာနံ ဧဝံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ယော ဟိ ကောစိ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ ရတ္တိဘာဂေ ဝါ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီနိ ကတွာ အဒိဿမာနော အဝဟရတိ, ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှာတိ, တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ‘‘ထေယျာဝဟာရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယော ပန ပရေ ပသယှ ဗလသာ အဘိဘုယျ, အထ ဝါ ပန သန္တဇ္ဇေတွာ ဘယံ ဒဿေတွာ တေသံ သန္တကံ ဂဏှာတိ, ပန္ထဃာတ-ဂါမဃာတာဒီနိ ကရောန္တာ ဒါမရိကစောရာ ဝိယ ကောဓဝသေန ပရဃရဝိလောပံ ကရောန္တာ အတ္တနော ပတ္တဗလိတော စ အဓိကံ ဗလက္ကာရေန ဂဏှန္တာ ရာဇ-ရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဝိယ၊ တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ‘‘ပသယှာဝဟာရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတော ပန အဝဟာရော ‘‘ပရိကပ္ပါဝဟာရော’’တိ ဝုစ္စတိ, သော ဘဏ္ဍပရိကပ္ပ-ဩကာသပရိကပ္ပဝသေန ဒုဝိဓော။ တတြာယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ – ဣဓေကစ္စော သာဋကတ္ထိကော အန္တောဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမိ၊ သစေ သုတ္တံ, န ဂဏှိဿာမီ’’တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၁။) [သျ]ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ, သာဋကော စေ တတြ ဟောတိ, ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သုတ္တံ စေ ဟောတိ, ရက္ခတိ။ ဗဟိ နီဟရိတွာ မုဉ္စိတွာ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ပုန အာဟရိတွာ ယထာဌာနေ ဌပေတိ, ရက္ခတိယေဝ။ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာပိ ‘‘ယံ လဒ္ဓံ, တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဂစ္ဆတိ, ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဂဏှာတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘စောရော, စောရော’’တိ သာမိကေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယတိ, ရက္ခတိ။ သာမိကာ တံ ဒိသွာ ဂဏှန္တိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ အညော စေ ကောစိ ဂဏှာတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ အထ နိဝတ္တေသု သာမိကေသု သယမေဝ တံ ဒိသွာ ‘‘ပဂေဝေတံ မယာ နီဟဋံ, မမ ဒါနိ သန္တက’’န္တိ ဂဏှာတိ, ရက္ခတိ၊ ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ ‘‘သစေ သုတ္တံ ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမိ၊ သစေ သာဋကော, န ဂဏှိဿာမိ။ သစေ သပ္ပိ ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမိ၊ သစေ တေလံ, န ဂဏှိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။
မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ‘‘သာဋကတ္ထိကောပိ သာဋကပသိဗ္ဗကမေဝ ဂဟေတွာ နိက္ခန္တော ဗဟိ ဌတွာ မုဉ္စိတွာ ‘သာဋကော အယ’န္တိ ဒိသွာ ဂစ္ဆန္တော ပဒုဒ္ဓါရေနေဝ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ ပရိကပ္ပေါ ဒိဿတိ, ဒိသွာ ဟဋတ္တာ ပရိကပ္ပါဝဟာရော န ဒိဿတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ယံ ပရိကပ္ပိတံ တံ အဒိဋ္ဌံ ပရိကပ္ပိတဘာဝေ ဌိတံယေဝ ဥဒ္ဓရန္တဿ အဝဟာရော ဝုတ္တော, တသ္မာ တတ္ထ ပရိကပ္ပါဝဟာရော ဒိဿတိ။ ‘‘တံ မညမာနော တံ အဝဟရီ’’တိ ပါဠိယာ စ သမေတီတိ။ တတ္ထ ယွာယံ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ, ဂဏှိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တော ပရိကပ္ပေါ, အယံ ‘‘ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ’’ နာမ။
ဩကာသပရိကပ္ပေါ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဣဓေကစ္စော လောလဘိက္ခု ပရပရိဝေဏံ ဝါ ကုလဃရံ ဝါ အရညေ ကမ္မန္တသာလံ ဝါ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကထာသလ္လာပေန နိသိန္နော ကိဉ္စိ လောဘနေယျံ ပရိက္ခာရံ ဩလောကေတိ, ဩလောကေန္တော စ ပန ဒိသွာ ဒွါရပမုခဟေဋ္ဌာပါသာဒပရိဝေဏဒွါရကောဋ္ဌကရုက္ခမူလာဒိဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿိဿန္တိ, ဒဋ္ဌုကာမတာယ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ဝိယ ဧတေသံယေဝ ဒဿာမိ၊ နော စေ ပဿိဿန္တိ, ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတိ။ တဿ တံ အာဒါယ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ဥပစာရသီမံ ပရိကပ္ပေတိ, တဒဘိမုခေါဝ ဂစ္ဆန္တော ကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ မနသိ ကရောန္တော ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၂။) [သျ]အညဝိဟိတော ဝါ အသတိယာ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ အထာပိဿ တံ ဌာနံ ပတ္တဿ စောရော ဝါ ဟတ္ထီ ဝါ ဝါဠမိဂေါ ဝါ မဟာမေဃော ဝါ ဝုဋ္ဌဟတိ, သော စ တမှာ ဥပဒ္ဒဝါ မုစ္စိတုကမျတာယ သဟသာ တံ ဌာနံ အတိက္ကမတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ယသ္မာ မူလေဝ ထေယျစိတ္တေန ဂဟိတံ, တသ္မာ န ရက္ခတိ, အဝဟာရောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယံ တာဝ မဟာအဋ္ဌကထာနယော။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘သစေပိ သော အန္တောပရိစ္ဆေဒေ ဟတ္ထိံ ဝါ အဿံ ဝါ အဘိရုဟိတွာ တံ နေဝ ပါဇေတိ, န ပါဇာပေတိ၊ ပရိစ္ဆေဒေ အတိက္ကန္တေပိ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြ ယွာယံ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿိဿန္တိ, ဒဋ္ဌုကာမတာယ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ဝိယ ဧတေသံယေဝ ဒဿာမီ’’တိ ပဝတ္တော ပရိကပ္ပေါ, အယံ ‘‘ဩကာသပရိကပ္ပေါ’’ နာမ။
ဧဝမိမေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ပရိကပ္ပါနံ ဝသေန ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတော အဝဟာရော ‘‘ပရိကပ္ပါဝဟာရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပန အဝဟရဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ဘိက္ခု မနုဿာနံ ဥယျာနာဒီသု ကီဠန္တာနံ ဝါ ပဝိသန္တာနံ ဝါ ဩမုဉ္စိတွာ ဌပိတံ အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘သစေ ဩနမိတွာ ဂဟေဿာမိ, ‘ကိံ သမဏော ဂဏှာတီ’တိ မံ ဇာနိတွာ ဝိဟေဌေယျု’’န္တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ – ‘‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ, တဿ ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ န တာဝ အဝဟာရော ဟောတိ။ ယဒါ ပန တေ မနုဿာ အန္တောဂါမံ ပဝိသိတုကာမာ တံ ဘဏ္ဍကံ ဝိစိနန္တာပိ အပဿိတွာ ‘‘ဣဒါနိ အန္ဓကာရော, သွေ ဇာနိဿာမာ’’တိ သာလယာ ဧဝ ဂတာ ဟောန္တိ။ အထဿ တံ ဥဒ္ဓရတော ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နကာလေယေဝ တံ မမ သန္တက’’န္တိ သကသညာယ ဝါ ‘‘ဂတာ ဒါနိ တေ, ဆဍ္ဍိတဘဏ္ဍံ ဣဒ’’န္တိ ပံသုကူလသညာယ ဝါ ဂဏှန္တဿ ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ တေသု ဒုတိယဒိဝသေ အာဂန္တွာ ဝိစိနိတွာ အဒိသွာ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ဂတေသုပိ ဂဟိတံ ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တဿ ပယောဂေန တေဟိ န ဒိဋ္ဌံ, ယော ပန တထာရူပံ ဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ယထာဌာနေ ဌိတံယေဝ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ထေယျစိတ္တော ပါဒေန အက္ကမိတွာ ကဒ္ဒမေ ဝါ ဝါလိကာယ ဝါ ပဝေသေတိ, တဿ ပဝေသိတမတ္တေယေဝ ပါရာဇိကံ။
ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ပန အဝဟရဏံ ‘‘ကုသာဝဟာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သောပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော ဘိက္ခု ကုသံ ပါတေတွာ စီဝရေ ဘာဇိယမာနေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၃။) [သျ]အတ္တနော ကောဋ္ဌာသဿ သမီပေ ဌိတံ အပ္ပဂ္ဃတရံ ဝါ မဟဂ္ဃတရံ ဝါ သမသမံ ဝါ အဂ္ဃေန ပရဿ ကောဋ္ဌာသံ ဟရိတုကာမော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပတိတံ ကုသဒဏ္ဍကံ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမော ဥဒ္ဓရတိ, ရက္ခတိ တာဝ။ ပရဿ ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတိ, ရက္ခတေဝ။ ယဒါ ပန တသ္မိံ ပတိတေ ပရဿ ကောဋ္ဌာသတော ပရဿ ကုသဒဏ္ဍကံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓဋမတ္တေ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ သစေ ပဌမတရံ ပရကောဋ္ဌာသတော ကုသဒဏ္ဍကံ ဥဒ္ဓရတိ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ, ပါတနေ ရက္ခတိ။ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသတော ပန အတ္တနော ကုသဒဏ္ဍကံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတိ။ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတေန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။
သစေ ပန ဒွီသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု ပတိတဒဏ္ဍကေ အဒဿနံ ဂမေတိ, တတော အဝသေသဘိက္ခူသု ဂတေသု ဣတရော ‘‘‘မယှံ, ဘန္တေ, ဒဏ္ဍကော န ပညာယတီ’တိ။ ‘မယှမ္ပိ, အာဝုသော, န ပညာယတီ’တိ။ ‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, မယှံ ဘာဂေါ’တိ? ‘အယံ တုယှံ ဘာဂေါ’’’တိ အတ္တနော ဘာဂံ ဒဿေတိ, တသ္မိံ ဝိဝဒိတွာ ဝါ အဝိဝဒိတွာ ဝါ တံ ဂဏှိတွာ ဂတေ ဣတရော တဿ ဘာဂံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သစေပိ တေန ‘‘အဟံ မမ ဘာဂံ တုယှံ န ဒေမိ, တွံ ပန အတ္တနော ဘာဂံ ဉတွာ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာယံ မမာ’’တိ ဇာနန္တောပိ တဿေဝ ဘာဂံ ဂဏှာတိ, ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဣတရော ‘‘အယံ တုယှံ ဘာဂေါ, အယံ မယှံ ဘာဂေါတိ ကိံ ဣမိနာ ဝိဝါဒေနာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မယှံ ဝါ ပတ္တော ဟောတု, တုမှာကံ ဝါ, ယော ဝရဘာဂေါ တံ တုမှေ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ဒိန္နကံ နာမ ဂဟိတံ ဟောတိ, နတ္ထေတ္ထ အဝဟာရော။ သစေပိ သော ဝိဝါဒဘီရုကော ဘိက္ခု ‘‘ယံ တုယှံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တော အတ္တနော ပတ္တံ ဝရဘာဂံ ဌပေတွာ လာမကံယေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, တတော ဣတရဿ ဝိစိနိတာဝသေသံ ဂဏှန္တဿာပိ အဝဟာရော နတ္ထေဝါတိ။
အဋ္ဌကထာသုပန ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကုသသင်္ကာမနဝသေန စီဝရဘာဇနီယမေဝ ဧကံ အာဂတံ, စတုန္နမ္ပိ ပန ပစ္စယာနံ ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ဘာဇနီယဉ္စ နီဟရိတွာ ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝဉ္စ ဝတွာ စီဝရက္ခန္ဓကေ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ သီဝေယျကံ ဒုဿယုဂံ၊ ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဂဟပတိစီဝရံ အနုဇာနာတူ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) ဣဒံ ဇီဝကဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ ဥပ္ပန္နစီဝရကထာ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၄။) [သျ]သေနာသနက္ခန္ဓကေ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရာဇဂဟံ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဟောတိ, မနုဿာ န သက္ကောန္တိ သံဃဘတ္တံ ကာတုံ, ဣစ္ဆန္တိ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ နိမန္တနံ သလာကဘတ္တံ ပက္ခိကံ ဥပေါသထိကံ ပါဋိပဒိကံ ကာတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၅) ဣဒံ သုတ္တမာဒိံ ကတွာ ပိဏ္ဍပါတကထာ, သေနာသနက္ခန္ဓကေယေဝ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သတ္တရသဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အညတရံ ပစ္စန္တိမံ မဟာဝိဟာရံ ပဋိသင်္ခရောန္တိ – ‘ဣဓ မယံ ဝဿံ ဝသိဿာမာ’တိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ သတ္တရသဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ ပဋိသင်္ခရောန္တေ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၆) ဣဒံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ အာဂတသေနာသနကထာ, တဒဝသာနေ စ သပ္ပိအာဒိဘေသဇ္ဇကထာ ဝိတ္ထာရေန ကထိတာ။ မယံ ပန တံ သဗ္ဗံ အာဂတာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ကထယိဿာမ၊ ဧဝံ ကထနေ ကာရဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။
