။ နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။
သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏံ (ပဒမာလာ)
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ဓီရေဟိ မဂ္ဂနာယေန၊ ယေန ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။
သိတံ ဓမ္မမိဓညာယ၊ ဉာယတေ အမတံ ပဒံ။
တံ နမိတွာ မဟာဝီရံ၊ သဗ္ဗညုံ လောကနာယကံ။
မဟာကာရုဏိကံ သေဋ္ဌံ၊ ဝိသုဒ္ဓံ သုဒ္ဓိဒါယကံ။
သဒ္ဓမ္မဉ္စဿ ပူဇေတွာ၊ သုဒ္ဓံ သန္တမသင်္ခတံ။
အတက္ကာဝစရံ သုဋ္ဌု၊ ဝိဘတ္တံ မဓုရံ သိဝံ။
သံဃဿ စ’ဉ္ဇလိံ ကတွာ၊ ပုညက္ခေတ္တဿ တာဒိနော။
သီလသမာဓိပညာဒိ-ဝိသုဒ္ဓဂုဏဇောတိနော။
နမဿနာဒိပုညဿ၊ ကတဿ ရတနတ္တယေ။
တေဇသာဟံ ပဟန္တွာန၊ အန္တရာယေ အသေသတော။
လောကနီတိဝိယတ္တဿ၊ သတ္ထု သဒ္ဓမ္မနီတိနော။
သာသနတ္ထံ ပဝက္ခာမိ၊ သဒ္ဒနီတိမနာကုလံ။
အာသဝက္ခယလာဘေန၊ ဟောတိ သာသနသမ္ပဒါ။
အာသဝက္ခယလာဘော စ၊ သစ္စာဓိဂမဟေတုကော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂။)သစ္စာဓိဂမနံ တဉ္စ၊ ပဋိပတ္တိဿိတံ မတံ။
ပဋိပတ္တိ စ သာ ကာမံ၊ ပရိယတ္တိပရာယဏာ။
ပရိယတ္တာဘိယုတ္တာနံ၊ ဝိဒိတွာ သဒ္ဒလက္ခဏံ။
ယသ္မာ န ဟောတိ သမ္မောဟော၊ အက္ခရေသု ပဒေသု စ။
ယသ္မာ စာမောဟဘာဝေန၊ အက္ခရေသု ပဒေသု စ။
ပါဠိယတ္ထံ ဝိဇာနန္တိ၊ ဝိညူ သုဂတသာသနေ။
ပါဠိယတ္ထာဝဗောဓေန၊ ယောနိသော သတ္ထုသာသနေ။
သပ္ပညာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ပဋိပတ္တိမတန္ဒိကာ။
ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ၊ ဓမ္မံ လောကုတ္တရံ ဝရံ။
ပါပုဏန္တိ ဝိသုဒ္ဓါယ၊ သီလာဒိပဋိပတ္တိယာ။
တသ္မာ တဒတ္ထိကာ သုဒ္ဓံ၊ နယံ နိဿာယ ဝိညုနံ။
ဘညမာနံ မယာ သဒ္ဒ-နီတိံ ဂဏှန္တု သာဓုကံ။
ဓာတု ဓာတူဟိ နိပ္ဖန္န-ရူပါနိ စ သလက္ခဏော။
သန္ဓိနာမာဒိဘေဒေါ စ၊ ပဒါနံ တု ဝိဘတ္တိ စ။
ပါဠိနယာဒယောစ္စေဝ-မေတ္ထ နာနပ္ပကာရတော။
သာသနဿောပကာရာယ၊ ဘဝိဿတိ ဝိဘာဝနာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃။)၁. သဝိကရဏာချာတဝိဘာဂ
တတ္ထ ဓာတူတိ ကေနဋ္ဌေန ဓာတု? သကတ္ထမ္ပိ ဓာရေတီတိ ဓာတု, အတ္ထာတိသယယောဂတော ပရတ္ထမ္ပိ ဓာရေတီတိ ဓာတု, ဝီသတိယာ ဥပသဂ္ဂေသု ယေန ကေနစိ ဥပသဂ္ဂေန အတ္ထဝိသေသကာရဏေန ပဋိဗဒ္ဓါ အတ္ထဝိသေသမ္ပိ ဓာရေတီတိ ဓာတု, ‘‘အယံ ဣမိဿာ အတ္ထော, အယမိတော ပစ္စယော ပရော’’တိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရေန ပဏ္ဍိတေဟိ ဓာရိယတိ ဧသာတိပိ ဓာတု, ဝိဒဟန္တိ ဝိဒုနော ဧတာယ သဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိံ အယလောဟာဒိမယံ အယလောဟာဒိဓာတူဟိ ဝိယာတိပိ ဓာတု။ ဧဝံ တာဝ ဓာတုသဒ္ဒဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဓာတုသဒ္ဒေါ ဇိနမတေ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တနေ မတော။
သတ္ထေ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝသ္မိံ၊ ကစ္စာယနမတေ ဒွိသု။
အထ ဝါ ဇိနမတေ ‘‘တတော ဂေါတမိဓာတူနီ’’တိ ဧတ္ထ ဓာတုသဒ္ဒေါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေ ဝတ္တတိ ‘‘ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စာ’’တိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗတသဒ္ဒေါ ဝိယ, န ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အဋ္ဌိဝါစကတ္တာ နပုံသကနိဒ္ဒေသော’’တိ အဋ္ဌိဝါစကတ္တေပိ ‘‘ဓာတုယော’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဒဿနတော။ ဘူဝါဒယော သဒ္ဒါ ဓာတဝေါ။ သေယျထိဒံ? ဘူ ဣ ကု ကေ တက္က တက တကိ သုကဣစ္စာဒယော။ ဂဏတော တေ အဋ္ဌဝိဓာ ဘူဝါဒိဂဏော ရုဓာဒိဂဏော ဒိဝါဒိဂဏော သွာဒိဂဏော ကိယာဒိဂဏော ဂဟာဒိဂဏော တနာဒိဂဏော စုရာဒိဂဏော စာတိ။ ဣဒါနိ တေသံ ဝိကရဏသညိတေ ပစ္စယေ ဒဿေဿာမ။ အနေကဝိဓာ ဟိ ပစ္စယာ နာနပ္ပကာရေသု နာမနာမ ကိတနာမ သမာသနာမ တဒ္ဓိတနာမာချာတေသု ပဝတ္တနတော။ သင်္ခေပတော ပန ဒုဝိဓာဝ နာမပစ္စယော အာချာတပစ္စယော စာတိ။ တတြာပိ အာချာတပစ္စယာ ဒုဝိဓာ ဝိကရဏပစ္စယနောဝိကရဏပစ္စယဝသေန။ တတ္ထ ဝိကရဏပစ္စယော အကာရာဒိသတ္တရသဝိဓော အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန္နရသဝိဓော စ။ နောဝိကရဏပစ္စယော ပန ခ ဆ သာဒိနေကဝိဓော။ ယေ ရူပနိပ္ဖတ္တိယာ ဥပကာရကာ အတ္ထဝိသေသဿ ဇောတကာ ဝါ အဇောတကာ ဝါ လောပနီယာ ဝါ အလောပနီယာ ဝါ, တေ သဒ္ဒါ ပစ္စယာ။
ပဋိစ္စ ကာရဏံ တံ တံ၊ ဧန္တီတိ ပစ္စယာထ ဝါ။
ပဋိစ္စ သဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိ၊ ဣတော ဧတီတိ ပစ္စယာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄။)နာမိကပ္ပစ္စယာနံ ယော၊ ဝိဘာဂေါ အာဝိ ဟေဿတိ။
နာမကပ္ပေ ယတော တသ္မာ၊ န တံ ဝိတ္ထာရယာမသေ။
ယော နောဝိကရဏာနံ တု၊ ပစ္စယာနံ ဝိဘာဂတော။
သော ပနာချာတကပ္ပမှိ၊ ဝိတ္ထာရေနာ’ဂမိဿတီတိ။
ဣစ္စာနေကဝိဓေသု ပစ္စယေသု ‘‘ဝိကရဏပစ္စယာ နာမ ဣမေ’’တိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဘူဝါဒိဂဏတော အပစ္စယော ဟောတိ ကတ္တရိ, ရုဓာဒိဂဏတော အကာရိဝဏ္ဏေကာရောကာရပစ္စယာ ဟောန္တိ ကတ္တရိ, ပုဗ္ဗမဇ္ဈဋ္ဌာနေ နိဂ္ဂဟီတာဂမော စ, ဒိဝါဒိဂဏတော ယပစ္စယော ဟောတိ ကတ္တရိ, သွာဒိဂဏတော ဏု ဏာ ဥဏာပစ္စယာ ဟောန္တိ ကတ္တရိ, ကိယာဒိဂဏတော နာပစ္စယော ဟောတိ ကတ္တရိ, ဂဟာဒိဂဏတော ပ္ပ ဏှာပစ္စယာ ဟောန္တိ ကတ္တရိ, တနာဒိဂဏတော ဩ ယိရပစ္စယာ ဟောန္တိ ကတ္တရိ, စုရာဒိဂဏတော ဏေ ဏယပစ္စယာ ဟောန္တိ ကတ္တရိ။
အကာရော စ ဣဝဏ္ဏော စ၊ ဧ ဩကာရာ စ ယော တထာ။
ဏု ဏာ ဥဏာ စ နာ ပ္ပ ဏှာ-ယိရာ ဏေ ဏယပစ္စယာ။
အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန၊ ဧဝံ ပန္နရသေ’ရိတာ။
ဝိကရဏဝှယာ ဧတေ၊ ပစ္စယာတိ ဝိဘာဝယေ။
ယေ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေဟိ ဝိကရဏပစ္စယေဟိ တဒညေဟိ စ သပ္ပစ္စယာ အဋ္ဌဝိဓာ ဓာတုဂဏာ သုတ္တန္တေသု ဗဟူပကာရာ, တေသွာယံ ဘူဝါဒိဂဏော။ ဘူ သတ္တာယံ, ဘူဓာတု ဝိဇ္ဇမာနတာယံ ဝတ္တတိ။ သကမ္မိကာကမ္မိကာသု ဓာတူသု အယံ အကမ္မိကာ ဓာတု, န ပန ‘‘ဓမ္မဘူတော’’တိအာဒီသု ပတ္တိအတ္ထဝါစိကာ အပရာ ဘူဓာတု ဝိယ သကမ္မိကာ။ ဧသာ ဟိ ပရိအဘိအာဒီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ယုတ္တာယေဝ သကမ္မိကာ ဘဝတိ, န ဥပ ပရာ ပါတုအာဒီဟိ ဥပသဂ္ဂနိပါတေဟိ ယုတ္တာပိ။ အတော ဣမိဿာ သိဒ္ဓါနိ ရူပါနိ ဒွိဓာ ဉေယျာနိ အကမ္မကပဒါနိ သကမ္မကပဒါနိ စာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅။)သုဒ္ဓကတ္တုကြိယာပဒနိဒ္ဒေသ
တတြ ဘဝတိ ဥဗ္ဘဝတိ သမုဗ္ဘဝတိ ပဘဝတိ ပရာဘဝတိ သမ္ဘဝတိ ဝိဘဝတိ, ဘောတိ သမ္ဘောတိ ဝိဘောတိ ပါတုဘဝတိ ပါတုဗ္ဘဝတိ ပါတုဘောတိ, ဣမာနိ အကမ္မကပဒါနိ။ ဧတ္ထ ပါတုဣတိ နိပါတော, သော ‘‘အာဝိဘဝတိ တိရောဘဝတီ’’တိအာဒီသု အာဝိ တိရောနိပါတာ ဝိယ ဘူဓာတုတော နိပ္ဖန္နာချာတသဒ္ဒဿ နေဝ ဝိသေသကရော, န စ သကမ္မကတ္တသာဓကော။ ဥဣစ္စာဒယော ဥပသဂ္ဂါ, တေ ပန ဝိသေသကရာ, န သကမ္မကတ္တသာဓကာ။ ယေသမတ္ထော ကမ္မေန သမ္ဗန္ဓနီယော န ဟောတိ, တာနိ ပဒါနိ အကမ္မကာနိ။ အကမ္မကပဒါနံ ယထာရဟံ သကမ္မကာကမ္မကဝသေန အတ္ထော ကထေတဗ္ဗော။ ပရိဘောတိ ပရိဘဝတိ, အဘိဘောတိ အဘိဘဝတိ, အဓိဘောတိ အဓိဘဝတိ, အတိဘောတိ အတိဘဝတိ, အနုဘောတိ အနုဘဝတိ, သမနုဘောတိ သမနုဘဝတိ, အဘိသမ္ဘောတိ အဘိသမ္ဘဝတိ, ဣမာနိ သကမ္မကပဒါနိ။ ဧတ္ထ ပရိဣစ္စာဒယော ဥပသဂ္ဂါ, တေ ဘူဓာတုတော နိပ္ဖန္နာချာတသဒ္ဒဿ ဝိသေသကရာ စေဝ သကမ္မကတ္တသာဓကာ စ။ ယေသမတ္ထော ကမ္မေန သမ္ဗန္ဓနီယော, တာနိ ပဒါနိ သကမ္မကာနိ။ သကမ္မကပဒါနံ သကမ္မကဝသေန အတ္ထော ကထေတဗ္ဗော, ကွစိ အကမ္မကဝသေနပိ။ ဧဝံ သုဒ္ဓကတ္တုကြိယာပဒါနိ ဘဝန္တိ။ ဥဒ္ဒေသောယံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆။)တတြ ဘဝတီတိ ဟောတိ ဝိဇ္ဇတိ ပညာယတိ သရူပံ လဘတိ။ ဥဗ္ဘဝတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သရူပံ လဘတိ။ သမုဗ္ဘဝတီတိ သမုပ္ပဇ္ဇတိ သရူပံ လဘတိ။ ပဘဝတီတိ ဟောတိ သမ္ဘဝတိ။ အထ ဝါ ပဘဝတီတိ ယတော ကုတောစိ သန္ဒတိ, န ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ, အဝိစ္ဆိန္နံ ဟောတိ, တံ တံ ဌာနံ ဝိသရတိ။ ပရာဘဝတီတိ ပရာဘဝေါ ဟောတိ ဗျသနံ အာပဇ္ဇတိ အဝုဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ။ သမ္ဘဝတီတိ သုဋ္ဌု ဘဝတိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ။ ဝိဘဝတီတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ ဝိပဇ္ဇတိ, ဝိသေသတော ဝါ ဘဝတိ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဘောတိ သမ္ဘောတိ ဝိဘောတီတိ ဣမာနိ ‘‘ဘဝတိ သမ္ဘဝတိ ဝိဘဝတီ’’တိ ဣမေဟိ ယထာက္ကမံ သမာနနိဒ္ဒေသာနိ။ ပါတုဘဝတီတိ ပကာသတိ ဒိဿတိ ပညာယတိ ပါကဋံ ဟောတိ။ ပါတုဗ္ဘဝတိ ပါတုဘောတီတိ ဣမာနိ ‘‘ပါတုဘဝတီ’’တိ ဣမိနာ သမာနနိဒ္ဒေသာနိ။ ဧဝံ အကမ္မကပဒါနံ ယထာရဟံ သကမ္မကာကမ္မကဝသေန အတ္ထကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ အညေသမ္ပိ အကမ္မကပဒါနံ။
ပရိဘောတိဒုကာဒီသု ပန သတ္တသု ဒုကေသု ယထာက္ကမံ ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ သမာနတ္ထာနိ, တသ္မာ ဒွေ ဒွေ ပဒါနိယေဝ ဂဟေတွာ နိဒ္ဒိသိဿာမ။ တတြ ပရိဘောတိ ပရိဘဝတီတိ ပရံ ဟိံသတိ ပီဠေတိ, အထ ဝါ ဟီဠေတိ အဝဇာနာတိ။ အဘိဘောတိ အဘိဘဝတီတိ ပရံ အဇ္ဈောတ္ထရတိ မဒ္ဒတိ။ အဓိဘောတိ အဓိဘဝတီတိ ပရံ အဘိမဒ္ဒိတွာ ဘဝတိ အတ္တနော ဝသံ ဝတ္တာပေတိ။ အတိဘောတိ အတိဘဝတီတိ ပရံ အတိက္ကမိတွာ ဘဝတိ။ အနုဘောတိ အနုဘဝတီတိ သုခဒုက္ခံ ဝေဒေတိ ပရိဘုဉ္ဇတိ သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒီ ဟောတိ။ သမနုဘောတိ သမနုဘဝတီတိ သုခဒုက္ခံ သုဋ္ဌု ဝေဒေတိ သုဋ္ဌု ပရိဘုဉ္ဇတိ သုဋ္ဌု သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒီ ဟောတိ။ အဘိသမ္ဘောတိ အဘိသမ္ဘဝတီတိ ပရံ အဇ္ဈောတ္ထရတိ မဒ္ဒတိ။ ဧဝံ သကမ္မကပဒါနံ သကမ္မကဝသေန အတ္ထကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတ္ထစိ ပန ဂစ္ဆတီတိ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ အကမ္မကဝသေနပိ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ အညေသံ သကမ္မကပဒါနံ။
အပစ္စယော ပရော ဟောတိ၊ ဘူဝါဒိဂဏတော သတိ။
သုဒ္ဓကတ္တုကြိယာချာနေ၊ သဗ္ဗဓာတုကနိဿိတေ။
အယံ သုဒ္ဓကတ္တုကြိယာပဒါနံ နိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၇။)ဟေတုကတ္တုကြိယာပဒနိဒ္ဒေသ
ဘာဝေတိ ဝိဘာဝေတိသမ္ဘာဝေတိ ပရိဘာဝေတိ, ဧဝံ ဟေတုကတ္တုကြိယာပဒါနိ ဘဝန္တိ။ ဧကကမ္မကဝသေနေသမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမဿ ပန ဒွိကမ္မကဝသေနပိ။ ပရိဘာဝါပေတိ အဘိဘာဝါပေတိ အနုဘာဝါပေတိ, ဧဝမ္ပိ ဟေတုကတ္တုကြိယာပဒါနိ ဘဝန္တိ။ ဒွိကမ္မကဝသေနေသမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣစ္စေဝံ ဒွိဓာ ဟေတုကတ္တုကြိယာပဒါနိ ဉေယျာနိ, အညာနိပိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
တတြ ဘာဝေတီတိ ပုဂ္ဂလော ဘာဝေတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ဘာဝေတိ အာသေဝတိ ဗဟုလီကရောတိ, အထ ဝါ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဝိဘာဝေတီတိ ဘာဝေတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ဝိဘာဝေတိ ဝိသေသေန ဘာဝေတိ, ဝိဝိဓေန ဝါ အာကာရေန ဘာဝေတိ ဘာဝယတိ ဝဍ္ဎေတိ, အထ ဝါ ဝိဘာဝေတီတိ အဘာဝေတိ အန္တရဓာပေတိ။ သမ္ဘာဝေတီတိ ယဿ ကဿစိ ဂုဏံ သမ္ဘာဝေတိ သမ္ဘာဝယတိ သုဋ္ဌု ပကာသေတိ ဥက္ကံသေတိ။ ပရိဘာဝေတီတိ ပရိဘာဝေတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ပရိဘာဝေတိ ပရိဘာဝယတိ သမန္တတော ဝဍ္ဎေတိ။ ဧဝံ ဧကကမ္မကဝသေနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပရိဘာဝေတီတိ ဝါသေတဗ္ဗံ ဝတ္ထုံ ပရိဘာဝေတိ ပရိဘာဝယတိ ဝါသေတိ ဂန္ဓံ ဂါဟာပေတိ။ ဧဝံ ဒွိကမ္မကဝသေနာပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပရိဘာဝါပေတီတိ ပုဂ္ဂလော ပုဂ္ဂလေန သပတ္တံ ပရိဘာဝါပေတိ ဟိံသာပေတိ, အထ ဝါ ပရိဘာဝါပေတီတိ ဟီဠာပေတိ အဝဇာနာပေတိ။ အဘိဘာဝါပေတီတိ ပုဂ္ဂလော ပုဂ္ဂလေန သပတ္တံ အဘိဘာဝါပေတိ အဇ္ဈောတ္ထရာပေတိ။ အနုဘာဝါပေတီတိ ပုဂ္ဂလော ပုဂ္ဂလေန သမ္ပတ္တိံ အနုဘာဝါပေတိ ပရိဘောဇေတိ။
ပယုတ္တော ကတ္တုနာ ယောဂေ၊ ဌိတောယေဝါပ္ပဓာနိယေ။
ကြိယံ သာဓေတိ ဧတဿ၊ ဒီပကံ သာသနေ ပဒံ။
ကရဏဝစနံယေဝ၊ ယေဘုယျေန ပဒိဿတိ။
အာချာတေ ကာရိတဋ္ဌာနံ၊ သန္ဓာယ ကထိတံ ဣဒံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈။)န နာမေ ကာရိတဋ္ဌာနံ၊ ‘‘ဗောဓေတာ’’ ဣတိအာဒိကံ။
‘‘သုနခေဟိပိ ခါဒါပေန္တိ’’၊ ဣစ္စာဒီနိ ပဒါနိ စ။
အာဟရိတွာန ဒီပေယျ၊ ပယောဂကုသလော ဗုဓော။
တတြိဒံ ကရဏဝစနံ ကမ္မတ္ထဒီပကံ, ဥပယောဂသာမိဝစနာနိပိ တဒ္ဒီပကာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကထံ? ပရိဘာဝါပေတီတိ ပုဂ္ဂလော ပုဂ္ဂလံ သပတ္တံ ပရိဘာဝါပေတီတိ, တထာ ပရိဘာဝါပေတီတိ ပုဂ္ဂလော ပုဂ္ဂလဿ သပတ္တံ ပရိဘာဝါပေတီတိ။ သေသာနိ နယာနုသာရေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနေတာနိ ကရဏောပယောဂသာမိဝစနာနိ ကမ္မတ္ထဒီပကာနိယေဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဒွိကမ္မကဝသေနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
အယံ ဟေတုကတ္တုကြိယာပဒါနံ နိဒ္ဒေသော။
ကမ္မကြိယာပဒနိဒ္ဒေသ
ဘဝိယတေ ဝိဘဝိယတေ ပရိဘဝိယတေ အဘိဘဝိယတေ အနုဘဝိယတေ ပရိဘူယတေ အဘိဘူယတေ အနုဘူယတေ, ဧဝံ ကမ္မုနော ကြိယာပဒါနိ ဘဝန္တိ။ အညထာ စ ဘဝိယျတေ ဝိဘဝိယျတေ ပရိဘဝိယျတေ အဘိဘဝိယျတေ အနုဘဝိယျတေ ပရိဘုယျတေ အဘိဘုယျတေ အနုဘုယျတေတိ။ ဧတ္ထ ကမ္မုနော ကြိယာပဒါနိယေဝ ကမ္မကတ္တုနော ကြိယာပဒါနိ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိသုဉှိ ကမ္မကတ္တုနော ကြိယာပဒါနိ န လဗ္ဘန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉။)တတြ ဘဝိယတေတိ ဘာဝေတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေန ဘာဝိယတေ အာသေဝိယတေ ဗဟုလီကရိယတေ, အထ ဝါ ဘဝိယတေတိ ဝဍ္ဎိယတေ။ ဝိဘဝိယတေတိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ပုဂ္ဂလေန ဝိဘဝိယတေ ဝိသေသေန ဘဝိယတေ, ဝိဝိဓေန ဝါ အာကာရေန ဘဝိယတေ ဝဍ္ဎိယတေ, အထ ဝါ ဝိဘဝိယတေတိ အဘဝိယတေ အန္တရဓာပိယတေ။ ပရိဘဝိယတေတိ သပတ္တော ပုဂ္ဂလေန ပရိဘဝိယတေ ဟိံသိယတေ, အထ ဝါ ပရိဘဝိယတေတိ ဟီဠိယတေ အဝဇာနိယတေ။ အဘိဘဝိယတေတိ သပတ္တော ပုဂ္ဂလေန အဘိဘဝိယတေ အဇ္ဈောတ္ထရိယတေ အဘိမဒ္ဒိယတေ။ အနုဘဝိယတေတိ သမ္ပတ္တိ ပုဂ္ဂလေန အနုဘဝိယတေ ပရိဘုဉ္ဇိယတေ။ ပရိဘူယတေတိအာဒီနိ တီဏိ ‘‘ပရိဘဝိယတေ’’တိအာဒီဟိ တီဟိ သမာနနိဒ္ဒေသာနိ။ သေသာနိ ပန ယထာဝုတ္တေဟိ ယံ ကမ္မမေဝ ပဓာနတော ဂဟေတွာ နိဒ္ဒိသိယတိ ပဒံ, တံ ကမ္မတ္ထဒီပကံ။ တသ္မာ ကတ္တရိ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ ယဒိ ကမ္မံ ဗဟုဝစနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ဗဟုဝစနန္တညေဝ ကမ္မုနော ကြိယာပဒံ ဒိဿတိ။ ယဒိ ပနေကဝစနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧကဝစနန္တညေဝ။ တထာ ကတ္တရိ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ ယဒိ ကမ္မံ ဧကဝစနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧကဝစနန္တညေဝ ကမ္မုနော ကြိယာပဒံ ဒိဿတိ။ ယဒိ ပန ဗဟုဝစနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ဗဟုဝစနန္တညေဝ။ ကထံ? ဘိက္ခုနာ ဓမ္မော ဘဝိယတေ, ဘိက္ခုနာ ဓမ္မာ ဘဝိယန္တေ, ဘိက္ခူဟိ ဓမ္မော ဘဝိယတေ, ဘိက္ခူဟိ ဓမ္မာ ဘဝိယန္တေတိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မုနော ကြိယာပဒေသု ဝေါဟာရော ကာတဗ္ဗော။ ယသ္မိံ ပန ကမ္မုနော ကြိယာပဒေ ကမ္မတ္ထဒီပကေ ကမ္မဘူတဿေဝတ္ထဿ ကတ္တုဘာဝပရိကပ္ပော ဟောတိ, တံ ကမ္မကတ္တုတ္ထဒီပကံ, တံ ကမ္မုနော ကြိယာပဒတော ဝိသုံ န လဗ္ဘတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝိညာပနေ ပယောဂရစနာ။ သယမေဝ ပရိဘဝိယတေ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘဏံ ဗာလော တပ္ပစ္စယာ အညေဟိ ပရိဘူတောပိ, သယမေဝ အဘိဘဝိယတေ ပါပကာရီ နိရယေ နိရယပါလေဟိ အဘိဘူတောပိ တထာရူပဿ ကမ္မဿ သယံ ကတတ္တာတိ။ ဧတ္ထ ဟိ သယမေဝ ပီယတေ ပါနီယံ, သယမေဝ ကဋော ကရိယတေတိအာဒီသု
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀။)ဝိယ သုခါဘိသင်္ခရဏီယတာ လဗ္ဘတေဝ, တတော ကမ္မကတ္တုတာ စ။
အယံ ကမ္မုနော ကြိယာပဒါနံ နိဒ္ဒေသော။
ဘာဝကြိယာပဒနိဒ္ဒေသ
ဘူယတေ ဘဝိယတေ ဥဗ္ဘဝိယတေ, ဧဝံ ဘာဝဿ ကြိယာပဒါနိ ဘဝန္တိ။ အညထာ စ ဘုယျတေ ဘဝိယျတေ ဥဗ္ဘဝိယျတေတိ။ တတြ ယထာ ဌီယတေပဒဿ ဌာနန္တိ ဘာဝဝသေန အတ္ထကထနမိစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဘူယတေတိအာဒီနမ္ပိ ဘဝနန္တိအာဒိနာ ဘာဝဝသေန အတ္ထကထနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဌာနံ ဌိတိ ဘဝနန္တိအာဒီဟိ ဘာဝဝါစကကိတန္တနာမပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌိယောဇနမိစ္ဆန္တိ, န တထာ ဌီယတေ ဘူယတေတိအာဒီဟိ ဘာဝဝါစကာချာတပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌိယောဇနာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ သမ္ဗန္ဓေ ပဝတ္တဆဋ္ဌိယန္တသဒ္ဒေဟိ အသမ္ဗန္ဓနီယတ္တာ အာချာတိကပဒါနံ။ ယသ္မိံ ပယောဂေ ယံ ကမ္မုနော ကြိယာပဒေန သမာနဂတိကံ ကတွာ ဝိနာ ကမ္မေန နိဒ္ဒိသိယတိ ကြိယာပဒံ, ကတ္တုဝါစကပဒံ ပန ပစ္စတ္တဝစနေန ဝါ ကရဏဝစနေန ဝါ နိဒ္ဒိသိယတိ, တံ တတ္ထ ဘာဝတ္ထဒီပကံ။ န ဟိ သဗ္ဗထာ ကတ္တာရမနိဿာယ ဘာဝေါ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဘာဝေါ နာမ ကေဝလော ဘဝနလဝနပစနာဒိကော ဓာတုအတ္ထောယေဝ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ‘‘ဌီယတေ ဘူယတေ’’တိအာဒီသု ဘာဝဝိသယေသု ကရဏဝစနမေဝ ပယုဉ္ဇန္တိ ‘‘နနု နာမ ပဗ္ဗဇိတေန သုနိဝတ္ထေန ဘဝိတဗ္ဗံ သုပါရုတေန အာကပ္ပသမ္ပန္နေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ, တသ္မာ တေသံ မတေ ‘‘တေန ဥဗ္ဘဝိယတေ’’တိ ကရဏဝစနေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဇိနမတေန ပန ‘‘သော ဘူယတေ’’တိအာဒိနာ ပစ္စတ္တဝစနေနေဝ။ သစ္စသင်္ခေပပ္ပကရဏေ ဟိ ဓမ္မပါလာစရိယေန, နိဒ္ဒေသပါဠိယံ ပန ဓမ္မသေနာပတိနာ, ဓဇဂ္ဂသုတ္တန္တေ ဘဂဝတာ စ ဘာဝပဒံ ပစ္စတ္တဝစနာပေက္ခဝသေနု’စ္စာရိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁။)ကထိတော သစ္စသင်္ခေပေ၊ ပစ္စတ္တဝစနေန ဝေ၊
‘‘ဘူယတေ’’ ဣတိ သဒ္ဒဿ၊ သမ္ဗန္ဓော ဘာဝဒီပနော။
နိဒ္ဒေသပါဠိယံ ‘‘ရူပံ၊ ဝိဘောတိ ဝိဘဝိယျတိ’’။
ဣတိ ဒဿနတော ဝါပိ၊ ပစ္စတ္တဝစနံ ထိရံ။
တထာ ဓဇဂ္ဂသုတ္တန္တေ၊ မုနိနာဟစ္စဘာသိတေ။
‘‘သော ပဟီယိဿတိ’’ ဣတိ၊ ပါဠိဒဿနတောပိ စ။
ပါရမိတာနုဘာဝေန၊ မဟေသီနံဝ ဒေဟတော။
သန္တိ နိပ္ဖာဒနာ၊ နေဝ၊ သက္ကတာဒိဝစော ဝိယ။
ပစ္စတ္တဒဿနေနေဝ၊ ပုရိသတ္တယယောဇနံ။
ဧကဝစနိကဉ္စာပိ၊ ဗဟုဝစနိကမ္ပိ စ။
ကာတဗ္ဗမိတိ နော ခန္တိ၊ ပရဿပဒအာဒိကေ။
တသ္မာ ရူပံ ဝိဘဝိယျတိ, ရူပါနိ ဝိဘဝိယျန္တိ, တွံ ဝိဘဝိယျသိ, တုမှေ ဝိဘဝိယျထ, အဟံ ဝိဘဝိယျာမိ, မယံ ဝိဘဝိယျာမ, ရူပံ ဝိဘဝိယျတေ, ရူပါနိ ဝိဘဝိယျန္တေ ဣစ္စေဝမာဒိ ဇိနဝစနာနုရူပတော ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတြာယံ ပဒသောဓနာ –
ဝိဘဝိယျတီတိ ဣဒံ၊ ကမ္မပဒသမာနကံ။
န စ ကမ္မပဒံ နာပိ၊ ကမ္မကတ္တုပဒါဒိကံ။
ယဒိ ကမ္မပဒံ ဧတံ၊ ပစ္စတ္တဝစနံ ပန။
ကမ္မံ ဒီပေယျ ကရဏ-ဝစနံ ကတ္တုဒီပကံ။
ယဒိ ကမ္မကတ္တုပဒံ၊ ‘‘ပီယတေ’’တိ ပဒံ ဝိယ။
သိယာ သကမ္မကံ၊ နေတံ၊ တထာ ဟောတီတိ ဒီပယေ။
ယဒိ ကတ္တုပဒံ ဧတံ၊ ဝိဘဝတိပဒံ ဝိယ။
ဝိနာ ယပစ္စယံ တိဋ္ဌေ၊ န တထာ တိဋ္ဌတေ ဣဒံ။
န ကတ္တရိ ဘုဝါဒီနံ၊ ဂဏေ ယပစ္စယော ရုတော။
ဒိဝါဒီနံ ဂဏေယေဝ၊ ကတ္တရိ သမုဒီရိတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂။)န ဘူဓာတု ဒိဝါဒီနံ၊ ဓာတူနံ ဒိဿတေ ဂဏေ။
ဘူဝါဒိကစုရာဒီနံ၊ ဂဏေသုယေဝ ဒိဿတိ။
‘‘ဝိဘဝိယျတိ’’ ဣစ္စာဒေါ၊ တသ္မာ ယပစ္စယော ပန။
ဘာဝေယေဝါတိ ဝိညေယျံ၊ ဝိညုနာ သမယညုနာ။
ဧတ္ထ ဟိ ပါကဋံ ကတွာ၊ ဘာဝကာရကလက္ခဏံ။
ဒဿယိဿာမဟံ ဒါနိ၊ သက္ကစ္စံ မေ နိဗောဓထ။
‘‘တိဿော ဂစ္ဆတိ’’ဣစ္စတြ၊ ကတ္တာရံ ကတ္တုနော ပဒံ။
‘‘ဓမ္မော ဒေသိယတိ’’စ္စတြ၊ ကမ္မံ တု ကမ္မုနော ပဒံ။
သရူပတော ပကာသေတိ၊ တသ္မာ တေ ပါကဋာ ဥဘော။
တထာ ဝိဘဝိယျတီတိ-အာဒိဘာဝပဒံ ပန။
သရူပတော န ဒီပေတိ၊ ကာရကံ ဘာဝနာမကံ။
ဒဗ္ဗဘူတံ တု ကတ္တာရံ၊ ပကာသေတိ သရူပတော။
ကတ္တာရံ ပန ဒီပေန္တံ၊ ကတ္တုသန္နိဿိတမ္ပိ တံ။
ဘာဝံ ဒီပေတိ သွာကာရော၊ ပစ္စယေန ဝိဘာဝိတော။
ယသ္မာ စ ကတ္တုဘာဝေန၊ ဘာဝေါ နာမ န တိဋ္ဌတိ။
ကတ္တာဝ ကတ္တုဘာဝေန၊ ဘာဝဋ္ဌာနေ ဌိတော တတော။
ယဇ္ဇေဝံ ကတ္တုဝေါဟာရော၊ ဘာဝဿ တု ကထံ သိယာ။
‘‘သာဝကာနံ သန္နိပါတော၊ အဟောသိ’’ဣတိအာဒိသု။
ဣတိ စေ နိဿယာနံ တု၊ ဝသာ နိဿိတသမ္ဘဝါ။
ကတ္တုဋ္ဌာနေပိ ဘာဝဿ၊ ကတ္တုပညတ္တိ သိဇ္ဈတိ။
ကာရကေ ကတ္တုကမ္မဝှေ၊ ကြိယာသန္နိဿယေ ယထာ။
ဓာရေန္တီ အာသနထာလီ၊ ကြိယာဓာရောတိ ကပ္ပိတာ။
တထာ ဘာဝပဒံ ဓီရာ၊ ကတ္တာရံ ဘာဝနိဿယံ။
ဒီပယန္တမ္ပိ ကပ္ပေန္တိ၊ ဘာဝဿ ဝါစကံ ဣတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃။)ကေစိ အဒဗ္ဗဘူတဿ၊ ဘာဝဿေကတ္တတော ဗြဝုံ။
ဘာဝေဒေကဝစောဝါဒိ-ပုရိသဿေဝ ဟောတိတိ။
ပါဠိံ ပတွာန တေသံ တု၊ ဝစနံ အပ္ပမာဏကံ။
‘‘တေ သံကိလေသိကာ ဓမ္မာ၊ ပဟီယိဿန္တိ’’ ဣတိ ဟိ။
ပါဌော ပါဝစနေ ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝဒေမသေ။
ပစ္စတ္တဒဿနေနေဝ၊ ပုရိသတ္တယယောဇနံ။
ဝစနေဟိ ယုတံ ဒွီဟိ၊ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ နော ရုစိ။
ဘာဝေ ကြိယာပဒံ နာမ၊ ပါဠိယံ အတိဒုဒ္ဒသံ။
တသ္မာ တဂ္ဂဟဏူပါယော၊ ဝုတ္တော ဧတ္တာဝတာ မယာတိ။
အယံ ဘာဝဿ ကြိယာပဒါနံ နိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄။)ဧဝံ သုဒ္ဓကတ္တုကြိယာပဒါနိ ဟေတုကတ္တုကြိယာပဒါနိ ကမ္မုနော ကြိယာပဒါနိ, ဘာဝဿ ကြိယာပဒါနိ စာတိ စတုဓာ, ကမ္မကတ္တုကြိယာပဒေဟိ ဝါ ပဉ္စဓာ ဘူဓာတုတော နိပ္ဖန္နာနိ ကြိယာပဒါနိ နာနပ္ပကာရေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ဧတာနိ လောကိယာနံ ဘာဝဘေဒဝသေန ဝေါဟာရဘေဒေါ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ အတ္ထတော ပန ကမ္မကတ္တုဘာဝကာရကတ္တယဝသေန တိဝိဓာနေဝ။ ဟေတုကတ္တာ ဟိ သုဒ္ဓကတ္တုသင်္ခါတေ ကာရကေ တဿင်္ဂဘာဝတော သင်္ဂဟမုပဂစ္ဆတိ, တထာ ကမ္မကတ္တာ ကမ္မကာရကေ, ဘာဝေါ ပန ကေဝလော။ သော ဟိ ဂမနပစနလဝနာဒိဝသေနာနေကဝိဓောပိ ကြိယာသဘာဝတ္တာ ဘေဒရဟိတော ကာရကန္တရော။ ဧဝံ သန္တေပိ ဒဗ္ဗသန္နိဿိတတ္တာ ဒဗ္ဗဘေဒေန ဘိဇ္ဇတိ။ တေန ပါဝစနေ ဘာဝဝါစကံ ပဒံ ဗဟုဝစနန္တမ္ပိ ဒိဿတိ။ အာချာတိကပဒေ ဘာဝကာရကဝေါဟာရော နိရုတ္တိနယံ နိဿာယ ဂတော, အတ္ထတော ပန ဘာဝဿ ကာရကတာ နုပပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ န ကိဉ္စိ ဇနေတိ, န စ ကြိယာယ နိမိတ္တံ။ ကြိယာနိမိတ္တဘာဝေါယေဝ ဟိ ကာရကလက္ခဏံ။ ဣတိ မုချတော ဝါ ဟေတုတော ဝါ ဘာဝဿ ကာရကတာ န လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ သော ကရဏမတ္တတ္တာ ကာရကံ။ တထာ ဟိ ကရဏံ ကာရော, ကြိယာ, တဒေဝ ကာရကန္တိ ဘာဝဿ ကာရကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပန ကြိယာနိမိတ္တဘာဝေါယေဝ ကာရကလက္ခဏံ, တသ္မာ နာမိကပဒေ ကာရကလက္ခဏေ ဘာဝကာရကန္တိ ဝေါဟာရံ ပဟာယ ကတ္တုကမ္မကရဏသမ္ပဒါနာပါဒါနာဓိကရဏာနံ ဆန္နံ ဝတ္ထူနံ ကတ္တုကာရကကမ္မကာရကန္တိအာဒိ ဝေါဟာရော ကရိယတိ ဝေယျာကရဏေဟိ။ ဧဝံ နိရုတ္တိနယံ နိဿာယ ဝုတ္တံ ဘာဝကာရကဉ္စ ဒွေ စ ကမ္မကတ္တုကာရကာနီတိ ကာရကတ္တယံ ဘဝတိ။ တဒ္ဒီပကဉ္စာချာတိကပဒံ တိကာရကံ။
ဣမမတ္ထဉှိ သန္ဓာယ၊ ဝုတ္တမာစရိယေဟိပိ။
မဟာဝေယျာကရဏေဟိ၊ နိရုတ္တိနယဒဿိဘိ။
‘‘ယံ တိကာလံ တိပုရိသံ၊ ကြိယာဝါစိ တိကာရကံ။
အတိလိင်္ဂံ ဒွိဝစနံ၊ တဒါချာတန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅။)ဣဓ ဘာဝကမ္မေသု အတ္တနောပဒုပ္ပတ္တိံ ကေစိ အက္ခရစိန္တကာ အဝဿမိစ္ဆန္တီတိ တေသံ မတိဝိဘာဝနတ္ထမမှေဟိ ဘာဝကမ္မာနံ ကြိယာပဒါနိ အတ္တနောပဒဝသေနုဒ္ဒိဋ္ဌာနိ စေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ စ။ သဗ္ဗာနိပိ ပနေတာနိ တိကာရကာနိ ကြိယာပဒါနိ ကြိယာပဒမာလမိစ္ဆတာ ပရဿပဒတ္တနောပဒဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ပါဠိအာဒီသု ဟိ တိကာရကာနိ ကြိယာပဒါနိ ပရဿပဒတ္တနောပဒဝသေန ဒွိဓာ ဌိတာနိ။ သေယျထိဒံ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ သမာဓိဇ္ဈာနကုသလာ, ဝန္ဒန္တိ လောကနာယကံ။ မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ။ အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော, ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတိ။ ကထံ ပဋိပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ ရူပံ ဝိဘောတိ ဝိဘဝိယျတိ။ သော ပဟီယိဿတိ။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ နိက္ခိတ္တံ ဘာသတေ တပတေ။ ပူဇကော လဘတေ ပူဇံ။ ပုတ္တကာမာ ထိယော ယာစံ, လဘန္တေ တာဒိသံ သုတံ။ အသိတော တာဒိ ဝုစ္စတေ သဗြဟ္မာ။ အဂ္ဂိဇာဒိ ပုဗ္ဗေဝ ဘူယတေ။ သော ပဟီယေထာပိ နော ပဟီယေထာတိ ဧဝံ ဒွိဓာ ဌိတာနိ။ အတြိဒံ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ –
တိကာရကာနိ သဗ္ဗာနိ၊ ကြိယာပဒါနိ ပါယတော။
ပရဿပဒယောဂေန၊ ဒိဿန္တိ ပိဋကတ္တယေ။
အတ္တနောပဒယုတ္တာနိ၊ စုဏ္ဏိယေသု ပဒေသု ဟိ။
အတီဝပ္ပာနိ ဂါထာသု၊ ပဒါနီတိ ဗဟူနိ တု။
ဂါထာသု စေဝိတရာနိ၊ စုဏ္ဏိယေသု ပဒေသု စ။
သုဗဟူနေဝ ဟုတွာန၊ ဒိဿန္တီတိ ပကာသယေ။
ပဒါနံ နိဒ္ဒေသော ပနတိ အန္တိအာဒီနံ တေသံ တေသံ ဝစနာနမနုရူပေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံ တိကာရကကြိယာပဒါနိ သရူပတော ဝဝတ္ထာနတော နိဒ္ဒေသတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဣဒါနိ နောပသဂ္ဂါကမ္မိကာဒိဝသေန ဘဝတိဿ ဓာတုဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒါမ –
နောပသဂ္ဂါ အကမ္မာ စ၊ သောပသဂ္ဂါ အကမ္မိကာ။
သောပသဂ္ဂါ သကမ္မာ စ၊ ဣတိ ဘူတိ ဝိဘာဝိတာ။
ဣဒံ တု ဝစနံ ‘‘ဓမ္မ-ဘူတော ဘုတွာ’’တိအာဒိသု။
ပတ္တာနုဘဝနတ္ထံ မေ၊ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ဥဒီရိတံ။
ဧတေန ပန အတ္ထေန၊ နောပသဂ္ဂသကမ္မိကံ။
ဂဟေတွာ စတုဓာ ဟောတိ၊ ဣတိ ဉေယျံ ဝိသေသတော။
နောပသဂ္ဂါ အကမ္မာ စ၊ သောပသဂ္ဂါ အကမ္မိကာ။
ဘူဓာတု ကာရိတေ သန္တေ၊ ဧကကမ္မာ ဘဝန္တိ ဟိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆။)‘‘ဘာဝေတိ ကုသလံ ဓမ္မံ၊ ဝိဘာဝေတီ’’တိမာနိဓ။
ဒဿေတဗ္ဗာနိ ဝိညူဟိ၊ သာသနညူဟိ သာသနေ။
သောပသဂ္ဂါ သကမ္မာ တု၊ ကာရိတပ္ပစ္စယေ သတိ။
ဒွိကမ္မာယေဝ ဟောတီတိ၊ ဉာတဗ္ဗံ ဝိညုနာ ကထံ။
အဘိဘာဝေန္တိ ပုရိသာ၊ ပုရိသေ ပါဏဇာတိကံ။
အနုဘာဝေတိ ပုရိသော၊ သမ္ပတ္တိံ ပုရိသံ ဣတိ။
ဣဒံ သကမ္မကံ နာမ၊ အကမ္မကမိဒံ ဣတိ။
ကထမမှေဟိ ဉာတဗ္ဗံ၊ ဝိတ္ထာရေန ဝဒေထ နော။
ဝိတ္ထာရေနေဝ ကိံ ဝတ္တုံ၊ သက္ကောမိ ဧကဒေသတော။
ကထယိဿာမိ သက္ကစ္စံ၊ ဝဒတော မေ နိဗောဓထ။
အာချာတိကပဒံ နာမ၊ ဒုဝိဓံ သမုဒီရိတံ။
သကမ္မကမကမ္မဉ္စ၊ ဣတိ ဝိညူ ဝိဘာဝယေ။
တတြ ယဿ ပယောဂမှိ၊ ပဒဿ ကတ္တုနာ ကြိယာ။
နိပ္ဖာဒိတာ ဝိနာ ကမ္မံ၊ န ဟောတိ တံ သကမ္မကံ။
‘‘ပစတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ တု၊ ယေန ကေနစိ ဇန္တုနာ။
ဩဒနံ ဝါ ပနညံ ဝါ၊ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုန္တိ ဉာယတိ။
ယဿ ပန ပယောဂမှိ၊ ကမ္မေန ရဟိတာ ကြိယာ။
ပဒဿ ဉာယတေ ဧတံ၊ အကမ္မကန္တိ တီရယေ။
‘‘တိဋ္ဌတိ ဒေဝဒတ္တော’’တိ၊ ဝုတ္တေ ကေနစိ ဇန္တုနာ။
ဌာနံဝ ဗုဒ္ဓိဝိသယော၊ ကမ္မဘူတံ န ကိဉ္စိပိ။
သကမ္မကပဒံ တတ္ထ၊ ကတ္တာရံ ကမ္မမေဝ စ။
ပကာသေတိ ယထာယောဂ-မိတိ ဝိညူ ဝိဘာဝယေ။
‘‘ဩဒနံ ပစတိ ပေါသော၊ ဩဒနော ပစ္စတေ သယံ’’။
ဣစ္စုဒါဟရဏာ ဉေယျာ၊ အဝုတ္တေပိ အယံ နယော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇။)အကမ္မကပဒံ နာမ၊ ကတ္တာရံ ဘာဝမေဝ စ။
ယထာရဟံ ပကာသေတိ၊ ဣတိ ဓီရောပလက္ခယေ။
ကတ္တာရံ ‘‘တိဋ္ဌတိ’’စ္စတြ၊ သူစေတိ ဘာဝနာမကံ။
‘‘ဥပဋ္ဌီယတိ’’ ဣစ္စတြ၊ အဝုတ္တေပိ အယံ နယော။
ဧဝံ သကမ္မကာကမ္မံ၊ ဉတွာ ယောဇေယျ ဗုဒ္ဓိမာ။
တိကမ္မကဉ္စ ဇာနေယျ၊ ကရာဒေါ ကာရိတေ သတိ။
‘‘သုဝဏ္ဏံ ကဋကံ ပေါသော၊ ကာရေတိ ပုရိသ’’န္တိ စ။
‘‘ပုရိသော ပုရိသေ ဂါမံ၊ ရထံ ဝါဟေတိ’’ဣစ္စပိ။
ဧတ္ထ ဘဝတိဓာတုမှိ၊ နယော ဧသော န လဗ္ဘတိ။
တသ္မာ ဒွိကမ္မကညေဝ၊ ပဒမေတ္ထ ဝိဘာဝိတံ။
ဧဒိသော စ နယော နာမ၊ ပါဠိယံ တု န ဒိဿတိ။
ဧကစ္စာနံ မတေနေဝ၊ မယာ ဧဝံ ပကာသိတော။
ဧတ္ထ စ ‘‘တမေနံ ရာဇာ၊ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ။
ကာရာပေတီ’’တိ ယော ပါဌော၊ နိဒ္ဒေသေ တံ သုနိဒ္ဒိသေ။
‘‘မနုဿေဟီ’’တိ အာဟရိတွာ၊ ပါဌသေသံ သုမေဓသော။
‘‘သုနခေဟိပိ ခါဒါပေန္တိ’’၊ ဣတိ ပါဌဿ ဒဿနာ။
ဧတံ နယံ ဝိဒူ ဉတွာ၊ ယောဇေ ပါဌာနုရူပတော။
‘‘သုဝဏ္ဏံ ကဋကံ ပေါသော၊ ကာရေတိ ပုရိသေနိ’’တိ။
ဝိကရဏပ္ပစ္စယာဝ၊ ဝုတ္တာ ဧတ္ထ သရူပတော။
သဂဏေ သဂဏေ တေသံ၊ ဝုတ္တိံ ဒီပေတုမေဝ စ။
‘‘အသ္မိံ ဂဏေ အယံ ဓာတု၊ ဟောတီ’’တိ တေဟိ ဝိညုနော။
ဝိညာပေတုဉ္စ အညေဟိ၊ ဉာပနာ ပစ္စယေဟိ န။
တထာ ဟိ ဘာဝကမ္မေသု၊ ဝိဟိတော ပစ္စယော တု ယော။
အဋ္ဌဝိဓေပိ ဓာတူနံ၊ ဂဏသ္မိံ သမ္ပဝတ္တတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈။)ဘူဓာတုဇေသု ရူပေသု၊ အသမ္မောဟာယ သောတုနံ။
နာနာဝိဓော နယော ဧဝံ၊ မယာ ဧတ္ထ ပကာသိတော။
ယေ လောကေ အပ္ပယုတ္တာ ဝိဝိဓဝိကရဏာချာတသဒ္ဒေသွဆေကာ၊
တေ ပတွာချာတသဒ္ဒေ အဝိဂတဝိမတီ ဟောန္တိ ဉာဏီပိ တသ္မာ။
အစ္စန္တညေဝ ဓီရော သပရဟိတရတော သာသနေ ဒဠှပေမော၊
ယောဂံ တေသံ ပယောဂေ ပဋုတရမတိတံ ပတ္ထယာနော ကရေယျ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု
ဝိညူနံ ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
သဝိကရဏာချာတဝိဘာဂေါ နာမ
ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂. ဘဝတိကြိယာပဒမာလာဝိဘာဂ
ဣတော ပရံ ပဝက္ခာမိ၊ သောတူနံ မတိဝဍ္ဎနံ။
ကြိယာပဒက္ကမံ နာမ၊ ဝိဘတ္တာဒီနိ ဒီပယံ။
တတြ အာချာတိကဿ ကြိယာလက္ခဏတ္တသူစိကာ တျာဒယော ဝိဘတ္တိယော, တာ အဋ္ဌဝိဓာ ဝတ္တမာနာပဉ္စမီသတ္တမီပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဘဝိဿန္တီ ကာလာတိပတ္တိဝသေန။
တတ္ထတိ အန္တိ, သိ ထ, မိ မ, တေ အန္တေ, သေ ဝှေ, ဧ မှေ ဣစ္စေတာ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိယော နာမ။
တု အန္တု, ဟိ ထ, မိ မ, တံ အန္တံ, သု ဝှော, ဧ အာမသေ ဣစ္စေတာ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိယော နာမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉။)ဧယျ ဧယျုံ, ဧယျာသိ ဧယျာထ, ဧယျာမိ ဧယျာမ, ဧထ ဧရံ, ဧထော ဧယျာဝှော, ဧယျံ ဧယျာမှေ ဣစ္စေတာ သတ္တမီဝိဘတ္တိယော နာမ။
အ ဥ, ဧ တ္ထ, အံ မှ, တ္ထ ရေ, တ္ထော ဝှော, ဣံ မှေ ဣစ္စေတာ ပရောက္ခာဝိဘတ္တိယော နာမ။
အာ ဦ, ဩ တ္ထ, အံ မှာ, တ္ထ တ္ထုံ, သေ ဝှံ, ဣံ မှသေ ဣစ္စေတာ ဟိယျတ္တနီဝိဘတ္တိယော နာမ။
ဤ ဥံ, ဩ တ္ထ, ဣံ မှာ, အာ ဦ, သေ ဝှံ, အံ မှေ ဣစ္စေတာ အဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိယော နာမ။
ဿတိ ဿန္တိ, ဿသိ ဿထ, ဿာမိ ဿာမ, ဿတေ ဿန္တေ, ဿသေ ဿဝှေ, ဿံ ဿာမှေ ဣစ္စေတာ ဘဝိဿန္တီဝိဘတ္တိယော နာမ။
ဿာ ဿံသု, ဿေ ဿထ, ဿံ ဿာမှာ, ဿထ ဿိသု, ဿသေ ဿဝှေ, ဿိံ ဿာမှသေ ဣစ္စေတာ ကာလာတိပတ္တိဝိဘတ္တိယော နာမ။
သဗ္ဗာသမေတာသံ ဝိဘတ္တီနံ ယာနိ ယာနိ ပုဗ္ဗကာနိ ဆ ပဒါနိ, တာနိ တာနိ ပရဿပဒါနိ နာမ။ ယာနိ ယာနိ ပန ပရာနိ ဆ ပဒါနိ, တာနိ တာနိ အတ္တနောပဒါနိ နာမ။ တတ္ထ ပရဿပဒါနိ ဝတ္တမာနာ ဆ, ပဉ္စမိယော ဆ, သတ္တမိယော ဆ, ပရောက္ခာ ဆ, ဟိယျတ္တနိယော ဆ, အဇ္ဇတနိယော ဆ, ဘဝိဿန္တိယော ဆ, ကာလာတိပတ္တိယော ဆာတိ အဋ္ဌစတ္တာလီသဝိဓာနိ ဟောန္တိ, တထာ ဣတရာနိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ပိဏ္ဍိတာနိ ဆန္နဝုတိဝိဓာနိ။
ပရဿပဒါနမတ္တနောပဒါနဉ္စ ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ ပဌမမဇ္ဈိမုတ္တမပုရိသာ နာမ။ တေ ဝတ္တမာနာဒီသု စတ္တာရော စတ္တာရော, အဋ္ဌန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ဝသေန ဒွတ္တိံသ, ပိဏ္ဍိတာနိ ပရိမာဏာနေဝ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀။)ဒွီသု ဒွီသု ပဒေသု ပဌမံ ပဌမံ ဧကဝစနံ, ဒုတိယံ ဒုတိယံ ဗဟုဝစနံ။
တတြ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တီနန္တိ အန္တိ, သိ ထ, မိ မ ဣစ္စေတာနိ ပရဿပဒါနိ။ တေ အန္တေ, သေ ဝှေ, ဧ မှေ ဣစ္စေတာနိ အတ္တနောပဒါနိ။ ပရဿပဒတ္တနောပဒေသုပိတိ အန္တိ ဣတိ ပဌမပုရိသာ, သိထ ဣတိ မဇ္ဈိမပုရိသာ, မိ မ ဣတိ ဥတ္တမပုရိသာ, တေ အန္တေ ဣတိ ပဌမပုရိသာ, သေ ဝှေ ဣတိ မဇ္ဈိမပုရိသာ, ဧ မှေ ဣတိ ဥတ္တမပုရိသာ။
ပဌမမဇ္ဈိမုတ္တမပုရိသေသုပိ တိ-ဣတိ ဧကဝစနံ, အန္တိ-ဣတိ ဗဟုဝစနန္တိ ဧဝံ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနိ ကမတော ဉေယျာနိ။ ဧဝံ သေသာသု ဝိဘတ္တီသု ပရဿပဒတ္တနောပဒပဌမမဇ္ဈိမုတ္တမပုရိသေကဝစနဗဟုဝစနာနိ ဉေယျာနိ။
တတ္ထ ဝိဘတ္တီတိ ကေနဋ္ဌေန ဝိဘတ္တိ? ကာလာဒိဝသေန ဓာတွတ္ထံ ဝိဘဇတီတိ ဝိဘတ္တိ, သျာဒီဟိ နာမိကဝိဘတ္တီဟိ သဟ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ပန သကတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ ဝိဘဇတီတိ ဝိဘတ္တိ, ကမ္မာဒယော ဝါ ကာရကေ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဝိဘဇတီတိ ဝိဘတ္တိ, ဝိဘဇိတဗ္ဗာ ဉာဏေနာတိပိ ဝိဘတ္တိ, ဝိဘဇန္တိ အတ္ထေ ဧတာယာတိပိ ဝိဘတ္တိ, အထ ဝါ သတိပိ ဇိနသာသနေ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဝိဘတ္တီဟိ ဝိနာ အတ္ထဿာ’နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော ဝိသေသေန ဝိဝိဓေန ဝါ အာကာရေန ဘဇန္တိ သေဝန္တိ နံ ပဏ္ဍိတာတိပိ ဝိဘတ္တိ။ တတ္ထ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသလက္ခဏံ ဝဒါမ သဟ ပယောဂနိဒဿနာဒီဟိ။
အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော၊ နာမိကေသုပလဗ္ဘတိ။
နာချာတေသူတိ ဝိညေယျ-မိဒမေတ္ထ နိဒဿနံ။
နိဂြောဓောဝ မဟာရုက္ခော၊ ထေရ ဝါဒါနမုတ္တမော။
အနူနံ အနဓိကဉ္စ၊ ကေဝလံ ဇိနသာသနံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁။)တတြ ထေရ-ဣတိ အဝိဘတ္တိကော နိဒ္ဒေသော, ထေရာနံ အယန္တိ ထေရော။ ကော သော? ဝါဒေါ။ ထေရဝါဒေါ အညေသံ ဝါဒါနံ ဥတ္တမောတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ကာယော တေ သဗ္ဗ သောဝဏ္ဏော’’၊ ဣစ္စာဒိမှိပိ နာမိကေ။
အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော၊ ဂဟေတဗ္ဗော နယညုနာ။
အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော၊ နနွာချာတေပိ ဒိဿတိ။
‘‘ဘော ခါဒ ပိဝ’’ဣစ္စတြ၊ ဝဒေ ယော ကောစိ စောဒကော။
ယဒိ ဧဝံ မတေနဿ၊ ဘဝေယျ အဝိဘတ္တိကံ။
‘‘ဘိက္ခု၊ ဘော ပုရိသိ’’စ္စာဒိ၊ ပဒမ္ပိ၊ န ဟိဒံ တထာ။
‘‘ဘိက္ခု၊ ဘော ပုရိသိ’’စ္စာဒိ၊ သိ ဂ လောပေန ဝုစ္စတိ။
တထာ ‘‘ခါဒါ’’တိအာဒီနိ၊ ဟိ လောပေန ပဝုစ္စရေ။
ဧဝံ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော အာချာတေသု န လဗ္ဘတိ, နာမေသုယေဝ လဗ္ဘတိ။ တတြာပိ ‘‘အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေ’’တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝသေန ပုဂ္ဂလ ဣတိ ရဿကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န ‘‘ကကုသန္ဓ ကောဏာဂမနော စ ကဿပေါ’’တိ ဧတ္ထ ကကုသန္ဓ ဣတိ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော ဝိယ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဘိက္ခု နိသိန္နေ မာတုဂါမော ဥပနိသိန္နော ဝါ ဟောတိ ဥပနိပန္နော ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဘိက္ခူတိ ဣဒံ ဘိက္ခုမှီတိ ဝတ္တဗ္ဗတ္ထတ္တာ ဘုမ္မေ ပစ္စတ္တန္တိပိ အဒိဋ္ဌဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသောတိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ပန ဆန္ဒဝသေန ကတရဿတ္တာ တာနိ ပဒါနိ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသပက္ခမ္ပိ ဘဇန္တီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ။
တတ္ထ ပရဿပဒါနီတိ ပရဿ အတ္ထဘူတာနိ ပဒါနိ ပရဿပဒါနိ။ ဧတ္ထုတ္တမပုရိသေသု အတ္တနော အတ္ထေသုပိ အတ္တနောပဒဝေါဟာရော န ကရိယတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂။)ကိဉ္စာပိ အတ္တနော အတ္ထာ၊ ပုရိသာ ဥတ္တမဝှယာ။
တထာပိ ဣတရေသာန-မုဿန္နတ္တာဝ တဗ္ဗသာ။
တဗ္ဗောဟာရော ဣမေသာနံ၊ ပေါရာဏေဟိ နိရောပိတော။
အတ္တနောပဒါနီတိ အတ္တနော အတ္ထဘူတာနိ ပဒါနိ အတ္တနောပဒါနိ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမမဇ္ဈိမပုရိသေသု ပရဿတ္ထေသုပိ ပရဿပဒဝေါဟာရော န ကရိယတိ။
ပဌမမဇ္ဈိမာ စေတေ၊ ပရဿတ္ထာ တထာပိ စ။
ဣတရေသံ နိရူဠှတ္တာ၊ တဗ္ဗောဟာရဿ သစ္စတော။
ဣမဿ ပနိမေသာနံ၊ ပုဗ္ဗဝေါဟာရတာယ စ။
တထာ သင်္ကရဒေါသဿ၊ ဟရဏတ္ထာယ သော အယံ။
အတ္တနောပဒဝေါဟာရော၊ ဧသမာရောပိတော ဓုဝံ။
ပရဿပဒသညာဒိ-သညာယော ဗဟုကာ ဣဓ။
ပေါရာဏေဟိ ကတတ္တာတာ၊ သညာ ပေါရာဏိကာ မတာ။
တသ္မာ ဣဓ ပဌမပုရိသာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပုရိသာနံ ဝစနတ္ထံ န ပရိယေသာမ။ ရူဠှိယာ ဟိ ပေါရာဏေဟိ တျာဒီနံ ပုရိသသညာ ဝိဟိတာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃။)ဧကဝစနဗဟုဝစနေသု ပန ဧကဿတ္ထဿ ဝစနံ ဧကဝစနံ။ ဗဟူနမတ္ထာနံ ဝစနံ ဗဟုဝစနံ။ အထ ဝါ ဗဟုတ္တေပိ သတိ သမုဒါယဝသေန ဇာတိဝသေန ဝါ စိတ္တေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကီကတဿတ္ထဿ ဧကဿ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဧကဝစနံ, ဗဟုတ္တေ နိဿိတဿ နိဿယဝေါဟာရေန ဝုတ္တဿ နိဿယဝသေန ဧကဿ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဧကဝစနံ, ဧကတ္တလက္ခဏေန ဗဝှတ္ထာနံ ဧကဝစနံ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဧကဝစနံ။ အဗဟုတ္တေပိ သတိ အတ္တဂရုကာရာပရိစ္ဆေဒမာတိကာနုသန္ဓိနယပုစ္ဆာသဘာဂပုထုစိတ္တ- သမာယောဂပုထုအာရမ္မဏဝသေန ဧကတ္ထဿ ဗဟူနံ ဝိယ ဝစနံ ဗဟုဝစနံ, တထာ ယေ ယေ ဗဟဝေါ တန္နိဝါသတံပုတ္တသင်္ခါတဿေကဿတ္ထဿ ရူဠှီဝသေန ဗဟူနံ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဗဟုဝစနံ, ဧကဿတ္ထဿ အညေနတ္ထေန ဧကာဘိဓာနဝသေန ဗဟူနံ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဗဟုဝစနံ, ဧကဿတ္ထဿ နိဿိတဝသေန ဗဟူနံ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဗဟုဝစနံ, ဧကဿတ္ထဿ အာရမ္မဏဘေဒကိစ္စဘေဒဝသေန ဗဟူနံ ဝိယ ဝစနမ္ပိ ဗဟုဝစနံ။ ဧဝမိမေဟိ အာကာရေဟိ ဧကမှိ ဝတ္တဗ္ဗေ, ဧကမှိ ဝိယ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ, ဗဟုမှိ ဝတ္တဗ္ဗေ, ဗဟုမှိ ဝိယ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုထုဝစနံ, အနေကဝစနန္တိ စ ဣမဿေဝ နာမံ။
ဝစနေသု အယံ အတ္ထော၊ နာမာချာတဝိဘတ္တိနံ။
ဝသေန အဓိဂန္တဗ္ဗော၊ သာသနတ္ထဂဝေသိနာ။
တသ္မာ တဒတ္ထဝိညာပနတ္ထံ ဣဓ နာမိကပယောဂေဟိ သဟေဝါချာတပယောဂေ ပဝက္ခာမ – ‘‘ရာဇာ အာဂစ္ဆတိ, သဟာယော မေ အာဂစ္ဆတိ, ဧကံ စိတ္တ’’ မိစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ ဧကဝစနပယောဂါ။ ‘‘ရာဇာနော အာဂစ္ဆန္တိ, သဟာယာ မေ အာဂစ္ဆန္တိ, န မေ ဒေဿာ ဥဘော ပုတ္တာ, ဒွေ တီဏိ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဗဝှတ္ထာနံ ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘သာ သေနာ မဟတီ အာသိ, ဗဟုဇ္ဇနော ပသန္နောသိ, သဗ္ဗော တံ ဇနော ဩဇိနာယတု, ဣတ္ထိဂုမ္ဗဿ ပဝရာ, ဗုဒ္ဓဿာဟံ ဝတ္ထယုဂံ အဒါသိံ, ဒွယံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဒေသေဿာမိ, ပေမံ မဟန္တံ ရတနတ္တယဿ, ကရေ ပသာဒဉ္စ နရော အဝဿံ, ဘိက္ခုသံဃော, ဗလကာယော, ဒေဝနိကာယော, အရိယဂဏော’’- ဣစ္စေဝမာဒယော, ‘‘ဒွိကံ တိက’’မိစ္စာဒယော စ သမုဒါယဝသေန ဗဝှတ္ထာနံ ဧကဝစနပယောဂါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄။)ကတ္ထစိ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဗဟုဝစနပယောဂါပိ ဒိဿန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပူဇိတာ ဉာတိသံဃေဟိ, ဒေဝကာယာ သမာဂတာ, သဗ္ဗေတေ ဒေဝနိကာယာ, ဒွေ ဒေဝသံဃာ, တီဏိ ဒုကာနိ, စတ္တာရိ နဝကာနိ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ပယောဂါပိ ဒိဿန္တိ။ ဣမေ ဧကဝစနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗဿ သမုဒါယဿ ဗဟုသမုဒါယဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါတိ ဂဟေတဗ္ဗာ, သင်္ဂယှမာနာ စ ဗဝှတ္ထဗဟုဝစနေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ ဝိသုံယေဝ ဝါ, တသ္မာ ဗဟုသမုဒါယာပေက္ခဗဟုဝစနန္တိ ဧတေသံ နာမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ပါဏံ န ဟနေ, သဿော သမ္ပဇ္ဇတိ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဇာတိဝသေန ဗဝှတ္ထာနံ ဧကဝစနပယောဂါ, တဗ္ဘာဝသာမညေန ဗဝှတ္ထာနံ ဧကဝစနပယောဂါတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘နာဂံ ရဋ္ဌဿ ပူဇိတံ, သာဝတ္ထီ သဒ္ဓါ အဟောသိ ပသန္နာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော နိဿယဝသေန ပဝတ္တာနံ နိဿယဝေါဟာရေန ဝုတ္တာနမေကဝစနပယောဂါ။
‘‘တိလက္ခဏံ, ကုသလာကုသလံ, ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ, နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနံ, ဓမ္မဝိနယော, စိတ္တသေနော စ ဂန္ဓဗ္ဗော, နတိယာ အသတိ အာဂတိဂတိ န ဟောတိ, အာဂတိဂတိယာ အသတိ စုတူပပါတော န ဟောတိ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကတ္တလက္ခဏေ ဗဝှတ္ထာနံ ဧကဝစနပယောဂါ။
‘‘ဧဝံ မယံ ဂဏှာမ, အမှာကံ ပကတိ, ပဓာနန္တိ ခေါ မေဃိယ ဝဒမာနံ ကိန္တိ ဝဒေယျာမ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ အတ္တဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘တေ မနုဿာ တံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစုံ ‘ဘုဉ္ဇထ ဘန္တေ’တိ, အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, အဗ္ဘာဂတာနာ’သနကံ အဒါသိံ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ ဂရုကာရဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅။)‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင်္ခတာ ဓမ္မာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ အပရိစ္ဆေဒဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ, အနိယမိတသင်္ခါဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ ဝါ။
ကေစိ ပန ‘‘ဒေသနာသောတပါတဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ’’တိပိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တထာဂတော သတိသမ္ပဇညရဟိတော ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ယုတ္တိ စ န ဒိဿတိ ‘‘မာတိကာယံ ပုစ္ဆာယံ ဝိဿဇ္ဇနေ စာတိ တီသုပိ ဌာနေသု အပ္ပစ္စယာဒိဓမ္မေ ဒေသေန္တော သတ္ထာ ပုနပ္ပုနံ ဗဟုဝစနဝသေန ဒေသနာသောတေ ပတိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ။
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အပ္ပစ္စယာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ မာတိကာနုသန္ဓိနယေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အပ္ပစ္စယာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနယေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နော ပရာမာသာ, တေ ဓမ္မေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ကုသလာကုသလာဗျာကတာ ဓမ္မာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ ဒုရနုဗောဓာ သန္တာ ပဏီတာ အတက္ကာဝစရာ နိပုဏာ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ, ယေ တထာဂတော သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီ’’တိ အယမေကဿတ္ထဿ ပုထုစိတ္တသမာယောဂပုထုအာရမ္မဏဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂေါ။
‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သက္ကေသု ဝိဟရတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ မဟာဝနေ,
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆။)သန္တိ ပုတ္တာ ဝိဒေဟာနံ၊ ဒီဃာဝု ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော။
တေ ရဇ္ဇံ ကာရယိဿန္တိ၊ မိထိလာယံ ပဇာပတိ’’ –
ဣစ္စေဝမာဒယော သဒ္ဒါ ယေ ယေ ဗဟဝေါ, တန္နိဝါသတံပုတ္တသင်္ခါတဿေကတ္ထဿ ရူဠှီဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ အာမန္တေသိ ‘ဂစ္ဆထ တုမှေ သာရိပုတ္တာ ကီဋာဂိရိံ ဂန္တွာ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကာနံ ဘိက္ခူနံ ကီဋာဂိရိသ္မာ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ ကရောထ, တုမှာကံ ဧတေ သဒ္ဓိဝိဟာရိနော’တိ’’, ‘‘ကစ္စိ ဝေါ ကုလပုတ္တာ, ဧထ ဗျဂ္ဃာ နိဝတ္တဝှော’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ အညေနတ္ထေန ဧကာဘိဓာနဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တိ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဧကဿတ္ထဿ နိဿိတဝသေန ဗဟုဝစနပယောဂါ။
‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ အယမာရမ္မဏဘေဒေန ဧကဿတ္ထဿ ဗဟုဝစနပယောဂေါ။
‘‘စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ’’တိ အယံ ပန ကိစ္စဘေဒေန ဧကဿတ္ထဿ ဗဟုဝစနပယောဂေါ။
တတ္ထ ဧကတ္ထေကဝစနံ, သမုဒါယာပေက္ခေကဝစနံ, ဇာတျာပေက္ခေကဝစနံ, တန္နိဿယာပေက္ခေကဝစနံ, ဧကတ္တလက္ခဏေကဝစနန္တိ ပဉ္စဝိဓံ ဧကဝစနံ ဘဝတိ။ ဧတ္ထ ပန ဇာတျာပေက္ခေကဝစနံ အတ္ထတော သာမညာပေက္ခေကဝစနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇။)ဗဝှတ္ထဗဟုဝစနံ, ဗဟုသမုဒါယာပေက္ခဗဟုဝစနံ, အတ္တဗဟုဝစနံ, ဂရုကာရဗဟုဝစနံ, အပရိစ္ဆေဒဗဟုဝစနံ, မာတိကာနုသန္ဓိနယဗဟုဝစနံ, ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနယဗဟုဝစနံ, ပုစ္ဆာသဘာဂဗဟုဝစနံ, ပုထုစိတ္တသမာယောဂပုထုအာရမ္မဏဗဟုဝစနံ, တန္နိဝါသဗဟုဝစနံ, တံပုတ္တဗဟုဝစနံ, ဧကာဘိဓာနဗဟုဝစနံ, တန္နိဿိတာပေက္ခဗဟုဝစနံ, အာရမ္မဏဘေဒဗဟုဝစနံ, ကိစ္စဘေဒဗဟုဝစနန္တိ ပန္နရသဝိဓံ ဗဟုဝစနံ ဘဝတိ။ ဣစ္စေဝံ ဝီသဓာ သဗ္ဗာနိ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ အတြိဒံ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ –
ဧကတ္ထေ ဒေကဝစန-ဉ္စိတရသ္မိတရမ္ပိ စ။
သမုဒါယဇာတိဧကတ္တ-လက္ခဏေကဝစောပိ စ။
သာဋ္ဌကထေ ပိဋကမှိ၊ ပါဌေ ပါယေန ဒိဿရေ။
ဂရုမှိ စတ္တနေကသ္မိံ၊ ဗဟုဝစနကံ ပန။
ပါဠိယံ အပ္ပကံ အဋ္ဌ-ကထာဋီကာသု တံ ဗဟုံ။
တထာ ဟိ ဗဟုကံ ဒေက-ဝစနံယေဝ ပါဠိယံ။
ဂရုမှိ စတ္တနေကသ္မိံ၊ ဣဒမေတ္ထ နိဒဿနံ။
‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ။
တဝ သာသနမာဂမ္မ၊ ပတ္တောမှိ အမတံ ပဒံ’’။
ဣစ္စေဝမာဒယော ပါဌာ၊ ဗဟုဓာ ဇိနသာသနေ။
ဒိဿန္တီတိ ဝိဇာနေယျ၊ ဝိဒွါ အက္ခရစိန္တကော။
သာတိသယံ ဂရုကာရာ-ရဟဿာပိ မဟေသိနော။
ဧကဝစနယောဂေန၊ နိဒ္ဒေသော ဒိဿတေ ယတော။
တတော ဝေါဟာရကုသလော၊ ကရေယျတ္ထာနုရူပတော။
ဧကဝစနယောဂံ ဝါ၊ ဣတရံ ဝါ သုမေဓသော။
ပါယေန တန္နိဝါသမှိ၊ ဗဟုဝစနကံ ဌိတံ။
တံပုတ္တေ အပ္ပကံ တန္နိ-ဿယေကဝစနမ္ပိ စ။
ပုထုစိတ္တာပရိစ္ဆေဒ-မာတိကာသန္ဓိအာဒိသု။
ဗဟုဝစနကဉ္စာပိ၊ အပ္ပကန္တိ ပကာသယေ။
ဧကာဘိဓာနတော ကိစ္စာ၊ တထာ ဂေါစရတောပိ စ။
ဗဟုဝစနကံ တန္နိ-ဿိတာပေက္ခဉ္စ အပ္ပကံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈။)ဣစ္စေဝံ သပ္ပယောဂံ တု၊ ဉတွာန ဝစနဒွယံ။
ကာတဗ္ဗော ပန ဝေါဟာရော၊ ယထာပါဠိ ဝိဘာဝိနာ။
ဣဒါနိ ကာလာဒိဝသေန အာချာတပ္ပဝတ္တိံ ဒီပယိဿာမ – ကာလကာရကပုရိသပရိဒီပကံ ကြိယာလက္ခဏံ အာချာတိကံ။ တတြ ကာလန္တိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဝသေန တယော ကာလာ, အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာဏတ္တိပရိကပ္ပကာလာတိပတ္တိဝသေန ပန ဆ, တေ ဧကေကာ တိပုရိသကာ။
ဝုတ္တပ္ပကာရကာလေသု၊ ယဒိဒံ ဝတ္တတေ ယတော။
အာချာတိကံ တတော တဿ၊ ကာလဒီပနတာ မတာ။
ကာရကန္တိ ကမ္မကတ္တုဘာဝါ။ တေ ဟိ ဥပစာရမုချသဘာဝဝသေန ကရောန္တိ ကရဏန္တိ စ ‘‘ကာရကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေဝ ယထာက္ကမံ ကြိယာနိမိတ္တ တံသာဓက တံသဘာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကမ္မံ ကတ္တာ စ ဘာဝေါ စ၊ ဣစ္စေဝံ ကာရကာ တိဓာ။
ဝိဘတ္တိပစ္စယာ ဧတ္ထ၊ ဝုတ္တာ နာညတြ သစ္စတော။
‘‘ပရိဘဝိယျတိ’’စ္စာဒီ၊ ကမ္မေ သိဇ္ဈန္တိ ကာရကေ။
‘‘သမ္ဘဝတီ’’တိအာဒီနိ၊ သိဇ္ဈရေ ကတ္တုကာရကေ။
‘‘ဝိဘဝိယျတိ’’ဣစ္စာဒီ၊ ဘာဝေ သိဇ္ဈန္တိ ကာရကေ။
တိဝိဓေသွေဝမေတေသု၊ ဝိဘတ္တိပစ္စယာ မတာ။
ကာရကတ္တယမုတ္တံ ယံ၊ အာချာတံ နတ္ထိ သဗ္ဗသော။
တသ္မာ တဒ္ဒီပနတ္တမ္ပိ၊ တဿာချာတဿ ဘာသိတံ။
ကာရကတ္တံ တု ဘာဝဿ၊ သစေပိ န သမီရိတံ။
ကာရကလက္ခဏေ တေန၊ ဘာဝေန စ အဝတ္ထုနာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉။)ကြိယာနိပ္ဖတ္တိ နတ္ထီတိ၊ ယုတ္တိတောပိ စ နတ္ထိ တံ။
တထာပါချာတိကေ တဿ၊ တဗ္ဗောဟာရော နိရုတ္တိယံ။
ပတိဋ္ဌိတနယောဝါတိ၊ မန္တွာ အမှေဟိ ဘာသိတော။
ပုရိသောတိ ဧကဝစနဗဟုဝစနကာ ပဌမမဇ္ဈိမုတ္တမပုရိသာ။ တတ္ထ ပဌမပုရိသော အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏေ သာဓကဝါစကေ ဝါ ကမ္မဝါစကေ ဝါ တုမှာ’မှသဒ္ဒဝဇ္ဇိတေ ပစ္စတ္တဝစနဘူတေ နာမမှိ ‘‘အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတိ, ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသုဉာဏ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပယုဇ္ဇမာနေပိ, တဋ္ဌာနိယတ္တေ သတိ ‘‘ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ, ပီဠိယက္ခောတိ မံ ဝိဒူ, ဝုစ္စတီတိ ဝစန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အပ္ပယုဇ္ဇမာနေပိ သဗ္ဗဓာတူဟိ ပရော ဟောတိ။ ကတ္ထစိ ပန ပါဠိပ္ပဒေသေ နာမဿ အပ္ပယုတ္တတ္တာ ပဌမပုရိသပယောဂတ္ထော ဒုရနုဗောဓော ဘဝတိ, ယထာ ‘‘ဒုက္ခံ တေ ဝေဒယိဿာမိ, တတ္ထ အဿာသယန္တု မ’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဧတ္ထ ‘‘ပါဒါ’’တိ ပါဌသေသော, တသ္မိံ ဒုက္ခသာသနာရောစနေ ဝတ္တုံ အဝိသဟနဝသေန ကိလမန္တံ မံ ဒေဝဿ ဥဘော ပါဒါ အဿာသေန္တု, ဝိဿဋ္ဌော ကထေဟီတိ မံ ဝဒထာတိ အဓိပ္ပာယော စ ဘဝတိ။
အဓိပ္ပာယော သုဒုဗ္ဗောဓော၊ ယသ္မာ ဝိဇ္ဇတိ ပါဠိယံ။
တသ္မာ ဥပဋ္ဌဟံ ဂဏှေ၊ ဂရုံ ဂရုမတံ ဝိဒူ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀။)တတြိမာနိ ဘူဓာတာဓိကာရတ္တာ ဘူဓာတုဝသေန နိဒဿနပဒါနိ။ သော ပရိဘဝတိ, တေ ပရိဘဝန္တိ, ပရိဘဝတိ, ပရိဘဝန္တိ။ သပတ္တော အဘိဘဝိယတေ, သဗ္ဗာ ဝိတျာ’နုဘူယတေ, အဘိဘဝိယတေ, အနုဘူယတေတိ။ ယတ္ထ သတိပိ နာမဿ သာဓကဝါစကတ္တေ အပစ္စတ္တဝစနတ္တာ အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏတာ န လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ကမ္မဝါစကံ ပစ္စတ္တဝစနဘူတံ တုလျာဓိကရဏပဒံ ပဋိစ္စ ပဌမပုရိသာဒယော တယော လဗ္ဘန္တိ။ တံ ယထာ? ပရိဘဝိယျတေ ပုရိသော ဒေဝဒတ္တေန, ပရိဘဝိယျသေ တွံ ဒေဝဒတ္တေန, ပရိဘဝိယျမှေ မယံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ။ ဧတ္ထ ပနိဒံ ဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသိန’န္တိအာဒီသု သတိပိ နာမဿ ကမ္မဝါစကတ္တေ အပစ္စတ္တဝစနတ္တာ အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏတာ န လဗ္ဘတီတိ ပဌမပုရိသုပ္ပတ္တိ န သိယာ’’တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသိန’’န္တိအာဒီသု ‘‘ဇနာ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗဿ သာဓကဝါစကဿ နာမဿ သဒ္ဓိမာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ နယော။
မဇ္ဈိမပုရိသော အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏေ သာဓကဝါစကေ ဝါ ကမ္မဝါစကေ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနဘူတေ တုမှသဒ္ဒေ ပယုဇ္ဇမာနေပိ, တဋ္ဌာနိယတ္တေ သတိ အပ္ပယုဇ္ဇမာနေပိ သဗ္ဗဓာတူဟိ ပရော ဟောတိ။ တွံ အတိဘဝသိ, တုမှေ အတိဘဝထ, အတိဘဝသိ, အတိဘဝထ။ တွံ ပရိဘဝိယသေ ဒေဝဒတ္တေန, တုမှေ ပရိဘဝိယဝှေ။ ယတ္ထ သတိပိ တုမှသဒ္ဒဿ သာဓကဝါစကတ္တေ အပစ္စတ္တဝစနတ္တာ အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏတာ န လဗ္ဘတိ, န တတ္ထ မဇ္ဈိမပုရိသော ဟောတိ။ ဣတရေ ပန ဒွေ ဟောန္တိ ကမ္မဝါစကံ ပစ္စတ္တဝစနဘူတံ တုလျာဓိကရဏပဒံ ပဋိစ္စ။ တံ ယထာ? တယာ အဘိဘဝိယတေ သပတ္တော, တယာ အဘိဘဝိယေ အဟံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁။)ဥတ္တမပုရိသော အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏေ သာဓကဝါစကေ ဝါ ကမ္မဝါစကေ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနဘူတေ အမှသဒ္ဒေ ပယုဇ္ဇမာနေပိ, တဋ္ဌာနိယတ္တေ သတိ အပ္ပယုဇ္ဇမာနေပိ သဗ္ဗဓာတူဟိ ပရော ဟောတိ။ အဟံ ပရိဘဝါမိ, မယံ ပရိဘဝါမ, ပရိဘဝါမိ, ပရိဘဝါမ။ အဟံ ပရိဘဝိယျာမိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ, မယံ ပရိဘဝိယျာမ, ပရိဘဝိယျာမိ, ပရိဘဝိယျာမ။ ယတ္ထ သတိပိ အမှသဒ္ဒဿ သာဓကဝါစကတ္တေ အပစ္စတ္တဝစနတ္တာ အာချာတပဒေန တုလျာဓိကရဏတာ န လဗ္ဘတိ, န တတ္ထ ဥတ္တမပုရိသော ဟောတိ။ ဣတရေ ပန ဒွေ ဟောန္တိ ကမ္မဝါစကံ ပစ္စတ္တဝစနဘူတံ တုလျာဓိကရဏပဒံ ပဋိစ္စ။ တံ ယထာ? မယာ အနုဘဝိယတေ သမ္ပတ္တိ, မယာ အဘိဘဝိယသေ တွံ။ ဧဝံ ယတ္ထ ယတ္ထ သာဓကဝါစကာနံ ဝါ ကမ္မဝါစကာနံ ဝါ နာမာဒီနံ ပစ္စတ္တဝစနဘူတာနံ အာချာတပဒေဟိ တုလျာဓိကရဏတ္တေ လဒ္ဓေ တတ္ထ တတ္ထ ပဌမပုရိသာဒယော လဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ နာမာဒီနံ ပစ္စတ္တဝစနဘူတာနံ တုလျာဓိကရဏဘာဝေါယေဝ ပဌမပုရိသာဒီနမုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ။
ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ ပုရိသာနမေကာဘိဓာနေ ပရော ပုရိသော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဧကာဘိဓာနံ နာမ ဧကတော အဘိဓာနံ ဧကကာလာဘိဓာနဉ္စ။ တဉ္စ ခေါ စသဒ္ဒပယောဂေယေဝ, အစသဒ္ဒပယောဂေ ဘိန္နကာလာဘိဓာနေ တဂ္ဂဟဏာဘာဝတော။ ‘‘တုမှေ အတ္ထကုသလာ ဘဝထ, မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော တပ္ပယောဂါ။ တတ္ထ တုမှေ အတ္ထကုသလာ ဘဝထ – ဣစ္စေတသ္မိံ ဝေါဟာရေ ‘‘သော စ အတ္ထကုသလော ဘဝတိ, တွဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝသိ, တုမှေ အတ္ထကုသလာ ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဒွိန္နမေကာဘိဓာနေ ပရော ပုရိသော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမ’’ ဣစ္စေတသ္မိံ ပန ‘‘သော စ အတ္ထကုသလော ဘဝတိ, အဟဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝါမိ, မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမာ’’တိ ဝါ ‘‘တွဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝသိ, အဟဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝါမိ, မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမာ’’တိ ဝါ ဧဝမ္ပိ ဒွိန္နမေကာဘိဓာနေ ပရော ပုရိသော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘သော စ အတ္ထကုသလော ဘဝတိ, တွဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝသိ, အဟဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝါမိ, မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမာ’’တိ ဝါ ‘‘သော စ အတ္ထကုသလော ဘဝတိ, တေ စ အတ္ထကုသလာ ဘဝန္တိ, တွဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝသိ, တုမှေ စ အတ္ထကုသလာ ဘဝထ, အဟဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝါမိ, မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမာ’’တိ ဝါ ဧဝံ တိဏ္ဏမေကာဘိဓာနေ ပရော ပုရိသော ဂဟေတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂။)အပရောပိ အတ္ထနယော ဝုစ္စတိ – ‘‘တွဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝသိ, သော စ အတ္ထကုသလော ဘဝတိ, တုမှေ အတ္ထကုသလာ ဘဝထာ’’တိ ဝါ ‘‘အဟဉ္စ အတ္ထကုသလော ဘဝါမိ, သော စ အတ္ထကုသလော ဘဝတိ, မယမတ္ထကုသလာ ဘဝါမာ’’တိ ဝါ ဣမိနာ နယေန အနေကပ္ပဘေဒေါ အတ္ထနယော။ ဧဝံ သေသာသု ဝိဘတ္တီသု ပဉ္စမီသတ္တမိယာဒီသု ပရောပုရိသော ဂဟေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသု စ ကြိယာပဒေသု ဗဝှတ္ထဝါစကေသု ဗဟုဝစနန္တေသု, န ပန ဗဟုဝစနန္တေသုပိ ဧကဿတ္တနော ဝါစကေသု ဂရုကာတဗ္ဗဿေကဿတ္ထဿ ဝါစကေသု စ ကြိယာပဒေသု။ ဧတ္ထ စောဒနာသန္ဒီပနိယော ဣမာ ဂါထာ –
‘‘တွဉ္စ ဘဝသိ သော စာပိ၊ ဘဝတိ’’စ္စာဒိဘာသနေ။
‘‘တုမှေ ဘဝထ’’ ဣစ္စာဒိ၊ ပရောပေါသော ကထံ သိယာ?။
‘‘အဟံ ဘဝါမိ သော စာပိ၊ ဘဝတိ’’စ္စာဒိဘာသနေ။
‘‘မယံ ဘဝါမ’’ဣစ္စာဒိ၊ ဥတ္တမော စ ကထံ သိယာ?။
ဧတ္ထ စ ဝုစ္စတေ –
ပစ္ဆာ ဝုတ္တော ပရော နာမ၊ သညာယ ပဋိပါဋိယာ။
ဧဝံ ပန ဂဟေတဗ္ဗော၊ ပရောပုရိသနာမကော။
ပဌမမှာ ပရော နာမ၊ မဇ္ဈိမော ဥတ္တမောပိ စ။
မဇ္ဈိမမှာ ပရော နာမ၊ ဥတ္တမော ပုရိသော ရုတော။
ဧဝံ တု ဂဟဏဉှေတ္ထ၊ ဝေါဟာရဿာနုလောမကံ။
ဒေါသော တဒနုလောမမှိ၊ ဂဟဏသ္မိံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘တွဉ္စ ဘဒ္ဒေ သုခီ ဟောဟိ၊ ဧသော စာပိ မဟာမိဂေါ’’။
ဣတိ ပါဌော ယတော ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝဒေမသေ။
‘‘တုမှေ ဒွေ သုခိတာ ဟောထ’’၊ ဣစ္စတ္ထော တတ္ထ ဒိဿတိ။
ဧဝံပျယံ နယော ဝုတ္တော၊ အတ္တနောမတိယာ မမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃။)အတ္တနောမတိ ကိဉ္စာပိ၊ ကထိတာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာ။
တထာပိ နယမာဒါယ၊ ကထိတတ္တာ အကောပိယာ။
‘‘ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တံ၊ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယိတ္ထ မံ။
တွဉ္စ ဇာနပဒါ စေဝ၊ နေဂမာ စ သမာဂတာ’’။
‘‘အဟဉ္စ မဒ္ဒိဒေဝီ စ၊ ဇာလီကဏှာဇိနာ စုဘော။
အညမညံ သောကနုဒါ၊ ဝသာမ အဿမေ တဒါ’’။
ဧတာ ဂါထာပိ ဧတဿ၊ အတ္ထဿ ပန သာဓိကာ။
တာသု ဝုတ္တနယေနေဝ၊ အတ္ထော သုပါကဋော သိယာ။
ဧဝံ ဝိညူဟိ ဝိညေယျံ၊ ဗဟုနာ ဘာသိတေန ကိံ။
အာကာရေန မနာပေန၊ ကထနေ ယေန ကေနစိ။
န ဝိရုဇ္ဈတိ စေ အတ္ထော၊ တံ ပမာဏံ သုဓီမတံ။
ပုရိသတ္တယတော ဧသော၊ ပရောပုရိသနာမကော။
နုပလဗ္ဘတိ ပစ္စေကံ၊ တဒန္တောဂဓတောဝ ယံ။
ပါဋဝတ္ထာယ သောတူနံ၊ ဝေါဟာရတ္ထေသု သဗ္ဗသော။
ဝိသုံ အလဗ္ဘမာနောပိ၊ လဗ္ဘမာနောဝ ဥဒ္ဓဋော။
သင်္ခေပတောပေတ္ထ ပုရိသပ္ပဝတ္တိ ဧဝံ ဥပလက္ခိတဗ္ဗာ ‘‘အမှဝစနတ္ထေ ဥတ္တမော, တုမှဝစနတ္ထေ မဇ္ဈိမော, အညေသံ ဝစနတ္ထေ ပဌမော’’တိ။
တျာဒီနံ ပုရိသသညာ၊ ယသ္မာ ဝုတ္တာ တတော ဣဒံ။
တဗ္ဗန္တာချာတိကံ ဉေယျံ၊ ပုရိသပရိဒီပကံ။
ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အာချာတိကဿ ကာလကာရကပုရိသပရိဒီပနတာ ဝုတ္တာ။
ကြိယာလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ကထံ အာချာတိကဿ ကြိယာလက္ခဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ?
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄။)လက္ခိယတိ ကြိယာယေတံ၊ ကြိယာ ဝါ အဿ လက္ခဏံ။
ကြိယာလက္ခဏတာ ဧဝံ၊ ဝေဒိတဗ္ဗာ တထာ ဟိ စ။
‘‘ဂစ္ဆတိ’’စ္စာဒိကံ သုတွာ၊ ကြိယာသန္ဒီပနံ ပဒံ။
‘‘အာချာတိက’’န္တိ ဓီရေဟိ၊ အာချာတညူဟိ သညိတံ။
လက္ခဏံ ဟောတိ နာမဿ၊ ယထာ သတွာဘိဓာနတာ။
ကြိယာဘိဓာနတာ ဧဝံ၊ အာချာတဿေဝ လက္ခဏံ။
အတ္ထတော ပန ဧတဿ၊ ကြိယာဝါစကတာ ဣဓ။
လက္ခဏံ ဣတိ ဝိညေယျံ၊ လက္ခဏညူဟိ လက္ခိတံ။
‘‘ကိံ ကရောသီ’’တိ ပုဋ္ဌဿ၊ ‘‘ပစာမိ’’စ္စာဒိနာ ‘‘အဟံ’’။
ပဋိဝါစာယ ဒါနေန၊ ကြိယာဝါစကတာ မတာ။
ဧဝမာချာတိကဿ ကြိယာလက္ခဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ကာလေသု ဝိဘတ္တိပ္ပဝတ္တိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
ပစ္စုပ္ပန္နမှိ ကာလသ္မိံ၊ ဝတ္တမာနာ ပဝတ္တတိ။
အာသိဋ္ဌာဏာပနတ္ထေသု၊ ပစ္စုပ္ပန္နမှိ ပဉ္စမီ။
ပစ္စုပ္ပန္နေ ပရိကပ္ပာ-နုမတျတ္ထေသု သတ္တမီ။
အပ္ပစ္စက္ခေ အတီတမှိ၊ ပရောက္ခာ သမ္ပဝတ္တတိ။
ဟိယျော ပဘုတိ ကာလသ္မိံ၊ အတီတမှိ ပဝတ္တတိ။
ပစ္စက္ခေ ဝါ အပစ္စက္ခေ၊ ဟိယျတ္တနီ နိရုတ္တိတာ။
အဇ္ဇပ္ပဘုတိ ကာလသ္မိံ၊ အတီတမှိ ပဝတ္တတိ။
ပစ္စက္ခေ ဝါ အပစ္စက္ခေ၊ သမီပေဇ္ဇတနဝှယာ။
အနာဂတေ ဘဝိဿန္တီ၊ ကာလသ္မိံ သမ္ပဝတ္တတိ။
ကြိယာတိပန္နမတ္တမှိ၊ တီတေ ကာလာတိပတ္တိကာ။
အနာဂတေပိ ဟောတီတိ၊ နိရုတ္တညူဟိ ဘာသိတာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅။)ဧဝံ ကာလေသု ဝိဘတ္တိပ္ပဝတ္တိံ ဉတွာ ယေ တေ သုတ္တန္တေသု ဝိစိတ္တာ သုဝိသဒဝိပုလတိခိဏဗုဒ္ဓိဝိသယဘူတာ ပယောဂါ ဒိဿန္တိ, တေသု ပါဋဝမိစ္ဆန္တေဟိ တျာဒိက္ကမေန ဝုစ္စမာနာ ကြိယာပဒမာလာ သလ္လက္ခိတဗ္ဗာ – ဘဝတိ, ဘဝန္တိ။ ဘဝသိ, ဘဝထ။ ဘဝါမိ, ဘဝါမ။ ဘဝတေ, ဘဝန္တေ။ ဘဝသေ, ဘဝဝှေ။ ဘဝေ, ဘဝါမှေ။ အယံ အညယောဂါဒိရဟိတာ ကြိယာပဒမာလာ။
ဒိဿန္တိ စ သုတ္တန္တေသု အတ္ထသမ္ဘဝေပိ အညယောဂါဒိရဟိတာနိ ကြိယာပဒါနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ, ယဒါ ပညာယ ပဿတိ။ ယံ မံ ဘဏသိ သာရထိ။ အညံ သေပဏ္ဏိ ဂစ္ဆာမိ’’ ဣစ္စေဝမာဒီနိ ဧတဿတ္ထဿ ပရိဒီပနိယာ ကြိယာပဒမာလာ။
ဧတ္ထ တိဝိဓော ကြိယာပဒေသု ယောဂေါ တယောဂေါ, မယောဂေါ, အညယောဂေါ စ။ တတ္ထ မဇ္ဈိမပုရိသာ တယောဂဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာ, ဥတ္တမပုရိသာ မယောဂဝသေန။ ပဌမပုရိသာ အညယောဂဝသေန။ တျာဒီနမေတ္ထ ပဋိပါဋိယာ အယံ အနုဂီတိ –
အညယောဂေန ပဌမာ၊ တယောဂေန တု မဇ္ဈိမာ။
မယောဂေနုတ္တမာ ဟောန္တိ၊ ဂဟေတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
သောတူနံ ပယောဂေသု ကောသလ္လတ္ထံ အညယောဂါဒိသဟိတမပရမ္ပိ ကြိယာပဒမာလံ ဝဒါမ – သော ဘဝတိ, တေ ဘဝန္တိ။ တွံ ဘဝသိ, တုမှေ ဘဝထ။ အဟံ ဘဝါမိ, မယံ ဘဝါမ။ သော ဘဝတေ, တေ ဘဝန္တေ။ တွံ ဘဝသေ, တုမှေ ဘဝဝှေ။ အဟံ ဘဝေ, မယံ ဘဝါမှေ။ အယံ အညယောဂါဒိသဟိတာ ကြိယာပဒမာလာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆။)ဒိဿန္တိ စ သုတ္တန္တေသု အညယောဂါဒိသဟိတာနိပိ ကြိယာပဒါနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘ယံပါယံ ဒေဝ ကုမာရော သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ, ဣဒမ္ပိမဿ မဟာပုရိသဿ မဟာပုရိသလက္ခဏံ ဘဝတိ, တဿိမာနိ သတ္တ ရတနာနိ ဘဝန္တိ။ ယော ဒန္ဓကာလေ တရတိ, တရဏီယေ စ ဒန္ဓတိ, တွံသိ အာစရိယော မမ, အဟမ္ပိ ဒဋ္ဌုကာမောသ္မိ, ပိတရံ မေ ဣဓာဂတံ’’ ဣစ္စေဝမာဒီနိ ဧတဿတ္ထဿ ပရိဒီပနိယာ ကြိယာပဒမာလာ။
ယော တုမှသဒ္ဒေန ဝတ္တဗ္ဗေ အတ္ထေ နိပတတိ, န ပန ဟောတိ တုမှတ္ထဝါစကော, နေသော သဒ္ဒေါ ကြိယာပဒဿ တယောဂသဟိတတ္တံ သာဓေတိ, အညဒတ္ထု အညယောဂသဟိတတ္တညေဝ သာဓေတိ။ ယော စ အမှသဒ္ဒေန ဝတ္တဗ္ဗေ အတ္ထေ နိပတတိ, န ပန ဟောတိ အမှတ္ထဝါစကော, န သောပိ သဒ္ဒေါ ကြိယာပဒဿ မယောဂသဟိတတ္တံ သာဓေတိ, အညဒတ္ထု အညယောဂသဟိတတ္တညေဝ သာဓေတိ။
တတြ တုမှသဒ္ဒေန တာဝ ဝတ္တဗ္ဗတ္ထေ – ‘‘န ဘဝံ ဧတိ ပုညတ္ထံ, သိဝိရာဇဿ ဒဿနံ။ မာယသ္မာ သမဂ္ဂဿ သံဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမိ။ ဣဓ ဘန္တေ ဘဂဝါ ပံသုကူလံ ဓောဝတူ’’တိ ဣစ္စေဝမာဒယော ပယောဂါ။ အမှသဒ္ဒေန ပန ဝတ္တဗ္ဗတ္ထေ ‘‘ဥပါလိ တံ မဟာဝီရ, ပါဒေ ဝန္ဒတိ သတ္ထုနော။ သာဝကော တေ မဟာဝီရ, သရဏော ဝန္ဒတိ သတ္ထုနော’’တိ စ ဣစ္စေဝမာဒယော ပယောဂါ။ ဣဒမေတ္ထုပလက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘တွံ တုမှေ အဟံ မယ’’န္တိ အတ္ထဒီပက တယောဂ မယောဂတော အညော အညတ္ထဒီပနော ပယောဂေါယေဝ အညယောဂေါ နာမ, တတ္ထ ပဌမပုရိသော ဘဝတီတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇။)ယဇ္ဇေဝံ ‘‘သဗ္ဗာယသံ ကူဋမတိပ္ပမာဏံ, ပဂ္ဂယှ သော တိဋ္ဌသိ အန္တလိက္ခေ။ ဧသ သုတွာ ပသီဒါမိ, ဝစော တေ ဣသိသတ္တမာ’’တိအာဒီသု ကထံ။ ဧတ္ထ ဟိ မဇ္ဈိမုတ္တမပုရိသသမ္ဘဝေါယေဝ ဒိဿတိ, န တု ပဌမပုရိသသမ္ဘဝေါတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘သဗ္ဗာယသံ ကူဋမတိပ္ပမာဏံ, ပဂ္ဂယှ သော တိဋ္ဌသိ အန္တလိက္ခေ’’တိအာဒီသု ‘‘သော’’တိအာဒိကဿ နာမသဒ္ဒဿ တုမှ’မှသဒ္ဒဿတ္ထဝါစကသဒ္ဒေဟိ‘‘တိဋ္ဌသီ’’တိအာဒီနံ သျာဒျန္တာနံ ပဒါနံ ဒဿနတော အစ္စန္တမဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗေဟိ သမာနာဓိကရဏတ္တာ တဂ္ဂုဏဘူတတ္တာ စ မဇ္ဈိမုတ္တမပုရိသသမ္ဘဝေါ သမဓိဂန္တဗ္ဗော။ ဤဒိသေသု ပယောဂေသု သျာဒျန္တာနံ ဒဿနဝသေန အဝိဇ္ဇမာနာနိပိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗာနိ ‘‘တွမဟ’’မိစ္စာဒီနိ ပဒါနိ ဘဝန္တိ။ ကတ္ထစိ ပန ပရိပုဏ္ဏာနိ ဒိဿန္တိ ‘‘သာတွံ ဝင်္ကမနုပ္ပတ္တာ, ကထံ မဒ္ဒိ ကရိဿသိ။ သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ, ဂါမာ ဂါမံ ပုရာ ပုရ’’န္တိ ဣစ္စေဝမာဒီသု။
အာချာတိကဿ ကြိယာလက္ခဏတ္တာ အလိင်္ဂဘေဒတ္တာ စ တိဏ္ဏံ လိင်္ဂါနံ သာဓာရဏဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ အပရမ္ပိ ကြိယာပဒမာလံ ဝဒါမ –
ပုရိသော ဘဝတိ, ကညာ ဘဝတိ, စိတ္တံ ဘဝတိ, ပုရိသာ ဘဝန္တိ, ကညာယော ဘဝန္တိ, စိတ္တာနိ ဘဝန္တိ။ ဘော ပုရိသ တွံ ဘဝသိ, ဘောတိ ကညေ တွံ ဘဝသိ, ဘော စိတ္တ တွံ ဘဝသိ, ဘဝန္တော ပုရိသာ တုမှေ ဘဝထ, ဘောတိယော ကညာယော တုမှေ ဘဝထ, ဘဝန္တော စိတ္တာနိ တုမှေ ဘဝထ။ အဟံ ပုရိသော ဘဝါမိ, အဟံ ကညာ ဘဝါမိ, အဟံ စိတ္တံ ဘဝါမိ, မယံ ပုရိသာ ဘဝါမ, မယံ ကညာယော ဘဝါမ, မယံ စိတ္တာနိ ဘဝါမ။
ဧသ နယော အတ္တနောပဒေသု, သေသဝိဘတ္တီနံ သဗ္ဗပဒေသုပိ။ အယမာချာတိကဿ တိဏ္ဏံ လိင်္ဂါနံ သာဓာရဏဘာဝပရိဒီပနီ ကြိယာပဒမာလာဝ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈။)ဝုတ္တဉှေတံ နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘ကြိယာလက္ခဏမာချာတိကမလိင်္ဂဘေဒ’’မိတိ။ တတြ အလိင်္ဂဘေဒမိတိ ကော အတ္ထော? ဣတ္ထိပုမနပုံသကာနံ အဝိသေသတ္ထော ဝုစ္စတေ ‘‘အလိင်္ဂဘေဒ’’မိတိ။ ယထာ ‘‘ပုရိသော ဂစ္ဆတိ, ကညာ ဂစ္ဆတိ, စိတ္တံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ စတုဓာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌကြိယာပဒေသု ယထာ ‘‘ဘဝတီ’’တိ အကာရာနန္တရတျန္တပဒံ ဂဟေတွာ ‘‘ဘဝတိ ဘဝန္တိ ဘဝသီ’’တိအာဒိနာ ကြိယာပဒမာလာ သဗ္ဗထာ ကတာ, ဧဝံ ‘‘ဥဗ္ဘဝတိ’’စ္စာဒီနိပိ အကာရာနန္တရတျန္တပဒါနိ ဂဟေတွာ ‘‘ဥဗ္ဘဝတိ ဥဗ္ဘဝန္တိ ဥဗ္ဘဝသီ’’တိအာဒိနာ ကြိယာပဒမာလာ သဗ္ဗထာ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘ဘောတိ သမ္ဘောတီ’’တိအာဒီနိ ပန ဩကာရာနန္တရတျန္တပဒါနိ, ‘‘ဘာဝေတိ ဝိဘာဝေတီ’’တိအာဒီနိ စ ဧကာရာနန္တရတျန္တပဒါနိ ဂဟေတွာ ပါဠိနယာနုသာရေနေဝ ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ, နယိဓ ဝုတ္တနယာနုသာရေန။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ဒုရနုဗောဓာ ကြိယာပဒဂတိ။ အတော လဗ္ဘမာနဝသေန ကြိယာပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ န ဟိ လောကေ လောကိယာ သဗ္ဗေ ဓာတုသဒ္ဒေ ပစ္စေကံ သဗ္ဗေဟိပိ ဆန္နဝုတိယာ ဝစနေဟိ ယောဇေတွာ ဝဒန္တိ, ဧဝံ အဝဒန္တာနမ္ပိ နေသံ ကထာ အပရိပုဏ္ဏာ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝဇ္ဇေတွာ ယထာသမ္ဘဝံ ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ပဉ္စမိယာဒီသုပိ ဝိဘတ္တီသု။ အယံ ဝတ္တမာနဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန ယထုဒ္ဒိဋ္ဌပဒါနေဝ ပရိဏာမေတွာ ပရိဏာမေတွာ ပဉ္စမိယာဒီနံ မာတိကာဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ဣဒါနိ ပန တယောဂါဒိသဟိတာသဟိတဝသေန ဒွိဓာ ကြိယာပဒမာလာယော ဒဿေဿာမ ကွစာဒေသဝသေန သမ္ဘူတာနိ စ ရူပန္တရာနိ သောတူနံ သုခဓာရဏတ္ထဉ္စေဝ ပုရိသပ္ပယောဂေ အသမ္မောဟတ္ထဉ္စ။
ဘဝတု, ဘဝန္တု။ ဘဝါဟိ, ဘဝ, ဘဝထ။ ဘဝါမိ, ဘဝါမ။ ဘဝတံ, ဘဝန္တံ။ ဘဝဿု, ဘဝဝှော။ ဘဝေ, ဘဝါမသေ။ သော ဘဝတု, တေ ဘဝန္တု။ တွံ ဘဝါဟိ, ဘဝ, တုမှေ ဘဝထ။ အဟံ ဘဝါမိ, မယံ ဘဝါမ။ သော ဘဝတံ, တေ ဘဝန္တံ။ တွံ ဘဝဿု, တုမှေ ဘဝဝှော။ အဟံ ဘဝေ, မယံ ဘဝါမသေ။ အယံ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉။)ဘဝေယျ, ဘဝေ, ဘဝေယျုံ။ ဘဝေယျာသိ, ဘဝေယျာထ။ ဘဝေယျာမိ, ဘဝေယျာမ, ဘဝေမု။ ဘဝေထ, ဘဝေရံ။ ဘဝေထော, ဘဝေယျာဝှော။ ဘဝေယျံ, ဘဝေယျာမှေ ဣတိ ဝါ, သော ဘဝေယျ, ဘဝေ, တေ ဘဝေယျုံ။ တွံ ဘဝေယျာသိ, တုမှေ ဘဝေယျာထ။ အဟံ ဘဝေယျာမိ, မယံ ဘဝေယျာမ, ဘဝေမု။ သော ဘဝေထ, တေ ဘဝေရံ။ တွံ ဘဝေထော, တုမှေ ဘဝေယျာဝှော။ အဟံ ဘဝေယျံ, မယံ ဘဝေယျာမှေ ဣတိ ဝါ။ အယံ သတ္တမီဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
ဗဘူဝ, ဗဘူဝု။ ဗဘူဝေ, ဗဘူဝိတ္ထ။ ဗဘူဝံ, ဗဘူဝိမှ။ ဗဘူဝိတ္ထ, ဗဘူဝိရေ။ ဗဘူဝိတ္ထော, ဗဘူဝိဝှော။ ဗဘူဝိံ, ဗဘူဝိမှေ ဣတိ ဝါ, သော ဗဘူဝ, တေ ဗဘူဝု။ တွံ ဗဘူဝေ, တုမှေ ဗဘူဝိတ္ထ။ အဟံ ဗဘူဝံ, မယံ ဗဘူဝိမှ။ သော ဗဘူဝိတ္ထ, တေ ဗဘူဝိရေ။ တွံ ဗဘူဝိတ္ထော, တုမှေ ဗဘူဝိဝှော။ အဟံ ဗဘူဝိံ, မယံ ဗဘူဝိမှေ ဣတိ ဝါ။ အယံ ပရောက္ခာဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
အဘဝါ, အဘဝူ။ အဘဝေါ, အဘဝတ္ထ။ အဘဝံ, အဘဝမှာ။ အဘဝတ္ထ, အဘဝတ္ထုံ။ အဘဝသေ, အဘဝဝှံ။ အဘဝိံ, အဘဝမှသေ ဣတိ ဝါ, သော အဘဝါ, တေ အဘဝူ။ တွံ အဘဝေါ, တုမှေ အဘဝတ္ထ။ အဟံ အဘဝံ, မယံ အဘဝမှာ။ သော အဘဝတ္ထ, တေ အဘဝတ္ထုံ။ တွံ အဘဝသေ, တုမှေ အဘဝဝှံ။ အဟံ အဘဝိံ, မယံ အဘဝမှသေ ဣတိ ဝါ။ အယံ ဟိယျတ္တနီဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
အဘဝိ, အဘဝုံ။ အဘဝေါ, အဘဝိတ္ထ။ အဘဝိံ, အဘဝိမှာ။ အဘဝါ, အဘဝူ။ အဘဝသေ, အဘဝိဝှံ။ အဘဝှံ, အဘဝိမှေ ဣတိ ဝါ, သော အဘဝိ, တေ အဘဝုံ။ တွံ အဘဝေါ, တုမှေ အဘဝိတ္ထ။ အဟံ အဘဝိံ, မယံ အဘဝိမှာ။ သော အဘဝါ, တေ အဘဝူ။ တွံ အဘဝသေ, တုမှေ အဘဝိဝှံ။ အဟံ အဘဝံ, မယံ အဘဝိမှေ ဣတိ ဝါ။ အယံ အဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀။)ဧတ္ထ ပနဇ္ဇတနိယာ ဥံဝစနဿ ဣံသုမာဒေသဝသေန ဘဝတိနော ရူပန္တရာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ? တေ ဘဝိံသု, သမုဗ္ဘဝိံသု, ပဘဝိံသု, ပရာဘဝိံသု, သမ္ဘဝိံသု, ပါတုဘဝိံသု, ပါတုဗ္ဘဝိံသု, ဣမာနိ အကမ္မကပဒါနိ။ ပရိဘဝိံသု, အဘိဘဝိံသု, အဓိဘဝိံသု, အတိဘဝိံသု, အနုဘဝိံသု, သမနုဘဝိံသု, အဘိသမ္ဘဝိံသု။
‘‘အဓိဘောသု’’န္တိ ရူပမ္ပိ၊ ယသ္မာ ဒိဿတိ ပါဠိယံ။
တသ္မာ ဟိ နယတော ဉေ ယျံ၊ ‘‘ပရိဘောသု’’န္တိအာဒိကံ။
တတြာယံ ပါဠိ – ‘‘ဧဝံဝိဟာရိဉ္စာဝုသော ဘိက္ခုံ ရူပါ အဓိဘောသုံ, န ဘိက္ခု ရူပေ အဓိဘောသီ’’တိ။ ဣမာနိ သကမ္မကပဒါနိ, ဧဝမဇ္ဇတနိယာ ဥံဝစနဿ ဣံသုမာဒေသဝသေန ဘဝတိနော ရူပန္တရာနိ ဘဝန္တိ။ အပိစ
‘‘အနွဘိ’’ ဣတိရူပမ္ပိ၊ အဇ္ဇတနျာ ပဒိဿတိ။
တသ္မာ ဟိ နယတော ဉေယျံ၊ ‘‘အဇ္ဈဘိ’’စ္စာဒိကမ္ပိ စ။
တတြာယံ ပါဠိ – သော တေန ကမ္မေန ဒိဝံ သမက္ကမိ, သုခဉ္စ ခိဍ္ဍာရတိယော စ အနွဘီတိ။ တတ္ထ အနွဘီတိ အနု အဘီတိ ဆေဒေါ။ အနူတိ ဥပသဂ္ဂေါ။ အဘီတိ အာချာတိကပဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘဝိဿတိ, ဘဝိဿန္တိ။ ဘဝိဿသိ, ဘဝိဿထ။ ဘဝိဿာမိ, ဘဝိဿာမ။ ဘဝိဿတေ, ဘဝိဿန္တေ။ ဘဝိဿသေ, ဘဝိဿဝှေ။ ဘဝိဿံ, ဘဝိဿာမှေ ဣတိ ဝါ, သော ဘဝိဿတိ, တေ ဘဝိဿန္တိ။ တွံ ဘဝိဿသိ, တုမှေ ဘဝိဿထ။ အဟံ ဘဝိဿာမိ, မယံ ဘဝိဿာမ။ သော ဘဝိဿတေ, တေ ဘဝိဿန္တေ။ တွံ ဘဝိဿသေ, တုမှေ ဘဝိဿဝှေ။ အဟံ ဘဝိဿံ, မယံ ဘဝိဿာမှေ ဣတိ ဝါ။ အယံ ဘဝိဿန္တီဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁။)အဘဝိဿာ, အဘဝိဿံသု။ အဘဝိဿေ, အဘဝိဿထ။ အဘဝိဿံ, အဘဝိဿာမှာ။ အဘဝိဿထ, အဘဝိဿိသု။ အဘဝိဿသေ, အဘဝိဿဝှေ။ အဘဝိဿိံ, အဘဝိဿာမှသေ ဣတိ ဝါ, သော အဘဝိဿာ, တေ အဘဝိဿံသု။ တွံ အဘဝိဿေ, တုမှေ အဘဝိဿထ။ အဟံ အဘဝိဿံ, မယံ အဘဝိဿာမှာ။ သော အဘဝိဿထ, တေ အဘဝိဿိသု။ တွံ အဘဝိဿသေ, တုမှေ အဘဝိဿဝှေ။ အဟံ အဘဝိဿိံ, မယံ အဘဝိဿာမှသေ ဣတိ ဝါ။ အယံ ကာလာတိပတ္တိဝိဘတ္တိဝသေန ကြိယာပဒမာလာနိဒ္ဒေသော။
ဝေါဟာရဘေဒကုသလေန သုဗုဒ္ဓိနာ ယော၊
ကစ္စာယနေန ကထိတော ဇိနသာသနတ္ထံ။
တျာဒိက္ကမော တဒနုဂံ ကိရိယာပဒါနံ၊
ကတွာ ကမော ဘဝတိဓာတုဝသေန ဝုတ္တော။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
ဘဝတိနော ကြိယာပဒမာလာဝိဘာဂေါ နာမ
ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃. ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယ
ဣတော ပရံ ပဝက္ခာမိ၊ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယံ။
သပ္ပယောဂေသု အတ္ထေသု၊ ဝိညူနံ ပါဋဝတ္ထယာ။
တတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရော, အတ္ထသဒ္ဒစိန္တာ, အတ္ထာတိသယယောဂေါ, သမာနာသမာနဝသေနဝစနသင်္ဂဟော, အာဂမလက္ခဏဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟော, ကာလဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟော, ကာလသင်္ဂဟော, ပကရဏသံသန္ဒနာ, ဝတ္တမာနာဒီနံ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနာ စာတိ နဝဓာ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၂။)အတ္ထုဒ္ဓါရေ တာဝ သမာနသုတိကပဒါနမတ္ထုဒ္ဓါရဏံ ကရိဿာမ။ ဧတ္ထာချာတပဒသညိတာနံ ဘောတိသဒ္ဒ ဘဝေသဒ္ဒါနမတ္ထော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော။ တထာ ဟေတေ နာမိကပဒသညိတေဟိ အပရေဟိ ဘောတိသဒ္ဒ ဘဝေသဒ္ဒေဟိ သမာနသုတိကာပိ အသမာနတ္ထာ စေဝ ဟောန္တိ အသမာနဝိဘတ္တိကာ စ။ သာသနသ္မိဉှိ ကေစိ သဒ္ဒါ အညမညံ သမာနသုတိကာ သမာနာပိ အသမာနတ္ထာ အသမာနပဝတ္တိနိမိတ္တာ အသမာနလိင်္ဂါ အသမာနဝိဘတ္တိကာ အသမာနဝစနကာ အသမာနန္တာ အသမာနကာလိကာ အသမာနပဒဇာတိကာ စ ဘဝန္တိ။
တေသမသမာနတ္ထတ္တေ ‘‘သဗ္ဗဉှိ တံ ဇီရတိ ဒေဟနိဿိတံ။ အပ္ပဿုတာယံ ပုရိသော, ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိ။ သန္တော တသိတော။ ပဟု သန္တော န ဘရတိ။ သန္တော အာစိက္ခတေ မုနိ။ သန္တော သပ္ပုရိသာ လောကေ။ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိ’’န္တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။ ဧတ္ထ ဇီရတိသဒ္ဒဒွယံ ယထာသမ္ဘဝံ နဝဘာဝါပဂမဝဍ္ဎနဝါစကံ။ သန္တောသဒ္ဒပဉ္စကံ ယထာသမ္ဘဝံ ပရိဿမပ္ပတ္တသမာနောပသန္တောပလဗ္ဘမာနဝါစကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသမာနပဝတ္တိနိမိတ္တတ္တေ ပန ‘‘အကတညူ မိတ္တဒုဗ္ဘီ, အဿဒ္ဓါ အကတညူစာ’’တိဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ စ အကတညူသဒ္ဒဒွယံ ကတာကတာဇာနနဇာနနပဝတ္တိနိမိတ္တံ ပဋိစ္စ သမ္ဘူတတ္တာ အသမာနပဝတ္တိနိမိတ္တကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသမာနလိင်္ဂတ္တေ ‘‘သုခီ ဟောတု ပဉ္စသိခ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော။ တွဉ္စ ဘဒ္ဒေ သုခီ ဟောဟိ။ ယတ္ထ သာ ဥပဋ္ဌိတော ဟောတိ။ မာတာ မေ အတ္ထိ, သာ မယာ ပေါသေတဗ္ဗာ’’တိ ဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ သုခီသဒ္ဒဒွယံ သာသဒ္ဒဒွယဉ္စ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဝသေန အသမာနလိင်္ဂန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၃။)အသမာနဝိဘတ္တိကတ္တေ ‘‘အာဟာရေ ဥဒရေ ယတော။ ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မ’’န္တိ ဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ ယတောသဒ္ဒဒွယံ ပဌမာပဉ္စမီဝိဘတ္တိသဟိတတ္တာ အသမာနဝိဘတ္တိကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသမာနဝစနကတ္တေ ဣမေ ပယောဂါ –
‘‘ယာယ မာတု ဘတော ပေါသော၊ ဣမံ လောကံ အဝေက္ခတိ။
တမ္ပိ ပါဏဒဒိံ သန္တိံ၊ ဟန္တိ ကုဒ္ဓါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ
အာဒီသု ဟန္တိသဒ္ဒေါ ဧကဝစနော။
‘‘ဣမေ နူန အရညသ္မိံ၊ မိဂသံဃာနိ လုဒ္ဒကာ။
ဝါကုရာဟိ ပရိက္ခိပ္ပ၊ သောဗ္ဘံ ပါတေတွာ တာဝဒေ။
ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာဟိ၊ ဟန္တိ နေသံ ဝရံ ဝရ’’န္တိ။
အာဒီသု ပန ဗဟုဝစနော။ ‘‘သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော။ ဧထ တုမှေ အာယသ္မန္တော သီလဝါ ဟောထ။ သန္တော ဒန္တော နိယတော ဗြဟ္မစာရီ။ သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တိ။ မဟာရာဇာ ယသဿီ သော။ စတ္တာရော မဟာရာဇာ’’တိ ဧဝမာဒီသု သီလဝါသဒ္ဒါဒယော ဧကဝစနဗဟုဝစနကာ။
အသမာနန္တတ္တေ ပန ယတ္ထ သမာနသုတိကာနံ အသမာနဝိဘတ္တိကတ္တံ ဝါ အသမာနဝစနတ္တံ ဝါ ဥပလဗ္ဘတိ။ တေယေဝ ပယောဂါ။ တံ ယထာ? ‘‘သတံ သမ္ပဇာနံ, သတံ ဓမ္မော, သန္တော ဒန္တော, သန္တော သပ္ပုရိသာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော။
အသမာနကာလတ္တေ ‘‘နနု တေ သုတံ ဗြာဟ္မဏ ဘညမာနေ, ဒေဝါ န ဣဿန္တိ ပုရိသပရက္ကမဿ။ တေ ဇနာ ပါရမိဿန္တိ, မစ္စုဓေယျံ သုဒုတ္တရ’’န္တိ ဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ ဣဿန္တိသဒ္ဒဒွယံ ဝတ္တမာနာဘဝိဿန္တီကာလဝသေန အသမာနကာလန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝတ္တမာနာဘဝိဿန္တီဝိဘတ္တိဝသေန ပန အသမာနဝိဘတ္တိကန္တိပိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၄။)အသမာနပဒဇာတိကတ္တေ ‘‘သယံ သမာဟိတော နာဂေါ, သယံ အဘိညာယ ကမုဒ္ဒိသေယျံ။ ပထေ ဓာဝန္တိယာ ပတိ, ဧကံသံ အဇိနံ ကတွာ, ပါဒေသု သိရသာ ပတိ။ ဂိရိံ စဏ္ဍောရဏံ ပတီ’’တိ ဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ သယံသဒ္ဒဒွယံ နာမနိပါတဝသေန ပတိသဒ္ဒတ္တယံ နာမာချာတောပသဂ္ဂဝသေန အသမာနပဒဇာတိကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သာသနသ္မိံ ကေစိ သဒ္ဒါ အညမညံ သမာနသုတိကာ သမာနာပိ အသမာနတ္ထာ အသမာနပဝတ္တိနိမိတ္တာ အသမာနလိင်္ဂါ အသမာနဝိဘတ္တိကာ အသမာနဝစနကာ အသမာနန္တာ အသမာနကာလိကာ အသမာနပဒဇာတိကာ စ ဘဝန္တိ။ ဧတာဒိသေသု သဒ္ဒေသု ယော ကြိယာပဒတ္တံ ပကာသေတိ, န သော နာမိကပဒတ္တံ။ ယော စ နာမိကပဒတ္တံ ပကာသေတိ, န သော ကြိယာပဒတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ သုတိသာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ အတ္ထုဒ္ဓါရော ကရဏီယောတိ ယထာဝုတ္တကြိယာပဒါနံ နာမပဒေဟိ သမာနသုတိကာနံ ဘောတိသဒ္ဒ ဘဝေ သဒ္ဒါနမတ္ထုဒ္ဓါရံ ဝဒါမ။
ကထံ? ဘောတိသဒ္ဒေါ ကတ္တုယောဂေ ကြိယာပဒံ, ကြိယာယောဂေ နာမိကပဒံ, တသ္မာ သော ဒွီသု အတ္ထေသု ဝတ္တတိ ကြိယာပဒတ္ထေ နာမိကပဒတ္ထေ စ။ တတ္ထ ကြိယာပဒတ္ထေ ဝတ္တမာနဝသေန, နာမိကပဒတ္ထေ ပနာလပနဝသေန။ ကြိယာပဒတ္ထေ တာဝ ‘‘ဧကော ဘောတိ’’, နာမိကပဒတ္ထေ ‘‘မာ ဘောတိ ပရိဒေဝေသိ’’။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
ဘာဝေ နာမပဒတ္ထေ စ၊ အာလပနဝိသေသိတေ။
ဣမေသု ဒွီသု အတ္ထေသု၊ ဘောတိသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၅။)ဘဝေသဒ္ဒေါ ပန ‘‘ဘဝါမီ’’တိမဿ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိယုတ္တဿ သဒ္ဒဿတ္ထေပိ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဘဝါမီ’’တိမဿ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိယုတ္တဿ သဒ္ဒဿ အာဏတျာသီသနတ္ထေသုပိ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဘဝေယျာမီ’’တိမဿ သတ္တမီဝိဘတ္တိသဟိတဿ သဒ္ဒဿ အနုမတိပရိကပ္ပတ္ထေသုပိ ဝတ္တတိ။ တတြိဒံ ပဌမတ္ထဿ သာဓကံ အာဟစ္စဝစနံ –
‘‘ဒေဝါနံ အဓိကော ဟောမိ၊ ဘဝါမိ မနုဇာဓိပေါ။
ရူပလက္ခဏသမ္ပန္နော၊ ပညာယ အသမော ဘဝေ’’တိ။
အယံ ပန သဗ္ဗေသံ တေသမတ္ထာနံ သာဓိကာ အမှာကံ ဂါထာရစနာ –
‘‘သုခီ ဘဝတိ ဧသော စ၊ အဟဉ္စာပိ သုခီ ဘဝေ။
သုခီ ဘဝတု ဧသော စ၊ အဟဉ္စာပိ သုခီ ဘဝေ။
ဣမာယ ဗုဒ္ဓပူဇာယ၊ ဘဝန္တု သုခိတာ ပဇာ။
ဘဝေ’ဟဉ္စ သုခပ္ပတ္တော၊ သာမစ္စော သဟ ဉာတိဘိ။
သုခီ ဘဝေယျ ဧသော စ၊ အဟဉ္စာပိ သုခီ ဘဝေ။
သုခီ ဘဝေယျ စေ ဧသော၊ အဟဉ္စာပိ သုခီ ဘဝေ’’တိ။
ဣစ္စေဝံ –
ဝတ္တမာနာယ ပဉ္စမျံ၊ သတ္တမျဉ္စ ဝိဘတ္တိယံ။
ဧတေသု တီသု ဌာနေသု၊ ဘဝေသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
ဧကဓာ ဝတ္တမာနာယံ၊ ပဉ္စမီသတ္တမီသု စ။
ဒွေဓာ ဒွေဓာတိမဿတ္ထံ၊ ပဉ္စဓာ ပရိဒီပယေ။
ဒွေဓာ ဝါ ဝတ္တမာနာယ-မာဒိပုရိသဝါစကော။
အတ္ထော ‘‘ဘဝေ’’တိ ဧတဿ၊ ‘‘ဘဝတီ’’တိပိယုဇ္ဇတိ။
ဣဒါနိ ပန ဧတဿ၊ ဝုတ္တဿတ္ထဿ သာဓကံ။
ဧတ္ထ ပါဠိပ္ပဒေသံ တု၊ အာဟရိဿံ သုဏာထ မေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၆။)ကော’ယံ မဇ္ဈေသမုဒ္ဒသ္မိံ၊ အပဿံ တီရမာယုဟေ။
ကံ တွံ အတ္ထဝသံ ဉတွာ၊ ဧဝံ ဝါယမသေ ဘုသံ။
နိသမ္မ ဝတ္တံ လောကဿ၊ ဝါယာမဿ စ ဒေဝတေ။
တသ္မာ မဇ္ဈေသမုဒ္ဒသ္မိံ၊ အပဿံ တီရမာယုဟေ။
အဿံ ပုရိမဂါထာယံ၊ ‘‘အာယုဟေ’’တိပဒဿ ဟိ။
‘‘အာယူဟတီ’’တိ အတ္ထောတိ၊ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ။
ဝိဘတ္တိယာ ဝိပလ္လာသ-ဝသေနာယံ သမီရိတော။
ဝတ္တမာနေ သတ္တမီတိ၊ တိဿေကာရဝသေန ဝါ။
ပစ္ဆိမာယ စ ဂါထာယံ၊ ‘‘အာယုဟေ’’တိပဒဿ တု။
‘‘အာယူဟာမီ’’တိ အတ္ထောတိ၊ သဒ္ဒတ္ထညူ ဝိဘာဝယေ။
တထာ ‘‘ဘဝေ’’တိဧတဿ၊ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိယံ။
‘‘ဘဝတီ’’တိ၊ ‘‘ဘဝါမီ’’တိ၊ စတ္ထံ ဒွေဓာ ဝိဘာဝယေ။
ဧဝံဝိဓေသု အညေသု၊ ပါဌေသုပိ အယံ နယော။
နေတဗ္ဗော နယဒက္ခေန၊ နယသာဂရသာသနေ။
ဧဝမယံ ဘဝေသဒ္ဒေါ ပဉ္စသု ဆသု ဝါ ကြိယာပဒတ္ထေသု ပဝတ္တတိ။ တထာ သတ္တမီဝိဘတျန္တနာမိကပဒဿ ဝုဒ္ဓိသံသာရကမ္မဘဝူပပတ္တိဘဝသင်္ခါတေသု အတ္ထေသုပိ။ တထာ ဟိ ‘‘အဘဝေ နန္ဒတိ တဿ, ဘဝေ တဿ န နန္ဒတီ’’တိအာဒီသု ဝုဒ္ဓိမှိ။ ‘‘ဘဝေ ဝိစရန္တော’’တိအာဒီသု သံသာရေ။ ‘‘ဘဝေ ခေါ သတိ ဇာတိ ဟောတိ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒီသု ကမ္မဘဝေ။ ‘‘ဧဝံ ဘဝေဝိဇ္ဇမာနေ’’တိအာဒီသု ဥပပတ္တိဘဝေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဘူဓာတုတော နိပ္ဖန္နာနံ အညတောပိ အညေသံ ကြိယာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝမတ္ထော ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၇။)အာချာတတ္ထမှိမေ အတ္ထာ၊ န လာတဗ္ဗာ ကုဒါစနံ။
အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေနေတေ၊ ဥဒ္ဓဋာ နာမတော ယတော။
ဣဒမေတ္ထ သင်္ခေပတော အတ္ထုဒ္ဓါရနယနိဒဿနံ။
အတ္ထသဒ္ဒစိန္တာယံ ပန ဧဝမုပလက္ခေတဗ္ဗံ – ‘‘ဘဝန္တေ, ပရာဘဝန္တေ, ပရာဘဝေ’’ဣစ္စာဒယော ဂစ္ဆတိ ဂစ္ဆံ ဂစ္ဆတောသဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဝိသေသသဒ္ဒါ, န ယာစနောပတာပနတ္ထာဒိဝါစကော နာထတိသဒ္ဒေါ ဝိယ, န စ ရာဇဒေဝတာဒိဝါစကော ဒေဝသဒ္ဒေါ ဝိယ သာမညသဒ္ဒါ။ ယေ စေတ္ထ ဝိသေသသဒ္ဒါ, တေ သဗ္ဗကာလံ ဝိသေသသဒ္ဒါဝ။ ယေ စ သာမညသဒ္ဒါ, တေပိ သဗ္ဗကာလံ သာမညသဒ္ဒါဝ။
တတြ ဂစ္ဆတီတိအာဒီနံ ဝိသေသသဒ္ဒတာ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ – ဂစ္ဆတီတိ ဧကံ နာမပဒံ, ဧကမာချာတံ။ တထာ ဂစ္ဆန္တိ ဧကံ နာမပဒံ, ဧကမာချာတံ။ ဂစ္ဆတောတိ ဧကော ကိတန္တော, အပရော ရူဠှီသဒ္ဒေါ။ သတိပိ ဝိသေသသဒ္ဒတ္တေ သဒိသတ္တာ သုတိသာမညတော တဗ္ဗိသယံ ဗုဒ္ဓိံ နုပ္ပာဒေတိ ဝိနာဝ’တ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓေန။ တထာ ဟိ သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဂစ္ဆတိ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ သတ္တမျန္တံ နာမပဒန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂစ္ဆတိ တိဿော’’တိ ဝုတ္တေ ပနာချာတန္တိ။ တထာ ‘‘သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဌမန္တံ နာမပဒန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂစ္ဆံ ပုတ္တနိဝေဒကော’’တိ ဝုတ္တေ အာချာတန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂစ္ဆတော ဟယတော ပတိတော’’တိ ဝုတ္တေ ကိတန္တောတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂစ္ဆတော ပဏ္ဏပုပ္ဖာနိ ပတန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ရုက္ခဝါစကော ရူဠှီသဒ္ဒေါတိ။ ဣတိ ဝိသေသသဒ္ဒါနံ အာချာတနာမာနံ နာမာချာတေဟိ သမာနသုတိကာနံ အတ္ထာဘိသမ္ဗန္ဓာဒီသု ယော ကောစိ အတ္ထဝိသေသဉာပကော သမ္ဗန္ဓော အဝဿမိစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီနံ အာချာတနာမတ္တာဒိဝသေန ပစ္စေကံ ဌိတာနံ ဧကေကတ္ထဝါစကာနံ ဝိသေသသဒ္ဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၈။)‘‘နာထတိ ဒေဝေါ’’တိအာဒီနံ ပန အာချာတနာမာနံ နာမာချာတေဟိ အသမာနသုတိကာနံ အနေကတ္ထဝါစကာနံ သာမညသဒ္ဒတာ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အတ္ထသမ္ဗန္ဓာဒီသု ဟိ ဝိနာ ယေန ကေနစိ သမ္ဗန္ဓေန ‘‘နာထတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယာစတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပတာပေတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣဿရိယံ ကရောတီ’’တိ ဝါ ‘‘အာသီသတီ’’တိ ဝါ အတ္ထော ပဋိဘာတိ, တထာ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မေဃော’’တိ ဝါ ‘‘အာကာသော’’တိ ဝါ ‘‘ရာဇာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဝါ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေါ’’တိ ဝါ အတ္ထော ပဋိဘာတိ။ ယဒါ ပန သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓေန ‘‘နာထတိ သုပ္ပဋိပတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တေ တဒါ ‘‘နာထတီ’’တိ ကြိယာပဒဿ ‘‘ယာစတီ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ, ‘‘နာထတိ သဗ္ဗကိလေသေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပတာပေတီ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘နာထတိ သကစိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဿရိယံ ကရောတီ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘နာထတိ လောကဿ ဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာသီသတီ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ တထာ ‘‘ဒေဝေါ ဂဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ နာမပဒဿ ‘‘မေဃော’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘ဝိဒ္ဓါ ဝိဂတဝလာဟကော ဒေဝေါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာကာသော’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘ပိဝတု ဒေဝေါ ပါနီယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရာဇာ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘ဒေဝေါ ဒေဝကာယာ စဝတိ အာယုသင်္ခယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ သတပုညလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေါ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ဣမိနာ နယေန အညေပိ သာမညသဒ္ဒါ ဉာတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၉။)သဗ္ဗမေတံ ဉတွာ ယထာ အတ္ထော သဒ္ဒေန, သဒ္ဒေါ စတ္ထေန န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာတ္ထသဒ္ဒါ စိန္တနီယာ။ တတြိဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ စိန္တာကာရနိဒဿနံ – ‘‘အတ္ထကုသလာ ဘဝန္တေ’’တိ ဝါ ‘‘ကိစ္စာနိ ဘဝန္တေ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘ဘဝန္တေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိမိနာ သမာနတ္ထမာချာတပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ဘဝန္တေ ပဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ဥပယောဂတ္ထဝံ နာမပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ဘဝန္တေ ဇနေ ပသံသတီ’’တိ ဝါ ‘‘ကာမေတီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပစ္စတ္တောပယောဂတ္ထဝန္တာနိ ဒွေ နာမပဒါနီတိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘စောရာ ပရာဘဝန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပရာဘဝန္တေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပရာဘဝန္တီ’’တိမိနာ သမာနတ္ထမာချာတိကပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ပရာဘဝန္တေ ဇနာ ဣစ္ဆန္တိ အမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပရာဘဝန္တေ’’တိ ဣမာနိ ဥပယောဂပစ္စတ္တတ္ထဝန္တာနိ ဒွေ နာမပဒါနီတိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ဧသော ပရာဘဝေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပရာဘဝေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပရာဘဝေယျာ’’တိမိနာ သမာနတ္ထမာချာတပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ဧတေ ပရာဘဝေ လောကေ, ပဏ္ဍိတော သမဝေက္ခိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပရာဘဝေ’’တိ ဣဒံ ဥပယောဂတ္ထဝံ ဗဟုဝစနံ နာမပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ပရာဘဝေ သတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဘာဝလက္ခဏဘုမ္မတ္ထေကဝစနကံ နာမပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘တုမှေ မေ ပသာဒါ သမ္ဘဝေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သမ္ဘဝေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သမ္ဘဝထာ’’တိမိနာ သမာနတ္ထမာချာတပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ဧဟိ တွံ သမ္ဘဝဝှေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သမ္ဘဝဝှေ’’တိ ဣဒံ သမ္ဘဝါယ နာမ ဣတ္ထိယာ ဝါစကံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ သာလပနံ နာမိကပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ဧဟိ တွံ သမ္ဘဝဝှေပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ သမ္ဘဝနာမကဿ ပုရိသဿ ဝါစကံ ပုလ္လိင်္ဂံ ဘုမ္မဝစနန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။
‘‘ဝရုဏော ဗြဟ္မဒေဝေါ စ၊ အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ။
သမ္ဘဝေါ နာမုပဋ္ဌာကော၊ ရေဝတဿ မဟေသိနော’’တိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၅၀။)ဟိ ပါဠိ။ ‘‘ဓမ္မာ ပါတုဘဝန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပါတုဘဝန္တေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပါတုဘဝန္တီ’’တိမိနာ သမာနတ္ထံ သနိပါတမာချာတပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ပါတု ဘဝန္တေ ဇနေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေ ဇနေ ဘဝံ ရက္ခတူ’’တိ အတ္ထဝါစကာနိ အာချာတကိတန္တသဗ္ဗနာမိကပဒါနီတိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ပါတုဘဝသေ တွံ ဂုဏေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပါတုဘဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပါတုဘဝသီ’’တိမိနာ သမာနတ္ထမာချာတပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘ပါတုဘဝသေ ဂုဏေ ယော တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပါတုဘဝါဟိ အတ္တနော ဂုဏဟေတု တွ’’န္တိ အတ္ထဝါစကာနိနိပါတယုတ္တာချာတနာမပဒါနီတိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘အဟမတ္တနော ဂုဏေဟိ ပါတုဘဝေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပါတုဘဝေ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပါတုဘဝါမီ’’တိမိနာ သမာနတ္ထံ သနိပါတမာချာတပဒန္တိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ‘‘မံ ပါတု ဘဝေ ဣဒံ ပုညကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မံ ရက္ခတု သံသာရေ ဣဒံ ပုညကမ္မ’’န္တိ အတ္ထဝါစကာနိ အာချာတနာမပဒါနီတိ ဧဝမတ္ထော စ သဒ္ဒေါ စ စိန္တနီယော။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယထာရဟမတ္ထသဒ္ဒါ စိန္တနီယာ။ တတ္ထ သမာနသုတိကာနံ ကေသဉ္စိ သဒ္ဒါနံ ‘‘န တေသံ ကောဋ္ဌေ ဩပေန္တိ။ န တေသံ အန္တရာ ဂစ္ဆေ။ သတ္တ ဝေါ လိစ္ဆဝီ အပရိဟာနီယေ ဓမ္မေ ဒေသေဿာမိ, ဣမေ တေ ဒေဝ သတ္တဝေါ, တွဉ္စ ဥတ္တမသတ္တဝေါ’’တိအာဒီသု သမာနသုတိကာနံ ဝိယ ဥစ္စာရဏဝိသေသော ဣစ္ဆနီယော။ ဥစ္စာရဏဝိသေသေ ဟိ သတိ ပဒါနိ ပရိဗျတ္တာနိ, ပဒေသု ပရိဗျတ္တေသု အတ္ထော ပရိဗျတ္တော ဟောတိ, အတ္ထပရိဂ္ဂါဟကာနံ အတ္ထာဓိဂမော အကိစ္ဆော ဟောတိ, သုပရိသုဒ္ဓါဒါသတလေ ပဋိဗိမ္ဗဒဿနံ ဝိယ, သော စ ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတဿ အတ္ထသမ္ဗန္ဓာဒီသု အညတရသ္မိံ ဉာတေယေဝ ဟောတိ, န ဣတရထာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ဝိသယတ္တမနာပန္နာ၊ သဒ္ဒါ နေဝတ္ထဗောဓကာ။
န ပဒမတ္တတော အတ္ထေ၊ တေ အညာတာ ပကာသကာ’’တိ။
ယဒိဒမေတ္ထ ဝုတ္တမမှေဟိ ‘‘ဥစ္စာရဏဝိသေသော ဣစ္ဆနီယော’’တိ။ အတြာယမုစ္စာရဏဝိသေသဒီပနီ ဂါထာ သဟတ္ထပ္ပကာသနနယဒါနဂါထာယ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၁။)‘‘န တေ သံ ကောဋ္ဌေ ဩပေန္တိ’’၊ ဣတိ ပါဌေ သုမေဓသော။
ပဒံ ‘‘န တေ’’တိ ဆိန္ဒိတွာ၊ ‘‘သံ ကောဋ္ဌေ’’တိ ပဌေယျ ဝေ။
‘‘သံ န ဩပေန္တိ ကောဋ္ဌေ တေ၊ ဘိက္ခူ’’တိ အတ္ထမီရယေ။
ဧဝမိမေသု အညေသု၊ ပါဌေသုပိ အယံ နယော။
အထ ယံ ပနိဒမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ကေသဉ္စီ’’တိ, တံ ကိမတ္ထံ? ‘‘ဂစ္ဆတိ ပတိဋ္ဌိတံ, ဂစ္ဆတိ တိဿော, ဘဝန္တေ ပဿာမိ, အတ္ထကုသလာ ဘဝန္တေ, ဝဒန္တံ ဧကပေါက္ခရာ, ဝဒန္တံ ပဋိဝဒတီ’’တိအာဒီသု သမာနသုတိကာနမုစ္စာရဏဝိသေသော န လဗ္ဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တသ္မာ ဣဒမေတ္ထ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ – ယတ္ထ သမာနသုတိကာနမုစ္စာရဏဝိသေသော လဗ္ဘတိ အတ္ထဝိသေသော စ ပဒါနံ ဝိဘာဂဝသေန ဝါ အဝိဘာဂဝသေန ဝါ, တတ္ထ ပယောဂေ သမာနသုတိကမေကစ္စံ ပဒံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ? ‘‘ဟေတု ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော။ သော တေန သဒ္ဓိံ ဘာသတိ, သောတေန ဝုယှတိ။ ဘဝန္တေ ဇနေ ပသံသတိ, ဘဝန္တေ ပဿာမီ’’တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။ ဧတ္ထ ‘‘ဟေတူ’’တိ ဤသကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ဟေတုသမ္ပယုတ္တာန’’န္တိ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘သော’’တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တေ ဇနေ’’တိ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၂။)သေသံ ပန သမာနသုတိကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ အဝိစ္ဆိန္ဒနီယသ္မိဉှိ ဌာနေ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဌိတဿ အတ္ထော ဒုဋ္ဌော ဟောတိ။ ဧဝံ ပဒဝိဘာဂါဝိဘာဂဝသေန သမာနသုတိကာနမတ္ထုစ္စာရဏဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သော တေနာ’’တိအာဒီသု ဒွိပဒတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝိဘာဂေါ, ဧကပဒတ္ထဂ္ဂဟဏမဝိဘာဂေါတိ အဓိပ္ပေတော။ ဧတ္ထ စ ဝိသုံ ဝဝတ္ထိတာနံ အသမာနသုတိကာနံ ဧကတော ကတွာ သမာနသုတိကဘာဝပရိကပ္ပနံ အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထဉ္စေဝ ဥစ္စာရဏဝိသေသဒဿနတ္ထဉ္စ။ န ဟိ ဧတာနိ ‘‘သပ္ပော သပ္ပော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဧကသ္မိံယေဝတ္ထေ သမာနသုတိကာနိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဧကဇ္ဈကရဏေန လဒ္ဓံ သမာနသုတိလေသံ ဂဟေတွာ အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထံ ဥစ္စာရဏဝိသေသဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘သမာနသုတိကာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဧသ နယော အညတြာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု။ ဣဒမေတ္ထ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ –
ယတ္ထ သမာနသုတိကာနံ အဋ္ဌာရသာကာရေသု ယေန ကေနစိ အာကာရေန အတ္ထဝိသေသော လဗ္ဘတိ, ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပန ဥစ္စာရဏေ သဒ္ဒဝိလာသော န ဟောတိ, အတ္ထော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဟောတိ, န တာဒိသေသု ပယောဂေသု သမာနသုတိကာနိ ပဒါနိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗာနိ။ တတြ ကတမေန စာကာရေန အတ္ထဝိသေသလာဘော ဘဝတိ? ပဒါနံ ဝိဘာဂဝသေန ဝါ အဝိဘာဂဝသေန ဝါ အက္ခရသန္နိဓာနဝသေန ဝါ ပဒသန္နိဓာနဝသေန ဝါ ပဒက္ခရသန္နိဓာနဝသေန ဝါ ဝိစ္ဆာဝသေန ဝါ ကမ္မပ္ပဝစနီယဝသေန ဝါ ဘယကောဓာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ကထိတာမေဍိတဝစနဝသေန ဝါ ဂုဏဝါစကသဒ္ဒဿ ဒွိရုတ္တဝသေန ဝါ ကြိယာပဒဿ ဒွိရုတ္တဝသေန ဝါ သံဟိတာပဒစ္ဆေဒဝသေန ဝါ အဂါရဝတ္ထပရိဒီပနဝသေန ဝါ နိရန္တရတ္ထပရိဒီပနဝသေန ဝါ နနိရန္တရတ္ထပရိဒီပနဝသေန ဝါ ‘‘ပုနပ္ပုန’’မိစ္စတ္ထပရိဒီပနဝသေန ဝါ ဥပမာနေ ဣဝ သဒ္ဒဝသေန ဝါ ဣတိသဒ္ဒံ ပဋိစ္စ သဒ္ဒပဒတ္ထဝါစကတ္ထပရိဒီပနဝသေန ဝါ တထာပဝတ္တစိတ္တပရိဒီပနဝသေန ဝါတိ ဣမေသုဋ္ဌာရသာကာရေသု, ဝိတ္ထာရတော ပန ဆဗ္ဗီသာယ အာကာရေသု တတော ဝါဓိကေသု ယေန ကေနစိ အာကာရေန အတ္ထဝိသေသလာဘော ဘဝတိ။
