ဝိနယပိဋကေ
ပါစိတ္တိယ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၅။ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ
၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ
၁။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ယေသံ နဝဟိ ဝဂ္ဂေဟိ, သင်္ဂဟော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊
ခုဒ္ဒကာနံ အယံ ဒါနိ, တေသံ ဘဝတိ ဝဏ္ဏနာ။
֍ ဋီ ၁။ တတ္ထ မုသာဝါဒဝဂ္ဂဿ တာဝ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဟတ္ထကောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သကျာနံ ပုတ္တောတိ သကျပုတ္တော။ ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ သကျကုလတော အသီတိ ပုရိသသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု, တေသံ သော အညတရောတိ။ ဝါဒက္ခိတ္တောတိ ‘‘ဝါဒံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကိတေန ဝါဒေန ပရဝါဒိသန္တိကံ ခိတ္တော ပက္ခိတ္တော ပဟိတော ပေသိတောတိ အတ္ထော။ ဝါဒမှိ ဝါ သကေန စိတ္တေန ခိတ္တော။ ယတြ ယတြ ဝါဒေါ တတြ တတြေဝ သန္ဒိဿတီတိပိ ဝါဒက္ခိတ္တော။ အဝဇာနိတွာ အဝဇာနာတီတိ အတ္တနော ဝါဒေ ကဉ္စိ ဒေါသံ သလ္လက္ခေန္တော ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ အဝဇာနိတွာ ပုန ကထေန္တော ကထေန္တော နိဒ္ဒေါသတံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘မမေဝ အယံ ဝါဒေါ’’တိ ပဋိဇာနာတိ။ ပဋိဇာနိတွာ အဝဇာနာတီတိ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝစနေ အာနိသံသံ သလ္လက္ခေန္တော ‘‘အယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ ပုန ကထေန္တော ကထေန္တော တတ္ထ ဒေါသံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂။) [သျ]သလ္လက္ခေတွာ ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ အဝဇာနာတိ။ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန အညံ ကာရဏံ ပဋိစရတိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ, ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ ဇာနိတဗ္ဗတော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဇာတိဓမ္မတော’’တိအာဒီနိ ဝဒတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ဧတဿ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတုံ အညံ ဗဟုံ ကထေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ယံ တံ ပဋိဇာနနဉ္စ အဝဇာနနဉ္စ, တဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ ‘‘ကော အာဟ, ကိံ အာဟ, ကိသ္မိံ အာဟာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဗဟုံ ဘာသတီတိ။ ပုန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဝဇာနိတွာ ပဋိဇာနန္တော ပဋိဇာနိတွာ အဝဇာနန္တော ဧဝ စ အညေနညံ ပဋိစရတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပဇာနမုသာ ဘာသတီတိ ဇာနန္တော မုသာ ဘာသတိ။ သင်္ကေတံ ကတွာ ဝိသံဝါဒေတီတိ ပုရေဘတ္တာဒီသု ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ အသုကသ္မိံ နာမ ပဒေသေ ဝါဒေါ ဟောတူ’’တိ သင်္ကေတံ ကတွာ သင်္ကေတတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဂန္တွာ ‘‘ပဿထ ဘော, တိတ္ထိယာ န အာဂတာ ပရာဇိတာ’’တိ ပက္ကမတိ။
֍ ဋီ ၂။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿ စ မုသာ ဘဏနေ။
֍ ဋီ ၃။ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿာတိ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ ပုရတော ကတွာ ဝဒန္တဿ။ ဝါစာတိ မိစ္ဆာဝါစာပရိယာပန္နဝစနသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ ဂိရာတိ တာယ စေတနာယ သမုဋ္ဌာပိတသဒ္ဒံ ဒဿေတိ။ ဗျပ္ပထောတိ ဝစနပထော၊ ဝါစာယေဝ ဟိ အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပဇ္ဇန္တာနံ ပထဘူတတော ဗျပ္ပထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝစီဘေဒေါတိ ဝစီသညိတာယ ဝါစာယ ဘေဒေါ၊ ပဘေဒဂတာ ဝါစာ ဧဝ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ဝါစသိကာ ဝိညတ္တီတိ ဝစီဝိညတ္တိ။ ဧဝံ ပဌမပဒေန သုဒ္ဓစေတနာ, မဇ္ဈေ တီဟိ တံသမုဋ္ဌာပိတသဒ္ဒသဟိတာ စေတနာ, အန္တေ ဧကေန ဝိညတ္တိသဟိတာ စေတနာ ‘‘ကထိတာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနရိယဝေါဟာရာတိ အနရိယာနံ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ ဝေါဟာရာ။
ဧဝံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အန္တေ ဝုတ္တာနံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒသင်္ခါတာနံ အနရိယဝေါဟာရာနံ လက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘အဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ မေတိ ဧဝံ ဝဒတော ဝစနံ တံသမုဋ္ဌာပိကာ ဝါ စေတနာ ဧကော အနရိယဝေါဟာရောတိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ စက္ခုဝသေန အဂ္ဂဟိတာရမ္မဏံ အဒိဋ္ဌံ, သောတဝသေန အဂ္ဂဟိတံ အသုတံ, ဃာနာဒိဝသေန မုနိတွာ တီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ဧကာဗဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ ပတွာ အဂ္ဂဟိတံ အမုတံ, အညတြ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃။) [သျ]သုဒ္ဓေန ဝိညာဏေနေဝ အဂ္ဂဟိတံ အဝိညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အဒိဋ္ဌံ နာမ န စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ ဩဠာရိကေနေဝ နယေန ဒေသနာ ကတာတိ။ ဒိဋ္ဌာဒီသု စ အတ္တနာပိ ပရေနပိ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌမေဝ။ ဧဝံ သုတမုတဝိညာတာနီတိ အယမေကော ပရိယာယော။ အပရော နယော ယံ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌမေဝ တံ။ ဧသ နယော သုတာဒီသု။ ယံ ပန ပရေန ဒိဋ္ဌံ, တံ အတ္တနာ သုတဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ မုတာဒီနိပိ။
֍ ဋီ ၄။ ဣဒါနိ တေသံ အနရိယဝေါဟာရာနံ ဝသေန အာပတ္တိံ အာရောပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တီဟာကာရေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော ‘‘တီဟိ အာကာရေဟိ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိန္တိ သမ္ပဇာနမုသာ ဘဏန္တဿ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဧဝမာဒိစတုတ္ထပါရာဇိကပါဠိဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဣဓ ‘‘အဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ မေ’’တိ, တတ္ထ စ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ‘‘ဣဓ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုမတ္တေ အာပတ္တိမတ္တေ စ ဝိသေသော, သေသံ ဧကလက္ခဏမေဝါတိ။
֍ ဋီ ၉။ တီဟာကာရေဟိ ဒိဋ္ဌေ ဝေမတိကောတိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထော ‘‘ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌေ ဝေမတိကော’’တိ ဧဝမာဒိဒုဋ္ဌဒေါသပါဠိဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဠိမတ္တမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ဝိသေသော, အတ္ထေ ပန သထေရဝါဒေ ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ နတ္ထိ။
֍ ဋီ ၁၁။ သဟသာ ဘဏတီတိ အဝီမံသိတွာ အနုပဓာရေတွာ ဝါ ဝေဂေန ဒိဋ္ဌမ္ပိ ‘‘အဒိဋ္ဌံ မေ’’တိ ဘဏတိ။ အညံ ဘဏိဿာမီတိ အညံ ဘဏတီတိ မန္ဒတ္တာ ဇဠတ္တာ ပက္ခလန္တော ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘စီရ’’န္တိ အာဒိံ ဘဏတိ။ ယော ပန သာမဏေရေန ‘‘အပိ ဘန္တေ မယှံ ဥပဇ္ဈာယံ ပဿိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တော ကေဠိံ ကုရုမာနော ‘‘တဝ ဥပဇ္ဈာယော ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ သိင်္ဂါလသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကဿာယံ ဘန္တေ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘မာတုယာ တေ ယာနေန ဂစ္ဆန္တိယာ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂစက္ကံ ဥဒ္ဓရန္တာနံ အယံ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ဧဝံ နေဝ ဒဝါ န ရဝါ အညံ ဘဏတိ, သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိယေဝ။ အညာ ပူရဏကထာ နာမ ဟောတိ, ဧကော ဂါမေ ထောကံ တေလံ လဘိတွာ ဝိဟာရံ အာဂတော သာမဏေရံ ဘဏတိ – ‘‘တွံ အဇ္ဇ ကုဟိံ ဂတော, ဂါမော ဧကတေလော အဟောသီ’’တိ ဝါ ပစ္ဆိကာယ ဌပိတံ ပူဝခဏ္ဍံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄။) [သျ]လဘိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ ပစ္ဆိကာဟိ ပူဝေ စာရေသု’’န္တိ ဝါ, အယံ မုသာဝါဒေါဝ ဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
မုသာဝါဒသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဩမသန္တီတိ ဩဝိဇ္ဈန္တိ။ ခုံသေန္တီတိ အက္ကောသန္တိ။ ဝမ္ဘေန္တီတိ ပဓံသေန္တိ။
֍ ဋီ ၁၃။ ဘူတပုဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဝတ္ထုံ ဘဂဝါ ဩမသဝါဒဂရဟဏတ္ထံ အာဟရိ။ နန္ဒိဝိသာလော နာမာတိ နန္ဒီတိ တဿ ဗလီဗဒ္ဒဿ နာမံ, ဝိသာဏာနိ ပနဿ ဝိသာလာနိ, တသ္မာ ‘‘နန္ဒိဝိသာလော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗောဓိသတ္တော တေန သမယေန နန္ဒိဝိသာလော နာမ ဟောတိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ အတိဝိယ ပေါသေသိ။ အထ သော ဗြာဟ္မဏံ အနုကမ္ပမာနော ‘‘ဂစ္ဆ တွ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသီတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကာလေပိ ပရခုံသနံ အမနာပတောယေဝ ပစ္စေသိ, တသ္မာ ဗြာဟ္မဏဿ ဒေါသံ ဒဿေတုကာမော အဋ္ဌာသိ။ သကဋသတံ အတိဗဒ္ဓံ ပဝဋ္ဋေသီတိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ ဟေဋ္ဌာရုက္ခေ ဒတွာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ မုဂ္ဂမာသဝါလုကာဒီဟိ ပုဏ္ဏံ သကဋသတံ ပဝဋ္ဋေန္တော, ကိဉ္စာပိ ပုဗ္ဗေ ပတိဋ္ဌိတာရပ္ပဒေသံ ပုန အရေ ပတ္တေ ပဝဋ္ဋိတံ ဟောတိ, ဗောဓိသတ္တော ပန ပုရိမသကဋေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ ပစ္ဆိမသကဋံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သကဋသတပ္ပမာဏံ ပဒေသံ ပဝဋ္ဋေသိ။ ဗောဓိသတ္တာနဉှိ သိထိလကရဏံ နာမ နတ္ထိ။ တေန စတ္တမနော အဟူတိ တေန ဗြာဟ္မဏဿ ဓနလာဘေန အတ္တနော ကမ္မေန စ သော နန္ဒိဝိသာလော အတ္တမနော အဟောသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅။) [သျ]֍ ဋီ ၁၅။ အက္ကောသေနပီတိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ ပရတော ‘‘ဒွေ အက္ကောသာ – ဟီနော စ အက္ကောသော ဥက္ကဋ္ဌော စ အက္ကောသော’’တိ ဝိဘဇိတုကာမော, တသ္မာ ယထာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဟီနေနပိ အက္ကောသေန ခုံသေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘အက္ကောသေန’’ ဣစ္စေဝမာဟ။ ဝေနဇာတီတိ တစ္ဆကဇာတိ၊ ဝေဏုကာရဇာတီတိပိ ဝဒန္တိ။ နေသာဒဇာတီတိ မိဂလုဒ္ဒကာဒိဇာတိ။
ရထကာရဇာတီတိ စမ္မကာရဇာတိ။ ပုက္ကုသဇာတီတိ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကဇာတိ။ အဝကဏ္ဏကာဒိ ဒါသာနံ နာမံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဟီနံ။ ဩညာတန္တိ အဝညာတံ၊ ‘‘ဥညာတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဝညာတန္တိ ဝမ္ဘေတွာ ဉာတံ။ ဟီဠိတန္တိ ဇိဂုစ္ဆိတံ။ ပရိဘူတန္တိ ကိမေတေနာတိတိ ပရိဘဝကတံ။ အစိတ္တီကတန္တိ န ဂရုကတံ။
ကောဋ္ဌကကမ္မန္တိ တစ္ဆကကမ္မံ။ မုဒ္ဒါတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဂဏနာ။ ဂဏနာတိ အစ္ဆိဒ္ဒကာဒိအဝသေသဂဏနာ။ လေခါတိ အက္ခရလေခါ။ မဓုမေဟာဗာဓော ဝေဒနာယ အဘာဝတော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တော။ ပါဋိကင်္ခါတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ယကာရေန ဝါ ဘကာရေန ဝါတိ ယကာရဘကာရေ ယောဇေတွာ ယော အက္ကောသော။ ကာဋကောဋစိကာယ ဝါတိ ‘‘ကာဋ’’န္တိ ပုရိသနိမိတ္တံ, ‘‘ကောဋစိကာ’’တိ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ၊ ဧတေဟိ ဝါ ယော အက္ကောသော, ဧသော ဟီနော နာမ အက္ကောသောတိ။
֍ ဋီ ၁၆။ ဣဒါနိ တေသံ ဇာတိအာဒီနံ ပဘေဒဝသေန အာပတ္တိံ အာရောပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္န’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခုံသေတုကာမော ဝမ္ဘေတုကာမော မင်္ကုကတ္တုကာမောတိ အက္ကောသိတုကာမော ပဓံသိတုကာမော ဂရဟိတုကာမော နိတ္တေဇံ ကတ္တုကာမောတိ အတ္ထော။ ဟီနေန ဟီနန္တိ ဟီနေန ဇာတိဝစနေန ဟီနဇာတိကံ။ ဧတေန ဥပါယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ဟီနေန ဟီနံ ဝဒန္တော ကိဉ္စာပိ သစ္စံ ဝဒတိ, ဩမသိတုကာမတာယ ပနဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယံ။ ဥက္ကဋ္ဌေန ဟီနံ ဝဒန္တော စ ကိဉ္စာပိ အလိကံ ဘဏတိ, ဩမသိတုကာမတာယ ပန ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတိ, န ပုရိမေန။ ယောပိ ‘‘အတိစဏ္ဍာလောသိ, အတိဗြာဟ္မဏောသိ, ဒုဋ္ဌစဏ္ဍာလောသိ, ဒုဋ္ဌဗြာဟ္မဏောသီ’’တိအာဒီနိ ဝဒတိ, သောပိ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆။) [သျ]֍ ဋီ ၂၆။ သန္တိဣဓေကစ္စေတိ ဝါရေ ပန ပရိဟရိတွာ ဝုတ္တဘာဝေန ဒုက္ကဋံ။ ဧသေဝ နယော ယေ နူန…ပေ… န မယန္တိ ဝါရေသုပိ။ အနုပသမ္ပန္နေ ပန စတူသုပိ ဝါရေသု ဒုက္ကဋမေဝ။ စောရောသိ ဂဏ္ဌိဘေဒကောသီတိအာဒိဝစနေဟိ ပန ဥပသမ္ပန္နေပိ အနုပမ္ပန္နေပိ သဗ္ဗဝါရေသု ဒုက္ကဋမေဝ။ ဒဝကမျတာယ ပန ဥပသမ္ပန္နေပိ အနုပသမ္ပန္နေပိ သဗ္ဗဝါရေသု ဒုဗ္ဘာသိတံ။ ဒဝကမျတာ နာမ ကေဠိဟသာဓိပ္ပါယတာ။ ဣမသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ ဘိက္ခုနီအာဒယော သဗ္ဗသတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၃၅။ အတ္ထပုရေက္ခာရဿာတိအာဒီသု ပါဠိယာ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တော အတ္ထပုရေက္ခာရော၊ ပါဠိံ ဝါစေန္တော ဓမ္မပုရေက္ခာရော၊ အနုသိဋ္ဌိယံ ဌတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ စဏ္ဍာလောသိ, ပါပံ မာ အကာသိ, မာ တမော တမပရာယဏော အဟောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန ကထေန္တော အနုသာသနီပုရေက္ခာရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။ ဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တိ ပနေတ္ထ ဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနံ သုခါ စ မဇ္ဈတ္တာ စာတိ။
ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆။ တတိယသိက္ခာပဒေ – ဘဏ္ဍနဇာတာနန္တိ သဉ္ဇာတဘဏ္ဍနာနံ။ ဘဏ္ဍနန္တိ ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ, ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဣဒံ ကတံ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဧဝံ ဝက္ခာမာ’’တိအာဒိကံ သကသကပက္ခေ သမ္မန္တနံ။ ကလဟောတိ အာပတ္တိဂါမိကော ကာယဝါစာဝီတိက္ကမော။ ဝိဝါဒေါတိ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာ။ တံ ဝိဝါဒံ အာပန္နာနံ ဝိဝါဒါပန္နာနံ။ ပေသုညန္တိ ပိသုဏဝါစံ, ပိယဘာဝဿ သုညကရဏဝါစန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇။) [သျ]֍ ဋီ ၃၇။ ဘိက္ခုပေသုညေတိ ဘိက္ခူနံ ပေသုညေ၊ ဘိက္ခုတော သုတွာ ဘိက္ခုနာ ဘိက္ခုဿ ဥပသံဟဋပေသုညေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၈။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ပိယကမျဿ ဝါတိ ‘‘ဧဝံ အဟံ ဧတဿ ပိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပတ္ထယမာနဿ ဝါ။ ဘေဒါဓိပ္ပါယဿ ဝါတိ ‘‘ဧဝမယံ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ပရဿ ပရေန ဘေဒံ ဣစ္ဆန္တဿ ဝါ။ ဇာတိတောပီတိအာဒိ သဗ္ဗံ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဓာပိ ဘိက္ခုနိံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေ အနုပသမ္ပန္နာ နာမ။
န ပိယကမျဿ န ဘေဒါဓိပ္ပါယဿာတိ ဧကံ အက္ကောသန္တံ ဧကဉ္စ ခမန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟော နိလ္လဇ္ဇော, ဤဒိသမ္ပိ နာမ ဘဝန္တံ ပုန ဝတ္တဗ္ဗံ မညိဿတီ’’တိ ဧဝံ ကေဝလံ ပါပဂရဟိတာယ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပေသုညသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ – အပ္ပတိဿာတိ အပ္ပတိဿဝါ။ ဥပါသကာတိ ဝုတ္တေ ဝစနမ္ပိ န သောတုကာမာ၊ အနာဒရာတိ အတ္ထော။ အပ္ပတိဿယာ ဝါ အနီစဝုတ္တိနောတိ အတ္ထော။ အသဘာဂဝုတ္တိကာတိ ဝိသဘာဂဇီဝိကာ, ယထာ ဘိက္ခူသု ဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အပ္ပဝတ္တဝုတ္တိနောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၅။ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေယျာတိ ဧကတော ပဒံ ပဒံ ဓမ္မံ ဝါစေယျ၊ ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ဝါစေယျာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တံ ကောဋ္ဌာသနာမကံ ပဒံ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဒံ အနုပဒံ အနွက္ခရံ အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒန္တိ ဧကော ဂါထာပါဒေါ အဓိပ္ပေတော။ အနုပဒန္တိ ဒုတိယပါဒေါ။ အနွက္ခရန္တိ ဧကေကမက္ခရံ။ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇနံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝါ ဧကမက္ခရံ အနွက္ခရံ, အက္ခရသမူဟော အနုဗျဉ္ဇနံ, အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒံ။ ပဌမပဒံ ပဒမေဝ, ဒုတိယံ အနုပဒန္တိ ဧဝမေတ္ထ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈။) [သျ]ဣဒါနိ ပဒံ နာမ ဧကတော ပဋ္ဌပေတွာ ဧကတော ဩသာပေန္တီတိ ဂါထာဗန္ဓံ ဓမ္မံ ဝါစေန္တော ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဧကမေကံ ပဒံ သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ ဧကတော အာရဘိတွာ ဧကတောယေဝ နိဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ ဝါစေန္တဿ ပဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနုပဒံ နာမ ပါဋေက္ကံ ပဋ္ဌပေတွာ ဧကတော ဩသာပေန္တီတိ ထေရေန ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ သာမဏေရော တံ ပဒံ အပါပုဏိတွာ ‘‘မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ’’တိ ဒုတိယပဒံ ဧကတော ဘဏတိ, ဣမေ ပါဋေက္ကံ ပဋ္ဌပေတွာ ဧကတော ဩသာပေန္တိ နာမ။ ဧဝံ ဝါစေန္တဿာပိ အနုပဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာ။ အနွက္ခရံ နာမ ရူပံ အနိစ္စန္တိဝုစ္စမာနော ‘‘ရူ’’တိ ဩပါတေတီတိ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဘဏ သာမဏေရာ’’တိ ဝုစ္စမာနော ရူကာရမတ္တမေဝ ဧကတော ဝတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ဝါစေန္တဿာပိ အနွက္ခရဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာ။ ဂါထာဗန္ဓေပိ စ ဧသ နယော လဗ္ဘတိယေဝ။ အနုဗျဉ္ဇနံ နာမ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝုစ္စမာနော ဝေဒနာ အနိစ္စာတိ သဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေတီတိ ‘‘ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ, ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဣမံ သုတ္တံ ဝါစယမာနော ထေရေန ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော သာမဏေရော သီဃပညတာယ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဣမံ အနိစ္စပဒံ ထေရဿ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧတေန အနိစ္စပဒေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဏန္တော ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ။ ဧဝံ ဝါစေန္တဿာပိ အနုဗျဉ္ဇနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ဣမေသု ပဒါဒီသု ယံ ယံ ဧကတော ဘဏတိ တေန တေန အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ။