ကုသသင်္ကာမနဝတ္ထုကထာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ ဋီ ၁၃၉။ ဣတော ပရံ ဇန္တာဃရဝတ္ထု ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ ဋီ ၁၄၀။ ပဉ္စသု ဝိဃာသဝတ္ထူသု တေ ဘိက္ခူ အနုပသမ္ပန္နေန ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ ဝိဃာသံ ပန ဂဏှန္တေန ခါဒိတာဝသေသံ ဆဍ္ဍိတံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ သက္ကောတိ ခါဒန္တေ ဆဍ္ဍာပေတွာ ဂဏှိတုံ, ဧတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္တဂုတ္တတ္ထာယ ပန ပရာနုဒ္ဒယတာယ စ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၄၁။ ဩဒနခါဒနီယပူဝဥစ္ဆုတိမ္ဗရူသကဘာဇနီယဝတ္ထူသု အပရဿ ဘာဂံ ဒေဟီတိ အသန္တံ ပုဂ္ဂလံ အာဟ။ အမူလကံ အဂ္ဂဟေသီတိ သာမိကေသု ဒေန္တေသု ဧဝံ အဂ္ဂဟေသိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿာတိ သာမိကေဟိ ဒိန္နံ အဂ္ဂဟေသိ၊ တေနဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ အာပတ္တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယဿာတိ ယော ပနာနေန သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ဝုတ္တော, တသ္မိံ ပါစိတ္တိယံ အာဟ၊ ပရတော တေကဋုလယာဂုဝတ္ထုမှိ ဝိယ။ ဂဟဏေ ပန အယံ ဝိနိစ္ဆယော – သံဃဿ သန္တကံ သမ္မတေန ဝါ အာဏတ္တေဟိ ဝါ အာရာမိကာဒီဟိ ဒိယျမာနံ, ဂိဟီနဉ္စ သန္တကံ သာမိကေန ဝါ အာဏတ္တေန ဝါ ဒိယျမာနံ ‘‘အပရဿ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂဏှတော ဘဏ္ဍဒေယျံ။ အညေန ဒိယျမာနံ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ အသမ္မတေန ဝါ အနာဏတ္တေန ဝါ ဒိယျမာနေ ‘‘အပရမ္ပိ ဘာဂံ ဒေဟီ’’တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၅။) [သျ]ဝတွာ ဝါ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဝါ ဂဏှန္တော ပတ္တစတုက္ကေ ဝိယ တဿုဒ္ဓါရေယေဝ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဣတရေဟိ ဒိယျမာနံ ဧဝံ ဂဏှတော ဘဏ္ဍဒေယျံ။ သာမိကေန ပန ‘‘ဣမဿ ဒေဟီ’’တိ ဒါပိတံ ဝါ သယံ ဒိန္နံ ဝါ သုဒိန္နန္တိ အယမေတ္ထ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယတော သာရော။
֍ * ၁၄၂-၃။ ဩဒနိယဃရာဒိဝတ္ထူသု – ဩဒနိယဃရံ နာမ ဝိက္ကာယိကဘတ္တပစနဃရံ။ သူနဃရံ နာမ ဝိက္ကာယိကမံသပစနဃရံ။ ပူဝဃရံ နာမ ဝိက္ကာယိကခဇ္ဇကပစနဃရံ။ သေသမေတ္ထ, ပရိက္ခာရဝတ္ထူသု စ ပါကဋမေဝ။
֍ ဋီ ၁၄၄။ ပီဌဝတ္ထုသ္မိံ – သော ဘိက္ခု ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘ဧတံ ဌာနံ သမ္ပတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ သင်္ကာမေသိ။ တေနဿ သင်္ကာမနေ အဝဟာရော နတ္ထိ။ သင်္ကာမေတွာ ပန ပရိကပ္ပိတောကာသတော ဂဟဏေ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဟရန္တော စ ယဒိ ပီဌကေ ထေယျစိတ္တံ နတ္ထိ, ထဝိကံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော။ အထ ပီဌကေပိ အတ္ထိ, ဥဘော အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗောတိ။ ဘိသိအာဒီနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ပါကဋာနေဝ။
֍ ဋီ ၁၄၆။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟာဒီသု တီသု ဝတ္ထူသု ဂဟဏေ အနာပတ္တိ, အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ ပဋိဝိသော အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတဿေဝ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ပန ဒါယကာ ‘‘ဗဟိဥပစာရဋ္ဌာနမ္ပိ ဘန္တေ, ဘာဂံ ဂဏှထ, အာဂန္တွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ အန္တောဂါမဋ္ဌာနမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၁၄၈-၉။ သတ္တသု အမ္ဗစောရကာဒိဝတ္ထူသု ပံသုကူလသညာယ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ, အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပရိဘောဂေ ပါရာဇိကံ။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – သာမိကာပိ သာလယာ, စောရာပိ သာလယာ, ပံသုကူလသညာယ ခါဒန္တဿ ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော ဥဒ္ဓါရေယေဝ အဝဟာရော, ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော။ သာမိကာ သာလယာ, စောရာ နိရာလယာ, ဧသေဝ နယော။ သာမိကာ နိရာလယာ, စောရာ သာလယာ၊ ‘‘ပုန ဂဏှိဿာမာ’’တိ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဂဟနဋ္ဌာနေ ခိပိတွာ ဂတာ, ဧသေဝ နယော။ ဥဘောပိ နိရာလယာ, ပံသုကူလသညာယ ခါဒတော အနာပတ္တိ, ထေယျစိတ္တေန ဒုက္ကဋံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၆။) [သျ]သံဃဿ အမ္ဗာဒီသု ပန သံဃာရာမေ ဇာတံ ဝါ ဟောတု, အာနေတွာ ဒိန္နံ ဝါ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ အဂ္ဃနကံ အဝဟရန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ပစ္စန္တေ စောရုပဒ္ဒဝေန ဂါမေသု ဝုဋ္ဌဟန္တေသု ဘိက္ခူပိ ဝိဟာရေ ဆဍ္ဍေတွာ ‘‘ပုန အာဝသန္တေ ဇနပဒေ အာဂမိဿာမာ’’တိ သဥဿာဟာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဘိက္ခူ တာဒိသံ ဝိဟာရံ ပတွာ အမ္ဗပက္ကာဒီနိ ‘‘ဆဍ္ဍိတကာနီ’’တိ ပံသုကူလသညာယ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, အနာပတ္တိ၊ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇတော အဝဟာရော ဟောတိ, ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော။