ဧတ္ထ ပဒါနံ တာဝ ဝိဘာဂဝသေန ဝါ အဝိဘာဂဝသေန ဝါ သမာနသုတိကာနမတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘သာ နံ သင်္ဂတိ ပါလေတိ, အဘိက္ကမော သာနံ ပညာယတိ။ မာ နော ဒေဝ အဝဓိ, မာနော မယှံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၃။)အက္ခရသန္နိဓာနဝသေန ပန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘သန္တေဟိ မဟိတော ဟိတော။ သင်္ဂါ သင်္ဂါမဇိံ မုတ္တံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။ ဒါဌီ ဒါဌီသု ပက္ခန္ဒိ, မညမာနော ယထာ ပုရေ။ သဗ္ဗာဘိဘုံဝ သိရသာသိရသာ နမာမိ။ ဘူမိတော ဥဋ္ဌိတာ ယာဝ, ဗြဟ္မလောကာ ဝိဓာဝတိ။ အစ္စိ အစ္စိမတော လောကေ, ဍယှမာနမှိ တေဇသာ’’တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။
ပဒသန္နိဓာနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘အာပေါ အာပေါဂတံ။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော, သုခေါ’လောကဿ လောကဿ, ကာရကော ဉာဏစက္ခုဒေါ, နိရာပဒေ ပဒေ နိန္နော, အနန္တဉာဏံ ကရုဏာလယံ လယံ, မလဿ ဗုဒ္ဓံ သုသမာဟိတံ ဟိတံ။ နမာမိ ဓမ္မံ ဘဝသံဝရံ ဝရံ, ဂုဏာကရဉ္စေဝ နိရင်္ဂဏံ ဂဏ’’န္တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။
ပဒက္ခရသန္နိဓာနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ပမာဏရဟိတံ ဟိတံ, သိဒ္ဓတ္ထော သဗ္ဗသိဒ္ဓတ္ထော, တိလောကမဟိတော ဟိတော။ ဥပဂန္တွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝီ’’တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။ တတြိမာ အက္ခရသန္နိဓာနာဒီသု အဓိပ္ပာယဝိညာပနိယော ဂါထာ –
မဟိတောဣတိ သဒ္ဒမှာ၊ မကာရော စေ ဝိဝေစိတော။
သဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော ဧတ္ထ၊ ‘‘အက္ခရ’’န္တိ ဝဒေ ဗုဓော။
ဉေယျာ အက္ခရယောဂေန၊
‘‘သန္တေဟိ မဟိတော ဟိတော’’။
ဣစ္စာဒီသု သရူပါနံ၊
ဟောတိ အတ္ထဝိသေသတာ။
ဥပသဂ္ဂါ နိပါတာ စ၊ ယဉ္စညံ အတ္ထဇောတကံ။
ဧကက္ခရမ္ပိ ဝိညူဟိ၊ တံ ‘‘ပဒ’’န္တိ သမီရိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၄။)ပဒါနံ သန္နိဓာနဉ္စ၊ ပဒက္ခရာနမေဝ စ။
သမာသေ လဗ္ဘမာနတ္တံ၊ သန္ဓာယ လပိတံ မယာ။
ဝိစ္ဆာဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ဂါမေ ဂါမေ သတံ ကုမ္ဘာ, ဂါမော ဂါမော ရမဏီယော’’တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိစ္ဆာဝသေန သဗ္ဗေပိ ဂါမာ ပရိဂ္ဂဟိတာ။
နာနာဓိကရဏာနံ တု၊ ဝတ္တုမေကက္ခဏမှိ ယာ။
ဣစ္ဆတော ဗျာပိတုံ ဣစ္ဆာ၊ သာ ဝိစ္ဆာတိ ပကိတ္တိတာ။
ကမ္မပ္ပဝစနီယဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ရုက္ခံ ရုက္ခံ ပတိ ဝိဇ္ဇောတတေ စန္ဒော, ရုက္ခံ ရုက္ခံ ပရိ ဝိဇ္ဇောတတေ စန္ဒော’’တိ ပယောဂါ, ရုက္ခာနံ ဥပရိ ဥပရိ ဝိဇ္ဇောတတေတိ အတ္ထော။
ဘယကောဓာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ကထိတာမေဍိတဝစနဝသေန ပန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ဣမေ ပယောဂါ – ဘယေ တာဝ ‘‘စောရော စောရော, သပ္ပော သပ္ပော’’ဣစ္စာဒယော။ ကောဓေ ‘‘ဝသလ ဝသလ, စဏ္ဍာလ စဏ္ဍာလ, ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ, ပဟရ ပဟရ’’ဣစ္စာဒယော။ ပသံသာယံ ‘‘သာဓု သာဓု သာရိပုတ္တ, အဘိက္ကန္တံ ဘန္တေ အဘိက္ကန္တံ ဘန္တေ’’ဣစ္စာဒယော။ တုရိတေ ‘‘အဘိက္ကမ ဝါသေဋ္ဌ အဘိက္ကမ ဝါသေဋ္ဌ, ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ, လုနာဟိ လုနာဟိ’’ဣစ္စာဒယော။ ကောတူဟလေ ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆ’’ဣစ္စာဒယော။ အစ္ဆရိယေ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ အဟော ဗုဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒယော။ ဟာသေ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခံ, အဟော မနာပံ အဟော မနာပံ’’ဣစ္စာဒယော။ သောကေ ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက ကဟံ ဧကပုတ္တက’’ဣစ္စာဒယော။ ပသာဒေ ‘‘ဘဝိဿန္တိ ဝဇ္ဇီ ဘဝိဿန္တိ ဝဇ္ဇီ’’ဣစ္စာဒယော။ ဧဝံ ဘယကောဓာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ကထိတာမေဍိတဝစနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘော ဘဝတိ။ ဧတ္ထ ပန အတ္ထန္တရာဘာဝေပိ ဒဠှီကမ္မဝသေန ပဒါနမတ္ထဇောတကဘာဝေါယေဝ အတ္ထဝိသေသလာဘော။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၅။)တုရိတေ ကောတူဟလ’စ္ဆရေ။
ဟာသေ သောကေ ပသာဒေ စ၊
ကရေ အာမေဍိတံ ဗုဓော။
စသဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော, တေန ဂရဟာအသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပါပေါ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဟိ ဂရဟာယံ။ ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ။ ‘‘ကွာယံ အဗလဗလော ဝိယာ’’တိအာဒီသု အတိသယတ္ထေ အာမေဍိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂုဏဝါစကဿ ဒွိရုတ္တဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ကဏှော ကဏှော စ ဃောရော စာ’’တိ ဧဝမာဒယော။ ‘‘ကဏှော ကဏှော’’တိ ဟိ အတီဝ ကဏှောတိ အတ္ထော။ ကြိယာပဒဿ ဒွိရုတ္တဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ဓမေ ဓမေ နာတိဓမေ’’တိ ဧဝမာဒယော။ တတ္ထ ဓမေ ဓမေတိ ဓမေယျ နော န ဓမေယျ။ နာတိဓမေတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ပန န ဓမေယျ။ သံဟိတာပဒစ္ဆေဒဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘နရာနရာ, သုရာသုရာ, ကတာကတကုသလာကုသလဝိသယံ ဝိပ္ပဋိသာရာကာရေန ပဝတ္တံ အနုသောစနံ ကုက္ကုစ္စ’’န္တိ ဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ ပန ဝိညူနံ ပရမကောသလ္လဇနနတ္ထံ သိလောကံ ရစယာမ –
ဟိတာဟိတာ ဟိတံဟိတံ၊ အာနုဘာဝေန တေ ဇိန။
ပဝရာပဝရာဟစ္စ၊ ဘဝါမာ’နာမယာ မယန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၆။)အဂါရဝတ္ထပရိဒီပနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘တုဝံတုဝံ ပေသုညကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒါ’’တိ ဧဝမာဒယော။ နိရန္တရတ္ထပရိဒီပနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဧဝမာဒယော။ နနိရန္တရတ္ထပရိဒီပနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ခဏေ ခဏေ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝမာဒယော။ ‘‘ပုနပ္ပုန’’မိစ္စတ္ထပရိဒီပနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘မုဟုံ မုဟုံ ဘာယယတေ ကုမာရေ’’တိ ဧဝမာဒယော။ ဥပမာနေ ဣဝသဒ္ဒဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ရာဇာ ရက္ခတု ဓမ္မေန, အတ္တနောဝ ပဇံ ပဇ’’န္တိ ဧဝမာဒယော။ ဣတိသဒ္ဒံ ပဋိစ္စ သဒ္ဒပဒတ္ထဝါစကတ္တပရိဒီပနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ ကထယန္တော, သောမနဿံ ပဝေဒယိ’’န္တိ ဧဝမာဒယော။ တထာပဝတ္တစိတ္တပရိဒီပနဝသေန အတ္ထဝိသေသလာဘေ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ စိန္တေန္တော, မဂ္ဂံ သောဓေမဟံ တဒါ’’တိ ဧဝမာဒယော။ ဧဝံ ဤဒိသေသု ပယောဂေသု သမာနသုတိကပဒံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟိ ဥစ္စာရဏေ သတိ သဒ္ဒဝိလာသော န ဘဝတိ, ကတ္ထစိ ပန ‘‘ကတာကတာကုသလာကုသလဝိသယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရိတဿ အတ္ထော ဒုဋ္ဌော ဟောတိ, တသ္မာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ, ဧကာဗဒ္ဓံယေဝ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ဣတိ သမာနသုတိကေသု ဝိနိစ္ဆယော ဆဗ္ဗီသာယ အာကာရေဟိ အဓိကေဟိ စ မဏ္ဍေတွာ ဒဿိတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၇။)ယသ္မာ ပန သမာနသုတိကေသု ဝိနိစ္ဆယေ ဒဿိတေ အသမာနသုတိကေသုပိ ဝိနိစ္ဆယော ဒဿေတဗ္ဗော ဟောတိ, တသ္မာ တမ္ပိ ဒဿေဿာမ – ယတ္ထ နိဂ္ဂဟီတမှာ ပရာကာရလောပေါပိ ပါဌော ပညာယတိ, သံယောဂဗျဉ္ဇနဿ ဝိသံယောဂတ္တမ္ပိ။ တေသု ပယောဂေသု နိဂ္ဂဟီတပဒံ အနန္တရပဒေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံယေဝ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ကတမာနိ တာနိ? ‘‘သစေ ဘုတ္တော ဘဝေယျာဟံ-သာ’ဇီဝေါ ဂရဟိတော မမ။ ပုပ္ဖံ’သာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ခယမတ္တံ န နိဗ္ဗာနံ’သ ဂမ္ဘီရာဒိဝါစတော’’တိ ဧဝမာဒယော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘သစေ ဘုတ္တော ဘဝေယျာဟ’’န္တိအာဒိနာ ဝိစ္ဆေဒမကတွာ အနန္တရေ ဒွီသု ဂါထာပဒေသု အန္တရီဘူတာနံ ဒွိန္နံ သမာနသုတိကပဒါနံ ဧကတော ဥစ္စာရဏမိဝ အနန္တရပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓုစ္စာရဏဝသေန ‘‘သစေ ဘုတ္တော ဘဝေယျာဟံ-သာ’ဇီဝေါ ဂရဟိတော မမာ’’တိအာဒိနာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပေါယေဝ ဟိ ဥစ္စာရဏဝိသေသော သကလေဟိပိ ပေါရာဏေဟိ ဝိညူဟိ အနုမတော ဥစ္စာရိတော စ ‘‘အဿ အာဇီဝေါ ဂရဟိတော မမ, အဿာ ဥပ္ပဇ္ဇိ, အဿ ဂမ္ဘီရာဒိဝါစတော’’တိဧဝမာဒိအတ္ထပ္ပဋိပါဒနဿာနုရူပတ္တာ။
ယတ္ထ ပန ယာဒိသေ ဥစ္စာရဏေ ကရိယမာနေ အတ္ထော ပရိဗျတ္တော ဟောတိ, တေသု ပယောဂေသု ကွစိ စသဒ္ဒ ပနသဒ္ဒါဒိယောဂဋ္ဌာနေ ဤသကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဒမုစ္စာရေတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ? ‘‘ဝါဠာ စ လပသက္ခရာ။ အစ္စန္တသန္တာ ပန ယာ, အယံ နိဗ္ဗာနသမ္ပဒါ, ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါစံ ဘာသတော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ? အာမန္တာ။ ဣတိ စ ဒန္တိ စ ဒုတိ စ ခန္တိ စ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။
ဧတေသု ဟိ ပဌမပယောဂေ ‘‘ဝါဠာ စာ’’တိ ဤသကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘လပသက္ခရာ’’တိ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ လပသက္ခရာတိ သက္ခရသဒိသမဓုရဝစနာ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘နိရတ္ထကဝစနေဟိ သက္ခရာ ဝိယ မဓုရာ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာတြ ဗဟုဗ္ဗီဟိတပ္ပုရိသဝသေန ဒွိဓာ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘လပါ သက္ခရာ ဝိယ ယာသံ တာ လပသက္ခရာ, လပေဟိ ဝါ သက္ခရာ ဝိယာတိ လပသက္ခရာ’’တိ။
ဒုတိယပယောဂေ ‘‘အစ္စန္တသန္တာ ပန’’ဣတိ ဤသကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ယာ’’တိ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ယာ ပန အယံ နိဗ္ဗာနသမ္ပဒါ အစ္စန္တသန္တာတိ ဟိ အတ္ထော။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၈။)တတိယပယောဂေ ဣတိ စ ဒန္တိ စ ဒုတိ စ ခန္တိ စာတိ ဧတေသု စတူသု ဌာနေသု ဣကာရဉ္စ ဒံကာရဉ္စ ဒုကာရဉ္စ ခံကာရဉ္စ ဤသကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ တဒနန္တရံ တိ စ သဒ္ဒါ ဥစ္စာရေတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ ဟိ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရဏေ သတိ အညထာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ အတ္ထော ဒုဋ္ဌော ဘဝတိ။ ကထံ? ဤဒိသေသု ဌာနေသု အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရဏေ သတိ ဣတိသဒ္ဒေါ ဧဝန္တိ အတ္ထဝါစကော နိပါတော သိယာ, သန္ဓိဝသေန ပန ဣကာရတ္ထဝါစကော ရူဠှီသဒ္ဒေါ န သိယာ။ ဒန္တိသဒ္ဒေါ ဒမနတ္ထော သိယာ, ဒံကာရဝါစကော န သိယာ။ ဒုတိသဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော သိယာ, ဒုကာရဝါစကော န သိယာ။ ခန္တိသဒ္ဒေါ ခမနတ္ထော သိယာ, ခံကာရဝါစကော န သိယာ။ တသ္မာ ဣကာရ ဒံကာရ ဒုကာရ ခံကာရာနိ ဤသကံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ။
ဧတ္ထ ဟိ ဣဣတိ ဒံဣတိ ဒုဣတိ ခံဣတီတိအာဒိနာ သံဟိတာပဒစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ပရဘူတဿ စ ဣကာရဿ လောပေါ။ န ပနေတ္ထ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘သရူပသရာနံ ဝိသယေ ပရဘူတဿ သရူပသရဿ လောပေါ န ဟောတိ, ပုဗ္ဗသရဿေဝ လောပေါ ဟောတိ တတြာယန္တိ ဧတ္ထ ဝိယာ’’တိ ‘‘အကိလာသုနော ဝဏ္ဏပထေ ခဏန္တာ, ဥဒင်္ဂဏေ တတ္ထ ပပံ အဝိန္ဒု’’န္တိ ပါဠိယံ သရူပပရသရဿ လောပဒဿနတော။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ‘‘ပဝဒ္ဓံ အာပံ ပပ’’န္တိ အတ္ထော သံဝဏ္ဏိတော။ တသ္မာ ‘‘ဣတိ စာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣဣတိ စာတိ ဆေဒံ ကတွာ ဒွီသု ဣကာရေသု ပရဿ ဣကာရဿ လောပေါ ကာတဗ္ဗော, န ပုဗ္ဗဿ။
(နီတိ၊ပဒ၊၅၉။)ပုဗ္ဗသ္မိဉှိ ဣကာရဝါစကေ ဣကာရေ နဋ္ဌေ သတိ နိပါတဘူတေန ဣတိသဒ္ဒေန ဣကာရသင်္ခါတော အတ္ထော န ဝိညာယေယျ, နိပါတဘူတဿ ပန ဣတိသဒ္ဒဿ ဣကာရေ နဋ္ဌေပိ သော အတ္ထော ဝိညာယတေဝ ‘‘ဒေဝဒတ္တောတိ မေ သုတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဒေဝဒတ္တပဒတ္ထော ဝိယ။ တသ္မာ ဣတိသဒ္ဒဿ ပရဘူတဿ ဣကာရဿေဝ လောပေါ ကာတဗ္ဗော, န ပုဗ္ဗဿ ဣကာရဝါစကဿ ဣကာရဿ။ ကစ္စာယနေ ပန ယေဘုယျပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ အသရူပသရတော ပရဿေဝ အသရူပသရဿ လောပေါ ဝုတ္တော, န သရူပသရတော ပရဿ သရူပသရဿ။ မဟာပဒေသသုတ္တေဟိ ဝါ သရူပဿ ပရသရဿ လောပေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
‘‘အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒ’’န္တိအာဒီသု ပန စသဒ္ဒါဒိယောဂဋ္ဌာနေပိ သတိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဒံ န ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ စ အာဂမက္ခရာဒီနိ ဒိဿန္တိ, တေသု ပယောဂေသု ပုဗ္ဗပဒါနိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဥစ္စာရေတဗ္ဗာနိ, အာဂမက္ခရဝန္တေဟိ ပရပဒေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဥစ္စာရေတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာနံ။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ’’ဣစ္စေဝမာဒယော ပယောဂါ။ ယတ္ထ ယေသံ ဝိသုံ ဝိသုံ သမ္ဗန္ဓော ဒိဿတိ, အတ္ထော စ ယုဇ္ဇတိ, တတ္ထ တာနိ အတ္ထာနုရူပံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘နဟာနေ ဥဿုက္ကံ အကာသိ, ဥဿုက္ကမ္ပိ အကာသိ ယာဂုယာ ခါဒနီယေ ဘတ္တသ္မိံ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ပယောဂါ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘နဟာနေ ဥဿုက္ကံ အကာသီ’’တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ဥဿုက္ကမ္ပိ အကာသိ ယာဂုယာ ခါဒနီယေ ဘတ္တသ္မိ’’န္တိ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ န ကေဝလံ သော ဘိက္ခု နဟာနေယေဝ ဥဿုက္ကံ အကာသိ, အထ ခေါ ယာဂုယာပိ ခါဒနီယေပိ ဘတ္တသ္မိမ္ပိ ဥဿုက္ကံ အကာသီတိ အတ္ထပ္ပကာသနေ သမတ္ထော ဘဝတိ, အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော သမုစ္စယတ္ထဝါစကော အပိသဒ္ဒေါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၀။)ယတ္ထ ပန ယေသမိတရေန ဝါ ဣတရေန ဝါ ဧကေကပဒေန ဥဘယပဒေဟိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော ဒိဿတိ သဟေဝတ္ထယုတ္တိယာ, တတ္ထ တာနိ ယထာရဟံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိအာဒိကလျာဏံ မဇ္ဈေကလျာဏံ ပရိယောသာနကလျာဏံ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတိ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဒေသေဿာမိ, တံ သုဏာထ သာဓုကံ မနသိကရောထ။ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဧဝမာဒယော ပယောဂါ။ တတြိမာ အဓိပ္ပာယဝိညာပိကာ ဂါထာ –
ဓမ္မသဒ္ဒေန ဝါ ဗြဟ္မ-စရိယသဒ္ဒေန ဝါ ပဒံ။
ယောဇေတွာ ဤရယေ ဝိညူ၊ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိဒံ။
‘‘သာဓုက’’န္တိ ပဒံ ဝိညူ၊ ‘‘သုဏာထာ’’တိ ပဒေန ဝါ။
တထာ ‘‘မနသိကရောထ’’၊ ဣတိ ဝုတ္တပဒေန ဝါ။
ဤရယေ ယောဇယိတွာန၊ ဥဘယေဟိ ပဒေဟိ ဝါ။
ဧကမေကေန သမ္ဗန္ဓော၊ သမ္ဗန္ဓော ဥဘယေဟိ ဝါ။
ဒိဿတီတိ ဝိဇာနေယျ၊ သဒ္ဓိမေဝတ္ထယုတ္တိယာ။
နတ္တနောမတိယာ ဧသော၊ အတ္ထော ဧတ္ထ မယာ ရုတော။
ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ၊ နယံ နိဿာယ မေ ရုတော။
ဧဝံဝိဓေသု အညေသု၊ ပါဌေသုပိ အယံ နယော။
နေတဗ္ဗော နယဒက္ခေန၊ သာသနတ္ထဂဝေသိနာ။
အတ္ထာနုရူပတော သဒ္ဒံ၊ အတ္ထံ သဒ္ဒါနုရူပတော။
စိန္တယိတွာန မေဓာဝီ၊ ဝေါဟရေ န ယထာ တထာတိ။
အယမေတ္ထ အတ္ထသဒ္ဒစိန္တာ။
အတ္ထာတိသယယောဂေ ဧဝံ ဥပလက္ခေတဗ္ဗံ – ဘူဓာတုအတ္ထာတိသယယောဂတော ဝဍ္ဎနေ ဒိဋ္ဌာ ‘‘ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ မဟာနာမော လိစ္ဆဝီ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ ‘ဘဝိဿန္တိ ဝဇ္ဇီ ဘဝိဿန္တိ ဝဇ္ဇီ’တိ’’ ဣတိ ဝါ ‘‘အဟမေဝ ဒူသိယာ ဘူနဟတာ, ရညော မဟာပတာပဿာ’’တိ ဝါ ‘‘ဝေဒါ န တာဏာယ ဘဝန္တိဒဿ, မိတ္တဒ္ဒုနော ဘူနဟုနော နရဿာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘူနဟစ္စံ ကတံ မယာ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဝဍ္ဎနေ ဒိဋ္ဌာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၁။)ဝစနသင်္ဂဟေ ဧဝံ ဥပလက္ခေတဗ္ဗံ – ဝတ္တမာနာယ ဝိဘတ္တိယာ ပရဿပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနံ ပဉ္စမိယာ ပရဿပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနေန သဒိသံ။ တုမှေ ဘဝထ။
ဝတ္တမာနပဉ္စမီနံ ပရဿပဒေ ဥတ္တမပုရိသစတုက္ကေ ဧကဝစနံ ဧကဝစနေန, ဗဟုဝစနမ္ပိ ဗဟုဝစနေန သဒိသံ။ အဟံ ဘဝါမိ, မယံ ဘဝါမ။
ဝတ္တမာနာယ အတ္တနောပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနံ ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီနံ အတ္တနောပဒေဟိ ဒွီဟိ မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနေဟိ သဒိသံ ကတ္ထစိ ဝဏ္ဏသမုဒါယဝသေန ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဝဇ္ဇေတွာ, ဧသ နယော ဥတ္တရတြာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ တွံ ဘဝသေ, ဣဒံ ဝတ္တမာနာယ ရူပံ။ တွံ အဘဝသေ, ဣဒံ ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီနံ ရူပံ။
ဝတ္တမာနာယ အတ္တနောပဒံ ဥတ္တမပုရိသေကဝစနံ ပဉ္စမိယာ အတ္တနောပဒေနုတ္တမပုရိသေကဝစနေန စ ပရောက္ခာယ ပရဿပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနေန စာတိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ သဒိသံ။ အဟံ ဘဝေ, ဣဒံ ဝတ္တမာနပဉ္စမီနံ ရူပံ။ တွံ ဗဘူဝေ, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။
ဝတ္တမာနာယ အတ္တနောပဒံ ဥတ္တမပုရိသဗဟုဝစနံ ပရောက္ခဇ္ဇတနီနံ အတ္တနောပဒေဟိ ဒွီဟိ ဥတ္တမပုရိသဗဟုဝစနေဟိ သဒိသံ။ မယံ ဘဝါမှေ, ဣဒံ ဝတ္တမာနာယ ရူပံ။ မယံ ဗဘူဝိမှေ, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။ မယံ အဘဝိမှေ, ဣဒမဇ္ဇတနိယာ ရူပံ။
ပဉ္စမိယာ အတ္တနောပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနံ ပရောက္ခာယ အတ္တနောပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနေန သဒိသံ။ တုမှေ ဘဝဝှော, ဣဒံ ပဉ္စမိယာ ရူပံ။ တုမှေ ဗဘူဝိဝှော, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။
ပရောက္ခာယ ပရဿပဒံ ပဌမပုရိသဗဟုဝစနံ ဟိယျတ္တနိယာ ပရဿပဒေန ပဌမပုရိသဗဟုဝစနေန စ အဇ္ဇတနိယာ အတ္တနောပဒေန ပဌမပုရိသဗဟုဝစနေန စာတိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ သဒိသံ။ တေ ဗဘူဝု, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။ တေ အဘဝု, ဣဒံ ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီနံ ရူပံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၂။)ပရောက္ခာယ ပရဿပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနံ အတ္တနောပဒေန ပဌမပုရိသေကဝစနေန စ ဟိယျတ္တနိယာ ပရဿပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနေန စ အတ္တနောပဒေန ပဌမပုရိသေကဝစနေန စ အဇ္ဇတနိယာ ပရဿပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနေန စာတိ စတူဟိ ဝစနေဟိ သဒိသံ။ တုမှေ ဗဘူဝိတ္ထ, သော ဗဘူဝိတ္ထ, ဣမာနိ ပရောက္ခာယ ရူပါနိ။ တုမှေ အဘဝတ္ထ, သော အဘဝတ္ထ, ဣမာနိ ဟိယျတ္တနိယာ ရူပါနိ။ တုမှေ အဘဝိတ္ထ, ဣဒမဇ္ဇတနိယာ ရူပံ။
ပရောက္ခာယ ပရဿပဒံ ဥတ္တမပုရိသေကဝစနံ ဟိယျတ္တနိယာ ပရဿပဒေနုတ္တမပုရိသေကဝစနေန စ အဇ္ဇတနိယာ အတ္တနောပဒေနုတ္တမပုရိသေကဝစနေန စာတိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ သဒိသံ။ အဟံ ဗဘူဝံ, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။ အဟံ အဘဝံ, ဣဒံ ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီနံ ရူပံ။
ပရောက္ခာယ ပရဿပဒံ ဥတ္တမပုရိသဗဟုဝစနံ ဟိယျတ္တနိယာ ပရဿပဒေနုတ္တမပုရိသဗဟုဝစနေန သဒိသံ။ မယံ ဗဘူဝိမှ, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။ မယံ အဘဝမှ, ဣဒံ ဟိယျတ္တနိယာ ရူပံ။
ပရောက္ခာယ အတ္တနောပဒဥတ္တမပုရိသေကဝစနံ ဟိယျတ္တနိယာ အတ္တနောပဒေနုတ္တမပုရိသေကဝစနေန စ အဇ္ဇတနိယာ ပရဿပဒေနုတ္တမပုရိသေကဝစနေန စာတိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ သဒိသံ။ အဟံ ဗဘူဝိံ, ဣဒံ ပရောက္ခာယ ရူပံ။ အဟံ အဘဝိံ, ဣဒံ ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီနံ ရူပံ။
ဟိယျတ္တနိယာ ပရဿပဒံ ပဌမပုရိသေကဝစနံ အဇ္ဇတနိယာ အတ္တနောပဒေန ပဌမပုရိသေကဝစနေန သဒိသံ။ သော အဘဝါ။
ဟိယျတ္တနိယာ ပရဿပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနံ အဇ္ဇတနိယာ ပရဿပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနေန သဒိသံ။ တွံ အဘဝေါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၃။)ဘဝိဿန္တိယာ ပရဿပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနံ ကာလာတိပတ္တိယာ ပရဿပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနေန အတ္တနောပဒေန ပဌမပုရိသေကဝစနေန စာတိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ သဒိသံ။ တုမှေ ဘဝိဿထ, ဣဒံ ဘဝိဿန္တိယာ ရူပံ။ တုမှေ အဘဝိဿထ, သော အဘဝိဿထ, ဣမာနိ ကာလာတိပတ္တိယာ ရူပါနိ။
ဘဝိဿန္တိယာ အတ္တနောပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနံ ကာလာတိပတ္တိယာ အတ္တနောပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနေန သဒိသံ။ တွံ ဘဝိဿသေ, ဣဒံ ဘဝိဿန္တိယာ ရူပံ။ တွံ အဘဝိဿသေ, ဣဒံ ကာလာတိပတ္တိယာ ရူပံ။
ဘဝိဿန္တိယာ အတ္တနောပဒံ မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနံ ကာလာတိပတ္တိယာ အတ္တနောပဒေန မဇ္ဈိမပုရိသဗဟုဝစနေန သဒိသံ။ တုမှေ ဘဝိဿဝှေ, ဣဒံ ဘဝိဿန္တိယာ ရူပံ။ တုမှေ အဘဝိဿဝှေ, ဣဒံ ကာလာတိပတ္တိယာ ရူပံ။
ဘဝိဿန္တိယာ အတ္တနောပဒံ ဥတ္တမပုရိသေကဝစနံ ကာလာတိပတ္တိယာ ပရဿပဒေနုတ္တမပုရိသေကဝစနေန သဒိသံ။ အဟံ ဘဝိဿံ, ဣဒံ ဘဝိဿန္တိယာ ရူပံ။ အဟံ အဘဝိဿံ, ဣဒံ ကာလာတိပတ္တိယာ ရူပံ။ သေသာနိ သဗ္ဗာသမဋ္ဌန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ဝစနာနိ အညမညံ ဝိသဒိသာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘဝန္တိ စတြ –
ဝတ္တမာနာပဉ္စမီသု၊ ထဒွယံ သမုဒီရိတံ။
‘‘တုမှေ ဘဝထ’’ဣစ္စတြ၊ ဥဒါဟရဏကံ ဒွိဓာ။
မိဒွယံ မဒွယဉ္စေဝ၊ တာသု ဝုတ္တံ ဒွိဓာ ဒွိဓာ။
‘‘ဘဝါမီ’’တိ ‘‘ဘဝါမာ’’တိ၊ စေတ္ထ ရူပါနိ နိဒ္ဒိသေ။
ဝတ္တမာနကဟိယျတ္တ-နဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိသု။
သေတ္တယံ ‘‘ဘဝသေ တွ’’န္တိ၊ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိတော။
‘‘အဘဝသေ’’တိ ဟိယျတ္တ-နဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိတော။
ဝတ္တမာနာပဉ္စမိကာ-ပရောက္ခာသု ဝိဘတ္တိသု။
ဧတ္တယံ လပိတံ တတ္ထ၊ အာဒေါ ဒွိန္နံ ဝသေန တု။
ဇညာ ‘‘အဟံ ဘဝေ’’တိ ‘‘တွံ၊ ဗဘူဝေ’’တိ ပရောက္ခတော။
ဝတ္တမာနာပရောက္ခဇ္ဇ-တနီသု တီသု သဒ္ဒိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၄။)မှေတ္တယံ ကမတော ရူပံ၊ မယံသဒ္ဒဝိသေသိယံ။
‘‘သမ္ဘဝါမှေ ဗဘူဝိမှေ၊ အဘဝိမှေ’’တိ နိဒ္ဒိသေ။
ပဉ္စမိကာပရောက္ခာသု၊ ဝှောဒွယံ ရူပမေတ္ထ ဟိ။
‘‘ဘဝဝှော ဗဘူဝိဝှော’’တိ၊ တုမှေသဒ္ဒဝိသေသိယံ။
ပရောက္ခမှိ ဝါ ဟိယျတ္တ-နဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိသု။
ဥတ္တယံ ‘‘တေ ဗဘူဝူ’’တိ၊ ရူပံ ဇညာ ပရောက္ခတော။
ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနိတော၊ ဇညာ ‘‘တေ အဘဝူ’’ဣတိ။
ပရောက္ခမှိ ဝါ ဟိယျတ္တ-နဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိသု။
သဒ္ဒိတံ တထသံယောဂ- ပဉ္စကံ ဣတိ နိဒ္ဒိသေ။
ဗဘူဝိတ္ထဒွယံ တတ္ထ၊ ရူပံ ဇညာ ပရောက္ခဇံ။
ဗဝှတ္တေကတ္တတော ဝုတ္တံ၊ မဇ္ဈိမပဌမဝှယံ။
အဘဝတ္ထဒွယံ ဉေယျံ၊ ဟိယျတ္တနီဝိဘတ္တိဇံ။
ဗဝှတ္တေကတ္တတော ဝုတ္တံ၊ မဇ္ဈိမော ပဌမော စ သော။
‘‘အဘဝိတ္ထာ’’တိဒံ ရူပံ၊ အဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိဇံ။
တဉ္စ ခေါ ဗဟုကတ္တမှိ၊ တုမှေသဒ္ဒေန ယောဇယေ။
ပရောက္ခာဝှယဟိယျတ္တ-နဇ္ဇတနီသု ကိတ္တိတံ။
အံတယံ တတ္ထ အာဒိယံ၊ ‘‘ဗဘူဝံ’’ရူပမီရိတံ။
ဒုဝိန္နံ အဘဝံရူပံ၊ အဟံသဒ္ဒေန ယောဇယေ။
ပရောက္ခကာဟိယျတ္တနီ-ဝသေန မှဒုကံ ‘‘မယံ။
ဗဘူဝိမှ အဘဝိမှ’’၊ ဣတိ ရူပဒွယံ ကမာ။
ပရောက္ခာဝှယဟိယျတ္တ-နဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိသု။
ဣံတယံ တု တဟိံ ရူပံ၊ ‘‘ဗဘူဝိ’’န္တိ ပရောက္ခဇံ။
‘‘အဘဝိ’’န္တီတရာသံ တု၊ အဟံသဒ္ဒယုတာခိလံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၅။)ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီသု၊ အာဒွယံ မတမေတ္ထ ဟိ။
‘‘အဘဝါ’’ ဣတိ ဧကတ္တေ၊ ရူပံ ပဌမပေါရိသံ။
ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီသု၊ ဩဒွယံ ဝုတ္တမေတ္ထ တု။
‘‘အဘဝေါ’’ဣတိ ဧကတ္တေ၊ ရူပံ မဇ္ဈိမပေါရိသံ။
ဘဝိဿန္တိယကာလာတိ-ပတ္တီသု ဒွီသု ဘာသိတံ။
ဗဝှတ္တေ ဗဟုဧကတ္တေ၊ သသံယောဂံ ဿထတ္တယံ။
‘‘တုမှေ ဘဝိဿထိ’’စ္စေတံ၊ ဘဝိဿန္တိယတော မတံ။
‘‘အဘဝိဿထ တုမှေ’’တိ၊ ‘‘အဘဝိဿထ သော’’တိ စ။
ကာလာတိပတ္တိတော ဝုတ္တံ၊ ဧတဉှိ ဝစနဒွယံ။
ဘဝိဿန္တိယကာလာတိ-ပတ္တီသု သမုဒီရိတံ။
မဇ္ဈိမပုရိသဋ္ဌာနေ၊ သသံယောဂံ ဿသေယုဂံ။
‘‘ဘဝိဿသေ တွ’’မိစ္စေတံ၊ ‘‘တွံ အဘဝိဿသေ’’တိ စ။
ဣမာနိ တု ပယောဂါနိ၊ တတ္ထ ဝိညူ ပကာသယေ။
ဿဝှေဒွယံ သေန ယုတံ၊ ဿံဒွယဉ္စ စတုက္ကကံ။
ဣဒမ္ပိ ကထိတံ ဒွီသု၊ ယထာရုတဝိဘတ္တိသု။
‘‘ဘဝိဿဝှေ’’တိ ဗဝှတ္တေ၊ ဘဝိဿန္တိကမဇ္ဈိမော။
ဗဝှတ္တေ ‘‘အဘဝိဿဝှေ’’၊ ကာလာတိပတ္တိမဇ္ဈိမော။
‘‘ဘဝိဿံ’’ ဣတိ ဧကတ္တေ၊ ဘဝိဿန္တိကမုတ္တမော။
‘‘အဘဝိဿ’’န္တိ ဧကတ္တေ၊ ကာလာတိပတ္တိကုတ္တမော။
ဣတိ ဝုတ္တာနိ ဝုတ္တေဟိ၊ ဝစနေဟိ သမာနတံ။
ယန္တေ’ကစ္စေဟိ တံ သဗ္ဗံ၊ ဧကတာလီသဓာ ဌိတံ။
သေသာနိ ပဉ္စပညာသ၊ အသမာနာနိ သဗ္ဗထာ။
ဧတံ နယံ ဂဟေတွာန၊ ဝဒေ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘဝါတိ။
အယမေတ္ထ သမာနာသမာနဝသေန ဝစနသင်္ဂဟော။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၆။)အာဂမလက္ခဏဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟေ ဧဝံ ဥပလက္ခေတဗ္ဗံ –
ဘဝိဿန္တီပရောက္ခဇ္ဇ-တနီကာလာတိပတ္တိသု။
နိစ္စံ ကွစိ ကွစာ’နိစ္စံ၊ ဣကာရာဂမနံ ဘဝေ။
ဣကာရာဂမနံ တဉှိ၊ ပရောက္ခာယံ ဝိဘတ္တိယံ။
ဗဝှတ္တေ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနေ၊ ဗဝှတ္တေ စုတ္တမေ သိယာ။
ပရဿပဒံ သန္ဓာယ၊ ဣဒံ ဝစနမီရိတံ။
ဥတ္တမေကဝစော စာပိ၊ နေတဿ အတ္တနောပဒေ။
ဟောတီတိ အဝဂန္တဗ္ဗံ၊ ဘဝိဿန္တိမှိ သဗ္ဗသော။
ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနိက-ကာလာတိပတ္တီသု ပန။
အကာရာဂမနံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသော ဣတိ လက္ခယေ။
အဇ္ဇတနိမှိ ဗဝှတ္တေ၊ မဇ္ဈိမေ ဥတ္တမေ တထာ။
ဗဝှတ္တမှိ အကာရေန၊ ဣကာရာဂမနံ ဘဝေ။
ဣကာရာဂမနံ နိစ္စံ၊ ကာလာတိပတ္တိယံ ဘဝေ။
အကာရာဂမနံ တတ္ထ၊ အနေကန္တိကမီရိတံ။
အကာရာဂမနံယေဝ၊ ဟိယျတ္တနျံ ပကာသတိ။
ပရောက္ခာယံ ဘဝိဿန္တျ-ဉ္စိကာရောယေဝ ဒိဿတိ။
အကာရာဂမနဉ္စေဝ၊ ဣကာရာဂမနမ္ပိ စ။
အဇ္ဇတနိကကာလာတိ-ပတ္တီသု ပန ဒိဿတိ။
တီသု သေသဝိဘတ္တီသု၊ နာ’ကာရတ္တယမီရိတံ။
ဝတ္တမာနာယ ပဉ္စမျံ၊ သတ္တမိယန္တိ သဗ္ဗသော။
ဣကာရေနေဝ သဟိတာ၊ ဒွေ ဘဝန္တိ ဝိဘတ္တိယော။
သတ္တ ဒွါဒသ ဟောန္တေတ္ထ၊ ဝစနာနီတိ လက္ခယေ။
အကာရေနေဝ သဟိတာ၊ ဧကာယေဝ ဝိဘတ္တိ တု။
ဒွါဒသ ဝစနာနေတ္ထ၊ ဘဝန္တီတိ စ လက္ခယေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၇။)အကာရိကာရသဟိတာ၊ ဒုဝေယေဝ ဝိဘတ္တိယော။
စတ္တာရိ ဒွါဒသဉ္စေဝ၊ ဝစနာနိ ဘဝန္တိဓ။
အာကာရတ္တယမုတ္တာ တု၊ တိဿောယေဝ ဝိဘတ္တိယော။
ဝစနာနေတ္ထ ဆတ္တိံသ၊ ဟောန္တီတိ ပရိဒီပယေ။
ပရောက္ခာအဇ္ဇတနီသု၊ ပဉ္စဋ္ဌ စ ယထာက္ကမံ။
ဣကာရတော ဝိမုတ္တာနိ၊ ဝစနာနိ ဘဝန္တိတိ။
ဧဝမေတ္ထ ဝိဘတ္တီနံ၊ ဆန္နဝုတိဝိဓာန စ။
သင်္ဂဟော ဝစနာနန္တိ၊ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာတိ။
အယမေတ္ထ အာဂမလက္ခဏဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟော။
ကာလဝသေန ပန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟေ ဒုဝိဓော သင်္ဂဟော ကာလတ္တယဝသေန သင်္ဂဟော, ကာလဆက္ကဝသေန သင်္ဂဟော စာတိ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနာပဉ္စမီသတ္တမီဝိဘတ္တိယော ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ, ဝတ္တမာနာပဉ္စမီသတ္တမီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနာနိ။ ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိယော အတီတကာလိကာ, ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ အတီတဝစနာနိ။ ဘဝိဿန္တီဝိဘတ္တိ အနာဂတကာလိကာ, ဘဝိဿန္တီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ အနာဂတဝစနာနိ။ ကာလာတိပတ္တိဝိဘတ္တိ ပန ကတ္ထစိ အတီတကာလိကာ ကတ္ထစိ အနာဂတကာလိကာ, တသ္မာ တဒန္တာနိ ပဒါနိ အတီတဝစနာနိပိ အနာဂတဝစနာနိပိ ဟောန္တိ။ အယံ ကာလတ္တယဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟော။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၈။)အယံ ပန ကာလဆက္ကဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟော – ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဝိဘတ္တိယော အတီတကာလိကာ, ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ အတီတဝစနာနိ။ ဘဝိဿန္တီဝိဘတ္တိ အနာဂတကာလိကာ, ဘဝိဿန္တီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ အနာဂတဝစနာနိ။ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ, ဝတ္တမာနာဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနာနိ။ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိ အာဏတ္တိကာလိကာ, ပဉ္စမီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ အာဏတ္တိဝစနာနိ။ သတ္တမီဝိဘတ္တိ ပရိကပ္ပကာလိကာ, သတ္တမီဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ ပရိကပ္ပဝစနာနိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အာဏတ္တိဝစနာနီ’’တိ စ ‘‘ပရိကပ္ပဝစနာနီ’’တိ စ ဣဒံ တထာသီသမတ္တံ အာသိဋ္ဌာနုမတျာဒီသု ပဉ္စမျာဒီနံ ဒိဿနတော။ ကာလာတိပတ္တိဝိဘတ္တိ ကာလာတိပတ္တိကာလိကာ, ကာလာတိပတ္တိဝိဘတျန္တာနိ ပဒါနိ ကာလာတိပတ္တိဝစနာနိ။ ဧဝံ ကာလဆက္ကဝသေန ဝိဘတ္တိဝစနသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကာလသင်္ဂဟေ တိဝိဓော ကာလသင်္ဂဟော ကာလတ္တယသင်္ဂဟော ကာလစတုက္ကသင်္ဂဟော ကာလဆက္ကသင်္ဂဟော စာတိ။
ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝတ္တမာနာ၊ ပဉ္စမီ သတ္တမီ စိမာ။
ဟောန္တာတီတေ ပရောက္ခာဒီ၊ သဟ ကာလာတိပတ္တိယာ။
အနာဂတေ ဘဝိဿန္တီ၊ ကာလာတိပတ္တိကာပိ ဝါ။
ဧဝံ ကာလတ္တယံ ဉေယျံ၊ အာချာတံ တပ္ပကာသကံ။
နနု ကစ္စာယနေ ဂန္ထေ၊ ကာလော ဝုတ္တော စတုဗ္ဗိဓော။
ပစ္စုပ္ပန္နေနုတ္တကာလေ၊ အတီတေနာဂတေ ဣတိ။
သစ္စံ ဝုတ္တော နုတ္တကာလော၊ ပစ္စုပ္ပန္နောတိ ဣစ္ဆိတော။
သမီပေ ဝုတ္တကာလောတိ၊ အတ္ထသမ္ဘဝတော ပန။
တထာ ဟိ ‘‘ယံ တိကာလ’’န္တိ၊ ဝုတ္တမာစရိယေဟိပိ။
န ကာလတော ဝိနိမုတ္တံ၊ အာချာတံ ကိဉ္စိ ဒိဿတိ။
နနု စာဝုတ္တကာလေတိ၊ အတ္ထော တတြ တု ယုဇ္ဇတိ။
တထာ ဟိ ဆဗ္ဗိဓော ကာလော၊ နိရုတ္တိမှိ ပကာသိတော။
အတီတာနာဂတော ပစ္စု-ပ္ပန္နော အာဏတ္တိမေဝ စ။
ပရိကပ္ပော စ ကာလဿ၊ အတိပတ္တီတိ ဆဗ္ဗိဓော။
ဒုဝေ ဝိဘတ္တိယော တတ္ထ၊ အာဏတ္တိပရိကပ္ပိကာ။
ကာလမနာမသိတွာပိ၊ နိရုတ္တညူဟိ ဘာသိတာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၆၉။)‘‘ဂစ္ဆတု ဂစ္ဆေယျိ’’စ္စာဒိ-ဝစနေ ကထိတေ န ဟိ။
ကြိယာ နိပ္ဖဇ္ဇတိ နိဋ္ဌံ၊ နာဂတာ နာတိပန္နိကာ။
ကာလာတိပတ္တိကာ သဒ္ဒါ၊ အတီတေနာဂတေပိ စ။
ဘဝန္တီတိ ယထာဝုတ္တာ၊ နိရုတ္တိမှိ ဝိဒူဟိ ဝေ။
ပဉ္စမီသတ္တမီဝှိတာ၊ အာဏတ္တိပရိကပ္ပိကာ။
ပစ္စုပ္ပန္နေ ဘဝန္တီတိ၊ န တထာ တတ္ထ ဘာသိတာ။
တသ္မာ ကစ္စာယနေ ဂန္ထေ၊ ‘‘နုတ္တကာလေ’’တိ ယံ ပဒံ။
အတ္ထော ‘‘အဝုတ္တကာလေ’’တိ၊ တဿ ဉာယတိမေဝိဒံ။
သစ္စမေဝံ တု သန္တေပိ၊ အာဏတ္တိပရိကပ္ပိကာ။
ပစ္စုပ္ပန္နေပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ပဏ္ဍိတေန နယညုနာ။
ကသ္မာတိ စေ အာဏာပနံ၊ ပရိကပ္ပော စ သစ္စတော။
ပစ္စုပ္ပန္နေ ယတော အတ္ထာ၊ နိပ္ဖန္နာ ဒိဿရေ ဣမေ။
‘‘အနုတ္တကာလေ’’တိ ပဒံ၊ ဧတဿတ္ထဿ ဇောတကံ။
‘‘သမီပေ ဝုတ္တကာလေ’’တိ၊ အတ္ထဒီပနတောထ ဝါ။
အတ္ထာနံ ဂမနာဒီနံ၊ နိပ္ဖတ္တိ န တု ဒိဿတိ။
‘‘ဂစ္ဆတု ဂစ္ဆေယျိ’’စ္စာဒိ၊ ဝုတ္တကာလေ ယတော တတော။
အဝုတ္တကာလေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တဒ္ဒီပကဝိဘတ္တိယော။
ကာလော ဝါ ဝုတ္တကာလောတိ၊ ဣစ္စေဝံ ဂဟိတော ဣဓ။
ဒက္ခိဏာသုဒ္ဓိပါဌမှိ၊ ကတာဝ တတိယာ အယံ။
ကာလဒီပနတာ တာသံ၊ ဣတိ ယုဇ္ဇတိ နာညထာ။
အတ္ထဒွယံ ပကာသေတုံ၊ ဂန္ထေ ကစ္စာယနဝှယေ။
ထေရော ကစ္စာယနော ‘‘နုတ္တ-ကာလေ’’တိ ပဒမဗြဝိ။
ဧဝံ တိဓာ စတုဓာပိ၊ ဝုတ္တော ကာလာန သင်္ဂဟော။
ဆဓာ ဣဒါနိ ကာလာနံ၊ သင်္ဂဟော နာမ နိယျတေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၀။)ဝိဘတ္တိယော ပရောက္ခာ စ၊ ဟိယျတ္တနီဝိဘတ္တိယော။
အထ အဇ္ဇတနီ စာတိ၊ တိဿော’တီတေ ပကာသိတာ။
အနာဂတေ ဘဝိဿန္တီ၊ ဘဝတီတိ ပကိတ္တိတာ။
ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝတ္တမာနာ၊ တိကာလေ ပဉ္စဓာ ကတာ။
ပဉ္စမီသတ္တမီဝှိတာ၊ အာဏတ္တိပရိကပ္ပိကာ။
သင်္ဂယှမာနာ တာ ယန္တိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နမှိ သင်္ဂဟံ။
ယသ္မာ ပဉ္စမိဘူတာယ၊ ဝတ္တမာနာယ ဌာနတော။
သမာနာ ပဉ္စမီ ဟောတိ၊ တသ္မာ သာ ပဉ္စမီ မတာ။
သတ္တမီ ပန ကိဉ္စာပိ၊ သမာနာ တာဟိ သတ္တမာ။
ဟောတိ ယသ္မာ တတော ဝုတ္တာ၊ သတ္တမီတွေဝ နော မတိ။
ကာလာတိပတ္တိယာဒီဟိ၊ ယဇ္ဇေဝံ ဝတ္တမာနိကာ။
ဆဋ္ဌီ ဘဝေယျ ကာလာတိ-ပတ္တိကာတီတဝါစိကာ။
ပဉ္စမီ တာယ ဆဋ္ဌဿ၊ တုလျတ္တာ ဌာနတော နနု။
တာဟိ သတ္တဝိဘတ္တီဟိ၊ သတ္တမီ အဋ္ဌမီ သိယာ။
ဣတိ စေ ကောစိ ဘာသေယျ၊ ‘‘တန္နာ’’တိ ပဋိသေဓယေ။
အတီတေနာဂတေ စာပိ၊ ကာလာတိပတ္တိသမ္ဘဝါ။
တထာ ဟိ ဘာသိတာ စူဠ-နိရုတ္တိမှိ ဝိသုံ အယံ။
ကာလာတိပတျတီတမှာ-နာဂတေ စာတိ ဒီပယေ။
ကြိယာတိပန္နေတီတေတိ၊ ကသ္မာ ကစ္စာယနေ ရုတံ။
အထာပိ စေ ဝဒေယျတြ၊ ‘‘ပါယေနာ’’တိ ပကာသယေ။
ယေဘုယျေန ဟိ လောကသ္မိံ၊ အတီတမှိ ပဝတ္တတိ။
ကာလာတိပတ္တိသံယုတ္တော၊ ဝေါဟာရော ဣတိ လက္ခယေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၁။)အတြိဒံ ကာလာတိပတ္တိယာ အတီတဝစနံ – ‘‘သစာယံ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ ပိတရံ ဓမ္မိကံ ဓမ္မရာဇာနံ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေဿထ, ဣမသ္မိံယေဝဿ အာသနေ ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇိဿထာ’’တိ။ ‘‘ပဿာနန္ဒ ဣမံ မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ ခေပေတွာ ဘရိယံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရန္တံ။ သစေ ဟိ အယံ ပဌမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿာ, ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ အဂ္ဂသေဋ္ဌိ အဘဝိဿာ။ သစေ ပန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာ, အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာ, ဘရိယာပိဿ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿာ။ သစေ မဇ္ဈိမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿာ, ဒုတိယသေဋ္ဌိ အဘဝိဿာ။ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇန္တော အနာဂါမီ အဘဝိဿာ, ဘရိယာပိဿ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿာ။ သစေ ပစ္ဆိမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿာ, တတိယသေဋ္ဌိ အဘဝိဿာ။ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇန္တော သကဒါဂါမီ အဘဝိဿာ, ဘရိယာပိဿ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿာ’’ ဣတိ ဝါ, ‘‘သစေ သတ္ထာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿာ, စက္ကဝတ္တိရာဇာ အဘဝိဿာ။ ရာဟုလသာမဏေရော ပရိဏာယကရတနံ, ထေရီ ဣတ္ထိရတနံ, သကလစက္ကဝါဠရဇ္ဇံ ဧတေသညေဝ အဘဝိဿာ’’ ဣတိ ဝါ ဧဝံ ကာလာတိပတ္တိယာ အတီတဝစနံ ဘဝတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၂။)ကထံ ကာလာတိပတ္တိယာ အနာဂတဝစနံ ဘဝတိ? ‘‘စိရမ္ပိ ဘက္ခော အဘဝိဿာ, သစေ န ဝိဝဒါမသေ။ အသီသကံ အနင်္ဂုဋ္ဌံ, သိင်္ဂါလော ဟရတိ ရောဟိတံ’’ဣတိဝါ, ‘‘သစေ အာနန္ဒ နာလဘိဿာ မာတုဂါမော တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, စိရဋ္ဌိတိကံ အာနန္ဒ ဗြဟ္မစရိယံ အဘဝိဿာ’’တိ ဣတိ ဝါ, ‘‘အယံ အင်္ဂုလိမာလဿ မာတာ ‘အင်္ဂုလိမာလံ အာနေဿာမီ’တိ ဂစ္ဆတိ, သစေ သမာဂမိဿတိ, အင်္ဂုလိမာလော ‘အင်္ဂုလိသဟဿံ ပူရေဿာမီ’တိ မာတရံ မာရေဿတိ။ သစာဟံ န ဂမိဿာမိ, မဟာဇာနိကော အဘဝိဿာ’’ ဣတိ ဝါ ဧဝံ ကာလာတိပတ္တိယာ အနာဂတဝစနံ ဘဝတိ။ ကစ္စာယနေ ပန ယေဘုယျေန အတီတပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ကာလာတိပတ္တိဝိဘတ္တိယာ အတီတကာလိကတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကစ္စာယနေပိ ဝါ ဧသာ၊ ကာလာတိပတ္တိကာ ပန။
အနာဂတေပိ ဟောတီတိ၊ အယမတ္ထောပိ ဒိဿတိ။
အပ္ပစ္စက္ခေ ပရောက္ခာယ-တီတေ ဣတိ ဟိ လက္ခဏေ။
သန္တေပျတီတဂ္ဂဟဏေ၊ အနပေက္ခိယ တံ ဣဒံ။
အနာဂတေ ဘဝိဿန္တီ၊ ဣတိ သုတ္တဿနန္တရံ။
ကာလာတိပတ္တိဝစနာ၊ အနာဂတာနုကဍ္ဎနံ။
တသ္မာ အနိယတံ ကာလံ၊ ကာလာတိပတ္တိကံ ဝိနာ။
အတီတာနာဂတပစ္စု-ပ္ပန္နိကာဟိ ဝိဘတ္တိဟိ။
သတ္တမီ သတ္တမီယေဝ၊ ဘဝတေ န တု အဋ္ဌမီ။
ပဉ္စမီသတ္တမီနံ တု၊ ပစ္စုပ္ပန္နဝိဘတ္တိယံ။
သင်္ဂဏှနတ္ထမေတာသံ၊ မဇ္ဈေ ဆဋ္ဌီ န ဝုစ္စတိ။
တထာ ပဉ္စ ဥပါဒါယ၊ ဘဝိတဗ္ဗဉ္စ ဆဋ္ဌိယာ။
ပဉ္စမိယာ တု သာ ဧသာ၊ ‘‘ဆဋ္ဌီ’’တိ န သမီရိတာ။
ဆဋ္ဌီဘာဝမှိ သန္တေပိ၊ ‘‘ပဉ္စမီ’’တိ ဝစော ပန။
ပဉ္စမိယာ ဝိဘတ္တိယာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဝိဘတ္တိယံ။
သင်္ဂဏှနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ၊ ဝိညာတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
ပဉ္စမိံ တု ဥပါဒါယ၊ သတ္တမိယာ ဝိဘတ္တိယာ။
ဆဋ္ဌိယာ စ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န သာ ‘‘ဆဋ္ဌီ’’တိ ဤရိတာ။
ဆဋ္ဌိံ ပန ဥပါဒါယ၊ ‘‘သတ္တမီ’’တွေဝ ဤရိတာ။
မဇ္ဈေ ဆဋ္ဌိံ အဒဿေတွာ၊ ဧဝံ တု ကထနမ္ပိ စ။
သတ္တမိယာ ဝိဘတ္တိယာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဝိဘတ္တိယံ။
သင်္ဂဏှနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ၊ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝယေ။
သဘာဝေါ ဟေသ ဝတ္ထူနံ၊ ဂမ္ဘီရတ္ထေသု အတ္တနော။
ယေန ကေနစာကာရေန၊ အဓိပ္ပာယဿ ဉာပနံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၃။)ယဇ္ဇေဝံ ပဌမံတီတေ-နာဂတေ စ ဝိဘတ္တိယော။
ဝတွာ တတော ပစ္စုပ္ပန္နေ၊ ကထေတဗ္ဗာ ဝိဘတ္တိယော။
ကစ္စာယနဝှယေ ဂန္ထေ၊ ကသ္မာ ဧဝံ န ဘာသိတာ။
ပစ္စုပ္ပန္နဝိဘတျောဝ၊ ကသ္မာ အာဒိမှိ ဘာသိတာ?
ယသ္မာ ဝဒန္တိ ဝေါဟာရ-ပထေ ဧတာဝ ပါယတော။
တသ္မာ ဗဟုပ္ပယောဂတ္တံ၊ ဟောတေတာသံ ဝိဘတ္တိနံ။
အာဒေါဗဟုပ္ပယောဂေါဝ၊ ကထေတဗ္ဗောတိ ဉာယတော။
ပစ္စုပ္ပန္နမှိ သမ္ဘူတာ၊ ဝိဘတျောဝါဒိတော မတာ။
အတီတာနာဂတံ ဝတွာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ တတော ပရံ။
ယသ္မာ ဝုတ္တမှိ လောကသ္မိံ၊ ဟောတိ ဝါစာသိလိဋ္ဌတာ။
တသ္မာ သိလိဋ္ဌကထနေ၊ အတီတာဒိမပေက္ခိယ။
ပဉ္စမီ သတ္တမီ စေတာ၊ ဝတ္တမာနာယနန္တရံ။
သင်္ဂဏှနတ္ထမက္ခာတာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နဝိဘတ္တိသု။
ဧတ္ထ ဟိ ယထာ ‘‘မာတာပိတရော’’တိ ဝုတ္တေ သိလိဋ္ဌကထနံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ဝစနေ ဝိပရိယယံ ကတွာ သမာသဝသေန ‘‘ပိတာမာတရော’’တိ ဝုတ္တေ သိလိဋ္ဌကထနံ န ဟောတိ, တသ္မာ တာဒိသီ သဒ္ဒရစနာ အပူဇနီယာ, ‘‘ပိတာ မာတာ စ မေ ဒဇ္ဇု’’န္တိ ပါဌော ပန ဗျာသဝသေန ယထိစ္ဆိတပ္ပယောဂတ္တာ ပူဇနီယော, ဧဝမေဝ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တေ သိလိဋ္ဌကထနံ ဟောတိ, ‘‘အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဝုတ္တေ သိလိဋ္ဌကထနံ န ဟောတိ, တသ္မာ တာဒိသီ သဒ္ဒရစနာ အပူဇနီယာ သိယာ။ ‘‘အတီတာရမ္မဏာ ပစ္စု-ပ္ပန္နာနာဂတဂေါစရာ’’တိ ဝစနံ ပန ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ယထိစ္ဆိတပ္ပယောဂတ္တာ ပူဇနီယမေဝ။ အယမေတ္ထ ပါဠိ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ စ,
(နီတိ၊ပဒ၊၇၄။)မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ။
ဧတေန မဂ္ဂေန အတံသု ပုဗ္ဗေ၊
တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ စ၊
‘‘ယေ စဗ္ဘတီတာ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ယေ စ ဗုဒ္ဓါ အနာဂတာ။
ယေ စေတရဟိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဗဟူနံ သောကနာသကာ။
သဗ္ဗေ သဒ္ဓမ္မဂရုနော၊ ဝိဟံသု ဝိဟရန္တိ စ။
အထောပိ ဝိဟရိဿန္တိ၊ ဧသာ ဗုဒ္ဓါန ဓမ္မတာ’’တိ စ
ဧဝမနေကေသု သဒ္ဒပ္ပယောဂေသု။ ဣဓ ယထိစ္ဆိတပ္ပယောဂဝသေန အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာသု အဋ္ဌသု ဝိဘတ္တီသု တိဿော ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ ဝိဘတ္တိယော အာဒိမှိ ကထိတာ, တဉ္စ ကထနံ တာသညေဝ ဝေါဟာရပထေ ယေဘုယျေန ပဝတ္တိတော ဗဟုပ္ပယောဂတာဉာပနတ္ထံ။ တာသု ပန ဒွိန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ‘‘ပဉ္စမီသတ္တမီ’’တိသညာ သိလိဋ္ဌကထနိစ္ဆာယံ ကမေန ဝတ္တဗ္ဗာ, အတီတာနာဂတကာလိကာ ဝိဘတ္တိယော အပေက္ခိတွာ ကတာ။ ဣစ္စေဝံ
ယထိစ္ဆိတပ္ပယောဂေန၊ ပစ္စုပ္ပန္နဝိဘတ္တိယော။
တိဓာ ကတွာန အာဒိမှိ၊ ကစ္စာနေန ဥဒီရိတာ။
အာဒိမှိ ကထနံ တဉ္စ၊ တာသံ ပါယေန ဝုတ္တိတော။
ဗဟုပ္ပယောဂဘာဝဿ၊ ဉာပနတ္ထန္တိ နိဒ္ဒိသေ။
အတီတာဒိမပေက္ခိတွာ၊ သိလိဋ္ဌကထနေ ဓုဝံ။
‘‘ပဉ္စမီ သတ္တမိ’’စ္စေဝ၊ ဒွိန္နံ နာမံ ကတန္တိ စ။
ကာလာတိပတ္တိံ ဝဇ္ဇေတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမီရိတံ။
ယဒိ ဧဝံ အယံ ဒေါသော၊ အာပဇ္ဇတိ န သံသယော။
ဣတိ စေ ကောစိ ဘာသေယျ၊ အတ္ထေ အကုသလောနရော။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၅။)တေကာလိကာချာတပဒေ၊ ကာလာတိပတ္တိယာ ပန။
အသင်္ဂဟောဝ ဟောတီတိ၊ ‘‘တန္နာ’’တိ ပဋိသေဓယေ။
တေကာလိကာချာတပဒေ၊ န နော ကာလာတိပတ္တိယာ။
ဣဋ္ဌော အသင်္ဂဟော တတ္ထ၊ သင်္ဂဟောယေဝ ဣစ္ဆိတော။
ပဉ္စမီသတ္တမီသညာ၊ ကာလာတိပတ္တိကံ ပန။
ဝိဘတ္တိမနပေက္ခိတွာ၊ ကတာ ဣစ္စေဝ နော မတိ။
နာနာနယံ ဂဟေတွာန၊
ပစ္စေတဗ္ဗံ တု သာရတော။
ယာယ ဧသော ရုတော အတ္ထော၊
တသ္မာ ဧသာ န ဒုဗ္ဗလာ။
အတ္ထော လဗ္ဘတိ ပါသံသော၊
ယတ္ထ ယတ္ထ ယထာ ယထာ။
တထာ တထာ ဂဟေတဗ္ဗော၊
တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိနာ။
ဝုတ္တဉှေတံ အဘိဓမ္မဋီကာယံ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ ယထာ ယထာ အတ္ထော လဗ္ဘတိ, တတ္ထ တတ္ထ တထာ တထာ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။
ပဉ္စမီသတ္တမီသညာ၊ ရူဠှီသညာတိ ကေစန။
န ပနေဝံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဇာနိတွာ ဝဒန္တိ တေ။
နေသာ ပုရိသသညာဒိ၊ ဈလ သညာဒယော ဝိယ။
ရူဠှိယာ ဘာသိတာ သညာ၊ ဘူတေနတ္ထေန ဘာသိတာ။
ဥပနိဓာယ ပညတ္တိ၊ ဧသာ သညာ ယတော တတော။
အနွတ္ထသညာ ဌပိတာ၊ ပေါရာဏေဟီတိ လက္ခယေ။
ဣစ္စေဝံ ကာလဆက္ကံ တု၊ သင်္ခေပေန တိဓာ မတံ။
ဧတမတ္ထဉှိ သန္ဓာယ၊ ‘‘ယံ တိကာလ’’န္တိ ဘာသိတံ။
အယမေတ္ထ ကာလဆက္ကသင်္ဂဟော။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၆။)ဧဝံ တိဓာ စတုဓာ ဝါ၊ ဆဓာ ဝါပိ သုမေဓသော။
ကာလဘေဒံ ဝိဘာဝေယျ၊ ကာလညူဟိ ဝိဘာဝိတံ။
အတီတာနာဂတံ ကာလံ၊ ဝိသုံ ကာလာတိပတ္တိကံ။
ဂဟေတွာ ပဉ္စဓာ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စာပိ ဝိဘာဝယေ။
ဧတ္ထ နယောဝ ‘‘အဇ္ဈတ္တ-ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ’’တိ ပါဠိယံ။
အတီတာနာဂတကာလီ၊ ဝိဘတ္တိ သမုဒီရိတာ။
ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗထာပိ ကာလသင်္ဂဟော သမတ္တော။
ဣဒါနိ ဝိညူနံ အတ္ထဂ္ဂဟဏေ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပကရဏန္တရဝသေနပိ ဣမသ္မိံ ပကရဏေ ဝတ္တမာနာနန္တရံ ဝုတ္တာနံ အာဏတ္တိပရိကပ္ပကာလိကာနံ ‘‘ပဉ္စမီသတ္တမီ’’တိသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ပဋိပါဋိဋ္ဌပနေ ပကရဏသံသန္ဒနံ ကထယာမ – ကာတန္တပ္ပကရဏသ္မိဉှိ သက္ကတဘာသာနုရူပေန ဒသဓာ အာချာတဝိဘတ္တိယော ဌပိတာ, ကစ္စာယနပ္ပကရဏေ ပန မာဂဓဘာသာနုရူပေန အဋ္ဌဓာ ဌပိတာ, နိရုတ္တိယဉ္စ ပန မာဂဓဘာသာနုရူပေနေဝ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာဏတ္တိပရိကပ္ပကာလာတိပတ္တိဝသေန ဆဓာ ဌပိတာ။ တေသု ဟိ ကာတန္တေ ဝတ္တမာနာ, သတ္တမီ, ပဉ္စမီ, ဟိယျတ္တနီ, အဇ္ဇတနီ, ပရောက္ခာ, သွာတနီ, အာသီ, ဘဝိဿန္တီ, ကြိယာတိပတ္တိ စာတိ ဒသဓာ ဝိဘတ္တာ။ ကစ္စာယနေ ပန ဝတ္တမာနာ, ပဉ္စမီ, သတ္တမီ, ပရောက္ခာ, ဟိယျတ္တနီ, အဇ္ဇတနီ, ဘဝိဿန္တီ, ကာလာတိပတ္တိ စာတိ အဋ္ဌဓာ ဝိဘတ္တာ။ ဣတိ ဧတေသု ဒွီသု ကာတန္တကစ္စာယနေသု ဝိဘတ္တိယော ဝိသဒိသာယ ပဋိပါဋိယာ ဌပိတာ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ ဝိသဒိသာ ပဋိပါဋိ, တထာပေတာ နိရုတ္တိယံ ဝုတ္တာတီတာဒိကာလဝိဘာဂဝသေန ဧကတော သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ဌပေတွာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၇။)ကထံ? ကာတန္တေ တာဝ ဟိယျတ္တနီ အဇ္ဇတနီ ပရောက္ခာ စာတိ ဣမာ တိဿော ဧကန္တေန အတီတကာလိကာ, သွာတနီ အာသီ ဘဝိဿန္တိ စာတိ ဣမာ တိဿော ဧကန္တေန အနာဂတကာလိကာ, ဝတ္တမာနာ ဧကာယေဝ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ, သတ္တမီ ပန ပဉ္စမီ စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလဝသေန ဒွိကာလိကာ ‘‘အဇ္ဇ ပုညံ ကရေယျ, သွေပိ ကရေယျ။ အဇ္ဇ ဂစ္ဆတု, သွေ ဝါ ဂစ္ဆတူ’’တိ ပယောဂါရဟတ္တာ။ ကြိယာတိပတ္တိ အနိယတကာလိကာ ‘‘သော စေ ဟိယျော ယာနံ အလဘိဿာ, အဂစ္ဆိဿာ။ သော စေ အဇ္ဇ အနတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ယာနံ အလဘိဿာ, အဂစ္ဆိဿာ။ သော စေ သွေ ယာနံ အလဘိဿာ, အဂစ္ဆိဿာ’’တိ ပယောဂါရဟတ္တာ။ ဧဝံ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဝဝတ္ထပေတွာ အယမမှေဟိ ဝုစ္စမာနော နယော သာဓုကံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗော။ ကထံ? ဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီပရောက္ခာသွာတနျာသီဘဝိဿန္တိဝသေန ဧကန္တာတီတာနာဂတကာလိကာ ဝိဘတ္တိယော ဆ, ဝတ္တမာနဝသေန ဧကန္တပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ ဝိဘတ္တိ ဧကာယေဝ, သာ ပဋိပါဋိယာ ဂဏိယမာနာ သတ္တမံ ဌာနံ ဘဇတိ။ ဧဝံ ဧတသ္မိံ ဝတ္တမာနာသင်္ခါတေ သတ္တမဋ္ဌာနေ ပက္ခိပိတုံ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ပရိကပ္ပကာလိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ သတ္ထနယေန ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလိကာ’’တိဝတ္တဗ္ဗံ ဧကံ ဝိဘတ္တိံ သတ္တမီဘူတာယ ဝတ္တမာနာယ သမာနဋ္ဌာနတ္တာ သတ္တမီသညံ ကတွာ ဌပေသိ။ တတော ပုနဒေဝ သွာတနျာသီဘဝိဿန္တိဝသေန ဧကန္တာနာဂတကာလိကာ တိဿော ဝိဘတ္တိယော ဂဏေတွာ တံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလိကံ ‘‘သတ္တမီ’’တိ လဒ္ဓသညံ ဝိဘတ္တိံ အနာဂတကာလိကဘာဝေန တာဟိ တီဟိ သဒ္ဓိံ သမာနဋ္ဌာနတ္တာ စတုတ္ထံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အာဏတ္တိကာလိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ သတ္ထနယေန ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဧကံ ဝိဘတ္တိံ ပဉ္စန္နံ သင်္ချာနံ ပူရဏေန ပဉ္စမီသညံ ကတွာ ဌပေသိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၈။)ကြိယာတိပတ္တိယာ ပန အနိယတကာလိကတ္တာ တံ ဝဇ္ဇေတွာ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ကတော, သော စ ခေါ နိရုတ္တိနယံယေဝ နိဿာယ။ အယံ တာဝ ကာတန္တေ ဝတ္တမာနာနန္တရံ ဝုတ္တာနံ သတ္တမီပဉ္စမီနံ အနွတ္ထသညံ ဣစ္ဆန္တာနံ အမှာကံ ရုစိ, ဧသာ သဒ္ဓမ္မဝိဒူဟိ ဂရူဟိ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ အနုမတာ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ‘‘ဧဝမေဝံ အာဝုသော, ဧဝမေဝံ အာဝုသော’’တိ။ ဝေယျာကရဏေဟိပိ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ အနုမတာ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ‘‘ဧဝမေဝံ ဘန္တေ, ဧဝမေဝံ ဘန္တေ’’တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေဟိပိ တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဗ္ဘနုမောဒိတာ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ။
ကစ္စာယနပ္ပကရဏေ ပန ဗုဒ္ဓဝစနာနုရူပေန အဋ္ဌဓာ ဝိဘတ္တီနံ ဝုတ္တတ္တာ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိ ပဉ္စမဋ္ဌာနေ ဌိတာ။ ကထံ? ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဘဝိဿန္တိဝသေန ဧကန္တာတီတာနာဂတကာလိကာ စတဿော ဝိဘတ္တိယော, ဝတ္တမာနဝသေန ဧကန္တပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ ဝိဘတ္တိ ဧကာယေဝ, သာ ပဋိပါဋိယာ ဂဏိယမာနာ ပဉ္စမံ ဌာနံ ဘဇတိ။ ဧဝံ ဧတသ္မိံ ဝတ္တမာနာသင်္ခါတေ ပဉ္စမဋ္ဌာနေ ပက္ခိပိတုံ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အာဏတ္တိကာလိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ ‘‘အနုတ္တကာလိကာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိဘတ္တိံ ပဉ္စမီဘူတာယ ဝတ္တမာနာယ သမာနဋ္ဌာနတ္တာ ပဉ္စမီသညံ ကတွာ ဌပေသိ။ တတော ပရံ တံ ပဉ္စမံ ဆဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပရောက္ခာ ဟိယျတ္တနီ အဇ္ဇတနီ ဘဝိဿန္တီ ဝတ္တမာနာ ပဉ္စမီတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန ဆ ဝိဘတ္တိယော ဥပါဒါယ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ပရိကပ္ပကာလိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ ‘‘အနုတ္တကာလိကာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိဘတ္တိံ သတ္တန္နံ သင်္ချာနံ ပူရဏေန သတ္တမီသညံ ကတွာ ဌပေသိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၇၉။)ကာလာတိပတ္တိယာ ပန အတီတာနာဂတကာလိကတ္တာ တံ ဝဇ္ဇေတွာ အယံ ဝိနိစ္ဆယော ကတော, သော စ ခေါ နိရုတ္တိနယံယေဝ နိဿာယ။ အယံ ကစ္စာယနေ ဝတ္တမာနာနန္တရံ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စမီသတ္တမီနံ အနွတ္ထသညံ ဣစ္ဆန္တာနံ အမှာကံ ရုစိ, ဧသာ စ သဒ္ဓမ္မဝိဒူဟိ ဂရူဟိ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ အနုမတာ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ‘‘ဧဝမေဝံ အာဝုသော, ဧဝမေဝံ အာဝုသော’’တိ။ ဝေယျာကရဏေဟိပိ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ အနုမတာ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ‘‘ဧဝမေဝံ ဘန္တေ, ဧဝမေဝံ ဘန္တေ’’တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေဟိပိ တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဗ္ဘနုမောဒိတာ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ။
ယသ္မာ ဟိ ကာတန္တကစ္စာယနာနိ အညမညံ ဝိသဒိသဝိဘတ္တိက္ကမာနိပိ အန္တရေန ကိဉ္စိ ဝိသေသံ နိရုတ္တိယံ ဝုတ္တာတီတာဒိကာလဝိဘာဂဝသေနေကဇ္ဈံ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ, တသ္မာ နိရုတ္တိနယညေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ပဉ္စမီသတ္တမီဝိဘတ္တီနံ အနွတ္ထသညာပရိကပ္ပနေ အမှာကံ ရုစိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဗ္ဘနုမောဒိတာ အပ္ပဋိက္ကောသိတာ, တသ္မာ ဧဝ ယော ကောစိ ဣမံ ဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ အညံ ဝါဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သက္ခိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ အယဉှိ နယော အတီဝ သုခုမော ဒုဒ္ဒသော စ ပရမာဏုရိဝ, ဒုက္ခောဂါဠှော စ မဟာဂဟနမိဝ, အတိဂမ္ဘီရော စ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ, တသ္မာ ဣမိဿံ သဒ္ဒနီတိယံ သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ သာသနောပကာရတ္ထံ ယောဂေါ သုဋ္ဌု ကရဏီယော။ တထာ ဟိ ဣဓ ကတယောဂေဟိ နာမာချာတာဒီသု စတူသု ပဒေသု ဥပ္ပန္နဝါဒါ ပရဝါဒိနော ဇိတာဝ ဟောန္တိ။
မုနိနာ မုနိနာဂေန၊ ဒုဋ္ဌာ ပဗ္ဗဇိတာ ဇိတာ။
ယထာ ယထာ အသဒ္ဓမ္မ-ပူရဏာ ပူရဏာဒယော။
တထာ တထာဂတာဒါယာ-နုဂါယံ သဒ္ဒနီတိယံ။
ကတယောဂေဟိပိ ဇိတာ၊ သဝန္တိ ပရဝါဒိနောတိ။
အယံ ပဉ္စမီသတ္တမီနံ ပဋိပါဋိဋ္ဌပနေ ပကရဏသံသန္ဒနာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၀။)အထ ဝတ္တမာနာဒီနံ ဝစနတ္ထံ ကထယာမ – တတ္ထ ဝတ္တမာနာတိ ကေနဋ္ဌေန ဝတ္တမာနာ? ဝတ္တမာနကာလဝစနဋ္ဌေန။ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန ဟိ ဝတ္တတီတိ ဝတ္တမာနော, ပစ္စုပ္ပန္နကြိယာသင်္ခါတော ကာလော။ တဗ္ဗာစကဝသေန ဝတ္တမာနော ကာလော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ အယံ တိ အန္တိအာဒိဝိဘတ္တိ ဝတ္တမာနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂစ္ဆတိ ဒေဝဒတ္တော’’တိ ဧတ္ထ ဒေဝဒတ္တဿ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဂမနကြိယံ ဝိဘတ္တိဘူတော တိသဒ္ဒေါယေဝ ဝဒတိ, တသ္မာ တဗ္ဗာစကဝသေန ဝတ္တမာနော ကာလော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဝတ္တမာနာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စမီတိ ကေနဋ္ဌေန ပဉ္စမီ? ပဉ္စမံ ဝတ္တမာနဋ္ဌာနံ ဂမနဋ္ဌေန, ပဉ္စန္နဉ္စ သင်္ချာနံ ပူရဏဋ္ဌေန။ တထာ ဟိ နိယောဂါ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာနံ ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဘဝိဿန္တီဝတ္တမာနာသင်္ခါတာနံ ပဉ္စန္နံ ဝိဘတ္တီနမန္တရေ ပဉ္စမီဘူတာယ ဝတ္တမာနာယ သယမ္ပိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကဘာဝေန သမာနဋ္ဌာနတ္တာ ပဉ္စမံ ဝတ္တမာနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ ပဉ္စမီ။ ယထာ နဒန္တီ ဂစ္ဆတီတိ နဒီ။ တထာ နိယောဂါ အတီတာနာဂတကာလိကာ ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဘဝိဿန္တီသင်္ခါတာ စတဿော ဝိဘတ္တိယော ဥပါဒါယ သယမ္ပိ ဝတ္တမာနာဝိဘတ္တိ ဝိယ ပဉ္စန္နံ သင်္ချာနံ ပူရဏီတိ ပဉ္စမီ။ သတ္တမီတိ ကေနဋ္ဌေန သတ္တမီ? သတ္တန္နံ သင်္ချာနံ ပူရဏဋ္ဌေန။ တထာ ဟိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ ပရောက္ခာဟိယျတ္တနဇ္ဇတနီဘဝိဿန္တီဝတ္တမာနာပဉ္စမီသင်္ခါတာ ဆ ဝိဘတ္တိယော ဥပါဒါယ သယမ္ပိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကာ ဟုတွာ သတ္တန္နံ သင်္ချာနံ ပူရဏီတိ သတ္တမီ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၁။)ပရောက္ခာတိ ကေနဋ္ဌေန ပရောက္ခာ? ပရောက္ခေ ဘဝါတိ အတ္ထေန။ တထာ ဟိ စက္ခာဒိန္ဒြိယသင်္ခါတဿ အက္ခဿ ပရော တိရောဘာဝေါ ပရောက္ခံ, တဗ္ဗာစကဘာဝေန ပရောက္ခေ ဘဝါတိ ပရောက္ခာ။ ဟိယျတ္တနီတိ ကေနဋ္ဌေန ဟိယျတ္တနီ? ဟိယျော ပဘုတိ အတီတေ ကာလေ ဘဝါ တဗ္ဗာစကဘာဝေနာတိ အတ္ထေန။ အဇ္ဇတနီတိ ကေနဋ္ဌေန အဇ္ဇတနီ? အဇ္ဇ ပဘုတိ အတီတေ ကာလေ ဘဝါ တဗ္ဗာစကဘာဝေနာတိ အတ္ထေန။ ဘဝိဿန္တီတိ ကေနဋ္ဌေန ဘဝိဿန္တီ? ‘‘ဧဝံ အနာဂတေ ဘဝိဿတီ’’တိ အတ္ထံ ပကာသေန္တီ ဧတိ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထေန။ ကာလာတိပတ္တီတိ ကေနဋ္ဌေန ကာလာတိပတ္တိ? ကာလဿာတိပတနဝစနဋ္ဌေန။ တထာ ဟိ ကာလဿ အတိပတနံ အစ္စယော အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တိ ကာလာတိပတ္တိ, လဘိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ နိပ္ဖတ္တိရဟိတံ ကြိယာတိက္ကမနံ။ ကာလောတိ စေတ္ထ ကြိယာ အဓိပ္ပေတာ။ ကရဏံ ကာရော, ကာရော ဧဝ ကာလော ရကာရဿ လကာရံ ကတွာ ဥစ္စာရဏဝသေန။ အယံ ပန ဝိဘတ္တိ တဗ္ဗာစကတ္တာ ကာလာတိပတ္တီတိ။ အယံ ပန ဝတ္တမာနာဒီနံ ဝစနတ္ထဝိဘာဝနာ။
ဝိပ္ပကိဏ္ဏဝိဝိဓနယေ၊ သံကိဏ္ဏလက္ခဏဓရဝရသာသနေ။
သုမတိမတိဝဍ္ဎနတ္ထံ၊ ကထိတော ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော နာမ
တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၄. ဘူဓာတုမယနာမိကရူပဝိဘာဂ
‘‘ဘူ သတ္တာယ’’န္တိ ဓာတုဿ၊ ရူပမာချာတသညိတံ။
တျာဒျန္တံ လပိတံ နာန-ပ္ပကာရေဟိ အနာကုလံ။
သျာဒျန္တံ၊ ဒါနိ တဿေဝ၊ ရူပံ နာမိကသဝှယံ။
ဘာသိဿံ ဘာသိတတ္ထေသု၊ ပဋုဘာဝါယ သောတုနံ။
ယဒတ္ထေ’တ္တနိ နာမေတိ၊ ပရ’မတ္ထေသု ဝါ သယံ။
နမတီတိ တဒါဟံသု၊ နာမံ ဣတိ ဝိဘာဝိနော။
နာမံ နာမိကမိစ္စတြ၊ ဧကမေဝေတ္ထတော ဘဝေ။
တဒေဝံ နာမိကံ ဉေ ယျံ၊ သလိင်္ဂံ သဝိဘတ္တိကံ။
သတွာဘိဓာနံ လိင်္ဂန္တိ၊ ဣတ္ထိပုမနပုံသကံ။
ဝိဘတ္တီတိဓ သတ္တေဝ၊ တတ္ထ စဋ္ဌ ပဝုစ္စရေ။
ပဌမာ ဒုတိယာ တတိယာ၊ စတုတ္ထီ ပဉ္စမီ တထာ။
ဆဋ္ဌီ စ သတ္တမီ စာတိ၊ ဟောန္တိ သတ္တ ဝိဘတ္တိယော။
လိင်္ဂတ္ထေ ပဌမာ သာယံ၊ ဘိန္နာ ဒွေဓာ သိယော ဣတိ။
ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာ သာပိ၊ ဘိန္နာ အံ ယော ဣတိ ဒွိဓာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၂။)ကရဏေ တတိယာ သာပိ၊ ဘိန္နာ နာ ဟိ ဣတိ ဒွိဓာ။
သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ သာ၊ ဘိန္နာ ဒွေဓာ သ နံ ဣတိ။
အပါဒါနေ ပဉ္စမီ သာ၊ ဘိန္နာ ဒွေဓာ သ္မာ ဟိ ဣတိ။
ဆဋ္ဌီ သာမိမှိ သာ စာပိ၊ ဘိန္နာ ဒွေဓာ သ နံ ဣတိ။
ဩကာသေ သတ္တမီ သာပိ၊ ဘိန္နာ ဒွေဓာ သ္မိံသု ဣတိ။
အာမန္တနဋ္ဌမီ သာယံ၊ သိယောယေဝါတိ စုဒ္ဒသ။
ဝစနဒွယသံယုတ္တာ၊ ဧကေကာ တာ ဝိဘတ္တိယော။
သတွမိတိဟ ဝိညေယျော၊ အတ္ထော သော ဒဗ္ဗသညိတော။
ယော ကရောတိသ ကတ္တာတု၊ တံ ကမ္မံ ယံ ကရောတိ ဝါ။
ကုဗ္ဗတေ ယေန ဝါ တန္တု၊ ကရဏံ ဣတိ သညိတံ။
ဒေတိ ရောစတိ ဝါ ယဿ၊ သမ္ပဒါနန္တိ တံ မတံ။
ယတောပေတိ ဘယံ ဝါ တံ၊ အပါဒါနန္တိ ကိတ္တိတံ။
ယဿာယတ္တော သမူဟောဝါ၊ တံ ဝေ သာမီတိ ဒေသိတံ။
ယသ္မိံ ကရောတိ ကိရိယံ၊ တဒေါကာသန္တိ သဒ္ဒိတံ။
ယဒါလပတိ တံ ဝတ္ထု၊ အာမန္တနမုဒီရိတံ။
သဒ္ဒေနာဘိမုခီကာရော၊ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဝါ ပန။
ဝိနာ အာလပနတ္ထံ လိင်္ဂတ္ထာဒီသု ပဌမာဒိဝိဘတ္တုပ္ပတ္တိ ဥပလက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣဒမေတ္ထ နိရုတ္တိလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ – ပစ္စတ္တဝစနေ ပဌမာ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, ဥပယောဂဝစနေ ဒုတိယာ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, ကရဏဝစနေ တတိယာ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, သမ္ပဒါနဝစနေ စတုတ္ထီ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, နိဿက္ကဝစနေ ပဉ္စမီ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, သာမိဝစနေ ဆဋ္ဌီ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, ဘုမ္မဝစနေ သတ္တမီ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ, အာမန္တနဝစနေ အဋ္ဌမီ ဝိဘတ္တိ ဘဝတိ။ တတြုဒ္ဒါနံ –
ပစ္စတ္တမုပယောဂဉ္စ၊ ကရဏံ သမ္ပဒါနိယံ။
နိဿက္ကံ သာမိဝစနံ၊ ဘုမ္မမာလပနဋ္ဌမံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၃။)တတြ ပစ္စတ္တဝစနံ နာမ တိဝိဓလိင်္ဂဝဝတ္ထာနဂတာနံ ဣတ္ထိပုမနပုံသကာနံ ပစ္စတ္တသဘာဝနိဒ္ဒေသတ္ထော။ ဥပယောဂဝစနံ နာမ ယော ယံ ကရောတိ, တေန တဒုပယုတ္တပရိဒီပနတ္ထော။ ကရဏဝစနံ နာမ တဇ္ဇာပကတနိဗ္ဗတ္တကပရိဒီပနတ္ထော။ သမ္ပဒါနဝစနံ နာမ တပ္ပဒါနပရိဒီပနတ္ထော။ နိဿက္ကဝစနံ နာမ တန္နိဿဋတဒပဂမပရိဒီပနတ္ထော။ သာမိဝစနံ နာမ တဒိဿရပရိဒီပနတ္ထော။ ဘုမ္မဝစနံ နာမ တပ္ပတိဋ္ဌာပရိဒီပနတ္ထော။ အာမန္တနဝစနံ နာမ တဒါမန္တနပရိဒီပနတ္ထော။ ဧဝံ ဉတွာ ပယောဂါနိ အသမ္မုယှန္တေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဘူတော, ဘာဝကော, ဘဝေါ, အဘဝေါ, ဘာဝေါ, အဘာဝေါ, သဘာဝေါ, သဗ္ဘာဝေါ, သမ္ဘဝေါ, ပဘဝေါ, ပဘာဝေါ, အနုဘဝေါ, အာနုဘာဝေါ, ပရာဘဝေါ, ဝိဘဝေါ, ပါတုဘာဝေါ, အာဝိဘာဝေါ, တိရောဘာဝေါ, ဝိနာဘာဝေါ, သောတ္ထိဘာဝေါ, အတ္ထိဘာဝေါ, နတ္ထိဘာဝေါတိ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ။
အဘိဘဝိတာ, ပရိဘဝိတာ, အနုဘဝိတာ, သမနုဘဝိတာ, ဘာဝိတာ, ပစ္စနုဘဝိတာတိ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ။
ဘဝံ, ပရာဘဝံ, ပရိဘဝံ, အဘိဘဝံ, အနုဘဝံ, သမနုဘဝံ, ပစ္စနုဘဝံ, ပဘဝံ, အပ္ပဘဝန္တိ နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂံ။
ဓနဘူတိ, သိရိဘူတိ, သောတ္ထိဘူတိ, သုဝတ္ထိဘူတီတိ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ။
ဘာဝီ, ဝိဘာဝီ, သမ္ဘာဝီ, ပရိဘာဝီတိ ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ။
သယမ္ဘူ, ပဘူ, အဘိဘူ, ဝိဘူ, အဓိဘူ, ပတိဘူ, ဂေါတြဘူ, ဝတြဘူ, ပရာဘိဘူ, ရူပါဘိဘူ, သဒ္ဒါဘိဘူ, ဂန္ဓာဘိဘူ, ရသာဘိဘူ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာဘိဘူ, ဓမ္မာဘိဘူ, သဗ္ဗာဘိဘူတိ ဦကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ။
ဣမာနေတ္ထ ဆဗ္ဗိဓာနိ ပုလ္လိင်္ဂါနိ ဘူဓာတုမယာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၄။)ဥကာရန္တံ ပုလ္လိင်္ဂံတု ဘူဓာတုမယမပ္ပသိဒ္ဓံ, အညဓာတုမယံ ပနုကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ ပသိဒ္ဓံ ‘‘ဘိက္ခု, ဟေတု’’ဣတိ။ တေန သဒ္ဓိံ သတ္တဝိဓာနိ ပုလ္လိင်္ဂါနိ ဟောန္တိ, သဗ္ဗာနေတာနိ သဘာဝတောယေဝ ပုလ္လိင်္ဂါနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ သတ္တောတိ အတ္ထဝါစကော ဘူတသဒ္ဒေါယေဝ နိယောဂါ ပုလ္လိင်္ဂန္တိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယေ ပန ‘‘ယော ဓမ္မော ဘူတော, ယာ ဓမ္မဇာတိ ဘူတာ, ယံ ဓမ္မဇာတံ ဘူတ’’န္တိ ဧဝံ လိင်္ဂတ္တယေ ယောဇနာရဟတ္တာ အနိယတလိင်္ဂါ အညေပိ ဘူတပရာဘူတသမ္ဘူတသဒ္ဒါဒယော သန္ဒိဿန္တိ ပါဝစနဝရေ, တေပိ နာနောပသဂ္ဂနိပါတပဒေဟိ ယောဇနဝသေန သဒ္ဒရစနာယံ သုခုမတ္ထဂ္ဂဟဏေ စ ဝိညူနံ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ နိယတပုလ္လိင်္ဂေသု ပက္ခိပိတွာ ဒဿေဿာမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၅။)သေယျထိဒံ? ဘူတော, ပရာဘူတော, သမ္ဘူတော, ဝိဘူတော, ပါတုဘူတော, အာဝိဘူတော, တိရောဘူတော, ဝိနာဘူတော, ဘဗ္ဗော, ပရိဘူတော, အဘိဘူတော, အဓိဘူတော, အဒ္ဓဘူတော, အနုဘူတော, သမနုဘူတော, ပစ္စနုဘူတော, ဘာဝိတော, သမ္ဘာဝိတော, ဝိဘာဝိတော, ပရိဘာဝိတော, အနုပရိဘူတော, ပရိဘဝိတဗ္ဗော, ပရိဘောတဗ္ဗော, ပရိဘဝနီယော, အဘိဘဝိတဗ္ဗော, အဘိဘောတဗ္ဗော, အဘိဘဝနီယော, အဓိဘဝိတဗ္ဗော, အဓိဘောတဗ္ဗော, အဓိဘဝနီယော, အနုဘဝိတဗ္ဗော, အနုဘောတဗ္ဗော, အနုဘဝနီယော, သမနုဘဝိတဗ္ဗော, သမနုဘောတဗ္ဗော, သမနုဘဝနီယော, ပစ္စနုဘဝိတဗ္ဗော, ပစ္စနုဘောတဗ္ဗော, ပစ္စနုဘဝနီယော, ဘာဝေတဗ္ဗော, ဘာဝနီယော, သမ္ဘာဝေတဗ္ဗော, သမ္ဘာဝနီယော, ဝိဘာဝေတဗ္ဗော, ဝိဘာဝနီယော, ပရိဘာဝေတဗ္ဗော, ပရိဘာဝနီယော, ဘဝမာနော, ဝိဘဝမာနော, ပရိဘဝမာနော, အဘိဘဝမာနော, အနုဘဝမာနော, သမနုဘဝမာနော, ပစ္စနုဘဝမာနော, အနုဘောန္တော, သမနုဘောန္တော, ပစ္စနုဘောန္တော, သမ္ဘောန္တော, အဘိသမ္ဘောန္တော, ဘာဝေန္တော, သမ္ဘာဝေန္တော, ဝိဘာဝေန္တော, ပရိဘာဝေန္တော, ပရိဘဝိယမာနော, ပရိဘုယျမာနော, အဘိဘဝိယမာနော, အဘိဘူယမာနော, အနုဘဝိယမာနော, အနုဘုယျမာနော, သမနုဘဝိယမာနော, သမနုဘုယျမာနော, ပစ္စနုဘဝိယမာနော, ပစ္စနုဘုယျမာနောတိ ဣမာနိ နိယတပုလ္လိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တလိင်္ဂါနိ။ ဧဝမောကာရန္တာဒိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာနိ ပုလ္လိင်္ဂါနိ ဘူဓာတုမယာနိ ပကာသိတာနိ။ အယံ တာဝ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဥဒါဟရဏုဒ္ဒေသော။
ဘာဝိကာ, ဘာဝနာ, ဝိဘာဝနာ, သမ္ဘာဝနာ, ပရိဘာဝနာတိ အာကာရန္တဣတ္ထိလိင်္ဂံ။
ဘူမိ, ဘူတိ, ဝိဘူတိ။ ဣကာရန္တဣတ္ထိလိင်္ဂံ။
ဘူရီ, ဘူတီ, ဘောတီ, ဝိဘာဝိနီ, ပရိဝိဘာဝိနီ, သမ္ဘာဝိနီ, ပါတုဘဝန္တီ, ပါတုဘောန္တီ, ပရိဘဝန္တီ, ပရိဘောန္တီ, အဘိဘဝန္တီ, အဘိဘောန္တီ, အဓိဘဝန္တီ, အဓိဘောန္တီ, အနုဘဝန္တီ, အနုဘောန္တီ, သမနုဘဝန္တီ, သမနုဘောန္တီ, ပစ္စနုဘဝန္တီ, ပစ္စနုဘောန္တီ, အဘိသမ္ဘဝန္တီ, အဘိသမ္ဘောန္တီတိ ဤကာရန္တဣတ္ထိလိင်္ဂံ။
ဘူ, အဘူ။ ဦကာရန္တဣတ္ထိလိင်္ဂံ။
ဣမာနေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ ဘူဓာတုမယာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။
ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ ဘူဓာတုမယမပ္ပသိဒ္ဓံ, အညဓာတုမယံ ပန ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ ပသိဒ္ဓံ ‘‘ဓာတု, ဓေနု’’ဣတိ။ တေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စဝိဓာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ ဟောန္တိ, ဩကာရန္တဿ ဝါ ဂေါသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ တေန သဒ္ဓိံ ဆဗ္ဗိဓာနိပိ ဟောန္တိ, သဗ္ဗာနေတာနိ သဘာဝတောယေဝိတ္ထိလိင်္ဂါနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထာပိ အနိယတလိင်္ဂါ ဘူတပရာဘူတသမ္ဘူတသဒ္ဒါဒယော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ယုဇ္ဇန္တေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၆။)ကထံ? ဘူတာ, ပရာဘူတာ, သမ္ဘူတာတိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရတော ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘အနုဘောန္တော သမနုဘောန္တော’’တိအာဒီနိ နဝ ပဒါနိ ဝဇ္ဇေတွာ။ တာနိ ဟိ ဤကာရန္တဝသေန ယောဇိတာနိ။ ဣမာနိ နိယတလိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တလိင်္ဂါနိ။ ဧဝံ အာကာရန္တာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ ဘူဓာတုမယာနိ ပကာသိတာနိ။ အယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဥဒါဟရဏုဒ္ဒေသော။
ဘူတံ, မဟာဘူတံ, ဘဝိတ္တံ, ဘူနံ, ဘဝနံ, ပရာဘဝနံ, သမ္ဘဝနံ, ဝိဘဝနံ, ပါတုဘဝနံ, အာဝိဘဝနံ, တိရောဘဝနံ, ဝိနာဘဝနံ, သောတ္ထိဘဝနံ, ပရိဘဝနံ, အဘိဘဝနံ, အဓိဘဝနံ, အနုဘဝနံ, သမနုဘဝနံ, ပစ္စနုဘဝနန္တိ နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကလိင်္ဂံ။
အတ္ထဝိဘာဝိ, ဓမ္မဝိဘာဝိ။ ဣကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂံ။
ဂေါတြဘု, စိတ္တသဟဘု, နစိတ္တသဟဘု။ ဥကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂံ။
သဗ္ဗာနေတာနိ သဘာဝတောယေဝ နပုံသကလိင်္ဂါနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ သတ္တဘူတရူပဝါစကော ဘူတသဒ္ဒေါယေဝ နိယောဂါ နပုံသကလိင်္ဂေါတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ အနိယတလိင်္ဂါ ဘူတ ပရာဘူတ သမ္ဘူတသဒ္ဒါဒယော နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ယုဇ္ဇန္တေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၇။)ကထံ? ဘူတံ, ပရာဘူတံ, သမ္ဘူတံ, ဝိဘူတံ။ ပေယျာလော။ သမနုဘဝမာနံ, ပစ္စနုဘဝမာနံ, အနုဘောန္တံ, အနုဘဝန္တံ, သမနုဘောန္တံ, သမနုဘဝန္တံ, ပစ္စနုဘောန္တံ, ပစ္စနုဘဝန္တံ, သမ္ဘောန္တံ, သမ္ဘဝန္တံ, အဘိသမ္ဘောန္တံ, အဘိသမ္ဘဝန္တံ, ပါတုဘောန္တံ, ပါတုဘဝန္တံ, ပရိဘောန္တံ, ပရိဘဝန္တံ, အဘိဘောန္တံ, အဘိဘဝန္တံ, အဓိဘောန္တံ, အဓိဘဝန္တံ, ဘာဝေန္တံ, သမ္ဘာဝေန္တံ, ဝိဘာဝေန္တံ, ပရိဘာဝေန္တံ, ပရိဘာဝိယမာနံ, ပရိဘုယျမာနံ, ပေယျာလော။ ပစ္စနုဘဝိယမာနံ, ပစ္စနုဘုယျမာနန္တိ ဣမာနိ နိယတနပုံသကလိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တလိင်္ဂါနိ။ ဧဝံ နိဂ္ဂဟီတန္တာဒိဝသေန တိဝိဓာနိ နပုံသကလိင်္ဂါနိ ဘူဓာတုမယာနိ ပကာသိတာနိ။ အယံ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဥဒါဟရဏုဒ္ဒေသော, ဧဝံ ပုလ္လိင်္ဂါဒိဝသေန လိင်္ဂတ္တယံ ဘူဓာတုမယမုဒ္ဒိဋ္ဌံ။
ဧတ္ထ မေ အပ္ပသိဒ္ဓါတိ၊ ယေ ယေ သဒ္ဒါ ပကာသိတာ။
တေ တေ ပါဠိပ္ပဒေသေသု၊ မဂ္ဂိတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
ဩ၊ အာ၊ ဗိန္ဒု၊ ဣ၊ ဤ၊ ဥ၊ ဦ-အန္တိမေ သတ္တဓာ ဌိတာ။
ဉေ ယျာ ပုလ္လိင်္ဂဘေဒါတိ၊ နိရုတ္တညူဟိ ဘာသိတာ။
အာ ဣဝဏ္ဏော စုဝဏ္ဏော စ၊ ပဉ္စ အန္တာ သရူပတော။
ဣတ္ထိဘေဒါတိ ဝိညေယျာ၊ ဩကာရန္တေန ဆာပိ ဝါ။
ဗိန္ဒု၊ ဣ၊ ဥ-ဣမေ အန္တာ၊ တယော ဉေယျာ ဝိဘာဝိနာ။
နပုံသကပ္ပဘေဒါတိ၊ နိရုတ္တညူဟိ ဘာသိတာ။
အန္တာ သတ္တေဝ ပုလ္လိင်္ဂေ၊ ဣတ္ထိယံ ပဉ္စ ဝါ ဆ ဝါ။
နပုံသကေ တယော ဧဝံ၊ ဒသ ပဉ္စဟိ ဆဗ္ဗိဓာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၈။)ယသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဘူတော’’တိအာဒယော သဒ္ဒါ နိဗ္ဗစနာဘိဓေယျကထနတ္ထသာဓကဝစနပရိယာယဝစနတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောန္တိ သုဝိညေယျာ စ, တသ္မာ ဣမေသံ နိဗ္ဗစနာဒီနိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝက္ခာမ ဝိညူနံ တုဋ္ဌိဇနနတ္ထဉ္စေဝ သောတာရာနမတ္ထေသု ပဋုတရဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာယ စ။ တတြ ဘူတောတိ ခန္ဓပါတုဘာဝေန ဘဝတီတိ ဘူတော, ဣဒံ တာဝ နိဗ္ဗစနံ။ ‘‘ဘူတော’’တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန သတ္တော ဝုစ္စတိ, ဣဒမဘိဓေယျကထနံ။ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော။ သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ, ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ စ ဣဒမေတဿ အတ္ထဿ သာဓကဝစနံ။ အထ ဝါ ဘူတောတိ ဧဝံနာမကော အမနုဿဇာတိယော သတ္တဝိသေသော, ဣဒမဘိဓေယျကထနံ။ ‘‘ဘူတဝိဇ္ဇာ, ဘူတဝေဇ္ဇော, ဘူတဝိဂ္ဂဟိတော’’တိ စ ဣဒမေတဿ အတ္ထဿ သာဓကဝစနံ။ ယဉ္စ ပန ‘‘သတ္တော မစ္စော ပဇာ’’တိအာဒိကံ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတံ ဝစနံ, ဣဒံ သတ္တောတိ အတ္ထဝါစကဿ ဘူတသဒ္ဒဿ ပရိယာယဝစနံ။ ယဉ္စ နိဒ္ဒေသပါဠိယံ ‘‘မစ္စောတိ သတ္တော နရော မာနဝေါ ပေါသော ပုဂ္ဂလော ဇီဝေါ ဇဂု ဇန္တု ဟိန္ဒဂု မနုဇော’’တိ အာဂတံ, ဣဒမ္ပိ ပရိယာယဝစနမေဝ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ ပိဏ္ဍေတွာ ဝုစ္စန္တေ –
သတ္တော မစ္စော ဇနော ဘူတော၊ ပါဏော ဟိန္ဒဂု ပုဂ္ဂလော။
ဇန္တု ဇီဝေါ ဇဂု ယက္ခော၊ ပါဏီ ဒေဟီ တထာဂတော။
သတ္တဝေါ မာတိယော လောကော၊ မနုဇော မာနဝေါ နရော။
ပေါသော သရီရီတိ ပုမေ၊ ဘူတမိတိ နပုံသကေ။
ပဇာတိ ဣတ္ထိယံ ဝုတ္တော၊ လိင်္ဂတော၊ န စ အတ္ထတော။
ဧဝံ တိလိင်္ဂိကာ ဟောန္တိ၊ သဒ္ဒါ သတ္တာဘိဓာနကာ။
ယော သော ဇင်္ဃာယ ဥလတိ၊ သော သတ္တော ဇင်္ဃလော ဣဓ။
ပါဏဒေဟာဘိဓာနေဟိ၊ သတ္တနာမံ ပပဉ္စိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၈၉။)ဣမသ္မိံ ပကရဏေ ‘‘ပရိယာယဝစန’’န္တိ စ ‘‘အဘိဓာန’’န္တိ စ ‘‘သင်္ခါ’’တိအာဒီနိ စ ဧကတ္ထာနိ အဓိပ္ပေတာနိ, အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပန ဘူတသဒ္ဒေါ ပဉ္စက္ခန္ဓာမနုဿဓာတုသဿတဝိဇ္ဇမာနခီဏာသဝသတ္တရုက္ခာဒီသု ဒိဿတိ, တပ္ပယောဂေါ ဥပရိ အတ္ထတ္တိကဝိဘာဂေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဘာဝကောတိ ဘာဝေတီတိ ဘာဝကော, ဣဒံ နိဗ္ဗစနံ။ ယော ဘာဝနံ ကရောတိ, သော ဘာဝကော။ ဣဒမဘိဓေယျကထနံ။ ‘‘ဘာဝကော နိပကော ဓီရော’’တိ ဣဒမေတဿ အတ္ထဿ သာဓကဝစနံ။ ‘‘ဘာဝကော ဘာဝနာပသုတော ဘာဝနာပယုတ္တော ဘာဝနာသမ္ပန္နော’’တိ ဣဒံ ပရိယာယဝစနံ။ ဣမာနိ ‘‘ဘူတော ဘာဝကော’’တိ ဒွေ ပဒါနိ သုဒ္ဓကတ္တုဟေတုကတ္တုဝသေန ဝုတ္တာနီတိ။ ဣတော ပရံ နယာနုသာရေန သုဝိညေယျတ္တာ ‘‘ဣဒံ နိဗ္ဗစန’’န္တိ စ အာဒီနိ အဝတွာ ကတ္ထစိ အတ္ထသာဓကဝစနံ ပရိယာယဝစနံ အတ္ထုဒ္ဓါရဉ္စ ယထာရဟံ ဒဿေဿာမ။ တေသု ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဒဿိတေသု ဂန္ထဝိတ္ထာရော သိယာ, တသ္မာ ယေသမတ္ထော ဥတ္တာနော, တေသမ္ပိ ပဒါနမဘိဓေယျံ န ကထေဿာမ, နိဗ္ဗစနမတ္တမေဝ နေသံ ကထေဿာမ။ ယေသံ ပန ဂမ္ဘီရော အတ္ထော, တေသမဘိဓေယျံ ကထေဿာမ။
ဘဝနံ ဘဝေါ, ဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဝုဒ္ဓိ။ ဘူသဒ္ဒဿ အတ္ထာတိသယယောဂတော ဝဍ္ဎနေပိ ဒိဿမာနတ္တာ ဘဝနံ ဝဍ္ဎနန္တိ ကတွာ။ ‘‘ဘဝေါ စ ရညော အဘဝေါ စ ရညော’’တိ ဣဒံ ဝုဒ္ဓိအတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ သဿတံ။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဟိ သဿတဝသေန ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ, တသ္မာ ဘဝဒိဋ္ဌီ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ တထာ ဘဝေါတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ, ဘဝတိ သဿတံ တိဋ္ဌတီတိ ပဝတ္တနတော သဿတဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ နာမ။ ဘဝဒိဋ္ဌိ ဟိ ဥတ္တရပဒလောပေန ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘဝေန ဘဝဿ ဝိပ္ပမောက္ခမာဟံသူ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဧတ္ထာယံ ပါဠိဝစနတ္ထော – ဧကစ္စေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ကာမဘဝါဒိနာ ဝါ သဗ္ဗဘဝတော ဝိမုတ္တိံ သံသာရဝိသုဒ္ဓိံ ကထယိံသူတိ။ အထ ဝါ ဘဝန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ဘဝေါတိ အတ္ထေန သမ္ပတ္တိပုညာနိ ဘဝေါတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တော’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဧတ္ထ ပနာယံ ပါဠိဝစနတ္ထော – ဘဝေါတိ သမ္ပတ္တိ, အဘဝေါတိ ဝိပတ္တိ။ တထာ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ, အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ သဿတံ, အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ ဘဝေါတိ ပုညံ, အဘဝေါတိ ပါပံ, တံ သဗ္ဗံ ဝီတိဝတ္တောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၀။)သဟောကာသာ ခန္ဓာပိ ဘဝေါ။ ‘‘ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ’’ ဣစ္စေဝမာဒိ ဧတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဧတ္ထ ပန ခန္ဓာ ‘‘ယော ပညာယတိ, သော သရူပံ လဘတီ’’တိ ကတွာ ‘‘ဘဝတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိသမုဒယာ နိရန္တရံ သမုဒေတီ’’တိ အတ္ထေန ဝါ ‘‘ဘဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဩကာသော ပန ‘‘ဘဝန္တိ ဇာယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ နာမရူပဓမ္မာ စာ’’တိ အတ္ထေန ‘‘ဘဝေါ’’တိ။ အပိစ ကမ္မဘဝေါပိ ဘဝေါ, ဥပပတ္တိဘဝေါပိ ဘဝေါ။ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ ဒုဝိဓေန အတ္ထိ ကမ္မဘဝေါ, အတ္ထိ ဥပပတ္တိဘဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ တတ္ထ ကမ္မမေဝ ဘဝေါ ကမ္မဘဝေါ။ တထာ ဥပပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဧတ္ထူပပတ္တိ ဘဝတီတိ ဘဝေါ, ကမ္မံ ပန ယထာ သုခကာရဏတ္တာ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဘဝကာရဏတ္တာ ဖလဝေါဟာရေန ဘဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဘာဝနလက္ခဏတ္တာ ဘာဝေတီတိ ဘဝေါ။ ကိံ ဘာဝေတိ? ဥပပတ္တိံ။ ဣတိ ဥပပတ္တိံ ဘာဝေတီတိ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဘာဝေတီတိမဿ စ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဟေတုကတ္တုဝသေနတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဝစနတော ဘဝတိ ဧတေနာတိ ဘဝေါတိ ကမ္မဘဝေါ ဝုစ္စတိ။
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ။
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၉၁။)ဝုတ္တလက္ခဏော သံသာရောပိ ဘဝေါ။ ‘‘ဘဝေ ဒုက္ခံ ဘဝဒုက္ခံ, ဘဝေ သံသရန္တော’’တိ ဣမာနေတဿတ္ထဿ သာဓကာနိ ဝစနာနိ။ တတြ ကေနဋ္ဌေန သံသာရော ဘဝေါတိ ကထီယတိ? ဘဝတိ ဧတ္ထ သတ္တသမ္မုတိ ခန္ဓာဒိပဋိပါဋိသင်္ခါတေ ဓမ္မပုဉ္ဇသ္မိန္တိ အတ္ထေန။ ဣဒံ ဘဝသဒ္ဒဿ ဘာဝကတ္တုကရဏာဓိကရဏသာဓနဝသေနတ္ထကထနံ။
ဧတ္ထ ဘဝသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ဝဒါမ –
ဝုဒ္ဓိသမ္ပတ္တိပုညာနိ၊ ခန္ဓာ သောကာသသညိတာ။
သံသာရော သဿတဉ္စေတံ၊ ဘဝသဒ္ဒေန သဒ္ဒိတံ။
ဘဝတဏှာ ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ ဥပပတ္တိဘဝေါ တထာ။
ကမ္မဘဝေါ စ သဗ္ဗန္တံ၊ ဘဝသဒ္ဒေန သဒ္ဒိတံ။
ဘဝတဏှာဘဝဒိဋ္ဌိ-ဒွယံ ကတ္ထစိ ပါဠိယံ။
ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဘဝသဒ္ဒေန သဒ္ဒိတံ။
အဘဝေါတိ န ဘဝေါ အဘဝေါ။
ဝိပတ္တိ ဟာနိ ဥစ္ဆေဒေါ၊ ပါပဉ္စေဝ စတုဗ္ဗိဓာ။
ဣမေ အဘဝသဒ္ဒေန၊ အတ္ထာ ဝုစ္စန္တိ သာသနေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၂။)ဘာဝေါတိ အဇ္ဈာသယော, ယော ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ထီနံဘာဝေါ ဒုရာဇာနော။ နာမစ္စော ရာဇဘရိယာသု, ဘာဝံ ကုဗ္ဗေထ ပဏ္ဍိတော။ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီ’’တိ ဧဝမာဒိ ဧတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အပိစ ဝတ္ထုဓမ္မောပိ ဘာဝေါ။ ‘‘ဘာဝသင်္ကေတသိဒ္ဓီန’’န္တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ, စိတ္တမ္ပိ ဘာဝေါ။ ‘‘အစ္စာဟိတံ ကမ္မံ ကရောသိ လုဒ္ဒံ, ဘာဝေ စ တေ ကုသလံ နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ကြိယာပိဘာဝေါ။ ‘‘ဘာဝလက္ခဏံ ဘာဝသတ္တမီ’’တိ စ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အပိစ ဘာဝေါတိ သတ္တဝေဝစနန္တိ ဘဏန္တိ, ဓာတု ဝါ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ အဇ္ဈာသယော စ ဝတ္ထုဓမ္မော စ စိတ္တဉ္စ သတ္တော စာတိ ဣမေ ဘဝတီတိ ဘာဝေါ။ တထာ ပန ဘာဝေတီတိ ဘာဝေါ, ကြိယာ တု ဘဝနန္တိ ဘာဝေါ။ သာ စ ဘဝနဂမနပစနာဒိဝသေနာနေကဝိဓာ။ အပိစ ဘာဝရူပမ္ပိ ဘာဝေါ, ယံ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပုမ္ဘာဝေါ ဣတ္ထိန္ဒြိယန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ ဘဝတိ ဧတေန စိတ္တံ အဘိဓာနဉ္စာတိ ဘာဝေါ။
နတ္တနောမတိယာ ဧတံ၊ နိဗ္ဗစနမုဒါဟဋံ။
ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ၊ မတံ နိဿာယ မာဟဋံ။
ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဘာဝေါ ဣတ္ထိဘာဝေါ, ဣတ္ထီတိ ဝါ ဘဝတိ ဧတေန စိတ္တံ အဘိဓာနဉ္စာတိ ဣတ္ထိဘာဝေါ’’တိ, တသ္မာ ပုမ္ဘာဝေါတိ ဧတ္ထာပိ ပုမဿ ဘာဝေါ ပုမ္ဘာဝေါ, ပုမာတိ ဝါ ဘဝတိ ဧတေန စိတ္တံ အဘိဓာနဉ္စာတိ ပုမ္ဘာဝေါတိ နိဗ္ဗစနံ သမဓိဂန္တဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဘာဝသဒ္ဒဿ ကတ္တုဘာဝကရဏသာဓနဝသေနတ္ထကထနံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၃။)အဘာဝေါတိ န ဘာဝေါတိ အဘာဝေါ, ကော သော? သုညတာ နတ္ထိတာ။ သဘာဝေါတိ အတ္တနော ဘာဝေါ သဘာဝေါ, အတ္တနော ပကတိ ဣစ္စေဝတ္ထော။ အထ ဝါ သဘာဝေါတိ ဓမ္မာနံ သတိ အတ္ထသမ္ဘဝေ ယော ကောစိ သရူပံ လဘတိ, တဿ ဘာဝေါ လက္ခဏမိတိ သညိတော နမနရုပ္ပနကက္ခဠဖုသနာဒိအာကာရော ဣစ္စေဝတ္ထော။ ‘‘သာမညံ ဝါ သဘာဝေါ ဝါ, ဓမ္မာနံ လက္ခဏံ မတ’’န္တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အပိစ သဘာဝေါတိ သလက္ခဏော ပရမတ္ထဓမ္မော။ ကေနဋ္ဌေန? သဟ ဘာဝေနာတိ အတ္ထေန။ သဗ္ဘာဝေါတိ သတံ ဘာဝေါ သဗ္ဘာဝေါ, သပ္ပုရိသဓမ္မော ဣစ္စေဝတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တနော ဘာဝေါ သဗ္ဘာဝေါ။ ‘‘ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝ’’န္တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ သံဝိဇ္ဇမာနော ဝါ ဘာဝေါ သဗ္ဘာဝေါ။ ‘‘ဧဝံ ဂဟဏသဗ္ဘာဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဣဒံ သဘာဝ သဗ္ဘာဝသဒ္ဒါနံ ဘာဝသာဓနဝသေနတ္ထကထနံ။
သမ္ဘဝေါတိ သမ္ဘဝနံ သမ္ဘဝေါ, သမ္ဘဝနကြိယာ, ယုတ္တိ ဝါ။ ယုတ္တိ ဟိ သမ္ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ ‘‘သမ္ဘဝေါ ဂဟဏဿ ကာရဏ’’န္တိအာဒီသု။ အထ ဝါ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ။ ယတော ဟိ ယံ ကိဉ္စိ သမ္ဘဝတိ, သော သမ္ဘဝေါ။ ပဘဝေါတိ ပဘဝနံ ပဘဝေါ, အစ္ဆိန္နတာ, ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ဝါ ပဘဝေါ။ ယတော ဟိ ယံ ကိဉ္စိ ပဘဝတိ, သော ပဘဝေါ။ ဣမေ ပန သမ္ဘဝပဘဝသဒ္ဒါ ကတ္ထစိ သမာနတ္ထာ ကတ္ထစိ ဘိန္နတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? သမ္ဘဝသဒ္ဒေါ ဟိ ဘဝနကြိယမ္ပိ ဝဒတိ ယုတ္တိမ္ပိ ပညတ္တိမ္ပိ သမ္ဘဝရူပမ္ပိ ပစ္စယတ္ထမ္ပိ, ပဘဝသဒ္ဒေါ ပန ဘဝနကြိယမ္ပိ ဝဒတိ နဒိပ္ပဘဝမ္ပိ ပစ္စယတ္ထမ္ပိ, တသ္မာ ပစ္စယတ္ထံ ဝဇ္ဇေတွာ ဘိန္နတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ, ပစ္စယတ္ထေန ပန သမာနတ္ထာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပစ္စယော ဟေတု နိဒါနံ ကာရဏံ သမ္ဘဝေါ ပဘဝေါတိအာဒိ အတ္ထတော ဧကံ, ဗျဉ္ဇနတော နာန’’န္တိ။
‘‘မူလံ ဟေတု နိဒါနဉ္စ၊ သမ္ဘဝေါ ပဘဝေါ တထာ။
သမုဋ္ဌာနာဟာရာရမ္မဏံ၊ ပစ္စယော သမုဒယေန စာ’’တိ
အယမ္ပိ ဂါထာ ဧတဿတ္ထဿ သာဓိကာ။ ဣဒံ သမ္ဘဝပဘဝသဒ္ဒါနံ ဘာဝါပါဒါနသာဓနဝသေနတ္ထကထနံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၄။)ဧဝမေတ္ထ ဘာဝကတ္တုကမ္မကရဏာပါဒါနာဓိကရဏဝသေန ဆ သာဓနာနိ ပကာသိတာနိ။ တာနိ သမ္ပဒါနသာဓနေန သတ္တဝိဓာနိ ဘဝန္တိ, တံ ပန ဥတ္တရိ အာဝိဘဝိဿတိ ‘‘ဓနမဿ ဘဝတူတိ ဓနဘူတီ’’တိအာဒိနာ။ ဣစ္စေဝံ ကိတကဝသေန သဗ္ဗထာပိ သတ္တဝိဓာနိ သာဓနာနိ ဟောန္တိ, ယာနိ ‘‘ကာရကာနီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ, ဣတော အညံ သာဓနံ နတ္ထိ။ ဣဓ ပယောဂေသွတ္ထေသု စ ဝိညူနံ ပါဋဝတ္ထံ သာဓနနာမံ ပကာသိတံ။ တထာ ဟိ ဒုန္နိက္ခိတ္တသာဓနေဟိ ပဒေဟိ ယောဇိတာ သဒ္ဒပ္ပယောဂါ ဒုဗ္ဗောဓတ္ထာ ဟောန္တိ, သုနိက္ခိတ္တသာဓနေဟိ ပန ပဒေဟိ ယောဇိတာ သုဗောဓတ္ထာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ပယောဂါသာဓနမူလကာ, အတ္ထော စ ပယောဂမူလကော။ ပယောဂါနုရူပဉှိ အဝိပရီတံ ကတွာ အတ္ထံ ကထနသီလာ ‘‘ယာစိတောဝ ဗဟုလံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ, အပ္ပံ အယာစိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု သာဓနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗေသု အတ္ထေသု, အညေသု စတ္ထေသု ပဋုတရဗုဒ္ဓိနော ပဏ္ဍိတာယေဝ ဧကန္တေန ဘဂဝတော ပရိယတ္တိသာသနဓရာ နာမ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရံ နယာနုသာရေန သုဝိညေယျတ္တာ ‘‘ဣဒံ နာမ သာဓန’’န္တိ န ဝက္ခာမ, ကေဝလမိဓ ဒဿိတေသု ပယောဂေသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထဉ္စေဝ ဝိဝိဓဝိစိတ္တပါဠိဂတိကေ ဝိဝိဓတ္ထသာရေ ဇိနဝရဝစနေ သောတူနံ ဗုဒ္ဓိဝိဇမ္ဘနတ္ထဉ္စ အတ္ထသာဓကဝစနာနိယေဝ ယထာရဟံ သုတ္တဂေယျဝေယျာကရဏဂါထာဒီသု တတော တတော အာဟရိတွာ ဒဿေဿာမ။
ပဘာဝေါတိ ပကာရတော ဘဝတီတိ ပဘာဝေါ, သောယမာနုဘာဝေါယေဝ။ ‘‘ပဘာဝံ တေ န ပဿာမိ, ယေန တွံ မိထိလံ ဝဇေ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အနုဘဝေါတိ အနုဘဝနံ အနုဘဝေါ, ကိံ တံ? ပရိဘုဉ္ဇနံ။ အာနုဘာဝေါတိ တေဇုဿာဟမန္တပဘူသတ္တိယော။ ‘‘တေဇသင်္ခတော ဥဿာဟမန္တပဘူသတ္တိသင်္ခါတော ဝါ မဟန္တော အာနုဘာဝေါ ဧတဿာတိ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။
တေဇော ဥဿာဟမန္တာ စ၊ ပဘူသတ္တီတိ ပဉ္စိမေ။
အာနုဘာဝါတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ပဘာဝါတိ စ တေ ဝဒေ။
တေဇာဒိဝါစကတ္တမှိ၊ အာနုဘာဝပဒဿ တု။
အတ္ထနိဗ္ဗစနံ ဓီရော၊ ယထာသမ္ဘဝမုဒ္ဒိသေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၅။)အထ ဝါ အာနုဘာဝေါတိ အနုဘဝိတဗ္ဗဖလံ။ ‘‘အနုဘဝိတဗ္ဗဿ ဖလဿ မဟန္တတာယ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ပရာဘဝေါတိ ပရာဘဝနံ ပရာဘဝေါ, အထ ဝါ ပရာဘဝတီတိ ပရာဘဝေါ။ ‘‘သုဝိဇာနော ပရာဘဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အပိစ ‘‘ဓမ္မဒေဿီ ပရာဘဝေါ’’တိ ပါဌာနုရူပတော ပရာဘဝိဿတီတိ ပရာဘဝေါတိ အနာဂတကာလဝသေနပိ နိဗ္ဗစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပရာဘဝန္တိ ဧတေနာတိ ပရာဘဝေါ။ ကိံ တံ? ဓမ္မဒေဿိတာဒိ။ ‘‘ပဌမော သော ပရာဘဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဝိဘဝေါတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ ဘဝတော ဝိဂတတ္တာ ဘဝတော ဝိဂတောတိ ဝိဘဝေါ, ဘဝဿ စ တံဟေတု ဝိဂတတ္တာ ဝိဂတော ဘဝေါ ဧတသ္မာတိ ဝိဘဝေါ။ ဝိဘဝန္တိ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ ဣတော အရိယဓနဝိလောမကာ ကိလေသမဟာစောရာတိပိ ဝိဘဝေါ။ ဝိဘဝသဒ္ဒဿ နိဗ္ဗာနာဘိဓာနတ္တေ ‘‘ဧဝံ ဘဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ, ဝိဘဝေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကော’’တိ ဣဒမေတ္ထ သာဓကံ ဝစနံ။ ဣမာနိ ပန နိဗ္ဗာနဿ ပရိယာယဝစနာနိ –
နိဗ္ဗာနံ ဝိဘဝေါ မောက္ခော၊ နိရောဓော အမတံ သမံ။
သင်္ခါရူပသမော ဒုက္ခ-နိရောဓော အစ္စုတ’က္ခယော။
ဝိဝဋ္ဋ’မကတံ အတ္ထံ၊ သန္တိပဒ’မသင်္ခတံ။
ပါရံ တဏှာက္ခယော ဒုက္ခ-က္ခယော သညောဇနက္ခယော။
ယောဂက္ခေမော ဝိရာဂေါ စ၊
လောကန္တော စ ဘဝက္ခယော။
အပဝဂ္ဂေါ ဝိသင်္ခါရော၊
သဗ္ဘိ သုဒ္ဓိ ဝိသုဒ္ဓိ စ။
ဝိမုတျာ’ပစယော မုတ္တိ၊ နိဗ္ဗုတိ ဥပဓိက္ခယော။
သန္တိ အသင်္ခတာ ဓာတု၊ ဒိသာ စ သဗ္ဗတောပဘံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၆။)ဝိနာပေတာနိ နာမာနိ၊ ဝိသေသကပဒံ ဣဓ။
နိဗ္ဗာနဝါစကာနီတိ၊ သလ္လက္ခေယျ သုမေဓသော။
‘‘တာဏံ လေဏ’’န္တိအာဒီနိ-ပေက္ခိကာနိ ဘဝန္တိ ဟိ။
ဝိသေသကပဒါနန္တိ၊ ဧတ္ထေတာနိ ပကာသယေ။
တာဏံ လေဏ’မရူပဉ္စ၊ သန္တံ သစ္စ’မနာလယံ။
သုဒုဒ္ဒသံ သရဏဉ္စ၊ ပရာယဏ’မနီတိကံ။
အနာသဝံ ဓုဝံ နိစ္စံ၊ ဝိညာဏ’မနိဒဿနံ။
အဗျာပဇ္ဇံ သိဝံ ခေမံ၊ နိပုဏံ အပလောကိကံ။
အနန္တ’မက္ခရံ ဒီပေါ၊ အစ္စန္တံ ကေဝလံ ပဒံ။
ပဏီတံ အစ္စုတဉ္စာတိ၊ ဗဟုဓာပိ ဝိဘာဝယေ။
ဂေါတြဘူတိ ပဒဿတ္ထံ၊ ဝဒန္တေဟိ ဂရူဟိ တု။
ဂေါတ္တံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန-မိတိ ဂေါတ္တန္တိ ဘာသိတံ။
ဝိဘဝေါတိ ဝါ ဝိနာသသမ္ပတ္တိဓနုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောပိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဝိနာသော ဝိဘဝနံ ဥစ္ဆိဇ္ဇနံ နဿနန္တိ အတ္ထေန ဝိဘဝေါ။ ‘‘ဝိဘဝေါ သဗ္ဗဓမ္မာနံ, ဣတ္ထေကေ သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တီ’’တိ စ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ သမ္ပတ္တိ ပန ဝိသေသတော ဘဝတီတိ ဝိဘဝေါ။ ‘‘ရညော သိရိဝိဘဝံ ဒဋ္ဌုကာမာ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဓနံ ပန ဘဝန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ဝိဘဝေါ။ ‘‘အသီတိကောဋိဝိဘဝဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဣဒံ ပန ပရိယာယဝစနံ –
ဓနံ သံ ဝိဘဝေါ ဒဗ္ဗံ၊ သာပတေယျံ ပရိဂ္ဂဟော။
ဩဍ္ဍံ ဘဏ္ဍံ သကံ အတ္ထော၊ ဣစ္စေတေ ဓနဝါစကာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၇။)ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ပန ဝိဘဝတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ‘‘အတ္တာ စ လောကော စ ပုန စုတိတော ဥဒ္ဓံ န ဇာယတီ’’တိ ဂဟဏတော ဝိဘဝေါတိ။ ‘‘ဝိဘဝတဏှာ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဝိဘဝတဏှာတိ ဟိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတာယ တဏှာယ နာမံ။ ဧတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝုစ္စတိ –
ဓနနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ-ဝိနာသုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော။
ဝုတ္တာ ဝိဘဝသဒ္ဒေန၊ ဣတိ ဝိညူ ဝိဘာဝယေ။
ပါတုဘာဝေါတိ ပါတုဘဝနံ ပါတုဘာဝေါ။ အာဝိဘာဝေါတိ အာဝိဘဝနံ အာဝိဘာဝေါ, ဥဘိန္နမေတေသံ ပါကဋတာ ဣစ္စေဝတ္ထော။ တိရောဘာဝေါတိ တိရောဘဝနံ တိရောဘာဝေါ, ပဋိစ္ဆန္နဘာဝေါ။ ဝိနာဘာဝေါတိ ဝိနာဘဝနံ ဝိနာဘာဝေါ, ဝိယောဂေါ။ သောတ္ထိဘာဝေါတိ သောတ္ထိဘဝနံ သောတ္ထိဘာဝေါ, သုဝတ္ထိဘာဝေါ သုခဿ အတ္ထိတာ, အတ္ထတော ပန နိဗ္ဘယတာ နိရုပဒ္ဒဝတာ ဧဝ။ အတ္ထိဘာဝေါတိ အတ္ထိတာ ဝိဇ္ဇမာနတာ အဝိဝိတ္တတာ။ နတ္ထိဘာဝေါတိ နတ္ထိတာ အဝိဇ္ဇမာနတာ ဝိဝိတ္တတာ ရိတ္တတာ တုစ္ဆတာ သုညတာ။ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
အဘိဘဝတီတိ အဘိဘဝိတာ, ပရံ အဘိဘဝန္တော ယော ကောစိ။ ဧဝံ ပရိဘဝိတာ, အနုဘဝတီတိ အနုဘဝိတာ, သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ အနုဘဝန္တော ယော ကောစိ။ ဧဝံ သမနုဘဝိတာ။ ပစ္စနုဘဝိတာ, ဧတ္ထ ပန ယထာ ‘‘အမတဿ ဒါတာ။ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဒါတာ’’တိ ပဒါနံ ကတ္တုဝါစကာနံ ‘‘အမတဿာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ကမ္မဝါစကေဟိ ဆဋ္ဌိယန္တေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇနာ ဒိဿတိ, တထာ ဣမေသမ္ပိ ပဒါနံ ‘‘ပစ္စာမိတ္တဿ အဘိဘဝိတာ’’တိအာဒိနာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အညေသမ္ပိ ဧဝရူပါနံ ပဒါနံ။ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၈။)ဘဝတီတိ ဘဝံ။ ဘဝိဿတီတိ ဝါ ဘဝံ, ဝဍ္ဎမာနော ပုဂ္ဂလော။ ‘‘သုဝိဇာနော ဘဝံ ဟောတိ, သုဝိဇာနော ပရာဘဝေါ။ ဓမ္မကာမော ဘဝံ ဟောတိ, ဓမ္မဒေဿီ ပရာဘဝေါ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အထ ဝါ ယေန သဒ္ဓိံ ကထေတိ, သော ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗော, ‘‘ဘဝံ ကစ္စာယနော။ ဘဝံ အာနန္ဒော။ မညေ ဘဝံ ပတ္ထယတိ, ရညော ဘရိယံ ပတိဗ္ဗတ’’န္တိအာဒီသု။ ဧတ္ထ ပန ဓာတုအတ္ထေ အာဒရော န ကာတဗ္ဗော, သမ္မုတိအတ္ထေယေဝါဒရော ကာတဗ္ဗော ‘‘သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ, လောကသမ္မုတိကာရဏ’’န္တိ ဝစနတော။ ဝေါဟာရဝိသယသ္မိဉှိ လောကသမ္မုတိ ဧဝ ပဓာနာ အဝိလင်္ဃနီယာ။ ပရာဘဝတီတိ ပရာဘဝံ။ ဧဝံ ပရိဘဝံ။ အဘိဘဝံ။ အနုဘဝံ။ ပဘဝတိ ပဟောတိ သက္ကောတီတိ ပဘဝံ, ပဟောန္တော ယော ကောစိ။ န ပဘဝံ အပ္ပဘဝံ, ‘‘အပ္ပဘဝ’’န္တိ စ ဣဒံ ဇာတကေ ဒိဋ္ဌံ –
‘‘ဆိန္နဗ္ဘမိဝ ဝါတေန၊ ရုဏ္ဏော ရုက္ခမုပါဂမိံ။
သောဟံ အပ္ပဘဝံ တတ္ထ၊ သာခံ ဟတ္ထေဟိ အဂ္ဂဟိ’’န္တိ
တတ္ထ သာဓကဝစနမိဒံ။ နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
ဓနဘူတီတိ ဓနမဿ ဘဝတူတိ ဓနဘူတိ။ သိရိဘူတီတိ သောဘာယ စေဝ ပညာပုညာနဉ္စ အဓိဝစနံ။ သာ အဿ ဘဝတူတိ သိရိဘူတိ။ ဧဝံ သောတ္ထိဘူတိ, သုဝတ္ထိဘူတိ။ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
ဘာဝီတိ ဘဝနသီလော ဘာဝီ, ဘဝနဓမ္မော ဘာဝီ, ဘဝနေ သာဓုကာရီ ဘာဝီ။ ဧဝံ ဝိဘာဝီ။ သမ္ဘာဝီ။ ပရိဘာဝီတိ။ တတြ ဝိဘာဝီတိ အတ္ထဝိဘာဝနေ သမတ္ထော ပဏ္ဍိတော ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ ဝိဒွါ, ဝိဇ္ဇာဂတော, ဉာဏီတိအာဒိ ပရိယာယဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘဝန္တိ စတြ –
ဝိဒွါ ဝိဇ္ဇာဂတော ဉာဏီ၊ ဝိဘာဝီ ပဏ္ဍိတော သုဓီ။
ဗုဓော ဝိသာရဒေါ ဝိညူ၊ ဒေါသညူ ဝိဒ္ဒသု ဝိဒူ။
(နီတိ၊ပဒ၊၉၉။)ဝိပဿီ ပဋိဘာဏီ စ၊ မေဓာဝီ နိပကော ကဝိ။
ကုသလော ဝိဒုရော ဓီမာ၊ ဂတိမာ မုတိမာ စယံ။
စက္ခုမာ ကဏ္ဏဝါ ဒဗ္ဗော၊ ဓီရော ဘူရိ ဝိစက္ခဏော။
သပ္ပညော ဗုဒ္ဓိမာ ပညော၊ ဧဝံနာမာ ဝိဘာဝိနောတိ။
ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
သယမ္ဘူတိ သယမေဝ ဘဝတီတိ သယမ္ဘူ။ ကော သော? အန္တရေန ပရောပဒေသံ သာမံယေဝ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော သကျမုနိ ဘဂဝါ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ။
သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ၊ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလော။
အဟဉှိ အရဟာ လောကေ၊ အဟံ သတ္ထာ အနုတ္တရော။
ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သီတီဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၀။)အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘူဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဂတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော သယမ္ဘူ။ သော ဧဝံဘူတော ခန္ဓသန္တာနော လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ဘိက္ခဝေ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယမနုဿော, ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော ဘိက္ခဝေ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ သော ဧကပုဂ္ဂလော ဧတရဟိ ‘‘သဗ္ဗညူ, သုဂတော’’တိအာဒီဟိ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတနာမေဟိ စ ပသိဒ္ဓါ, ‘‘ဂေါတမော အာဒိစ္စဗန္ဓူ’’တိ ဂေါတ္တတော စ ပသိဒ္ဓါ, သကျပုတ္တော သက္ကော သကျမုနိ သကျသီဟော သကျပုင်္ဂဝေါတိ ကုလတော စ ပသိဒ္ဓါ, သုဒ္ဓါဒနိမာယာဒေဝီသုတောတိ မာတာပိတိတော စ ပသိဒ္ဓါ, သိဒ္ဓတ္ထောတိ ဂဟိတနာမေန စ ပသိဒ္ဓါ။ ဘဝန္တိ စတြ –
ယော ဧကပုဂ္ဂလော အာသိ၊ ဗုဒ္ဓါ သော ဝဒတံ ဝရော။
ဂေါတ္တတော ဂေါတမော နာမ၊ တထေဝါဒိစ္စဗန္ဓု စ။
သကျကုလေ ပသူတတ္တာ၊ သကျပုတ္တောတိ ဝိဿုတော။
သက္ကော ဣတိ စ အဝှိတော၊ တထာ သကျမုနီတိ စ။
သဗ္ဗတ္ထ သေဋ္ဌဘာဝေန၊ သကျေ စ သေဋ္ဌဘာဝတော။
သကျသီဟောတိ သော သကျ-ပုင်္ဂဝေါတိ စ သမ္မတော။
သုဒ္ဓါဒနီတိ ပိတိတော၊ နဘေ စန္ဒောဝ ဝိဿုတော။
မာတိတောပိ စ သညာတော၊ မာယာဒေဝီသုတော ဣတိ။
သဗ္ဗညူ သုဂတော ဗုဒ္ဓါ၊ ဓမ္မရာဇာ တထာဂတော။
သမန္တဘဒ္ဒေါ ဘဂဝါ၊ ဇိနော ဒသဗလော မုနိ။
သတ္ထာ ဝိနာယကော နာထော၊
မုနိန္ဒော လောကနာယကော။
နရာသဘော လောကဇိနော၊
သမ္ဗုဒ္ဓါ ဒွိပဒုတ္တမော။
ဒေဝဒေဝေါ လောကဂရု၊ ဓမ္မဿာမီ မဟာမုနိ။
သမန္တစက္ခု ပုရိသ-ဒမ္မသာရထိ မာရဇိ။
ဓမ္မိဿရော စ အဒွေဇ္ဈ-ဝစနော သတ္ထဝါဟကော။
ဝိသုဒ္ဓိဒေဝေါ ဒေဝါတိ-ဒေဝေါ စ သမဏိဿရော။
ဘူရိပညော’နဓိဝရော၊ နရသီဟော စ စက္ခုမာ။
မုနိမုနိ နရဝရော၊ ဆဠဘိညော ဇနေ သုတော။
အင်္ဂီရသော ယတိရာဇာ၊ လောကဗန္ဓု’မတန္ဒဒေါ။
ဝတ္တာ ပဝတ္တာ သဒ္ဓမ္မ-စက္ကဝတ္တီ ယတိဿရော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၁။)လောကဒီပေါ သိရီဃနော၊ သမဏိန္ဒော နရုတ္တမော။
လောကတ္တယဝိဒူ လောက-ပဇ္ဇောတော ပုရိသုတ္တမော။
သစ္စဒသော သတပုည-လက္ခဏော သစ္စသဝှယော။
ရဝိဗန္ဓာ’သမသမော၊ ပဉ္စနေတ္တ’ဂ္ဂပုဂ္ဂလော။
သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူ၊ သစ္စနာမော စ ပါရဂူ။
ပုရိသာတိသယော သဗ္ဗ-ဒဿာဝီ နရသာရထိ။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဣတိ သော၊ ဉာတော သတ္တုတ္တမောတိ စ။
တာဒီ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီတိ၊ မဟာကာရုဏိကောတိ စ။
စက္ခုဘူတော ဓမ္မဘူတော၊ ဉာဏဘူတောတိ ဝဏ္ဏိတော။
ဗြဟ္မဘူတောတိ ပုရိသာ-ဇညော ဣတိ စ ထောမိတော။
လောကဇေဋ္ဌော သယမ္ဘူ စ၊ မဟေသိ မာရဘဉ္ဇနော။
အမောဃဝစနော ဓမ္မ-ကာယော မာရာဘိဘူ ဣတိ။
အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော။
နာမံ ဂုဏေဟိ နိဿိတံ၊ ကော ကဝိန္ဒော ကထေဿတိ။
တတြ သဗ္ဗညု ဣစ္စာဒိ-နာမံ သာဓာရဏံ ဘဝေ။
သဗ္ဗေသာနမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဂေါတမော ဣတိအာဒိ န။
ဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ၊ ‘‘သယမ္ဘူ’’ဣတိ သာသနေ။
ကေစိ ‘‘ဗြဟ္မာ သယမ္ဘူ’’တိ၊ သာသနာဝစရံ န တံ။
‘‘ဗုဒ္ဓါ တထာဂတော သတ္ထာ၊ ဘဂဝါ’’တိ ပဒါနိ တု။
ဌာနေနေကသဟဿမှိ၊ သဉ္စရန္တိ အဘိဏှသော။
တတြ စာဒိပဒံ အန္တ-ပဒဉ္စေဝ ဣမာနိ တု။
ဧကတောပိ စရန္တီတိ၊ ဝိဘာဝေယျ ဝိသာရဒေါ။
ဝိသေသကပဒါနံ တု၊ အပေက္ခကပဒါနိ စ။
အနပေက္ခပဒါနီတိ၊ ပဒါနိ ဒုဝိဓာ သိယုံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၂။)တထာ ဟိ သတ္ထဝါဟော နရဝရော ဆဠဘိညောတိ ဧဝံပကာရာနိ အဘိဓာနပဒါနိ ဝိသေသကပဒါပေက္ခကာနိ။ ကထံ?