ဗုဒ္ဓဘာသိတောတိ သကလံ ဝိနယပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဓမ္မပဒံ စရိယာပိဋကံ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ သုတ္တနိပါတော ဝိမာနဝတ္ထု ပေတဝတ္ထု ဗြဟ္မဇာလာဒီနိ စ သုတ္တာနိ။ သာဝကဘာသိတောတိ စတုပရိသပရိယာပန္နေဟိ သာဝကေဟိ ဘာသိတော အနင်္ဂဏသမ္မာဒိဋ္ဌိအနုမာနသုတ္တစုဠဝေဒလ္လမဟာဝေဒလ္လာဒိကော။ ဣသိဘာသိတောတိ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကေဟိ ဘာသိတော သကလော ပရိဗ္ဗာဇကဝဂ္ဂေါ, ဗာဝရိယဿ အန္တေဝါသိကာနံ သောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုစ္ဆာတိ ဧဝမာဒိ။ ဒေဝတာဘာသိတောတိ ဒေဝတာဟိ ဘာသိတော၊ သော ဒေဝတာသံယုတ္တဒေဝပုတ္တသံယုတ္တမာရသံယုတ္တဗြဟ္မသံယုတ္တသက္ကသံယုတ္တာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္ထူပသဉှိတောတိ အဋ္ဌကထာနိဿိတော။ ဓမ္မူပသဉှိတောတိ ပါဠိနိဿိတော၊ ဥဘယေနာပိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတမေဝ ဝဒတိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ဝဒတိ, တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှဓမ္မံယေဝ ပန ပဒသော ဝါစေန္တဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉။) [သျ]အာပတ္တိ။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတေပိ နာနာဘာသာဝသေန ဂါထာသိလောကဗန္ဓာဒီဟိ အဘိသင်္ခတေ အနာပတ္တိ။ တိဿော သင်္ဂီတိယော အနာရုဠှေပိ ကုလုမ္ဗသုတ္တံ ရာဇောဝါဒသုတ္တံ တိက္ခိန္ဒြိယံ စတုပရိဝဋ္ဋံ နန္ဒောပနန္ဒန္တိ ဤဒိသေ အာပတ္တိယေဝ။ အပလာလဒမနမ္ပိ ဝုတ္တံ, မဟာပစ္စရိယမ္ပန ပဋိသိဒ္ဓံ။ မေဏ္ဍကမိလိန္ဒပဉှေသု ထေရဿ သကပဋိဘာနေ အနာပတ္တိ, ယံ ရညော သညာပနတ္ထံ အာဟရိတွာ ဝုတ္တံ, တတ္ထ အာပတ္တိ။ ဝဏ္ဏပိဋကအင်္ဂုလိမာလပိဋကရဋ္ဌပါလဂအဇတအာဠဝကဂဇ္ဇိတဂုဠှမဂ္ဂဂုဠှဝေဿန္တရဂုဠှဝိနယဝေဒလ္လပိဋကာနိ ပန အဗုဒ္ဓဝစနာနိယေဝါတိ ဝုတ္တံ။ သီလူပဒေသော နာမ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ, တသ္မိံ အာပတ္တိယေဝ။ အညာနိပိ မဂ္ဂကထာအာရမ္မဏကထာဗုဒ္ဓိကဒဏ္ဍက ဉာဏဝတ္ထုအသုဘကထာဒီနိ အတ္ထိ, တေသု သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဝိဘတ္တာ, ဓုတင်္ဂပဉှေ ပဋိပဒါ ဝိဘတ္တာ၊ တသ္မာ တေသု အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန သင်္ဂီတိံ အနာရုဠှေသု ရာဇောဝါဒတိက္ခိန္ဒြိယစတုပရိဝဋ္ဋနန္ဒောပနန္ဒကုလုမ္ဗသုတ္တေသုယေဝ အာပတ္တီတိ ဝတွာ အဝသေသေသု ယံ ဗုဒ္ဓဝစနတော အာဟရိတွာ ဝုတ္တံ, တဒေဝ အာပတ္တိဝတ္ထု ဟောတိ, န ဣတရန္တိ အယမတ္ထော ပရိဂ္ဂဟိတော။
֍ ဋီ ၄၈။ ဧကတော ဥဒ္ဒိသာပေန္တောတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တောပိ ဧကတော ဝဒတိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။
တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဥပသမ္ပန္နော စ အနုပသမ္ပန္နော စ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဒိသာပေန္တိ။ အာစရိယော နိသိန္နာနံ ဘဏာမီတိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝဒတိ, အာစရိယဿ အာပတ္တိ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဒွေပိ ဌိတာ ဂဏှန္တိ, ဧသေဝ နယော။ ဒဟရဘိက္ခု နိသိန္နော, သာမဏေရော ဌိတော, နိသိန္နဿ ဘဏာမီတိ ဘဏတော အနာပတ္တိ။ သစေ ဒဟရော တိဋ္ဌတိ, ဣတရော နိသီဒတိ, ဌိတဿ ဘဏာမီတိ ဘဏတောပိ အနာပတ္တိ။ သစေ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ အန္တရေ ဧကော သာမဏေရော နိသိန္နော ဟောတိ, တသ္မိံ နိသိန္နေ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ အာစရိယဿ အစိတ္တကာပတ္တိ။ သစေ သာမဏေရော ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ ဟောတိ, ယေသံ ဝါစေတိ, တေသု အပရိယာပန္နတ္တာ ဧကေန ဒိသာဘာဂေန ပလာယနကဂန္ထံ နာမ ဂဏှာတီတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ အနာပတ္တိ။ ဧကတော သဇ္ဈာယံ ကရောန္တောပိ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဥပသမ္ပန္နော ဧကတော သဇ္ဈာယံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀။) [သျ]ကရောန္တော တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဘဏတိ, အနာပတ္တိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တဿပိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ။ အယမ္ပိ ဟိ ဧကတော သဇ္ဈာယံ ကရောတိစ္စေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။
ယေဘုယျေန ပဂုဏံ ဂန္ထံ ဘဏန္တံ ဩပါတေတီတိ သစေ ဧကဂါထာယ ဧကော ပါဒေါ န အာဂစ္ဆတိ, သေသံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ ယေဘုယျေန ပဂုဏဂန္ထော နာမ။ ဧတေန နယေန သုတ္တေပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ဩပါတေန္တဿ ဧဝံ ဘဏာဟီတိ ဧကတောပိ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဩသာရေန္တံ ဩပါတေတီတိ သုတ္တံ ဥစ္စာရေန္တံ ပရိသမဇ္ဈေ ပရိသင်္ကမာနံ ဧဝံ ဝဒေဟီတိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတောပိ ဝဒန္တဿ အနာပတ္တိ။ ယံ ပန မဟာပစ္စရိယာဒီသု ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဝဒါ’’တိ ဝုတ္တော ယဒိ ဝဒတိ, ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နတ္ထိ, နတ္ထိဘာဝေါယေဝ စဿ ယုတ္တော။ ကသ္မာ? ကိရိယသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ ကိရိယာကိရိယံ ဘဝေယျ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ – ဝါစတော စ ဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
၅။ သဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒေ – မုဋ္ဌဿတီ အသမ္ပဇာနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ သတိသမ္ပဇညဿ အကရဏဝသေနေတံ ဝုတ္တံ, ဘဝင်္ဂေါတိဏ္ဏကာလေ ပန ကုတော သတိသမ္ပဇညန္တိ! ဝိကူဇမာနာတိ ဝိပ္ပလပမာနာ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ နာသာယ ကာကသဒ္ဒံ ဝိယ နိရတ္ထကသဒ္ဒံ မုဉ္စမာနာ။ ဥပါသကာတိ ပဌမတရံ ဥဋ္ဌိတဥပါသကာ။
֍ ဋီ ၅၀။ ဧတဒဝေါစုန္တိ ‘‘ဘဂဝတာ အာဝုသော ရာဟုလ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ ဘိက္ခူ သိက္ခာပဒဂါရဝေနေဝ ဧတံ အဝေါစုံ။ ပကတိယာ ပန တေ ဘဂဝတိ စ ဂါရဝေန အာယသ္မတော စ ရာဟုလဿ သိက္ခာကာမတာယ တဿ အာယသ္မတော ဝသနဋ္ဌာနံ အာဂတဿ စူဠမဉ္စကံ ဝါ အပဿေနံ ဝါ ယံ အတ္ထိ တံ ပညပေတွာ စီဝရံ ဝါ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဝါ ဥဿီသကရဏတ္ထာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁။) [သျ]ဒေန္တိ။ တတြိဒံ တဿာယသ္မတော သိက္ခာကာမတာယ – ဘိက္ခူ ကိရ တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ မုဋ္ဌိသမ္မုဉ္ဇနိဉ္စ ကစဝရဆဍ္ဍနကဉ္စ ဗဟိ ခိပန္တိ။ အထညေဟိ ‘‘အာဝုသော ကေနိဒံ ပါတိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညေ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဘန္တေ, ရာဟုလော ဣမသ္မိံ ပဒေသေ သဉ္စရိ, တေန နု ခေါ ပါတိတ’’န္တိ။ သော ပနာယသ္မာ ‘‘န မယှံ ဘန္တေ ဣဒံ ကမ္မ’’န္တိ ဧကဒိဝသမ္ပိ အဝတွာ တံ ပဋိသာမေတွာ ဘိက္ခူ ခမာပေတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဝစ္စကုဋိယာ သေယျံ ကပ္ပေသီတိ တံယေဝ သိက္ခာကာမတံ အနုဗြူဟန္တော ဓမ္မသေနာပတိမဟာမောဂ္ဂလ္လာနအာနန္ဒတ္ထေရာဒီနံ သန္တိကံ အဂန္တွာ ဘဂဝတော ဝဠဉ္ဇနကဝစ္စကုဋိယံ သေယျံ ကပ္ပေသိ။ သာ ကိရ ကုဋိ ကဝါဋဗဒ္ဓါ ဂန္ဓပရိဘဏ္ဍကတာ သမောသရိတပုပ္ဖဒါမာ စေတိယဋ္ဌာနမိဝ တိဋ္ဌတိ, အပရိဘောဂါ အညေသံ။
֍ ဋီ ၅၁။ ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဘဂဝါ သာမဏေရာနံ သင်္ဂဟကရဏတ္ထာယ တိရတ္တံ ပရိဟာရံ အဒါသိ။ န ဟိ ယုတ္တံ ကုလဒါရကေ ပဗ္ဗာဇေတွာ နာနုဂ္ဂဟေတုန္တိ။ သဟသေယျန္တိ ဧကတော သေယျံ။ သေယျာတိ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သယနမ္ပိ ဝုစ္စတိ, ယသ္မိံ သေနာသနေ သယန္တိ, တမ္ပိ။ တတ္ထ သေနာသနံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျာ နာမ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာယပ္ပသာရဏံ ဒဿေတုံ အနုပသမ္ပန္နေ နိပန္နေ ဘိက္ခု နိပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အယမေတ္ထ အတ္ထော – ‘‘သေနာသနသင်္ခါတံ သေယျံ ပဝိသိတွာ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သေယျံ ကပ္ပေယျ ဝိဒဟေယျ သမ္ပာဒေယျာ’’တိ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာတိအာဒိနာ ပန တဿာ သေနာသနသင်္ခါတာယ သေယျာယ လက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ သေနာသနံ ဥပရိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ အညေန ဝါ ကေနစိ သဗ္ဗမေဝ ပဋိစ္ဆန္နံ, အယံ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ပါကဋဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ ဝါစုဂ္ဂတဝသေန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာ နာမ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ ဆန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ? အထ ခေါ ဒုဿကုဋိယံ ဝသန္တဿာပိ န သက္ကာ အနာပတ္တိ ကာတုံ, တသ္မာ ယံ ကိဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒနသမတ္ထံ ဣဓ ဆဒနဉ္စ ပရိစ္ဆန္နဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စဝိဓစ္ဆဒနေယေဝ ဟိ ဂယှမာနေ ပဒရစ္ဆန္နေပိ သဟသေယျာ န ဘဝေယျ။ ယံ ပန သေနာသနံ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနာပိ ပရိက္ခိတ္တံ, အယံ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ နာမ သေယျာ။ ဆဒနံ အနာဟစ္စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာယေဝါတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ယဿာ ပန ဥပရိ ဗဟုတရံ ဌာနံ ဆန္နံ, အပ္ပံ အစ္ဆန္နံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂။) [သျ]သမန္တတော ဝါ ဗဟုတရံ ပရိက္ခိတ္တံ, အပ္ပံ အပရိက္ခိတ္တံ, အယံ ယေဘုယျေန ဆန္နာ ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နာ နာမ။ ဣမိနာ ဟိ လက္ခဏေန သမန္နာဂတော သစေပိ သတ္တဘူမကော ပါသာဒေါ ဧကူပစာရော ဟောတိ, သတဂဗ္ဘံ ဝါ စတုဿာလံ ဝါ, ဧကသေယျာဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထေ ဒိဝသေ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ အနုပသမ္ပန္နေ နိပန္နေ ဘိက္ခု နိပဇ္ဇတိ, အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ စ နိပဇ္ဇနမတ္တေနေဝ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန သမ္ဗဟုလာ သာမဏေရာ, ဧကော ဘိက္ခု, သာမဏေရဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာ။ တေ စေ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇန္တိ, တေသံ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ အာပတ္တိ။ ဘိက္ခုဿ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနေ ပန ဘိက္ခုဿေဝ ပယောဂေန ဘိက္ခုဿ အာပတ္တိ။ သစေ ပန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဧကော သာမဏေရော သဗ္ဗေသံ အာပတ္တိံ ကရောတိ, တဿ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနေနပိ ဘိက္ခူနံ အာပတ္တိယေဝ။ ဥဘယေသံ သမ္ဗဟုလဘာဝေပိ ဧသေဝ နယော။
အပိစေတ္ထ ဧကာဝါသာဒိကမ္ပိ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော ဟိ ဧကသ္မိံ အာဝါသေ ဧကေနေဝ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ တိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေတိ, တဿ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝသိကာ အာပတ္တိ။ ယောပိ ဧကသ္မိံယေဝ အာဝါသေ နာနာအနုပသမ္ပန္နေဟိ သဒ္ဓိံ တိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေတိ, တဿပိ။ ယောပိ နာနာအာဝါသေသု ဧကေနေဝ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ တိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေတိ, တဿပိ။ ယောပိ နာနာအာဝါသေသု နာနာအနုပသမ္ပန္နေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇနသတမ္ပိ ဂန္တွာ သဟသေယျံ ကပ္ပေတိ, တဿပိ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒေဝသိကာ အာပတ္တိ။
အယဉ္စ သဟသေယျာပတ္တိ နာမ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’’တိ ဝစနတော တိရစ္ဆာနဂတေနပိ သဒ္ဓိံ ဟောတိ, တတြ တိရစ္ဆာနဂတဿ ပရိစ္ဆေဒေါ မေထုနဓမ္မာပတ္တိယာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ သစေပိ ဂေါဓာဗိဠာလမင်္ဂုသာဒီသု ကောစိ ပဝိသိတွာ ဘိက္ခုနော ဝသနသေနာသနေ ဧကူပစာရဋ္ဌာနေ သယတိ, သဟသေယျာဝ ဟောတိ။
ယဒိ ပန ထမ္ဘာနံ ဥပရိ ကတပါသာဒဿ ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကဿ ဘိတ္တိယာ ဥပရိ ဌိတသုသိရတုလာသီသဿ သုသိရေန ပဝိသိတွာ တုလာယ အဗ္ဘန္တရေ သယိတွာ တေနေဝ သုသိရေန နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃။) [သျ]ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သယိတဘိက္ခုဿ အနာပတ္တိ။ သစေ ဆဒနေ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ, တေန ပဝိသိတွာ အန္တောဆဒနေ ဝသိတွာ တေနေဝ ပက္ကမတိ, နာနူပစာရေ ဥပရိမတလေ ဆဒနဗ္ဘန္တရေ သယိတဿ အာပတ္တိ, ဟေဋ္ဌိမတလေ သယိတဿ အနာပတ္တိ။ သစေ အန္တောပါသာဒေနေဝ အာရောဟိတွာ သဗ္ဗတလာနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ဧကူပစာရာနိ ဟောန္တိ, တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ သယိတဿ အာပတ္တိ။
သဘာသင်္ခေပေန ကတေ အဍ္ဎကုဋ္ဋကသေနာသနေ သယိတဿ ဝါဠသံဃာဋာဒီသု ကပေါတာဒယော ပဝိသိတွာ သယန္တိ, အာပတ္တိယေဝ။ ပရိက္ခေပဿ ဗဟိဂတေ နိဗ္ဗကောသဗ္ဘန္တရေ သယန္တိ, အနာပတ္တိ။ ပရိမဏ္ဍလံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဧကစ္ဆဒနာယ ဂဗ္ဘမာလာယ သတဂဗ္ဘံ စေပိ သေနာသနံ ဟောတိ, တတြ စေ ဧကေန သာဓာရဏဒွါရေန ပဝိသိတွာ ဝိသုံ ပါကာရေန အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသန္တိ, ဧကဂဗ္ဘေပိ အနုပသမ္ပန္နေ နိပန္နေ သဗ္ဗဂဗ္ဘေသု နိပန္နာနံ အာပတ္တိ။ သစေ သပမုခါ ဂဗ္ဘာ ဟောန္တိ, ပမုခဿ ဥပရိ အစ္ဆန္နံ ဥစ္စဝတ္ထုကံ စေပိ ဟောတိ, ပမုခေ သယိတော ဂဗ္ဘေ သယိတာနံ အာပတ္တိံ န ကရောတိ။ သစေ ပန ဂဗ္ဘစ္ဆဒနေနေဝ သဒ္ဓိံ သမ္ဗဒ္ဓစ္ဆဒနံ ဟောတိ, တတြ သယိတော သဗ္ဗေသံ အာပတ္တိံ ကရောတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗစ္ဆန္နတ္တာ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နတ္တာ စ, ဂဗ္ဘပရိက္ခေပေါယေဝ ဟိဿ ပရိက္ခေပေါတိ။ ဧတေနေဝ ဟိ နယေန အဋ္ဌကထာသု လောဟပါသာဒပရိက္ခေပဿ စတူသု ဒွါရကောဋ္ဌကေသု အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။
ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီတိ ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ အန္ဓကရဋ္ဌေ ပါဋေက္ကသန္နိဝေသာ ဧကစ္ဆဒနာ ဂဗ္ဘပါဠိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဉ္စ တတ္ထ ‘‘ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ နေဝ အဋ္ဌကထာသု အတ္ထိ၊ န ပါဠိယာ သမေတိ။ ဒသဟတ္ထုဗ္ဗေဓာပိ ဟိ ဇဂတိ ပရိက္ခေပသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ယမ္ပိ တတ္ထ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဇဂတိယာ ပမာဏံ ဝတွာ ‘‘ဧတံ ဧကူပစာရံ ပရိစ္ဆန္နံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယေပိ ဧကသာလဒွိသာလတိသာလစတုဿာလသန္နိဝေသာ မဟာပါသာဒါ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ပဝိဋ္ဌေန သက္ကာ ဟောန္တိ သဗ္ဗတ္ထ အနုပရိဂန္တုံ, တေသုပိ သဟသေယျာပတ္တိယာ န မုစ္စတိ။ သစေ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ဥပစာရံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတာ ဟောန္တိ, ဧကူပစာရဋ္ဌာနေယေဝ အာပတ္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄။) [သျ]ဒွီဟိ ဒွါရေဟိ ယုတ္တဿ သုဓာဆဒနမဏ္ဍပဿ မဇ္ဈေ ပါကာရံ ကရောန္တိ, ဧကေန ဒွါရေန ပဝိသိတွာ ဧကသ္မိံ ပရိစ္ဆေဒေ အနုပသမ္ပန္နော သယတိ, ဧကသ္မိံ ဘိက္ခု, အနာပတ္တိ။ ပါကာရေ ဂေါဓာဒီနံ ပဝိသနမတ္တမ္ပိ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ, ဧကသ္မိဉ္စ ပရိစ္ဆေဒေ ဂေါဓာ သယန္တိ, အနာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ ဆိဒ္ဒေန ဂေဟံ ဧကူပစာရံ နာမ ဟောတိ။ သစေ ပါကာရမဇ္ဈေ ဆိန္ဒိတွာ ဒွါရံ ယောဇေန္တိ, ဧကူပစာရတာယ အာပတ္တိ။ တံ ဒွါရံ ကဝါဋေန ပိဒဟိတွာ သယန္တိ, အာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ ဒွါရပိဒဟနေန ဂေဟံ နာနူပစာရံ နာမ ဟောတိ, ဒွါရံ ဝါ အဒွါရံ။ ကဝါဋဉှိ သံဝရဏဝိဝရဏေဟိ ယထာသုခံ ဝဠဉ္ဇနတ္ထာယ ကတံ, န ဝဠဉ္ဇနူပစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ သစေ ပန တံ ဒွါရံ ပုန ဣဋ္ဌကာဟိ ပိဒဟန္တိ, အဒွါရံ ဟောတိ, ပုရိမေ နာနူပစာရဘာဝေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဒီဃပမုခံ စေတိယဃရံ ဟောတိ။ ဧကံ ကဝါဋံ အန္တော, ဧကံ ဗဟိ, ဒွိန္နံ ကဝါဋာနံ အန္တရေ အနုပသမ္ပန္နော အန္တောစေတိယဃရေ သယန္တဿ အာပတ္တိံ ကရောတိ, ဧကူပစာရတ္တာ။
တတြ ယဿ ‘‘သိယာ အယံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ နာမ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန ‘သေယျာ နာမ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ ယေဘုယျေန ဆန္နာ ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နာ’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ပိဟိတဒွါရော စ ဂဗ္ဘော သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နောဝ ဟောတိ။ တသ္မာ တတ္ထ အန္တော သယိတေနေဝ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိ, ဗဟိ သယိတေန အနာပတ္တီ’’တိ။ သော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘အပိဟိတဒွါရေ ပန ကသ္မာ ဗဟိ သယိတေန အာပတ္တီ’’တိ? ပမုခဿ ဂဗ္ဘေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗစ္ဆန္နတ္တာ။ ‘‘ကိံ ပန ဂဗ္ဘေ ပိဟိတေ ဆဒနံ ဝိဒ္ဓသ္တံ ဟောတီ’’တိ? န ဝိဒ္ဓသ္တံ, ဂဗ္ဘေန သဒ္ဓိံ ပမုခဿ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နတာ န ဟောတိ။ ‘‘ကိံ ပရိက္ခေပေါ ဝိဒ္ဓသ္တော’’တိ? အဒ္ဓါ ဝက္ခတိ ‘‘န ဝိဒ္ဓသ္တော, ကဝါဋေန ဥပစာရော ပရိစ္ဆန္နော’’တိ။ ဧဝံ ဒူရမ္ပိ ဂန္တွာ ပုန ဧကူပစာရနာနူပစာရတံယေဝ ပစ္စာဂမိဿတိ။
အပိစ ယဒိ ဗျဉ္ဇနမတ္တေယေဝ အတ္ထော သုဝိညေယျော သိယာ, သဗ္ဗစ္ဆန္နာတိ ဝစနတော ပဉ္စန္နံ အညတရေန ဆဒနေန ဆန္နာ ဧဝ သေယျာ သိယာ, န အညေန။ ဧဝဉ္စ သတိ ပဒရစ္ဆန္နာဒီသု အနာပတ္တိ သိယာ။ တတော ယဒတ္ထံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, သွေဝ အတ္ထော ပရိဟာယေယျ။ ပရိဟာယတု ဝါ မာ ဝါ, ကထံ အဝုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ၊ ကော ဝါ ဝဒတိ ‘‘အဝုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ? ဝုတ္တဉှေတံ အနိယတေသု – ‘‘ပဋိစ္ဆန္နံ နာမ အာသနံ ကုဋ္ဋေန ဝါ ကဝါဋေန ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅။) [သျ]ကိလဉ္ဇေန ဝါ သာဏိပါကာရေန ဝါ ရုက္ခေန ဝါ ထမ္ဘေန ဝါ ကောဋ္ဌလိကာယ ဝါ ယေန ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတီ’’တိ။ တသ္မာ ယထာ တတ္ထ ယေန ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နံ ပဋိစ္ဆန္နမေဝ, ဧဝမိဓာပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ သေနာသနံ ခုဒ္ဒကံ ဝါ ဟောတု မဟန္တံ ဝါ အညေန သဒ္ဓိံ သမ္ဗဒ္ဓံ ဝါ အသမ္ဗဒ္ဓံ ဝါ ဒီဃံ ဝါ ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဧကဘူမကံ ဝါ, အနေကဘူမကံ ဝါ, ယံ ယံ ဧကူပစာရံ သဗ္ဗတ္ထ ယေန ကေနစိ ပဋိစ္ဆာဒနေန သဗ္ဗစ္ဆန္နေ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေန ဝါ ဆန္နေ ယေဘုယျေန ဝါ ပရိစ္ဆန္နေ သဟသေယျာပတ္တိ ဟောတီတိ။