မဟာပစ္စရိယံ ပန သင်္ခေပဋ္ဌကထာယဉ္စ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဆဍ္ဍိတဝိဟာရေ ပန ဖလာဖလံ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇတော ပါရာဇိကံ။ ကသ္မာ? အာဂတာနာဂတာနံ သန္တကတ္တာ’’တိ။ ဂဏသန္တကေ ပန ပုဂ္ဂလိကေ စ သဥဿာဟမတ္တမေဝ ပမာဏံ။ သစေ ပန တတော အမ္ဗပက္ကာဒိံ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဒေတိ, ကုလဒူသကဒုက္ကဋံ။ ထေယျစိတ္တေန ဒေန္တော အဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ သံဃိကေပိ ဧသေဝ နယော။ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတံ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဒဒတော ဒုက္ကဋံ, ဣဿရဝတာယ ထုလ္လစ္စယံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိကံ။ နော စေ ဝတ္ထု ပဟောတိ, အဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဗဟိ ဥပစာရသီမာယ နိသီဒိတွာ ဣဿရဝတာယ ပရိဘုဉ္ဇတော ဂီဝါ။ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ကာလံ ဃောသေတွာ ‘‘မယှံ ပါပုဏာတီ’’တိ ခါဒိတံ သုခါဒိတံ။ ဃဏ္ဋိံ အပဟရိတွာ ကာလမေဝ ဃောသေတွာ, ဃဏ္ဋိမေဝ ပဟရိတွာ ကာလံ အဃောသေတွာ, ဃဏ္ဋိမ္ပိ အပဟရိတွာ ကာလမ္ပိ အဃောသေတွာ အညေသံ နတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မယှံ ပါပုဏာတီ’’တိ ခါဒိတမ္ပိ သုခါဒိတမေဝ။ ပုပ္ဖါရာမဝတ္ထုဒွယံ ပါကဋမေဝ။
֍ ဋီ ၁၅၀။ ဝုတ္တဝါဒကဝတ္ထုတ္တယေ ဝုတ္တော ဝဇ္ဇေမီတိ တယာ ဝုတ္တော ဟုတွာ ‘‘တဝ ဝစနေန ဝဒါမီ’’တိ အတ္ထော။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿာတိ သာမိကေဟိ ဒိန္နတ္တာ အနာပတ္တိ။ န စ, ဘိက္ခဝေ, ‘‘ဝုတ္တော ဝဇ္ဇေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ‘‘အဟံ တယာ ဝုတ္တော ဟုတွာ တဝ ဝစနေန ဝဒါမီ’’တိ ဧဝံ အညော ဘိက္ခု အညေန ဘိက္ခုနာ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပရိစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ တဝ ဝစနေန ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တော ဝဇ္ဇေဟီတိ မယာ ဝုတ္တော ဟုတွာ မမ ဝစနေန ဝဒေဟီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣမေသုပိ စ ဒွီသု ဝတ္ထူသု ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဥပါရမ္ဘာ မုတ္တော ဟောတီတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၇။) [သျ]֍ * ၁၅၁-၂။ မဏိဝတ္ထုတ္တယဿ မဇ္ဈိမေ ဝတ္ထုသ္မိံ – နာဟံ အကလ္လကောတိ နာဟံ ဂိလာနောတိ အတ္ထော။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ ဋီ ၁၅၃။ သူကရဝတ္ထုဒွယေ – ကိဉ္စာပိ ပဌမဿ ဘိက္ခုနော ဆာတဇ္ဈတ္တံ ဒိသွာ ကာရုညေန မောစိတတ္တာ အနာပတ္တိ။ သာမိကေသု ပန အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ, တာဝ မဟန္တော ဝါ မတသူကရော အာဟရိတွာ ဒါတဗ္ဗော, တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဘဏ္ဍံ။ သစေ ပါသသာမိကေ ကုဟိဉ္စိပိ န ပဿတိ, ပါသသာမန္တာ တဒဂ္ဃနကံ သာဋကံ ဝါ ကာသာဝံ ဝါ ထာလကံ ဝါ ယထာ တေ အာဂတာ ပဿန္တိ, ဤဒိသေ ဌာနေ ဌပေတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ, ထေယျစိတ္တေန ပန မောစေန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ ဧတ္ထ စ ကောစိ သူကရော ပါသံ ပါဒေန ကဍ္ဎိတွာ ဆိန္နမတ္တေ ပါသေ ဌာနာစာဝနဓမ္မေန ဌာနေန ဌိတော ဟောတိ စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓနာဝါ ဝိယ။ ကောစိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဌိတော, ကောစိ နိပန္နော, ကောစိ ကူဋပါသေန ဗဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ကူဋပါသော နာမ ယဿ အန္တေ ဓနုကံ ဝါ အင်္ကုသကော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဒဏ္ဍကော ဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, ယော တတ္ထ တတ္ထ ရုက္ခာဒီသု လဂ္ဂိတွာ သူကရဿ ဂမနံ နိဝါရေတိ။ တတြ ပါသံ ကဍ္ဎိတွာ ဌိတဿ ဧကမေဝ ဌာနံ ပါသဗန္ဓနံ, သော ဟိ ပါသေ မုတ္တမတ္တေ ဝါ ဆိန္နမတ္တေ ဝါ ပလာယတိ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဌိတဿ ဗန္ဓနဉ္စ စတ္တာရော စ ပါဒါတိ ပဉ္စ ဌာနာနိ။ နိပန္နဿ ဗန္ဓနဉ္စ သယနဉ္စာတိ ဒွေ ဌာနာနိ။ ကူဋပါသဗဒ္ဓဿ ယတ္ထ ယတ္ထ ဂစ္ဆတိ, တံ တဒေဝ ဌာနံ။ တသ္မာ တံ တတော တတော မောစေန္တာ ဒသပိ ဝီသတိပိ သတမ္ပိ ဘိက္ခူ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတံ ဒိသွာ ဧကမေဝ ဒါသံ ပလာပေန္တော ဝိယ။
ပုရိမာနံ ပန တိဏ္ဏံ စတုပ္ပဒကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဖန္ဒာပနဌာနာစာဝနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သုနခဒဋ္ဌံ သူကရံ ဝိဿဇ္ဇာပေန္တဿာပိ ကာရုညာဓိပ္ပါယေန ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိကံ။ ပါသဋ္ဌာနံ ပန သုနခသမီပံ ဝါ အသမ္ပတ္တံ ပဋိပထံ ဂန္တွာ ပဌမမေဝ ပလာပေန္တဿ အဝဟာရော နတ္ထိ။ ယောပိ ဗဒ္ဓသူကရဿ ဃာသဉ္စ ပါနီယဉ္စ ဒတွာ ဗလံ ဂါဟာပေတွာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောတိ – ‘‘ဥတြသ္တော ပလာယိဿတီ’’တိ၊ သော စေ ပလာယတိ, ပါရာဇိကံ။ ပါသံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒေန ပလာပေန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။