‘‘ဧဝံ ဝိဇိတသင်္ဂါမံ၊ သတ္ထဝါဟံ အနုတ္တရံ။
သာဝကာ ပယိရုပါသန္တိ၊ တေဝိဇ္ဇာ မစ္စုဟာယိနော။
ယံ လောကော ပူဇယတေ၊
သလောကပါလော သဒါ နမဿတိ စ။
တဿေတ သာသနဝရံ၊
ဝိဒူဟိ ဉေယျံ နရဝရဿာ’’တိ၊
‘‘ဆဠဘိညဿ သာသန’’န္တိ စ ဧဝံ ဝိသေသကပဒါပေက္ခကာနိ ဘဝန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ ဇိနော ဘဂဝါတိ ဧဝံပကာရာနိ ပန နော ဝိသေသကာပေက္ခာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၃။)ကေစိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘မုနိန္ဒော သမဏိန္ဒော သမဏိဿရော ယတိဿရော အာဒိစ္စဗန္ဓု ရဝိဗန္ဓူတိ ဧဝံပကာရာနံ ဣဓ ဝုတ္တာနမဘိဓာနာနံ ဝိသေသတ္ထာဘာဝတော ပုနရုတ္တိဒေါသော အတ္ထီ’’တိ။ တန္န, အဘိဓာနာနံ အဘိသင်္ခရဏီယာနဘိသင်္ခရဏီယဝသေန အဘိသင်္ခတာဘိဓာနာနိ အနဘိသင်္ခတာဘိဓာနာနီတိ ဒွေဓာ ဒိဿနတော။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ ကေစိ ‘‘သကျသီဟော’’တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘သကျကေသရီ သကျမိဂါဓိပေါ’’တိအာဒိနာ နာနာဝိဝိဓမဘိဓာနမဘိသင်္ခရောန္တိ, ပါဝစနေပိ ဟိ ‘‘ဒွိဒုဂ္ဂမဝရဟနုတ္တ’မလတ္ထာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ တထာ ကေစိ ‘‘ဓမ္မရာဇာ’’တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘ဓမ္မဒိသမ္ပတီ’’တိအာဒီနိ အဘိသင်္ခရောန္တိ။ ‘‘သဗ္ဗညူ’’တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘သဗ္ဗဒဿာဝီ သဗ္ဗဒဿီ’’တိအာဒီနိ အဘိသင်္ခရောန္တိ, ‘‘သဟဿက္ခော’’တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘ဒသသတလောစနော’’တိအာဒီနိ အဘိသင်္ခရောန္တိ။ ‘‘အာဒိစ္စဗန္ဓူ’’တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘အရဝိန္ဒသဟာယဗန္ဓူ’’တိအာဒီနိ အဘိသင်္ခရောန္တိ။ ‘‘အမ္ဗုဇ’’န္တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘နီရဇံ ကုဉ္ဇ’’န္တိအာဒီနိ အဘိသင်္ခရောန္တိ။ ပါဝစနေပိ ဟိ ယံ ပဒုမံ, တံ ဇလဇံ နာမာတိ မန္တွာ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဒေသနာဝိလာသဝသေန ဝုတ္တော ‘‘ပဒုမုတ္တရနာမိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ‘‘ဇလဇုတ္တရနာမိနော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဧဝံ အဘိသင်္ခတာဘိဓာနာနိ ဒိဿန္တိ။
‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ အဘိဓာနာနိ ပန အနဘိသင်္ခတာဘိဓာနာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ, န ပိတရာ ကတံ, န ဘဂိနိယာ ကတံ, န ဉာတိသာလောဟိတေဟိ ကတံ, န ဒေဝတာဟိ ကတံ, ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ, တထာ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ။ပေ.။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဘဂဝါ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ အဘိဓာနာနိ အနဘိသင်္ခတာဘိဓာနာနိ။ န ဟိ တာနိ အဘိဓာနာနိ စေဝ ‘‘သတ္ထာ သုဂတော ဇိနော’’တိအာဒီနိ စ အညံ ကိဉ္စိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ အဘိသင်္ခတာနိ, နာပိ အညာနိ အဘိဓာနာနိ ဧတာနိ ပဋိစ္စ အဘိသင်္ခတာနိ ဒိဿန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ အဘိဓာနံ ပဋိစ္စ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ ဗောဓေတာ ဗောဓကော’’တိအာဒီနိ နာမာဘိဓာနာနိ န အဘိသင်္ခရောန္တိ။ တထာ ‘‘ဘဂဝါ သတ္ထာ သုဂတော’’တိအာဒီနိ နာမာဘိဓာနာနိ ပဋိစ္စ ‘‘သမ္ပန္နဘဂေါ အနုသာသကော သုန္ဒရဝစနော’’တိအာဒီနိ နာမာဘိဓာနာနိ နာဘိသင်္ခရောန္တိ။ ဧဝံ ဣမံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘မုနိန္ဒော သမဏိန္ဒော သမဏိဿရော ယတိဿရော အာဒိစ္စဗန္ဓု ရဝိဗန္ဓူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုနရုတ္တိ အမှေဟိ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝမညတြာပိ နယော နေတဗ္ဗော။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘အဘိသင်္ခတနာမဉ္စ၊ နာမဉ္စာနဘိသင်္ခတံ။
ဒွိဒုဂ္ဂမဝရော ဗုဒ္ဓါ၊ ဣတိ နာမံ ဒွိဓာ ဘဝေ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၄။)ပဘူတိ ပရံ ပသယှ ဘဝတီတိ ပဘူ, ဣဿရော။ ‘‘အရညဿ ပဘူ အယံ လုဒ္ဒကော’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ အဘိဘူတိ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘူ, အသညသတ္တော။ ကိံ သော အဘိဘဝိ? စတ္တာရော ခန္ဓေ အရူပိနော။ ဣတိ စတ္တာရော ခန္ဓေ အရူပိနော အဘိဘဝီတိ အဘိဘူ။ သော စ ခေါ နိစ္စေတနတ္တာ အဘိဘဝနကြိယာယာသတိ ပုဗ္ဗေဝါ’သညုပ္ပတ္တိတော ဈာနလာဘိကာလေ အတ္တနာ အဓိဂတပဉ္စမဇ္ဈာနံ သညာဝိရာဂဝသေန ဘာဝေတွာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓေ အသညိဘဝေ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန အဘိဘဝိတုမာရဘိ, တဒဘိဘဝနကိစ္စံ ဣဒါနိ သိဒ္ဓန္တိ အဘိဘဝီတိ အဘိဘူတိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ နိစ္စေတနဘာဝေန အဘိဘဝနဗျာပါရေ အသတိပိ ပုဗ္ဗေ သစေတနကာလေ သဗျာပါရတ္တာ သစေတနဿ ဝိယ နိစ္စေတနဿာပိ သတော တဿ ဥပစာရေန သဗျာပါရတာဝစနံ ယုဇ္ဇတေဝ။ ဒိဿတိ ဟိ လောကေ သာသနေ စ သစေတနဿ ဝိယ အစေတနဿပိ ဥပစာရေန သဗျာပါရတာဝစနံ။ တံ ယထာ? ကူလံ ပတိတုကာမံ, ဧဝံ လောကေ။ သာသနေ ပန –
‘‘ရောဒန္တေ ဒါရကေ ဒိသွာ၊ ဥဗ္ဗိဂ္ဂါ ဝိပုလာ ဒုမာ။
သယမေဝေါနမိတွာန၊ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဒါရကေ’’တိ စ
‘‘အင်္ဂါရိနော ဒါနိ ဒုမာ ဘဒန္တေ, ဖလေသိနော ဆဒနံ ဝိပ္ပဟာယာ’’တိ စ ‘‘ဖလံ တောသေတိ ကဿက’’န္တိ စ အာဒိ။ အဘိဘူသဒ္ဒဿ အသညသတ္တာဘိဓာနတ္တေ ‘‘အဘိဘုံ အဘိဘုတော မညတီ’’တိ ဣဒမေတ္ထ သာဓကံ ဝစနံ။ အထ ဝါ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘူ, ပရေသမဘိဘဝိတာ ယော ကောစိ။ ဝိသေသတော ပန တထာဂတောယေဝ အဘိဘူ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘တထာဂတော ဘိက္ခဝေ အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထုဒသော ဝသဝတ္တီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဘိဘူ နာမ သဟဿော ဗြဟ္မာ’’တိ ဝဒန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၅။)ဝိဘူတိ ဝိသေသဘူတောတိ ဝိဘူ, ‘‘ဘဝသောတံ သစေ ဗုဒ္ဓါ, တိဏ္ဏော လောကန္တဂူ ဝိဘူ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဝိဘူတိ ဟေတ္ထ ရူပကာယဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ ဝိသေသဘူတောတိ အတ္ထော။ အာဟ စ –
‘‘ဒိဿမာနောပိ တာဝဿ၊ ရူပကာယော အစိန္တိယော။
အသာဓာရဏဉာဏဋ္ဌေ၊ ဓမ္မကာယေ ကထာဝ ကာ’’တိ။
အဓိဘူတိ အဓိဘဝတီတိ အဓိဘူ, ဣဿရော။
‘‘တဒါ မံ တပတေဇေန၊ သန္တတ္တော တိဒိဝါဓိဘူ။
ဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏံ ဝဏ္ဏံ၊ ဘိက္ခာယ မံ ဥပါဂမီ’’တိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၆။)ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ပတိဘူတိ ပတိဘူတောတိ ပတိဘူ, ‘‘ဂေါဏဿ ပတိဘူ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဂေါတြဘူတိ ဂေါတ္တသင်္ခါတံ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဘူတောတိ ဂေါတြဘူ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန သိခါပ္ပတ္တဗလဝဝိပဿနာစိတ္တေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ဂေါတြဘူ? ယေသံ ဓမ္မာနံ သမနန္တရာ အရိယဓမ္မဿ အဝက္ကန္တိ ဟောတိ, တေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဂေါတြဘူ’’တိ, ဣဒမေဝေတ္ထ အတ္ထသာဓကံ ဝစနံ။ အပိစ သမဏောတိ ဂေါတ္တမတ္တမနုဘဝမာနော ကာသာဝကဏ္ဌသမဏောပိ ဂေါတြဘူ။ သော ဟိ ‘‘သမဏော’’တိ ဂေါတ္တမတ္တံ အနုဘဝတိ ဝိန္ဒတိ, န သမဏဓမ္မေ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ ဝုစ္စတိ, ‘‘ဘဝိဿန္တိ ခေါ ပနာနန္ဒ အနာဂတမဒ္ဓါနံ ဂေါတြဘုနော ကာသာဝကဏ္ဌာ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဝတြဘူတိ သက္ကော။ သော ဟိ မာတာပိတိဘရဏာဒီဟိ သတ္တဟိ ဝတ္တေဟိ သက္ကတ္တံ လဘိတွာ အညေ ဒေဝေ ဝတ္တေန အဘိဘဝတီတိ ဝတြဘူ။ အာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ဘူဓာတုမှိ လဗ္ဘမာနံ ပတ္တိအတ္ထမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ဝတ္တေန အညေ အဘိဘဝိတွာ ဒေဝိဿရိယံ ပတ္တောတိ ဝတြဘူ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဝတြနာမကံ ဝါ အသုရံ အဘိဘဝတီတိ ဝတြဘူ’’တိ စ, ‘‘ဝတြဘူ ဇယတံပိတာ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝတြဘူတိ ဝတြနာမကဿ အသုရဿ အဘိဘဝိတာ။ ဇယတံ ပိတာတိ ဇယန္တာနံ ပိတာ။ ‘‘သက္ကော ဣန္ဒော ပုရိန္ဒဒေါ’’ ဣစ္စာဒိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣဒံ တု ဓာတာဓိကာရေ ပကာသေဿာမ။ ပရာဘိဘူတိ ပရမဘိဘဝတီတိ ပရာဘိဘူ။ ဧဝံ ရူပါဘိဘူတိအာဒီသုပိ။ သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗမဘိဘဝိတဗ္ဗံ အဘိဘဝတီတိ သဗ္ဗာဘိဘူ။ သဗ္ဗာဘိဘူတိ စ ဣဒံ နာမံ တထာဂတဿေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မိ၊
သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တော။
သဗ္ဗဉ္ဇဟော တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တော၊
သယံ အဘိညာယ ကမုဒ္ဒိသေယျ’’န္တိ။
ဦကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ နိယတပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသောယံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၇။)ဣဒါနိ အနိယတလိင်္ဂါနံ နိယတလိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တာနံ ဘူတပရာဘူတ သမ္ဘူတသဒ္ဒါဒီနံ နိဒ္ဒေသော ဝုစ္စတိ။ တတြ ဘူတောတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အဘဝီတိ ဘူတော, ဘူတောတိ ဇာတော သဉ္ဇာတော နိဗ္ဗတ္တော အဘိနိဗ္ဗတ္တော ပါတုဘူတော, ဘူတောတိ ဝါ လဒ္ဓသရူပေါ ယော ကောစိ သဝိညာဏကော ဝါ အဝိညာဏကော ဝါ။ အထ ဝါ တထာကာရေန ဘဝတီတိ ဘူတော, ဘူတောတိ သစ္စော တထော အဝိတထော အဝိပရီတော ယော ကောစိ, ဧတ္ထ ယော ဘူတသဒ္ဒေါ သစ္စတ္ထော, တဿ ‘‘ဘူတဋ္ဌော’’တိ ဣဒမေတ္ထ သာဓကံ ဝစနံ။ ပရာဘူတောတိ ပရာဘဝီတိ ပရာဘူတော။ သုဋ္ဌု ဘူတောတိ သမ္ဘူတော။ ဝိသေသေန ဘူတောတိ ဝိဘူတော။ ဝိဿုတော ဘူတောတိ ဝါ ဝိဘူတော, ‘‘ဝိဘူတာရမ္မဏ’’န္တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဝိဘဝီတိ ဝါ ဝိဘူတော, ဝိနဋ္ဌောတိ အတ္ထော, ‘‘ရူပေ ဝိဘူတေ န ဖုသန္တိ ဖဿာ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ပါကဋော ဘူတောတိ ပါတုဘူတော။ အာဝိ ဘဝတီတိ အာဝိဘူတော။ ဧဝံ တိရောဘူတော။ ဝိနာဘူတော။ ဘဝိတုမနုစ္ဆဝိကောတိ ဘဗ္ဗော။ ပရိဘဝိယတေ သောတိ ပရိဘူတော။ ယေန ကေနစိ ယော ပီဠိတော ဟီဠိတော ဝါ, သော ပရိဘူတော။ ဂမျမာနတ္ထော ယထာကာမစာရီ။ အဘိဘဝိယျတေ သောတိ အဘိဘူတော။ အဓိဘဝိယတေ သောတိ အဓိဘူတော။ ဧဝံ အဒ္ဓဘူတော။ ဧတ္ထ အဓိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော အဒ္ဓသဒ္ဒေါ, ‘‘စက္ခု ဘိက္ခဝေ အဒ္ဓဘူတံ, ရူပါ အဒ္ဓဘူတာ, စက္ခုဝိညာဏံ အဒ္ဓဘူတ’’န္တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ, တထာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု န ဟေဝ အနဒ္ဓဘူတံ အတ္တာနံ န အဒ္ဓဘာဝေတီ’’တိ ပဒမ္ပိ။ တတ္ထ အနဒ္ဓဘူတန္တိ ဒုက္ခေန အနဓိဘူတံ။ ဒုက္ခေန အနဓိဘူတော နာမ မနုဿတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ, တံ န အဒ္ဓဘာဝေတိ နာဘိဘဝတီတိ သုတ္တပဒတ္ထော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၈။)အနုဘဝိယတေ သောတိ အနုဘူတော။ ဧဝံ သမနုဘူတော။ ပစ္စနုဘူတော။ ဘာဝိတော။ ဧတ္ထ ဘာဝိတောတိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏံ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ခေါ ကဿပ မယာ သမ္မဒက္ခာတော ဘာဝိတော’’တိအာဒီသု ဂုဏီဝါစကံ ပဓာနပဒံ သာသနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိတ္ထိယသမယေ ပန ဘာဝိတောတိ ကာမဂုဏော ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပါဠိယံ ‘‘န ဘာဝိတမာသီသတီ’’တိ။ တတြ ဘာဝိတာ နာမ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ, တေ န အာသီသတိ န သေဝတီတိ သုတ္တပဒတ္ထော။ သမ္ဘာဝိယတေ သောတိ သမ္ဘာဝိတော။ ဧဝံ ဝိဘာဝိတော။ ပရိဘာဝိတော။ အနုပရိဘူတော။ မနံပရိဘူတောတိ မနံ ပရိဘဝိယိတ္ထ သောတိ မနံပရိဘူတော။ ဧတ္ထ မနံပရိဘူတောတိ ဤသကံ အပ္ပတ္တပရိဘဝနော ဝုစ္စတိ။ မနန္တိ ဟိ နိပါတပဒံ။ ‘‘အတိပဏ္ဍိတေန ပုတ္တေန, မနမှိ ဥပကူလိတော, ဒေဝဒတ္တေန အတ္တနော အဗုဒ္ဓဘာဝေန စေဝ ခန္တိမေတ္တာဒီနဉ္စ အဘာဝေန ကုမာရကဿပတ္ထေရော စ ထေရီ စ မနံ နာသိတော, မနံ ဝုဠှော အဟောသီ’’တိအာဒီသု စဿ ပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတြ မနံသဒ္ဒဿ ကိဉ္စိ ယုတ္တိံ ဝဒါမ။
မနံသဒ္ဒေါ ဒွိဓာ ဘိန္နော၊ နာမံ နေပါတိကဉ္စိတိ။
သန္တံ တဿ မနံ ဟောတိ၊ မနမှိ ဥပကူလိတောတိ။
ပရိဘဝိတဗ္ဗောတိ အညေန ပရိဘဝိတုံ သက္ကုဏေယျောတိ ပရိဘဝိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပရိဘောတ္တဗ္ဗော ပရိဘဝနီယော။ တဗ္ဗပစ္စယဋ္ဌာနေ ဟိ သက္ကုဏေယျပဒယောဇနာ ဒိဿတိ ‘‘အလဒ္ဓံ အာရမ္မဏံ လဒ္ဓဗ္ဗံ လဘနီယံ လဒ္ဓုံ ဝါ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပရိဘဝနမရဟတီတိ ပရိဘဝိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပရိဘောတ္တဗ္ဗော ပရိဘဝနီယော။ တထာ ဟိ တဗ္ဗပစ္စယဋ္ဌာနေ အရဟတိပဒယောဇနာ ဒိဿတိ ‘‘ပရိသက္ကုဏေယျံ လာဘမရဟတီတိ လဒ္ဓဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ပန ပရိဘောတ္တဗ္ဗောတိ ပဒဿ အတ္ထိဘာဝေ ‘‘ခတ္တိယော ခေါ မဟာရာဇ ဒဟရောတိ န ဥညာတဗ္ဗော န ပရိဘောတ္တဗ္ဗော’’တိ ပါဠိ နိဒဿနံ။ အဘိအဓိပုဗ္ဗာ ဘူဓာတုယော သမာနတ္ထာ။ သေသာနိ ဒုကာနိ နယာနုသာရေန ဉေယျာနိ။ ဘမာနောတိ ဘဝတီတိ ဘမာနော, မဇ္ဈေ ဝကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတြိဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ –
‘‘ကိံ သော ဘမာနော သစ္စကော’’၊ ဣစ္စတြ ပါဠိယံ ပန။
ရူပံ ဘဝတိဓာတုဿ၊ ဝလောပေနေဝ ဒိဿတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၀၉။)အတြာယံ ပါဠိ ‘‘ကိံ သော ဘမာနော သစ္စကော နိဂဏ္ဌပုတ္တော, ယော ဘဂဝတော ဝါဒံ အာရောပေဿတီ’’တိ။ ဝိဘဝမာနောတိ ဝိဘဝတီတိ ဝိဘဝမာနော။ ဧဝံ ပရိဘဝမာနောတိအာဒီသု။ တတ္ထ ‘‘အဘိသမ္ဘောန္တော’’တိမဿ ကရောန္တော နိပ္ဖာဒေန္တော ဣစ္စေဝတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗာနိ အဘိသမ္ဘောန္တော, သ ရာဇဝသတိံ ဝသေ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ယသ္မာ ပနိမာနိ ‘‘ဘဝမာနော’’တိအာဒီနိ ဝိပ္ပကတပစ္စတ္တဝစနာနိ, တသ္မာ သရမာနော ရောဒတိ, ဂစ္ဆန္တော ဂဏှာတိ, ‘‘ဂစ္ဆန္တော သော ဘာရဒွါဇော, အဒ္ဒသ အစ္စုတံ ဣသိ’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ ပရိပုဏ္ဏုတ္တရကြိယာပဒါနိ ကတွာ ရာဇာ ဘဝမာနော သမ္ပတ္တိမနုဘဝတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘သရမာနော ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒီနိ ဟိ ‘‘ယာတော ဂတော ပတ္တော’’တိအာဒီဟိ သဒိသာနိ န ဟောန္တိ, ဥတ္တရကြိယာပဒါပေက္ခကာနိ ဟောန္တိ တွာပစ္စယန္တပဒါနိ ဝိယာတိ။
ပရိဘဝိယမာနောတိ ပရိဘဝိယတေ သောတိ ပရိဘဝိယမာနော။ ဧဝံ ပရိဘုယျမာနောတိအာဒီသုပိ။ ဣမာနိပိ ဝိပ္ပကတပစ္စတ္တဝစနာနိ, တသ္မာ ‘‘ရာဇပုရိသေဟိ နီယမာနော စောရော ဧဝံ စိန္တေသီ’’တိအာဒီနိ ဝိယ ပရိပုဏ္ဏုတ္တရကြိယာပဒါနိ ကတွာ အညေဟိ ပရိဘဝိယမာနော တာဏံ ဂဝေသတိ။ ဘောဂေါ ပုဂ္ဂလေနာနုဘဝိယမာနော ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတြ ဤဒိသေသု ဝိပ္ပကတဝစနေသု ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အယံ အနိယတလိင်္ဂါနံ နိယတလိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တာနံ ဘူတ ပရာဘူတ သမ္ဘူတသဒ္ဒါနံ နိဒ္ဒေသော။ ဣစ္စေဝံ ပုလ္လိင်္ဂါနံ ဘူဓာတုမယာနံ ယထာရဟံ နိဗ္ဗစနာဒိဝသေန နိဒ္ဒေသော ဝိဘာဝိတော။
ဣဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ဝုစ္စတိ – တတြ ဘာဝိကာတိ ဘာဝေတီတိ ဘာဝိကာ။ ယာ ဘာဝနံ ကရောတိ, သာ ဘာဝိကာ။ ဘာဝနာတိ ဝဍ္ဎနာ ဗြူဟနာ ဖာတိကရဏံ အာသေဝနာ ဗဟုလီကာရော။ ဝိဘာဝနာတိ ပကာသနာ သန္ဒဿနာ။ အထ ဝါ ဝိဘာဝနာတိ အဘာဝနာ အန္တရဓာပနာ။ သမ္ဘာဝနာတိ ဥက္ကံသနာ ထောမနာ။ ပရိဘာဝနာတိ ဝါသနာ, သမန္တတော ဝါ ဝဍ္ဎနာ။ အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၀။)ဘူမီတိ သတ္တာယမာနာ ဘဝတီတိ ဘူမိ, အထ ဝါ ဘဝန္တိ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ စေတ္ထ ထာဝရာ စ ဇင်္ဂမာ စာတိ ဘူမိ။ ဘူမိ ဝုစ္စတိ ပထဝီ။ ‘‘ပဌမာယ ဘူမိယာ ပတ္တိယာ’’တိအာဒီသု ပန လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဘူမီတိ ဝုစ္စတိ။ ယာ ပနန္ဓဗာလမဟာဇနေန ဝိညာတာ ပထဝီ, တဿိမာနိ အဘိဓာနာနိ –
‘‘ပထဝီ မေဒနီ ဘူမိ၊ ဘူရီ ဘူ ပုထုဝီ မဟီ။
ဆမာ ဝသုမတီ ဥဗ္ဗီ၊ အဝနီ ကု ဝသုန္ဓရာ။
ဇဂတီ ခိတိ ဝသုဓာ၊ ဓရဏီ ဂေါ ဓရာ’’ဣတိ။
အတြ ဘူ ကု ဂေါသဒ္ဒါ ပထဝီပဒတ္ထေ ဝတ္တန္တီတိ ကုတြ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာတိ စေ?
ဝိဒွါ ဘူပါလ ကုမုဒ-ဂေါရက္ခာဒိပဒေသု ဝေ။
ဘူ ကု ဂေါဣတိ ပထဝီ၊ ဝုစ္စတီတိ ဝိဘာဝယေ။
ဘူတီတိ ဘဝနံ ဘူတိ။ ဝိဘူတီတိ ဝိနာသော, ဝိသေသတော ဘဝနံ ဝါ, အထ ဝါ ဝိသေသတော ဘဝန္တိ သတ္တာ ဧတာယာတိ ဝိဘူတိ, သမ္ပတ္တိယေဝ, ‘‘ရညော ဝိဘူတိ။ ပိဟနီယာ ဝိဘူတိယော’’တိ စ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ဣကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၁။)ဘူရီတိ ပထဝီ။ သာ ဟိ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူရီတိ ဝုစ္စတိ, ဘဝတိ ဝါ ပညာယတိ ဝဍ္ဎတိ စာတိ ဘူရီ, အထ ဝါ ဘူတာဘူတာ တန္နိဿိတာ သတ္တာ ရမန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူရီ။ ပထဝီနိဿိတာ ဟိ သတ္တာ ပထဝိယံယေဝ ရမန္တိ, တသ္မာ သာ ဣမိနာပိ အတ္ထေန ဘူရီတိ ဝုစ္စတိ။ ဘူရီသဒ္ဒဿ ပထဝီဝစနေ ‘‘ဘူရိပညော’’တိ အတ္ထသာဓကံ ဝစနံ။ အပိစ ဘူရီ ဝိယာတိ ဘူရီ, ပညာ, ဘူရီတိ ပထဝီသမာယ ဝိတ္ထတာယ ပညာယ နာမံ, ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရီ, အယောဂါ ဘူရိသင်္ခယော’’တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဣမဿတ္ထဿ သာဓကံ။ အထ ဝါ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရီ, ပညာယေတံ နာမံ, ‘‘ဘူရီ မေဓာ ပရိဏာယိကာ’’တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဣမဿတ္ထဿ သာဓကံ။ အထ ဝါ ပညာယေဝ ရာဂါဒယော ဓမ္မေ အဘိဘဝတီတိ ဘူရီ, ရာဂါဒိအရယော အဘိဘဝတီတိပိ ဘူရီ။ တထာ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂံ အဘိဘူယတီတိ ဘူရီ, ပညာ။ ဒေါသံ မောဟံ။ပေ.။ ရာဂေါ အရိ, တံ အရိံ မဒ္ဒတီတိ ဘူရီ, ပညာ။ ဒေါသော။ မောဟော။ပေ.။ သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိနော ကမ္မာ အရိ, တံ အရိံ မဒ္ဒတီတိ ဘူရီ, ပညာ’’။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ ပဒမိဝ ‘‘အရိဘူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ဘူသဒ္ဒံ ပုဗ္ဗနိပါတံ ကတွာ သန္ဓိဝသေန ဘူရီတိ ပဒမုစ္စာရိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပိစ ဤဒိသေသု နာမိကပဒေသု ဝိနာပိ ဥပသဂ္ဂေန အဘိဘဝနာဒိအတ္ထာ လဗ္ဘန္တိယေဝ, နာချာတိကပဒေသူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန ပညာယ ပရိယာယဝစနံ –
ပညာ ပဇာနနာ စိန္တာ၊ ဝိစယော ဥပလက္ခဏာ။
ပဝိစယော စ ပဏ္ဍိစ္စံ၊ ဓမ္မဝိစယမေဝ စ။
သလ္လက္ခဏာ စ ကောသလ္လံ၊ ဘူရီ ပစ္စုပလက္ခဏာ။
နေပုညဉ္စေဝ ဝေဘဗျာ၊ မေဓာ စုပပရိက္ခကာ။
သမ္ပဇညဉ္စ ပရိဏာ-ယိကာ စေဝ ဝိပဿနာ။
ပညိန္ဒြိယံ ပညာဗလံ၊ အမောဟော သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ။
ပတောဒေါ စာဘိဓမ္မသ္မာ၊ ဣမာနိ ဂဟိတာနိ မေ။
ဉာဏံ ပညာဏမုမ္မင်္ဂေါ၊ သတ္ထော သောတော စ ဒိဋ္ဌိ စ။
မန္တာ ဗောဓော ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ၊ ပဋိဘာနဉ္စ ဗောဓိတိ။
ဓမ္မော ဝိဇ္ဇာ ဂတိ မောနံ၊ နေပက္ကံ ဂေါ မတီ မုတိ။
ဝီမံသာ ယောနိ ဓောနာ စ၊ ပဏ္ဍာ ပဏ္ဍိစ္စယမ္ပိ စ။
ဝေဒေါ ပဏ္ဍိတိယဉ္စေဝ၊ စိကိစ္ဆာ မိရိယာပိ စ။
‘‘သောတော ဗောဓီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ ဉာဏနာမဒွယံ ဣဒံ။
ဗုဒ္ဓပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓ-သာဝကာနမ္ပိ ရူဟတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၂။)‘‘အဘိသမ္ဗောဓိ သမ္ဗောဓိ’’၊ ဣတိ နာမဒွယံ ပန။
ပစ္စေကဗုဒ္ဓသဗ္ဗညု-ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ရူဟတိ။
အဘိသမ္ဗောဓိသင်္ခါတာ၊ ပရမောပပဒါ ပန။
ဉာဏပဏ္ဏတ္တိ သဗ္ဗညု-သမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ ရူဟတိ။
သမ္မာသမ္ဗောဓိသင်္ခါတာ၊ အနုတ္တရပဒါဒိကာ။
ဗုဒ္ဓါ ဝါ ဉာဏပဏ္ဏတ္တိ၊ သဗ္ဗညုဿေဝ ရူဟတိ။
‘‘သဗ္ဗညုတာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ ဉာဏံ သဗ္ဗညုနောဝ တံ။
ယုဇ္ဇတေ အဝသေသာ တု၊ ဉာဏပညတ္တိ သဗ္ဗဂါ။
ဉာဏဘာဝမှိ သန္တေပိ၊ ဓမ္မစက္ခာဒိကံ ပန။
ပယောဇနန္တရာဘာဝါ၊ နာတြ သန္ဒဿိတံ မယာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၃။)ဘူတီတိ ဘူတဿ ဘရိယာ။ ယထာ ဟိ ပေတဿ ဘရိယာ ‘‘ပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ ဘူတဿ ဘရိယာ ‘‘ဘူတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘောတီတိ ယာယ သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန သာ ဣတ္ထီ ‘‘ဘောတီ’’ ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗာ, တသ္မာ ဣမိနာ ပဒေန ဣတ္ထီ ဝေါဟရိယတီတိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ပုရိသေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ပုရိသော ‘‘ဘဝံ’’ ဣတိ ဝေါဟရိယတိ, ဧဝမေဝ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ဣတ္ထီ ‘‘ဘောတီ’’ဣတိ ဝေါဟရိယတိ။ ‘‘ကုတော နု ဘဝံ ဘာရဒွါဇော, ဣမေ အာနေသိ ဒါရကေ’’တိ, ‘‘အဟံ ဘောတိံ ဥပဋ္ဌိဿံ, မာ ဘောတီ ကုပိတာ အဟူ’’တိ စေတ္ထ နိဒဿနံ။ အထ ဝါ ဣဓေကစ္စော သတ္တော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမော, သော ‘‘ဘောတီ’’ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗော, တသ္မာ ဣမိနာ ပဒေန ဣတ္ထီပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေန လဒ္ဓနာမာ အနိတ္ထီပိ ဝေါဟရိယတီတိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဒေဝပုတ္တောပိ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝေါဟရိတဗ္ဗတ္တာ ဒေဝတာသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ‘‘ဘောတီ’’ဣတိ ဝေါဟရိတော, ပဂေဝ ဒေဝဓီတာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘောတီ စရဟိ ဇာနာတိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဒေဝတာသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ‘‘ဘောတီ’’ဣတိ ဣတ္ထိ လိင်္ဂဝေါဟာရော ကတော။ အတြာယံ သုတ္တပဒတ္ထော ‘‘ယဒိ သော ကုဟကော ဓနတ္ထိကော တာပသော န ဇာနာတိ, ဘောတီ ဒေဝတာ ပန ဇာနာတိ ကိ’’န္တိ။ အပိစ –
‘‘အတ္ထကာမောသိ မေ ယက္ခ၊ ဟိတကာမာသိ ဒေဝတေ။
ကရောမိ တေ တံ ဝစနံ၊ တွံသိ အာစရိယော မမာ’’တိ –
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထုသ္မိံ ပုလ္လိင်္ဂယက္ခသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ‘‘အတ္ထကာမော’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဣတ္ထိလိင်္ဂဉ္စ ဒေဝတာသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ‘‘ဟိတကာမာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပုရိသဘူတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ ဝေါဟရိတော။ အညတြာပိ ဒေဝတာသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ဒေဝပုတ္တော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝေါဟရိတော –
‘‘န တွံ ဗာလေ ဝိဇာနာသိ၊ ယထာ အရဟတံ ဝစော’’တိ။
‘‘အတ္ထကာမာသိ မေ အမ္မ၊ ဟိတကာမာသိ ဒေဝတေ’’တိ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ဧဟိ ဗာလေ ခမာပေဟိ, ကုသရာဇံ မဟဗ္ဗလ’’န္တိ ဧတ္ထ စ ဣတ္ထီယေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝေါဟရိတာ, တသ္မာ ကတ္ထစိ ဣတ္ထိပုရိသပဒတ္ထသင်္ခါတံ အတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ လိင်္ဂမတ္တမေဝါပေက္ခိတွာ ဘောတီ ဒေဝတာ, ဘောတီ သိလာ, ဘောတီ ဇမ္ဗူ, ဘောတိံ ဒေဝတန္တိအာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စတ္တဝစနာဒီနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကတ္ထစိ ပန လိင်္ဂဉ္စ အတ္ထဉ္စ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဘောတီ ဣတ္ထီ, ဘောတိံ ဒေဝ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိဘာဝိနီတိ ဝိဘာဝေတီတိ ဝိဘာဝိနီ။ ဧဝံ ပရိဘာဝိနီတိအာဒီသုပိ။ ဤကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၄။)ဘူတိ သတ္တာယမာနာ ဘဝတီတိ ဘူ။ အထ ဝါ ဘဝန္တိ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရာတိ ဘူ။ ဘူ ဝုစ္စတိ ပထဝီ။ အဘူတိ ဝဍ္ဎိဝိရဟိတာ ကထာ, န ဘူတပုဗ္ဗာတိ ဝါ အဘူ, အဘူတပုဗ္ဗာ ကထာ။ န ဘူတာတိ ဝါ အဘူ, အဘူတာ ကထာ။ ‘‘အဘုံ မေ ကထံ နု ဘဏသိ, ပါပကံ ဝတ ဘာသသီ’’တိ ဣဒမေတေသမတ္ထာနံ သာဓကံ ဝစနံ။ ဦကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ နိယတိတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသောယံ။
အနိယတလိင်္ဂါနံ ပန နိယတိတ္ထိလိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တာနံ ဘူတပရာဘူတသမ္ဘူတသဒ္ဒါဒီနံ နိဒ္ဒေသော နယာနုသာရေန သုဝိညေယျောဝ။ ဣစ္စေဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ ဘူဓာတုမယာနံ ယထာရဟံ နိဗ္ဗစနာဒိဝသေန နိဒ္ဒေသော ဝိဘာဝိတော။
ဣဒါနိ နပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ဝုစ္စတိ – တတြ ဘူတန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ပထဝီဓာတုအာဒိကံ မဟာဘူတရူပံ။ တဉှိ အညေသံ နိဿယဘာဝေန ဘဝတီတိ ဘူတံ, ဘဝတိ ဝါ တသ္မိံ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ ဥပါဒါရူပန္တိ ဘူတံ။ အထ ဝါ ဘူတန္တိ သတ္တော ဘူတနာမကော ဝါ။ ဘူတန္တိ ဟိ နပုံသကဝသေန သကလော သတ္တော ဧဝံနာမကော စ ယက္ခာဒိကော ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ, သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ။ ယာနီဓ ဘူတာနိ သမာဂတာနိ, ဥဇ္ဈာပေတွာန ဘူတာနိ, တမှာ ဌာနာ အပက္ကမီ’’တိ ဧဝမာဒီသု နပုံသကပ္ပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါတာဗန္ဓသုခတ္ထံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသောတိ စေ? တန္န, ‘‘ယက္ခာဒီနိ မဟာဘူတာနိ ယံ ဂဏှန္တိ, နေဝ တေသံ တဿ အန္တော, န ဗဟိ ဌာနံ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ စုဏ္ဏိယပဒရစနာယမ္ပိ ဘူတသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတ္တဒဿနတောတိ အဝဂန္တဗ္ဗံ။ မဟာဘူတန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ စတုဗ္ဗိဓံ မဟာဘူတရူပံ။ တဿ မဟန္တပါတုဘာဝါဒီဟိ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? မဟန္တံ ဘူတန္တိ မဟာဘူတံ, မာယာကာရသင်္ခါတေန မဟာဘူတေန သမန္တိပိ မဟာဘူတံ, ယက္ခာဒီဟိ မဟာဘူတေဟိ သမန္တိပိ မဟာဘူတံ, မဟန္တေဟိ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိပစ္စယေဟိ ဘူတံ ပဝတ္တန္တိပိ မဟာဘူတံ, မဟာဝိကာရဘူတန္တိပိ မဟာဘူတံ။ ဧဝံ မဟန္တပါတုဘာဝါဒီဟိ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတြိဒံ သုဋ္ဌုပလက္ခိတဗ္ဗံ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၅။)ပုန္နပုံသကလိင်္ဂေါ စ၊ ဘူတသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
ပဏ္ဏတ္တိယံ ဂုဏေ စေဝ၊ ဂုဏေယေဝိတ္ထိလိင်္ဂကော။
ဘူတ သမ္ဘူတသဒ္ဒါဒိ-နယေ ပဏ္ဏတ္တိဝါစကာ။
ယောဇေတဗ္ဗာ တိလိင်္ဂေ တေ၊ ဣတိ ဉေ ယျံ ဝိသေသတော။
‘‘ဘူတော တိဋ္ဌတိ၊ ဘူတာနိ၊ တိဋ္ဌန္တိ၊ သမဏော အယံ။
ဣဒါနိ ဘူတော၊ စိတ္တာနိ၊ ဘူတာနိ ဝိမလာနိ တု။
ဝဉ္ဈာ ဘူတာ ဝဓူ ဧသာ’’၊ ဣစ္စုဒါဟရဏာနိမေ။
ဝုတ္တာနိ သုဋ္ဌု လက္ခေယျ၊ သာသနတ္ထဂဝေသကော။
ဘဝိတ္တန္တိ ဝဍ္ဎိတဋ္ဌာနံ။ တဉှိ ဘဝန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘဝိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ, ‘‘ဇနိတ္တံ မေ ဘဝိတ္တံ မေ, ဣတိ ပင်္ကေ အဝဿယိ’’န္တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။
‘‘ဘဝိတ္တံ’’ ဣတိ ‘‘ဘာဝိတ္တ’’-န္တိ စ ပါဌော ဒွိဓာ မယာ။
ရဿတ္တဒီဃဘာဝေန၊ ဒိဋ္ဌော ဘဂ္ဂဝဇာတကေ။
ဘူနန္တိ ဘဝနံ ဘူနံ ဝဒ္ဓိ။ ‘‘အဟမေဝ ဒူသိယာ ဘူနဟတာ, ရညော မဟာပတာပဿာ’’တိ, ‘‘ဘူနဟစ္စံ ကတံ မယာ’’တိ စ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၆။)ဘဝနန္တိ ဘဝနကြိယာ။ အထ ဝါ ဘဝန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ ပုတ္တဓီတာဟိ နာနာသမ္ပတ္တီဟိ စာတိ ဘဝနံ ဝုစ္စတိ ဂေဟော, ‘‘ပေတ္တိကံ ဘဝနံ မမာ’’တိ ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ‘‘ဂေဟော ဃရဉ္စ အာဝါသော, ဘဝနဉ္စ နိကေတန’’န္တိ ဣဒံ ပရိယာယဝစနံ။ ပရာဘဝနန္တိ အဝဒ္ဓိမာပဇ္ဇနံ။ သမ္ဘဝနန္တိ သုဋ္ဌု ဘဝနံ။ ဝိဘဝနန္တိ ဥစ္ဆေဒေါ ဝိနာသော ဝါ။ ပါတုဘဝနန္တိ ပါကဋတာ သရူပလာဘော ဣစ္စေဝတ္ထော။ အာဝိဘဝနန္တိ ပစ္စက္ခဘာဝေါ။ တိရောဘဝနန္တိ ပဋိစ္ဆန္နဘာဝေါ။ ဝိနာဘဝနန္တိ ဝိနာဘာဝေါ။ သောတ္ထိဘဝနန္တိ သုဝတ္ထိတာ။ ပရိဘဝနန္တိ ပီဠနာ ဟီဠနာ ဝါ။ အဘိဘဝနန္တိ ဝိဓမနံ။ အဓိဘဝနန္တိ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ။ အနုဘဝနန္တိ ပရိဘုဉ္ဇနံ။ သမနုဘဝနန္တိ သုဋ္ဌု ပရိဘုဉ္ဇနံ။ ပစ္စနုဘဝနန္တိ အဓိပတိဘာဝေနပိ သုဋ္ဌု ပရိဘုဉ္ဇနံ။ နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
အတ္ထဝိဘာဝီတိ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနသီလံ စိတ္တံ ဝါ ဉာဏံ ဝါ ကုလံ ဝါ အတ္ထဝိဘာဝိ။ ဧဝံ ဓမ္မဝိဘာဝိ။ ဣကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။
ဂေါတြဘူတိ ပညတ္တာရမ္မဏံ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ ဝါ ဂေါတြဘုစိတ္တံ။ တဉှိ ကာမာဝစရဂေါတ္တမဘိဘဝတိ, မဟဂ္ဂတဂေါတ္တဉ္စ ဘာဝေတိ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ ဂေါတြဘူတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ မဂ္ဂဝီထိယံ ပဝတ္တံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ ဖလသမာပတ္တိဝီထိယံ ပဝတ္တံ ဂေါတြဘုဉာဏံ။ တေသု ဟိ ပဌမံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တမဘိဘဝတိ, အရိယဂေါတ္တဉ္စ ဘာဝေတိ, ဂေါတ္တာဘိဓာနာ စ နိဗ္ဗာနတော အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဘဝတီတိ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဒုတိယံ ပန သင်္ခါရာရမ္မဏမ္ပိ သမာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေန သသမ္ပယုတ္တာနိ ဖလစိတ္တာနိ ဂေါတ္တာဘိဓာနေ နိဗ္ဗာနမှိ ဘာဝေတီတိ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ –
‘‘ဂေါတြဘု’’ဣတိ ရဿတ္တ-ဝသေန ကထိတံ ပဒံ။
နပုံသကန္တိ ဝိညေယျံ၊ ဉာဏစိတ္တာဒိပေက္ခကံ။
‘‘ဂေါတြဘူ’’ဣတိ ဒီဃတ္တ-ဝသေန ကထိတံ ပန။
ပုလ္လိင်္ဂမိတိ ဝိညေယျံ၊ ပုဂ္ဂလာဒိကပေက္ခကံ။
ဒီဃဘာဝေန ဝုတ္တံ တု၊ နပုံသကန္တိ နော ဝဒေ။
ဗိန္ဒုဝန္တီ’တရေ ဘေဒါ၊ တယော ဣတိ ဟိ ဘာသိတာ။
ဤကာရန္တာ စ ဦဒန္တာ၊ ရဿတ္တံ ယန္တိ သာသနေ။
နပုံသကတ္တံ ပတွာန၊ သဟဘု သီဃယာယိတိ။
စိတ္တေန သဟ ဘဝတီတိ စိတ္တသဟဘု, စိတ္တေန သဟ န ဘဝတီတိ နစိတ္တသဟဘု, ရူပံ။ ဥကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ နိယတနပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသောယံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၇။)အနိယတလိင်္ဂါနံ နိယတနပုံသကလိင်္ဂေသု ပက္ခိတ္တာနံ ဘူတပရာဘူတသဒ္ဒါဒီနံ နိဒ္ဒေသော နယာနုသာရေန သုဝိညေယျောဝ။ ဣစ္စေဝံ နပုံသကလိင်္ဂါနံ ဘူဓာတုမယာနံ ယထာရဟံ နိဗ္ဗစနာဒိဝသေန နိဒ္ဒေသော ဝိဘာဝိတော။ ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗထာပိ လိင်္ဂတ္တယနိဒ္ဒေသော သမတ္တော။
ဥလ္လိင်္ဂနေန ဝိဝိဓေန နယေန ဝုတ္တံ၊
ဘူဓာတုသဒ္ဒမယလိင်္ဂတိကံ ယဒေတံ။
အာလိင်္ဂိယံ ပိယတရဉ္စ သုတံ သုလိင်္ဂံ၊
ပေါသော ကရေ မနသိ လိင်္ဂဝိဒုတ္တမိစ္ဆံ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
ဘူဓာတုမယာနံ တိဝိဓလိင်္ဂိကာနံ နာမိကရူပါနံ ဝိဘာဂေါ
စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၅. ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနာမိကပဒမာလာ
ဘူ ဓာတုတော ပဝတ္တာနံ၊ နာမိကာနမိတော ပရံ။
နာမမာလံ ပကာသိဿံ၊ နာမမာလန္တရမ္ပိ စ။
ဝိပ္ပကိဏ္ဏကထာ ဧတ္ထ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေ န ဟေဿတိ။
ပဘေဒေါ နာမမာလာနံ၊ ပရိပုဏ္ဏောဝ ဟေဟိတိ။
ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ၊ တသ္မာ ဣဓ မတံ သုတံ။
ပုရေစရံ ကရိတွာန၊ ဝက္ခာမိ သဝိနိစ္ဆယံ။
ပုရိသော, ပုရိသာ။ ပုရိသံ, ပုရိသေ။ ပုရိသေန, ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘိ။ ပုရိသဿ, ပုရိသာနံ။ ပုရိသာ, ပုရိသသ္မာ, ပုရိသမှာ, ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘိ။ ပုရိသဿ, ပုရိသာနံ။ ပုရိသေ, ပုရိသသ္မိံ, ပုရိသမှိ, ပုရိသေသု။ ဘော ပုရိသ, ဘဝန္တော ပုရိသာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၈။)အယမာယသ္မတာ မဟာကစ္စာနေန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန ကတသ္မာ နိရုတ္တိပိဋကတော ဥဒ္ဓရိတော ပုရိသဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာနယော။ တတြ ပုရိသဝစနဧကဝစနပုထုဝစနေသု ပစ္စတ္တဝစနာဒီနိ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ? ပုရိသော တိဋ္ဌတိ, ပုရိသာ တိဋ္ဌန္တိ။ တတြ ပုရိသောတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသာတိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဘဝတိ။
ပုရိသံ ပဿတိ, ပုရိသေ ပဿတိ။ တတြ ပုရိသန္တိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ ဥပယောဂဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသေတိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ ဥပယောဂဝစနံ ဘဝတိ။
ပုရိသေန ကတံ, ပုရိသေဟိ ကတံ, ပုရိသေဘိ ကတံ။ တတြ ပုရိသေနာတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ ကရဏဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘီတိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ ကရဏဝစနံ ဘဝတိ။
ပုရိသဿ ဒီယတေ, ပုရိသာနံ ဒီယတေ။ တတြ ပုရိသဿာတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ သမ္ပဒါနဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသာနန္တိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ သမ္ပဒါနဝစနံ ဘဝတိ။
ပုရိသာ နိဿဋံ, ပုရိသသ္မာ နိဿဋံ, ပုရိသမှာ နိဿဋံ, ပုရိသေဟိ နိဿဋံ, ပုရိသေဘိ နိဿဋံ။ တတြ ပုရိသာတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ နိဿက္ကဝစနံ ဘဝတိ။ ပုရိသသ္မာတိ။ပေ.။ ပုရိသမှာတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ နိဿက္ကဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘီတိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ နိဿက္ကဝစနံ ဘဝတိ။
ပုရိသဿ ပရိဂ္ဂဟော, ပုရိသာနံ ပရိဂ္ဂဟော။ တတြ ပုရိသဿာတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ သာမိဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသာနန္တိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ သာမိဝစနံ ဘဝတိ။
ပုရိသေ ပတိဋ္ဌိတံ, ပုရိသသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ, ပုရိသမှိ ပတိဋ္ဌိတံ, ပုရိသေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ တတြ ပုရိသေတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ ဘုမ္မဝစနံ ဘဝတိ, ပုရိသသ္မိန္တိ။ပေ.။ ပုရိသမှီတိ။ပေ.။ ပုရိသေသူတိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ ဘုမ္မဝစနံ ဘဝတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၁၉။)ဘော ပုရိသ တိဋ္ဌ, ဘဝန္တော ပုရိသာ တိဋ္ဌထ။ တတြ ဘော ပုရိသဣတိ ပုရိသဝစနေ ဧကဝစနေ အာလပနံ ဘဝတိ, ဘဝန္တော ပုရိသာဣတိ ပုရိသဝစနေ ပုထုဝစနေ အာလပနံ ဘဝတီတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ နယော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။
ယမကမဟာထေရေန ကတာယ ပန စူဠနိရုတ္တိယံ ‘‘ဘော ပုရိသ’’ဣတိ ရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဝတွာ ‘‘ဘော ပုရိသာ’’ဣတိ ဒီဃဝသေန အာလပနဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တာဒိသော နယော နိရုတ္တိပိဋကေ နတ္ထိ, တထာပိ ဗဟူနမာလပနဝိသယေ ‘‘ဘော ယက္ခာ’’ဣတိအာဒီနံ အာလပနဗဟုဝစနာနံ ဇာတကဋ္ဌကထာဒီသု ဒိဿနတော ပသတ္ထတရောဝ ဟောတိ ဝိညူနံ ပမာဏဉ္စ, တသ္မာ ဣမိနာ ယမကမဟာထေရမတေနပိ ‘‘ပုရိသော ပုရိသာ ပုရိသ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ အာမန္တနေ ‘‘ဘော ပုရိသ, ဘော ပုရိသာ, ဘဝန္တော ပုရိသာ’’တိ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ပုရိသောတိ ပဌမာယ ဧကဝစနံ။ ပုရိသာတိ ဗဟုဝစနံ။ ပုရိသန္တိ ဒုတိယာယ ဧကဝစနံ။ ပုရိသေတိ ဗဟုဝစနံ။ ပုရိသေနာတိ တတိယာယ ဧကဝစနံ။ ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘီတိ ဒွေ ဗဟုဝစနာနိ။ ပုရိသဿာတိ စတုတ္ထိယာ ဧကဝစနံ။ ပုရိသာနန္တိ ဗဟုဝစနံ။ ပုရိသာ, ပုရိသသ္မာ, ပုရိသမှာတိ တီဏိ ပဉ္စမိယာ ဧကဝစနာနိ။ ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘီတိ ဒွေ ဗဟုဝစနာနိ။ ပုရိသဿာတိ ဆဋ္ဌိယာ ဧကဝစနံ။ ပုရိသာနန္တိ ဗဟုဝစနံ။ ပုရိသေ, ပုရိသသ္မိံ, ပုရိသမှီတိ တီဏိ သတ္တမိယာ ဧကဝစနာနိ။ ပုရိသေသူတိ ဗဟုဝစနံ။ ဘော ပုရိသာတိ အဋ္ဌမိယာ ဧကဝစနံ။ ဘော ပုရိသာ, ဘဝန္တော ပုရိသာတိ ဒွေ ဗဟုဝစနာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၀။)ကိဉ္စာပေတေသု ‘‘ပုရိသာ’’တိ ဣဒံ ပဌမာပဉ္စမီအဋ္ဌမီနံ, ‘‘ပုရိသေ’’တိ ဣဒံ ဒုတိယာသတ္တမီနံ, ‘‘ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘီ’’တိ တတိယာပဉ္စမီနံ, ‘‘ပုရိသာန’’န္တိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ ဧကသဒိသံ, တထာပိ အတ္ထဝသေန အသင်္ကရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ‘‘ပုရိသော တိဋ္ဌတိ, ပုရိသာ တိဋ္ဌန္တိ။ ပုရိသံ ပဿတိ, ပုရိသေ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ။
တတ္ထ စ ဘောတိ အာမန္တနတ္ထေ နိပါတော။ သော န ကေဝလံ ဧကဝစနံယေဝ ဟောတိ, အထ ခေါ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဟောတီတိ ‘‘ဘော ပုရိသာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါပိ ဂဟိတော။ ‘‘ဘဝန္တော’’တိဒံ ပန ဗဟုဝစနမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပုရိသာ’’တိ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတိ ယမကမဟာထေရေန ‘‘ဘော ပုရိသ’’ဣတိ ရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဝတွာ ‘‘ဘော ပုရိသာ’’ဣတိ ဒီဃဝသေန အာလပနဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာသု စ နိပါတဘူတော ဘောသဒ္ဒေါ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ အတြိမာနိ နိဒဿနပဒါနိ – ‘‘အပိ နု ခေါ သပရိဂ္ဂဟာနံ တေဝိဇ္ဇာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ အပရိဂ္ဂဟေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတိ သမေတီတိ, နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမ။ အစ္ဆရိယံ ဘော အာနန္ဒ, အဗ္ဘုတံ ဘော အာနန္ဒ, ဧဟိ ဘော သမဏ, ဘော ပဗ္ဗဇိတ’’ဣစ္စာဒိပါဠိတော အဋ္ဌကထာတော စ ဘောသဒ္ဒဿ ဧကဝစနပ္ပယောဂေ ပဝတ္တိနိဒဿနံ, ‘‘တေန ဟိ ဘော မမပိ သုဏာထ။ ယထာ မယမေဝ အရဟာမ တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမိတုံ, နာဟံ ဘော သမဏဿ ဂေါတမဿ သုဘာသိတံ သုဘာသိတတော နာဗ္ဘနုမောဒါမိ, ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ။ ဘော ယက္ခာ အဟံ ဣမံ တုမှာကံ ဘာဇေတွာ ဒဒေယျံ။ အပရိသုဒ္ဓါ ပနမှိ, ဘော ဓုတ္တာ တုမှာကံ ကြိယာ မယှံ န ရုစ္စတိ။ သော တေ ပုရိသေ အာဟ ဘော တုမှေ မံ မာရေန္တာ ရညော ဒဿေတွာဝ မာရေထာ’’တိ ဣစ္စာဒိ ပန ပါဠိတော အဋ္ဌကထာတော စ ဘောသဒ္ဒဿ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေ ပဝတ္တိနိဒဿနံ။ ကစ္စာယနပ္ပကရဏေ ပန ‘‘ဘော ပုရိသ, ဘော ပုရိသာ’’တိ ပဒဒွယံ အာလပနေကဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ တံ ယထာ အာဂမေဟိ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၁။)ကေစိ ပန အဒူရဋ္ဌဿာလပနေ ‘‘ဘော ပုရိသ’’ဣတိ ရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ, ဒူရဋ္ဌဿာလပနေ ပန ‘‘ဘော ပုရိသာ’’ဣတိ ဒီဃဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ။ အဒူရဋ္ဌာနံ ဒူရဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိသာနံ ဣတ္ထီနဉ္စ အာလပနေ န ကိဉ္စိ ဝဒန္တိ။ တထာ အဒူရဋ္ဌာယ ဒူရဋ္ဌာယ စ ဣတ္ထိယာ အာလပနေ တေ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘အဒူရဋ္ဌာနံ ဒူရဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိသာနမာလပနေ ကထံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အဒ္ဓါ တေ ဧဝံ ပုဋ္ဌာ ဥတ္တရိ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န သက္ခိဿန္တိ။ ဧဝမ္ပိ တေ စေ ဝဒေယျုံ ‘‘ဘဝန္တော ပုရိသာတိ ဣမိနာဝ အဒူရဋ္ဌာနံ ဒူရဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိသာနမာလပနံ ဘဝတီ’’တိ။ တဒါ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ယဒိ ဘဝန္တော ပုရိသာ’’တိ ဣမိနာ အဒွေဇ္ဈေန ဝစနေန အဒူရဋ္ဌာနံ ဒူရဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိသာနမာလပနံ ဘဝတိ, ဧဝံ သန္တေ ‘‘ဘော ပုရိသ’’ဣတိ ရဿပဒေနပိ ဒူရဋ္ဌဿ စ ပုရိသဿာလပနံ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧဝံ အဝတွာ ကိမတ္ထံ အဒူရဋ္ဌဿာလပနေ ‘‘ဘော ပုရိသ’’ဣတိ ရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဣစ္ဆထ, ကိမတ္ထဉ္စ ဒူရဋ္ဌဿာလပနေ ‘‘ဘော ပုရိသာ’’ဣတိ ဒီဃဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဣစ္ဆထ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၂။)နနု ‘‘တဂ္ဃ ဘဂဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, တဂ္ဃ သုဂတ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိအာဒီသု အာလပနပဒဘူတံ ‘‘ဘဂဝါ’’ဣတိ ဒီဃပဒံ သမီပေ ဌိတကာလေပိ ဒူရေ ဌိတကာလေပိ ဗုဒ္ဓဿာလပနပဒံ ဘဝိတုမရဟတေဝ, တထာ အာလပနပဒဘူတံ ‘‘သုဂတ’’ဣတိ ရဿပဒမ္ပိ။ ယသ္မာ ပနေတေသု ‘‘ဘဂဝါ’’တိ အာလပနပဒဿ န ကတ္ထစိပိ ရဿတ္တံ ဒိဿတိ, ‘‘သုဂတာ’’တိ အာလပနပဒဿ စ န ကတ္ထစိပိ ဒီဃတ္တံ ဒိဿတိ, တသ္မာ ဒီဃရဿမတ္တာဘေဒံ အစိန္တေတွာ ‘‘ပုရိသ’’ဣတိ ရဿဝသေန ဝုတ္တပဒံ ပကတိဿရဝသေန သမီပေ ဌိတဿ ပုရိသဿ အာမန္တနကာလေ အဒူရဋ္ဌဿာလပနပဒံ ဘဝတိ, အာယတဿရဝသေန ဒူရေ ဌိတပုရိသဿ အာမန္တနကာလေ ဒူရဋ္ဌဿာလပနပဒံ ဘဝတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ဘဝန္တော ပုရိသာ, ဘော ယက္ခာ, ဘော ဓုတ္တာ’’တိအာဒီနိ ဒီဃဝသေန ဝုတ္တာနိ အာလပနဗဟုဝစနပဒါနိပိ ပကတိဿရဝသေန သမီပေ ဌိတပုရိသာနံ အာမန္တနကာလေ အဒူရဋ္ဌာနမာလပနပဒါနိ ဘဝန္တိ, အာယတဿရဝသေန ဒူရေ ဌိတပုရိသာဒီနံ အာမန္တနကာလေ ဒူရဋ္ဌာနမာလပနပဒါနိ ဘဝန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ တထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ ကတ္ထစိ ကတ္ထစိ ရဿဋ္ဌာနေပိ ဒီဃဋ္ဌာနေပိ အာယတေန သရေန မဇ္ဈိမာယတေန သရေန အစ္စာယတေန စ သရေန ဝေဒံ ပဌန္တိ လိခိတုမသက္ကုဏေယျေန ဂီတဿရေန ဝိယ။ ဣတိ သဗ္ဗက္ခရေသုပိ အာယတေန သရေနုစ္စာရဏံ လဗ္ဘတေဝ လိခိတုမသက္ကုဏေယျံ, တသ္မာ အသမ္ပထမနောတရိတွာ ‘‘ဘော ပုရိသ’’ဣတိ ဝစနေန ဒူရဋ္ဌဿ စ အဒူရဋ္ဌဿ စ ပုရိသဿာလပနံ ဘဝတိ, ‘‘ဘော ပုရိသာ, ဘဝန္တော ပုရိသာ’’တိ ဣမေဟိ ဝစနေဟိပိ ဒူရဋ္ဌာနဉ္စ အဒူရဋ္ဌာနဉ္စ ပုရိသာနမာလပနံ ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတိ ဒူရဋ္ဌဿ အဒူရဋ္ဌာနဉ္စ အာယတေန သရေန အာမန္တနမေဝ ပမာဏံ, န ဒီဃရဿမတ္တာဝိသေသော, တသ္မာ ‘‘ဘော သတ္ထ, ဘော ရာဇ, ဘော ဂစ္ဆ, ဘော မုနိ, ဘော ဒဏ္ဍိ, ဘော ဘိက္ခု, ဘော သယမ္ဘု, ဘောတိ ကညေ, ဘောတိ ပတ္တိ, ဘောတိ ဣတ္ထိ, ဘောတိ ယာဂု, ဘောတိ ဝဓု, ဘော ကုလ, ဘော အဋ္ဌိ, ဘော စက္ခု’’ဣစ္စေဝမာဒီဟိ ပဒေဟိ အဒူရဋ္ဌဿာလပနဉ္စ ဒူရဋ္ဌဿာလပနဉ္စ ဘဝတိ။ ‘‘ဘဝန္တော သတ္ထာ, သတ္ထာရော, ဘောတိယော ကညာ, ကညာယော’’တိ ဧဝမာဒီဟိပိ ပဒေဟိ အဒူရဋ္ဌာနဉ္စာလပနံ ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ –
တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ၊ ရညော ပုတ္တံ အဒဿယုံ။
ပုတ္တော စ ပိတရံ ဒိသွာ၊ ဒူရတောဝဇ္ဈဘာသထ။
အာဂစ္ဆု ဒေါဝါရိကာ ခဂ္ဂဗန္ဓာ၊
ကာသာဝိယာ ဟန္တု မမံ ဇနိန္ဒ။
အက္ခာဟိ မေ ပုစ္ဆိတော ဧတမတ္ထံ၊
အပရာဓော ကော နွိဓ မမဇ္ဇ အတ္ထိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၃။)ဧဝံ သဒ္ဓမ္မရာဇေန၊ ဝေါဟာရကုသလေန ဝေ။
သုဒေသိတေ သောမနဿ-ဇာတကေ သဗ္ဗဒဿိနာ။
ဒူရဋ္ဌာနေပိ ရဿတ္တံ၊ ‘‘ဇနိန္ဒ’’ဣတိ ဒိဿတိ။
န ကတ္ထစိပိ ဒီဃတ္တံ၊ ဣတိ နီတိ မယာ မတာ။
ဣဒမ္ပေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကုတော နု ဘော ဣဒမာယာတံ ‘ဒူရဋ္ဌဿာလပနံ အဒူရဋ္ဌဿာလပနမိ’တိ’’? သဒ္ဒသတ္ထတော။ သဒ္ဒသတ္ထံ နာမ န သဗ္ဗသော ဗုဒ္ဓဝစနဿောပကာရကံ, ဧကဒေသေန ပန ဟောတိ။
ဣမသ္မိံ ပကရဏေ ‘‘ဗဟုဝစန’’န္တိ ဝါ ‘‘ပုထုဝစန’’န္တိ ဝါ ‘‘အနေကဝစန’’န္တိ ဝါ အတ္ထတော ဧကံ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဗဟုဝစန’’န္တိ ဝါ ‘‘ပုထုဝစန’’န္တိ ဝါ ‘‘အနေကဝစန’’န္တိ ဝါ ဝေါဟာရော ကာတဗ္ဗော, ပုထုဝစနံ အနေကဝစနန္တိ စ ဣဒံ သာသနေ နိရုတ္တညူနံ ဝေါဟာရော, ဣတရံ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူနံ။
ကသ္မာ ပန ဣမသ္မိံ ပကရဏေ ဒွိဝစနံ န ဝုတ္တန္တိ? ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဒွိဝစနံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ။ နနု ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝစနတ္တယံ အတ္ထိ, တထာ ဟိ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ဣဒံ ဧကဝစနံ, ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိ ဣဒံ ဒွိဝစနံ, ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဣဒံ ဗဟုဝစနန္တိ? တန္န, ယဒိ ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဒွိဝစနံ ဘဝေယျ, ‘‘ပုရိသော ပုရိသာ’’တိအာဒီသု ကတရံ ဒွိဝစနန္တိ ဝဒေယျာထ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဒွိဝစနံ နာမ နတ္ထိ။ တေနေဝ ဟိ သိ ယော အံ ယော နာ ဟီတိအာဒိနာ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနေဝ ဒဿိတာနီတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၄။)နနု စ ဘော ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ, အဇ္ဇ ဥပေါသထော ပန္နရသော။ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, မယံ အညမညံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျာမာ’’တိ ပါဠိယံ ဒွေ သန္ဓာယ ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အာယသ္မန္တော စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ပန ပါဠီသု ဗဟဝေါ သန္ဓာယ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဝုတ္တံ, န စ သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ယထာ တထာ ဝုတ္တ’’န္တိ, ပရိဝါသာဒိအာရောစနေပိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝိညာတသုဂတာဓိပ္ပာယေဟိ ‘‘ဒွိန္နံ အာရောစေန္တေန ‘အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တူ’တိ, တိဏ္ဏံ အာရောစေန္တေန ‘အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ? သစ္စံ ဝုတ္တံ, တံ ပန ဝိနယဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ။ နနု ဝိနယော ဗုဒ္ဓဝစနံ, ကသ္မာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနေ ဒွိဝစနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝဒထာတိ? သစ္စံ ဝိနယော ဗုဒ္ဓဝစနံ, တထာပိ ဝိနယကမ္မဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, န သဗ္ဗသာဓာရဏဗဟုဝစနပရိယာပန္နံ။ ယဒိ ဟိ ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိ ဣဒံ ဒွိဝစနံ သိယာ, တပ္ပယောဂါနိပိ ကြိယာပဒါနိ ဒွိဝစနာနေဝ သိယုံ, တထာရူပါနိပိ ကြိယာပဒါနိ န သန္တိ။ န ဟိ အက္ခရသမယကောဝိဒေါ ဈာနလာဘီပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝဿသတမ္ပိ ဝဿသဟဿမ္ပိ သမဝေက္ခန္တော ဗုဒ္ဓဝစနေ ဧကမ္ပိ ကြိယာပဒံ ဒွိဝစနန္တိ ပဿေယျ, ဧဝံ ကြိယာပဒေသု ဒွိဝစနဿာဘာဝါ နာမိကပဒေသု ဒွိဝစနံ နတ္ထိ။ နာမိကပဒေသု တဒဘာဝါပိ ကြိယာပဒေသု တဒဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သက္ကဋဘာသာယံ ဒွီသုပိ ဒွိဝစနာနိ သန္တိ, မာဂဓဘာသာယံ ပန နတ္ထိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၅။)အပိစ ‘‘ပုထုဝစန’’န္တိ နိရုတ္တိဝေါဟာရောပိ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနေ ဒွိဝစနံ နတ္ထီ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ။ တဉှိ သက္ကဋဘာသာယံ ဝုတ္တာ ဒွိဝစနတော ဗဟုဝစနတော စ ဝိသုံဘူတံ ဝစနံ, တတ္ထ ဝါ ဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ ဝိသုံဘူတဿ အတ္ထဿ ဝစနံ ‘‘ပုထုဝစန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကထမိဒံ သက္ကဋဘာသာယံ ဝုတ္တာ ဒွိဝစနတော ဗဟုဝစနတော စ ဝိသုံဘူတံ ဝစနန္တိ စေ? ယသ္မာ သက္ကဋဘာသာယံ ‘‘ပုထုဝစန’’န္တိ ဝေါဟာရော နတ္ထိ, တသ္မာ ဣဒံ တေဟိ သက္ကဋဘာသာယံ ဝုတ္တေဟိ ဒွိဝစနဗဟုဝစနေဟိ ဝိသုံဘူတအတ္ထဿ ဝစနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကထဉ္စ ပန သက္ကဋဘာသာယံ ဝုတ္တေဟိ ဝိသုံဘူတဿ အတ္ထဿ ဝစနန္တိ ပုထုဝစနန္တိ စေ? ယသ္မာ သက္ကဋဘာသာယံ ဒွေ ဥပါဒါယ ဒွိဝစနံ ဝုတ္တံ, န တိစတုပဉ္စာဒိကေ ဗဟဝေါ ဥပါဒါယ, ဗဟဝေါ ပန ဥပါဒါယ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ, န ဒွေ ဥပါဒါယ, အယံ သက္ကဋဘာသာယ ဝိသေသော။ မာဂဓဘာသာယံ ပန ဒွိတိစတုပဉ္စာဒိကေ ဗဟဝေါ ဥပါဒါယ ပုထုဝစနံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သက္ကဋဘာသာယံ ဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ ဝိသုံဘူတဿ အတ္ထဿ ဝစနန္တိ ပုထုဝစနန္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ မာဂဓဘာသာယ ဝိသေသော။ တသ္မာတြ ပုထုဘူတဿ, ပုထုနော ဝါ အတ္ထဿ ဝစနံ ‘‘ပုထုဝစန’’န္တိ အတ္ထော သမဓိဂန္တဗ္ဗော။
ဣဒါနိ ‘‘ပုရိသော, ပုရိသာ, ပုရိသ’’န္တိ နိရုတ္တိပိဋကတော ဥဒ္ဓရိတနယံ နိဿာယ ပကတိရူပဘူတဿ ဘူတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဘူတော, ဘူတာ။ ဘူတံ, ဘူတေ။ ဘူတေန, ဘူတေဟိ, ဘူတေဘိ။ ဘူတဿ, ဘူတာနံ။ ဘူတာ, ဘူတသ္မာ, ဘူတမှာ, ဘူတေဟိ, ဘူတေဘိ။ ဘူတဿ, ဘူတာနံ။ ဘူတေ, ဘူတသ္မိံ, ဘူတမှိ, ဘူတေသု။ ဘော ဘူတ, ဘဝန္တော ဘူတာ။
အထ ဝါ ‘‘ဘော ဘူတာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနံ ဝိညေယျံ။ ယထာ ပနေတ္ထ ဘူတဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ ပုရိသနယေန ယောဇိတာ, ဧဝံ ဘာဝကာဒီနဉ္စ အညေသဉ္စ တံသဒိသာနံ နာမိကပဒမာလာ ပုရိသနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထညာနိ တံသဒိသာနိ နာမ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဗုဒ္ဓဣစ္စာဒီနိ ပကတိရူပါနိ။
ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မော သံဃော မဂ္ဂေါ၊
ခန္ဓော ကာယော ကာမော ကပ္ပော။
မာသော ပက္ခော ယက္ခော ဘက္ခော၊
နာဂေါ မေဃော ဘောဂေါ ယာဂေါ။
ရာဂေါ ဒေါသော မောဟော မာနော၊
မက္ခော ထမ္ဘော ကောဓော လောဘော။
ဟာသော ဝေရော ဒါဟော တေဇော၊
ဆန္ဒော ကာသော သာသော ရောဂေါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၆။)သီဟော ဗျဂ္ဃော ရုက္ခော သေလော။
ဣန္ဒော သက္ကော ဒေဝေါ ဂါမော၊
စန္ဒော သူရော ဩဃော ဒီပေါ။
ပဿော ယညော စာဂေါ ဝါဒေါ၊
ဟတ္ထော ပတ္တော သောသော ဂေဓော။
သောမော ယောဓော ဂစ္ဆော အစ္ဆော၊
ဂေဟော မာဠော အဋ္ဋော သာလော။
နရော နဂေါ မိဂေါ သသော၊
သုဏော ဗကော အဇော ဒိဇော။
ဟယော ဂဇော ခရော သရော၊
ဒုမော တလော ပဋော ဓဇော။
ဥရဂေါ ပဋဂေါ ဝိဟဂေါ ဘုဇဂေါ၊
ခရဘော သရဘော ပသဒေါ ဂဝဇော။
မဟိသော ဝသဘော အသုရော ဂရုဠော၊
တရုဏော ဝရုဏော ဗလိသော ပလိဃော။
သာလော ဓဝေါ စ ခဒိရော၊
ဂေါဓုမော သဋ္ဌိကော ယဝေါ။
ကဠာယော စ ကုလတ္ထော စ၊
တိလော မုဂ္ဂေါ စ တဏ္ဍုလော။
ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဝေဿော၊
သုဒ္ဒေါ ဓုတ္တော စ ပုက္ကုသော။
စဏ္ဍာလော ပတိကော ပဋ္ဌော၊
မနုဿော ရထိကော ရထော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၇။)ဂေါဏော ဩဋ္ဌော စ ဂဒြဘော။
မာတုဂါမော စ ဩရောဓော၊
ဣစ္စာဒီနိ ဝိဘာဝယေ။
ကေစေတ္ထ ဝဒေယျုံ ‘‘နနု ဘော ‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စာ’တိ ပါဌဿ ဒဿနတော ဩရောဓသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ’’တိ? တန္န, တတ္ထ ဟိ ‘‘ဩရောဓာ’’တိ ဣဒံ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂမေဝ, နာ’ကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ, တုမှေ ပန ‘‘အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂ’’န္တိ မညမာနာ ဧဝံ ဝဒထ, န ပနိဒံ အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ, အထ ခေါ ‘‘မာတုဂါမာ’’တိပဒံ ဝိယ ဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တမာကာရန္တပဒန္တိ။ နနု စ ဘော သမ္မောဟဝိနောဒနိယာဒီသု ဩရောဓသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ပါကဋာ, ကထန္တိ စေ? ‘‘ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ထေရဿ ကုဒ္ဓါ ပဌမမေဝ မနံ ပလောဘေတွာ ‘ဣတော တေ သတ္တဒိဝသမတ္ထကေ ဥပဋ္ဌာကော ရာဇာ မရိဿတီ’တိ သုပိနေ အာရောစေသိ။ ထေရော တံ ကထံ သုတွာ ရာဇောရောဓာနံ အာစိက္ခိ။ တာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသူ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ရာဇောရောဓာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာဝ ဩရောဓသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ပါကဋာတိ? တန္န, အတ္ထဿ ဒုဂ္ဂဟဏတော။ ဒုဂ္ဂဟိတော ဟိ ဧတ္ထ တုမှေဟိ အတ္ထော, ဧတ္ထ ပန ဩရောဓသဒ္ဒေန ဣတ္ထိပဒတ္ထဿ ကထနတော ဣတ္ထိပဒတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တာ ဣတ္ထိယော’’တိ အယမေဝတ္ထော။ တုမှေ ပန အမာတာပိတရသံဝဒ္ဓတ္တာ အာစရိယကုလေ စ အနိဝုဋ္ဌတ္တာ ဧတံ သုခုမတ္ထမဇာနန္တာ ယံ ဝါ တံ ဝါ မုခါရူဠှံ ဝဒထ။
ဘုဉ္ဇနတ္ထံ ကထနတ္ထံ၊ မုခံ ဟောတီတိ နော ဝဒေ။
ယံ ဝါ တံ ဝါ မုခါရူဠှံ၊ ဝစနံ ပဏ္ဍိတော နရောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၈။)န မယံဘော ယံ ဝါ တံ ဝါ မုခါရူဠှံ ဝဒါမ, အဋ္ဌကထာစရိယာနညေဝ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဝဒါမ, အဋ္ဌကထာယေဝ အမှာကံ ပဋိသရဏံ, န မယံ တုမှာကံ သဒ္ဒဟာမာတိ။ အမှာကံ သဒ္ဒဟထ ဝါ မာ ဝါ, မာ တုမှေ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယာနညေဝ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဝဒါမာ’’တိ အဋ္ဌကထာစရိယေ အဗ္ဘာစိက္ခထ။ န ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ‘‘ဩရောဓသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနမတ္ထိ, တသ္မာပိ အဋ္ဌကထာစရိယေ အဗ္ဘာစိက္ခထ, န ယုတ္တံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂရူနမဗ္ဘာစိက္ခနံ မဟတော အနတ္ထဿ လာဘာယ သံဝတ္တနတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ, ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတိ, တတော အတ္တာနဉ္စ ခဏတီ’’တိ။
ဧဝံ အဗ္ဘာစိက္ခနဿ အယုတ္တတံ သာဝဇ္ဇတဉ္စ ဒဿေတွာ ပုနပိ တေ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗာ – ဇာတကဋ္ဌကထာယမ္ပိ တုမှေဟိ အာဟဋဥဒါဟရဏသဒိသံ ဥဒါဟရဏမတ္ထိ, တံ သုဏာထ။ ကောသိယဇာတကဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ သာဝတ္ထိယံ မာတုဂါမံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာ ကိရေကဿ သဒ္ဓဿ ပသန္နဿ ဥပါသကဗြာဟ္မဏဿ ဗြာဟ္မဏီ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘မာတုဂါမံ အာရဗ္ဘ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တုမှာကံ မတေန မာတုဂါမသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါယေဝ သိယာ, န ပုလ္လိင်္ဂေါ, ကိမိဒံ အဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ န ပဿထ, တဒေဝ ပန အဋ္ဌကထာဝစနံ ပဿထ, ကိံ သာ ဧဝ အဋ္ဌကထာ တုမှာကံ ပဋိသရဏံ, န တဒညာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၂၉။)ယဒိ တာသဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ဩရောဓသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တမိစ္ဆထ, ဧတ္ထာပိ သာသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ မာတုဂါမသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တမိစ္ဆထာတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ နိရုတ္တရာ အပ္ပဋိဘာနာ မင်္ကုဘူတာ ပတ္တက္ခန္ဓာ အဓောမုခါ ပဇ္ဈာယေယျုံ။ ဧတ္ထာပိ မာတုဂါမသဒ္ဒေန ဣတ္ထိပဒတ္ထဿ ကထနတော ဣတ္ထိပဒတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သာ ဣတ္ထီ’’တိ အယမေဝတ္ထော။ ကတ္ထစိ ဟိ ပဓာနဝါစကေန ပုလ္လိင်္ဂေန နပုံသကလိင်္ဂေန ဝါ သမာနာဓိကရဏဿ ဂုဏသဒ္ဒဿ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုဝတ္တိတ္တာပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝါ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဝါ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တေပိ လိင်္ဂမနပေက္ခိတွာ ဣတ္ထိပဒတ္ထမေဝါပေက္ခိတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ။ တံ ယထာ? ‘‘ဣဓ ဝိသာခေ မာတုဂါမော သုသံဝိဟိတကမ္မန္တာ ဟောတိ သင်္ဂဟိတပရိဇနာ ဘတ္တုမနာပံ စရတိ, သမ္ဘတံ အနုရက္ခတီ’’တိ စ, ‘‘ကော နု ခေါ ဘန္တေ ဟေတု ကော ပစ္စယော, ယေန မိဓေကစ္စော မာတုဂါမော ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ စ ဟောတိ ဒုရူပါ သုပါပိကာ ဒဿနာယ, ဒလိဒ္ဒါ စ ဟောတိ အပ္ပဿကာ အပ္ပဘောဂါ အပ္ပေသက္ခာ စ။ ဣဓ မလ္လိကေ ဧကစ္စော မာတုဂါမော ကောဓနာ ဟောတိ ဥပါယာသဗဟုလာ, အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တာ သမာနာ အဘိသဇ္ဇတိ ကုပ္ပတိ ဗျာပဇ္ဇတိ ပတိတ္ထိယတိ ကောပဉ္စ ဒေါသဉ္စ အပ္ပစ္စယဉ္စ ပါတုကရောတီ’’တိ စ, ‘‘တံ ခေါ ပန ဘိက္ခဝေ ဣတ္ထိရတနံ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိနီ ပစ္ဆာနိပါတိနီ ကိံကာရပဋိဿာဝိနီ’’တိ စ ဣမေ ပယောဂါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၀။)ကတ္ထစိ ပန ပဓာနဝါစကေန နပုံသကလိင်္ဂေန သမာနာဓိကရဏဿ ဂုဏသဒ္ဒဿ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုဝတ္တိတ္တာ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တေပိ လိင်္ဂမနပေက္ခိတွာ ပုရိသပဒတ္ထမေဝါပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ။ တံ ယထာ? ‘‘ပဉ္စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတာနိ ဣမသ္မိံ ဣသိဂိလိသ္မိံ ပဗ္ဗတေ စိရနိဝါသိနော အဟေသုံ။ တံ ခေါ ပန ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပရိဏာယကရတနံ ဉာတာနံ ပဝေသေတာ အညာတာနံ နိဝါရေတာ’’တိ။ ကတ္ထစိ ပဓာနဝါစကေန လိင်္ဂတ္တယေန သမာနာဓိကရဏဿ ဂုဏသဒ္ဒဿ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုရူပံ နိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ။ တံ ယထာ? သာ ဣတ္ထီ ‘‘သီလဝတီ ကလျာဏဓမ္မာ။ အဋ္ဌဟိ ခေါ နကုလမာတေ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော မာတုဂါမော ကာယဿ ဘေဒါ ပရမ္မရဏာ မနာပကာယိကာနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇတိ။ သဒ္ဓါ ပုရိသပုဂ္ဂလော, သဒ္ဓံ ကုလံ, စိတ္တံ ဒန္တံ သုခါဝဟ’’န္တိ။
သေယျဣတိ သဒ္ဒေါ ပန ယေဘုယျေန ဩကာရန္တဘာဝေ ဌတွာ လိင်္ဂတ္တယာနုကူလော ဘဝတိ ဧကာကာရေနေဝ တိဋ္ဌနတော။ ကထံ? သေယျော အမိတ္တော မတိယာ ဥပေတော။ ဧသာဝ ပူဇနာ သေယျော, ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော။
‘‘ဓမ္မေန စ အလာဘော ယော၊
ယော စ လာဘော အဓမ္မိကော။
အလာဘော ဓမ္မိကော သေယျော၊
ယဉ္စေ လာဘော အဓမ္မိကော။
ယသော စ အပ္ပဗုဒ္ဓီနံ၊ ဝိညူနံ အယသော စ ယော။
အယသောဝ သေယျော ဝိညူနံ၊ န ယသော အပ္ပဗုဒ္ဓိနံ။
ဒုမ္မေဓေဟိ ပသံသာ စ၊ ဝိညူဟိ ဂရဟာ စ ယာ။
ဂရဟာဝ သေယျော ဝိညူဟိ၊ ယဉ္စေ ဗာလပ္ပသံသနာ။
သုခဉ္စ ကာမမယိကံ၊ ဒုက္ခဉ္စ ပဝိဝေကိကံ။
ပဝိဝေကံ ဒုက္ခံ သေယျော၊ ယဉ္စေ ကာမမယံ သုခံ။
ဇီဝိတဉ္စ အဓမ္မေန၊ ဓမ္မေန မရဏဉ္စ ယံ။
မရဏံ ဓမ္မိကံ သေယျော၊ ယဉ္စေ ဇီဝေ အဓမ္မိက’’န္တိ။
ဧဝမယံ သေယျ ဣတိ သဒ္ဒေါ ဩကာရန္တဘာဝေ ဌတွာ လိင်္ဂတ္တယာနုကူလော ဘဝတိ။ ကတ္ထစိ ပန အာကာရန္တဘာဝေ ဌတွာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနုကူလော ဒိဿတိ ‘‘ဣတ္ထီပိ ဟိ ဧကစ္စိယာ, သေယျာ ပေါသ ဇနာဓိပါ’’တိ။ နိဂ္ဂဟီတန္တော ပန ဟုတွာ နပုံသကလိင်္ဂါနုကူလော အပသိဒ္ဓါ။ ဧဝံပကာရေ ပယောဂေ ကိံ တုမှေ န ပဿထာတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ စ တေ နိရုတ္တရာဝ ဘဝိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၁။)သစေပိ တေ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တပ္ပဒေသေ အဋ္ဌကထာဒီသု စ ‘မာတုဂါမော’တိ ဝါ ‘မာတုဂါမေနာ’တိ ဝါ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝေန မာတုဂါမသဒ္ဒဿ ဒဿနတော ပုလ္လိင်္ဂဘူတံ မာတုဂါမသဒ္ဒံ အနပေက္ခိတွာ ဣတ္ထိပဒတ္ထမေဝ အပေက္ခိတွာ ‘‘သာ ဣတ္ထီ’’တိ ဣတ္ထီသဒ္ဒေန သာသဒ္ဒဿ သမ္ဗန္ဓဂ္ဂဟဏံ မယံ သမ္ပဋိစ္ဆာမ, ‘ဩရောဓော’တိ ဝါ ‘ဩရောဓေနာ’တိ ဝါ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝေန ဌိတဿ ဩရောဓသဒ္ဒဿ အဒဿနတော ပန တုမှေဟိ ဝုတ္တံ ပုရိမတ္ထံ န သမ္ပဋိစ္ဆာမာ’’တိ။ တဒါ တေသံ ဣမာနိ ဝိနယပါဠိယံ အာဂတပဒါနိ ဒဿေတဗ္ဗာနိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရာဇာ ဥဒေနော ဥယျာနေ ပရိစာရေသိ သဒ္ဓိံ ဩရောဓေန, အထ ခေါ ရညော ဥဒေနဿ ဩရောဓော ရာဇာနံ ဥဒေနံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ။ ဧဝံ ဣမာနိ သုတ္တပဒါနိ ဒဿေတွာ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယံ ‘‘ရာမော နာမ ရာဇာ ကုဋ္ဌရောဂီ ဩရောဓေဟိ စ နာဋကေဟိ စ ဇိဂုစ္ဆမာနော’’တိ ဝစနဉ္စ ဒဿေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ ဂရုကုလမုပဂန္တွာ ဘဂဝတော သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ သာဓုကံ ပဒဗျဉ္ဇနာနိ ဥဂ္ဂဏှထာ’’တိ ဥယျောဇေတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ မာတုဂါမသဒ္ဒါဒီသု ကိဉ္စိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝဒါမ – မာတုဂါမသဒ္ဒေါ စ ဩရောဓသဒ္ဒေါ စ ဒါရသဒ္ဒေါ စာတိ ဣမေ ဣတ္ထိပဒတ္ထဝါစကာပိ သမာနာ ဧကန္တေန ပုလ္လိင်္ဂါ ဘဝန္တိ။ တေသု ဒါရသဒ္ဒဿ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဝတ္တမာနဿာပိ ဗဟုဝစနကတ္တမေဝ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ, န ဧကဝစနကတ္တံ။ မယံ ပန ဒါရသဒ္ဒဿ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဧကဝစနကတ္တံ, ယေဘုယျေန ပန ဗဟုဝစနကတ္တံ အနုဇာနာမ, ဗဝှတ္ထေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပါဠိယဉှိ ဒါရသဒ္ဒေါ ယေဘုယျေန ဗဟုဝစနကော ဘဝတိ, ဧကဝစနကော အပ္ပော။ တတြိမေ ပယောဂါ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၂။)ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ မယဉ္စ သဗ္ဗေ။
ဓမ္မဉ္စရာမပ္ပရလောကဟေတု၊
တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မိယျရေ’’တိ စ၊
‘‘ယော ဉာတီနံ သခီနံ ဝါ၊ ဒါရေသု ပဋိဒိဿတိ။
သဟသာ သမ္ပိယာယေန၊ တံ ဇညာဝသလော ဣတီ’’တိ စ၊
‘‘သေဟိ ဒါရေဟိ’သန္တုဋ္ဌော၊ ဝေသိယာသု ပဒိဿတိ။
ဒိဿတိ ပရဒါရေသု၊ တံ ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ စ၊
‘‘ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ’’တိ စ ဗျာသေ, သမာသေ ပန ‘‘ပုတ္တဒါရာ ဒိသာ ပစ္ဆာ, ပုတ္တဒါရေဟိ မတ္တနော’’တိ စ ဧဝမာဒယော ဗဟုဝစနပ္ပယောဂါ ဗဟဝေါ ဘဝန္တိ။
ဧကဝစနပ္ပယောဂါ ပန အပ္ပာ။ သေယျထိဒံ? ‘‘ဂရူနံ ဒါရေ, ဓမ္မံ စရေ ယောပိ သမုဉ္ဇကံ စရေ, ဒါရဉ္စ ပေါသံ ဒဒမပ္ပကသ္မိ’’န္တိ စ,
‘‘ယေ ဂဟဋ္ဌာ ပုညကရာ၊ သီလဝန္တော ဥပါသကာ။
ဓမ္မေန ဒါရံ ပေါသေန္တိ၊ တေ နမဿာမိ မာတလီ’’တိ စ၊
‘‘ပရဒါရံ န ဂစ္ဆေယျံ, သဒါရပသုတော သိယ’’န္တိ စ,
‘‘ယော ဣစ္ဆေ ပုရိသော ဟောတုံ၊ ဇာတိံ ဇာတိံ ပုနပ္ပုနံ။
ပရဒါရံ ဝိဝဇ္ဇေယျ၊ ဓောတပါဒေါဝ ကဒ္ဒမ’’န္တိ စ
ဧဝမာဒယော ဧကဝစနပ္ပယောဂါ အပ္ပာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၃။)သမာဟာရလက္ခဏဝသေန ပနေသ ဒါရသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေကဝစနောပိ ကတ္ထစိ ဘဝတိ။ ‘‘အာဒါယ ပုတ္တဒါရံ။ ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’ဣတိ ဧဝံ ဣဓ ဝုတ္တပ္ပကာရေန လိင်္ဂဉ္စ အတ္ထဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ပုရိသော ပုရိသာ’’တိ ပဝတ္တံ ပုရိသသဒ္ဒနယံ နိဿာယ သဗ္ဗေသံ ‘‘ဘူတော ဘာဝကော ဘဝေါ’’တိအာဒီနံ ဘူဓာတုမယာနံ အညေသဉ္စောကာရန္တပဒါနံ နာမိကပဒမာလာသု သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ကောသလ္လမုပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။
ကိံ ပန သဗ္ဗာနိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဧကသဒိသာနေဝ ဟုတွာ ပဝိဋ္ဌာနီတိ? န ပဝိဋ္ဌာနိ။ ကာနိစိ ဟိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌာနိ စ ဟောန္တိ, ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌာနိ စ, ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌာနိ စ ဟောန္တိ, ဧကဒေသေန န ပဝိဋ္ဌာနိ စ, ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌာနေဝ။ တတြ ကတမာနိ ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌာနိ စ ဟောန္တိ, ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌာနိ စ? ‘‘သရော ဝယော စေတော’’တိအာဒီနိ။ သရောဣတိ ဟိ အယံသဒ္ဒေါ ဥသုသဒ္ဒသရဝနအကာရာဒိသရဝါစကော စေ, ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌော။ ရဟဒဝါစကော စေ, မနောဂဏပက္ခိကတ္တာ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌော။ ဝယောဣတိ သဒ္ဒေါ ပရိဟာနိဝါစကော စေ, ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌော။ အာယုကောဋ္ဌာသဝါစကော စေ, မနောဂဏပက္ခိကတ္တာ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌော။ စေတော ဣတိ သဒ္ဒေါ ယဒိ ပဏ္ဏတ္တိဝါစကော, ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌော။ ယဒိ ပန စိတ္တဝါစကော, မနောဂဏပက္ခိကတ္တာ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌော။ မနောဂဏော စ နာမ –
မနော ဝစော ဝယော တေဇော၊
တပေါ စေတော တမော ယသော။
အယော ပယော သိရော ဆန္ဒော၊
သရော ဥရော ရဟော အဟော –
ဣမေ သောဠသ။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဿ ပါကဋီကရဏတ္ထံ မနသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလံ ကထယာမ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၄။)မနော, မနာ။ မနံ, မနော, မနေ။ မနသာ, မနေန, မနေဟိ, မနေဘိ။ မနသော, မနဿ, မနာနံ။ မနာ, မနသ္မာ, မနမှာ, မနေဟိ, မနေဘိ။ မနသော, မနဿ, မနာနံ။ မနသိ, မနေ, မနသ္မိံ, မနမှိ, မနေသု။ ဘော မန, ဘဝန္တော မနာ။
အထ ဝါ ‘‘ဘော မနာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဉေယျံ။ ဧဝံ ဝစော, ဝစာ။ ဝစံ, ဝစော, ဝစေ။ ဝစသာတိအာဒိနာ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဟသဒ္ဒဿ ပန ဘုမ္မေကဝစနဋ္ဌာနေ အဟသိ, အဟေ, အဟသ္မိံ, အဟမှိ, အဟု, အဟနီတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ရူပန္တရဝိသေသဒဿနတ္ထံ နပုံသကလိင်္ဂဿ မနသဒ္ဒဿပိ နာမိကပဒမာလံ ဝဒါမ, အဋ္ဌာနေ အယံ ကထိတာတိ န စောဒေတဗ္ဗံ။
မနံ, မနာနိ, မနာ။ မနံ, မနာနိ, မနေ။ မနေန, မနေဟိ, မနေဘိ။ မနဿ, မနသော, မနာနံ။ မနာ, မနသ္မာ, မနမှာ, မနေဟိ, မနေဘိ။ မနဿ, မနသော, မနာနံ။ မနေ, မနသ္မိံ, မနမှိ, မနေသု။ ဘော မန, ဘဝန္တော မနာ။ အထ ဝါ ‘‘ဘော မနာနိ, ဘော မနာ’’ဧဝမ္ပိ ဗဟုဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ နယော။
ဧတ္ထ စ ပုလ္လိင်္ဂဿ မနသဒ္ဒဿ ပစ္စတ္တကရဏသမ္ပဒါနသာမိဘုမ္မဝစနာနိ မနော မနသာ မနသော မနသီတိ ရူပါနိ ဌပေတွာ ယာနိ သေသာနိ, နပုံသကလိင်္ဂဿ စ မနသဒ္ဒဿ ပစ္စတ္တဝစနာနိ ‘‘မနံ မနာနီ’’တိ ရူပါနိ စ, အဋ္ဌမျောပယောဂဝစနာနံ ‘‘မနံ မနာနီ’’တိ ရူပဒွယဉ္စ ဌပေတွာ ယာနိ သေသာနိ, တာနိ သဗ္ဗာနိ ကမတော သမသမာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၅။)ကေစိ ဩကာရန္တော မနောဣတိ သဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါတိ ဝဒန္တိ, တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ယဒိ သော နပုံသကလိင်္ဂေါ သိယာ, တဿဒိသေဟိ ဝစော ဝယောတိအာဒိသဒ္ဒေဟိပိ နပုံသကလိင်္ဂေဟေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, န ‘‘တေ နပုံသကလိင်္ဂါ’’တိ ဂရူ ဝဒန္တိ, ‘‘ပုလ္လိင်္ဂါ’’ဣစ္စေဝ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ စ ပါဠိယံ ‘‘ကာယော အနိစ္စော; မနော အနိစ္စော’’တိ စ ‘‘ကာယော ဒုက္ခော, မနော ဒုက္ခော’’တိ စ ‘‘နိစ္စော ဝါ အနိစ္စော ဝါတိ အနိစ္စော ဘန္တေ’’တိ စ ဧဝမာဒယော ပုလ္လိင်္ဂပ္ပယောဂါ ဗဟဝေါ ဒိဋ္ဌာ။ တေန ဉာယတိ မနောသဒ္ဒေါ ဧကန္တေန ပုလ္လိင်္ဂေါတိ။ ယဒိ ပန နပုံသကလိင်္ဂေါသိယာ, ‘‘အနိစ္စော ဒုက္ခော’’တိ ဧဝမာဒီနိ တံသမာနာဓိကရဏာနိ အနေကပဒသတာနိပိ နပုံသကလိင်္ဂါနေဝ သိယုံ။ န ဟိ တာနိ နပုံသကလိင်္ဂါနိ, အထ ခေါ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုဝတ္တကာနိ ဝါစ္စလိင်္ဂါနိ။ ဧဝံ မနောသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတာ ပစ္စေတဗ္ဗာတိ, သစေ မနောသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ န ဟောတိ, ကထံ ‘‘မနာနီ’’တိ နပုံသကရူပံ ဒိဿတီတိ? သစ္စံ ‘‘မနာနီ’’တိ နပုံသကလိင်္ဂမေဝ, တထာပိ မနောဂဏေ ပမုခဘာဝေန ဂဟိတဿောကာရန္တဿ မနသဒ္ဒဿ ရူပံ န ဟောတိ။ အထ ကိဉ္စရဟီတိ စေ? စိတ္တသဒ္ဒေန သမာနလိင်္ဂဿ သမာနသုတိတ္တေပိ မနောဂဏေ အပရိယာပန္နဿ နိဂ္ဂဟီတန္တဿေဝ မနသဒ္ဒဿ ရူပံ။ မနသဒ္ဒေါ ဟိ ပုန္နပုံသကဝသေန ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇတိ ‘‘မနော မနံ’’ဣတိ ယထာ ‘‘အဇ္ဇဝေါအဇ္ဇဝ’’န္တိ။ ‘‘မနော စေ နပ္ပဒုဿတိ။ သန္တံ တဿ မနံ ဟောတီ’’တိ ဟိ ပါဠိ။ ယဒိ စ သော မနောသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ န ဟောတိ။
‘‘ဂရု စေတိယပဗ္ဗတဝတ္တနိယာ၊
ပမဒါ ပမဒါ ပမဒါ ဝိမဒံ။
သမဏံ သုနိသမ္မ အကာ ဟသိတံ၊
ပတိတံ အသုဘေသု မုနိဿ မနော’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၆။)ဧတ္ထ မနောသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏော ‘‘ပတိတ’’န္တိ သဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝေန ကသ္မာ သန္နိဟိတော။ ယသ္မာ စ သမာနာဓိကရဏပဒံ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝေန သန္နိဟိတံ, တသ္မာ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနဝသေန မနောသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါတိ ဉာယတီတိ? တန္န, သမာနာဓိကရဏပဒဿ သဗ္ဗတ္ထ လိင်္ဂဝိသေသာဇောတနတော။ ယဒိ ဟိ သမာနာဓိကရဏပဒံ သဗ္ဗတ္ထ လိင်္ဂဝိသေသံ ဇောတေယျ, ‘‘စတ္တာရော ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘စတ္တာရော’’တိ ပဒံ ဣန္ဒြိယသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ ကရေယျ, န စ ကာတုံ သက္ကောတိ။ ဣန္ဒြိယသဒ္ဒေါ ဟိ ဧကန္တေန နပုံသကလိင်္ဂေါ။ ယဒိ တုမှေ ‘‘ပတိတ’’န္တိ သမာနာဓိကရဏပဒံ နိဿာယ မနောသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတ္တမိစ္ဆထ, ‘‘စတ္တာရော ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ ဧတ္ထပိ ‘‘စတ္တာရော’’တိ သမာနာဓိကရဏပဒံ နိဿာယ ဣန္ဒြိယသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ ဣစ္ဆထာတိ။ န မယံ ဘော ဣန္ဒြိယသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ ဣစ္ဆာမ, အထ ခေါ နပုံသကလိင်္ဂတ္တံယေဝ ဣစ္ဆာမ, ‘‘စတ္တာရော’’တိ ပဒံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဌိတတ္တာ ‘‘စတ္တာရီ’’တိ ဂဏှာမ, တသ္မာ ‘‘စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ အတ္ထံ ဓာရေမာတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတိတံ အသုဘေသု မုနိဿ မနော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပတိတ’’န္တိ ပဒံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဌိတန္တိ မန္တွာ ‘‘ပတိတော’’တိ အတ္ထံ ဓာရေထာတိ။ န ဓာရေမ ဧတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဿ အနိစ္ဆိတဗ္ဗတော။ ယဒိ ဟိ မနောသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ သိယာ, တံသမာနာဓိကရဏပဒံ ‘‘ပတိတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကိမာစရိယော ဧဝံ ဝတ္တုံ န ဇာနိ, ဇာနမာနော ဧဝ သော ‘‘ပတိတော’’တိ နာဝေါစ, ‘‘ပတိတ’’န္တိ ပနာဝေါစ, တေန ဉာယတိ ‘‘မနောသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ’’တိ။ မာ တုမှေ ဧဝံ ဝဒေထ, သမာနာဓိကရဏပဒံ နာမ ကတ္ထစိ ပဓာနလိင်္ဂမနုဝတ္တတိ, ကတ္ထစိ နာနုဝတ္တတိ, တသ္မာ န တံ လိင်္ဂဝိသေသဇောတနေ ဧကန္တတော ပမာဏံ။ ‘‘မာတုဂါမော, ဩရောဓော, အာဝုသော ဝိသာခ, ဧဟိ ဝိသာခေ, စိတ္တာနိ အဋ္ဌီနီ’’တိ ဧဝမာဒိရူပဝိသေသောယေဝ ပမာဏံ။ ယဒိ သမာနာဓိကရဏပဒေယေဝ လိင်္ဂဝိသေသော အဓိဂန္တဗ္ဗော သိယာ, ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ’’တိအာဒီသု လိင်္ဂဝဝတ္ထာနံ န သိယာ။ ယသ္မာ ဧဝမာဒီသုပိ ဌာနေသု လိင်္ဂဝဝတ္ထာနံ ဟောတိယေဝ။ ကထံ? ‘‘စတ္တာရော’’တိ ပုလ္လိင်္ဂံ ‘‘မဟာဘူတာ’’တိ နပုံသကန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပတိတံ အသုဘေသု မုနိဿ မနော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပတိတ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂံ ‘‘မနော’’တိ ပုလ္လိင်္ဂန္တိ ဝဝတ္ထာနံ ဘဝတီတိ။ ဣဒံ သုတွာ တေ တုဏှီ ဘဝိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၇။)တတော တေသံ တုဏှီဘူတာနံ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ယသ္မာ မနောဂဏေ ပဝတ္တာနံ ပဒါနံ သမာနာဓိကရဏပဒါနိ ကတ္ထစိ နပုံသကဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ, တသ္မာ မနောဂဏေ ပမုခဿ မနောသဒ္ဒဿပိ သမာနာဓိကရဏပဒါနိ ကတ္ထစိ နပုံသကဝသေန ယောဇိတာနိ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာ ‘‘သဒ္ဓမ္မတေဇဝိဟတံ ဝိလယံ ခဏေန, ဝေနေယျသတ္တဟဒယေသု တမော’ပယာတိ။ ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိန္တိ ဒုဗ္ဗစော။ အဝနတံ သိရော ယဿ သောယံ အဝံသိရော, အပ္ပကံ ရာဂါဒိ ရဇော ယေသံ ပညာမယေ အက္ခိမှိ တေ အပ္ပရဇက္ခာ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒရစနံ ကုဗ္ဗိံသု, န ပန တေဟိ ဝစော သိရော ရဇောသဒ္ဒါဒီနံ နပုံသကလိင်္ဂတ္တံ ဝိဘာဝေတုံ ဤဒိသီ သဒ္ဒရစနာ ကတာ, အထ ခေါ သိရောမနောသဒ္ဒါနံ မနောဂဏေ ပဝတ္တာနံ ပုလ္လိင်္ဂသဒ္ဒါနံ ကတ္ထစိပိ ဤဒိသာနိပိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဌိတာနိ သမာနာဓိကရဏပဒါနိ ဟောန္တီတိ ပရေသံ ဇာနာပနာဓိပ္ပာယဝတိယာ အနုကမ္ပာယ ဝိရစိတာ။ ဧတ္ထာပိ တုမှာကံ မတေန မနောသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတ္တေ သတိ ဝစော သိရော ဣစ္စာဒယောပိ နပုံသကလိင်္ဂတ္တမာပဇ္ဇန္တိ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန သမာနာဓိကရဏပဒါနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ကိံ ပနေတေသမ္ပိ နပုံသကလိင်္ဂတ္တံ ဣစ္ဆထာတိ။ အဒ္ဓါ တေ ဣဒမ္ပိ သုတွာ နိဗ္ဗေဌေတုမသက္ကောန္တာ တုဏှီ ဘဝိဿန္တိ။ ကိဉ္စာပိ တေ အညံ ဂဟေတဗ္ဗကာရဏံ အပဿန္တာ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ယဒိ ဘော မနော သဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါန ဟောတိ, ကသ္မာ ဝေယျာကရဏာ ‘မနောသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ? တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ယဒိ တုမှေ ဝေယျာကရဏမတံ ဂဟေတွာ မနောသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတ္တံ ရောစေထ, နနု ဘဂဝါယေဝ လောကေ အသဒိသော မဟာဝေယျာကရဏော မဟာပုရိသော ဝိသာရဒေါ ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနော။ ဘဂဝန္တဉှိ ပဒကာ ဝေယျာကရဏာ အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝပေါက္ခရသာတိသောဏဒဏ္ဍာဒယော စ ဗြာဟ္မဏာ သစ္စကနိဂဏ္ဌာဒယော စ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၈။)ပရိဗ္ဗာဇကာ ဝါဒေန န သမ္ပာပုဏိံသု, အညဒတ္ထု ဘဂဝါယေဝ မတ္တဝါရဏဂဏမဇ္ဈေ ကေသရသီဟော ဝိယ အသမ္ဘီတော နေသံ နေသံ ဝါဒံ မဒ္ဒေသိ, မဟန္တေ စ နေ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ဧဝံဝိဓေန ဘဂဝတာ ဝေါဟာရကုသလေန ယသ္မာ ‘‘ကာယော အနိစ္စော’’တိ စ ‘‘ကာယော ဒုက္ခော, မနော အနိစ္စော, မနော ဒုက္ခော’’တိ စ ဧဝမာဒိနာ ဝုတ္တာ မနောသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝသူစနိကာ ဗဟူ ပါဠိယော ဒိဿန္တိ, တသ္မာ မနောသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါယေဝါတိ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ နိရုတ္တရာ အပ္ပဋိဘာနာ မင်္ကုဘူတာ ပတ္တက္ခန္ဓာ အဓောမုခါ ပဇ္ဈာယိဿန္တိ။
ဣဒါနိ သရသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလာ ဝိသေသတော ဝုစ္စတေ –
သရော, သရာ။ သရံ, သရေ။ သရေန, သရေဟိ, သရေဘိ။ သရဿ, သရာနံ။ သရာ, သရသ္မာ, သရမှာ, သရေဟိ, သရေဘိ။ သရဿ, သရာနံ။ သရေ, သရသ္မိံ, သရမှိ, သရေသု။ ဘော သရ, ဘဝန္တော သရာ။
အယံ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌဿ ဥသုသဒ္ဒသရဝနအကာရာဒိသရဝါစကဿ သရသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
အယံ ပန ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌဿ မနောဂဏပက္ခိကဿ ရဟဒဝါစကဿ သရသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ –
သရော, သရာ။ သရံ, သရော, သရေ။ သရသာ, သရေန, သရေဟိ, သရေဘိ။ သရသော, သရဿ, သရာနံ။ သရာ, သရသ္မာ, သရမှာ, သရေဟိ, သရေဘိ။ သရသော, သရဿ, သရာနံ။ သရသိ, သရေ, သရသ္မိံ, သရမှိ, သရေသု။ ဘော သရ, ဘဝန္တော သရာ, ဘော သရာ ဣတိ ဝါ။
ဝယော, ဝယာ။ ဝယံ, ဝယေ။ ဝယေန, ဝယေဟိ, ဝယေဘီတိ ပုရိသနယေန ဉေ ယျော။ အယံ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌဿ ပရိဟာနိဝါစကဿ ဝယသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၃၉။)အယံ ပန ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌဿ မနောဂဏပက္ခိကဿ အာယုကောဋ္ဌာသဝါစကဿ ဝယသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ – ဝယော, ဝယာ။ ဝယံ, ဝယော, ဝယေ။ ဝယသာ, ဝယေန, ဝယေဟိ, ဝယေဘီတိ မနနယေန ဉေယျော။ တဿ စေတော ပဋိဿောသိ, အရညေ လုဒ္ဒဂေါစရော။ စေတာ ဟနိံသု ဝေဒဗ္ဗံ။
စေတော, စေတာ။ စေတံ, စေတေ။ စေတေန, စေတေဟိ, စေတေဘီတိ ပုရိသနယေန ဉေယျော။ အယံ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌဿ ပဏ္ဏတ္တိဝါစကဿ စေတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
အယံ ပန ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌဿ စိတ္တဝါစကဿ စေတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ – စေတော, စေတာ။ စေတံ, စေတော, စေတေ။ စေတသာ, စေတေန, စေတေဟိ, စေတေဘီတိ မနနယေန ဉေယျော။ ယသော ကုလပုတ္တော, ယသံ ကုလပုတ္တံ, ယသေန ကုလပုတ္တေနာတိ ဧကဝစနဝသေန ပုရိသနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ, ဧကဝစနပုထုဝစနဝသေန ဝါ။ ဧဝံ ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ပဝိဋ္ဌာနိ စ ဟောန္တိ, ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌာနိ စာတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒါနိ ပညာစက္ခုနာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိသေသညုနော ဟိ ဧဝမာဒိဝိဘာဂံ အဇာနန္တာ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ရောပေန္တာ ယထာဓိပ္ပေတံ အတ္ထံ ဝိရာဓေန္တိ, တသ္မာ ယော ဧတ္ထ အမှေဟိ ပကာသိတော ဝိဘာဂေါ, သော သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ သက္ကစ္စမုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ ကတမာနိ ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌာနိ စ ဧကဒေသေန န ပဝိဋ္ဌာနိ စ? မနော ဝစော တေဇောသဒ္ဒါဒယော စေဝ အယျသဒ္ဒေါ စ, တတြ မနသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလာ ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၀။)အယျသဒ္ဒဿ ပန နာမိကပဒမာလာယံ ‘‘အယျော, အယျာ။ အယျံ, အယျေ’’တိ ပုရိသနယေန ဝတွာ အာလပနဋ္ဌာနေ ‘‘ဘော အယျ, ဘော အယျော’’တိ ဒွေ ဧကဝစနာနိ, ‘‘ဘဝန္တော အယျာ, ဘဝန္တော အယျော’’တိ ဒွေ ဗဟုဝစနာနိ စ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ အယျော ဣတိ သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တဝစနဘာဝေ ဧကဝစနံ, အာလပနဝစနဘာဝေ ဧကဝစနဉ္စေဝ ဗဟုဝစနဉ္စ။ တတြိမေ ပယောဂါ ‘‘အယျော ကိရ သာဂတော အမ္ဗတိတ္ထိကေန နာဂေန သင်္ဂါမေသိ, ပိဝတု ဘန္တေ အယျော သာဂတော ကာပေါတိကံ ပသန္န’’န္တိ ဧဝမာဒီနိ အယျောသဒ္ဒဿ ပစ္စတ္တေကဝစနပ္ပယောဂါနိ, ‘‘အထ ခေါ သာ ဣတ္ထီ တံ ပုရိသံ ဧတဒဝေါစ ‘နာယျော သော ဘိက္ခု မံ နိပ္ပာဋေသိ, အပိစ အဟမေဝ တေန ဘိက္ခုနာ ဂစ္ဆာမိ, အကာရကော သော ဘိက္ခု, ဂစ္ဆ ခမာပေဟီ’တိ’’ ဧဝမာဒီနိ အယျောသဒ္ဒဿ အာလပနေကဝစနပ္ပယောဂါနိ, ‘‘ဧထ’ယျော ရာဇဝသတိံ, နိသီဒိတွာ သုဏာထ မေ။ ဧထ မယံ အယျော သမဏေသု သကျပုတ္တိယေသု ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ အယျောသဒ္ဒဿ အာလပနဗဟုဝစနပ္ပယောဂါနိ။ ဘဝတိ စတြ –
အယျော ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ၊ ပစ္စတ္တေကဝစော ဘဝေ။
အာလပနေ ဗဟုဝစော၊ ဘဝေ ဧကဝစောပိ စ –
ဧဝံ ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌာနိ စ ဟောန္တိ ဧကဒေသေန န ပဝိဋ္ဌာနိ စ။
ကတမာနိ ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနိ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌာနိ? ဂေါသဒ္ဒေါယေဝ။ ဂေါသဒ္ဒဿ ဟိ အယံ နာမိကပဒမာလာ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၁။)ဂေါ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝုံ, ဂါဝံ, ဂဝံ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝေန, ဂဝေန, ဂေါဟိ, ဂေါဘိ။ ဂါဝဿ, ဂဝဿ, ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ။ ဂါဝါ, ဂါဝသ္မာ, ဂါဝမှာ, ဂဝါ, ဂဝသ္မာ, ဂဝမှာ, ဂေါဟိ, ဂေါဘိ။ ဂါဝဿ, ဂဝဿ, ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ။ ဂါဝေ, ဂါဝသ္မိံ, ဂါဝမှိ, ဂဝေ, ဂဝသ္မိံ, ဂဝမှိ, ဂါဝေသု, ဂဝေသု, ဂေါသု။ ဘော ဂေါ, ဘဝန္တော ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ အယံ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌဿ ဂေါသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
နနု စ ဘော ဂေါသဒ္ဒေါ အတ္တနာ သမ္ဘူတဂေါဏသဒ္ဒမာလာဝသေန ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌော စေဝ ဧကဒေသေန န ပဝိဋ္ဌော စာတိ? သစ္စံ။ ဂေါဏသဒ္ဒေါ ဂေါသဒ္ဒဝသေန သမ္ဘူတောပိ ‘‘ဝတ္တိစ္ဆာနုပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဒပဋိပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဂေါသဒ္ဒတော ဝိသုံ အမှေဟိ ဂဟေတွာ ပုရိသနယေ ပက္ခိတ္တော။ တဿ ဟိ ဝိသုံ ဂဟဏေ ယုတ္တိ ဒိဿတိ သျာဒီသု ဧကာကာရေနေဝ တိဋ္ဌနတော, တသ္မာ ဂေါသဒ္ဒတော သမ္ဘူတမ္ပိ ဂေါဏသဒ္ဒံ အနပေက္ခိတွာ သုဒ္ဓံ ဂေါသဒ္ဒမေဝ ဂဟေတွာ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ ဂေါသဒ္ဒဿ အပ္ပဝိဋ္ဌတာ ဝုတ္တာ။
နနု စ ဘော ပစ္စတ္တဝစနဘူတော ဂေါဣတိ သဒ္ဒေါ ပုရိသောတိ သဒ္ဒေန သဒိသတ္တာ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌောတိ? တန္န, ဂေါသဒ္ဒေါ ဟိ နိစ္စမောကာရန္တော, န ပုရိသသဒ္ဒါဒယော ဝိယ ပဌမံ အကာရန္တဘာဝေ ဌတွာ ပစ္ဆာ ပဋိလဒ္ဓါကာရန္တဋ္ဌော။ တေနေဝ ဟိ ပစ္စတ္တဝစနဋ္ဌာနေပိ အာလပနဝစနဋ္ဌာနေပိ ဂေါဣစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။ ယဒိ ပစ္စတ္တဝစနတ္တံ ပဋိစ္စ ဂေါသဒ္ဒဿ ပုရိသနယေ ဧကဒေသေန ပဝိဋ္ဌတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, ‘‘ကာနိစိ ဩကာရန္တပဒါနီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ဩကာရန္တကထာ ကမတ္ထံ ဒီပေယျ, နိပ္ဖလာဝ သာ ကထာ သိယာ, တသ္မာ အမှေဟိ ယထာဝုတ္တော နယောယေဝ အာယသ္မန္တေဟိ မနသိ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဂေါသဒ္ဒဿ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၂။)ကေစေတ္ထ ဧဝံ ပုစ္ဆေယျုံ ‘‘ဂေါသဒ္ဒဿ တာဝ ‘ဂေါ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝုံ, ဂါဝံ, ဂဝံ’ ဣစ္စာဒိနာ နယေန ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌတာ အမှေဟိ ဉာတာ, ဇရဂ္ဂဝ ပုင်္ဂဝါဒိသဒ္ဒါ ပန ကုတြ နယေ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ? တေသံ ဧဝံ ဗျာကာတဗ္ဗံ ‘‘ဇရဂ္ဂဝ ပုင်္ဂဝါဒိသဒ္ဒါ သဗ္ဗထာပိ ပုရိသနယေ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ တထာ ဟိ တေသံ ဂေါသဒ္ဒတော အယံ ဝိသေသော, ဇရန္တော စ သော ဂေါ စာတိ ဇရဂ္ဂဝေါ။ ဧတ္ထ နကာရလောပေါ တကာရဿ စ ဂကာရတ္တံ ဘဝတိ သမာသပဒတ္တာ, သမာသေ စ သိမှိ ပရေ ဂေါသဒ္ဒဿောကာရဿ အဝါဒေသော လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဝိသာဏေန ဇရဂ္ဂဝေါ’’တိ ဧကဝစနရူပံ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ အညတ္ထ အနုပပဒတ္တာ ဂဝေါဣတိ ဗဟုဝစနပဒံယေဝ ဒိဿတိ။ ဣဓ ပန သောပပဒတ္တာ သမာသပဒဘာဝမာဂမ္မ ‘‘ဇရဂ္ဂဝေါ’’တိ ဧကဝစနပဒံယေဝ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ဇရဂ္ဂဝေါတိ ဧတ္ထ ဇရန္တာ စ တေ ဂဝေါ စာတိ ဧဝံ ဗဟုဝစနဝသေန နိဗ္ဗစနီယတာ န လဗ္ဘတိ လောကသင်္ကေတဝသေန ဧကသ္မိံ အတ္ထေ နိရူဠှတ္တာတိ။ ‘‘ဇရဂ္ဂဝေါ, ဇရဂ္ဂဝါ။ ဇရဂ္ဂဝံ, ဇရဂ္ဂဝေ။ ဇရဂ္ဂဝေနာ’’တိ ပုရိသနယေန နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ပုင်္ဂဝေါ သကျပုင်္ဂဝေါတိအာဒီသုပိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၃။)တတြ ပုင်္ဂဝေါတိ ဂုန္နံ ယူထပတိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော။ ယော ပါဠိယံ ‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ယထာ ဂဝံပတိ, သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရ’’န္တိ စ ‘‘ဂဝဉ္စေ တရမာနာနံ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ’’တိ စ အာဂတော။ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု ကေစိ ‘‘ပုမာ စ သော ဂေါ စာတိ ပုင်္ဂဝေါ’’တိ ဝစနတ္ထံ ဘဏန္တိ။ မယံ ပန ပဓာနေ နိရူဠှော အယံ သဒ္ဒေါတိ ဝစနတ္ထံ န ဘဏာမ။ န ဟိ ပုင်္ကောကိလောတိအာဒိသဒ္ဒါနံ ကောကိလာဒီနံ ပုမ္ဘာဝပ္ပကာသနမတ္တေ သမတ္ထတာ ဝိယ ဣမဿ ပုမ္ဘာဝပ္ပကာသနမတ္တေ သမတ္ထတာ သမ္ဘဝတိ, အထ ခေါ ပဓာနဘာဝပ္ပကာသနေ စ သမတ္ထတာ သမ္ဘဝတိ။ တေန ‘‘သကျပုင်္ဂဝေါ’’တိအာဒီသု နိသဘသင်္ခါတော ပုင်္ဂဝေါ ဝိယာတိ ပုင်္ဂဝေါ, သကျာနံ, သကျေသု ဝါ ပုင်္ဂဝေါ သကျပုင်္ဂဝေါတိအာဒိနာ သမာသပဒတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဥတ္တရပဒတ္တေ ဌိတာနံ သီဟဗျဂ္ဃနာဂါဒိသဒ္ဒါနံ သေဋ္ဌဝါစကတ္တာ ‘‘သကျပုင်္ဂဝေါ’’တိအာဒီနံ ‘‘သကျသေဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣတိ သဗ္ဗထာပိ ပုရိသနယေ ပဝတ္တနတော ဇရဂ္ဂဝ ပုင်္ဂဝါဒိသဒ္ဒါနံ ဂေါသဒ္ဒဿ ပဒမာလတော ဝိသဒိသပဒမာလတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ ဂေါသဒ္ဒဿ ပန ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌတာ စ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။
အာပသဒ္ဒေ အာစရိယာနံ လိင်္ဂဝစနဝသေန မတိဘေဒေါ ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ တံမတေန တဿ ပုရိသနယေ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝိဋ္ဌတာ ဘဝတိ။ ‘‘အင်္ဂုတ္တရာပေသူ’’တိ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မဟိယာ ပန နဒိယာ ဥတ္တရေန အာပေါ’’တိ ဝုတ္တံ, ဋီကာယံ ပန တံ ဥလ္လိင်္ဂိတွာ ‘‘မဟိယာ နဒိယာ အာပေါ တဿ ဇနပဒဿ ဥတ္တရေန ဟောန္တိ, တာသံ အဝိဒူရတ္တာ သော ဇနပဒေါ ဥတ္တရာပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အာပသဒ္ဒဿ ဧကန္တေန ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ဗဟုဝစနတာ စ အာစရိယေဟိ ဣစ္ဆိတာ, တေသံ မတေ အာပေါဣတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ပဌမာဗဟုဝစနရူပေ ဟောန္တေ ဒုတိယာတတိယာပဉ္စမီသတ္တမီနံ ဗဟုဝစနရူပါနိ ကီဒိသာနိ သိယုံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပုရိသေ, ပုရိသေဟိ ပုရိသေဘိ ပုရိသေသူ’’တိ ရူပဝတော ပုလ္လိင်္ဂဿ ဝိယ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဧကာရဧဟိ ကာရာဒိယုတ္တာနိ ရူပါနိ ကတ္ထစိပိ န ဒိဿန္တိ။ အတော တေသံ မတေ ပဒမာလာနယော အတီဝ ဒုက္ကရော။
အာပသဒ္ဒဿ ဂရဝေါ၊ သဒ္ဒသတ္ထနယံ ပတိ။
ဗဟုဝစနတဉ္စိတ္ထိ-လိင်္ဂဘာဝဉ္စ အဗြဝုံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၄။)ဣစ္စာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဗဟုဝစနန္တတာ ဝေယျာကရဏာနံ မတံ နိဿာယ အနုမတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌသာလိနိယံ ပန အာပေါ ဣတိ သဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂေကဝစနဝသေန ဝုတ္တော ပယောဂေါ ဒိဋ္ဌော ‘‘ဩမတ္တံ ပန အာပေါ အဓိမတ္တပထဝီဂတိကံ ဇာတ’’န္တိ။ ဇာတကပါဠိယံ တု တဿေကဝစနန္တတာ ဒိဋ္ဌာ။ တထာ ဟိ ‘‘သုစိံ သုဂန္ဓံ သလိလံ, အာပေါ တတ္ထာဘိသန္ဒတီ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ အာပေါ ဣတိ သဒ္ဒေါ ဧကဝစနဋ္ဌာနေ ဌိတော ဒိဋ္ဌော။ ကေစေတ္ထ ဝဒေယျုံ ‘‘အာပေါတိ သင်္ခံ ဂတံ သလိလံ သုစိ သုဂန္ဓံ ဟုတွာ တတ္ထ အဘိသန္ဒတီတိ သလိလံသဒ္ဒဝသေန ဧကဝစနပ္ပယောဂေါ ကတော, န နာမသဒ္ဒဝသေန။ အာပသဒ္ဒေါ ဟိ ဧကန္တေနိတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ဗဟုဝစနန္တော စ။ တထာ ဟိ ‘အာပေါ တတ္ထာဘိသန္ဒန္တီ’တိ ဗဟုဝစနဝသေန တပ္ပယောဂေါ ဝတ္တဗ္ဗောပိ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ တန္န, ‘‘အာပေါ တတ္ထာဘိသန္ဒရေ’’တိ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ ‘‘တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ’’တိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂါ ဝိယ။ ယသ္မာ ဧဝံ န ဝုတ္တံ, ယသ္မာ စ ပန ပါဠိယံ ‘‘အာပေါ လဗ္ဘတိ, တေဇော လဗ္ဘတိ, ဝါယော လဗ္ဘတီ’’တိ ဧကဝစနပ္ပယောဂေါ ဒိဿတိ, တသ္မာ ‘‘အာပေါ’’တိ သဒ္ဒဿ ဧကဝစနန္တတာ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၅။)အထာပိ စေ ဝဒေယျုံ – နနု ပါဠိယံယေဝ တဿ ဗဟုဝစနန္တတာ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌာ ‘‘အာပေါ စ ဒေဝါ ပထဝီ စ, တေဇော ဝါယော တဒါဂမု’’န္တိ? တမ္ပိ န။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဒေဝါ’’တိ သဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘အာဂမု’’န္တိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါ ကတော, န ‘‘အာပေါ’’တိ သဒ္ဒံ။ ယဒိ ‘‘အာပေါ’’တိ သဒ္ဒံ သန္ဓာယ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါ ကတော သိယာ, ‘‘ပထဝီ’’တိ ‘‘တေဇော’’တိ ‘‘ဝါယော’’တိ စ သဒ္ဒမ္ပိ သန္ဓာယ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါ ကတော သိယာ။ ဧဝံ သန္တေ ပထဝီ တေဇော ဝါယောသဒ္ဒါပိ ဗဟုဝစနကဘာဝမာပဇ္ဇေယျုံ, န ပန အာပဇ္ဇန္တိ။ န ဟေတေ ဗဟုဝစနကာ, အထ ခေါ ဧကဝစနကာ ဧဝ။ ရူဠှီဝသေန တေ ပဝတ္တာ ပကတိအာပါဒီသု အတ္ထေသု အပ္ပဝတ္တနတော။ တထာ ဟိ အာပေါကသိဏာဒီသု ပရိကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တာ ဒေဝါ အာရမ္မဏဝသေန ‘‘အာပေါ’’တိအာဒိနာမံ လဘန္တီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာပိ တေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘နနု စ ဘော ‘အင်္ဂုတ္တရာပေသူ’တိ ဗဟုဝစနပါဠိ ဒိဿတီ’’တိ? တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – အသမ္ပထမဝတိဏ္ဏာ တုမှေ, န ဟိ တုမှေ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိံ ဇာနာထ, ‘‘အင်္ဂုတ္တရာပေသူ’’တိ ဗဟုဝစနံ ပန ‘‘ကုရူသု အင်္ဂေသု အင်္ဂါနံ မဂဓာန’’န္တိအာဒီနိ ဗဟုဝစနာနိ ဝိယ ရူဠှီဝသေန ဧကဿာပိ ဇနပဒဿ ဝုတ္တံ, န အာပသင်္ခါတံ အတ္ထံ သန္ဓာယ။ ‘‘အင်္ဂုတ္တရာပေသူ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ အာပသင်္ခါတော အတ္ထော ဥပသဇ္ဇနီဘူတော, ပုလ္လိင်္ဂဗဟုဝစနေန ပန ဝုတ္တော ဇနပဒသင်္ခါတော အတ္ထောယေဝ ပဓာနော ‘‘အာဂတသမဏော သံဃာရာမော’’တိ ဧတ္ထ သမဏသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဥပသဇ္ဇနကံ ကတွာ ပဝတ္တဿ အာဂတသမဏသဒ္ဒဿ သံဃာရာမသင်္ခါတော အတ္ထော ဝိယ, တသ္မာ အာပသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ယော အင်္ဂုတ္တရာပေါ နာမ ဇနပဒေါ, တသ္မိံ အင်္ဂုတ္တရာပေသု ဇနပဒေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘အင်္ဂုတ္တရာပေသု ဝိဟရတိ အာပဏံ နာမ အင်္ဂါနံ နိဂမော’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ။ တတ္ထ ဥတ္တရေန မဟာမဟိယာ နဒိယာ အာပေါ ယေသံ တေ ဥတ္တရာပါ, အင်္ဂါ စ တေ ဥတ္တရာပါ စာတိ အင်္ဂုတ္တရာပါ, တေသု အင်္ဂုတ္တရာပေသု။ ဧဝံ ဧကသ္မိံ ဇနပဒေယေဝ ဗဟုဝစနံ န အာပသင်္ခါတေ အတ္ထေ, တေန အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံ အင်္ဂုတ္တရာပေသု ဇနပဒေ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၆။)တထာပိ ယေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ဗဟုဝစနကောစာ’’တိ။ တေ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘ကိံ ပဋိစ္စ တုမှေ အာယသ္မန္တော ‘အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ဗဟုဝစနကော စာ’တိ ဝဒထာ’’တိ? တေ ဧဝံ ပုဋ္ဌာ ဧဝံ ဝဒေယျုံ – ‘‘အင်္ဂါယေဝ သော ဇနပဒေါ, မဟိယာ ပန နဒိယာ ဥတ္တရေန အာပေါ, တာသံ အဝိဒူရတ္တာ ဥတ္တရာပေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ စ ‘‘မဟိယာ ပန နဒိယာ အာပေါ တဿ ဇနပဒဿ ဥတ္တရေန ဟောန္တိ, တာသံ အဝိဒူရတ္တာ သော ဇနပဒေါ ဥတ္တရာပေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ စ ဧဝံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဘိသင်္ခတော သဒ္ဒရစနာဝိသေသော ဒိဿတိ, တသ္မာ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ဗဟုဝစနကော စာ’’တိ ဝဒါမာတိ။ သစ္စံ ဒိဿတိ, သော ပန သဒ္ဒသတ္ထေ ဝေယျာကရဏာနံ မတံ ဂဟေတွာ အဘိသင်္ခတော, သဒ္ဒသတ္ထဉ္စ နာမ န သဗ္ဗထာ ဗုဒ္ဓဝစနဿောပကာရကံ, ဧကဒေသေန ပန ဟောတိ, တသ္မာ ကစ္စာယနပ္ပကရဏေ ဣစ္ဆိတာနိစ္ဆိတသင်္ဂဟဝိဝဇ္ဇနံ ကာတုံ ‘‘ဇိနဝစနယုတ္တဉှိ, လိင်္ဂဉ္စ နိပ္ပဇ္ဇတေ’’တိ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။
ယဒိ စ အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂဗဟုဝစနကော, ကထံ အာပေါတိ ပဒံ သိဇ္ဈတီတိ? အာပသဒ္ဒတော ပဌမာယောဝစနံ ကတွာ တဿောကာရာဒေသဉ္စ ကတွာ အာပေါတိ ပဒံ သိဇ္ဈတိ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ပဒမိဝါတိ။ ဝိသမမိဒံ နိဒဿနံ, ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ပဒဉှိ နိစ္စောကာရန္တေန ဂေါသဒ္ဒေန သမ္ဘူတံ။ တထာ ဟိ ယောမှိ ပရေ ဂေါသဒ္ဒန္တဿာဝါဒေသံ ကတွာ တတော ယောနမောကာရာဒေသံ ကတွာ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ, အာပသဒ္ဒေ ပန ဒွေ အာဒေသာ န သန္တိ။ ဗုဒ္ဓဝစနဉှိ ပတွာ အာပသဒ္ဒေါ အကာရန္တတာပကတိကော ဇာတော, န အညထာပကတိကောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၇။)ဧဝံ ဝုတ္တာပိ တေ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, နာည’’န္တိ စေတသိ သန္နိဓာယ အာဓာနဂ္ဂါဟိဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိဘာဝေ, ‘‘န ဝစနပစ္စနီကသာတေန သုဝိဇာနံ သုဘာသိတ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တပစ္စနီကသာတဘာဝေ စ ဌတွာ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘ယထေဝ ဂါဝေါသဒ္ဒေါ, တထေဝ အာပေါသဒ္ဒေါ ကိံ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ န ဘဝိဿတိ ဗဟုဝစနကော စာ’’တိ? တတော တေသံ ဣမာနိ သုတ္တပဒါနိ ဒဿေတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘အာပံ အာပတော သဉ္ဇာနာတိ, အာပံ အာပတော သညတွာ အာပံ မညတိ, အာပသ္မိံ မညတိ, အာပံ မေတိ မညတိ, အာပံ အဘိနန္ဒတီ’’တိ ဧဝံ သုတ္တပဒါနိ ဒဿေတွာ ‘‘အာပန္တိ ဣဒံ ကတရဝစန’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ အဒ္ဓါ တေ အာပသဒ္ဒဿ ဗဟုဝစနန္တဘာဝမေဝ ဣစ္ဆမာနာ ဝက္ခန္တိ ‘‘ဒုတိယာဗဟုဝစန’’န္တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘နနု ယောဝစနံ န သုယျတီ’’တိ? တေ ဝဒေယျုံ ‘‘ယောဝစနံ ကတအမာဒေသတ္တာ န သုယျတီ’’တိ။ ယံ ယံ ဘောန္တော ဣစ္ဆန္တိ, တံ တံ မုခါရူဠှံ ဝဒန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၈။)‘‘အာပတော’’တိ ဣဒံ ပန ကိံ ဘောန္တော ဝဒန္တီတိ? ‘‘အာပတော’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဗဟုဝစနကံ တောပစ္စယန္တ’’န္တိ ဝဒါမ တောပစ္စယဿ ဧကတ္ထေ စ ဗဝှတ္ထေ စ ပဝတ္တနတော။ ဣတိ တုမှေ ဗဟုဝစနကတ္တံယေဝ ဣစ္ဆမာနာ ‘‘အာပေါသဒ္ဒေါ စ ယောဝစနန္တော’’တိ ဘဏထ, ‘‘အာပတော’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဗဟုဝစနကံ တောပစ္စယန္တ’’န္တိ ဘဏထ, ‘‘အာပသ္မိံ မညတီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘အာပသ္မိ’’န္တိဒံ ကတရဝစနန္တံ ကတရာဒေသေန သမ္ဘူတန္တိ? အဒ္ဓါ တေ ဧဝံ ပုဋ္ဌာ နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။ တထာ ယေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ဗဟုဝစနကော စာ’’တိ, တေ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘ယံ အာစရိယေဟိ ဝေယျာကရဏမတံ ဂဟေတွာ ‘ယာ အာပေါ’တိ စ ‘တာသ’န္တိ စ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ‘ကိံ တာသ’န္တိ ဝစနေ ‘အာပါန’န္တိ ပဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော, ဥဒါဟု အာပဿာ’’တိ? ‘‘အာပါန’န္တိ ပဒမာနေတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ စေ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ယာ အာပါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ယာ ကညာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ပဒမိဝ။ အထ ‘‘အာပါ’’တိ ပဒံ နာမ နတ္ထိ, ‘‘အာပေါ’’တိ ပဒံယေဝ ဗဟုဝစနကန္တိ စေ, ဧဝံ သတိ ‘‘တာသ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အာပဿာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ ‘‘အာပေါ’’တိ ပစ္စတ္တေကဝစနဿ တုမှာကံ မတေန ဗဟုဝစနတ္တေ သတိ ‘‘အာပဿာ’’တိ ပဒမ္ပိ ဗဟုဝစနန္တိ ကတွာ တာသံသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဝတ္တုံ ယုတ္တိတောတိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘အာပါန’’န္တိ ပဒဿ အဘာဝေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ‘‘ပုရိသော, ပုရိသာ။ ပုရိသံ, ပုရိသေ’’တိ စ, ‘‘ဂေါ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝု’’န္တိ စ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနိ ဘဝန္တိ, ဧဝံ ‘‘အာပေါ, အာပါ။ အာပံ, အာပေ’’တိ ဧကဝစနဗဟုဝစနေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘အာပသဒ္ဒေါ ဗဟုဝစနကောယေဝ ဟောတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။
ယေ ဧဝံ ဝဒန္တိ, တေသံ ဝစနံ သဒေါသံ ဒုပ္ပရိဟရဏီယံ မူလပရိယာယသုတ္တေ ‘‘အာပံ မညတိ အာပသ္မိ’’န္တိ ဧကဝစနပါဠီနံ ဒဿနတော, ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု စ ‘‘ဝိဿန္ဒနဘာဝေန တံ တံ ဌာနံ အာပေါတိ အပ္ပောတီတိ အာပေါ’’တိအာဒိကဿ ဧကဝစနဝသေန ဝုတ္တနိဗ္ဗစနဿ ဒဿနတော။ ယထာ ပန ပါဠိယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂေပိ ပရိယာပန္နော ဂေါသဒ္ဒေါ ‘‘တာ ဂါဝေါ တတော တတော ဒဏ္ဍေန အာကောဋေယျာ’’တိ စ ‘‘အန္နဒါ ဗလဒါ စေတာ’’တိ စ အာဒိနာ ဗဝှတ္ထဒီပကေဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘူတေဟိ သဗ္ဗနာမိကပဒေဟိ စ အသဗ္ဗနာမိကပဒေဟိ စ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တော ဒိဿတိ, န တထာ ပါဠိယံ ဗဝှတ္ထဒီပကေဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘူတေဟိ သဗ္ဗနာမိကပဒေဟိ ဝါ အသဗ္ဗနာမိကပဒေဟိ ဝါ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တော အာပသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ သိယာ, ကညသဒ္ဒတော အာပစ္စယော ဝိယ အာပသဒ္ဒတော အာပစ္စယော ဝါ သိယာ, နဒသဒ္ဒတော ဝိယ စ ဤပစ္စယော ဝါ သိယာ, ဥဘယမ္ပိ နတ္ထိ, ဥဘယာဘာဝတော ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိဓာနံ တတ္ထ န လဗ္ဘတိ, တေန ဉာယတိ ‘‘အာပသဒ္ဒေါ အနိတ္ထိလိင်္ဂေါ’’တိ။ နနု စ ဘော ဂေါသဒ္ဒတောပိ အာပစ္စယော နတ္ထိ, တဒဘာဝတော ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝုတ္တဝိဓာနံ န လဗ္ဘတိ, ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ သောယေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ဟောတိ, န ပနာယံ အာပသဒ္ဒေါတိ?