֍ ဋီ ၅၃။ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေတိ ဧဝမာဒီသုပိ မဟာပစ္စရိယံ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ, သဗ္ဗစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ, ယေဘုယျေနဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ, သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ, သဗ္ဗပရိဆန္နေ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ, ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ, ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, ယေဘုယျေနဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ, ပါဠိယံ ဒုက္ကဋေန သဟ ပဉ္စ ဒုက္ကဋာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ, ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ, စူဠကစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ, သဗ္ဗစ္ဆန္နေ သဗ္ဗအပရိစ္ဆန္နေတိ စ ဧတ္ထ သေနမ္ဗမဏ္ဍပဝဏ္ဏံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ‘‘ယထာ ဇဂတိ ပရိက္ခေပသင်္ခယ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သဟသေယျသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆။) [သျ]၆။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၅။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒေ – အာဝသထာဂါရန္တိ အာဂန္တုကာနံ ဝသနာဂါရံ။ ပညတ္တံ ဟောတီတိ ပုညကာမတာယ ကတွာ ဌပိတံ ဟောတိ။ ယေန သာ ဣတ္ထီ တေနုပသင်္ကမီတိ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ အာဝသထာဂါရံ ပညတ္တံ အတ္ထီတိ မနုဿာနံ သုတွာ ဥပသင်္ကမိ။ ဂန္ဓဂန္ဓိနီတိ အဂရုကုင်္ကုမာဒီနံ ဂန္ဓာနံ ဂန္ဓော ဂန္ဓဂန္ဓော, သော အဿာ အတ္ထီတိ ဂန္ဓဂန္ဓိနီ။ သာဋကံ နိက္ခိပိတွာတိ အပ္ပေဝ နာမဿ ဣမမ္ပိ ဝိပ္ပကာရံ ပဿန္တဿ ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ စိန္တေတွာ ဧဝမကာသိ။ ဩက္ခိပိတွာတိ အဓော ခိပိတွာ။ အစ္စယောတိ အပရာဓော။ မံ အစ္စဂမာတိ မံ အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေဝ ဟိ ဝိသေသော – ပဌမသိက္ခာပဒေ စတုတ္ထဒိဝသေ အာပတ္တိ ဣဓ ပဌမဒိဝသေပိ။ ယက္ခီပေတီဟိ ဒိဿမာနကရူပါဟိ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ စ မေထုနဓမ္မဝတ္ထုဘူတာယ ဧဝ ဒုက္ကဋံ။ သေသာဟိ အနာပတ္တိ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမသဒိသာနေဝါတိ။
ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၀။ သတ္တမသိက္ခာပဒေ – ဃရဏီတိ ဃရသာမိနီ။ နိဝေသနဒွါရေတိ နိဝေသနဿ မဟာဒွါရေ။ ဃရသုဏှာတိ တသ္မိံ ဃရေ သုဏှာ။ အာဝသထဒွါရေတိ ဩဝရကဒွါရေ။ ဝိဿဋ္ဌေနာတိ သုနိဂ္ဂတေန သဒ္ဒေန။ ဝိဝဋေနာတိ သုဋ္ဌု ပကာသေန အသံဝုတေန။ ဓမ္မော ဒေသေတဗ္ဗောတိ အယံ သရဏသီလာဒိဘေဒေါ ဓမ္မော ကထေတဗ္ဗော။ အညာတုန္တိ အာဇာနိတုံ။ ဝိညုနာ ပုရိသဝိဂ္ဂဟေနာတိ ဝိညုနာ ပုရိသေန, ပုရိသဝိဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာပိ ဌိတေန န ယက္ခေန န ပေတေန န တိရစ္ဆာနဂတေန။
֍ ဋီ ၆၆။ အနာပတ္တိ ဝိညုနာ ပုရိသဝိဂ္ဂဟေနာတိ ဝိညုနာ ပုရိသဝိဂ္ဂဟေန သဒ္ဓိံ ဌိတာယ ဗဟုမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟီတိ ဆဟိ ပဉ္စဟိ ဝါစာဟိ ယော ဒေသေတိ, တဿပိ အနာပတ္တိ။ တတ္ထ ဧကော ဂါထာပါဒေါ ဧကဝါစာတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဝါစာပမာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ အဋ္ဌကထံ ဓမ္မပဒံ ဇာတကာဒိဝတ္ထုံ ဝါ ကထေတုကာမော ဟောတိ, ဆပ္ပဉ္စပဒမတ္တမေဝ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇။) [သျ]ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ဧကပဒံ ပါဠိတော ပဉ္စ အဋ္ဌကထာတောတိ ဧဝံ ဆ ပဒါနိ အနတိက္ကာမေတွာဝ ကထေတဗ္ဗော။ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ ဟိ ဣဓာပိ သဗ္ဗော ဓမ္မောယေဝ။ တသ္မိံ ဒေသေတီတိ တသ္မိံ ခဏေ ဒေသေတိ။ သမ္ပဒါနတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တဿာ ဒေသေတီတိ အတ္ထော။ အညိဿာ မာတုဂါမဿာတိ ဧကိဿာ ဒေသေတွာ ပုန အာဂတာဂတာယ အညိဿာပိ ဒေသေတီတိ ဧဝံ ဧကာသနေ နိသိန္နော မာတုဂါမသတသဟဿန္နမ္ပိ ဒေသေတီတိ အတ္ထော။ မဟာပစ္စရိယဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ သမံ နိသိန္နာနံ မာတုဂါမာနံ ‘‘တုမှာကံ ဧကေကိဿာ ဧကေကံ ဂါထံ ဒေသေဿာမိ, တံ သုဏာထာတိ ဒေသေတိ, အနာပတ္တိ။ ပဌမံ ဧကေကိဿာ ဧကေကံ ဂါထံ ကထေဿာမီတိ အာဘောဂံ ကတွာ ဇာနာပေတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပစ္ဆာတိ။ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတီတိ မာတုဂါမော ‘‘ဒီဃနိကာယော နာမ ဘန္တေ ကိမတ္ထံ ဒီပေတီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဧဝံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဘိက္ခု သဗ္ဗံ စေပိ ဒီဃနိကာယံ ကထေတိ, အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ – ဝါစတော စ ဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
၈။ ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၇။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒေ – ဝတ္ထုကထာယ တာဝ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမေဝ ဟိ ဝိသေသော – တတ္ထ အဘူတံ အာရောစေသုံ, ဣဓ ဘူတံ။ ဘူတမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနာ အာရောစေသုံ, န အရိယာ။ အရိယာနဉှိ ပယုတ္တဝါစာ နာမ နတ္ထိ, အတ္တနော ဂုဏေ အာရောစယမာနေ ပန အညေ န ပဋိသေဓေသုံ, တထာဥပ္ပန္နေ စ ပစ္စယေ သာဒိယိံသု, တထာဥပ္ပန္နဘာဝံ အဇာနန္တာ။
‘‘အထ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသု’’န္တိအာဒိမှိ ပန ယေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု, တေ အာရောစေသုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ကစ္စိ ပန ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဘူတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတေ ပန သဗ္ဗေပိ ‘‘ဘူတံ ဘဂဝါ’’တိ ပဋိဇာနိံသု။ အရိယာနမ္ပိ ဟိ အဗ္ဘန္တရေ ဘူတော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောတိ။ အထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈။) [သျ]ဘဂဝါ အရိယမိဿကတ္တာ ‘‘မောဃပုရိသာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကထဉှိ နာမ တုမှေ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒရဿ ကာရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အရိယာ အညေသံ သုတွာ ‘‘အယျော ကိရ, ဘန္တေ, သောတာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ပသန္နေဟိ မနုဿေဟိ ပုစ္ဆိယမာနာ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ အနာဒီနဝဒဿိနော သုဒ္ဓစိတ္တတာယ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဝိသေသာဓိဂမံ ပဋိဇာနိံသု။ ဧဝံ ပဋိဇာနန္တေဟိ စ တေဟိ ယံ အညေ ဥဒရဿ ကာရဏာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဥပ္ပါဒေသုံ, တံ သုဒ္ဓစိတ္တတာယ သာဒိယန္တေဟိပိ ဥဒရဿ ကာရဏာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဝဏ္ဏော ဘာသိတော ဝိယ ဟောတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကေနေဝ နယေန ‘‘ကထဉှိ နာမ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဥဒရဿ ကာရဏာ ဂိဟီနံ အညမညံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိဿထာ’’တိ အာဟ။ သေသံ စတုတ္ထပါရာဇိကဝတ္ထုသဒိသမေဝ။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေပိ ကေဝလံ တတ္ထ ပါရာဇိကဉ္စေဝ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဣဓ ဘူတတ္တာ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ အယံ ဝိသေသော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ ဋီ ၇၇။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတီ’’တိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဟိ အန္တရာ ဝါ အတိကဍ္ဎိယမာနေန ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုတပရိယတ္တိသီလဂုဏံ ပန အနုပသမ္ပန္နဿာပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ။ ‘‘ဥမ္မတ္တကဿာ’’တိ ဣဒံ ပန ဣဓ န ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနံ ဥမ္မာဒဿ ဝါ စိတ္တက္ခေပဿ ဝါ အဘာဝါတိ။ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ဟိ ဝိစာရိတံ ‘‘ဈာနလာဘီ ပန ပရိဟီနေ ဈာနေ ဥမ္မတ္တကော ဘဝေယျ, တဿပိ ဘူတာရောစနပစ္စယာ အနာပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, ဘူတဿေဝ အဘာဝတော’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဘူတာရောစနံ နာမေတံ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ သမုဋ္ဌာတိ – ကာယတော ဝါစတော ကာယဝါစတော စာတိ။ ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, ကုသလာဗျာကတစိတ္တေဟိ ဒွိစိတ္တံ, သုခမဇ္ဈတ္တဝေဒနာဟိ ဒွိဝေဒနန္တိ။
ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉။) [သျ]၉။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၈။ နဝမသိက္ခာပဒေ – ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ စတ္တာရိ စ ပါရာဇိကာနိ တေရသ စ သံဃာဒိသေသာတိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ ‘‘ပါရာဇိကာနိ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ, သံဃာဒိသေသံ ပန ဣဓ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ဝိစာရဏာ – သစေ ပါရာဇိကံ အာရောစေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ န ဘဝေယျ, ယထာ သမာနေပိ ဘိက္ခု-ဘိက္ခုနီနံ ဥပသမ္ပန္နသဒ္ဒေ ယတ္ထ ဘိက္ခုနီ အနဓိပ္ပေတာ ဟောတိ, တတ္ထ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓ သမာနေပိ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသာနံ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒေ ယဒိ ပါရာဇိကံ အနဓိပ္ပေတံ, ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ တေရသ သံဃာဒိသေသာ’’တိ ဧတဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တတ္ထ ဘဝေယျ ‘‘ယော ပါရာဇိကံ အာပန္နော, သော ဘိက္ခုဘာဝတော စုတော, တသ္မာ တဿ အာပတ္တိံ အာရောစေန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧဝံ သတိ အက္ကောသန္တောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျ, ပါစိတ္တိယမေဝ စ အာပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အသုဒ္ဓေါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော, တဉ္စေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပါယော ဝဒတိ, အာပတ္တိ ဩမသဝါဒဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉)။ ဧဝံ ပါဠိယာ ဝိစာရိယမာနာယ ပါရာဇိကံ အာရောစေန္တဿာပိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဒိဿတိ။ ကိဉ္စာပိ ဒိဿတိ, အထ ခေါ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာစရိယာဝ ဧတ္ထ ပမာဏံ, န အညာ ဝိစာရဏာ။ ပုဗ္ဗေပိ စ အာဝေါစုမှ – ‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော, ယော တဿ ပုတ္တေဟိ တထေဝ ဉာတော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဟိ ဗုဒ္ဓဿ အဓိပ္ပါယံ ဇာနန္တိ။
ဣမိနာပိ စေတံ ပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ စ အာရောစနံ အာယတိံ သံဝရတ္ထာယ ပုန တထာရူပံ အာပတ္တိံ အနာပဇ္ဇနတ္ထာယ ဘဂဝတာ အနုညာတံ, န တဿ ဘိက္ခုနော အဝဏ္ဏမတ္တပ္ပကာသနတ္ထာယ, သာသနေ စဿ ပတိဋ္ဌာနိသေဓနတ္ထာယ, န စ ပါရာဇိကံ အာပန္နဿ ပုန တထာရူပါယ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနေန ဘိက္ခုဘာဝေါ နာမ အတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကာနိ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ, သံဃာဒိသေသံ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတ’’န္တိ ယံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ, တံ သုဝုတ္တမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀။) [သျ]֍ ဋီ ၈၀။ အတ္ထိဘိက္ခုသမ္မုတိ အာပတ္တိပရိယန္တာတိအာဒီသု ပန ယာ အယံ ဘိက္ခုသမ္မုတိ ဝုတ္တာ, သာ န ကတ္ထစိ အာဂတာ, ဣဓ ဝုတ္တတ္တာယေဝ ပန အဘိဏှာပတ္တိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ဧဝမေသ ပရေသု ဟိရောတ္တပ္ပေနာပိ အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇိဿတီတိ တဿ ဘိက္ခုနော ဟိတေသိတာယ တိက္ခတ္တုံ အပလောကေတွာ သံဃေန ကာတဗ္ဗာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
֍ ဋီ ၈၂။ အဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ အာရောစေတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ပဉ္စပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ အာရောစေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ပါရာဇိကံ အာရောစေန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရန္တိ ဧတ္ထ အာဒိတော ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လော နာမ အဇ္ဈာစာရော, သေသာနိ အဒုဋ္ဌုလ္လော။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမာ ပနဿ အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၈၃။ ဝတ္ထုံ အာရောစေတီတိ ‘‘အယံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အာပန္နော, ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပန္နော, အတ္တကာမံ အာပန္နော’’ ကာယသံသဂ္ဂံ အာပန္နောတိ ဧဝံ ဝဒန္တဿ အနာပတ္တိ။ အာပတ္တိံ အာရောစေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အယံ ပါရာဇိကံ အာပန္နော, သံဃာဒိသေသံ ထုလ္လစ္စယံ ပါစိတ္တိယံ ပါဋိဒေသနီယံ ဒုက္ကဋံ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ အနာပတ္တိ။ ‘‘အယံ အသုစိံ မောစေတွာ သံဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ ပန နယေန ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိံ ဃဋေတွာ အာရောစေန္တဿေဝ အာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၆။ ဒသမသိက္ခာပဒေ – ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီတိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဇာတပထဝိဉ္စ အဇာတပထဝိဉ္စ ဒဿေတိ။ အပ္ပပါသာဏာဒီသု အပ္ပါ ပါသာဏာ ဧတ္ထာတိ အပ္ပပါသာဏာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁။) [သျ]မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာနိ။ မရုမ္ဗာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလိကာတိ ဝါလုကာယေဝ။ ယေဘုယျေန ပံသုကာတိ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု, ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရော။ အဒဍ္ဎာပီတိ ဥဒ္ဓနပတ္တပစနကုမ္ဘကာရာဝါပါဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ။ သာ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ, သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဗဟုတရာ သက္ခရာ။ ဟတ္ထိကုစ္ဆိယံ ကိရ ဧကပစ္ဆိပူရံ အာဟရာပေတွာ ဒေါဏိယံ ဓောဝိတွာ ပထဝိယာ ယေဘုယျေန သက္ခရဘာဝံ ဉတွာ သယံ ဘိက္ခူ ပေါက္ခရဏိံ ခဏိံသု။ ယာနိ ပန မဇ္ဈေ ‘‘အပ္ပပံသု အပ္ပမတ္တိကာ’’တိ ဒွေ ပဒါနိ, တာနိ ယေဘုယျေနပါသာဏာဒိပဉ္စကမေဝ ပဝိသန္တိ တေသံယေဝ ဟိ ဒွိန္နံ ပဘေဒဒဿနမေတံ။ သယံ ခဏတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ပဟာရေ ပဟာရေ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သကိံ အာဏတ္တော ဗဟုကမ္ပိ ခဏတီတိ သစေပိ သကလဒိဝသံ ခဏတိ, အာဏာပကဿ ဧကံယေဝ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန ကုသိတော ဟောတိ, ပုနပ္ပုနံ အာဏာပေတဗ္ဗော။ တံ အာဏာပေတွာ ခဏာပေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယံ။ အယံ တာဝ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။
အယံ ပန ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော – ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ခတာယေဝ ဟိ ပေါက္ခရဏီ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ အယံ ကပ္ပိယဝေါဟာရော။ ဧသ နယော ‘‘ဝါပိံ တဠာကံ အာဝါဋံ ခဏာ’’တိအာဒီသုပိ။ ‘‘ဣမံ ဩကာသံ ခဏ, ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကန္ဒံ ခဏ, မူလံ ခဏာ’’တိ အနိယာမေတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏ, ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ကန္ဒံ ဝါ မူလံ ဝါ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပေါက္ခရဏိံ သောဓေန္တေဟိ ယော ကုဋေဟိ ဥဿိဉ္စိတုံ သက္ကာ ဟောတိ တနုကကဒ္ဒမော, တံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဗဟလံ န ဝဋ္ဋတိ။ အာတပေန သုက္ခကဒ္ဒမော ဖလတိ, တတြ ယော ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယာ အသမ္ဗဒ္ဓေါ, တမေဝ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒကေန ဂတဋ္ဌာနေ ဥဒကပပ္ပဋကော နာမ ဟောတိ, ဝါတပ္ပဟာရေန စလတိ, တံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပေါက္ခရဏီအာဒီနံ တဋံ ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဒကသာမန္တာ ပတတိ, သစေ ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌံ, ဆိန္ဒိတုံ ဝါ ဘိန္ဒိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ, စာတုမာသတော ဥဒ္ဓံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂။) [သျ]န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဥဒကေယေဝ ပတတိ, ဒေဝေ အတိရေကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌေပိ ဥဒကေယေဝ ဥဒကဿ ပတိတတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ သောဏ္ဍိံ ခဏန္တိ, သစေ တတ္ထ ပဌမမေဝ သုခုမရဇံ ပတတိ, တဉ္စေ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌံ ဟောတိ, စာတုမာသစ္စယေန အကပ္ပိယပထဝီသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ဥဒကေ ပရိယာဒိဏ္ဏေ သောဏ္ဍိံ သောဓေန္တေဟိ တံ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပဌမမေဝ ဥဒကေန ပူရတိ, ပစ္ဆာ ရဇံ ပတတိ, တံ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဟိ ဒေဝေ ဝဿန္တေပိ ဥဒကေယေဝ ဥဒကံ ပတတီတိ။ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ သုခုမရဇံ ဟောတိ, ဒေဝေ ဖုသာယန္တေ အလ္လီယတိ, တမ္ပိ စာတုမာသစ္စယေန ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန အကတပဗ္ဘာရေ ဝမ္မိကော ဥဋ္ဌိတော ဟောတိ, ယထာသုခံ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အဗ္ဘောကာသေ ဥဋ္ဌဟတိ, ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌောယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ရုက္ခာဒီသု အာရုဠှဥပစိကာမတ္တိကာယပိ ဧသေဝ နယော။ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒဂူထမူသိကုက္ကရဂေါကဏ္ဋကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဂေါကဏ္ဋကော နာမ ဂါဝီနံ ခုရစ္ဆိန္နကဒ္ဒမော ဝုစ္စတိ။ သစေ ပန ဟေဋ္ဌိမတလေန ဘူမိသမ္ဗန္ဓော ဟောတိ, ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသိတဋ္ဌာနေပိ နင်္ဂလစ္ဆိန္နမတ္တိကာပိဏ္ဍံ ဂဏှန္တဿ ဧသေဝ နယော။ ပုရာဏသေနာသနံ ဟောတိ အစ္ဆဒနံ ဝါ ဝိနဋ္ဌစ္ဆဒနံ ဝါ, အတိရေကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌံ ဇာတပထဝီသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ။ တတော အဝသေသံ ဆဒနိဋ္ဌကံ ဝါ ဂေါပါနသီအာဒိကံ ဥပကရဏံ ဝါ ‘‘ဣဋ္ဌကံ ဂဏှာမိ ဂေါပနသိံ ဘိတ္တိပါဒံ ပဒရတ္ထရဏံ ပါသာဏတ္ထမ္ဘံ ဂဏှာမီ’’တိ သညာယ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေန သဒ္ဓိံ မတ္တိကာ ပတတိ, အနာပတ္တိ။ ဘိတ္တိမတ္တိကံ ဂဏှန္တဿ ပန အာပတ္တိ။ သစေ ယာ ယာ အတိန္တာ တံ တံ ဂဏှာတိ, အနာပတ္တိ။