ယော ပန ဃာသဉ္စ ပါနီယဉ္စ ဒတွာ ဂစ္ဆတိ, ‘‘ဗလံ ဂဟေတွာ ပလာယိဿတီ’’တိ၊ သော စေ ပလာယတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ပါသံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ပါသသန္တိကေ သတ္ထံ ဝါ အဂ္ဂိံ ဝါ ဌပေတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၈။) [သျ]‘‘ဆိန္နေ ဝါ ဒဍ္ဎေ ဝါ ပလာယိဿတီ’’တိ။ သူကရော ပါသံ စာလေန္တော ဆိန္နေ ဝါ ဒဍ္ဎေ ဝါ ပလာယတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ပါသံ ယဋ္ဌိယာ သဟ ပါတေတိ, ပစ္ဆာ သူကရော တံ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ သူကရော အဒူဟလပါသာဏေဟိ အက္ကန္တော ဟောတိ, တံ ပလာပေတုကာမဿ အဒူဟလံ ကာရုညေန ဥက္ခိပတော ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိကံ။ သစေ ဥက္ခိတ္တမတ္တေ အဂန္တွာ ပစ္ဆာ ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ ဥက္ခိပိတွာ ဌပိတံ အဒူဟလံ ပါတေတိ, ပစ္ဆာ သူကရော တံ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဩပါတေ ပတိတသူကရမ္ပိ ကာရုညေန ဥဒ္ဓရတော ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိကံ။ ဩပါတံ ပူရေတွာ နာသေတိ, ပစ္ဆာ သူကရော တံ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ သူလေ ဝိဒ္ဓံ ကာရုညေန ဥဒ္ဓရတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ, ထေယျစိတ္တေန ပါရာဇိကံ။ သူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍေတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။
ဝိဟာရဘူမိယံ ပန ပါသေ ဝါ အဒူဟလံ ဝါ ဩဍ္ဍေန္တာ ဝါရေတဗ္ဗာ – ‘‘မိဂရူပါနံ ပဋိသရဏဋ္ဌာနမေတံ, မာ ဣဓ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ။ သစေ ‘‘ဟရာပေထ, ဘန္တေ’’တိ ဝဒန္တိ, ဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ သယံ ဟရန္တိ, သုန္ဒရမေဝ။ အထ နေဝ ဟရန္တိ, န ဟရိတုံ ဒေန္တိ, ရက္ခံ ယာစိတွာ ဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မနုဿာ သဿရက္ခဏကာလေ ခေတ္တေသု ပါသေ စ အဒူဟလပါသာဏာဒီနိ စ ကရောန္တိ – ‘‘မံသံ ခါဒန္တာ သဿာနိ ရက္ခိဿာမာ’’တိ။ ဝီတိဝတ္တေ သဿကာလေ တေသု အနာလယေသု ပက္ကန္တေသု တတ္ထ ဗဒ္ဓံ ဝါ ပတိတံ ဝါ မောစေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
မိဂဝတ္ထုဒွယေပိ သူကရဝတ္ထူသု ဝုတ္တသဒိသောယေဝ ဝိနိစ္ဆယော။
မစ္ဆဝတ္ထုဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ကုမီနမုခံ ဝိဝရိတွာ ဝါ ပစ္ဆာပုဋကံ မုဉ္စိတွာ ဝါ ပဿေန ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ ကုမီနတော မစ္ဆေ ပေါထေတွာ ပလာပေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ဘတ္တသိတ္ထာနိ ဒဿေတွာ ဧဝံ ပလာပေန္တဿာပိ ပါရာဇိကံ။ သဟ ကုမီနေန ဥဒ္ဓရတောပိ ပါရာဇိကံ။ ကေဝလံ ကုမီနမုခံ ဝိဝရတိ, ပစ္ဆာပုဋကံ မုဉ္စတိ, ဆိဒ္ဒံ ဝါ ကရောတိ, မစ္ဆာ ပန အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပလာယန္တိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ဧဝံ ကတွာ ဘတ္တသိတ္ထာနိ ဒဿေတိ, မစ္ဆာ ဂေါစရတ္ထာယ နိက္ခမိတွာ ပလာယန္တိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ မုခံ အဝိဝရိတွာ ပစ္ဆာပုဋကံ အမုဉ္စိတွာ ပဿေန ဆိဒ္ဒံ အကတွာ ကေဝလံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၉။) [သျ]ဘတ္တသိတ္ထာနိ ဒဿေတိ, မစ္ဆာ ပန ဆာတဇ္ဈတ္တာ သီသေန ပဟရိတွာ ဩကာသံ ကတွာ ဂေါစရတ္ထာယ နိက္ခမိတွာ ပလာယန္တိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ တုစ္ဆကုမီနဿ မုခံ ဝါ ဝိဝရတိ, ပစ္ဆာပုဋကံ ဝါ မုဉ္စတိ, ဆိဒ္ဒံ ဝါ ကရောတိ, အာဂတာဂတာ မစ္ဆာ ဒွါရံ ပတ္တာ ပုဋကဆိဒ္ဒေဟိ ပလာယန္တိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝ။ တုစ္ဆကုမီနံ ဂဟေတွာ ဂုမ္ဗေ ခိပတိ, ဘဏ္ဍဒေယျမေဝါတိ။ ယာနေ ဘဏ္ဍံ ပီဌေ ထဝိကာယ သဒိသံ။
မံသပေသိဝတ္ထုမှိ – သစေ အာကာသေ ဂဏှာတိ, ဂဟိတဋ္ဌာနမေဝ ဌာနံ။ တံ ဆဟာကာရေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌာနာစာဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဒါရုဂေါပါလကရဇကသာဋကဝတ္ထူသု စ အမ္ဗစောရကာဒိဝတ္ထူသု ဝုတ္တနယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၅၅။ ကုမ္ဘိဝတ္ထုသ္မိံ – ယော သပ္ပိတေလာဒီနိ အပါဒဂ္ဃနကာနိ ဂဟေတွာ ‘‘န ပုန ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ သံဝရေ ဌတွာ ဒုတိယဒိဝသာဒီသုပိ ပုန စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဧဝမေဝ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော သဗ္ဗမ္ပိ တံ ပရိဘုဉ္ဇတိ, နေဝတ္ထိ ပါရာဇိကံ။ ဒုက္ကဋံ ဝါ ထုလ္လစ္စယံ ဝါ အာပဇ္ဇတိ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ အယမ္ပိ ဘိက္ခု ဧဝမေဝမကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿာ’’တိ။ ဓုရနိက္ခေပံ ပန အကတွာ ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ထောကံ ထောကမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇတော ယသ္မိံ ဒိဝသေ ပါဒဂ္ဃနကံ ပူရတိ, တသ္မိံ ပါရာဇိကံ။
သံဝိဒါဝဟာရဝတ္ထူနိ သံဝိဒါဝဟာရေ, မုဋ္ဌိဝတ္ထူနိ ဩဒနိယဃရာဒိဝတ္ထူသု ဒွေ ဝိဃာသဝတ္ထူနိ အမ္ဗစောရကာဒိဝတ္ထူသု ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ တိဏဝတ္ထူနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