(နီတိ၊ပဒ၊၁၄၉။)ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ – ဂေါသဒ္ဒေါ န နိယောဂါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, အထ ခေါ ပုလ္လိင်္ဂေါဝ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ ပန တမှာ အာပစ္စယေ အဟောန္တေပိ ဤပစ္စယော ဝိကပ္ပေန ဟောတိ, အညမ္ပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝုတ္တဝိဓာနံ လဗ္ဘတိ။ သော ဟိ နိစ္စမောကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနံ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏဘူတော, တေန သော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ဘဝတိ။ အာပသဒ္ဒေ ပန ဤပစ္စယာဒိ န လဗ္ဘတိ။ တေန သော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယထာ ဝါ ဂေါသဒ္ဒဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါ ဥပပဇ္ဇတိ, န တထာ အာပသဒ္ဒဿ။ အာပသဒ္ဒဿ ဟိ အနာကုလရူပက္ကမတ္တာ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ န ဒိဿတိ, ယာယ ဧသော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ သိယာ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။
တထာ ယေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘အာပသဒ္ဒေါ သဗ္ဗဒါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ဗဟုဝစနကော စာ’’တိ, တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ယထာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘူတဿ ကညာသဒ္ဒဿ ပဌမံ ကညဣတိ ရဿဝသေန ဌပိတဿ အာပစ္စယတော ပရံ သ္မိံဝစနံ သရူပတော န တိဋ္ဌတိ, ယံဘာဝေန စ ယာဘာဝေန စ တိဋ္ဌတိ ‘‘ကညာယံ, ကညာယာ’’တိ, န တထာ ‘‘ဣတ္ထိလိင်္ဂ’’န္တိ တုမှေဟိ ဂဟိတဿ အာပေါသဒ္ဒဿ ပဌမံ အာပဣတိ ရဿဝသေန ဌပိတဿ ပရံ သ္မိံဝစနံ ယံဘာဝေန စ ယာဘာဝေန စ တိဋ္ဌတိ, အထ ခေါ သရူပတောယေဝ တိဋ္ဌတိ ‘‘အာပသ္မိံ မညတီ’’တိ။ ယဒိ ပန အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ သိယာ, သ္မိံဝစနံ သရူပတော န တိဋ္ဌေယျ။ ယသ္မာ စ သ္မိံဝစနံ သရူပတော တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ အာပသဒ္ဒေါ န ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ။ န ဟိ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿသင်္ဂဟေသု အနေကကောဋိသတသဟဿေသု ပါဠိပ္ပဒေသေသု ဧကသ္မိမ္ပိ ပါဠိပ္ပဒေသေ ပဌမံ အကာရန္တဘာဝေန ဌပေတဗ္ဗာနံ ဣတ္ထိလိင်္ဂသဒ္ဒါနံ ပရတော ဌိတံ သ္မိံဝစနံ သရူပတော တိဋ္ဌတီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၀။)ကေစိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘အာပသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ, တထာ ဟိ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘ဩမတ္တံ ပန အာပေါ အဓိမတ္တပထဝီဂတိကံ ဇာတ’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝေန တံသမာနာဓိကရဏပဒါနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီ’’တိ? တန္န, မနောဂဏေ ပဝတ္တေဟိ တမ ဝစ သိရသဒ္ဒါဒီဟိ ဝိယ အာပသဒ္ဒေနပိ သမာနာဓိကရဏပဒါနံ ကတ္ထစိ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ။ ပုဗ္ဗာစရိယာနဉှိ သဒ္ဒရစနာသု ‘‘သဒ္ဓမ္မတေဇဝိဟတံ ဝိလယံ ခဏေန, ဝေနေယျသတ္တဟဒယေသု တမော ပယာတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘တမော’’တိပဒေန သမာနာဓိကရဏံ ‘‘ဝိဟတ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂံ ဒိဿတိ, တထာ ‘‘ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ဝိပစ္စနီကသာတေ ပုဂ္ဂလေတိ ဒုဗ္ဗစော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစော’’တိ ပဒေန သမာနာဓိကရဏံ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂံ, ‘‘အဝနတံ သိရော ယဿ သော အဝနတသိရော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သိရော’’တိ ပဒေန သမာနာဓိကရဏံ ‘‘အဝနတ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂံ, ‘‘အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ယေသံ ပညာမယေ အက္ခိမှိ တေ အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ရဇော’’တိ ပဒေန သမာနာဓိကရဏံ ‘‘အပ္ပ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂံ ဒိဿတိ။ န တေ အာစရိယာ တေဟိ သမာနာဓိကရဏပဒေဟိ တမဝစသိရသဒ္ဒါဒီနံ နပုံသကလိင်္ဂတ္တဝိညာပနတ္ထံ တထာဝိဓံ သဒ္ဒရစနံ ကုဗ္ဗိံသု, အထ ခေါ ‘‘သောဘနံ မနော တဿာတိ သုမနော’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ မနောဂဏေ ပဝတ္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပယောဂေ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝေနပိ သမာနာဓိကရဏပဒါနိ ကတ္ထစိ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ကုဗ္ဗိံသု။ ယထာ စ ‘‘ဝိဟတ’’န္တိအာဒိကာ သဒ္ဒရစနာ တမဝစသိရသဒ္ဒါဒီနံ နပုံသကလိင်္ဂတ္တဝိညာပနတ္ထံ န ကတာ, တထာ ‘‘ဩမတ္တ’’န္တိ စ ‘‘အဓိမတ္တပထဝီဂတိကံ ဇာတ’’န္တိ စ သဒ္ဒရစနာပိ အာပသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတ္တဝိညာပနတ္ထံ န ကတာ။ ယသ္မာ ပန မနောဂဏေ ပဝတ္တေဟိ မနသဒ္ဒါဒီဟိ ဧကဒေသေန သမာနဂတိကတ္တာ အာပသဒ္ဒေနပိ နပုံသကလိင်္ဂဿ သမာနာဓိကရဏတာ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘‘ဩမတ္တံ ပန အာပေါ အဓိမတ္တပထဝီဂတိကံ ဇာတ’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂဿ အာပသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏတာ ကတာ။ တထာပိ (နီတိ၊ပဒ၊၁၅၁။)
class="bld">အာပသဒ္ဒေါ မနသဒ္ဒါဒီဟိ ဧကဒေသေန သမာနဂတိကော သမာသပဒတ္တေ မဇ္ဈောကာရဿ ‘‘အာပေါကသိဏံ, အာပေါဂတ’’န္တိအာဒိပ္ပယောဂဿ ဒဿနတော, တသ္မာ ‘‘ဩမတ္တ’’န္တိအာဒိဝစနံ အာပသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတ္တဝိညာပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ, လိင်္ဂဝိပရိယယဝသေန ပန ကတ္ထစိ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒဂတိ ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဩမတ္တော’’တိ စ ‘‘အဓိမတ္တပထဝီဂတိကော ဇာတော’’တိ စ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အာပသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ သိယာ, သနိကာရာနိ’ဿ ပစ္စတ္တောပယောဂရူပါနိ ဗုဒ္ဓဝစနာဒီသု ဝိဇ္ဇေယျုံ, န တာဒိသာနိ သန္တိ။ ကိဉ္စိ ဘိယျော – ဩကာရန္တံ နာမ နပုံသကလိင်္ဂံ ကတ္ထစိပိ နတ္ထိ, နိဂ္ဂဟီတန္တဣကာရန္တ ဥကာရန္တဝသေန ဟိ တိဝိဓာနိယေဝ နပုံသကလိင်္ဂါနိ။ တေန အာပသဒ္ဒဿ နပုံသကလိင်္ဂတာ နုပပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။ ဣစ္စောကာရန္တဝသေန ဂဟိတဿ အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ စ နပုံသကလိင်္ဂတာ စ ဧကန္တတော နတ္ထိ, နိဂ္ဂဟီတန္တဝသေန ပန ဂဟိတဿ ကတ္ထစိ နပုံသကလိင်္ဂတာ သိယာ ‘‘ဘန္တေ နာဂသေန သမုဒ္ဒေါ သမုဒ္ဒေါတိ ဝုစ္စတိ, ကေန ကာရဏေန အာပံ ဥဒကံ သမုဒ္ဒေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ပယောဂဒဿနတော။ ဧတ္ထ ပနေကေ ဝဒေယျုံ ‘‘ယဒိ ဘော ဩကာရန္တဝသေန ဂဟိတဿ အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဒွိလိင်္ဂတာ နတ္ထိ, ဩကာရန္တော အာပသဒ္ဒေါ ကတရလိင်္ဂေါ’’တိ? ပုလ္လိင်္ဂေါတိ မယံ ဝဒါမာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၂။)ယဒိ စ ဘော အာပသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ။ ယထာ အာပသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတာ ပညာယေယျ, နိဇ္ဈာနက္ခမတာ စ ဘဝေယျ, တထာ သုတ္တံ အာဟရထာတိ။ ‘‘အာဟရိဿာမိသုတ္တံ, န နော သုတ္တာဟရဏေ ဘာရော အတ္ထီ’’တိ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တေသံ ဣမာနိ သုတ္တပဒါနိ ဒဿေတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘အာပေါ ဥပလဗ္ဘတီတိ? အာမန္တာ။ အာပဿ ကတ္တာ ကာရေတာ ဥပလဗ္ဘတီတိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ။ အတီတော အာပေါ အတ္ထီတိ? အာမန္တာ။ တေန အာပေန အာပကရဏီယံ ကရောတီတိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ။ အာပံ မညတိ အာပသ္မိံ မညတီ’’တိ ဣမာနိ သုတ္တပဒါနိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒိနာ အာပသဒ္ဒဿ ဧကဝစနတာ သိဒ္ဓါ, တာယ သိဒ္ဓါယ ဗဟုဝစနတာပိ သိဒ္ဓါယေဝ။ ဧကဝစနတာယေဝ ဟိ သဒ္ဒသတ္ထေ ပဋိသိဒ္ဓါ, န ဗဟုဝစနတာ, တေန ‘‘အာပေနာ’’တိ ဣမိနာ ပန အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝဝိဂမော သိဒ္ဓါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဧနာဒေသာဘာဝတော။ ‘‘အာပဿ, အာပသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝဝိဂမောယေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ သရူပတော နာ သ္မာ သ္မိံ ဝစနာနမဘာဝါ။ ‘‘အတီတော’’တိ ဣမိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂနပုံသကလိင်္ဂဘာဝဝိဂမော ဩကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂဿ အဘာဝတော, ဩကာရန္တဿ ဂုဏနာမဘူတဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ စ အဘာဝတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၃။)အပိစ ဗုဒ္ဓဝစနာဒီသု ‘‘စိတ္တာနိ, ရူပါနီ’’တိအာဒီနိ ဝိယ သနိကာရာနံ ရူပါနံ အဒဿနတော ဩကာရန္တဘာဝေန ဂဟိတဿ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝဝိဂမော အတီဝ ပါကဋော။ အပရမ္ပေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘အတီတော အာပေါ အတ္ထီတိ? အာမန္တာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အတီတော’’တိ ဣမိနာ အာပသဒ္ဒဿ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာသူစကေန ဩကာရန္တပဒေန တဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာယ စ ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရတာယ စ အဘာဝေါ သိဒ္ဓါ။ တဿ စ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာယ အဘာဝေ သိဒ္ဓေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါ ဒူရတရော။ ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရတာယ စ အဘာဝေ သိဒ္ဓေ နပုံသကလိင်္ဂဘာဝေါပိ ဒူရတရောယေဝ။ ဣတိ န ကတ္ထစိပိ ဩကာရန္တဘာဝေန ဂဟိတော အာပသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ဝါ နပုံသကလိင်္ဂေါ ဝါ ဘဝတိ။ မိလိန္ဒပဉှေ ပန နိဂ္ဂဟီတန္တဝသေန အာဂတော နပုံသကလိင်္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, န စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အတီတော’’တိ ‘‘တေနာ’’တိ စ ဣမာနိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝါစ္စလိင်္ဂါနမနုဝတ္တာပကဿ အဘိဓေယျလိင်္ဂဘူတဿ အာပသဒ္ဒဿ ‘‘ကညာယ စိတ္တာနီ’’တိအာဒီနံ ဝိယ ဣတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂရူပါနံ အဘာဝတော။ အပိစ ဝေါဟာရကုသလာ တထာဂတာ တထာဂတသာဝကာ စ, တေဟိယေဝ ဥတ္တမပုရိသေဟိ ဝေါဟာရကုသလေဟိ ‘‘အတီတော အာပေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာပိ ‘‘အတီတော’’တိ ‘‘တေနာ’’တိ စ ဣမာနိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တာနီတိ န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, တသ္မာ တံသမာနာဓိကရဏော ဩကာရန္တဘာဝေန ဂဟိတော အာပသဒ္ဒေါ ဧကဝစနန္တော ပုလ္လိင်္ဂေါ စေဝ ယထာပယောဂံ ဧကဝစနဗဟုဝစနကော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘အာပေါ, အာပါ။ အာပံ, အာပေ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တာနိ သုတ္တပဒါနိ သဝိနိစ္ဆယာနိ သုတွာ အဒ္ဓါ တေ အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဗဟုဝစနတာဝါဒိနော နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၄။)ဧတ္ထ ကောစိ ဝဒေယျ – ပါဠိယံ ပုလ္လိင်္ဂနယော ဧကဝစနနယော စ ကိံ အဋ္ဌကထာဋီကာစရိယေဟိ န ဒိဋ္ဌော, ယေ အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဗဟုဝစနတ္တံ ဝဏ္ဏေသုန္တိ? နော န ဒိဋ္ဌော, ဒိဋ္ဌောယေဝ သော နယော တေဟိ။ ယသ္မာ ပန တေ န ကေဝလံ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေယေဝ ဝိသာရဒါ, အထ ခေါ သကလေပိ သဒ္ဒသတ္ထေ ဝိသာရဒါ, တသ္မာ သဒ္ဒသတ္ထေ အတ္တနော ပဏ္ဍိစ္စံ ပကာသေတုံ, ‘‘သဒ္ဒသတ္ထေ စ ဤဒိသော နယော ဝုတ္တော’’တိ ဝိညာပေတုဉ္စ သဒ္ဒသတ္ထနယံ ဂဟေတွာ အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဗဟုဝစနကတ္တံ ဝဏ္ဏေသုန္တိ နတ္ထိ တေသံ ဒေါသော။ တထာ ဟိ မူလပရိယာယသုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ တေဟိယေဝ ဝုတ္တံ အာပသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂေကဝစနကတ္တသူစနကံ ‘‘လက္ခဏသသမ္ဘာရာရမ္မဏသမ္မုတိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော အာပေါ, တေသူ’’တိအာဒိ, တသ္မာ နတ္ထိ တေသံ ဒေါသော။ ပူဇာရဟာ ဟိ တေ အာယသ္မန္တော, နမောယေဝ တေသံ ကရောမ, န တေသံ ဝစနံ စောဒနာဘာဇနံ။ ယေ ပန ဥဇုဝိပစ္စနီကဝါဒါ ဒဠှမေဝ အာပသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဗဟုဝစနတ္တံ မမာယန္တိ, တေသံယေဝ ဝစနံ စောဒနာဘာဇနံ။ ယသ္မာ ပန မယံ ပါဠိနယာနုသာရေန အန္တဒွယဝတော အာပသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ နပုံသကလိင်္ဂတ္တဉ္စ ဝိဒဓာမ, တသ္မာ ယော ကောစိ ဣဒံ ဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ အညံ ဝါဒံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သက္ခိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ, ဣဒဉ္စ ပန ဌာနံ မဟာဂဟနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန, ပရမသုခုမဉ္စ ကတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ပရမသုခုမဉာဏေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝေဒနီယတ္တာ။ သဗ္ဗမိဒဉှိ ဝစနံ တေသု တေသု ဌာနေသု အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိဂ္ဂဟဏေ သောတူနံ ပရမကောသလ္လဇနနတ္ထဉ္စေဝ သာသနေ အာဒရံ အကတွာ သဒ္ဒသတ္ထမတေန ကာလံ ဝီတိနာမေန္တာနံ သာထလိကာနံ ပမာဒဝိဟာရနိသေဓနတ္ထဉ္စ သာသနဿာတိမဟန္တဘာဝဒီပနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ, န အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနတ္ထန္တိ ဣမိဿံ နီတိယံ သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ ယောဂေါ ကရဏီယော ဘဂဝတော သာသနဿ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ။
ယသ္မာ ပန ပါဠိတော အဋ္ဌကထာ ဗလဝတီ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ပါဠိနယာနုရူပေနေဝ အာပသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလံ ယောဇေဿာမ သောတူနမသမ္မောဟတ္ထံ, ကိမေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထနယော ကရိဿတိ။ အတြာယံ ဥဒါနပါဠိ ‘‘ကိံ ကယိရာ ဥဒပါနေန, အာပါ စေ သဗ္ဗဒါ သိယု’’န္တိ။
အာပေါ, အာပါ။ အာပံ, အာပေ။ အာပေန, အာပေဟိ, အာပေဘိ။ အာပဿ, အာပါနံ။ အာပါ, အာပသ္မာ, အာပမှာ, အာပေဟိ, အာပေဘိ။ အာပဿ, အာပါနံ။ အာပေ, အာပသ္မိံ, အာပမှိ, အာပေသု။ ဘော အာပ, ဘဝန္တော အာပါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၅။)သဗ္ဗနာမာဒီဟိပိ ယောဇေဿာမ – ယော အာပေါ, ယေ အာပါ။ ယံ အာပံ, ယေ အာပေ။ ယေန အာပေန, သေသံ နေယျံ, သော အာပေါ, တေ အာပါ။ အတီတော အာပေါ, အတီတာ အာပါ။ သေသံ နေယျံ။ ဣစ္စေဝံ –
ပုရိသေန သမာ အာပ-သဒ္ဒါဒီ သဗ္ဗထာ မတာ။
န သဗ္ဗထာဝ ဂေါသဒ္ဒေါ၊ ပုရိသေန သမော မတော။
မနာဒီ ဧကဒေသေန၊ ပုရိသေန သမာ မတာ။
သရာဒီ ဧကဒေသေန၊ သဗ္ဗထာ ဝါ သမာ မတာ။
ယေ ပနေတ္ထ သဒ္ဒါ ‘‘မနောဂဏော’’တိ ဝုတ္တာ, ကထံ တေသံ မနောဂဏဘာဝေါ သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ တေသံ မနောဂဏဘာဝသလ္လက္ခဏကာရဏံ –
မနောဂဏော မနောဂဏာ-
ဒိကာ စေဝါ’မနောဂဏော။
ဣတိ သဒ္ဒါ တိဓာ ဉေယျာ၊
မနောဂဏဝိဘာဝနေ။
ယေ တေ နာ သ သ္မိံဝိသယေ၊
သာ သော သျန္တာ ဘဝန္တိ စ။
သမာသတဒ္ဓိတန္တတ္တေ၊
မဇ္ဈောကာရာ စ ဟောန္တိ ဟိ။
သောကာရန္တပယောဂါ စ၊ ကြိယာယောဂမှိ ဒိဿရေ။
ဧဝံဝိဓာ စ တေ သဒ္ဒါ၊ ဉေယျာ ‘‘မနောဂဏော’’ဣတိ။
အတြ တဿတ္ထဿ သာဓကာနိ ပယောဂါနိ သာသနတော စ လောကတော စ ယထာရဟမာဟရိတွာ ဒဿေဿာမ – မနသာ စေ ပသန္နေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ။ န မယှံ မနသော ပိယော။ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ။ မနောရမံ, မနောဓာတု, မနောမယေန ကာယေန, ဣဒ္ဓိယာ ဥပသင်္ကမိ။ ယော ဝေ ‘‘ဒဿ’’န္တိ ဝတွာန, အဒါနေ ကုရုတေ မနော။ ဝစသာ ပရိစိတာ။ ဝစသော ဝစသိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၆။)ဝစောရသ္မီဟိ ဗောဓေသိ၊ ဝေနေယျကုမုဒဉ္စိဒံ။
ရာဂေါ သာရာဂရဟိတော၊ ဝိသုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓစန္ဒိမာ။
ကဿပဿ ဝစော သုတွာ၊ အလာတော ဧတဒဗြဝိ။
ဧသ ဘိယျော ပသီဒါမိ၊ သုတွာန မုနိနော ဝစော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၇။)သခါ စ မိတ္တော စ မမာသိ သီဝိက, သုသိက္ခိတော သာဓု ကရောဟိ မေ ဝစော။ ဧကူနတိံသော ဝယသာ သုဘဒ္ဒ။ ဝယသော, ဝယသိ, ဝယောဝုဒ္ဓါ, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တိ။ ဇလန္တမိဝ တေဇသာ။ တေဇသော, တေဇသိ, တေဇောဓာတုကုသလော။ တေဇောကသိဏံ။ တပသာ ဥတ္တမော, တပသော, တပသိ, တပေါဓနော, တပေါဇိဂုစ္ဆာ။ ကသ္မာ ဘဝံ ဝိဇနမရညနိဿိတော, တပေါ ဣဓ ကြုဗ္ဗသိ ဗြဟ္မပတ္တိယာ။ စေတသာ အညာသိ, ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ, ဧတမတ္ထံ စေတသိ သန္နိဓာယ, စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ။ စေတောပရိယဉာဏံ, စေတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, သော ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ဇာနာတိ။ တမသာ, တမသော, တမသိ, တမောနုဒေါ, တမောဟရော။ နဝါဟမေတံ ယသသာ ဒဒါမိ။ ယသသော, ယသသိ, ယသော ဘောဂသမပ္ပိတော။ ယသောလဒ္ဓါခေါ ပနသ္မာကံ ဘောဂါ။ ယသောဓရာ ဒေဝီ, ယသော လဒ္ဓါ န မဇ္ဇေယျ။ အယသာဝ မလံ သမုဋ္ဌိတံ။ အယသော, အယသိ, အယောပါကာရပရိယန္တံ, အယသာ ပဋိကုဇ္ဇိတံ။ သေယျော အယောဂုဠော ဘုတ္တော, အယောပတ္တော, အယောမယံ, အယော ကန္တတီတိ အယောကန္တော။ ဃတေန ဝါ ဘုဉ္ဇဿု ပယသာ ဝါ, သာဓု ခလု ပယသော ပါနံ ယညဒတ္တေန, ပယသိ ဩဇာ, ပယောဓရာ, ပယောနိဓိ။ သဟဿနေတ္တော သိရသာ ပဋိဂ္ဂဟိ။ သိရသော, သိရသိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ, ဝန္ဒိတဗ္ဗံ ဣသိဒ္ဓဇံ။ သိရောရုဟာ, သိရော ဆိန္ဒတိ။ ယော ကာမေ ပရိဝဇ္ဇေတိ, သပ္ပဿေဝ ပဒါသိရော။ သိရော တေ ဝဇ္ဈယိတွာန။ သရသာ, သရသော, တီဏိ ဥပ္ပလဇာတာနိ, တသ္မိံ သရသိ ဗြာဟ္မဏ။ သရောရုဟံ။ ယံ ဧတာ ဥပသေဝန္တိ, ဆန္ဒသာဝါ ဓနေနဝါ။ သာဝိတ္တီ ဆန္ဒသော မုခံ။ ဆန္ဒသိ, ဆန္ဒောဝိစိတိ, ဆန္ဒောဘင်္ဂေါ, ဥရသာ ပနုဒဟိဿာမိ, ဥရသော, ဥရသိ ဇာယတိ, ဥရသိလောမော, ဥရောမဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိ။ ရဟသာ, ရဟသော, ရဟသိ, ရဟောဂတော နိသီဒိတွာ, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ။ အဟသာ, အဟသိ။ ဇာယန္တိ တတ္ထ ပါရောဟာ, အဟောရတ္တာနမစ္စယေတိ ဣမာနိ ပယောဂါနိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘မနေန, မနဿ, မနေ, မနသ္မိံ, မနမှီ’’တိအာဒီနိ စ ‘‘မနအာယတနံ တမပရာယနော အယပတ္တော ဆန္ဒဟာနီ’’တိအာဒီနိ စ ‘‘န မနံ အညာသိ။ ယသံ လဒ္ဓါန ဒုမ္မေဓော။ ‘‘သိရံ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒီနိ စ ရူပါနိ မနောဂဏဘာဝပ္ပကာသကာနိ န ဟောန္တီတိ န ဒဿိတာနိ, န အလဗ္ဘမာနဝသေန, တသ္မာတြ ဣမာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မနောဂဏဘာဝဝိဘာဝိနီ ဂါထာယော ဘဝန္တိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၈။)ဣတိအာဒိဝသာ ဌိတာ။
သာ သော သျန္တာ သဒ္ဒရူပါ၊
ဝုတ္တာ ‘‘မနောဂဏော’’ဣတိ။
မနောဓာတု ဝစောရသ္မိ၊
ဝယောဝုဒ္ဓါ တပေါဂုဏော။
တေဇောဓာတု တမောနာသော၊
ယသောဘောဂသမပ္ပိတော။
စေတောပရိဝိတက္ကော စ၊ အယောပတ္တော ပယောဓရာ။
သိရောရုဟာ သရောရုဟံ၊ ဥရောမဇ္ဈေ ရဟောဂတော။
ဆန္ဒောဘင်္ဂေါ အဟောရတ္တံ၊ မနောမယ’မယောမယံ။
ဧဝံဝိဓော ဝိသေသော ယော၊ လက္ခဏန္တံ မနောဂဏေ။
‘‘ဝစော သုတွာ၊ သိရော ဆိန္ဒိ၊ အယော ကန္တတိ’’ ဣစ္စပိ။
ဥပယောဂဿ သံသိဒ္ဓိ၊ လက္ခဏန္တံ မနောဂဏေ။
မနောဂဏေ ဝုတ္တနယော၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ န လဗ္ဘတိ။
ပုန္နပုံသကလိင်္ဂေသု၊ လဗ္ဘတေဝ ယထာရဟံ။
ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗထာပိ –
သာ သော သျန္တာနိ ရူပါနိ၊ သန္ဒိဿန္တိ မနောဂဏေ။
မဇ္ဈောကာရန္တရူပါ စ၊ သောကာရန္တူပယောဂတာ။
ဣဒံ မနောဂဏလက္ခဏံ။ ဧဝံ မနောဂဏလက္ခဏံ အနာကုလံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ သမုဒ္ဒိဋ္ဌံ။
အထ မနောဂဏာဒိလက္ခဏံ ကထယာမ –
ယေ တေ နာ သသ္မိံဝိသယေ၊
သာ သော သျန္တာ ယထာရဟံ။
သမာသတဒ္ဓိတန္တတ္တေ၊
မဇ္ဈောကာရော န ဟောန္တိ တု။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၅၉။)ကြိယာယောဂေ န ဟောန္တိ တေ။
သဒ္ဒါ ဧဝံဝိဓာ သဗ္ဗေ။
မနောဂဏာဒိကာ မတာ။
သေယျထိဒံ? ‘‘ဗိလံ ပဒံ မုခ’’မိစ္စာဒယော။ တေသံ ရူပါနိ ဘဝန္တိ – ဗိလသာ, ဗိလသော, ဗိလသိ, ဗိလဂတော, ဗိလံ ပါဝိသိ။ ပဒသာဝ အဂမာသိ, တီဏိ ပဒဝါရာနိ, မာကာသိ မုခသာ ပါပံ, မုခဂတံ ဘောဇနံ ဆဍ္ဍာပေတိ။ သစ္စေန ဒန္တော ဒမသာ ဥပေတော။ ရသဝရံ ရသမယံ ရသံ ပိဝီတိ။ ဣဒံ မနောဂဏာဒိကလက္ခဏံ။
အပရမ္ပိ ဘဝတိ –
ယေ သမာသာဒိဘာဝမှိ၊ မဇ္ဈောကာရာဝ ဟောန္တိ တု။
နာ သ သ္မိံဝိသယေ သာသော-သျန္တာ ပန န ဟောန္တိဟိ။
သောကာရန္တူပယောဂါ စ၊
ကြိယာယောဂေ န ဟောန္တိ တေ။
သဒ္ဒါ ဧဝံဝိဓာ စာပိ၊
မနောဂဏာဒိကာ မတာ။
သေယျထိဒံ? ‘‘အာပေါ ဝါယော သရဒေါ’’ဣစ္စေဝမာဒယော။ တေသံ ရူပါနိ ဘဝန္တိ – အာပေါဓာတု, ဝါယောဓာတု, အာပေါကသိဏံ, ဝါယောကသိဏံ, အာပေါမယံ, ဝါယောမယံ, ဇီဝ တွံ သရဒေါသတံ, သရဒကာလော။ အာပေန, အာပဿ, အာပေ, အာပသ္မိံ, အာပမှိ။ ဝါယေန, ဝါယဿ, ဝါယေ, ဝါယသ္မိံ, ဝါယမှိ။ သရဒေန, သရဒဿ, သရဒေ, သရဒသ္မိံ, သရဒမှိ။ အာပံ အာပတော သဉ္ဇာနာတိ။ ဝါယံ ဝါယတော သဉ္ဇာနာတိ။ သရဒံ ပတ္ထေတိ, သရဒံ ရမဏီယာ နဒီ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၀။)ကေစိ ပနေတ္ထ ဝဒေယျုံ ‘‘နနု သာသနေ ဝါယသဒ္ဒေါ ဝိယ ဝါယုသဒ္ဒေါပိ မနောဂဏာဒီသု ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ –
‘‘ဝါယု ဝါယော’’တိ ဧတေသု၊ ပစ္ဆိမောယေဝ ဣစ္ဆိတော။
မနောဂဏာဒီသု နာဒိ၊ အာဒိဂ္ဂဟဝသေနိဓ။
‘‘မနောဓာတု ဝါယောဓာတု’’၊ ဣစ္စာဒီနိ ပဒါနိ ဟိ။
အကာရန္တဝသေနေဝ၊ မဇ္ဈောကာရာနိ သိဇ္ဈရေ။
ဝါယုသဒ္ဒမှိ ဂဟိတေ၊ အာဒိဂ္ဂဟဝသေနိဓ။
‘‘ဝါယောဓာတူ’’တိ ဩမဇ္ဈံ၊ ရူပမေဝ န ဟေဿတိ။
ယထာ ဟိ အာယုသဒ္ဒဿ၊ ရူပံ ဒိဿတိ သာဂမံ။
‘‘အာယုသာ ဧကပုတ္တ’’န္တိ၊ မနသာဒိပဒံ ဝိယ။
န တထာ ဝါယုသဒ္ဒဿ၊ ရူပံ ဒိဿတိ သာဂမံ။
တသ္မာ မနောဂဏာဒိမှိ၊ တဿော’ကာသော န ဝိဇ္ဇတိ။
တထာ ဟိ ‘‘ဝါယတိ ဣတိ၊ ဝါယော’’ ဣတိ ဂရူ ဝဒုံ။
‘‘ဝါယောဓာတူ’’တိ ဧတဿ၊ ပဒဿတ္ထံ တဟိံ တဟိံ။
ယတ္ထ ပထဝီ စ အာပေါ စ၊ တေဇော ဝါယော န ဂါဓတိ။
ဧတ္ထ အာပါဒိကံ သဒ္ဒ-တ္တိကံ မနောဂဏာဒိကေ။
ဣဒမ္ပိ မနောဂဏာဒိကလက္ခဏံ။ ဧတ္ထ မနောဂဏာဒိကာ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဗိလ ပဒါဒိတော အာပါဒိတော စ။ ဧဝံ မနောဂဏာဒိကလက္ခဏံ အနာကုလံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ သမုဒ္ဒိဋ္ဌံ။
အထ အမနောဂဏလက္ခဏံ ကထယာမ –
ယေ စ နာဝိသယေ သောန္တာ၊ ယေ စ သ္မာဝိသယေ သိယုံ။
သဒ္ဒါ ဧဝံပကာရာ တေ၊ အမနောဂဏသညိတာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၁။)ကေ တေ? အတ္ထဗျဉ္ဇနက္ခရသဒ္ဒါဒယော စေဝ ဒီဃောရသဒ္ဒါ စ။ ဧတေသု ဟိ အတ္ထသဒ္ဒါဒီနံ နာဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘အတ္ထသော ဗျဉ္ဇနသော အက္ခရသော သုတ္တသော ဥပါယသော သဗ္ဗသော ဌာနသော’’တိအာဒီနိ သောန္တာနိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဒီဃောရသဒ္ဒါနံ ပန သ္မာဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဒီဃသော ဩရသော’’တိ သောန္တာနိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဣဒံ အမနောဂဏလက္ခဏံ။
အပရမ္ပိ ဘဝတိ –
သဗ္ဗထာ ဝိနိမုတ္တာ ယေ၊ သာ သော သျန္တာဒိဘာဝတော။
ဧဝံဝိဓာပိ တေ သဒ္ဒါ၊ အမနောဂဏသညိတာ။
ကေ တေ? ‘‘ပုရိသော ကညာ စိတ္တ’’မိစ္စာဒယော။ ဣဒမ္ပိ အမနောဂဏလက္ခဏံ။ ဧဝံ အမနောဂဏလက္ခဏံ အနာကုလံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ သမုဒ္ဒိဋ္ဌံ။
ဧဝံ ဒဿိတေသု မနောဂဏလက္ခဏာဒီသု ကောစိ ဝဒေယျ ‘‘ယဒိဒံ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ ‘ယေ သမာသာဒိဘာဝမှိ, မဇ္ဈောကာရာဝ ဟောန္တိ တူ’တိအာဒိနာ မနောဂဏာဒိကလက္ခဏံ, တေန ‘‘ပရောသတံ ဂေါမယံ ဂေါဓနော’’ဣစ္စာဒီသု ဂေါပရသဒ္ဒါဒယောပိ မနောဂဏာဒိကဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တီတိ? နာပဇ္ဇန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ –
ဧတ္ထ မနောဂဏာဒီနံ၊ အန္တဿောတ္တံ ပဋိစ္စိဒံ။
‘‘မဇ္ဈောကာရာ’’တိ ဝစနံ၊ ဝုတ္တံ န တွာဂမာဒိကံ။
‘‘ပရောသတံ ဂေါမယ’’န္တိ-အာဒီသု အမနောဂဏော။
ပုဗ္ဗဘူတံ ပဒံ ဩဿာ-ဂမတ္တာ’နိစ္စတာယ စ။
တသ္မာ နာပဇ္ဇန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗထာပိ အမနောဂဏလက္ခဏံ နိဿေသတော ဒဿိတံ။ ဣစ္စေဝံ မနောဂဏဝိဘာဝနာယံ မနောဂဏော မနောဂဏာဒိကော အမနောဂဏော စာတိ တိဓာ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၂။)တတ္ထ မနောဂဏေ ပရိယာပန္နသဒ္ဒါနံ သမာသံ ပတွာ ‘‘အဗျဂ္ဂမနသော နရော, ထိရစေတသံ ကုလံ, သဒ္ဓေယျဝစသာ ဥပါသိကာတိအာဒိနာ လိင်္ဂတ္တယဝသေန အညထာပိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဧတ္ထ ပန ကေစိ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ယဒါ မနသဒ္ဒေါ သကတ္ထေ အဝတ္တိတွာ ‘အဗျဂ္ဂေါ မနော ယဿ သောယံ အဗျဂ္ဂမနသော, အလီနော မနော ယဿ သောယံ အလီနမနသော’တိ ဧဝံ အညတ္ထေ ဝတ္တတိ, တဒါ ပုရိသနယေနေဝ နာမိကပဒမာလာ လဗ္ဘတိ, န မနောဂဏနယေနာ’’တိ။ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဥဘိန္နမ္ပိ ယထာရဟံ လဗ္ဘနတော။ တထာ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပုဂ္ဂလာပေက္ခနဝသေန ‘‘ခန္တိသောရစ္စမေတ္တာဒိ-ဂုဏဘူသိတစေတသော။ အဇ္ဈေသနံ ဂဟေတွာနာ’’တိ ဧတ္ထ မနောဂဏနယော ဒိဿတိ။ တဋ္ဋီကာယမ္ပိ ‘‘အဇ္ဈေသိတော ဒါဌာနာဂ-တ္ထေရေန ထိရစေတသာ’’တိ မနောဂဏနယော ဒိဿတိ, တသ္မာ တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝဒန္တာ စ တေ အဗျဂ္ဂမနသဒ္ဒါဒီနံ အဗျဂ္ဂမနသဣစ္စာဒိနာ သကာရန္တပကတိဘာဝေန ဌပေတဗ္ဗဘာဝံ ဝိဗ္ဘန္တမတိဝသေန စိန္တေတွာ သဗ္ဗာသု ဝိဘတ္တီသု, ဒွီသု စ ဝစနေသု ပုရိသနယေန ယောဇေတဗ္ဗတံ မညန္တိ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဂုဏဘူသိတစေတသော, ထိရစေတသာ’’တိ ဆဋ္ဌီစတုတ္ထီတတိယာရူပါနိ နသိယုံ, အညာနိယေဝ အနဘိမတာနိ ရူပါနိ သိယုံ။ ယသ္မာ သိယုံ, တသ္မာ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ အယံ ဝိသေသော ဂဟေတဗ္ဗော။
ယတ္ထ ဟိ သမာသဝသေန မနသဒ္ဒေါ စေတသဒ္ဒါဒယော စ သကတ္ထေ အဝတ္တိတွာ အညတ္ထေ ဝတ္တန္တိ, တတ္ထ သကာရာဂမာနံ ပဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ပုရိသနယေန စ မနောဂဏေ မနနယေန စ ယထာရဟံ လဗ္ဘတိ။ နိဿကာရာဂမာနံ ပန ပုရိသနယေနေဝ လဗ္ဘတိ။ ယတ္ထ ပန သမာသဝိသယေယေဝ မနာဒိသဒ္ဒါ သကတ္ထေ ဝတ္တန္တိ, တတ္ထ နိဿကာရာဂမာနံ နာမိကပဒမာလာ ပုရိသနယေန စ မနောဂဏေ မနနယေန စ လဗ္ဘတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၃။)ဣဒါနိ ဣမဿတ္ထဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ, သဒ္ဒဂတီသု စ ဝိညူနံ ကောသလ္လုပ္ပာဒနတ္ထံ ယထာဝုတ္တာနံ ပဒါနံ ပဒမာလာ တိဓာ ကတွာ ဒဿယိဿာမ – ‘‘ဗျာသတ္တော မနော ယဿ သောယံ ဗျာသတ္တမနသော နရော’’တိ ဧဝမစ္စန္တံ ပုဂ္ဂလာပေက္ခကဿ ဣမဿ ပဒဿ –
ဗျာသတ္တမနသော နရော, ဗျာသတ္တမနသာ နရာ။ ဗျာသတ္တမနသံ နရံ, ဗျာသတ္တမနသေ နရေ။ ဗျာသတ္တမနသာ, ဗျာသတ္တမနေန နရေန, ဗျာသတ္တမနေဟိ, ဗျာသတ္တမနေဘိ နရေဟိ။ ဗျာသတ္တမနသော, ဗျာသတ္တမနဿ နရဿ, ဗျာသတ္တမနာနံ နရာနံ။ ဗျာသတ္တမနာ, ဗျာသတ္တမနသ္မာ, ဗျာသတ္တမနမှာ နရာ, ဗျာသတ္တမနေဟိ, ဗျာသတ္တမနေဘိ နရေဟိ။ ဗျာသတ္တမနသော, ဗျာသတ္တမနဿ နရဿ, ဗျာသတ္တမနာနံ နရာနံ။ ဗျာသတ္တမနသိ, ဗျာသတ္တမနေ, ဗျာသတ္တမနသ္မိံ, ဗျာသတ္တမနမှိ နရေ, ဗျာသတ္တမနေသု နရေသု။ ဘော ဗျာသတ္တမနသ နရ, ဘဝန္တော ဗျာသတ္တမနသာ နရာတိ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ဧဝံ သကာရာဂမဿ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ဟိ ပဌမာဒုတိယာဝိဘတ္တီနံ ဧကဝစနဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ စ တတိယာစတုတ္ထီဆဋ္ဌီသတ္တမီနံ ဧကဝစနဋ္ဌာနေ စ ယထာရဟံ သာဂမော ဘဝတိ အာဒေသသရဝိဘတ္တိသရပရတ္တာ။ အယဉ္စ နယော သုခုမော သာဓုကံ မနသိ ကာတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၄။)အပရော နယော – ‘‘ဗျာသတ္တော မနော ယဿ သောယံ ဗျာသတ္တမနော’’တိ ဧဝမ္ပိ ပုဂ္ဂလာပေက္ခကဿ ဣမဿ ပဒဿ ‘‘ဗျာသတ္တမနော နရော, ဗျာသတ္တမနာ နရာ။ ဗျာသတ္တမနံ နရ’’န္တိအာဒိနာ ပုရိသနယေနေဝ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။ ဧတ္ထ ပန သဗ္ဗထာပိ သာဂမော နတ္ထိ။ အပရောပိ နယော – ‘‘ဗျာသတ္တော စ သော မနော စာတိ ဗျာသတ္တမနော’’တိ ဧဝံ စိတ္တာပေက္ခကဿပိ ဣမဿ ပဒဿ ‘‘ဗျာသတ္တမနော, ဗျာသတ္တမနာ။ ဗျာသတ္တမနံ, ဗျာသတ္တမနေ။ ဗျာသတ္တမနသာ, ဗျာသတ္တမနေနာ’’တိအာဒိနာ မနောဂဏေ မနနယေန နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ, ဧတ္ထ ပန တတိယာစတုတ္ထီဆဋ္ဌီသတ္တမီနံ ဧကဝစနဋ္ဌာနေယေဝ သာဂမော ဘဝတိ အာဒေသသရပရတ္တာ။ ယထာ စ ဧတ္ထ, ဧဝံ ‘‘အလီနမနသော နရော’’တိအာဒီသုပိ အယံ တိဝိဓော နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နပုံသကလိင်္ဂေ ပန ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဗျာသတ္တမနသံ ကုလံ, ဗျာသတ္တမနာနိ ကုလာနိ။ ဗျာသတ္တမနသံ ကုလံ, ဗျာသတ္တမနာနိ ကုလာနိ။ ဗျာသတ္တမနသာ ကုလေနာ’’တိအာဒိနာ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမာဒုတိယာတတိယာစတုတ္ထီဆဋ္ဌီသတ္တမီနံ ဧကဝစနဋ္ဌာနေယေဝ ယထာရဟံ သာဂမော ဘဝတိ အာဒေသသရဝိဘတ္တိသရပရတ္တာ, အယမ္ပိ နယော သုခုမော သာဓုကံ မနသိ ကာတဗ္ဗော။
ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ပန ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဗျာသတ္တမနသာ ဣတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ပဌမေကဝစနဋ္ဌာနေယေဝ သာဂမံ ဝတွာ တတော ‘‘ဗျာသတ္တမနာ, ဗျာသတ္တမနာယော ဣတ္ထိယော။ ဗျာသတ္တမနံ ဣတ္ထိ’’န္တိ ကညာနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧဝံ သဒ္ဓေယျဝစသာ ဥပါသိကာ, သဒ္ဓေယျဝစာယော ဥပါသိကာယော။ သဒ္ဓေယျဝစံ ဥပါသိက’’န္တိအာဒိနာပိ။ ‘‘ဗျာသတ္တမနံ ကုလံ, ဗျာသတ္တမနာ ဣတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ပန စိတ္တကညာနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ပန သဗ္ဗထာပိ သာဂမော နတ္ထိ။
သောတူနံ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနတ္ထံ အပရာပိ နာမိကပဒမာလာယော ဒဿယိဿာမ သဟနိဗ္ဗစနေန – မနော ဧဝ မာနသံ, သမုဿာဟိတံ မာနသံ ယဿ သောယံ သမုဿာဟိတမာနသော။ ‘‘သမုဿာဟိတမာနသော, သမုဿာဟိတမာနသာ။ သမုဿာဟိတမာနသံ, သမုဿာဟိတမာနသေ။ သမုဿာဟိတမာနသေနာ’’တိ ပုရိသနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ သုန္ဒရာ မေဓာ အဿ အတ္ထီတိ သုမေဓသော။ ‘‘သုမေဓသော, သုမေဓသာ။ သုမေဓသံ, သုမေဓသေ။ သုမေဓသေနာ’’တိ ပုရိသနယေန, ဧဝံ ‘‘ဘူရိမေဓသော’’တိအာဒီနမ္ပိ။ တတြိမေ ပယောဂါ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၅။)‘‘ယံ ဝဒန္တိ သုမေဓောတိ၊ ဘူရိပညံ သုမေဓသံ။
ကိံ နု တမှာ ဝိပ္ပဝသိ၊ မုဟုတ္တမပိ ပိင်္ဂိယ။
ဂေါတမာ ဘူရိပညာဏာ၊ ဂေါတမာ ဘူရိမေဓသာ။
နာဟံ တမှာ ဝိပ္ပဝသာမိ၊ မုဟုတ္တမပိ ဗြာဟ္မဏ။
ဂေါတမာ ဘူရိပညာဏာ၊ ဂေါတမာ ဘူရိမေဓသာ’’တိ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သမုဿာဟိတမာနသာ သုမေဓသာ’’တိ ရူပါနိ, နပုံသကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သမုဿာဟိတမာနသံ သုမေဓသ’’န္တိ ရူပါနိ, ကညာ စိတ္တနယေန ဧတေသံ ပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဋ္ဌာနေ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိဝိနိစ္ဆယော နယပ္ပကာသနတ္ထံ ကတော။ ဝိသေသတော ဟိ ဩကာရန္တကထာယေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ အပိစ လောကေ နီတိ နာမ နာနပ္ပကာရေဟိ ကထိတာ ဧဝ သောဘတိ, အယဉ္စ သာသနေ နီတိ, တသ္မာ နာနပ္ပကာရေဟိ ကထိတာတိ။
သဗ္ဗာနိ နယတော ဧဝံ၊ ဩကာရန္တပဒါနိမေ။
ပုလ္လိင်္ဂါနိ ပဝုတ္တာနိ၊ သာသနတ္ထံ မဟေသိနော။
ဝိသေသော တေသု ကေသဉ္စိ၊ ပါဠိယံ ယော ပဒိဿတိ။
ပစ္စတ္တဝစနဋ္ဌာနေ၊ ပကာသေဿာမိ တံ’ဓုနာ။
‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’၊ ဣတိအာဒိနယေန ဟိ။
ကတ္ထစောဒန္တပုလ္လိင်္ဂ-ရူပါနိ အညထာ သိယုံ။
ပစ္စတ္တဝစနိစ္စေဝ၊ တဉ္စ ရူပံ ပကာသယေ။
‘‘ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော’’၊ ဣတိ ဘာသန္တိ ကေစန။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၆။)တတြ ကာနိစိ သုတ္တပဒါနိ ဒဿေဿာမ – နတ္ထိ အတ္တကာရေ, နတ္ထိ ပရကာရေ, နတ္ထိ ပုရိသကာရေ, ပရိယန္တကတေ သံသာရေ, ဇီဝေ သတ္တမေ, န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ, ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တီတိ။ ဣမာနိ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဒွိဓာ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ပစ္စတ္တေကဝစနဗဟုဝစနာနဉ္စ ဧကာရာဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယေ ပန ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝဒန္တိ, တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ယဒိ ဝနပ္ပဂုမ္ဗေတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော, ဧဝဉ္စ သတိ ‘ထာလိယံ ဩဒနံ ပစတီ’တိ ဧတ္ထ ဝိယ အာဓာရသုတိသမ္ဘဝတော ‘ဂိမှာန မာသေ ပဌမသ္မိံ ဂိမှေ’တိ ဣဒံ ကတရတ္ထံ ဇောတေတီ’’တိ? တေ ဝဒေယျုံ ‘‘န မယံ ဘော ‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေတိ ဣဒံ ဘုမ္မဝစန’န္တိ ဝဒါမ, အထ ခေါ ‘ပစ္စတ္တဝစနဿ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော’တိ ဝဒါမာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ဒေါသောယေဝ တုမှာကံ, နနု ‘‘သံဃေ ဂေါတမိ ဒေဟီ’’တိ ဧတ္ထာပိ သမ္ပဒါနဝစနဿ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသောတိ ဝုတ္တေပိ သံဃဿ ဒါနကြိယာယ အာဓာရဘာဝတော ‘‘သံဃေ’’တိ ဝစနံ သုဏန္တာနံ အာဓာရသုတိ စ အာဓာရပရိကပ္ပော စ ဟောတိယေဝ။ န ဟိ သက္ကာ ဧဝံ ပဝတ္တံ စိတ္တံ နိဝါရေတုံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ဧဝံ ပန ဝိသေသော ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ပစ္စတ္တဝစနဿပိ ကတ္ထစိ ဘုမ္မဝစနဿ ဝိယ ရူပံ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝဉှိ ဂဟိတေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု နိရုတ္တိပ္ပဘေဒကုသလော လောကာနုကမ္ပကော ဘဂဝါ ပစ္စတ္တဝစနဝသေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေ သတိ ဧဝံ အနိဒ္ဒိသိတွာ လောကဿ သမ္မောဟမုပ္ပာဒယန္တော ဝိယ ကထံ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသံ ကရိဿတိ, တသ္မာ သဒ္ဒသာမညလေသမတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ သဒ္ဒသာမညံ ဂဟေတွာ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသံ ဣစ္ဆထ, ‘‘ပစ္စတ္တေကဝစနဿ ဥပယောဂဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော’’တိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ သိယာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၇။)အပိစ တထေဝ ‘‘အတ္တကာရေ’’တိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသေ သတိ အာဓာရသုတိသမ္ဘဝတော ‘‘အတ္တကာရသ္မိံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု နတ္ထီ’’တိ အနဓိပ္ပေတော အတ္ထော သိယာ, န ပန ‘‘အတ္တကာရော နတ္ထီ’’တိ အဓိပ္ပေတော အတ္ထော။ ‘‘ဥပယောဂဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော’’တိ ဂဟဏေပိ ဥပယောဂတ္ထဿ နတ္ထိသဒ္ဒေန အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ဒေါသောယေဝ သိယာ, အတ္ထိသဒ္ဒါဒီနံ ဝိယ ပန နတ္ထိသဒ္ဒဿပိ ပဌမာယ ယောဂတော ‘‘အတ္တကာရေ’’တိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနမေဝါတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ‘‘ဘုမ္မဝစနနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝါ ‘‘ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝါ ဂဟဏေ သတိ ‘‘ဗာလာ စ ပဏ္ဍိတာ စာ’’တိ ဧတ္တကမ္ပိ ဝတ္တုံ အဇာနနဒေါသော သိယာ, ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ပဒယောဂတော ပန ‘‘ဗာလေ စာ’’တိအာဒိ ပစ္စတ္တဝစနမေဝါတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ ပန နိဂ္ဂဟီတာဂမဝသေနုစ္စာရိတေ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ ပဒေ ပစ္စတ္တဝစနဿ ‘‘စက္ခုံ မေ ဒေဟိ ယာစိတော’’တိ ဧတ္ထ ဥပယောဂဝစနေန သုတိဝသေန သမာနတ္တေပိ ပစ္စတ္တဝစနတ္ထောယေဝ သောတာရေ ပဋိဘာတိ ‘‘ဥဒပါဒီ’’တိအာချာတေန ကထိတတ္တာ, န ပန ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသတ္ထဘူတော ဥပယောဂဝစနတ္ထော ‘‘ဥဒပါဒီ’’တိအာချာတေန အဝစနီယတ္တာ, ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဟိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တကာလေ ကော ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ ပဒံ ပရိဝတ္တိတွာ အတ္ထမာစိက္ခတိ, တထာ ‘‘ဗာလေ ပဏ္ဍိတေ’’တိအာဒီနမ္ပိ ပစ္စတ္တဝစနာနံ အပရေဟိ ‘‘ဗာလေ ပဏ္ဍိတေ’’တိအာဒီဟိ ဘုမ္မောပယောဂဝစနေဟိ သုတိဝသေန သမာနတ္တေပိ ပစ္စတ္တဝစနတ္ထောယေဝ သောတာရေ ပဋိဘာတိ, န ဣတရဝစနတ္ထော ယထာပယောဂံ အတ္ထဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, ဗာလေ, ပဏ္ဍိတေ’’တိအာဒီနံ သုဒ္ဓပစ္စတ္တဝစနတ္တညေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ, န သုတိသာမညေန ဘုမ္မောပယောဂဝစနတ္တံ။
ယံ ပနာစရိယေန ဇာတကဋ္ဌကထာယံ –
‘‘တယော ဂိရိံ တိအန္တရံ ကာမယာမိ၊
ပဉ္စာလာ ကုရုယော ကေကကေ စ။
တတုတ္တရိံ ဗြာဟ္မဏ ကာမယာမိ၊
တိကိစ္ဆ မံ ဗြာဟ္မဏ ကာမနီတ’’န္တိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၈။)ဣမဿ ကာမနီတဇာတကဿ သံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ကေကကေ စာတိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ, တေန ကေကကဿ ရဋ္ဌံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝဒန္တော စ သော ‘‘ပုရိသေ ပဿတိ, ပုရိသေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ, ‘‘ပဿာမိ လောကေ သဓနေ မနုဿေ’’တိ စ အာဒီသု ယေဘုယျေန ‘‘ပုရိသေ, လောကေ, သဓနေ, မနုဿေ’’တိအာဒီနံ ဥပယောဂဗဟုဝစနဘုမ္မေကဝစနဘာဝေန အာဂတတ္တာ ပစ္စတ္တေကဝစနဗဟုဝစနဘာဝဿ ပန အပါကဋတ္တာ ယေဘုယျပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒမ္ပိ တာဒိသမေဝါ’’တိ မညမာနော ဝဒတိ မညေ။ အာစရိယာ ဟိ ကတ္ထစိ အတ္တနော ရုစိယာပိ ဝိသုံ ဝိသုံ ကထေန္တိ။ အယံ ပန အမှာကံ ရုစိ – ‘‘ကေကကေ’’တိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနမေဝ ‘‘ပဉ္စာလာ, ကုရုယော’’တိ သဟဇာတပဒါနိ ဝိယ, ရဋ္ဌဝါစကတ္တာ ပန ‘‘ကုရုယော’’တိ ပဒမိဝ ဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ခတ္တိယော, ဗြာဟ္မဏော, ဝေဿော’’တိအာဒီသု ဝိယ သမာနဝိဘတ္တီဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗေသု သဟဇာတပဒေသု ပစ္ဆိမံ ဥပယောဂဝစနဝသေန နိဒ္ဒိသေယျ, ယုတ္တိ စ န ဒိဿတိ ‘‘ပဉ္စာလာ’’တိ, ‘‘ကုရုယော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနံ ဝတွာ ‘‘ကေကကေ’’တိ ဥပယောဂဝစနဿ ဝစနေ, တသ္မာ ‘‘ကေကကေ’’တိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနမေဝ။ တထာ ဟိ သန္ဓိဝိသောဓနဝိဓာယကော အာစရိယော တာဒိသာနံ ပဒါနံ ပစ္စတ္တဝစနတ္တညေဝ ဝိဘာဝေန္တော သာမံ ကတေ ပကရဏေ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗော ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, သုခံ ဒုက္ခံ ဇီဝေါ, သုခေ ဒုက္ခေ ဇီဝေ’’တိ အာဟ, ဋီကာယမ္ပိ စ တေသံ ပစ္စတ္တဝစနဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗော, သုခံ, ဒုက္ခံ, ဇီဝေါ’’တိ သာဓနီယံ ရူပံ ပတိဋ္ဌပေတွာ နိဂ္ဂဟီတလောပဝသေန အကာရောကာရာနဉ္စ ဧကာရာဒေသဝသေန ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, သုခေ, ဒုက္ခေ, ဇီဝေ’’တိ ရူပနိပ္ဖတ္တိမာဟ။ သာ ပါဠိနယာနု ကူလာ။ ကစ္စာယနာစရိယေနပိ ပါဠိနယံ နိဿာယ ‘‘ဒွိပဒေ တုလျာဓိကရဏေ’’တိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနပဒံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဝုတ္တိယံ ‘‘ဒွေ ပဒါနိ တုလျာဓိကရဏာနီ’’တိ။ ‘‘ဒွိပဒေ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၆၉။)တုလျာဓိကရဏေ’’တိ စ ဣဒံ ‘‘အဋ္ဌ နာဂါဝါသသတာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဋ္ဌ နာဂါဝါသသတေ’’တိ ပဒမိဝ ဝုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကေစိ ပန တေသံ ဘုမ္မေကဝစနတ္တံ ဣစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ယဒိ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနံ, ‘‘ကေကကေ’’တိ စ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ, ‘‘ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧသေသေ’’တိ ဣမာနိပိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနာနိ ဝါ သိယုံ, ဥပယောဂဝစနာနိ ဝါ။ ယထေတာနိ ဧဝံဝိဓာနိ န ဟောန္တိ, သုဒ္ဓပစ္စတ္တဝစနာနိယေဝ ဟောန္တိ, တထာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, ကေကကေ’’တိအာဒီနိပိ တထာဝိဓာနိ န ဟောန္တိ, သုဒ္ဓပစ္စတ္တဝစနာနိယေဝ ဟောန္တိ။ ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗထာပိ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, ဗာလေ, ပဏ္ဍိတေ, ကေကကေ’’တိ, ‘‘ဝိရတ္တေ ကောသိယာယနေ, အဋ္ဌ နာဂါဝါသသတေ, ကေ ပုရိသေ, ဧသေသေ’’တိ ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပုရိသလိင်္ဂဣတ္ထိလိင်္ဂနပုံသကလိင်္ဂသဗ္ဗနာမဧကဝစနအနေကဝစနဝသေန သာသနဝရေ ဌိတာနံ ပဒါနံ နိပ္ဖတ္တိ ပစ္စတ္တေကဝစနပုထုဝစနာနမေကာရာဒေသဝသေနေဝ ဘဝတီတိ အဝဿမိဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, ဗာလေ, ပဏ္ဍိတေ’’တိအာဒီနံ သုဒ္ဓပစ္စတ္တဝစနတာ အတီဝ သုခုမာ ဒုဗ္ဗိညေယျာ, သဒ္ဓေန ကုလပုတ္တေန အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ တဒုပဒေသံ သက္ကစ္စံ ဂဟေတွာ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓဝစနသ္မိဉှိ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဓိပ္ပာယတော စ အက္ခရစိန္တကာနံ ဉာဏစက္ခုသမ္မုယှနဋ္ဌာနဘူတာ ပါဠိနယာ ဝိဝိဓာ ဒိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၀။)တတ္ထ သဒ္ဒတော တာဝ ဣဒံ သမ္မုယှနဋ္ဌာနံ – ‘‘ဝိရတ္တာ ကောသိယာယနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဝိရတ္တေ ကောသိယာယနေ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂပစ္စတ္တဝစနံ ဒိဿတိ, ‘‘ကော ပုရိသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကေ ပုရိသေ’’တိ သဗ္ဗနာမိကပစ္စတ္တဝစနံ ဒိဿတိ, ‘‘ကိန္နာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကောနာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ သမာသပဒံ ပုလ္လိင်္ဂဝိသယံ ဒိဿတိ။ ကိံ နာမံ ဧတဿာတိ ကောနာမောတိ ဟိ သမာသော။ တေန ‘‘ကောနာမာ ဣတ္ထီ, ကောနာမံ ကုလ’’န္တိ အယမ္ပိ နယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ကွ တေ ဗလံ မဟာရာဇာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကော တေ ဗလံ မဟာရာဇာ’’တိ ဧတ္ထ ကွသဒ္ဒေန ဤသကံ သမာနသုတိကော သတ္တမိယန္တော ကောသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ, ကွ ကောသဒ္ဒါ ဟိ အညမညမီသကသမာနသုတိကာ။ တထာ ‘‘ဣဓ ဟေမန္တဂိမှေသု, ဣဓ ဟေမန္တဂိမှိသု, န တေနတ္ထံ အဗန္ဓိ သော, န တေနတ္ထံ အဗန္ဓိသူ’’တိ အညာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
အတ္ထတော ပန ဣဒံ သမ္မုယှနဋ္ဌာနံ – ‘‘ယံ န ကဉ္စနဒွေပိဉ္ဆ, အန္ဓေန တမသာ ဂတ’’န္တိ ဧတ္ထ နကာရော ‘‘ကတ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ န ကတန္တိ ကတံ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဟိ နကာရော ဥပမာနေ ဝတ္တတိ, န ပဋိသေဓေ။
‘‘အဿဒ္ဓါ အကတညူ စ၊
သန္ဓိစ္ဆေဒေါ စ ယော နရော။
ဟတာဝကာသော ဝန္တာသော၊
သ ဝေ ဥတ္တမပေါရိသော’’တိ
ဧဝမာဒီနိပိ အညာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
အဓိပ္ပာယတော ဣဒံ သမ္မုယှနဋ္ဌာနံ – ‘‘တဏှံ အသ္မိမာနံ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ဒွါဒသာယတနနိဿိတံ နန္ဒိရာဂဉ္စ ဟန္တွာ ဗြာဟ္မဏော အနီဃော ယာတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ တထာ အဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဂဟေတွာ အညေန ပရိယာယေန
‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ၊ ရာဇာနော ဒွေ စ ခတ္တိယေ။
ရဋ္ဌံ သာနုစရံ ဟန္တွာ၊ အနီဃော ယာတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ
ဝုတ္တံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၁။)‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထ မာ ရုက္ခံ၊ ဝနတော ဇာယတေ ဘယံ။
ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထံ၊ နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ
ဧဝမာဒီနိပိ အညာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဝစနေ သဒ္ဒတော စ အတ္ထတော စ အဓိပ္ပာယတော စ အက္ခရစိန္တကာနံ ဉာဏစက္ခုသမ္မုယှနဋ္ဌာနဘူတာ ပါဠိနယာ ဝိဝိဓာ ဒိဿန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ဇာနန္တာ အပိ သဒ္ဒသတ္ထမခိလံ မုယှန္တိ ပါဌက္ကမေ၊
ယေဘုယျေန ဟိ လောကနီတိဝိဓုရာ ပါဌေ နယာ ဝိဇ္ဇရေ။
ပဏ္ဍိစ္စမ္ပိ ပဟာယ ဗာဟိရဂတံ ဧတ္ထေဝ တသ္မာ ဗုဓော၊
သိက္ခေယျာမလဓမ္မသာဂရတရေ နိဗ္ဗာနတိတ္ထူပဂေ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၂။)ဧဝံ ပါဠိနယာနံ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ, ဗာလေ စ, ပဏ္ဍိတေ စာ’’တိအာဒီနံ သုဒ္ဓပစ္စတ္တဝစနတ္တညေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ, န သုတိသာမညေန ဘုမ္မောပယောဂဝစနတ္တံ ဘုမ္မောပယောဂဝစနေဟိ တေသံ သမာနသုတိကတ္တေပိ ပစ္စတ္တဇောတကတ္တာ။ သမာနသုတိကာပိ ဟိ သဒ္ဒါ အတ္ထပ္ပကရဏလိင်္ဂသဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓာဒိဝသေန အတ္ထဝိသေသဇောတကာ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ? ‘‘သီဟော ဂါယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဝံနာမကော ပုရိသော’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ ‘‘သီဟော နင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘မိဂရာဇာ’’တိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ အတ္ထဝသေန သမာနသုတိကာနံ အတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ။ သင်္ဂါမေ ဌတွာ ‘‘သိန္ဓဝမာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဿော’’တိ ဝိညာယတိ။ ရောဂိသာလာယံ ပန ‘‘သိန္ဓဝမာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘လဝဏ’’န္တိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ပကရဏဝသေန သမာနသုတိကာနံ အတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ။ ‘‘ဣဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧဝံနာမိကာ ဓမ္မဇာတီ’’တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ဣဿော’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အစ္ဆမိဂေါ’’တိ ဝိညာယတိ။ ဧဝံ လိင်္ဂဝသေန ဧကဒေသသမာနသုတိကာနံ အတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ။ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒေဝဒတ္တံ ပက္ကောသ ဃဋဓာရကံ ဒဏ္ဍဓာရက’’န္တိအာဒီသုပိ ဃဋဒဏ္ဍာဒီနိ လိင်္ဂံ, တထာပိ သမာနသုတိကာဓိကာရတ္တာ န တံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။
‘‘ဣဿာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ စ ‘‘ဣဿာ ပုရိသမနုဗန္ဓိံသူ’’တိ စ ဝုတ္တေ ပန သဗ္ဗထာ သမာနသုတိကာနံ သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ။ တထာ ‘‘သီဟော ဘိက္ခဝေ မိဂရာဇာ သာယနှသမယံ အာသယာ နိက္ခမတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မိဂါဓိပေါ ကေသရသီဟော’’တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘သီဟော သမဏုဒ္ဒေသော, သီဟော သေနာပတီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ပန ‘‘သီဟော နာမ သာမဏေရော, သီဟော နာမ သေနာပတီ’’တိ ဝိညာယတိ။ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန သမာနသုတိကာနံ အတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ။ ‘‘အဒ္ဒသံသု ခေါ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ သတ္တရသဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ ပဋိသင်္ခရောန္တေ’’တိ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန သမာနသုတိကာနံ ပစ္စတ္တောပယောဂတ္ထသင်္ခါတအတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ။ တထာ ‘‘သိဉ္စ ဘိက္ခု ဣမံ နာဝံ, အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန သမာနသုတိကာနံ အာလပနတ္ထပစ္စတ္တတ္ထသင်္ခါတအတ္ထဝိသေသဇောတနံ ဘဝတိ, တသ္မာ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိအာဒီနိ ဘုမ္မောပယောဂဝစနေဟိ သဒိသတ္တေပိသဒ္ဒန္တရာဘိသမ္ဗန္ဓဝသေန သုဒ္ဓပစ္စတ္တဝစနာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ပစ္စတ္တေကဝစနဗဟုဝစနာနံ ဧဝ ဟိ ဧကာရာဒေသဝသေန ဧဝံဝိဓာနိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ ဘုမ္မောပယောဂဝစနာနိ ဝိယာတိ။ နနု စ ဘော ဧဝံဝိဓာနံ ရူပါနံ ပါဠိယံ ဒိဿနတော ‘ဧကာရန္တမ္ပိ ပုလ္လိင်္ဂံ အတ္ထီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ, ဩကာရန္တဘာဝေါဂဓရူပဝိသေသတ္တာ တေသံ ရူပါနံ။ အာဒေသဝသေန ဟိ သိဒ္ဓတ္တာ ဝိသုံ ဧကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ပုလ္လိင်္ဂါနံ ယထာဝုတ္တသတ္တဝိဓတာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၃။)ကေစိ ပန ဝဒေယျုံ ‘‘ယာယံ ပုရိသသဒ္ဒနယံ ဂဟေတွာ ‘ဘူတော, ဘူတာ။ ဘူတ’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗေသမောကာရန္တပဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ဝိဘတ္တာ, တတ္ထ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတာနိ ရူပါနိ ကိမတ္ထံ န ဝုတ္တာနီ’’တိ? ဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ တာဒိသာနိ ဟိ စတုတ္ထေကဝစနရူပါနိ ပါဠိနယေ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယေ စ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ‘‘ဂတျတ္ထကမ္မနိ, နယနတ္ထကမ္မနိ, ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေ, တဒတ္ထေ စာ’’တိ သင်္ခေပတော ဣမေသု စတူသုယေဝ ဌာနေသု, ပဘေဒတော ပန သတ္တသု ဌာနေသု ဒိဿန္တိ။ ဒါနရောစနဓာရဏနမောယောဂါဒိဘေဒေ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေ န ဒိဿန္တိ, ဣတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ န ဝုတ္တာနီတိ။ နနု ဒါနကြိယာယောဂေ ‘‘အဘိရူပါယ ကညာ ဒေယျာ’’တိ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတရူပဒဿနတော ဣမသ္မိမ္ပိ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ ‘‘ပုရိသာယ, ဘူတာယာ’’တိအာဒီနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ, ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ‘‘ဒါနရောစနဓာရဏနမောယောဂါဒိဘေဒေ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေ န ဒိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? အပါဠိနယတ္တာ။ ‘‘အဘိရူပါယ ကညာ ဒေယျာ’’တိ အယဉှိ သဒ္ဒသတ္ထတော အာဂတော နယော, န ဗုဒ္ဓဝစနတော။ ဗုဒ္ဓဝစနဉှိ ပတွာ ‘‘အဘိရူပဿ ကညာ ဒေယျာ’’တိ ပဒရူပံ ဘဝိဿတီတိ။ နနု စ ဘော နမောယောဂါဒီသုပိ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသော ဒိဿတီတိ။ သာသနာဝစရာပိ ဟိ နိပုဏာ ပဏ္ဍိတာ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒန္တိ။ ကေစိ ပန –
‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယ ဗုဒ္ဓဿ၊
နမော ဓမ္မာယ ဓမ္မိနော။
နမော သံဃာယ သံဃဿ၊
နမောကာရေန သောတ္ထိ မေ’’တိ စ၊
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၄။)‘‘မုခေ သရသိ သမ္ဖုလ္လေ၊ နယနုပ္ပလပင်္ကဇေ။
ပါဒပင်္ကဇပူဇာယ၊ ဗုဒ္ဓါယ သတတံ ဒဒေ’’တိ စ၊
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၅။)‘‘နရော နရံ ယာစတိ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ, နရေန ဒူတော ပဟိတော နရာယာ’’တိ စ ဂါထာရစနမ္ပိ ကုဗ္ဗန္တီတိ? သစ္စံ, သာသနာဝစရာပိ နိပုဏာ ပဏ္ဍိတာ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယာ’’တိအာဒီနိဝတွာ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒန္တိ, ဂါထာရစနမ္ပိ ကုဗ္ဗန္တိ, ဧဝံ သန္တေပိ တေ သဒ္ဒသတ္ထေ ကတပရိစယဝသေန သဒ္ဒသတ္ထတော နယံ ဂဟေတွာ တထာရူပါ ဂါထာပိ စုဏ္ဏိယပဒါနိပိ အဘိသင်္ခရောန္တိ, ‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒန္တိ။ ယေ ပန သဒ္ဒသတ္ထေ အကတပရိစယာ အန္တမသော ဗာလဒါရကာ, တေပိ အညေသံ ဝစနံ သုတွာ ကတပရိစယဝသေန ‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒန္တိ, ‘‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဝဒန္တာ ပန အပ္ပကတရာ။ ကတ္ထစိ ဟိ ပဒေသေ ကုမာရကေ အက္ခရသမယံ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တာ ဂရူ အက္ခရာနမာဒိမှိ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယာ’’တိ သိက္ခာပေန္တိ, န ပန ‘‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ, ဧဝံ သန္တေပိ ပါဠိနယေ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယေ စ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ဌပေတွာ ဂတျတ္ထကမ္မာဒိဋ္ဌာနစတုက္ကံ, ပဘေဒတော သတ္တဋ္ဌာနံ ဝါ ဒါနရောစနဓာရဏနမောယောဂါဒိဘေဒေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတာနိ ရူပါနိ န ဒိဿန္တိ, တသ္မာ ကေဟိစိ အဘိသင်္ခတာနိ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓါယ, ဗုဒ္ဓါယ ဒါနံ ဒေန္တီ’’တိ ပဒါနိ ပါဠိံ ပတွာ ‘‘နမော ဗုဒ္ဓဿ, ဗုဒ္ဓဿ ဒါနံ ဒေန္တီ’’တိ အညရူပါနိ ဘဝန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ပန ပါဠိနယအဋ္ဌကထာနယာနုရူပေန အာယာဒေသဿ ပယောဂရစနာ – ‘‘ဗုဒ္ဓါယ သရဏံ ဂစ္ဆတိ, ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓါယ နဂရံ နေန္တိ, ဗုဒ္ဓံ နဂရံ နေန္တီ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓါယ သက္ကတော ဓမ္မော, ဗုဒ္ဓေန သက္ကတော ဓမ္မော’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓါယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇတိ, ဗုဒ္ဓဿ အတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇတီ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓါယ အပေန္တိ အညတိတ္ထိယာ, ဗုဒ္ဓသ္မာ အပေန္တိ အညတိတ္ထိယာ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓါယ ဓမ္မတာ, ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မတာ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗုဒ္ဓါယ ပသန္နော, ဗုဒ္ဓေ ပသန္နော’’တိ ဝါ ဣတိ ပဘေဒတော ဣမံ သတ္တဌာနံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ အညတ္ထ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ –
ပါဌေ မဟာနမက္ကာရ-သင်္ခါတေ သာဓုနန္ဒနေ။
သမ္ပဒါနေ နမောယောဂေ၊ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။
ဧတ္ထ မဟာနမက္ကာရပါဌော နာမ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ပါဌော။ အတြာပိ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။ ဝမ္မိကသုတ္တေပိ ‘‘နမော ကရောဟိ နာဂဿာ’’တိ ဧဝံ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေပိ ‘‘သောတ္ထိ ဘဒန္တေ ဟောတု ရညော, သောတ္ထိ ဇနပဒဿ’’။ ဧဝံ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။
‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓ’’န္တိ ပါဌဿ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယပိ။
သမ္ပဒါနေ နမောယောဂေ၊ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။
တထာ ဟိ
‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ပဗုဇ္ဈန္တိ၊ သဒါ ဂေါတမသာဝကာ။
ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ၊ နိစ္စံ ဗုဒ္ဓဂတာ သတီ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၆။)ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိကဿ ပုတ္တော ဂုဠံ ခိပမာနော ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’တိ ဝတွာ ဂုဠံ ခိပတီ’’တိ အာယာဒေသဝဇ္ဇိတော သဒ္ဒရစနာဝိသေသော ဒိဿတိ။ သဂါထာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယမ္ပိ ဓနဉ္ဇာနီသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘တွံ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ ခိပိတွာပိ ကာသေတွာပိ ‘နမော ဗုဒ္ဓဿာ’တိ တဿ မုဏ္ဍကဿ သမဏကဿ နမက္ကာရံ ကရောသီ’’တိ အာယာဒေသဝဇ္ဇိတော သဒ္ဒရစနာဝိသေသော ဒိဿတိ။ တထာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒေတိ။ တဿ ပုရိသဿ ဘတ္တံ န ရုစ္စတိ။ သမဏဿ ရောစတေ သစ္စံ, ဗုဒ္ဓဿ ဆတ္တံ ဓာရေတိ, ဗုဒ္ဓဿ သိလာဃတေ’’တိအာဒိနာ အာယာဒေသဝိဝဇ္ဇိတော သဒ္ဒရစနာဝိသေသော ဒိဿတိ။ ဧဝံ ဒါနရောစနာဒီသု ဗဟူသု သမ္ပဒါနဝိသယေသု စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတံ ရူပံ န ဒိဿတိ။
ဂတျတ္ထကမ္မာဒီသု ပန စတူသု ဌာနေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘မူလာယ ပဋိကဿေယျ, အပ္ပော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ စေတ္ထ ဂတျတ္ထကမ္မနိ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘မူလံ ပဋိကဿေယျ, အပ္ပော သဂ္ဂံ ဂစ္ဆတီ’’တိ စ အတ္ထော။ ‘‘ပဋိကဿေယျာ’’တိ စေတ္ထ ကသ ဂတိယန္တိ ဓာတုဿ ပတိဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတတ္တာ ‘‘အာကဍ္ဎေယျာ’’တိ အတ္ထော ဘဝတိ။ ‘‘အယံ ပုရိသော မမ အတ္ထကာမော, ယော မံ ဂဟေတွာန ဒကာယ နေတီ’’တိ ဧတ္ထ နယနတ္ထကမ္မနိ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထ ဟိ မံ ဥဒကံ နေတိ, အတ္တနော ဝသနကသောဗ္ဘံ ပါပေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိရမထာယသ္မန္တော မမ ဝစနာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေ ဒိဿတိ။ မမ ဝစနတော ဝိရမထာတိ ဟိ နိဿက္ကဝစနဝသေန အတ္ထော။ ‘‘မဟာဂဏာယ ဘတ္တာ မေ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေ ဒိဿတိ။ မမ မဟတော ဟံသဂဏဿ ဘတ္တာတိ ဟိ သာမိဝစနဝသေန အတ္ထော။ မမ ဟံသရာဇာတိ စေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အသက္ကတာ စသ္မ ဓနဉ္စယာယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေ ဒိဿတိ။ မယံ ဓနဉ္စယဿ ရညော အသက္ကတာ စ ဘဝါမာတိ ဟိ ကတ္တုတ္ထေ သာမိဝစနံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဓနဉ္စယဿာ’’တိ ဝါ ‘‘ဓနဉ္စယေနာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဓနဉ္စယာယာ’’တိ သမ္ပဒါနဝစနံ ဒါနကြိယာဒိကဿ သမ္ပဒါနဝိသယဿ အဘာဝတော ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေယေဝ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဓနဉ္စယရာဇေန မယံ အသက္ကတာ စ ဘဝါမာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အညမ္ပိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမဋ္ဌာနံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၇။)‘‘ဝိရာဂါယ ဥပသမာယ နိရောဓာယာ’’တိအာဒီနိ ပန အနေကသဟဿာနိ အာယာဒေသသဟိတာနိ သဒ္ဒရူပါနိ တဒတ္ထေ ပဝတ္တန္တိ။ အဋ္ဌကထာစရိယာပိ ဟိ ဓမ္မဝိနယသဒ္ဒတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တာ ‘‘ဓမ္မာနံ ဝိနယာယ။ အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထဉှေသ ဝိနယော, န ဘဝဘောဂါဒိအတ္ထ’’န္တိ တဒတ္ထဝသေနေဝ အာယာဒေသသဟိတံ သဒ္ဒရူပံ ပယုဉ္ဇိံသု, ဧဝံ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတာနိ ရူပါနိ ဂတျတ္ထကမ္မနိ နယနတ္ထကမ္မနိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေ တဒတ္ထေ စာတိ ဣမေသု စတူသုယေဝ ဌာနေသု ဒိဿန္တိ, န ပန ဒါနရောစနာဒိဘေဒေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘အတ္ထာယာတိ သမ္ပဒါနဝစန’’န္တိ အာယာဒေသသဟိတံ သဒ္ဒရူပံ ဝုတ္တံ, ပုရိသသဒ္ဒါဒိဝသေန ပန တာဒိသာနိ ရူပါနိ န ဝုတ္တာနိ တာဒိသာနံ သဒ္ဒရူပါနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အပ္ပဝတ္တနတော။ ကစ္စာယနပ္ပကရဏေပိ ဟိ ‘‘အာယ စတုတ္ထေကဝစနဿ တူ’’တိ လက္ခဏဿ ဝုတ္တိယံ ‘‘အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုရိသာယာ’’တိ ဝါ ‘‘သမဏာယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဗြာဟ္မဏာယာ’’တိ ဝါ န ဝုတ္တန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၈။)ဧတ္ထ သိယာ – နနု ဘော တဿေဝ ဝုတ္တိယံ ‘‘စတုတ္ထီတိ ကိမတ္ထံ ပုရိသဿ မုခံ။ ဧကဝစနဿာတိ ကိမတ္ထံ ပုရိသာနံ ဒဒါတိ။ ဝါတိ ကိမတ္ထံ ဒါတာ ဟောတိ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုရိသာယ သမဏာယ ဗြာဟ္မဏာယာ’’တိအာဒီနိ ပဒရူပါနိ နယတော ဒဿိတာနိ, ကေဝလံ ပန မုခသဒ္ဒယောဂတော ဗဟုဝစနဘာဝတော ဝိကပ္ပနတော စ ‘‘ပုရိသာယာ’’တိအာဒီနိ န သိဇ္ဈန္တိ, မုခသဒ္ဒယောဂါဒိဝိရဟိတေ ပန ဌာနေ အဝဿံ သိဇ္ဈန္တီတိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ – ‘‘စတုတ္ထီတိ ကိမတ္ထံ ပုရိသဿ မုခ’’န္တိ ဝဒန္တော ‘‘သစေ အာယာဒေသော ဘဝေယျ, စတုတ္ထိယာ ဧဝ ဘဝတိ, န ဆဋ္ဌိယာ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘မုခ’’န္တိ ပဒံ ဒဿေသိ, န စ တေန ‘‘မုခသဒ္ဒဋ္ဌာနေ ဒေတီတိအာဒိကေ သမ္ပဒါနဝိသယဘူတေ ကြိယာပဒေ ဌိတေ အာယာဒေသော ဟောတီ’’တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကဝစနဿာတိ ကိမတ္ထံ ပုရိသာနံ ဒဒါတီ’’တိ ဝဒန္တောပိ ‘‘ဧကဝစနဿေဝ အာယာဒေသော ဟောတိ, န ဗဟုဝစနဿာ’’တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒဒါတီ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ‘‘ပုရိသာန’’န္တိ ပဒဿ သမ္ပဒါနဝစနတ္တံ ဉာပေတုံ အဝေါစ, န စ ‘‘ဒေတီတိအာဒိကေ သမ္ပဒါနဝိသယဘူတေ ကြိယာပဒေ သတိ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသော ဟောတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိညာပေတိ။ ‘‘ဝါတိ ကိမတ္ထံ ဒါတာ ဟောတိ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ’’တိ စ ဝဒန္တောပိ ‘‘သမ္ပဒါနေယေဝ ဝိကပ္ပေန အာယာဒေသော ဟောတီ’’တိ ဝိညာပေတိ, န ဒါနာဒိကြိယံ ပဋိစ္စ အာယာဒေသဝိဓာနံ ဉာပေတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၇၉။)ယဒိ ပန ဒါနာဒိကြိယံ ပဋိစ္စ အာယာဒေသဝိဓာနံ သိယာ, ဝုတ္တိကာရကေန လက္ခဏဿ ဝုတ္တိယံ မူလောဒါဟရဏေယေဝ ‘‘အတ္ထာယ ဟိတာယာ’’တိ တဒတ္ထပယောဂါနိ ဝိယ ‘‘ပုရိသာယ ဒီယတေ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န စ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဗုဒ္ဓဝစနေ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု စ တာဒိသဿ ပယောဂဿ အဘာဝါ။ နိရုတ္တိပိဋကေ ဟိ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ သော အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော ‘‘ပုရိသဿ ဒီယတေ’’တိ အာယာဒေသရဟိတာနိယေဝ ရူပါနိ ဒဿေတိ, ‘‘အတ္ထာယာတိ သမ္ပဒါနဝစန’’န္တိ ဘဏန္တောပိ စ ထေရော ဒါနာဒိကြိယာပေက္ခံ အကတွာ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတံ ရူပမေဝ နိဒ္ဒိသိ။ တေန သော ပယောဂေါ တဒတ္ထပ္ပယောဂေါတိ ဝိညာယတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဒါနာဒိကြိယံ ပဋိစ္စ အာယာဒေသဝိဓာနံ န ကတ’’န္တိ။ ယဇ္ဇေဝံ ‘‘အတ္ထာယ ဟိတာယာ’’တိအာဒီနိယေဝ တဒတ္ထပ္ပယောဂါနိ ‘‘အာယ စတုတ္ထေကဝစနဿ တူ’’တိ လက္ခဏဿ ဝိသယာ ဘဝေယျုံ, နာညာနီတိ? တန္န, အညာနိပိ ဝိသယာယေဝ တဿ။ ကတမာနိ? ‘‘မူလာယ ပဋိကဿေယျ, အပ္ပော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ, ဒကာယ နေတိ, ဝိရမထာယသ္မန္တော မမဝစနာယ, ဂဏာယ ဘတ္တာ’’တိအာဒီနိ။ ‘‘သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ’’တိအာဒီနိ ပန ဝါဓိကာရတ္တာ အဝိသယာဝါတိ။
နနု စ ဘော ဧဝံ သန္တေ ဝုတ္တိကာရကေန မူလောဒါဟရဏေသု ‘‘အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘မူလာယ ပဋိကဿေယျာ’’တိအာဒီနိပိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ, ကိမုဒါဟရဏေ ပန ‘‘ဝါတိ ကိမတ္ထံ သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ, အဝစနေ ကာရဏမတ္ထိ, တံ သုဏာထ – ‘‘မူလာယ ပဋိကဿေယျ, အပ္ပော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘မူလာယ, သဂ္ဂါယာ’’တိ ပဒါနိ သုဒ္ဓသမ္ပဒါနဝစနာနိ န ဟောန္တိ ဂတျတ္ထကမ္မနိ ဝတ္တနတော, တသ္မာ မူလောဒါဟရဏေသု န ဝုတ္တာနိ။ တထာ ‘‘ဒကာယ နေတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒကာယာ’’တိ ပဒံ နယနတ္ထကမ္မနိ ဝတ္တနတော သုဒ္ဓသမ္ပဒါနဝစနံ န ဟောတီတိ န ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိရမထာယသ္မန္တော မမ ဝစနာယာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဝစနာယာ’’တိ ပဒံ နိဿက္ကဝစနတ္ထေ ဝတ္တနတော, ‘‘ဂဏာယ ဘတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဏာယာ’’တိ ပဒံ သာမိဝစနတ္ထေ ဝတ္တနတော, ‘‘အသက္ကတာ စသ္မ ဓနဉ္စယာယာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဓနဉ္စယာယာ’’တိ ပဒံ ကတ္တုဝသေန သာမိအတ္ထေ ဝတ္တနတော သုဒ္ဓသမ္ပဒါနဝစနံ န ဟောတီတိ န ဝုတ္တံ။ ကိမုဒါဟရဏေပိ ‘‘သဂ္ဂဿာ’’တိ ပဒံ ဂမနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဂတျတ္ထကမ္မနိ ဝတ္တနတော သုဒ္ဓသမ္ပဒါနဝစနံ န ဟောတီတိ ‘‘ဝါတိ ကိမတ္ထံ သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဗုဒ္ဓဝစနံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယဉ္စ ပတွာ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတာနိ ရူပါနိ ဂတျတ္ထကမ္မာဒီသု စတူသုယေဝ ဌာနေသု ဒိဿန္တိ, န ပန ဒါနရောစနာဒိဘေဒေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၀။)နနု စ ဘော ‘‘စန္ဒနသာရံ ဇေဋ္ဌိကာယ အဒါသိ သုဝဏ္ဏမာလံ ကနိဋ္ဌာယာ’’တိ ဒါနပ္ပယောဂေ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတရူပဒဿနတော ‘‘ရာဇကညာယ ဒီယတေ, ရာဇကညာယ ရုစ္စတိ အလင်္ကာရော, ရာဇကညာယ ဆတ္တံ ဓာရေတိ, ရာဇကညာယ နမော ကရောဟိ, ရာဇကညာယ သောတ္ထိ ဘဝတု, ရာဇကညာယ သိလာဃတေ’’တိအာဒီဟိပိ ပယောဂေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယဉ္စ ပတွာ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတာနိ ရူပါနိ ဂတျတ္ထကမ္မာဒီသု စတူသုယေဝ ဌာနေသု ဒိဿန္တိ, န ပန ဒါနရောစနာဒိဘေဒေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေ’’တိ ဝဒထာတိ? ဥပ္ပထမဝတိဏ္ဏော ဘဝံ, န ဟိ ဘဝံ အမှာကံ ဝစနတ္ထံ ဇာနာတိ။ အယဉှေတ္ထ အမှာကံ ဝစနတ္ထော – သဗ္ဗာနိပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ ဧကဝစနဝသေန တတိယာစတုတ္ထီပဉ္စမီဆဋ္ဌီသတ္တမီဌာနေသု သမသမာနိ ဟောန္တိ, အပ္ပာနိ အသမာနိ, တသ္မာ တာနိ ဌပေတွာ ပုလ္လိင်္ဂနပုံသကလိင်္ဂေသု ပုရိသာဒိ စိတ္တာဒိသဒ္ဒါနံ အကာရန္တပကတိဘာဝေ ဌိတာနံ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသသဟိတာနိ ရူပါနိ ဗုဒ္ဓဝစနာဒီသု ဒါနရောစနာဒိဘေဒေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သမ္ပဒါနဝိသယေ န ဒိဿန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘မူလာယ, သဂ္ဂါယ, ဒကာယ, ဝစနာယ, ဂဏာယာ’’တိအာဒီနိ ဂတျတ္ထကမ္မာဒီသု တီသု ‘‘အဘိညာယ, သမ္ဗောဓာယ, နိဗ္ဗာနာယာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ ပန အနေကသတာနိ တိလိင်္ဂပဒါနိ တဒတ္ထေယေဝါတိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု ဒိဿန္တိ။ ‘‘ဒေတိ, ရောစတိ, ဓာရေတီ’’တိအာဒီသု ပန သုဒ္ဓသမ္ပဒါနဝိသယေသု န ဒိဿန္တိ။ ဘဝန္တိ စတြ –
စတုတ္ထေကဝစနဿ၊ အာယာဒေသေန သံယုတံ။
ရူပံ အနိတ္ထိလိင်္ဂါနံ၊ ဌာနေသု စတုသုဋ္ဌိတံ။
ဂတျတ္ထကမ္မနိ စေဝ၊ နယနတ္ထဿ ကမ္မနိ။
ဝိဘတ္တိယာ ဝိပလ္လာသေ၊ တဒတ္ထေ စာတိ နိဒ္ဒိသေ။
‘‘မူလာယ ပဋိကဿေယျ၊ အပ္ပော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ’’။
ဧဝံ ဂတျတ္ထကမ္မသ္မိံ၊ ဒိဋ္ဌမမှေဟိ သာသနေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၁။)‘‘ဒကာယ နေတိ’’ ဣစ္စေဝံ၊ နယနတ္ထဿ ကမ္မနိ။
‘‘ဝစနာယာ’’တိ နိဿက္ကေ၊ ဝိရမဏပ္ပယောဂတော။
‘‘ဂဏာယ’’ဣတိ သာမိသ္မိံ၊ ‘‘ဘတ္တာ’’တိ သဒ္ဒယောဂတော။
‘‘ဓနဉ္စယာယာ’’တိ ပဒံ၊ ကတ္တုတ္ထေ သာမိသူစကံ။
‘‘အသက္ကတာ’’တိ သဒ္ဒဿ၊ ယောဂတောတိ ဝိနိဒ္ဒိသေ။
အညော စာပိ ဝိပလ္လာသော၊ မဂ္ဂိတဗ္ဗော ဝိဘာဝိနာ။
‘‘အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ၊ နိဗ္ဗာနာယာ’’တိမာနိ တု။
လိင်္ဂတ္တယဝသေနေဝ၊ တဒတ္ထသ္မိံ ဝိနိဒ္ဒိသေ။
ဧဝံ ပါဌာနုလောမေန၊ ကထိတော အာယသမ္ဘဝေါ။
ဣဒန္တု သုခုမံ ဌာနံ၊ စိန္တေတဗ္ဗံ ပုနပ္ပုနံ။
ဩကာရန္တဝသေနေဝ၊ နာနာနယသုမဏ္ဍိတာ။
ပဒမာလာ မဟေသိဿ၊ သာသနတ္ထံ ပကာသိတာ။
ဣမမတိမဓုရဉ္စေ စိတ္တိကတွာ သုဏေယျုံ၊
ဝိဝိဓနယဝိစိတ္တံ သာဓဝေါ သဒ္ဒနီတိံ။
ဇိနဝရဝစနေတေ သဒ္ဒတော ဇာတကင်္ခံ၊
ကုမုဒမိဝ’သိနာ ဝေ သုဋ္ဌု ဆိန္ဒေယျုမေတ္ထ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
သဝိနိစ္ဆယော ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ
နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ နာမ
ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
အကာရန္တောကာရန္တတာပကတိကဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၂။)၆. အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂနာမိကပဒမာလာ
အထ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပေသု အဘိဘဝိတု ဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ – သတ္ထာ, သတ္ထာ, သတ္ထာရော။ သတ္ထာရံ, သတ္ထာရော။ သတ္ထာရာ, သတ္ထာရေဟိ, သတ္ထာရေဘိ။ သတ္ထု, သတ္ထုဿ, သတ္ထုနော, သတ္ထာနံ, သတ္ထာရာနံ။ သတ္ထာရာ, သတ္ထာရေဟိ, သတ္ထာရေဘိ။ သတ္ထု, သတ္ထုဿ, သတ္ထုနော, သတ္ထာနံ, သတ္ထာရာနံ။ သတ္ထရိ, သတ္ထာရေသု။ ဘော သတ္ထ, ဘော သတ္ထာ, ဘဝန္တော သတ္ထာရော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၃။)အယံ ယမကမဟာထေရေန ကတာယ စူဠနိရုတ္တိယာ အာဂတော နယော။ ဧတ္ထ စ နိရုတ္တိပိဋကေ စ ကစ္စာယနေ စ ‘‘သတ္ထုနာ’’တိ ပဒံ အနာဂတမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ ‘‘ဓမ္မရာဇေန သတ္ထုနာ’’တိ ဒဿနတော။ ‘‘သတ္ထာရာ, သတ္ထုနာ, သတ္ထာရေဟိ, သတ္ထာရေဘီ’’တိ ကမော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အသတိပိ အတ္ထဝိသေသေ ဗျဉ္ဇနဝိသေသဝသေန, ဗျဉ္ဇနဝိသေသာဘာဝေပိ အတ္ထနာနတ္ထတာဝသေန သဒ္ဒန္တရသန္ဒဿနံ နိရုတ္တိက္ကမောတိ ‘‘သတ္ထာ’’တိ ပဒံ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိရုတ္တိပိဋကာဒီသု ပန ‘‘သတ္ထာ’’တိ ပဌမာဗဟုဝစနံ န အာဂတံ။ ကိဉ္စာပိ န အာဂတံ, တထာပိ ‘‘အဝိတက္ကိတာ မစ္စုမုပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ ပါဠိယံ ‘‘အဝိတက္ကိတာ’’တိ ပဌမာဗဟုဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘သတ္ထာ’’တိ ပဒဿ ပဌမာဗဟုဝစနတ္တံ အဝဿမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တထာ ဝတ္တာ, ဓာတာ, ဂန္တာဒီနမ္ပိ တဂ္ဂတိကတ္တာ။ တထာ နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘သတ္ထာရေ’’တိ ဒုတိယာဗဟုဝစနဉ္စ ‘‘သတ္ထုဿ, သတ္ထာန’’န္တိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌေကဝစနဗဟုဝစနာနိ စ အာဂတာနိ, စူဠနိရုတ္တိယံ ပန န အာဂတာနိ။ တတ္ထ ‘‘မာတာပိတရော ပေါသေတိ။ ဘာတရော အတိက္ကမတီ’’တိ ဒဿနတော ‘‘သတ္ထာရေ’’တိ ဒုတိယာဗဟုဝစနရူပံ အယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ကစ္စာယနာဒီသု ‘‘ဘော သတ္ထ, ဘော သတ္ထာ’’ ဣတိ ရဿဒီဃဝသေန အာလပနေကဝစနဒွယံ ဝုတ္တံ။ နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘ဘော သတ္ထ’’ ဣတိရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဝတွာ ‘‘ဘဝန္တော သတ္ထာရော’’တိ အာရာဒေသဝသေန အာလပနဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ စူဠနိရုတ္တိယံ ‘‘ဘော သတ္ထ’’ ဣတိ ရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ ဝတွာ ‘‘ဘော သတ္ထာ’’ ဣတိ ဒီဃဝသေန အာလပနဗဟုဝစနံ လပိတံ။ သဗ္ဗမေတံ အာဂမေ ဥပပရိက္ခိတွာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ သတ္ထုသဒ္ဒဿ ယံ ရူပန္တရံ အမှေဟိ ဒိဋ္ဌံ, တံ ဒဿေဿာမ – တထာ ဟိ ‘‘ဣမေသံ မဟာနာမ တိဏ္ဏံ သတ္ထူနံ ဧကာ နိဋ္ဌာ ဥဒါဟု ပုထု နိဋ္ဌာ’’တိ ပါဠိယံ ‘‘သတ္ထူန’’န္တိ ပဒံ ဒိဋ္ဌံ, တသ္မာ အယမ္ပိ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သတ္ထု, သတ္ထုဿ, သတ္ထုနော, သတ္ထာနံ, သတ္ထာရာနံ, သတ္ထူန’’န္တိ။ အဘိဘဝိတာ, အဘိဘဝိတာ, အဘိဘဝိတာရော။ အဘိဘဝိတာရံ, အဘိဘဝိတာရော။ အဘိဘဝိတာရာ, အဘိဘဝိတုနာ, အဘိဘဝိတာရေဟိ, အဘိဘဝိတာရေဘိ။ အဘိဘဝိတု, အဘိဘဝိတုဿ, အဘိဘဝိတုနော, အဘိဘဝိတာနံ, အဘိဘဝိတာရာနံ, အဘိဘဝိတူနံ။ အဘိဘဝိတာရာ, အဘိဘဝိတာရေဟိ, အဘိဘဝိတာရေဘိ။ အဘိဘဝိတု, အဘိဘဝိတုဿ, အဘိဘဝိတုနော, အဘိဘဝိတာနံ, အဘိဘဝိတာရာနံ။ အဘိဘဝိတရိ, အဘိဘဝိတာရေသု။ ဘော အဘိဘဝိတ, ဘော အဘိဘဝိတာ, ဘဝန္တော အဘိဘဝိတာရော။ ယထာ ပနေတ္ထ အဘိဘဝိတု ဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ သတ္ထုနယေန ယောဇိတာ, ဧဝံ ပရိဘဝိတုအာဒီနဉ္စ အညေသဉ္စ တံသဒိသာနံ နာမိကပဒမာလာ သတ္ထုနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထညာနိ တံသဒိသာနိ နာမ ‘‘ဝတ္တာ, ဓာတာ’’ဣစ္စာဒီနံ ပဒါနံ ဝတ္တုဓာတု ဣစ္စာဒီနိ ပကတိရူပါနိ။
ဝတ္တာ ဓာတာ ဂန္တာ နေတာ၊
ဒါတာ ကတ္တာ စေတာ တာတာ။
ဆေတ္တာ ဘေတ္တာ ဟန္တာ မေတာ၊
ဇေတာ ဗောဒ္ဓါ ဉာတာ သောတာ။
ဂဇ္ဇိတာ ဝဿိတာ ဘတ္တာ၊ မုစ္ဆိတာ ပဋိသေဓိတာ။
ဘာသိတာ ပုစ္ဆိတာ ခန္တာ၊ ဥဋ္ဌာတောက္ကမိတာ တတာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၄။)နတ္တာ ပနတ္တာ အက္ခာတာ၊ သဟိတာ ပဋိသေဝိတာ။
နေတာ ဝိနေတာ ဣစ္စာဒီ၊ ဝတ္တရေ သုဒ္ဓကတ္တရိ။
ဥပ္ပာဒေတာ ဝိညာပေတာ၊ သန္ဒဿေတာ ပဗြူဟေတာ။
ဗောဓေတာဒီ စညေ သဒ္ဒါ၊ ဉေယျာ ဟေတုသ္မိံ အတ္ထသ္မိံ။
ကတ္တာ ခတ္တာ နေတ္တာ ဘတ္တာ၊ ပိတာ ဘာတာတိမေ ပန။
ကိဉ္စိ ဘိဇ္ဇန္တိ သုတ္တသ္မိံ၊ တံ ပဘေဒံ ကထေဿဟံ။
သတ္ထာတိအာဒီသု ကေစိ၊ ဥပယောဂေန သာမိနာ။
သဟေဝ နိစ္စံ ဝတ္တန္တိ၊ နေဝ ဝတ္တန္တိ ကေစိ တု။
တတြ ကတ္တုသဒ္ဒါဒယော ရူပန္တရဝသေန သတ္ထုသဒ္ဒတော ကိဉ္စိ ဘိဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ကတ္တေ တရမာနော, ဂန္တွာ ဝေဿန္တရံဝဒါ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကတ္တေ’’တိ ဣဒံ အာလပနေကဝစနရူပံ, ဧဝဉှိ ‘‘ဘော ကတ္တာ’’တိ ရူပတော ရူပန္တရံ နာမ။ ‘‘တေန ဟိ ဘော ခတ္တေ ယေန စမ္ပေယျကာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ တေနုပသင်္ကမာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ခတ္တေ’’တိ ဣဒဉ္စာလပနေကဝစနရူပံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဘော ခတ္တာ’’တိ ရူပတော ရူပန္တရံ နာမ။ ‘‘နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘နေတ္တေ’’တိ ဣဒံ သတ္တမိယာ ဧကဝစနရူပံ, ဧတမ္ပိ ‘‘နေတ္တရီ’’တိ ရူပတော ရူပန္တရံ။ ‘‘အာရာဓယတိ ရာဇာနံ, ပူဇံ လဘတိ ဘတ္တုသူ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘတ္တူသူ’’တိ ဣဒံ သတ္တမိယာ ဗဟုဝစနရူပံ။ ‘‘ဘတ္တာရေသူ’’တိ ရူပတော ရူပန္တရံ, အတြ ‘‘ဘတ္တူသူ’’တိ ဒဿနတော, ‘‘မာတာပိတူသု ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ပိတူသူ’’တိ ဒဿနတော စ ‘‘ဝတ္တူသု ဓာတူသု ဂန္တူသု နေတူသု ဒါတူသု ကတ္တူသူ’’တိ ဧဝမာဒိနယောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ အယံ နယော သတ္ထုသဒ္ဒေပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဝိယ အမှေ ပဋိဘာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၅။)ပိတာ, ပိတာ, ပိတရော။ ပိတရံ, ပိတရော။ ပိတရာ, ပိတုနာ, ပေတျာ, ပိတရေဟိ, ပိတရေဘိ, ပိတူဟိ, ပိတူဘိ။ ပိတု, ပိတုဿ, ပိတုနော, ပိတာနံ, ပိတရာနံ, ပိတူနံ။ ပိတရာ, ပေတျာ, ပိတရေဟိ, ပိတရေဘိ, ပိတူဟိ, ပိတူဘိ။ ပိတု, ပိတုဿ, ပိတုနော, ပိတာနံ, ပိတရာနံ, ပိတူနံ။ ပိတရိ, ပိတရေသု, ပိတူသု။ ဘော ပိတ, ဘော ပိတာ, ဘဝန္တော ပိတရော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ပေတျာ, ပိတူန’’န္တိ ဣမံ နယဒွယံ ဝဇ္ဇေတွာ ဘာတုသဒ္ဒဿ စ ပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘‘မတျာ စ ပေတျာ စ ကတံ သုသာဓု, အနုညာတောသိ မာတာပိတူဟိ, မာတာပိတူနံ အစ္စယေနာ’’တိ စ ဒဿနတော ပိတုသဒ္ဒဿ ‘‘ပေတျာ, ပိတူဟိ, ပိတူဘိ။ ပိတူန’’န္တိ ရူပဘေဒေါ စ, ‘‘ပိတရော’’ ဣစ္စာဒီသု ရဿတ္တဉ္စ သတ္ထုသဒ္ဒတော ဝိသေသော။ တတ္ထ စ ‘‘ပေတျာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဇန္တုယော, ဟေတုယော, ဟေတုယာ, အဓိပတိယာ’’တိ ပဒါနိ ဝိယ အစိန္တေယျံ ပုလ္လိင်္ဂရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၆။)စောဒနာ သောဓနာ စာတြ ဘဝတိ – သတ္ထာ ပိတာ ဣစ္စေဝမာဒီနိ နိပ္ဖန္နတ္တမုပါဒါယ အာကာရန္တာနီတိ စ, ပဌမံ ဌပေတဗ္ဗံ ပကတိရူပမုပါဒါယ ဥကာရန္တာနီတိ စ တုမှေ ဘဏထ, ‘‘ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ။ အမာတာပိတရသံဝဍ္ဎော။ ကတ္တာရနိဒ္ဒေသော’’တိအာဒီသု ပန သတ္ထာရ ဣစ္စာဒီနိ ကထံ တုမှေ ဘဏထာတိ? ဧတာနိပိ မယံ ပကတိရူပမုပါဒါယ ဥကာရန္တာနီတိ ဘဏာမာတိ။ နနု စ ဘော ဧတာနိ အကာရန္တာနီတိ? န, ဥကာရန္တာနိယေဝ တာနိ။ နနု စ ဘော ယော အံ နာဒီနိ ပရဘူတာနိ ဝစနာနိ န ဒိဿန္တိ ယေဟိ ဥကာရန္တသဒ္ဒါနမန္တဿ အာရာဒေသော သိယာ, တသ္မာ အကာရန္တာနီတိ? န, ဤဒိသေ ဌာနေ ပရဘူတာနံ ယော အံ နာဒီနံ ဝစနာနမနောကာသတ္တာ။ တထာ ဟိ သမာသဝိသယော ဧသော။ သမာသဝိသယသ္မိဉှိ အစိန္တေယျာနိပိ ရူပါနိ ဒိဿန္တီတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဘော ‘‘ဂါမတော နိက္ခမတီ’’တိ ပယောဂဿ ဝိယ အသမာသဝိသယေ ‘‘သတ္ထာရတော သတ္ထာရံ ဂစ္ဆတီ’’တိ နိဒ္ဒေသပါဠိဒဿနတော ‘‘ဟေတု သတ္ထာရဒဿန’’န္တိအာဒီသု သတ္ထာရ ဣစ္စာဒီနိ အကာရန္တာနီတိ စိန္တေတဗ္ဗာနီတိ? န စိန္တေတဗ္ဗာနိ ‘‘သတ္ထာရတော သတ္ထာရံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဥကာရန္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ အသမာသတ္တေပိ တောပစ္စယံ ပဋိစ္စ သတ္ထုသဒ္ဒဿ ဥကာရော အာရာဒေသံ လဘတိ။ ယာနိ ပန တုမှေ ဥကာရဿ အာရာဒေသနိမိတ္တာနိ ယော အံနာဒီနိ ဝစနာနိ ဣစ္ဆထ, တာနိ ဤဒိသေ ဌာနေ ဝိညူနံ ပမာဏံ န ဟောန္တိ။ ကာနိ ပန ဟောန္တီတိ စေ? အသမာသဝိသယေ တောပစ္စယော စ သမာသဝိသယေ ပရပဒါနိ စ ပရပဒါဘာဝေ သျာဒိဝိဘတ္တိယော စာတိ ဣမာနေဝ ဤဒိသေ ဌာနေ ဧကန္တေန ပမာဏံ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယ, ဉတ္တံ ဗာလဿ ဇာယတီ’’တိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အယံ နိမ္မာတာပိတရောတိ ဣမသ္မိံ ပဟဋေ ဒဏ္ဍော နတ္ထီ’’တိ ဧတ္ထ နိမ္မာတာပိတရောတိ ဣမဿ သမာသဝိသယတ္တာ သိမှိ ပရေ ဥကာရော အာရာဒေသံ လဘတိ, တတော သိဿ ဩကာရာဒေသော, ဣစ္စေတံ ပဒံ ပကတိရူပဝသေန ဥကာရန္တံ ဘဝတိ။ နိပ္ဖန္နတ္တမုပါဒါယ ‘‘ပုရိသော, ဥရဂေါ’’တိ ပဒါနိ ဝိယ ဩကာရန္တဉ္စ ဘဝတိ။ အယံ ပနေတ္ထ သမာသဝိဂ္ဂဟော ‘‘မာတာ စ ပိတာ စ မာတာပိတရော, နတ္ထိ မာတာပိတရော ဧတဿာတိ နိမ္မာတာပိတရော’’တိ။ ပကတိရူပဝသေန ဟိ ‘‘နိမ္မာတာပိတု’’ ဣတိ ဌိတေ သိဝစနသ္မိံ ပရေ ဥကာရဿ အာရာဒေသော ဟောတိ။ ကတ္ထစိ ပန ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာပေါတ္ထကေ ‘‘အယံ နိမ္မာတာပိတိကော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ, ဧသော ပန ‘‘အယံ နိမ္မာတာပိတရော’’တိ ပဒဿ အယုတ္တတံ မညမာနေဟိ ဌပိတောတိ မညာမ, န သော အယုတ္တော အဋ္ဌကထာပါဌော။ သော ဟိ ဥမင်္ဂဇာတကဋ္ဌကထာယံ ဧကပိတရောတိ သိမှိ အာရာဒေသပယောဂေန သမေတိ။ တထာ ဟိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၇။)သဥဒရိယော ဧကမာတုကော။
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒော တေ၊
ဒယိတဗ္ဗော ရထေသဘာ’’တိ
ဣမိဿာ ပါဠိယာ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေန္တေဟိ ပါဠိနယညူဟိ ဂရူဟိ ‘‘နိယကောတိ အဇ္ဈတ္တိကော ဧကပိတရော ဧကမာတုယာ ဇာတော’’တိ သိမှိ အာရာဒေသပယောဂရစနာ ကတာ။ န ကေဝလဉ္စ သိမှိ အာရာဒေသေ ပုလ္လိင်္ဂပ္ပယောဂေါယေဝမှေဟိ ဒိဋ္ဌော, အထ ခေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂပ္ပယောဂေါပိ သာသနေ ဒိဋ္ဌော။ တထာ ဟိ ဝိနယပိဋကေ စူဠဝဂ္ဂေ ‘‘အဿမဏီ ဟောတိ အသကျဓီတရာ’’တိ ပဒံ ဒိဿတိ။ အယံ ပနေတ္ထ သမာသဝိဂ္ဂဟော ‘‘သကျကုလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ သကျဿ ဘဂဝတော ဓီတာ သကျဓီတရာ, န သကျဓီတရာ အသကျဓီတရာ’’တိ။ ဣဓာပိ သိမှိ ပရေ ဥကာရဿ အာရာဒေသော ကတော, ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ အာပစ္စယော, တတော သိလောပေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သမာသပဒတ္တေ သတ္ထု ပိတု ကတ္တုသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာယံ ဝုတ္တရူပတော ကောစိ ကောစိ ရူပဝိသေသော ဒိဿတိ။ အညေသမ္ပိ ရူပဝိသေသော နယညုနာ မဂ္ဂိတဗ္ဗော သုတ္တန္တေသု။ ကော ဟိ နာမ သမတ္ထော နိဿေသတော ဗုဒ္ဓဝစနသာဂရေ သံကိဏ္ဏာနိ ဝိစိတြာနိ ပဏ္ဍိတဇနာနံ ဟဒယဝိမှာပနကရာနိ ပဒရူပရတနာနိ သမုဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ, တသ္မာ အမှေဟိ အပ္ပမတ္တကာနိယေဝ ဒဿိတာနိ။
အဒန္ဓဇာတိကော ဝိညု-ဇာတိကော သတတံ ဣဓ။
ယောဂံ ကရောတိ စေ သတ္ထု၊ ပါဠိယံ သော န ကင်္ခတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၈။)ယေ ပနိဓ အမှေဟိ ‘‘သတ္ထာ, အဘိဘဝိတာ, ဝတ္တာ, ကတ္တာ’’ဒယော သဒ္ဒါ ပကာသိတာ, တေသု ကေစိ ဥပယောဂဝစနေန သဒ္ဓိံ နိစ္စံ ဝတ္တန္တိ ‘‘ပုစ္ဆိတာ, ဩက္ကမိတာ’’ဣစ္စာဒယော။ တထာ ဟိ ‘‘အဘိဇာနာသိ နော တွံ မဟာရာဇ ဣမံ ပဉှံ အညေ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆိတာ။ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိအာဒိပယောဂါ ဗဟူ ဒိဿန္တိ။ ကေစိ သာမိဝစနေန သဒ္ဓိံ နိစ္စံ ဝတ္တန္တိ ‘‘အဘိဘဝိတာ, ဝတ္တာ’’ဣစ္စာဒယော။ တထာ ဟိ ‘‘ပစ္စာမိတ္တာနံ အဘိဘဝိတာ, တဿ ဘဝန္တိ ဝတ္တာရော။ အမတဿ ဒါတာ။ ပရိဿယာနံ သဟိတာ။ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ, ဥပ္ပာဒေတာ နရုတ္တမော’’တိအာဒိပယောဂါ ဗဟူ ဒိဿန္တိ။ ကေစိ ပန ဥပယောဂဝစနေနပိ သဒ္ဓိံ နေဝ ဝတ္တန္တိ နိယောဂါ ပညတ္တိယံ ပဝတ္တနတော။ တံ ယထာ? ‘‘သတ္ထာ, ပိတာ, ဘာတာ, နတ္တာ’’ဣစ္စာဒယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဥပယောဂဝစနေန သဒ္ဓိံ နိစ္စံ ဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိဝစနံ ကမ္မဘူတံ အတ္ထံ သန္ဓာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၈၉။)ဧဝံ ဥကာရန္တတာပကတိကာနံ အာကာရန္တပဒါနံ ပဝတ္တိံ ဝိဒိတွာ သဒ္ဒေသု အတ္ထေသု စ ကောသလ္လမိစ္ဆန္တေဟိ ပုန လိင်္ဂအန္တဝသေန ‘‘သတ္ထာ, သတ္ထော, သတ္ထ’’န္တိ တိကံ ကတွာ ပဒါနမတ္ထော စ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ စ ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ စ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ တတြ ဟိ ‘‘သတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ ဥကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာ အာကာရန္တဘူတံ ပုလ္လိင်္ဂံ, ‘‘သတ္ထော’’တိ ဣဒံ ပဌမံ အကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာ ဩကာရန္တဘူတံ ပုလ္လိင်္ဂံ, ‘‘သတ္ထ’’န္တိဒံ ပန ပဌမံ အကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာ နိဂ္ဂဟီတန္တဘူတံ နပုံသကလိင်္ဂံ။ တတြ သတ္ထာတိ သဒေဝကံ လောကံ သာသတိ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ, ကော သော? ဘဂဝါ။ သတ္ထောတိ သဟ အတ္ထေနာတိ သတ္ထော, ဘဏ္ဍမူလံ ဂဟေတွာ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဒေသန္တရံ ဂတော ဇနသမူဟော။ သတ္ထန္တိ သာသတိ အာစိက္ခတိ အတ္ထေ ဧတေနာတိ သတ္ထံ, ဗျာကရဏာဒိဂန္ထော, အထ ဝါ သသတိ ဟိံသတိ သတ္တေ ဧတေနာတိ သတ္ထံ, အသိအာဒိ။ ‘‘သတ္ထာ, သတ္ထာ, သတ္ထာရော။ သတ္ထာရံ, သတ္ထာရော’’တိ ပုရေ ဝိယ ပဒမာလာ။ ‘‘သတ္ထော, သတ္ထာ။ သတ္ထံ, သတ္ထေ’’တိ ပုရိသနယေန ပဒမာလာ။ ‘‘သတ္ထံ, သတ္ထာနိ, သတ္ထာ။ သတ္ထံ, သတ္ထာနိ, သတ္ထေ’’တိ နပုံသကေ ဝတ္တမာန စိတ္တနယေန ပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တိဓာ ဘိန္နာသု နာမိကပဒမာလာသု ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။
သတ္ထာ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗညူ၊ သတ္ထာ ယန္တိ ဓနတ္ထိကာ။
သတ္ထာ အပေတိ ပုရိသော၊ ဘောန္တော သတ္ထာ ဒဒါထ သံ။
ဧဝံ သုတိသာမညဝသေန သဒိသတာ ဘဝတိ။
သတ္ထံ ယံ တိခိဏံ တေန၊ သတ္ထော ကတွာန ကပ္ပိယံ။
ဖလံ သတ္ထုဿ ပါဒါသိ၊ သတ္ထာ တံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။
ဧဝံ အသုတိသာမညဝသေန အသဒိသတာ ဘဝတိ, တထာ လိင်္ဂအန္တဝသေန။ ‘‘စေတာ စေတော’’တိ စ ‘‘တာတာ တာတော’’တိ စ ဒုကံ ကတွာ ပဒါနမတ္ထော စ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ စ ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ စ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၀။)တတြ ဟိ ‘‘စေတာ’’တိ ပဌမံ ဥကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာ အာကာရန္တဘူတံ ပုလ္လိင်္ဂံ, တထာ ‘‘တာတာ’’တိ ပဒမ္ပိ။ ‘‘စေတော’’တိ ဣဒံ ပန ပဌမံ အကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာ ဩကာရန္တဘူတံ ပုလ္လိင်္ဂံ, တထာ ‘‘တာတော’’တိ ပဒမ္ပိ။ တတြ စေတာတိ စိနောတိ ရာသိံ ကရောတီတိ စေတာ, ပါကာရစိနနကော ပုဂ္ဂလော, ဣဋ္ဌကဝဍ္ဎကီတိ အတ္ထော။ စေတောတိ စိတ္တံ, ဧဝံနာမကော ဝါ လုဒ္ဒေါ။ ဧတ္ထ စ စိတ္တံ ‘‘စေတယတိ စိန္တေတီ’’တိ အတ္ထဝသေန စေတော, လုဒ္ဒေါ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ တာတာတိ တာယတီတိ တာတာ။ ‘‘အဃဿ တာတာ ဟိတဿ ဝိဓာတာ’’တိဿ ပယောဂေါ။ ‘‘တာတော’’တိ ဧတ္ထာပိ တာယတီတိ တာတော, ပုတ္တာနံ ပိတူသု, ပိတရာနံ ပုတ္တေသု, အညေသဉ္စ အညေသု ပိယပုဂ္ဂလေသု ဝတ္တဗ္ဗဝေါဟာရော ဧသော။ ‘‘သော နူန ကပဏော တာတော, စိရံ ရုစ္စတိ အဿမေ။ ကိစ္ဆေနာဓိဂတာ ဘောဂါ, တေ တာတော ဝိဓမံ ဓမံ။ ဧဟိ တာတာ’’တိအာဒီသု စဿ ပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘စေတာ, စေတာ, စေတာရော။ စေတာရံ, စေတာရော’’တိ သတ္ထုနယေန ပဒမာလာ။ ‘‘စေတော, စေတာ။ စေတံ, စေတေ။ စေတသာ, စေတေနာ’’တိ မနောဂဏနယေန ဉေယျာ။ အယံ စိတ္တဝါစကဿ စေတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။ ‘‘စေတော, စေတာ။ စေတံ, စေတေ။ စေတေနာ’’တိ ပုရိသနယေန ဉေယျာ။ အယံ ပဏ္ဏတ္တိဝါစကဿ စေတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။ ‘‘တာတာ, တာတာ, တာတာရော။ တာတာရ’’န္တိ သတ္ထုနယေန ဉေယျာ။ ‘‘တာတော, တာတာ, တာတ’’န္တိ ပုရိသနယေန ဉေယျာ။ ဧဝမိမာသုပိ နာမိကပဒမာလာသု ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ, တထာ လိင်္ဂအန္တဝသေန ‘‘ဉာတာ, ဉာတော, ဉာတံ, ဉာတာ’’တိ စတုက္ကံ ကတွာ ပဒါနမတ္ထော စ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ စ ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ စ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၁။)တတြ ဟိ ‘‘ဉာတာ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ ဥကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာ အာကာရန္တဘူတံ ပုလ္လိင်္ဂံ။ ‘‘ဉာတော ဉာတ’’န္တိ ဣမာနိ ယထာက္ကမံ ပဌမံ အကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆောကာရန္တနိဂ္ဂဟီတန္တဘူတာနိ ဝါစ္စလိင်္ဂေသု ပုန္နပုံသကလိင်္ဂါနိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဉာတော အတ္ထော သုခါဝဟော။ ဉာတမေတံ ကုရင်္ဂဿာ’’တိ နေသံ ပယောဂါ ဒိဿန္တိ။ ‘‘ဉာတာ’’တိ ဣဒံ ပန ပဌမံ အာကာရန္တတာပကတိယံ ဌတွာ ပစ္ဆာပိ အာကာရန္တဘူတံ ဝါစ္စလိင်္ဂေသု ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧသာ ဣတ္ထိမယာ ဉာတာ’’တိ ပယောဂေါ။ တတြ ပုလ္လိင်္ဂပက္ခေ ‘‘ဇာနာတီတိ ဉာတာ’’တိ ကတ္တုကာရကဝတ္တမာနကာလဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိပက္ခေ ‘‘ဉာယိတ္ထာတိ ဉာတာ ဉာတော ဉာတ’’န္တိ ကမ္မကာရကာတီတကာလဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော အညတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဉာတာ, ဉာတာ, ဉာတာရော။ ဉာတာရ’’န္တိ သတ္ထုနယေန ဉေယျာ။ ‘‘ဉာတော, ဉာတာ။ ဉာတ’’န္တိ ပုရိသနယေန ဉေယျာ။ ‘‘ဉာတံ, ဉာတာနိ, ဉာတာ။ ဉာတံ, ဉာတာနိ, ဉာတေ’’တိ ဝက္ခမာနစိတ္တနယေန ဉေယျာ။ ‘‘ဉာတာ, ဉာတာ, ဉာတာယော။ ဉာတံ, ဉာတာ, ဉာတာယော’’တိ ဝက္ခမာနကညာနယေန ဉေယျာ။ ဧဝမိမာသုပိ နာမိကပဒမာလာသု ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ အညေသုပိ ဌာနေသု ယထာရဟံ ဣမိနာ နယေန သဒိသာသဒိသတာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာ။ ဝတ္တာ ဓာတာ ဂန္တာဒီနမ္ပိ ‘‘ဝဒတီတိ ဝတ္တာ, ဓာရေတီတိ ဓာတာ, ဂစ္ဆတီတိ ဂန္တာ’’တိအာဒိနာ ယထာသမ္ဘဝံ နိဗ္ဗစနာနိ ဉေယျာနိ။
ယံ ပနေတ္ထ အမှေဟိ ပကိဏ္ဏကဝစနံ ကထိတံ, တံ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဣဒံ ကထိတ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ အယံ သဒ္ဒနီတိ နာမ သဒ္ဒါနမတ္ထာနဉ္စ ယုတ္တာယုတ္တိပကာသနတ္ထံ ကတာရမ္ဘတ္တာ နာနပ္ပကာရေန သဗ္ဗံ မာဂဓဝေါဟာရံ သင်္ခေါဘေတွာ ကထိတာယေဝ သောဘတိ, န ဣတရထာ, တသ္မာ နာနပ္ပဘေဒေန ဝတ္တုမိစ္ဆာယ သမ္ဘဝတော ‘‘အဋ္ဌာနေ ဣဒံ ကထိတ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ နာနာဥပါယေဟိ ဝိညူနံ ဉာပနတ္ထံ ကတာရမ္ဘတ္တာ စ ပန ပုနရုတ္တိဒေါသောပေတ္ထ န စိန္တေတဗ္ဗော, အညဒတ္ထု သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ အယံ သဒ္ဒနီတိ ပိဋကတ္တယောပကာရာယ သက္ကစ္စံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ။
ဣတိ အဘိဘဝိတာပဒသဒိသာနိ ဝတ္တာ, ဓာတာ, ဂန္တာဒီနိ ပဒါနိ ဒဿိတာနိ။ ဣဒါနိ အတံသဒိသာနိ ဒဿေဿာမ။ သေယျထိဒံ –
ဂုဏဝါ ဂဏဝါ စေဝ၊ ဗလဝါ ယသဝါ တထာ။
ဓနဝါ သုတဝါ ဝိဒွါ၊ ဓုတဝါ ကတဝါပိ စ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၂။)ဟိတဝါ ဘဂဝါ စေဝ၊ ဓိတဝါ ထာမဝါ တထာ။
ယတဝါ စာဂဝါ စာထ၊ ဟိမဝိစ္စာဒယော ရဝါ။
ပုန္နပုံသကလိင်္ဂေဟိ၊ အကာရန္တေဟိ ပါယတော။
ဝန္တုသဒ္ဒေါ ပရော ဟောတိ၊ တဒန္တာ ဂုဏဝါဒယော။
သညာဝါ ရသ္မိဝါ စေဝ၊ မဿုဝါ စ ယသဿိဝါ။
ဣစ္စာဒိဒဿနာပေသော၊ အာကာရိဝဏ္ဏုကာရတော။
ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီသု ဟောတိ၊ ကတ္ထစီတိ ပကာသယေ။
သတိမာ ဂတိမာ အတ္ထ-ဒဿိမာ ဓိတိမာ တထာ။
မုတိမာ မတိမာ စေဝ၊ ဇုတိမာ ဟိရိမာပိ စ။
ထုတိမာ ရတိမာ စေဝ၊ ယတိမာ ဗလိမာ တထာ။
ကသိမာ သုစိမာ ဓီမာ၊ ရုစိမာ စက္ခုမာပိ စ။
ဗန္ဓုမာ ဟေတုမာ’ယသ္မာ၊ ကေတုမာ ရာဟုမာ တထာ။
ခါဏုမာ ဘာဏုမာ ဂေါမာ၊ ဝိဇ္ဇုမာ ဝသုမာဒယော။
ပါပိမာ ပုတ္တိမာ စေဝ၊ စန္ဒိမိစ္စာဒယောပိ စ။
အတံသဒိသသဒ္ဒါတိ၊ ဝိညာတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
ဣဝဏ္ဏုကာရောကာရေဟိ၊ မန္တုသဒ္ဒေါ ပရော ဘဝေ။
အာကာရန္တာ စိကာရန္တာ၊ ဣမန္တူတိ ဝိဘာဝယေ။
ဂုဏဝါ, ဂုဏဝါ, ဂုဏဝန္တော။ ဂုဏဝန္တံ, ဂုဏဝန္တေ။ ဂုဏဝတာ, ဂုဏဝန္တေန, ဂုဏဝန္တေဟိ, ဂုဏဝန္တေဘိ။ ဂုဏဝတော, ဂုဏဝန္တဿ, ဂုဏဝတံ, ဂုဏဝန္တာနံ။ ဂုဏဝတာ, ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝန္တသ္မာ, ဂုဏဝန္တမှာ, ဂုဏဝန္တေဟိ, ဂုဏဝန္တေဘိ။ ဂုဏဝတော, ဂုဏဝန္တဿ, ဂုဏဝတံ, ဂုဏဝန္တာနံ။ ဂုဏဝတိ, ဂုဏဝန္တေ, ဂုဏဝန္တသ္မိံ, ဂုဏဝန္တမှိ, ဂုဏဝန္တေသု။ ဘော ဂုဏဝါ, ဘဝန္တော ဂုဏဝါ, ဘောန္တော ဂုဏဝန္တော။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၃။)ဧတ္ထ ပန ‘‘ဧထ တုမှေ အာဝုသော သီလဝါဟောထာ’’တိ စ,
‘‘ဗလဝန္တော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ ထာမဝန္တောပိ ဟာယရေ။
စက္ခုမာ အန္ဓိကာ ဟောန္တိ၊ မာတုဂါမဝသံ ဂတာ’’တိ စ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၄။)ပါဠိယံ ‘‘သီလဝါ, စက္ခုမာ’’တိ ပဌမာဗဟုဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘ဂုဏဝါ’’တိ ပစ္စတ္တာလပနဋ္ဌာနေ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂုဏဝါ သတိမာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စူဠနိရုတ္တိယမ္ပိ ဟိ ‘‘ဂုဏဝါ’’တိ ပစ္စတ္တာလပနဗဟုဝစနာနိ အာဂတာနိ, နိရုတ္တိပိဋကေ ပစ္စတ္တေကဝစနဘာဝေနေဝ အာဂတံ, စူဠနိရုတ္တိယံ ပန နိရုတ္တိပိဋကေ စ ‘‘ဘော ဂုဏဝ’’ဣတိ ရဿဝသေန အာလပနေကဝစနံ အာဂတံ။ မယံ ပန ‘‘တဂ္ဃ ဘဂဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ကထံ နု ဘဂဝါ တုယှံ သာဝကော သာသနေ ရတော’’တိဧဝမာဒီသု အနေကသတေသု ပါဌေသု ‘‘ဘဂဝါ’’ဣတိ အာလပနေကဝစနဿ ဒီဃဘာဝဒဿနတော ဝန္တုပစ္စယဋ္ဌာနေ ‘‘ဘော ဂုဏဝါ’’ဣစ္စာဒိ ဒီဃဝသေန ဝစနံ ယုတ္တတရံ ဝိယ မညာမ, မန္တုပစ္စယဋ္ဌာနေ ပန ဣမန္တုပစ္စယဋ္ဌာနေ စ ‘‘သဗ္ဗဝေရဘယာတီတ, ပါဒေ ဝန္ဒာမိ စက္ခုမ။ ဧဝံ ဇာနာဟိ ပါပိမ’’ဣစ္စာဒီသု ပါဠိပဒေသေသု ‘‘စက္ခုမ’’ဣစ္စာဒိအာလပနေကဝစနဿ ရဿဘာဝဒဿနတော ‘‘ဘော သတိမ, ဘော ဂတိမ’’ဣစ္စာဒိ ရဿဝသေန ဝစနံ ယုတ္တတရံ ဝိယ မညာမ, အထ ဝါ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာယသ္မာ တိဿ’’ ဣတိဒီဃဝသေန ဝုတ္တာလပနေကဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘ဘဂဝါ, အာယသ္မာ’’ ဣတိဒီဃဝသေန ဝုတ္တပဒမတ္တံ ဌပေတွာ ဝန္တုပစ္စယဋ္ဌာနေပိ မန္တုပစ္စယနယော နေတဗ္ဗော, မန္တုပစ္စယဋ္ဌာနေပိ ဝန္တုပစ္စယနယော နေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ကစ္စာယနာဒီသု ‘‘ဘော ဂုဏဝံ, ဘော ဂုဏဝ, ဘော ဂုဏဝါ’’ဣတိ နိဂ္ဂဟီတရဿဒီဃဝသေန တီဏိ အာလပနေကဝစနာနိ ဝုတ္တာနိ, ဣမိနာ ‘‘ဘော သတိမံ, ဘော သတိမ, ဘော သတိမာ’’တိ ဧဝမာဒိနယောပိ ဒဿိတော။ ပဌမာဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ ပန ‘‘ဂုဏဝန္တော, ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝန္တီ’’တိ တီဏိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ, ဣမိနာပိ ‘‘သတိမန္တော, သတိမန္တာ, သတိမန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိနယောပိ ဒဿိတော။ တေသု ‘‘ဘော ဂုဏဝံ ဘော သတိမံ, ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝန္တီ’’တိ ဣမာနိ ပဒါနိ ဧဝံဂတိကာနိ စ အညာနိ ပဒါနိ ပါဠိယံ အပ္ပသိဒ္ဓါနိ ယထာ ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိ ပဒံ ပသိဒ္ဓံ, တသ္မာ ယံ စူဠနိရုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, ယဉ္စ နိရုတ္တိပိဋကေ, ယဉ္စ ကစ္စာယနာဒီသု, တံ သဗ္ဗံ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာဟိ စ သဒ္ဓိံ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ ဝိယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ, တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အပိစေတ္ထ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဂဟေတဗ္ဗော။ တံ ယထာ? ‘‘တုယှံ ဓီတာ မဟာဝီရ, ပညဝန္တ ဇုတိန္ဓရာ’’တိ ပါဠိယံ ‘‘ပညဝန္တ’’ဣတိ အာလပနေကဝစနဿ ဒဿနတော။
‘‘သဗ္ဗာ ကိရေဝံ ပရိနိဋ္ဌိတာနိ၊
ယသဿိ နံ ပညဝန္တံ ဝိသယှ။
ယသော စ လဒ္ဓါ ပုရိမံ ဥဠာရံ၊
နပ္ပဇ္ဇဟေ ဝဏ္ဏဗလံ ပုရာဏ’’န္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၅။)ဣမိဿာ ဇာတကပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပညဝန္တ’’ဣတိ အာလပနေကဝစနဿ ဒဿနတော စ ‘‘ဘော ဂုဏဝန္တ, ဘော ဂုဏဝန္တာ, ဘော သတိမန္တ, ဘော သတိမန္တာ’’တိအာဒီနိပိ အာလပနေကဝစနာနိ အဝဿမိစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ တထာ ဟိ တိဿံ ပါဠိယံ ‘‘ယသဿိ ပညဝန္တ’’ ဣစ္စာလပနဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဣစ္ဆန္တိ။ နန္တိ ဟိ ပဒပူရဏေ နိပါတမတ္တံ။ ပညဝန္တန္တိ ပန ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ အနုသာရာဂမံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဝစနေ ဝန္တုပစ္စယာဒိသဟိတာနံ သဒ္ဒါနံ ‘‘ဘဂဝါ, အာယသ္မာ, ပညဝန္တ, စက္ခုမ, ပါပိမ’’ဣတိဒဿိတနယေန အာလပနပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဂင်္ဂါဘာဂီရထီ နာမ, ဟိမဝန္တာ ပဘာဝိတာ’’တိ စ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထ ဘန္တေတိ, ဟိမဝန္တာ မဟာရာဇာ’’တိ စ ဒဿနတော ‘‘ဂုဏဝန္တာ’’တိ ပဉ္စမိယာ ဧကဝစနံ ကထိတံ။ ယထာ ဂုဏဝန္တု သဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ယောဇိတာ, ဧဝံ ဓနဝန္တုဗလဝန္တာဒီနံ သတိမန္တု ဂတိမန္တာဒီနဉ္စ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ဝိဒွါဒိပဒါနံ ဂုဏဝါပဒေန သမာနဂတိကတ္တမ္ပိ သောတူနံ ပယောဂေသု သမ္မောဟာပဂမတ္ထံ ဧကဒေသတော နိဗ္ဗစနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဒွန္တုဣစ္စာဒိပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ – ဉာဏသင်္ခါတော ဝေဒေါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိဒွါ, ပဏ္ဍိတော။ ဧတ္ထ စ ဝိဒွါသဒ္ဒဿ အတ္ထိဘာဝေ ‘‘ဣတိ ဝိဒွါ သမံ စရေ’’တိအာဒိ အာဟစ္စပါဌော နိဒဿနံ။ အတြာယံ ပဒမာလာ – ဝိဒွါ, ဝိဒွါ, ဝိဒွန္တော။ ဝိဒွန္တံ, ဝိဒွန္တေ။ ဝိဒွတာ, ဝိဒွန္တေန။ သေသံ သဗ္ဗံ နေယျံ။ ဝေဒနာဝါ, ဝေဒနာဝါ, ဝေဒနာဝန္တော။ ဝေဒနာဝန္တံ, ဝေဒနာဝန္တေ။ ဝေဒနာဝတာ, ဝေဒနာဝန္တေန။ သေသံ သဗ္ဗံ နေယျံ။ ဧဝံ ‘‘သညာဝါစေတနာဝါ သဒ္ဓါဝါ ပညဝါ သဗ္ဗာဝါ’’ဣစ္စာဒီသုပိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ သဗ္ဗာဝန္တံ လောက’’န္တိအာဒီနိ နိဒဿနပဒါနိ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ, သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ မဇ္ဈေဒီဃဉှိ ဣဒံ ပဒံ။ ယေဘုယျေန ပန ‘‘ပညဝါပညဝန္တော’’တိအာဒီနိ မဇ္ဈေရဿာနိပိ ဘဝန္တိ။ ယသဿိနော ပရိဝါရဘူတာ ဇနာ အဿ အတ္ထီတိ ယသဿိဝါ, အထ ဝါ ယသဿီ စ ယသဿိဝါ စာတိ ယသဿိဝါ။ ဧကဒေသသရူပေကသေသောယံ။ ‘‘ယသဿိဝါ’’တိ ပဒဿ ပန အတ္ထိဘာဝေ –
‘‘ခတ္တိယော ဇာတိသမ္ပန္နော၊ အဘိဇာတော ယသဿိဝါ။
ဓမ္မရာဇာ ဝိဒေဟာနံ၊ ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတေ တဝါ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၆။)ဣဒံ နိဒဿနံ။ ‘‘ယသဿိဝါ, ယသဿိဝါ, ယသဿိဝန္တော။ ယသဿိဝန္တံ’’ ဣစ္စာဒိ နေတဗ္ဗံ။ အတ္ထေ ဒဿနသီလံ အတ္ထဒဿိ, ကိံ တံ? ဉာဏံ။ အတ္ထဒဿိ အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထဒဿိမာ, ဧတ္ထ စ –
‘‘တံ တတ္ထ ဂတိမာ ဓိတိမာ၊ မုတိမာ အတ္ထဒဿိမာ။
သင်္ခါတာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ၊ ဝိဓုရော ဧတဒဗြဝီ’’တိ
ဣဒမေတဿတ္ထဿ သာဓကံ ဝစနံ။ ‘‘အတ္ထဒဿိမာ, အတ္ထဒဿိမာ, အတ္ထဒဿိမန္တော။ အတ္ထဒဿိမန္တံ’’ ဣစ္စာဒိ နေတဗ္ဗံ။ ပါပံ အဿ အတ္ထီတိ ပါပိမာ, အကုသလရာသိသမန္နာဂတော မာရော။ ပုတ္တာ အဿ အတ္ထီတိ ပုတ္တိမာ, ဗဟုပုတ္တော။ ‘‘သောစတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ဗဟုပုတ္တော ‘‘ပုတ္တိမာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ စန္ဒော အဿ အတ္ထီတိ စန္ဒိမာ။ စန္ဒောတိ စေတ္ထ စန္ဒဝိမာနမဓိပ္ပေတံ, စန္ဒဝိမာနဝါသီ ပန ဒေဝပုတ္တော ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘စန္ဒော ဥဂ္ဂတော, ပမာဏတော စန္ဒော အာယာမဝိတ္ထာရတော ဥဗ္ဗေဓတော စ ဧကူနပညာသယောဇနော, ပရိက္ခေပတော တီဟိ ယောဇနေဟိ ဦနဒိယဍ္ဎသတယောဇနော’’တိအာဒီသု စန္ဒဝိမာနံ ‘‘စန္ဒော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တထာဂတံ အရဟန္တံ, စန္ဒိမာ သရဏံ ဂတော’’တိအာဒီသု ပန စန္ဒဒေဝပုတ္တော ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ။ အပရော နယော – စန္ဒော အဿ အတ္ထီတိ စန္ဒိမာ။ စန္ဒောတိ စေတ္ထ စန္ဒဒေဝပုတ္တော အဓိပ္ပေတော, တန္နိဝါသဋ္ဌာနဘူတံ ပန စန္ဒဝိမာနံ ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ရာဟု စန္ဒံ ပမုဉ္စဿု, စန္ဒော မဏိမယဝိမာနေ ဝသတီ’’တိအာဒီသု စန္ဒဒေဝပုတ္တော ‘‘စန္ဒော’’တိ ဝုတ္တော။
‘‘ယော ဟဝေ ဒဟရော ဘိက္ခု၊ ယုဉ္ဇတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ။
သောမံလောကံပဘာသေတိ၊ အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၇။)အာဒီသု ပန တန္နိဝါသဋ္ဌာနဘူတံ စန္ဒဝိမာနံ ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ‘‘စန္ဒော’’တိ စ ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ စ စန္ဒဒေဝပုတ္တဿပိ စန္ဒဝိမာနဿပိ နာမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြ ‘‘ပါပိမာ ပုတ္တိမာ စန္ဒိမာ’’တိ ဣမာနိ ပါပသဒ္ဒါဒိတော ‘‘တဒဿတ္ထိ’’ ဣစ္စေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တဿ ဣမန္တုပစ္စယဿ ဝသေန သိဒ္ဓိမုပါဂတာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
နနု စ ဘော မန္တုပစ္စယဝသေနေဝ သာဓေတဗ္ဗာနီတိ? န, ကတ္ထစိပိ အကာရန္တတော မန္တုနော အဘာဝါ။ နနု စ ဘော ဧဝံ သန္တေပိ ပါပ ပုတ္တ စန္ဒတော ပဌမံ ဣကာရာဂမံ ကတွာ တတော မန္တုပစ္စယံ ကတွာ သက္ကာ သာဓေတုန္တိ? သက္ကာ ရူပမတ္တသိဇ္ဈနတော, နယော ပန သောဘနော န ဟောတိ။ တထာ ဟိ ပါပ ပုတ္တာဒိတော အကာရန္တတော ဣကာရာဂမံ ကတွာ မန္တုပစ္စယေ ဝိဓိယမာနေ အညေဟိ ဂုဏယသာဒီဟိ အကာရန္တေဟိ ဣကာရာဂမံ ကတွာ မန္တုပစ္စယဿ ကာတဗ္ဗတာပသင်္ဂေါ သိယာ။ န ဟိ အနေကေသု ပါဠိသတသဟဿေသု ကတ္ထစိပိ အကာရန္တတော ဂုဏ ယသာဒိတော ဣကာရာဂမေန သဒ္ဓိံ မန္တုပစ္စယော ဒိဿတိ, အဋ္ဌာနတ္တာ ပန ပါပ ပုတ္တာဒိတော အကာရန္တတော ဣကာရာဂမံ အကတွာ ဣမန္တုပစ္စယေ ကတေယေဝ ‘‘ပါပိမာ ပုတ္တိမာ’’တိအာဒီနိ သိဇ္ဈန္တီတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၈။)ဧဝံ သန္တေပိ ဘော ကသ္မာ ကစ္စာယနပ္ပကရဏေ မန္တုပစ္စယောဝ ဝုတ္တော, န ဣမန္တုပစ္စယောတိ? ဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ? ယသ္မာ တတ္ထ ‘‘တပါဒိတော သီ, ဒဏ္ဍာဒိတော ဣက ဤ, မဓွာဒိတော ရော, ဂုဏာဒိတော ဝန္တူ’’တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနိ သန္နိဟိတတောဒန္တသဒ္ဒဘာဝေန ဝတွာ မဇ္ဈေ ‘‘သတျာဒီဟိ မန္တူ’’တိ အညထာ သုတ္တံ ဝတွာ တတော သန္နိဟိတတောဒန္တဝသေန ‘‘သဒ္ဓါဒိတော ဏာ’’တိ သုတ္တံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သတျာဒီဟိမန္တူ’’တိ ဝိသဒိသံ ကတွာ ဝုတ္တဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဣမန္တု ပစ္စယော စ ဝုတ္တောတိ ဝိညာယတိ။ ပကတိ ဟေသာစရိယာနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အတ္တနော အဓိပ္ပာယဝိညာပနံ။ ဧတ္ထ စ ဒုတိယော အတ္ထော သရသန္ဓိဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိဿ ‘‘သတျာဒီဟိ မန္တူ’’တိ ပဌမော အတ္ထော, ‘‘သတျာဒီဟိ ဣမန္တူ’’တိ ဒုတိယော အတ္ထော။ ဣတိ ‘‘သေတော ဓာဝတီ’’တိ ပယောဂေ ဝိယ ‘‘သတျာဒီဟိ မန္တူ’’တိ သုတ္တေ ဘိန္နသတ္တိသမဝေတဝသေန အတ္ထဒွယပဋိပတ္တိ ဘဝတိ, တသ္မာ ပရမသုခုမသုဂမ္ဘီရတ္ထဝတာ အနေန သုတ္တေန ကတ္ထစိ သတိ ဂတိ သေတု ဂေါဣစ္စာဒိတော မန္တုပစ္စယော ဣစ္ဆိတော။ ကတ္ထစိ သတိ ပါပ ပုတ္တဣစ္စာဒိတော ဣမန္တုပစ္စယော ဣစ္ဆိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယသ္မာ ပန သတိသဒ္ဒေါ မန္တုဝသေန ဂတိဓီသေထုဂေါ ဣစ္စာဒီဟိ, ဣမန္တုဝသေန ပါပပုတ္တာဒီဟိ စ သမာနဂတိကတ္တာ တေသံ ပကာရဘာဝေန ဂဟိတော, တသ္မာ ဧဝံ သုတ္တတ္ထော ဘဝတိ ‘‘သတျာဒီဟိ မန္တု သတိပ္ပကာရေဟိ သဒ္ဒေဟိ မန္တုပစ္စယော ဟောတိ ဣမန္တုပစ္စယော စ ယထာရဟံ ‘တဒဿတ္ထိ’ ဣစ္စေတသ္မိံ အတ္ထေ’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ‘‘သတိမာ’’တိ ဧတ္ထ သတီတိ ဣကာရန္တတော မန္တုပစ္စယော ဟောတိ, တထာ ‘‘ဂတိမာ, ဓီမာ, သေတုမာ, ဂေါမာ’’တိအာဒီသု ဣကာရန္တ ဤကာရန္တ ဥကာရန္တနိစ္စောကာရန္တတော မန္တုပစ္စယော ဟောတိ။ ယထာ စ ‘‘သတိမာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သတီ’’တိ ဣကာရန္တတော ဣမန္တုပစ္စယော ဟောတိ, တထာ ‘‘ဂတိမာ, ပါပိမာ, ပုတ္တိမာ’’တိအာဒီသု ဣကာရန္တ အကာရန္တတော ဣမန္တုပစ္စယော ဟောတိ။ ဧဝံ သတိပ္ပကာရေဟိ သဒ္ဒေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ မန္တု ဣမန္တုပစ္စယာ ဟောန္တီတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၁၉၉။)ယဇ္ဇေဝံ ပစ္စယဒွယဝိဓာယကံ ‘‘ဒဏ္ဍာဒိတော ဣက ဤ’’တိ သုတ္တံ ဝိယ ‘‘သတျာဒိတော ဣမန္တု မန္တူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ကသ္မာ နာဝေါစာတိ? တထာ အဝစနေ ကာရဏမတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ‘‘ဒဏ္ဍာဒိတော ဣက ဤ’’တိ သုတ္တံ ဝိယ ‘‘သတျာဒိတော ဣမန္တု မန္တူ’’တိ သုတ္တံ ဝုတ္တံ သိယာ, ဧကက္ခဏေယေဝ ဣမန္တု မန္တူနံ ဝစနေန ဒဏ္ဍသဒ္ဒတော သမ္ဘူတံ ‘‘ဒဏ္ဍိကော ဒဏ္ဍီ’’တိ ရူပဒွယမိဝ သတိဂတိအာဒိတောပိ ဝိသဒိသရူပဒွယမိစ္ဆိတဗ္ဗံ သိယာ, တဉ္စ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘သတျာဒိတော ဣမန္တု မန္တူ’’တိ န ဝုတ္တံ။ အပိစ တထာ ဝုတ္တေ ဗဝှက္ခရတာယ ဂန္ထဂရုတာ သိယာ။ ယသ္မာ စ သုတ္တေန နာမ အပ္ပက္ခရေန အသန္ဒိဒ္ဓေန သာရဝန္တေန ဂူဠှနိန္နယေန သဗ္ဗတောမုခေန အနဝဇ္ဇေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကစ္စာယနေ စ ယေဘုယျေန တာဒိသာနိ ဂမ္ဘီရတ္ထာနိ သုဝိသဒဉာဏဝိသယဘူတာနိ သုတ္တာနိ ဒိဿန္တိ ‘‘ဥပါဈဓိကိဿရဝစနေ, သရာ သရေ လောပ’’န္တိအာဒီနိ, ဣဒမ္ပိ တေသမညတရံ, တသ္မာ ‘‘သတျာဒိတော ဣမန္တု မန္တူ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သုတ္တောပဒေသေ အကတေပိ ဣမန္တုနောပိ ဂဟဏတ္ထံ ဘိန္နသတ္တိသမဝေတဝသေန ‘‘သတျာဒီဟိ မန္တူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၀။)အပရော နယော – ‘‘တပါဒိတော သီ’’တိအာဒီသု တောဒန္တသဒ္ဒဿ ဗဟုဝစနန္တတာ န သုဋ္ဌု ပါကဋာ တောပစ္စယဿ ဧကတ္ထဗဝှတ္ထေသု ဝတ္တနတော, ‘‘သတျာဒီဟိ မန္တူ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဟိသဒ္ဒဿ ဗဟုဝစနတ္ထတာ အတီဝ ပါကဋာ, တသ္မာ ဗဟုဝစနဂ္ဂဟဏေန ဣမန္တု ပစ္စယော ဟောတီတိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ဘော ဝိနာပိ ဣမန္တုပစ္စယေန ပါပမဿတ္ထီတိ ပါပီ, ပါပီ ဧဝ ပါပိမာတိ သကတ္ထေ မာပစ္စယေ ကတေယေဝ ‘‘ပါပိမာ ပုတ္တိမာ’’တိအာဒီနိ သိဇ္ဈန္တိ ‘‘ဆဋ္ဌမော သော ပရာဘဝေါ’’တိ ဧတ္ထ မပစ္စယေန ‘‘ဆဋ္ဌမော’’တိ ပဒံ ဝိယာတိ? အတိနယညူ ဘဝံ, အတိနယညူ နာမာတိ ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗော, န ပန ဘဝံ သဒ္ဒဂတိံ ဇာနာတိ, သဒ္ဒဂတိယော စ နာမ ဗဟုဝိဓာ။ တထာ ဟိ ဆဋ္ဌောယေဝ ဆဋ္ဌမော, ‘‘သုတ္တမေဝ သုတ္တန္တော’’တိအာဒီသု ပုရိသနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ သဒ္ဒဂတိ, ‘‘ဒေဝေါယေဝ ဒေဝတာ’’တိအာဒီသု ကညာနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ သဒ္ဒဂတိ, ‘‘ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတ’’န္တိအာဒီသု စိတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ သဒ္ဒဂတိ။ ဧဝံဝိဓာသု သဒ္ဒဂတီသု ‘‘ပါပီ ဧဝ ပါပိမာ’’တိအာဒိကံ ကတရံ သဒ္ဒဂတိံ ဝဒေသိ? ‘‘သတ္ထာ ရာဇာ ဗြဟ္မာ သခါ အတ္တာ သာ ပုမာ’’တိအာဒီသု စ ကတရံ သဒ္ဒဂတိံ ဝဒေသိ? ကတရသဒ္ဒန္တောဂဓံ ကတရာယ စ နာမိကပဒမာလာယံ ယောဇေတဗ္ဗံ မညသီတိ? သော ဧဝံ ပုဋ္ဌော အဒ္ဓါ ဥတ္တရိ ကိဉ္စိ အဒိသွာ တုဏှီ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ တာဒိသော နယော န ဂဟေတဗ္ဗော။ တာဒိသသ္မိဉှိ နယေ ‘‘ပါပိမတာ ပါပိမတော’’တိအာဒီနိ ရူပါနိ န သိဇ္ဈန္တိ, ဣမန္တုပစ္စယနယေန ပန သိဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အယမေဝ နယော ပသတ္ထတရော အာယသ္မန္တေဟိ သမ္မာ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗော။ အတြိဒံ နိဒဿနံ –
‘‘ဇယော ဟိ ဗုဒ္ဓဿ သိရီမတော အယံ၊
မာရဿ စ ပါပိမတော ပရာဇယော။
ဥဂ္ဃောသယုံ ဗောဓိမဏ္ဍေ ပမောဒိတာ၊
ဇယံ တဒါ ဒေဝဂဏာ မဟေသိနော’’တိ စ၊
‘‘သာခါပတ္တဖလူပေတော, ခန္ဓိမာဝမဟာဒုမော’’တိ စ။
ပါပိမာ, ပါပိမာ, ပါပိမန္တော။ ပါပိမန္တံ။ သေသံ နေယျံ, ဧသ နယော ‘‘ခန္ဓိမာ, ပုတ္တိမာ’’တိအာဒီသုပိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၁။)ဣဒါနိ ယထာပါဝစနံ ကိဉ္စိဒေဝ ဟိမဝန္တု သတိမန္တာဒီနံ ဝိသေသံ ဗြူမ။ ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော။ သတိမံ ဘိက္ခုံ။ ဗန္ဓုမံ ရာဇာနံ။ စန္ဒိမံ ဒေဝပုတ္တံ။ သတိမဿ ဘိက္ခုနော။ ဗန္ဓုမဿ ရညော။ ဣဒ္ဓိမဿ စ ပရဿ စ ဧကက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣစ္စာဒိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိ ဒွိန္နံ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ, ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဗဟူနံ ဝတ္တဗ္ဗဝစနန္တိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဒွိန္နံ အာရောစေန္တေန ‘အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တူ’တိ, တိဏ္ဏံ အာရောစေန္တေန ‘အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တိဏ္ဏ’’န္တိ စေတ္ထ ကထာသီသမတ္တံ, တေန စတုန္နမ္ပိ ပဉ္စန္နမ္ပိ အတိရေကသတာနမ္ပီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဗဟဝေါဟိ ဥပါဒါယ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အာယသ္မန္တော စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိကာ ပါဠိယော ဌပိတာ။ တတ္ထ ‘‘အာယသ္မန္တာ’’တိဒံ ဝိနယဝေါဟာရဝသေန ဒွေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ န သဗ္ဗသာဓာရဏံ။ ဝိနယဝေါဟာရဉှိ ဝဇ္ဇေတွာ အညသ္မိံ ဝေါဟာရေ န ပဝတ္တတိ။ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိဒံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တတီတိ ဒွိန္နံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတြ ‘‘ဟိမဝန္တော’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျေနေကဝစနံ ဘဝတိ, ကတ္ထစိ ဗဟုဝစနမ္ပိ, တေနာဟ နိရုတ္တိပိဋကေ ထေရော ‘‘ဟိမဝါ တိဋ္ဌတိ, ဟိမဝန္တော တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ ‘‘ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော’’တိ အယံ ဧကဝစနနယော ယထာရုတပါဠိဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ယထာရုတပါဠိ စ နာမ –
‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသန္တိ၊ ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော။
အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ၊ ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ။
အဟံ တေန သမယေန၊ နာဂရာဇာ မဟိဒ္ဓိကော။
အတုလော နာမ နာမေန၊ ပုညဝန္တော ဇုတိန္ဓရော။
ဂတိမန္တော သတိမန္တော၊ ဓိတိမန္တော စ သော ဣသိ။
သဒ္ဓမ္မဓာရကော ထေရော၊ အာနန္ဒော ရတနာကရော’’
ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပုညဝန္တော’’တိအာဒီနိ အနေကေသု ဌာနေသု ဗဟုဝစနဘာဝေန ပုနပ္ပုနံ ဝဒန္တာနိပိ ကတ္ထစိ ဧကဝစနာနိ ဟောန္တိ, ဧကဝစနဘာဝေါ စ နေသံ ဂါထာဝိသယေ ဒိဿတိ, တသ္မာ တာနိ ယထာပါဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
ဧဝံ ဟိမဝန္တုသတိမန္တုသဒ္ဒါဒီနံ ဝိသေသံ ဉတွာ ပုန လိင်္ဂန္တဝသေန ဒွိလိင်္ဂကပဒါနမတ္ထော စ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ စ ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ စ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၂။)တတြ ဟိ ‘‘သိရိမာ’’တိ ပဒံ သုတိသာမညဝသေန လိင်္ဂဒွယေ ဝတ္တနတော ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ ‘‘သိရိမာ ပုရိသော’’တိ ဟိ အတ္ထေ အာကာရန္တံ ပုလ္လိင်္ဂံ, ‘‘သိရိမာ နာမ ဒေဝီ’’တိ အတ္ထေ အာကာရန္တံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဥဘယမ္ပေတံ ဥကာရန္တတာပကတိကာ။ အထ ဝါ ပန ပစ္ဆိမံ အာကာရန္တတာပကတိကံ, သိရီ ယဿ အတ္ထိ သော သိရိမာတိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန နိဗ္ဗစနံ, သိရီ ယဿာ အတ္ထိ သာ သိရိမာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန နိဗ္ဗစနံ။ အတြိမာနိ ကိဉ္စာပိ သုတိဝသေန နိဗ္ဗစနတ္ထဝသေန စ အညမညံ သမာနတ္ထာနိ, တထာပိ ပုရိသပဒတ္ထဣတ္ထိပဒတ္ထဝါစကတ္တာ ဘိန္နတ္ထာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧသ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။ သိရိမာ, သိရိမာ, သိရိမန္တော။ သိရိမန္တံ, သိရိမန္တေ။ သိရိမတာ, သိရိမန္တေန။ ဂုဏဝန္တုသဒ္ဒဿေဝ နာမိကပဒမာလာ။ သိရိမာ, သိရိမာ, သိရိမာယော။ သိရိမံ, သိရိမာ, သိရိမာယော။ သိရိမာယ။ ဝက္ခမာနကညာနယေန ဉေယျာ။ ဧဝံ ဒွိဓာ ဘိန္နာနံ သမာနသုတိကသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာသု ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ သမာနနိဗ္ဗစနတ္ထဿပိ ဟိ အသမာနသုတိကဿ ‘‘သိရိမာ’’တိ သဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာယံ ပဒါနံ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကာစိပိ သမာနတာ န လဗ္ဘတိ။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘သိရိမာ’’တိ ပဒံ ဒွေဓာ၊ ပုမိတ္ထီသု ပဝတ္တိတော။
ဘိဇ္ဇတီတိ ဝိဘာဝေယျ၊ ဧတ္ထ ပုလ္လိင်္ဂမိစ္ဆိတံ။
ဣတိ အဘိဘဝိတာ ပဒေန ဝိသဒိသာနိ ဂုဏဝါသတိမာဒီနိ ပဒါနိ ဒဿိတာနိ သဒ္ဓိံ နာမိကပဒမာလာဟိ။ ဣဒါနိ အပရာနိပိ တဗ္ဗိသဒိသာနိ ပဒါနိ ဒဿေဿာမ သဒ္ဓိံ နာမိကပဒမာလာဟိ။ သေယျထိဒံ?