အန္တောဂေဟေ မတ္တိကာပုဉ္ဇော ဟောတိ, တသ္မိံ ဧကဒိဝသံ ဩဝဋ္ဌေ ဂေဟံ ဆာဒေန္တိ, သစေ သဗ္ဗော တိန္တော စာတုမာသစ္စယေန ဇာတပထဝီယေဝ။ အထဿ ဥပရိဘာဂေါယေဝ တိန္တော, အန္တော အတိန္တော, ယတ္တကံ တိန္တံ တံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အပနာမေတွာ သေသံ ယထာသုခံ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒကေန တေမေတွာ ဧကာဗဒ္ဓါယေဝ ဟိ ဇာတပထဝီ ဟောတိ, န ဣတရာတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃။) [သျ]အဗ္ဘောကာသေ မတ္တိကာပါကာရော ဟောတိ, အတိရေကစာတုမာသံ စေ ဩဝဋ္ဌော ဇာတပထဝီသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ လဂ္ဂပံသုံ ပန အလ္လဟတ္ထေန ဆုပိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဣဋ္ဌကပါကာရော ဟောတိ, ယေဘုယျေနကထလဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ယထာသုခံ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဗ္ဘောကာသေ ဌိတမဏ္ဍပတ္ထမ္ဘံ ဣတော စိတော စ သဉ္စာလေတွာ ပထဝိံ ဝိကောပေန္တေန ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဥဇုကမေဝ ဥဒ္ဓရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အညမ္ပိ သုက္ခရုက္ခံ ဝါ သုက္ခခါဏုကံ ဝါ ဂဏှန္တဿ ဧသေဝ နယော။ နဝကမ္မတ္ထံ ပါသာဏံ ဝါ ရုက္ခံ ဝါ ဒဏ္ဍကေဟိ ဥစ္စာလေတွာ ပဝဋ္ဋေန္တာ ဂစ္ဆန္တိ, တတ္ထ ပထဝီ ဘိဇ္ဇတိ, သစေ သုဒ္ဓစိတ္တာ ပဝဋ္ဋေန္တိ, အနာပတ္တိ။ အထ ပန တေန အပဒေသေန ပထဝိံ ဘိန္ဒိတုကာမာယေဝ ဟောန္တိ, အာပတ္တိ။ သာခါဒီနိ ကဍ္ဎန္တာနမ္ပိ ပထဝိယံ ဒါရူနိ ဖာလေန္တာနမ္ပိ ဧသေဝ နယော။
ပထဝိယံ အဋ္ဌိသူစိကဏ္ဋကာဒီသုပိ ယံကိဉ္စိ အာကောဋေတုံ ဝါ ပဝေသေတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဿာဝဓာရာယ ဝေဂေန ပထဝိံ ဘိန္ဒိဿာမီတိ ဧဝံ ပဿာဝမ္ပိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကရောန္တဿ ဘိဇ္ဇတိ, အာပတ္တိ။ ဝိသမဘူမိံ သမံ ကရိဿာမီတိ သမ္မုဉ္ဇနိယာ ဃံသိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, ဝတ္တသီသေနေဝ ဟိ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဘူမိံ ကောဋ္ဋေန္တိ, ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝိလိခန္တိ, ‘‘စင်္ကမိတဋ္ဌာနံ ဒဿေဿာမာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဘူမိံ ဘိန္ဒန္တာ စင်္ကမန္တိ, သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝီရိယသမ္ပဂ္ဂဟတ္ထံ ပန သမဏဓမ္မံ ကရောန္တေန သုဒ္ဓစိတ္တေန စင်္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ‘‘ဟတ္ထံ ဓောဝိဿာမာ’’တိ ပထဝိယံ ဃံသန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ အဃံသန္တေန ပန အလ္လဟတ္ထံ ပထဝိယံ ဌပေတွာ ရဇံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ကဏ္ဍုကစ္ဆုအာဒီဟိ အာဗာဓိကာ ဆိန္နတဋာဒီသု အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဃံသန္တိ န ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၈၇။ ခဏတိ ဝါ ခဏာပေတိ ဝါတိ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ သမ္မဇ္ဇနီသလာကာယပိ သယံ ဝါ ခဏတိ, အညေန ဝါ ခဏာပေတိ။ ဘိန္ဒတိ ဝါ ဘေဒါပေတိ ဝါတိ အန္တမသော ဥဒကမ္ပိ ဆဍ္ဍေန္တော သယံ ဝါ ဘိန္ဒတိ, အညေန ဝါ ဘိန္ဒာပေတိ။ ဒဟတိ ဝါ ဒဟာပေတိ ဝါတိ အန္တမသော ပတ္တမ္ပိ ပစန္တော သယံ ဝါ ဒဟတိ, အညေန ဝါ ဒဟာပေတိ။ ယတ္တကေသု ဌာနေသု အဂ္ဂိံ ဒေတိ ဝါ ဒါပေတိ ဝါ တတ္တကာနိ ပါစိတ္တိယာနိ။ ပတ္တံ ပစန္တေနပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ပက္ကဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ ပစိတဗ္ဗော။ အဒဍ္ဎာယ ပထဝိယာ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တပစနကပါလဿ ပန ဥပရိ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒါရူနံ ဥပရိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄။) [သျ]ဌပေတိ, သော အဂ္ဂိ တာနိ ဒဟန္တော ဂန္တွာ ပထဝိံ ဒဟတိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဋ္ဌကကပါလာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတြာပိ ဟိ ဣဋ္ဌကာဒီနံယေဝ ဥပရိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? တေသံ အနုပါဒါနတ္တာ။ န ဟိ တာနိ အဂ္ဂိဿ ဥပါဒါနသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ သုက္ခခါဏုသုက္ခရုက္ခာဒီသုပိ အဂ္ဂိံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ပထဝိံ အပ္ပတ္တမေဝ နိဗ္ဗာပေတွာ ဂမိဿာမီတိ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာပေတုံ န သက္ကောတိ, အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ။ တိဏုက္ကံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော ဟတ္ထေ ဍယှမာနေ ဘူမိယံ ပါတေတိ, အနာပတ္တိ။ ပတိတဋ္ဌာနေယေဝ ဥပါဒါနံ ဒတွာ အဂ္ဂိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ဒဍ္ဎပထဝိယာ စ ယတ္တကံ ဌာနံ ဥသုမာယ အနုဂတံ, သဗ္ဗံ ဝိကောပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တတ္ထေဝ ဝုတ္တံ။ ယော ပန အဇာနနကော ဘိက္ခု အရဏီသဟိတေန အဂ္ဂိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ကိံ ကရောမီ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘ဇာလေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, ‘‘ဟတ္ထော ဍယှတီ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘ယထာ န ဍယှတိ တထာ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ဘူမိယံ ပါတေဟီ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ဟတ္ထေ ဍယှမာနေ ပါတေတိ ‘‘ပထဝိံ ဒဟိဿာမီ’’တိ အပါတိတတ္တာ အနာပတ္တိ။ ပတိတဋ္ဌာနေ ပန အဂ္ဂိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၈၈။ အနာပတ္တိ ဣမံ ဇာနာတိအာဒီသု ‘‘ဣမဿ ထမ္ဘဿ အာဝါဋံ ဇာန, မဟာမတ္တိကံ ဇာန, ထုသမတ္တိကံ ဇာန, မဟာမတ္တိကံ ဒေဟိ, ထုသမတ္တိကံ ဒေဟိ, မတ္တိကံ အာဟရ, ပံသုံ အာဟရ, မတ္တိကာယ အတ္ထော, ပံသုနာ အတ္ထော, ဣမဿ ထမ္ဘဿ အာဝါဋံ ကပ္ပိယံ ကရောဟိ, ဣမံ မတ္တိကံ ကပ္ပိယံ ကရောဟိ, ဣမံ ပံသုံ ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အသဉ္စိစ္စာတိ ပါသာဏရုက္ခာဒီနိ ဝါ ပဝဋ္ဋေန္တဿ ကတ္တရဒဏ္ဍေန ဝါ အာဟစ္စ အာဟစ္စ ဂစ္ဆန္တဿ ပထဝီ ဘိဇ္ဇတိ, သာ ‘‘တေန ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သဉ္စိစ္စ အဘိန္နတ္တာ အသဉ္စိစ္စ ဘိန္နာ နာမ ဟောတိ။ ဣတိ အသဉ္စိစ္စ ဘိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ။ အသတိယာတိ အညဝိဟိတော ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝါ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဝါ ပထဝိံ ဝိလိခန္တော တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ အသတိယာ ဝိလိခန္တဿ ဝါ ဘိန္ဒန္တဿ ဝါ အနာပတ္တိ။ အဇာနန္တဿာတိ အန္တောဂေဟေ ဩဝဋ္ဌံ ဆန္နံ ပထဝိံ ‘‘အကပ္ပိယပထဝီ’’တိ န ဇာနာတိ, ‘‘ကပ္ပိယပထဝီ’’တိ သညာယ ဝိကောပေတိ, ‘‘ခဏာမိ ဘိန္ဒာမိ ဒဟာမီ’’တိ ဝါ န
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅။) [သျ]ဇာနာတိ, ကေဝလံ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ ခဏိတ္တာဒီနိ ဝါ ဌပေတိ, ဍယှမာနဟတ္ထော ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေတိ, ဧဝံ အဇာနန္တဿ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ
၁။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၉။ သေနာသနဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – အနာဒိယန္တောတိ တဿာ ဝစနံ အဂဏှန္တော။ ဒါရကဿ ဗာဟုံ အာကောဋေသီတိ ဥက္ခိတ္တံ ဖရသုံ နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တော မနုဿာနံ စက္ခုဝိသယာတီတေ မဟာရာဇသန္တိကာ လဒ္ဓေ ရုက္ခဋ္ဌကဒိဗ္ဗဝိမာနေ နိပန္နဿ ဒါရကဿ ဗာဟုံ ထနမူလေယေဝ ဆိန္ဒိ။ န ခေါ မေတံ ပတိရူပန္တိအာဒိမှိ အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – ဟိမဝန္တေ ကိရ ပက္ခဒိဝသေသု ဒေဝတာသန္နိပါတော ဟောတိ, တတ္ထ ရုက္ခဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တိ – ‘‘တွံ ရုက္ခဓမ္မေ ဌိတာ န ဌိတာ’’တိ? ရုက္ခဓမ္မော နာမ ရုက္ခေ ဆိဇ္ဇမာနေ ရုက္ခဒေဝတာယ မနောပဒေါသဿ အကရဏံ။ တတ္ထ ယာ ဒေဝတာ ရုက္ခဓမ္မေ အဋ္ဌိတာ ဟောတိ, သာ ဒေဝတာသန္နိပါတံ ပဝိသိတုံ န လဘတိ။ ဣတိ သာ ဒေဝတာ ဣမဉ္စ ရုက္ခဓမ္မေ အဋ္ဌာနပစ္စယံ အာဒီနဝံ အဒ္ဒသ, ဘဂဝတော စ သမ္မုခါ သုတပုဗ္ဗဓမ္မဒေသနာနုသာရေန တထာဂတဿ ဆဒ္ဒန္တာဒိကာလေ ပုဗ္ဗစရိတံ အနုဿရိ။ တေနဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘န ခေါ မေတံ ပတိရူပံ…ပေ… ဝေါရောပေယျ’’န္တိ။ ယံနူနာဟံ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေယျန္တိ ဣဒံ ပနဿာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု သပိတိကော ပုတ္တော, အဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဣမံ ဣမဿ အဇ္ဈာစာရံ သုတွာ မရိယာဒံ ဗန္ဓိဿတိ, သိက္ခာပဒံ ပညပေဿတီ’’တိ ပဋိသဉ္စိက္ခန္တိယာ အဟောသိ။ သစဇ္ဇ တွံ ဒေဝတေတိ သစေ အဇ္ဇ တွံ ဒေဝတေ။ ပသဝေယျာသီတိ ဇနေယျာသိ ဥပ္ပါဒေယျာသိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဘဂဝါ တံ ဒေဝတံ သညာပေန္တော –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆။) [သျ]‘‘ယော ဝေ ဥပ္ပတိတံ ကောဓံ, ရထံ ဘန္တံဝ ဝါရယေ၊
တမဟံ သာရထိံ ဗြူမိ, ရသ္မိဂ္ဂါဟော ဣတရော ဇနော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၂)၊
ဣမံ ဂါထမဘာသိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ သာ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ပုန ဘဂဝါ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –
‘‘ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ, ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟိ၊
သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ, ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝတ္တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁)၊
ဣမံ ဂါထမဘာသိ။ တတြ ပဌမဂါထာ ဓမ္မပဒေ သင်္ဂဟံ အာရုဠှာ, ဒုတိယာ သုတ္တနိပါတေ, ဝတ္ထု ပန ဝိနယေတိ။ အထ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောယေဝ တဿာ ဒေဝတာယ ဝသနဋ္ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တော ပတိရူပံ ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဒေဝတေ, အသုကသ္မိံ ဩကာသေ ရုက္ခော ဝိဝိတ္တော, တသ္မိံ ဥပဂစ္ဆာ’’တိ အာဟ။ သော ကိရ ရုက္ခော န အာဠဝိရဋ္ဌေ, ဇေတဝနဿ အန္တောပရိက္ခေပေ, ယဿ ဒေဝပုတ္တဿ ပရိဂ္ဂဟော အဟောသိ, သော စုတော၊ တသ္မာ ‘‘ဝိဝိတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ တတော ပဋ္ဌာယ စ ပန သာ ဒေဝတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော လဒ္ဓပရိဟာရာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာယိကာ အဟောသိ။ ယဒါ ဒေဝတာသမာဂမော ဟောတိ, တဒါ မဟေသက္ခဒေဝတာသု အာဂစ္ဆန္တီသု အညာ အပ္ပေသက္ခာ ဒေဝတာ ယာဝ မဟာသမုဒ္ဒစက္ကဝါဠပဗ္ဗတာ တာဝ ပဋိက္ကမန္တိ။ အယံ ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာဝ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ ယမ္ပိ ပဌမယာမေ ဘိက္ခူ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, မဇ္ဈိမယာမေ ဒေဝတာ, တံ သဗ္ဗံ တတ္ထေဝ နိသီဒိတွာ သုဏာတိ။ စတ္တာရော စ မဟာရာဇာနောပိ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ဂစ္ဆန္တာ တံ ဒေဝတံ ဒိသွာဝ ဂစ္ဆန္တိ။
֍ ဋီ ၉၀။ ဘူတဂါမပါတဗျတာယာတိ ဧတ္ထ ဘဝန္တိ အဟုဝုဉ္စာတိ ဘူတာ၊ ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဂါမောတိ ရာသိ၊ ဘူတာနံ ဂါမောတိ ဘူတဂါမော၊ ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမော ဘူတဂါမော၊ ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ပါတဗျဿ ဘာဝေါ ပါတဗျတာ၊ ဆေဒနဘေဒနာဒီဟိ ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာတိ အတ္ထော။ တဿာ ဘူတဂါမပါတဗျတာယ၊ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, ဘူတဂါမပါတဗျတာဟေတု, ဘူတဂါမဿ ဆေဒနာဒိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇။) [သျ]֍ ဋီ ၉၁။ ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ဘူတဂါမော နာမ ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘူတဂါမော နာမာတိ ဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ယသ္မိံ သတိ ဘူတဂါမော ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ ဗီဇဇာတာနီ’’တိ အာဟာတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလေ ဇာယန္တီ’’တိအာဒီနိ န သမေန္တိ။ န ဟိ မူလဗီဇာဒီနိ မူလာဒီသု ဇာယန္တိ, မူလာဒီသု ဇာယမာနာနိ ပန တာနိ ဗီဇာကတာနိ, တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ ဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဘူတဂါမော နာမာတိ ဝိဘဇိတဗ္ဗပဒံ။ ပဉ္စာတိ တဿ ဝိဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။ ဗီဇဇာတာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ တဿတ္ထော – ဗီဇေဟိ ဇာတာနိ ဗီဇဇာတာနိ၊ ရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ အပရော နယော – ဗီဇာနိ စ တာနိ ဝိဇာတာနိ စ ပသူတာနိ နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလာနီတိ ဗီဇဇာတာနိ။ ဧတေန အလ္လဝါလိကာဒီသု ဌပိတာနံ နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလာနံ သိင်္ဂိဝေရာဒီနံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။
ဣဒါနိ ယေဟိ ဗီဇေဟိ ဇာတတ္တာ ရုက္ခာဒီနိ ဗီဇဇာတာနီတိ ဝုတ္တာနိ, တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေသံ ဥဒ္ဒေသော ပါကဋော ဧဝ။ နိဒ္ဒေသေ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလေ ဇာယန္တိ မူလေ သဉ္ဇာယန္တီတိ ဧတ္ထ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတံ, တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ အာလုဝကသေရုကမလုပ္ပလပုဏ္ဍရီကကုဝလယကန္ဒပါဋလိမူလာဒိဘေဒေ မူလေ ဂစ္ဆဝလ္လိရုက္ခာဒီနိ ဇာယန္တိ သဉ္ဇာယန္တိ, တာနိ ယမှိ မူလေ ဇာယန္တိ စေဝ သဉ္ဇာယန္တိ စ တဉ္စ, ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ဟလိဒ္ဒါဒိ စ သဗ္ဗမ္ပိ ဧတံ မူလဗီဇံ နာမ။ ဧသေဝ နယော ခန္ဓဗီဇာဒီသု။ ယေဝါပနကခန္ဓဗီဇေသု ပနေတ္ထ အမ္ဗာဋကဣန္ဒသာလနုဟီပါဠိဘဒ္ဒကဏိကာရာဒီနိ ခန္ဓဗီဇာနိ, အမူလဝလ္လိ စတုရဿဝလ္လိကဏဝီရာဒီနိ ဖဠုဗီဇာနိ မကစိသုမနဇယသုမနာဒီနိ အဂ္ဂဗီဇာနိ, အမ္ဗဇမ္ဗူပနသဋ္ဌိအာဒီနိ ဗီဇဗီဇာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။
֍ ဋီ ၉၂။ ဣဒါနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ တတ္ထ သညာဝသေန အာပတ္တာနာပတ္တိဘေဒံ ပါတဗျတာဘေဒဉ္စ ဒဿေန္တော ဗီဇေ ဗီဇသညီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ ‘‘သာလီနံ စေပိ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၆) သာလိတဏ္ဍုလာနံ ဩဒနော ‘‘သာလီနံ ဩဒနော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗီဇတော သမ္ဘူတော ဘူတဂါမော ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈။) [သျ]ယံ ပန ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀) ဝုတ္တံ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကတွာ ဌပိတံ ဗီဇံ, တံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ အထ ဝါ ယဒေတံ ‘‘ဘူတဂါမော နာမာ’’တိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဿ အာဒိပဒံ, တေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ယံ ဗီဇံ ဘူတဂါမော နာမ ဟောတိ, တသ္မိံ ဗီဇေ ဗီဇသညီ သတ္ထကာဒီနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဆိန္ဒတိ အညေန ဝါ ဆေဒါပေတိ, ပါသာဏာဒီနိ ဂဟေတွာ သယံ ဝါ ဘိန္ဒတိ အညေန ဝါ ဘေဒါပေတိ, အဂ္ဂိံ ဥပသံဟရိတွာ သယံ ဝါ ပစတိ အညေန ဝါ ပစာပေတိ, အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာရုတံ ပန ဂဟေတွာ ဘူတဂါမဝိနိမုတ္တဿ ဗီဇဿ ဆိန္ဒနာဒိဘေဒါယ ပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။
အယဉှေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယကထာ – ဘူတဂါမံ ဝိကောပေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဘူတဂါမပရိမောစိတံ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဗီဇဂါမံ ဝိကောပေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဗီဇဂါမဘူတဂါမော နာမေသ အတ္ထိ ဥဒကဋ္ဌော, အတ္ထိ ထလဋ္ဌော။ တတ္ထ ဥဒကဋ္ဌော သာသပမတ္တိကာ တိလဗီဇကာဒိဘေဒါ သပဏ္ဏိကာ အပဏ္ဏိကာ စ သဗ္ဗာ သေဝါလဇာတိ အန္တမသော ဥဒကပပ္ပဋကံ ဥပါဒါယ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဒကပပ္ပဋကော နာမ ဥပရိ ထဒ္ဓေါ ဖရုသဝဏ္ဏော, ဟေဋ္ဌာ မုဒု နီလဝဏ္ဏော ဟောတိ။ တတ္ထ ယဿ သေဝါလဿ မူလံ ဩရူဟိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတံ, တဿ ပထဝီ ဌာနံ။ ယော ဥဒကေ သဉ္စရတိ, တဿ ဥဒကံ။ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝိကောပေန္တဿ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝါ ဌာနန္တရံ သင်္ကာမေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ဥဒကေ သဉ္စရန္တံ ဝိကောပေန္တဿေဝ ပါစိတ္တိယံ။ ဟတ္ထေဟိ ပန ဣတော စိတော စ ဝိယူဟိတွာ နှာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ, သကလဉှိ ဥဒကံ တဿ ဌာနံ။ တသ္မာ န သော ဧတ္တာဝတာ ဌာနန္တရံ သင်္ကာမိတော ဟောတိ။ ဥဒကတော ပန ဥဒကေန ဝိနာ သဉ္စိစ္စ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဥဒကေန သဒ္ဓိံ ဥက္ခိပိတွာ ပုန ဥဒကေ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပရိဿာဝနန္တရေန နိက္ခမတိ, ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာဝ ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပလိနီပဒုမိနီအာဒီနိ ဇလဇဝလ္လိတိဏာနိ ဥဒကတော ဥဒ္ဓရန္တဿ ဝါ တတ္ထေဝ ဝိကောပေန္တဿ ဝါ ပါစိတ္တိယံ။ ပရေဟိ ဥပ္ပါဋိတာနိ ဝိကောပေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ တာနိ ဟိ ဗီဇဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တိလဗီဇကသာသပမတ္တကသေဝါလောပိ ဥဒကတော ဥဒ္ဓတော အမိလာတော အဂ္ဂဗီဇသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉။) [သျ]မဟာပစ္စရိယာဒီသု ‘‘အနန္တကတိလဗီဇကဥဒကပပ္ပဋကာဒီနိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော န ဟောတိ, တသ္မာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ န သမေတိ, ဘူတဂါမေ ဟိ ပါစိတ္တိယံ, ဗီဇဂါမေ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အသမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော နာမ တတိယော ကောဋ္ဌာသော နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာသု အာဂတော။ အထ ဧတံ ဗီဇဂါမသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆိဿတီတိ, တမ္ပိ န ယုတ္တံ, အဘူတဂါမမူလတ္တာ တာဒိသဿ ဗီဇဂါမဿာတိ။ အပိစ ‘‘ဂရုကလဟုကေသု ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတံ ဝိနယလက္ခဏံ။