֍ ဋီ ၁၅၆။ အမ္ဗဘာဇာပနာဒိဝတ္ထူသု တေ ဘိက္ခူ ဧကံ ဂါမကာဝါသံ ပရိစ္ဆိန္နဘိက္ခုကံ အဂမံသု။ တတ္ထ ဘိက္ခူ ဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇမာနာပိ တေသု အာဂတေသု ‘‘ထေရာနံ ဖလာနိ ဒေထာ’’တိ ကပ္ပိယကာရကေ န အဝေါစုံ။ အထ တေ ဘိက္ခူ ‘‘ကိံ သံဃိကံ အမှာကံ န ပါပုဏာတီ’’တိ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ဘာဇာပေတွာ တေသမ္ပိ ဝဿဂ္ဂေန ဘာဂံ ဒတွာ အတ္တနာပိ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ တေန နေသံ ဘဂဝါ ‘‘အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဣဒါနိပိ ယတ္ထ အာဝါသိကာ အာဂန္တုကာနံ န ဒေန္တိ, ဖလဝါရေ စ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၀။) [သျ]သမ္ပတ္တေ အညေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဒိသွာ စောရိကာယ အတ္တနာဝ ခါဒန္တိ, တတ္ထ အာဂန္တုကေဟိ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ယတ္ထ ပန အာဝါသိကာ ရုက္ခေ ရက္ခိတွာ ဖလဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တိ, စတူသု ပစ္စယေသု သမ္မာ ဥပနေန္တိ, အနိဿရာ တတ္ထ အာဂန္တုကာ။ ယေပိ ရုက္ခာ စီဝရတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နာ, တေသုပိ အာဂန္တုကာ အနိဿရာ။ ဧသေဝ နယော သေသပစ္စယတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နေသုပိ။
ယေ ပန တထာ အနိယမိတာ, အာဝါသိကာ စ တေ ရက္ခိတွာ ဂေါပေတွာ စောရိကာယ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, န တေသု အာဝါသိကာနံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗံ။ ယေ ဖလပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိန္နာ, အာဝါသိကာပိ နေ ရက္ခိတွာ ဂေါပေတွာ သမ္မာ ဥပနေန္တိ, တေသုယေဝ တေသံ ကတိကာယ ဌာတဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘စတုန္နံ ပစ္စယာနံ နိယမေတွာ ဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော။ ပရိဘောဂဝသေနေဝ တံ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ယံ ပနေတ္ထ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတံ, တံ ပရိဘောဂဝသေနေဝ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဘဏ္ဍဒေယျဉ္စာ’’တိ။
ဩဒိဿ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ စီဝရေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဟောတိ, ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန ကိလမန္တိ, စီဝရံ ပန သုလဘံ, သံဃသုဋ္ဌုတာယ အပလောကနကမ္မံ ကတွာ ပိဏ္ဍပါတေပိ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေနာသနေန ဂိလာနပစ္စယေန ဝါ ကိလမန္တေသု သံဃသုဋ္ဌုတာယ အပလောကနကမ္မံ ကတွာ တဒတ္ထာယပိ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဩဒိဿ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ ဂိလာနပစ္စယတ္ထာယ စ ဒိန္နေပိ ဧသေဝ နယော။ ဩဒိဿ သေနာသနတ္ထာယ ဒိန္နံ ပန ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ, တံ ရက္ခိတွာ ဂေါပေတွာ တဒတ္ထမေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဟောတိ, ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန န ယာပေန္တိ။ ဧတ္ထ ရာဇရောဂစောရဘယာဒီဟိ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တာနံ ဝိဟာရာ ပလုဇ္ဇန္တိ, တာလနာဠိကေရာဒိကေ ဝိနာသေန္တိ, သေနာသနပစ္စယံ ပန နိဿာယ ယာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ဧဝရူပေ ကာလေ သေနာသနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာပိ သေနာသနဇဂ္ဂနတ္ထာယ ပရိဘောဂေါ ဘဂဝတာ အနုညာတော။ တသ္မာ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဝရသေနာသနာနိ ဌပေတွာ ဣတရာနိ လာမကကောဋိယာ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မူလဝတ္ထုစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ န ဥပနေတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၁။) [သျ]ယော ပန အာရာမော စတုပ္ပစ္စယတ္ထာယ နိယမေတွာ ဒိန္နော, တတ္ထ အပလောကနကမ္မံ န ကာတဗ္ဗံ။ ယေန ပန ပစ္စယေန ဦနံ, တဒတ္ထံ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရာမော ဇဂ္ဂိတဗ္ဗော, ဝေတနံ ဒတွာပိ ဇဂ္ဂါပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယေ ပန ဝေတနံ လဘိတွာ အာရာမေယေဝ ဂေဟံ ကတွာ ဝသန္တာ ရက္ခန္တိ, တေ စေ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ နာဠိကေရံ ဝါ တာလပက္ကံ ဝါ ဒေန္တိ, ယံ တေသံ သံဃေန အနုညာတံ ဟောတိ – ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧတ္တကံ နာမ ခါဒထာ’’တိ တဒေဝ တေ ဒါတုံ လဘန္တိ၊ တတော ဥတ္တရိ တေသံ ဒဒန္တာနမ္ပိ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ယော ပန အာရာမံ ကေဏိယာ ဂဟေတွာ သံဃဿ စတုပ္ပစ္စယတ္ထာယ ကပ္ပိယဘဏ္ဍမေဝ ဒေတိ, အယံ ဗဟုကမ္ပိ ဒါတုံ လဘတိ။ စေတိယဿ ပဒီပတ္ထာယ ဝါ ခဏ္ဍဖုလ္လပဋိသင်္ခရဏတ္ထာယ ဝါ ဒိန္နော အာရာမောပိ ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗော၊ ဝေတနံ ဒတွာပိ ဇဂ္ဂါပေတဗ္ဗော။ ဝေတနဉ္စ ပနေတ္ထ စေတိယသန္တကမ္ပိ သံဃသန္တကမ္ပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတမ္ပိ အာရာမံ ဝေတနေန တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ရက္ခန္တာနဉ္စ ကေဏိယာ ဂဟေတွာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဒါယကာနဉ္စ တတ္ထ ဇာတကဖလဒါနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
အမ္ဗပါလကာဒိဝတ္ထူသု – အနာပတ္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဂေါပကဿ ဒါနေတိ ဧတ္ထ ကတရံ ပန ဂေါပကဒါနံ ဝဋ္ဋတိ, ကတရံ န ဝဋ္ဋတီတိ? မဟာသုမတ္ထေရော တာဝ အာဟ – ‘‘ယံ ဂေါပကဿ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ဟောတိ – ‘ဧတ္တကံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဂဏှာ’တိ တဒေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော ဥတ္တရိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ကိံ ဂေါပကာနံ ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ နိမိတ္တသညံ ဝါ ကတွာ ဒိန္နံ အတ္ထိ, ဧတေသံ ဟတ္ထေ ဝိဿဋ္ဌကဿ ဧတေ ဣဿရာ, တသ္မာ ယံ တေ ဒေန္တိ တံ ဗဟုကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿာနံ အာရာမံ ဝါ အညံ ဝါ ဖလာဖလံ ဒါရကာ ရက္ခန္တိ, တေဟိ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတိ။ အာဟရာပေတွာ ပန န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သံဃိကေ ပန စေတိယသန္တကေ စ ကေဏိယာ ဂဟေတွာ ရက္ခန္တဿေဝ ဒါနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝေတနေန ရက္ခန္တဿ အတ္တနော ဘာဂမတ္တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ယံ ဂိဟီနံ အာရာမရက္ခကာ ဘိက္ခူနံ ဒေန္တိ, ဧတံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုသံဃဿ ပန အာရာမဂေါပကာ ယံ အတ္တနော ဘတိယာ ခဏ္ဍေတွာ ဒေန္တိ, ဧတံ ဝဋ္ဋတိ။ ယောပိ ဥပဍ္ဎာရာမံ ဝါ ကေစိဒေဝ ရုက္ခေ ဝါ ဘတိံ လဘိတွာ ရက္ခတိ, တဿာပိ အတ္တနော ပတ္တရုက္ခတောယေဝ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေဏိယာ ဂဟေတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၂။) [သျ]ရက္ခန္တဿ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတံ ပန သဗ္ဗံ ဗျဉ္ဇနတော နာနံ, အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ တသ္မာ အဓိပ္ပါယံ ဉတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဒါရုဝတ္ထုမှိ – တာဝကာလိကော အဟံ ဘဂဝါတိ တာဝကာလိကစိတ္တော အဟံ ဘဂဝါတိ ဝတ္တုကာမေန ဝုတ္တံ, တာဝကာလိကစိတ္တောတိ ‘‘ပုန အာဟရိတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံစိတ္တော အဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ‘‘တာဝကာလိကေ အနာပတ္တီ’’တိ အာဟ။
အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော – သစေ သံဃော သံဃိကံ ကမ္မံ ကာရေတိ ဥပေါသထာဂါရံ ဝါ ဘောဇနသာလံ ဝါ, တတော အာပုစ္ဆိတွာ တာဝကာလိကံ ဟရိတဗ္ဗံ။ ယော ပန သံဃိကော ဒဗ္ဗသမ္ဘာရော အဂုတ္တော ဒေဝေ ဝဿန္တေ တေမေတိ, အာတပေန သုက္ခတိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ အာဟရိတွာ အတ္တနော အာဝါသေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သံဃော အာဟရာပေန္တော အညေန ဝါ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေန မူလေန ဝါ သညာပေတဗ္ဗော။ န သက္ကာ စေ ဟောတိ သညာပေတုံ, ‘‘သံဃိကေန, ဘန္တေ, ကတံ သံဃိကပရိဘောဂေန ဝဠဉ္ဇထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သေနာသနဿ ပန အယမေဝ ဘိက္ခု ဣဿရော။ သစေပိ ပါသာဏတ္ထမ္ဘော ဝါ ရုက္ခတ္ထမ္ဘော ဝါ ကဝါဋံ ဝါ ဝါတပါနံ ဝါ နပ္ပဟောတိ, သံဃိကံ တာဝကာလိကံ အာဟရိတွာ ပါကတိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော အညေသုပိ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေသူတိ။
ဥဒကဝတ္ထုသ္မိံ – ယဒါ ဥဒကံ ဒုလ္လဘံ ဟောတိ, ယောဇနတောပိ အဍ္ဎယောဇနတောပိ အာဟရီယတိ, ဧဝရူပေ ပရိဂ္ဂဟိတဥဒကေ အဝဟာရော။ ယတောပိ အာဟရိမတော ဝါ ပေါက္ခရဏီအာဒီသု ဌိတတော ဝါ ကေဝလံ ယာဂုဘတ္တံ သမ္ပာဒေန္တိ, ပါနီယပရိဘောဂဉ္စ ကရောန္တိ, န အညံ မဟာပရိဘောဂံ, တမ္ပိ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော။ ယတော ပန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဃဋေ ဂဟေတွာ အာသနံ ဓောဝိတုံ, ဗောဓိရုက္ခေ သိဉ္စိတုံ ဥဒကပူဇံ ကာတုံ, ရဇနံ ပစိတုံ လဗ္ဘတိ, တတ္ထ သံဃဿ ကတိကဝသေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အတိရေကံ ဂဏှန္တော, မတ္တိကာဒီနိ ဝါ ထေယျစိတ္တေန ပက္ခိပန္တော ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာရေတဗ္ဗော။
သစေ အာဝါသိကာ ကတိကဝတ္တံ ဒဠှံ ကရောန္တိ, အညေသံ ဘဏ္ဍကံ ဓောဝိတုံ ဝါ ရဇိတုံ ဝါ န ဒေန္တိ, အတ္တနာ ပန အညေသံ အပဿန္တာနံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗံ ကရောန္တိ, တေသံ ကတိကာယ န ဌာတဗ္ဗံ။ ယတ္တကံ တေ ဓောဝန္တိ, တတ္တကံ ဓောဝိတဗ္ဗံ။ သစေ သံဃဿ ဒွေ တိဿော ပေါက္ခရဏိယော ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၃။) [သျ]ဝါ ဥဒကသောဏ္ဍိယော ဝါ ဟောန္တိ, ကတိကာ စ ကတာ ‘‘ဧတ္ထ နှာယိတဗ္ဗံ, ဣတော ပါနီယံ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဣဓ သဗ္ဗပရိဘောဂေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ကတိကဝတ္တေနေဝ သဗ္ဗံ ကာတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတိကာ နတ္ထိ, တတ္ထ သဗ္ဗပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတီတိ။
မတ္တိကာဝတ္ထုသ္မိံ – ယတ္ထ မတ္တိကာ ဒုလ္လဘာ ဟောတိ, နာနပ္ပကာရာ ဝါ ဝဏ္ဏမတ္တိကာ အာဟရိတွာ ဌပိတာ, တတ္ထ ထောကာပိ ပဉ္စမာသကံ အဂ္ဃတိ, တသ္မာ ပါရာဇိကံ။ သံဃိကေ ပန ကမ္မေ စေတိယကမ္မေ စ နိဋ္ဌိတေ သံဃံ အာပုစ္ဆိတွာ ဝါ တာဝကာလိကံ ဝါ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုဓာယပိ စိတ္တကမ္မဝဏ္ဏေသုပိ ဧသေဝ နယော။
တိဏဝတ္ထူသု – ဈာပိတတိဏေ ဌာနာစာဝနဿ အဘာဝါ ဒုက္ကဋံ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ပန ဟောတိ။ သံဃော တိဏဝတ္ထုံ ဇဂ္ဂိတွာ သံဃိကံ အာဝါသံ ဆာဒေတိ, ပုန ကဒါစိ ဇဂ္ဂိတုံ န သက္ကောတိ, အထညော ဧကော ဘိက္ခု ဝတ္တသီသေန ဇဂ္ဂတိ, သံဃဿေဝေတံ။ နော စေ ဇဂ္ဂတိ, သံဃေနေကော ဘိက္ခု ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ဇဂ္ဂိတွာ ဒေဟီ’’တိ။ သော စေ ဘာဂံ ဣစ္ဆတိ, ဘာဂံ ဒတွာပိ ဇဂ္ဂါပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဘာဂံ ဝဍ္ဎေတိ, ဒါတဗ္ဗမေဝ။ ဝဍ္ဎေတိယေဝ, ‘‘ဂစ္ဆ ဇဂ္ဂိတွာ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သန္တကံ သေနာသနံ ဆာဒေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကသ္မာ? နဋ္ဌေ အတ္ထော နတ္ထိ။ ဒဒန္တေဟိ ပန သဝတ္ထုကံ န ဒါတဗ္ဗံ, ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ တိဏမတ္တံ ပန ဒါတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ စေ ဇဂ္ဂိတွာ အတ္တနော သေနာသနံ ဆာဒေန္တေ ပုန သံဃော ဇဂ္ဂိတုံ ပဟောတိ, ‘‘တွံ မာ ဇဂ္ဂိ, သံဃော ဇဂ္ဂိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