ရာဇာ ဗြဟ္မာ သခါ အတ္တာ၊ အာတုမာ သာ ပုမာ ရဟာ။
ဒဠှဓမ္မာ စ ပစ္စက္ခ-ဓမ္မာ စ ဝိဝဋစ္ဆဒါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၃။)ဝတ္တဟာ စ တထာ ဝုတ္တ-သိရာ စေဝ ယုဝါပိ စ။
မဃဝ အဒ္ဓ မုဒ္ဓါဒိ၊ ဝိညာတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
ဧတ္ထ ‘‘သာ’’တိ ပဒမေဝ အာကာရန္တတာပကတိကမာကာရန္တံ, သေသာနိ ပန အကာရန္တတာပကတိကာနိ အာကာရန္တာနိ။
ရာဇာ, ရာဇာ, ရာဇာနော။ ရာဇာနံ, ရာဇံ, ရာဇာနော။ ရညာ, ရာဇိနာ, ရာဇူဟိ, ရာဇူဘိ။ ရညော, ရာဇိနော, ရညံ, ရာဇူနံ, ရာဇာနံ။ ရညာ, ရာဇူဟိ, ရာဇူဘိ။ ရညော, ရာဇိနော, ရညံ, ရာဇူနံ, ရာဇာနံ။ ရညေ, ရာဇိနိ, ရာဇူသု။ ဘော ရာဇ, ဘဝန္တော ရာဇာနော, ဘဝန္တော ရာဇာ ဣတိ ဝါ, အယမမှာကံ ရုစိ။
နိရုတ္တိပိဋကာဒီသု ‘‘ရာဇာ’’တိ ဗဟုဝစနံ န အာဂတံ, စူဠနိရုတ္တိယံ ပန အာဂတံ။ ကိဉ္စာပိ နိရုတ္တိပိဋကာဒီသု န အာဂတံ, တထာပိ ‘‘နေတာဒိသာ သခါ ဟောန္တိ, လဗ္ဘာ မေ ဇီဝတော သခါ’’တိ ပါဠိယံ ဗဟုဝစနေကဝစနဝသေန ‘‘သခါ’’တိ ပဒဿ ဒဿနတော ‘‘ရာဇာ’’တိ ဗဟုဝစနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ။ တထာ ‘‘ဗြဟ္မာ, အတ္တာ’’ဣစ္စာဒီနိပိ ဗဟုဝစနာနိ တဂ္ဂတိကတ္တာ ဝိနာ ကေနစိ ရူပဝိသေသေန။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၄။)ဧတ္ထ စ ‘‘ဂဟပတိကော နာမ ဌပေတွာ ရာဇံ ရာဇဘောဂံ ဗြာဟ္မဏံ အဝသေသော ဂဟပတိကော နာမာ’’တိ ဒဿနတော ရာဇန္တိ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပန နိရုတ္တိပိဋကေ န အာဂတံ။ ‘‘သဗ္ဗဒတ္တေန ရာဇိနာ’’တိ ဒဿနတော ‘‘ရာဇိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာရာဓယတိ ရာဇာနံ, ပူဇံ လဘတိ ဘတ္တုသူ’’တိ ဒဿနတော စတုတ္ထီဆဋ္ဌီဝသေန ‘‘ရာဇာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကစ္စာယနရူပသိဒ္ဓိဂန္ထေသု ပန ‘‘ရာဇေန, ရာဇေဟိ, ရာဇေဘိ။ ရာဇေသူ’’တိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ စူဠနိရုတ္တိနိရုတ္တိပိဋကေသု တာနိ နာဂတာနိ, အနာဂတဘာဝေါယေဝ တေသံ ယုတ္တတရော ပါဠိယံ အဒဿနတော, တသ္မာ ဧတ္ထေတာနိ အမှေဟိ န ဝုတ္တာနိ။ ပါဠိနယေ ဟိ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ဤဒိသာနိ ပဒါနိ သမာသေယေဝ ပဿာမ, န ပနာညတြ, အတြိမေ ပယောဂါ – ‘‘အာဝုတ္ထံ ဓမ္မရာဇေနာ’’တိ စ, ‘‘သိဝိရာဇေန ပေသိတော’’တိ စ, ‘‘ပဇာပတိဿ ဒေဝရာဇဿ ဓဇဂ္ဂ’’န္တိ စ, ‘‘နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနေ’’တိ စ, ဧဝံ ပါဠိနယေ ဥပပရိက္ခိယမာနေ ‘‘ရာဇေနာ’’တိအာဒီနိ သမာသေယေဝ ပဿာမ, န ကေဝလံ ပါဠိနယေ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယေပိ ဥပပရိက္ခိယမာနေ သမာသေယေဝ ပဿာမ, န ပနာညတြ, ဧဝံ သန္တေပိ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗမိဒံ ဌာနံ။ ကော ဟိ နာမ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ သဗ္ဗသော နယံ သလ္လက္ခေတုံ သမတ္ထော အညတြ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေဟိ ခီဏာသဝေဟိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၅။)ဧတ္ထ စ သမာသန္တဂတရာဇ-သဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာယော ဒွိဓာ ဝုစ္စန္တေ ဩကာရန္တာကာရန္တဝသေန။ တတြောကာရန္တာ ‘‘မဟာရာဇော ယုဝရာဇော သိဝိရာဇော ဓမ္မရာဇော’’ဣစ္စေဝမာဒယော ဘဝန္တိ။ အာကာရန္တာ ပန ‘‘မဟာရာဇာ ယုဝရာဇာ သိဝိရာဇာ ဓမ္မရာဇာ’’ဣစ္စေဝမာဒယော။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု စ ‘‘မဟာရာဇော’’တိအာဒီနိ န သန္တိ, တထာပိ ‘‘သဗ္ဗမိတ္တော သဗ္ဗသခေါ, သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပကော’’တိ ပါဠိယံ ‘‘သဗ္ဗသခေါ’’တိ ဒဿနတော ‘‘မဟာရာဇော’’တိအာဒီနိပိ အဝဿမိစ္ဆိတဗ္ဗာနိ။ တထာ ဟိ သမာသေသု ‘‘ဓမ္မရာဇေန, ဓမ္မရာဇဿာ’’တိအာဒီနိ ဒိဿန္တိ။ ဧတာနိ ဩကာရန္တရူပါနိ ဧဝ, နာကာရန္တရူပါနိ။ မဟာရာဇော, မဟာရာဇာ။ မဟာရာဇံ, မဟာရာဇေ။ မဟာရာဇေန, မဟာရာဇေဟိ, မဟာရာဇေဘိ။ မဟာရာဇဿ, မဟာရာဇာနံ။ မဟာရာဇာ, မဟာရာဇသ္မာ, မဟာရာဇမှာ, မဟာရာဇေဟိ, မဟာရာဇေဘိ။ မဟာရာဇဿ, မဟာရာဇာနံ။ မဟာရာဇေ, မဟာရာဇသ္မိံ, မဟာရာဇမှိ, မဟာရာဇေသု။ ဘော မဟာရာဇ, ဘဝန္တော မဟာရာဇာ။ ကစ္စာယနစူဠနိရုတ္တိနယေဟိ ပန ‘‘ဘော မဟာရာဇာ’’ဣတိ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ယထာ ‘‘မဟာရာဇော’’တိ ဩကာရန္တပဒဿ ဝသေန, ဧဝံ ‘‘သိဝိရာဇော ဓမ္မရာဇော ဒေဝရာဇော’’တိအာဒီနမ္ပိ ဩကာရန္တပဒါနံ ဝသေန ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အယံ ပနာကာရန္တဝသေန နာမိကပဒမာလာ –
မဟာရာဇာ, မဟာရာဇာ, မဟာရာဇာနော။ မဟာရာဇာနံ, မဟာရာဇံ, မဟာရာဇာနော။ မဟာရညာ, မဟာရာဇိနာ, မဟာရာဇူဟိ, မဟာရာဇူဘိ။ မဟာရညော, မဟာရာဇိနော, မဟာရညံ, မဟာရာဇူနံ။ မဟာရညာ, မဟာရာဇူဟိ, မဟာရာဇူဘိ။ မဟာရညော, မဟာရာဇိနော, မဟာရညံ, မဟာရာဇူနံ။ မဟာရညေ, မဟာရာဇိနိ, မဟာရာဇူသု။ ဘော မဟာရာဇ, ဘဝန္တော မဟာရာဇာနော။
ဣဓာပိ ပကရဏဒွယနယေန ‘‘ဘော မဟာရာဇာ’’ ဣတိ ဧကဝစနဗဟုဝစနာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ယထာ စ ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ အာကာရန္တပဒဿ ဝသေန, ဧဝံ ‘‘သိဝိရာဇာ, ဓမ္မရာဇာ, ဒေဝရာဇာ’’တိအာဒီနမ္ပိ အာကာရန္တပဒါနံ ဝသေန ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣဓ အပရာပိ အတ္ထဿ ပါကဋီကရဏတ္ထံ ကြိယာပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ အာကာရန္တောကာရန္တာနံ မိဿကဝသေန နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၆။)မဟာရာဇာ, မဟာရာဇော တိဋ္ဌတိ, မဟာရာဇာနော, မဟာရာဇာ တိဋ္ဌန္တိ။ မဟာရာဇာနံ, မဟာရာဇံ ပဿတိ, မဟာရာဇာနော, မဟာရာဇေ ပဿတိ။ မဟာရညာ, မဟာရာဇိနာ, မဟာရာဇေန ကတံ, မဟာရာဇူဟိ, မဟာရာဇူဘိ, မဟာရာဇေဟိ, မဟာရာဇေဘိ ကတံ။ မဟာရညော, မဟာရာဇိနော, မဟာရာဇဿ ဒီယတေ, မဟာရညာ, မဟာရာဇာ, မဟာရာဇသ္မာ, မဟာရာဇမှာ နိဿဋံ, မဟာရာဇူဟိ, မဟာရာဇူဘိ, မဟာရာဇေဟိ, မဟာရာဇေဘိ နိဿဋံ။ မဟာရညော, မဟာရာဇိနော, မဟာရာဇဿ ပရိဂ္ဂဟော, မဟာရညံ, မဟာရာဇူနံ, မဟာရာဇာနံ ပရိဂ္ဂဟော။ မဟာရညေ, မဟာရာဇိနိ, မဟာရာဇေ, မဟာရာဇသ္မိံ, မဟာရာဇမှိ ပတိဋ္ဌိတံ, မဟာရာဇူသု, မဟာရာဇေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ ဘော မဟာရာဇ တွံ တိဋ္ဌ, ဘောန္တော မဟာရာဇာနော, မဟာရာဇာ တုမှေ တိဋ္ဌထာတိ။ ဧဝံ ‘‘ယုဝရာဇာ, ယုဝရာဇော’’တိအာဒီသုပိ။
ကေစေတ္ထ ဝဒေယျုံ ‘‘ကသ္မာ ပကရဏကတ္တုနာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ မဟန္တော ဝါယာမော စ မဟန္တော စ ပရက္ကမော ကတော, နနွေတေသုပိ ပဒေသု ကာနိစိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိဇ္ဇန္တိ, ကာနိစိ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ? ဝိညူဟိ တေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ပကရဏကတ္တာရေနေတ္ထ သော စ မဟန္တော ဝါယာမော သော စ မဟန္တော ပရက္ကမော သာဋ္ဌကထေ နဝင်္ဂေ သတ္ထုသာသနေ သဒ္ဒေသု စ အတ္ထေသု စ သောတာရာနံ သုဋ္ဌု ကောသလ္လုပ္ပာဒနေန သာသနဿောပကာရတ္ထံ ကတော, ယာနိ စေတာနိ တေန ပဒါနိ ဒဿိတာနိ, ဧတေသု ကာနိစိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိဇ္ဇန္တိ, ကာနိစိ န ဝိဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ ယာနိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိဇ္ဇန္တိ, တာနိ ဝိဇ္ဇမာနဝသေန ဂဟိတာနိ။ ယာနိ န ဝိဇ္ဇန္တိ, တာနိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနဝသေန ပါဠိနယဝသေန စ ဂဟိတာနီ’’တိ။ အတြာယံ သင်္ခေပတော အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနာ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာ မဟာရာဇာ၊ ကံသော ဗာရာဏသိဂ္ဂဟော။
ဓနုံ တူဏိဉ္စ နိက္ခိပ္ပ၊ သံယမံ အဇ္ဈုပါဂမီ’’တိ
ဣဒံ အာကာရန္တဿ မဟာရာဇသဒ္ဒဿ နိဒဿနံ။ ယသ္မာ ‘‘သဗ္ဗသခေါ’’တိ ပါဠိ ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ တေန နယေန ‘‘မဟာရာဇော’’တိပိ ဩကာရန္တော ဒိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ ပုရိသနယေန ယောဇေတဗ္ဗော စ။ တေနေဝ စ ‘‘တမဗြဝိ မဟာရာဇာ။ နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ’’တိအာဒီနိ ဒိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၇။)ဧဝံ မဟာရာဇသဒ္ဒဿ ဩကာရန္တတ္တေ သိဒ္ဓေ ‘‘မဟာရာဇာ, မဟာရာဇသ္မာ, မဟာရာဇမှာ’’တိ ပဉ္စမိယာ ဧကဝစနဉ္စ ‘‘မဟာရာဇေ, မဟာရာဇသ္မိံ, မဟာရာဇမှီ’’တိ သတ္တမိယာ ဧကဝစနဉ္စ သိဒ္ဓါနိ ဧဝ ဟောန္တိ ပါဠိယံ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ နယဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘ရာဇေန, ရာဇဿာ’’တိအာဒီနိ ပန နယဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာနိ န ဟောန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ ‘‘ရာဇာ ဗြဟ္မာ သခါ အတ္တာ’’ဣစ္စေဝမာဒီနိ ‘‘ပုရိသော ဥရဂေါ’’တိအာဒီနိ ဝိယ အညမညံ သဗ္ဗထာ သဒိသာနိ န ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ နေသံ ‘‘ရညာ ဗြဟ္မုနာ သခိနာ အတ္တနာ အတ္တေန သာနာ ပုမုနာ’’တိအာဒီနိ ဝိသဒိသာနိပိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ, တသ္မာ တာနိ န သက္ကာ နယဝသေန ဇာနိတုံ။ ဧဝံ ဒုဇ္ဇာနတ္တာ ပန ပါဠိယံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု စ ယထာရုတပဒါနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ မဟာရာဇသဒ္ဒါဒီနံ ပန ဩကာရန္တဘာဝေ သိဒ္ဓေယေဝ ‘‘ပုရိသနယောဂဓာ ဣမေ သဒ္ဒါ’’တိ နယဂ္ဂဟဏံ ဒိဿတိ, တသ္မာ အမှေဟိ နယဝသေန ‘‘မဟာရာဇာ, မဟာရာဇသ္မာ’’တိအာဒီနိ ဝုတ္တာနိ။ ယထာ ဟိ –
‘‘ဧတဉှိ တေ ဒုရာဇာနံ၊ ယံ သေသိ မတသာယိကံ။
ယဿ တေ ကဍ္ဎမာနဿ၊ ဟတ္ထာ ဒဏ္ဍောန မုစ္စတီ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၈။)ဧတ္ထ ‘‘ဟတ္ထာ’’တိ, ‘‘အတ္တဒဏ္ဍာ ဘယံ ဇာတ’’န္တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဒဏ္ဍာ’’တိ စ ဩကာရန္တဿ ပဉ္စမိယေကဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘ဥရဂါ, ပဋင်္ဂါ, ဝိဟဂါ’’တိအာဒီနိပိ ဩကာရန္တာနိ ပဉ္စမိယေကဝစနာနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ ‘‘ဒါဌိနိ မာတိမညဝှော, သိင်္ဂါလော မမ ပါဏဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘မညဝှော’’တိ, ‘‘သုဒ္ဓါ သုဒ္ဓေဟိ သံဝါသံ, ကပ္ပယဝှော ပတိဿတာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ကပ္ပယဝှော’’တိ စ ကြိယာပဒဿ ဒဿနတော ‘‘ဂစ္ဆဝှော, ဘုဉ္ဇဝှော, သယဝှော’’တိအာဒီနိပိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ။ ဂဏှန္တိ စ တာဒိသာနိ ပဒရူပါနိ သာသနေ သုကုသလာ ကုသလာ, တသ္မာ အမှေဟိပိ နယဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘မဟာရာဇာ, မဟာရာဇသ္မာ’’တိအာဒီနိ ဝုတ္တာနိ။ နယဂ္ဂါဟဝသေန ပန ဂဟဏေ အသတိ ကထံ နာမိကပဒမာလာ ပရိပုဏ္ဏာ ဘဝိဿန္တိ, သတိယေဝ တသ္မိံ ပရိပုဏ္ဏာ ဘဝန္တိ။
တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနေ အနေကသတသဟဿာနိ နာမိကပဒါနိ ကြိယာပဒါနိ စ ပါဋိဧက္ကံ ပါဋိဧက္ကံ ဧကဝစနဗဟုဝစနကာဟိ သတ္တဟိ အဋ္ဌဟိ ဝါ နာမဝိဘတ္တီဟိ ဆန္နဝုတိယာ စ အာချာတိကဝစနေဟိ ယောဇိတာနိ န သန္တိ, နယဝသေန ပန သန္တိယေဝ, ဣတိ နယဝသေန ‘‘မဟာရာဇာ, မဟာရာဇသ္မာ’’တိအာဒီနိ အမှေဟိ ဌပိတာနိ။ ‘‘မဟာရာဇာ တိဋ္ဌန္တိ, မဟာရာဇာ တုမှေ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဣမာနိ ပန ‘‘အထ ခေါ စတ္တာရော မဟာရာဇာ မဟတိယာ စ ယက္ခသေနာယ မဟတိယာ စ ကုမ္ဘဏ္ဍသေနာယာ’’တိ ဒဿနတော,
‘‘စတ္တာရော တေ မဟာရာဇာ၊ သမန္တာ စတုရော ဒိသာ။
ဒဒ္ဒဠှမာနာ အဋ္ဌံသု၊ ဝနေ ကာပိလဝတ္ထဝေ’’တိ
ဒဿနတော စ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘မဟာရာဇ’’န္တိအာဒီနိပိ ပါဠိဉ္စ ပါဠိနယဉ္စ ဒိသွာ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ အသမာသေ ‘‘ရာဇံ, ရာဇေနာ’’တိအာဒီနိ န ပဿာမ, တသ္မာ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗမိဒံ ဌာနံ။ ဣဒဉှိ ဒုဒ္ဒသံ ဝီရဇာတိနာ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ သစေ ပနာယသ္မန္တော ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝါ ပေါရာဏိကာသု ဝါ အဋ္ဌကထာသု အသမာသေ ‘‘ရာဇံ, ရာဇေနာ’’တိအာဒီနိ ပဿေယျာထ, တဒါ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ။ ကော ဟိ နာမ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝေါဟာရပ္ပဘေဒံ ဇာနိတုံ သမတ္ထော အညတြ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေဟိ မဟာခီဏာသဝေဟိ။
ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဝီတတဏှော အနာဒါနော၊ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ။
အက္ခရာနံ သန္နိပါတံ၊ ဇညာ ပုဗ္ဗာပရာနိ စာ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၀၉။)ဗြဟ္မာ, ဗြဟ္မာ, ဗြဟ္မာနော။ ဗြဟ္မာနံ, ဗြဟ္မံ, ဗြဟ္မာနော။ ဗြဟ္မုနာ, ဗြဟ္မေဟိ, ဗြဟ္မေဘိ, ဗြဟ္မူဟိ, ဗြဟ္မူဘိ။ ဗြဟ္မဿ, ဗြဟ္မုနော, ဗြဟ္မာနံ, ဗြဟ္မူနံ။ ဗြဟ္မုနာ, ဗြဟ္မေဟိ, ဗြဟ္မေဘိ, ဗြဟ္မူဟိ, ဗြဟ္မူဘိ။ ဗြဟ္မဿ, ဗြဟ္မုနော, ဗြဟ္မာနံ, ဗြဟ္မူနံ။ ဗြဟ္မနိ, ဗြဟ္မေသု, ဘော ဗြဟ္မ, ဘော ဗြဟ္မေ, ဘဝန္တော ဗြဟ္မာနော။
ယမကမဟာထေရရုစိယာ ‘‘ဘော ဗြဟ္မာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနံ ဝါ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ပဏ္ဍိတပုရိသေဟိ ဒေဝေဟိ ဗြဟ္မူဟီ’’တိ ဋီကာဝစနဿ ဒဿနတော, ‘‘ဗြဟ္မူနံ ဝစီဃောသော ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ဗြဟ္မူနံ ဝိမာနာဒီသု ဆန္ဒရာဂေါ ကာမာသဝေါ န ဟောတီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာဝစနဿ ဒဿနတော, ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ, ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ အာဟစ္စဘာသိတဿ စ ဒဿနတော ‘‘ဗြဟ္မူဟိ, ဗြဟ္မူဘိ, ဗြဟ္မူနံ, ဗြဟ္မေ’’တိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ, ဧတာနိ စူဠနိရုတ္တိနိရုတ္တိပိဋကကစ္စာယနေသု န အာဂတာနိ။
သခါ, သခါ, သခိနော, သခါနော, သခါယော။ သခံ, သခါရံ, သခါနံ, သခိနော, သခါနော, သခါယော။ သခိနာ, သခါရေဟိ, သခါရေဘိ, သခေဟိ, သခေဘိ။ သခိဿ, သခိနော, သခီနံ, သခါရာနံ, သခါနံ။ သခါရသ္မာ, သခိနာ, သခါရေဟိ, သခါရေဘိ, သခေဟိ, သခေဘိ။ သခိဿ, သခိနော, သခီနံ, သခါရာနံ, သခါနံ။ သခေ, သခေသု, သခါရေသု။ ဘော သခ, ဘော သခါ, ဘော သခိ, ဘော သခီ, ဘော သခေ, ဘဝန္တော သခိနော, သခါနော, သခါယော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၀။)ယမကမဟာထေရမတေန ‘‘ဘော သခါ’’ဣတိ ဗဟုဝစနံ ဝါ။ ပါဠိယံ ပန သုဝဏ္ဏကက္ကဋဇာတကေ ‘‘ဟရေ သခါ ကိဿ နု မံ ဇဟာသီ’’တိ ဒီဃဝသေန ဝုတ္တော သခါသဒ္ဒေါ အာလပနေကဝစနံ, တသ္မာ ယမကမဟာထေရနယော န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? နော န ယုဇ္ဇတိ။ ယသ္မာ ‘‘နေတာဒိသာ သခါ ဟောန္တိ, လဗ္ဘာ မေ ဇီဝတော သခါ’’တိ မနောဇဇာတကေ သခါသဒ္ဒေါ ဧကဝစနမ္ပိ ဟောတိ ဗဟုဝစနမ္ပိ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ပဌမပါဒေ ဗဟုဝစနံ, ဒုတိယပါဒေ ပနေကဝစနံ, တသ္မာ ယမကမဟာထေရေန ပစ္စတ္တာလပနဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ သခါသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗမိတ္တော သဗ္ဗသခေါ, သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပကော’’တိ ပါဌာနုလောမေန သမာသေ လဗ္ဘမာနဿ သခသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ ‘‘သဗ္ဗသခေါ, သဗ္ဗသခါ, သဗ္ဗသခံ, သဗ္ဗသခေ’’တိအာဒိနာ ပုရိသနယေန။ တတြာယံ သမာသဝိဂ္ဂဟော – သဗ္ဗေသံ ဇနာနံ သခါ, သဗ္ဗေ ဝါ ဇနာ သခိနော ဧတဿာတိ သဗ္ဗသခေါ, ယထာ သဗ္ဗဝေရီတိ။
အတ္တာ, အတ္တာ, အတ္တာနော။ အတ္တာနံ, အတ္တံ, အတ္တာနော။ အတ္တနာ, အတ္တေန, အတ္တနေဟိ, အတ္တနေဘိ။ အတ္တနော, အတ္တာနံ။ အတ္တနာ, အတ္တနေဟိ, အတ္တနေဘိ။ အတ္တနော, အတ္တာနံ။ အတ္တနိ, အတ္တနေသု။ ဘော အတ္တ, ဘဝန္တော အတ္တာ, ဘောန္တော အတ္တာနော။
ဧတ္ထ ပန အတ္တံ နိရင်္ကတွာန ပိယာနိ သေဝတိ။
‘‘သစေ ဂစ္ဆသိ ပဉ္စာလံ၊ ခိပ္ပ’မတ္တံ ဇဟိဿသိ။
မိဂံ ပန္ထာနုပန္နံဝ၊ မဟန္တံ ဘယမေဿတီ’’တိ
ပါဠီသု ‘‘အတ္တ’’န္တိ ဒဿနတော ‘‘အတ္တ’’န္တိ ဣဓ ဝုတ္တံ, ‘‘အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိ ပါဠိဒဿနတော ပန ‘‘အတ္တေနာ’’တိ။ စူဠနိရုတ္တိယံ ပန ‘‘အတ္တဿာ’’တိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနမေကဝစနံ အာဂတံ, ဧတံ ကစ္စာယနေ နိရုတ္တိပိဋကေ စ န ဒိဿတိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘အတ္တေသူ’’တိ အာဂတံ။ သဗ္ဗာနေတာနိ သာဋ္ဌကထံ ဇိနတန္တိံ ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၁။)‘‘အာတုမာ, အာတုမာ, အာတုမာနော။ အာတုမာနံ, အာတုမံ, အာတုမာနော။ အာတုမေန, အာတုမေဟိ, အာတုမေဘီ’’တိအာဒိနာ ပုရိသနယေန ဝတွာ ‘‘ဘော အာတုမ, ဘဝန္တော အာတုမာ, အာတုမာနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
တတြ အတ္တသဒ္ဒဿ သမာသေ ‘‘ဘာဝိတတ္တော, ဘာဝိတတ္တာ။ ဘာဝိတတ္တံ, ဘာဝိတတ္တေ။ ဘာဝိတတ္တေန, ဘာဝိတတ္တေဟိ, ဘာဝိတတ္တေဘီ’’တိ ပုရိသနယေနေဝ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
သာ, သာ, သာနော။ သာနံ, သာနေ။ သာနာ, သာနေဟိ, သာနေဘိ။ သာဿ, သာနံ။ သာနာ, သာနေဟိ, သာနေဘိ။ သာဿ, သာနံ။ သာနေ, သာနေသု။ ဘော သာ, ဘဝန္တော သာနော။ သာ ဝုစ္စတိ သုနခေါ။
ဧတ္ထ စ ‘‘န ယတ္ထ သာ ဥပဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သာဝ ဝါရေန္တိ သူကရ’’န္တိ နိဒဿနပဒါနိ။ ကေစိ ပန သာသဒ္ဒဿ ဒုတိယာတတိယာဒီသု ‘‘သံ, သေ။ သေနာ’’တိအာဒီနိ ရူပါနိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုတ္တံ။ န ဟိ တာနိ ‘‘သံ, သေ။ သေနာ’’တိအာဒီနိ ရူပါနိ ဗုဒ္ဓဝစနေ စေဝ အဋ္ဌကထာဒီသု စ နိရုတ္တိပိဋကေ စ ဒိဿန္တိ။ ဧဝံ ပန နိရုတ္တိပိဋကေ ဝုတ္တံ ‘‘သာ တိဋ္ဌတိ, သာနော တိဋ္ဌန္တိ။ သာနံ ပဿတိ, သာနေ ပဿတိ။ သာနာ ကတံ, သာနေဟိ ကတံ, သာနေဘိ ကတံ။ သာဿ ဒီယတေ, သာနံ ဒီယတေ။ သာနာ နိဿဋံ, သာနေဟိ နိဿဋံ, သာနေဘိ နိဿဋံ။ သာဿ ပရိဂ္ဂဟော, သာနံ ပရိဂ္ဂဟော။ သာနေ ပတိဋ္ဌိတံ, သာနေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ ဘော သာ, ဘဝန္တော သာနော’’တိ, တသ္မာ နိရုတ္တိပိဋကေ ဝုတ္တနယေနေဝ နာမိကပဒမာလာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၂။)အတြိဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ယထာ ‘‘သေဟိ ဒါရေဟိ အသန္တုဋ္ဌော’’တိအာဒီသု ပုလ္လိင်္ဂေ ဝတ္တမာနဿ ‘‘သကော’’ဣတိ အတ္ထဝါစကဿ သသဒ္ဒဿ ‘‘အတ္တနော အယန္တိ သော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘သော, သာ။ သံ, သေ။ သေန, သေဟိ, သေဘိ။ သဿ, သာနံ။ သာ, သသ္မာ, သမှာ, သေဟိ, သေဘိ။ သဿ, သာနံ။ သေ, သသ္မိံ, သမှိ, သေသူ’’တိ ပုရိသနယေန ရူပါနိ ဘဝန္တိ, န တထာ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ယထာ ဝါ ‘‘ဟိံသန္တိ အတ္တသမ္ဘူတာ, တစသာရံဝ သံ ဖလံ။ သာနိ ကမ္မာနိ တပ္ပေန္တိ, ကောသလံ သေန’သန္တုဋ္ဌံ, ဇီဝဂ္ဂါဟံ အဂါဟယီ’’တိအာဒီသု နပုံသကလိင်္ဂေ ဝတ္တမာနဿ သကမိစ္စတ္ထဝါစကဿ သသဒ္ဒဿ ‘‘သံ, သာနိ, သာ။ သံ, သာနိ, သေ။ သေန, သေဟိ, သေဘိ။ သဿ, သာနံ။ သာ, သသ္မာ, သမှာ, သေဟိ, သေဘိ။ သဿ, သာနံ။ သေ, သသ္မိံ, သမှိ, သေသူ’’တိ စိတ္တနယေန ရူပါနိ ဘဝန္တိ, န တထာ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ တေဟိ အာစရိယေဟိ ဒုတိယာတတိယာဌာနေ ‘‘သံ, သေ။ သေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကသ္မာ စ ပဉ္စမီဌာနေ ‘‘သာ, သသ္မာ, သမှာ’’တိ ဝုတ္တံ, သတ္တမီဌာနေ စ ‘‘သေ, သသ္မိံ, သမှီ’’တိ စ ဝုတ္တံ? သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ, တက္ကဂါဟမတ္တေန ဂဟိတံ အကာရဏံ။ သုနခဝါစကော ဟိ သာသဒ္ဒေါ အာကာရန္တတာပကတိကော, န ပုရိသ စိတ္တသဒ္ဒါဒယော ဝိယ အကာရန္တတာပကတိကော။ ယာယ ဣမဿ ဤဒိသာနိ ရူပါနိ သိယုံ, သာ စ ပကတိ နတ္ထိ။ န စေသော ‘‘ရာဇာ, ဗြဟ္မာ, သခါ, အတ္တာ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ဝိယ ပဌမံ အကာရန္တဘာဝေ ဌတွာ ပစ္ဆာ ပဋိလဒ္ဓအာကာရန္တတာ, အထ ခေါ နိစ္စမောကာရန္တတာပကတိကော ဂေါသဒ္ဒေါ ဝိယ နိစ္စမာကာရန္တတာပကတိကော။ နိစ္စမာကာရန္တတာပကတိကဿ စ ဧဝရူပါနိ ရူပါနိ န ဘဝန္တိ, တသ္မာ နိရုတ္တိပိဋကေ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနေန န ဝုတ္တာနိ။ သစေပိ မညေယျုံ ‘‘အတ္တံ,
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၃။)အတ္တေနာ’တိ စ ဒဿနတော ‘သံ, သေနာ’တိ ဣမာနိ ပန ဂဟေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ ‘‘ရာဇာ, ဗြဟ္မာ, သခါ, အတ္တာ, သာ, ပုမာ’’ဣစ္စေဝမာဒီနံ အညမညံ ပဒမာလာဝသေန ဝိသဒိသတ္တာ နယဝသေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရဿ အသမ္ဘဝတော။ ဤဒိသေ ဟိ ဌာနေ နယဂ္ဂါဟဝသေန ဂဟဏံ နာမ သဒေါသံယေဝ သိယာ, တသ္မာ နယဂ္ဂါဟဝသေနပိ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၄။)အပရမ္ပိ အတြ ဝတ္တဗ္ဗံ – ယထာ ဟိ ‘‘သာဟိ နာရီဟိ တေ ယန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အတ္တနော နာရီ’’တိ, ‘‘သာ နာရီ’’တိ ဧဝံ အတ္ထဝတော ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ကညာသဒ္ဒေန သဒိသဿ သာသဒ္ဒဿ ‘‘သာ, သာ, သာယော။ သံ, သာ, သာယော။ သာယ, သာဟိ, သာဘိ။ သာယ, သာနံ။ သာယ, သာဟိ, သာဘိ။ သာယ, သာနံ။ သာယ, သာယံ, သာသူ’’တိ ကညာနယေန ရူပါနိ ဘဝန္တိ, န တထာ ဣမဿ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ တေ အာစရိယာ တတိယာဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ စ ‘‘သာဟိ, သာဘီ’’တိ ရူပါနိ ဣစ္ဆန္တိ, ကသ္မာ စ သတ္တမီဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘သာသူ’’တိ? ဣဒမ္ပိ အကာရဏံ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂတ္တာ။ ကသ္မာ စ ပန စတုတ္ထီဆဋ္ဌေကဝစနဋ္ဌာနေ ပုဗ္ဗက္ခရဿ ရဿဝသေန ‘‘သဿ’’ဣတိ ရူပံ ဣစ္ဆန္တိ? ဣဒမ္ပိ အကာရဏံ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ အာကာရန္တတာပကတိကတ္တာ။ အာကာရန္တတာပကတိကဿ စ သာသဒ္ဒဿ ယထာ အကာရန္တတာပကတိကဿ ပုရိသသဒ္ဒဿ ‘‘ပုရိသဿာ’’တိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌေကဝစနရူပံ ဘဝတိ ဧဝရူပဿ ရူပဿ အဘာဝတော။ တေနေဝ အာယသ္မာ ကစ္စာနော နိရုတ္တိပိဋကေ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ ရူပံ ဒဿေန္တော စတုတ္ထီဆဋ္ဌေကဝစနဋ္ဌာနေ ပုဗ္ဗက္ခရဿ ဒီဃဝသေန ‘‘သာဿ’’ဣတိ ရူပမာဟ။ ကသ္မာ စ ပန တေ အာစရိယာ စတုတ္ထေကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘သာယ’’ဣတိ ရူပံ ဣစ္ဆန္တိ? ဣဒမ္ပိ အကာရဏံ, ဌပေတွာ ဟိ အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂေ ဃသညတော အာကာရတော ပရေသံ နာဒီနံ အာယာဒေသဉ္စ အကာရန္တတော ပုန္နပုံသကလိင်္ဂတော ပရဿ စတုတ္ထေကဝစနဿ အာယာဒေသဉ္စ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂေ အဃတော အာကာရန္တတော ပရဿ စတုတ္ထေကဝစနဿ ကတ္ထစိပိ အာယာဒေသော န ဒိဿတိ။ နိရုတ္တိပိဋကေ စ တာဒိသံ ရူပံ န ဝုတ္တံ, အဝစနံယေဝ ယုတ္တတရံ ဗုဒ္ဓဝစနေ အဋ္ဌကထာဒီသု စ အနာဂမနတော။ ယာ ပနမှေဟိ နိရုတ္တိပိဋကံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓဝစနဉ္စ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုတ္တာ, သာယေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာပိ နာနာအတ္ထေသု ဝတ္တမာနာနံ လိင်္ဂတ္တယပရိယာပန္နာနံ သာ သော သံဣစ္စေတေသံ တိဏ္ဏံ ပဒါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာသု ပဒါနံ သဒိသာသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ သိယာ – ယော တုမှေဟိ သာသဒ္ဒေါ ‘‘တံသဒ္ဒတ္ထေ စ သုနခေ စ သကမိစ္စတ္ထေ စ ဝတ္တတီ’’တိ ဣစ္ဆိတော, ကထံ တံ ‘‘သာ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ‘‘ဣမဿ အတ္ထဿ ဝါစကော’’တိ ဇာနန္တီတိ? န ဇာနန္တိ, ပယောဂဝသေန ပန ဇာနန္တိ လောကိယဇနာ စေဝ ပဏ္ဍိတာ စ။ ပယောဂဝသေန ဟိ ‘‘သာ မဒ္ဒီ နာဂမာရုဟိ, နာတိဗဒ္ဓံဝ ကုဉ္ဇရ’’န္တိအာဒီသု သာသဒ္ဒဿ တံသဒ္ဒတ္ထတာ ဝိညာယတိ, ဧဝံ သာသဒ္ဒေါ တံသဒ္ဒတ္ထေ စ ဝတ္တတိ။ ‘‘န ယတ္ထ သာ ဥပဋ္ဌိတော ဟောတိ။ ဘဂဝတော သာဇာတိမ္ပိ သုတွာ သတ္တာ အမတရသဘာဂိနော ဘဝန္တီ’’တိအာဒီသု သာသဒ္ဒဿ သုနခဝါစကတာ ဝိညာယတိ။
‘‘အန္နံ တဝေဒံ ပကတံ ယသဿိ၊
တံ ခဇ္ဇရေ ဘုဉ္ဇရေ ပိယျရေ စ။
ဇာနာသိ မံ တွံ ပရဒတ္တူပဇီဝိံ၊
ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍံ လဘတံ သပါကော’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၅။)ဧတ္ထ ပန သာသဒ္ဒဿ ရဿဘာဝကရဏေန ‘‘သပါကော’’တိ ပါဠိ ဌိတာတိ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သာနံ သုနခါနံ ဣဒံ မံသန္တိ သ’’မိတိ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘သံ ပစတီတိ သပါကော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သပါကောတိ သပါကစဏ္ဍာလော’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဧတဒေဝတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ သာသဒ္ဒေါ သုနခေ စ ဝတ္တတိ။ ‘‘သာ ဒါရာ ဇန္တူနံ ပိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘သကာ ဒါရာ သတ္တာနံ ပိယာ’’တိ အတ္ထဒီပနဝသေန သာသဒ္ဒဿ သကဝါစကတာ ပညာယတိ။ ဧဝံ သာသဒ္ဒေါ သကမိစ္စတ္ထေ စ ဝတ္တတိ။ ဣတိ သာသဒ္ဒံ ပယောဂဝသေန ဤဒိသတ္ထဿ ဝါစကောတိ ဇာနန္တိ။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
တံသဒ္ဒတ္ထေ စ သုနခေ၊
သကသ္မိမ္ပိ စ ဝတ္တတိ။
သာသဒ္ဒေါ သော စ ခေါ ဉေယျော၊
ပယောဂါနံ ဝသေန ဝေ။
ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ‘‘န ယတ္ထ သာ ဥပဋ္ဌိတော ဟောတီ’’တိ ဧကဝစနပ္ပယောဂဒဿနတော စ,
‘‘အသန္တာ ကိရ မံ ဇမ္မာ၊ တာတ တာတာတိ ဘာသရေ။
ရက္ခသာ ပုတ္တရူပေန၊ သာဝ ဝါရေန္တိ သူကရ’’န္တိ
ဗဟုဝစနပ္ပယောဂဒဿနတော စ, နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘သာနော’’ဣစ္စာဒိဒဿနတော စ ‘‘သာ, သာ, သာနော။ သာနံ, သာနေ။ သာနာ’’တိအာဒိနာ သုနခဝါစကဿ သာသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ကထိတာ။
ဣဒါနိ ပုမသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ပုမာ, ပုမာ, ပုမာနော။ ပုမာနံ, ပုမာနေ။ ပုမာနာ, ပုမုနာ, ပုမေန, ပုမာနေဟိ, ပုမာနေဘိ။ ပုမဿ, ပုမုနော, ပုမာနံ။ ပုမာနာ, ပုမုနာ, ပုမာနေဟိ, ပုမာနေဘိ။ ပုမဿ, ပုမုနော, ပုမာနံ။ ပုမာနေ, ပုမာနေသု။ ဘော ပုမ, ဘဝန္တော ပုမာ, ပုမာနော။ ‘‘ဘော ပုမာ’’ဣတိ ဗဟုဝစနေ နယောပိ ဉေယျော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၆။)‘‘ထိယော တဿ ပဇာယန္တိ၊ န ပုမာ ဇာယရေ ကုလေ။
ယော ဇာနံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ၊ အညထာ နံ ဝိယာကရေ’’တိ
အယံ ပါဠိ ပုမသဒ္ဒဿ ဗဟုဝစနဘာဝသာဓိကာ, ကစ္စာယနေ ‘‘ဟေ ပုမံ’’ဣတိ သာနုသာရံ အာလပနေကဝစနံ ဒိဿတိ။ တဒနေကေသု ပါဠိပ္ပဒေသေသု စ အဋ္ဌကထာသု စ သာနုသာရာနံ အာလပနဝစနာနံ အဒဿနတော ဣဓ န ဝဒါမိ။ ဥပပရိက္ခိတွာ ယုတ္တံ စေ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ယသဿိ နံ ပညဝန္တံ ဝိသယှာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ အာဂမဝသေနေဝါနုသာရော ဟောတိ, န သဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယမာကာရန္တဝသေန နာမိကပဒမာလာ။
‘‘သောဠသိတ္ထိသဟဿာနံ၊
န ဝိဇ္ဇတိ ပုမော တဒါ။
အဟောရတ္တာနမစ္စယေန၊
နိဗ္ဗတ္တော အဟမေကကော’’တိ စ၊
‘‘ယထာ ဗလာကယောနိမှိ၊ န ဝိဇ္ဇတိ ပုမော သဒါ။
မေဃေသု ဂဇ္ဇမာနေသု၊ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တိ တာ တဒါ’’တိ စ
ပါဠိဒဿနတော ပန ဩကာရန္တဝသေနပိ နာမိကပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပုမော, ပုမာ။ ပုမံ, ပုမေ။ ပုမေန, ပုမေဟိ, ပုမေဘိ။ ပုမဿ, ပုမာနံ။ ပုမာ, ပုမသ္မာ, ပုမမှာ, ပုမေဟိ, ပုမေဘိ။ ပုမဿ, ပုမာနံ။ ပုမေ, ပုမသ္မိံ, ပုမမှိ, ပုမေသု။ ဘော ပုမ, ဘဝန္တော ပုမာ။ ‘‘ဘော ပုမာ’’ဣတိ ဝါ, ဧဝံ ပုမသဒ္ဒဿ ဒွိဓာ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ဣဒါနိ မိဿကနယော ဝုစ္စတေ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၇။)ပုမာ, ပုမော, ပုမာ, ပုမာနော။ ပုမာနံ, ပုမံ, ပုမာနေ, ပုမေ။ ပုမာနာ, ပုမုနာ, ပုမေန, ပုမာနေဟိ, ပုမာနေဘိ, ပုမေဟိ, ပုမေဘိ။ ပုမဿ, ပုမုနော, ပုမာနံ။ ပုမာနာ, ပုမုနာ, ပုမာ, ပုမသ္မာ, ပုမမှာ, ပုမာနေဟိ, ပုမာနေဘိ, ပုမေဟိ, ပုမေဘိ။ ပုမဿ, ပုမုနော, ပုမာနံ။ ပုမာနေ, ပုမေ, ပုမသ္မိံ, ပုမမှိ, ပုမာနေသု, ပုမေသု။ ဘော ပုမ, ဘဝန္တော ပုမာနော, ဘဝန္တော ပုမာ။ ‘‘ဘော ပုမာနော, ဘော ပုမာ’’ဣတိ ဝါ။
ဣဒါနိ ရဟသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ရဟာ ဝုစ္စတိ ပါပဓမ္မော။ ရဟာ, ရဟာ, ရဟိနော။ ရဟာနံ, ရဟာနေ။ ရဟိနာ, ရဟိနေဟိ, ရဟိနေဘိ။ ရဟဿ, ရဟာနံ။ ရဟာ, ရဟာနေဟိ, ရဟာနေဘိ။ ရဟဿ, ရဟာနံ။ ရဟာနေ, ရဟာနေသု။ ဘော ရဟ, ဘဝန္တော ရဟိနော, ဘဝန္တော ရဟာ။
ဣဒါနိ ဒဠှဓမ္မသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မာနော။ ဒဠှဓမ္မာနံ, ဒဠှဓမ္မာနေ။ ဒဠှဓမ္မိနာ, ဒဠှဓမ္မေဟိ, ဒဠှဓမ္မေဘိ။ ဒဠှဓမ္မဿ, ဒဠှဓမ္မာနံ။ ဒဠှဓမ္မိနာ, ဒဠှဓမ္မေဟိ, ဒဠှဓမ္မေဘိ။ ဒဠှဓမ္မဿ, ဒဠှဓမ္မာနံ။ ဒဠှဓမ္မေ ဒဠှဓမ္မေသု။ ဘော ဒဠှဓမ္မ, ဘဝန္တော ဒဠှဓမ္မာနော, ဘဝန္တော ဒဠှဓမ္မာ။ ‘‘ဘော ဒဠှဓမ္မာနော, ဘော ဒဠှဓမ္မာ’’ဣတိ ပုထုဝစနမ္ပိ ဉေယျံ, ဧဝံ ပစ္စက္ခဓမ္မသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၈။)ဧတ္ထ စ ‘‘သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ စတ္တာရော ဓနုဂ္ဂဟာ ဒဠှဓမ္မာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနံ။ ဣမိဿံ ပန ပါဠိယံ ‘‘ဒဠှဓမ္မာ’’ ဣတိ ဗဟုဝစနဝသေန အာဂတတ္တာ ဒဠှဓမ္မသဒ္ဒေါ အာကာရန္တောတိပိ ဩကာရန္တောတိပိ အပ္ပသိဒ္ဓါ တဒန္တာနံ ဗဟုဝစနဘာဝေ တုလျရူပတ္တာ။ တထာပိ အမှေဟိ ပဒမာလာ အာကာရန္တဝသေနေဝ ယောဇိတာ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု ဒဠှဓမ္မသဒ္ဒေါ အာကာရန္တောတိပိ ဩကာရန္တောတိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတေဝ အပရိဗျတ္တရူပတ္တာ။ အညသ္မိံ ပန ပါဠိပ္ပဒေသေ အတီဝ ပရိဗျတ္တော ဟုတွာ ဩကာရန္တ ဒဠှဓမ္မသဒ္ဒေါ ဒွိဓာ ဒိဿတိ ဂုဏသဒ္ဒပဏ္ဏတ္တိဝါစကသဒ္ဒဝသေန။ တတ္ထ ‘‘ဣဿတ္တေ စသ္မိ ကုသလော, ဒဠှဓမ္မောတိ ဝိဿုတော’’တိ ဧတ္ထ ဒဠှဓမ္မသဒ္ဒေါ ဩကာရန္တော ဂုဏသဒ္ဒေါ။ ‘‘ဗာရာဏသိယံ ဒဠှဓမ္မော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝါစကသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ ဩကာရန္တော ဒဠှဓမ္မသဒ္ဒေါ ဒွိဓာ ဒိဋ္ဌော။ တဿ ပန ‘‘ဒဠှဓမ္မော, ဒဠှဓမ္မာ။ ဒဠှဓမ္မံ, ဒဠှဓမ္မေ’’တိ ပုရိသနယေန နာမိကပဒမာလာ ဉေယျာ, အာကာရန္တောကာရန္တာနံ ဝသေန မိဿကပဒမာလာ စ။ ကထံ?
ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မော, ဒဠှဓမ္မာနော, ဒဠှဓမ္မာ။ ဒဠှဓမ္မာနံ, ဒဠှဓမ္မံ, ဒဠှဓမ္မာနေ, ဒဠှဓမ္မေ။ ဒဠှဓမ္မိနာ, ဒဠှဓမ္မေန, ဒဠှဓမ္မေဟိ, ဒဠှဓမ္မေဘိ။ ဒဠှဓမ္မဿ, ဒဠှဓမ္မာနံ။ ဒဠဓမ္မိနာ, ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မသ္မာ, ဒဠှဓမ္မမှာ, ဒဠှဓမ္မေဟိ, ဒဠှဓမ္မေဘိ။ ဒဠှဓမ္မဿ, ဒဠှဓမ္မာနံ။ ဒဠှဓမ္မေ, ဒဠှဓမ္မသ္မိံ, ဒဠှဓမ္မမှိ, ဒဠှဓမ္မေသု။ ဘော ဒဠှဓမ္မ, ဘဝန္တော ဒဠှဓမ္မာနော, ဘဝန္တော ဒဠှဓမ္မာတိ။ ဧဝံ ပစ္စက္ခဓမ္မာ, ပစ္စက္ခဓမ္မောတိ မိဿကပဒမာလာ စ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ဝိဝဋစ္ဆဒသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဝိဝဋစ္ဆဒါ, ဝိဝဋစ္ဆဒါ, ဝိဝဋစ္ဆဒါနော။ ဝိဝဋစ္ဆဒါနံ, ဝိဝဋစ္ဆဒါနေ။ ဝိဝဋစ္ဆဒေန, ဝိဝဋစ္ဆဒေဟိ, ဝိဝဋစ္ဆဒေဘိ။ ဝိဝဋစ္ဆဒဿ, ဝိဝဋစ္ဆဒါနံ။ ဝိဝဋစ္ဆဒါ, ဝိဝဋစ္ဆဒေဟိ, ဝိဝဋစ္ဆဒေဘိ။ ဝိဝဋစ္ဆဒဿ, ဝိဝဋစ္ဆဒါနံ။ ဝိဝဋစ္ဆဒေ, ဝိဝဋစ္ဆဒေသု။ ဘော ဝိဝဋစ္ဆဒ, ဘဝန္တော ဝိဝဋစ္ဆဒါ, ဘဝန္တော ဝိဝဋစ္ဆဒါနော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၁၉။)အယံ နာမိကပဒမာလာ ‘‘သစေ ပန အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇတိ အရဟံ ဟောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဝိဝဋစ္ဆဒါ’’တိ ပါဠိဒဿနတော အာကာရန္တဝသေန ကထိတာ။ ‘‘လောကေ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ’’တိပိ ပါဠိဒဿနတော ပန ဩကာရန္တဝသေနပိ ကထေတဗ္ဗာ ‘‘ဝိဝဋစ္ဆဒေါ, ဝိဝဋစ္ဆဒါ, ဝိဝဋစ္ဆဒံ, ဝိဝဋစ္ဆဒေ’’တိ။ မိဿကဝသေနပိ ကထေတဗ္ဗာ ‘‘ဝိဝဋစ္ဆဒါ, ဝိဝဋစ္ဆဒေါ, ဝိဝဋစ္ဆဒါနော, ဝိဝဋစ္ဆဒါ။ ဝိဝဋစ္ဆဒါနံ, ဝိဝဋစ္ဆဒံ, ဝိဝဋစ္ဆဒါနေ, ဝိဝဋစ္ဆဒေ’’ဣတိ။
ဣဒါနိ ဝတ္တဟသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ – ဝတ္တဟာတိ သက္ကော။
ဝတ္တဟာ, ဝတ္တဟာနော။ ဝတ္တဟာနံ, ဝတ္တဟာနေ။ ဝတ္တဟာနာ, ဝတ္တဟာနေဟိ, ဝတ္တဟာနေဘိ။ ဝတ္တဟိနော, ဝတ္တဟာနံ။ ဝတ္တဟာနာ, ဝတ္တဟာနေဟိ, ဝတ္တဟာနေဘိ။ ဝတ္တဟိနော, ဝတ္တဟာနံ။ ဝတ္တဟာနေ, ဝတ္တဟာနေသု။ ဘော ဝတ္တဟ, ဘဝန္တော ဝတ္တဟာနော။ အထ ဝါ ‘‘ဘော ဝတ္တဟာ, ဘော ဝတ္တဟာနော’’ဣစ္စပိ။
ဣဒါနိ ဝုတ္တသိရသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဝုတ္တသိရာ, ဝုတ္တသိရာ, ဝုတ္တသိရာနော။ ဝုတ္တသိရာနံ, ဝုတ္တသိရာနေ။ ဝုတ္တသိရာနာ, ဝုတ္တသိရာနေဟိ, ဝုတ္တသိရာနေဘိ။ ဝုတ္တသိရဿ, ဝုတ္တသိရာနံ, ဝုတ္တသိရာ, ဝုတ္တသိရေဟိ, ဝုတ္တသိရေဘိ။ ဝုတ္တသိရဿ, ဝုတ္တသိရာနံ။ ဝုတ္တသိရေ, ဝုတ္တသိရေသု။ ဘော ဝုတ္တသိရ, ဘာန္တော ဝုတ္တသိရာနောတိ။ ‘‘ဝုတ္တသိရော’’တိ ဩကာရန္တပါဌောပိ ဒိဿတိ။
ဣဒါနိ ယုဝသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၀။)ယုဝါ, ယုဝါ, ယုဝါနော, ယုဝါနာ။ ယုဝါနံ, ယုဝံ, ယုဝါနေ, ယုဝေ။ ယုဝါနာ, ယုဝေန, ယုဝါနေန, ယုဝါနေဟိ, ယုဝါနေဘိ, ယုဝေဟိ, ယုဝေဘိ။ ယုဝါနဿ, ယုဝဿ, ယုဝါနာနံ, ယုဝါနံ။ ယုဝါနာ, ယုဝါနသ္မာ, ယုဝါနမှာ, ယုဝါနေဟိ, ယုဝါနေဘိ, ယုဝေဟိ, ယုဝေဘိ။ ယုဝါနဿ, ယုဝဿ, ယုဝါနာနံ, ယုဝါနံ။ ယုဝါနေ, ယုဝါနသ္မိံ, ယုဝါနမှိ, ယုဝေ, ယုဝသ္မိံ, ယုဝမှိ, ယုဝါနေသု, ယုဝါသု, ယုဝေသု။ ဘော ယုဝ, ယုဝါန, ဘဝန္တော ယုဝါနာ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကဒေသေန အာကာရန္တနယော စ သဗ္ဗထာ ဩကာရန္တနယော စ ဧကဒေသေန စ ဩကာရန္တနယောတိ တယော နယာ ဒိဿန္တိ။
မဃဝသဒ္ဒဿပိ ‘‘မဃဝါ, မဃဝါ, မဃဝါနော, မဃဝါနာ’’တိအာဒိနာ ယုဝသဒ္ဒဿေဝ နာမိကပဒမာလာယောဇနံ ကုဗ္ဗန္တိ ဂရူ။ နိရုတ္တိပိဋကေ ပန ‘‘မဃဝါ တိဋ္ဌတိ, မဃဝန္တော တိဋ္ဌန္တိ။ မဃဝန္တံ ပဿတိ, မဃဝန္တေ ပဿတိ။ မဃဝတာ ကတံ, မဃဝန္တေဟိ ကတံ, မဃဝန္တေဘိ ကတံ။ မဃဝတော ဒီယတေ, မဃဝန္တာနံ ဒီယတေ။ မဃဝတာ နိဿဋံ, မဃဝန္တေဟိ နိဿဋံ, မဃဝန္တေဘိ နိဿဋံ။ မဃဝတော ပရိဂ္ဂဟော, မဃဝန္တာနံ ပရိဂ္ဂဟော။ မဃဝတိ ပတိဋ္ဌိတံ, မဃဝန္တေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ ဘော မဃဝါ, ဘဝန္တော မဃဝန္တော’’တိ ဂုဏဝါပဒနယေန ဝုတ္တံ, တထာ စူဠနိရုတ္တိယမ္ပိ။ တံ ပါဠိယာ သံသန္ဒတိ သမေတိ။ ပါဠိယဉှိ ‘‘သက္ကော မဟာလိ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော မဃော နာမ မာဏဝေါ အဟောသိ, တသ္မာ မဃဝါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ‘‘မဃောတိ နာမံ အဿ အတ္ထီတိ မဃဝါ’’တိ အတ္ထိ အတ္ထဝါစကဝန္တုပစ္စယဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဒဿိတာ ဟောတိ, တသ္မာဿ ဂုဏဝန္တုသဒ္ဒဿ ဝိယ စ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၁။)ဣဒါနိ အဒ္ဓသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ – အဒ္ဓသဒ္ဒဿ ဟိ ယံ ကာလေ မဂ္ဂေ စ ဝတ္တမာနဿ ‘‘အတီတော အဒ္ဓါ။ ဒီဃော အဒ္ဓါ သုဒုဂ္ဂမော’’တိအာဒီသု ‘‘အဒ္ဓါ’’တိ ပဌမန္တံ ရူပံ ဒိဿတိ, တံ ‘‘အဒ္ဓါ ဣဒံ မန္တပဒံ သုဒုဒ္ဒသ’’န္တိအာဒီသု ဧကံသတ္ထေ ဝတ္တမာနေန ‘‘အဒ္ဓါ’’တိ နိပါတပဒေန သမာနံ။ နိပါတာနံ ပန ပဒမာလာ န ရူဟတိ, နာမိကာနံယေဝ ရူဟတိ။
အဒ္ဓါ, အဒ္ဓါ, အဒ္ဓါနော။ အဒ္ဓါနံ, အဒ္ဓါနေ။ အဒ္ဓုနာ, အဒ္ဓါနေဟိ, အဒ္ဓါနေဘိ။ အဒ္ဓုနော, အဒ္ဓါနံ။ အဒ္ဓုနာ, အဒ္ဓါနေဟိ, အဒ္ဓါနေဘိ။ အဒ္ဓုနော, အဒ္ဓါနံ။ အဒ္ဓနိ, အဒ္ဓါနေ, အဒ္ဓါနေသု။ ဘော အဒ္ဓ, ဘဝန္တော အဒ္ဓါ, အဒ္ဓါနော။
ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ပယောဂံ ဒဿေဿာမ – တယော အဒ္ဓါ။ အဒ္ဓါနံ ဝီတိဝတ္တော။ ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ။ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန။ ပထဒ္ဓုနော ပန္နရသေဝ စန္ဒော။ အဟူ အတီတမဒ္ဓါနေ, သမဏော ခန္တိဒီပနော။ အဒ္ဓါနေ ဂစ္ဆန္တေ ပညာယိဿတိ။ ဣစ္စာဒယော ဉေယျာ။ အယမ္ပိ ပနေတ္ထ နီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ‘‘အဒ္ဓါနန္တိ ဒုတိယေကဝစနန္တဝသေန စတုတ္ထီဆဋ္ဌီဗဟုဝစနဝသေန စ ဝုတ္တံ ရူပံ။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပ္ပန္နော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ဒီဃမဂ္ဂဝါစကေန ‘‘အဒ္ဓါန’’န္တိ နပုံသကေန သဒိသံ သုတိသာမညဝသေနာတိ။
ဣဒါနိ မုဒ္ဓသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
မုဒ္ဓါ, မုဒ္ဓါ, မုဒ္ဓါနော။ မုဒ္ဓံ, မုဒ္ဓေ, မုဒ္ဓါနေ။ မုဒ္ဓါနာ, မုဒ္ဓေဟိ, မုဒ္ဓေဘိ။ မုဒ္ဓဿ, မုဒ္ဓါနံ။ မုဒ္ဓါနာ, မုဒ္ဓေဟိ, မုဒ္ဓေဘိ။ မုဒ္ဓဿ, မုဒ္ဓါနံ။ မုဒ္ဓနိ, မုဒ္ဓနေသု။ ဘော မုဒ္ဓ, ဘဝန္တော မုဒ္ဓါ, မုဒ္ဓါနော။
ဧဝံ အဘိဘဝိတာပဒေန ဝိသဒိသပဒါနိ ဘဝန္တိ။ ဣတိ နာနာနယေဟိ အဘိဘဝိတာပဒေန သဒိသာနိ ဝတ္တာဒီနိ ဝိသဒိသာနိ ဂုဏဝါဒီနိ ရာဇသာဣစ္စာဒီနိ စ အာကာရန္တပဒါနိ ဒဿိတာနိ သဒ္ဓိံ နာမိကပဒမာလာဟိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၂။)ဧတ္ထ ယောဂံ သစေ ပေါသော၊ ကရေ ပဏ္ဍိတဇာတိကော။
တဿ ဝေါဟာရဘေဒေသု၊ ဝိဇမ္ဘေ ဉာဏမုတ္တမံ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
သဝိနိစ္ဆယော အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ
နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ နာမ
ဆဋ္ဌော ပရိစ္ဆေဒေါ။
ဥကာရန္တ အဝဏ္ဏန္တတာပကတိကံ
အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
၇. နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂနာမိကပဒမာလာ
အထ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ဘဝန္တ ကရောန္တဣစ္စာဒိကဿ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ –
ဂစ္ဆံ မဟံ စရံ တိဋ္ဌံ၊ ဒဒံ ဘုဉ္ဇံ သုဏံ ပစံ။
ဇယံ ဇရံ စဝံ မီယံ၊ သရံ ကုဗ္ဗံ ဇပံ ဝဇံ။
ဂစ္ဆံ, ဂစ္ဆန္တော, ဂစ္ဆန္တာ။ ဂစ္ဆန္တံ, ဂစ္ဆန္တေ။ ဂစ္ဆတာ, ဂစ္ဆန္တေဟိ, ဂစ္ဆန္တေတိ။ ဂစ္ဆတော, ဂစ္ဆန္တဿ, ဂစ္ဆန္တာနံ, ဂစ္ဆတံ။ ဂစ္ဆတာ, ဂစ္ဆန္တေဟိ, ဂစ္ဆန္တေဘိ။ ဂစ္ဆတော, ဂစ္ဆန္တဿ, ဂစ္ဆန္တာနံ, ဂစ္ဆတံ။ ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တေသု။ ဘော ဂစ္ဆံ, ဘော ဂစ္ဆာ, ဘဝန္တော ဂစ္ဆန္တော။
ဂစ္ဆာဒီနိ အညာနိ စ တံသဒိသာနံ ဧဝံ ဉေယျာနီတိ ယမကမဟာထေရမတံ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ တတိယေကဝစနဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘ဂစ္ဆန္တေန, ဂစ္ဆန္တာ, ဂစ္ဆန္တသ္မာ, ဂစ္ဆန္တမှာ, ဂစ္ဆန္တသ္မိံ, ဂစ္ဆန္တမှီ’’တိ ဣမာနိ ပဒါနိ နာဂတာနိ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ ပယောဂဒဿနတော ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၃။)တတြ ယမကမဟာထေရေန အာလပနဝစနဋ္ဌာနေယေဝ ‘‘ဂစ္ဆန္တော, မဟန္တော, စရန္တော’’တိအာဒီနံ ဗဟုဝစနတ္တံ ကထိတံ, ပစ္စတ္တဝစနဋ္ဌာနေ ဧကဝစနတ္တံ။ ကေဟိစိ ပန ပစ္စတ္တဝစနဋ္ဌာနေ ဧကဝစနဗဟုဝစနတ္တံ, အာလပနဝစနဋ္ဌာနေ ဗဟုဝစနတ္တံယေဝ ကထိတံ။ ‘‘ဂစ္ဆံ, မဟံ, စရ’’န္တိအာဒီနံ ပန အာလပနဋ္ဌာနေ ဧကဝစနတ္တံ။ မယံ ပန ဗုဒ္ဓဝစနေ အနေကာသု စာဋ္ဌကထာသု ‘‘ဂစ္ဆန္တော, မဟန္တော’’တိအာဒီနံ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂါနံ ‘‘ဂစ္ဆံ, မဟံ’’ဣစ္စာဒီနဉ္စ သာနုသာရာလပနေကဝစနပ္ပယောဂါနံ အဒဿနတော ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဘာရဒွါဇော။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတိ။ မဟန္တော လောကသန္နိဝါသော’’တိအာဒီနံ ပန ပစ္စတ္တေကဝစနပ္ပယောဂါနညေဝ ဒဿနတော တာဒိသာနိ ရူပါနိ အနိဇ္ဈာနက္ခမာနိ ဝိယ မညာမ။ နိရုတ္တိပိဋကေ ပစ္စတ္တာလပနဋ္ဌာနေ ‘‘မဟန္တော, ဘဝန္တော, စရန္တော’’တိအာဒီနံ ဗဟုဝစနတ္တမေဝ ကထိတံ, န ဧကဝစနတ္တံ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘မဟံ ဘဝံ စရံ တိဋ္ဌ’’န္တိ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘မဟံ တိဋ္ဌတိ, မဟန္တော တိဋ္ဌန္တီ’’တိ စ, ‘‘ဘော မဟာ, ဘဝန္တော မဟန္တော’’တိ စ, ‘‘ဘဝံ တိဋ္ဌတိ, ဘဝန္တော တိဋ္ဌန္တီ’’တိ စ အာဒိ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘဝံ, ဘဝန္တော’’တိ ပဒါနိ ယတ္ထ ‘‘ဟောန္တော ဟောန္တာ’’တိ ကြိယတ္ထံ န ဝဒန္တိ, တတ္ထ ‘‘ဘဝံ ကစ္စာနော။ မာ ဘဝန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထာ’’တိအာဒီသု ဝိယ အညသ္မိံ အတ္ထေ ပတနတော ဧကဝစနဗဟုဝစနာနိ ဘဝန္တိ, တသ္မာ ‘‘သန္တော သပ္ပုရိသာ လောကေ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တော’’တိ ပဒဿ ဝိယ ‘‘အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အရဟန္တော’’တိ ပဒဿ ဝိယ စ ‘‘ဘဝန္တော’’တိ ပဒဿ ဗဟုဝစနတ္တံ နိဇ္ဈာနက္ခမံ။ ‘‘မဟန္တော, စရန္တော, တိဋ္ဌန္တော’’တိအာဒီနံ ပန ဗဟုဝစနတ္တံ န နိဇ္ဈာနက္ခမံ ဝိယ အမှေ ပဋိဘာတိ။ န ဟိ ကတ္ထစိပိ ‘‘သန္တော, အရဟန္တော, ဘဝန္တော’’တိ ပဒဝဇ္ဇိတာနံ ‘‘ဂစ္ဆန္တော, မဟန္တော, စရန္တော’’တိအာဒီနံ အနေကပဒသတာနံ ဗဟုဝစနန္တတာပယောဂေ ပဿာမ။ တထာ ဟိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၄။)ဗဝှတ္တေ ကတ္ထစိ ဌာနေ၊ ‘‘ဇာန’’မိစ္စာဒယော ယထာ။
ဒိဿန္တိ နေဝံ ဗဝှတ္တေ၊ ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’ ဣတိအာဒယော။
ဗဝှတ္တေ ကတ္ထစိ ဌာနေ၊ ‘‘သန္တော’’ ဣစ္စာဒယောပိ စ။
ဒိဿန္တိ နေဝံ ဗဝှတ္တေ၊ ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’ ဣတိအာဒယော။
‘‘အရဟန္တော’’တိ ဗဝှတ္တေ၊ ဧကန္တေနေဝ ဒိဿတိ။
နေဝံ ဒိဿန္တိ ဗဝှတ္တေ၊ ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’ ဣတိအာဒယော။
အနေကသတပါဌေသု၊ ‘‘ဝိဟရန္တော’’တိအာဒီသု။
ဧကဿပိ ဗဟုကတ္တေ၊ ပဝတ္တိ န တု ဒိဿတိ။
ဗဟုဝစနနယေန၊ ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’တိ ပဒဿ ဟိ။
ဂဟဏေ သတိ ဗဟဝေါ၊ ဒေါသာ ဒိဿန္တိ သစ္စတော။
ယထေကမှိ ဃရေ ဒဍ္ဎေ၊ ဒဍ္ဎာ သာမီပိကာ ဃရာ။
တထာ ဗဝှတ္တဝါစိတ္တေ၊ ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’တိ ပဒဿ တု။
‘‘ဝိဟရန္တော’’တိအာဒီနံ၊ ဗဝှတ္တဝါစိတာ သိယာ။
ရူပနယော အနိဋ္ဌော စ၊ ဂဟေတဗ္ဗော အနေကဓာ။
ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ ‘‘နိရုတ္တိပိဋကံ နာမ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန မဟာခီဏာသဝေန မဟာကစ္စာယနေန ကတ’’န္တိ လောကေ ပသိဒ္ဓံ, တသ္မာ ဣဒံ ဌာနံ ပုနပ္ပုနံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ ထေရေ ဂါရဝေန ဧဝံ ဝုတ္တံ, တထာပိ ပါဠိနယံ ဂရုံ ကတွာ ဒိဋ္ဌေနေကဝစနနယေန အဒိဋ္ဌော ဗဟုဝစနနယော ဆဍ္ဍေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သတိ နိဂ္ဂဟီတန္တေသု နယော သောဘနော ဘဝတိ။ အယံ ပန အမှာကံ ရုစိ –
‘‘ဘဝံ ကရံ အရဟံ သံ၊ မဟံ’’ ဣတိ ပဒါနိ တု။
ဝိသဒိသာနိ သမ္ဘောန္တိ၊ အညမညန္တိ လက္ခယေ။
‘‘ဂစ္ဆံ စရံ ဒဒံ တိဋ္ဌံ၊ စိန္တယံ ဘာဝယံ ဝဒံ။
ဇာနံ ပဿ’’န္တိအာဒီနိ၊ သဒိသာနိ ဘဝန္တိ ဟိ။
တတြ ‘‘ဇာန’’န္တိအာဒီနိ၊ ကတ္ထစိ ပရိဝတ္တရေ။
ဝိဘတ္တိလိင်္ဂဝစန-ဝသေနာတိ ဝိဘာဝယေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၅။)တတြ တာဝ ဘဝန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတိ – ဘဝံသဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ဝဍ္ဎန္တော, ဟောန္တော’’တိ အတ္ထေပိ ဝဒတိ။ တေသံ ဝသေန အယံ နာမိကပဒမာလာ။
ဘဝံ, ဘဝန္တော, ဘဝန္တာ။ ဘဝန္တံ, ဘဝန္တေ။ ဘဝန္တေန, ဘဝန္တေဟိ, ဘဝန္တေဘိ။ ဘဝန္တဿ, ဘဝန္တာနံ။ ဘဝန္တာ, ဘဝန္တသ္မာ, ဘဝန္တမှာ, ဘဝန္တေဟိ, ဘဝန္တေဘိ။ ဘဝန္တဿ, ဘဝန္တာနံ။ ဘဝန္တေ, ဘဝန္တသ္မိံ, ဘဝန္တမှိ, ဘဝန္တေသု။ ဟေ ဘဝန္တ, ဟေ ဘဝန္တာ။
တတ္ထ ‘‘ဘဝံ, ဘဝန္တော’’တိအာဒီနံ ‘‘ဝဍ္ဎန္တောဟောန္တော’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘သုဝိဇာနော ဘဝံ ဟောတိ။ ဓမ္မကာမော ဘဝံ ဟောတိ။ ရာဇာ ဘဝန္တော နာနာသမ္ပတ္တီဟိ မောဒတိ။ ကုဠီရဒဟော ဂင်္ဂါယ ဧကာဗဒ္ဓါ, ဂင်္ဂါယ ပူရဏကာလေ ဂင်္ဂေါဒကေန ပူရတိ, ဥဒကေ မန္ဒီ ဘဝန္တေ ဒဟတော ဥဒကံ ဂင်္ဂါယ ဩတရတီ’’တိ ပယောဂါ ဘဝန္တိ, တသ္မာ အယံ နာမိကပဒမာလာ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ဘဝံသဒ္ဒမတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ ဂစ္ဆမာနစရမာနသဒ္ဒါဒီသု ဝိယ ဘဝန္တသဒ္ဒေ ‘‘ဘဝန္တော, ဘဝန္တာ’’တိ ပုရိသနယောပိ လဗ္ဘတိ, နပုံသကလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဝန္တံ, ဘဝန္တာနီ’’တိ စိတ္တနယောပိ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ ဝဍ္ဎနဘဝနတ္ထဝါစကဿ ဘဝန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၆။)အယဉ္စ ဝိသေသော ‘‘ဘဝန္တော’’တိ ပဒံ ဝဍ္ဎနဘဝနတ္ထတော အညတ္ထေ ဝတ္တမာနံ ဗဟုဝစနမေဝ ဟောတိ, ယထာ ‘‘ဘဝန္တော အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဝဍ္ဎနဘဝနတ္ထေသု ဝတ္တမာနံ ဧကဝစနမေဝ။ အတြိမေ ပယောဂါ ‘‘အနုပုဗ္ဗေန ဘဝန္တော ဝိညုတံ ပါပုဏာတိ။ သမဏေန နာမ ဤဒိသေသု ကမ္မေသု အဗျာဝဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဘဝန္တော ဟိ သမဏော သုသမဏော အဿာ’’တိ။ ‘‘ဘဝံ’’ ဣတိ ပဒံ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ဧကဝစနမေဝ, တသ္မာ ဣဒါနိ ‘‘ဘဝံ အာနန္ဒော။ ဘဝန္တော အာဂစ္ဆန္တိ, အပ္ပသဒ္ဒါ ဘဝန္တော ဟောန္တု, မာ ဘောန္တော သဒ္ဒမကတ္ထာ’’တိ ဧဝမာဒိပယောဂဒဿနဝသေန ဝေါဟာရဝိသေသေ ပဝတ္တံ အညံ အတ္ထံ ပဋိစ္စ အပရာပိ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဘဝံ, ဘဝန္တော, ဘောန္တော။ ဘဝန္တံ, ဘဝန္တေ။ ဘဝတာ, ဘောတာ, ဘဝန္တေန, ဘဝန္တေဟိ, ဘဝန္တေဘိ။ ဘဝတော, ဘောတော, ဘဝန္တဿ, ဘဝန္တာနံ, ဘဝတံ။ ဘဝတာ, ဘောတာ, ဘဝန္တေဟိ, ဘဝန္တေဘိ။ ဘဝတော, ဘောတော, ဘဝန္တဿ, ဘဝန္တာနံ, ဘဝတံ။ ဘဝတိ, ဘဝန္တေ, ဘဝန္တသ္မိံ, ဘဝန္တမှိ, ဘဝန္တေသု။ ဘော, ဘဝန္တော, ဘောန္တော ဣတိ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘော’’ဣစ္စာဒီနိ တီဏိ ပဒါနိ ယသ္မာ ဝေါဟာရဝိသေသပဝတ္တာနိ အာလပနပဒါနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘အာဝုသော, ဘန္တေ’’တိ ပဒါနိ ဝိယ ဘောသဒ္ဒါဒိဥပပဒဝန္တာနိ န ဘဝန္တိ, ‘‘ဘော ပုရိသ, ဘဝန္တော ဗြာဟ္မဏာ, ဘောန္တော သမဏာ, ဘော ရာဇ’’ဣစ္စာဒီသု ဟိ ပုရိသသဒ္ဒါဒယောယေဝ ဘောသဒ္ဒါဒိ ဥပပဒဝန္တော ဘဝန္တိ။ ဣဓ စ ‘‘ဘဝံ အာနန္ဒော’’တိ ဧတ္ထ ဘဝံသဒ္ဒေန သမာနတ္ထာနိ ‘‘ဘော, ဘဝန္တော, ဘောန္တော’’တိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ, န ပန ‘‘ဓမ္မကာမော ဘဝံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဘဝံသဒ္ဒေန သမာနတ္ထာနိ။ ပဌမသ္မိဉှိ နယေ ဝဍ္ဎနတ္ထဝသေန ‘‘ဘော ဘဝန္တ, ဘဝန္တော ဘဝန္တာ, ဘောန္တော ဘဝန္တာ’’တိ ဘောသဒ္ဒါဒယော အာလပနပဒါနံ ဥပပဒါနိ ဘဝန္တိ, န ဒုတိယသ္မိံ နယေ။ အာမေဍိတဝသေန ပန ‘‘ဘော ဘော, ဘဝန္တော ဘဝန္တော, ဘောန္တော ဘောန္တော’’တိ ပဒါနိ ဘဝန္တိ ယထာ ‘‘ဘန္တေ ဘန္တေ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၇။)အတြိဒံ ဘူဓာတုဝသေန သင်္ခေပတော ပါဠိနိဒဿနံ – ကသ္မာ ဘဝံ ဝိဇ္ဇနမရညနိဿိတော။ ကထံ ပနာဟံ ဘော တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဇာနိဿာမိ။ ဧဝံ ဘောတိ ခေါ အမ္ဗဋ္ဌော မာဏဝေါ ဗြာဟ္မဏဿ ပေါက္ခရသာတိဿ ပဋိဿုတွာ။ မာ ဘဝန္တော ဧဝံ အဝစုတ္ထ။ ဣမံ ဘောန္တော နိသာမေထ။ ဧဝံ ဘော ပုရိသ ဇာနာဟိ, ပါပဓမ္မာ အသညတာ ဣစ္စေဝမာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဘဝံ’’ဣစ္စာဒီနိ ဘူဓာတုမယာနိ နာမပဒါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
အပိစ တေသု ‘‘ဘော, ဘဝန္တော, ဘောန္တော’’တိ ဣမာနိ နိပါတပဒါနိပိ ဟောန္တီတိ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘော ပုရိသာ’’တိအာဒီသု တေသံ နိပါတာနိပါတဘာဝေ ဝိဝါဒေါ န ကရဏီယော။ ကစ္စာယနသ္မိဉှိ ‘‘ဘော ဂေ တူ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ပန ‘‘အာမန္တနတ္ထေ နိပါတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိမဉ္ဇူသာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဘောတိဒံ အာမန္တနတ္ထေ နိပါတော။ သော န ကေဝလံ ဧကဝစနမေဝ ဟောတိ, အထ ခေါ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဟောတီတိ ‘ဘော ပုရိသာ’တိ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂေါပိ ဂဟိတော။ ‘ဘဝန္တော’တိ ပဒံ ပန ဗဟုဝစနမေဝ ဟောတီတိ ‘ပုရိသာ’တိ ပုန ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပါဠိယဉှိ အဋ္ဌကထာသု စ နိပါတဘူတော ဘောသဒ္ဒေါ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဒွိဓာ ဒိဿတိ, ဣတရေ ပန ဗဟုဝစနဝသေနေဝ ဒိဿန္တိ။ တေသံ တု နိပါတပဒတ္တေ ရူပနိပ္ဖာဒနကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေသု ဘောသဒ္ဒဿ နိပါတပဒတ္တာ အာဟစ္စဘာသိတေ နိဇ္ဇီဝါလပနေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝိသယော ‘‘ဥမ္မုဇ္ဇ ဘော ပုထုသိလေ, ပရိပ္လဝ ဘော ပုထုသိလေ’’တိ ပယောဂေါပိ ဒိဿတိ။ အတြိမာ ဘောသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိပရိဒီပနီ ဂါထာယော –
‘‘ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆ၊ မနုဿာနံ သဟဗျတံ’’။
ဧဝမာဒီသု ဘောသဒ္ဒေါ၊ ဧကဝစနကော မတော။
‘‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလ-ပုတ္တ’’မိစ္စေဝမာဒိသု။
ဗဟုဝစနကော ဧသော၊ ဘောသဒ္ဒေါတိ ဝိဘာဝယေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၈။)ပုဂ္ဂလာလပနေ စေဝ၊ ဓမ္မဿာလပနေပိ စ။
နိဇ္ဇီဝါလပနေ စာတိ၊ ဘောသဒ္ဒေါ တီသု ဒိဿတိ။
တတြ ဓမ္မာလပနမှိ၊ ဧကဝစောဝ လဗ္ဘတိ။
ဣတရေသု သိယာ ဒေက-ဝစော ဗဟုဝစောပိ စ။
နိစ္ဆိတဗ္ဗံ ဂုဏီပဒံ၊ ဓမ္မဿာလပနေ ဓုဝံ။
‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော’’တိ၊ ဣဒမေတ္ထ နိဒဿနံ။
ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ ဂုဏီပဒံ၊ ပုဂ္ဂလာလပနေ ပန။
‘‘ဧဝံ ဘော ပုရိသ ဇာနာဟိ’’၊ ဣဒမေတ္ထ နိဒဿနံ။
ဂုဏီပဒံ အသန္တမ္ပိ၊ ပုဂ္ဂလာလပနမှိ တု။
အဇ္ဈာဟရိတွာ ပါဝဒေ၊ အတ္ထံ ‘‘ဘော ဧဟိ’’အာဒိသု။
ဃဋာဒီနံ အာလပနံ၊ နိဇ္ဇီဝါလပနံ ဘဝေ။
ဇီဝံဝ လောကိယာ လောကေ၊ အာလပန္တိ ကဒါစိ တု။
နိဇ္ဇီဝါလပနံ အပ္ပံ၊ အတ္ထဝိညာပနေ သိယာ။
‘‘ဥမ္မုဇ္ဇ ဘော ပုထုသိလေ’’၊ ဣတိ ပါဠိ နိဒဿနံ။
ဧတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ၊ ကေစိ ဣစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။
တေသံ မတေန ဘောတီတိ၊ လိင်္ဂံ ဝိပရိဏာမယေ။
အထ ဝါ ပန ဘောသဒ္ဒေါ၊ နိပါတော သောပဒံ ဝိယ။
တသ္မာ ဝိရောဓတာ နာဿ၊ တိလိင်္ဂေ ဝစနဒွယေ။
ဧဝံ သန္တေပိ ဘောသဒ္ဒေါ၊ ဒွိလိင်္ဂေယေဝ ပါယတော။
ယသ္မာ ဒိဋ္ဌော တတော ဝိညူ၊ ဒွိလိင်္ဂေယေဝ တံ ဝဒေ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂမှိ သမ္ပတ္တေ၊ ‘‘ဘော’’တိ ဣတိ ပယောဇယေ။
ဧဝံဝိဓံ ပယောဂဉှိ၊ သုပ္ပယောဂံ ဗုဓာဗြဝုံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၂၉။)ယဇ္ဇေဝံ ဒုပ္ပယောဂံဝ၊ သိယာ တုမှေဟိ ဒဿိတံ။
‘‘ဥမ္မုဇ္ဇ ဘော ပုထုသိလေ’’၊ ဣစ္စာဟစ္စပဒန္တိ စေ။
ဒုပ္ပယောဂံ န တံ ယသ္မာ၊ ဝေါဟာရကုသလေန ဝေ။
ဇိနေန ဘာသိတေ ဓမ္မေ၊ ဒုပ္ပယောဂါ န ဝိဇ္ဇရေ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဝိသယေ၊ ဘောတိသဒ္ဒပ္ပယောဇနံ။
ကဝီနံ ပေမနီယန္တိ၊ မယာ ဧဝမုဒီရိတံ။
ဧဝံ ဘဝန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ပါဠိနယာနုရူပံ ဒွိဓာ ဝိဘတ္တာ ဝဍ္ဎနဘဝနတ္ထတဒညတ္ထဝသေန။
ကရောန္တသဒ္ဒဿ ပန –
ကရံ, ကရောန္တော, ကရောန္တာ။ ကရောန္တံ, ကရောန္တေ။ ကရောတာ, ကရောန္တေန, ကရောန္တေဟိ, ကရောန္တေဘိ။ ကရောတော, ကရောန္တဿ, ကရောန္တာနံ, ကရောတံ။ ကရောတာ, ကရောန္တာ, ကရောန္တသ္မာ, ကရောန္တမှာ, ကရောန္တေဟိ, ကရောန္တေဘိ။ ကရောတော, ကရောန္တဿ, ကရောန္တာနံ, ကရောတံ။ ကရောန္တေ, ကရောန္တသ္မိံ, ကရောန္တမှိ, ကရောန္တေသု။ ဘော ကရောန္တ, ဘဝန္တော ကရောန္တာတိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။
‘‘ကရောတော န ကရိယတိ ပါပ’’န္တိ ဣဒမေတ္ထ ကရောတောသဒ္ဒဿ အတ္ထိတာနိဒဿနံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကရောန္တီ, ကရောန္တိယော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ, နပုံသကလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကရောန္တံ, ကရောန္တာနီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
အရဟန္တသဒ္ဒဿ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၀။)အရဟံ, အရဟန္တော။ အရဟန္တံ, အရဟန္တေ။ အရဟတာ, အရဟန္တေန, အရဟန္တေဟိ, အရဟန္တေဘိ။ အရဟတော, အရဟန္တဿ, အရဟန္တာနံ, အရဟတံ။ အရဟတာ, အရဟန္တာ, အရဟန္တသ္မာ, အရဟန္တမှာ, အရဟန္တေဟိ, အရဟန္တေဘိ။ အရဟတော, အရဟန္တဿ, အရဟန္တာနံ, အရဟတံ။ အရဟန္တေ, အရဟန္တသ္မိံ, အရဟန္တမှိ, အရဟန္တေသု။ ဘော အရဟန္တ, ဘဝန္တော အရဟန္တော ဣတိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။
အယံ ဂုဏဝါစကဿ အရဟန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။ ‘‘အရဟာ, အရဟန္တော, အရဟန္တာ’’ဣတိ စ။ ဧတဉှိ ရူပံ သမန္တပါသာဒိကာယံ မနုဿဝိဂ္ဂဟဋ္ဌာနေ ဒိဿတိ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပါဠိယံ ပန ‘‘မယဉ္စမှာ အနရဟန္တော’’တိ ပဒံ ဒိဿတိ။ အရဟန္တံ, အရဟန္တေ။ အရဟတာ, သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပဏ္ဏတ္တိဝါစကဿ အရဟန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
တထာ ဟိ ‘‘အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ အရဟံ သုဂတော လောကေ။ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု အရဟံသဒ္ဒါဒယော ဂုဏဝါစကာ။ ‘‘အရဟာ အဟောသိ။ အဟဉှိ အရဟာ လောကေ။ ဧကော အရဟာ, ဧကသဋ္ဌိ အရဟန္တော လောကေ အဟေသုံ။
ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ၊ နိန္နေ ဝါ ယဒိ ဝါ ထလေ။
ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ဘူမိရာမဏေယျကံ။
မယဉ္စမှာ အနရဟန္တော’’တိအာဒီသု အရဟာသဒ္ဒါဒယော ပဏ္ဏတ္တိဝါစကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣဓ ဣတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗနယော အပ္ပသိဒ္ဓါ။ ယဒိ ဧဝံ အာသဝက္ခယံ ပတ္တာ ဣတ္ထီ ကထံ ဝတ္တဗ္ဗာ, အာသဝက္ခယံ ပတ္တံ စိတ္တံ ကထံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? ဣတ္ထီ တာဝ ‘‘ယံ ဣတ္ထီ အရဟံ အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော ‘‘အရဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဂုဏဝသေန, ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ပန ‘‘ဣတ္ထီ အရဟာ အဟောသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ စိတ္တံ ပန ဂုဏဝသေနေဝ ‘‘အရဟံ စိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၁။)သံ, သန္တော, သန္တော, သန္တာ။ သံ, သန္တံ, သန္တေ။ သတာ, သန္တေန, သန္တေဟိ, သန္တေဘိ, သဗ္ဘိ။ သတော, သန္တဿ, သန္တာနံ, သတံ, သတာနံ။ သတာ, သန္တာ, သန္တသ္မာ, သန္တမှာ, သန္တေဟိ, သန္တေဘိ, သဗ္ဘိ။ သတော, သန္တဿ, သန္တာနံ, သတံ, သတာနံ။ သတိ, သန္တေ, သန္တသ္မိံ, သန္တမှိ, သန္တေသု။ ဘော သန္တ, ဘဝန္တော သန္တောတိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘အဒ္ဓါ ဟိ တာတ သတနေသ ဓမ္မော’’တိ ဇယဒ္ဒိသဇာတကပါဠိဒဿနတော ‘‘သတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ သတနေသာတိ သတာနံ ဧသာတိ ဆေဒေါ, ရဿတ္တနိဂ္ဂဟီတသရလောပဝသေန စ ရူပနိဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဒ္ဓါ ဧကံသေန ဧသ တာတ သတာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဓမ္မော သဘာဝေါ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အယံ ယေ လောကေ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ စ ‘‘အရိယာ’’တိ စ ‘‘ပဏ္ဍိတာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ဝါစကဿ သန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။ တပ္ပဋိသေဓဿ ပန အသံ, အသန္တော, ကတ္ထစိ အသန္တာ ဣစ္စပိ။ တထာ ဟိ ‘‘အသန္တာ ကိရ မံ ဇမ္မာ, တာတ တာတာတိ ဘာသရေ’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ။ ‘‘အသံ, အသန္တံ, အသန္တေ။ အသတာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘သန္တော, အသန္တော’’တိမာနိ ဗဟုဝစနကာနိယေဝ ဘဝန္တိ, န ကတ္ထစိပိ ဧကဝစနကာနိ။ ကသ္မာ? ပဏ္ဏတ္တိဝါစကတ္တာ။ အညတြ ပန ‘‘သန္တော, ဒန္တော’’တိအာဒီသု ဧကဝစနာနိယေဝ ဌပေတွာ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထဝါစကသန္တောသဒ္ဒံ, ကသ္မာ? အပဏ္ဏတ္တိဝါစကတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ပဏ္ဏတ္တိဝါစကာနံ တေသံ ကာနိစိ ပယောဂါနိ ကထယာမ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၂။)သမေတိ အသတာ အသံ။ ယံ ယဉှိ ရာဇ ဘဇတိ, သန္တံ ဝါ ယဒိ ဝါ အသံ။ န သာ သဘာ ယတ္ထ န သန္တိ သန္တော။ အသန္တော နိရယံ ယန္တိ, သန္တော သဂ္ဂပရာယဏာ။ အသန္တေ နောပသေဝေယျ, သန္တေ သေဝေယျ ပဏ္ဍိတော။ သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထ။ သတံ ဓမ္မော ဣစ္စေဝမာဒီနိ ဘဝန္တိ။
ယော ပနမှေဟိ ပဒမာလာယံ ‘‘သဗ္ဘီ’’တိ အယံ သဒ္ဒေါ တတိယာပဉ္စမီဗဟုဝစနဝသေန ယောဇိတော, သော စ ခေါ သန္တဣတိ အကာရန္တပကတိဝသေန, အညတ္ထ ပန ‘‘သဗ္ဘီ’’တိ ဣကာရန္တပကတိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ သဗ္ဘီတိ သပ္ပုရိသော နိဗ္ဗာနဉ္စ, သုန္ဒရာဓိဝစနံ ဝါ ဧတံ သဗ္ဘီတိ။ သဗ္ဗော စာယမတ္ထော သာဋ္ဌကထာယ ‘‘ဗဟုမ္ပေတံ အသဗ္ဘိ ဇာတဝေဒါ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ‘‘သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ’’တိ ဣမာယ စ ဒီပေတဗ္ဗော။
အာလပနေ စ ပစ္စတ္တေ၊ တတိယာပဉ္စမီသု စ။
သမာသမှိ စ ယောဇေယျ၊ သဗ္ဘိသဒ္ဒံ သုမေဓသော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၃။)အတြာယံ ယောဇနာ – ဘော သဗ္ဘိ တိဋ္ဌ, သဗ္ဘိ တိဋ္ဌတိ, သဗ္ဘိ သဟ ဂစ္ဆတိ, သဗ္ဘိ အပေဟိ, အသဗ္ဘိရူပေါ ပုရိသော။ ယသ္မာ ပနာယံ သာသနာနုကူလာ, တသ္မာ ဣမိဿာ တဒနုကူလတ္တံ ဒဿေတုံ ဣဓ သာသနတော ပယောဂေ ဒဿေဿာမ အတက္ကာဝစရေ ဝိစိတ္တေ သုဂတပါဠိနယေ သောတူနံ ဝိသာရဒမတိပဋိလာဘတ္ထံ။ တံ ယထာ? ဗဟုမ္ပေတံ အသဗ္ဘိ ဇာတဝေဒ, ယံ တံ ဝါလဓိနာ’ဘိပူဇယာမ။ သဗ္ဘိ ကုဗ္ဗေထ သန္ထဝံ။ ယံ သာလဝနသ္မိံ သေနကော, ပါပကမ္မမကရိ အသဗ္ဘိရူပံ။ အာဗာဓောယံ အသဗ္ဘိရူပေါ။ အသမ္မောဒကော ထဒ္ဓါ အသဗ္ဘိရူပေါ’’တိ။ တတ္ထ အာလပနဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ပစ္စတ္တဝစနံ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တထာ ကရဏဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ နိဿက္ကဝစနမ္ပိ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ သမာသေ သဒ္ဒရူပေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ဗျာသေ သဒ္ဒရူပံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ ဌပေတွာ ‘‘ဟေတုသတ္ထာရဒဿန’’န္တိအာဒီနိ။ တတ္ထ စ နိဗ္ဗာနဝါစကော စေ, သဗ္ဘိသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ သန္တိဝိသုဒ္ဓိ နိဗ္ဗုတိသဒ္ဒါ ဝိယ, သော စ ယမကမဟာထေရမတေ ရတ္တိနယေန ယောဇေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသမိကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ သာဓာရဏော ဟိ သော နယော။ သုန္ဒရတ္ထဝါစကော စေ, အဂ္ဂိ ရတ္တိ အဋ္ဌိနယေဟိ ယောဇေတဗ္ဗော ဝါစ္စလိင်္ဂတ္တာ။ ‘‘သဗ္ဘိဓမ္မဘူတံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ သုန္ဒရဓမ္မဘူတံ နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပါဠိနယဝသေန အာလပနာဒီသု ပဉ္စသု ဌာနေသု သဗ္ဘိသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ပုန အဋ္ဌကထာနယဝသေနပိ တပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ယသ္မာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သန္တော ‘သဗ္ဘီဟိ သဒ္ဓိံ သတံ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတီ’တိ ပဝေဒယန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ‘‘သဗ္ဘီဟီ’’တိ ဟိဝစနဝသေန သဒ္ဒရစနာဝိသေသော အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဒဿိတော, တသ္မာ သဗ္ဘိသဒ္ဒေါ သဗ္ဗေသုပိ ဝိဘတ္တိဝစနေသု ယောဇေတဗ္ဗော။ အတြိဒံ ဝဒါမ –
ဂရူ ‘‘သဗ္ဘီဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ၊ အတ္ထံ ဘာသိံသု ပါဠိယာ။
ယတော တတော သဗ္ဘိသဒ္ဒံ၊ ဓီရော သဗ္ဗတ္ထ ယောဇယေ။
‘‘အသဗ္ဘိရူပေါ’’ဣတိပိ၊ သမာသဝိသယေ သုတံ။
ယသ္မာ တသ္မာ သဗ္ဘိသဒ္ဒံ၊ ဝိညူ သဗ္ဗဓိ ယောဇယေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၄။)‘‘ဩဝဒေယျာနုသာသေယျ, အသဗ္ဘာ စ နိဝါရယေ’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘အသဗ္ဘာ’’တိပဒံ ဝိစိတြဝုတ္တီသု တဒ္ဓိတပစ္စယေသု ဏျပစ္စယဝသေန နိပ္ဖတ္တိမုပါဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ယေဘုယျေန အသဗ္ဘီသု ဘဝံ အသဗ္ဘံ။ ကိံ တံ? အကုသလံ, တတော အသဗ္ဘာ အကုသလဓမ္မာ နိဝါရယေ စ, ကုသလဓမ္မေ ပတိဋ္ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘အမှေ အသဗ္ဘာဟိ ဝါစာဟိ ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာဟိ သတ္တီဟိ ဟနိဿန္တီ’’တိ ဧတ္ထ တု အသဗ္ဘီနံ ဧတာတိ အသဗ္ဘာ, န ဝါ သဗ္ဘီနံ ဧတာတိပိ အသဗ္ဘာတိ နိဗ္ဗစနံ, ဏျပစ္စယဝသေန စ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာ စ ပနေတ္ထ အမှေဟိ သန္တသဒ္ဒဿ ‘‘သံ, သန္တော။ သံ, သန္တံ, သန္တေ’’တိအာဒိနာ ပဒမာလာ ဒဿိတာ, တတ္ထ ‘‘သမေတိ အသတာ အသ’’န္တိ ပါဠိယံ ‘‘အသ’’န္တိ ပဒေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ‘‘သ’’န္တိ ပဒံ ပါဠိယံ အနာဂတမ္ပိ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ ယုဂဠဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတာရဟတ္တာ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ‘‘အသ’’န္တိ ဧတ္ထ န သံ အသန္တိ သမာသဝိဂ္ဂဟဝသေနာဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘သ’’မိတိ ပဒံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ ဧဝမညတြာပိ နယော။ တတြ သန္တိ သပ္ပုရိသော။ အသန္တိ အသပ္ပုရိသော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အသတီ, အသာ’’တိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ‘‘အသတီ, အသတီ, အသတိယော, အသာ။ အသတိံ, အသတီ, အသတိယော။ အသာယ, အသတိယာ, အသတီဟိ, အသတီဘိ။ အသတိယာ, အသတီန’’န္တိ ဝက္ခမာန ဣတ္ထိနယေန နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၅။)ဧတ္ထ ပန ‘‘အသာ လောကိတ္ထိယော နာမ, ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ။ မာ စ ဝသံ အသတီနံ နိဂစ္ဆေ’’တိအာဒီနိ ဒဿေတဗ္ဗာနိ။ အသာတိ စေတ္ထ အသတီတိ စ သမာနတ္ထာ, အသန္တဇာတိကာတိ ဟိ တေသံ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ‘‘အသာတိ အသတိယော လာမိကာ, အထ ဝါ သာတံ ဝုစ္စတိ သုခံ, တံ တာသု နတ္ထိ, အတ္တနိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာနံ အသာတမေဝ ဒေန္တီတိပိ အသာ, ဒုက္ခာ, ဒုက္ခဝတ္ထုဘူတာတိ အတ္ထော’’တိ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေသုံ, တသ္မာ သာတံ နတ္ထိ ဧတိဿန္တိ အသာတိ အတ္ထေ ‘‘အသာ’’တိ ပဒဿ ယထာ ရိတ္တော အဿာဒေါ ဧတ္ထာတိ ရိတ္တဿန္တိပဒဿ လုတ္တုတ္တရက္ခရဿ ‘‘ရိတ္တဿံ, ရိတ္တဿာနိ။ ရိတ္တဿ’’န္တိ စိတ္တနယေန နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ, တထာ ‘‘အသာ, အသာ, အသာယော။ အသံ, အသာ, အသာယော။ အသာယာ’’တိ ကညာနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ ယော အမှေဟိ ‘‘သန္တော’’ဣတိ သဒ္ဒေါ ဒဿိတော။ သော ကတ္ထစိ ဧကဝစနဗဟုဝစနဘာဝေန သံဝိဇ္ဇမာနသဒ္ဒဿတ္ထမ္ပိ ဝဒတိ, တဿ ဝသေန အယံ နာမိကပဒမာလာ –
သန္တော, သန္တော, သန္တာ။ သန္တံ, သန္တေ။ သတာ, သန္တေန, သန္တေဟိ, သန္တေဘိ။ သတော, သန္တဿ, သတံ, သန္တာနံ။ သတာ, သန္တာ, သန္တသ္မာ, သန္တမှာ, သန္တေဟိ, သန္တေဘိ။ သတော, သန္တဿ, သတံ, သန္တာနံ။ သတိ, သန္တေ, သန္တသ္မိံ, သန္တမှိ, သန္တေသု။ ဘော သန္တ, ဘဝန္တော သန္တော, ဘဝန္တော သန္တာ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘အယံ ခေါ ဘိက္ခဝေ အဋ္ဌမော ဘဒ္ဒေါ အဿာဇာနီယော သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော လောကသ္မိံ။ စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ အသတာ တုစ္ဆာ မုသာ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တိ။ ဘဝေ ခေါ သတိ ဇာတိ ဟောတိ’’ဣစ္စေဝမာဒီနိ ပယောဂါနိ ဘဝန္တိ။ ‘‘သင်္ခါရေသု ခေါ သတိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ပန သတိသဒ္ဒေါ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန ဌိတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၆။)တတြ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဒွိဓာ ဌိတေသု သန္တောသဒ္ဒေသု ဗဟုဝစနသန္တောသဒ္ဒံ ဌပေတွာ သေသာ သမာနသဒ္ဒဿတ္ထမ္ပိ ဝဒန္တိ, တသ္မာ ‘‘သန္တောတိ သမာနော, သန္တာတိ သမာနာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ကထေတဗ္ဗော။ သမာနောတိ ဣမဿ စ ‘‘ဟောန္တော’’တိ အတ္ထော ‘‘ပဟု သမာနော ဝိပုလတ္ထစိန္တီ, ကိံ ကာရဏာ မေ န ကရောသိ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပယောဂါနိ ပန –
‘‘ယော မာတရံ ပိတရံ ဝါ၊ ဇိဏ္ဏကံ ဂတယောဗ္ဗနံ။
ပဟု သန္တော န ဘရတိ၊ တံ ပရာဘဝတော မုခံ။
ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ၊ ဒေဝဘူတဿ မေ သတော။
ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓါ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ
ဧဝမာဒီနိ ဘဝန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၇။)အပိစ သန္တောသဒ္ဒေါ ယသ္မာ ‘‘ကိလန္တော’’တိ စ ‘‘ဥပသန္တော’’တိ စ ‘‘နိရုဒ္ဓါ’’တိ စ အတ္ထံ ဝဒတိ, တသ္မာ တေသံ ဝသေန သန္တသဒ္ဒဿ ‘‘သန္တော, သန္တာ။ သန္တံ, သန္တေ။ သန္တေနာ’’တိ ပုရိသနယေန နာမိကပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သန္တော တသိတော။ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ။ သန္တော ဒန္တော နိယတော ဗြဟ္မစာရီ။ သန္တော နိရုဒ္ဓါ အတ္ထင်္ဂတော အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတော’’တိအာဒီနိ ပယောဂါနိ။ နပုံသကလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သန္တံ, သန္တာနီ’’တိ စိတ္တနယေန နာမိကပဒမာလာ။ သာ စ ‘‘သံဝိဇ္ဇမာနံ သမာနံ ကိလန္တံ ဥပသန္တံ နိရုဒ္ဓ’’မိတိ အတ္ထဒီပကာပဒဝတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘ဥပါဒါနေ ခေါ သတိ ဘဝေါ ဟောတီ’’တိအာဒီသု နပုံသကပ္ပယောဂဒဿနတော သန္တသဒ္ဒဿ သံဝိဇ္ဇမာနသဒ္ဒတ္ထဝါစကတ္တေ တတိယာပဉ္စမီစတုတ္ထီဆဋ္ဌီသတ္တမီဌာနေ ‘‘သတာ, သတော, သတံ, သတီ’’တိ ပဒါနိ အဓိကာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ, သေသာနိ စိတ္တနယေန ဉေယျာနိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ပန ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သန္တာ, သန္တာ, သန္တာယော။ သန္တံ, သန္တာ, သန္တာယော။ သန္တာယာ’’တိ ကညာနယေန စ, သန္တီ, သန္တီ, သန္တိယော။ သန္တိံ, သန္တီ, သန္တိယော။ သန္တိယာ’’တိ ဣတ္ထိနယေန စ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ပဌမာ ‘‘သံဝိဇ္ဇမာနာ ကိလန္တာ ဥပသန္တာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ အတ္ထဒီပကာပဒဝတီ, ဧတ္ထ ပယောဂါ သုဝိညေယျာဝ။ ဒုတိယာ ပန ‘‘သံဝိဇ္ဇမာနာ သမာနာ’’တိ အတ္ထဒီပကာပဒဝတီ။ တထာ ဟိ ‘‘သန္တီ အာပတ္တိ အာဝိကာတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနာ ‘‘သန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ယာယ မာတု ဘတော ပေါသော၊
ဣမံ လောကံ အဝေက္ခတိ။
တမ္ပိ ပါဏဒဒိံ သန္တိံ၊
ဟန္တိ ကုဒ္ဓါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ
ဧတ္ထ ပန သမာနာ ‘‘သန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အပရာပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တီသဒ္ဒဿ ဟိ သံဝိဇ္ဇမာနသဒ္ဒတ္ထဝါစကတ္တေ ‘‘ဇာတိယာ ခေါ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂပ္ပယောဂဒဿနတော သတ္တမီဌာနေ ‘‘သတိ, သတိယာ, သတိယံ, သန္တိယာ, သန္တိယံ, သန္တီသူ’’တိ ရူပါနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ သေသာနိ ဣတ္ထိနယေန ဉေယျာနိ။ အယံ တတိယာ, ဧတ္ထ စ ‘‘အသန္တိယာ အာပတ္တိယာ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိ ‘‘သန္တိယာ’’ဣစ္စာဒီနံ အတ္ထိဘာဝေ နိဒဿနံ။ အပရော နယော – သတီသဒ္ဒဿ ‘‘သမာနာ’’တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ယာ တွံ ဝသသိ ဇိဏ္ဏဿ, ဧဝံ ဒဟရိယာ သတီ’’တိ စ ‘‘ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိ’’န္တိ စ ပါဠိဒဿနတော ‘‘သတီ, သတီ, သတိယော။ သတိံ, သတီ, သတိယော။ သတိယာ’’တိအာဒီနိပိ ရူပါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ, သံယောဂေ နကာရလောပဝသေန ဝါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၈။)ဣဒါနိ ‘‘သန္တော, သန္တာ’’တိ ပဒဒွယဿ ပယောဂနိစ္ဆယံ ကထယာမ ပယောဂေသု သောတူနံ အသမ္မူဠှဘာဝါယ။ တထာ ဟိ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝါ ‘‘ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝါ ဗဟုဝစနဝသေန အတ္ထံ ဝတ္တုကာမေန ‘‘သန္တော ဒန္တော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဧကဝစနသဒိသံ ‘‘သန္တော’’တိ ဗဟုဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘သံဝိဇ္ဇမာနော’’တိ ဧကဝစနဝသေန အတ္ထံ ဝတ္တုကာမေန ‘‘သန္တော’’တိ ဧကဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိ ဗဟုဝစနဝသေန အတ္ထံ ဝတ္တုကာမေန ‘‘သန္တော သပ္ပုရိသာ’’တိ, ‘‘သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိ စ ဧဝံ ဝုတ္တဗဟုဝစနသဒိသံ ‘‘သန္တော’’တိ ဝါ ‘‘သန္တာ’’တိ ဝါ ဗဟုဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ကိလန္တော’’တိ ဝါ ‘‘သမာနော’’တိ ဝါ ‘‘ဥပသန္တော’’တိ ဝါ ‘‘နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ဧကဝစနဝသေန အတ္ထံ ဝတ္တုကာမေန ‘‘သန္တော သပ္ပုရိသာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဗဟုဝစနသဒိသံ ‘‘သန္တော’’တိ ဧကဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေယေဝတ္ထေ ဗဟုဝစနဝသေန ဝတ္တုကာမေန ပန ‘‘သန္တာ သူနေဟိ ပါဒေဟိ, ကော နေ ဟတ္ထေ ဂဟေဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘သန္တာ’’တိ ဗဟုဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အယံ နီတိ သာဓုကံ မနသိ ကာတဗ္ဗာ။ ဣဒဉှိ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ သမ္မောဟဋ္ဌာနံ။ အယမ္ပိ ပနေတ္ထ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော –
‘‘တိလိင်္ဂတ္ထေ စ ဧကတ္ထေ၊ ဗဝှတ္ထေပိ စ ဒိဿတိ။
သတ္တမျန္တော သတိသဒ္ဒေါ၊ ဝိပလ္လာသေ ဗဟုမှိ သော’’တိ။
ဣဒါနိ မဟန္တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
မဟံ, မဟာ, မဟန္တော, မဟန္တာ။ မဟန္တံ, မဟန္တေ။ မဟတာ, မဟန္တေန, မဟန္တေဟိ, မဟန္တေဘိ။ မဟတော, မဟန္တဿ, မဟန္တာနံ, မဟတံ။ မဟတာ, မဟန္တာ, မဟန္တသ္မာ, မဟန္တမှာ, မဟန္တေဟိ, မဟန္တေဘိ။ မဟတော, မဟန္တဿ, မဟန္တာနံ, မဟတံ။ မဟတိ, မဟန္တေ, မဟန္တသ္မိံ, မဟန္တမှိ, မဟန္တေသု။ ဘော မဟ, ဘော မဟာ, ဘဝန္တော မဟန္တောတိ အယမမှာကံ ရုစိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၃၉။)ဧတ္ထ ‘‘မဟန္တော, မဟန္တာ။ မဟန္တံ, မဟန္တေ။ မဟန္တေနာ’’တိ ပုရိသနယောပိ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘ဘော မဟန္တ, ဘဝန္တော မဟန္တာ’’တိ အာလပနပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ နပုံသကလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဟန္တံ, မဟန္တာနီ’’တိ စိတ္တနယောပိ လဗ္ဘတိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဟတီ, မဟတီ, မဟတိယော။ မဟတိံ, မဟတီ, မဟတိယော။ မဟတိယာ, မဟတီဟိ မဟတီဘီ’’တိ ဣတ္ထိနယောပိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘မဟတိယာ စ ယက္ခသေနာယာ’’တိအာဒီနေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။ အပရောပိ ‘‘မဟန္တာ, မဟန္တာ, မဟန္တာယော။ မဟန္တ’’န္တိ ကညာနယောပိ လဗ္ဘတိ, ‘‘မဟန္တာ နိဓိကုမ္ဘိယော’’တိအာဒီနေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။ ကစ္စာယနေ ပန ‘‘မဟန္တီ’’ဣတိ ပဒံ ဒိဋ္ဌံ။ တံ ‘‘ဂုဏဝန္တီ, ကုလဝန္တီ’’ဣစ္စာဒီနိ ဝိယ ပါဠိယံ အပ္ပသိဒ္ဓတ္တာ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
နနု ဘော ယသ္မာ သာသနေပိ ‘‘ဂစ္ဆန္တီ, စရန္တီ’’တိအာဒီနိ စ ‘‘ဣဒ္ဓိမန္တီ’’တိ စ ပဒံ ဒိဿတိ, တသ္မာ ‘‘မဟန္တီ, ဂုဏဝန္တီ’’တိအာဒီနိပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? န ဘဝိတဗ္ဗံ တထာရူပဿ နယဿ ဝသေန အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ, ‘‘မဟတီ, ဂုဏဝတီ’’ဣစ္စာဒိနယဿေဝ ဒဿနတော စ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာသု စ ‘‘သေယျထာပိ နာမ မဟတီ နင်္ဂလသီသာ, ဣတ္ထီ သိယာ ရူပဝတီ, သာ စ သီလဝတီ သိယာ။ သတိမတီ စက္ခုမတီ။ ဣဒ္ဓိမတီ ပတ္တိမတီ’’တိ စ ‘‘မဟတိံ သေနံ ဒိသွာ မဟောသဓသေနာ မန္ဒာ, အယံ အတိဝိယ မဟတီ သေနာ ဒိဿတီ’’တိ စ အာဒီနိ ပယောဂါနိ ဒိဿန္တိ, န ‘‘မဟန္တီ, ရူပဝန္တီ’’ဣစ္စာဒီနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၀။)ကေစိ ပန ‘‘မဟာဣတိ သဒ္ဒေါ ဗျာသေ န လဗ္ဘတိ, သမာသေယေဝ လဗ္ဘတိ ‘မဟာပုရိသော’တိ ဧတ္ထ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘မဟာ တေ ဥပါသက ပရိစ္စာဂေါ။ မဟာ ဝတာယံ ဘန္တေ ဘူမိစာလော။ ဃောသော စ ဝိပုလော မဟာ။ ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ နာမ မဟာ။ သေနာ သာဒိဿတေ မဟာ’’တိ ပယောဂဒဿနတော။ ဧဝံ ဗျာသေပိ လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ‘‘မဟံ, မဟာ, မဟန္တော, မဟန္တာ။ ဘော မဟန္တ, ဘဝန္တော မဟန္တာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂေ, ‘‘မဟန္တံ, မဟာ, မဟန္တာနိ။ ဘော မဟန္တ, ဘဝန္တော မဟန္တာနီ’’တိ နပုံသကလိင်္ဂေ, ‘‘မဟန္တာ, မဟာ, မဟန္တာ, မဟန္တာယော။ ဘောတိ မဟန္တေ, ဘောတိယော မဟန္တာ, မဟန္တာယော’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ သဗ္ဗံ သမ္ပုဏ္ဏံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမာသေ ပန ‘‘မဟာသတ္တော မဟာဥပါသကော မဟာဥပါသိကာ မဟဗ္ဗလော မဟာဝနံ မဟဂ္ဂတံ မဟပ္ဖလံ မဟဗ္ဘယ’’န္တိအာဒီနိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ, တဒ္ဓိတေ ‘‘မဟတ္တနော မဟတ္တံ မဟန္တတ္တံ မဟန္တတာ’’တိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဂစ္ဆန္တသဒ္ဒဿ ပန ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဂစ္ဆန္တာ’’တိ ရူပါနိ ဝတွာ သေသာနိ မဟန္တသဒ္ဒေ ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတွာ နာမိကပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ‘‘ဂစ္ဆန္တော, ဂစ္ဆန္တာ’’တိ ပုရိသနယော စ ‘‘ဂစ္ဆန္တံ, ဂစ္ဆန္တာနီ’’တိ စိတ္တနယော စ ‘‘ဂစ္ဆန္တီ, ဂစ္ဆန္တီ, ဂစ္ဆန္တိယော’’တိ ဣတ္ထိနယော စ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ‘‘စရံ စရန္တော စရန္တံ စရန္တီ, ဒဒံ ဒဒန္တော ဒဒန္တံ ဒဒန္တီ’’တိအာဒီနံ အနေကပဒသဟဿာနံ နာမိကပဒမာလာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
ယေ ပနာစရိယာ ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒီနံ ပစ္စတ္တာလပနဗဟုဝစနတ္တဉ္စ ‘‘ဂစ္ဆံ’’ဣစ္စာဒီနံ အာလပနေကဝစနတ္တဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ, တေ သမမှေဟိ ပယောဂေါ သာသနေ န ဒိဋ္ဌော နယဝသေနာဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ တသ္မာ တာနိ ဧတ္ထ န ဝဒါမ။ အယံ ပန ဝိသေသော ဒိဋ္ဌော။ သေယျထိဒံ?
‘‘ဂစ္ဆံ ဝိဓမ’’မိစ္စာဒိ-ပဒါနိ မုနိသာသနေ။
ကတ္ထစာချာတိကာ ဟောန္တိ၊ ကတ္ထစိ ပန နာမိကာ။
‘‘တဿာဟံ သန္တိကေ ဂစ္ဆံ၊
သော မေ သတ္ထာ ဘဝိဿတိ။
ဝိဓမံ ဒေဝ တေ ရဋ္ဌံ၊
ပုတ္တော ဝေဿန္တရော တဝ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၁။)အဓမ္မံ သာရထိ ကယိရာ၊ မဉ္စေ တွံ နိက္ခနံ ဝနေ’’။
ဣစ္စေဝမာဒယော ဉေယျာ၊ ပယောဂါ ဧတ္ထ ဓီမတာ။
‘‘ဂစ္ဆိဿာမိ ဝိဓမီ’’တိ-အာဒိနာ ဇိနသာသနေ။
နာနာကာလပုရိသာနံ၊ ဝသေနတ္ထံ ဝဒေ ဝိဒူ။
နာမတ္တေ ပန ‘‘ဂစ္ဆန္တော၊ ဝိဓမန္တော’’တိအာဒိနာ။
‘‘ဂစ္ဆ’’မိစ္စေဝမာဒီန-မတ္ထမတ္ထဝိဒူ ဝဒေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၂။)ဣဒါနိ သမဂတိကတ္တေပိ ‘‘ဇာနံ, ပဿ’’န္တိအာဒီနံ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနန္တရဝသေန ယော ဝိသေသော ဒိဿတိ, တံ ဝဒါမ။ တထာ ဟိ ‘‘သာ ဇာနံယေဝ အာဟ န ဇာနာမီတိ, ပဿံယေဝ အာဟ န ပဿာမီ’’တိ ဧဝမာဒီသု ဇာနံ ပဿံ သဒ္ဒါနံ ‘‘ဇာနန္တီ ပဿန္တီ’’တိ လိင်္ဂန္တရဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ‘‘ဂစ္ဆံ’’ဣတိ သဒ္ဒဿပိ ယထာပယောဂံ ‘‘ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဣတ္ထိယာ ကထနတ္ထော လဗ္ဘတိ တေဟိ သမာနဂတိကတ္တာ, န ‘‘ဂစ္ဆန္တော’’တိ သဒ္ဒဿ ‘‘ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဣတ္ထိယာ ကထနတ္ထော လဗ္ဘတိ တေဟိ အသမာနဂတိကတ္တာတိ ကာရဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘အပိ နု တုမှေ အာယသ္မန္တော ဧကန္တသုခံ လောကံ ဇာနံ ပဿံ ဝိဟရထာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာနန္တာ ပဿန္တာ’’တိ ဝစနန္တရဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဘဝတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပန ‘‘ဂစ္ဆံ’’ဣတိ သဒ္ဒဿပိ ယထာပယောဂံ ‘‘ဂစ္ဆန္တာ’’တိ ဗဟုဝစနတ္ထော လဗ္ဘတိ တေဟိ သမာနဂတိကတ္တာ, န ‘‘ဂစ္ဆန္တေ’’တိ သဒ္ဒဿ ‘‘ဂစ္ဆန္တာ’’တိ ဗဟုဝစနတ္ထော လဗ္ဘတိ တေဟိ အသမာနဂတိကတ္တာတိ ကာရဏံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဥတ္တရတြာပိ။ ‘‘ဘရန္တိ မာတာပိတရော, ပုဗ္ဗေ ကတမနုဿရ’’န္တိ ဧတ္ထ အနုဿရံသဒ္ဒဿ ‘‘အနုဿရန္တာ’’တိ ဝစနန္တရဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဘဝတိ။ ‘‘သဒ္ဓမ္မော ဂရုကာတဗ္ဗော, သရံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ ဧတ္ထ သရံသဒ္ဒဿ သရန္တေနာတိ ဝိဘတ္တန္တရဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဘဝတိ။ ‘‘ဖုသံ ဘူတာနိ သဏ္ဌာနံ, မနသာ ဂဏှတော ယထာ’’တိ ဧတ္ထ ဖုသံသဒ္ဒဿပိ ‘‘ဖုသန္တဿာ’’တိ ဝိဘတ္တန္တရဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဘဝတိ။ တထာ ‘‘ယာစံ အဒဒမပ္ပိယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ယာစံသဒ္ဒဿ ‘‘ယာစန္တဿာ’’တိ ဝိဘတ္တန္တရဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဘဝတိ။ ယာစန္တိ ဝါ ယာစိတဗ္ဗံ ဓနံ, ဣမိနာ နယေန နာနပ္ပကာရတော ပရိဝတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ‘‘ဘဝံကရ’’န္တိအာဒီနံ ဝိသဒိသပဒမာလာ စ ‘‘ဂစ္ဆံ, စရ’’န္တိအာဒီနံ သဒိသပဒမာလာ စ ‘‘ဇာနံ, ပဿ’’န္တိအာဒီနံ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနန္တရဝသေန ကတ္ထစိ ပရိဝတ္တနန္တိ အယံ တိဝိဓောပိ အာကာရော အာချာတိကပဒတ္ထဝိဘာဝနာယ သဒ္ဓိံ ကထိတော ပါဝစနဝရေ သောတူနံ သဒ္ဒေသွတ္ထေသု စ ဝိသာရဒဗုဒ္ဓိပဋိလာဘတ္ထံ။ သဗ္ဗမေတဉှိ သန္ဓာယ ဣမာ ဂါထာ ဝုတ္တာ –
‘‘ဘဝံ ကရံ အရဟံ သံ၊ မဟံ’’ဣတိ ပဒါနိ တု။
ဝိသဒိသာနိ သမ္ဘောန္တိ၊ အညမညန္တိ လက္ခယေ။
‘‘ဂစ္ဆံ စရံ ဒဒံ တိဋ္ဌံ၊ စိန္တယံ ဘာဝယံ ဝဒံ။
ဇာနံ ပဿ’’န္တိအာဒီနိ၊ သမာနာနိ ဘဝန္တိ ဟိ။
တတြ ‘‘ဇာန’’န္တိအာဒီနံ၊ ကတ္ထစိ ပရိဝတ္တနံ။
လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစန-န္တရတော ပန ဒိဿတီတိ။
အပိစ အယံ သဗ္ဗေသမ္ပိ နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိ, ယဒိဒံ ဒွီသု လိင်္ဂေသု ဆသု ဝိဘတ္တီသု တေရသသု ဝစနေသု အညတရလိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနဝသေန ပရိဝတ္တနံ။ အယမ္ပိ ပနေတ္ထ နီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ဂစ္ဆံ စရ’’န္တိအာဒီနိ၊ ဝိပ္ပကတဝစော သိယုံ။
‘‘ဂစ္ဆမာနော စရမာနော’’၊ ဣစ္စာဒီနိ ပဒါနိ စ။
‘‘မဟံ ဘဝ’’န္တိ ဧတာနိ၊ ဝိပ္ပကတဝစောပိ စ။
အဝိပ္ပကတဝစော စ၊ သိယုံ အတ္ထာနုရူပတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၃။)‘‘အရဟံ သ’’န္တိ ဧတာနိ၊ ဝိနိမုတ္တာနိ သဗ္ဗထာ။
အာကာရံ တိဝိဓမ္ပေတံ၊ ကရေ စိတ္တေ သုမေဓသောတိ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
အာကာရန္တတာပကတိကံ နိဂ္ဂဟီတန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ဓနဘူတိဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ အညေသဉ္စ တံသဒိသာနံ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂံ ဝက္ခာမိ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ။
အဂ္ဂိ, အဂ္ဂီ, အဂ္ဂယော။ အဂ္ဂိံ, အဂ္ဂီ, အဂ္ဂယော။ အဂ္ဂိနာ, အဂ္ဂီဟိ, အဂ္ဂီဘိ။ အဂ္ဂိဿ, အဂ္ဂိနော, အဂ္ဂီနံ။ အဂ္ဂိနာ, အဂ္ဂီဟိ, အဂ္ဂီဘိ။ အဂ္ဂိဿ, အဂ္ဂိနော, အဂ္ဂီနံ။ အဂ္ဂိသ္မိံ, အဂ္ဂိမှိ, အဂ္ဂီသု။ ဘော အဂ္ဂိ, ဘော အဂ္ဂီ, ဘဝန္တော အဂ္ဂယော။ ယမကမဟာထေရမတံ။
ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ နိဿက္ကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘အဂ္ဂိသ္မာ, အဂ္ဂိမှာ’’တိ ဣမာနိ နာဂတာနိ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ တံသဒိသပ္ပယောဂဒဿနတော ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘အဂ္ဂိနာ, အဂ္ဂိသ္မာ, အဂ္ဂိမှာ’’တိ ကမော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဓနဘူတိ, ဓနဘူတီ, ဓနဘူတယော။ ဓနဘူတိံ, ဓနဘူတီ, ဓနဘူတယော။ ဓနဘူတိနာ, ဓနဘူတီဟိ, ဓနဘူတီဘိ။ ဓနဘူတိဿ, ဓနဘူတိနော, ဓနဘူတီနံ။ ဓနဘူတိနာ, ဓနဘူတိသ္မာ, ဓနဘူတိမှာ, ဓနဘူတီဟိ, ဓနဘူတီဘိ။ ဓနဘူတိဿ, ဓနဘူတိနော, ဓနဘူတီနံ။ ဓနဘူတိသ္မိံ, ဓနဘူတိမှိ, ဓနဘူတီသု။ ဘော ဓနဘူတိ, ဘော ဓနဘူတီ, ဘဝန္တော ဓနဘူတယော။
သိရိဘူတိ သောတ္ထိဘူတိ၊ သုဝတ္ထိဘူတိ အဂ္ဂိနိ။
ဂိနိ ဇောတိ ဒဓိ ပါဏိ၊ ဣသိ သန္ဓိ မုနိ မဏိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၄။)ဗျာဓိ ဂဏ္ဌိ ရဝိ မုဋ္ဌိ၊ ကဝိ ဂိရိ ကပိ နိဓိ။
ကုစ္ဆိ ဝတ္ထိ ဝိဓိ သာလိ၊ ဝီဟိ ရာသိ အဟိ မသိ။
သာတိ ကေသိ ကိမိ ဗောန္ဒိ၊ ဗောဓိ ဒီပိ ပတိ ဟရိ။
အရိ ဓနိ တိမိ ကလိ၊ သာရထျုဒဓိ အဉ္ဇလိ၊
အဓိပတိ နရပတိ၊ အသိ ဉာတိ နိရူပဓိ။
သမာဓိ ဇလဓိစ္စာဒီ၊ ဓနဘူတိသမာ မတာ။
အထ ဝါ ဧတေသု အဓိပတိသဒ္ဒဿ ‘‘အဓိပတိယာ သတ္တာ’’တိ ပါဠိဒဿနတော ‘‘အဓိပတိယာ’’တိ သတ္တမီရူပမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အပိစ ‘‘အသာရေ သာရမတိနော’’တိ ပါဠိယံ ဣကာရန္တသမာသပဒတော ယောဝစနဿ နောအာဒေသဒဿနတော ကွစိ အဓိပတိဣစ္စာဒီနံ ဣကာရန္တသမာသပဒါနံ ‘‘အဓိပတိနော’’တိအာဒိနာပိ ပစ္စတ္တောပယောဂရူပါနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ ဤကာရန္တာနံ ဒဏ္ဍီသဒ္ဒါဒီနံ ‘‘ဒဏ္ဍိနော’’တိအာဒီနိ ပစ္စတ္တောပယောဂသမ္ပဒါနသာမိဝစနရူပါနိ ဝိယ။ ဂဟပတိဇာနိပတိသဒ္ဒါဒီနံ ပန သမာသပဒါနမ္ပိ ဧဝရူပါနိ ပစ္စတ္တောပယောဂရူပါနိ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ ‘‘ဂဟပတယော ဇာနိပတယော’’တိအာဒိနာ နယေန ယထာပါဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗရူပတ္တာ။ ဣသိ မုနိသဒ္ဒါနံ ပနာလပနဋ္ဌာနေ ‘‘ဣသေ, မုသေ’’တိ ရူပန္တရမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ။ ပဋိဂ္ဂဏှ မဟာမုနေ’’တိ ဒဿနတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၅။)ယေ ပနေတ္ထ အမှေဟိ အဂ္ဂိနိ ဂိနိသဒ္ဒါ ဝုတ္တာ, တတြေကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘အဂ္ဂိနိသဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တေကဝစနဘာဝေယေဝ လဗ္ဘတိ, န ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဘာဝေ ဥပယောဂဘာဝါဒီသု ဝါ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပါဠိယံ အဂ္ဂိနိသဒ္ဒေါ နာမ နတ္ထိ, ဂိနိသဒ္ဒေါယေဝ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဂိနိသဒ္ဒေါ နာမ နတ္ထိ, အဂ္ဂိနိသဒ္ဒေါယေဝတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗမေတံ န ယုဇ္ဇတိ အဂ္ဂိနိ ဂိနိသဒ္ဒါနမုပလဗ္ဘနတော, သဗ္ဗာသုပိ ဝိဘတ္တီသု ဒွီသု ဝစနေသု ယောဇေတဗ္ဗတာဒဿနတော စ။ တထာ ဟိ သုတ္တနိပါတေ ကောကာလိကသုတ္တေ –
‘‘န ဟိ ဝဂ္ဂု ဝဒန္တိ ဝဒန္တာ၊
နာဘိဇဝန္တိ န တာဏမုပေန္တိ။
အင်္ဂါရေ သန္ထတေ သေန္တိ၊
အဂ္ဂိနိံ သမ္ပဇ္ဇလိတံ ပဝိသန္တီ’’တိ
ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ‘‘အဂ္ဂိနိ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ ဒိဿတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာစရိယော ‘‘အဂ္ဂိနိံ သမ္ပဇ္ဇလိတန္တိ သမန္တတောဇာလံ သဗ္ဗဒိသာသု စ သမ္ပဇ္ဇလိတမဂ္ဂိ’’န္တိ။ တတြေဝ စ သုတ္တနိပါတေ ကောကာလိကသုတ္တေ –
‘‘အထ လောဟမယံ ပန ကုမ္ဘိံ၊
အဂ္ဂိနိသဉ္ဇလိတံ ပဝိသန္တိ။
ပစ္စန္တိ ဟိ တာသု စိရရတ္တံ၊
အဂ္ဂိနိသမာသု သမုပ္လဝါတေ’’တိ
ဣမသ္မိံ ပဒေသေ သမာသဝိသယတ္တာ အဂ္ဂိနိသဉ္ဇလိတန္တိ အဂ္ဂိနီဟိ သဉ္ဇလိတန္တိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ, တထာ အဂ္ဂိနိသမာသူတိ အဂ္ဂိနီဟိ သဒိသာသူတိ အတ္ထောပိ။ ဧဝံ သမာသဝိဓာနမုခေန ‘‘အဂ္ဂိနီဟီ’’တိ ကရဏဝစနမ္ပိ ဒိဿတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၆။)ဂိနိသဒ္ဒေါပိ စ ပါဠိယံ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘တမေဝ ကဋ္ဌံ ဒဟတိ, ယသ္မာ သော ဇာယတေ ဂိနီ’’တိ စူဠဗောဓိစရိယာယံ ဂိနိသဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော။ ကေစိ ပနေတ္ထ သန္ဓိဝသေန အကာရလောပံ သညောဂါဒိဿ စ ဂကာရဿ လောပံ ဝဒန္တိ, တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ တဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယသ္မာတိ ယတော ကဋ္ဌာ။ ဂိနီတိ အဂ္ဂီ’’တိ ဧဝံ ဂိနိသဒ္ဒဿ ဥလ္လိင်္ဂေတွာ ဝစနတော။ တထာ ‘‘ဆန္နာ ကုဋိ အာဟိတော ဂိနီ’’တိ ဣမဿ ဓနိယသုတ္တဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာဟိတောတိ အာဘတော ဇာလိတော ဝါ။ ဂိနီတိ အဂ္ဂီ’’တိ ဝစနတော, တထေဝ စ ‘‘မဟာဂိနိ ပဇ္ဇလိတော, အနာဟာရောပသမ္မတီ’’တိ ဣမိဿာ ထေရဂါထာယ သံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဂိနီတိ အဂ္ဂီ’’တိ ဝစနတော။ ယဒိ ဟိ ဂိနိသဒ္ဒေါ ဝိသုံ န သိယာ, အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဇာယတေ ဂိနီ’’တိအာဒီနိ ‘‘ဇာယတေ အဂ္ဂိနီ’’တိအာဒိနာ ပဒစ္ဆေဒဝသေန အတ္ထံ ဝဒေယျုံ။ ယသ္မာ ဧဝံ န ဝဒိံသု, ‘‘ဂိနီတိ အဂ္ဂီ’’တိ ပန ဝဒိံသု, တေန ဉာယတိ ‘‘ဂိနိသဒ္ဒေါပိ ဝိသုံ အတ္ထီ’’တိ။ ယေ ‘‘ဂိနိသဒ္ဒေါ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ သာသနေ ဂိနိသဒ္ဒဿုပလဗ္ဘနတော။ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဆန္နာ ကုဋိ အာဟိတော ဂိနီ’’တိ ပါဌဿ သံဝဏ္ဏနာယမေဝ ‘‘တေသု ဌာနေသု အဂ္ဂိနိ ‘ဂိနီ’တိ ဝေါဟရိယတီ’’တိ တဿ အဘိဓာနန္တရံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ မယမေတ္ထ ဂါထာရစနံ ကရိဿာမ –
ဝိဒေဟရဋ္ဌမဇ္ဈမှိ၊ ယံ တံ နာမေန ဝိဿုတံ။
ရဋ္ဌံ ပဗ္ဗတရဋ္ဌန္တိ၊ ဒဿနေယျံ မနောရမံ။
ဓမ္မကောဏ္ဍဝှယံ တတ္ထ၊ နဂရံ အတ္ထိ သောဘနံ။
တမှိ ဌာနေ မနုဿာနံ၊ ဘာသာ ဧဝ ဂိနိစ္စယံ။
‘‘ဂိနိ ဂိနီ ဂိနယော’’တိ-အာဒိနာ ပဝဒေ ဝိဒူ။
ပဒမာလံ ယထာ အဂ္ဂိ-သဒ္ဒဿေဝ သုမေဓသော။
ဣတိ အလာဗု လာဗုသဒ္ဒါ ဝိယ အဂ္ဂိနိ ဂိနိသဒ္ဒါပိ ဘဂဝတော ပါစနေ ဒိဿန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ပန အဂ္ဂိနိသဒ္ဒဿ သဗ္ဗာသု ဝိဘတ္တီသု ဒွီသု ဝစနေသု ယောဇေတဗ္ဗတာ သိဒ္ဓါ, တထာ ဂိနိသဒ္ဒဿပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ တသ္မာတြ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၇။)အဂ္ဂိနိ, အဂ္ဂိနီ, အဂ္ဂိနယော။ အဂ္ဂိနိံ, အဂ္ဂိနီ, အဂ္ဂိနယော။ အဂ္ဂိနိနာ, အဂ္ဂိနီဟိ, အဂ္ဂိနီဘိ။ အဂ္ဂိနိဿ, အဂ္ဂိနီနံ။ အဂ္ဂိနိနာ, အဂ္ဂိနိသ္မာ, အဂ္ဂိနိမှာ, အဂ္ဂိနီဟိ, အဂ္ဂိနီဘိ။ အဂ္ဂိနိဿ, အဂ္ဂိနီနံ။ အဂ္ဂိနိသ္မိံ, အဂ္ဂိနိမှိ, အဂ္ဂိနီသု။ ဘော အဂ္ဂိနိ, ဘဝန္တော အဂ္ဂိနီ, ဘဝန္တော အဂ္ဂိနယော။
‘‘ဂိနိ, ဂိနီ, ဂိနယော။ ဂိနိံ, ဂိနီ, ဂိနယော, ဂိနိနာ’’တိ သဗ္ဗံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣတိ ပါဠိနယာနုသာရေန အဂ္ဂိနိ ဂိနိသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ယောဇိတာ။ အထ ဝါ ယထာ သက္ကဋဘာသာယံ သတွ ပဒ္ဓသွာမိနီတိ သညောဂဝသေန ဝုတ္တာနံ သဒ္ဒါနံ မာဂဓဘာသံ ပတွာ သတ္တဝပဒုမသုဝါမိနီတိ နိဿညောဂဝသေန ဥစ္စာရိတာ ပါဠိ ဒိဿတိ ‘‘တွဉ္စ ဥတ္တမသတ္တဝေါ’’တိအာဒိနာ, တထာ သက္ကဋဘာသာယံ အဂ္နီတိ သညောဂဝသေန ဝုတ္တဿ မာဂဓဘာသံ ပတွာ ‘‘အဂ္ဂိနီ’’တိ သညောဂနကာရဝသေန ဥစ္စာရိတာ ပါဠိ ဒိဿတိ ‘‘အဂ္ဂိနိံ သမ္ပဇ္ဇလိတံ ပဝိသန္တီ’’တိအာဒိကာ။ ယထာ စ ဝေယျာကရဏေဟိ သက္ကဋဘာသာဘူတော အဂ္နိသဒ္ဒေါ သဗ္ဗာသု ဝိဘတ္တီသု တီသု ဝစနေသု ယောဇိယတိ, တထာ မာဂဓဘာသာဘူတော အဂ္ဂိနိသဒ္ဒေါပိ သဗ္ဗာသု ဝိဘတ္တီသု ဒွီသု ဝစနေသု ယောဇေတဗ္ဗောဝ ဟောတိ, တသ္မာ သော ဣဓမှေဟိ ယောဇိယတိ, ဂိနိသဒ္ဒေါပိ အဂ္ဂိနိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာ, ဤသကဉ္စ သရူပတ္တာ တထေဝ ယောဇိယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၈။)ဧတ္ထ သိယာ – ယဒိ အဂ္ဂိနိသဒ္ဒေါ သဗ္ဗေသု ဝိဘတ္တိဝစနေသု ယောဇေတဗ္ဗော, အထ ကသ္မာ ကစ္စာယနေ ‘‘အဂ္ဂိဿိနီ’’တိ လက္ခဏေန သိမှိ ပရေ အဂ္ဂိသဒ္ဒန္တဿ ဣနိအာဒေသော ဒဿိတောတိ? သစ္စံ, ယထာ နဝက္ခတ္တုံ ဌပေတွာ ကတေကသေသဿ ဒသသဒ္ဒဿ ယောဝစနမှိ နဝါဒေသံ ကတွာ ယောဝစနဿ ဥတိအာဒေသံ ကသ္မာ ‘‘နဝုတီ’’တိ ရူပေ နိပ္ဖန္နေ ပုန ‘‘နဝုတီ’’တိ ပကတိံ ဌပေတွာ တတော နံဝစနံ ကတွာ ‘‘နဝုတီန’’န္တိ ရူပံ နိပ္ဖာဒိတံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ပန နာဒိဧကဝစနာနိ ကတွာ တေသံ ယာအာဒေသံ ကတွာ ‘‘နဝုတိယာ’’တိ ရူပံ နိပ္ဖာဒိတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဆန္နဝုတီနံ ပါသဏ္ဍာနံ ဓမ္မာနံ ပဝရံ ယဒိဒံ သုဂတဝိနယံ နဝုတိယာ ဟံသသဟဿေဟိ ပရိဝုတော’’တိအာဒီနိ ပယောဂါနိ ဒိဿန္တိ။ တထာ သိမှိ အဂ္ဂိသဒ္ဒန္တဿ ဣနိအာဒေသကရဏဝသေန ‘‘အဂ္ဂိနီ’’တိ ရူပေ နိပ္ဖန္နေပိ ပုန ‘‘အဂ္ဂိနီ’’တိ ပကတိံ ဌပေတွာ တတော ယောအံနာဒယော ဝိဘတ္တိယော ကတွာ ‘‘အဂ္ဂိနိ, အဂ္ဂိနီ, အဂ္ဂိနယော။ အဂ္ဂိနိံ, အဂ္ဂိနီ, အဂ္ဂိနယော။ အဂ္ဂိနိနာ’’တိအာဒီနိ ကထံ န နိပ္ဖဇ္ဇိဿန္တီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဣကာရန္တတာပကတိကံ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ဘာဝီ ဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ အညေသဉ္စ တံသဒိသာနံ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂံ ဝက္ခာမ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ။
ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍိနော။ ဒဏ္ဍိံ, ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍိနော။ ဒဏ္ဍိနာ, ဒဏ္ဍီဟိ, ဒဏ္ဍီဘိ။ ဒဏ္ဍိဿ, ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍီနံ။ ဒဏ္ဍိနာ, ဒဏ္ဍီဟိ, ဒဏ္ဍီဘိ။ ဒဏ္ဍိဿ, ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍီနံ။ ဒဏ္ဍိသ္မိံ, ဒဏ္ဍိမှိ, ဒဏ္ဍီသု။ ဘော ဒဏ္ဍိ, ဘော ဒဏ္ဍီ, ဘဝန္တော ဒဏ္ဍိနော။ ယမကမဟာထေရမတံ။
ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒဏ္ဍိန’’န္တိ ဥပယောဂေကဝစနဉ္စ ‘‘ဒဏ္ဍိသ္မာ, ဒဏ္ဍိမှာ’’တိ နိဿက္ကဝစနဉ္စ ‘‘ဒဏ္ဍိနီ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနဉ္စ နာဂတံ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ တံသဒိသဿ ပယောဂဿ ဒဿနတော ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၄၉။)‘‘ဘဏ သမ္မ အနုညာတော၊ အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ကေဝလံ။
သန္တိ ဟိ ဒဟရာ ပက္ခီ၊ ပညဝန္တော ဇုတိန္ဓရာ’’တိ
ပါဠိယံ ‘‘ပက္ခီ’’ဣတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဿ ဒဿနတော ပန ‘‘ဒဏ္ဍီ’’ဣတိ ပစ္စတ္တောပယောဂဗဟုဝစနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘာဝီ, ဘာဝီ, ဘာဝိနော။ ဘာဝိံ, ဘာဝိနံ, ဘာဝီ, ဘာဝိနော။ ဘာဝိနာ, ဘာဝီဟိ, ဘာဝီဘိ။ ဘာဝိဿ, ဘာဝိနော, ဘာဝီနံ။ ဘာဝိနာ, ဘာဝိသ္မာ, ဘာဝိမှာ, ဘာဝီဟိ, ဘာဝီဘိ။ ဘာဝိဿ, ဘာဝိနော, ဘာဝီနံ။ (ဘာဝိနိ) ဘာဝိသ္မိံ, ဘာဝိမှိ, ဘာဝီသု။ ဘော ဘာဝိ, ဘော ဘာဝီ, ဘဝန္တော ဘာဝိနော။
ဧဝံ ဝိဘာဝီ သမ္ဘာဝီ၊ ပရိဘာဝီ ဓဇီ ဂဏီ။
သုခီ ရောဂီ သသီ ကုဋ္ဌီ၊ မကုဋီ ကုသလီ ဗလီ။
ဇဋီ ယောဂီ ကရီ ယာနီ၊ တောမရီ မုသလီ ဖလီ။
ဒန္တီ မန္တီ သုဓီ မေဓီ၊ ဘာဂီ ဘောဂီ နခီ သိခီ။
ဓမ္မီ သံဃီ ဉာဏီ အတ္ထီ၊ ဟတ္ထီ စက္ခီ ပက္ခီ ဒါဌီ။
ရဋ္ဌီ ဆတ္တီ မာလီ စမ္မီ၊ စာရီ စာဂီ ကာမီ သာမီ။
မလ္လကာရီ ပါပကာရီ၊ သတ္တုဃာတီ ဒီဃဇီဝီ။
ဓမ္မဝါဒီ သီဟနာဒီ၊ ဘူမိသာယီ သီဃယာယီ။
ဝဇ္ဇဒဿီ စ ပါဏီ စ၊ ယသဿိစ္စာဒယောပိ စ။
ဧတေသံ ကောစိ ဘေဒေါ တု၊ ဧကဒေသေန ဝုစ္စတေ။
ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂပဒေသု ဟိ ‘‘ဝဇ္ဇဒဿီ, ပါဏီ’’ဣစ္စေဝမာဒီနံ ဥပယောဂဘုမ္မဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဝဇ္ဇဒဿိနံ, ပါဏိနေ’’တိအာဒီနိပိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ဧတ္ထ စ –
‘‘နိဓီနံဝ ပဝတ္တာရံ၊ ယံ ပဿေ ဝဇ္ဇဒဿိနံ။
ဧဝံ ဇရာ စ မစ္စု စ၊ အဓိဝတ္တန္တိ ပါဏိနေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၀။)ဥပဟစ္စ မနံ မဇ္ဈော၊ မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ။
ဥစ္ဆိန္နော သဟ ရဋ္ဌေန၊ မဇ္ဈာရညံ တဒါ အဟု။
သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ဝေရိနေသု အဝေရိနော’’တိ
ဧဝမာဒယော ပယောဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အယံ နယော ဒဏ္ဍီပဒါဒီသုပိ လဗ္ဘတေဝ သမာနဂတိကတ္တာ ဒဏ္ဍီပဒါဒီနံ ဝဇ္ဇဒဿီပဒါဒီဟိ။ တသ္မာ ဥပယောဂဋ္ဌာနေ ‘‘ဒဏ္ဍိံ, ဒဏ္ဍိနံ, ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍိနေ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဘုမ္မဋ္ဌာနေ ‘‘ဒဏ္ဍိသ္မိံ, ဒဏ္ဍိမှိ, ဒဏ္ဍိနိ, ဒဏ္ဍိနေ, ဒဏ္ဍီသု, ဒဏ္ဍိနေသူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဂါမဏီ သေနာနီဣစ္စာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ယထာရဟံ ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂေသု နေတဗ္ဗော။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဤကာရန္တတာပကတိကံ ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ဘူဓာတုမယာနံ ဥကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ အပ္ပသိဒ္ဓတ္တာ အညေသံ ဥကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ဝသေန ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလံ ပူရေဿာမ။ ကတမာနိ တာနိ? ‘‘ဘိက္ခု ဟေတု သေတု ကေတု ရာဟု ဘာဏု ခါဏု သင်္ကု ဥစ္ဆု ဝေဠု မစ္စု ဇန္တု သိန္ဓု ဗန္ဓု ရုရု နေရု သတ္တု ဗဗ္ဗု ပဋု ဗိန္ဒု ဂရု’’ဣစ္စာဒီနိ။
ဘိက္ခု, ဘိက္ခူ, ဘိက္ခဝေါ။ ဘိက္ခုံ, ဘိက္ခူ, ဘိက္ခဝေါ။ ဘိက္ခုနာ, ဘိက္ခူဟိ, ဘိက္ခူဘိ။ ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခုနော, ဘိက္ခူနံ။ ဘိက္ခုနာ, ဘိက္ခုသ္မာ, ဘိက္ခုမှာ, ဘိက္ခူဟိ, ဘိက္ခူဘိ။ ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခုနော, ဘိက္ခူနံ။ ဘိက္ခုသ္မိံ, ဘိက္ခုမှိ, ဘိက္ခူသု။ ဘော ဘိက္ခု, ဘဝန္တော ဘိက္ခူ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခဝေါ။ ဘိက္ခုအာဒီနိ အညာနိ စ တံသဒိသာနိ ဧဝံ ဉေယျာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၁။)အယမ္ပိ ပနေတ္ထ ဝိသေသော ဉေယျော – ဟေတု, ဟေတူ, ဟေတုယော, ဟေတဝေါ။ ဟေတုံ, ဟေတူ, ဟေတုယော, ဟေတဝေါ။ ဘော ဟေတု, ဘဝန္တော ဟေတူ, ဟေတဝေ, ဟေတဝေါ။ သေသံ ဘိက္ခုသမံ။
အထ ဝါ ‘‘ဟေတုယာ’’တိအာဒီနံ ဒဿနတော ‘‘ဓေနုယာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပေန သဒိသံ ‘‘ဟေတုယာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂရူပမ္ပိ သတ္တမီဌာနေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ကာနိစိ ဟိ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ ကေဟိစိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပေဟိ သဒိသာနိ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ? ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ကတ္တေ တရမာနော။ ဧဟိ ဗာလေခမာပေဟိ, ကုသရာဇံ မဟဗ္ဗလံ။ ဘာတရာ မာတရာ အဓိပတိယာ ရတ္တိယာ ဟေတုယော ဓေနုယော မတျာ ပေတျာ’’တိ ဧဝံ နယဒဿနေန ‘‘ဟေတုယာ တီဏိ။ အဓိပတိယာ သတ္တ။ ဥဋ္ဌေဟိ ကတ္တေ’’တိအာဒီသု လိင်္ဂဝိပလ္လာသစိန္တာ န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။
ဇန္တု, ဇန္တူ, ဇန္တုယော, ဇန္တုနော, ဇန္တဝေါ။ ဇန္တုံ, ဇန္တူ, ဇန္တုယော, ဇန္တုနော, ဇန္တဝေါ။ ဘော ဇန္တု, ဘဝန္တော ဇန္တူ, ဇန္တဝေ ဇန္တဝေါ။ သေသံ ဘိက္ခုသမံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၂။)ဂရု, ဂရူ, ဂရဝေါ, ဂရုနော။ ဂရုံ, ဂရူ, ဂရဝေါ, ဂရုနော။ ဘော ဂရု, ဘဝန္တော ဂရူ, ဂရဝေါ, ဂရုနော။ သေသံ ဘိက္ခုသမံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဘတ္တု စ ဂရုနော သဗ္ဗေ, ပဋိပူဇေတိ ပဏ္ဍိတာ’’တိပါဠိနိဒဿနံ။ တတြ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနပဒံ စုဏ္ဏိယပဒေသွေဝ ဒိဿတိ, န ဂါထာသု။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ပစ္စတ္တပဒံ ဂါထာသုယေဝ ဒိဿတိ, န စုဏ္ဏိယပဒေသု, အပိစ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနပဒံ သာဝကဿ ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠိယံ သန္ဓိဝိသယေယေဝ ဒိဿတိ, န အသန္ဓိဝိသယေ, ဗုဒ္ဓဿ ပန ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠိယံ သန္ဓိဝိသယေပိ အသန္ဓိဝိသယေပိ ဒိဿတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာမန္တနပဒံ ဗုဒ္ဓဿ ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠိယံ ဂါထာသု စ ဒိဿတိ, စုဏ္ဏိယပဒေသု စ သန္ဓိဝိသယေယေဝ ဒိဿတိ။ သာဝကဿ ပန ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠိယံ န ဒိဿတီတိ အယံ ဒွိန္နံ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန ဘိက္ခဝေ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ပဒံ စုဏ္ဏိယပဒေသွေဝ ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ တိသတာ ဣမေ, ယာစန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ပစ္စတ္တပဒံ ဂါထာသုယေဝ ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ အာဝုသော ဘိက္ခဝေ’’တိ ဧဝမာဒီသု သာဝကဿ ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠီသု သန္ဓိဝိသယေယေဝ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ပဒံ ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ သောတုကာမတ္ထ ဘိက္ခဝေ’’တိ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု ပန ဗုဒ္ဓဿ ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠီသု သန္ဓိဝိသယာဝိသယေသု ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ပဒံ ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ, သုညာဂါရေဝ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု ဗုဒ္ဓဿ ဘိက္ခူနံ အာမန္တနပါဠီသု ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာမန္တနပဒံ ဂါထာသု စ ဒိဋ္ဌံ, စုဏ္ဏိယပဒေသု စ သန္ဓိဝိသယေယေဝ ဒိဋ္ဌံ။ ဣစ္စေဝံ –
စုဏ္ဏိယေဝ ပဒေ ဒိဋ္ဌံ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ပဒံ ဒွိဓာ။
ယတော ပဝတ္တတေ သန္ဓိ-ဝိသယာဝိသယေသု တံ။
‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ပဒံ ဒိဋ္ဌံ၊ ဂါထာယဉ္စေဝ စုဏ္ဏိယေ။
ပဒသ္မိမ္ပိ စ သန္ဓိဿ၊ ဝိသယေဝါတိ နိဒ္ဒိသေတိ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဥကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဥကာရန္တတာပကတိကံ ဥကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ပန သယမ္ဘူဣစ္စေတဿ ပကတိရူပဿ တံသဒိသာနဉ္စ နာမိကပဒမာလံ ကထယာမ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၃။)သယမ္ဘူ, သယမ္ဘူ, သယမ္ဘုဝေါ။ သယမ္ဘုံ, သယမ္ဘူ, သယမ္ဘုဝေါ။ သယမ္ဘုနာ, သယမ္ဘူဟိ, သယမ္ဘူဘိ။ သယမ္ဘုဿ, သယမ္ဘုနော, သယမ္ဘူနံ။ သယမ္ဘုနာ, သယမ္ဘုသ္မာ, သယမ္ဘုမှာ, သယမ္ဘူဟိ, သယမ္ဘူဘိ။ သယမ္ဘုဿ, သယမ္ဘုနော, သယမ္ဘူနံ။ သယမ္ဘုသ္မိံ, သယမ္ဘုမှိ, သယမ္ဘူသု။ ဘော သယမ္ဘု, ဘော သယမ္ဘူ, ဘဝန္တော သယမ္ဘူ, သယမ္ဘုဝေါ။ ဧဝံ ပဘူ အဘိဘူဝိဘူ ဣစ္စာဒီနိပိ။
သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညုနော။ သဗ္ဗညုံ, သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညုနော။ ဘော သဗ္ဗညု, ဘဝန္တော သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညုနော, သေသာသု ဝိဘတ္တီသု ပဒါနိ ဘိက္ခုသဒိသာနိ ဘဝန္တိ, ဧဝံ ဝိဒူ ဝိညူ ကတညူ မဂ္ဂညူ ဓမ္မညူ အတ္ထညူ ကာလညူ ရတ္တညူ မတ္တညူ ဝဒညူ အဝဒညူ ဣစ္စာဒီနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၄။)တတြ ‘‘ယေ စ လဒ္ဓါ မနုဿတ္တံ, ဝဒညူ ဝီတမစ္ဆရာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဒညူ’’တိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဿ ဒဿနတော သယမ္ဘူ သဗ္ဗညူ ဣစ္စာဒီနမ္ပိ ပစ္စတ္တောပယောဂဗဟုဝစနတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ ‘‘ဝိဒူ, ဝိညူ’’တိအာဒီသု ‘‘ပရစိတ္တဝိဒုနီ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဒဿနတော ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဝိဒုနီ, ဝိဒုနီ, ဝိဒုနိယော။ ဝိဒုနိံ, ဝိဒုနီ, ဝိဒုနိယော။ ဝိဒုနိယာ’’တိ ဣတ္ထိနယေန ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ‘‘ဝိညူ ပဋိဗလာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိညူ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဒဿနတော ‘‘ကောဓနာ အကတညူ စ, ပိသုဏာ မိတ္တဘေဒိကာ’’တိ ဧတ္ထ စ ‘‘အကတညူ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဒဿနတောပိ ‘‘ဝိညူ, ဝိညူ, ဝိညုယော။ ဝိညုံ, ဝိညူ, ဝိညုယော။ ဝိညုယာ’’တိ စ ‘‘ကတညူ, ကတညူ, ကတညုယော။ ကတညုံ, ကတညူ, ကတညုယော, ကတညုယာတိ စ ဇမ္ဗူနယေန ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ‘‘မဂ္ဂညူ, ဓမ္မညူ’’ဣစ္စာဒီသုပိ။ ‘‘သယမ္ဘူ’’တိ ပဒေ ပန ‘‘သယမ္ဘု ဉာဏံ ဂေါတြဘု စိတ္တ’’န္တိ ဒဿနတော နပုံသကလိင်္ဂတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သယမ္ဘု, သယမ္ဘူ, သယမ္ဘူနိ။ သယမ္ဘုံ, သယမ္ဘူ, သယမ္ဘူနီ’’တိ နပုံသကေ အာယုနယောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဂဟေတဗ္ဗော။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဦကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဦကာရန္တတာပကတိကံ ဦကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣတိ သဗ္ဗထာပိ ပုလ္လိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ
နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ သမတ္တော။
ယသ္မာ ပနာယံ သမတ္တောပိ ပါဝစနာဒီသု ယံ ယံ ဌာနံ သောတူနံ သမ္မုယှနဋ္ဌာနံ ဒိဿတိ, တတ္ထ တတ္ထ သောတူနမနုဂ္ဂဟာယ စောဒနာသောဓနာဝသေန သံသယံ သမုဂ္ဃာဋေတွာ ပုန ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ, တသ္မာ ကိဉ္စိ ပဒေသမေတ္ထ ကထယာမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၅။)ယံ ကိရ ဘော ပါဠိယံ ‘‘သညတေ ဗြဟ္မစာရယော, အပစေ ဗြဟ္မစာရယော’’တိ စ ရူပံ ဣကာရန္တဿ အဂ္ဂိသဒ္ဒဿ ‘‘အဂ္ဂယော’’တိ ရူပမိဝ ဝုတ္တံ, တံ တထာ အဝတွာ ဤကာရန္တဿ ဒဏ္ဍီသဒ္ဒဿ ‘‘ဒဏ္ဍိနော’’တိ ရူပမိဝ ‘‘ဗြဟ္မစာရိနော’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? သစ္စံ, တတ္ထ ‘‘ဗြဟ္မံ စရတီတိ ဗြဟ္မစာရိ ယထာ မုနာတီတိ မုနီ’’တိ ဧဝံ ဣကာရန္တဝသေန ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ‘‘မုနယော အဂ္ဂယော’’တိ ရူပါနိ ဝိယ ‘‘ဗြဟ္မစာရယော’’တိ ရူပံ ဘဝတိ။ အညတ္ထ ပန ‘‘ဗြဟ္မံ စရဏသီလောတိ ဗြဟ္မစာရီ, ယထာ ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ ကရဏသီလောတိ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ’’တိ ဧဝံ တဿီလတ္ထံ ဂဟေတွာ ဤကာရန္တဝသေန ဂဟဏေ ‘‘ဒုက္ကဋကမ္မကာရိနော’’တိ ရူပမိဝ ‘‘ဒဏ္ဍော အဿ အတ္ထီတိ ဒဏ္ဍီ’’တိ ဤကာရန္တဿ သဒ္ဒဿ ‘‘ဒဏ္ဍိနော’’တိ ရူပမိဝ စ ‘‘ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ ရူပံ ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣမေ ဟိ နာမ ဓမ္မစာရိနော သမစာရိနော ဗြဟ္မစာရိနော သစ္စဝါဒိနော သီလဝန္တော ကလျာဏဓမ္မာ ပဋိဇာနိဿန္တီ’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ။ ဧဝံ ဣကာရန္တဝသေန ‘‘ဗြဟ္မစာရယော’’တိ ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပံ ယုဇ္ဇတိ, ပုန ဤကာရန္တဝသေန ‘‘ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘ဗြဟ္မစာရိ, ဗြဟ္မစာရီ, ဗြဟ္မစာရယော’’တိ အဂ္ဂိနယေန, ‘‘ဗြဟ္မစာရီ, ဗြဟ္မစာရီ, ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ ဒဏ္ဍီနယေန စ ပဒမာလာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
ယံ ပန အာယသ္မာ ဗုဒ္ဓဃောသော ‘‘ယထာ သောဘန္တိ ယတိနော, သီလဘူသနဘူသိတာ’’တိ ဧတ္ထ ယတိသဒ္ဒဿ ဣကာရန္တဿ အဂ္ဂိသဒ္ဒဿ ‘‘အဂ္ဂယော’’တိ ရူပံ ဝိယ ‘‘ယတယော’’တိ ရူပံ အဝတွာ ကသ္မာ ဤကာရန္တဿ ဒဏ္ဍီသဒ္ဒဿ ‘‘ဒဏ္ဍိနော’’တိ ရူပံ ဝိယ ‘‘ယတိနော’’တိ ရူပံ ဒဿေတိ။ နနွေသာ ပမာဒလေခါ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ကုက္ကုဋာ မဏယော ဒဏ္ဍာ သိဝယော ဒေဝ တေ ကုဒ္ဓါ’’တိ ပါဠိဂတိယာ ဥပပရိက္ခိယမာနာယ ‘‘ယတယော’’တိ ရူပေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ဣကာရန္တတ္တာတိ? နာယံ ပမာဒလေခါ။ ‘‘ဝဒနသီလော ဝါဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ တဿီလတ္ထံ ဂဟေတွာ ဤကာရန္တဝသေန ယောဇနေ နိဒ္ဒေါသတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ယတနသီလော ယတီ’’တိ ဧဝံ တဿီလတ္ထံ စေတသိ သန္နိဓာယ ဤကာရန္တဝသေန ‘‘ယတိနော’’တိ သမ္ပဒါနသာမီနမေကဝစနသဒိသံ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနရူပံ ဘဒန္တေန ဗုဒ္ဓဃောသေန ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပမ္ပိ တာဒိသမေဝ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၆။)ယတ္ထ ပန တဿီလတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ, မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ‘‘ယတတိ ဝီရိယံ ကရောတီတိ ယတီ’’တိ ကတ္တုကာရကဝသေန ဣကာရန္တဘာဝေါ ဂယှတိ။ တတ္ထ ‘‘မုနယော မဏယော သိဝယော’’တိ ယောကာရန္တရူပါနိ ဝိယ ‘‘ယတယော’’တိ ယောကာရန္တံ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနရူပဉ္စ ဥပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပဉ္စ ဘဝတိ, ဧဝံ ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ တီသု ဌာနေသု ယောကာရန္တာနေဝ ရူပါနိ ဘဝန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယဒိ ဧဝံ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ သာရမတိ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌိမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝဇိရဗုဒ္ဓိ သဒ္ဒါဒီ ကထန္တိ? ဧတေသံ ပန ဣကာရန္တဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနမ္ပိ သမာသပဒတ္တာ အဂ္ဂိနယေ အဋ္ဌတွာ ယထာသမ္ဘဝံ ဒဏ္ဍီနယေ တိဋ္ဌနတော နောကာရန္တာနေဝ ရူပါနိ။ တထာ ဟိ ‘‘အသာရေ သာရမတိနော’’တိ နောကာရန္တပစ္စတ္တဗဟုဝစနပါဠိ ဒိဿတိ, ဥပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပမ္ပိ တာဒိသမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု စ ဘော ကစ္စာယနပ္ပကရဏေ ‘‘အတ္ထေ ဝိသာရဒမတယော’’တိ ဧတ္ထ သမာသပဒဿ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဿ ယောကာရန္တဿ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနပါဌဿ ဒဿနတော သာရမတိသဒ္ဒါဒီနမ္ပိ ‘‘ဝိသာရဒမတယော’’တိ ရူပေန ဝိယ ယောကာရန္တေဟိ ရူပေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? နပိ ဘဝိတဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနေ သမာသပဒါနံ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ‘‘ဝိသာရဒမတယော’’တိ ရူပသဒိသဿ ရူပဿ အဒဿနတောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၇။)နနု စ ဘော ဗုဒ္ဓဝစနေ ‘‘ပဉ္စိမေ ဂဟပတယော အာနိသံသာ။ တေ ဟောန္တိ ဇာနိပတယော, အညမညံ ပိယံဝဒါ’’တိ သမာသပဒါနံ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ‘‘ဝိသာရဒမတယော’’တိ ရူပသဒိသာနိ ယောကာရန္တာနိ ရူပါနိ ဒိဿန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနေ သမာသပဒါနံ ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ‘‘ဝိသာရဒမတယော’’တိ ရူပသဒိသဿ ယောကာရန္တဿ ရူပဿ အဒဿနတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ – ဝိသဒိသတ္တံ ပဋိစ္စ။ ဂဟပတိသဒ္ဒါဒီသု ဟိ ယသ္မာ ပတိသဒ္ဒေါ သဘာဝေနေဝ ပုလ္လိင်္ဂေါ, န တု သမာသတော ပုဗ္ဗေ ဣတ္ထိလိင်္ဂပကတိကော ဟုတွာ ပစ္ဆာ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝံ ပတ္တော, တသ္မာ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ‘‘ဂဟပတယော, ဇာနိပတယော’’တိ ယောကာရန္တာနိ, ‘‘သေနာပတယော, သေနာပတိနော’’တိ ယော နောကာရန္တာနိ စ ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပါနိ ဘဝန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘တတ္တကာ သေနာပတိနော’’တိ အဋ္ဌကထာပါဌော ဒိဿတိ။ ယသ္မာ ပန သာရမတိ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိ သဒ္ဒါဒီသု မတိဒိဋ္ဌိသဒ္ဒါဒယော သမာသတော ပုဗ္ဗေ ဣတ္ထိလိင်္ဂပကတိကာ ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသဝသေန ပုလ္လိင်္ဂဘာဝပ္ပတ္တာ, တသ္မာ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ‘‘သာရမတိနော သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိနော သမ္မာဒိဋ္ဌိနော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနော ဝဇိရဗုဒ္ဓိနော’’တိအာဒီနိ’နောကာရန္တာနိယေဝ ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပါနိ ဘဝန္တိ, သမ္ပဒါနသာမီနမေကဝစနေဟိ သဒိသာနီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထာဝဂန္တဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၈။)သေဋ္ဌိ သာရထိစက္ကဝတ္တိသာမိဣစ္စေတေသု ကထန္တိ? ဧတ္ထ ပန အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော – ကတ္ထစိ ပါဌေ ‘‘သေဋ္ဌီ သာရထီ စက္ကဝတ္တီ သာမီ’’တိ အန္တက္ခရဿ ဒီဃတ္တံ ဒိဿတိ, ကတ္ထစိ ပန ‘‘သေဋ္ဌိ သာရထိ စက္ကဝတ္တိ သာမိ’’ဣတိ အန္တက္ခရဿ ရဿတ္တံ ဒိဿတိ။ ကိဉ္စာပိ ရဿတ္တမေတေသံ ဒိဿတိ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ ပစ္စတ္တဝစနာဒိဘာဝေန ‘‘သေဋ္ဌိနော သာရထိနော’’တိအာဒိပယောဂဒဿနတော ရဿံ ကတွာ ဧတာနိ ဥစ္စာရိယန္တီတိ ဉာယတိ, တသ္မာ ဧဝံ နိဗ္ဗစနတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော – သေဋ္ဌံ ဓနသာရံ, ဌာနန္တရံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ သေဋ္ဌီ။ အဿဒမ္မာဒယော သာရဏသီလောတိ သာရထီ။ စက္ကံ ပဝတ္တနသီလောတိ စက္ကဝတ္တီ။ သံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သာမီတိ။ အဿတ္ထိကတဿီလတ္ထသဒ္ဒါ ဟိ နောကာရန္တရူပဝသေန သမာနဂတိကာ ဘဝန္တိ ယထာ ‘‘ဒဏ္ဍိနော ဘူမိသာယိနော’’တိ။ အပရောပိ နိဗ္ဗစနတ္ထော ဤကာရန္တဝသေန အဿဒမ္မာဒယော သာရေတီတိ သာရထီ။ တထာ ဟိ ‘‘ပုရိသဒမ္မေ သာရေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ဧဝံ ကတ္တုကာရကဝသေန ဤကာရန္တတ္တံ ဂဟေတွာ ကတ္ထစိ လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဣကာရန္တတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ဗုဒ္ဓဝစနာနုရူပေန ‘‘သာရထိနော စက္ကဝတ္တိနော’’တိအာဒီနိ နောကာရန္တရူပါနိ ဂဟေတွာ ဒဏ္ဍီနယေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ ‘‘ဒဏ္ဍိနီ’’တိအာဒိကံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဝဇ္ဇေတွာ။ ဧဝံ ‘‘သေဋ္ဌိနော သာရထိနော စက္ကဝတ္တိနော သာမိနော’’တိအာဒီနိ နောကာရန္တာနိယေဝ ရူပါနိ ဉေယျာနိ။
အတြ ကိဉ္စိ ပယောဂံ နိဒဿနမတ္တံ ကထယာမ။ ‘‘တာတ တယော သေဋ္ဌိနော အမှာကံ ဗဟူပကာရာ’’တိ စ ‘‘တေ ကတဘတ္တကိစ္စာ ‘မဟာသေဋ္ဌိနော မယံ ဂမိဿာမာ’တိ ဝဒိံသူ’’တိ စ ‘‘သာရထိနော အာဟံသူ’’တိ စ ‘‘ဒွေ စက္ကဝတ္တိနော’’တိ စ ဧဝမာဒီနိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ကတ္ထစိ ‘‘သေဋ္ဌိ သာရထိ’’ဣစ္စာဒိ ရဿတ္တပါဌော ဒိဿတိ, တထာပိ သော သဘာဝေန ရဿတ္တဘာဝေါ ပါဌော န ဟောတိ, ဒီဃဿ ရဿတ္တကရဏပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒမာလာ စဿ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၅၉။)မဟေသီတိ ဧတ္ထ ကထန္တိ? ‘‘မဟေသီ’’တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ မဟေသီသဒ္ဒေါ ဤကာရန္တဝသေန နိဒ္ဒိသိယတိ, တထာပိ ဣသိသဒ္ဒေန သမာနဂတိကတ္တာ ဣသိသဒ္ဒဿ အဂ္ဂိသဒ္ဒေန သမာနပဒမာလတ္တာ အဂ္ဂိနယေန ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ နနု စ ဘော ဧတ္ထ တဿီလတ္ထော ဒိဿတိ ‘‘မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဓမ္မေ ဧသနသီလောတိ မဟေသီ’’တိ, တသ္မာ ‘‘ဘူမိသာယီ’’တိ ပဒဿ ဝိယ ဒဏ္ဍီနယေနေဝ ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာတိ? န ကာတဗ္ဗာ တဿီလတ္ထဿ အသမ္ဘဝတော။ ဣမဿ ဟိ ‘‘မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဓမ္မေ ဧသိ ဂဝေသိ ဧသိတွာ ဌိတောတိ မဟေသီ’’တိ အတဿီလတ္ထော ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ကတကရဏီယေသု ဗုဒ္ဓါဒီသု အရိယေသု ပဝတ္တနာမတ္တာ။ ဣသိသဒ္ဒေန စာယံ သဒ္ဒေါ ဤသကံ သမာနော ကေဝလံ သမာသပရိယောသာနေ ဒီဃဝသေန ဥစ္စာရိယတိ, ရဿဝသေန ပန ‘‘မဟာ ဣသိ မဟေသီ’’တိ သန္ဓိဝိဂ္ဂဟော။ ယသ္မာ ရဿတ္တံ ဂဟေတွာ တဿ ပဒမာလာကရဏံ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော’’တိ ဣကာရန္တရူပံ ဒိဿတိ။ န ဟိ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ကတ္ထစိပိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌေကဝစနရူပံ ဝိယ ‘‘မဟေသိနော’’တိ ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဗဟုဝစနရူပံ ဒိဿတိ။ တသ္မာ ဤကာရန္တဝသေန ဥစ္စာရိတဿပိ သတော ရဿဝသေန ဥစ္စာရိတဿ ဝိယ ‘‘မဟေသိ, မဟေသီ, မဟေသယော။ မဟေသိံ, မဟေသီ, မဟေသယော။ မဟေသိနာ’’တိ ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ အပိစ မဟေသီသဒ္ဒေါ ယတ္ထ ရာဇဂ္ဂုဗ္ဗရိဝါစကော, တတ္ထ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ဟောတိ, တဗ္ဗသေန ပန ‘‘မဟေသီ, မဟေသီ, မဟေသိယော။ မဟေသိံ, မဟေသီ, မဟေသိယော။ မဟေသိယာ’’တိ စ ဝက္ခမာနဣတ္ထီနယေန ပဒမာလာ ကာတဗ္ဗာ။ ဟတ္ထီသဒ္ဒေ ကထန္တိ? ဟတ္ထီသဒ္ဒဿ ပန ဟတ္ထော အဿ အတ္ထီတိ ဧဝံ ဤကာရန္တဝသေန ဂဟဏေ ‘‘ဟတ္ထိနော’’တိ ရူပံ ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝနေ ဟတ္ထိနော’’တိ ပယောဂေါ ဒိဿတိ။ တဿေဝ တသ္မိံယေဝတ္ထေ ရဿံ ကတွာ ဂဟဏေ ‘‘ဟတ္ထယော’’တိ ရူပံ ဘဝတိ။ တထာ ဟိ –
‘‘ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာ စ၊ ဟတ္ထယော ပသဒါ မိဂါ။
သဗ္ဗေ သီဟဿ ဘာယန္တိ၊ နတ္ထိ ကာယသ္မိ တုလျတာ။
ဧဝမေဝ မနုဿေသု၊ ဒဟရော စေပိ ပညဝါ။
သောပိ တတ္ထ မဟာ ဟောတိ၊ နေဝ ဗာလော သရီရဝါ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၀။)ဣမသ္မိံ ကေဠိသီလဇာတကေ ‘‘ဟတ္ထယော’’တိ အာဟစ္စပဒံ ဒိဿတိ။ ဧဝမဿ ဒဏ္ဍီနယေန စ အဂ္ဂိနယေန စ ဒွိဓာ ပဒမာလာ, ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ နယေန အဝုတ္တေသုပိ ဌာနေသု ပါဠိနယာနုရူပေန ပေါရာဏဋ္ဌကထာနုရူပေန စ ပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဧတ္တာဝတာ ဘူဓာတုမယာနံ ပုလ္လိင်္ဂါနံ နာမိကပဒမာလာ သဒ္ဓိံ လိင်္ဂန္တရေဟိ သဒ္ဒန္တရေဟိ အတ္ထန္တရေဟိ စ နာနပ္ပကာရတော ဒဿိတာ။
ဣမံ သဒ္ဒနီတိံ သုနီတိံ ဝိစိတ္တံ၊
သပညေဟိ သမ္မာ ပရီပါလနီယံ။
သဒါ သုဋ္ဌု စိန္တေတိ ဝါစေတိ ယော သော၊
နရော ဉာဏဝိတ္ထိန္နတံ ယာတိ သေဋ္ဌံ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
သဝိနိစ္ဆယော နိဂ္ဂဟီတန္တာဒိပုလ္လိင်္ဂါနံ
ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ
သတ္တမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
သဗ္ဗထာပိ ပုလ္လိင်္ဂံ သမတ္တံ။
၈. ဣတ္ထိလိင်္ဂနာမိကပဒမာလာ
အထ ဣတ္ထိလိင်္ဂေသု အာကာရန္တဿ ဘူဓာတုမယဿ ပကတိရူပဘူတဿ ဘာဝိကာသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာယံ ဝတ္တဗ္ဗာယမ္ပိ ပသိဒ္ဓဿ တာဝ ကညာသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ –
ကညာ, ကညာ, ကညာယော။ ကညံ, ကညာ, ကညာယော။ ကညာယ, ကညာဟိ, ကညာဘိ။ ကညာယ, ကညာနံ။ ကညာယ, ကညာဟိ, ကညာဘိ။ ကညာယ, ကညာနံ။ ကညာယ, ကညာယံ, ကညာသု။ ဘောတိ ကညေ, ဘောတိယော ကညာ, ကညာယော။ အယမမှာကံ ရုစိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၁။)ဧတ္ထ ‘‘ကညာ’’တိ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တံ, နိရုတ္တိပိဋကေ ဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တော နယော နတ္ထိ။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘သဒ္ဓါ တိဋ္ဌတိ, သဒ္ဓါယော တိဋ္ဌန္တိ။ သဒ္ဓံ ပဿတိ, သဒ္ဓါယော ပဿတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ ဗဟုဝစနံ န အာဂတံ။ ကိဉ္စာပိ နာဂတံ, တထာပိ ‘‘ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, သိဝိကညာ သမာဂတာ။ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ ပုရိသဿ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိပိ နိရုဇ္ဈန္တိပီ’’တိအာဒိပါဠိဒဿနတော ဗာဟာကညာ သညာသဒ္ဒါဒီနံ ဗဟုဝစနတာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ စူဠနိရုတ္တိယံ ‘‘ဘောတိ ကညေ, ဘောတိ ကညာ’’တိ ဒွေ ဧကဝစနာနိ ဝတွာ ‘‘ဘောတိယော ကညာယော’’တိ ဧကံ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ နိရုတ္တိပိဋကေ ပန ‘‘ဘောတိ သဒ္ဓါ’’တိ ဧကဝစနံ ဝတွာ ‘‘ဘောတိယော သဒ္ဓါယော’’တိ ဧကံ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ မယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဧဟိ ဗာလေ ခမာပေဟိ, ကုသရာဇံ မဟဗ္ဗလံ။ ဖုဿတီ ဝရဝဏ္ဏာဘေ။ ဧဟိ ဂေါဓေ နိဝတ္တဿူ’’တိအာဒိပါဠိဒဿနတော ‘‘ဘောတိ ကညေ, ဘောတိယော ကညာ, ကညာယော’’တိ ဧဝံပကာရာနိယေဝ အာလပနေကဝစနဗဟုဝစနာနိ ဣစ္ဆာမ။ ဧတ္ထ ‘‘ဘောတိ ကညေ’’တိ အယံ နယော အမ္မာဒီသု မာတာဒီသု စ န လဗ္ဘတိ။
ဘာဝိကာ, ဘာဝိကာ, ဘာဝိကာယော။ ဘာဝိကံ, ဘာဝိကာ, ဘာဝိကာယော။ ဘာဝိကာယ, ဘာဝိကာဟိ, ဘာဝိကာဘိ။ ဘာဝိကာယ, ဘာဝိကာနံ။ ဘာဝိကာယ, ဘာဝိကာဟိ, ဘာဝိကာဘိ။ ဘာဝိကာယ, ဘာဝိကာနံ။ ဘာဝိကာယ, ဘာဝိကာယံ, ဘာဝိကာသု။ ဘောတိ ဘာဝိကေ, ဘောတိယော ဘာဝိကာ, ဘာဝိကာယော။
ဧဝံ ဟေဋ္ဌုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သဗ္ဗေသံ ဘူဓာတုမယာနံ ‘‘ဘာဝနာ ဝိဘာဝနာ’’ဣစ္စေဝမာဒီနံအာကာရန္တပဒါနံ အညေသဉ္စာကာရန္တပဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထညာနိ အာကာရန္တပဒါနိ နာမ သဒ္ဓါဒီနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၂။)သဒ္ဓါ မေဓာ ပညာ ဝိဇ္ဇာ၊ စိန္တာ မန္တာ တဏှာ’ဘိဇ္ဈာ။
ဣစ္ဆာ ပုစ္ဆာ ဇာယာ မာယာ၊ မေတ္တာ မတ္တာ သိက္ခာ သင်္ခါ။
ဇင်္ဃာ ဗာဟာ ဂီဝါ ဇိဝှာ၊ ဝါစာ ဆာယာ ဂင်္ဂါ နာဝါ။
နိဒ္ဒါ ကန္တာ သာလာ မာလာ၊ ဝေလာ ဝီဏာ ဘိက္ခာ လာခါ။
ဂါထာ သေနာ လေခါ’ပေက္ခာ၊ အာသာ ပူဇာ ဧသာ ကင်္ခါ။
အညာ မုဒ္ဒါ ခိဍ္ဍာ ဘဿာ၊ ဘာသာ ကီဠာ သတ္တာ စေတာ။
ပိပါသာ ဝေဒနာ သညာ၊ စေတနာ တသိဏာ ပဇာ။
ဒေဝတာ ဝဋ္ဋကာ ဂေါဓာ၊ ဗလာကာ ဝသုဓာ သဘာ။
ဥက္ကာ သေဖာလိကာ သိက္ကာ၊ သလာကာ ဝါလိကာ သိခါ။
ကာရဏာ ဝိသိခါ သာခါ၊ ဝစာ ဝဉ္ဈာ ဇဋာ ဃဋာ။
ပီဠာ သောဏ္ဍာ ဝိတဏ္ဍာ စ၊ ကရုဏာ ဝနိတာ လတာ။
ကထာ နိန္ဒာ သုဓာ ရာဓာ၊ ဝါသနာ သိံသပါ ပပါ။
ပဘာ သီမာ ခမာ ဧဇာ၊
ခတ္တိယာ သက္ခရာ သုရာ။
ဒေါလာ တုလာ သိလာ လီလာ၊
လာလေ’ဠာ မေခလာ ကလာ။
ဝဠဝါ သုဏိသာ မူသာ၊ မဉ္ဇူသာ သုလသာ ဒိသာ။
နာသာ ဇုဏှာ ဂုဟာ ဤဟာ၊ လသိကာ ပရိသာ နိသာ။
မာတိကိစ္စာဒယော စေဝ၊ ဘာဝိကာပဒသာဒိသာ။
အမ္မန္နမ္ဗာ စ တာတာ စ၊ ကိဉ္စိဒေဝ သမာ သိယုံ။
မာတာ ဓီတာ ပနတ္တာဒီ၊ ပုထဂေဝ ဣတော သိယုံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၃။)ပရိသာသဒ္ဒဿ ပန သတ္တမီဌာနေ ‘‘ပရိသာယ, ပရိသာယံ, ပရိသတိ, ပရိသာသူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဧကမိဒံ ဘော ဂေါတမ သမယံ တောဒေယျဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပရိသတိ ပရူပါရမ္ဘံ ဝတ္တေန္တီ’’တိ ပါဠိဒဿနတော။ အမ္မာဒီနံ ပန ‘‘အမ္မာ, အမ္မာ, အမ္မာယော’’တိအာဒိနာ ကညာနယေန ဝတွာ အဝသာနေ ‘‘ဘောတိ အမ္မ, ဘောတိ အမ္မာ, ဘောတိယော အမ္မာ, အမ္မာယော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
မာတာ, မာတာ, မာတရော။ မာတရံ, မာတရော။ မာတရာ, မာတုယာ, မတျာ, မာတူဟိ, မာတူဘိ။ မာတု, မာတုယာ, မတျာ, မာတရာနံ, မာတာနံ, မာတူနံ။ မာတရာ, မာတုယာ, မတျာ, မာတူဟိ, မာတူဘိ။ မာတု, မာတုယာ, မတျာ, မာတရာနံ, မာတာနံ, မာတူနံ။ မာတရိ, မာတုယာ, မတျာ, မာတုယံ, မတျံ, မာတူသု။ ဘောတိ မာတာ, ဘောတိယော မာတာ, မာတရော။
ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ ပါဠိယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ သကာရန္တာနိ ရူပါနိ ဧဟိ ဧဘိ ဧသုကာရန္တာဒီနိ စ ဧနန္တာဒီနိ စ န ဒိဿန္တိ, တသ္မာ ကေဟိစိ ဝုတ္တာနိပိ ‘‘မာတုဿ မာတရေဟီ’’တိအာဒီနိ န ဝုတ္တာနိ, ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ‘‘ယံကိဉ္စိတ္ထိကတံ ပုညံ, မယှဉ္စ မာတုယာ စ တေ။ အနုညာတော အဟံ မတျာ’’တိ ပါဠိဒဿနတော ပန ကရဏသမ္ပဒါနနိဿက္ကသာမိဘုမ္မဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘မာတုယာ, မတျာ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဋ္ဌာနေ သမာနဂတိကတ္တာ တေသံ ဝစနာနံ။ တထာ ဟိ ဥမ္မာဒန္တိဇာတကေ ‘‘မတျာ’’တိ ပဒံ ပဉ္စမီတတိယေကဝစနဝသေန အာဂတံ, ယထာ ပန ‘‘ခတ္တိယာ’’တိ ပဒံ မဇ္ဈသရလောပဝသေန ‘‘ခတျာ’’တိ ဘဝတိ, တထာ ‘‘မာတုယာ မာတုယ’’န္တိ စ ပဒံ ‘‘မတျာ, မတျ’’န္တိ ဘဝတိ, အယံ နယော ဓီတုသဒ္ဒါဒီသု န လဗ္ဘတိ။
ဓီတာ, ဓီတာ, ဓီတရော။ ဓီတံ, ဓီတရံ, ဓီတရော။ ဓီတုယာ, ဓီတူဟိ, ဓီတူဘိ။ ဓီတု, ဓီတုယာ, ဓီတရာနံ, ဓီတာနံ, ဓီတူနံ။ ဓီတရာ, ဓီတုယာ, ဓီတူဟိ, ဓီတူဘိ။ ဓီတု, ဓီတုယာ, ဓီတရာနံ, ဓီတာနံ, ဓီတူနံ။ ဓီတရိ, ဓီတုယာ, ဓီတုယံ, ဓီတူသု။ ဘောတိ ဓီတု, ဘောတိ ဓီတာ, ဘောတိယော ဓီတာ, ဓီတရော။ ဧတ္ထ ပန။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၄။)‘‘ဇာလိံ ကဏှာဇိနံ ဓီတံ၊ မဒ္ဒိဒေဝိံ ပတိဗ္ဗတံ။
စဇမာနော န စိန္တေသိံ၊ ဗောဓိယာယေဝ ကာရဏာ’’တိ
ပါဠိယံ ‘‘ဓီတ’’န္တိ ဒဿနတော ဥပယောဂဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဓီတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဣဒံ သာရတော ဂဟေတဗ္ဗံ, တထာ ပါဠိယံ ‘‘အဿမဏီ ဟောတိ အသကျဓီတရာ’’တိ သမာသပဒဿ ဒဿနတော တတိယေကဝစနန္တပဒသဒိသံ ‘‘သေဋ္ဌိဓီတရာ’’တိအာဒိကံ ပဌမေကဝစနန္တမ္ပိ သမာသပဒံ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ, နိရုတ္တိပိဋကေ ပန ‘‘မာတာ ဓီတာ’’တိ ပဒဒွယံ သဒ္ဓါနယေ ပက္ခိတ္တ, တမမှေဟိ ‘‘သဒ္ဓါယာ’’တိ ပဒဿ ဝိယ ‘‘မာတာယာ’’တိအာဒီနံ ပါဠိအာဒီသု ဗျာသေ အဒဿနတော ဝိသုံ ဂဟိတံ သမာသေယေဝ ဟိ ဤဒိသိံ သဒ္ဒဂတိံ ပဿာမ ‘‘ရာဇမာတာယ ရာဇဓီတာယ သေဋ္ဌိဓီတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ကညာနယောပိ ဧကဒေသေန လဗ္ဘတိ, တထာ ‘‘အစ္ဆရိယံ နန္ဒမာတေ, အဗ္ဘုတံ နန္ဒမာတေ’’တိ ပါဠိယံ ‘‘နန္ဒမာတေ’’တိ ဒဿနတော ‘‘ဘောတိ ရာဇမာတေ, ဘောတိ ရာဇဓီတေ’’တိ ဧဝမာဒိနယောပိ လဗ္ဘတိ, တတြ နန္ဒမာတေတိ နန္ဒဿ မာတာ နန္ဒမာတာ, ဘောတိ နန္ဒမာတေ, ဧဝံ သမာသေယေဝ ဤဒိသီ သဒ္ဒဂတိ ဟောတိ, တသ္မာ သမာသပဒတ္တေ ‘‘မာတု ဓီတု ဒုဟိတု’’ဣစ္စေတေသံ ပကတိရူပါနံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဂဟေတဗ္ဗာ ပဌမံ ဒဿိတရူပကောဋ္ဌာသော စ ကညာနယော ရူပကောဋ္ဌာသော စာတိ။ နတ္တာဒီနိ ပဒါနိ န ကေဝလံ ပုလ္လိင်္ဂါနိယေဝ ဟောန္တိ, အထ ခေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိပိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝိသာခါယ နတ္တာ ကာလင်္ကတာ ဟောတိ။ စတဿော မူသိကာ ဂါဓံ ကတ္တာ, နော ဝသိတာ’’တိအာဒီနိ ပယောဂါနိ သာသနေ ဒိဿန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၅။)နတ္တာ, နတ္တာ, နတ္တာရော။ နတ္တံ, နတ္တာရံ, နတ္တာရော။ နတ္တာရာ, နတ္တုယာ, နတ္တူဟိ, နတ္တူဘိ။ နတ္တု, နတ္တုယာ, နတ္တာရာနံ နတ္တာနံ, နတ္တူနံ။ နတ္တာရာ, နတ္တုယာ, နတ္တူဟိ, နတ္တူဘိ။ နတ္တု, နတ္တုယာ, နတ္တာရာနံ, နတ္တာနံ, နတ္တူနံ။ နတ္တရိ, နတ္တုယာ, နတ္တုယံ, နတ္တူသု။ ဘောတိ နတ္တ, ဘောတိ နတ္တာ, ဘောတိယော နတ္တာ, နတ္တာရော။
ဧဝံ ‘‘ကတ္တာ ဝသိတာ ဘာသိတာ’’ ဣစ္စာဒီသုပိ သမာသပဒတ္တေ ပန ‘‘ရာဇမာတာယ နန္ဒမာတေ’’တိအာဒီနိ ဝိယ ‘‘ရာဇနတ္တာယ, ရာဇနတ္တေ’’တိအာဒီနိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ အာကာရန္တုကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
အာကာရန္တုကာရန္တတာပကတိကံ
အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ဘူမိပဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ –
ရတ္တိ, ရတ္တီ, ရတ္တိယော။ ရတ္တိံ, ရတ္တီ, ရတ္တိယော။ ရတ္တိယာ, ရတ္တီဟိ, ရတ္တီဘိ။ ရတ္တိယာ, ရတ္တီနံ။ ရတ္တိယာ, ရတ္တီဟိ, ရတ္တီဘိ။ ရတ္တိယာ, ရတ္တီနံ။ ရတ္တိယာ, ရတ္တိယံ, ရတ္တီသု။ ဘောတိ ရတ္တိ, ဘောတိယော ရတ္တိယော။ ယမကမဟာထေရမတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၆။)‘‘ဘူမိ, ဘူမီ, ဘူမိယော။ ဘူမိံ, ဘူမီ, ဘူမိယော’’တိ သဗ္ဗံ နေယျံ။ ဧဝံ ‘‘ဘူတိ သတ္တိ ပတ္တိ ဝုတ္တိ မုတ္တိ ကိတ္တိ ခန္တိ တိတ္တိ သိဒ္ဓိ ဣဒ္ဓိ ဝုဒ္ဓိ သုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓိ ဗောဓိ ပီတိ နန္ဒိ မတိ အသနိ ဝသနိ သတိ ဂတိ ဝုဍ္ဎိ ယုဝတိ အင်္ဂုလိ ဗောန္ဒိ ဒိဋ္ဌိ တုဋ္ဌိ နာဘိ’’ ဣစ္စာဒီနမ္ပိ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အပိစ ‘‘ရတျော အမောဃာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ ဟရန္တိ ယေ ဗလိံ။ န ဘူမျာ စတုရင်္ဂုလော။ သေတိ ဘူမျာ အနုတ္ထုနံ။ ဘူမျာ သော ပတိတံ ပါသံ။ ဂီဝါယ ပဋိမုဉ္စတိ။ ဣမာ စ နဘျော သတရာဇိစိတ္တိတာ။ သတေရတာ ဝိဇ္ဇုရိဝပ္ပဘာသရေ’’တိ ဧဝမာဒီနံ ပယောဂါနံ ဒဿနတော ရတ္တိ ဘူမိ နာဘိသဒ္ဒါဒီနံ အယမ္ပိ နာမိကပဒမာလာဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ?