ထလဋ္ဌေ – ဆိန္နရုက္ခာနံ အဝသိဋ္ဌော ဟရိတခါဏု နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ကကုဓကရဉ္ဇပိယင်္ဂုပနသာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ ဝဍ္ဎတိ, သော ဘူတဂါမေန သင်္ဂဟိတော။ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ န ဝဍ္ဎတိ, သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတော။ ကဒလိယာ ပန အဖလိတာယ ခါဏု ဘူတဂါမေန သင်္ဂဟိတော, ဖလိတာယ ဗီဇဂါမေန။ ကဒလီ ပန ဖလိတာ ယာဝ နီလပဏ္ဏာ, တာဝ ဘူတဂါမေနေဝ သင်္ဂဟိတာ, တထာ ဖလိတော ဝေဠု။ ယဒါ ပန အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ သုဿတိ, တဒါ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ကတရဗီဇဂါမေန? ဖဠုဗီဇဂါမေန။ ကိံ တတော နိဗ္ဗတ္တတိ? န ကိဉ္စိ။ ယဒိ ဟိ နိဗ္ဗတ္တေယျ, ဘူတဂါမေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆေယျ။ ဣန္ဒသာလာဒိရုက္ခေ ဆိန္ဒိတွာ ရာသိံ ကရောန္တိ, ကိဉ္စာပိ ရာသိကတဒဏ္ဍကေဟိ ရတနပ္ပမာဏာပိ သာခါ နိက္ခမန္တိ, ဗီဇဂါမေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ မဏ္ဍပတ္ထာယ ဝါ ဝတိအတ္ထာယ ဝါ ဝလ္လိအာရောပနတ္ထာယ ဝါ ဘူမိယံ နိခဏန္တိ, မူလေသု စေဝ ပဏ္ဏေသု စ နိဂ္ဂတေသု ပုန ဘူတဂါမသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ မူလမတ္တေသု ပန ပဏ္ဏမတ္တေသု ဝါ နိဂ္ဂတေသု ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတာ ဧဝ။
ယာနိ ကာနိစိ ဗီဇာနိ ပထဝိယံ ဝါ ဥဒကေန သိဉ္စိတွာ ဌပိတာနိ, ကပါလာဒီသု ဝါ အလ္လပံသုံ ပက္ခိပိတွာ နိက္ခိတ္တာနိ ဟောန္တိ, သဗ္ဗာနိ မူလမတ္တေ ပဏ္ဏမတ္တေ ဝါ နိဂ္ဂတေပိ ဗီဇာနိယေဝ။ သစေပိ မူလာနိ စ ဥပရိ အင်္ကုရော စ နိဂ္ဂစ္ဆတိ, ယာဝ အင်္ကုရော ဟရိတော န ဟောတိ, တာဝ ဗီဇာနိယေဝ။ မုဂ္ဂါဒီနံ ပန ပဏ္ဏေသု ဥဋ္ဌိတေသု ဝီဟိအာဒီနံ ဝါ အင်္ကုရေ ဟရိတေ နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏေ ဇာတေ ဘူတဂါမသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တာလဋ္ဌီနံ ပဌမံ သူကရဒါဌာ ဝိယ မူလံ နိဂ္ဂစ္ဆတိ။ နိဂ္ဂတေပိ ယာဝ ဥပရိ ပတ္တဝဋ္ဋိ န နိဂ္ဂစ္ဆတိ, တာဝ ဗီဇဂါမောယေဝ။ နာဠိကေရဿ တစံ ဘိန္ဒိတွာ ဒန္တသူစိ ဝိယ အင်္ကုရော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀။) [သျ]နိဂ္ဂစ္ဆတိ, ယာဝ မိဂသိင်္ဂသဒိသာ နီလပတ္တဝဋ္ဋိ န ဟောတိ, တာဝ ဗီဇဂါမောယေဝ။ မူလေ အနိဂ္ဂတေပိ တာဒိသာယ ပတ္တဝဋ္ဋိယာ ဇာတာယ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။
အမ္ဗဋ္ဌိအာဒီနိ ဝီဟိအာဒီဟိ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗာနိ။ ဝန္ဒာကာ ဝါ အညာ ဝါ ယာ ကာစိ ရုက္ခေ ဇာယိတွာ ရုက္ခံ ဩတ္ထရတိ, ရုက္ခောဝ တဿာ ဌာနံ, တံ ဝိကောပေန္တဿ ဝါ တတော ဥဒ္ဓရန္တဿ ဝါ ပါစိတ္တိယံ။ ဧကာ အမူလိကာ လတာ ဟောတိ, အင်္ဂုလိဝေဌကော ဝိယ ဝနပ္ပဂုမ္ဗဒဏ္ဍကေ ဝေဌေတိ, တဿာပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဂေဟမုခပါကာရဝေဒိကာစေတိယာဒီသု နီလဝဏ္ဏော သေဝါလော ဟောတိ, ယာဝ ဒွေ တီဏိ ပတ္တာနိ န သဉ္ဇာယန္တိ တာဝ အဂ္ဂဗီဇသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ပတ္တေသု ဇာတေသု ပါစိတ္တိယဝတ္ထု။ တသ္မာ တာဒိသေသု ဌာနေသု သုဓာလေပမ္ပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနုပသမ္ပန္နေန လိတ္တဿ ဥပရိသ္နေဟလေပေါ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ နိဒါဃသမယေ သုက္ခသေဝါလော တိဋ္ဌတိ, တံ သမ္မုဉ္ဇနီအာဒီဟိ ဃံသိတွာ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဒုက္ကဋဝတ္ထု, အန္တော အဗ္ဗောဟာရိကော။ ဒန္တကဋ္ဌပူဝါဒီသု ကဏ္ဏကမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သစေ ဂေရုကပရိကမ္မကတာ ဘိတ္တိ ကဏ္ဏကိတာ ဟောတိ, စောဠကံ တေမေတွာ ပီဠေတွာ ပမဇ္ဇိတဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆)။
ပါသာဏဇာတိပါသာဏဒဒ္ဒုသေဝါလသေလေယျကာဒီနိ အဟရိတဝဏ္ဏာနိ အပတ္တကာနိ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာနိ။ အဟိစ္ဆတ္တကံ ယာဝ မကုဠံ ဟောတိ, တာဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ ပုပ္ဖိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ အလ္လရုက္ခတော ပန အဟိစ္ဆတ္တကံ ဂဏှန္တော ရုက္ခတ္တစံ ဝိကောပေတိ, တသ္မာ တတ္ထ ပါစိတ္တိယံ။ ရုက္ခပပ္ပဋိကာယပိ ဧသေဝ နယော။ ယာ ပန ဣန္ဒသာလကကုဓာဒီနံ ပပ္ပဋိကာ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာ တိဋ္ဌတိ, တံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ နိယျာသမ္ပိ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာ ဌိတံ သုက္ခရုက္ခေ ဝါ လဂ္ဂံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အလ္လရုက္ခတော န ဝဋ္ဋတိ။ လာခါယပိ ဧသေဝ နယော။ ရုက္ခံ စာလေတွာ ပဏ္ဍုပလာသံ ဝါ ပရိဏတကဏိကာရာဒိပုပ္ဖံ ဝါ ပါတေန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စေန မုဒုကေသု ဣန္ဒသာလနုဟီခန္ဓာဒီသု ဝါ တတ္ထဇာတကတာလပဏ္ဏာဒီသု ဝါ အက္ခရံ ဆိန္ဒန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁။) [သျ]သာမဏေရာနံ ပုပ္ဖံ ဩစိနန္တာနံ သာခံ ဩနာမေတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေဟိ ပန ပုပ္ဖေဟိ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗံ။ ပါနီယဝါသတ္ထိကေန သာမဏေရံ ဥက္ခိပိတွာ ဩစိနာပေတဗ္ဗာနိ။ ဖလသာခါပိ အတ္တနာ ခါဒိတုကာမေန န ဩနာမေတဗ္ဗာ။ သာမဏေရံ ဥက္ခိပိတွာ ဖလံ ဂါဟာပေတဗ္ဗံ။ ယံကိဉ္စိ ဂစ္ဆံ ဝါ လတံ ဝါ ဥပ္ပါဋေန္တေဟိ သာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေသံ ပန ဥဿာဟဇနနတ္ထံ အနာကဍ္ဎန္တေန ကဍ္ဎနာကာရံ ဒဿေန္တေန ဝိယ အဂ္ဂေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတိ, တေသံ သာခံ မက္ခိကာဗီဇနာဒီနံ အတ္ထာယ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ ဂဟိတံ တစေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ အန္တမသော နခေနပိ ဝိလိခန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ အလ္လသိင်္ဂိဝေရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ သီတလေ ပဒေသေ ဌပိတဿ မူလံ သဉ္ဇာယတိ, ဥပရိဘာဂေ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အင်္ကုရော ဇာယတိ, ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မူလေ စ နီလင်္ကုရေ စ ဇာတေ န ဝဋ္ဋတိ။
ဆိန္ဒတိ ဝါ ဆေဒါပေတိ ဝါတိ အန္တမသော သမ္မုဉ္ဇနောသလာကာယပိ တိဏာနိ ဆိန္ဒိဿာမီတိ ဘူမိံ သမ္မဇ္ဇန္တော သယံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, အညေန ဝါ ဆေဒါပေတိ။ ဘိန္ဒတိ ဝါ ဘေဒါပေတိ ဝါတိ အန္တမသော စင်္ကမန္တောပိ ဆိဇ္ဇနကံ ဆိဇ္ဇတု, ဘိဇ္ဇနကံ ဘိဇ္ဇတု, စင်္ကမိတဋ္ဌာနံ ဒဿေဿာမီတိ သဉ္စိစ္စ ပါဒေဟိ အက္ကမန္တော တိဏဝလ္လိအာဒီနိ သယံ ဝါ ဘိန္ဒတိ အညေန ဝါ ဘေဒါပေတိ။ သစေပိ ဟိ တိဏံ ဝါ လတံ ဝါ ဂဏ္ဌိံ ကရောန္တဿ ဘိဇ္ဇတိ, ဂဏ္ဌိပိ န ကာတဗ္ဗော။ တာလရုက္ခာဒီသု ပန စောရာနံ အနာရုဟနတ္ထာယ ဒါရုမက္ကဋကံ အာကောဋေန္တိ, ကဏ္ဋကေ ဗန္ဓန္တိ, ဘိက္ခုဿ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဒါရုမက္ကဋကော ရုက္ခေ အလ္လီနမတ္တောဝ ဟောတိ, ရုက္ခံ န ပီဠေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ရုက္ခံ ဆိန္ဒ, လတံ ဆိန္ဒ, ကန္ဒံ ဝါ မူလံ ဝါ ဥပ္ပါဋေဟီ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, အနိယာမိတတ္တာ။ နိယာမေတွာ ပန ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိအာဒိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ နာမံ ဂဟေတွာပိ ‘‘အမ္ဗရုက္ခံ စတုရဿဝလ္လိံ အာလုဝကန္ဒံ မုဉ္ဇတိဏံ အသုကရုက္ခစ္ဆလ္လိံ ဆိန္ဒ ဘိန္ဒ ဥပ္ပါဋေဟီ’’တိအာဒိဝစနမ္ပိ အနိယာမိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဣမံ အမ္ဗရုက္ခ’’န္တိအာဒိဝစနမေဝ ဟိ နိယာမိတံ နာမ, တံ န ဝဋ္ဋတိ။
ပစတိ ဝါ ပစာပေတိ ဝါတိ အန္တမသော ပတ္တမ္ပိ ပစိတုကာမော တိဏာဒီနံ ဥပရိ သဉ္စိစ္စ အဂ္ဂိံ ကရောန္တော သယံ ဝါ ပစတိ, အညေန ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂။) [သျ]ပစာပေတီတိ သဗ္ဗံ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိယာမေတွာ ပန ‘‘မုဂ္ဂေ ပစ, မာသေ ပစာ’’တိအာဒိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမေ မုဂ္ဂေ ပစ, ဣမေ မာသေ ပစာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။
အနာပတ္တိ ဣမံ ဇာနာတိအာဒီသု ‘‘ဣမံ မူလဘေသဇ္ဇံ ဇာန, ဣမံ မူလံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ဒေဟိ, ဣမံ ရုက္ခံ ဝါ လတံ ဝါ အာဟရ, ဣမိနာ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အတ္ထော, ဣမံ ရုက္ခံ ဝါ လတံ ဝါ ဖလံ ဝါ ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကတံ ဟောတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ပန ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗံ။
ကပ္ပိယကရဏဉ္စေတ္ထ ဣမိနာ သုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အဂ္ဂိပရိဇိတံ သတ္ထပရိဇိတံ နခပရိဇိတံ အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇမေဝ ပဉ္စမ’’န္တိ။ တတ္ထ ‘‘အဂ္ဂိပရိဇိတ’’န္တိ အဂ္ဂိနာ ပရိဇိတံ အဓိဘူတံ ဒဍ္ဎံ ဖုဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သတ္ထပရိဇိတ’’န္တိ သတ္ထေန ပရိဇိတံ အဓိဘူတံ ဆိန္နံ ဝိဒ္ဓံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော နခပရိဇိတေ။ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိ သယမေဝ ကပ္ပိယာနိ။ အဂ္ဂိနာ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ကဋ္ဌဂ္ဂိဂေါမယဂ္ဂိအာဒီသု ယေန ကေနစိ အန္တမသော လောဟခဏ္ဍေနပိ အာဒိတ္တေန ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ ဧကဒေသေ ဖုသန္တေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ သတ္ထေန ကရောန္တေန ယဿ ကဿစိ လောဟမယသတ္ထဿ အန္တမသော သူစိနခစ္ဆေဒနာနမ္ပိ တုဏ္ဍေန ဝါ ဓာရာယ ဝါ ဆေဒံ ဝါ ဝေဓံ ဝါ ဒဿေန္တေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ နခေန ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပူတိနခေန န ကာတဗ္ဗံ။ မနုဿာနံ ပန သီဟဗျဂ္ဃဒီပိမက္ကဋာဒီနံ သကုန္တာနဉ္စ နခါ တိခိဏာ ဟောန္တိ, တေဟိ ကာတဗ္ဗံ။ အဿမဟိံသသူကရမိဂဂေါရူပါဒီနံ ခုရာ အတိခိဏာ, တေဟိ န ကာတဗ္ဗံ, ကတမ္ပိ အကတံ ဟောတိ။ ဟတ္ထိနခါ ပန ခုရာ န ဟောန္တိ, တေဟိ ဝဋ္ဋတိ။ ယေဟိ ပန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တေဟိ တတ္ထဇာတကေဟိပိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတကေဟိပိ ဆေဒံ ဝါ ဝေဓံ ဝါ ဒဿေန္တေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။
တတ္ထ သစေပိ ဗီဇာနံ ပဗ္ဗတမတ္တော ရာသိ ရုက္ခသဟဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ ဥစ္ဆူနံ ဝါ မဟာဘာရော ဗန္ဓိတွာ ဌပိတော ဟောတိ, ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ဝါ ရုက္ခသာခါယ ဝါ ဥစ္ဆုမှိ ဝါ ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗံ ကတံ ဟောတိ။ ဥစ္ဆူ စ ဒါရူနိ စ ဧကတော ဗဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ, ဥစ္ဆုံ ကပ္ပိယံ ကရိဿာမီတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃။) [သျ]ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သစေ ပန ယာယ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဝလ္လိယာ ဝါ ဗဒ္ဓါနိ, တံ ဝိဇ္ဈတိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ဥစ္ဆုခဏ္ဍာနံ ပစ္ဆိံ ပူရေတွာ အာဟရန္တိ, ဧကသ္မိံ ခဏ္ဍေ ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗံ ကတမေဝ ဟောတိ။ မရိစပက္ကာဒီဟိ မိဿေတွာ ဘတ္တံ အာဟရန္တိ, ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သစေပိ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တိလတဏ္ဍုလာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယာဂုယာ ပက္ခိတ္တာနိ ပန ဧကာဗဒ္ဓါနိ ဟုတွာ န သန္တိဋ္ဌန္တိ, တတ္ထ ဧကမေကံ ဝိဇ္ဈိတွာ ကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗမေဝ။ ကပိတ္ထဖလာဒီနံ အန္တော မိဉ္ဇံ ကဋာဟံ မုဉ္စိတွာ သဉ္စရတိ, ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ, ကဋာဟေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အသဉ္စိစ္စာတိ ပါသာဏရုက္ခာဒီနိ ဝါ ပဝဋ္ဋေန္တဿ သာခံ ဝါ ကဍ္ဎန္တဿ ကတ္တရဒဏ္ဍေန ဝါ ဘူမိံ ပဟရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ တိဏာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ, တာနိ တေန ဆိန္ဒိဿာမီတိ ဧဝံ သဉ္စိစ္စ အစ္ဆိန္နတ္တာ အသဉ္စိစ္စ ဆိန္နာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣတိ အသဉ္စိစ္စ ဆိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ။
အသတိယာတိ အညဝိဟိတော ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ တိဏံ ဝါ လတံ ဝါ ဆိန္ဒန္တော တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ အသတိယာ ဆိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ။
အဇာနန္တဿာတိ ဧတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဗီဇဂါမောတိ ဝါ ဘူတဂါမောတိ ဝါ န ဇာနာတိ, ဆိန္ဒာမီတိပိ န ဇာနာတိ, ကေဝလံ ဝတိယာ ဝါ ပလာလပုဉ္ဇေ ဝါ နိခါဒနံ ဝါ ခဏိတ္တိံ ဝါ ကုဒါလံ ဝါ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ ဌပေတိ, ဍယှမာနဟတ္ထော ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေတိ, တတြ စေ တိဏာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ ဝါ ဍယှန္တိ ဝါ အနာပတ္တိ။ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ ပန သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ‘‘သစေ ဘိက္ခု ရုက္ခေန ဝါ အဇ္ဈောတ္ထဋော ဟောတိ, ဩပါတေ ဝါ ပတိတော သက္ကာ စ ဟောတိ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတွာ ဘူမိံ ဝါ ခဏိတွာ နိက္ခမိတုံ, ဇီဝိတဟေတုပိ အတ္တနာ န ကာတဗ္ဗံ။ အညေန ပန ဘိက္ခုနာ ဘူမိံ ဝါ ခဏိတွာ ရုက္ခံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ အလ္လရုက္ခတော ဝါ ဒဏ္ဍကံ ဆိန္ဒိတွာ တံ ရုက္ခံ ပဝဋ္ဋေတွာ နိက္ခာမေတုံ ဝဋ္ဋတိ, အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒဝဍာဟေ ဍယှမာနေ ပဋဂ္ဂိံ ဒါတုံ, ပရိတ္တံ ကာတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၃) ဣဒံ ပန ဧကမေဝ သုတ္တံ ဒိဿတိ။ သစေ ဧတဿ အနုလောမံ ‘‘အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ, အညဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄။) [သျ]ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ နာနာကရဏံ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ။ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရောန္တော အတ္တသိနေဟေန အကုသလစိတ္တေနေဝ ကရောတိ, ပရော ပန ကာရုညေန, တသ္မာ အနာပတ္တီတိ စေ။ ဧတမ္ပိ အကာရဏံ။ ကုသလစိတ္တေနာပိ ဟိ ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ပန ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ပဋိသေဓေတုံ။ ဂဝေသိတဗ္ဗာ ဧတ္ထ ယုတ္တိ။ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝါ သဒ္ဓါယ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဘူတဂါမသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၄။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ – အနာစာရံ အာစရိတွာတိ အကာတဗ္ဗံ ကတွာ၊ ကာယဝစီဒွါရေသု အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ဝစနေန အညံ ဝစနံ ပဋိစရတိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ၊ ဣဒါနိ တံ ပဋိစရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကော အာပန္နော’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ ဝစနသမ္ဗန္ဓော – သော ကိရ ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော, အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ သံဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ အနုယုဉ္ဇိယမာနော ‘‘ကော အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘တတော တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကိံ အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ အထ ‘‘ပါစိတ္တိယံ ဝါ ဒုက္ကဋံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ဝတ္ထုံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘အဟံ ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကထံ အာပန္နော, ကိံ ကရောန္တော အာပန္နောမှီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အထ ‘‘ဣဒံ နာမ ကရောန္တော အာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကံ ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘တံ ဘဏာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။