မဉ္စာဒီနိ သတ္တ ဝတ္ထူနိ ပါကဋာနေဝ။ ပါဠိယံ ပန အနာဂတမ္ပိ ပါသာဏတ္ထမ္ဘံ ဝါ ရုက္ခတ္ထမ္ဘံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဟရန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ ပဓာနဃရာဒီသု ဆဍ္ဍိတပတိတာနံ ပရိဝေဏာဒီနံ ကုဋ္ဋမ္ပိ ပါကာရမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ဣဋ္ဌကာဒီနိ အဝဟရန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ? သံဃိကံ နာမ ကဒါစိ အဇ္ဈာဝသန္တိ, ကဒါစိ န အဇ္ဈာဝသန္တိ။ ပစ္စန္တေ စောရဘယေန ဇနပဒေ ဝုဋ္ဌဟန္တေ ဆဍ္ဍိတဝိဟာရာဒီသု ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ ဟရန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ယေ ပန တတော တာဝကာလိကံ ဟရန္တိ, ပုန အာဝသိတေသု စ ဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ အာဟရာပေန္တိ, ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိ တတော အာဟရိတွာ သေနာသနံ ကတံ ဟောတိ, တံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဒါတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘ပုန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၄။) [သျ]အာဝသိဿာမာ’’တိ အာလယံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုဋ္ဌိတေသု ဇနပဒေသု ဂဏသန္တကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တေ စေ အနုဇာနန္တိ, ပဋိကမ္မေန ကိစ္စံ နတ္ထိ။ သံဃိကံ ပန ဂရုဘဏ္ဍံ, တသ္မာ ပဋိကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗမေဝ။
֍ ဋီ ၁၅၇။ ဝိဟာရပရိဘောဂဝတ္ထု ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တာဝကာလိကံ ဟရိတုန္တိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု သံဃိကံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ တာဝကာလိကံ ဟရိတွာ အတ္တနော ဖာသုကဋ္ဌာနေ ဧကမ္ပိ ဒွေပိ မာသေ သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇတိ, အာဂတာဂတာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဒေတိ, နပ္ပဋိဗာဟတိ, တဿ တသ္မိံ နဋ္ဌေပိ ဇိဏ္ဏေပိ စောရာဝဟဋေပိ ဂီဝါ န ဟောတိ။ ဝသိတွာ ပန ဂစ္ဆန္တေန ယထာဌာနေ ဌပေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇတိ, အာဂတာဂတာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ န
ဒေတိ, တသ္မိံ နဋ္ဌေ တဿ ဂီဝါ ဟောတိ။ အညံ ပန အာဝါသံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန သစေ တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရော အာဂန္တွာ ဝုဋ္ဌာပေတိ, ‘‘မယာ ဣဒံ အသုကာဝါသတော နာမ အာဟဋံ, ဂစ္ဆာမိ, နံ ပါကတိကံ ကရောမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ သော ဘိက္ခု ‘‘အဟံ ပါကတိကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ, တဿ ဘာရံ ကတွာပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ သင်္ခေပဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။
စမ္ပာဝတ္ထုမှိ – တေကဋုလယာဂူတိ တိလတဏ္ဍုလမုဂ္ဂေဟိ ဝါ တိလတဏ္ဍုလမာသေဟိ ဝါ တိလတဏ္ဍုလကုလတ္ထေဟိ ဝါ တိလတဏ္ဍုလေဟိ သဒ္ဓိံ ယံကိဉ္စိ ဧကံ အပရဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ တီဟိ ကတာ, ဧတံ ကိရ ဣမေဟိ တီဟိ စတုဘာဂဥဒကသမ္ဘိန္နေ ခီရေ သပ္ပိမဓုသက္ကရာဒီဟိ ယောဇေတွာ ကရောန္တိ။
ရာဇဂဟဝတ္ထုမှိ – မဓုဂေါဠကောတိ အတိရသကပူဝေါ ဝုစ္စတိ၊ ‘‘မဓုသီသက’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဝတ္ထုဒွယေပိ ဩဒနဘာဇနီယဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၅၈။ အဇ္ဇုကဝတ္ထုသ္မိံ – ဧတဒဝေါစာတိ ဂိလာနော ဟုတွာ အဝေါစ။ အာယသ္မာ ဥပါလိ အာယသ္မတော အဇ္ဇုကဿ ပက္ခောတိ န အဂတိဂမနဝသေန ပက္ခော, အပိ စ ခေါ အနာပတ္တိသညိတာယ လဇ္ဇီအနုဂ္ဂဟေန ဝိနယာနုဂ္ဂဟေန စ ထေရော ပက္ခောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၅။) [သျ]֍ ဋီ ၁၅၉။ ဗာရာဏသီဝတ္ထုသ္မိံ – စောရေဟိ ဥပဒ္ဒုတန္တိ စောရေဟိ ဝိလုတ္တံ။ ဣဒ္ဓိယာ အာနေတွာ ပါသာဒေ ဌပေသီတိ ထေရော ကိရ တံ ကုလံ သောကသလ္လသမပ္ပိတံ အာဝဋ္ဋန္တံ ဝိဝဋ္ဋန္တံ ဒိသွာ တဿ ကုလဿ အနုကမ္ပာယ ပသာဒါနုရက္ခဏတ္ထာယ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ ‘‘တေသံယေဝ ပါသာဒံ ဒါရကာနံ သမီပေ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ ဒါရကာ ‘‘အမှာကံ ပါသာဒေါ’’တိ သဉ္ဇာနိတွာ အဘိရုဟိံသု။ တတော ထေရော ဣဒ္ဓိံ ပဋိသံဟရိ, ပါသာဒေါပိ သကဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ ဝေါဟာရဝသေန ပန ဝုတ္တံ ‘‘တေ ဒါရကေ ဣဒ္ဓိယာ အာနေတွာ ပါသာဒေ ဌပေသီ’’တိ။ ဣဒ္ဓိဝိသယေတိ ဤဒိသာယ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ အနာပတ္တိ။ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ ပန န ဝဋ္ဋတိ။
֍ * ၁၆၀-၁။ အဝသာနေ ဝတ္ထုဒွယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၅။) [သျ]ဒုတိယံ အဒုတိယေန, ယံ ဇိနေန ပကာသိတံ၊
ပရာဇိတကိလေသေန, ပါရာဇိကမိဒံ ဣဓ။
သိက္ခာပဒံ သမံ တေန, အညံ ကိဉ္စိ န ဝိဇ္ဇတိ၊
အနေကနယဝေါကိဏ္ဏံ, ဂမ္ဘီရတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။
တသ္မာ ဝတ္ထုမှိ ဩတိဏ္ဏေ, ဘိက္ခုနာ ဝိနယညုနာ၊
ဝိနယာနုဂ္ဂဟေနေတ္ထ, ကရောန္တေန ဝိနိစ္ဆယံ။
ပါဠိံ အဋ္ဌကထဉ္စေဝ, သာဓိပ္ပါယမသေသတော၊
ဩဂယှ အပ္ပမတ္တေန, ကရဏီယော ဝိနိစ္ဆယော။
အာပတ္တိဒဿနုဿာဟော, န ကတ္တဗ္ဗော ကုဒါစနံ၊
ပဿိဿာမိ အနာပတ္တိ-မိတိ ကယိရာထ မာနသံ။
ပဿိတွာပိ စ အာပတ္တိံ, အဝတွာဝ ပုနပ္ပုနံ၊
ဝီမံသိတွာထ ဝိညူဟိ, သံသန္ဒိတွာ စ တံ ဝဒေ။
ကပ္ပိယေပိ စ ဝတ္ထုသ္မိံ, စိတ္တဿ လဟုဝတ္တိနော၊
ဝသေန သာမညဂုဏာ, စဝန္တီဓ ပုထုဇ္ဇနာ။
တသ္မာ ပရပရိက္ခာရံ, အာသီဝိသမိဝေါရဂံ၊
အဂ္ဂိံ ဝိယ စ သမ္ပဿံ, နာမသေယျ ဝိစက္ခဏောတိ။
ပါရာဇိကကဏ္ဍ-အဋ္ဌကထာယ
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။