ရတ္တိ, ရတ္တီ, ရတ္တိယော, ရတျော။ ရတ္တိံ, ရတ္တီ, ရတ္တိယော, ရတျော။ ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီဟိ, ရတ္တီဘိ။ ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီနံ။ ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီဟိ, ရတ္တီဘိ။ ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီနံ။ ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တိယံ ရတျံ, ရတ္တော, ရတ္တီသု။ ဘောတိ ရတ္တိ, ဘောတိယော ရတ္တီ, ရတ္တိယော, ရတျော။
ဧတ္ထ ‘‘ရတ္တော’’တိ ရူပနယံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ဘူမိ, ဘူမီ, ဘူမိယော, ဘူမျော’’တိ သဗ္ဗံ နေယျံ။
နာဘိ, နာဘီ, နာဘိယော, နဘျော။ နာဘိံ, နာဘီ, နာဘိယော, နဘျော။ နာဘိယာ, နဘျာ, နာဘီဟိ, နာဘီဘိ။ နာဘိယာ, နဘျာ, နာဘီနံ။ နာဘိယာ, နဘျာ, နာဘီဟိ, နာဘီဘိ။ နာဘိယာ, နဘျာ, နာဘီနံ။ နာဘိယာ, နဘျာ, နာဘိယံ, နဘျံ, နာဘီသု။ ဘောတိ နာဘိ, ဘောတိယော နာဘီ, နာဘိယော, နဘျော။
ဗောဓိ, ဗောဓီ, ဗောဓိယော, ဗောဇ္ဈော။ ဗောဓိံ, ဗောဓိယံ, ဗောဇ္ဈံ, ဗောဓီ, ဗောဓိယော, ဗောဇ္ဈော။ ဗောဓိယာ, ဗောဇ္ဈာ, ဗောဓီဟိ, ဗောဓီဘိ။ ဗောဓိယာ, ဗောဇ္ဈာ, ဗောဓီနံ။ ဗောဓိယာ, ဗောဇ္ဈာ, ဗောဓီဟိ, ဗောဓီဘိ။ ဗောဓိယာ, ဗောဇ္ဈာ, ဗောဓီနံ။ ဗောဓိယာ, ဗောဇ္ဈာ, ဗောဓိယံ, ဗောဇ္ဈံ, ဗောဓီသု။ ဘောတိ ဗောဓိ, ဘောတိယော ဗောဓီ, ဗောဓိယော, ဗောဇ္ဈော။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ဗုဇ္ဈဿု ဇိန ဗောဓိယံ။ အညတြ ဗောဇ္ဈာ တပသာ’’တိ ဝိစိတြပါဠိနယဒဿနတော ဝိစိတြနယာ နာမိကပဒမာလာ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗောပိ စာယံ နယော အညတ္ထာပိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗော။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဣကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဣကာရန္တတာပကတိကံ ဣကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ
နိဋ္ဌိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၇။)ဣဒါနိ ဘူရီသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ –
ဣတ္ထီ, ဣတ္ထီ, ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထိံ, ဣတ္ထီ, ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထီဟိ, ဣတ္ထီဘိ။ ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထီနံ။ ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထီဟိ, ဣတ္ထီဘိ။ ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထီနံ။ ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထိယံ, ဣတ္ထီသု။ ဘောတိ ဣတ္ထိ, ဘောတိယော ဣတ္ထိယော။ ယမကမဟာထေရမတံ။
‘‘ဘူရီ, ဘူရီ, ဘူရိယော။ ဘူရိံ, ဘူရီ, ဘူရိ ယော’’တိ ဣတ္ထိယာ သမံ။ ဧဝံ ဘူတီ ဘောတီ ဝိဘာဝိနီ ဣစ္စာဒီနံ ဘူဓာတုမယာနံ အညေသဉ္စ ဤကာရန္တသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထညေ ဤကာရန္တသဒ္ဒါ နာမ –
‘‘မာတုလာနီ စ ဘဂိနီ၊ ဘိက္ခုနီ သာမုဂီ အဇီ။
ဝါပီ ပေါက္ခရဏီ ဒေဝီ၊ နာဂီ ယက္ခိနီ ရာဇိနီ။
ဒါသီ စ ဗြာဟ္မဏီ မုဋ္ဌ-ဿတိနီ သီဃယာယိနီ။
သာကိယာနီ’’တိ စာဒီနိ၊ ပယောဂါနိ ဘဝန္တိ ဟိ။
တတြ ‘‘ပေါက္ခရဏီ ဒါသီ၊ ဗြာဟ္မဏိ’’စ္စာဒိနံ ဂတိ။
အညထာပိ သိယာ ဂါထာ-စုဏ္ဏိယေသု ယထာရဟံ။
‘‘ကုသာဝတီ’’တိအာဒီနံ၊ ဂါထာသွေဝ ဝိသေသတော။
ရူပါနိ အညထာ ဟောန္တိ၊ ဧကဝစနတော ဝဒေ။
‘‘ကာသီ အဝန္တီ’’ဣစ္စာဒီ၊ ဗဟုဝစနတော ဝဒေ။
‘‘စန္ဒဝတီ’’တိအာဒီနိ၊ ပယောဂဿာနုရူပတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၈။)တထာ ဟိ ‘‘ပေါက္ခရညော သုမာပိတာ။ တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, ဒါသျော သတ္တသတာနိ စ။ ဒါရကေ စ အဟံ နေဿံ, ဗြာဟ္မဏျာ ပရိစာရကေ။ နဇ္ဇော သန္ဒန္တိ။ နဇ္ဇာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ။ လက္ချာ ဘဝ နိဝေသနံ။
ဗာရာဏသျံ မဟာရာဇ၊ ကာကရာဇာ နိဝါသကော။
အသီတိယာ သဟဿေဟိ၊ သုပတ္တော ပရိဝါရိတော။
ရာဇာ ယထာ ဝေဿဝဏော နဠိည’’န္တိ
ဧဝမာဒီနံ ပါဠီနံ ဒဿနတော ပေါက္ခရဏီ ဣစ္စာဒီနံ နာမိကပဒမာလာယော သဝိသေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ‘ပေါက္ခရဏီ, ပေါက္ခရဏီ, ပေါက္ခရဏိယော, ပေါက္ခရညော။ ပေါက္ခရဏိ’’န္တိအာဒိနာ ဝတွာ ကရဏသမ္ပဒါနနိဿက္ကသာမိဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ပေါက္ခရဏိယာ, ပေါက္ခရညာ’’တိ ဧကဝစနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ ဘုမ္မဝစနဋ္ဌာနေ ပန ‘‘ပေါက္ခရဏိယာ, ပေါက္ခရညာ, ပေါက္ခရဏိယံ, ပေါက္ခရည’’န္တိ စ ဧကဝစနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ စ ပဒါနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ တထာ ‘‘ဒါသီ, ဒါသီ, ဒါသိယော, ဒါသျော။ ဒါသိံ, ဒါသိယံ, ဒါသီ, ဒါသိယော, ဒါသျော’’တိ ဝတွာ ကရဏဝစနဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘ဒါသိယာ, ဒါသျာ’’တိ ဧကဝစနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ ဘုမ္မဝစနဋ္ဌာနေ ပန ‘‘ဒါသိယာ, ဒါသျာ, ဒါသိယံ, ဒါသျ’’န္တိ စ ဧကဝစနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပဒါနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယဋ္ဌိယာ ပဋိကောဋေတိ, ဃရေ ဇာတံဝ ဒါသိယံ။ ဖုသိဿာမိ ဝိမုတ္တိယ’’န္တိ ပယောဂါနံ ဒဿနတော အံဝစနဿ ယမာဒေသဝသေန ‘‘ဒါသိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသု စ ‘‘ဃရေ ဇာတံဝ ဒါသိယ’’န္တိ ဧတ္ထ အံဝစနဿ ယမာဒေသတော အညောပိ သဒ္ဒနယော လဗ္ဘတိ။ ကထံ? ယထာ ဒဟရီ ဧဝ ‘‘ဒဟရိယာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဒါသီ ဧဝ ‘‘ဒါသိယာ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၆၉။)ဧတ္ထ ပန ‘‘ပဿာမိ ဝေါဟံ ဒဟရိံ, ကုမာရိံ စာရုဒဿန’’န္တိ စ ‘‘ယေ တံ ဇိဏ္ဏဿ ပါဒံသု, ဧဝံ ဒဟရိယံ သတိ’’န္တိ စ ပါဠိ နိဒဿနံ, ဥပယောဂဝစနိစ္ဆာယ ‘‘ဒါသိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣမသ္မိံ ပနာဓိပ္ပာယေ ‘‘ဒါသိယာ, ဒါသိယာ, ဒါသိယာယော။ ဒါသိယံ, ဒါသိယာ, ဒါသိယာယော။ ဒါသိယာယာ’’တိ ကညာနယေနေဝ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ ‘‘ကုမာရိယာ’’တိ သဒ္ဒဿေဝ။ တထာ ဟိ ‘‘ကုမာရိယေ ဥပသေနိယေ’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ။ တထာ ‘‘ပုပ္ဖဝတိယာ, ပုပ္ဖဝတိယံ, ပုပ္ဖဝတိယာယ, ပုပ္ဖဝတိယာယံ, ဘောတိ ပုပ္ဖဝတိယေ’’တိ ကညာနယနိဿိတေန ဧကဝစနနယေန နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘အတီတေ အယံ ဗာရာဏသီ ပုပ္ဖဝတိယာ နာမ အဟောသိ။ ရာဇာသိ လုဒ္ဒကမ္မော, ဧကရာဇာ ပုပ္ဖဝတိယာယံ။ ဥယျဿု ပုဗ္ဗေန ပုပ္ဖဝတိယာယာ’’တိ ပါဠိ စ အဋ္ဌကထာပါဌော စ နိဒဿနံ။ အပရော နယော – ‘‘ဒါသိယာ ဒဟရိယာ ကုမာရိယာ’’တိအာဒီသု ကကာရဿ ယကာရာဒေသောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗြာဟ္မဏီသဒ္ဒဿ တု ‘‘ဗြာဟ္မဏီ, ဗြာဟ္မဏီ, ဗြာဟ္မဏိယော, ဗြာဟ္မဏျော။ ဗြာဟ္မဏိ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ကရဏဝစနဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘ဗြာဟ္မဏိယာ, ဗြာဟ္မဏျာ’’တိ ဧကဝစနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ, သဗ္ဗတ္ထ စ ပဒါနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ နဒီသဒ္ဒဿ ‘‘နဒီ, နဒီ, နဒိယော, နဇ္ဇော။ နဒိ’’န္တိအာဒိနာ ဝတွာ ‘‘နဒိယာ, နဇ္ဇာ’’တိ စ ‘‘နဒိယံ, နဇ္ဇ’’န္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ, သဗ္ဗတ္ထ စ ပဒါနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ကာတဗ္ဗာနိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေသု ဟိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ အနာဂတမ္ပိ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ, တထာ ဥပယောဂဗဟုဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ အနာဂတမ္ပိ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ, ကရဏသမ္ပဒါနနိဿက္ကသာမိဘုမ္မဝစနာနမ္ပိ အညတရသ္မိံ ဒိဋ္ဌေယေဝ အညတရံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒါသာ စ ဒါသျော အနုဇီဝိနော စာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒါသျော’’တိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ အပရမ္ပိ ‘‘ဒါသျော’’တိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ တံသဒိသတ္တာ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၀။)‘‘သက္ကော စ မေ ဝရံ ဒဇ္ဇာ၊ သော စ လဗ္ဘေထ မေ ဝရော။
ဧကရတ္တံ ဒွိရတ္တံ ဝါ၊ ဘဝေယျံ အဘိပါရကော။
ဥမ္မာဒန္တျာ ရမိတွာန၊ သိဝိရာဇာ တတော သိယ’’န္တိ
ဧတ္ထ ‘‘ဥမ္မာဒန္တျာ’’တိ ကရဏဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ တံသဒိသာနိ သမ္ပဒါနနိဿက္ကသာမိဘုမ္မဝစနာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ ဟောန္တိ။ ‘‘ဗြာဟ္မဏျာ ပရိစာရကေ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဗြာဟ္မဏျာ’’တိ သာမိဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ တံသဒိသာနိ ကရဏသမ္ပဒါနနိဿက္ကဘုမ္မဝစနာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ ဟောန္တိ။ ‘‘သေတိ ဘူမျာ အနုတ္ထုန’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပထဗျာ စာရုပုဗ္ဗင်္ဂီ’’တိ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘူမျာ, ပထဗျာ’’တိ သတ္တမိယာ ဧကဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ တံသဒိသာနိ ကရဏသမ္ပဒါနနိဿက္ကသာမိဝစနာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ ဟောန္တိ။ ‘‘ဗာရာဏသျံ မဟာရာဇာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဗာရာဏသျ’’န္တိ ဘုမ္မဝစနေ ဒိဋ္ဌေယေဝ တံသဒိသာနိ အညာနိပိ ‘‘ဗြာဟ္မဏျံ ဧကာဒသျံ ပဉ္စမျ’’န္တိအာဒီနိ ဘုမ္မဝစနာနိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ ဟောန္တိ။
ဂဏှန္တိ စ တာဒိသာနိ ရူပါနိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘာပိ ဂါထာဘိသင်္ခရဏဝသေန။ သာသနေပိ ပန ဧတာဒိသာနိ ရူပါနိ ယေဘုယျေန ဂါထာသု သန္ဒိဿန္တိ။
ကုသာဝတီ။ ကုသာဝတိံ။ ကုသာဝတိယာ, ကုသာဝတျာ။ ကုသာဝတိယံ, ကုသာဝတျံ။ ဘောတိ ကုသာဝတိ။
ဗာရာဏသီ။ ဗာရာဏသိံ။ ဗာရာဏသိယာ, ဗာရာဏသျာ။ ဗာရာဏသိယံ, ဗာရာဏသျံ, ဗာရာဏဿံ ဣစ္စပိ, ဘောတိ ဗာရာဏသိ။
နဠိနီ။ နဠိနိံ။ နဠိနိယာ, နဠိညာ။ နဠိနိယံ, နဠိညံ။ ဘောတိ နဠိနိ။ အညာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၁။)ဂါထာဝိသယံ ပန ပတွာ ‘‘ကုသာဝတိမှိ, ဗာရာဏသိမှိ, နဠိနိမှီ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဒရူပါနိပိယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ကုသာဝတိမှိ’’အာဒီနိ မှိယန္တာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ ဂါထာသုယေဝ ပညာယန္တိ, န စုဏ္ဏိယပဒရစနာယံ။ အက္ခရသမယေ ပန တာဒိသာနိ ရူပါနိ အနိဝါရိတာနိ ‘‘နဒိမှာ စာ’’တိအာဒိဒဿနတော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာသု စုဏ္ဏိယပဒရစနာယံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိမှီ’’တိအာဒိကံ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပံ ဒိဿတိ, တံ အက္ခရဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ စုဏ္ဏိယပဒဋ္ဌာနေ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိယံ ပဋိသန္ဓိယံ သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယ’’န္တိအာဒိဒဿနတော။ အယံ ပနေတ္ထ နိယမော သုဂတသာသနေ ဂါထာယံ စုဏ္ဏိယပဒဋ္ဌာနေ စ ‘‘ကညာ ရတ္တိ ဣတ္ထီ ယာဂု ဝဓူ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စန္တေဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ နာ သ သ္မာ သ္မိံ မှာ မှိဣစ္စေတေ သဒ္ဒါ သရူပတော ပရတ္တံ န ယန္တိ။ မှိသဒ္ဒေါ ပန ဂါထာယံ ဣဝဏ္ဏန္တေဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ပရတ္တံ ယာတိ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဂါထာယံ စုဏ္ဏိယေ စာပိ၊ နာ သသ္မာဒီ သရူပတော။
နာကာရန္တဣဝဏ္ဏန္တ-ဣတ္ထီတိ ပရတံ ဂတာ။
မှိသဒ္ဒေါ ပန ဂါထာယံ၊ ဣဝဏ္ဏန္တိတ္ထိဘီ သဟ။
ယ’တော ပရတ္တမေတဿ၊ ပယောဂါနိ ဘဝန္တိ ဟိ။
ယထာ ဗလာကယောနိမှိ၊ န ဝိဇ္ဇတိ ပုမော သဒါ။
ကုသာဝဘိမှိ နဂရေ၊ ရာဇာ အာသိ မဟီပတီ’’တိ။
ဧဝံ ကုသာဝတီ ဣစ္စာဒီနိ အညထာ ဘဝန္တိ, နဂရနာမတ္တာ ပနေကဝစနာနိပိ, န ဇနပဒနာမာနိ ဝိယ ဗဟုဝစနာနိ။ ‘‘ကာသီ, ကာသိယော။ ကာသီဟိ, ကာသီဘိ။ ကာသီနံ။ ကာသီသု။ ဘောတိယော ကာသိယော။ ဧဝံ အဝန္တီ အဝန္တိယော’’တိအာဒိနာပိ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အညာနိပိ ပဒါနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ ကာသီဣစ္စာဒီနိ ဇနပဒနာမတ္တာ ရူဠှီဝသေန ဗဟုဝစနာနေဝ ဘဝန္တိ အတ္ထဿ ဧကတ္တေပိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၂။)စန္ဒဝတီ, စန္ဒဝတိံ, စန္ဒဝတိယာ, စန္ဒဝတိယံ, ဘောတိ စန္ဒဝတိ, ဧဝံ ဧကဝစနဝသေန ဝါ, စန္ဒဝတိယော, စန္ဒဝတိယော, စန္ဒဝတီဟိ, စန္ဒဝတီဘိ, စန္ဒဝတီနံ, စန္ဒဝတီသု, ဘောတိယော စန္ဒဝတိယော, ဧဝံ ဗဟုဝစနဝသေန ဝါ နာမိကပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အညာနိပိ ပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘စန္ဒဝတီ’’ဣစ္စာဒီနိ ဟိ ဧကိဿာ ဗဟူနဉ္စိတ္ထီနံ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝတော ပယောဂါနုရူပေန ဧကဝစနဝသေန ဝါ ဗဟုဝစနဝသေန ဝါ ယောဇေတဗ္ဗာနိ ဘဝန္တိ။ ဧသ နယော အညတြာပိ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဤကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဤကာရန္တတာပကတိကံ ဤကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ဘူဓာတုမယာနံ ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ အပ္ပသိဒ္ဓတ္တာ အညေန ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂေန နာမိကပဒမာလံ ပူရေဿာမ –
ယာဂု, ယာဂူ, ယာဂုယော။ ယာဂုံ, ယာဂူ, ယာဂုယော။ ယာဂုယာ, ယာဂူဟိ, ယာဂူဘိ။ ယာဂုယာ, ယာဂူနံ။ ယာဂုယာ, ယာဂူဟိ, ယာဂူဘိ။ ယာဂုယာ, ယာဂူနံ။ ယာဂုယာ, ယာဂုယံ, ယာဂူသု။ ဘောတိ ယာဂု, ဘောတိယော ယာဂူ, ယာဂုယော။
ဧဝံ ‘‘ဓာတု ဓေနု ကာသု ဒဒ္ဒု ကဏ္ဍု ကစ္ဆု ရဇ္ဇု’’ဣစ္စာဒီနိ။ တတြ ဓာတုသဒ္ဒေါ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကသင်္ခါတဓာတုဝါစကော ပုလ္လိင်္ဂေါ, သဘာဝဝါစကော ပန သုဂတာဒီနံ သာရီရိကဝါစကော လောကဓာတုဝါစကော စ စက္ခာဒိဝါစကော စ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, ဘူ ဟူ ကရပစာဒိသဒ္ဒဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါစေဝ ပုလ္လိင်္ဂေါ စ။ အတြ ပနိတ္ထိလိင်္ဂေါ အဓိပ္ပေတော။
သဝိနိစ္ဆယောယံဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဥကာရန္တတာပကတိကံ ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ဘူသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၃။)ဇမ္ဗူ, ဇမ္ဗူ, ဇမ္ဗုယော။ ဇမ္ဗုံ, ဇမ္ဗူ, ဇမ္ဗုယော။ ဇမ္ဗုယာ, ဇမ္ဗူဟိ, ဇမ္ဗူဘိ။ ဇမ္ဗုယာ, ဇမ္ဗူနံ။ ဇမ္ဗုယာ, ဇမ္ဗူဟိ, ဇမ္ဗူဘိ။ ဇမ္ဗုယာ, ဇမ္ဗူနံ။ ဇမ္ဗုယာ, ဇမ္ဗုယံ, ဇမ္ဗူသု။ ဘောတိ ဇမ္ဗု, ဘောတိယော ဇမ္ဗူ, ဇမ္ဗုယော။ ယမကမဟာထေရမတံ။
ဧတ္ထ ဇမ္ဗူသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တံ ‘‘အမ္ဗာ သာလာ စ ဇမ္ဗုယော’’တိအာဒိနာ ပသိဒ္ဓံ။ ‘‘ဣမေ တေ ဇမ္ဗုကာ ရုက္ခာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ရုက္ခသဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဇမ္ဗုကာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဇမ္ဗူတိ ကထေတဗ္ဗာတိ ဇမ္ဗုကာ။ ကေ ရေ ဂေ သဒ္ဒေတိ ဓာတု။ အထ ဝါ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဇမ္ဗူ ဧဝ ဇမ္ဗုကာ, ဇမ္ဗုကာ စ တာ ရုက္ခာ စာတိ ဇမ္ဗုကာရုက္ခာ, ယထာ လင်္ကာဒီပေါ, ပုလ္လိင်္ဂပက္ခေ ဝါ သမာသဝသေန ‘‘ဇမ္ဗုကရုက္ခာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဝိသယတ္တာ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘ဇမ္ဗုကာရုက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘သရဏာဂမနေ ကဉ္စီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။
ဘူ, ဘူ, ဘုယော။ ဘုံ, ဘူ, ဘုယော။ ဘုယာ, ဘူဟိ, ဘူဘိ။ ဘုယာ, ဘူနံ။ ဘုယာ, ဘူဟိ, ဘူဘိ။ ဘုယာ, ဘူနံ။ ဘုယာ, ဘုယံ, ဘူသု။ ဘောတိ ဘု, ဘောတိယော ဘူ, ဘုယော။
ဧဝံ ‘‘အဘူ, အဘူ, အဘုယော။ အဘုံ, အဘူ, အဘုယော။ အဘုယာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အတြ ‘‘အဘုံ မေ ကထံ နု ဘဏသိ, ပါပကံ ဝတ ဘာသသီ’’တိ နိဒဿနပဒံ။
‘‘ဝဓူ စ သရဘူ စေဝ၊ သရဗူ သုတနူ စမူ။
ဝါမူရူ နာဂနာသူရူ’’၊ ဣစ္စာဒီ ဇမ္ဗုယာ သမာ။
ဣဒံ ပန သုခုမံ ဌာနံ သုဋ္ဌု မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝဒညူ, ဝဒညူ, ဝဒညုယော။ ဝဒညုံ, ဝဒညူ, ဝဒညုယော။ ဝဒညုယာ’’တိ ဇမ္ဗူသမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘မဂ္ဂညူ ဓမ္မညူ ကတညူ’’ဣစ္စာဒီသုပိ။
နနု စ ဘော –
‘‘သောဟံ နူန ဣတော ဂန္တွာ၊ ယောနိံ လဒ္ဓါန မာနုသိံ။
ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နော၊ ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၄။)ဧဝမာဒိပ္ပယောဂဒဿနတော ဝဒညူသဒ္ဒါဒီနံ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝေါ ပသိဒ္ဓါ, ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ဣဓ ဣတ္ထိလိင်္ဂနယော ဒဿိတောတိ? ဝဒညူဣစ္စာဒီနံ ဧကန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝါဘာဝတော ဒွိလိင်္ဂါနိ တေသံ ဝါစ္စလိင်္ဂတ္တာ။ တထာ ဟိ –
‘‘သာဟံ ဂန္တွာ မနုဿတ္တံ၊ ဝဒညူ ဝီတမစ္ဆရာ။
သံဃေ ဒါနာနိ ဒဿာမိ၊ အပ္ပမတ္တာ ပုနပ္ပုန’’န္တိ စ၊
‘‘ကောဓနာ အကတညူ စာ’’တိ စ ဣတ္ထိလိင်္ဂပယောဂိကာ ဗဟူ ပါဠိယော ဒိဿန္တိ, တသ္မာ ဧဝံ နီတိ အမှေဟိ ဌပိတာ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဦကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဦကာရန္တတာပကတိကံ ဦကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဩကာရန္တပဒံ ဘူဓာတုမယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂမပ္ပသိဒ္ဓံ, အညံ ပနောကာရန္တံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပသိဒ္ဓံ။
ဩကာရန္တံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ ဂေါသဒ္ဒေါတိ ဝိဘာဝယေ။
ဂေါသဒ္ဒဿေဝ ပုလ္လိင်္ဂေ၊ ရူပမဿာဟု ကေစန။
တထာ ဟိ ကေစိ ‘‘ဂေါ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝု’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာနိ ပုလ္လိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ရူပါနိ ဝိယ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ရူပါနိ ဣစ္ဆန္တိ, တေသံ မတေ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏာနံ ဝဏ္ဏဝိသေသာဘာဝေါ ဝိယ ရူပဝိသေသာဘာဝတော ဂေါသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝပဋိပါဒနံ အနိဇ္ဈာနက္ခမံ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ မာတုဂါမသဒ္ဒဿ ‘‘မာတုဂါမော, မာတုဂါမာ။ မာတုဂါမ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒွေ ပဒမာလာ ကတွာ ဧကာ ပုလ္လိင်္ဂဿ ပဒမာလာ, ဧကာ ဣတ္ထိလိင်္ဂပဒမာလာတိ ဝုတ္တဝစနံ ဝိယ ဣဒံ ဝစနံ အမှေ ပဋိဘာတိ, တသ္မာ အနိဇ္ဈာနက္ခမံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၅။)အပိစ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ရူပေသု ပုလ္လိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ရူပေဟိ သမေသု သန္တေသု ကထံ ဂေါသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါ သိယာ? ရူပမာလာဝိသေသာဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ရတ္တိ အဂ္ဂိ အဋ္ဌိသဒ္ဒါနံ ဣကာရန္တဘာဝေန သမတ္တေပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂပုမနပုံသကလိင်္ဂလက္ခဏဘူတော ရူပမာလာဝိသေသော ဒိဿတိ။ ယထာ ပန ဒွိန္နံ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂပရိယာပန္နာနံ ရူပမာလာဝိသေသော ဒိဿတိ, န တထာ တေဟာစရိယေဟိ အဘိမတဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ရူပမာလာဝိသေသော ဒိဿတိ။ ယထာ ပန ဒွိန္နံ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂပရိယာပန္နာနံ ရူပမာလာဝိသေသော ဘဝတိ, ယထာ ဒွိန္နံ ဂေါသဒ္ဒါနံ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂပရိယာပန္နာနံ ရူပမာလာဝိသေသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ယထာ စ ဒွိန္နံ အာယုသဒ္ဒါနံ ပုန္နပုံသကလိင်္ဂပရိယာပန္နာနံ ရူပမာလာဝိသေသော ဒိဿတိ, တထာ ဒွိန္နံ ဂေါသဒ္ဒါနံ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂပရိယာပန္နာနံ ရူပမာလာဝိသေသေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အဝိသေသတ္တေ သတိ ကထံ တေသံ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဝဝတ္ထာနံ သိယာ, ကထဉ္စ ဝိသဒါဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ သိယာ။ ဣဒံ ဌာနံ အတီဝ သဏှသုခုမံ ပရမဂမ္ဘီရံ မဟာဂဟနံ န သက္ကာ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာဘူတာယ သဗ္ဗညုဇိနေရိတာယ မာဂဓိကာယ သဘာဝနိရုတ္တိယာ နယံ သမ္မာ အဇာနန္တေန အကတဉာဏသမ္ဘာရေန ကေနစိ အဇ္ဈောဂါဟေတုံ ဝါ ဝိဇဋေတုံ ဝါ, အမှာကံ ပန မတေ ဒွိန္နံ ဂေါသဒ္ဒါနံ ရူပမာလာဝိသေသော စေဝ ဒိဿတိ, ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဝဝတ္ထာနဉ္စ ဒိဿတိ, ဝိသဒါဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ စ ဒိဿတိ, နပုံသကလိင်္ဂဿ တဒုဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရတာ စ ဒိဿတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဣမဿတ္ထဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမံ နီတိံ ဌပေဿာမ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရိယတ္တိသာသနေ ပဋိပန္နကာ နိက္ကင်္ခဘာဝေန န ကိလမိဿန္တိ။ ဧတ္ထ တာဝ အတ္ထဂ္ဂဟဏေ ဝိညူနံ ကောသလ္လုပ္ပာဒနတ္ထံ တိဿော နာမိကပဒမာလာယော ကထေဿာမ – သေယျထိဒံ?
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၆။)ဂါဝီ, ဂါဝီ, ဂါဝိယော။ ဂါဝိံ, ဂါဝီ, ဂါဝိယော။ ဂါဝိယာ, ဂါဝီဟိ, ဂါဝီဘိ။ ဂါဝိယာ, ဂါဝီနံ။ ဂါဝိယာ, ဂါဝီဟိ, ဂါဝီဘိ။ ဂါဝိယာ, ဂါဝီနံ။ ဂါဝိယာ, ဂါဝိယံ, ဂါဝီသု။ ဘောတိ ဂါဝိ, ဘောတိယော ဂါဝီ, ဂါဝိယော။
အယံ ဂေါသဒ္ဒတော ဝိဟိတဿ ဤပစ္စယဿ ဝသေန နိပ္ဖန္နဿ ဣတ္ထိဝါစကဿ ဤကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂါဝီသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
ဂေါ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝုံ, ဂါဝံ, ဂဝံ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ။ ဂါဝေန, ဂဝေန, ဂေါဟိ, ဂေါဘိ။ ဂါဝဿ, ဂဝဿ, ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ။ ဂါဝါ, ဂါဝသ္မာ, ဂါဝမှာ, ဂဝါ, ဂဝသ္မာ, ဂဝမှာ, ဂေါဟိ, ဂေါဘိ။ ဂါဝဿ, ဂဝဿ, ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ။ ဂါဝေ, ဂါဝသ္မိံ, ဂါဝမှိ, ဂဝေ, ဂဝသ္မိံ, ဂဝမှိ, ဂါဝေသု, ဂဝေသု, ဂေါသု။ ဘော ဂေါ, ဘဝန္တော ဂါဝေါ, ဂဝေါ။
အယံ ပုမဝါစကဿ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ။
ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ။ ဂါဝံ, ဂဝံ, ဂါဝိံ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ ဂဝေါ။ ဂေါဟိ, ဂေါဘိ။ ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ။ ဂေါဟိ, ဂေါဘိ။ ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ။ ဂေါသု။ ဘောတိ ဂေါ, ဘောတိယော ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ။ အယံ ပုမိတ္ထိဝါစကဿ ဩကာရန္တဿိတ္ထိပုလ္လိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒနာမိကပဒမာလာ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ဂါဝု’’န္တိ ပဒံ ဧကန္တပုမဝါစကတ္တာ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဧကန္တပုမဝါစကတ္တဉ္စဿ အာဟစ္စပါဠိယာ ဉာယတိ ‘‘ဣဓ ပန ဘိက္ခဝေ ဝဿူပဂတံ ဘိက္ခုံ ဣတ္ထီ နိမန္တေသိ ‘ဧဟိ ဘန္တေ, ဟိရညံ ဝါ တေ ဒေမိ, သုဝဏ္ဏံ ဝါ တေ ဒေမိ, ခေတ္တံ ဝါ တေ ဒေမိ, ဝတ္ထုံ ဝါ တေ ဒေမိ, ဂါဝုံ ဝါ တေ ဒေမိ, ဂါဝိံ ဝါ တေ ဒေမိ။ ဒါသံ ဝါ တေ ဒေမိ, ဒါသိံ ဝါ တေ ဒေမိ, ဓီတရံ ဝါ တေ ဒေမိ ဘရိယတ္ထာယ, အဟံ ဝါ တေ ဘရိယာ ဟောမိ, အညံ ဝါ တေ ဘရိယံ အာနေမီ’တိ’’ ဧဝံ အာဟစ္စပါဠိယာ ဉာယတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၇။)ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါဝု’’န္တိ ဝစနေန ပုမာ ဝုတ္တော, ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဝစနေန ဣတ္ထီ, ယံ ပန ဣမိဿံ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂပဒမာလာယံ ‘‘ဂါဝီ’’တိ ပဒံ စတုက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ကညာ’’တိ ပဒံ ဝိယ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာဝိညာပနေ သမတ္ထံ ဟောတိ။ န ဟိ ဣတရေသု လိင်္ဂေသု သမာနသုတိကဘာဝေန စတုက္ခတ္တုံ အာဂတပဒံ ဧကမ္ပိ အတ္ထိ, ‘‘ဂါဝီ ဂါဝိ’’န္တိ စ ဣမေသံ သဒ္ဒါနံ ကတ္ထစိ ဌာနေ ဣတ္ထိပုမေသု သာမညဝသေန ပဝတ္တိံ ဥပရိ ကထယိဿာမ။ ယာ ပနမှေဟိ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ။ ဂါဝံ, ဂဝံ, ဂါဝိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဒမာလာ ကတာ, တတ္ထ ဂေါသဒ္ဒတော သိယောနံ ဤကာရာဒေသော အံဝစနဿ စ ဣံကာရာဒေသော ဘဝတိ, တေန ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ‘‘ဂါဝီ ဂါဝီ ဂါဝိ’’န္တိ ရူပါနိ ဒဿိတာနိ။ တထာ ဟိ မုခမတ္တဒီပနိယံ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒုနာ ဝဇိရဗုဒ္ဓါစရိယေန နိရုတ္တိနယေ ကောသလ္လဝသေန ဂေါသဒ္ဒတော ယောနမီကာရာဒေသော ဝုတ္တော။ ယထာ ပန ဂေါသဒ္ဒတော ယောနမီကာရာဒေသော ဘဝတိ, တထာ သိဿီကာရာဒေသော အံဝစနဿ စ ဣံကာရာဒေသော ဘဝတိ။ အတြိမာ နယဂ္ဂါဟပရိဒီပနိယော ဂါထာ –
ဤပစ္စယာ သိဒ္ဓေသွပိ၊ ‘‘ဂါဝီ ဂါဝီ’’တိအာဒိသု။
ပဌမေကဝစနာဒိ-အန္တေသု ဇိနသာသနေ။
ဝဒတာ ယောနမီကာရံ၊ ဂေါသဒ္ဒဿိတ္ထိယံ ပန။
အဝိသဒတ္တမက္ခာတုံ၊ နယော ဒိန္နောတိ နော ရုစိ။
ကိဉ္စ ဘိယျော အဋ္ဌကထာသု စ –
‘‘ဂါဝေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ-ဝစနေန ပနိတ္ထိယံ။
အဝိသဒတ္တမက္ခာတုံ၊ နယော ဒိန္နောတိ နော ရုစိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၈။)တထာ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာဒီသု အဋ္ဌကထာသု ‘‘ဆေကော ဟိ ဂေါပါလကော သက္ခရာယော ဥစ္ဆင်္ဂေန ဂဟေတွာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍဟတ္ထော ပါတောဝ ဝဇံ ဂန္တွာ ဂါဝေါ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ပလိဃထမ္ဘမတ္ထကေ နိသိန္နော ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံ ဂါဝိံ ‘ဧကော ဒွေ’တိ သက္ခရံ ခိပိတွာ ဂဏေတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဝစနေန ဣတ္ထိပုမဝါစကဿ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ ဝိဟိတာ။ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ဟိ ဣမိနာ သာမညတော ဣတ္ထိပုမဘူတာ ဂေါဏာ ဂဟိတာ, တထာ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဣမိနာပိ ဣတ္ထိဘူတော ပုမဘူတော စ ဂေါဏော။ ဧဝံ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ စ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ စ ဣမေ သဒ္ဒါ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ နိရုတ္တိနယကုသလတာယ သမာနလိင်္ဂဝသေန ဧကသ္မိံယေဝ ပကရဏေ ဧကသ္မိံယေဝ ဝါကျေ ပိဏ္ဍီကတာ။ ယဒိ ဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တမာနဿ ဣတ္ထိပုမဝါစကဿ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ပဒမာလာယံ ‘‘ဂါဝီ ဂါဝိ’’မိစ္စေတာနိ ရူပါနိ န လဗ္ဘေယျုံ, အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂါဝ’’န္တိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ စ ပန အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ဣတ္ထိပုမဝသေန သဗ္ဗေသံ ဂုန္နံ သင်္ဂါဟကဝစနံ ဝတွာ တေယေဝ ဂါဝေါ သန္ဓာယ ပုန ‘‘ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံ ဂါဝိ’’န္တိ သဒ္ဒရစနံ ကုဗ္ဗိံသု, တသ္မာ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝစနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝစနံ ဣဒံ ဂါဝီသဒ္ဒေန ဣတ္ထိယာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာတိ စေ? န, ပကရဏဝသေန အတ္ထန္တရဿ ဝိဒိတတ္တာ။ န ဟိ သဗ္ဗဝဇေသု ‘‘ဣတ္ထိယောယေဝ ဝသန္တိ, န ပုမာနော’’တိ စ, ‘‘ပုမာနောယေဝ ဝသန္တိ, န ဣတ္ထိယော’’တိ စ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အပိစ ‘‘ဂါဝိမ္ပိ ဒိသွာ ပလာယန္တိ ‘ဘိက္ခူ’တိ မညမာနာ’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ, ဧတ္ထာပိ ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဝစနေန ဣတ္ထိဘူတော ပုမဘူတော စ သဗ္ဗော ဂေါ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ‘‘ဣတ္ထိဘူတောယေဝ ဂေါ ဘိက္ခူတိ မညိတဗ္ဗော’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ ဣတိ ပါဠိနယေန ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တမာနမှာ ဣတ္ထိပုမဝါစကသ္မာ ဂေါသဒ္ဒတော အံဝစနဿ ဣံကာရာဒေသော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၇၉။)ဝဇိရဗုဒ္ဓါစရိယေနပိ ဂေါသဒ္ဒတော ဤပစ္စယေ ကာတဗ္ဗေပိ အကတွာ ယောနမီကာရာဒေသော ကတော။ တဿာဓိပ္ပာယော ဧဝံ သိယာ ဂေါသဒ္ဒတော ဤပစ္စယေ ကတေ သတိ ဤပစ္စယဝသေန ‘‘ဂါဝီ’’တိ နိပ္ဖန္နသဒ္ဒေါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ‘‘မိဂီ မောရီ ကုက္ကုဋီ’’ဣစ္စာဒယော ဝိယ ဣတ္ထိဝါစကောယေဝ သိယာ, န ကတ္ထစိပိ ဣတ္ထိပုမဝါစကော, တသ္မာ သာသနာနုကူလပ္ပယောဂဝသေန ယောနမီကာရာဒေသော ကာတဗ္ဗောတိ။ ဣတိ ဝဇိရဗုဒ္ဓါစရိယမတေ ဂေါသဒ္ဒတော ယောနံ ဤကာရာဒေသော ဟောတီတိ ဉာယတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၀။)ကိဉ္စ ဘိယျော – ယသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ‘‘ဂါဝေါ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ရစိတာယ ‘‘ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံ ဂါဝိံ ‘ဧကော ဒွေ’တိ သက္ခရံ ခိပိတွာ ဂဏေတီ’’တိ ဝစနပရိယောသာနာယ သဒ္ဒရစနာယံ ‘‘ဧကော ဂါဝီ, ဒွေ ဂါဝီ’’တိ အတ္ထယောဇနာနယော ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ, ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနဉ္စ ဒိဿတိ။ ဣတိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ မတေ ဂေါသဒ္ဒတော သိယောနမီကာရာဒေသော အံဝစနဿ ဣံကာရာဒေသော ဟောတီတိ ဉာယတိ။ တသ္မာယေဝမှေဟိ ယာ သာ ဩကာရန္တတာပကတိကဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ, ဂါဝံ, ဂါဝိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဒမာလာ ဌပိတာ, သာ ပါဠိနယာနုကူလာ အဋ္ဌကထာနယာနုကူလာ ကစ္စာယနာစရိယမတံ ဂဟေတွာ ပဒနိပ္ဖတ္တိဇနကဿ ဂရုနော စ မတာနုကူလာ, ‘‘ဂါဝီ’’တိ ပဒဿ စတုက္ခတ္တုံ အာဂတတ္တာ ပန ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတ္တဉ္စ သာဓေတိ။ ဣစ္စေသာ ပါဠိနယာဒီသု ဉာဏေန သမ္မာ ဥပပရိက္ခိယမာနေသု အတီဝ ယုဇ္ဇတိ, နတ္ထေတ္ထ အပ္ပမတ္တကောပိ ဒေါသော။ ဧတ္ထ ပန ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနာနံ ဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဂါဝိယော’’တိ ပဒဉ္စ ကရဏသမ္ပဒါနနိဿက္ကသာမီနမေကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဂါဝိယာ’’တိ ပဒဉ္စ ကရဏနိဿက္ကာနံ ဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဂါဝီဟိ ဂါဝီဘီ’’တိ ပဒါနိ စ သမ္ပဒါနသာမီနံ ဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဂါဝီန’’န္တိ ပဒဉ္စ ဘုမ္မဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဂါဝိယာ, ဂါဝိယံ, ဂါဝီသူ’’တိ ပဒါနိ စာတိ ဣမာနိ ဝိတ္ထာရတော သောဠသ ပဒါနိ ဧကန္တေန ဤပစ္စယဝသေန သိဒ္ဓတ္တာ ဧကန္တိတ္ထိဝါစကတ္တာ စ န ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၁။)အယံ ပနေတ္ထ နိစ္ဆယော ဝုစ္စတေ သောတူနံ နိက္ကင်္ခဘာဝါယ – ဣတ္ထိလိင်္ဂပဒေသု ဟိ ‘‘ဂါဝီ ဂါဝိ’’န္တိ ဣမာနိ ဤပစ္စယဝသေန ဝါ ဤကာရိံကာရာဒေသဝသေန ဝါ သိဇ္ဈန္တိ။ ဧတေသု ပစ္ဆိမနယော ဣဓာဓိပ္ပေတော, ပုဗ္ဗနယော အညတ္ထ။ တထာ ‘‘ဂါဝီ ဂါဝိ’’န္တိ ဣမာနိ ဤပစ္စယဝသေနပိ သိဒ္ဓတ္တာ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိဝါစကာနိ ဘဝန္တိ ဤကာရိံကာရာဒေသဝသေနပိ သိဒ္ဓတ္တာ။ ကတ္ထစိ ဧကက္ခဏေယေဝ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဣတ္ထိပုမဝါစကာနိ ဘဝန္တိ။ ဧတေသုပိ ပစ္ဆိမောယေဝ နယော ဣဓာဓိပ္ပေတော, ပုဗ္ဗနယော အညတ္ထ။ ‘‘ဂါဝိယော။ ဂါဝိယာ, ဂါဝီဟိ, ဂါဝီဘိ။ ဂါဝီနံ။ ဂါဝိယံ, ဂါဝီသူ’’တိ ဧတာနိ ပန ဤပစ္စယဝသေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗထာပိ ဣတ္ထီနံယေဝ ဝါစကာနိ ဘဝန္တိ။ ဣတ္ထိဘူတေသွေဝ ဂေါဒဗ္ဗေသု လောကသင်္ကေတဝသေန ဝိသေသတော ပဝတ္တတ္တာ ဧကန္တတော ဣတ္ထိဒဗ္ဗေသု ပဝတ္တာနိ ‘‘မိဂီ မောရီ ကုက္ကုဋီ’’ဣစ္စာဒီနိ ပဒါနိ ဝိယ။ ကိဉ္စာပိ ပန ‘‘နဒီ မဟီ’’ဣစ္စာဒီနိပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ ဤပစ္စယဝသေနေဝ သိဒ္ဓါနိ, တထာပိ တာနိ အဝိညာဏကတ္တာ တဒတ္ထာနံ ဣတ္ထိဒဗ္ဗေသု ဝတ္တန္တီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ။ ဣတ္ထိပုမနပုံသကဘာဝရဟိတာ ဟိ တဒတ္ထာ။ ယသ္မာ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဂေါသဒ္ဒေ ဧနယောဂေါ ဧသုကာရော စ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘ဂါဝေန ဂဝေန ဂါဝေသု ဂဝေသူ’’တိ ပဒါနိ န ဝုတ္တာနိ။ ယသ္မာ စ ဣတ္ထိလိင်္ဂေန ဂေါသဒ္ဒေန သဒ္ဓိံ သသ္မာသ္မိံဝစနာနိ သရူပတော ပရတ္တံ န ယန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဂါဝဿ ဂဝဿ ဂါဝသ္မာ ဂဝသ္မာ ဂါဝသ္မိံ ဂဝသ္မိ’’န္တိ ပဒါနိ န ဝုတ္တာနိ။ ယသ္မာ စ တတ္ထ သ္မာဝစနဿ အာဒေသဘူတော အာကာရော စ မှာကာရော စ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘ဂါဝါ ဂဝါ ဂါဝမှာ ဂဝမှာ’’တိ ပဒါနိ န ဝုတ္တာနိ။ ယသ္မာ စ သ္မိံဝစနဿ အာဒေသဘူတော ဧကာရော စ မှိကာရော စ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘ဂါဝေ ဂဝေ ဂါဝမှိ ဂဝမှီ’’တိ ပဒါနိ န ဝုတ္တာနိ။ အပိစ ‘‘ယာယ တာယာ’’တိအာဒီဟိ သမာနာဓိကရဏပဒေဟိ ယောဇေတုံ အယုတ္တတ္တာပိ ‘‘ဂါဝေန ဂဝေနာ’’တိအာဒီနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဋ္ဌာနေ န ဝုတ္တာနိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယာယ တာယ’’ဣစ္စာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘ဂါဝေန ဂဝေနာ’’တိအာဒီနိ န ယောဇေတဗ္ဗာနိ ဧကန္တပုလ္လိင်္ဂရူပတ္တာ။
ကေစိ ပနေတ္ထ ဝဒေယျုံ – ယာ တုမှေဟိ ဩကာရန္တတာပကတိကဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဒမာလာ ဌပိတာ, သာ ‘‘မာတုဂါမော ဣတ္ထီ မာတုဂါမာ ဣတ္ထိယော’’တိ ဝုတ္တသဒိသာ စ ဟောတီတိ? တန္န။ မာတုဂါမဣတ္ထီသဒ္ဒါ ဟိ နာနာလိင်္ဂါ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေန, နာနာဓာတုကာ စ ဂမု ဣသုဓာတုဝသေန, ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဂေါ ဂါဝီသဒ္ဒါ ဧကလိင်္ဂါ ဣတ္ထိ လိင်္ဂဘာဝေန, ဧကဓာတုကာ စ ဂမုဓာတုဝသေနာတိ။ ယဇ္ဇေဝံ ဂေါဏသဒ္ဒဿ ဂေါသဒ္ဒဿာဒေသဝသေန ကစ္စာယနေန ဝုတ္တတ္တာ တဒါဒေသတ္တံ ဧကဓာတုကတ္တဉ္စာဂမ္မ တေနာပိ သဒ္ဓိံ မိဿေတွာ ပဒမာလာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? န, ဂေါဏသဒ္ဒဿ အစ္စန္တပုလ္လိင်္ဂတ္တာ အကာရန္တတာပကတိကတ္တာ စ။ တထာ ဟိ သော ဝိသုံ ပုလ္လိင်္ဂဋ္ဌာနေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော။ အယံ ပန ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ’’တိအာဒိကာ ပဒမာလာ ဩကာရီကာရန္တပဒါနိ မိဿေတွာ ကတာတိ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ, အထ ခေါ ဝိကပ္ပေန ဂေါသဒ္ဒတော ပရေသံ သိ ယော အံဝစနာနံ ဤကာရိံကာရာဒေသဝသေန ဝုတ္တပဒဝန္တတ္တာ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂပဒမာလာ ဣစ္စေဝ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၂။)ဣဒါနိ ဂေါသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝသာဓကာနိ သုတ္တပဒါနိ လောကိကပ္ပယောဂါနိ စ ကထယာမ – ‘‘သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ ဝဿာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ သရဒသမယေ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓေ ဂေါပါလကော ဂါဝေါ ရက္ခေယျ, တာ ဂါဝေါ တတော တတော ဒဏ္ဍေန အာကောဋေယျ။
အန္နဒါ ဗလဒါ စေတာ၊ ဝဏ္ဏဒါ သုခဒါ စ တာ။
ဧတမတ္ထံ ဝသံ ဉတွာ၊ နာဿု ဂါဝေါ ဟနိံသု တေ။
သဗ္ဗာ ဂါဝေါ သမာဟရတိ။ ဂမိဿန္တိ ဘန္တေ ဂါဝေါ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓိနိယော’’တိ ဣမာနိ သုတ္တပဒါနိ။ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသု ဂတော’’တိအာဒီနိ ပန လောကိကပ္ပယောဂါနိ။ ဣတိ ဂေါသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါပိ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝေါ ဝိယ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၃။)တတြ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ’’တိအာဒီနိ ကိဉ္စာပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, တထာပိ ယထာပယောဂံ ‘‘ပဇာ ဒေဝတာ’’တိပဒါနိ ဝိယ ဣတ္ထိပုရိသဝါစကာနေဝ ဘဝန္တိ, တသ္မာ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘သာ ဂေါ’’တိ ဝါ ‘‘တာ ဂါဝေါ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ဣတ္ထိပုမဘူတာ သဗ္ဗေပိ ဂေါဏာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဤဒိသေ ဌာနေ ဧကန္တတော လိင်္ဂံ ပဓာနံ, အတ္ထောယေဝ ပဓာနော။ ‘‘ဝဇေဂါဝေါ ဒုဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ အယံ သဒ္ဒေါ ပုမေပိ ဝတ္တတိ, တထာပိ ဒုဟနကြိယာယ ပုမေ အသမ္ဘဝတော အတ္ထဝသေန ဣတ္ထိယော ဉာယန္တေ။ ‘‘ဂါဝီ ဒုဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန လိင်္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန စ ဝစနတော ကော သံသယမာပဇ္ဇိဿတိ ဝိညူ။ ‘‘တာ ဂါဝေါ စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝစနတော ကဒါစိ ကဿစိ သံသယော သိယာ ‘‘နနု ဣတ္ထိယော’’တိ, ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ပန ‘‘တေ ဂါဝေါ စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ သံသယော နတ္ထိ, ဣတ္ထိယော စ ပုမာနော စ ဉာယန္တေ ပုလ္လိင်္ဂဗဟုဝစနေန ကတ္ထစိ ဣတ္ထိပုမဿ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘အထေတ္ထ သီဟာ ဗျဂ္ဃာ စာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ဂါဝီ စရတီ’’တိ စ ‘‘ဂါဝိံ ပဿတီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ဣတ္ထီ ဝိညာယတေ ဂါဝီသဒ္ဒေန ဣတ္ထိယာ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ လောကိကပ္ပယောဂေသု ဟိ သာသနိကပ္ပယောဂေသု စ ဂါဝီသဒ္ဒေန ဣတ္ထီ ဂယှတိ။ ဧကစ္စံ ပန သာသနိကပ္ပယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘ဂါဝီ’’တိ, ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ စ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသသာဓာရဏဝစနမဝေါစုမှ။ တထာ ဟိ ‘‘သေယျထာပိ ဘိက္ခဝေ ဒက္ခော ဂေါဃာတကော ဝါ ဂေါဃာတကန္တေဝါသီ ဝါ ဂါဝိံ ဝဓိတွာ စတုမဟာပထေ ဗိလသော ဝိဘဇိတွာ နိသိန္နော အဿာ’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ။ အဋ္ဌကထာသု စ ‘‘ဂါဝေါ’’တိ ဣတ္ထိပုမသာဓာရဏံ သဒ္ဒရစနံ ကတွာ ပုန တဒေဝ ဣတ္ထိပုမံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံ ဂါဝိ’’န္တိ ရစိတာ သဒ္ဒရစနာ ဒိဿတိ။
ဧတ္ထ ဟိ ဂေါဇာတိယံ ဌိတာ ဣတ္ထီပိ ပုမာပိ ‘‘ဂါဝီ’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝိသေသတော ပန ‘‘ဂါဝီ’’တိ ဣဒံ ဣတ္ထိယာ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိပ္ပဒေသာဒီသု ‘‘အစိရပက္ကန္တဿ ဘဂဝတော ဗာဟိယံ ဒါရုစီရိယံ ဂါဝီ တရုဏဝစ္ဆာ အဓိပတိတွာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသီ’’တိ, ‘‘ဂါဝုံ ဝါ တေ ဒေမိ, ဂါဝိံ ဝါ တေ ဒေမီ’’တိ စ ‘‘တိဏသီဟော ကပေါတဝဏ္ဏဂါဝီသဒိသော’’တိ စ ပယောဂဒဿနတော ဣတ္ထီ ကထိယတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဂေါသဒ္ဒေန ပန ‘‘ဂေါဒုဟနံ။ ဂဒ္ဒုဟနံ။ ဂေါခီရံ ဂေါဓနော ဂေါရူပါနိ စာ’’တိ ဒဿနတော ဣတ္ထီပိ ပုမာပိ ကထိယတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဩကာရန္တဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ပဒမာလာယံ ပါဠိနယာဒိနိဿိတော အတ္ထယုတ္တိနယော ဝုစ္စတေ ဝိညူနံ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ –
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၄။)သာ ဂေါ ဂစ္ဆတိ, သာ ဂါဝီ ဂစ္ဆတိ, တာ ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ ဂစ္ဆန္တိ။ တံ ဂါဝံ, ဂါဝိံ, ဂဝံ ပဿတိ, တာ ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ ပဿတိ။ တာဟိ ဂေါဟိ, ဂေါဘိ ကတံ။ တာသံ ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ ဒေတိ။ တာဟိ ဂေါဟိ, ဂေါဘိ အပေတိ။ တာသံ ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ သိင်္ဂါနိ။ တာသု ဂေါသု ပတိဋ္ဌိတံ။ ဘောတိ ဂေါ တွံ တိဋ္ဌ, ဘောတိယော ဂါဝေါ ဂါဝီ, ဂဝါ တုမှေ တိဋ္ဌထ။
အပရောပိ ဝုစ္စတေ –
သာ ဂေါ နဒိံ တရန္တီ ဂစ္ဆတိ, သာ ဂါဝီ နဒိံ တရန္တီ ဂစ္ဆတိ, တာ ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ နဒိံ တရန္တီယော ဂစ္ဆန္တိ။ တံ ဂါဝံ, ဂါဝိံ, ဂဝံ နဒိံ တရန္တိံ ပဿတိ, တာ ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ နဒိံ တရန္တိယော ပဿတိ။ တာဟိ ဂေါဟိ, ဂေါဘိ နဒိံ တရန္တီဟိ ကတံ။ တာသံ ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ နဒိံ တရန္တီနံ ဒေတိ။ တာဟိ ဂေါဟိ, ဂေါဘိ နဒိံ တရန္တီဟိ အပေတိ။ တာသံ ဂဝံ, ဂုန္နံ, ဂေါနံ နဒိံ တရန္တီနံ သန္တကံ။ တာသု ဂေါသု နဒိံ တရန္တီသု ပတိဋ္ဌိတန္တိ။
တတြ ယာ သာ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ, ဂါဝေါ, ဂါဝီ, ဂဝေါ’’တိအာဒိနာ ဩကာရန္တဿိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ပဒမာလာ ဌပိတာ, သာ ‘‘ဂေါ, ဂါဝေါ ဂဝေါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ပဒမာလာတော သဝိသေသာ ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဋ္ဌာနေ စတုန္နံ ကညာသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဂါဝီသဒ္ဒါနံ ဝုတ္တတ္တာ။ ယသ္မာ ပနာယံ ဝိသေသော, တသ္မာ ဣမဿ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ အညေသမိတ္ထိလိင်္ဂါနံ ဝိယ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ, န ပုလ္လိင်္ဂါနံ ဝိယ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ, နာပိ နပုံသကလိင်္ဂါနံ ဝိယ ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရတာ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ နိစ္ဆယကရဏီ ဂါထာ ဝုစ္စတိ –
ဒုဝိန္နံ ဓာတုသဒ္ဒါနံ၊ ယထာ ဒိဿတိ နာနတာ။
ဂေါသဒ္ဒါနံ တထာ ဒွိန္နံ၊ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ နာနတာ။
တထာ ဟိ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဒွိန္နံ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဝိသေသော ဒိဿတိ။ တံ ယထာ?
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၅။)ဓာတု, ဓာတူ, ဓာတဝေါ။ ဓာတုံ, ဓာတူ, ဓာတဝေါ။ ဓာတုနာ, ဓာတူဟိ, ဓာတူဘိ။ ဓာတုဿ, ဓာတူနံ။ ဓာတုသ္မာ, ဓာတုမှာ, ဓာတူဟိ, ဓာတူဘိ။ ဓာတုဿ, ဓာတူနံ။ ဓာတုသ္မိံ, ဓာတုမှိ, ဓာတူသု။ အယံ ပုလ္လိင်္ဂဝိသေသော။
ဓာတု, ဓာတူ, ဓာတုယော။ ဓာတုံ, ဓာတူ, ဓာတုယော။ ဓာတုယာ, ဓာတူဟိ, ဓာတူဘိ။ ဓာတုယာ, ဓာတူနံ။ ဓာတုယာ, ဓာတူဟိ, ဓာတူဘိ။ ဓာတုယာ, ဓာတူနံ။ ဓာတုယာ, ဓာတုယံ, ဓာတူသု။ အယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဝိသေသော။
ယထာ စ ဒွိန္နံ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဝိသေသော ပညာယတိ, တထာ ဒွိန္နမ္ပိ ဂေါသဒ္ဒါနံ ဝိသေသော ပညာယတေဝ။ ယထာ စ ပုန္နပုံသကလိင်္ဂါနံ ဒွိန္နံ အာယုသဒ္ဒါနံ ‘‘အာယု, အာယူ, အာယဝေါ’’တိအာဒိနာ, ‘‘အာယု, အာယူ, အာယူနီ’’တိအာဒိနာ စ ဝိသေသော ပညာယတိ, ယထာ ဒွိန္နမ္ပိ ဂေါသဒ္ဒါနံ ဝိသေသော ပညာယတေဝ။ တထာ ဟိ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ပုလ္လိင်္ဂံ, အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရော နပုံသကလိင်္ဂံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၆။)ဣဒါနိ ဣမမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကတွာ သင်္ခေပတော ကထယာမ – ပုရိသောတိ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရော, ကညာတိ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော, ရူပန္တိ ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရော။ ပုရိသော တိဋ္ဌတိ, ကညာ တိဋ္ဌတိ, ကညာ တိဋ္ဌန္တိ, ကညာ ပဿတိ, ဘောတိယော ကညာ တိဋ္ဌထ, ဧတ္ထေကပဒမသမံ, စတ္တာရိ သမာနိ။ ပုရိသာ တိဋ္ဌန္တိ, ပုရိသာ နိဿဋံ, ဘဝန္တော ပုရိသာ ဂစ္ဆထ။ ကညာယော တိဋ္ဌန္တိ, ကညာယော ပဿတိ, ဘောတိယော ကညာယော ဂစ္ဆထ, တီဏိ တီဏိ သမာနိ။ ပုရိသံ ပဿတိ, ကညံ ပဿတိ, ဒွေ အသမာနိ။ ပုရိသေ ပဿတိ, ပုရိသေ ပတိဋ္ဌိတံ, ဒွေ သမာနိ။ တေန ပုရိသေန ကတံ, တာယ ကညာယ ကတံ, တာယ ကညာယ ဒေတိ, တာယ ကညာယ အပေတိ, တာယ ကညာယ သန္တကံ, တာယ ကညာယ ပတိဋ္ဌိတံ, ဧကမသမံ, ပဉ္စ သမာနိ။ ဧဝံ ပုလ္လိင်္ဂဿ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ ဒိဿတိ, ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ ဒိဿတိ။ နပုံသကလိင်္ဂဿ ပန ‘‘ရူပံ, ရူပါနိ, ရူပါ။ ရူပံ, ရူပါနိ, ရူပေ။ ဘော ရူပ, ဘဝန္တော ရူပါနိ, ရူပါ’’တိ ဧဝံ တီသု ပစ္စတ္တောပယောဂါလပနဋ္ဌာနေသု သနိကာရာယ ဝိသေသာယ ရူပမာလာယ ဝသေန ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရတာ ဒိဿတိ, ပုမိတ္ထိလိင်္ဂါနံ တီသု ဌာနေသု သနိကာရာနိ ရူပါနိ သဗ္ဗဒါ န သန္တိ, ဣတိ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ပုလ္လိင်္ဂံ, အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရော နပုံသကလိင်္ဂန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အယံ နယော ‘‘သဒ္ဓါ သတိ ဟိရီ, ယာ ဣတ္ထီ သဒ္ဓါ ပသန္နာ, တေ မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ, ပဟူတံ သဒ္ဓံ ပဋိယတ္တံ, သဒ္ဓံ ကုလ’’န္တိအာဒီသု သမာနသုတိကသဒ္ဒေသုပိ ပဒမာလာဝသေန လဗ္ဘတေဝ။ ယာ စ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ ဝုတ္တာ, သာ ဧကစ္စေသုပိ သင်္ချာသဒ္ဒေသု လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ဝီသတိအာဒယော နဝုတိပရိယန္တာ သဒ္ဒါ ဧကဝစနန္တာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါတိ ဝုတ္တာ, ဧတ္ထ ‘‘ဝီသတိယာ’’တိ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တထာ ‘‘တိံသာယာ’’တိအာဒီနံ ‘‘နဝုတိယာ’’တိ ပဒပရိယန္တာနံ, ဧဝံ ဝီသတိအာဒီနံ ကညာသဒ္ဒဿေဝ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ လဗ္ဘတီတိ အဝဂန္တဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ တိစတုသဒ္ဒေသု ကထန္တိ? တိစတုသဒ္ဒါ ပန ယသ္မာ ‘‘တယော တိဿော တီဏိ, စတ္တာရော စတုရော စတဿော စတ္တာရီ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော ရူပါနိ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုဂဘတ္တာ ယထာသကလိင်္ဂဝသေန ‘‘ပုရိသာ ကညာယော စိတ္တာနီ’’တိအာဒီဟိ ဝိသဒါဝိသဒေါဘယရဟိတာကာရဝေါဟာရသင်္ခါတေဟိ သဒ္ဒေဟိ ယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ပစ္စေကလိင်္ဂဝသေန ဝိသဒါဝိသဒေါဘယရဟိတာကာရဝေါဟာရာတိ ဝတ္တုမရဟန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၇။)သဗ္ဗနာမေသုပိ အယံ တိဝိဓော အာကာရော လဗ္ဘတိ ရူပဝိသေသယောဂတော။ ကထံ? ပုန္နပုံသကဝိသယေ ‘‘တဿ ကဿ’’ ဣစ္စာဒီနိ သဗ္ဗာနိ သဗ္ဗနာမိကရူပါနိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌိယန္တာနိ ဘဝန္တိ, ဣတ္ထိလိင်္ဂဝိသယေ ‘‘တဿာ ကဿာ’’ ဣစ္စာဒီနိ သဗ္ဗနာမိကရူပါနိ တတိယာစတုတ္ထီပဉ္စမီဆဋ္ဌီသတ္တမိယန္တာနိ ဘဝန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗနာမတ္တေပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ ဧကန္တတော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ပန သုလဘာနိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပါနိ အနာဟရိတွာ သုဒုလ္လဘဘာဝေန တတိယာပဉ္စမီသတ္တမီရူပါနိ သာသနတော အာဟရိတွာ ဒဿေဿာမ ဘဂဝတော ပါဝစနေ နိက္ကင်္ခဘာဝေန သောတူနံ ပရမသဏှသုခုမဉာဏာဓိဂမတ္ထံ။ တံ ယထာ? ‘‘အာယသ္မာ ဥဒါယီ ယေန သာ ကုမာရိကာ တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ တဿာ ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိံ ဧကော ဧကာယ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ အလံကမ္မနီယေ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေသီ’’တိ။ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ တတိယာယ ရူပံ, ‘‘တဿာ’’တိ တတိယာယ ရူပေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ‘‘သဗ္ဗဿာ ကတရိဿာ’’တိအာဒီနိ တတိယာရူပါနိ ပါဠိယံ အနာဂတာနိပိဒိဋ္ဌာနိယေဝ နာမ တေသံ အညမညသမာနဂတိကတ္တာ, ဒိဋ္ဌေန စ အဒိဋ္ဌဿပိ ယုတ္တဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘ကဿာဟံ ကေန ဟာယာမီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကဿာ’’တိ ပဉ္စမိယာ ရူပံ, ‘‘ကဿာ’’တိ ပဉ္စမိယာ ရူပေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ‘‘သဗ္ဗဿာ ကတရိဿာ’’တိအာဒီနိ ပဉ္စမိယာ ရူပါနိ ပါဠိယံ အနာဂတာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ နာမ။ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု ဝေသာလိယံ မဟာဝနေ မက္ကဋိံ အာမိသေန ဥပလာပေတွာ တဿာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။ အညတရော ဘိက္ခု အညတရိဿာ ဣတ္ထိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတီ’’တိ စ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ အညတရိဿာ’’တိ စ သတ္တမိယာ ရူပံ, တသ္မိံ ဒိဋ္ဌေယေဝ ‘‘သဗ္ဗဿာ ကတရိဿာ’’တိအာဒီနိ သတ္တမိယာ ရူပါနိ ပါဠိယံ အနာဂတာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ နာမာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၈။)နနု စ ဘော ‘‘တဿာ ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, ‘‘တာယာ’’တိ ဟိဿ အတ္ထော, တထာ ‘‘ကဿာဟံ ကေန ဟာယာမီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယာ’’တိ ဟိဿ အတ္ထော။ ‘‘အညတရိဿာ ဣတ္ထိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အညတရိဿာ’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အညတရိဿ’’န္တိ ဟိဿ အတ္ထောတိ? တန္န, ဤဒိသေသု စုဏ္ဏိယပဒဝိသယေသု ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဿ အနိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ နနု စ ဘော စုဏ္ဏိယပဒဝိသယေပိ ‘‘သံဃေ ဂေါတမိ ဒေဟီ’’တိအာဒီသု ‘‘သံဃဿာ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသတ္ထံ ဝဒန္တိ ဂရူတိ? သစ္စံ, တထာပိ တာဒိသေသု ဌာနေသု ဒွေ အဓိပ္ပာယာ ဘဝန္တိ အာဓာရပဋိဂ္ဂါဟကဘာဝေန ဘုမ္မသမ္ပဒါနာနမိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘သံဃဿ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တုကာမဿ သတော ‘‘သံဃေ ဒေထာ’’တိ ဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ, ယုဇ္ဇတိယေဝ။ တထာ ‘‘သံဃေ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တုကာမဿပိ သတော ‘‘သံဃဿ ဒေထာ’’တိ ဝစနမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ, ယုဇ္ဇတိယေဝ, ယထာ ပန အလာဗု လာဗုသဒ္ဒေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ‘‘လာဗူနိ သီဒန္တိ သိလာ ပ္လဝန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ အကာရလောပေါ ဟောတီတိ အက္ခရလောပေါ ဗုဒ္ဓိယာ ကရိယတိ။ တထာ ‘‘သံဃေ ဂေါတမိ ဒေဟီ’’တိအာဒီသုပိ ဗုဒ္ဓိယာ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဿ ပရိကပ္ပနံ ကတွာ ‘‘သံဃဿာ’’တိ ဝိပလ္လာသတ္ထမိစ္ဆန္တိ အာစရိယာ။ တသ္မာ ‘‘သံဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ။ ဝေဿန္တရေ ဝရံ ဒတွာ’’တိအာဒီသု ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ယုတ္တော ‘‘တဿာ ကုမာရိကာယာ’’တိအာဒီသု ပန န ယုတ္တော, ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော စ နာမ ယေဘုယျေန ‘‘နေဝ ဒါနံ ဝိရမိဿ’’န္တိအာဒီသု ဂါထာသု ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၈၉။)တထာပိ ဝဒေယျ ယာ သာ တုမှေဟိ ‘‘တဿာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ ပါဠိ အာဘတာ, န သာ သတ္တမီပယောဂါ။ ‘‘တဿာ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဆဋ္ဌိယန္တပဒံ ‘‘တဿာမက္ကဋိယာအင်္ဂဇာတေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတီ’’တိ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ? တန္န, အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တဿာတိ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အဋ္ဌကထာယံယေဝ ‘‘တဿာ စ သိက္ခာယ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခတိ, တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ အဝီတိက္ကမန္တော သိက္ခတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ‘‘တဿာ’’တိ ဘုမ္မဝစနံ နိဒ္ဒေသော ကတောတိ။ နနု စ ဘော တတ္ထာပိ ‘‘တဿာ’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ? ‘‘အတိဝိယ တွံ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသနယေ ကုသလောသိ, ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသိကော နာမာ’’တိ ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယော တွံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဝုတ္တပါဠိမ္ပိ ဥလ္လင်္ဃသိ, အဋ္ဌကထာဝစနမ္ပိ ဥလ္လင်္ဃသိ, အပရမ္ပိ တေ နိဒ္ဒေသပါဠိံ အာဟရိဿာမ။ သစေ တွံ ပဏ္ဍိတဇာတိကော, သညတ္တိံ ဂမိဿသိ။ သစေ အပဏ္ဍိတဇာတိကော, အတ္တနော ဂါဟံ အမုဉ္စန္တောယေဝ သညတ္တိံ န ဂမိဿတိ, သာသနေ စိတ္တိံ ကတွာ သုဏောဟီတိ။ ‘‘တသ္မာ ဟိ သိက္ခေထ ဣဓေဝ ဇန္တူ’’တိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသန္တေန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန သတ္ထုကပ္ပေန အဂ္ဂသာဝကေန ဓမ္မသေနာပတိနာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ‘‘ဣဓာတိ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဣမိဿာ ခန္တိယာ ဣမိဿာ ရုစိယာ ဣမသ္မိံ အာဒါယေ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ’’တိ ဧဝံ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ ပဒံ ဘုမ္မဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဉှိ ‘‘ဣဓာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝါစကတ္တာ သတ္တမိယာ ရူပန္တိ ဝိညာယတိ။ ဣတိ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ သတ္တမိယာ ရူပေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ‘‘သဗ္ဗဿာ ကတရိဿာ’’တိအာဒီနိ သတ္တမိယာ ရူပါနိ ပါဠိယံ အနာဂတာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ နာမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၀။)အပရမ္ပိ တေ သဗ္ဗလောကာနုကမ္ပကေန သဗ္ဗညုနာ အာဟစ္စဘာသိတံ ပါဠိံ အာဟရိဿာမ, စိတ္တိံ ကတွာ သုဏောဟိ, ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ ဘိက္ခဝေ အနဝကာသော, ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကိဿာ’’တိ ဣဒံ သတ္တမိယာ ရူပံ။ ဧဝံ ‘‘ဧကိဿာ’’တိ သတ္တမိယာ ရူပေ ဒိဋ္ဌေယေဝ ‘‘သဗ္ဗဿာ ကတရိဿာ’’တိအာဒီနိ သတ္တမိယာ ရူပါနိ ပါဠိယံ အနာဂတာနိပိ ဒိဋ္ဌာနိယေဝ နာမ။ န ဟိ သဗ္ဗထာပိ ဝေါဟာရာ သရူပတော ပါဠိအာဒီသု ဒိဿန္တိ, ဧကစ္စေ ဒိဿန္တိ, ဧကစ္စေ န ဒိဿန္တိယေဝ။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘တဿာ’’ဣစ္စာဒယော သဒ္ဒါ၊ ‘‘တာယ’’ဣစ္စာဒယော ဝိယ။
ဉေယျာ ပဉ္စသု ဌာနေသု၊ တတိယာဒီသု ဓီမတာ။
တိဏ္ဏန္နံ ပန နာဒီနံ၊ ဟောတိ သဗျပဒေသတော။
‘‘တဿာ ကဿာ’’တိအာဒီနိ၊ ဘဝန္တိ တတိယာဒိသု။
အတြ ပနာယံ ပါဠိနယဝိဘာဝနာ အဋ္ဌကထာနယဝိဘာဝနာ စ – တဿာ ကညာယ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတိ, တဿာ ကညာယ ကတံ, တဿာ ကညာယ ဒေတိ, တဿာ ကညာယ အပေတိ, တဿာ ကညာယ အယံ ကညာ ဟီနာ, တဿာ ကညာယ အယံ ကညာ အဓိကာ, တဿာ ကညာယ သန္တကံ, တဿာ ကညာယ ပတိဋ္ဌိတန္တိ။ ဒုလ္လဘာယံ နီတိ သာဓုကံ စိတ္တိံ ကတွာ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗာ သာသနဿ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ပါဠိအဋ္ဌကထာနယာနုသာရေန ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ ဉာတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၁။)ဧဝံ ပန ဉတွာ ဝိညုဇာတိနာ ‘‘ဒွိန္နံ ဂေါသဒ္ဒါနံ ရူပမာလာဝိသေသေန လိင်္ဂနာနတ္တံ ဟောတီ’’တိ နိဋ္ဌမေတ္ထာဝဂန္တဗ္ဗံ။ ဂေါသဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ပုရိသော မာတုဂါမော ဩရောဓော အာပေါ သတ္ထာ’’တိအာဒယော ဝိယ န နိယောဂါ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရော, နာပိ ‘‘ကညာ ရတ္တိ ဣတ္ထီ’’တိအာဒယော ဝိယ နိယောဂါ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော။ တထာ ဟိ အယံ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝေ ဓာတုသဒ္ဒေါ ဝိယ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရော, ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော။ ဣတိ ဣမဿ အတ္ထဿ သောတူနံ ဉာပနေန ပရမသဏှသုခုမဉာဏပ္ပဋိလာဘတ္တံ ‘‘ဂေါ, ဂါဝီ ဂါဝေါ။ ဂါဝိံ, ဂဝေါ’’တိအာဒိနာ ဩကာရန္တဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ အာဝေဏိကာ နာမိကပဒမာလာ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဂါဝိ’’န္တိ ဧကက္ခတ္တုမာဂတံ, ‘‘ဂေါ ဂေါဟီ’’တိအာဒီနိ ဒွိက္ခတ္တုံ, ‘‘ဂါဝေါ ဂါဝီ ဂါဝ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ, ‘‘ဂါဝိယာ’’တိ ပဉ္စက္ခတ္တုံ, ဧဝမေတ္ထ ပဉ္စက္ခတ္တုံ အာဂတပဒါနံ ဝသေန အဝိသဒါကာရော ဒိဿတီတိ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမဉှိ နယံ မုဉ္စိတွာ နတ္ထိ အညော နယော ယေန ဂေါသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ သိယာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ အမှာကံ မတံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ ဂေါသဒ္ဒါနံ ရူပမာလာယ နိဗ္ဗိသေသတံ ဝဒန္တာနံ ပန အာစရိယာနံ မတံ ပုလ္လိင်္ဂေ ဝတ္တမာနေန ဂေါသဒ္ဒေနိ’တ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တမာနဿ ဂေါသဒ္ဒဿ ရူပမာလာယ သဒိသတ္တေ သတိ မာတုဂါမသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာယော သမံ ယောဇေတွာ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဘာဝပရိကပ္ပနံ ဝိယ ဟောတီတိ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၂။)ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စိ လိင်္ဂသံသန္ဒနံ ကထယာမ – ဟေဋ္ဌာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဿ ဂေါသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာယံ ‘‘ဂါဝုံ ဂါဝံ ဂါဝေနာ’’တိအာဒီနိ ဧကက္ခတ္တုမာဂတာနိ, ‘‘ဂေါ ဂေါဟီ’’တိအာဒီနိ ဒွိက္ခတ္တုံ, ‘‘ဂါဝေါ ဂဝေါ ဂဝ’’န္တိ ဣမာနိ ပန ‘‘သတ္ထာ ရာဇာ’’တိအာဒီနိ ဝိယ တိက္ခတ္တုံ, စတုက္ခတ္တုံ ဝါ ပနေတ္ထ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝါ အာဂတပဒါနိ န သန္တိ။ တဒဘာဝတော ဝိသဒါကာရော ဒိဿတိ။ ပုရိသသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာယမ္ပိ ‘‘ပုရိသော ပုရိသ’’န္တိအာဒီနိ ဧကက္ခတ္တုမာဂတာနိ, ‘‘ပုရိသေ’’တိအာဒီနိ ဒွိက္ခတ္တုံ, ‘‘ပုရိသာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ။ ဧဝံ ဝိသဒါကာရော ဒိဿတိ။ အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ ပန ‘‘ကည’’န္တိအာဒီနိ ဧကက္ခတ္တုမာဂတာနိ, ‘‘ကညာဟီ’’တိအာဒီနိ ဒွိက္ခတ္တုံ, ‘‘ကညာယော’’တိအာဒီနိ တိက္ခတ္တုံ, ‘‘ကညာ’’တိ ဣဒံ စတုက္ခတ္တုံ, ‘‘ကညာယာ’’တိ ဣဒံ ပန ပဉ္စက္ခတ္တုံ။ ဧဝံ အဝိသဒါကာရော ဒိဿတိ။ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဿတု ‘‘သတ္ထရီ’’တိအာဒီနိ ဧကက္ခတ္တုမာဂတာနိ, ‘‘သတ္ထူ’’တိအာဒီနိ ဒွိက္ခတ္တုံ, ‘‘သတ္ထာ’’တိအာဒီနိ တိက္ခတ္တုံ, ဧဝံ ဝိသဒါကာရော ဒိဿတိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗာသုပိ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂပဒမာလာသု ဝိသဒါကာရော စ အဝိသဒါကာရော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နပုံသကလိင်္ဂဿ ပန နာမိကပဒမာလာယံ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိအာဒီနိ ဧကက္ခတ္တုမာဂတာနိ, ‘‘စိတ္တ’’န္တိအာဒီနိ ဒွိက္ခတ္တုံ, ‘‘စိတ္တာနီ’’တိ ဣဒံ တိက္ခတ္တုံ အာဂတံ။ အဋ္ဌိ အာယုသဒ္ဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ဥဘယမုတ္တာကာရော ဒိဿတိ။ ကိဉ္စာပေတ္ထ စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝါ အာဂတပဒါနံ အဘာဝတော ဝိသဒါကာရော ဥပလဗ္ဘမာနော ဝိယ ဒိဿတိ, တထာပိ ယသ္မာ ‘‘စိတ္တံ အဋ္ဌိ အာယူ’’တိအာဒီနိ နပုံသကာနိ ‘‘ဂစ္ဆံ အဂ္ဂိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီနံ ပုလ္လိင်္ဂါနံ နယေန အပ္ပဝတ္တနတော ဝိသဒါကာရဉ္စ, ‘‘ရတ္တိ ယာဂူ’’တိအာဒီနံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ နယေန အပ္ပဝတ္တနတော အဝိသဒါကာရဉ္စ ဥဘယမနုပဂမ္မ ဝိသေသတော ‘‘စိတ္တံ, စိတ္တာနိ, စိတ္တာ။ စိတ္တံ, စိတ္တာနိ, စိတ္တေ’’တိအာဒိနာ သနိကာရာယ ရူပမာလာယ ရူပဝန္တာနိ ဘဝန္တိ, တသ္မာ တေသမာကာရော ဥဘယမုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
တိဝိဓောပါယံ အာကာရော သက္ကဋဘာသာသု န လဗ္ဘတိ။ တေနေသ သဗ္ဗေသုပိ ဗျာကရဏသတ္ထေသု န ဝုတ္တော။ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပန မူလဘာသာဘူတာယ ဇိနေရိတာယ မာဂဓိကာယ သဘာဝနိရုတ္တိယာ လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ အယံ နိရုတ္တိမဉ္ဇူသာယံ ဝုတ္တော –
ကိံ ပနေတံ လိင်္ဂံ နာမ? ကေစိ တာဝ ဝဒန္တိ –
‘‘ထနကေသဝတီ ဣတ္ထီ, မဿုဝါ ပုရိသော သိယာ။ ဥဘိန္နမန္တရံ ဧတံ, ဣတရော’ဘယမုတ္တကော’တိ
ဝုတ္တတ္တာ ဝိသိဋ္ဌာ ထနကေသာဒယော လိင်္ဂ’’န္တိ, ဧတံ န သဗ္ဗတ္ထ, ဂင်္ဂါသာလာရုက္ခာဒီနံ ထနာဒိနာ သမ္ဗန္ဓာဘာဝတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၃။)အပရေ ဝဒန္တိ – ‘‘န လိင်္ဂံ နာမ ပရမတ္ထတော ကိဉ္စိ အတ္ထိ, လောကသင်္ကေတရူဠှော ပန ဝေါဟာရော လိင်္ဂံ နာမာ’’တိ။ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗလိင်္ဂိကောပိ သဒ္ဒေါ ဟောတိ တဋံ တဋီ တဋောတိ။ ယဒိ စ ပရမတ္ထတော လိင်္ဂံ နာမ သိယာ, ကထံ အညမညဝိရုဒ္ဓါနံ တေသံ ဧကတ္ထ သမာဝေသော ဘဝတိ, တသ္မာ ယဿ ကဿစိ အတ္ထဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ပုလ္လိင်္ဂံ, ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရော နပုံသကလိင်္ဂန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဧတ္ထ ပန နာမိကပဒမာလာသင်္ခါတပဗန္ဓဝသေနေဝ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိတာ ဂဟေတဗ္ဗာ, န ဧကေကပဒဝသေန။ တထာ ဟိ ‘‘ကညာ ပုရိသော စိတ္တ’’န္တိ စ, ‘‘ကညာယော ပုရိသာ စိတ္တာနီ’’တိ စ ဧဝမာဒိကဿ ဧကေကပဒဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိတာ န ဒိဿတိ။ ယသ္မာ ပန ပဗန္ဓဝသေန ဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိဘာဝေ သိဒ္ဓေယေဝ သမုဒါယာဝယဝတ္တာ ဧကေကပဒဿပိ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိတာ သိဇ္ဈတေဝ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၄။)ကေစိ ပန နာမိကပဒမာလာသင်္ခါတံ ပဗန္ဓံ အပရာမသိတွာ ဧကေကပဒဝသေနေဝ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိကံ ဣစ္ဆန္တိ, တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ယဒိ ဧကေကပဒဿေဝ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိတာ သိယာ, ဧဝံ သန္တေ ‘ကညာ ပုရိသာ သတ္ထာ ဂုဏဝါ ရာဇာ’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အာကာရသုတိဝသေန, ‘ပုရိသော သတ္ထာရော ကညာယော’တိအာဒီနံ ပန ဩကာရသုတိဝသေန, ‘စိတ္တံ ပုရိသံ ကည’န္တိအာဒီနံ အနုသာရသုတိဝသေန အညမညံ သမာနသုတိသမ္ဘဝါ ကထံ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိတာ သိယာ’’တိ? ကိဉ္စာပိ တေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘သိယာ ဧဝ, နာနတ္တံ ပန တေသံ ဒုပ္ပဋိဝေဓ’’န္တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘မာ တုမှေ ဧဝမဝစုတ္ထ, ဒုဇ္ဇာနတရမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ကထနသမတ္ထံ ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ ဇာနန္တိ, တသ္မာ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ဝဒေထာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တတော ဥတ္တရိ တေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘ဗောဓိသဒ္ဒေါ အာယုသဒ္ဒေါ စ ကတရလိင်္ဂေါ’’တိ။ တေ ဇာနန္တာ ဧဝံ ဝက္ခန္တိ ‘‘ဗောဓိသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ပုလ္လိင်္ဂေါ စ, အာယုသဒ္ဒေါ စ ပန နပုံသကလိင်္ဂေါ စ ပုလ္လိင်္ဂေါ စာတိ ဒွိလိင်္ဂါ ဧတေ သဒ္ဒါ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ယဒိ ဗောဓိသဒ္ဒေါ စ အာယုသဒ္ဒေါ စ ဒွိလိင်္ဂါ ဧတေ သဒ္ဒါ, ဧဝံ သန္တေ ဒွိန္နံ ဗောဓိသဒ္ဒါနံ ဧကပဒဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာနံ အစ္စန္တသမာနသုတိကာနံ ကထံ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ စ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ စ သိယာ, ကထဉ္စ ပန ဒွိန္နံ အာယုသဒ္ဒါနံ ဧကပဒဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာနံ အစ္စန္တသမာနသုတိကာနံ ဥဘယမုတ္တာကာရဝေါဟာရတာ စ ဝိသဒါကာရဝေါဟာရတာ စ သိယာ’’တိ? ဧဝံ ဝုတ္တာ တေ အဒ္ဓါ ကိဉ္စိ ဥတ္တရိ အပဿန္တာ နိရုတ္တရာ ဘဝိဿန္တိ။ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ပန သဒ္ဒသတ္ထတော နယံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ –
‘‘ဧသေ’သာ ဧတ’မိတိ စ၊
ပသိဒ္ဓိ အတ္ထေသု ယေသု လောကဿ။
‘ထီပုမနပုံသကာနီ’တိ၊
ဝုစ္စန္တေ တာနိ နာမာနီ’’တိ။
တေသံ ကိရ အယမဓိပ္ပာယော – ‘‘ဧသော ပုရိသော, ဧသော မာတုဂါမော, ဧသော ရာဇာ, ဧသာ ဣတ္ထီ, ဧသာ လတာ, ဧတံ နပုံသကံ, ဧတံ စိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပုရိသာဒီသု ယေသု အတ္ထေသု လောကဿ ‘‘ဧသော ဧသာ ဧတ’’န္တိ စ ပသိဒ္ဓိ ဟောတိ, တေသု အတ္ထေသု တာနိ နာမာနိ ‘‘ပုမိတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တံဒွါရေန အညာနိပီတိ။ ဧဝံ ဝဒန္တေဟိ တေဟိ ‘‘ဣမိနာ နာမ အာကာရေန ‘ဧသော ဧသာ ဧတ’န္တိ နာမာနိ အညာနိ စ ပုလ္လိင်္ဂါဒိနာမံ လဘန္တီ’’တိ အယံ ဝိသေသော န ဒဿိတော, သဒ္ဓမ္မနယညူဟိ ပန နေရုတ္တိကေဟိ ဒဿိတော ‘‘ယဿ ကဿစိ အတ္ထဿ အဝိသဒါကာရဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၅။)ကေစိ ပန ‘‘အဝိသဒါကာရာနံ အတ္ထာနံ ဝါစကော ဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ အဝိသဒါကာရာနံ အတ္ထာနံ ဝါစကော ဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဧဝံ သန္တေ မာတုဂါမကလတ္တကန္တကဏ္ဋကဂုမ္ဗာဒယောပိ ဝေါဟာရာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ သိယုံ အဝိသဒါကာရတ္တာ တဒတ္ထာနံ။ ယဒိ ပန ဝိသဒါကာရာနံ အတ္ထာနံ ဝါစကော ဝေါဟာရော ပုလ္လိင်္ဂံ, ဧဝံ သန္တေ ‘‘ဒေဝတာ သဒ္ဓါ ဉာဏ’’မိစ္စာဒယောပိ ဝေါဟာရာ ပုလ္လိင်္ဂါနိ သိယုံ ဝိသဒါကာရတ္တာ တဒတ္ထာနံ။ အထ ဝါ ယဒိ အဝိသဒါကာရာနံ အတ္ထာနံ ဝါစကော ဝေါဟာရော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဝိသဒါကာရာနံ ပနတ္ထာနံ ဝါစကော ဝေါဟာရော ပုလ္လိင်္ဂံ, ဧဝံ သန္တေ ဧကဿေဝတ္ထဿ ဧကက္ခဏေ ဒွီဟိ လိင်္ဂေဟိ န ဝတ္တဗ္ဗတာ သိယာ –
‘‘အတ္ထကာမောသိ မေ ယက္ခ၊ ဟိတကာမာသိ ဒေဝတေ။
ကရောမိ တေ တံ ဝစနံ၊ တွံသိ အာစရိယော မမာ’’တိ။
ယဒိ စ ဥဘယမုတ္တာကာရာနံ အတ္ထာနံ ဝါစကော ဝေါဟာရော နပုံသကလိင်္ဂံ, ဧဝံ သန္တေ ဥဘယမုတ္တာကာရာနံ အတ္ထာနံ တိဏရုက္ခာဒီသု ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ နိယမာဘာဝတော လိင်္ဂဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ သိယာ။ အပိစ ‘‘ပညာရတနံ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနံ သာဝကယုဂ’’န္တိ စ အာဒိနာ နပုံသကလိင်္ဂဝစနေန တဒတ္ထာနမ္ပိ ဥဘယမုတ္တာကာရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ အပိစ ဧကမ္ပိ တီရံ ‘‘တဋံ တဋီ တဋော’’တိ တီဟိ လိင်္ဂေဟိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဧကမ္ပိ စ ဉာဏံ ‘‘ပညာဏံ ပညာ ပဇာနနာ အမောဟော’’တိအာဒိနာ တီဟိ လိင်္ဂေဟိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တသ္မာ တံ နယံ အဂ္ဂဟေတွာ ယထာဝုတ္တောယေဝ နယော ဂဟေတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၆။)လောကသ္မိဉှိ ဣတ္ထီနံ ဟေဋ္ဌိမကာယော ဝိသဒေါ ဟောတိ, ဥပရိမကာယော အဝိသဒေါ, ဥရမံသံ အဝိသဒံ, ဂမနာဒီနိပိ အဝိသဒါနိ။ ဣတ္ထိယော ဟိ ဂစ္ဆမာနာ အဝိသဒံ ဂစ္ဆန္တိ, တိဋ္ဌမာနာ နိပဇ္ဇမာနာ နိသီဒမာနာ ခါဒမာနာ ဘုဉ္ဇမာနာ အဝိသဒံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ပုရိသမ္ပိ ဟိ အဝိသဒံ ဒိသွာ ‘‘မာတုဂါမော ဝိယ ဂစ္ဆတိ တိဋ္ဌတိ နိပဇ္ဇတိ နိသီဒတိ ခါဒတိ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတိ ယထာ ဣတ္ထိယော ယေဘုယျေန အဝိသဒါကာရာ, တထာ ယဿ ကဿစိ သဝိညာဏကဿ ဝါ အဝိညာဏကဿ ဝါ အတ္ထဿ ယေ ဝေါဟာရာ ယေဘုယျေန အဝိသဒါကာရာ, တေယေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ နာမ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ? ‘‘ကညာ ဒေဝတာ ဓီတလိကာ ဒုဗ္ဗာ သဒ္ဓါ ရတ္တိ ဣတ္ထီ ယာဂု ဝဓူ’’ ဣစ္စေဝမာဒီနိ။ ပုရိသာနံ ပန ဟေဋ္ဌိမကာယော အဝိသဒေါ ဟောတိ, ဥပရိမကာယော ဝိသဒေါ, ဥရမံသံ ဝိသဒံ, ဂမနာဒီနိပိ ဝိသဒါနိ ဟောန္တိ။ ပုရိသာ ဟိ ဂစ္ဆမာနာ ဝိသဒံ ဂစ္ဆန္တိ, တိဋ္ဌမာနာ နိပဇ္ဇမာနာ နိသီဒမာနာ ခါဒမာနာ ဘုဉ္ဇမာနာ ဝိသဒံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ဣတ္ထိမ္ပိ ဟိ ဂမနာဒီနိ ဝိသဒါနိ ကုရုမာနံ ဒိသွာ ‘‘ပုရိသော ဝိယ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ။ ဣတိ ယထာ ပုရိသာ ယေဘုယျေန ဝိသဒါကာရာ, တထာ ယဿ ကဿစိ သဝိညာဏကဿ ဝါ အဝိညာဏကဿ ဝါ အတ္ထဿ ယေ ဝေါဟာရာ ယေဘုယျေန ဝိသဒါကာရာ, တေယေဝ ပုလ္လိင်္ဂါနိ နာမ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ? ‘‘ပုရိသော မာတုဂါမော ဩရောဓော အာပေါ ရုက္ခော မောဟော သတ္ထာ’’ ဣစ္စေဝမာဒီနိ။ ယထာ စ ပန နပုံသကာ ဥဘယမုတ္တာကာရာ, တထာ ယဿ ကဿစိ သဝိညာဏကဿ ဝါ အဝိညာဏကဿ ဝါ အတ္ထဿ ယေ ဝေါဟာရာ ဥဘယမုတ္တာကာရာ, တေယေဝ နပုံသကလိင်္ဂါနိ နာမ ဘဝန္တိ။ တံ ယထာ? ‘‘စိတ္တံ ရူပံ ဣတ္ထာဂါရံ ကလတ္တံ နာဋကံ ရတနံ ဉာဏံ အဋ္ဌိ အာယု’’ဣစ္စေဝမာဒီနိ။ ဣစ္စေဝံ နာမိကာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝေါဟာရာနံ –
ဝိသဒါဝိသဒါကာရာ၊ အာကာရော’ဘယမုတ္တကော။
လိင်္ဂဿ လက္ခဏံ ဧတံ၊ ဉေယျံ သျာဒိပ္ပဗန္ဓတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၇။)ဣဒံ ဌာနံ ဒုဗ္ဗိနိဝိဇ္ဈံ မဟာဝနဂဟနံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဒဿိတံ သာဓုကံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဣတိ သဗ္ဗေသံ နာမိကပဒါနံ ပဗန္ဓနိဿိတေန အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိဘာဝေန ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိဘာဝဿ သမ္ဘဝတော ဒွိန္နမ္ပိ ဂေါသဒ္ဒါနံ ပဗန္ဓနိဿိတေန အဝိသဒါကာရဝေါဟာရာဒိဘာဝေန ယထာသကံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဩကာရန္တတာပကတိကံ ဩကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အာကာရန္တ ဣဝဏ္ဏန္တ ဥဝဏ္ဏန္တောကာရန္တဝသေန ဆဗ္ဗိဓာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ နိရဝသေသတော ဂဟိတာနိ ဘဝန္တိ။ ဧတေသု ပန ကေသဉ္စိ အာကာရန္တာနံ ဤကာရန္တာနဉ္စ ကတ္ထစိ ပစ္စတ္တေကဝစနဿ ဧကာရာဒေသဝသေန ယော ပဘေဒေါ ဒိဿတိ, သော ဣဒါနိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ –
‘‘န တွံ ရာဓ ဝိဇာနာသိ၊ အဍ္ဎရတ္တေ အနာဂတေ။
အဗျယတံ ဝိလပသိ၊ ဝိရတ္တေ ကောသိယာယနေ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၈။)ဣမသ္မိံ ရာဓဇာတကေ ‘‘ဝိရတ္တာ’’တိ အာကာရန္တဝသေန ဝတ္တဗ္ဗေ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဧကာရာဒေသဝသေန ‘‘ဝိရတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘ကောသိယာယနီ’’တိ ဤကာရန္တဝသေန ဝတ္တဗ္ဗေ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဧကာရာဒေသဝသေန ‘‘ကောသိယာယနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန အဋ္ဌကထာစရိယော ‘‘ဝိရတ္တေ ကောသိယာယနေတိ မာတာ နော ကောသိယာယနီ ဗြာဟ္မဏီ ဝိရတ္တာ အမှာကံ ပိတရိ နိပ္ပေမာ ဇာတာ’’တိ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေသိ။ နနု စ ဘော ပါဠိယံ ‘‘ဝိရတ္တေ’’တိ, ‘‘ကောသိယာယနေ’’တိ စ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဒဿနတော ‘‘ဧကာရန္တမ္ပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ အတ္ထီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ အာကာရီကာရန္တောဂဓရူပဝိသေသတ္တာ တေသံ ရူပါနံ။ အာဒေသဝသေန ဟိ သိဒ္ဓတ္တာ ဝိသုံ ဧကာရန္တံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ ယထာဝုတ္တာ ဆဗ္ဗိဓတာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။
ဣစ္စေဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ၊ ပကိဏ္ဏနယသာလိနီ။
ပဒမာလာ ဝိဘတ္တာ မေ၊ သာသနတ္ထံ သယမ္ဘုနော။
သဒ္ဒနီတိသူရိယောယံ၊
အနေကသုဝိနိစ္ဆယရသ္မိကလာပေါ။
သံသယန္ဓကာရနုဒေါ၊
ကဿ မတိပဒုမံ န ဝိကာသေ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ
အဋ္ဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၉. နပုံသကလိင်္ဂနာမိကပဒမာလာ
အထ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကလိင်္ဂါနံ ‘‘ဘူတံ’’ဣစ္စာဒိကဿ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ –
စိတ္တံ, စိတ္တာနိ။ စိတ္တံ, စိတ္တာနိ။ စိတ္တေန, စိတ္တေဟိ, စိတ္တေဘိ။ စိတ္တဿ, စိတ္တာနံ။ စိတ္တာ, စိတ္တသ္မာ, စိတ္တမှာ, စိတ္တေဟိ, စိတ္တေဘိ။ စိတ္တဿ, စိတ္တာနံ။ စိတ္တေ, စိတ္တသ္မိံ, စိတ္တမှိ, စိတ္တေသု။ ဘော စိတ္တ, ဘော စိတ္တာ, ဘဝန္တော စိတ္တာနိ။ ယမကမဟာထေရမတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၂၉၉။)ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘စိတ္တာ’’တိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ ‘‘စိတ္တေ’’တိ ဥပယောဂဗဟုဝစနဉ္စ အနာဂတံ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ အညေသမ္ပိ တာဒိသာနံ နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကရူပါနံ ဒဿနတော ဝိဘင်္ဂပါဠိယဉ္စ ‘‘ဆ စိတ္တာ အဗျာကတာ’’တိအာဒိဒဿနတော ဂဟေတဗ္ဗမေဝ, တသ္မာ ‘‘စိတ္တံ, စိတ္တာနိ, စိတ္တာ။ စိတ္တံ, စိတ္တာနိ, စိတ္တေ’’တိ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဂ္ဂဟီတန္တာနဉှိ နပုံသကလိင်္ဂါနံ ကတ္ထစိ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂါနံ ဝိယ ပစ္စတ္တောပယောဂဗဟုဝစနာနိ ဘဝန္တိ။ တာနိ စ ပုလ္လိင်္ဂေန ဝါ သလိင်္ဂေန ဝါ အလိင်္ဂေန ဝါ သဒ္ဓိံ သမာနာဓိကရဏာနိ ဟုတွာ ကေဝလာနိ ဝါ ပါဝစနေ သဉ္စရန္တိ။ အတြ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ။ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ။ သဗ္ဗေ မာလာ ဥပေန္တိမံ။ ယဿ ဧတေ ဓနာ အတ္ထိ။ စတ္တာရော မဟာဘူတာ။ တီဏိန္ဒြိယာ။ ဒွေ ဣန္ဒြိယာ။ ဒသိန္ဒြိယာ။ ဒွေ မဟာဘူတေ နိဿာယ ဒွေ မဟာဘူတာ, ပဉ္စ ဝိညာဏာ, စတုရော အင်္ဂေ အဓိဋ္ဌာယ, သေမိ ဝမ္မိကမတ္ထကေ, ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ။ ရူပေ စ သဒ္ဒေ စ အထော ရသေ စ။ စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဧဝမာဒယော အနေကသတာ ပါဠိပ္ပဒေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တာနီတိ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီနံ ပဌမေကဝစနဋ္ဌာနေ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝေန ဌိတဘာဝဿ အဒဿနတော။ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒီနိယေဝ ပန ပဒါနိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ နိယောဂါ နိဂ္ဂဟီတန္တေဟိ နပုံသကလိင်္ဂေဟိ သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သမာနာဓိကရဏဘာဝဿ ဒဿနတောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၀။)ကေစေတ္ထ ဝဒေယျုံ – နနု ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိပ္ပယောဂဒဿနတော သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီနံ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝေါ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ တုမှေဟိ ‘‘သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီနံ ပဌမေကဝစနဋ္ဌာနေ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝေန ဌိတဘာဝဿ အဒဿနတော’’တိ ဝုတ္တံ, ကသ္မာ စ ဧကန္တတော သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီနံ နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကလိင်္ဂတာ အနုမတာ, နနု ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိဒဿနတော ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီသုပိ ‘‘သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒယော လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? န ဝတ္တဗ္ဗာ, ကသ္မာတိ စေ? ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသုပိ သတိပဋ္ဌာနစိတ္တသဒ္ဒါဒီနံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန အနိစ္ဆိတဗ္ဗတော။ တတ္ထ ဟိ ပုလ္လိင်္ဂေန ဓမ္မသဒ္ဒေန ယောဇေတုံ ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ဓမ္မာပေက္ခံ ကတွာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနော, စိတ္တော, စိတ္တာ’’တိ စ အဘာသိ။ ကေဝလာ ဟိ သတိပဋ္ဌာန စိတ္တသဒ္ဒါဒယော ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂဘာဝေန ကတ္ထစိပိ ယောဇိတာ န သန္တိ, နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကဘာဝေန ပန ယောဇိတာ သန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၁။)တထာ ဟိ ‘‘စိတ္တော ဂဟပတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ပုလ္လိင်္ဂဂဟပတိသဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ဝိညာဏေ ပဝတ္တံ စိတ္တနာမံ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ပုဂ္ဂလေ အာရောပေတွာ ပုဂ္ဂလဝါစကံ ကတွာ ‘‘စိတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ဝိညာဏသင်္ခါတံ စိတ္တမဓိပ္ပေတံ သိယာ, ‘‘စိတ္တ’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စေယျ။ တသ္မာ ‘‘စိတ္တော ဂဟပတိ, စိတ္တာ ဣတ္ထီ’’တိအာဒီသု လိင်္ဂဝိပလ္လာသော န ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သာပေက္ခတ္တာ စိတ္တသဒ္ဒါဒီနံ။ ယထာ စ ဧတ္ထ, ဧဝံ ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသုပိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော န ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီသု ပန သတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီနံ အပေက္ခိတဗ္ဗာနိ ပဒါနိ န သန္တိ, ယေဟိ တေ ပုလ္လိင်္ဂါနိ သိယုံ, တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒီနိယေဝ ပဒါနိ ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘စတ္တာရိ, သဗ္ဗာနိ, ဧတာနီ’’တိ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဂဟေတွာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ, သမ္မပ္ပဓာနာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ကေစိ အဋ္ဌကထာစရိယာ နိကာရလောပံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ယာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ, ပလ္လင်္ကဝရမာဘုဇေ, နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။ အဒဿနဉှိ လောပေါ, တသ္မာ ‘‘စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ, စတ္တာရိ သမ္မပ္ပဓာနာနိ, သဗ္ဗာနိ မာလာနီ’တိအာဒိကာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗေ မာလာ ဥပေန္တိ မ’’န္တိ ဧတ္ထ မာလာသဒ္ဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂန္တိ မညိတွာ ပုလ္လိင်္ဂဘူတံ သဗ္ဗေသဒ္ဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘သဗ္ဗာ မာလာ’’တိ အတ္ထံ ကထေန္တိ။ တံ ကိဉ္စာပိ ယုတ္တတရံ ဝိယ ဒိဿတိ, တထာပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သော ဘဂဝါ လိင်္ဂံ နညာသိ, န စ ‘‘သဗ္ဗာ မာလာ ဥပေန္တိ မ’’န္တိ ဒွေ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနိ ကတွာ ဝတ္တုံ န သက္ခိ။ ယော ဧဝံ ဝိသဒိသလိင်္ဂါနိ ပဒါနိ ဥစ္စာရေသိ။ ဇာနန္တောယေဝ ပန ဘဂဝါ ဝတ္တုံ သက္ကောန္တောယေဝ စ ‘‘သဗ္ဗေ မာလာ ဥပေန္တိ မ’’န္တိ ဝိသဒိသလိင်္ဂါနိ ပဒါနိ ဥစ္စာရေသိ, တသ္မာ ပုလ္လိင်္ဂဘူတံ သဗ္ဗေသဒ္ဒံ ‘‘သဗ္ဗာနီ’’တိ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ ‘‘တီဏိန္ဒြိယာ’’တိ ပဒံ ဝိယ လုတ္တနိကာရေန နပုံသကလိင်္ဂေန မာလာသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ‘‘သဗ္ဗာနိ မာလာနီ’’တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ကတ္ထစိ ‘‘ယဿ ဧတေ ဓနာ အတ္ထီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။ ဧတ္ထ ဟိ ယဿ ဧတာနိ ဓနာနီတိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပေတ္ထ သလ္လက္ခိတဗ္ဗံ။ မာလာသဒ္ဒေါ ဒွိလိင်္ဂေါ ဣတ္ထိနပုံသကဝသေန။ တိဋ္ဌတု တဿိတ္ထိလိင်္ဂတ္တံ သုဝိညေယျတ္တာ, နပုံသကတ္တေ ပန တီဏိ မာလာနိ။ ‘‘မာလေဟိ စ ဂန္ဓေဟိ စ ဘဂဝတော သရီရံ ပူဇေန္တီ’’တိအာဒယော နပုံသကပ္ပယောဂါနိပိ ဗဟူ သန္ဒိဿန္တီတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၂။)ယဒိ ပန ဘော မာလသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိနပုံသကဝသေန ဒွိလိင်္ဂေါ, ‘‘သဗ္ဗေ မာလာ ဥပေန္တိ မ’’န္တိ ဧတ္ထ မာလာသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝပရိကပ္ပနေ ကော ဒေါသော အတ္ထီတိ? အတ္ထေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂဘူတေန သဗ္ဗနာမိကပဒေန သဒ္ဓိံ သမာနာဓိကရဏဘာဝဿာဘာဝတော, နပုံသကလိင်္ဂဿ ပန ပုလ္လိင်္ဂဘူတေန သဗ္ဗနာမိကပဒေန သဒ္ဓိံ သမာနာဓိကရဏဘာဝဿ ဥပလဗ္ဘနတော။ တေနေဝ စ ‘‘ဧတေ ဓနာ’’တိအာဒယော ပယောဂါ ပါဝစနေ ဗဟုဓာ ဒိဋ္ဌာ။ ဧတ္ထာပိ ပန ဝဒေယျုံ ‘‘ဓနာတိအာဒီနိ ဝိပလ္လာသဝသေန ပုလ္လိင်္ဂါနိယေဝ ‘‘ဧတေ’’တိအာဒီဟိ သမာနာဓိကရဏပဒေဟိ ယောဇိတတ္တာ’’တိ။ န, နပုံသကာနိယေဝေတာနိ။ ယဒိ ဟိ ‘‘ဓနာ’’တိအာဒီနိ ပုလ္လိင်္ဂါနိ သိယုံ, ကတ္ထစိ ပစ္စတ္တေကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဧသော’’တိအာဒီဟိ ဩကာရန္တသမာနာဓိကရဏပဒေဟိ ယောဇိတာ ဩကာရန္တဓနသဒ္ဒါဒယော သိယုံ။ တထာရူပါနံ အဘာဝတော ပန ‘‘ဓနာ ဣန္ဒြိယာ ဝိညာဏာ’’တိအာဒယော သဒ္ဒါ နပုံသကလိင်္ဂါနိယေဝ ဟောန္တိ။ အယံ နယော ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဋ္ဌာနေယေဝ လဗ္ဘတိ။ နပုံသကလိင်္ဂါနိ ဟိ ဝိသဒါကာရာနိ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ ဝိယ ဟုတွာ ပုလ္လိင်္ဂေဟိပိ သဒ္ဓိံ စရန္တိ, နပုံသကာ ဝိယ ပုရိသဝေသဓာရိနော ပုရိသေဟီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထာဝဂန္တဗ္ဗံ။
အထာပိ တေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝစနံ ပုန ပရိဝတ္တေတွာ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘စိတ္တော ဂဟပတိ, စိတ္တာ ဣတ္ထီ’’တိအာဒီသု စိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ စိတ္တော, စိတ္တံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ စိတ္တာ ယထာ ‘‘သဒ္ဓါ, သဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ အဿတ္ထီတိ အတ္ထဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော လိင်္ဂဝိပလ္လာသော နိစ္ဆိတဗ္ဗော, ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီနိ ပန ဧဝရူပဿ အတ္ထဿ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတော ‘‘သတိပဋ္ဌာနံ ဓမ္မော, စိတ္တံ ဓမ္မော, စိတ္တာနိ ဓမ္မာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ? တန္န, ‘‘စိတ္တော ဂဟပတီ’’တိအာဒီသု ပန ‘‘သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော’’တိအာဒီသု စ စိတ္တသတိပဋ္ဌာနသဒ္ဒါဒီနံ ဂဟပတိ ဓမ္မာဒီနံ အပေက္ခနဝသေန နိစ္စံ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၃။)တထာ ဟိ ဧကန္တနပုံသကလိင်္ဂေါပိ ပုညသဒ္ဒေါ အဘိသင်္ခါရာပေက္ခနဝသေန ‘‘ပုညော အဘိသင်္ခါရော’’တိ ပုလ္လိင်္ဂေါ ဇာတော, တထာ ဧကန္တနပုံသကလိင်္ဂါပိ ပဒုမ မင်္ဂလသဒ္ဒါဒယော အညဿတ္ထဿာပေက္ခနဝသေန ‘‘ပဒုမော ဘဂဝါ, ပဒုမာ ဒေဝီ, မင်္ဂလော ဘဂဝါ, မင်္ဂလာ ဣတ္ထီ’’တိ စ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂါ ဇာတာ။ ဧကန္တပုလ္လိင်္ဂါပိ ဟတ္ထိဝိသေသဝါစကာ ကာလာဝက ဂင်္ဂေယျသဒ္ဒါဒယော ကုလာပေက္ခနဝသေန ‘‘ကာလာဝကဉ္စ ဂင်္ဂေယျ’’န္တိအာဒိနာ နပုံသကလိင်္ဂါ ဇာတာ။ တဒပေက္ခနဝသေန ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကာလာဝကော စ ဂင်္ဂေယျော’’တိအာဒိ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ။ ဧဝံ တံတဒတ္ထာနမပေက္ခနဝသေန တံတံပကတိလိင်္ဂံ နာသေတွာ အပရံ လိင်္ဂံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ နိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ, န စ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ လိင်္ဂါနိ တဒ္ဓိတဝသေန အညလိင်္ဂါနိ ဇာတာနိ, အထ ခေါ ဂဟပတိဓမ္မာဒီနံ အပေက္ခနဝသေနေဝ အညလိင်္ဂါနိ ဇာတာနိ, တသ္မာ ‘‘ပေတာနိ ဘောတိ ပုတ္တာနိ, ခါဒမာနာ တုဝံ ပုရေ။ သိဝိပုတ္တာနိ စဝှယ။ ဧဝံ ဓမ္မာနိ သုတွာန, ဝိပ္ပသီဒန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိအာဒီသုယေဝ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အနညာပေက္ခကတ္တာ ဝုတ္တဓမ္မသဒ္ဒါဒီနံ, န ပန ‘‘စိတ္တော ဂဟပတိ, စိတ္တာ ဣတ္ထီ, သတိပဋ္ဌာနော ဓမ္မော, စိတ္တော ဓမ္မော, စိတ္တာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု စိတ္တသဒ္ဒါဒီနံ ဝိပလ္လာသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဂဟပတိ ဓမ္မာဒီနံ အပေက္ခကတ္တာ တေသန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထာဝဂန္တဗ္ဗံ, ဣဒဉ္စ ဧကစ္စာနံ သမ္မောဟဋ္ဌာနံ, တသ္မာ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ အယံ နီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ သာဓုကံ မနသိ ကာတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၄။)ဗဒရတိတ္ထဝိဟာရဝါသီ အာစရိယဓမ္မပါလော ပန ‘‘အပရိမာဏာ ပဒါ အပရိမာဏာ အက္ခရာ အပရိမာဏာ ဗျဉ္ဇနာတိ ပါဠိပ္ပဒေသေ ‘ပဒါ အက္ခရာ ဗျဉ္ဇနာ’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ဧတ္ထာပိ မယံ ‘‘ပဒါ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဣန္ဒြိယာ ရူပါ’’တိအာဒီနိ ဝိယ နပုံသကလိင်္ဂမေဝါတိ ဝဒါမ ဩကာရန္တဝသေန ပဌမေကဝစနန္တဘာဝါဘာဝတော, ဣတရဒွယံ ပန နပုံသကလိင်္ဂန္တိပိ ပုလ္လိင်္ဂန္တိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟီတန္တောကာရန္တဝသေန ပဌမေကဝစနန္တဘာဝဿူပလဗ္ဘနတော။ တထာ ဟိ ‘‘ပုတ္တာနိ လတာနိ ပဗ္ဗတာနိ ဓမ္မာနီ’’တိအာဒီနံယေဝ လိင်္ဂဝိပလ္လာသာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ နိဂ္ဂဟီတန္တဝသေန ပဌမေကဝစနန္တတာယ အနုပလဒ္ဓိတော, တေသဉ္စောကာရန္တာကာရန္တဝသေန ပဌမေကဝစနန္တတာဒဿနတော။ ‘‘ဇရာဓမ္မံ မာ ဇီရီ’’တိ ဣဒံ ပန အညပဒတ္ထဝသေန နပုံသကံ ဇာတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘူတံ, ဘူတာနိ, ဘူတာ။ ဘူတံ, ဘူတာနိ, ဘူတေ။ ဘူတေန, ဘူတေဟိ, ဘူတေဘိ။ ဘူတဿ, ဘူတာနံ။ ဘူတာ, ဘူတသ္မာ, ဘူတမှာ, ဘူတေဟိ, ဘူတေဘိ။ ဘူတဿ, ဘူတာနံ။ ဘူတေ, ဘူတသ္မိံ, ဘူတမှိ, ဘူတေသု။ ဘော ဘူတ, ဘဝန္တော ဘူတာနိ, ဘဝန္တော ဘူတာ။ ဧဝံ စိတ္တနယေန နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ဣမိနာ နယေန ‘‘မဟာဘူတံ ဘဝိတ္တံ ဘူနံ ဘဝန’’မိစ္စာဒီနံ ဘူဓာတုမယာနံ နိဂ္ဂဟီတန္တပဒါနံ အညေသဉ္စ ‘‘ဝတ္တ’’မိစ္စာဒီနံ နိဂ္ဂဟီတန္တပဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝတ္တံ ရူပံ သောတံ ဃာနံ၊ ဒုက္ခံ ပုပ္ဖံ ဈာနံ ဉာဏံ။
ဒါနံ သီလံ ပုညံ ပါပံ၊ ဝဇ္ဇံ သစ္စံ ယာနံ ဆတ္တံ။
သကဋံ ကနကံ တဂရံ နဂရံ၊ တရဏံ စရဏံ ဓရဏံ မရဏံ။
နယနံ ဝဒနံ ကရဏံ လဝနံ၊ ဝသနံ ပဝနံ ဘဝနံ ဂဂနံ။
အမတံ ပုဠိနံ မာလံ၊ အာသနံ သဝနံ မုခံ။
ပဒုမံ ဥပ္ပလံ ဝဿံ၊ လောစနံ သာဓနံ သုခံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၅။)တာဏံ မူလံ ဓနံ ကူလံ၊ မင်္ဂလံ နဠိနံ ဖလံ။
ဟိရညံ အမ္ဗုဇံ ဓညံ၊ ဇာလံ လိင်္ဂံ ပဒံ ဇလံ။
အင်္ဂံ ပဏ္ဏံ သုသာနံ သံ၊ အာဝုဓံ ဟဒယံ ဝနံ။
သောပါနံ စီဝရံ ပါဏံ၊ အလာတံ ဣန္ဒြိယံ ကုလံ။
လောဟံ ကဏံ ဗလံ ပီဌံ၊ အဏ္ဍံ အာရမ္မဏံ ပုရံ။
အရညံ တီရမဿတ္ထ-မိစ္စာဒီနိ သမုဒ္ဓရေ။
ဣမာနိ စိတ္တသဒ္ဒေန သဗ္ဗထာပိ သဒိသာနိ, ဣမာနိ ပန ဝိသဒိသာနိ။ သေယျထိဒံ –
‘‘စမ္မံ ဝေသ္မ’’န္တိအာဒီနိ၊ ဧကဓာယေဝ ဘိဇ္ဇရေ။
‘‘ကမ္မံ ထာမံ ဂုဏဝ’’န္တိ-အာဒီနိ တု အနေကဓာ။
ကထံ?