အပိစေတ္ထ အယံ ပါဠိမုတ္တကောပိ အညေနညံ ပဋိစရဏဝိဓိ – ဘိက္ခူဟိ ‘‘တဝ သိပါဋိကာယ ကဟာပဏော ဒိဋ္ဌော, ကိဿေဝမသာရုပ္ပံ ကရောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘သုဒိဋ္ဌံ, ဘန္တေ, န ပနေသော ကဟာပဏော၊ တိပုမဏ္ဍလံ ဧတ’’န္တိ ဘဏန္တော ဝါ ‘‘တွံ သုရံ ပိဝန္တော ဒိဋ္ဌော, ကိဿေဝံ ကရောသီ’’တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅။) [သျ]ဝုတ္တော ‘‘သုဒိဋ္ဌော, ဘန္တေ, န ပနေသာ သုရာ, ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သမ္ပာဒိတံ အရိဋ္ဌ’’န္တိ ဘဏန္တော ဝါ ‘‘တွံ ပဋိစ္ဆန္နေ အာသနေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ နိသိန္နော ဒိဋ္ဌော, ကိဿေဝမသာရုပ္ပံ ကရောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ယေန ဒိဋ္ဌံ သုဒိဋ္ဌံ, ဝိညူ ပနေတ္ထ ဒုတိယော အတ္ထိ, သော ကိဿ န ဒိဋ္ဌော’’တိ ဘဏန္တော ဝါ, ‘‘ဤဒိသံ တယာ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတမုပနေန္တော ဝါ, သောတဒွါရေ ပုစ္ဆန္တာနံ စက္ခုံ ဥပနေန္တော ဝါ, အညေနညံ ပဋိစရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညဝါဒကံ ရောပေတူတိ အညဝါဒကံ အာရောပေတု၊ ပတိဋ္ဌာပေတူတိ အတ္ထော။ ဝိဟေသကံ ရောပေတူတိ ဧတသ္မိမ္ပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၉၈။ အညဝါဒကေ ဝိဟေသကေ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ အညံ ဝဒတီတိ အညဝါဒကံ၊ အညေနညံ ပဋိစရဏဿေတံ နာမံ။ ဝိဟေသေတီတိ ဝိဟေသကံ၊ တုဏှီဘူတဿေတံ နာမံ, တသ္မိံ အညဝါဒကေ ဝိဟေသကေ။ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝတ္ထုဒွယေ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၀၀။ အရောပိတေ အညဝါဒကေတိ ကမ္မဝါစာယ အနာရောပိတေ အညဝါဒကေ။ အရောပိတေ ဝိဟေသကေတိ ဧတသ္မိမ္ပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၀၁။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီတိအာဒီသု ယံ တံ အညဝါဒကဝိဟေသကရောပနကမ္မံ ကတံ, တဉ္စေ ဓမ္မကမ္မံ ဟောတိ, သော စ ဘိက္ခု တသ္မိံ ဓမ္မကမ္မသညီ အညဝါဒကဉ္စ ဝိဟေသကဉ္စ ကရောတိ, အထဿ တသ္မိံ အညဝါဒကေ စ ဝိဟေသကေ စ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၀၂။ အဇာနန္တော ပုစ္ဆတီတိ အာပတ္တိံ ဝါ အာပန္နဘာဝံ အဇာနန္တောယေဝ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ, အဟံ န ဇာနာမီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဂိလာနော ဝါ န ကထေတီတိ မုခေ တာဒိသော ဗျာဓိ ဟောတိ, ယေန ကထေတုံ န သက္ကောတိ။ သံဃဿ ဘဏ္ဍနံ ဝါတိအာဒီသု သံဃမဇ္ဈေ ကထိတေ တပ္ပစ္စယာ သံဃဿ ဘဏ္ဍနံ ဝါ ကလဟော ဝါ ဝိဝါဒေါ ဝါ ဘဝိဿတိ, သော မာ အဟောသီတိ မညမာနော န ကထေတီတိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, သိယာ ကိရိယံ, သိယာ အကိရိယံ, အညေနညံ ပဋိစရန္တဿ ဟိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၆။) [သျ]ကိရိယံ ဟောတိ, တုဏှီဘာဝေန ဝိဟေသန္တဿ အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အညဝါဒကသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃။ တတိယသိက္ခာပဒေ – ဒဗ္ဗံ မလ္လပုတ္တံ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာပေန္တီတိ ‘‘ဆန္ဒာယ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ တံ အာယသ္မန္တံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ အဝဇာနာပေန္တိ, အဝညာယ ဩလောကာပေန္တိ, လာမကတော ဝါ စိန္တာပေန္တီ’’တိ အတ္ထော။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဩဇ္ဈာပေန္တီတိပိ ပါဌော။ အယမေဝတ္ထော။ ဆန္ဒာယာတိ ဆန္ဒေန ပက္ခပါတေန၊ အတ္တနော အတ္တနော သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာနံ ပဏီတာနိ ပညပေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ခိယျန္တီတိ ‘‘ဆန္ဒာယ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ ပကာသေန္တိ။
֍ ဋီ ၁၀၅။ ဥဇ္ဈာပနကေ ခိယျနကေ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ ယေန ဝစနေန ဥဇ္ဈာပေန္တိ, တံ ဥဇ္ဈာပနကံ။ ယေန စ ခိယျန္တိ တံ ခိယျနကံ။ တသ္မိံ ဥဇ္ဈာပနကေ ခိယျနကေ။ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝတ္ထုဒွယေ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၀၆။ ဥဇ္ဈာပနကံ နာမ ဥပသမ္ပန္နံ သံဃေန သမ္မတံ သေနာသနပညာပကံ ဝါ…ပေ… အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇနကံ ဝါတိ ဧတေသံ ပဒါနံ ‘‘မင်္ကုကတ္တုကာမော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အဝဏ္ဏံ ကတ္တုကာမော အယသံ ကတ္တုကာမောတိ ဣမေသံ ပန ဝသေန ဥပသမ္ပန္နန္တိအာဒီသု ‘‘ဥပသမ္ပန္နဿာ’’တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကာတဗ္ဗော။ ဥဇ္ဈာပေတိ ဝါ ခိယျတိ ဝါ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ ‘‘ခိယျနကံ နာမာ’’တိ ဧဝံ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာပိ ‘‘ဥဇ္ဈာပနကံ နာမာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ဝုတ္တဝိဘင်္ဂေါယေဝ ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ, အညဝါဒကသိက္ခာပဒေ ဝိယ အညော ဝိသေသော နတ္ထိ, တသ္မာ တံ ဝိသုံ အနုဒ္ဓရိတွာ အဝိဘဇိတွာ နိဂမနမေဝ ဧကတော ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီတိအာဒီသု ယံ တဿ ဥပသမ္ပန္နဿ သမ္မုတိကမ္မံ ကတံ တဉ္စေ ဓမ္မကမ္မံ ဟောတိ, သော စ ဘိက္ခု တသ္မိံ ဓမ္မကမ္မသညီ ဥဇ္ဈာပနကဉ္စ ခိယျနကဉ္စ ကရောတိ, အထဿ တသ္မိံ ဥဇ္ဈာပနကေ စ ခိယျနကေ စ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇။) [သျ]အနုပသမ္ပန္နံဥဇ္ဈာပေတိ ဝါ ခိယျတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ဥပသမ္ပန္နံ သံဃေန သမ္မတံ အညံ အနုပသမ္ပန္နံ ဥဇ္ဈာပေတိ အဝဇာနာပေတိ, တဿ ဝါ တံ သန္တိကေ ခိယျတီတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပန္နံ သံဃေန အသမ္မတန္တိ ကမ္မဝါစာယ အသမ္မတံ ကေဝလံ ‘‘တဝေသော ဘာရော’’တိ သံဃေန အာရောပိတဘာရံ ဘိက္ခူနံ ဝါ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ သယမေဝ တံ ဘာရံ ဝဟန္တံ, ယတြ ဝါ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ, တတြ ဝါ တာဒိသံ ကမ္မံ ကရောန္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အနုပသမ္ပန္နံ သံဃေန သမ္မတံ ဝါ အသမ္မတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ အနုပသမ္ပန္နဿ တေရသ သမ္မုတိယော ဒါတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ။ အထ ခေါ ဥပသမ္ပန္နကာလေ လဒ္ဓသမ္မုတိကော ပစ္ဆာ အနုပသမ္ပန္နဘာဝေ ဌိတော, တံ သန္ဓာယ ‘‘သံဃေန သမ္မတံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ ပန ဗျတ္တဿ သာမဏေရဿ ကေဝလံ သံဃေန ဝါ သမ္မတေန ဝါ ဘိက္ခုနာ ‘‘တွံ ဣဒံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ဘာရော ကတော, တာဒိသံ သန္ဓာယ ‘‘အသမ္မတံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၈။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ – ဟေမန္တိကေ ကာလေတိ ဟေမန္တကာလေ ဟိမပါတသမယေ။ ကာယံ ဩတာပေန္တာတိ မဉ္စပီဌာဒီသု နိသိန္နာ ဗာလာတပေန ကာယံ ဩတာပေန္တာ။ ကာလေ အာရောစိတေတိ ယာဂုဘတ္တာဒီသု ယဿ ကဿစိ ကာလေ အာရောစိတေ။ ဩဝဋ္ဌံ ဟောတီတိ ဟိမဝဿေန ဩဝဋ္ဌံ တိန္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၁၁၀။ အဝဿိကသင်္ကေတေတိ ဝဿိကဝဿာနမာသာတိ ဧဝံ အပညတ္တေ စတ္တာရော ဟေမန္တိကေ စတ္တာရော စ ဂိမှိကေ အဋ္ဌ မာသေတိ အတ္ထော။ မဏ္ဍပေ ဝါတိ သာခါမဏ္ဍပေ ဝါ ပဒရမဏ္ဍပေ ဝါ။ ရုက္ခမူလေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၈။) [သျ]ဝါတိ ယဿ ကဿစိ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ယတ္ထ ကာကာ ဝါ ကုလလာ ဝါ န ဦဟဒန္တီတိ ယတ္ထ ဓုဝနိဝါသေန ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသမာနာ ဧတေ ကာကကုလလာ ဝါ အညေ ဝါ သကုန္တာ တံ သေနာသနံ န ဦဟဒန္တိ, တာဒိသေ ရုက္ခမူလေ နိက္ခိပိတုံ အနုဇာနာမီတိ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဂေါစရပ္ပသုတာ သကုန္တာ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တဿ ရုက္ခဿ မူလေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယသ္မိံ ပန ဓုဝနိဝါသေန ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသန္တိ, တဿ ရုက္ခဿ မူလေ န နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဋ္ဌ မာသေ’’တိ ဝစနတော ယေသု ဇနပဒေသု ဝဿကာလေ န ဝဿတိ, တေသုပိ စတ္တာရော မာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ‘‘အဝဿိကသင်္ကေတေ’’တိ ဝစနတော ယတ္ထ ဟေမန္တေ ဒေဝေါ ဝဿတိ, တတ္ထ ဟေမန္တေပိ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂိမှေ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝိဂတဝလာဟကံ ဝိသုဒ္ဓံ နဘံ ဟောတိ, ဧဝရူပေ ကာလေ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အဇ္ဈောကာသေ မဉ္စပီဌံ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အဗ္ဘောကာသိကေနာပိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ, တဿ ဟိ သစေ ပုဂ္ဂလိကမဉ္စကော အတ္ထိ, တတ္ထေဝ သယိတဗ္ဗံ။ သံဃိကံ ဂဏှန္တေန ဝေတ္တေန ဝါ ဝါကေန ဝါ ဝီတမဉ္စကော ဂဟေတဗ္ဗော။ တသ္မိံ အသတိ ပုရာဏမဉ္စကော ဂဟေတဗ္ဗော။ တသ္မိမ္ပိ အသတိ နဝဝါယိမော ဝါ ဩနဒ္ဓကော ဝါ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဂဟေတွာ စ ပန ‘‘အဟံ ဥက္ကဋ္ဌရုက္ခမူလိကော ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကော’’တိ စီဝရကုဋိမ္ပိ အကတွာ အသမယေ အဇ္ဈောကာသေ ရုက္ခမူလေ ဝါ ပညပေတွာ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန စတုဂ္ဂုဏေနပိ စီဝရေန ကတကုဋိ အတေမေန္တံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတိ, သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒီနိ ဘဝန္တိ, ဘိက္ခုနော ကာယာနုဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။
အရညေ ပဏ္ဏကုဋီသု ဝသန္တာနံ သီလသမ္ပဒါယ ပသန္နစိတ္တာ မနုဿာ နဝံ မဉ္စပီဌံ ဒေန္တိ ‘‘သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝသိတွာ ဂစ္ဆန္တေဟိ သာမန္တဝိဟာရေ သဘာဂဘိက္ခူနံ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, သဘာဂါနံ အဘာဝေ အနောဝဿကေ နိက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, အနောဝဿကေ အသတိ ရုက္ခေ လဂ္ဂေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ စေတိယင်္ဂဏေ သမ္မဇ္ဇနိံ ဂဟေတွာ ဘောဇနသာလင်္ဂဏံ ဝါ ဥပေါသထာဂါရင်္ဂဏံ ဝါ ပရိဝေဏဒိဝါဋ္ဌာနအဂ္ဂိသာလာဒီသု ဝါ အညတရံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဓောဝိတွာ ပုန သမ္မဇ္ဇနီမာဠကေယေဝ ဌပေတဗ္ဗာ။ ဥပေါသထာဂါရာဒီသု အညတရသ္မိံ ဂဟေတွာ အဝသေသာနိ သမ္မဇ္ဇန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၉။) [သျ]ယော ပန ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂံ သမ္မဇ္ဇန္တောဝ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, တေန သမ္မဇ္ဇိတွာ သစေ အန္တရာမဂ္ဂေ သာလာ အတ္ထိ, တတ္ထ ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ နတ္ထိ, ဝလာဟကာနံ အနုဋ္ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ယာဝါဟံ ဂါမတော နိက္ခမာမိ, တာဝ န ဝဿိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိက္ခိပိတွာ ပုန ပစ္စာဂစ္ဆန္တေန ပါကတိကဋ္ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေ ဝဿိဿတီတိ ဇာနန္တော အဇ္ဈောကာသေ ဌပေတိ, ဒုက္ကဋန္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တတြ တတြေဝ သမ္မဇ္ဇနတ္ထာယ သမ္မဇ္ဇနီ နိက္ခိတ္တာ ဟောတိ, တံ တံ ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ တတြ တတြေဝ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာသနသာလံ သမ္မဇ္ဇန္တေန ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတြိဒံ ဝတ္တံ – မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာ။ ကစဝရံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၁၁။ မသာရကောတိ မဉ္စပါဒေ ဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ အဋနိယော ပဝေသေတွာ ကတော။ ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓေါတိ အဋနီဟိ မဉ္စပါဒေ ဍံသာပေတွာ ပလ္လင်္ကသင်္ခေပေန ကတော။ ကုဠီရပါဒကောတိ အဿမေဏ္ဍကာဒီနံ ပါဒသဒိသေဟိ ပါဒေဟိ ကတော။ ယော ဝါ ပန ကောစိ ဝင်္ကပါဒကော, အယံ ဝုစ္စတိ ကုဠီရပါဒကော။ အာဟစ္စပါဒကောတိ အယံ ပန ‘‘အာဟစ္စပါဒကော နာမ မဉ္စော အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာ ကတော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပရတော ပါဠိယံယေဝ ဝုတ္တော, တသ္မာ အဋနိယော ဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ ပါဒသိခံ ပဝေသေတွာ ဥပရိ အာဏိံ ဒတွာ ကတမဉ္စော ‘‘အာဟစ္စပါဒကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီဌေပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တော သံဝေဌေတွာ ဗဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ဝိတ္ထတံ မဇ္ဈေ သင်္ခိတ္တံ ပဏဝသဏ္ဌာနံ ကတွာ ဗဒ္ဓံ ဟောတိ, တံ ကိရ မဇ္ဈေ သီဟဗျဂ္ဃစမ္မပရိက္ခိတ္တမ္ပိ ကရောန္တိ။ အကပ္ပိယစမ္မံ နာမေတ္ထ နတ္ထိ။ သေနာသနဉှိ သောဝဏ္ဏမယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ သန္ထရာပေတိ တဿ ပလိဗောဓောတိ ယေန သန္ထရာပိတံ, တဿ ပလိဗောဓော။ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။
အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ထေရော ဘောဇနသာလာယံ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဒဟရံ အာဏာပေတိ ‘‘ဂစ္ဆ ဒိဝါဋ္ဌာနေ မဉ္စပီဌံ ပညပေဟီ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ နိသိန္နော။ ထေရော ယထာရုစိံ ဝိစရိတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ထဝိကံ ဝါ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဝါ ဌပေတိ, တတော ပဋ္ဌာယ ထေရဿ ပလိဗောဓော။ နိသီဒိတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၀။) [သျ]သယံ ဂစ္ဆန္တော နေဝ ဥဒ္ဓရတိ, န ဥဒ္ဓရာပေတိ, လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန ထေရော တတ္ထ ထဝိကံ ဝါ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဝါ အဋ္ဌပေတွာ စင်္ကမန္တောဝ ဒဟရံ ‘‘ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ဘဏတိ, တေန ‘‘ဣဒံ ဘန္တေ မဉ္စပီဌ’’န္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ ထေရော ဝတ္တံ ဇာနာတိ ‘‘တွံ ဂစ္ဆ, အဟံ ပါကတိကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဗာလော ဟောတိ အနုဂ္ဂဟိတဝတ္တော ‘‘ဂစ္ဆ, မာ ဣဓ တိဋ္ဌ, နေဝ နိသီဒိတုံ န နိပဇ္ဇိတုံ ဒေမီ’’တိ ဒဟရံ တဇ္ဇေတိယေဝ။ ဒဟရေန ‘‘ဘန္တေ သုခံ သယထာ’’တိ ကပ္ပံ လဘိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ဂတေ ထေရဿေဝ ပလိဗောဓော။ ပုရိမနယေနေဝ စဿ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ပန အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ဒဟရော ‘‘မယှံ ဘန္တေ ဘဏ္ဍကဓောဝနာဒိ ကိဉ္စိ ကရဏီယံ အတ္ထီ’’တိ ဝဒတိ, ထေရော စ နံ ‘‘တွံ ပညပေတွာ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝတွာ ဘောဇနသာလတော နိက္ခမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတိ, ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ နိသီဒတိ ပုရိမနယေနေဝ စဿ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ အာပတ္တိ။ သစေ ပန ထေရော သာမဏေရံ အာဏာပေတိ, သာမဏေရေ တတ္ထ မဉ္စပီဌံ ပညပေတွာ နိသိန္နေပိ ဘောဇနသာလတော အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တော ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဂန္တွာ နိသိန္နော ပုန ဂမနကာလေ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ ပန အာဏာပေန္တော မဉ္စပီဌံ ပညပေတွာ တတ္ထေဝ နိသီဒါတိ အာဏာပေတိ, ယတြိစ္ဆတိ တတြ ဂန္တွာ အာဂန္တုံ လဘတိ။ သယံ ပန ပါကတိကံ အကတွာ ဂစ္ဆန္တဿ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ အန္တရသန္နိပါတေ မဉ္စပီဌာနိ ပညပေတွာ နိသိန္နေဟိ ဂမနကာလေ အာရာမိကာနံ ဣမံ ပဋိသာမေထာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ, အဝတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ အာပတ္တိ။
မဟာဓမ္မသဝနံ နာမ ဟောတိ တတ္ထ ဥပေါသထာဂါရတောပိ ဘောဇနသာလတောပိ အာဟရိတွာ မဉ္စပီဌာနိ ပညပေန္တိ။ အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓော။ သစေ အာဂန္တုကာ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယဿ ဣဒံ အာစရိယဿာ’’တိ ဂဏှန္တိ, တတော ပဋ္ဌာယ တေသံယေဝ ပလိဗောဓော။ ဂမနကာလေ ပါကတိကံ အကတွာ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမန္တာနံ အာပတ္တိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပုန ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝ အညေ န နိသီဒန္တိ, တာဝ ယေဟိ ပညတ္တံ, တေသံ ဘာရော။ အညေသု အာဂန္တွာ နိသိန္နေသု နိသိန္နကာနံ ဘာရော။ သစေ တေ အနုဒ္ဓရိတွာ ဝါ အနုဒ္ဓရာပေတွာ ဝါ ဂစ္ဆန္တိ, ဒုက္ကဋံ။ ကသ္မာ? အနာဏတ္တိယာ ပညပိတတ္တာ’’တိ။ ဓမ္မာသနေ ပညတ္တေ ယာဝ ဥဿာရကော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၁။) [သျ]ဝါ ဓမ္မကထိကော ဝါ နာဂစ္ဆတိ, တာဝ ပညာပကာနံ ပလိဗောဓော, တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နေ တဿ ပလိဗောဓော။ သကလံ အဟောရတ္တံ ဓမ္မသဝနံ ဟောတိ, အညော ဥဿာရကော ဝါ ဓမ္မကထိကော ဝါ ဥဋ္ဌဟတိ, အညော နိသီဒတိ, ယော ယော အာဂန္တွာ နိသီဒတိ, တဿ တဿ ဘာရော။ ဥဋ္ဌဟန္တေန ပန ‘‘ဣဒမာသနံ တုမှာကံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေပိ ဣတရသ္မိံ အနာဂတေယေဝ ပဌမံ နိသိန္နော ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ, တသ္မိဉ္စ အန္တောဥပစာရဋ္ဌေယေဝ ဣတရော အာဂန္တွာ နိသီဒတိ, ဥဋ္ဌာယ ဂတော အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ဣတရသ္မိံ အနာဂတေယေဝ ပဌမံ နိသိန္နော ဥဋ္ဌာယာသနာ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမတိ, အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထ စ ‘‘လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အယံ နယော မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တော။
֍ ဋီ ၁၁၂။ စိမိလိကံ ဝါတိအာဒီသု စိမိလိကာ နာမ သုဓာဒိပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ ဝဏ္ဏာနုရက္ခဏတ္ထံ ကတာ ဟောတိ, တံ ဟေဋ္ဌာ ပတ္ထရိတွာ ဥပရိ ကဋသာရကံ ပတ္ထရန္တိ။ ဥတ္တရတ္ထရဏံ နာမ မဉ္စပီဌာနံ ဥပရိ အတ္ထရိတဗ္ဗကံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ဘူမတ္ထရဏံ နာမ ဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ ကဋသာရကာဒိဝိကတိ။ တဋ္ဋိကံ နာမ တာလပဏ္ဏေဟိ ဝါ ဝါကေဟိ ဝါ ကတတဋ္ဋိကာ။ စမ္မခဏ္ဍော နာမ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိတရစ္ဆစမ္မာဒီသုပိ ယံကိဉ္စိ စမ္မံ။ အဋ္ဌကထာသု ဟိ သေနာသနပရိဘောဂေ ပဋိက္ခိတ္တစမ္မံ နာမ န ဒိဿတိ, တသ္မာ သီဟစမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဒပုဉ္ဆနီ နာမ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါ ပိလောတိကာဟိ ဝါ ပါဒပုဉ္ဆနတ္ထံ ကတာ။ ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌံ။ အထ ဝါ ဖလကဉ္စေဝ ဒါရုမယပီဌဉ္စ၊ ဧတေန သဗ္ဗမ္ပိ ဒါရုဘဏ္ဍာဒိ သင်္ဂဟိတံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ဝိတ္ထာရေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘အာဓာရကံ ပတ္တပိဓာနံ ပါဒကထလိကံ တာလဝဏ္ဋံ ဗီဇနီပတ္တကံ ယံကိဉ္စိ ဒါရုဘဏ္ဍံ အန္တမသော ပါနီယဥဠုင်္ကံ ပါနီယသင်္ခံ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ဧသ နယော ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဒဿိတော။ အဇ္ဈောကာသေ ရဇနံ ပစိတွာ ရဇနဘာဇနံ ရဇနဥဠုင်္ကော ရဇနဒေါဏိကာတိ သဗ္ဗံ အဂ္ဂိသာလာယ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ သစေ အဂ္ဂိသာလာ နတ္ထိ, အနောဝဿကေ ပဗ္ဘာရေ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တသ္မိမ္ပိ အသတိ ယတ္ထ ဩလောကေန္တာ ဘိက္ခူ ပဿန္တိ, တာဒိသေ ဌာနေ ဌပေတွာပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၂။) [သျ]အညဿပုဂ္ဂလိကေတိ ယသ္မိံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော န ရုဟတိ, တဿ သန္တကေ ဒုက္ကဋံ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဿာသော ရုဟတိ, တဿ သန္တကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကမိဝ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၁၃။ အာပုစ္ဆံ ဂစ္ဆတီတိ ယော ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတိ, အတ္တနော ပလိဗောဓံ ဝိယ မညတိ, ယော တထာရူပံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆတိ, တဿ အနာပတ္တိ။ ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီတိ အာတပေ ဩတာပေန္တော အာဂန္တွာ ဥဒ္ဓရိဿာမီတိ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။ ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတီတိ သေနာသနံ ကေနစိ ဥပဒ္ဒုတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သစေပိ ဟိ ဝုဍ္ဎတရော ဘိက္ခု ဥဋ္ဌာပေတွာ ဂဏှာတိ, သစေပိ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ အာဂန္တွာ နိသီဒတိ, ကောစိ ဝါ ဣဿရော အာဂန္တွာ ဂဏှာတိ, သေနာသနံ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတိ, သီဟဗျဂ္ဃါဒီသု ဝါ ပန တံ ပဒေသံ အာဂန္တွာ ဌိတေသုပိ သေနာသနံ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတိယေဝ။ ဧဝံ ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓေ အနုဒ္ဓရိတွာပိ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
၅။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၆။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒေ – ဘိသီတိ မဉ္စကဘိသိ ဝါ ပီဌကဘိသိ ဝါ။ စိမိလိကာဒီနိပိ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိယေဝ။ နိသီဒနန္တိ သဒသံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပစ္စတ္ထရဏန္တိ ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တိဏသန္ထာရောတိ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏာနံ သန္ထာရော။ ဧသ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေ။ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿာတိ ဧတ္ထ ပဌမပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော နာမ သေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃။) [သျ]အနာပုစ္ဆံဝါ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ တသ္မိံ အသတိ သာမဏေရော, တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော, တသ္မိမ္ပိ အသတိ ယေန ဝိဟာရော ကာရိတော သော ဝိဟာရသာမိကော, တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ တသ္မိမ္ပိ အသတိ စတူသု ပါသာဏေသု မဉ္စံ ဌပေတွာ မဉ္စေ အဝသေသမဉ္စပီဌာနိ အာရောပေတွာ ဥပရိ ဘိသိအာဒိကံ ဒသဝိဓမ္ပိ သေယျံ ရာသိံ ကရိတွာ ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဒွါရဝါတပါနာနိ ပိဒဟိတွာ ဂမိယဝတ္တံ ပူရေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန သေနာသနံ ဩဝဿတိ, ဆဒနတ္ထဉ္စ တိဏံ ဝါ ဣဋ္ဌကာ ဝါ အာနီတာ ဟောန္တိ, သစေ ဥဿဟတိ, ဆာဒေတဗ္ဗံ။ နော စေ သက္ကောတိ, ယော ဩကာသော အနောဝဿကော, တတ္ထ မဉ္စပီဌာဒီနိ နိက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ သဗ္ဗမ္ပိ ဩဝဿတိ, ဥဿဟန္တေန အန္တောဂါမေ ဥပါသကာနံ ဃရေ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ တေပိ ‘‘သံဃိကံ နာမ ဘန္တေ ဘာရိယံ, အဂ္ဂိဒါဟာဒီနံ ဘာယာမာ’’တိ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, အဇ္ဈောကာသေပိ ပါသာဏာနံ ဥပရိ မဉ္စံ ဌပေတွာ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နိက္ခိပိတွာ တိဏေဟိ စ ပဏ္ဏေဟိ စ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဉှိ တတ္ထ အင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဝသိဿတိ, တံ အညေသံ တတ္ထ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဥပကာရံ ဘဝိဿတီတိ။
֍ ဋီ ၁၁၇။ ဝိဟာရဿ ဥပစာရေတိအာဒီသု ဝိဟာရဿူပစာရော နာမ ပရိဝေဏံ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာတိ ပရိဝေဏဘောဇနသာလာ။ မဏ္ဍပေါတိ ပရိဝေဏမဏ္ဍပေါ။ ရုက္ခမူလန္တိ ပရိဝေဏရုက္ခမူလံ။ အယံ တာဝ နယော ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တော, အထ ခေါ ဝိဟာရောတိ အန္တောဂဗ္ဘော ဝါ အညံ ဝါ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ ဂုတ္တသေနာသနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဿ ဥပစာရေတိ တဿ ဗဟိ အာသန္နေ ဩကာသေ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ ဝါတိ ဘောဇနသာလာယံ ဝါ။ မဏ္ဍပေ ဝါတိ အပရိစ္ဆန္နေ ပရိစ္ဆန္နေ ဝါပိ ဗဟူနံ သန္နိပါတမဏ္ဍပေ။ ရုက္ခမူလေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဉှိ ဒသဝိဓံ သေယျံ အန္တောဂဗ္ဘာဒိမှိ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ယသ္မာ သေယျာပိ သေနာသနမ္ပိ ဥပစိကာဟိ ပလုဇ္ဇတိ, ဝမ္မိကရာသိယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ဗဟိ ပန ဥပဋ္ဌာနသာလာဒီသု ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ သေယျာမတ္တမေဝ နဿေယျ, ဌာနဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၄။) [သျ]အဂုတ္တတာယ န သေနာသနံ, တသ္မာ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ န သက္ကာ မဉ္စပီဌံ သဟသာ ဥပစိကာဟိ ခါယိတုံ, တသ္မာ တံ ဝိဟာရေပိ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရူပစာရေ ပန တံ ဝိဟာရစာရိကံ အာဟိဏ္ဍန္တာပိ ဒိသွာ ပဋိသာမေဿန္တိ။
֍ ဋီ ၁၁၈။ ဥဒ္ဓရိတွာဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂစ္ဆန္တေန မဉ္စပီဌကဝါဋံ သဗ္ဗံ အပနေတွာ သံဟရိတွာ စီဝရဝံသေ လဂ္ဂေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဝသနကဘိက္ခုနာပိ ပုန မဉ္စပီဌံ ဝါ ပညပေတွာ သယိတွာ ဂစ္ဆန္တေန တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တောကုဋ္ဋတော သေယျံ ဗဟိကုဋ္ဋေ ပညပေတွာ ဝသန္တေန ဂမနကာလေ ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ဥပရိပါသာဒတော ဩရောပေတွာ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဝသန္တဿပိ ဧသေဝ နယော။ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု မဉ္စပီဌံ ပညပေတွာပိ ဂမနကာလေ ပုန ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတဗ္ဗံ။
အာပုစ္ဆံ ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထာယံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာနာပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော – ယာ တာဝ ဘူမိယံ ဒီဃသာလာ ဝါ ပဏ္ဏသာလာ ဝါ ဟောတိ, ယံ ဝါ ရုက္ခတ္ထမ္ဘေသု, ကတဂေဟံ ဥပစိကာနံ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တတော ပက္ကမန္တေန တာဝ အာပုစ္ဆိတွာဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ အဇဂ္ဂိယမာနေ ဝမ္မိကာဝ သန္တိဋ္ဌန္တိ။ ယံ ပန ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ သိလုစ္စယလေဏံ ဝါ သုဓာလိတ္တသေနာသနံ ဝါ ယတ္ထ ဥပစိကာသင်္ကာ နတ္ထိ, တတော ပက္ကမန္တဿ အာပုစ္ဆိတွာပိ အနာပုစ္ဆိတွာပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တံ။ သစေ တာဒိသေပိ သေနာသနေ ဧကေန ပဿေန ဥပစိကာ အာရောဟန္တိ, အာပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ ယော ပန အာဂန္တုကော ဘိက္ခု သံဃိကံ သေနာသနံ ဂဟေတွာ ဝသန္တံ ဘိက္ခုံ အနုဝတ္တန္တော အတ္တနော သေနာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝသတိ, ယာဝ သော န ဂဏှာတိ, တာဝ တံ သေနာသနံ ပုရိမဘိက္ခုဿေဝ ပလိဗောဓော။ ယဒါ ပန သော သေနာသနံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဣဿရိယေန ဝသတိ, တတော ပဋ္ဌာယ အာဂန္တုကဿေဝ ပလိဗောဓော။ သစေ ဥဘောပိ ဝိဘဇိတွာ ဂဏှန္တိ, ဥဘိန္နမ္ပိ ပလိဗောဓော။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘သစေ ဒွေ တယော ဧကတော ဟုတွာ ပညပေန္တိ, ဂမနကာလေ သဗ္ဗေဟိပိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တေသု စေ ပဌမံ ဂစ္ဆန္တော ‘ပစ္ဆိမော ဇဂ္ဂိဿတီ’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂစ္ဆတိ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆိမဿ အာဘောဂေန မုတ္တိ နတ္ထိ။ ဗဟူ ဧကံ ပေသေတွာ သန္ထရာပေန္တိ, ဂမနကာလေ သဗ္ဗေဟိ ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၅။) [သျ]အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ, ဧကံ ဝါ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညတော မဉ္စပီဌာဒီနိ အာနေတွာ အညတြ ဝသိတွာပိ ဂမနကာလေ တတ္ထေဝ နေတဗ္ဗာနိ။ သစေ အညာဝါသတော အာနေတွာ ဝသမာနဿ အညော ဝုဍ္ဎတရော အာဂစ္ဆတိ, န ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော, ‘မယာ ဘန္တေ အညာဝါသတော အာနီတံ, ပါကတိကံ ကရေယျာထာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ‘ဧဝံ ကရိဿာမီ’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ဣတရဿ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမညတ္ထ ဟရိတွာပိ သံဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ နဋ္ဌံ ဝါ ဇိဏ္ဏံ ဝါ စောရေဟိ ဝါ ဟဋံ ဂီဝါ န ဟောတိ, ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပန ဂီဝါ ဟောတိ။ အညဿ မဉ္စပီဌံ ပန သံဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ဝါ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ နဋ္ဌံ ဂီဝါယေဝ’’။
ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝုဍ္ဎတရဘိက္ခူဣဿရိယယက္ခသီဟဝါဠမိဂကဏှသပ္ပါဒီသု ယေန ကေနစိ သေနာသနံ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတိ။ သာပေက္ခော ဂန္တွာ တတ္ထ ဌိတော အာပုစ္ဆတိ, ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အဇ္ဇေဝ အာဂန္တွာ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီတိ ဧဝံ သာပေက္ခော နဒီပါရံ ဝါ ဂါမန္တရံ ဝါ ဂန္တွာ ယတ္ထဿ ဂမနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, တတ္ထေဝ ဌိတော ကဉ္စိ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆတိ, နဒီပူရရာဇစောရာဒီသု ဝါ ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓေါ ဟောတိ ဥပဒ္ဒုတော, န သက္ကောတိ ပစ္စာဂန္တုံ, ဧဝံဘူတဿပိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယမေဝ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
၆။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၉။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒေ – ပလိဗုန္ဓေန္တီတိ ပဌမတရံ ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ အတိဟရိတွာ ရုမ္ဘိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝုဋ္ဌာပေန္တီတိ ‘‘အမှာကံ အာဝုသော ပါပုဏာတီ’’တိ ဝဿဂ္ဂေန ဂဟေတွာ ဝုဋ္ဌာပေန္တိ။ အနုပခဇ္ဇ သေယျံ ကပ္ပေန္တီတိ ‘‘တုမှာကံ ဘန္တေ မဉ္စဋ္ဌာနံယေဝ ပါပုဏာတိ, န သဗ္ဗော ဝိဟာရော။ အမှာကံ ဒါနိ ဣဒံ ဌာနံ ပါပုဏာတီ’’တိ အနုပဝိသိတွာ မဉ္စပီဌံ ပညပေတွာ နိသီဒန္တိပိ နိပဇ္ဇန္တိပိ သဇ္ဈာယမ္ပိ ကရောန္တိ။
֍ ဋီ ၁၂၀။ ဇာနန္တိ ‘‘အနုဋ္ဌာပနီယော အယ’’န္တိ ဇာနန္တော၊ တေနေဝဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဝုဍ္ဎောတိ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုဍ္ဎော ဟိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎတာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၆။) [သျ]အနုဋ္ဌာပနီယော, ဂိလာနော ဂိလာနတာယ, သံဃော ပန ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဝါ ဓမ္မကထိကဝိနယဓရာဒီနံ ဝါ ဂဏဝါစကအာစရိယဿ ဝါ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော ဓုဝဝါသတ္ထာယ ဝိဟာရံ သမ္မန္နိတွာ ဒေတိ, တသ္မာ ယဿ သံဃေန ဒိန္နော, သောပိ အနုဋ္ဌာပနီယော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဂိလာနဿာပိ သံဃောယေဝ အနုစ္ဆဝိကံ သေနာသနံ ဒေတိ, ဂိလာနော ပန ‘‘အပလောကေတွာ သံဃေန အဒိန္နသေနာသနောပိ န ပီဠေတဗ္ဗော အနုကမ္ပိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဝုတ္တော။
֍ ဋီ ၁၂၁။ ဥပစာရေတိ ဧတ္ထ မဉ္စပီဌာနံ တာဝ မဟလ္လကေ ဝိဟာရေ သမန္တာ ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော ဥပစာရော, ခုဒ္ဒကေ ယတော ပဟောတိ တတော ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော, ပါဒေ ဓောဝိတွာ ပဝိသန္တဿ ပဿာဝတ္ထာယ နိက္ခမန္တဿ စ ယာဝ ဒွါရေ နိက္ခိတ္တပါဒဓောဝနပါသာဏတော ပဿာဝဋ္ဌာနတော စ မဉ္စပီဌံ, တာဝ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထဝိတ္ထာရော မဂ္ဂေါ ဥပစာရော နာမ။ တသ္မိံ မဉ္စဿ ဝါ ပီဌဿ ဝါ ဥပစာရေ ဌိတဿ ဝါ ဘိက္ခုနော ပဝိသန္တဿ ဝါ နိက္ခမန္တဿ ဝါ ဥပစာရေ ယော အနုပခဇ္ဇ သေယျံ ကပ္ပေတုကာမော သေယျံ သန္ထရတိ ဝါ သန္ထရာပေတိ ဝါ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။
အဘိနိသီဒတိဝါ အဘိနိပဇ္ဇတိ ဝါတိ ဧတ္ထ အဘိနိသီဒနမတ္တေန အဘိနိပဇ္ဇနမတ္တေနေဝ ဝါ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန ဒွေပိ ကရောတိ, ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ နိသီဒတော ဝါ နိပဇ္ဇတော ဝါ ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။
֍ ဋီ ၁၂၂။ ဥပစာရံ ဌပေတွာ သေယျံ သန္ထရတိ ဝါ သန္ထရာပေတိ ဝါတိ ဣမသ္မိံ ဣတော ပရေ စ ‘‘ဝိဟာရဿ ဥပစာရေ’’တိအာဒိကေ ဒုက္ကဋဝါရေပိ ယထာ ဣဓ အဘိနိသီဒနမတ္တေ အဘိနိပဇ္ဇနမတ္တေ ဥဘယကရဏေ ပယောဂဘေဒေ စ ပါစိတ္တိယပ္ပဘေဒေါ ဝုတ္တော, ဧဝံ ဒုက္ကဋပ္ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပေန ဟိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေန ဧကဝိဟာရေ ဝါ ဧကပရိဝေဏေ ဝါ ဝသန္တေန အတ္ထော နတ္ထိ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထေဝဿ နိဝါသော ဝါရိတော။ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေတိ ဣဓာပိ ဝိဿာသိကဿ ပုဂ္ဂလိကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကသဒိသမေဝ, တတ္ထ အနာပတ္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၇။) [သျ]֍ ဋီ ၁၂၃။ အာပဒါသူတိ သစေ ဗဟိ ဝသန္တဿ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယော ဟောတိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ယော ပဝိသတိ, တဿာပိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၆။ သတ္တမသိက္ခာပဒေ – ဧကေန ပယောဂေန ဗဟုကေပိ ဒွါရေ အတိက္ကာမေတီတိ ယေ စတုဘူမကပဉ္စဘူမကာ ပါသာဒါ ဆသတ္တကောဋ္ဌကာနိ ဝါ စတုဿာလာနိ, တာဒိသေသု သေနာသနေသု ဟတ္ထေသု ဝါ ဂီဝါယ ဝါ ဂဟေတွာ အန္တရာ အဋ္ဌပေန္တော ဧကေန ပယောဂေန အတိက္ကာမေတိ, ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ ဌပေတွာ ဌပေတွာ နာနာပယောဂေဟိ အတိက္ကာမေန္တဿ ဒွါရဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဟတ္ထေန အနာမသိတွာ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ ဝတွာ ဝါစာယ နိက္ကဍ္ဎန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။
အညံ အာဏာပေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ နိက္ကဍ္ဎာ’’တိ အာဏတ္တိမတ္တေ ဒုက္ကဋံ။ သစေ သော သကိံ အာဏတ္တော ဗဟုကေပိ ဒွါရေ အတိက္ကာမေတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန ‘‘ဧတ္တကာနိ ဒွါရာနိ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ယာဝ မဟာဒွါရံ တာဝ နိက္ကဍ္ဎာဟီ’’တိ ဝါ ဧဝံ နိယာမေတွာ အာဏတ္တော ဟောတိ, ဒွါရဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။
တဿပရိက္ခာရန္တိ ယံကိဉ္စိ တဿ သန္တကံ ပတ္တစီဝရပရိဿာဝနဓမကရဏမဉ္စပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနာဒိဘေဒံ, အန္တမသော ရဇနဆလ္လိမ္ပိ၊ ယော နိက္ကဍ္ဎတိ ဝါ နိက္ကဍ္ဎာပေတိ ဝါ၊ တဿ ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋာနိ။ ဂါဠှံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ပန ဧကာဝ အာပတ္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၂၇။ အညဿ ပုဂ္ဂလိကေတိ ဣဓာပိ ဝိဿာသိကပုဂ္ဂလိကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကသဒိသမေဝ။ ယထာ စ ဣဓ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ယတြ ပန ဝိသေသော ဘဝိဿတိ, တတြ ဝက္ခာမ။
֍ ဋီ ၁၂၈။ အလဇ္ဇိံ နိက္ကဍ္ဎတိ ဝါတိအာဒီသု ဘဏ္ဍနကာရကကလဟကာရကမေဝ သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ လဘတိ, သော ဟိ ပက္ခံ လဘိတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၈။) [သျ]သံဃမ္ပိ ဘိန္ဒေယျ။ အလဇ္ဇီအာဒယော ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတောယေဝ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗာ, သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥမ္မတ္တကဿာတိ သယံ ဥမ္မတ္တကဿ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
၈။ ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၉။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒေ – ဥပရိဝေဟာသကုဋိယာတိ ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာယ ဒွိဘူမိကကုဋိယာ ဝါ တိဘူမိကာဒိကုဋိယာ ဝါ။ မဉ္စံ သဟသာ အဘိနိသီဒီတိ မဉ္စံ သဟသာ အဘိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ နိသီဒိ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ၊ မဉ္စေ နိသီဒီတိ အတ္ထော။ အဘီတိ ဣဒံ ပန ပဒသောဘနတ္ထံ ဥပသဂ္ဂမတ္တမေဝ။ နိပ္ပတိတွာတိ နိပတိတွာ နိက္ခမိတွာ ဝါ။ တဿ ဟိ ဥပရိ အာဏီပိ န ဒိန္နာ, တသ္မာ နိက္ခန္တော။ ဝိဿရမကာသီတိ ဝိရူပံ အာတုရဿရမကာသိ။
֍ ဋီ ၁၃၁။ ဝေဟာသကုဋိ နာမ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ အသီသဃဋ္ဋာတိ ယာ ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမာဟိ တုလာဟိ သီသံ န ဃဋ္ဋေတိ, ဧတေန ဣဓ အဓိပ္ပေတာ ဝေဟာသကုဋိ ဒဿိတာ ဟောတိ, န ဝေဟာသကုဋိလက္ခဏံ။ ယာ ဟိ ကာစိ ဥပရိ အစ္ဆိန္နတလာ ဒွိဘူမိကာ ကုဋိ တိဘူမိကာဒိကုဋိ ဝါ ‘‘ဝေဟာသကုဋီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန အသီသဃဋ္ဋာ အဓိပ္ပေတာ။ အဘိနိသီဒနာဒီသု ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပယောဂဝသေန အာပတ္တိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၃၃။ အဝေဟာသကုဋိယာတိ ဘူမိယံ ကတပဏ္ဏသာလာဒီသု အနာပတ္တိ။ န ဟိ သက္ကာ တတ္ထ ပရဿ ပီဠာ ကာတုံ။ သီသဃဋ္ဋာယာတိ ယာယံ သီသဃဋ္ဋာ ဟောတိ, တတ္ထာပိ အနာပတ္တိ။ န ဟိ သက္ကာ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ အနောဏတေန ဝိစရိတုံ, တသ္မာ အသဉ္စရဏဋ္ဌာနတ္တာ ပရပီဠာ န