စမ္မေ, စမ္မသ္မိံ, စမ္မမှိ, စမ္မနိ, ဝေသ္မေ, ဝေသ္မသ္မိံ, ဝေသ္မမှိ, ဝေသ္မနိ, ဃမ္မေ, ဃမ္မသ္မိံ, ဃမ္မမှိ, ဃမ္မနိ။ ဧဝံ အညာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ကမ္မံ, ကမ္မာနိ, ကမ္မာ။ ကမ္မံ, ကမ္မာနိ, ကမ္မေ။ ကမ္မေန, ကမ္မုနာ, ကမ္မနာ, ကမ္မေဟိ, ကမ္မေဘိ။ ကမ္မဿ, ကမ္မုနော, ကမ္မာနံ။ ကမ္မသ္မာ, ကမ္မမှာ, ကမ္မုနာ, ကမ္မေဟိ, ကမ္မေဘိ။ ကမ္မဿ, ကမ္မုနော, ကမ္မာနံ။ ကမ္မေ, ကမ္မသ္မိံ, ကမ္မမှိ, ကမ္မနိ, ကမ္မေသု။ ဘော ကမ္မ, ဘဝန္တော ကမ္မာနိ, ဘဝန္တော ကမ္မာ။
ထာမသဒ္ဒဿ ပန တတိယေကဝစနဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘ထာမေန, ထာမုနာ, ထာမဿ, ထာမုနော’’တိ စ, ‘‘ထာမာ, ထာမသ္မာ, ထာမမှာ, ထာမုနာ’’တိ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဝန္တု မန္တု ဣမန္တုပစ္စယဝတံ ပန နိဂ္ဂဟီတန္တသဒ္ဒါနံ ‘‘ဂုဏဝံ စိတ္တံ, ရုစိမံ ပုပ္ဖံ, ပါပိမံ ကုလံ’’ ဣစ္စာဒိပယောဂဝသေန –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၆။)ဂုဏဝံ, ဂုဏဝန္တာနိ, ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝန္တိ။ ဂုဏဝန္တံ, ဂုဏဝန္တာနိ, ဂုဏဝန္တေ ဂုဏဝန္တိ။ ဂုဏဝတာ, ဂုဏဝန္တေန, ဂုဏဝန္တေဟိ, ဂုဏဝန္တေဘိ။ ဂုဏဝတော, ဂုဏဝန္တဿ, ဂုဏဝတံ, ဂုဏဝန္တာနံ။ ဂုဏဝတာ, ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝန္တသ္မာ, ဂုဏဝန္တမှာ, ဂုဏဝန္တေဟိ, ဂုဏဝန္တေဘိ။ ဂုဏဝတော, ဂုဏဝန္တဿ, ဂုဏဝတံ, ဂုဏဝန္တာနံ။ ဂုဏဝတိ, ဂုဏဝန္တေ, ဂုဏဝန္တသ္မိံ, ဂုဏဝန္တမှိ, ဂုဏဝန္တေသု။ ဘော ဂုဏဝ, ဘဝန္တော ဂုဏဝန္တာနိ, ဂုဏဝန္တိ။
ဧဝံ ‘‘ရုစိမံ, ရုစိမန္တာနိ, ရုစိမ’’န္တိဣစ္စာဒိနာ, ‘‘ပါပိမံ, ပါပိမန္တာနိ, ပါပိမ’’န္တိ ဣစ္စာဒိနာ စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဂုဏဝံ ဗလဝံ ယသဝံ သတိမံ ဂတိမံ’’ဣစ္စာဒိနာ ပယောဂါ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
ကရောန္တသဒ္ဒဿ ‘‘ကရောန္တံ စိတ္တံ, ကရောန္တံ ကုလ’’န္တိ ပယောဂဝသေန –
ကရောန္တံ, ကရောန္တာနိ, ကရောန္တာ, ကရောန္တိ။ ကရောန္တံ, ကရောန္တာနိ, ကရောန္တေ, ကရောန္တိ။ ကရောတာ, ကရောန္တေန, ကရောန္တေဟိ, ကရောန္တေဘိ။ ကရောတော, ကရတော, ကရောန္တဿ, ကရောန္တာနံ, ကရောတံ။ ကရောတာ, ကရောန္တာ, ကရောန္တသ္မာ, ကရောန္တမှာ, ကရောန္တေဟိ, ကရောန္တေဘိ။ ကရောတော, ကရတော, ကရောန္တဿ, ကရောန္တာနံ, ကရောတံ။ ကရောတိ, ကရောန္တေ, ကရောန္တသ္မိံ, ကရောန္တမှိ, ကရောန္တေသု။ ဘော ကရောန္တ, ဘဝန္တော, ကရောန္တာနိ, ကရောန္တာ, ကရောန္တီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဂစ္ဆန္တသဒ္ဒဿ တု ‘‘ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ, ဂစ္ဆန္တံ ကုလ’’န္တိ ပယောဂဝသေန –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၇။)ဂစ္ဆန္တံ, ဂစ္ဆန္တာနိ, ဂစ္ဆန္တာ။ ဂစ္ဆန္တံ, ဂစ္ဆန္တာနိ, ဂစ္ဆန္တေ။ ဂစ္ဆတာ, ဂစ္ဆန္တေန, ဂစ္ဆန္တေဟိ, ဂစ္ဆန္တေဘိ။ ဂစ္ဆတော, ဂစ္ဆန္တဿ, ဂစ္ဆန္တာနံ, ဂစ္ဆတံ။ ဂစ္ဆတာ, ဂစ္ဆန္တာ, ဂစ္ဆန္တသ္မာ, ဂစ္ဆန္တမှာ, ဂစ္ဆန္တေဟိ, ဂစ္ဆန္တေဘိ။ ဂစ္ဆတော, ဂစ္ဆန္တဿ, ဂစ္ဆန္တာနံ, ဂစ္ဆတံ။ ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တေ, ဂစ္ဆန္တသ္မိံ, ဂစ္ဆန္တမှိ, ဂစ္ဆန္တေသု။ ဘော ဂစ္ဆံ, ဘော ဂစ္ဆန္တာ, ဘဝန္တော ဂစ္ဆန္တာနိ, ဂစ္ဆန္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ‘‘စရန္တံ ဒဒန္တံ တိဋ္ဌန္တံ စိန္တယန္တ’’န္တိအာဒီသုပိ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
မဟန္တသဒ္ဒဿ ပန ကောစိ ဘေဒေါ, တထာ ဟိ ‘‘ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ နာမ မဟာ’’တိ ဧဝံ ‘‘မဟာ’’ဣတိ နပုံသကပယောဂဒဿနတော ‘‘မဟန္တံ, မဟာ, မဟန္တာနိ, မဟန္တာ။ မဟန္တံ, မဟန္တာနိ, မဟန္တေ။ မဟတာ’’တိ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗာနေတာနိ စိတ္တသဒ္ဒေန ဝိသဒိသာနိ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ နိဂ္ဂဟီတန္တနပုံသကလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
အဝဏ္ဏုကာရန္တတာပကတိကံ နိဂ္ဂဟီတန္တံ
နပုံသကလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ တဿီလတ္ထဿ ကတရဿဿ အတ္ထဝိဘာဝိ ဣစ္စေတဿ သဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ –
အဋ္ဌိ, အဋ္ဌီ, အဋ္ဌီနိ။ အဋ္ဌိံ, အဋ္ဌီ, အဋ္ဌီနိ။ အဋ္ဌိနာ, အဋ္ဌီဟိ, အဋ္ဌီဘိ။ အဋ္ဌိဿ, အဋ္ဌိနော, အဋ္ဌီနံ။ အဋ္ဌိနာ, အဋ္ဌီဟိ, အဋ္ဌီဘိ။ အဋ္ဌိဿ, အဋ္ဌိနော, အဋ္ဌီနံ။ အဋ္ဌိသ္မိံ, အဋ္ဌိမှိ, အဋ္ဌီသု။ ဘော အဋ္ဌိ, ဘဝန္တော အဋ္ဌီ, ဘဝန္တော အဋ္ဌီနိ။ ယမကမဟာထေရမတံ။
ကိဉ္စာပေတ္ထ နိဿက္ကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘အဋ္ဌိသ္မာ, အဋ္ဌိမှာ’’တိ ပဒါနိ အနာဂတာနိ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ တံသဒိသပ္ပယောဂဒဿနာ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ယထာ ပန အဋ္ဌိသဒ္ဒဿ, ဧဝံ ‘‘သတ္ထိ ဒဓိ ဝါရိ အက္ခိ အစ္ဆိ’’ဣစ္စာဒီနမ္ပိ ရူပါနိ ဘဝန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၈။)အတ္ထဝိဘာဝိ, အတ္ထဝိဘာဝီ, အတ္ထဝိဘာဝီနိ။ အတ္ထဝိဘာဝိံ, အတ္ထဝိဘာဝီ, အတ္ထဝိဘာဝီနိ။ အတ္ထဝိဘာဝိနာ, အတ္ထဝိဘာဝီဟိ, အတ္ထဝိဘာဝီဘိ။ အတ္ထဝိဘာဝိဿ, အတ္ထဝိဘာဝိနော, အတ္ထဝိဘာဝီနံ။ အတ္ထဝိဘာဝိနာ, အတ္ထဝိဘာဝိသ္မာ အတ္ထဝိဘာဝိမှာ, အတ္ထဝိဘာဝီဟိ, အတ္ထဝိဘာဝီဘိ။ အတ္ထဝိဘာဝိဿ, အတ္ထဝိဘာဝိနော, အတ္ထဝိဘာဝီနံ။ အတ္ထဝိဘာဝိသ္မိံ, အတ္ထဝိဘာဝိမှိ, အတ္ထဝိဘာဝီသု။ ဘော အတ္ထဝိဘာဝိ, ဘဝန္တော အတ္ထဝိဘာဝီ, ဘဝန္တော အတ္ထဝိဘာဝီနိ။
ဧဝံ ‘‘ဓမ္မဝိဘာဝိ, စိတ္တာနုပရိဝတ္တိ, သုခကာရိ’’ဣစ္စာဒီနိပိ။ တတ္ထ အဋ္ဌိ သတ္ထိအာဒီနိ ပဓာနလိင်္ဂါနိ အနညာပေက္ခကတ္တာ, အတ္ထဝိဘာဝိ ဓမ္မဝိဘာဝိအာဒီနိ အပ္ပဓာနလိင်္ဂါနိ အညာပေက္ခကတ္တာ။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဣကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဣဝဏ္ဏန္တတာပကတိကံ ဣကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
ဣဒါနိ ကတရဿဿ ဂေါတြဘု ဣစ္စေတဿ သဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလံ ဝက္ခာမ ပုဗ္ဗာစရိယမတံ ပုရေစရံ ကတွာ –
အာယု, အာယူ, အာယူနိ။ အာယုံ, အာယူ, အာယူနိ။ အာယုနာ, အာယူဟိ, အာယူဘိ။ အာယုဿ, အာယုနော, အာယူနံ။ အာယုနာ, အာယူဟိ, အာယူဘိ။ အာယုဿ, အာယုနော, အာယူနံ။ အာယုသ္မိံ, အာယုမှိ, အာယူသု။ ဘော အာယု, ဘဝန္တော အာယူ, ဘဝန္တော အာယူနိ။ ယမကမဟာထေရမတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၀၉။)ကိဉ္စာပေတ္ထ နိဿက္ကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘အာယုသ္မာ, အာယုမှာ’’တိ ပဒါနိ အနာဂတာနိ, တထာပိ တတ္ထ တတ္ထ တံသဒိသပ္ပယောဂဒဿနတော ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ စ အာယုသဒ္ဒေါ ပုံနပုံသကလိင်္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာသု စ တဿ ဒွိလိင်္ဂတာ ဒိဿတိ။ ‘‘ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓါ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသ။ အာယု စဿာ ပရိက္ခီဏော အဟောသီ’’တိအာဒီသု ဟိ အာယုသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ, တဗ္ဗသေန ‘‘အာယု, အာယူ, အာယဝေါ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုနယေန ယထာသမ္ဘဝံ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘အဂ္ဂံ အာယု စ ဝဏ္ဏော စ။ ကိတ္တကံ ပနဿ အာယူ’’တိအာဒီသု ပန နပုံသကလိင်္ဂေါ, တဗ္ဗသေန ‘‘အာယု, အာယူ, အာယူနီ’’တိ ယောဇိတာ။
ဂေါတြဘု, ဂေါတြဘူ, ဂေါတြဘူနိ။ ဂေါတြဘုံ, ဂေါတြဘူ, ဂေါတြဘူနိ။ ဂေါတြဘုနာ, ဂေါတြဘူဟိ, ဂေါတြဘူဘိ။ ဂေါတြဘုဿ, ဂေါတြဘုနော, ဂေါတြဘူနံ။ ဂေါတြဘုနာ, ဂေါတြဘုသ္မာ, ဂေါတြဘုမှာ, ဂေါတြဘူဟိ, ဂေါတြဘူဘိ။ ဂေါတြဘုဿ, ဂေါတြဘုနော, ဂေါတြဘူနံ။ ဂေါတြဘုသ္မိံ, ဂေါတြဘုမှိ, ဂေါတြဘူသု။ ဘော ဂေါတြဘု, ဘဝန္တော ဂေါတြဘူ, ဘဝန္တော ဂေါတြဘူနိ။ ဘော ဂေါတြဘူ, ဘော ဂေါတြဘူနိ, ဧဝံ ဗဟုဝစနံ ဝါ။ အယမမှာကံ မတံ, ဧဝံ ‘‘စိတ္တသဟဘု’’ဣစ္စာဒီနံ ဘူဓာတုမယာနံ ဥကာရန္တသဒ္ဒါနံ အညေသမ္ပိ တံသဒိသာနံ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုဂ္ဂလဝါစကော ပန ဦကာရန္တော ဂေါတြဘူသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂပရိယာပန္နတ္တာ သဗ္ဗညူနယေ ပဝိဋ္ဌော။ တတြညေ သဒ္ဒါ နာမ ‘‘စက္ခု ဝသု ဓနု ဒါရု တိပု မဓု သိင်္ဂု ဟိင်္ဂု စိတ္တဂု’’ဣစ္စာဒယော။
သဝိနိစ္ဆယောယံ ဥကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ။
ဥဝဏ္ဏောကာရန္တတာပကတိကံ
ဥကာရန္တနပုံသကလိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၀။)ဧဝံ နိဂ္ဂဟီတန္တ ဣကာရန္တ ဥကာရန္တဝသေန တိဝိဓာနိ နပုံသကလိင်္ဂါနိ နိရဝသေသတော ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ တေသု ကေသဉ္စိ နိဂ္ဂဟီတန္တာနံ ကွစိ ပစ္စတ္တေကဝစနဿ ဗဟုဝစနဿ ဧကာရာဒေသဝသေန ဘေဒေါ ဒိဿတိ။ သေယျထိဒံ? ‘‘သုခေ ဒုက္ခေ။ ဧကူနပညာသ အာဇီဝကသတေ ဧကူနပညာသ ပရိဗ္ဗာဇကသတေ’’ဣစ္စေဝမာဒိ။ နနု ဘော ဧဝံဝိဓာနံ ရူပါနံ ပါဠိယံ ဒဿနတော ‘‘ဧကာရန္တမ္ပိ နပုံသကလိင်္ဂံ အတ္ထီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟီတန္တောဂဓရူပဝိသေသတ္တာ တေသံ ရူပါနံ။ အာဒေသဝသေန ဟိ သိဒ္ဓတ္တာ ဝိသုံ ဧကာရန္တံ နပုံသကလိင်္ဂံ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ နပုံသကလိင်္ဂါနံ ယထာဝုတ္တာ တိဝိဓတာယေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ။
နပုံသကာနမိစ္စေဝံ၊ လိင်္ဂါနံ နယသာလိနီ။
ပဒမာလာ ဝိဘတ္တာ မေ၊ သာသနတ္ထံ မဟေသိနော။
ယဿေသာ ပဂုဏာ သဒ္ဒ-နီတိရေသာ သုဘာဝိတာ။
သာသနေ ကုလပုတ္တာနံ၊ သရဏံ သော ပရာယဏံ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
နပုံသကလိင်္ဂါနံ ပကတိရူပဿ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ
နဝမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၀. လိင်္ဂတ္တယမိဿကနာမိကပဒမာလာ
အဓိကူနကတော စေက-က္ခရတော စ ဣတော ပရံ။
တီဏိ လိင်္ဂါနိ မိဿေတွာ၊ ပဒမာလမနာကုလံ။
နာနာသုခုမသင်္ကေတ-ဂတေသွတ္ထေသု ဝိညုနံ။
ဂမ္ဘီရဗုဒ္ဓိစာရတ္ထံ၊ ပဝက္ခာမိ ယထာဗလံ။
ဣတ္ထီ ထီ စ ပဘာ ဘာ စ၊ ဂိရာ ရာ ပဝနံ ဝနံ။
ဥဒကဉ္စ ဒကံ ကဉ္စ၊ ဝိတက္ကော ဣတိ စာဒယော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၁။)ဘူ ဘူမိ စေဝ အရညံ၊ အရညာနီတိ စာဒယော။
ပညာ ပညာဏံ ဉာဏဉ္စ၊ ဣစ္စာဒီ စ တိဓာ သိယုံ။
ကော ဝိ သာ စေဝ ဘာ ရာ စ၊ ထီ ဓီ ကု ဘူ တထေဝ ကံ။
ခံ ဂေါ မော မာ စ သံ ယံ တံ၊ ကိမိစ္စာဒီ စ ဧကိကာတိ။
အယံ လိင်္ဂတ္တယမိဿကော နာမိကပဒမာလာဥဒ္ဒေသော။ တတြ ဣတ္ထီ, ဣတ္ထီ, ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထိံ။ပေ.။ ဘောတိယော ဣတ္ထိယော။
ထီ ထီ, ထိယော။ ထိံ, ထီ, ထိယော။ ထိယာ, ထီဟိ, ထီဘိ။ ထိယာ, ထီနံ။ ထိယာ, ထီဟိ, ထီဘိ။ ထိယာ, ထီနံ။ ထိယာ, ထိယံ, ထီသု။ ဘောတိ ထိ, ဘောတိယော ထီ, ဘောတိယော ထိယော။ ဧတ္ထ –
‘‘ကုက္ကုဋာ မဏယော ဒဏ္ဍာ၊ ထိယော စ ပုညလက္ခဏာ။
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အပါပဿ၊ ကတပုညဿ ဇန္တုနော။
ထိယာ ဂုယှံ န သံသေယျ။ ထီနံ ဘာဝေါ ဒုရာဇာနော’’တိ
အာဒီနိ နိဒဿနပဒါနိ။
ပဘာ, ပဘာ, ပဘာယော။ ပဘံ။ပေ.။ ဘောတိယော ပဘာယော။
ဘာ, ဘာ, ဘာယော။ ဘံ, ဘာ, ဘာယော။ ဘာယ, ဘာဟိ, ဘာဘိ။ ဘာယ, ဘာနံ။ ဘာယ, ဘာဟိ, ဘာဘိ။ ဘာယ, ဘာနံ။ ဘာယ, ဘာယံ, ဘာသု။ ဘောတိ ဘေ, ဘောတိယော ဘာ, ဘောတိယော ဘာယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘာကရော ဘာနု’’ဣစ္စာဒီနိ နိဒဿနပဒါနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၂။)ဂိရာ, ဂိရာ, ဂိရာယော။ ဂိရံ။ပေ.။ ဘောတိယော ဂိရာယော။ ‘‘ဝါစာ ဂိရာ ဗျပ္ပထော။ ယေ ဝေါဟံ ကိတ္တယိဿာမိ, ဂိရာဟိ အနုပုဗ္ဗသော’’တိ ဣမာနိ ဂိရာသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ နိဒဿနပဒါနိ။
သုဝဏ္ဏဝါစကော ရာသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ, ဣဓ ပန သဒ္ဒဝါစကော ရာသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ။
ရာ, ရာ, ရာယော။ ရံ, ရာ, ရာယော။ ရာယ, ရာဟိ, ရာဘိ။ ရာယ, ရာနံ။ ရာယ, ရာဟိ, ရာဘိ။ ရာယ, ရာနံ။ ရာယ, ရာယံ, ရာသု။ ဘောတိ ရေ, ဘောတိယော ရာ, ဘောတိယော ရာယော။
ရာ ဝုစ္စတိ သဒ္ဒေါ။ အဂ္ဂညသုတ္တဋီကာယဉှိ ‘‘ရာ သဒ္ဒေါ တိယတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ရတ္တိ, သတ္တာနံ သဒ္ဒဿ ဝူပသမကာလော’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ရာသဒ္ဒဿ သဒ္ဒဝါစကတ္တေ ‘‘ရတ္တီ’’တိ ပဒံ နိဒဿနံ။
ပဝနံ, ပဝနာနိ, ပဝနာ။ ပဝနံ, ပဝနာနိ, ပဝနေ။
ဝနံ, ဝနာနိ, ဝနာ။ ဝနံ, ဝနာနိ, ဝနေ။ သေသံ သဗ္ဗံ နေယျံ။
ပဝန ဝနသဒ္ဒါ ကဒါစိ သမာနတ္ထာ ကဒါစိ ဘိန္နတ္ထာ။ တေ ဟိ အရညဝါစကတ္တေ သမာနတ္ထာ ‘‘တေ ဓမ္မေ ပရိပူရေန္တော, ပဝနံ ပါဝိသိံ တဒါ။ သပုတ္တော ပါဝိသိံ ဝန’’န္တိအာဒီသု။ ယထာက္ကမံ ပန တေ ဝါယုတဏှာဝနဝါစကတ္တေ ဘိန္နတ္ထာ ‘‘ပရမဒုဂ္ဂန္ဓပဝနဝိစရိတေ။ ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထံ, နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိအာဒီသု။
ဥဒကံ, ဥဒကာနိ, ဥဒကာ။ ဥဒကံ, ဥဒကာနိ, ဥဒကေ။
ဒကံ, ဒကာနိ, ဒကာ။ ဒကံ, ဒကာနိ, ဒကေ။ သေသံ သဗ္ဗံ နေယျံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၃။)‘‘အမ္ဗပက္ကံ ဒကံ သီတံ။ ထလဇာ ဒကဇာ ပုပ္ဖာ’’တိအာဒီနေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။ ‘‘နီလောဒံ ဝနမဇ္ဈတော။ မဟောဒဓိ။ ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန, ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတီ’’တိ ပါဠိပ္ပဒေသေသု ပန သမာသန္တဂတနာမတ္တာ ဥဒသဒ္ဒေနေဝ ဥဒကတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘ရိတ္တဿာဒ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနေ ‘‘ရိတ္တဿ’’န္တိ သဒ္ဒေန ရိတ္တဿာဒတ္ထော ဝိယ။ ပါဠိယဉှိ ကေဝလော ဥဒသဒ္ဒေါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။ အတ္ထိ စေ, သုဋ္ဌု မနသိ ကာတဗ္ဗော။
ကံ, ကာနိ, ကာ။ ကံ, ကာနိ, ကေ။ ကေန, ကေဟိ, ကေဘိ။ ကဿ, ကာနံ။ ကာ, ကသ္မာ, ကမှာ, ကေဟိ, ကေဘိ။ ကဿ, ကာနံ။ ကေ, ကသ္မိံ, ကမှိ, ကေသု။ ဘော က, ဘဝန္တော ကာ, ဘဝန္တော ကာနိ။ ဘောသဒ္ဒေန ဝါ ဗဟုဝစနံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဘော ကာနိ, ဘော ကာ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၄။)ဧတ္ထ ကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ သီသံ သုခဉ္စ။ အတြ ‘‘ကန္တာရော ကန္ဒရော ကေဝဋ္ဋာ ကေသာ ကရုဏာ နာကော’’တိအာဒီနိ ပယောဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတြ ကန္တာရောတိ ကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ, တေန တရိတဗ္ဗော အတိက္ကမိတဗ္ဗောတိ ကန္တာရော, နိရုဒကပ္ပဒေသော။ စောရကန္တာရန္တိအာဒီသု ပန ရူဠှိယာ ဒုဂ္ဂမနဋ္ဌာနေပိ ကန္တာရသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကန္ဒရောတိ ဧတ္ထာပိ ကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ, တေန ဒါရိတော ဘိန္နောတိ ကန္ဒရော။ ကေဝဋ္ဋာတိအာဒီသု ပန ကေ ဥဒကေ ဝတ္တနတော ဂဟဏတ္ထံ ပဝတ္တနတော ကေဝဋ္ဋာ။ ကေ သီသေ သေန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ကေသာ။ ကံ သုခံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ နာကောတိ သဂ္ဂေါ။ ကန္တိ ဟိ သုခံ, န ကံ အကံ, ဒုက္ခံ, တံ နတ္ထိ ဧတ္ထာတိ နာကောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယထေတ္ထ ဣတ္ထီသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလာ ယောဇိတာ, ဧဝံ ‘‘ဝိတက္ကော ဝိစာရော အာဘာ ပဒီပေါ’’တိအာဒီနမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဘူ, ဘူ, ဘုယော။ ဘုံ, ဘူ, ဘုယော။ ဘုယာ, ဘူဟိ, ဘူဘိ။ ဘုယာ, ဘူနံ။ ဘုယာ, ဘူဟိ, ဘူဘိ။ ဘုယာ, ဘူနံ။ ဘုယာ, ဘုယံ, ဘူသု။ ဘောတိ ဘု, ဘောတိယော ဘူ, ဘောတိယော ဘုယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘူရုဟော ဘူပါလော ဘူဘုဇော ဘူတလ’’န္တိ နိဒဿနပဒါနိ။
ဘူမိ၊ ဘူမီ၊ ဘူမိယော။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
အရညံ၊ အရညာနိ၊ အရညာ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
အရညာနီ ဝုစ္စတိ မဟာအရညံ, ‘‘ဂဟပတာနီ’’တိ ပဒမိဝ ဣနီပစ္စယဝသေန သာဓေတဗ္ဗံ ပဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဉ္စ။ ‘‘အရညာနီ’’တိ ဟိ အဋ္ဌကထာပါဌောပိ ဒိဿတိ။
အရညာနီ, အရညာနီ, အရညာနိယော။ အရညာနိံ, အရညာနီ, အရညာနိယော။ အရညာနိယာ, အရညာနီဟိ, အရညာနီဘိ။ အရညာနိယာ, အရညာနီနံ။ အရညာနိယာ, အရညာနီဟိ, အရညာနီဘိ။ အရညာနိယာ, အရညာနီနံ။ အရညာနိယာ, အရညာနိယံ, အရညာနီသု။ ဘောတိ အရညာနိ, ဘောတိယော အရညာနီ, ဘောတိယော အရညာနိယော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၅။)ယထေတ္ထ ဥတ္တရာဓိကဝသေန ယောဇိတာ, ဧဝံ ‘‘သဘာ, သဘာယ’’န္တိအာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သဘာယန္တိ သဘာ ဧဝ, လိင်္ဂဗျတ္တယဝသေန ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဘာယေ ဝါ ဒွါရမူလေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ပါဠိ ဧတ္ထ နိဒဿနံ။
ပညာ, ပညာ, ပညာယော။ ပညံ, ပညာ, ပညာယော။ ပညာယ။
ပညာဏံ, ပညာဏာနိ, ပညာဏာ။ ပညာဏံ, ပညာဏာနိ, ပညာဏေ။ ပညာဏေန။
‘‘တထာ ဟိ ဘန္တေ ဘဂဝတော သီလပညာဏံ။ သာဓု ပညာဏဝါ နရော’’တိအာဒီနေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။
ဉာဏံ, ဉာဏာနိ, ဉာဏာ။ ဉာဏံ, ဉာဏာနိ, ဉာဏေ။ ဉာဏေန။ သေသံ သဗ္ဗံ နေယျံ။ ‘‘အဂ္ဂိ အဂ္ဂိနိ ဂိနိ’’ဣစ္စာဒီသုပိ ဥတ္တရာဓိကဝသေန နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
ကော ဝီ သာဒီသုပိ ဧကက္ခရေသု ကော ဝုစ္စတိ ဗြဟ္မာ ဝါတော စ သရီရဉ္စ, တဿ တဗ္ဗာစကတ္တေ ဣမေ ပယောဂါ။ သေယျထိဒံ?
‘‘ဇိနေန ယေန အာနီတံ၊ လောကဿ အမိတံ ဟိတံ။
တဿ ပါဒမ္ဗုဇံ ဝန္ဒေ၊ ကမောဠိအလိသေဝိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၆။)ကကုဓရုက္ခော။ ကရဇကာယော’’ ဣစ္စေဝမာဒယော။ တတ္ထ ကမောဠိအလိသေဝိတန္တိ ဝန္ဒန္တာနံ အနေကသတာနံ ဗြဟ္မာနံ မောဠိဘမရသေဝိတန္တိ ကဝယော ဣစ္ဆန္တိ။ ကကုဓရုက္ခောတိ ဧတ္ထ ပန ကော ဝုစ္စတိ ဝါတော, တဿ ယော ကုဇ္ဈတိ, ဝါတရောဂါပနယနဝသေန တံ နိဝါရေတိ, တသ္မာ သော ရုက္ခော ကကုဓောတိ ဝုစ္စတီဘိ အာစရိယာ။ ကရဇကာယောတိ ဧတ္ထ တု ကော ဝုစ္စတိ သရီရံ, တတ္ထ ပဝတ္တော ရဇော ကရဇော။ ကိံ တံ? သုက္ကသောဏိတံ။ တဉှိ ‘‘ရာဂေါ ရဇော, န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တရာဂရဇဖလတ္တာ သရီရဝါစကေန ကသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဖလဝေါဟာရေန ‘‘ကရဇော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန သုက္ကသောဏိတသင်္ခါတေန ကရဇေန သမ္ဘူတော ကာယော ကရဇကာယောတိ အာစရိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကာယော မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တော, မဟာအဿပူရသုတ္တဋီကာယံ ပန ‘‘ကရိယတိ ဂဗ္ဘာသယေ ခိပိယတီတိ ကရော, သမ္ဘဝေါ။ ကရတော ဇာတောတိ ကရဇော, မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုအာဒီနံ သဏ္ဌာပနဝသေန ကရတော ဇာတောတိ အပရေ, ဥဘယထာပိ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပမာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနတ္ထော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော, ပုရိမောယေဝတ္ထော အဓိပ္ပေတော ကသဒ္ဒါဓိကာရတ္တာ။
ကော, ကာ။ ကံ, ကေ။ ကေန, ကေဟိ, ကေဘိ။ ကဿ, ကာနံ။ ကာ, ကသ္မာ, ကမှာ, ကေဟိ, ကေဘိ။ ကဿ, ကာနံ။ ကေ, ကသ္မိံ, ကမှိ, ကေသု။ ဘော က, ဘဝန္တော ကာ။
တတြ ဝိ ဝုစ္စတိ ပက္ခီ။ တထာ ဟိ ပက္ခီနံ ဣဿရော သုပဏ္ဏရာဇာ ဝိန္ဒောတိ ကထိယတိ။ ဧတမတ္ထဉှိ သန္ဓာယ ပုဗ္ဗာစရိယေနပိ အယံ ဂါထာ ဘာသိတာ –
‘‘သဒ္ဓါနတေ မုဒ္ဓနိ သဏ္ဌပေမိ၊ မုနိန္ဒ နိန္ဒာပဂတံ တဝဂ္ဂံ။
ဒေဝိန္ဒနာဂိန္ဒနရိန္ဒဝိန္ဒ-န တံ ဝိဘိန္နံ စရဏာရဝိန္ဒ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝီနံ ဣန္ဒောတိ ဝိန္ဒော, ပက္ခိဇာတိယာ ဇာတာနံ သုပဏ္ဏာနံ ရာဇာတိ အတ္ထော။
ဝိံ, ဝီ, ဝယော။ ဝိံ, ဝီ, ဝယော။ ဝိနာ, ဝီဟိ, ဝီဘိ။ ဝိဿ, ဝိနော, ဝီနံ။ ဝိနာ, ဝိသ္မာ, ဝိမှာ, ဝီဟိ, ဝီဘိ။ ဝိဿ, ဝိနော, ဝီနံ။ ဝိသ္မိံ, ဝိမှိ, ဝီသု။ ဘော ဝိ, ဘဝန္တော ဝယော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၇။)သာ ဝုစ္စတိ သုနခေါ, ‘‘မာတာ မေ အတ္ထိ, သာ မယာ ပေါသေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု ပန သာသဒ္ဒေါ သဗ္ဗနာမိကပရိယာပန္နော ပရမ္မုခဝစနော တသဒ္ဒေန သမ္ဘူတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာသဒ္ဒဿ ဘာ ရာ ထီ ဘူ ကသဒ္ဒါနဉ္စ နာမိကပဒမာလာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ။
ဓီ ဝုစ္စတိ ပညာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အမစ္စေ တာတ ဇာနာဟိ, ဓီရေ အတ္ထဿ ကောဝိဒေ’’တိ။ ‘‘ဓီမာ, ဓီမတိ, သုဓီ, သုဓိနီ, ဓီယုတ္တ’’န္တိ စ အာဒီနိ နိဒဿနပဒါနိ။
ဓီ, ဓီ, ဓိယော။ ဓိံ, ဓီ, ဓိယော။ ဓိယာ, ဓီဟိ, ဓီဘိ။ ဓိယာ, ဓီနံ။ ဓိယာ, ဓီဟိ, ဓီဘိ။ ဓိယာ, ဓီနံ။ ဓိယာ, ဓိယံ, ဓီသု။ ဘောတိ ဓိ, ဘောတိယော ဓီ, ဘောတိယော ဓိယော။
ကု ဝုစ္စတိ ပထဝီ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကုဒါလော။ ကုမုဒံ။ ကုဉ္ဇရော’’တိ ဣမာနိ နိဒဿနပဒါနိ။ တတြ ကုံ ပထဝိံ ဒါလယတိ ပဒါလေတိ ဘိန္ဒတိ ဧတေနာတိ ကုဒါလော။ ကုယံ ပထဝိယံ မောဒတီတိ ကုမုဒံ။ ကုံ ဇရတီတိ ကုဉ္ဇရော။ တထာ ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကုံ ပထဝိံ တဒဘိဃာတေန ဇရယတီတိ ကုဉ္ဇရော’’တိ။
ကု, ကူ, ကုယော။ ကုံ, ကူ, ကုယော။ ကုယာ, ကူဟိ, ကူဘိ။ ကုယာ, ကူနံ။ ကုယာ, ကူဟိ, ကူဘိ။ ကုယာ, ကူနံ။ ကုယာ, ကုယံ, ကူသု။ ဘောတိ ကု, ဘောတိယော ကူ, ဘောတိယော ကုယော။
ခ’မိန္ဒြိယံ ပကထိတံ၊ ခ’မာကာသမုဒီရိတံ။
သဂ္ဂဋ္ဌာနမ္ပိ ခံ ဝုတ္တံ၊ သုညတ္တမ္ပိ စ ခံ မတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၈။)တတြိန္ဒြိယံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဂတိနိဝါသဘာဝတော ‘‘ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, အာကာသံ ဝိဝိတ္တဋ္ဌေန။ သဂ္ဂေါ ကတသုစရိတေဟိ ဧကန္တေန ဂန္တဗ္ဗတာယ ‘‘ခ’’န္တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ခဂေါ ယထာ ဟိ ရုက္ခဂ္ဂေ, နိလီယန္တောဝ သာခိနော။ သာခံ ဃဋ္ဋေတီ’’တိ စ, ‘‘ခေ နိမ္မိတော အစရိ အဋ္ဌသတံ သယမ္ဘူ’’တိ စ အာဒိ ဧတ္ထ နိဒဿနံ။
ခံ, ခါနိ, ခါ။ ခံ, ခါနိ, ခေ။ ခေန, ခေဟိ, ခေဘိ။ ခဿ, ခါနံ။ ခါ, ခသ္မာ, ခမှာ, ခေဟိ, ခေဘိ။ ခဿ, ခါနံ။ ခေ, ခသ္မိံ, ခမှိ, ခေသု။ ဘော ခ, ဘဝန္တော ခါနိ, ဘဝန္တော ခါ။
ဂေါသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝုစ္စတေ –
ဂေါ ဂေါဏေ စိန္ဒြိယေ ဘူမျံ၊ ဝစနေ စေဝ ဗုဒ္ဓိယံ။
အာဒိစ္စေ ရသ္မိယဉ္စေဝ၊ ပါနီယေပိ စ ဝတ္တတေ။
တေသု အတ္ထေသု ဂေါဏေ ထိ-ပုမာ စ ဣတရေ ပုမာ။
တထာ ဟိ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသု ဂတော။ ဂေါပဉ္စမော’’တိအာဒီသု ဂေါသဒ္ဒေါ ဂေါဏေ ဝတ္တတိ။ ဂေါစရောတိ ဧတ္ထိန္ဒြိယေပိ ဝတ္တတိ ဂါဝေါ စက္ခာဒီနိန္ဒြိယာနိ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော။ တထာ ဟိ ပေါရာဏာ ကထယိံသု ‘‘ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ဂေါစရော ဝိယ ဂေါစရော, အဘိဏှံ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဂါဝေါဝါစက္ခာဒီနိန္ဒြိယာနိ, တေဟိ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဂေါစရော’’တိ။ ‘‘ဂေါမတိံ ဂေါတမံ နမေ’’တိ ပေါရာဏကဝိရစနာယံ ပန ပထဝိယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဘူရိပညံ ဂေါတမံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံဝန္ဒာမီ’’တိ ဟိ အတ္ထော။ တထာ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယဝါသေဋ္ဌသုတ္တသံဝဏ္ဏနပ္ပဒေသေ ‘‘ဂေါရက္ခန္တိ ခေတ္တရက္ခံ, ကသိရက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီ ဟိ ‘‘ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တပ္ပဘေဒေါ စ ခေတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၁၉။)‘‘ဂေါတ္တဝသေန ဂေါတမော’’တိ ဧတ္ထ တု ဝစနေ ဗုဒ္ဓိယဉ္စ ဝတ္တတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ ‘‘ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ ဂံ ဝစနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ တာယတိ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ, ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန, တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ ကော ပန သောတိ? အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ ဟိ တံဂေါတ္တဇာတာ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာဒယောပိ ဂေါတမောတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။ ဘေန ဘဂဝါ အတ္တနော ပိတရံ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာနံ ‘‘အတိက္ကန္တဝရာ ခေါ ဂေါတမ တထာဂတာ’’တိ အဝေါစ။ ဝေဿဝဏောပိ မဟာရာဇာ ဘဂဝန္တံ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နံ, ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒာမ ဂေါတမ’’န္တိ အဝေါစ, အာယသ္မာပိ ဝင်္ဂီသော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ‘‘သာဓု နိဗ္ဗာပနံ ဗြူဟိ, အနုကမ္ပာယ ဂေါတမာ’’တိ အဝေါစ။ ဧဝံ ဣဒံ သာမညရူပံ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဂေါတမဂေါတ္တကဿပဂေါတ္တာဒိဝသေန ဗဟုဝိဓံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၀။)တထာ ဂေါသဒ္ဒေါ အာဒိစ္စေ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဂေါဂေါတ္တံ ဂေါတမံ နမေ’’တိ ပေါရာဏကဝိရစနာ ဧတ္ထ နိဒဿနံ, အာဒိစ္စဗန္ဓုံ ဂေါတမံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒာမီတိ အတ္ထော။ အာဒိစ္စောပိ ဟိ ဂေါတမဂေါတ္တေ ဇာတော ဘဂဝါပိ, ဧဝံ တေန သမာနဂေါတ္တတာယ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘အာဒိစ္စဗန္ဓူ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ထောမနာ ဒိဿတိ ‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ အာဒိစ္စဗန္ဓု, ဝိဝေကံ သန္တိပဒဉ္စ မဟေသီ’’တိ စ, ‘‘ဝန္ဒေ ဇေတဝနံ နိစ္စံ, ဝိဟာရံ ရဝိဗန္ဓုနော’’တိ စ, ‘‘လောကေကဗန္ဓု’မရဝိန္ဒသဟာယဗန္ဓု’’န္တိ စ။ ‘‘ဥဏှဂူ’’တိ ဧတ္ထ ပန ဂေါသဒ္ဒေါ ရသ္မိယံ ဝတ္တတိ။ ဥဏှာ ဂါဝေါ ရသ္မိယော ဧတဿာတိ ဥဏှဂူ, သူရိယော။ ပုဗ္ဗာစရိယာပိ ဟိ ဆန္ဒောဝိစိတိသတ္ထေ ဣမမေဝတ္ထံ ဗျာကရိံသု။
‘‘ဂေါသီတစန္ဒန’’န္တိ ဧတ္ထ ပါနီယေ ဝတ္တတိ။ ဂေါသဒ္ဒေန ဟိ ဇလံ ဝုစ္စတိ။ ဂေါ ဝိယ သီတံ စန္ဒနံ, တသ္မိံ ပန ဥဒ္ဓနတော ဥဒ္ဓရိတပက္ကုထိတတေလမှိ ပက္ခိတ္တေ တင်္ခဏညေဝ တံ တေလံ သုသီတလံ ဟောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၁။)ဧတ္ထေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ကသ္မာ ဘော ‘ဂေါပဒတ္ထေ ဝတ္တမာနော ဂေါသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ပုလ္လိင်္ဂေါ စာ’တိ ဝဒထ, ကသ္မာ စ ပန ‘ဣန္ဒြိယပထဝီဝစနဗုဒ္ဓိသူရိယရသ္မိပါနီယေသု ဝတ္တမာနော ပုလ္လိင်္ဂေါ’တိ ဝဒထ, ဧတေသု သူရိယတ္ထေ ဝတ္တမာနော ပုလ္လိင်္ဂေါ ဟောတု, နနု ဣန္ဒြိယဝစနပါနီယေသု ဝတ္တမာနေန ပန ဂေါသဒ္ဒေန နပုံသကလိင်္ဂေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပထဝီဗုဒ္ဓိရသ္မီသု ဝတ္တမာနေန ဣတ္ထိလိင်္ဂေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဣန္ဒြိယာဒိပထဝါဒိပဒတ္ထေသု ဝတ္တမာနာနံ ဣန္ဒြိယသဒ္ဒါဒိပထဝီသဒ္ဒါဒီနံ နပုံသကိတ္ထိလိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒေသဿ ဒဿနတော’’တိ? တန္န, နိယမာဘာဝတော။ ဣတ္ထိပဒတ္ထေ ဝတ္တမာနဿာပိ ဟိ သတော ကဿစိ သဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ ယထာ ‘‘ဩရောဓော’’တိ။ ပုရိသပဒတ္ထေ ဝတ္တမာနဿာပိ စ သတော ကဿစိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ, ယထာ ‘‘အတ္ထကာမောသိ မေ ယက္ခ, ဟိတကာမာသိ ဒေဝတေ’’တိ။ ဣတ္ထိပုရိသပဒတ္ထေသု ပန အဝတ္တမာနာနမ္ပိ သတံ ကေသဉ္စိ သဒ္ဒါနံ ဧကသ္မိံယေဝ ဉာဏာဒိအတ္ထေ ဝတ္တမာနာနံ ဣတ္ထိပုမနပုံသကလိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ ယထာ ‘‘ပညာ အမောဟော ဉာဏ’’န္တိ, ‘‘တဋံတဋီတဋော’’တိ စ။ တထာ ဟိ အနိတ္ထိဘူတောပိ သမာနော ‘‘မာတုလာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ရုက္ခောပိ နာမံ လဘတိ, တဗ္ဗသေန နဂရမ္ပိ။ တေနာဟ စက္ကဝတ္တိသုတ္တဋီကာယံ ‘‘မာတုလာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမော ဧကော ရုက္ခော, တာယ အာသန္နပ္ပဒေသေ မာပိတတ္တာ နဂရမ္ပိ ‘မာတုလာ’တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ တေန ဝုတ္တံ မာတုလာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ’’တိ။
ဂေါသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ။
မော ဝုစ္စတိ စန္ဒော, အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မာ ဝုစ္စတိ စန္ဒော’’တိ အာကာရန္တပါဌော ဒိဿတိ, ဩကာရန္တပါဌေန တေန ဘဝိတဗ္ဗံ သက္ကဋဘာသာယ ဧကက္ခရကောသတော နယံ ဂဟေတွာ ‘‘မော သိဝေါ စန္ဒိမာ စေဝါ’’တိ ဩကာရန္တဝသေန ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဩကာရန္တဝသေန ဝုတ္တဿ မသဒ္ဒဿ စန္ဒဝါစကတ္တေ ‘‘ပုဏ္ဏမီ, ပုဏ္ဏမာ’’တိ စ နိဒဿနပဒါနိ။ တတ္ထ ပုဏ္ဏော မော ဧတ္ထာတိ ပုဏ္ဏမီ, ဧဝံ ပုဏ္ဏမာ, ရတ္တာပေက္ခံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝစနံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာ ပဌမယာမေပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရီ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနံ။ ဧတ္ထ သိယာ – ယဒိ ‘‘ပုဏ္ဏမာ’’တိ အယံသဒ္ဒေါ ရတ္တာပေက္ခော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ။
‘‘ပုဏ္ဏမာယေ ယထာ စန္ဒော၊ ပရိသုဒ္ဓါ ဝိရောစတိ။
တထေဝ တွံ ပုဏ္ဏမနော၊ ဝိရောစ ဒသသဟဿိယံ။
အနွဒ္ဓမာသေ ပန္နရသေ၊ ပုဏ္ဏမာယေ ဥပေါသထေ။
ပစ္စယံ နာဂမာရုယှ၊ ဒါနံ ဒါတုမုပါဂမိ’’န္တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၂။)အာဒီသု ကထံ ‘‘ပုဏ္ဏမာယေ’’တိ ပဒသိဒ္ဓီတိ? ယကာရဿ ယေကာရာဒေသဝသေန။ ဓမ္မိဿရေန ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘ပုဏ္ဏမာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပုဏ္ဏမာယေ’’တိ ဝဒတာ ယကာရဿ ဌာနေ ယေကာရော ပဌိတော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝိသယေ တ္တာကာရဿ ဌာနေ တ္တေကာရော ဝိယ, နီကာရဿ ဌာနေ နေကာရော ဝိယ စ။ တထာ ဟိ ယထာ ‘‘အဗျယတံ ဝိလပသိ ဝိရတ္တေ ကောသိယာယနေ’’တိ ဣမသ္မိံ ရာဓဇာတကေ ‘‘ဝိရတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဝိရတ္တေ’’တိ ဝဒန္တေန တ္တာကာရဿ ဌာနေ တ္တေကာရော ပဌိတော, ‘‘ကောသိယာယနီ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ကောသိယာယနေ’’တိ ဝဒန္တေန နီကာရဿ ဌာနေ နေကာရော ပဌိတော။ ဧဝံ ‘‘ပုဏ္ဏမာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပုဏ္ဏမာယေ’’တိ ဝဒတာ ယကာရဿ ဌာနေ ယေကာရော ပဌိတော။ ယထာ စ ‘‘ဒက္ခိတာယေ အပရာဇိတသံဃ’’န္တိ ဣမသ္မိံ မဟာသမယသုတ္တပ္ပဒေသေ ‘‘ဒက္ခိတာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒက္ခိတာယေ’’တိ ဝဒတာ ယကာရဿ ဌာနေ ယေကာရော ပဌိတော, ဧဝမိဓာပိ။ ယထာ ပန ‘‘သဘာယေ ဝါ ဒွါရမူလေ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သဘာယ’’န္တိ လိင်္ဂဗျတ္တယဝသေန သဘာ ဝုတ္တာ, န တထာ ဣဓ ‘‘ပုဏ္ဏမာယ’’န္တိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန ပုဏ္ဏမာ ဝုတ္တာ, အထ ခေါ ‘‘ပုဏ္ဏမာ’’တိ အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ပုဏ္ဏမာယော’’တိ ပဒံ ယကာရဋ္ဌာနေ ယေကာရုစ္စာရဏဝသေန သမ္ဘူတံ ဘုမ္မဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မာ ဝုစ္စတိ သိရီ။ တထာ ဟိ ဝိဒွမုခမဏ္ဍနဋီကာယံ ‘‘မာလိနီ’’တိ ပဒဿတ္ထံ ဝဒတာ ‘‘မာ ဝုစ္စတိ လက္ခီ, အလိနီ ဘမရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ လက္ခီသဒ္ဒေါ စ သိရီသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော, တေန ‘‘မာ ဝုစ္စတိ သိရီ’’တိ အတ္ထော အမှေဟိ အနုမတော, တထာ ပေါရာဏေဟိပိ ‘‘မံ သိရိံ ဓာရေတိ ဝိဒဓာတိ စာတိ မန္ဓာတာ’’တိ အတ္ထော ပကာသိတော, တသ္မာ ‘‘မာလိနီ မန္ဓာတာ’’တိ စ ဣမာနေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။ တတြ ပုလ္လိင်္ဂဿ တာဝ မသဒ္ဒဿ အယံ နာမိကပဒမာလာ –
မော, မာ။ မံ, မေ။ မေန, မေဟိ, မေဘိ။ မဿ, မာနံ။ မာ, မသ္မာ, မမှာ, မေဟိ, မေဘိ။ မဿ, မာနံ။ မေ, မသ္မိံ, မမှိ, မေသု။ ဘော မ, ဘဝန္တော မာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၃။)အယံ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ မာသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ –
မာ, မာ, မာယော။ မံ, မာ, မာယော။ မာယ, မာဟိ, မာဘိ။ မာယ, မာနံ။ မာယ, မာဟိ, မာဘိ။ မာယ, မာနံ။ မာယ, မာယံ, မာသု။ ဘောတိ မေ, ဘောတိယော မာယော။
ဧတ္ထ ပန သိရီဝါစကော မာသဒ္ဒေါ စ သဒ္ဒဝါစကော ရာသဒ္ဒေါ စာတိ ဣမေ သမာနဂတိကာ ဧကက္ခရတ္တာ နိစ္စမာကာရန္တပကတိကတ္တာ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တာ စ။
တတြ သံ ဝုစ္စတိ သန္တစိတ္တော ပုရိသော။ ယံ လောကေ ‘‘သပ္ပုရိသော’’တိ စ, ‘‘အရိယော’’တိ စ, ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ စ ဝဒန္တိ, တဿေတံ အဓိဝစနံ ယဒိဒံ ‘‘သ’’န္တိ။ ဧဝံ သပ္ပုရိသာရိယပဏ္ဍိတဝါစကဿ သံသဒ္ဒဿ ပစ္စတ္တဝစနဝသေန အတ္ထိဘာဝေ ‘‘သမေတိ အသတာ အသ’’န္တိ ဣဒံ ပယောဂနိဒဿနံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘န သံ အသ’’န္တိ သမာသစိန္တာယ သပ္ပုရိသာသပ္ပုရိသပဒတ္ထာ သံ အသံသဒ္ဒေဟိ ဝုတ္တာတိ ဉာယန္တိ, တသ္မာ ‘‘သပ္ပုရိသပဒတ္ထော ပစ္စတ္တဝစနေန သံသဒ္ဒေန ဝုတ္တော နတ္ထီ’’တိ ဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယေ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ နာမိကပဒမာလာ ပနဿ ‘‘သံ, သန္တံ, သန္တေ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ။ နပုံသကလိင်္ဂတ္တေ သံ ဝုစ္စတိ ဓနံ, ‘‘မနုဿဿံ။ ပရဿံ။ သဗ္ဗဿံ။ သဗ္ဗဿဟရဏံ။ ပရဿဟရဏ’’န္တိအာဒီနေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။ တတ္ထ မနုဿဿ သံ မနုဿဿံ။ ဧဝံ ပရဿ သံ ပရဿံ။ သဗ္ဗဿ သံ သဗ္ဗဿံ။ တဿ ဟရဏံ ပရဿဟရဏံ သဗ္ဗဿဟရဏန္တိ သမာသော။ တထာ သံ ဝုစ္စတိ သုခံ သန္တိ စ။ ဝုတ္တဉှိ တဗ္ဗာစကတ္တံ ပေါရာဏကဝိရစနာယံ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၄။)‘‘ဒေဝဒေဝေါ သံဒေဟီ နော၊ ဟီနော ဒေဝါတိဒေဟတော။
ဟတောပပါတသံသာရော၊ သာရော သံ ဒေတု ဒေဟိန’’န္တိ။
တသ္မာ အယမေတ္ထ ဂါထာ, ‘‘သကလလောကသင်္ကရော ဒီပင်္ကရော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သင်္ကရော’’တိ ပဒဉ္စနိဒဿနံ။ ‘‘သံ, သာနိ, သာ။ သံ, သာနိ, သေ။ သေန’’ဣစ္စာဒိ ပုဗ္ဗေ ပကာသိတနယေန ဉေယျံ။ ဧတ္ထ စ သောတူနံ သုဂတမတဝရေ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ သမာသန္တဂတဿ သံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ကထယာမ –
မနုဿဿံ, မနုဿဿာနိ, မနုဿဿာ။ မနုဿဿံ, မနုဿဿာနိ, မနုဿဿေ။ မနုဿဿေန, မနုဿဿေဟိ, မနုဿဿေဘိ။ မနုဿဿဿ, မနုဿဿာနံ။ မနုဿဿာ, မနုဿဿသ္မာ, မနုဿဿမှာ, မနုဿဿေဟိ, မနုဿဿေဘိ။ မနုဿဿဿ, မနုဿဿာနံ။ မနုဿဿေ, မနုဿဿသ္မိံ, မနုဿဿမှိ, မနုဿဿေသု။ ဘော မနုဿဿ, ဘောန္တော မနုဿဿာနိ, မနုဿဿာ။ ဧသ နယော ‘‘ပရဿံ သဗ္ဗဿ’’န္တိအာဒီသုပိ, သဗ္ဗာနေတာနိ ပဒါနိ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
ယံ တံ ကိမိတိသဒ္ဒါနံ၊ နာမမာလံ ပနတ္တရိ။
သဗ္ဗနာမပရိစ္ဆေဒေ၊ ပကာသိဿံ တိလိင်္ဂတော။
ဣစ္စေဝံ ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ကော ဝိ သာဒီနံ နာမိကပဒမာလာ သဒ္ဓိံ အတ္ထန္တရနိဒဿနပဒေဟိ ဝိဘတ္တာ။ တတြိဒံ လိင်္ဂဝဝတ္ထာနံ –
ကော ဝိ သာ ဟောန္တိ ပုလ္လိင်္ဂေ၊ ဘာ ရာ ထီ ဓီ ကု ဘူ ထိယံ။
ကံ ခံ နပုံသကေ ဂေါ တု၊ ပုမေ စေဝိတ္ထိလိင်္ဂကေ။
မော ပုမေ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ မာ၊ သံ ပုမေ စ နပုံသကေ။
ယံ တံ ကိမိတိ သဗ္ဗတြ၊ လိင်္ဂေသွေဝ ပဝတ္တရေ။
ဣတော အညာနိပိ ဧကက္ခရာနိ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၅။)ဧဝံ ဝိညူနံ နယညူနံ သဒ္ဒရစနာဝိသယေ ပရမဝိသုဒ္ဓဝိပုလဗုဒ္ဓိပဋိလာဘတ္ထံ ပရမသဏှသုခုမတ္ထေသု ပယောဂေသု အသမ္မောဟတ္ထံ သုဝဏ္ဏတလေ သီဟဝိဇမ္ဘနေန ကေသရီသီဟဿ ဝိဇမ္ဘနမိဝ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဉာဏဝိဇမ္ဘနေန ဝိဇမ္ဘနတ္ထဉ္စ အဓိကူနေကက္ခရဝသေန လိင်္ဂတ္တယံ မိဿေတွာ နာမိကပဒမာလာ ဝိဘတ္တာ။
သဒ္ဒေ ဘဝန္တိ ကုသလာ န တု ကေစိ အတ္ထေ၊
အတ္ထေ ဘဝန္တိ ကုသလာ န တု ကေစိ သဒ္ဒေ။
ကောသလ္လမေဝ ပရမံ ဒုဘယတ္ထ တသ္မာ၊
ယောဂံ ကရေယျ သတတံ မတိမာ ဝရန္တိ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု
ဝိညူနံ ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
လိင်္ဂတ္တယမိဿကော နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ
ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၁. ဝါစ္စာဘိဓေယျလိင်္ဂါဒိပရိဒီပနနာမိကပဒမာလာ
ဝါစ္စာဘိဓေယျလိင်္ဂါဒိ-ဝသေနပိ ဣတော ပရံ။
ဘာသိဿံ ပဒမာလာယော၊ ဘာသိတဿာနုရူပတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၆။)တတ္ထ ဝါစ္စလိင်္ဂါနီတိ အပ္ပဓာနလိင်္ဂါနိ, ဂုဏနာမသင်္ခါတာနိ ဝါ လိင်္ဂါနိ။ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနီတိ ပဓာနလိင်္ဂါနိ, ဂုဏီပဒသင်္ခါတာနိ ဝါ လိင်္ဂါနိ။ ယသ္မာ ပန တေသု ဝါစ္စလိင်္ဂါနိ နာမ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုဝတ္တကာနိ ဘဝန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗာနိ ဘူဓာတုမယာနိ စ ဝါစ္စလိင်္ဂါနိ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနုရူပတော ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တေသံ ဘူဓာတုမယာနိ ဝါစ္စလိင်္ဂါနိ သရူပတော နာမိကပဒမာလာယ အယောဇိတာနိပိ တတ္ထ တတ္ထ နယတော ယောဇိတာနိ, တသ္မာ န ဒါနိ ဒဿေဿာမ။ အဘူဓာတုမယာနိပိ ကိဉ္စာပိ နယတော ယောဇိတာနိ, တထာပိ သောတာရာနံ ပယောဂေသု ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ကထယာမ, နာမိကပဒမာလဉ္စ နေသံ ဒဿေဿာမ ကိဉ္စိ ပယောဂံ ဝဒန္တာ။
ဒီဃော ရဿော နီလော ပီတော၊
သုက္ကော ကဏှော သေဋ္ဌော ပါပေါ။
သဒ္ဓါ သုဒ္ဓါ ဥစ္စော နီစော၊
ကတောတီတော ဣစ္စာဒီနိ။
ဒီဃာ ဇာဂရတော ရတ္တိ၊ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ။
ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတံ။
ဒီဃော, ဒီဃာ။ ဒီဃံ, ဒီဃေ။ ဒီဃေန, ဒီဃေဟိ, ဒီဃေဘိ။ ဒီဃဿ, ဒီဃာနံ။ ဒီဃာ, ဒီဃသ္မာ, ဒီဃမှာ, ဒီဃေဟိ, ဒီဃေဘိ။ ဒီဃဿ, ဒီဃာနံ။ ဒီဃေ, ဒီဃသ္မိံ, ဒီဃမှိ, ဒီဃေသု။ ဘော ဒီဃ, ဘဝန္တော ဒီဃာ။ ‘‘ဒီဃာတိ မံ ပက္ကောသေယျာထာ’’တိ ဣဒမေတ္ထ နိဒဿနံ။
ဒီဃာ, ဒီဃာ, ဒီဃာယော။ ဒီဃံ, ဒီဃာ, ဒီဃာယော။ ဒီဃာယ။ သေသံ ကညာနယေန ဉေယျံ။
ဒီဃံ, ဒီဃာနိ, ဒီဃာ။ ဒီဃံ, ဒီဃာနိ, ဒီဃေ။ ဒီဃေန။ သေသံ စိတ္တနယေန ဉေယျံ။ ရဿာဒီနိ စ ဧဝမေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။ အယံ ဝါစ္စလိင်္ဂါနံ နာမိကပဒမာလာ, ‘‘ဂုဏနာမာနံ နာမိကပဒမာလာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
အဘိဓေယျကလိင်္ဂေသု၊ သဝိသေသာနိ ယာနိ ဟိ။
တေသံ ဒါနိ ယထာပါဠိံ၊ ပဒမာလံ ကထေဿဟံ။
ကတမာနိ တာနိ ပဒါနိ, ယာနိ သဝိသေသာနိ?
ဘဝါဘဝါဒိကံ လင်္ကာ-ဒီပေါ ဣစ္စာဒိကာနိ စ။
ဗောဓိ သန္ဓီတိ စာဒီနိ၊ သဝိသေသာနိ ဟောန္တိ တု။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၇။)ဘဝါဘဝပဒံ ဒေက-ဝစော ဗဟုဝစော ကွစိ။
သမာသေ အသမာသေပိ၊ သမ္ဘဝေါ တဿ ဣစ္ဆိတော။
ဝိဂ္ဂဟဉ္စ ပဒတ္ထဉ္စ၊ ဝတွာ ပဒဿိမဿ မေ။
ဝုစ္စမာနမဝိက္ခိတ္တာ၊ ပဒမာလံ နိဗောဓထ။
ဘဝေါ စ အဘဝေါ စ ဘဝါဘဝံ။ အထ ဝါ ဘဝေါ စ အဘဝေါ စ ဘဝါဘဝါနိ, အယံ ဝိဂ္ဂဟော။ တတြ ဘဝေါတိ ခုဒ္ဒကော ဘဝေါ။ အဘဝေါတိ မဟန္တော ဘဝေါ။ ဝုဒ္ဓတ္ထဝါစကော ဟေတ္ထ အကာရော။ ဧတ္ထ စ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန ဟီနပဏီတဝသေန စ ခုဒ္ဒကမဟန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ။ အဘဝေါတိ အဝုဒ္ဓိ။ အယံ ပဒတ္ထော။ အယံ ပန နာမိကပဒမာလာ –
ဘဝါဘဝံ, ဘဝါဘဝံ, ဘဝါဘဝေန, ဘဝါဘဝဿ, ဘဝါဘဝါ, ဘဝါဘဝသ္မာ, ဘဝါဘဝမှာ, ဘဝါဘဝဿ, ဘဝါဘဝေ, ဘဝါဘဝသ္မိံ, ဘဝါဘဝမှိ, ဘော ဘဝါဘဝ။ ဣတိ ဘဝါဘဝပဒံ ဧကဝစနကံ ဘဝတိ။ ဒိဿတိ စ တဿေကဝစနတာ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ –
‘‘အတီတကပ္ပေ စရိတံ၊ ဌပယိတွာ ဘဝါဘဝေ။
ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ စရိတံ၊ ပဝက္ခိဿံ သုဏောဟိ မေ’’
ဣတိ ဝါ,
‘‘ဧဝံ ဗဟုဝိဓံ ဒုက္ခံ၊ သမ္ပတ္တိဉ္စ ဗဟူဝိဓံ။
ဘဝါဘဝေ အနုဘဝိတွာ၊ ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ’’
ဣတိ ဝါ ဧဝံ ပါဠိယံ ဘဝါဘဝ ပဒဿ ဧကဝစနတာ ဒိဋ္ဌာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၈။)‘‘အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ယံ၊
ဘဝါဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဇီဝလောကော။
နမော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလ-
ဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿ တဿာ’’တိ
ဧဝံ တဿေကဝစနတာ ဒိဋ္ဌာ။
ဘဝါဘဝါနိ, ဘဝါဘဝါ, ဘဝါဘဝါနိ, ဘဝါဘဝေ, ဘဝါဘဝေဟိ, ဘဝါဘဝေဘိ, ဘဝါဘဝါနံ, ဘဝါဘဝေဟိ, ဘဝါဘဝေဘိ, ဘဝါဘဝါနံ, ဘဝါဘဝေသု, ဘဝန္တော ဘဝါဘဝါနိ။ ဣတိ ဘဝါဘဝပဒံ ဗဟုဝစနကမ္ပိ ဘဝတိ။ ဒိဿတိ စ တဿ ဗဟုဝစနကတာ ပါဠိယံ ‘‘ဓောနဿ ဟိ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ လောကေ။ ပကပ္ပိကာ ဒိဋ္ဌိ ဘဝါဘဝေသူ’’တိ။ ဥဘယမ္ပိ နယံ ဝေါမိဿေတွာ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ‘‘ဘဝါဘဝံ, ဘဝါဘဝါနိ။ ဘဝါဘဝံ, ဘဝါဘဝါနိ။ ဘဝါဘဝေန, ဘဝါဘဝေဟိ, ဘဝါဘဝေဘိ’’ဣစ္စေဝမာဒိနာ စိတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။
နပုံသကေကဝစန-ဗဟုဝစနကာ ဣမာ။
ပဒမာလာ သမာသတ္တေ၊ ကတာတိ ပရိဒီပယေ။
သမာသကပဒဉ္စေဝ၊ အသမာသကမေဝ စ။
ဘဝါဘဝပဒံ ဒွေဓာ၊ ဣတိ ဝိဒွါ ဝိဘာဝယေ။
နပုံသကံ သမာသတ္တေ၊ ပုလ္လိင်္ဂမိတရတ္တနေ။
နပုံသကံ တု ပါယေန၊ ဧကဝစနကံ ဝဒေ။
‘‘ဘဝေါ စ အဘဝေါ စာ’’တိ၊ သမာသတ္ထံ ဝဒေ ဗုဓော။
‘‘ဘဝတော ဘဝ’’မိစ္စတ္ထံ၊ အသမာသဿ ဘာသယေ။
ပုလ္လိင်္ဂတ္တမှိ သော ဉေယျော၊ နိဿက္ကဥပယောဂတော။
ဧဝံ ဝိသေသတော ဇညာ၊ ဘဝါဘဝပဒံ ဝိဒူ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၂၉။)ယထာ စေတ္ထ ဘဝါဘဝပဒဿ နာမိကပဒမာလာ ယောဇိတာ, ဧဝံ ‘‘ကမ္မာကမ္မံ ဖလာဖလ’’န္တိအာဒီနမ္ပိ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အတ္ထောပိ နေသံ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ယေဘုယျေနေတာနိ ဧကဝစနကာနိ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ တာဝ ဘဝါဘဝပဒါဒီနံ ဝိသေသဝန္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
လင်္ကာဒီပေါ, လင်္ကာဒီပံ, လင်္ကာဒီပေန, လင်္ကာဒီပဿ, လင်္ကာဒီပါ, လင်္ကာဒီပသ္မာ, လင်္ကာဒီပမှာ, လင်္ကာဒီပဿ, လင်္ကာဒီပေ, လင်္ကာဒီပသ္မိံ, လင်္ကာဒီပမှိ, ဘော လင်္ကာဒီပ။ အယံ သမာသတ္တေ နာမိကပဒမာလာ။ အသမာသတ္တေပိ ပန ယောဇေတဗ္ဗာ။
လင်္ကာ ဒီပေါ, လင်္ကံ ဒီပံ, လင်္ကာယ ဒီပေန, လင်္ကာယ ဒီပဿ, လင်္ကာယ ဒီပါ, လင်္ကာယ ဒီပသ္မာ, လင်္ကာယ ဒီပမှာ, လင်္ကာယ ဒီပဿ, လင်္ကာယ ဒီပေ, လင်္ကာယ ဒီပသ္မိံ, လင်္ကာယ ဒီပမှိ, ဘောတိ လင်္ကေ ဒီပ။ အယံ ဗျာသေ နာမိကပဒမာလာ။ အယံ နယော ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေါ’’တိ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတိ ကေဝလေန ဇမ္ဗူသဒ္ဒေန ဇမ္ဗုဒီပဿ အကထနတော, ယထာ ကေဝလေန လင်္ကာသဒ္ဒေန လင်္ကာဒီပေါ ကထိယတိ။ အယံ ပန ဗျာသေ ပဒမာလာနယော ဝိသေသတော ကဗ္ဗရစနာယံ ကဝီနံ ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ သာသနဿာပိ။ တထာ ဟိ ဗျာသဝသေန ပေါရာဏကဝိရစနာ ဒိဿတိ –
‘‘ဝန္ဒာမိ သေလမှိ သမန္တကူဋေ၊
လင်္ကာယ ဒီပဿ သိခါယမာနေ။
အာဝါသဘူတေ သုမနာမရဿ၊
ဗုဒ္ဓဿ တံ ပါဒဝဠဉ္ဇမဂ္ဂ’’န္တိ။
သာသနေပိ ဗျာသဝသေန ‘‘ဒိဗ္ဗော ရထော ပါတုရဟု, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော’’တိအာဒိကာ ပါဠိ ဒိဿတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၀။)ယထာ ပန ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေါ’’တိ ဧတ္ထ အယံ နယော န လဗ္ဘတိ, တထာ ‘‘နာဂဒီပေါ’’တိအာဒီသုပိ ကေဝလေန ဇမ္ဗူသဒ္ဒေန ဇမ္ဗုဒီပဿ အကထနမိဝ ကေဝလေန နာဂသဒ္ဒါဒိနာ နာဂဒီပါဒီနံ အကထနတောတိ။ နနု စ ဘော ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဇမ္ဗုနဒရံသိနော တံ, ဒါဌံ မယံ ဇမ္ဗုနရာ နမာမာ’’တိ ပေါရာဏကဝိရစနာယံ ဇမ္ဗူသဒ္ဒေန ဇမ္ဗုဒီပေါ ဝုတ္တော ‘‘ဇမ္ဗုဒီပနရာ’’တိ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ? သစ္စံ ‘‘ဇမ္ဗုဒီပနရာ’’တိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ, ကေဝလေန ပန ဇမ္ဗူသဒ္ဒေန ဇမ္ဗုဒီပတ္ထံ န ဝဒတိ, ကိန္တု ‘‘ဇမ္ဗုဒီပနရာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဝိသယတ္တာ အဓိကက္ခရဒေါသံ ပရိဝဇ္ဇန္တေန ဒီပသဒ္ဒလောပံ ကတွာ ‘‘ဇမ္ဗုနရာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဥတ္တရပဒလောပဝသေန ဝုတ္တော ဇမ္ဗုသဒ္ဒေါ နရသဒ္ဒံ ပဋိစ္စ သမာသဗလေန ‘‘ဇမ္ဗုဒီပနရာ’’တိ အတ္ထပ္ပကာသနေ သမတ္ထော ဟောတိ, န ကေဝလော ဗျာသကာလေ, တထာ ဟိ ‘‘ဇမ္ဗူ’’တိ ဝုတ္တေ ဇမ္ဗုဒီပေါ န ဉာယတိ, အထ ခေါ ဇမ္ဗုရုက္ခောယေဝ ဉာယတိ။
ကိံ ပန ဘော ‘‘ကာကော ဒါသော, ကာကံ ဒါသံ, ကာကေန ဒါသေနာ’’တိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ, န လဗ္ဘတီတိ? လဗ္ဘတိ, ကာကသဒ္ဒေန ကာကနာမကဿ ဒါသဿ ကထနံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေါ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဇမ္ဗုနာမကော ဒီပေါ’’တိ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ဇမ္ဗူ ဒီပေါ, ဇမ္ဗုံ ဒီပံ, ဇမ္ဗုယာ ဒီပေနာ’’တိ အယံ နယော လဗ္ဘတီတိ? န လဗ္ဘတိ ဇမ္ဗူသဒ္ဒဿ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ဒီပေ အပ္ပဝတ္တနတော။ ဇမ္ဗူသဒ္ဒေါ ဟိ ရုက္ခေယေဝ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ပဝတ္တတိ, န ဒီပေ။ ယထာ ပန စိတ္တဝေါဟာရော စိတ္တနာမကေ ဂဟပတိမှိပိ မနေပိ ပဝတ္တတိ ‘‘စိတ္တော ဂဟပတိ။ စိတ္တံ မနော မာနသ’’န္တိအာဒီသု။ ယထာ စ ကုသဝေါဟာရော ကုသနာမကေ ရညေပိ ကုသတိဏေပိ ပဝတ္တတိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၁။)‘‘ပဘာဝတိဉ္စ အာဒါယ၊ မဏိံ ဝေရောစနံ ကုသော။
ကုသာဝတိံ ကုသရာဇာ၊ အဂမာသိ မဟဗ္ဗလော။
ကုသော ယထာ ဒုဂ္ဂဟိတော၊ ဟတ္ထမေဝါနုကန္တတီ’’တိ
အာဒီသု, တထာ ကာကသဒ္ဒေါပိ ဝါယသေ, ဧဝံနာမကေ ဒါသေပိ ပဝတ္တတိ ‘‘ကာကော ရဝတိ, ကာကော နာမ ဒါသော သဋ္ဌိယောဇနာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု။ ဇမ္ဗူသဒ္ဒေါ ပန ဂဟပတိမနာဒီသု စိတ္တ ကုသ ကာကသဒ္ဒါ ဝိယ ပဏ္ဏတ္တိဝသေန ဒီပသ္မိံ န ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တောယေဝ နယော မနသိကရဏီယော။
ယထာ ပနေတ္ထ ‘‘လင်္ကာဒီပေါ’’တိ သဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ သမာသဝသေန ဗျာသဝသေန စ ယောဇိတာ, ဧဝံ ‘‘ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပေါ, အပရဂေါယာနဒီပေါ, ဥတ္တရကုရုဒီပေါ, အဿယုဇနက္ခတ္တံ, စိတြမာသော, ဝေဿန္တရရာဇာ, သေတဝတ္ထံ, ဒိဗ္ဗရထော’’တိအာဒီနမ္ပိ နာမိကပဒမာလာ သမာသဝသေန ဗျာသဝသေန စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာဒိသဒ္ဒေဟိ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပါဒီနံ ကထနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဗ္ဗရထော’’တိအာဒီနံ သမာသဂတပဒါနံ ပယောဇနေ သတိ ဗျာသဝသေန ဝိသုံ ကတ္တဗ္ဗတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဗျာသဝသေန ‘‘ဒိဗ္ဗော ရထော’’တိအာဒိနာ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ သမာနာဓိကရဏဝသေန ပစ္စေကဝိဘတ္တိယုတ္တဘာဝေ သတိ ဂါထာသု ဝုတ္တိပါလနသုခုစ္စာရဏဂုဏော ဘဝတိ။ သော စ သာသနာနုကူလော ဟိ အယံ နယော ဌပိတော။ တထာ ဟိ ပါဝစနေ ‘‘ဒိဗ္ဗော ရထော ပါတုရဟု, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော’’တိအာဒိကာ ပါဠိယော ဗဟူ ဒိဿန္တိ, ဧဝံ လင်္ကာဒီပါဒိသဒ္ဒါနံ ဝိသေသဝန္တတာ ဘဝတိ။
ဣဒါနိ ဗောဓိသန္ဓိအာဒီနံ ဝိသေသဝန္တတာ ဝုစ္စတိ –
ဗောဓိ သန္ဓိ ဝိဘတ္တာ’ယု၊ ဓာတုယေဝ ပဇာပတိ။
ဒါမာ ဒါမံ တထာ သဒ္ဓါ၊ သဒ္ဓံ တဋံ တဋီ တဋော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၂။)ဗျဉ္ဇနံ ဗျဉ္ဇနော အတ္ထော၊ အတ္ထမက္ခရမက္ခရော။
အဇ္ဇဝံ အဇ္ဇဝေါ စေဝ၊ တထာ မဒ္ဒဝဂါရဝါ။
ဝစော ဝစီတိ စာဒီနိ၊ သမရူပါ သရူပတော။
ဒွိတ္တိလိင်္ဂါနိ သမ္ဘောန္တိ၊ ယထာသမ္ဘဝမုဒ္ဒိသေ။
ဧတေသု ဟိ ဗောဓိသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗောဓိ ရာဇကုမာရော’’တိ စ, ‘‘အရိယသာဝကော ‘ဗောဓီ’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂေါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ စ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဝစနဿ ‘‘ဗောဓိ, ဗောဓီ, ဗောဓယော။ ဗောဓိံ, ဗောဓီ, ဗောဓယော။ ဗောဓိနာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂေ အဂ္ဂိနယေန နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ရုက္ခမဂ္ဂနိဗ္ဗာနသဗ္ဗညုတညာဏဝစနဿ ပန ‘‘ဗောဓိ, ဗောဓီ, ဗောဓိယော။ ဗောဓိံ, ဗောဓီ, ဗောဓိယော။ ဗောဓိယာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ရတ္တိနယေန နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ကေစိ ပန ‘‘ရုက္ခဝစနော ဗောဓိသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အာဂမေန ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿနတော ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ အာဂမေ ရုက္ခဝစနဿ ဗောဓိသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝေါ ဒိဿတိ, ပုဂ္ဂလဝစနဿ ပန ဒိဿတိ။ ယဒိ စ ‘‘သာလော ဓဝေါ ခဒီရော’’တိအာဒီနံ ဝိယ ရုက္ခဝစနဿ ဗောဓိသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ သိယာ, ဇမ္ဗူ သိမ္ဗလီ ပါဋလီသဒ္ဒါဒီနံ ရုက္ခဝါစကတ္တာ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ သိယာ, န တေသံ ဣမဿ စ ရုက္ခဝါစကတ္တေပိ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝေါ ဥပလဗ္ဘတိ။ ယဒိ ဟိ ရုက္ခဝစနော ဗောဓိသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ, ဧဝံ သန္တေ နိဗ္ဗာနဝစနော သဗ္ဗညုတညာဏဝစနော စ ဗောဓိသဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ သိယာ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒိနာ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ နိဗ္ဗာနာဒိနော အတ္ထဿ ကထနတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၃။)ယေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ရုက္ခဝစနော ဗောဓိသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ’’တိ, တေ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ, တံ ဧတ္ထ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ ဗောဓိစ္စေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ စေတသိ သန္နိဓာယ ‘‘ဗုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ ဗောဓီ’’တိ နိဗ္ဗစနဝသေန ‘‘ကိံ ရုက္ခဝစနော ဗောဓိသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေါ န ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနာ ဝဒန္တိ မညေ။ နေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဧဝဉ္စ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ, တံ ဧတ္ထ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ ဗောဓိစ္စေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဂရူဟိ ဉာဏဝစနံ ဣတ္ထိ လိင်္ဂဘူတံ ဗောဓီတိ ဉာဏဿ နာမံ ပဏ္ဏတ္တိအန္တရပရိကပ္ပနေနတ္ထံ ပရိကပ္ပေန္တေန ဗုဇ္ဈနဋ္ဌာနဘူတေ ရုက္ခေ အာရောပေတွာ ရုက္ခော ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နိဗ္ဗစနေ အာဒရော န ကာတဗ္ဗော။ န ဟိ ‘‘ဗုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ ဗောဓီ’’တိ နိဗ္ဗစနကရဏံ ရုက္ခဝစနဿ ဗောဓိသဒ္ဒဿ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ ကာတုံ သက္ကောတိ သင်္ကေတသိဒ္ဓတ္တာ ဝေါဟာရဿ, တသ္မာ ရုက္ခံ သယံ အဗောဓိမ္ပိ သမာနံ ဗောဓိယာ ပဋိလာဘဋ္ဌာနတ္တာ သင်္ကေတသိဒ္ဓေန ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရေန ဝေါဟရန္တိ သာသနိကာ, ဗောဓိယာ ဝါ ကာရဏတ္တာ ဖလဝေါဟာရေန။ ဧတမတ္ထံယေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ, တံ ဧတ္ထ ဘဂဝါ ပတ္တောတိ ရုက္ခောပိ ဗောဓိစ္စေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဧဝံ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ရုက္ခနာမံ ပဝတ္တတီတိ။ တေနာဟ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဓမ္မသေနာပတိ အနုဓမ္မစက္ကဝတ္တီ ဝေါဟာရကုသလော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရေန ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ အပိစ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဗောဓိယာ သာခါ’’တိ စ, ‘‘ကေနဋ္ဌေန မဟာဗောဓိ, ကဿ သမ္ဗန္ဓိနီ စ သာ’’တိ စ,
‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တာ သာ၊ အသီတိရတနံ နဘံ။
ဥဂ္ဂန္တွာန တဒါ မုဉ္စိ၊ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ရသ္မိယော သုဘာ’’တိ စ
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၄။)ဧဝမာဒယော ရုက္ခဝါစကဿ ဗောဓိသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ ပယောဂါ ဒိဿန္တိ။
အထ ဝါ ရုက္ခဝါစကော ဗောဓိသဒ္ဒေါ ဒွိလိင်္ဂေါ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂဝသေန။ တထာ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယံ မဟာဝေယျာကရဏဿ ပါဠိနယဝိဒုနော ဗုဒ္ဓဃောသာစရိယဿ ဧဝံ သဒ္ဒရစနာ ဒိဿတိ ‘‘သက္ခိဿသိ တွံ တာတ ပါဋလိပုတ္တံ ဂန္တွာ မဟာဗောဓိနာ သဒ္ဓိံ အယျံ သံဃမိတ္တတ္ထေရိံ အာနေတု’’န္တိ စ, ‘‘သာပိ ခေါ မဟာဗောဓိသမာရူဠှာ နာဝါ ပဿတော မဟာရာဇဿ မဟာသမုဒ္ဒတလံ ပက္ခန္ဒာ’’တိ စ တဿ ရုက္ခဝါစကဿ ဗောဓိသဒ္ဒဿ ‘‘ဗုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ ဗောဓီ’’တိ နိဗ္ဗစနဝသေန ‘‘ဗောဓိ, ဗောဓီ, ဗောဓယော။ ဗောဓိံ, ဗောဓီ, ဗောဓယော။ ဗောဓိနာ’’တိအာဒိနာ ပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရုက္ခဝါစကဿေဝ ပန တဿ ဉာဏေ ပဝတ္တိတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရေန သင်္ကေတသိဒ္ဓေန ရူဠှတ္ထဒီပကေန ‘‘ဗောဓိ, ဗောဓီ, ဗောဓိယော။ ဗောဓိံ, ဗောဓီ, ဗောဓိယော။ ဗောဓိယာ’’တိအာဒိနာ ပဒမာလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣစ္စေဝံ –
ပုဂ္ဂလဝါစကော ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂိကော ဘဝေ။
ဉာဏာဒိဝါစကော ဣတ္ထိ-လိင်္ဂေါယေဝ သိယာ သဒါ။
ဗောဓိပါဒပဝစနော၊ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂိကော ဘဝေ။
ဧဝံ သန္တေပိ ဧတဿ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တမေဝ တု။
ဣစ္ဆိတဗ္ဗတရံ ယသ္မာ၊ ဓမ္မသေနာပတီရိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၅။)သန္ဓိသဒ္ဒါဒီနမ္ပိ နယာနုသာရေန နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သန္ဓိသဒ္ဒေါ ဟိ သရသန္ဓိအာဒိဝါစကော ပုလ္လိင်္ဂေါ, ပဋိသန္ဓိယာဒိဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ‘‘သန္ဓိနော။ သန္ဓိယာ’’တိအာဒိဒဿနတော။ ဝိဘတ္တိသဒ္ဒေါ ဝိဘဇနဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, သျာဒိဝါစကော ပုလ္လိင်္ဂေါ စေဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စ ‘‘ဝိဘတ္တိဿ။ ဝိဘတ္တိယာ’’တိအာဒိဒဿနတော။
အာယုသဒ္ဒေါ ပန ဇီဝိတိန္ဒြိယဝါစကောယေဝ ဟုတွာ ပုန္နပုံသကလိင်္ဂေါ, ‘‘ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓါ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ ‘‘ဧတ္တကံယေဝ တေ အာယု, စဝနကာလော ဘဝိဿတီ’’တိ စ ဒဿနတော။
ဓာတုသဒ္ဒေါ သဘာဝါဒိဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, ကရပစာဒိဝါစကော ပုမိတ္ထိလိင်္ဂေါ ‘‘စက္ခုဓာတုယာ။ ကရောတိဿ ဓာတုဿ။ ဓာတုယော ဓာတုယာ’’တိ ဒဿနတော။
ပဇာပတိသဒ္ဒေါ ဒေဝဝိသေသဝါစကော ပုလ္လိင်္ဂေါ, ကလတ္တဇိနမာတုစ္ဆာဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ‘‘ပဇာပတိဿ ဒေဝရာဇဿ ဓဇဂ္ဂံ ဥလ္လောကေယျာထ’’, ‘‘အတ္တနော ပဇာပတိယာ သဒ္ဓိံ မဟာပဇာပတိယာ’’တိ စ ဒဿနတော။
ဒါမာ ဒါမံ သဒ္ဒါ မာလတီဒါမာဒိဘေဒဘိန္နဿ ဧကဿ ဝတ္ထုဿ ယထာက္ကမံ ဣတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂါ။ တထာ ဟိ ‘‘မာလတီဒါမာ လောလာဠိင်္ဂလီလာ။ မာလတီဒါမံ။ သိင်္ဃိတံ ဒါမံ ဘမရေဟိ။ ရတနဒါမာ။ ရတနဒါမ’’န္တိ စ ဒွိလိင်္ဂဘာဝေ လောကိကပ္ပယောဂါ ဒိဿန္တိ သာသနာနုကူလာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၆။)သဒ္ဓံ သဒ္ဓါသဒ္ဒါ ပန ဘိန္နဝတ္ထူနံ ဝါစကာ ဣတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂါ, သဒ္ဓါသဒ္ဒေါ ပသာဒလက္ခဏဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, သဒ္ဓံသဒ္ဒေါ မတကဘတ္တဝါစကော နပုံသကလိင်္ဂေါ ‘‘သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ။ မယမဿုဘော ဂေါတမဗြာဟ္မဏာ နာမ ဒါနာနိ ဒေမ သဒ္ဓါနိ ကရောမာ’’တိ ဒဿနတော။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ‘‘သဒ္ဓါ ပုရိသော, သဒ္ဓါ ဣတ္ထီ, သဒ္ဓံ ကုလ’’န္တိ ဣမာနိ ဝါစ္စလိင်္ဂတ္တာ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။
တဋံ တဋီ တဋောတိမေ သဒ္ဒါ တီရသင်္ခါတေ ဧကသ္မိံယေဝတ္ထေ ထီပုန္နပုံသကလိင်္ဂါ။
ဗျဉ္ဇနသဒ္ဒေါ ဥပသေစနလိင်္ဂဝါကျာဝေဏိကသရီရာဝယဝဝါစကော နပုံသကလိင်္ဂေါ, အက္ခရဝါစကော ပုန္နပုံသကလိင်္ဂေါ။ တတြုပသေစနေ ‘‘သူပံ ဝါ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ’’တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ။ တထာ လိင်္ဂေ ‘‘ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပုရိသဗျဉ္ဇန’’န္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဝါကျေ ‘‘ပဒဗျဉ္ဇနာနိ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟေတွာ’’တိ နပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အာဝေဏိကေ ‘‘အသီတိ အနုဗျဉ္ဇနာနီ’’တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ သရီရာဝယဝေ ‘‘ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ပါကဋဘာဝကရဏတော အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဧဝံ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဧတ္ထ ဟိ အနုဗျဉ္ဇနံ နာမ ဟတ္ထပါဒသိတဟသိတကထိတဝိလောကိတာဒိဘေဒေါ အာကာရော။ သော ဧဝ ‘‘သရီရာဝယဝေါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ အက္ခရေ ‘‘ဗျဉ္ဇနော။ ဗျဉ္ဇန’’န္တိ စ ပုန္နပုံသကနိဒ္ဒေသော။
အတ္ထသဒ္ဒေါ နိဗ္ဗာနဝစနော နပုံသကလိင်္ဂေါ, အဘိဓေယျဓနကာရဏပယောဇနနိဝတျာဘိသန္ဓာနာဒိဝစနော ပန ပုလ္လိင်္ဂေါ။ တထာ ဟိ ကထာဝတ္ထုမှိ ‘‘အတ္ထတ္ထမှီ’’တိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယံ ‘‘အတ္ထံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသေန အတ္ထသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ ဣတိ အတ္ထသဒ္ဒေါ ဒွိလိင်္ဂေါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၇။)အက္ခရသဒ္ဒေါ စ ‘‘ယော ပုဗ္ဗော အက္ခရော အက္ခရာနီ’’တိ စ ဒဿနတော။ အပိစ အက္ခရသဒ္ဒေါ နိဗ္ဗာနဝစနော နာမပဏ္ဏတ္တိဝစနော စ သဗ္ဗဒါနပုံသကလိင်္ဂေါ ဘဝတိ ‘‘ပဒမစ္စုတမက္ခရံ, မဟာဇနသမ္မတောတိ ခေါ ဝါသေဋ္ဌ ‘မဟာသမ္မတော’တွေဝ ပဌမံ အက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု။ ‘‘အက္ခရာယ ဒေသေတိ, အက္ခရက္ခရာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဧတ္ထ ပန ပုလ္လိင်္ဂေါတိပိ နပုံသကလိင်္ဂေါတိပိ ဝတ္တဗ္ဗော, ဣတ္ထိလိင်္ဂေါတိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗော။ အယဉှိ ‘‘အသက္ကတာ စသ္မ ဓနဉ္စယာယ။ ဝိရမထာယသ္မန္တော မမဝစနာယာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဓနဉ္စယာယ, ဝစနာယာ’’တိ သဒ္ဒါ ဝိယ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တော, န လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေနာတိ။
အဇ္ဇဝ မဒ္ဒဝ ဂါရဝသဒ္ဒါ ပန ပုန္နပုံသကလိင်္ဂါ။ ‘‘အဇ္ဇဝေါ စ မဒ္ဒဝေါ စ။ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝံ။ ဂါရဝေါ စ နိဝါတော စ။ သဟ အာဝဇ္ဇိတေ ထူပေ, ဂါရဝံ ဟောတိ မေ တဒါ’’တိ စ အာဒိဒဿနတော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၈။)ဝစောဝစီသဒ္ဒါ ပန ဃဋောဃဋီသဒ္ဒါ ဝိယ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂါ, တတ္ထ ဝစီသဒ္ဒဿ ‘‘ဝစီ, ဝစီ, ဝစိယော။ ဝစိံ, ဝစီ, ဝစိယော။ ဝစိယာ’’တိ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ဒုစ္စရိတပယောဂဝိညတ္တိသဒ္ဒါဒီသု ပရေသု ဝစသဒ္ဒဿန္တော ဤကာရော ဟောတိ, တေန ‘‘ဝစီဒုစ္စရိတ’’န္တိအာဒီနိ ရူပါနိ ဒိဿန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဝစသဒ္ဒတော ဝိသုံ ဝစီသဒ္ဒဿ ဒဿနတော။ အတြိမာနိ ပါဠိတော စ အဋ္ဌကထာတော စ နိဒဿနပဒါနိ။ ‘‘ဝစီ ဝစီသင်္ခါရော, ဝစီသင်္ခါရော ဝစီ, ဝစိဉ္စ ဝစီသင်္ခါရေ စ ဌပေတွာ အဝသေသာ န စေဝ ဝစီ, န စ ဝစီသင်္ခါရော။ ဂဒိတော ဝစီဘိ သတိမာဘိနန္ဒေ’’တိ ဣမာနိ ပါဠိတော နိဒဿနပဒါနိ။ ‘‘စောပနသင်္ခါတာ ဝစီ ဧဝ ဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ, ဝစိယာ ဘေဒေါ ဝစီဘေဒေါ’’တိ ဣမာနိ အဋ္ဌကထာတော နိဒဿနပဒါနိ။ ဣမိနာ နယေန အညေသမ္ပိ သရူပါသရူပပဒါနံ ယထာရဟံ ဒွိတိလိင်္ဂတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အဘိဓေယျကလိင်္ဂေသု သဝိသေသာနိ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဣဒါနိ ကတ္ထစိ ဝါစ္စလိင်္ဂဘူတာနံ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနဉ္စ တဒ္ဓိဘန္တလိင်္ဂါနဉ္စ ဓမ္မာဒိဝသေန နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ။ တထာ ဟိ –
ဓမ္မဘော ပုဂ္ဂလာ စေဝ၊ ဓမ္မပုဂ္ဂလတောပိ စ။
ဧကန္တဓမ္မတော စေဝ၊ တထေဝေကန္တပုဂ္ဂလာ။
ပဒမာလာ သိယုံ တာသု၊ ပစ္စတ္တာဒိဝသေန တု။
ပဒံ သမံ ဝိသမဉ္စ၊ ဇညာ သဗ္ဗသမမ္ပိ စ။
ကထံ? ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော, မိစ္ဆာဝါစာ, မိစ္ဆာဝါစော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပီ’’ ဣစ္စေတေသံ နာမိကပဒမာလာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မတော, ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနာ’’တိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလတော, ‘‘မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပ’’န္တိ ဧဝံ ဓမ္မပုဂ္ဂလတော, ‘‘မိစ္ဆာဝါစာ, မိစ္ဆာဝါစာ, မိစ္ဆာဝါစာယော။ မိစ္ဆာဝါစံ, မိစ္ဆာဝါစာ မိစ္ဆာဝါစာယော။ မိစ္ဆာဝါစာယ’’ ဧဝံ ဧကန္တဓမ္မတော, ‘‘မိစ္ဆာဝါစော, မိစ္ဆာဝါစာ။ မိစ္ဆာဝါစံ, မိစ္ဆာဝါစေ။ မိစ္ဆာဝါစေန’’ ဧဝံ ဧကန္တပုဂ္ဂလတော, ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိက’’န္တိ ဧဝမ္ပိ ဧကန္တပုဂ္ဂလတော, ‘‘မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပီ, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပိနော။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပိ’’န္တိ ဧဝမ္ပိ ဧကန္တပုဂ္ဂလတော နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။ ပစ္စတ္တောပယောဂဝစနာဒိဝသေန ပန ပဒံ သဒိသံ ဝိသဒိသံ သဗ္ဗထာ သဒိသမ္ပိ စ ဘဝတိ။ ဧသ နယော သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီသုပိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၃၉။)အတြိမေ အာဟစ္စဘာသိတာ ပယောဂါ – အဝိဇ္ဇာဂတဿ ဘိက္ခဝေ အဝိဒ္ဒသုနော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဿ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ပဟောတိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဿ မိစ္ဆာဝါစာ ပဟောတိ။ မိစ္ဆာဝါစဿ မိစ္ဆာကမ္မန္တော ပဟောတိ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တဿ မိစ္ဆာအာဇီဝေါ ပဟောတိ။ မိစ္ဆာအာဇီဝဿ မိစ္ဆာဝါယာမော ပဟောတိ။ မိစ္ဆာဝါယာမဿ မိစ္ဆာသတိ ပဟောတိ။ မိစ္ဆာသတိဿ မိစ္ဆာသမာဓိ ပဟောတီတိ။ ဝိဇ္ဇာဂတဿ ဘိက္ခဝေ ဝိဒ္ဒသုနော သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပဟောတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဟောတီတိ ဝိတ္ထာရော, ဧဝံ ကတ္ထစိ ဝါစ္စလိင်္ဂဘူတာနံ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနဉ္စ တဒ္ဓိတန္တလိင်္ဂါနဉ္စ နာမိကပဒမာလာ သပ္ပယောဂါ ကထိတာ။
ဣဒါနိ နေဝါဘိဓေယျလိင်္ဂဿ ဘဝိတဗ္ဗသဒ္ဒဿ စ အဘိဓေယျလိင်္ဂါနံ သောတ္ထိ သုဝတ္ထိ သဒ္ဒါနဉ္စ ဝါစ္စလိင်္ဂါဘိဓေယျလိင်္ဂဿ အဗ္ဘုတသဒ္ဒဿ စ ဝါစ္စလိင်္ဂဿ အဘူတသဒ္ဒဿစာတိ ဣမေသံ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ ကထယာမ, နာမိကပဒမာလဉ္စ ယထာရဟံ ယောဇေဿာမ။ ဧတေသု ဟိ ဘဝိတဗ္ဗသဒ္ဒေါ ဧကန္တဘာဝဝါစကော နပုံသကလိင်္ဂေါ ဧကဝစနန္တောယေဝ ဟောတိ။ တတိယန္တပဒေဟိ ဧဝံသဒ္ဒ နသဒ္ဒါဒီဟိ စ ယောဇေတဗ္ဗော စ ဟောတိ။ နာဿ နာမိကပဒမာလာ လဗ္ဘတိ, အတြိမေ စ ပယောဂါ ‘‘သဒ္ဓမ္မဂရုကေန ဘဝိတဗ္ဗံ, နော အာမိသဂရုကေန, ဣမိနာ စောရေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမေဟိ စောရေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမာယ စောရိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမာဟိ စောရီဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, အနေန စိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမေဟိ စိတ္တေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
ဘဝိတဗ္ဗပဒံ နိစ္စံ၊ သဗ္ဗညုဝရသာသနေ။
ပဌမေကဝစော ဘာဝ-ဝါစကဉ္စ နပုံသကံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၀။)တတိယန္တပဒေဟေဝံ-သဒ္ဒါဒီဟိ စ ဓီမတာ။
ယောဇေတဗ္ဗံဝ သမ္ဘောတိ၊ ဣတိ ဝိဒွါ ဝိဘာဝယေ။
အယံ ‘‘ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဒဿ ဝိသေသော။
သောတ္ထိ ဘဒ္ဒန္တေ ဟောတု ရညော, သောတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ နှာပိတော။ သောတ္ထိနာမှိ သမုဋ္ဌိတော။ သုဝတ္ထိ, သုဝတ္ထိံ, သုဝတ္ထိနာ, အယံ ဓသာတ္ထိသဒ္ဒါဒီနံ ဝိသေသော။
အယံ ပန ‘‘အဗ္ဘုတံ အဘူတ’’န္တိ ဒွိန္နံ ဝိသေသော။ ဘူသဒ္ဒဿ ဗ္ဘူ, သံယောဂပရေ ပဋိသေဓတ္ထဝတိ အဣတိနိပါတေ ဥပပဒေ သတိ ဧကန္တေန ရဿတ္တမုပယာတိ။ ကွတ္ထေ? ‘‘အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတ’’န္တိအာဒီသွတ္ထေသု။ တထာဝိဓေ အသညောဂပရေ ရဿတ္တံ န ဥပယာတိ။ ကွတ္ထေ? ‘‘အသစ္စ’’န္တိအာဒီသွတ္ထေသု။ တထာ ဟိ ‘‘အဗ္ဘုတ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတ’’န္တိပိ အတ္ထော ဘဝတိ, ‘‘အဗ္ဘုတကရဏ’’န္တိပိ အတ္ထော ဘဝတိ။ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ပဒဿ ပန ‘‘အသစ္စ’’န္တိပိ အတ္ထော ဘဝတိ, ‘‘အဇာတ’’န္တိပိ အတ္ထော ဘဝတိ။ တတြ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော။ အစ္ဆေရံ ဝတ လောကသ္မိံ, အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ’’ ဣစ္စေဝမာဒယော ‘‘အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတ’’န္တိ အတ္ထေ ပယောဂါ။
‘‘တွံ မံ နာဂေန အာလမ္ပ၊
အဟံ မဏ္ဍူကဆာပိယာ။
ဟောတု နော အဗ္ဘုတံ တတ္ထ၊
အာသဟဿေဟိ ပဉ္စဟီ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၁။)ဣစ္စေဝမာဒယော အဗ္ဘုတကရဏတ္ထေ ပယောဂါ။ ဧဝံ ရဿဝသေန, ဒီဃဝသေန ပန နိဿံယောဂေ ‘‘အဘူတံ အတစ္ဆံ။ အတထံ’’ဣစ္စေဝမာဒယော အသစ္စတ္ထေ ပယောဂါ, ‘‘အဘူတံ အဇာတံ အသဉ္ဇာတ’’န္တိ ဣစ္စေဝမာဒယော အဇာတတ္ထေ ပယောဂါ။ ဘဝန္တိ စတြ –
‘‘အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတ’’န္တိ၊ အတ္ထသ္မိံ အဗ္ဘုတန္တိဒံ။
ပဒံ ဝိညူဟိ ဝိညေယျံ၊ ရဿဘာဝေန သဏ္ဌိတံ။
အဗ္ဘုတကရဏတ္ထေပိ၊ အဗ္ဘုတန္တိ ပဒံ တထာ။
သဏ္ဌိတံ ရဿဘာဝေန၊ ဣတိ ဝိဒွါ ဝိဘာဝယေ။
အဘူတမိတိ ဒီဃတ္တ-ဝသေန ကထိတံ ပန။
ပဒံ သမဓိဂန္တဗ္ဗ-မသစ္စာဇာတဝါစကံ။
အဗ္ဘုတံ, အဗ္ဘုတာနိ။ စိတ္တနယေန, အဗ္ဘုတော, အဗ္ဘုတာ။ အဗ္ဘုတံ, ပုရိသနယေန, အဗ္ဘုတာ, အဗ္ဘုတာ, အဗ္ဘုတာယော။ အဗ္ဘုတံ။ ကညာနယေန ဉေယျံ။ ဧဝံ ဘူတသဒ္ဒဿပိ နာမိကပဒမာလာ တိဓာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အတြ ‘‘အဗ္ဘုတ’’မိတိ ပဒံ ဝါစ္စလိင်္ဂမ္ပိ ဘဝတိ အဘိဓေယျလိင်္ဂမ္ပိ။ ‘‘အဘူတ’’မိတိ ပဒံ ပန ဝါစ္စလိင်္ဂံ အဘိဓေယျလိင်္ဂမ္ပိ ဝါ သစ္စသဒ္ဒေါ ဝိယ ကတ္ထစိ။ ဣတိဿ ယထာရဟံ အယမ္ပိ သပ္ပယောဂါ နာမိကပဒမာလာ ကထိတာ။
ဣဒါနိ အာဂမိကာနံ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပဒသမောဓာနဝသေန နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ, ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ, ဗုဒ္ဓေ ဘဂဝန္တေ။ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ, သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပဒမာလာ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဉေယျာ။
ဒေဝါ တာဝတိံသာ။ ဒေဝေ တာဝတိံသေ။ ဒေဝေဟိ တာဝတိံသေဟိ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဗဟုဝစနဝသေန ဉေယျာ ပဒမာလာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၂။)သော ဘဂဝါ ဇာနံ ပဿံ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တံ ဘဂဝန္တံ ဇာနန္တံ ပဿန္တံ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ, တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန, တဿ ဘဂဝတော ဇာနတော ပဿတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧကဝစနဝသေန ဉေယျာ ပဒမာလာ။
ရာဇာ သုဒ္ဓါဒနော, ရာဇာနံ သုဒ္ဓါဒနံ, ရညာ သုဒ္ဓါဒနေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ရာဇာ ပဿေနဒီ ကောသလော, ရာဇာနံ ပဿေနဒိံ ကောသလံ, ရညာ ပဿေနဒိနာ ကောသလေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ရာဇာ မာဂဓော သေနိယော ဗိမ္ဗိသာရော, ရာဇာနံ မာဂဓံ သေနိယံ ဗိမ္ဗိသာရံ, ရညာ မာဂဓေန သေနိယေန ဗိမ္ဗိသာရေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ရာဇာ မာဂဓော အဇာတသတ္တု ဝေဒေဟိပုတ္တော, ရာဇာနံ မာဂဓံ အဇာတသတ္တုံ ဝေဒေဟိပုတ္တံ, ရညာ မာဂဓေန အဇာတသတ္တုနာ ဝေဒေဟိပုတ္တေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
မဟာပဇာပတီ ဂေါတမီ, မဟာပဇာပတိံ ဂေါတမိံ, မဟာပဇာပတိယာ ဂေါတမိယာတိ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဟာပဇာပတိယံ ဂေါတမိယံ, ဘောတိ မဟာပဇာပတိ ဂေါတမိ။
မက္ခလိ ဂေါသာလော။ မက္ခလိံ ဂေါသာလံ။ မက္ခလိနာ ဂေါသာလေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၃။)သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနံ သာဝကယုဂံ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနံ သာဝကယုဂံ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေန သာဝကယုဂေန, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနဿ သာဝကယုဂဿ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာပေတာ ပဒမာလာ ဧကဝစနဝသေန ဉေယျာ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ အဂ္ဂသာဝကာ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ အဂ္ဂသာဝကေ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေဟိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဗဟုဝစနဝသေန ဉေယျာ။ ဣတော အညေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သော ဒါရော, သာ ဒါရာ။ သံ ဒါရံ, သေ ဒါရေ။ သေန ဒါရေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ သာ နာရီ, သာ နာရိယော။ သံ နာရိံ, သာ နာရိယော။ သာယ နာရိယာ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ သံ ကမ္မံ, သာနိ ကမ္မာနိ။ သေန ကမ္မေန။ သံ ဖလံ, သာနိ ဖလာနိ။ သေန ဖလေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ပဌမံ ဈာနံ, ပဌမံ ဈာနံ, ပဌမေန ဈာနေန, ပဌမဿ ဈာနဿ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထီ ဒိသာ, စတုတ္ထိံ ဒိသံ, စတုတ္ထိယာ ဒိသာယ။
ဓမ္မီ ကထာ, ဓမ္မိံ ကထံ, ဓမ္မိယာ ကထာယ, ဓမ္မိယံ ကထာယံ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ, ဧဝရူပီ ကထာ။ ဣမိနာ နယေန အညေသုပိ ဌာနေသု ပဒသမောဓာနဝသေန လိင်္ဂတော စ အန္တတော စ ဝစနတော စ အပေက္ခိတဗ္ဗံ။ ပဒတော စ နာနပ္ပကာရာ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၄။)ဣဒါနိ ဧကပ္ပကာရာနံ သဒ္ဒါနံ လိင်္ဂအန္တဝသေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ယာဒိသော, ယာဒိသီ, ယာဒိသံ။ တာဒိသော, တာဒိသီ, တာဒိသံ။ ဧတာဒိသော, ဧတာဒိသီ, ဧတာဒိသံ။ ကီဒိသော, ကီဒိသီ, ကီဒိသံ။ ဤဒိသော, ဤဒိသီ, ဤဒိသံ။ ဧဒိသော, ဧဒိသီ, ဧဒိသံ။ သဒိသော, သဒိသီ, သဒိသံ။ ကဒါစိ ပန ‘‘ယာဒိသာ တာဒိသာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိပိ ဘဝန္တိ။ နာမိကပဒမာလာ နေသံ ပုရိသ ဣတ္ထီ စိတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ သမာသတဒ္ဓိတပဒဘူတာနံ အမမသဒ္ဒါဒီနံ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ – အမမော, အမမာ, အမမံ, အမမေ။ အမမေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
မယှကော, မယှကာ။ မယှကံ, မယှကေ။ မယှကေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
အာမာ, အာမာ, အာမာယော။ အာမံ, အာမာ, အာမာယော။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
တတြ အမမောတိ နတ္ထိ တဏှာမမတ္တံ ဒိဋ္ဌိမမတ္တဉ္စ ဧတဿာတိ အမမော, ကော သော, အရဟာယေဝါတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပိစ ယေသတဏှာပိ သဒိဋ္ဌီပိ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ မမတ္တံ န ကရောန္တိ, တေပိ အမမာယေဝ။ ဧတ္ထ စ ‘‘မနုဿာ တတ္ထ ဇာယန္တိ, အမမာ အပရိဂ္ဂဟာ’’တိ ဣဒံ သာသနတော နိဒဿနံ။ ‘‘အမမော နိရဟင်္ကာရော’’တိ ဣဒံ ပန လောကတော နိဒဿနံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အမမာ, အမမာ, အမမာယော’’တိ ပဒမာလာ။ နပုံသကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အမမံ, အမမာနီ’’တိ ပဒမာလာ။ တတြ မယှကောတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ မယှံ ဣဒမ္ပိ မယှ’’န္တိ ဝိပ္ပလပတီတိ မယှကော, ဧကော ပက္ခိဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဇာတကေ –
‘‘သကုဏော မယှကော နာမ၊ ဂိရိသာနုဒရီစရော။
ပက္ကံ ပိပ္ဖလိမာရုယှ၊ ‘မယှံ မယှ’န္တိ ကန္ဒတီ’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၅။)ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မယှကီ, မယှကီ, မယှကိယော’’တိ ပဒမာလာ။ တတြ အာမာတိ ‘‘အာမ အဟံ တုမှာကံ ဒါသီ’’တိ ဧဝံ ဒါသိဘာဝံ ပဋိဇာနာတီတိ အာမာ။ ဂေဟဒါသီ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဇာတကေသု ‘‘ယတ္ထ ဒါသော အာမဇာတော, ဌိတော ထုလ္လာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိ စ, ‘‘အာမာယ ဒါသာပိ ဘဝန္တိ လောကေ’’တိ စ, တသ္မာ ဣမာနေဝေတ္ထ နိဒဿနပဒါနိ။
ဣဒါနိ ကတိ ကတိပယ ကတိမီသဒ္ဒါနံ ဝိသေသော ဝုစ္စတေ ယထာရဟံ နာမိကပဒမာလာ စ။ တတြ ကတိမီသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ န လဗ္ဘတိ ‘‘အဇ္ဇ ဘန္တေ ကတိမီ’’တိ ဧဝံ ပုစ္ဆာဝသေန အာဂတမတ္တတော။ ကတိ ကတိပယသဒ္ဒါနံ ပန လဗ္ဘတေဝ, သာ စ ဗဟုဝစနိကာ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဋီကာယံ ပန ကတိပယသဒ္ဒေါ ဧကဝစနိကော ဝုတ္တော။ ကတိ ပုရိသာ တိဋ္ဌန္တိ, ကတိ ပုရိသေ ပဿတိ။ ကတိ ဣတ္ထိယော, ကတိ ကုလာနိ။ ကတိ လောကသ္မိံ ဆိဒ္ဒါနိ ယတ္ထ စိတ္တံ န တိဋ္ဌတိ။ ကတိ ကုသလာ။ ကတိ ဓာတုယော။ ကတိ အာယတနာနိ။ ကတိဟိ ခန္ဓေဟိ ကတိဟာယတနေဟိ ကတိဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ကတိဘိ ရဇမာနေတိ, ကတိဘိ ပရိသုဇ္ဈတိ။ ကတိပယာ ပုရိသာ, ကတိပယာ ဣတ္ထိယော, ကတိပယာနိ စိတ္တာနိ။ ဣမာ ပန နာမိကပဒမာလာ။
ကတိ။ ကတိဟိ, ကတိဘိ။ ကတိနံ။ ကတိသု။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၆။)ကတိပယာ။ ကတိပယေဟိ, ကတိပယေဘိ။ ကတိပယာနံ။ ကတိပယေသု။ ကတိပယာယော။ ကတိပယာဟိ, ကတိပယာဘိ။ ကတိပယာနံ။ ကတိပယာသု။ ကတိပယာနိ။ ကတိပယေ။ ကတိပယေဟိ, ကတိပယေဘိ။ ကတိပယာနံ။ ကတိပယေသူတိ။ သဗ္ဗာပေတာ သတ္တန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ဝသေန ဉေယျာ, သမာသဝိဓိမှိပိ ကတိ ကတိပယသဒ္ဒါ ဗဟုဝစနဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘ကတိသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။ ကတိပယဇနကတ’’န္တိအာဒီသု ဟိ ‘‘ကတိ ကိတ္တကာ သင်္ဂါ ကတိသင်္ဂါ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗဒါ ဗဟုဝစနသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဣဒါနိ ရူဠှီသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ – ဣဓ ရူဠှီသဒ္ဒါ နာမ ယေဝါပနကသဒ္ဒါဒယော။ ယေဝါပနကော, ယေဝါပနကာ။ ယေဝါပနကံ။ ယေဝါပနော, ယေဝါပနာ။ ယေဝါပနံ။ ယံဝါပနကံ, ယံဝါပနကာနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တတြ ယေဝါပနကောတိ ‘‘ဖဿော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ ဖဿာဒယော ဝိယ သရူပတော အဝတွာ ‘‘ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ အရူပိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝံ ‘‘ယေဝါပနာ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တော ယေဝါပနကော, ဧဝံ ‘‘ယေဝါပနော’’တိ ဧတ္ထာပိ။ တထာ ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ အတ္ထိ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ ‘‘ယံဝါပနာ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တံ ယံဝါပနကံ။ ဧသ နယော ယထာရဟံ ယဿကံ ယတ္ထကန္တိအာဒီသုပိ နေတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ သိယာ – နနု စ ဘော ပနသဒ္ဒေါ နိပါတော, နိပါတာနဉ္စ အဗျယဘာဝေါ သိဒ္ဓါ တီသု လိင်္ဂေသု သဗ္ဗဝိဘတ္တိဝစနေသု စ ဝယာဘာဝတော, သော ကသ္မာ ‘‘ယေဝါပနော’’တိ ဩကာရန္တော ဇာတောတိ? သစ္စံ ပနသဒ္ဒေါ နိပါတော, သော စ ခေါ ‘‘ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ, ‘‘ယံ ဝါ ပနညမ္ပီ’’တိ ဝါ, ‘‘ဗြာဟ္မဏာ ပနာ’’တိ ဝါ ဧဝမာဒီသု နိပါတော, ‘‘ယေဝါပနကော’’တိ ဝါ, ‘‘ယေဝါပနော’’တိ ဝါ ဧဝမာဒီသု နိပါတော နာမ န ဟောတိ။ အနုကရဏမတ္တဉှေတံ, တသ္မာ ဤဒိသေသု ပနသဒ္ဒသဟိတာ ပယောဂါ ရူဠှီသဒ္ဒါတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယဇ္ဇေဝံ ကသ္မာ နိဗ္ဗစနမုဒါဟဋန္တိ? အတ္ထဿ ပါကဋီကရဏတ္ထံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၇။)တယောဓမ္မဇာတကံ။ တယောဓမ္မဇာတကံ။ တယောဓမ္မဇာတကေန။ တယောဓမ္မဇာတကဿ။ တယောဓမ္မဇာတကာ, တယောဓမ္မဇာတကသ္မာ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
တယောသင်္ခါရာ။ တယောသင်္ခါရေ။ တယောသင်္ခါရေဟိ, တယောသင်္ခါရေဘိ။ တယောသင်္ခါရာနံ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
စတ္တာရိပုရိသယုဂေါ သံဃော။ စတ္တာရိပုရိသယုဂံ သံဃံ။ စတ္တာရိပုရိသယုဂေန သံဃေန။ စတ္တာရိပုရိသယုဂဿ သံဃဿ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
သတောကာရီ, သတောကာရီ, သတောကာရိနော။ သတောကာရိံ, သတောကာရီ, သတောကာရိနော။ သတောကာရိနာ, သတောကာရီဟိ, သတောကာရီဘိ။ သတောကာရိဿ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ သတောကာရီတိ သရတီတိ သတော, သတော ဧဝ ဟုတွာ ကရဏသီလောတိ သတောကာရီ။
အပရေသမ္ပိ ရူဠှီသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ သဒ္ဓိမတ္ထဝိဘာဝနာယ။ အင်္ဂါ။ အင်္ဂေ။ အင်္ဂေဟိ, အင်္ဂေဘိ။ အင်္ဂါနံ။ အင်္ဂေဟိ, အင်္ဂေဘိ။ အင်္ဂါနံ။ အင်္ဂေသု။ ဘောန္တော အင်္ဂါ။
အင်္ဂါ ဇနပဒေါ။ အင်္ဂေ ဇနပဒံ။ အင်္ဂေဟိ, အင်္ဂေဘိ ဇနပဒေန။ အင်္ဂါနံ ဇနပဒဿ။ အင်္ဂေဟိ, အင်္ဂေဘိ ဇနပဒသ္မာ။ အင်္ဂါနံ ဇနပဒဿ။ အင်္ဂေသု ဇနပဒေ။ ဘောန္တော အင်္ဂါ ဇနပဒ။ ဧဝံ မဂဓကောသလာဒီနမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၈။)ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ကာသီ, ကာသိယော, ကာသီ, ကာသိယော။ ကာသီဟိ, ကာသီဘိ။ ကာသီနံ။ ကာသီဟိ, ကာသီဘိ။ ကာသီနံ။ ကာသီသု။ ဘောတိယော ကာသိယော။ အတြာယမတ္ထဝိဘာဝနာ – ကာသီ, ကာသိယော ဇနပဒေါ။ ကာသီ, ကာသိယော ဇနပဒံ။ ကာသီဟိ, ကာသီဘိ ဇနပဒေန။ ကာသီနံ ဇနပဒဿ။ ကာသီဟိ, ကာသီဘိ ဇနပဒသ္မာ။ ကာသီနံ ဇနပဒဿ။ ကာသီသု ဇနပဒေ။ ဘောတိယော ကာသိယော ဇနပဒ။ ဧဝံ အဝန္တီစေတီ ဝဇ္ဇီ ဣစ္စေတေသမ္ပိ ပဒါနံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ကုရူသု ဇနပဒေ’’တိ။ ဧဝံ အင်္ဂါဒီနိ အတ္ထဿ ဧကတ္တေပိ ဇနပဒနာမတ္တာ ရူဠှီဝသေန ဗဟုဝစနာနေဝ ဘဝန္တိ။ တထာ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘အင်္ဂေသု ဝိဟရတိ။ မဂဓေသု စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒိနာ, ‘‘အင်္ဂါနံ မဂဓာနံ ကာသီနံ ကောသလာန’’န္တိအာဒိနာ စ ဗဟုဝစနပါဠိယော ဒိဿန္တိ။ ဧဝံ ရူဠှီသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ဘဝန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၄၉။)ဣဒါနိ အပရာပိ ဣတော သဝိသေသတရာ သဒ္ဒဘေဒေ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနကာရိကာ ပရမသုခုမဉာဏာဝဟာ နာမိကပဒမာလာယော ကထယာမ သောတူနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏေ ပရမကောသလ္လသမ္ပာဒနတ္ထံ။ တာ စ ခေါ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓါ ပဋိဇာနာသိ။ ကဿကော ပဋိဇာနာသိ။ ဥပါသကော ပဋိဇာနာသိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒယော ပါဠိနယေ နိဿာယေဝ။ တတ္ထ သမ္ဗုဒ္ဓါပဋိဇာနာသီတိ ‘‘တွံ ‘အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ ပဋိဇာနာသီ’’တိ ဣတိသဒ္ဒလောပဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော ‘‘ကဿကော ပဋိဇာနာသီ’’တိအာဒီသုပိ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော’’တိ ဧတ္ထ ပန ‘‘အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပဋိဇာနန္တဿ တဝါတိ ဧဝံ ဣတိသဒ္ဒလောပယောဇနာဝသေန အညော သဒ္ဒသန္နိဝေသော တေနေဝ အညော အတ္ထပဋိဝေဓော စ ဘဝတိ။ ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတောတိ’’အာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတောတိ ‘‘အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ မယာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ပဋိဇာနတော တဝါတိ ယော အတ္ထော ဝုတ္တော, သောပိ ယထာဒဿိတော အတ္ထောယေဝ။ ဧဝံပကာရံ ဉတွာ ပဏ္ဍိတဇာတိယေန ကုလပုတ္တေန အမှေဟိ ဝုစ္စမာနာ ‘‘အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ တွံ ပဋိဇာနာသီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သကြိယာပဒါ အယံ ပဒမာလာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ –
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ တွံ ပဋိဇာနံ တိဋ္ဌသိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ တံ ပဋိဇာနန္တံ ပဿတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန တေ ပဋိဇာနတာ ဓမ္မော ဒေသိတော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဒီယတေ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္မာ တယာ ပဋိဇာနတာ အပေတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဓမ္မော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္မိံ တယိ ပဋိဇာနန္တေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ။ တထာ ‘‘ခီဏာသဝေါ တွံ ပဋိဇာနာသီ’’တိအာဒိနာပိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတိ, ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတိ။ ဣဒ္ဓိမန္တော ဘိက္ခူ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တိ, ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တီတိ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ အယမ္ပိ သကြိယာပဒါ ပဒမာလာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၀။)ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တော ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တော ဘိက္ခု တိဋ္ဌတိ, ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တာ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တာ ဘိက္ခူ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တံ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ, ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တေ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တေ ဘိက္ခူ ပဿတိ။ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တေန ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တေန ဘိက္ခုနာ ဓမ္မော ဒေသိတော, ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တေဟိ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဓမ္မော ဒေသိတော။ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တဿ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒီယတေ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဘော ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တ ဘိက္ခု တွံ ဓမ္မံ ဒေသေဟိ, ဘောန္တော ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တာ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တာ တုမှေ ဓမ္မံ ဒေသေထာတိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကေဝဋ္ဋသုတ္တံ သာဓကံ။ ‘‘ဣဓ ကေဝဋ္ဋ ဘိက္ခု အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောတိ။ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတိ, ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတိ, အာဝိဘာဝံ။ပေ.။ တမေနံ အညတရော သဒ္ဓါ ပသန္နော ပဿတိ တံ ဘိက္ခုံ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပစ္စနုဘောန္တံ ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောန္တံ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောန္တ’’န္တိ ဣဒံ ကေဝဋ္ဋသုတ္တံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၁။)ဧကောဧကာယ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေန္တော ဘိက္ခု ဧဝံ ဝဒတိ, ဧကောဧကာယ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေန္တာ ဘိက္ခူ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ ဧကောဧကာယ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေန္တံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ, ဧကောဧကာယ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေန္တေ ဘိက္ခူ ပဿတိ။ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘န တွေဝ ဧကောဧကာယ, မာတုဂါမေန သလ္လပေ’’တိအာဒိကံ ပါဠိပဒံ သာဓကံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဧကောဧကာယာတိ ဣဒံ အဗျယပဒသဒိသံ ရူဠှီပဒန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, အညမညန္တိ သဒ္ဒဿ ဝိယ စ ဧကပဒတ္တူပဂမနဉ္စဿ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခု ဝိနာ ဒုတိယေန သယံ ဧကော ဟုတွာ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဧကောဧကာယာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ န ရူဠှီပဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ န ‘‘ဧကော’’တိ သဒ္ဒေါ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပဒေန သမာနာဓိကရဏော။ ယဒိ သမာနာဓိကရဏော သိယာ, ‘‘နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေန္တ’’န္တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘ဧကာယာ’’တိ သဒ္ဒေါပိ န အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗေန ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ ပဒေန သမာနာဓိကရဏော။ ယဒိ သမာနာဓိကရဏော သိယာ, ‘‘မာတုဂါမေနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ ဝိသေသာဘာဝတော ဒွိရုတ္တဘာဝါပဇ္ဇနတော စ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘‘မာတုဂါမေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဧကေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဧကန္တတော ပန ‘‘ဧကောဧကာယာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ပုမိတ္ထိသင်္ခါတံ အတ္ထံ အပေက္ခတိ, န သမာနာဓိကရဏပဒံ, တသ္မာ ‘‘ဒွေ ဇာနိပတယော အညမညံ သလ္လပေန္တီ’’တိအာဒီသု ‘‘အညမည’’န္တိ ပဒဿ ဝိယ စ ‘‘ဧကောဧကာယာ’’တိ ဣမဿ ဧကပဒတ္တဉ္စ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝိသေသနတ္တဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယဿံ နိသဇ္ဇကြိယာယံ ဘိက္ခုပိ ဧကောဝ ဟောတိ, ဣတ္ထီပိ ဧကာဝ။ သာ ကြိယာ ရူဠှီဝသေန ‘‘ဧကောဧကာယာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တာဒိသာယ ဧကောဧကာယ နိသဇ္ဇကြိယာယ ဘိက္ခု မာတုဂါမေန သဒ္ဓိန္တိပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန အညေသမ္ပိ ရူဠှီသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ယထာပယောဂံ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဣစ္စေဝံ ဝါစ္စာဘိဓေယျလိင်္ဂါဒီနံ နာမိကပဒမာလာ နာနပ္ပကာရတော ပကာသိတာ။
သုမဓုရတရသဒ္ဒနိတိံ ဣမံ၊
ပဋုတရမတိတံ သုသိခေ ဝရံ။
ဝိဒုဝိမတိတမောပဟရိံ ရဝိံ၊
မတိကုမုဒပဗောဓိနိသာပတိံ။
ကတဝိညူဇနဿာသ-သာသနဿာဘိဝုဒ္ဓိယာ။
ဓိယာ နီတိမိမံ သာဓု၊ သာဓုကညေဝ လက္ခယေ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
ဝါစ္စာဘိဓေယျလိင်္ဂါဒိပရိဒီပနော နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ
ဧကာဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၂။)ဧတ္တာဝတာ ဘူဓာတုမယာနံ ပုလ္လိင်္ဂါနံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါနံ နပုံသကလိင်္ဂါနဉ္စ နာမိကပဒမာလာ ယထာရဟံ လိင်္ဂန္တရေဟိ သဒ္ဒန္တရေဟိ အတ္ထန္တရေဟိ စ သဒ္ဓိံ နာနပ္ပကာရတော ဒဿိတာ။ သဗ္ဗနာမာနိ ဟိ ဌပေတွာ နယတော အညာနိ ကာနိစိ နာမာနိ အဂ္ဂဟိတာနိ နာမ နတ္ထိ။
၁၂. သဗ္ဗနာမတံသဒိသနာမနာမိကပဒမာလာ
ဣတော ပရံ ပဝက္ခာမိ၊ သဗ္ဗနာမဉ္စ တဿမံ။
နာမဉ္စ ယောဇိတံ နာနာ-နာမေဟေဝ ဝိသေသတော။
ယာနိ ဟောန္တိ တိလိင်္ဂါနိ၊ အနုကူလာနိ ယာနိ စ။
တိလိင်္ဂါနံ ဝိသေသေန၊ ပဒါနေတာနိ နာမတော။
‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏကာနိ၊ နာမာနိ’’စ္စေဝ အတ္ထတော။
သဗ္ဗနာမာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ သတ္တဝီသတိ သင်္ခတော။
တေသု ကာနိစိ ရူပေဟိ၊ သေသာညေဟိ စ ယုဇ္ဇရေ။
ကာနိစိ ပန သဟေဝ၊ ဧတေသံ လက္ခဏံ ဣဒံ။
ဧတသ္မာ လက္ခဏာ မုတ္တံ၊ န ပဒံ သဗ္ဗနာမိကံ။
တသ္မာတီတာဒယော သဒ္ဒါ၊ ဂုဏနာမာနိ ဝုစ္စရေ။
သဗ္ဗနာမာနိ နာမ – သဗ္ဗ ကတရ ကတမ ဥဘယ ဣတရအည အညတရ အညတမ ပုဗ္ဗ ပရ အပရ ဒက္ခိဏ ဥတ္တရ အဓရယတ ဧတ ဣမ အမုကိံ ဧက ဥဘ ဒွိတိ စတု တုမှ အမှ ဣစ္စေတာနိ သတ္တဝီသ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၃။)ဧတေသု သဗ္ဗသဒ္ဒေါ သကလတ္ထော, သော စ သဗ္ဗသဗ္ဗာဒိဝသေန ဉေယျော။ ကတရ ကတမသဒ္ဒါ ပုစ္ဆနတ္ထာ။ ဥဘယသဒ္ဒေါ ဒွိအဝယဝသမုဒါယဝစနော။ ဣတရသဒ္ဒေါ ဝုတ္တပဋိယောဂီဝစနော။ အညသဒ္ဒေါ အဓိဂတာပရဝစနော။ အညတရ အညတမသဒ္ဒါ အနိယမတ္ထာ။ ပုဗ္ဗာဒယော ဥတ္တရပရိယန္တာ ဒိသာကာလာဒိဝဝတ္ထာဝစနာ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗ ပရာ ပရ ဒက္ခိဏုတ္တရသဒ္ဒါ ပုလ္လိင်္ဂတ္တေ ယထာရဟံ ကာလဒေသာဒိဝစနာ, ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တေ ဒိသာဒိဝစနာ, နပုံသကလိင်္ဂတ္တေ ဌာနာဒိဝစနာ။ အဓရသဒ္ဒေါပိ ဟေဋ္ဌိမတ္ထဝါစကော ဝဝတ္ထာဝစနောယေဝ, သော စ တိလိင်္ဂေါ ‘‘အဓရော ပတ္တော။ အဓရာ အရဏီ, အဓရံ ဘာဇန’’မိတိ, ယံသဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထော။ တံသဒ္ဒေါ ပရမ္မုခါဝစနော။ ဧတသဒ္ဒေါ သမီပဝစနော။ ဣမသဒ္ဒေါ အစ္စန္တသမီပဝစနော။ အမုသဒ္ဒေါ ဒူရဝစနော။ ကိံသဒ္ဒေါ ပုစ္ဆနတ္ထော။ ဧကသဒ္ဒေါ သင်္ခါဒိဝစနော။ ဝုတ္တဉှိ –
ဧကသဒ္ဒေါ အညတ္ထသေဋ္ဌအသဟာယသင်္ခါဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ, ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု အညတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု သေဋ္ဌေ။ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု အသဟာယေ။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု သင်္ခါယန္တိ။
ယတ္ထေသ သင်္ခါဝစနော, တတ္ထေကဝစနန္တောဝ။ ဥဘသဒ္ဒေါ ဒွိသဒ္ဒပရိယာယော။ ဒွိတိစတုသဒ္ဒါ သင်္ခါဝစနာ, သဗ္ဗကာလံ ဗဟုဝစနန္တာဝ။ တုမှသဒ္ဒေါ ယေန ကထေတိ, တသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ အမှသဒ္ဒေါ အတ္တနိ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။
ဣဒါနိ တေသံ နာမိကပဒမာလံ ကထယာမ –
သဗ္ဗော, သဗ္ဗေ။ သဗ္ဗံ, သဗ္ဗေ။ သဗ္ဗေန, သဗ္ဗေဟိ, သဗ္ဗေဘိ။ သဗ္ဗဿ, သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗေသာနံ။ သဗ္ဗသ္မာ, သဗ္ဗမှာ, သဗ္ဗေဟိ, သဗ္ဗေဘိ။ သဗ္ဗဿ, သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗေသာနံ။ သဗ္ဗသ္မိံ, သဗ္ဗမှိ, သဗ္ဗေသု။ ဘော သဗ္ဗ, ဘဝန္တော သဗ္ဗေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၄။)တတြ ‘‘သဗ္ဗော ဘူတော, သဗ္ဗေ ဘူတာ’’တိအာဒိနာ, ‘‘သဗ္ဗော ပုရိသော, သဗ္ဗေ ပုရိသာ’’တိအာဒိနာ စ နယေန သဗ္ဗာနိ ပုလ္လိင်္ဂနာမေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ယာနိ ပန ယမကမဟာထေရေန ပုန္နပုံသကဝိသယေ သဗ္ဗ ကတရ ကတမာဒီနံ အညာနိပိ ရူပါနိ ဝုတ္တာနိ။ တံ ယထာ?
‘‘သဗ္ဗာ’’ ဣစ္စာဒိကံ ရူပံ၊ နိဿက္ကေ ဘုမ္မကေ ပန။
‘‘သဗ္ဗေ’’ ဣစ္စာဒိကံ ရူပံ၊ ယမကေန ပကာသိတံ။
တဉ္စေ ဥပပရိက္ခိတွာ၊ ယုတ္တံ ဂဏှန္တု ယောဂိနော။
သဗ္ဗနာမိကရူပဉှိ၊ ဝိဝိဓံ ဒုဗ္ဗုဓံ ယတော။
သဗ္ဗာ, သဗ္ဗာ, သဗ္ဗာယော။ သဗ္ဗံ, သဗ္ဗာ, သဗ္ဗာယော။ သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗဿာ, သဗ္ဗာဟိ, သဗ္ဗာဘိ။ သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗဿာ, သဗ္ဗာသံ။ သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗဿာ, သဗ္ဗာဟိ, သဗ္ဗာဘိ။ သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗဿာ, သဗ္ဗာသံ။ သဗ္ဗာယံ, သဗ္ဗဿာ, သဗ္ဗဿံ, သဗ္ဗာသု။ ဘောတိ သဗ္ဗေ, ဘောတိယော သဗ္ဗာ, သဗ္ဗာယော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တေ နာမိကပဒမာလာ။
ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗာ ဘာဝိကာ, သဗ္ဗာ ဘာဝိကာယော’’တိ, ‘‘သဗ္ဗာ ကညာ, သဗ္ဗာ ကညာယော’’တိ စ အာဒိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂသဗ္ဗနာမာနိ သဗ္ဗေဟိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗဿာ’’တိ ပဒံ တတိယာစတုတ္ထီပဉ္စမီဆဋ္ဌီသတ္တမီဝသေန ပဉ္စဓာ ဝိဘတ္တံ ‘‘တဿာ ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိ’’န္တိ ကရဏပ္ပယောဂါဒိဒဿနတော။ သဗ္ဗဿာ ကညာယ ကတံ။ သဗ္ဗဿာ ကညာယ ဒေတိ။ အယံ ကညာ သဗ္ဗဿာ ကညာယ ဟီနာ ဝိရူပါ။ အယံ ကညာ သဗ္ဗဿာ ကညာယ ဥတ္တမာ အဘိရူပါ။ သဗ္ဗဿာ ကညာယ အပေတိ, သဗ္ဗဿာ ကညာယ ဓနံ။ သဗ္ဗဿာ ကညာယ ပတိဋ္ဌိတံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၅။)သဗ္ဗံ, သဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗံ, သဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗေန, သဗ္ဗေဟိ, သဗ္ဗေဘိ။ သဗ္ဗဿ, သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗေသာနံ။ သဗ္ဗသ္မာ, သဗ္ဗမှာ, သဗ္ဗေဟိ, သဗ္ဗေဘိ။ သဗ္ဗဿ, သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗေသာနံ။ သဗ္ဗသ္မိံ, သဗ္ဗမှိ, သဗ္ဗေသု။ ဘော သဗ္ဗ, ဘဝန္တော သဗ္ဗာနိ။ နပုံသကလိင်္ဂတ္တေ နာမိကပဒမာလာ။
ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗံ ဘူတံ, သဗ္ဗာနိ ဘူတာနိ။ သဗ္ဗံ စိတ္တံ, သဗ္ဗာနိ စိတ္တာနီ’’တိ စ အာဒိနာ နပုံသကလိင်္ဂသဗ္ဗနာမာနိ သဗ္ဗေဟိ နပုံသကလိင်္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗသဒ္ဒဿ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ပဒမာလာ ဘဝတိ။
ဣဒါနိဿ ပရပဒေန သဒ္ဓိံ သမာသော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏော သဗ္ဗဝေရီ’’ဣတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏော သဗ္ဗသာဓာရဏော။ သဗ္ဗေသံ ဝေရီ, သဗ္ဗေ ဝါ ဝေရိနော ယဿ သောယံ သဗ္ဗဝေရီတိ သမာသဝိဂ္ဂဟော။ ယထာ ပန သဗ္ဗသဒ္ဒဿ ပဒမာလာ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ယောဇိတာ, ဧဝံ ကတရသဒ္ဒါဒီနမ္ပိ အဓရသဒ္ဒပရိယန္တာနံ ယောဇေတဗ္ဗာ။
တတြာယံ ဥဘယသဒ္ဒဝဇ္ဇိတော ပုလ္လိင်္ဂပေယျာလော –
ကတရော, ကတရေ။ ကတရံ။ပေ.။ ဘော ကတရ, ဘဝန္တော ကတရေ။ ကတမော, ကတမေ။ ဣတရော, ဣတရေ။ အညော, အညေ။ အညတရော, အညတရေ။ အညတမော, အညတမေ။ ပုဗ္ဗော, ပုဗ္ဗေ။ ပရော, ပရေ။ အပရော, အပရေ။ ဒက္ခိဏော, ဒက္ခိဏေ။ ဥတ္တရော, ဥတ္တရေ။ အဓရော, အဓရေ။ပေ.။ ဘော အဓရ, ဘဝန္တော အဓရေတိ။
အယံ ပန ဥဘယသဒ္ဒသဟိတော နပုံသကလိင်္ဂပေယျာလော –
ကတရံ, ကတရာနိ။ ကတရံ။ပေ.။ ဘော ကတရ, ဘဝန္တော ကတရာနိ။ ကတမံ။ ဥဘယံ။ ဣတရံ။ အညံ။ အညတရံ။ အညတမံ။ ပုဗ္ဗံ။ ပရံ။ အပရံ။ ဒက္ခိဏံ။ ဥတ္တရံ။ အဓရံ, အဓရာနိ။ အဓရံ။ပေ.။ ဘော အဓရ, ဘဝန္တော အဓရာနီတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၆။)ဣဒါနိ ပုန္နပုံသကလိင်္ဂါနံ ပရသဒ္ဒါဒီနံ ရူပန္တရနိဒ္ဒေသော ဝုစ္စတိ။ ကစ္စာယနသ္မိဉှိ ‘‘ပုရိသာ’’တိ ဝိယ ‘‘ပရာ’’တိ ပဌမာဗဟုဝစနံ ဒိဿတိ။ ဧဝရူပေါ နယော အပရသဗ္ဗကတရာဒီသု အညတမပရိယောသာနေသု နဝသု အပ္ပသိဒ္ဓါ, လဗ္ဘမာနော ပုဗ္ဗဒက္ခိဏုတ္တရာဓရေသု စတူသု လဗ္ဘေယျ။ တထာ ‘‘ပုရိသေ’’တိ ဝိယ ပါဠိအာဒီသု ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ သစ္စသင်္ခေပေ ‘‘ဣတရေ’’တိ, ကစ္စာယနေ စ ‘‘ပရေ’’တိ သတ္တမီဧကဝစနံ ဒိဿတိ။ ဧဝရူပေါ နယော သဗ္ဗ အညသဒ္ဒေသု အပ္ပသိဒ္ဓါ, လဗ္ဘမာနော ကတရကတမာဒီသု သေသေသု အဓရပရိယောသာနေသု ဒွါဒသသု လဗ္ဘေယျ။ တထာ ‘‘ပုရိသာ’’တိ ဝိယ သဗ္ဗာ ကတရာ ဣစ္စာဒိ ပဉ္စမီဧကဝစနနယော ပါဠိအာဒီသု အပ္ပသိဒ္ဓါ။ ဧဝံ သန္တေပိ အယံ နယော ပုနပ္ပုနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ယုတ္တော စေ, ဂဟေတဗ္ဗော။
အယံ ပန ဥဘယသဒ္ဒသဟိတော ဣတ္ထိလိင်္ဂပေယျာလော –
ကတရာ, ကတရာ, ကတရာယော။ ကတရံ။ပေ.။ ဘောတိ ကတရေ, ဘောတိယော ကတရာ, ကတရာယော။ ကတမာ။ ဥဘယာ။ ဣတရာ။ အညတရာ။ အညတမာ။ ပုဗ္ဗာ။ ပရာ။ အပရာ။ ဒက္ခိဏာ။ ဥတ္တရာ။ အဓရာ, အဓရာ, အဓရာယော။ အဓရံ။ပေ.။ ဘောတိ အဓရေ, ဘောတိယော အဓရာ, အဓရာယောတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၇။)ယသ္မာ ပနေတေသု ဣတရ အည အညတရ အညတမာနံ ပါဠိယာဒီသု ‘‘ဣတရိဿာ’’တိအာဒိဒဿနတော ကောစိ ဘေဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော, တသ္မာ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ ဧကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဣတရိဿာ, ဣတရာယ, အညိဿာ, အညာယ။ အညတရိဿာ, အညတရာယ, အညတမိဿာ, အညတမာယာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာ တတိယာပဉ္စမီနမေကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘တဿာ ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိံ။ ကဿာဟံ ကေန ဟာယာမီ’’တိ ကရဏနိဿက္ကပ္ပယောဂဒဿနတော သတ္တမိယာ ပနေကဝစနဋ္ဌာနေ ‘‘ဣတရိဿာ, ဣတရိဿံ, ဣတရာယ, ဣတရာယံ, အညိဿာ, အညိဿံ, အညာယ, အညာယံ, အညတရိဿာ, အညတရိဿံ, အညတရာယ, အညတရာယံ, အညတမိဿာ, အညတမိဿံ, အညတမာယ, အညတမာယ’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု အညတရိဿာ ဣတ္ထိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတီ’’တိ ပါဠိဒဿနတော။
တတြ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ သဗ္ဗသဗ္ဗံ, ပဒေသသဗ္ဗံ, အာယတနသဗ္ဗံ, သက္ကာယသဗ္ဗန္တိ စတူသု ဝိသယေသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ အာဂတော။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝေါ သာရိပုတ္တာ သုဘာသိတံ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒီသု ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဒေသေဿာမိ, တံ သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ, ဘာသိဿာမိ။ပေ.။ ကတမဉ္စ ဘိက္ခဝေ သဗ္ဗံ စက္ခုဉ္စေဝ ရူပါ စ။ပေ.။ မနော စေဝ ဓမ္မာ စာ’’တိ ဧတ္ထ အာယတနသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ သဗ္ဗတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသု သက္ကာယသဗ္ဗသ္မိံ။ တတ္ထ သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ အာဂတော နိပ္ပဒေသော, ဣတရေသု တီသု သပ္ပဒေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣစ္စေဝံ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၈။)သဗ္ဗသဗ္ဗပဒေသေသု၊ အထော အာယတနေပိ စ။
သက္ကာယေ စာတိ စတူသု၊ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
ကတရ ကတမသဒ္ဒေသု ကတရသဒ္ဒေါ အပ္ပေသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဘိယျော ဝါ အပ္ပမုပါဒါယ ဝတ္တတိ။ ကတမသဒ္ဒေါ ဗဟူသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဥပါဒါယ ဝတ္တတိ။ ကတရသဒ္ဒေါ ဟိ အပ္ပဝိသယော, ကတမသဒ္ဒေါ ဗဟုဝိသယော။ တတြိမေ ပယောဂါ ‘‘ကတရေန မဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ။ သမုဒ္ဒေါ ကတရော အယံ။ ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ။ ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဒိသာ စတဿော ဝိဒိသာ စတဿော, ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသတာ, ဣမာယော, ကတမံ ဒိသံ တိဋ္ဌတိ နာဂရာဇာ’’။ ဣစ္စေဝမာဒယော ဘဝန္တိ။ ဥဘယော။ ဥဘယံ။ ဥဘယော။ ဥဘယေန။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂေ သဗ္ဗသဒ္ဒသမံ။ ဥဘယော ဇနာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဥဘယော ဇနေ ပဿတိ။ ယထာ ဥဘော ပုတ္တာ။ ဥဘော ပုတ္တေတိ။ ‘‘ဥဘယော’’တိ ဟိ ပဒံ ‘‘ဥဘော’’တိ ပဒမိဝ ဗဟုဝစနန္တဘာဝေန ပသိဒ္ဓံ, န တွေကဝစနန္တဘာဝေန။ ဧတ္ထ ဟိ –
‘‘ဧကရတ္တေန ဥဘယော၊ တုဝဉ္စ ဓနုသေခ စ။
အန္နမေဝါဘိနန္ဒန္တိ၊ ဥဘယော ဒေဝမာနုသာ’’
(နီတိ၊ပဒ၊၃၅၉။)‘‘ဥဘယော တေ ပိတာဘာတရော’’တိ တဒတ္ထသာဓကာနိ နိဒဿနပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဒါ ပနာယသ္မန္တော ‘‘ဥဘယော’’တိ ဧကဝစနန္တံ ပဿေယျာထ, တဒါ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ။ ကော ဟိ သမတ္ထော အနန္တနယပဋိမဏ္ဍိတေ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဇိနသာသနေ နိရဝသေသတော နယံ ဒဋ္ဌုံ ဒဿေတုဉ္စ အညတြ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နေန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန။ ဣဒဉ္စေတ္ထုပလက္ခိတဗ္ဗံ –
အညသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ၊ ဒက္ခိဏော စုတ္တရော ပရော။
သဗ္ဗနာမေသု ဂယှန္တိ၊ အသဗ္ဗနာမိကေသုပိ။
ဧတေသဉှိ သဗ္ဗနာမေသု သင်္ဂဟော ဝိဘာဝိတောဝ။
ဣဒါနိ အသဗ္ဗနာမေသု သင်္ဂဟော ဝုစ္စတေ – တတ္ထ အညသဒ္ဒေါ တာဝ ယဒါ ဗာလဝါစကော, တဒါ သဗ္ဗနာမံ နာမ န ဟောတိ။ အသဗ္ဗနာမတ္တာ စ သဗ္ဗထာပိ ပုရိသ ကညာ စိတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ န ဇာနာတီတိ အညော, ဗာလော ပုရိသော။ န ဇာနာတီတိ အညာ, ဗာလာ ဣတ္ထီ။ န ဇာနာတီတိ အညံ, ဗာလံ ကုလန္တိ ဝစနတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဒိတွာ ပုလ္လိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘အညော, အညာ။ အညံ, အညေ’’တိအာဒိနာ ပုရိသနယေနေဝ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘အညာ, အညာ, အညာယော’’တိအာဒိနာ ကညာနယေနေဝ, နပုံသကလိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘အညံ, အညာနီ’’တိအာဒိနာ စိတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၀။)ဣမသ္မိဉှိ အတ္ထဝိသေသေ ဗာလဇနေ ဝတ္တုကာမေန ‘‘အညာ ဇနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘အညေ ဇနာ’’တိ ဝုတ္တေ တဿ တံ ဝစနံ အဓိပ္ပေတတ္ထံ န သာဓေတိ အညထာ အတ္ထဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ‘‘အညာနံ ဇနာန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အညေသံ ဇနာနံ, အညေသာနံ ဇနာန’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ တဿ တံ ဝစနံ အဓိပ္ပေတတ္ထံ န သာဓေတိ။ တထာ ‘‘အညာနံ ဣတ္ထီန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အညာသံ ဣတ္ထီန’’န္တိ ဝုတ္တေပိ, ‘‘အညာနံ ကုလာန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘အညေသံ ကုလာနံ, အညေသာနံ ကုလာန’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေပိ။ သဗ္ဗနာမိကဝသေန ပန အဓိဂတာပရဝစနိစ္ဆာယံ ‘‘အညေ ဇနာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ‘‘အညာ ဇနာ’’တိအာဒိနာ။ တထာ ဟိ ‘‘အညာ ဇနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝစနံ အဓိပ္ပေတတ္ထံ န သာဓေတိ အညထာ အတ္ထဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိ ယတ္ထ ‘‘အညာ ဇနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဥပပဇ္ဇတိ, ‘‘အညေ ဇနာ’’တိအာဒိဝစနံ နုပပဇ္ဇတိ, ယတ္ထ ပန ‘‘အညေ ဇနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဥပပဇ္ဇတိ, ‘‘အညာ ဇနာ’’တိအာဒိဝစနံ နုပပဇ္ဇတိ။ ယာ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝိသေသေ သလ္လက္ခဏာ ပညာ, အယံ နီတိယာ မဂ္ဂေါ ယုတ္တာယုတ္တိဝိစာရဏေ ဟေတုတ္တာ, လောကသ္မိဉှိ ယုတ္တာယုတ္တိဝိစာရဏာ နီတီတိ ဝုတ္တာ။ သာ စ ဝိနာ ပညာယ န သိဇ္ဈတိ။ ဧဝံ အညသဒ္ဒေါ အသဗ္ဗနာမိကောပိ ဘဝတိ။
ပုဗ္ဗ ဒက္ခိဏုတ္တရ ပရသဒ္ဒေသု ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ ယတ္ထ ပဓာနဝါစကော, ယတ္ထ စ ‘‘သေမှံ ပုဗ္ဗော’’တိအာဒီသု လောဟိတကောပဇဝါစကော, တတ္ထ အသဗ္ဗနာမိကော။ ပဌမတ္ထေ တိလိင်္ဂေါ, ဒုတိယတ္ထေ ဧကလိင်္ဂေါ။ ဥတ္တမတ္ထဝါစကော ပန ဥတ္တရသဒ္ဒေါ စ ပရသဒ္ဒေါ စ အသဗ္ဗနာမိကော တိလိင်္ဂေါယေဝ။ တထာ ‘‘ဒက္ခိဏဿာ ဝဟန္တိမ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ သုသိက္ခိတတ္ထစတုရတ္ထဝါစကော ဒက္ခိဏသဒ္ဒေါ။ ‘‘ပေတာနံ ဒက္ခိဏံ ဒဇ္ဇာ’’တိအာဒီသု ပန ဒေယျဓမ္မဝါစကော ဒက္ခိဏာသဒ္ဒေါ နိယောဂါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ အသဗ္ဗနာမိကောယေဝ။ ဧဝံ အည ပုဗ္ဗ ဒက္ခိဏုတ္တရ ပရသဒ္ဒါ အသဗ္ဗနာမိကာပိ သန္တီတိ တေသံ သဗ္ဗနာမေသုပိ အသဗ္ဗနာမေသုပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၁။)ဣဒါနိ ကတရသဒ္ဒါဒီနံ ပရပဒေန သဒ္ဓိံ သမာသော နီယတေ ‘‘ကတရဂါမဝါသီ ကတမဂါမဝါသီ။ ဥဘယဂါမဝါသိနော, ဣတရဂါမဝါသီ အညတရဂါမဝါသီ, ပုဗ္ဗဒိသာ, ပရဇနော, ဒက္ခိဏဒိသာ, ဥတ္တရဒိသာ, အဓရပတ္တော’’တိ။ တတြ ‘‘ကတရော ဂါမော ကတရဂါမော, ကတမော ဂါမော ကတမဂါမော, ဥဘယော ဂါမာ ဥဘယဂါမာ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ သမာသဝိဂ္ဂဟော, ကတရသဒ္ဒဿ ပန ကတမသဒ္ဒေန သဒ္ဓိံ သမာသံ ဣစ္ဆန္တိ ဒွိဓာ စ ရူပါနိ ဂရူ ‘‘ကတရော စ ကတမော စ ကတရကတမေ ကတရကတမာ ဝါ’’တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗနာမိကနယေန သုဒ္ဓနာမိကေသု ပုရိသနယေန စ ကတရ ကတမသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ, တေနဿ သမ္ပဒါနသာမိဝစနဋ္ဌာနေသု ‘‘ကတရကတမေသံ, ကတရကတမေသာနံ, ကတရကတမာန’’န္တိ တီဏိ ရူပါနိ သိယုံ ‘‘ကတရာ စ ကတမာ စ ကတရကတမာ’’တိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ကတသမာသေ ပန သဗ္ဗနာမိကနယေန, သုဒ္ဓနာမိကေသု ကညာနယေန စ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘ကတရဉ္စ ကတမဉ္စ ကတရကတမာနီ’’တိ ဧဝံ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ကတသမာသေ သဗ္ဗနာမိကနယေန, သုဒ္ဓနာမိကေသု စိတ္တနယေန စ ယောဇေတဗ္ဗာ။
အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော – ပုဗ္ဗာပရာဒိသဒ္ဒါ ဒွန္ဒသမာသာဒိဝိဓိံ ပတွာ သေဟိ ရူပေဟိ ရူပဝန္တော န ဟောန္တိ, တံ ယထာ? ပုဗ္ဗာပရာ, အဓရုတ္တရာ, မာသပုဗ္ဗာ ပုရိသာ, ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ ပုရိသာ, တထာဂတံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ သာဝကာ, ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂတ္တေ ပဌမာဗဟုဝစနရူပံ။ ဧတ္ထေကာရော အာဒေသဘူတော န ဒိဿတိ။ ပုဗ္ဗာပရာနံ အဓရုတ္တရာနံ, မာသပုဗ္ဗာနံ ပုရိသာနံ, ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂတ္တေ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ ဗဟုဝစနရူပံ။ ဧတ္ထ သံ သာနမိစ္စေတေ အာဒေသဘူတာ န ဒိဿန္တိ။ တထာဂတံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနံ သာဝကာနံ, တထာဂတံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနံ သာဝိကာနံ, ကုလာနံ ဝါ, ဣဒံ တိလိင်္ဂတ္တေ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ ဗဟုဝစနရူပံ။ ဧတ္ထာပိ သံ သာနမိစ္စေတေ အာဒေသဘူတာ န ဒိဿန္တိ။ မာသပုဗ္ဗာယံ မာသပုဗ္ဗာယ, ပိယပုဗ္ဗာယံ ပိယပုဗ္ဗာယ, ဣဒမိတ္ထိလိင်္ဂတ္တေ သတ္တမီစတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ ဧကဝစနရူပံ။ ဧတ္ထာဒေသဘူတာ သံ သာ န ဒိဿန္တိ။ မာသပုဗ္ဗာနံ ဣတ္ထီနံ, ပိယပုဗ္ဗာနံ ဣတ္ထီနံ, ဣဒမိတ္ထိလိင်္ဂတ္တေ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီဗဟုဝစနရူပံ။ ဧတ္ထ ပနာဒေသဘူတော သမိစ္စေသော န ဒိဿတိ။ အညာနိပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ, ပုဗ္ဗာပရာဒီနံ သမာသဝိဂ္ဂဟံ သမာသပရိစ္ဆေဒေ ပကာသေဿာမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၂။)ဣဒါနိ ယံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ယော, ယေ။ ယံ, ယေ။ ယေန, ယေဟိ, ယေဘိ။ ယဿ, ယေသံ, ယေသာနံ။ ယသ္မာ, ယမှာ, ယေဟိ, ယေဘိ။ ယဿ, ယေသံ, ယေသာနံ။ ယသ္မိံ, ယမှိ, ယေသု။ ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂံ။ ယံ, ယာနိ။ ယံ, ယာနိ။ ယေန။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ အထ ဝါ ယံ, ယာနိ, ယာ။ ယံ, ယာနိ, ယေ။ ယေန။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ကတ္ထစိ ဟိ နိကာရလောပေါ ဘဝတိ။ အထ ဝါ ပန နိကာရဿ အာကာရေကာရာဒေသာပိ ဂါထာဝိသယေ။
‘‘ယာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ၊ ပလ္လင်္ကဝရမာဘုဇေ။
နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တိ၊ တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ’’တိ စ၊
‘‘ကိံ မာဏဝဿ ရတနာနိ အတ္ထိ, ယေ တံ ဇိနန္တော ဟရေ အက္ခဓုတ္တော’’တိ စ ဣဒမေတ္ထ ပါဠိနိဒဿနံ။ ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။
ယာ, ယာ, ယာယော။ ယံ, ယာ, ယာယော။ ယာယ, ယာဟိ, ယာဘိ။ ယာယ, ယဿာ, ယာသံ။ ယာယ, ယာဟိ, ယာဘိ။ ယာယ, ယဿာ, ယာသံ။ ယဿံ, ယာယံ, ယာသု။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဧဝံ ယံသဒ္ဒဿ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ပဒမာလာ ဘဝတိ။ ဧတ္ထာလပနပဒါနိ န လဗ္ဘန္တိ။ တထာ တံသဒ္ဒါဒီနံ ပဒမာလာဒီသုပိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၃။)ဧတ္ထ ပန ယန္တိ သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝုစ္စတေ – ယန္တိ သဒ္ဒေါ ‘‘ယံ မေ ဘန္တေ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ သမ္မုခါ သုတံ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, အာရောစေမိ တံ ဘန္တေ ဘဂဝတော’’တိအာဒီသု ပစ္စတ္တဝစနေ ဒိဿတိ။ ‘‘ယန္တံ အပုစ္ဆိမှ အကိတ္တယီ နော, အညံ တံ ပုစ္ဆာမ တဒိင်္ဃ ဗြူဟီ’’တိအာဒီသု ဥပယောဂဝစနေ။ ‘‘အဋ္ဌာ နမေတံ ဘိက္ခဝေ အနဝကာသော, ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိအာဒီသု ကရဏဝစနေ။ ‘‘ယံ ဝိပဿီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥဒပါဒီ’’တိအာဒီသု ဘုမ္မဝစနေ ဒိဿတိ။ ဧတ္ထေဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂေ စ၊ ဘုမ္မေ စ ကရဏေပိ စ။
စတူသွေတေသု ဌာနေသု၊ ယန္တိ သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီ’’တိ။
ပရပဒေန သဒ္ဓိံ ယံသဒ္ဒဿ သမာသောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ယံခန္ဓာဒိ, ယံဂုဏာ, ယဂ္ဂုဏာ’’တိ။ တတ္ထ ယော ခန္ဓာဒိ ယံခန္ဓာဒိ, ယေ ဂုဏာ ယံဂုဏာတိ သမာသဝိဂ္ဂဟော။ တထာ ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘ယံဂုဏနေမိတ္တိကဉ္စေတံ နာမံ, တေသံ ဂုဏာနံ ပကာသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထံ ဝဒန္တီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ ‘‘ယေ ဂုဏာ ယံဂုဏာ, ယံဂုဏာ ဧဝ နိမိတ္တံ ယံဂုဏနိမိတ္တံ, တတော ဇာတံ ‘ဘဂဝါ’တိ ဣဒံ နာမန္တိ ယံဂုဏနေမိတ္တိက’’န္တိ နိဗ္ဗစနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယဂ္ဂုဏာတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယဿ ဂုဏာ ယဂ္ဂုဏာ’’တိ နိဗ္ဗစနံ။ တထာ ဟိ –
‘‘အပိ သဗ္ဗညုတာ ပညာ၊ ယဂ္ဂုဏန္တံ န ဇာနိယာ။
အထ ကာ တဿ ဝိဇညာ၊ တံ ဗုဒ္ဓံ ဘူဂုဏံ နမေ’’တိ
ပေါရာဏကဝိရစနာယံ ‘‘ယဿ ဂုဏာ ယဂ္ဂုဏာ’’တိ နိဗ္ဗစနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။
ယသဒ္ဒဿ သမာသမှိ၊ သဒ္ဓိံ ပရပဒေဟိ ဝေ။
နိဂ္ဂဟီတာဂမော ဝါထ၊ ဒွိဘာဝေါ ဝါ သိယာ ဒွိဓာ။
ဧဝံ ယသဒ္ဒဿ သမာသော သလ္လက္ခိတဗ္ဗော။
ဣဒါနိ တသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၄။)သော, တေ။ နံ, တံ, နေ, တေ။ နေန, တေန, နေဟိ, တေဟိ, နေဘိ, တေဘိ။ အဿ, နဿ, တဿ, ‘နေသံ, တေသံ (အာသံ)။ အသ္မာ, နသ္မာ, တသ္မာ, နမှာ, တမှာ, နေဟိ, တေဟိ, နေဘိ, တေဘိ။ အဿ, နဿ, တဿ, နေသံ, တေသံ (အာသံ)။ အသ္မိံ, နသ္မိံ, တသ္မိံ, အမှိ, နမှိ, တမှိ, တျမှိ, နေသု, တေသု။ ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂံ။ ဧတ္ထ စ အာသံသဒ္ဒဿ အတ္ထိဘာဝေ ‘‘နေဝါသံ ကေသာ ဒိဿန္တိ, ဟတ္ထပါဒါ စ ဇာလိနော’’တိ ဂါထာ နိဒဿနံ, သော စ တိလိင်္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တျမှီတိ ပဒဿ အတ္ထိဘာဝေ –
‘‘ယဒါဿ သီလံ ပညဉ္စ၊ သောစေယျဉ္စာဓိဂစ္ဆတိ။
အထ ဝိဿာသတေ တျမှိ၊ ဂုယှဉ္စဿ န ရက္ခတီ’’တိ
အယံ ဂါထာ နိဒဿနံ။ အယမေတ္ထ ရူပဝိသေသော သလ္လက္ခိတဗ္ဗော – အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ။ ဧသေ သေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေတိ ပါဠိပ္ပဒေသေ ပစ္စတ္တေကဝစနကာနမေတ တသဒ္ဒါနံ ဧကာရန္တနိဒ္ဒေသောပိ ဒိဿတီတိ။
ဧတ္ထ ပန တေသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝုစ္စတေ – တေသဒ္ဒေါ ‘‘န တေ သုခံ ပဇာနန္တိ, ယေ န ပဿန္တိ နန္ဒန’’န္တိအာဒီသု တံသဒ္ဒဿ ဝသေန ပစ္စတ္တဗဟုဝစနေ အာဂတော, ‘‘တေ န ပဿာမိ ဒါရကေ’’တိအာဒီသု ဥပယောဂဗဟုဝစနေ။ ‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည, နမော တေ ပုရိသုတ္တမ။ နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူ’’တိ စ အာဒီသု တုမှသဒ္ဒဿ ဝသေန သမ္ပဒါနေ, တုယှန္တိ အတ္ထောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကိန္တေ ဒိဋ္ဌံ ကိန္တိ တေ ဒိဋ္ဌံ, ဥပဓီ တေ သမတိက္ကန္တာ, အာသဝါ တေ ပဒါလိတာ’’တိ စ အာဒီသု ကရဏေ။ ‘‘ကိန္တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိအာဒီသု သာမိအတ္ထေ, တဝါတိ အတ္ထောတိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂေ စ၊ ကရဏေ သမ္ပဒါနိယေ။
သာမိမှိ စာတိ တေသဒ္ဒေါ၊ ပဉ္စသွတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။
တံ, တာနိ။ တံ, တာနိ။ နေန, တေန ဣစ္စာဒိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၅။)သာ, တာ, တာယော။ နံ, တံ, နာ, တာ, နာယော, တာယော။ နာယ, တာယ, နာဟိ, တာဟိ, နာဘိ, တာဘိ။ အဿာ, နဿာ, (တိဿာ,) တဿာ, နာယ, တာယ, နာသံ, တာသံ, သာနံ, အာသံ။ အဿာ, နဿာ, တဿာ, နာယ, တာယ, နာဟိ, တာဟိ, နာဘိ, တာဘိ။ အဿာ, နဿာ, (တိဿာ,) တဿာ, နာယ, တာယ, နာသံ, တာသံ, သာနံ, အာသံ။ နာယ, တာယ, အဿံ, နဿံ, တိဿံ, တဿံ, နာယံ, တာယံ, နာသု, တာသု, တျာသု။ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။
ဧတ္ထ ပန ‘‘အဘိက္ကမော သာနံ ပညာယတိ, နာသံ ကုဇ္ဈန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ ခိဍ္ဍာ ပဏိဟိတာ တျာသု, ရတိ တျာသု ပတိဋ္ဌိတာ။ ဗီဇာနိ တျာသု ရုဟန္တီ’’တိ ပယောဂဒဿနတော ‘‘သာနံ အာသံ တျာသူ’’တိ ဣမာနိ ဝုတ္တာနိ အက္ခရစိန္တကာနံ ဉာဏစက္ခုသမ္မုယှနဋ္ဌာနဘူတာနိ။ ဧဝံ ပရမ္မုခဝစနဿ တံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ဧတ္ထ စ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ –
‘‘တံ တွံ ဂန္တွာန ယာစဿု’’၊ ဣစ္စာဒီသု ပဒိဿရေ။
အာဒေါ တံ တေတိအာဒီနိ၊ နန္တိအာဒီနိ နော တထာ။
နံ နေ နေနာတိအာဒီနိ၊ ဝေါ နောဣစ္စာဒယော ဝိယ။
ပဒတော ပရဘာဝမှိ၊ ဒိဋ္ဌာနိ ဇိနသာသနေ။
‘‘အထ နံ အထ နေ အာဟ၊ န စ နံ ပဋိနန္ဒတိ’’။
ဣစ္စာဒီနိ ပယောဂါနိ၊ ဒဿေတဗ္ဗာနိ ဝိညုနာ။
ကော စေတ္ထ ဝဒေယျ –
‘‘ယထာ နဒီ စ ပန္ထော စ၊ ပါနာဂါရံ သဘာ ပပါ။
ဧဝံ လောကိတ္ထိယော နာမ၊ နာသံ ကုဇ္ဈန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၆။)ပဒတော အပရတ္တေပိ၊ နာသံသဒ္ဒဿ ဒဿနာ။
အာဒေါပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ၊ နံ နေဣစ္စာဒယော ဣတိ။
သော ပနေဝန္တု ဝတ္တဗ္ဗော၊ ‘‘တဝ ဝါဒေ န လဗ္ဘတိ။
နာသံသဒ္ဒေါ နသဒ္ဒေါ စ၊ အာသံသဒ္ဒေါ စ လဗ္ဘရေ။
တသ္မာ ‘အာသံ န ကုဇ္ဈန္တိ၊ ဣတ္ထီနံ ပဏ္ဍိတာ’ဣတိ။
အတ္ထောဝ ဘဝတေ ဧဝံ၊ သုဋ္ဌု ဓာရေဟိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
အထ ဝါ ယသ္မာ နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘နံ ပုရိသံ ပဿတိ, နေ ပုရိသေ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ ပဒတော အပရတ္တေပိ ‘‘နံ, နေ’’ ဣစ္စာဒီနိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ, တသ္မာ တေနာပိ နယေန ပဒတော အပရာနိပိ တာနိ ကဒါစိ သိယုံ။ မယံ ပန ပါဠိနယာနုသာရေန တေသံ ပဝတ္တိံ ဝဒါမ, ဣဒံ ဌာနံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ ပန တသဒ္ဒဿ ပရပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမာသောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘တံပုတ္တော, တံသဒိသော, တန္နိန္နော, တပ္ပောဏော, တပ္ပဗ္ဘာရော, တဗ္ဘူတော, တဂ္ဂုဏော, တဿဒိသော’’တိ။
တသဒ္ဒဿ သမာသမှိ၊ သဒ္ဓိံ ပရပဒေဟိ ဝေ။
နိဂ္ဂဟီတာဂမော ပုဗ္ဗ-ပဒေ ဒွိတ္တန္တု ပစ္ဆိမေ။
ဧဝံ တသဒ္ဒဿ သမာသော သလ္လက္ခိတဗ္ဗော။
ဣဒါနိ ဧတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဧသော, ဧတေ။ ဧတံ, ဧတေ။ ဧတေန, ဧတေဟိ, ဧတေဘိ။ ဧတဿ, ဧတေသံ, ဧတေသာနံ။ ဧတသ္မာ, ဧတမှာ, ဧတေဟိ, ဧတေဘိ။ ဧတဿ, ဧတေသံ, ဧတေသာနံ။ ဧတသ္မိံ, ဧတမှိ, ဧတေသု။ ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂံ။
ဧတံ, ဧတာနိ။ ဧတံ, ဧတာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ, ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၇။)ဧသာ, ဧတာ, ဧတာယော။ ဧတံ, ဧတာ, ဧတာယော။ ဧတာယ, ဧတာဟိ, ဧတာဘိ။ ဧတာယ, ဧတိဿာ, ဧတိဿာယ, ဧတာသံ။ ဧတာယ, ဧတာဟိ, ဧတာဘိ။ ဧတာယ, ဧတိဿာ, ဧတိဿာယ, ဧတာသံ။ ဧတာယ, ဧတိဿံ, ဧတာသု။ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဧဝံ ဧတသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
ပရပဒေနေတ္ထ သဒ္ဓိံ သမာသောပိဿ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဧတဒတ္ထာယ လောကသ္မိံ, နိဓိ နာမ နိဓိယျတိ။ ဧတပ္ပရမာယေဝ ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ အဟေသု’’န္တိအာဒီသု။
သမာသေ ဧတသဒ္ဒဿ၊ သဒ္ဓိံ ပရပဒေဟိ ဝေ။
နိဂ္ဂဟီတာဂမော ပုဗ္ဗ-ပဒေ ဟောတိ န ဟောတိ စ။
ဣဒါနိ ဣဒံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
အယံ, ဣမေ။ ဣမံ, ဣမေ။ အနေန, ဣမိနာ, ဧဟိ, ဧဘိ, ဣမေဟိ, ဣမေဘိ။ အဿ, ဣမဿ, ဧသံ, ဧသာနံ, ဣမေသံ, ဣမေသာနံ။ အသ္မာ, ဣမသ္မာ, ဣမမှာ, ဧဟိ, ဧဘိ, ဣမေဟိ, ဣမေဘိ။ အဿ, ဣမဿ, ဧသံ, ဧသာနံ, ဣမေသံ, ဣမေသာနံ။ အသ္မိံ, ဣမသ္မိံ, အမှိ, ဣမမှိ, ဧသု, ဣမေသု။ ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂံ။
ဣဒံ, ဣမာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။
အယံ, ဣမာ, ဣမာယော။ ဣမံ, ဣမာ, ဣမာယော။ ဣမာယ, ဣမာဟိ, ဣမာဘိ။ အဿာ, အဿာယ, ဣမိဿာ, ဣမိဿာယ, ဣမာယ, ဣမာသံ။ အဿာ, ဣမိဿာ, ဣမာယ, ဣမာဟိ, ဣမာဘိ။ အဿာ, အဿာယ, ဣမိဿာ, ဣမိဿာယ, ဣမာယ, ဣမာသံ။ အဿံ, ဣမိဿံ, ဣမာယ, ဣမာယံ, ဣမာသု။ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဧဝံ ဣဒံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၈။)ကစ္စာယနေ တု ‘‘ဣမဿိဒမံသိသု နပုံသကေ’’တိ ဣမသဒ္ဒေါယေဝ ပကတိဘာဝေန ဝုတ္တော, ဣဓ ပန ဣဒံသဒ္ဒေါယေဝ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယတာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ပကတိယာ ဒဿနတော။ တထာ ဟိ ‘‘ဣမေသံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ, ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ တာသဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ န ကိဉ္စိ အတ္ထန္တရံ ယထာ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာတိ။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ သမူဟတ္ထံ တာသဒ္ဒမာဟ ယထာ ဇနာနံ သမူဟော ဇနတာတိ။ စူဠနိရုတ္တိယံ နိရုတ္တိပိဋကေ စ ဣဒံသဒ္ဒေါယေဝ ပကတိဘာဝေန ဝုတ္တော။
သမာသေ ဣဒံသဒ္ဒဿ၊ သဒ္ဓိံ ပရပဒေန ဝေ။
ဣဒပ္ပစ္စယတာတွေဝ၊ ရူပံ ဒွိတ္တံ သိယုတ္တရေ။
ဣဒါနိ အမုသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
အသု, အမု, အမူ။ အမုံ, အမူ။ အမုနာ, အမူဟိ, အမူဘိ။ အမုဿ, ဒုဿ, အမူသံ, အမူသာနံ။ အမုသ္မာ, အမုမှာ, အမူဟိ, အမူဘိ။ အမုဿ, ဒုဿ, အမူသံ, အမူသာနံ။ အမုသ္မိံ, အမုမှိ, အမူသု။ ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂံ။
အဒုံ, အမူနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။
အသု, အမု, အမူ, အမုယော။ အမူံ, အမူ, အမုယော။ အမုယာ, အမူဟိ, အမူဘိ။ အမုဿာ, အမုယာ, အမူသံ, အမူသာနံ။ အမုယာ, အမူဟိ, အမူဘိ။ အမုဿာ, အမုယာ, အမူသံ, အမူသာနံ။ အမုယာ, အမုယံ, အမုဿံ, အမူသု။ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဧဝံ အမုသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ, သမာသော ပန အပ္ပသိဒ္ဓါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၆၉။)တတြ ‘‘ဒုဿ မေ ခေတ္တပါလဿ, ရတ္တိဘတ္တံ အပါဘတ’’န္တိ ပယောဂဒဿနတော ‘‘ဒုဿာ’’တိ ပဒမမှေဟိ ဌပိတံ။ ကကာရာဂမဝသေန အညာနိပိ အသဗ္ဗနာမိကရူပါနိ ဘဝန္တိ။ တေသံ ဝသေန အယံ လိင်္ဂတ္တယဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
‘‘အသုကော, အသုကာ။ အသုကံ, အသုကေ’’တိအာဒိနာ, ‘‘အမုကော, အမုကာ။ အမုကံ, အမုကေ’’တိအာဒိနာ စ ပုရိသနယောပိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘အသုကာ, အသုကာယော’’တိအာဒိနာ, ‘‘အမုကာ, အမုကာယော’’တိအာဒိနာ စ ကညာနယောပိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘အသုကံ, အသုကာနီ’’တိအာဒိနာ, ‘‘အမုကံ, အမုကာနီ’’တိအာဒိနာ စ စိတ္တနယောပိ လဗ္ဘတိ။ ဣမာနေတ္ထ ပဒါနိ အသဗ္ဗနာမိကာနိပိ ကကာရာဂမဝသေန နာနတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။
ဣဒါနိ ကိံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ကော, ကေ။ ကံ, ကေ။ ကေန, ကေဟိ, ကေဘိ။ ကဿ, ကိဿ, ကေသံ။ ကသ္မာ, ကမှာ, ကေဟိ, ကေဘိ။ ကဿ, ကိဿ, ကေသံ။ ကသ္မိံ, ကိသ္မိံ, ကမှိ, ကိမှိ, ကေသု။ ဣဒံ ပုလ္လိင်္ဂံ။
ရူပဝိသေသောပေတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ကေ ဂန္ဓဗ္ဗေ စ ရက္ခသေ နာဂေ, ကေ ကိမ္ပုရိသေ စ မာနုသေ, ကေ ပဏ္ဍိတေ သဗ္ဗကာမဒဒေ, ဒီဃံ ရတ္တံ ဘတ္တာ မေ ဘဝိဿတိ, ကေ စ ဆဝေ ပါထိကပုတ္တေ, ကာ စ တထာဂတာနံ အရဟန္တာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အာသာဒနာ’’တိ ပါဠိဒဿနတော။ ယသ္မာ ပန ကေ ဂန္ဓဗ္ဗေ စ ရက္ခသေ နာဂေ ဣတိအာဒီသု ပါဠီသု ‘‘ကေ’’တိ ပစ္စတ္တဝစနံ ဧကာရန္တမ္ပိ ဒိဿတိ, တသ္မာ ‘‘ကေ’’တိ ရူပဘေဒေါ စေတ္ထ ဉေယျော။ တထာ ‘‘ကိဿဿ ဧကဓမ္မဿ, ဝဓံ ရောစေသိ ဂေါတမ။ ကိသ္မိံ မေ သိဝယော ကုဒ္ဓါ။ ကမှိ ကာလေ တယာ ဝီရ, ပတ္ထိတာ ဗောဓိမုတ္တမာ’’တိအာဒီနိ စ နိဒဿနပဒါနိ ဉေယျာနိ။ အပိစ –
‘‘ကော တေ ဗလံ မဟာရာဇ’’၊ ဣတိအာဒီသု ပါဠိသု။
ကွသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တတီတိ၊ ဉေယျာ ကော ဣစ္စယံ သုတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၀။)ပေတံ တံ သာမမဒ္ဒက္ခိံ၊ ကော နု တွံ သာမ ဇီဝသိ။
ဣတိ ပါဌေ ကထံသဒ္ဒါ-ဘိဓေယျေ ဝတ္တတီတိ စ။
ဧတေသု ဒွီသု အတ္ထေသု၊ ဒိဋ္ဌော ကော ဣစ္စယံ ရဝေါ။
နိပါတောတိ ဂဟေတဗ္ဗော၊ သုတိသာမညတော ရုတော။
နပုံသကလိင်္ဂေ ကံ, ကာနိ။ ကံ, ကာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ‘‘ကိံ စိတ္တံ။ ကိံ ရူပံ။ ကိံ ပရာဘဝတော မုခံ။ ကိံ ဣစ္ဆသီ’’တိအာဒိပယောဂဒဿနတော ပန ‘‘ကိံ, ကာနိ။ ကိံ, ကာနီ’’တိ ဝတွာ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယံ နယော ယုတ္တတရော, ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။
ကာ, ကာ, ကာယော။ ကံ, ကာ, ကာယော။ ကာယ, ကာဟိ, ကာဘိ။ ကာယ, ကဿာ, ကာသံ, ကာသာနံ။ ကာယ, ကဿာ, ကာဟိ, ကာဘိ။ ကာယ, ကဿာ, ကာသံ ကာသာနံ။ ကာယ, ကဿာ, ကာယံ, ကဿံ, ကာသု။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၁။)ဧတ္ထ ပန ကာယောတိ ပဒဿ အတ္ထိဘာဝေ ‘‘ကာယော အမောဃာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ နိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ။ ဧဝံ ကိံသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဘဝတိ။ ဧတ္ထေတဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော ဝုစ္စတေ – ကိံ သဒ္ဒေါ ‘‘ကိံ ရာဇာ ယော လောကံ န ရက္ခတိ။ ကိံ နု ခေါ နာမ တုမှေ မံ ဝတ္တဗ္ဗံ မညထာ’’တိအာဒီသု ဂရဟနေ အာဂတော။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒီသု အနိယမေ။ ‘‘ကိန္တေ ဝက္ကလိ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန, ယော ခေါ ဝက္ကလိ ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒီသု နိပ္ပယောဇနတာယံ။ ‘‘ကိံ န ကာဟာမိ တေ ဝစော’’တိအာဒီသု သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ ‘‘ကိံသူဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိအာဒီသု ပုစ္ဆာယံ, ပုစ္ဆာ စ နာမ ကာရဏပုစ္ဆာဒိဝသေန အနေကဝိဓာ, အတော ကာရဏပုစ္ဆာဒိဝသေနပိ ကိံသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝိတ္ထာရတော ဉေယျာ။ တထာ ဟိ အယံ ‘‘ကိံ နု သန္တရမာနောဝ, ကာသုံ ခဏသိ သာရထိ။ ကိံ နု ဇာတိံ န ရောစေသိ။ ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော’’တိအာဒီသု ကာရဏပုစ္ဆာယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘ကိံ ကာသုယာ ကရိဿတီ’’တိအာဒီသု ကိစ္စပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ကိံ သီလံ။ ကော သမာဓီ’’တိအာဒီသု သရူပပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ကိံ ခါဒသိ။ ကိံ ပိဝသီ’’တိအာဒီသု ဝတ္ထုပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ခါဒသိ ကိံ ပိဝသိ ကိ’’န္တိအာဒီသု ကြိယာပုစ္ဆာယံ ဝတ္တတိ။ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာတိ ဧဝမာဒိကာ ပန ပဉ္စဝိဓာ ပုစ္ဆာ ကိံသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အနာဟရိတဗ္ဗတ္တာ အနာဂတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
ဂရဟာယံ အနိယမေ၊ နိပ္ပယောဇနတာယ စ။
သမ္ပဋိစ္ဆနပုစ္ဆာသု၊ ကိံသဒ္ဒေါ သမ္ပဝတ္တတိ။
ပရပဒေန သဒ္ဓိံ သမာသောပိဿ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ကိံသမုဒယော, ကိံဝေဒနော, ကိံသညောဇနော’’တိ။ ဧတ္ထ ‘‘ကော, ကေ။ ကာ, ကာ, ကာယော။ ကိံ, ကာနီ’’တိ ဧဝံ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ဝိဘတ္တာနိ ကိံသဒ္ဒမယာနိ ပဒါနိ သမာသပဒတ္တေ ပုန ကိမိတိ ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ နာမသဒ္ဒေန ပန သမာသေ တေသံ ဒွိဓာ ဂတိ ဒိဿတိ ‘‘ကိန္နာမော, ကောနာမော’’တိ။ သဗ္ဗာနိ ပနေတာနိ ဣတ္ထိနပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဗဟုဝစနဝသေန စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ကိံသဒ္ဒဿ သမာသမှိ၊ သဒ္ဓိံ နာမရဝေန ဝေ။
‘‘ကိန္နာမော’’ ဣတိ ‘‘ကောနာမော’’၊ ဣတိ စေဝံ ဂတိ ဒွိဓာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၂။)‘‘ကောနာမော တေ ဥပဇ္ဈာယော’’၊ ဣစ္စာဒေတ္ထ နိဒဿနံ။
သဟညေန သမာသမှိ၊ ‘‘ကိံ ကိံ’’ဣစ္စေဝ သုယျတေ။
တထာ ဟိ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခု။ ကိံကာရပဋိဿာဝိနီ’’တိအာဒီသု ကိံသဒ္ဒေါ သရူပမဝိဇဟန္တော တိဋ္ဌတိ။ တတ္ထ ဟိ ကိံစိတ္တံ ယဿ သော ကိံစိတ္တော။ ‘‘ကိံ ကရောမိ သာမီ’’တိ ဧဝံ ကိန္တိ ကာရော ကရဏံ သဒ္ဒနိစ္ဆာရဏံ ကိံကာရော, တံ ပဋိဿာဝေတီတိ ကိံကာရပဋိဿာဝိနီတိအာဒိ နိဗ္ဗစနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကိန္နရော။ ကိံပက္ကမိဝ ဘက္ခိတ’’န္တိအာဒီသု ပန နိဗ္ဗစနမပ္ပသိဒ္ဓံ, ကိံသဒ္ဒေါယေဝ ပဒါဝယဝဘာဝေန သုတော။ တထာ ဟိ သော ကတ္ထစိ ပဒါဝယဝဘာဝေန ကတ္ထစိ နု သု နုခေါ ကာရဏာဒိသဒ္ဒေဟိ သဟစာရိဘာဝေန စ သုယျတိ။ အတြိမေ ပယောဂါ – ဧသာ တေ ဣတ္ထီ ကိံ ဟောတိ။ ဧတေ မနုဿာ တုမှာကံ ကိံ ဟောန္တိ။ ကိမ္ပုရိသာနုစိဏ္ဏော။ ကိံ နု ဘီတောဝ တိဋ္ဌသိ။ ကိံသုဆေတွာ သုခံ သေတိ။ ကိံ နုခေါ ကာရဏံ။ ကိံ ကာရဏာ အမ္မ တုဝံ ပမဇ္ဇသိ, ကိဉှိ နာမ စဇန္တဿ, ဝါစာယ အဒဒမပ္ပကန္တိ ဧဝမာဒယော။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဝိသုံ ပဒါဝယဝေါ ဝါ၊ ဟုတွာ နွာဒီဟိ ဝါ ပန။
ယုတ္တော သဒ္ဒေဟိ ကိံသဒ္ဒေါ၊ ဒိဋ္ဌော သုဂတသာသနေ။
ပါဠိနယာနုသာရေန၊ သေသာနံ သမ္ဘဝေါပိ စ။
ဉေယျော ဝိညူဟိ သဒ္ဓမ္မ-နယညူဟိ ပဘေဒတော’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၃။)ဣဒါနိ သဗ္ဗနာမိကဘာဝေ ဌိတေဟိ ကော ကံသဒ္ဒေဟိ သမာနသုတိကာနံ အညေသံ ကော ကံသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာဝိသေသော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ, သော ဟေဋ္ဌာ လိင်္ဂတ္တယမိဿကပရိစ္ဆေဒေ ဝုတ္တော။ အသဗ္ဗနာမိကတ္တာ ပန ပုရိသ စိတ္တနယေနေဝ ဝိဘတ္တော။ တထာ ဟိ ယဒါ ကောသဒ္ဒေါ ဗြဟ္မဝါတကာယတ္ထဝါစကော, ကံသဒ္ဒေါ ပန သိရောဇလသုခတ္ထဝါစကော, တဒါ တာနိ ပဒါနိ အသဗ္ဗနာမိကာနိ, ကသ္မာ? အကိံသဒ္ဒမယတ္တာ သဗ္ဗနာမိကရူပသင်္ခါတေဟိ အသာဓာရဏရူပေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ ပုစ္ဆတ္ထတော အတ္ထန္တရဝါစကတ္တာ စ။ ဧတ္ထ ပန သမာနသုတိဝသေန အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထံ ကောသဒ္ဒေါ ကံသဒ္ဒေါတိ စ ဝုတ္တံ, ဧကန္တတော ပန သဗ္ဗနာမိကတ္တေ ကိံသဒ္ဒေါယေဝ, သုဒ္ဓနာမတ္တေ ကသဒ္ဒေါယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣစ္စေဝံ –
ကာယေ ဗြဟ္မနိ ဝါတေ စ၊ သီသေ ဇလသုခေသု စ။
ကသဒ္ဒေါ ဝတ္တတီ တီသု၊ ပုမာ တီသု နပုံသကော။
ဧဝံ သဗ္ဗနာမဘူတာနံ ကိံကသဒ္ဒါနံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဓ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ၊ အတ္ထာနံ ဒါနိ သင်္ဂဟော။
ပညာဝေပုလ္လကရဏော၊ ဧကဒေသေန ဝုစ္စတေ။
ကိံ ကိံပက္ကေန သဒိသံ၊ ကာယော ကိံပဘဝေါ ဝဒ။
ကိံပက္ကသဒိသော ကာမော၊ ကာယော တဏှာဒိသမ္ဘဝေါ။
ဥဏှကာလေ က’မိစ္ဆန္တိ၊ က’မိစ္ဆန္တိ ပိပါသိတာ။
ပစ္စာမိတ္တာ က’မိစ္ဆန္တိ၊ က’မိစ္ဆန္တိ ဒုခဋ္ဋိတာ။
ကာယဿ ကဿ ကော အာယော၊
ကော နာထော ကဿ ဘူတလေ။
ကဿ ကံ ဈာနဇံ သာတံ၊
ကဿင်္ဂေသု စ ကံ ပရန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၄။)ယာ ပန တာ ဟေဋ္ဌာ အမှေဟိ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ကိံသဒ္ဒဿ သဗ္ဗနာမိကသညိတဿ နာမိကပဒမာလာ ဝိဘတ္တာ, ဧတာသု ပုလ္လိင်္ဂနပုံသကလိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘ကေဘိ, ကိဿ, ကသ္မာ, ကမှာ, ကမှီ’’တိ ဣမာနိ ပဒါနိ ပဟာယ ဣတ္ထိလိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘ကာယော, ကာဘိ, ကာသာနံ, ကာယံ, ကဿ’’န္တိ ဣမာနိ စ ပဒါနိ ပဟာယ တတော တတော သေသပဒတော ယထာသမ္ဘဝံ စိသဒ္ဒံ စနသဒ္ဒံ စနံသဒ္ဒဉ္စ နိပါတေတွာ ဧဝရူပါနိ ရူပါနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ သေယျထိဒံ?
ကောစိ, ကေစိ, ကေစန။ ကိဉ္စိ, ကိဉ္စနံ, ကေစိ, ကေစန။ ကေနစိ, ကေဟိစိ။ ကဿစိ, ကေသဉ္စိ။ ပဉ္စမိယာ ဧကဝစနံ ဦနံ ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ။ ကေဟိစိ။ ကဿစိ, ကေသဉ္စိ။ ကသ္မိဉ္စိ, ကိသ္မိစိ, ကေသုစိ။ ပုလ္လိင်္ဂနပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အတြ ကိသ္မိစီတိ အနုသာရလောပဝသေန ဝုတ္တံ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပန ကာစိ ဣတ္ထီ, ကာစိ ဣတ္ထိယော။ ကာစိ, ကာစိ။ ကိဉ္စိ, ကာစိ။ ကာယစိ, ကာဟိစိ။ ကာယစိ, ကဿာစိ, ကာသဉ္စိ။ ကာယစိ, ကာဟိစိ။ ကာယစိ, ကဿာစိ, ကာသဉ္စိ။ ကာယစိ, ကာသုစီတိ ရူပါနိ။
ဧတ္ထ ‘‘ဣတိ ဘာသန္တိ ကေစန, န နံ ဟိံသာမိ ကိဉ္စန’’န္တိအာဒယော ပယောဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ဝုတ္တာနိ ကောစိ ကာစိ ကိဉ္စီတိအာဒီနိ အပ္ပမတ္တကာနံ သင်္ဂါဟကဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပုနေတာနိယေဝ ယထာရဟံ ယံသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေဿာမိ –
ယော ကောစိ, ယေ ကေစိ။ ယံ ကိဉ္စိ, ယေ ကေစိ။ ယေန ကေနစိ, ယေဟိ ကေဟိစိ။ ယဿ ကဿစိ, ယေသံ ကေသဉ္စိ။ ယသ္မာ ကသ္မာစိ, ယေဟိ ကေဟိစိ။ ယဿ ကဿစိ, ယေသံ ကေသဉ္စိ။ ယသ္မိံ ကသ္မိဉ္စိ, ယေသု ကေသုစိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၅။)ဧတ္ထ ‘‘ယော ကောစိ မံ အဋ္ဌိ ကတွာ သုဏေယျ။ ယေ ကေစိမေ အတ္ထိ ရသာ ပထဗျာ, သစ္စံ တေသံ သာဓုတရံ ရသာန’’န္တိအာဒယော ပယောဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
ယံ ကိဉ္စိ, ယာနိ ကာနိစိ။ ယံ ကိဉ္စိ, ယာနိ ကာနိစိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရတနံ အတ္ထိ, ဓတရဋ္ဌနိဝေသနေ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ။ ယာနိ ကာနိစိ ရူပါနီ’’တိအာဒယော ပယောဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။
ယာ ကာစိ ဣတ္ထီ, ယာ ကာစိ ဣတ္ထိယော။ ယံ ကိဉ္စိ, ယာ ကာစိ။ ယာယ ကာယစိ, ယာဟိ ကာဟိစိ။ ယာယ ကာယစိ, ယာသံ ကာသဉ္စိ။ ယာယ ကာယစိ, ယာဟိ ကာဟိစိ။ ယာယ ကာယစိ, ယာသံ ကာသဉ္စိ။ ယာယ ကာယစိ, ယာသု ကာသုစိ။
ဧတ္ထ ‘‘ယာ ကာစိ ဝေဒနာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ’’တိအာဒယော ပယောဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။ ဣတိ လိင်္ဂတ္တယဝသေန ဝုတ္တာနိ ယော ကောစိ, ယာ ကာစိ, ယံ ကိဉ္စီတိအာဒီနိ အနဝသေသပရိယာဒါနဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ န နိပါတပဒါနိ, နိပါတပတိရူပကာ သဒ္ဒဂတိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဒိ နိပါတပဒါနိ သိယုံ, တီသု လိင်္ဂေသု သတ္တသု ဝိဘတ္တီသု ဧကာကာရေန တိဋ္ဌေယျုံ, န စ တိဋ္ဌန္တိ, တသ္မာ န နိပါတပဒါနိ, နိပါတပတိရူပကာ သဒ္ဒဂတိယောယေဝ။
အပိစ ယ တ ကိံ ဧတဣစ္စေတေဟိ သဗ္ဗနာမေဟိ လိင်္ဂါနုရူပတော တ္တကတ္တိကပစ္စယေ ကတွာ ဝတ္တိစ္ဆာယံ ယာနိ ပဒါနိ သိဇ္ဈန္တိ, တာနိ ပရိစ္ဆေဒဝစနာနိ အသဗ္ဗနာမိကာနိယေဝ ဘဝန္တိ။ တေသံ နာမိကပဒမာလာ ပုရိသ စိတ္တ ကညာနယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ တံ ယထာ?
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၆။)ယတ္တကော ဇနော, ယတ္တကံ စိတ္တံ, ယတ္တိကာ ဣတ္ထီ။ တတ္တကော, တတ္တကံ, တတ္တိကာ။ ကိတ္တကော, ကိတ္တကံ, ကိတ္တိကာ။ ဧတ္တကော, ဧတ္တကံ, ဧတ္တိကာတိ။ ဣမာနိ ပဒါနိ အသဗ္ဗနာမိကာနိပိ ပစ္စယဝသေန သမ္ဘူတတ္ထန္တရေသု ဝိညူနံ ကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။
ဣဒါနိ သင်္ခါဒိဝစနဿ ဧကသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ဧကသဒ္ဒေါ ဟိ သင်္ခါဝစနော စ ဟောတိ အသဒိသဝစနော စ အသဟာယဝစနော စ ဧကစ္စဝစနော စ မိဿီဘူတဝစနော စ။ ယဒါ သင်္ခါ’သဒိသာ’သဟာယဝစနော, တဒါ ဧကဝစနကော ဘဝတိ။
ဧကော, ဧကံ, ဧကေန, ဧကဿ, ဧကသ္မာ, ဧကမှာ, ဧကဿ, ဧကသ္မိံ, ဧကမှီတိ။ ဧဝံ သင်္ခါဒိဝစနော ဧကသဒ္ဒေါ ဧကဝစနကော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧကော ဒွေ တယော’’တိ သင်္ခါဝိသယေ ဧကသဒ္ဒေါ ဧကဝစနကောဝ။ ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဧကော ရာဇ နိပဇ္ဇာမီ’’တိ အသဒိသာသဟာယကထနေပိ ဧကဝစနကောဝ။ အယံ ဧကဝစနိကာ သဗ္ဗနာမိကပဒမာလာ။
ယဒါ ပန သင်္ခတ္ထာ စ အသဟာယာ စ ဗဟူ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ, တဒါ ဧကသဒ္ဒတော ကကာရာဂမံ ကတွာ ဧကကာ, ဧကကေ, ဧကကေဟိ, ဧကကေဘိ။ ပုရိသနယေ ဗဟုဝစနဝသေန နာမိကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ သင်္ခတ္ထာပိ ဗဟူ ဟောန္တိ။ ‘‘စတ္တာရော ဧကကာ သိယု’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အသဟာယာပိ ဗဟူ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘အယမ္ပိ ဂဟပတိ ဧကောဝ အာဂတော, အယမ္ပိ ဧကောဝ အာဂတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဣမေ ဂဟပတယော ဧကကာ အာဂတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာ ဒိဿတိ။ အယံ နယော သဗ္ဗနာမိကပက္ခံ န ဘဇတိ အသာဓာရဏရူပါဘာဝတော, အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထံ ပန ဝုတ္တော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၇။)ယဒါ ဧကစ္စဝစနော, တဒါ ‘‘ဧကေ, ဧကေ, ဧကေဟိ, ဧကေဘိ ဧကေသံ, ဧကေဟိ, ဧကေဘိ, ဧကေသံ, ဧကေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အယမ္ပိ ဗဟုဝစနိကာ သဗ္ဗနာမိကပဒမာလာ။ ဧတ္ထ ဧကေတိ ဧကစ္စေ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယဒါ ပန မိဿီဘူတဝစနော, တဒါ ‘‘ဧကာ, ဧကေ, ဧကေဟိ, ဧကေဘိ, ဧကာန’’န္တိ ပုရိသနယေ ဗဟုဝစနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ပဉ္စာလော စ ဝိဒေဟော စ, ဥဘော ဧကာ ဘဝန္တု တေ’’တိ ပါဠိ ဒိဿတိ။ အယံ နယော သဗ္ဗနာမိကပက္ခံ န ဘဇတိ အသာဓာရဏရူပါဘာဝတော, အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထံ ပန ဝုတ္တော။ တတ္ထ ဧကာ ဘဝန္တူတိ ဧကီဘဝန္တု မိဿီဘဝန္တု, ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒကံ ဝိယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒန္တု သမေန္တူတိ ဝစနတ္ထော။
အာစရိယာ ပန ဧဝံ ဝိဘာဂံ အဒဿေတွာ ဧကသဒ္ဒဿ သဗ္ဗနာမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ သဗ္ဗသဒ္ဒဿ ဝိယ နာမိကပဒမာလံ ယောဇေန္တိ။ ကထံ?
ဧကော, ဧကေ။ ဧကံ, ဧကေ။ ဧကေန, ဧကေဟိ, ဧကေဘိ။ ဧကဿ, ဧကေသံ, ဧကေသာနံ။ ဧကသ္မာ, ဧကမှာ, ဧကေဟိ, ဧကေဘိ။ ဧကဿ, ဧကေသံ, ဧကေသာနံ။ ဧကသ္မိံ, ဧကမှိ, ဧကေသူတိ။ အယံ သဗ္ဗနာမိကပဒမာလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကေစိ ‘‘ဧကသဒ္ဒေါ သင်္ချာတုလျာသဟာယညဝစနော။ ယဒါ သင်္ချာဝစနော, တဒါ သဗ္ဗတ္ထေကဝစနန္တောဝ, အညတ္ထ ဗဟုဝစနန္တောပိ, ဧကော ဧကာ ဧကံ ဣစ္စာဒိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗသဒ္ဒသမံ။ သံသာသွေဝ ဝိသေသော’’တိ လိင်္ဂတ္တယေ ယောဇနာနယံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ဝဒန္တာ စ တေ ဝိဘာဂံ အဒဿေတွာ ဝဒန္တိ။ မယံ ပန သောတူနံ ပယောဂေသု ကောသလ္လုပ္ပာဒနတ္ထံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဝဒါမ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၈။)အပိစေတ္ထ အယံ ဝိသေသောပိ သလ္လက္ခိတဗ္ဗော ‘‘ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ’တိ ပါဠိပ္ပဒေသေ ပစ္စတ္တေကဝစနဿ ဧကသဒ္ဒဿ ဧကာရန္တနိဒ္ဒေသောပိ ဒိဿတီ’’တိ။ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
ဧကံ, ဧကာနိ။ ဧကံ, ဧကာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ တတ္ထ ဧကာနီတိ ဧကစ္စာနိ။ ဧသ နယော သေသဗဟုဝစနေသုပိ, နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။
ဧကာ, ဧကာ, ဧကာယော။ ဧကံ, ဧကာ, ဧကာယော။ ဧကာယ, ဧကာဟိ, ဧကာဘိ။ ဧကာယ, ဧကိဿာ, ဧကာသံ။ ဧကာယ, ဧကာဟိ, ဧကာဘိ။ ဧကာယ, ဧကိဿာ, ဧကာသံ။ ဧကာယ, ဧကာယံ, ဧကိဿံ, ဧကာသု။ ဧတ္ထ ဗဟုဝစနဋ္ဌာနေ ဧကာတိ ဧကစ္စာ, ဧကာဟီတိ ဧကစ္စာဟိ, ဧကာသန္တိ ဧကစ္စာနံ ဧကာသူတိ ဧကစ္စာသု။ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။ သဗ္ဗာနေတာနိ သဗ္ဗနာမာနိ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တာနိ။
အပိစ ဧကသဒ္ဒေ ဝိစ္ဆာဝသေန ဝတ္တဗ္ဗေ လိင်္ဂတ္တယရူပါနိ ဧကဝစနာနေဝ ဘဝန္တိ။ ကထံ?
ဧကေကော, ဧကေကံ, ဧကေကေန, ဧကေကဿ, ဧကေကသ္မာ, ဧကေကမှာ, ဧကေကဿ, ဧကေကသ္မိံ, ဧကေကမှီတိ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
ဧကေကံ, ဧကေကံ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ, နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။ ဧကေကာ, ဧကေကံ, ဧကေကာယ, ဧကေကိဿာ, ဧကေကာယ, ဧကေကိဿာ, ဧကေကာယံ, ဧကေကိဿံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၇၉။)သဗ္ဗာနေတာနိ ဝိစ္ဆာသဗ္ဗနာမာနီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟုဝစနာနိ ပနေတ္ထ န သန္တိ ပယောဂါဘာဝတော။ ဣတိ ဣမေသု ဝိစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တေသု လိင်္ဂတ္တယရူပေသု သမာသစိန္တာ န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ အနိဗ္ဗစနီယတ္တာ ဝိစ္ဆာသဒ္ဒါနံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗံ သန္ဓိ သန္ဓိ ဩဓိ ဩဓိ ဟုတွာ တတ္တကပါလေ ပက္ခိတ္တတိလာ ဝိယ တဋတဋာယန္တာ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု ပဗ္ဗပဗ္ဗသဒ္ဒါဒီနံ သမာသကရဏဝသေန နိဗ္ဗစနံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ န ဒဿိတံ။ ယသ္မာ စ ဝိစ္ဆာယံ ဝတ္တမာနာနံ ဒွိရုတ္တိ လောကတော ဧဝ သိဒ္ဓါ, န လက္ခဏတော, တသ္မာ တတ္ထ သမာသစိန္တာ န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ဧကစ္စ ဧကတိယ ဧကစ္စိယသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာယော ဝုစ္စန္တေ – ပုလ္လိင်္ဂေ တာဝ ဧကစ္စော, ဧကစ္စေ။ ဧကစ္စံ, ဧကစ္စေ။ သေသံ ပုရိသသဒ္ဒသမံ။ ဧတ္ထ ဧကစ္စေတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနမေဝ သဗ္ဗနာမိကရူပသမံ အသာဓာရဏရူပတ္တာ။ ‘‘ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော။ ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ’’တိ နိဒဿနပဒါနိ။
ဧကတိယော, ဧကတိယေ။ ဧကတိယံ, ဧကတိယေ။ သေသံ ပုရိသသဒ္ဒသမံ။ ဣဓာပိ ဧကတိယေတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနမေဝ သဗ္ဗနာမိကရူပသမံ အသာဓာရဏရူပတ္တာ။ ဧကတိယေ မနုဿာ။
‘‘န ဝိဿသေ ဧကတိယေသု ဧဝ၊
အဂါရိသု ပဗ္ဗဇိတေသု စာပိ။
သာဓူပိ ဟုတွာန အသာဓု ဟောန္တိ။
အသာဓု ဟုတွာ ပုန သာဓု ဟောန္တီ’’တိ
နိဒဿနပဒါနိ။ ဧကစ္စိယသဒ္ဒဿ အတ္ထိတာယံ ပန –
‘‘သစ္စံ ကိရေဝမာဟံသု၊ နရာ ဧကစ္စိယာ ဣဓ။
ကဋ္ဌံ နိပ္လဝိတံ သေယျော၊ န တွေဝေကစ္စိယော နရော။
ဧကစ္စိယံ အာဟာရ’’န္တိ နိဒဿနပဒါနိ။ ဧကစ္စိယော, ဧကစ္စိယာ။ ဧကစ္စိယံ, ဧကစ္စိယေတိ သဗ္ဗထာပိ ပုရိသနယော။ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၀။)ဧကစ္စံ, ဧကစ္စာနိ။ ဧကစ္စံ, ဧကစ္စာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဧကတိယံ, ဧကတိယာနိ။ ဧကတိယံ, ဧကတိယာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဧကစ္စိယံ, ဧကစ္စိယာနိ။ ဧကစ္စိယံ, ဧကစ္စိယာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။
‘‘ဧကစ္စာ, ဧကစ္စာ, ဧကစ္စာယော’’တိ ကညာနယေန, တထာ ‘‘ဧကတိယာ, ဧကတိယာ, ဧကတိယာယော။ ဧကတိယ’’န္တိ စ, ‘‘ဧကစ္စိယာ, ဧကစ္စိယာ, ဧကစ္စိယာယော။ ဧကစ္စိယ’’န္တိ စ ကညာနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။
ဣဒါနိ ဧကာကီ ဧကာကိယသဒ္ဒဝသေန နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စန္တေ –
ဧကာကီ, ဧကာကီ, ဧကာကိနော။ ဧကာကိံ, ဧကာကီ, ဧကာကိနော။ ဒဏ္ဍီနယေန ဉေယျာ။ ဧကာကိယော, ဧကာကိယာ။ ဧကာကိယံ, ဧကာကိယေ။ ဧကာကိယေန။ ပုရိသနယေန ဉေယျံ။ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
ဧကာကိ ကုလံ, ဧကာကီ, ဧကာကီနိ။ ဧကာကိံ, ဧကာကီ, ဧကာကီနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ ဧကာကိယံ, ဧကာကိယာနိ။ ဧကာကိယံ, ဧကာကိယာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသဒိသံ။ နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။
ဧကာကိနီ, ဧကာကိနီ, ဧကာကိနိယော။ ဧကာကိနိံ, ဧကာကိနီ, ဧကာကိနိယော။ ဧကာကိနိယာတိ ဣတ္ထီသဒိသံ။ ဧကာကိယာ, ဧကာကိယာ, ဧကာကိယာယော။ ဧကာကိယံ, ဧကာကိယာ, ဧကာကိယာယော။ ဧကာကိယာယာတိ ကညာသဒိသံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။ သဗ္ဗာနိ ပနေတာနိ အသဗ္ဗနာမိကရူပါနိ အတ္ထန္တရဝိညာပနတ္ထံ ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။
ဣဒါနိ ဒွိသဒ္ဒပရိယာယဿ သဒါ ဗဟုဝစနန္တဿ သဗ္ဗနာမိကပဒဿ ဥဘသဒ္ဒဿ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၁။)‘‘ဥဘော, ဥဘော, ဥဘောဟိ, ဥဘောဘိ, ဥဘိန္နံ, ဥဘောဟိ, ဥဘောဘိ, ဥဘိန္နံ, ဥဘောသူ’’တိ အယံ ပါဠိနယာနုရူပေန ဝုတ္တပဒမာလာ။ အတြိမေ ပယောဂါ – ဥဘော ကုမာရာ နိက္ကီတာ။ ဥဘော ဣတ္ထိယော တိဋ္ဌန္တိ, ဥဘော စိတ္တာနိ တိဋ္ဌန္တိ, ဥဘော ပုတ္တေ အဒါသိ။ ဥဘော ကညာယော ပဿတိ။ ဥဘော ပါဒါနိ ဘိန္ဒိတွာ, သညမိဿာမိ ဝေါ အဟံ။ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ။ ဥဘောဟိ ဗာဟာဟိ, ဥဘောဟိ စိတ္တေဟိ, ဥဘိန္နံ ဇနာနံ, ဥဘိန္နံ ဣတ္ထီနံ, ဥဘိန္နံ စိတ္တာနံ, ဥဘောသု ပုရိသေသု, ဥဘောသု ဣတ္ထီသု, ဥဘောသု ပဿေသူတိ, အယမသ္မာကံ ရုစိ။ အာစရိယာ ပန ‘‘ဥဘေဟိ, ဥဘေဘိ, ဥဘေသူ’’တိပိ ဣစ္ဆန္တိ။ ကစ္စာယနေပိ ဟိ ‘‘ဥဘေ တပ္ပုရိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗာနိပိ ဧတာနိ မနသိ ကာတဗ္ဗာနိယေဝ။ ဥဘသဒ္ဒဿ သမာသော အပ္ပသိဒ္ဓါ။ လိင်္ဂတ္တယသာဓာရဏရူပါနိ။
ဣဒါနိ သင်္ခါဝစနာနံ ဒွိတိ စတုသဒ္ဒါနံ သဒါ ဗဟုဝစနန္တာနံ သဗ္ဗနာမာနံ နာမိကပဒမာလာယော ဝုစ္စန္တေ –
ဒွေ, ဒွေ, ဒွီဟိ, ဒွီဘိ, ဒွိန္နံ, ဒုဝိန္နံ, ဒွီဟိ, ဒွီဘိ, ဒွိန္နံ, ဒုဝိန္နံ, ဒွီသု။ စူဠနိရုတ္တိယံ ပန ‘‘ဒွိန္နန္န’’န္တိ ပဒမာလာ အာဂတာ။ ဣမာနိ အဟံသဒ္ဒါဒီနိ ဝိယ ဣတ္ထိ လိင်္ဂါဒိဘာဝဝိနိမုတ္တာနိပိ တီသု လိင်္ဂေသု ယုဇ္ဇန္တေ ‘‘ဒွေ ပုရိသာ, ဒွေ ဣတ္ထိယော, ဒွေ စိတ္တာနိ’’ဣစ္စေဝမာဒိနာ။ ဣမာနိပိ လိင်္ဂတ္တယသာဓာရဏာနိ ရူပါနိ။
‘‘ဒွေ’’တိ ရူပံ ဒွိသဒ္ဒဿ၊ ယံ သမာသမှိ တံ ဘဝေ။
ဒွိတိပ္ပကတိကံယေဝ၊ နာနာဒေသေဟိ သာ သိယာ။
ဒွိဘာဝေါ စေဝ ဒွေဘာဝေါ၊ ဒွိရတ္တဉ္စ ဒုဝဿကော။
ဒေါဟဠိနီ ဒုပတ္တဉ္စ၊ တဒ္ဓိတတ္တေ ဒွယံ ဒွယံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၂။)တယော, တယော, တီဟိ, တီဘိ, တိဏ္ဏံ, တိဏ္ဏန္နံ, တီဟိ, တီဘိ, တိဏ္ဏံ, တိဏ္ဏန္နံ, တီသု။ ဣမာနိ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
တိဿော, တိဿော, တီဟိ, တီဘိ, တိဿန္နံ, တီဟိ, တီဘိ, တိဿန္နံ, တီသု။ ဣမာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။ စူဠနိရုတ္တိယံ ‘‘တိဿန္နန္န’’န္တိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ ဗဟုဝစနမာဂတံ, နိရုတ္တိပိဋကေ ပန ‘‘တိဏ္ဏန္န’’န္တိ။ တာနိ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ပုနပ္ပုနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဒိဿန္တိ စေ, ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
တီဏိ, တီဏိ, တီဟိ, တီဘိ, တိဏ္ဏံ, တိဏ္ဏန္နံ, တီဟိ, တီဘိ, တိဏ္ဏံ, တိဏ္ဏန္နံ, တီသု။ ဣမာနိ နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။ ကတ္ထစိ ပန ပါဠိပ္ပဒေသေ တီဏိသဒ္ဒဿ ဏိကာရလောပေါပိ ဘဝတိ ‘‘ဒွေ ဝါတိ ဝါ ဥဒကဖုသိတာနီ’’တိ။ ‘‘တိဏ္ဏန္နံ ခေါ ဘိက္ခဝေ ဣန္ဒြိယာနံ ဘာဝိတတ္တာ ဗဟုလီကတတ္တာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန ဘိက္ခုနာ အညာ ဗျာကတာ’’တိ ဣဒံ ‘‘တိဏ္ဏန္န’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထိဘာဝေ နိဒဿနံ။
ယာနိ ရူပါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘တိဿော တီဏိ တယော’’ဣတိ။
သမာသဝိသယေ တာနိ၊ တိတိပ္ပကတိကာ သိယုံ။
ယသ္မာ တိဿ သမာသမှိ၊ သဒ္ဓိံ ပရပဒေန ဝေ။
‘‘တိဝေဒနံ တိစိတ္တ’’န္တိ၊ ‘‘တိလောက’’န္တိ စ နိဒ္ဒိသေ။
ဧတ္ထ နပုံသကတ္တံဝ၊ ပါသံသံ ပါယဝုတ္တိတော။
ပုမတ္တမ္ပေတ္ထ ဣစ္ဆန္တိ၊ ‘‘တိဘဝေါ ခါယတေ’’ဣတိ။
စတ္တာရော, စတုရော, စတ္တာရော, စတုရော, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, စတုန္နံ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, စတုန္နံ, စတူသု။ ဣမာနိ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၃။)စတဿော, စတဿော, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, စတဿန္နံ, စတုန္နံ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, စတဿန္နံ, စတုန္နံ, စတူသု။ ဣမာနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘စတုန္န’’န္တိ ပဒံ စူဠနိရုတ္တိယံ နိရုတ္တိပိဋကေ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာသု စ ဒဿနတော ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ စူဠနိရုတ္တိယံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဋ္ဌာနေ ‘‘စတုန္န’’န္တိ အာဂတံ, နိရုတ္တိပိဋကေ ‘‘စတုန္နံ ကညာန’’န္တိ အာဂတံ။ ပါဠိယံ ပန သောဏဒန္တသုတ္တာဒီသု ‘‘သမဏော ဂေါတမော စတုန္နံ ပရိသာနံ ပိယော မနာပေါ’’တိ အာဂတံ။ အဋ္ဌကထာသု စ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘စတူဟိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော စတုန္နံ ပရိသာနံ ပိယော မနာပေါ’’တိ အာဂတံ။ သတ္တိလင်္ဃဇာတကဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာစရိယော ပနဿ စတုန္နံ သတ္တီနံ လင်္ဃနံ သိပ္ပံ ဇာနာတီ’’တိ အာဂတံ။
စတ္တာရိ, စတ္တာရိ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, စတုန္နံ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, စတုန္နံ, စတူသု။ ဣမာနိ နပုံသကလိင်္ဂရူပါနိ။
‘‘စတ္တာရော’’တိ ‘‘စတဿော’’တိ၊ ‘‘စတ္တာရီ’’တိ စ သဒ္ဒိတံ။
ရူပံ သမာသဘာဝမှိ၊ စတုပ္ပကတိကံ ဘဝေ။
နိဒဿနပဒါနေတ္ထ၊ ကမတော ကမကောဝိဒေါ။
‘‘စတုဗ္ဗိဓံ စတုဿာလံ၊ စတုသစ္စ’’န္တိ နိဒ္ဒိသေ။
ဣမာနိ ဒွေအာဒိကာနိ သဗ္ဗနာမိကာနိ ဗဟုဝစနာနိယေဝ ဘဝန္တိ, န ဧကဝစနာနိ။ စူဠနိရုတ္တိယံ ပန တီသု လိင်္ဂေသု ‘‘စတဿန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ အနိဇ္ဈာနက္ခမံ ဝိယ ဒိဿတိ။
ဣဒါနိ တုမှအမှသဒ္ဒါနံ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စန္တေ, တေသု ယေန ကထေတိ, တဿာလပနေ တုမှဝစနာနိ ဘဝန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၄။)တွံ, တုဝံ, တုမှေ။ တံ, တုဝံ, တွံ, တဝံ, တုမှေ။ တယာ, တွယာ, တုမှေဟိ, တုမှေဘိ။ တုယှံ, တဝ, တုမှံ, တုမှာကံ။ တယာ, တွယာ, တုမှေဟိ, တုမှေဘိ။ တုယှံ, တဝ, တုမှံ, တုမှာကံ။ တယိ, တွယိ, တုမှေသု။ တတြ ‘‘တွံ ပုရိသော, တွံ ဣတ္ထီ, တွံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
အတ္တယောဂေ အမှဝစနာနိ ဘဝန္တိ။
အဟံ, အဟကံ, မယံ, အမှေ။ မံ, မမံ, အမှေ။ မယာ, အမှေဟိ, အမှေဘိ။ မယှံ, မမ, အမှံ, အမှာကံ, အသ္မာကံ။ မယာ, အမှေဟိ, အမှေဘိ။ မယှံ, မမ, အမှံ, အမှာကံ, အသ္မာကံ။ မယိ, အမှေသု, အသ္မေသု။
ဧတ္ထ ပန ‘‘ကထံ အမှေ ကရောမသေ’’တိ ပါဠိဒဿနတော ‘‘တုမှေ’’တိ ပစ္စတ္တဝစနဿ ဝိယ ‘‘အမှေ’’တိ ပစ္စတ္တဝစနဿပိ အတ္ထိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ‘‘အဟက’’န္တိ ရူပန္တရမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တဿ အတ္ထိဘာဝေ ‘‘အဟကဉ္စ စိတ္တဝသာနုဂါ ဘာသိဿ’’န္တိ ဧသာ ပါဠိ နိဒဿနံ။ ဧတ္ထ ဟိ အဟကန္တိ အဟံ ဣစ္စေဝတ္ထော။ တတြ ‘‘အဟံ ပုရိသော, အဟံ ကညာ, အဟံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဣမာနိပိ လိင်္ဂတ္တယသာဓာရဏရူပါနိ။
ကစ္စာယနစူဠနိရုတ္တိနိရုတ္တိပိဋကေသု ပန ‘‘တုမှာကံ အမှာက’’န္တိ စ ဒုတိယာဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ ကစ္စာယနေ ‘‘တုမှာနံ အမှာန’’န္တိ စ ပဌမာဒုတိယာဗဟုဝစနံ, ‘‘တုမှံ အမှ’’န္တိ စ စတုတ္ထီဆဋ္ဌေကဝစနံ, ပဌမာဒုတိယာဗဟုဝစနဉ္စ ဝုတ္တံ, စူဠနိရုတ္တိနိရုတ္တိပိဋကေ ပန ‘‘တုမှံ အမှ’’န္တိ စ ဒုတိယေကဝစနံ ဝုတ္တံ, ‘‘တုမှေ အမှေ’’တိ စ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဧတာနိ ဥပပရိက္ခိတွာ သာဋ္ဌကထေသု သုတ္တန္တေသု ဒိဿန္တိ စေ, ဂဟေတဗ္ဗာနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၅။)တုမှအမှသဒ္ဒါနံ ပန ပရပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမာသေ ‘‘မံဒီပါ’’တိအာဒယော ပယောဂါ တထာဂတာဒိမုခတော သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘ဧတေ ဂါမဏိ မံဒီပါ မံလေဏာ မံသရဏာ’’တိ ဟိ တထာဂတမုခတော, ‘‘တယျောဂေါ မယျောဂေါ’’တိ နိရုတ္တညုမုခတော, ကာဗျာဒါသေ စ ‘‘တွံမုခံ ကမလေနေဝ, တုလျံ နာညေန ကေနစီ’’တိ စ ‘‘စန္ဒေန တွံမုခံ တုလျ’’န္တိ စ ကဝိမုခတော။
တတ္ထ ဟိ အဟံ ဒီပေါ ဧတေသန္တိ မံဒီပါ, အဟံ လေဏံ ဧတေသန္တိ မံလေဏာ, ဧဝံ မံသရဏာ။ တုမှေန ယောဂေါ တယျောဂေါ, တုမှသဒ္ဒေန ယောဂေါ ဣစ္စေဝတ္ထော။ အမှေန ယောဂေါ မယျောဂေါ, အမှသဒ္ဒေန ယောဂေါ ဣစ္စေဝတ္ထော။ တဝ မုခံ တွံမုခံ။ ဗဟုဝစနဝသေနပိ နိဗ္ဗစနီယံ ‘‘တုမှာကံ မုခံ တွံမုခ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ‘‘မံဒီပါ’’ဣစ္စာဒိဒဿနတော ‘‘တွံဒီပါ’’တိအာဒီနိ ကာဗျာဒါသေ စ ‘‘တွံမုခ’’န္တိ ဒဿနတော တွံဝဏ္ဏော, တွံသရော, မံမုခံ, မံဝဏ္ဏော, မံသရောအာဒီနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ တွံ ဒီပေါ ဧတေသန္တိ တွံဒီပါ, တုမှေ ဝါ ဒီပါ ဧတေသန္တိ တွံဒီပါ, တဝ ဝဏ္ဏော တွံဝဏ္ဏော။ မမ မုခံ မံမုခံ, အမှာကံ ဝါ မုခံ မံမုခန္တိ နိဗ္ဗစနာနိ။ ဧသ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု။
သမာသေ တုမှအမှာကံ၊ ဟောန္တိ ပရပဒေဟိ ဝေ။
‘‘တွံမုခ’’န္တိ စ ‘‘မံဒီပါ၊ တယျောဂေါ မယျောဂေါ’’တိ စ။
ဧတ္ထာဟ ‘‘ကိံ ဧတ္တကမေဝ တုမှအမှသဒ္ဒါနံ ရူပံ, ဥဒါဟု အညမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ? အတ္ထိ ‘‘တေ မေ’’ ဣစ္စာဒီနိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပဒမာလာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာတိ? အဝစနေ ကာရဏမတ္ထိ။ အတြိဒံ ကာရဏံ –
‘‘တေ မေ ဝေါ နော’’တိ ရူပါနိ၊ ပရာနိ ပဒတော ယတော။
တတော နာမိကပန္တီသု၊ န တု ဝုတ္တာနိ တာနိ မေ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၆။)ဧတ္ထ စ မယံ မေ ဝေါ နောသဒ္ဒါနမတ္ထုဒ္ဓါရော ဝုစ္စတေ – တေသဒ္ဒဿ ပန ဝုတ္တောဝ။ ယသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယာ မယံသဒ္ဒဋ္ဌာနေပိ မယာသဒ္ဒေါ, မယာသဒ္ဒဋ္ဌာနေပိ စ မယံသဒ္ဒေါ ဣစ္စေဝ ဝဒန္တိ, တသ္မာ မယမ္ပိ တထေဝ ဝဒါမ။ မယံသဒ္ဒေါ ‘‘အနုညာတပဋိညာတာ, တေဝိဇ္ဇာမယမသ္မုဘော’’တိအာဒီသု အသ္မဒတ္ထေ အာဂတော။ ‘‘မယံ နိဿာယ ဟေမာယ, ဇာတာ မန္ဒောသိသူပဂါ’’တိ ဧတ္ထ ပညတ္တိယံ။ ‘‘မနောမယာ ပီတိဘက္ခာ သယံပဘာ’’တိအာဒီသု နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထေ။ ဗာဟိရေန ပစ္စယေန ဝိနာ မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တာတိ မနောမယာ။ ‘‘ယံနူနာဟံ သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကုဋိကံ ကရေယျ’’န္တိအာဒီသု ဝိကာရတ္ထေ။ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိအာဒီသု ပဒပူရဏမတ္တေ။ ‘‘ပီဌံ တေ သောဝဏ္ဏမယံ ဥဠာရ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိကာရတ္ထေ ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ဟိ သုဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏန္တိ အယမတ္ထော, တဒါ သုဝဏ္ဏဿ ဝိကာရော သောဝဏ္ဏမယန္တိ ဝိကာရတ္ထေ မယသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထောတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒါ ပန သုဝဏ္ဏေန နိဗ္ဗတ္တံ သောဝဏ္ဏန္တိ အယမတ္ထော, တဒါ သောဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏမယန္တိ ပဒပူရဏမတ္တေ မယသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
မေသဒ္ဒေါ ‘‘ကိစ္ဆေန မေ အဓိဂတံ, ဟလံ ဒါနိ ပကာသိတု’’န္တိအာဒီသု ကရဏေ အာဂတော။ မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘တဿ မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု သမ္ပဒါနေ, မယှန္တိ အတ္ထောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေ ဘိက္ခဝေ သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော’’တိအာဒီသု သာမိအတ္ထေ, မမာတိ အတ္ထောတိ စ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
ကရဏေ သမ္ပဒါနေ စ၊ သာမိအတ္ထေ စ အာဂတော။
မေသဒ္ဒေါ ဣတိ ဝိညေယျော၊ ဝိညုနာ နယဒဿိနာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၇။)ဧတ္ထ ပန ဌတွာ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ကတေ တေ မေသဒ္ဒါနမတ္ထဝိဝရဏေ ဝိနိစ္ဆယံ ဗြူမ တေသမဓိပ္ပာယပ္ပကာသနဝသေန သောတူနံ သံသယသမုဂ္ဃာဋနတ္ထံ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာစရိယာ တေမေသဒ္ဒါနံ သမ္ပဒါနတ္ထဝသေန ‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေသုံ, သာမိအတ္ထဝသေန ပန ‘‘တဝ မမာ’’တိ။ ဧဝံ ယွာယံ တေဟိ အသင်္ကရတော နိယမော ဒဿိတော, သော သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ကုတော လဗ္ဘာ။ တထာ ဟိ တေမေသဒ္ဒတ္ထဝါစကာ တုယှံ မယှံသဒ္ဒါ တဝ မမသဒ္ဒါ စ သမ္ပဒါနသာမိအတ္ထေသု အနိယမတော ပဝတ္တန္တိ။
တတြိမေ ပယောဂါ – ဣဒံ တုယှံ ဒဒါမိ။ တုယှံ ဝိကပ္ပေမိ။ တုယှံ မံသေန မေဒေန, မတ္ထကေန စ ဗြာဟ္မဏ, အာဟုတိံ ပဂ္ဂဟေဿာမိ။ ဧသ ဟိ တုယှံ ပိတာ နရသီဟော။ တုယှံ ပန မာတာ ကဟန္တိ။ မယှမေဝ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, န အညေသံ, မယှမေဝ သာဝကာနံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, န အညေသံ။ န မယှံ ဘရိယာ ဧသာ။ အဿမော သုကတော မယှံ။ သဗ္ဗညုတံ ပိယံ မယှံ။ တာတ မယှံ မာတု မုခံ အညာဒိသံ, တုမှာကံ အညာဒိသံ။ မယှံ သာမိကော ဣဒါနိ မရိဿတိ။ တဝ ဒီယတေ, တဝ သိလာဃတေ, မမ သိလာဃတေ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတိ။ တဝ ပုတ္တော။ ဥဘော မာတာပိတာ မမာတိ ဧဝံ အနိယမတော ပဝတ္တန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၈။)စူဠနိရုတ္တိယဉှိ ယမကမဟာထေရေန စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ အနညရူပတ္တံ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထီဆဋ္ဌီနံ သဗ္ဗတ္ထ အနညံ, တတိယာပဉ္စမီနံ ဗဟုဝစနဉ္စာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည။ နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူ’တိအာဒီသု တုယှံသဒ္ဒဿ ဝသေန သမ္ပဒါနေ, တုယှန္တိ ဟိ အတ္ထော။ ‘ကိန္တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယ’န္တိအာဒီသု သာမိအတ္ထေ, တဝါတိ ဟိ အတ္ထော’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ ‘‘အယုတ္တံ သံဝဏ္ဏနံ သံဝဏ္ဏေသု’’န္တိပိ, ‘‘ပဿိတဗ္ဗံ န ပဿိံသူ’’တိပိ အာပဇ္ဇန္တီတိ? ယုတ္တံယေဝ တေ သံဝဏ္ဏယိံသု, ပဿိတဗ္ဗဉ္စ ပဿိံသု။ တထာ ဟိ တေ ‘‘သဒ္ဒသတ္ထမ္ပိ ဧကဒေသတော သာသနာနုကူလံ ဟောတီ’’တိ ပရေသမနုကမ္ပာယ သဒ္ဒသတ္ထတော နယံ ဂဟေတွာ သမ္ပဒါနတ္ထဝသေန တေ မေသဒ္ဒါနံ ‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏယိံသု, သာမိအတ္ထဝသေန ပန ‘‘တဝ မမာ’’တိ။ သဒ္ဒသတ္ထေ ဟိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပါနိ သဗ္ဗထာ ဝိသဒိသာနိ, သာသနေ ပန သဒိသာနိ။ တသ္မာ သာသနေ သာမညေန ပဝတ္တာနိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပါနိ သဒ္ဒသတ္ထေ ဝိသေသေန ပဝတ္တေဟိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပေဟိ သမာနဂတိကာနိ ကတွာ ပရေသမနုကမ္ပာယ သမ္ပဒါနတ္ထေ တုယှံ မယှံသဒ္ဒါနံ ပဝတ္တိနိယမော, သာမိအတ္ထေ စ တဝ မမသဒ္ဒါနံ ပဝတ္တိနိယမော ဒဿိတော။ ယသ္မာ ပန ပရေသမနုကမ္ပာယ အယံ နိယမော, တသ္မာ ကရုဏာယေဝါယံပရာဓော, န အဋ္ဌကထာစရိယာနံ။ တာယ ဧဝ ဟိ တေဟိ ဧဝံ သံဝဏ္ဏနာ ကတာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၈၉။)ကေစိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဒေယျုံ – နနု စ ဘော အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ သဒ္ဒနယံ နိဿာယ တေ မေသဒ္ဒါနံ သာမိအတ္ထေ ဝတ္တမာနာနံ ‘‘တဝ မမာ’’တိ အတ္ထဝစနေန ‘‘တုယှံ မံသေန မေဒေန, န မယှံ ဘရိယာ ဧသာ’’တိအာဒီသု သာမိဝိသယေသု ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသနယော ဒဿိတောတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, တထာ သဒ္ဒနယညေဝ နိဿာယ တေ မေသဒ္ဒါနံ သမ္ပဒါနတ္ထေ ဝတ္တမာနာနံ ‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိ အတ္ထဝစနေန ‘‘ဘတ္တံ တဝ န ရုစ္စတိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတီ’’တိအာဒီသုပိ သမ္ပဒါနဝိသယေသု ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသနယော ဒဿိတောတိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ? န သက္ကာ, ဂါထာသု ဝိယ စုဏ္ဏိယပဒဋ္ဌာနေပိ တုယှံ မယှံ တဝ မမသဒ္ဒါနံ အနိယမေန ဒွီသု အတ္ထေသု ပဝတ္တနတော။ န ဟိ ဤဒိသေ ဌာနေ ဂါထာယံ ဝါ စုဏ္ဏိယပဒဋ္ဌာနေ ဝါ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ ‘‘တဿ ရဇ္ဇဿဟံ ဘီတော။ ကိံ နု ခေါ အဟံ တဿ သုခဿ ဘာယာမီ’’တိအာဒီသုယေဝ ပန ဌာနေသု ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။
ယဒိ သဒ္ဒနယံ နိဿာယ ‘‘တုယှံ မံသေန မေဒေနာ’’တိအာဒီသု ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သိယာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏဿ ပိယပုတ္တဒါနံ အဒါသိ။ ဗြာဟ္မဏဿ ပိတာ အဒါသီ’’တိအာဒီသုပိ သဒ္ဒနယံ နိဿာယ ‘‘ဗြာဟ္မဏာယာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသတ္ထော ဝစနီယော သိယာ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပါနံ သတ္ထေ ဝိသုံ ဝစနတော။ ဧဝဉ္စ သတိ ကော ဒေါသောတိ စေ? အတ္ထေဝ ဒေါသော, ယသ္မာ ဒါနယောဂေ ဝါ နမောယောဂေ ဝါ အာယာဒေသသဟိတာနိ စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပါနိ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ နုပလဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာယာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသတ္ထဝစနေ အယံ ဒေါသော ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏံ။ ယသ္မာ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသကရဏံ သာဝဇ္ဇံ, တသ္မာ ‘‘တုယှံ မံသေန မေဒေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော န ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၀။)စတုတ္ထီဆဋ္ဌီရူပါနိ ဟိ အနညာနိ ဒိဿန္တိ ‘‘ပုရိသဿ အဒါသိ, ပုရိသဿ ဓနံ ဗြာဟ္မဏာနံ အဒါသိ, ဗြာဟ္မဏာနံ သန္တက’’န္တိ။ တထာ ဟိ ပါဝစနေ သ နံသဒ္ဒါ သမ္ပဒါနသာမိအတ္ထေသု သာမညေန ပဝတ္တန္တိ, တပ္ပဝတ္တိ ‘‘အဂ္ဂဿ ဒါတာ မေဓာဝီ’’တိအာဒီဟိ ပယောဂေဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ ‘‘အဂ္ဂဿ ဒါတာ မေဓာဝီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘အဂ္ဂဿာ’’တိ အယံ သဒ္ဒေါ ယဒါ ကြိယာပဋိဂ္ဂဟဏံ ပဋိစ္စ သမ္ပဒါနတ္ထေ ပဝတ္တတိ, တဒါ ‘‘အဂ္ဂဿ ရတနတ္တယဿ ဒါတာ’’တိ အတ္ထဝသေန ပဝတ္တတိ။ ယဒါ ပန ကြိယံ ပဋိစ္စ ကမ္မဘူတေ သာမိအတ္ထေ ပဝတ္တတိ, တဒါ ‘‘အဂ္ဂဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါတာ’’တိ အတ္ထဝသေန ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဝိပလ္လာသော တုမှာကံ သရဏံ န ဟောတီတိ။ တထာ သဒ္ဒနယံ နိဿာယ ‘‘သမ္ပဒါနဝစန’’န္တိ တုမှေဟိ ဒဠှံ ဂဟိတဿ မယှံသဒ္ဒဿ သာမိအတ္ထဝသေန ပဏ္ဏတ္တိယံ ဒဿနတော ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော တုမှာကံ သရဏံ န ဟောတေဝ။ တထာ ဟိ –
‘‘သကုဏော မယှကော နာမ၊ ဂိရိသာနုဒရီစရော။
ပက္ကံ ပိပ္ဖလိမာရုယှ၊ ‘မယှံ မယှ’န္တိ ကန္ဒတီ’’တိ
ဧတ္ထ မယှကောတိ ဧကာယ သကုဏဇာတိယာ နာမံ။ သော ဟိ လောလုပ္ပစာရိတာယ ‘‘ဣဒမ္ပိ မယှံ, ဣဒမ္ပိ မယှ’’န္တိ ကာယတိ ရဝတီတိ မယှကောတိ ဝုစ္စတိ မယှသဒ္ဒူပပဒဿ ကေ ရေ ဂေ သဒ္ဒေတိ ဓာတုဿ ဝသေန။
အတြာယံ ပဒသောဓနာ – ယဒိ တုယှံ မယှံသဒ္ဒါ ဓုဝံ သမ္ပဒါနတ္ထေ, တဝ မမသဒ္ဒါ စ သာမိအတ္ထေ ဘဝေယျုံ, ဧဝံ သန္တေ လောကဝေါဟာရကုသလေန သဗ္ဗညုနာ တဿ သကုဏဿ ‘‘မယှကော’’တိ ပဏ္ဏတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ အနန္တောဂဓသမ္ပဒါနတ္ထတ္တာ, အန္တောဂဓသာမျတ္ထတ္တာ ပန ‘‘မမကော’’ ဣစ္စေဝ ပညတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ဧတ္ထပိ ‘‘မယှကော’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ စေ? န, ပဏ္ဏတ္တိဝိသယေ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမဿ အဋ္ဌာနတ္တာ အနဝကာသတ္တာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၁။)အပိစေတ္ထ မယှံသဒ္ဒေါ သရူပတော ဝိဘတျန္တဘာဝေန တိဋ္ဌတိ ကသဒ္ဒေန ဧကပဒတ္တူပဂမနတော, ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘မယှကော’’တိ အယံ သကုဏဝိသေသဝါစကော သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တဝစနဘာဝေ ဌိတောယေဝ ဤသကံ သာမိအတ္ထမ္ပိ ဇောတယတိ သုဇမ္ပတိ ရာဇပုရိသသဒ္ဒါ ဝိယ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော တုမှာကံ သရဏံ န ဟောတိ။ ဣတိ ‘‘မယှကော’’တိ ပဏ္ဏတ္တိယံ ဝတ္တမာနဿ ပဒါဝယဝဘူတဿ မယှသဒ္ဒဿ အဝိပလ္လာသဝစနလေသေန တုယှံ တဝ မမသဒ္ဒေသုပိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော န ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ သမ္ပဒါနသာမိအတ္ထေသု သာမညေန ပဝတ္တာနမ္ပိ သမာနာနံ တုယှံ မယှံ တဝ မမသဒ္ဒါနံ သဒ္ဒနယညေဝ နိဿာယ ပရေသမနုကမ္ပာယ ဝုတ္တပ္ပကာရော နိယမော ဒဿိတောတိ အဝဂန္တဗ္ဗံ။ ဣစ္စေဝံ –
‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိမေ သဒ္ဒေ၊ သမ္ပဒါနေ ဂရူ ဝဒုံ။
‘‘တဝ မမာ’’တိ သာမိမှိ၊ နယမာဒါယ သတ္ထတော။
ဧဝံ သန္တေပိ ဧတေသံ၊ နိယမော နတ္ထိ ပါဠိယံ။
ကောစိ တေသံ ဝိသေသော စ၊ ဒိဋ္ဌော အမှေဟိ တံ သုဏ။
သာမျတ္ထသမ္ပဒါနတ္ထာ၊ သမ္ဘဝန္တိ ယဟိံ ဒုဝေ။
‘‘တုယှံ မယှ’’န္တိမေ သဒ္ဒါ၊ တေ ပယောဂါ န ဒုလ္လဘာ။
‘‘တဝ မမာ’’တိမေ သဒ္ဒါ၊ ပါယာ သာမိမှိ ဝတ္တရေ။
သမ္ပဒါနေ ယဟိံ ဟောန္တိ၊ တေ ပယောဂါ ပနပ္ပကာ။
တဝတော မမတော တုယှံ-မယှံသဒ္ဒါဝ သာသနေ။
ပါဌေ နေကသဟဿမှိ၊ သာမိအတ္ထေ ပဝတ္တရေတိ။
သဗ္ဗာပိ ဣမာ နီတိယော ပရမသုခုမာ သုဒုဒ္ဒသာ ဝီရဇာတိနာ သာဓုကံ မနသိ ကာတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၂။)ဝေါ နောသဒ္ဒေသု ပန ဝေါသဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တဥပယောဂကရဏသမ္ပဒါနသာမိဝစနပဒပူရဏေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ကစ္စိ ဝေါ အနုရုဒ္ဓါ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒီသု ဟိ ပစ္စတ္တေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဂစ္ဆထ ဘိက္ခဝေ ပဏာမေမိ ဝေါ’’တိအာဒီသု ဥပယောဂေ။ ‘‘န ဝေါ မမ သန္တိကေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု ကရဏေ။ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒီသု သမ္ပဒါနေ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝေါ သာရိပုတ္တာ သုဘာသိတ’’န္တိအာဒီသု သာမိဝစနေ။ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါအရိယာ ပရိသုဒ္ဓါ ကာယကမ္မန္တာ’’တိအာဒီသု ပဒပူရဏမတ္တေ။ ဧတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂေ စ၊ ကရဏေ သမ္ပဒါနိယေ။
သာမိဿ ဝစနေ စေဝ၊ တထေဝ ပဒပူရဏေ။
ဣမေသု ဆသု ဌာနေသု၊ ဝေါသဒ္ဒေါ သမ္ပဝတ္တတိ’’။
နောသဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တောပယောဂကရဏသမ္ပဒါနသာမိဝစနာဝဓာရဏနုသဒ္ဒတ္ထေသု ပဋိသေဓေ နိပါတမတ္တေ စ ဝတ္တတိ။ အယဉှိ ‘‘ဂါမံ နော ဂစ္ဆေယျာမာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စတ္တေ ဒိဿတိ။ ‘‘မာ နော အဇ္ဇ ဝိကန္တိံသု, ရညော သူဒါ မဟာနသေ’’တိအာဒီသု ဥပယောဂေ။ ‘‘န နော ဝိဝါဟော နာဂေဟိ, ကတပုဗ္ဗော ကုဒါစန’’န္တိအာဒီသု ကရဏေ။ ‘‘သံဝိဘဇေထ နော ရဇ္ဇေနာ’’တိအာဒီသု သမ္ပဒါနေ။ ‘‘သတ္ထာ နော ဘဂဝါ အနုပ္ပတ္တော’’တိအာဒီသု သာမိဝစနေ။ ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိ ဧတ္ထ အဝဓာရဏေ။ ‘‘အဘိဇာနာသိ နော တွံ မဟာရာဇာ’’တိအာဒီသု နုသဒ္ဒတ္ထေ, ပုစ္ဆာယန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သုဘာသိတညေဝ ဘာသေယျ, နော စ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘဏေ’’တိအာဒီသု ပဋိသေဓေ။ ‘‘န နော သဘာယံ န ကရောန္တိ ကိဉ္စီ’’တိအာဒီသု နိပါတမတ္တေ။ ဧတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၃။)ပစ္စတ္တေ စုပယောဂေ စ၊ ကရဏေ သမ္ပဒါနိယေ။
သာမျာဝဓာရဏေ စေဝ၊ နုသဒ္ဒတ္ထေ နိဝါရဏေ။
တထာ နိပါတမတ္တမှိ၊ နောသဒ္ဒေါ သမ္ပဝတ္တတိ။
ဣဒါနိ သဗ္ဗနာမာနံ ယထာရဟံ သံခိတ္တေန မိဿကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
ယော သော, ယေ တေ။ ယံ တံ, ယေ တေ။ ယေန တေန။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ယာ သာ, ယာ တာ။ ယံ တံ, ယာ တာ။ ယာယ တာယ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ယံ တံ, ယာနိ တာနိ။ သေသံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန လိင်္ဂတ္တယယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
‘‘ဧသော သော, ဧတေ တေ။ အယံ သော, ဣမေ တေ။ သော အယံ တေ ဣမေ’’တိအာဒိနာ ယထာပယောဂံ ပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ‘‘ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော။ ဧတေ တေ ဘိက္ခဝေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ အယံ သော သာရထိ ဧတီ’’တိ ဧဝမာဒယော ဝိစိတ္တပ္ပယောဂါ ဒိဿန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗနာမိကပဒါနံ မိဿကပဒမာလာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
မယာ သဗ္ဗတ္ထသိဒ္ဓဿ၊ သာသနေ သဗ္ဗဒဿိနော။
သဗ္ဗတ္ထ သာသနေ သုဋ္ဌု၊ ကောသလ္လတ္ထာယ သောတုနံ။
အသဗ္ဗနာမနာမေဟိ၊ သဗ္ဗနာမပဒေဟိ ဝေ။
သဟ သဗ္ဗာနိ ဝုတ္တာနိ၊ သဗ္ဗနာမာနိ ပန္တိတော။
ဧတေသု ကတယောဂါနံ၊ သုခုမတ္ထဝိဇာနနံ။
အကိစ္ဆပဋိဝေဓေန၊ ဘဝိဿတိ န သံသယော။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
သဗ္ဗနာမတံသဒိသနာမာနံ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ နာမ
ဒွါဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၄။)၁၃. သဝိနိစ္ဆယသင်္ချာနာမနာမိကပဒမာလာ
ဣတော ပရံ ပဝက္ခာမိ၊ သင်္ချာနာမိကပန္တိယော။
ဘူဓာတုဇေဟိ ရူပေဟိ၊ အညေဟိ စုပယောဇိတုံ။
ယာ ဟိ သာ ဟေဋ္ဌာ အမှေဟိ ဧက ဒွိတိ စတုဣစ္စေတေသံ သင်္ချာသဗ္ဗနာမာနံ နာမိကပဒမာလာ ကထိတာ, တံ ဌပေတွာ ဣဓ အသဗ္ဗနာမာနံ ပဉ္စ ဆ သတ္တာဒီနံ သင်္ချာနာမာနံ နာမိကပဒမာလာ ဘူဓာတုမယေဟိ အညေဟိ စ ရူပေဟိ ယောဇနတ္ထံ ဝုစ္စတေ –
ပဉ္စ, ပဉ္စဟိ, ပဉ္စဘိ, ပဉ္စန္နံ, ပဉ္စသု။ သတ္တန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ဝသေန ဉေယျံ။ ‘‘ပဉ္စ ဘူတာ, ပဉ္စ အဘိဘဝိတာရော, ပဉ္စ ပုရိသာ, ပဉ္စ ဘူမိယော, ပဉ္စ ကညာယော, ပဉ္စ ဘူတာနိ, ပဉ္စ စိတ္တာနီ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဆ, ဆဟိ, ဆဘိ, ဆန္နံ, ဆသု, ဆဿု ဣတိပိ။ ‘‘ဆဿု လောကော သမုပ္ပန္နော, ဆဿု ကြုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ ဟိ ပါဠိ။ သတ္တ, သတ္တဟိ, သတ္တဘိ, သတ္တန္နံ, သတ္တသု။ အဋ္ဌ, အဋ္ဌဟိ, အဋ္ဌဘိ, အဋ္ဌန္နံ, အဋ္ဌသု။ နဝ, နဝဟိ, နဝဘိ, နဝန္နံ, နဝသု။ ဒသ, ဒသဟိ, ဒသဘိ, ဒသန္နံ, ဒသသု။ ဧဝံ ဧကာဒသ။ ဒွါဒသ, ဗာရသ။ တေရသ, တေဒသ, တေဠသ။ စတုဒ္ဒသ, စုဒ္ဒသ။ ပဉ္စဒသ, ပန္နရသ။ သောဠသ။ သတ္တရသ။ အဋ္ဌာရသ, အဋ္ဌာရသဟိ, အဋ္ဌာရသဘိ, အဋ္ဌာရသန္နံ, အဋ္ဌာရသသု။ သဗ္ဗမေတံ ဗဟုဝစနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၅။)ဧကူနဝီသတိ, ဧကူနဝီသံ ဣစ္စာဒိပိ။ ဧကူနဝီသာယ, ဧကူနဝီသာယံ, ဧကူနဝီသ ဘိက္ခူ တိဋ္ဌန္တိ, ဧကူနဝီသံ ဘိက္ခူ ပဿတိ, ဧဝံ ‘‘ကညာယော စိတ္တာနီ’’တိ စ အာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသာယ ဘိက္ခူဟိ ဓမ္မော ဒေသိတော, ဧကူနဝီသာယ ကညာဟိ ကတံ, ဧကူနဝီသာယ စိတ္တေဟိ ကတံ, ဧကူနဝီသာယ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ဒေတိ, ဧကူနဝီသာယ ကညာနံ ဓနံ ဒေတိ, ဧကူနဝီသာယ စိတ္တာနံ ရုစ္စတိ, ဧကူနဝီသာယ ဘိက္ခူဟိ အပေတိ။ ဧဝံ ကညာဟိ စိတ္တေဟိ။ ဧကူနဝီသာယ ဘိက္ခူနံ သန္တကံ, ဧဝံ ကညာနံ စိတ္တာနံ။ ဧကူနဝီသာယံ ဘိက္ခူသု ပတိဋ္ဌိတံ။ ဧဝံ ‘‘ကညာသု စိတ္တေသူ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသတိ, ဧကူနဝီသတိံ, ဧကူနဝီသတိယာ, ဧကူနဝီသတိယံ။
ဝီသတိ, ဝီသတိံ, ဝီသတိယာ, ဝီသတိယံ။ ဝီသ, ဝီသံ, ဝီသာယ, ဝီသာယံ။ တထာ ဧကဝီသ ဒွါဝီသ ဗာဝီသ တေဝီသ စတုဝီသ ဣစ္စာဒီသုပိ။ တိံသ, တိံသံ, တိံသာယ, တိံသာယံ။ စတ္တာလီသ, စတ္တာလီသံ, စတ္တာလီသာယ, စတ္တာလီသာယံ။ စတ္တာရီသ ဣစ္စာဒိပိ။ ပညာသ, ပညာသံ, ပညာသာယ, ပညာသာယံ။ ပဏ္ဏာသ, ပဏ္ဏာသံ, ပဏ္ဏာသာယ, ပဏ္ဏာသာယံ။ သဋ္ဌိ, သဋ္ဌိံ, သဋ္ဌိယာ, သဋ္ဌိယံ။ သတ္တတိ, သတ္တတိံ, သတ္တတိယာ, သတ္တတိယံ။ သတ္တရိ ဣစ္စာဒိပိ။ အသီတိ, အသီတိံ, အသီတိယာ, အသီတိယံ။ နဝုတိ။ နဝုတိံ, နဝုတိယာ, နဝုတိယံ။
ဣတ္ထဉ္စ အညထာပိ သင်္ချာရူပါနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ဧကူနဝီသေဟိ, ဧကူနဝီသာနံ, ဧကူနဝီသေသု။ ‘‘ဆန္နဝုတီန’’န္တိ စ အာဒိနာပိ သင်္ချာရူပါနံ ကတ္ထစိ ဒဿနတော ကေစိ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ ဦနဝီသတိသဒ္ဒံ သဗ္ဗဒါပိ ဧကဝစနန္တမိတ္ထိလိင်္ဂမေဝ ပယုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဝီသတိအာဒယော အာနဝုတိ ဧကဝစနန္တာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပနာဟု –
‘‘သဒ္ဒါ သင်္ချေယျသင်္ခါသု၊ ဧကတ္တေ ဝီသတာဒယော။
သင်္ခတ္ထေ ဒွိဗဟုတ္တမှိ၊ တာ တု စာနဝုတိတ္ထိယော’’တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၆။)ဧတ္ထ ဒွိဝစနံ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနေ တဒဘာဝတော။ သဗ္ဗေသမ္ပိ စ တေသံ ယထာဝုတ္တဝစနံ ကိဉ္စိ ပါဠိပ္ပဒေသံ ပတွာ ယုဇ္ဇတိ, ကိဉ္စိ ပန ပတွာ န ယုဇ္ဇတိ ဝီသတိဝီသံတိံသံဣစ္စာဒီနဉှိ သင်္ခတ္ထာနံ သဒ္ဒါနံ ဗဟုဝစနပ္ပယောဂဝသေနပိ ပါဠိယံ ဒဿနတော, ကစ္စာယနေ စ ယောဝစနသမ္ဘူတရူပဝန္တတာဒဿနတော။ တသ္မာ ယထာသမ္ဘဝံ ယထာပါဝစနဉ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ တေသမေကဝစနန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါနံ ဝိယ။
အတ္ထိနတ္ထိသဒ္ဒါ ဟိ နိပါတတ္တာ ဧကတ္တေပိ ဗဟုတ္တေပိ ပဝတ္တန္တိ ‘‘ပုတ္တာ မတ္ထိ ဓနမ္မတ္ထိ။ နတ္ထိ အတ္တသမံ ပေမံ။ နတ္ထိ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒီသု။ အလိင်္ဂတ္တေပိ ပနေတေသံ ကတ္ထစိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါ ဒိဋ္ဌော။ အဘိဓမ္မေ ဟိ ဓမ္မသေနာပတိနာ အနုဓမ္မစက္ကဝတ္တိနာ ဝေါဟာရကုသလေန ဝေါဟာရကုသလသာဓကေန ‘‘အတ္ထိယာ နဝ။ နတ္ထိယာ နဝါ’’တိ ဧကဝစနန္တံ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပံ ဒဿိတံ, တသ္မာ ဝီသတိဝီသတိမိစ္စာဒီနမ္ပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယထာပါဝစနဉ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေ ဧကဝစနန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၇။)တတ္ထေကေ ‘‘ဟေတုယာ အဓိပတိယာ’’တိ စ ဣဒံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ မညန္တိ။ တမ္မတိဝသေန ‘‘ဟေတုမှိ အဓိပတိမှီ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဘာဝေါ ပဋိပါဒေတဗ္ဗော, ‘‘ဟေတုပစ္စယေ အဓိပတိပစ္စယေ’’ ဣစ္စေဝတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဟေတုယာ အဓိပတိယာ’’တိ ဒွယမိဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပပဋိဘာဂံ ပုလ္လိင်္ဂရူပန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘ဟေတုယော ဇန္တုယော’’တိအာဒီနံ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပပဋိဘာဂါနံ ပုလ္လိင်္ဂရူပါနမ္ပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ, ‘‘အတ္ထိယာ နတ္ထိယာ’’တိ ဣဒံ ပန လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါနံ အလိင်္ဂဘေဒတ္တာ။ န ဟိ အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါ တီသု လိင်္ဂေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အန္တောဂဓာ။ ဧတေသု ဟိ အတ္ထိသဒ္ဒေါ အာချာတနိပါတဝသေန ဘိဇ္ဇတိ ‘‘အတ္ထိ သန္တိ သံဝိဇ္ဇတိ။ အတ္ထိခီရာ ဗြာဟ္မဏီ’’တိအာဒီသု, နတ္ထိသဒ္ဒေါ ပန နိပါတောယေဝ။ ဣစ္စေဝံ အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါနံ နိပါတာနဉ္စ လိင်္ဂဝစနဝသေန ကထနံ ယုဇ္ဇတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိဝသေန ဧကတ္တာဒိဝသေန စ အပ္ပဝတ္တနတော။ ဝုတ္တဉ္စ –
‘‘သဒိသံ တီသု လိင်္ဂေသု၊ သဗ္ဗာသု စ ဝိဘတ္တိသု။
ဝစနေသု စ သဗ္ဗေသု၊ ယံ န ဗျေတိ တဒဗျယ’’န္တိ။
ဧတ္ထ သိယာ – နနု စ ဘော ‘‘အတ္ထိ သက္ကာ လဗ္ဘာ ဣစ္စေတေ ပဌမာယာ’’တိ ဝစနတော အတ္ထိသဒ္ဒေါ ပဌမာယ ဝိဘတ္တိယာ ယုတ္တော, ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ‘‘သဒိသံ တီသု လိင်္ဂေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ အတ္ထိသဒ္ဒေါ ပဌမာယ ဝိဘတ္တိယာ ယုတ္တော, တထာ နတ္ထိသဒ္ဒေါ အတ္ထိသဒ္ဒဿ ဝစနလေသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ယုဂဠပဒတ္တာ စ။ ဣဒံ ပန ‘‘သဒိသံ တီသု လိင်္ဂေသူ’’တိအာဒိဝစနံ ဥပသဂ္ဂနိပါတသင်္ခါတေ အသင်္ချာသဒ္ဒေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ဧကေကမသင်္ချာသဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ တထာ ဟိ ‘‘အသင်္ချာ’’တိ စ ‘‘အဗျယာ’’တိ စ လဒ္ဓဝေါဟာရေသု ဥပသဂ္ဂနိပါတေသု ဥပသဂ္ဂါ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗဝိဘတ္တိဝစနကာ။ နိပါတာနံ ပန ဧကစ္စေ ပဌမာဒီသု ယထာရဟံ ဝိဘတ္တိယုတ္တာ, ဧကစ္စေ အဝိဘတ္တိယုတ္တာ။ တတ္ထ ယေ ယဒဂ္ဂေန ဝိဘတ္တိယုတ္တာ, တေ တဒဂ္ဂေန တဗ္ဗစနကာ။ ဥပသဂ္ဂနိပါတေသု ဟိ ပစ္စေကံ ‘‘ဣဒံ နာမ ဝစန’’န္တိ လဒ္ဓုံ န သက္ကာ, သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ပန ‘‘သဒိသံ တီသု လိင်္ဂေသူ’’တိအာဒိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ။ ကစ္စာယနာစရိယေနပိ ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗာသမာဝုသောပသဂ္ဂနိပါတာဒီဟိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အာဝုသောသဒ္ဒတော သဗ္ဗာပိ ဝိဘတ္တိယော လဗ္ဘန္တိ, အထ ခေါ အာလပနတ္ထဝါစကတ္တာ ဧကဝစနိကအနေကဝစနိကာ ပဌမာဝိဘတ္တိယောယေဝ လဗ္ဘန္တိ။ အယမသ္မာကံ ခန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၈။)ကေစိ ပန သဗ္ဗေဟိပိ နိပါတေဟိ သဗ္ဗဝိဘတ္တိလောပံ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္ထိ သက္ကာ လဗ္ဘာ ဣစ္စေတေ ပဌမာယ။ ဒိဝါ ဘိယျော နမော ဣစ္စေတေ ပဌမာယ စ ဒုတိယာယ စာ’’တိအာဒိဝစနတော, ပဒပူရဏမတ္တာနဉ္စ အဝိဘတ္တိယုတ္တာနံ အထ ခလု ဝတ ဝထ ဣစ္စာဒီနံ နိပါတာနံ ဝစနတော။ ဧတ္ထာပိ သိယာ ‘‘နနု စ ဘော အဝိဘတ္တိယုတ္တာနမ္ပိ နိပါတာနံ သမ္ဘဝတော အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါနံ အဝိဘတ္တိကော နိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗော, အထ ကိမတ္ထံ ‘အတ္ထိယာ နဝ, နတ္ထိယာ နဝါ’တိ သဝိဘတ္တိကော နိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ? သဗ္ဗထာ ဝိဘတ္တီဟိ ဝိနာ အတ္ထဿ နိဒ္ဒိသိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာတိ။
ယဒိ ဧဝံ ‘‘အတ္ထိ သက္ကာ လဗ္ဘာ ဣစ္စေတေ ပဌမာယာ’’တိ ဝစနတော အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါ လုတ္တာယ ပဌမာယ ဝိဘတ္တိယာ ဝသေန ပဌမာဝိဘတ္တိကာယေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ, ဧဝမကတွာ ကသ္မာ သတ္တမျန္တဝသေန ‘‘အတ္ထိယာ နတ္ထိယာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ? သစ္စံ, အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါ ပဌမာဝိဘတ္တိယုတ္တာယေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ, တထာပိ ‘‘အတ္ထိပစ္စယေ နဝ, နတ္ထိပစ္စယေ နဝါ’’တိ ဧတဿတ္ထဿ ပရိဒီပနေ ပဌမာယ ဩကာသော နတ္ထိ, သတ္တမိယာယေဝ ပန အတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘အတ္ထိယာ နဝ, နတ္ထိယာ နဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ အတ္ထိယာနတ္ထိယာသဒ္ဒါနံ သတ္တမျန္တဘာဝေ သိဒ္ဓေယေဝ တတိယာစတုတ္ထီပဉ္စမီဆဋ္ဌိယန္တဘာဝေါပိ သိဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ အတ္ထိတာ’’တိအာဒီသုပိ အတ္ထိယာ ဘာဝေါ အတ္ထိဘာဝေါ, နတ္ထိယာ ဘာဝေါ နတ္ထိဘာဝေါ, အတ္ထိယာ ဘာဝေါ အတ္ထိတာဘိအာဒိနာ သမာသတဒ္ဓိတဝိဂ္ဂဟော အဝဿမိစ္ဆိတဗ္ဗော။ ယဒိဒမမှေဟိ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပါဠိနယာနုသာရေန ဝုတ္တတ္တာတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၃၉၉။)ဧဝံ ဟောတု, ကသ္မာ ဘော ‘‘အတ္ထိယာ, နတ္ထိယာ’’တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ကတော, နနု နိပါတောပသဂ္ဂါ အလိင်္ဂဘေဒါတိ? သစ္စံ, ဣဒံ ပန ဌာနံ အတီဝ သုခုမံ, တထာပိ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝညေဝ နိဿာယ ဝိနိစ္ဆယံ ဗြူမ။ ယထာ ဟိ ဝီသတိဣစ္စာဒီနံ သင်္ချာသဒ္ဒါနံ သရူပတော အဒဗ္ဗဝါစကတ္တေပိ ဒဗ္ဗဝါစကာနံ လတာမတိရတ္တိဣတ္ထီ ယာဂုဝဓူသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူဟိ အနုမတော, ဧဝံ အဒဗ္ဗဝါစကတ္တေပိ အတ္ထိ နတ္ထိသဒ္ဒါနံ ကတ္ထစိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘာဝေါ သဒ္ဓမ္မဝိဒူဟိ အနုမတော။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘အတ္ထိယာ နဝ, နတ္ထိယာ နဝါ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘အတ္ထိယာ, နတ္ထိယာ’’တိ ဣမာနိ လိင်္ဂဘာဝဝိနိမုတ္တာနိ သတ္တမိယန္တာနိ နိပါတပဒါနီတိပိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ, န ဧတ္ထ စောဒေတဗ္ဗံ, ဧဝရူပါနိ နိပါတပဒါနိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ဝုတ္တာနိ န သန္တိ, တသ္မာ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗမိဒံ ဝစနန္တိ။
ပါဝစနသ္မိဉှိ ဂရူဟိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌာနိပိ အနေကဝိဟိတာနိ နိပါတပဒါနိ သန္ဒိဿန္တိ, နာပိ ‘‘ဟေတုယာ, အဓိပတိယာ, အတ္ထိယာ, နတ္ထိယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ‘‘အပသဒ္ဒါ ဣမေ’’တိ ဝိရောဓော ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗော။ န ဟိ အစိန္တေယျာနုဘာဝေန ပါရမိတာပုညေန နိပ္ဖန္နေန အနာဝရဏဉာဏေန သဗ္ဗံ ဉေယျမဏ္ဍလံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဿတော ဗုဒ္ဓဿ ဝစနေ အညေသံ ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ အဝဿံ လဗ္ဘတီတိ။ နနု စ ဘော ‘‘ဟေတုယာ, အဓိပတိယာ, အတ္ထိယာ, နတ္ထိယာ’’တိ စ ဣဒံ သာရိပုတ္တတ္ထေရဝစနံ တေန နိက္ခိတ္တတ္တာ။ တထာဂတေန ဟိ တာဝတိံသဘပနေ ဒေသိတကာလေ ဣမာနိ ပဒါနိ န သန္တိ, ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝဒထာတိ? ဗုဒ္ဓဝစနံယေဝ နာမ။ အာယသ္မတော ဟိ သာရိပုတ္တဿ တထာဂတေန နယော ဒိန္နော, တေနပိ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေန သတ္ထုကပ္ပေန အဂ္ဂသာဝကေန သတ္ထု သန္တိကာ နယံ လဘိတွာ ဗျဉ္ဇနံ သုရောပိတံ ကတံ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ အရိယာ ဒုန္နိရုတ္တိံ န ဝဒန္တိ နိရုတ္တိပဘေဒသ္မိံ သုကုသလတ္တာ, တသ္မာ အညေသမဝိသယော ဧသ အရိယာနံ ဝေါဟာရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၀။)ဣဒါနိ သတာဒီနံ နာမိကပဒမာလာ ဝုစ္စတေ –
သတံ, သတာနိ, သတာ။ သတံ, သတာနိ, သတေ။ သတေန, သတေဟိ, သတေဘိ။ သတဿ, သတာနံ။ သတာ, သတသ္မာ, သတမှာ, သတေဟိ, သတေဘိ။ သတဿ, သတာနံ။ သတေ, သတသ္မိံ, သတမှိ, သတေသု။ ဧဝံ သဟဿံ, သဟဿာနီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒသသဟဿံ သတသဟဿံ ဒသသတသဟဿန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေတ္ထ ပယောဂေါ ‘‘သတံ ဘိက္ခူ, သတံ ဣတ္ထိယော, သတံ စိတ္တာနိ။ ဘိက္ခူနံ သတံ, ဣတ္ထီနံ သတံ, စိတ္တာနံ သတံ။ သဟဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတ္ထဉ္စ အညထာပိ သဒ္ဒရူပါနိ ဘဝန္တိ။ ကောဋိ, ကောဋီ, ကောဋိယော။ ရတ္တိနယေန ဉေယျံ။
ဧကပ္ပဘုတိတော ယာဝ၊ ဒသကာ ယာ ပဝတ္တတိ။
သင်္ချာ တာဝ သာ သင်္ချေယျ-ပ္ပဓာနာတိ ဂရူ ဝဒုံ။
ဝီသတိတော ယာဝ သတာ၊ ယာ သင်္ချာ တာဝ သာ ပန။
သင်္ချာပ္ပဓာနာ သင်္ချေယျ-ပ္ပဓာနာတိ စ ဝဏ္ဏယုံ။
အပိစ –
ဝီသတော ယာဝ ကောဋိယာ၊ သင်္ချာ တာဝ ဟိ သာ ခလု။
သင်္ချာပ္ပဓာနာ သင်္ချေယျ-ပ္ပဓာနာ စာတိ နိဒ္ဒိသေ။
တထာ ဟိ ‘‘အသီတိ ကောဋိယော ဟိတွာ, ဟိရညဿာပိ ပဗ္ဗဇိ’’န္တိ, ‘‘ခီဏာသဝါ ဝီတမလာ, သမိံသု သတကောဋိယော’’တိ စ ပါဠိ ဒိဿတိ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ သဗ္ဗေသံ သင်္ချာသဒ္ဒရူပါနံ ပါကဋီကရဏေန ဝိညူနံ သုခုမဉာဏပဋိလာဘတ္ထံ သာဋ္ဌကထံ ဥဒါနပါဠိပ္ပဒေသံ အညဉ္စ ပါဠိပ္ပဒေသမဋ္ဌကထာဝစနဉ္စ အာဟရိတွာ ဒဿယိဿာမိ –
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၁။)‘‘ယေသံ ခေါ ဝိသာခေ သတံ ပိယာနိ, သတံ တေသံ ဒုက္ခာနိ, ယေသံ နဝုတိ ပိယာနိ, နဝုတိ တေသံ ဒုက္ခာနိ။ ယေသံ အသီတိ။ပေ.။ ယေသံ သတ္တတိ။ ယေသံ သဋ္ဌိ။ ယေသံ ပညာသံ, ယေသံ စတ္တာရီသံ, ယေသံ တိံသံ။ ယေသံ ခေါ ဝိသာခေ ဝီသံ ပိယာနိ, ဝီသတိ တေသံ ဒုက္ခာနိ။ ယေသံ ဒသ။ ယေသံ နဝ။ ယေသံ အဋ္ဌ။ ယေသံ သတ္တ။ ယေသံ ဆ။ ယေသံ ပဉ္စ။ ယေသံ စတ္တာရိ။ ယေသံ တီဏိ။ ယေသံ ဒွေ။ ယေသံ ဧကံ ပိယံ, တေသံ ဧကံ ဒုက္ခ’’န္တိ။
တတ္ထ သတံ ပိယာနီတိ သတံ ပိယာယိတဗ္ဗဝတ္ထူနိ။ ‘‘သတံ ပိယ’’န္တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဧကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒသ, တာဝ သင်္ချာသင်္ချေယျပ္ပဓာနာ, တသ္မာ ‘‘ယေသံ ဒသ ပိယာနိ, ဒသ တေသံ ဒုက္ခာနီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိ အာဂတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ယေသံ ဒသ ပိယာနံ, ဒသ တေသံ ဒုက္ခာန’’န္တိအာဒိနာ ပဌန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ယသ္မာ ပန ဝီသတိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သတံ, တာဝ သင်္ချေယျပ္ပဓာနာ သင်္ချာပ္ပဓာနာ စ, တသ္မာ တတ္ထာပိ သင်္ချေယျပ္ပဓာနံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ယေသံ ခေါ ဝိသာခေ သတံ ပိယာနိ, သတံ တေသံ ဒုက္ခာနီ’’တိအာဒိနာ ပါဠိ အာဂတာ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ စ ယေသံ ဧကံ ပိယံ, ဧကံ တေသံ ဒုက္ခန္တိ ပါဌော, န ပန ဒုက္ခဿာတိ။ ဧကသ္မိဉှိ ပဒက္ကမေ ဧကရသာဝ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဟောတီတိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယာဝ ပါဠိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝ သာဋ္ဌကထော ဥဒါနပါဠိပ္ပဒေသော။
ဣဒါနိ အညော ပါဠိပ္ပဒေသော အဋ္ဌကထာပါဌပ္ပဒေသော စ နီယတေ –
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၂။)‘‘သတံ ဟတ္ထီ သတံ အဿာ၊ သတံ အဿတရီရထာ။
သတံ ကညာ သဟဿာနိ၊ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ။
ဧကဿ ပဒဝီတိဟာရဿ၊ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ
ပါဠိ။ ဧတ္ထ ‘‘သတံ ဟတ္ထီ’’တိအာဒီနိ ဝိသေသိတာနိ, ‘‘သဟဿာနီ’’တိ ဝိသေသနံ, တသ္မာ သတံသဒ္ဒံ သဟဿသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ‘‘ဟတ္ထီ’’တိအာဒီနိ ပန ဥပပဒံ ကတွာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဟတ္ထီ သတံ သဟဿာနိ။ အဿာ သတံ သဟဿာနိ။ အဿတရီရထာ သတံ သဟဿာနိ။ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ ကညာ သတံ သဟဿာနိ။ ဣဒံ သင်္ချေယျပ္ပဓာနဝသေနတ္ထဂဟဏံ။ သင်္ချာပ္ပဓာနဝသေန ပန အယမ္ပိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ‘‘ဟတ္ထီနံ သတသဟဿံ, အဿာနံ သတသဟဿံ, အဿတရီရထာနံ သတသဟဿံ, အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာနံ ကညာနံ သတသဟဿ’’န္တိ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။ ‘‘ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတော’’တိ အယမဋ္ဌကထာပါဌော။ ဧတ္ထ ‘‘ပဉ္စာ’’တိ သဒ္ဒံ သတသဒ္ဒေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ‘‘သိပ္ပိကာနံ သတံ နတ္ထီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဟိမဝါ ပဗ္ဗတော ယောဇနာနံ ပဉ္စ သတာနိ ဥစ္စောတိ သင်္ချာပ္ပဓာနဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပဉ္စ သတာနီ’’တိ စ အဒ္ဓုနော အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။ သတမိတိ သဒ္ဒေါ ‘‘သတံ ဟောမိ, သဟဿံ ဟောမီ’’တိအာဒီသု ဧကဝစနော။ ‘‘အထေတ္ထေကသတံ ခတျာ, အနုယန္တာ ယသဿိနော’’တိအာဒီသု ဗဟုဝစနော။ ဧဝံ သဟဿာဒီနမ္ပိ ဧကဝစနဗဟုဝစနတာ လဗ္ဘတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘိယျော နံ သတသဟဿံ, ယက္ခာနံ ပယိရုပါသတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သတသဟဿ’’န္တိ ဧကဝစနံ။ ‘‘ပရောသဟဿံ ခေါ ပနဿ ပုတ္တာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဧတ္ထ သဟဿန္တိ ဗဟုဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၃။)‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ၊ စတုရော စ အသင်္ခိယေ။
အမရံ နာမ နဂရံ၊ ဒဿနေယျံ မနောရမ’’န္တိ
ပါဠိ။ ဧတ္ထ ‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ စတုရော စ အသင်္ခိယေတိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ, တသ္မာ ‘‘မဟာကပ္ပာနံ သတသဟဿာနံ စတုန္နံ အသင်္ခိယာနံ မတ္ထကေ’’တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, ‘‘မတ္ထကေ’’တိ စေတ္ထ ဝစနသေသော။ ‘‘ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ခိယာနံ မတ္ထကေ’’ဣစ္စေဝတ္ထော။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ၊ စတုရော စ အသင်္ခိယေ။
ဧတ္ထန္တရေ ယံ စရိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဗောဓိပါစန’’န္တိ
ပါဠိ။ ဧတ္ထ ‘‘ကပ္ပေ’’တိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ ‘‘သတသဟဿေ ကပ္ပေ’’တိ ကပ္ပသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန စာယံ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော စ။ သမာနာဓိကရဏဉှိ ဣဒံ ကပ္ပသဒ္ဒေန။ ‘‘စတုရော စ အသင်္ခိယေ’’တိ အစ္ဆန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဗဟုဝစနာနိ။ ကဿ ပန အသင်္ခိယေတိ? အညဿ အဝုတ္တတ္တာ ကပ္ပဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ပကရဏတော ‘‘ကပ္ပာန’’န္တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတေဝ။ န ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝုတ္တဿ ကဿစိ ဂဟဏံ ယုတ္တန္တိ။ စသဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ‘‘မဟာကပ္ပာနံ စတုရော အသင်္ချေယျေ သတသဟဿေ စ မဟာကပ္ပေ’’တိ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘ဃဋာနေကသဟဿာနိ, ကုမ္ဘီနဉ္စ သတာ ဗဟူ’’တိ ပါဠိ။ ဧတ္ထ ဃဋာတိ ဃဋာနံ။ သာမိအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ‘‘ဃဋာနံ အနေကသဟဿာနိ’’ ဣစ္စေဝတ္ထော။ ကုမ္ဘီနဉ္စ သတာ ဗဟူတိ အနေကာနိ စ ကုမ္ဘီနံ သတာနိ။ ဧတ္ထ နိကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၄။)‘‘ဒသဝီသသဟဿာနံ၊ ဓမ္မာဘိသမယော အဟု။
ဧကဒွိန္နံ အဘိသမယော၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယော’’တိ
ပါဠိ။ ဧတ္ထ ဒသဝီသသဟဿာနန္တိ ဒသသဟဿာနံ ဝီသသဟဿာနဉ္စ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ ဧကဒွိန္နန္တိ သီသမတ္တကထနံ, တေန ‘‘ဧကဿ စေဝ ဒွိန္နဉ္စ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ။ပေ.။ ဒသန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန အသင်္ချေယျောတိ အတ္ထော။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ။
ဒီပင်္ကရံ လောကဝိဒုံ၊ ပရိဝါရေန္တိ သဗ္ဗဒါ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၅။)ပါဠိ။ ဧတ္ထ စတ္တာရိ သတသဟဿာနီတိ ဣဒံ လိင်္ဂဘေဒဝသေန ‘‘ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏံ။ ဤဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု အသင်္ချေယျ ဝါစကောပိ သဒ္ဒေါ နပုံသကောဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘စတ္တာရိ သတသဟဿာနီ’’တိ စ ‘‘ဆဠဘိညာ’’တိ စ ‘‘မဟိဒ္ဓိကာ’’တိ စ ဧတံ ပဒတ္တယံ သမာနာဓိကရဏံ။ အထ ဝါ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာတိ ဆဠဘိညာနံ မဟဒ္ဓိကာနန္တိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘စတ္တာရိ သတသဟဿာနီ’’တိ အယံ သင်္ချာဝစနော ဘဝတိ။ ‘‘တီဏိ သတသဟဿာနိ, နာရိယော သမလင်္ကတာ’’တိအာဒီသုပိ အယံ နယော နေတဗ္ဗော။ ‘‘တာ စ သတ္တ သတာ ဘရိယာ, ဒါသျော သတ္တ သတာနိ စာ’’တိ ပါဠိ။ ဧတ္ထ သတာတိ ‘‘သတာနီ’’တိ နပုံသကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ, န ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန။ ‘‘သတာ’’တိ ဟိ ‘‘ပဉ္စ စိတ္တာ ဝိပါကာ’’တိအာဒီနိ ဝိယ နပုံသကရူပံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘူတာ ဟိ သတသဒ္ဒေါ နတ္ထိ, တထာ ပုလ္လိင်္ဂဘူတော။ ယဒိ စ ဒွိလိင်္ဂေါ သတသဒ္ဒေါ သိယာ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ပုရိသော, ကညာ’’တိ စ ဩကာရန္တပုလ္လိင်္ဂအာကာရန္တိတ္ထိရူပေဟိပိဘဝိတဗ္ဗံ။ ရူပဒွယမ္ပိ သတသဒ္ဒဿ နတ္ထိ, တေန ဉာယတိ ‘‘သတသဒ္ဒေါ ဧကန္တနပုံသကော’’တိ။
နနု စ ဘော ‘‘တာ ဒေဝတာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ’’တိ ဧတ္ထ သတသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ ဟုတွာ ဒိဿတီတိ? န, နပုံသကောယေဝါတိ။ နနု စ ဘော ဒေဝတာသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏောတိ? သစ္စံ သမာနာဓိကရဏော, တထာပိ နပုံသကောယေဝ။ ဤဒိသေသု ဟိ သင်္ချာဝိသယေသု သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ အပ္ပမာဏော။ တထာ ဟိ ‘‘ပဉ္စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတာနိ ဣမသ္မိံ ဣသိဂိလိသ္မိံ ပဗ္ဗတေ စိရဝါသိနော အဟေသု’’န္တိ နပုံသကလိင်္ဂေန ပုလ္လိင်္ဂဿ သမာနာဓိကရဏတာ ဒိဿတိ, တသ္မာ ‘‘တာ ဒေဝတာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သတ္တသတာနီ’’တိ နပုံသကဘာဝေါယေဝါတိ အဝဂန္တဗ္ဗော။ ‘‘သတ္တ ဟတ္ထိသတေ ဒတွာ’’တိအာဒီသုပိ သတသဒ္ဒေါ နပုံသကောယေဝ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘နဝုတိကောဋိသဟဿေဟိ, ပရိဝါရေသိ မဟာမုနီ’’တိ ပါဠိ။ ဧတ္ထ ‘‘နဝုတိကောဋိသဟဿေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘိက္ခူနံ နဝုတိကောဋိသဟဿေဟီ’’တိ ဝါ သင်္ချေယျသင်္ချာပဓာနဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘သတသဟဿဝဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော’’တိ ပါဠိ။ ဧတ္ထ ‘‘သတသဟဿဝဿာနီ’’တိ ကာလဿ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ။ တထာ ‘‘ဒသဝဿသဟဿာနိ, အဂါရ’မဇ္ဈ သော ဝသီ’’တိ ပါဠိယမ္ပိ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၆။)‘‘ဣတော သတသဟဿမှိ, ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော’’တိ ပါဠိ, ‘‘ဧကနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ’’တိ ပါဠိ စ။ ဧတ္ထ သတသဟဿမှိ ကပ္ပေတိ သတသဟဿာနံ ကပ္ပာနံ မတ္ထကေ။ ဧကနဝုတေ ကပ္ပေတိ ဧကနဝုတိယာ ကပ္ပာနံ မတ္ထကေတိ ဘုမ္မဝစနဿ သာမိဘုမ္မဝစနဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဘုမ္မဝစနဿ ‘‘ဘဂဝတော သန္တိကေ’’တိ သာမိဘုမ္မဝစနဝသေန အတ္ထော ဂဟိတော။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘ယဒိ တတ္ထ သဟဿာနိ၊ သတာနိ နဟုတာနိ စ။
နေဝမှာကံ ဘယံ ကောစိ၊ ဝနေ ဝါဠေသု ဝိဇ္ဇတီ’’တိ
ပါဠိ။ အယမေတဿာ အတ္ထော – တတ္ထ ဝနေ ဝါဠာနံ သဟဿာနိ စ သတာနိ စ နဟုတာနိ စ ယဒိ ဝိဇ္ဇန္တိ။ အထ ဝါ သဟဿာနိ သတာနီတိ သတသဟဿာနိ, ဝါဠာနံ သတသဟဿာနိ စ နဟုတာနိ စ ယဒိ ဝိဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ ဝိဇ္ဇန္တေသုပိ ဝါဠေသု ကောစီတိ ကွစိ။ ကောစိသဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ကော တေ ဗလံ မဟာရာဇာ’’တိ ဧတ္ထ ကောသဒ္ဒေါ ဝိယ ကွသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တတိ, နိမိတ္တတ္ထေ စာယံ နိဒ္ဒေသော။ တေန ‘‘ကောစိ ကွစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝါဠေ ဧကဿပိ ဝါဠမိဂဿ ကာရဏာ နေဝမှာကံ ဘယံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ကောစီတိ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဝါဠေသူ’’တိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဝါဠာနံ ကာရဏာ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အမှာကံ ဘယံ န ဝိဇ္ဇတီတိ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘သဗ္ဗံ သတသဟဿာနိ၊ ဆတ္တိံသပရိမဏ္ဍလံ။
ဒသဉ္စေဝ သဟဿာနိ၊ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သတာနိ စာ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၇။)အဋ္ဌကထာပါဌော။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဒ္ဒတော သမာနဝိဘတ္တိလိင်္ဂဝစနာနံ ပဒါနံ အသမာနဝိဘတ္တိလိင်္ဂဝစနာနံ ဝါ အတ္ထတော ပန သမာနာနံ ဒူရေ ဌိတာနမ္ပိ ဧကသမ္ဗန္ဓော ဟောတိ, ဣတရေသံ သမီပေ ဌိတာနမ္ပိ န ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိဒံ ‘‘ပရိမဏ္ဍလ’’န္တိမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဆတ္တိံသာ’’တိ ဣဒံ ပန ‘‘သတသဟဿာနီ’’တိမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘ဒုဝေ သတသဟဿာနိ၊ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ။
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန၊ သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၈။)အဋ္ဌကထာပါဌော။ ဧတ္ထ ‘‘ဒုဝေ’’တိ ဝိသေသနံ, ‘‘သတသဟဿာနီ’’တိ ဝိသေသိတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘စတ္တာရီ’’တိ ဝိသေသနံ, ‘‘နဟုတာနီ’’တိ ဝိသေသိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ‘‘သတသဟဿာနိ နဟုတာနိ စာ’’တိ ဣမာနိ ‘‘ဒုဝေ စတ္တာရီ’’တိ ဣမေဟိ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒွိသတသဟဿံ စတုနဟုတ’’န္တိ အတ္ထပ္ပကာသနာနိ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဒုဝေ’’ဣစ္စာဒီနံ သင်္ချာသဒ္ဒါနံ ‘‘သတသဟဿာနီ’’တိအာဒီဟိ သင်္ချာသဒ္ဒေဟိ သမာနာဓိကရဏတာ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ န ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန ယထာ ‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ။ သတသဟဿံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု သမာနာဓိကရဏတာ လဗ္ဘတိ ဒဗ္ဗဝါစကတ္တာ ဝိသေသိတဗ္ဗပဒါနံ, န တထာ ‘‘ဒုဝေ သတသဟဿာနီ’’တိအာဒီသု အဒဗ္ဗဝါစကတ္တာ ဝိသေသိတဗ္ဗပဒါနံ, တသ္မာ ဤဒိသေသု ဌာနေသု သမာနာဓိကရဏတာ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ယုတ္တိယာ အဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ကုသလာ, ရူပံ, စက္ခုမာ’’တိအာဒီနံ ဝိယ ဣမေသမညမညသမ္ဗန္ဓရဟိတာ သိယာတိ? န, ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ ယဇ္ဇေဝံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ လဒ္ဓဗ္ဗောတိ? န, နိယမာဘာဝတော။ ဧကန္တေန ဟိ ဂုဏဂုဏီနံယေဝ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗာနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ, န ဣတရေသံ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတ္တေပိ။
တတ္ထ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိ ပမာဏဝစနံ။ ‘‘ဗဟလတ္တေနာ’’တိ ဝိသေသနေ တတိယာ။ ဥဘယေန ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အယံ ဝသုန္ဓရာ ဗဟလတ္တေန ယောဇနာနံ ဒုဝေ သတသဟဿာနိ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ ဧတ္တကံ သင်္ခါတာ’’တိ။ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိ ပဒဿ စ ‘‘ဒုဝေ သတသဟဿာနိ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စာ’’တိ ဣမေဟိ ဝါ ‘‘ဝသုန္ဓရာ’’တိ ဣမိနာ ဝါ သမာနာဓိကရဏတာ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တကန္တိ ဟိ ဘာဝနပုံသကံ, ယံ သဒ္ဒသတ္ထေ ကြိယာဝိသေသနန္တိ ဝဒန္တိ။ တဿ ‘‘ဧတ္တကေန ပမာဏေန’’ဣစ္စေဝတ္ထော။ အပိစ ‘‘ဒုဝေ သတသဟဿာနိ စတ္တာရိ န ဟုတာနိ စာ’’တိ ဣမေသမ္ပိ ‘‘ဝသုန္ဓရာ’’တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏတာ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘ဘိက္ခူနံ သတ’’န္တိ ဧတ္ထ သတသဒ္ဒဿ ဝိယ သင်္ချာဝစနမတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သင်္ခါတာ’’တိ ပန ‘‘အယ’’န္တိ စ ဣမေသံ ‘‘ဝသုန္ဓရာ’’တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏတာ လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗောပါယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘ဒသေတ္ထ ရာဇိယော သေတာ၊ ဒဿနီယာ မနောရမာ။
ဆ ပိင်္ဂလာ ပန္နရသ၊ ဟလိဒ္ဒါ တာ စတုဒ္ဒသာ’’တိ
ပါဠိ။ ဧတ္ထ ဆ ပိင်္ဂလာ ပန္နရသာတိ ဆ စ ပန္နရသ စာတိ ဧကဝီသတိ ပိင်္ဂလာ ရာဇိယောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
တထာ –
‘‘ပုတ္တာပိ တဿ ဗဟဝေါ၊ ‘ဧကနာမာ’တိ မေ သုတံ။
အသီတိ ဒသ ဧကော စ၊ ဣန္ဒနာမာ မဟဗ္ဗလာ’’တိ
(နီတိ၊ပဒ၊၄၀၉။)ပါဠိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဧကနဝုတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အသီတိ ဒသ ဧကော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစိတြသဒ္ဒရစနဉှိ ပါဝစနံ။ အယံ နယော အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘တိံသပုရိသနာဝုတျော၊ သဗ္ဗေဝေကေကနိစ္စိတာ။
ယေသံ သမံ န ပဿာမိ၊ ကေဝလံ မဟိ’မံ စရ’’န္တိ
ပါဠိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပုရိသာနံ တိံသသဟဿာနိ နဝုတိ စ သတာနိ တိံသ နာဝုတျော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ တိံသသဒ္ဒတော သဟဿသဒ္ဒဿ နဝုတိသဒ္ဒတော စ သတသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘တိံသ နာဝုတျော’’တိ ဝုတ္တန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ဂဟဏေ သတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိပိ ဧဒိသီ သဒ္ဒရစနာ ကာတဗ္ဗာ သိယာ, ကတာယ စ ဧဒိသာယ သဒ္ဒရစနာယ အတ္ထာဝဂမော ဝိနာ ဥပဒေသေန သုဏန္တာနံ န သိယာ, တသ္မာ နေဝံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ – ‘‘တိံသ နာဝုတျော’’တိ ဣဒံ လောကသင်္ကေတရူဠှံ ဝစနံ, သင်္ကေတရူဠှဿ ပန ဝစနဿတ္ထော ယသ္မာ ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတေဟိ သုတွာ ဉာယတေ, န ဥပဒေသတော, တသ္မာ ဗြဟ္မဒတ္တေန ရညာ ဝုတ္တကာလေပိ သတ္ထာရာ တံ ကထံ အာဟရိတွာ ဝုတ္တကာလေပိ သဗ္ဗေ မနုဿာ ဝိနာပိ ဥပဒေသေန ဝစနတ္ထံ ဇာနန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
တိံသဉ္စေဝ သဟဿာနိ၊ နဝုတိ စ သတာနိ တု။
တိံသ နာဝုတိယော နာမ၊ ဝုတ္တာ ဥမင်္ဂဇာတကေ။
ယသ္မာ ပါဝစနေ သန္တိ၊ နယာ စေဝ အစိန္တိယာ။
ဝေါဟာရာ စ သုဂုဠှတ္ထာ၊ ဒယာပန္နေန ဒေသိတာ။
တသ္မာ သာဋ္ဌကထေ ဓီရော၊ ဂမ္ဘီရေ ဇိနဘာသိတေ။
ဥပဒေသံ သဒါ ဂဏှေ၊ ဂရုံ သမ္မာ ဥပဋ္ဌဟံ။
ဂရူပဒေသဟီနော ဟိ၊ အတ္ထသာရံ န ဝိန္ဒတိ။
အတ္ထသာရဝိဟီနော သော၊ သဒ္ဓမ္မာ ပရိဟာယတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၀။)ဂရူပဒေသလာဘီ စ၊ အတ္ထသာရသမာယုတော။
သဒ္ဓမ္မံ ပရိပါလေန္တော၊ သဒ္ဓမ္မသ္မာ န ဟာယတိ။
သဒ္ဓမ္မတ္ထာယ မေ တသ္မာ၊ သင်္ချာမာလာပိ ဘာသိတာ။
သပ္ပယောဂါ ယထာယောဂံ၊ သဟေဝတ္ထဝိနိစ္ဆယာ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
သဝိနိစ္ဆယော သင်္ချာနာမာနံ နာမိကပဒမာလာဝိဘာဂေါ
နာမ
တေရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၁၄. အတ္ထတ္တိကဝိဘာဂ
ဘူဓာတု တာယ နိပ္ဖန္န-ရူပဉ္စာတိ ဣဒံ ဒွယံ။
ကတွာ ပဓာနမမှေဟိ၊ သဗ္ဗမေတံ ပပဉ္စိတံ။
ဘဝတိဿ ဝသာ ဒါနိ၊ ဝက္ခာမတ္ထတ္တိကံ ဝရံ။
အတ္ထုဒ္ဓါရော တုမန္တဉ္စ၊ တွာဒိယန္တံ တိကံ ဣဓ။
တသ္မာ တာဝ ဘူဓာတုတော ပဝတ္တဿ ဘူတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော နီယတေ –
ခန္ဓသတ္တာမနုဿေသု၊ ဝိဇ္ဇမာနေ စ ဓာတုယံ။
ခီဏာသဝေ ရုက္ခာဒိမှိ၊ ဘူတသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ။
ဥပ္ပာဒေ စာပိ ဝိညေယျော၊ ဘူတသဒ္ဒေါ ဝိဘာဝိနာ။
ဝိပုလေ သောပသဂ္ဂေါယံ၊ ဟီဠနေ ဝိဓမေပိ စ။
ပရာဇယေ ဝေဒိယနေ၊ နာမေ ပါကဋတာယ စ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၁။)ဝုတ္တဉှေတံ – ဘူတသဒ္ဒေါ ပဉ္စက္ခန္ဓာမနုဿဓာတုဝိဇ္ဇမာနခီဏာသဝသတ္တရုက္ခာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ ဘိက္ခဝေ သမနုပဿထာ’’တိအာဒီသု ဟိ အယံ ပဉ္စက္ခန္ဓေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနိ သမာဂတာနီ’’တိ ဧတ္ထ အမနုဿေ။ ‘‘စတ္တာရော ခေါ ဘိက္ခု မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ ဧတ္ထ ဓာတူသု။ ‘‘ဘူတသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေ။ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ ဧတ္ထ ခီဏာသဝေ။ ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ, ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ ဧတ္ထ သတ္တေ။ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိ ဧတ္ထ ရုက္ခာဒီသူတိ။ မူလပရိယာယသုတ္တဋ္ဌကထာယ ဝစနံ ဣဒံ။ ဋီကာယမာဒိသဒ္ဒေန ဥပ္ပာဒါဒီနိ ဂယှရေ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဇာတံ ဘူတံ သင်္ခတ’’န္တိအာဒီသု ဘူတသဒ္ဒေါ ဥပ္ပာဒေ ဒိဿတိ။ သဥပသဂ္ဂေါ ပန ‘‘ပဘူတမရိယော ပကရောတိ ပုည’’န္တိအာဒီသု ဝိပုလေ။ ‘‘ယေဘုယျေန ဘိက္ခူနံ ပရိဘူတရူပေါ’’တိအာဒီသု ဟီဠနေ။ ‘‘သမ္ဘူတော သာဏဝါသီ’’တိအာဒီသု ပညတ္တိယံ။ ‘‘အဘိဘူတော မာရော ဝိဇိတော သင်္ဂါမော’’တိအာဒီသု ဝိဓမနေ။ ‘‘ပရာဘူတရူပေါခေါ အယံ အစေလော ပါထိကပုတ္တော’’တိအာဒီသု ပရာဇယေ။ ‘‘အနုဘူတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိအာဒီသု ဝေဒိယနေ။ ‘‘ဝိဘူတံ ပညာယာ’’တိအာဒီသု ပါကဋီကရဏေ ဒိဿတိ, တေ သဗ္ဗေ ‘‘ရုက္ခာဒီသူ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။
ဣဒါနိ တုမန္တပဒါနိ ဝုစ္စန္တေ –
ဘဝိတုံ, ဥဗ္ဘဝိတုံ, သမုဗ္ဘဝိတုံ, ပဘဝိတုံ, ပရာဘဝိတုံ, အတိဘဝိတုံ, သမ္ဘဝိတုံ, ဝိဘဝိတုံ, ဘောတုံ, သမ္ဘောတုံ, ဝိဘောတုံ, ပါတုဘဝိတုံ, ပါတုဗ္ဘဝိတုံ ဝါ, ပါတုဘောတုံ။ ဣမာနိ အကမ္မကာနိ တုမန္တပဒါနိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၂။)ပရိဘောတုံ ပရိဘဝိတုံ, အဘိဘောတုံ အဘိဘဝိတုံ, အဓိဘောတုံ အဓိဘဝိတုံ, အတိဘောတုံ အတိဘဝိတုံ, အနုဘောတုံ အနုဘဝိတုံ, သမနုဘောတုံ သမနုဘဝိတုံ, အဘိသမ္ဘောတုံ အဘိသမ္ဘဝိတုံ။ ဣမာနိ သကမ္မကာနိ တုမန္တပဒါနိ, သဗ္ဗာနေတာနိ သုဒ္ဓကတ္တရိ ဘဝန္တိ။
‘‘ဘာဝေတုံ, ပဘာဝေတုံ, သမ္ဘာဝေတုံ, ဝိဘာဝေတုံ, ပရိဘာဝေတုံ’’ဣစ္စေဝမာဒီနိ ဟေတုကတ္တရိ တုမန္တပဒါနိ, သဗ္ဗာနိပိ ဟေတုကတ္တရိ တုမန္တပဒါနိ သကမ္မကာနိယေဝ ဘဝန္တိ။ ဥဒ္ဒေသောယံ။
တတြ သမာနတ္ထပဒေသု ဧကမေဝါဒိပဒံ ဂဟေတွာ နိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗော – ဘဝိတုန္တိ ဟောတုံ ဝိဇ္ဇိတုံ ပညာယိတုံ သရူပံ လဘိတုံ။ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သေသာနမ္ပိ တုမန္တာနံ နိဒ္ဒေသော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော, သဗ္ဗာနိ တုမန္တပဒါနိ စတုတ္ထိယတ္ထေ ဝတ္တန္တိ ‘‘တွံ မမ စိတ္တမညာယ, နေတ္တံ ယာစိတုမာဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ။ ယာစိတုန္တိ ဟိ ယာစနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဘဝိတုန္တိအာဒီနမ္ပိ ‘‘ဘဝနတ္ထာယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဝနတ္ထ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဘဝနာယာ’’တိ ဝါ အာဒိနာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အပိစ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒဋ္ဌု’’န္တိ ပဒဿ ‘‘ဒိသွာ’’တိ အတ္ထဒဿနတော ယထာရဟံ တုမန္တာနိ တွာသဒ္ဒန္တပဒတ္ထဝသေနပိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ဧတာနိ စ နိပါတပဒေသု သင်္ဂဟံဂစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ နိရုတ္တိပိဋကေ နိပါတပဒပရိစ္ဆေဒေ ‘‘တုံ ဣတိ စတုတ္ထိယာ’’တိ။ တတြာယမတ္ထော ‘‘တုံ ဣတိ ဧတဒန္တော နိပါတော စတုတ္ထိယာ အတ္ထေ ဝတ္တတီ’’တိ။
တုမန္တကထာ သမတ္တာ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၃။)ဣဒါနိ တွာဒိယန္တပဒါနိ ဝုစ္စန္တေ –
ဘဝိတွာ, ဘဝိတွာန, ဘဝိတုန, ဘဝိယ, ဘဝိယာန။ ဥဗ္ဘဝိတွာ, ဥဗ္ဘဝိတွာန, ဥဗ္ဘဝိတုန, ဥဗ္ဘဝိယ, ဥဗ္ဘဝိယာန။ ဧသ နယော ‘‘သမုဗ္ဘဝိတွာ, ပရာဘဝိတွာ, သမ္ဘဝိတွာ, ဝိဘဝိတွာ, ပါတုဗ္ဘဝိတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ ဣမာနိ အကမ္မကာနိ ဥဿုက္ကနတ္ထာနိ တွာဒိယန္တပဒါနိ။
ဘုတွာ, ဘုတွာန, ပရိဘဝိတွာ, ပရိဘဝိတွာန, ပရိဘဝိတုန, ပရိဘဝိယ, ပရိဘဝိယာန, ပရိဘုယျ။ အဘိဘဝိတွာ, အဘိဘဝိတွာန, အဘိဘဝိတုန, အဘိဘဝိယ, အဘိဘဝိယာန, အဘိဘုယျ။ ဧသ နယော ‘‘အဓိဘဝိတွာ, အတိဘဝိတွာ, အနုဘဝိတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ ဣဒဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ‘‘တမဝေါစ ရာဇာ အနုဘဝိယာန တမ္ပိ, ဧယျာသိ ခိပ္ပံ အဟမပိ ပူဇံ ကဿ’’န္တိ။ အနုဘုတွာ, အနုဘုတွာန။ အဓိဘောတွာ, အဓိဘောတွာန။
‘‘သဋ္ဌိ ကပ္ပသဟဿာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိဿတိ။
အညေ ဒေဝေ အဓိဘောတွာ၊ ဣဿရံ ကာရယိဿတီ’’တိ
ဣဒမေတ္ထ ပါဠိနိဒဿနံ, ဣမာနိ သကမ္မကာနိ ဥဿုက္ကနတ္ထာနိ တွာဒိယန္တပဒါနိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သုဒ္ဓကတ္တရိယေဝ ဘဝန္တိ။
‘‘ဘာဝေတွာ, ဘာဝေတွာန။ ပဘာဝေတွာ, ပဘာဝေတွာန။ သမ္ဘာဝေတွာ, သမ္ဘာဝေတွာန။ ဝိဘာဝေတွာ, ဝိဘာဝေတွာန။ ပရိဘာဝေတွာ, ပရိဘာဝေတွာန’’ဣစ္စေဝမာဒီနိ သကမ္မကာနိ ဥဿုက္ကနတ္ထာနိ တွာဒိယန္တပဒါနိ ဟေတုကတ္တရိယေဝ ဘဝန္တိ။ ဥဒ္ဒေသောယံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၄။)တတြ သမာနတ္ထပဒေသု ဧကမေဝါဒိပဒံ ဂဟေတွာ နိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗော – ဘဝိတွာတိ ဟုတွာ ပညာယိတွာ သရူပံ လဘိတွာ။ ဧဝံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သေသာနမ္ပိ တွာဒိယန္တပဒါနံ နိဒ္ဒေသော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော ဘုတွာတိ သမ္ပတ္တိံ အနုဘုတွာတိ သကမ္မကဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဘုတွာ အနုဘုတွာတိ ဣမေသဉှိ သမာနတ္ထတံ သဒ္ဓမ္မဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဘုတွာ ဘုတွာန’’ဣစ္စေတေ၊ ‘‘အနုဘုတွာ’’တိမဿ ဟိ။
အတ္ထံ သူစေန္တိ ‘‘ဟုတွာ’’တိ၊ ပဒဿ ပန နေဝ တေ။
ကေစိ ‘‘ဘူတွာ’’တိ ဒီဃတ္တံ၊ တဿ ဣစ္ဆန္တိ သာသနေ။
ဒီဃတာ ရဿတာ စေဝ၊ ဒွယမ္ပေတံ ပဒိဿတိ။
သဒ္ဒသတ္ထေ စ ‘‘ဘူတွာ’’တိ၊ ဒီဃတ္တသဉှိတံ ပဒံ။
‘‘ဘဝိတွာ’’တိ ပဒဿတ္ထံ၊ ဒီပေတိ န တု သာသနေ။
‘‘ဟုတွာ’’ဣတိ ပဒံယေဝ၊ ဒီပေတိ ဇိနသာသနေ။
‘‘ဘဝိတွာ’’တိ ပဒဿတ္ထံ၊ နတ္ထိ အညတ္ထ တံ ပဒံ။
ဣစ္စေဝံ သဝိသေသန္တု၊ ဝစနံ သာရဒဿိနာ။
သာသနေ သဒ္ဒသတ္ထေ စ၊ ဝိညုနာ ပေက္ခိတဗ္ဗကံ။
ဧဝံ ဥဿုက္ကနတ္ထေ ပဝတ္တာနိ တွာဒိယန္တပဒါနိပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, သဗ္ဗာနေတာနိ အဝိဘတ္တိကာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ နိရုတ္တိပိဋကေ ဟိ နိပါတပရိစ္ဆေဒေ အဝိဘတ္တိကာနိ ကတွာ တွာဒိယန္တပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ သဒ္ဒတ္ထဝိဒူနံ ပန မတေ ပဌမာဒိဝိဘတ္တိဝသေန သဝိဘတ္တိကာနိ ဘဝန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၅။)ဣမသ္မိဉ္စ ပန တွာဒိယန္တာဓိကာရေ ဣဒဉ္စုပလက္ခိတဗ္ဗံ – ဘုတွာ ဂစ္ဆတိ, ဘုတွာ ဂတော, ဘုတွာ ဂမိဿသိ, ကသိတွာ ဝပတိ။ ဥမင်္ဂါ နိက္ခမိတွာန, ဝေဒေဟော နာဝမာရုဟိ။ ဘုတွာန ဘိက္ခု ဘိက္ခဿု ဣစ္စာဒီ သမာနကတ္တုကာနံ ဓာတူနံ ပုဗ္ဗကာလေ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂါ။ ‘‘ဘုတွာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဘုတွာ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗကာလကြိယာဒီပကံ ပဒံ။ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣဒံ ပန ဥတ္တရကာလကြိယာဒီပကံ, သမာနကတ္တုကာနိ စေတာနိ ပဒါနိ ဧကကတ္တုကာနံ ကြိယာနံ ဝါစကတ္တာ။ တထာ ဟေတ္ထ ယော ဂမနကြိယာယ ကတ္တာ, သော ဧဝ ဘုဉ္ဇနကြိယာယ ကတ္တုဘူတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ နယော အညတြာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
‘‘အန္ဓကာရံ နိဟန္တွာန၊ ဥဒိတောယံ ဒိဝါကရော။
ဝဏ္ဏံ ပညာဝဘာသေဟိ၊ ဩဘာသေတွာ သမုဂ္ဂတော’’
ဣစ္စာဒီနိပိ ပန သမာနကတ္တုကာနံ သမာနကာလေ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂါ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘နိဟန္တွာနာ’’တိ ပဒံ သမာနကာလကြိယာဒီပကံ ပဒံ။ ‘‘ဥဒိတော’’တိ ဣဒံ ပန ဥတ္တရကာလကြိယာဒီပကံ ပဒန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သမာနကာလကြိယာယ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။ တသ္မာယေဝ သမာနကာလကြိယာဒီပကံ ပဒန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယံ နယော အညတြာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
ကေစိ ပန ‘‘မုခံ ဗျာဒါယ သယတိ, အက္ခိံ ပရိဝတ္တေတွာ ပဿတီ’’တိ ဥဒါဟရန္တိ။ အပရေ ‘‘နိသဇ္ဇ အဓီတေ, ဌတွာ ကထေတီ’’တိ။ တတ္ထ ဗျာဒါနပရိဝတ္တနုတ္တရကာလော ဗျာဒါနူပသမလက္ခဏံ ပဿနကြိယာယ လက္ခိယတိ။ ‘‘နိသဇ္ဇ အဓီတေ, ဌတွာ ကထေတီ’’တိ စ သမာနကာလတာယပိ အဇ္ဈေနကထနေဟိ ပုဗ္ဗေပိ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီတိ သက္ကာ ပုဗ္ဗုတ္တရကာလတာ သမ္ဘာဝေတုံ, တသ္မာ ပုရိမာနိယေဝ ဥဒါဟရဏာနိ ယုတ္တာနိ။ ဥဒယသမကာလမေဝ ဟိ တန္နိဝတ္တနီယနိဝတ္တနန္တိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၆။)‘‘ဒွါရမာဝရိတွာ ပဝိသတိ’’ဣစ္စာဒိ သမာနကတ္တုကာနံ အပရကာလေ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဝိသနကြိယာ ပုရိမာ, အာဝရဏကြိယာ ပန ပစ္ဆိမာ, တသ္မာ ‘‘အာဝရိတွာ’’တိ ဣဒံ အပရကာလကြိယာဒီပကံ ပဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဝိသတီ’’တိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗကာလကြိယာဒီပကံ ပဒန္တိ။ အယံ နယော အညတြာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။ အပရေ ‘‘ဓ’န္တိ ကစ္စ ပတိတော ဒဏ္ဍော’’တိ ဥဒါဟရဏန္တိ။ အဘိဃာတဘူတသမာယောဂေ ပန အဘိဃာတဇသဒ္ဒဿ သမာနကာလတာ ဧတ္ထ လဗ္ဘတီတိ ဣဓာပိ ပုရိမာနိယေဝ ဥဒါဟရဏာနိ ယုတ္တာနီတိ။
‘‘ပိသာစံ ဒိသွာ စဿ ဘယံ ဟောတိ။ ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ’’ဣစ္စာဒိ အသမာနေ ကတ္တရိ ပယောဂေါ။ ဧတ္ထ ဟိ ပိသာစံ ဒိသွာ ပုရိသဿ ဘယံ ဟောတိ, ပညာယ ဒိသွာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ။ ဧဝံ သမာနကတ္တုကတာ ဓာတူနံ န လဗ္ဘတိ ဒဿနကြိယာယ ပုရိသေသု ပဝတ္တနတော, ဘဝနာဒိကြိယာယ စ ဘယာဒီသု ပဝတ္တနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ နယော အညတြာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု နေတဗ္ဗော။
ဣဒမ္ပိ ပနေတ္ထ ဥပလက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘အပ္ပတွာ နဒိံ ပဗ္ဗတော, အတိက္ကမ္မ ပဗ္ဗတံ နဒီ’’ဣစ္စာဒိ ပရာပရယောဂေါ။ ‘‘သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတိ, ဃတံ ပိဝိတွာ ဗလံ ဇာယတေ, ‘ဓ’န္တိ ကတွာ ဒဏ္ဍော ပတိတော’’ဣစ္စာဒိ လက္ခဏဟေတုအာဒိပ္ပယောဂေါ။ ‘‘နှတွာ ဂမနံ, ဘုတွာ သယနံ။ ဥပါဒါယ ရူပ’’မိစ္စာပိ ဗျတ္တယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိပ္ပယောဂေါတိ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၇။)ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗထာပိ သမာနကတ္တုကာနံ ဓာတူနံ ပုဗ္ဗကာလေ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ, သမာနကတ္တုကာနံ သမာနကာလေ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ, သမာနကတ္တုကာနံ အပရကာလေ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ, အသမာနကတ္တုကာနံ တွာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ, ပရာပရယောဂေါ, လက္ခဏဟေတုအာဒိပ္ပယောဂေါ, ဗျတ္တယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိပ္ပယောဂေါတိ သတ္တဓာ တွာဒိယန္တာနံ ပဒါနံ ပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ကစ္စာယနေ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေကကတ္တုကာနံ တုန တွာန တွာ ဝါ’’တိ ပုဗ္ဗကာလေယေဝ ဧကကတ္တုကဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ? ယေတုယျေန တွာဒိယန္တာနံ ပဒါနံ ပုရိမကာလကြိယာဒီပနတော။ ကစ္စာယနေ ဟိ ယေဘုယျေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေကကတ္တုကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဣတိ ကတွာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဟေတုအတ္ထဝသေနပိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အတ္ထော သံဝဏ္ဏိတော, တသ္မာ ‘‘ဘဝိတွာ’’တိအာဒီနံ ဘူဓာတုမယာနံ တွာဒိသဒ္ဒန္တာနံ ပဒါနံ အညေသဉ္စ ‘‘ပစိတွာ’’တိအာဒီနံ ယထာပယောဂံ ‘‘ဘဝနဟေတု ပစနဟေတူ’’တိအာဒိနာ ဟေတုအတ္ထောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ အတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
ဟေတုတ္ထေပိ ယတော ဟောန္တိ၊ သဒ္ဒါ ဥဿုက္ကနတ္ထကာ။
တသ္မာ ဟေတုဝသေနာပိ၊ ဝဒေယျတ္ထံ ဝိစက္ခဏော။
‘‘ဣတိ ကတွာ’’တိ သဒ္ဒဿ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာသု ဟိ။
‘‘ဣတိ ကရဏဟေတူ’’တိ၊ အတ္ထော ဓီရေဟိ ဂယှတိ။
‘‘ဂစ္ဆာမိ ဒါနိ နိဗ္ဗာနံ၊ ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစတိ’’။
ဣတိ ပါဌေပိ ဟေတုတ္ထော၊ ဂယှတေ ပုဗ္ဗဝိညုဘိ။
‘‘ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဂမန-ဟေတူ’’တိ ဟိ ကထီယတေ။
ဟေတုတ္ထေဝံ ယထာယောဂ-မညတြာပိ အယံ နယော။
ဧဝံ ဘူတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရော စ တုမန္တပဒဉ္စ တွာဒိယန္တပဒဉ္စာတိ အတ္ထတ္တိကံ ဝိဘတ္တံ။
(နီတိ၊ပဒ၊၄၁၈။)ကဏ္ဏရသာယနမာဂမိကာနံ။
ဓာရယတေ သ ဘဝေ ဂတကင်္ခါ၊
ပါဝစနမှိ ဂတေ သုခုမတ္ထေ။
ဣတိ နဝင်္ဂေ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ ဗျပ္ပထဂတီသု ဝိညူနံ
ကောသလ္လတ္ထာယ ကတေ သဒ္ဒနီတိပ္ပကရဏေ
အတ္ထတ္တိကဝိဘာဂေါ နာမ
စုဒ္ဒသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ဘူဓာတုရူပါနိ ဒဿိတာနိ။
ပဒမာလာ နိဋ္ဌိတာ။