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၉။) [သျ]ဘဝိဿတိ။ ဟေဋ္ဌာ အပရိဘောဂံ ဟောတီတိ ယဿာ ဟေဋ္ဌာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရာဒီနံ နိက္ခိတ္တတ္တာ အပရိဘောဂံ ဟောတိ, တတ္ထာပိ အနာပတ္တိ။ ပဒရသဉ္စိတံ ဟောတီတိ ယဿာ ဥပရိမတလံ ဒါရုဖလကေဟိ ဝါ ဃနသန္ထတံ ဟောတိ, သုဓာဒိပရိကမ္မကတံ ဝါ တတ္ထာပိ အနာပတ္တိ။ ပဋာဏိ ဒိန္နာ ဟောတီတိ မဉ္စပီဌာနံ ပါဒသိခါသု အာဏီ ဒိန္နာ ဟောတိ, ယတ္ထ နိသီဒန္တေပိ န နိပ္ပတန္တိ, တာဒိသေ မဉ္စပီဌေ နိသီဒတောပိ အနာပတ္တိ။ တသ္မိံ ဌိတောတိ အာဟစ္စပါဒကေ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ ဌိတော ဥပရိ နာဂဒန္တကာဒီသု လဂ္ဂိတကံ စီဝရံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ ဂဏှာတိ ဝါ, အညံ ဝါ လဂ္ဂေတိ, တဿာပိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၅။ နဝမသိက္ခာပဒေ – ယာဝ ဒွါရကောသာတိ ဧတ္ထ ဒွါရကောသော နာမ ပိဋ္ဌသံဃာဋဿ သမန္တာ ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏော ဩကာသော။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဒွါရဗာဟတော ပဋ္ဌာယ ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ဒွါရဿ ဥဘောသု ပဿေသု ကဝါဋပ္ပမာဏ’’န္တိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကဝါဋံ နာမ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထမ္ပိ ဟောတိ ဒွိဟတ္ထမ္ပိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ သုဝုတ္တံ။ တဒေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဘဂဝတာပိ ‘‘ပိဋ္ဌသံဃာဋဿ သမန္တာ ဟတ္ထပါသာ’’တိ အယံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယာတိ သကဝါဋကဒွါရဗန္ဓဋ္ဌပနာယ၊ သကဝါဋကဿ ဒွါရဗန္ဓဿ နိစ္စလဘာဝတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဒွါရဋ္ဌပနာယာတိ ဣဒမ္ပိ ဟိ ပဒဘာဇနံ ဣမမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဘာသိတံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ကဝါဋဉှိ လဟုပရိဝဋ္ဋကံ ဝိဝရဏကာလေ ဘိတ္တိံ အာဟနတိ, ပိဒဟနကာလေ ဒွါရဗန္ဓံ။ တေန အာဟနနေန ဘိတ္တိ ကမ္ပတိ, တတော မတ္တိကာ စလတိ, စလိတွာ သိထိလာ ဝါ ဟောတိ ပတတိ ဝါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယာဝ ဒွါရကောသာ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယာ’’တိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ နေဝ မာတိကာယံ န ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ပန ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေသိ ပုနပ္ပုနံ လေပါပေသီ’’တိ အဓိကာရတော ယာဝ ဒွါရကောသာ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၀။) [သျ]ယံ ပန ပဒဘာဇနေ ‘‘ပိဋ္ဌသံဃာဋဿ သမန္တာ ဟတ္ထပါသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဿ ဝေမဇ္ဈေ ဒွါရံ ဟောတိ, ဥပရိဘာဂေ ဥစ္စာ ဘိတ္တိ, တဿ တီသု ဒိသာသု သမန္တာ ဟတ္ထပါသာ ဥပစာရော ဟောတိ, ခုဒ္ဒကဿ ဝိဟာရဿ ဒွီသု ဒိသာသု ဥပစာရော ဟောတိ။ တတြာပိ ယံ ဘိတ္တိံ ဝိဝရိယမာနံ ကဝါဋံ အာဟနတိ, သာ အပရိပူရဥပစာရာပိ ဟောတိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပန တီသု ဒိသာသု သမန္တာ ဟတ္ထပါသာ ဒွါရဿ နိစ္စလဘာဝတ္ထာယ လေပေါ အနုညာတော။ သစေ ပနဿ ဒွါရဿ အဓောဘာဂေပိ လေပေါကာသော အတ္ထိ, တမ္ပိ လိမ္ပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာလောကသန္ဓိပရိကမ္မာယာတိ ဧတ္ထ အာလောကသန္ဓီတိ ဝါတပါနကဝါဋကာ ဝုစ္စန္တိ, တေပိ ဝိဝရဏကာလေ ဝိဒတ္ထိမတ္တမ္ပိ အတိရေကမ္ပိ ဘိတ္တိပ္ပဒေသံ ပဟရန္တိ။ ဥပစာရော ပနေတ္ထ သဗ္ဗဒိသာသု လဗ္ဘတိ, တသ္မာ သဗ္ဗဒိသာသု ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏော ဩကာသော အာလောကသန္ဓိပရိကမ္မတ္ထာယ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
သေတဝဏ္ဏန္တိအာဒိကံ န မာတိကာယ ပဒဘာဇနံ။ ဣမိနာ ဟိ ဝိဟာရဿ ဘာရိကတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ ပဒဘာဇနေယေဝ အနုညာတံ, တသ္မာ သဗ္ဗမေတံ ယထာသုခံ ကတ္တဗ္ဗံ။
ဧဝံ လေပကမ္မေ ယံ ကတ္တဗ္ဗံ, တံ ဒဿေတွာ ပုန ဆဒနေ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွတ္တိစ္ဆဒနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒွတ္တိစ္ဆဒနဿ ပရိယာယန္တိ ဆဒနဿ ဒွတ္တိပရိယာယံ၊ ပရိယာယော ဝုစ္စတိ ပရိက္ခေပေါ, ပရိက္ခေပဒွယံ ဝါ ပရိက္ခေပတ္တယံ ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အပ္ပဟရိတေ ဌိတေနာတိ အဟရိတေ ဌိတေန။ ဟရိတန္တိ စေတ္ထ သတ္တဓညဘေဒံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ မုဂ္ဂမာသတိလကုလတ္ထအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒိဘေဒဉ္စ အပရဏ္ဏံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဟရိတံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ အပရဏ္ဏ’’န္တိ။
သစေ ဟရိတေ ဌိတောအဓိဋ္ဌာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မိမ္ပိ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဗီဇံ န တာဝ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဝဿေ ဝါ ပန ပတိတေ သမ္ပဇ္ဇိဿတိ, တမ္ပိ ဟရိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ဧဝရူပေ ခေတ္တေပိ ဌိတေန န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, အဟရိတေယေဝ ဌိတေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တတြာပိ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ, ပိဋ္ဌိဝံသဿ ဝါ ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကာယ ဝါ ဥပရိ ထုပိကာယ ဝါ ပဿေ နိသိန္နော ဆဒနမုခဝဋ္ဋိအန္တေန ဩလောကေန္တော ယသ္မိံ ဘူမိဘာဂေ ဌိတံ ပဿတိ, ယသ္မိဉ္စ ဘူမိဘာဂေ ဌိတော, တံ ဥပရိ နိသိန္နကံ ပဿတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၁။) [သျ]တသ္မိံ ဌာနေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တဿ အန္တော အဟရိတေပိ ဌတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဗ္ဘတိ။ ကသ္မာ? ဝိဟာရဿ ဟိ ပတန္တဿ အယံ ပတနောကာသောတိ။
֍ ဋီ ၁၃၆။ မဂ္ဂေန ဆာဒေန္တဿာတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂေန ဆာဒနံ နာမ အပရိက္ခိပိတွာ ဥဇုကမေဝ ဆာဒနံ၊ တံ ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာဟိ လဗ္ဘတိ။ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ဒွေ မဂ္ဂါ သစေ ဒုစ္ဆန္နာ ဟောန္တိ, အပနေတွာပိ ပုနပ္ပုနံ ဆာဒေတုံ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ယထာ ဣစ္ဆတိ၊ တထာ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယံမဂ္ဂံ ‘‘ဣဒါနိ ဧဝံ ဆာဒေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ ပရိယာယေနာတိ ပရိက္ခေပေန။ ဧဝံဆဒနံ ပန တိဏပဏ္ဏေဟိ လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဣဓာပိ ယထာ ဣစ္ဆတိ တထာ ဒွေ ပရိယာယေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယံ ပရိယာယံ ‘‘ဣဒါနိ ဧဝံ ဆာဒေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ သစေ န ပက္ကမတိ, တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဆဒနံ ဆဒနူပရိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပရူပရိစ္ဆန္နော ဟိ ဝိဟာရော စိရံ အနောဝဿကော ဟောတီတိ မညမာနာ ဧဝံ ဆာဒေန္တိ။ တတော စေ ဥတ္တရိန္တိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝါ ပရိယာယာနံ ဝါ ဥပရိ စတုတ္ထေ မဂ္ဂေ ဝါ ပရိယာယေ ဝါ။
֍ ဋီ ၁၃၇။ ကရဠေ ကရဠေတိ တိဏမုဋ္ဌိယံ တိဏမုဋ္ဌိယံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၀။ ဒသမသိက္ခာပဒေ – ဇာနံ သပ္ပါဏကန္တိ သပ္ပါဏကံ ဧတန္တိ ယထာ တထာ ဝါ ဇာနန္တော။ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါတိ တေန ဥဒကေန သယံ ဝါ သိဉ္စေယျ, အညံ ဝါ အာဏာပေတွာ သိဉ္စာပေယျ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘သိဉ္စေယျာတိ သယံ သိဉ္စတီ’’တိ ဤဒိသာနံ ဝစနာနံ အတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ဓာရံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ သိဉ္စန္တဿ ဧကသ္မိံ ဥဒကဃဋေ ဧကာဝ အာပတ္တိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗဘာဇနေသု။ ဓာရံ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တဿ ပန ပယောဂေ ပယောဂေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၂။) [သျ]အာပတ္တိ။ မာတိကံ သမ္မုခံ ကရောတိ, ဒိဝသမ္ပိ သန္ဒတု, ဧကာဝ အာပတ္တိ။ သစေ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓိတွာ အညတော အညတော နေတိ, ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ။ သကဋဘာရမတ္တဉ္စေပိ တိဏံ ဧကပယောဂေန ဥဒကေ ပက္ခိပတိ, ဧကာဝ အာပတ္တိ။ ဧကေကံ တိဏံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ပက္ခိပန္တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ။ မတ္တိကာယပိ အညေသုပိ ကဋ္ဌဂေါမယာဒီသု ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ ပန မဟာဥဒကံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တံ, ယံ တိဏေ ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ပက္ခိတ္တာယ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ, အာဝိလံ ဝါ ဟောတိ, ယတ္ထ ပါဏကာ မရန္တိ, တာဒိသံ ဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ တိဝေဒနန္တိ။
သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သေနာသနဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ
၁။ ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၄၁-၁၄၄။ ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – လာဘိနော ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ န တေသံ ဘိက္ခုနိယော ဒေန္တိ, န ဒါပေန္တိ, မဟာကုလေဟိ ပဗ္ဗဇိတာ ပန ကုလဓီတရော အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာနံ ဉာတိမနုဿာနံ ‘‘ကုတော အယျေ ဩဝါဒံ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆံ လဘထာ’’တိ ပုစ္ဆန္တာနံ ‘‘အသုကော စ အသုကော စ ထေရော ဩဝဒတီ’’တိ အသီတိမဟာသာဝကေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကထာနုသာရေန တေသံ သီလသုတာစာရဇာတိဂေါတ္တာဒိဘေဒံ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏံ ကထယန္တိ။ ဧဝရူပါ ဟိ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ တတော ပသန္နစိတ္တာ မနုဿာ ထေရာနံ စီဝရာဒိဘေဒံ မဟန္တံ လာဘသက္ကာရံ အဘိဟရိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘လာဘိနော ဟောန္တိ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၃။) [သျ]ဘိက္ခုနိယောဥပသင်္ကမိတွာတိ တေသံ ကိရ သန္တိကေ တာသု ဧကာ ဘိက္ခုနီပိ န အာဂစ္ဆတိ, လာဘတဏှာယ ပန အာကဍ္ဎိယမာနဟဒယာ တာသံ ဥပဿယံ အဂမံသု။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘိက္ခုနိယော ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိ။ တာပိ ဘိက္ခုနိယော စလစိတ္တတာယ တေသံ ဝစနံ အကံသုယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ တာ ဘိက္ခုနိယော…ပေ… နိသီဒိံသူ’’တိ။ တိရစ္ဆာနကထန္တိ သဂ္ဂမဂ္ဂဂမနေပိ တိရစ္ဆာနဘူတံ ရာဇကထာဒိမနေကဝိဓံ နိရတ္ထကကထံ။ ဣဒ္ဓေါတိ သမိဒ္ဓေါ, သဟိတတ္ထော ဂမ္ဘီရော ဗဟုရသော လက္ခဏပဋိဝေဓသံယုတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။
၁၄၅-၁၄၇။ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ တေ ဘိက္ခူ ‘‘မာ တုမှေ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတ္ထာ’’တိ ဝုစ္စမာနာ အဒိဋ္ဌသစ္စတ္တာ တထာဂတေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ အပါယုပဂါ ဘဝေယျုံ, တသ္မာ နေသံ တံ အပါယုပဂတံ ပရိဟရန္တော ဘဂဝါ အညေနေဝ ဥပါယေန တေ ဘိက္ခုနောဝါဒတော ပရိဗာဟိရေ ကတ္တုကာမော ဣမံ ဘိက္ခုနောဝါဒကသမ္မုတိံ အနုဇာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဣဓ ပရိဗာဟိရေ ကတ္တုကာမတာယ အနုဇာနိတွာ ပရတော ကရောန္တောဝ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣမာနိ ဟိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ သုပိနန္တေနပိ န ဘူတပုဗ္ဗာနီတိ။
တတ္ထ သီလမဿ အတ္ထီတိ သီလဝါ။ ဣဒါနိ ယဉ္စ တံ သီလံ, ယထာ စ တံ တဿ အတ္ထိ နာမ ဟောတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခောဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတော သမန္နာဂတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာဧ။
ဝိဟရတီတိ ဝတ္တတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ –
‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ သီလံ ပတိဋ္ဌာ အာဒိ စရဏံ သံယမော သံဝရော မောက္ခံ ပမောက္ခံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ၊ သံဝရောတိ ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော။ သံဝုတောတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော ဥပပန္နော သမုပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော, တေန ဝုစ္စတိ ‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’တိ။ ဝိဟရတီတိ ဣရိယတိ ဝတ္တတိ ပါလေတိ ယပေတိ ယာပေတိ စရတိ ဝိဟရတိ, တေန ဝုစ္စတိ ‘ဝိဟရတီ’’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁-၅၁၂)။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၄။) [သျ]အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ မိစ္ဆာဇီဝပဋိသေဓကေန န ဝေဠုဒါနာဒိနာ အာစာရေန, ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ပဟာယ သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာဒိနာ စ ဂေါစရေန သမ္ပန္နော။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ အပ္ပမတ္တကေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ, တာနိ ဝဇ္ဇာနိ ဘယတော ဒဿနသီလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ အဓိသီလသိက္ခာဒိဘာဝေန တိဓာ ဌိတေသု သိက္ခာပဒေသု တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမာဒါယ သမ္မာ အာဒါယ သာဓုကံ ဂဟေတွာ အဝိဇဟန္တော သိက္ခတီတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ယော ဣစ္ဆတိ, တေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော ဂဟေတဗ္ဗော။
ဗဟု သုတမဿာတိ ဗဟုဿုတော။ သုတံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော၊ ယဒဿ တံ ဗဟု သုတံ နာမ, တံ န သုတမတ္တမေဝ၊ အထ ခေါ နံ ဓာရေတီတိ အတ္ထော။ မဉ္ဇူသာယံ ဝိယ ရတနံ သုတံ သန္နိစိတမသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော။ ဧတေန ယံ သော သုတံ ဓာရေတိ, တဿ မဉ္ဇူသာယ ဂေါပေတွာ သန္နိစိတရတနဿေဝ စိရကာလေနာပိ အဝိနာသနံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ သုတံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ယေ တေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိမာဟ, တံ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ နိဂမနံ – တထာရူပါဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဗဟုဿုတော။ ဓာတာ, တသ္မာ သုတဓရော။ ဝစသာ ပရိစိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ, ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ၊ တသ္မာ သုတသန္နိစယော။ တတ္ထ ဝစသာ ပရိစိတာတိ ဝါစာယ ပဂုဏာ ကတာ။ မနသာနုပေက္ခိတာတိ မနသာ အနုပေက္ခိတာ, အာဝဇ္ဇန္တဿ ဒီပသဟဿေန ဩဘာသိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ အတ္ထတော စ ကာရဏတော စ ပညာယ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓါ သုပစ္စက္ခကတာ ဟောန္တိ။
အယံ ပန ဗဟုဿုတော နာမ တိဝိဓော ဟောတိ – နိဿယမုစ္စနကော, ပရိသုပဋ္ဌာပကော, ဘိက္ခုနောဝါဒကောတိ။ တတ္ထ နိဿယမုစ္စနကေန ဥပသမ္ပဒါယ ပဉ္စဝဿေန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ ပက္ခဒိဝသေသု ဓမ္မသာဝနတ္ထာယ သုတ္တန္တတော စတ္တာရော ဘာဏဝါရာ, သမ္ပတ္တာနံ ပရိကထနတ္ထာယ အန္ဓကဝိန္ဒမဟာရာဟုလောဝါဒအမ္ဗဋ္ဌသဒိသော ဧကော ကထာမဂ္ဂေါ, သံဃဘတ္တမင်္ဂလာမင်္ဂလေသု အနုမောဒနတ္ထာယ တိဿော အနုမောဒနာ, ဥပေါသထပဝါရဏာဒိဇာနနတ္ထံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၅။) [သျ]ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယော, သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ သမာဓိဝသေန ဝါ ဝိပဿနာဝသေန ဝါ အရဟတ္တပရိယောသာနမေကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ, ဧတ္တကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ အယံ ဗဟုဿုတော ဟောတိ စာတုဒ္ဒိသော, ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္တနော ဣဿရိယေန ဝသိတုံ လဘတိ။
ပရိသုပဋ္ဌာပကေန ဥပသမ္ပဒါယ ဒသဝဿေန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပရိသံ အဘိဝိနယေ ဝိနေတုံ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ, အသက္ကောန္တေန တီဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တနက္ခမာ ကာတဗ္ဗာ, ကမ္မာကမ္မဉ္စ ခန္ဓကဝတ္တဉ္စ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိသာယ ပန အဘိဓမ္မေ ဝိနယနတ္ထံ သစေ မဇ္ဈိမဘာဏကော ဟောတိ မူလပဏ္ဏာသကော ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗော, ဒီဃဘာဏကေန မဟာဝဂ္ဂေါ, သံယုတ္တဘာဏကေန ဟေဋ္ဌိမာ ဝါ တယော ဝဂ္ဂါ မဟာဝဂ္ဂေါ ဝါ, အင်္ဂုတ္တရဘာဏကေန ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ဥပဍ္ဎနိကာယော ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗော, အသက္ကောန္တေန တိကနိပါတတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဥဂ္ဂဟေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဧကံ ဥဂ္ဂဏှန္တေန စတုက္ကနိပါတံ ဝါ ပဉ္စကနိပါတံ ဝါ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာတကဘာဏကေန သာဋ္ဌကထံ ဇာတကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, တတော ဩရံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တတော တတော သမုစ္စယံ ကတွာ မူလပဏ္ဏာသကမတ္တံ ဝဋ္ဋတိ, န ဝဋ္ဋတီတိ? ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ, ဣတရာသု ဝိစာရဏာယေဝ နတ္ထိ။ အဘိဓမ္မေ ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ န ဝုတ္တံ။ ယဿ ပန သာဋ္ဌကထမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကဉ္စ ပဂုဏံ, သုတ္တန္တေ စ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဂန္ထော နတ္ထိ, ပရိသံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ န လဘတိ။ ယေန ပန သုတ္တန္တတော ဝိနယတော စ ဝုတ္တပ္ပမာဏော ဂန္ထော ဥဂ္ဂဟိတော, အယံ ပရိသုပဋ္ဌာပကော ဗဟုဿုတော ဟောတိ ဒိသာပါမောက္ခော ယေနကာမင်္ဂမော, ပရိသံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ လဘတိ။
ဘိက္ခုနောဝါဒကေန ပန သာဋ္ဌကထာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ, အသက္ကောန္တေန စတူသု နိကာယေသု ဧကဿ အဋ္ဌကထာ ပဂုဏာ ကာတဗ္ဗာ, ဧကနိကာယေန ဟိ သေသနိကာယေသုပိ ပဉှံ ကထေတုံ သက္ခိဿတိ။ သတ္တသု ပကရဏေသု စတုပ္ပကရဏဿ အဋ္ဌကထာ ပဂုဏာ ကာတဗ္ဗာ, တတ္ထ လဒ္ဓနယေန ဟိ သေသပကရဏေသု ပဉှံ ကထေတုံ သက္ခိဿတိ။ ဝိနယပိဋကံ ပန နာနတ္ထံ နာနာကာရဏံ, တသ္မာ တံ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌကထာယ ပဂုဏံ ကာတဗ္ဗမေဝ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဘိက္ခုနောဝါဒကော ဗဟုဿုတော နာမ ဟောတီတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၆။) [သျ]ဥဘယာနိခေါ ပနဿာတိအာဒိ ပန ယသ္မာ အညသ္မိံ သကလေ နဝင်္ဂေပိ ဗာဟုဿစ္စေ သတိ သာဋ္ဌကထံ ဝိနယပိဋကံ ဝိနာ န ဝဋ္ဋတိယေဝ, တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနာတိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေန သဒ္ဓိံ။ သွာဂတာနီတိ သုဋ္ဌု အာဂတာနိ။ ယထာ အာဂတာနိ ပန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဝိဘတ္တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဝိဘတ္တာနီတိ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာနိ ပဒပစ္စာဘဋ္ဌသင်္ကရဒေါသဝိရဟိတာနိ။ သုပ္ပဝတ္တီနီတိ ပဂုဏာနိ ဝါစုဂ္ဂတာနိ။ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသောတိ ခန္ဓကပရိဝါရတော အာဟရိတဗ္ဗသုတ္တဝသေန သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိတာနိ။ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ အက္ခရပဒပါရိပူရိယာ စ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ အခဏ္ဍာနိ အဝိပရီတက္ခရာနိ။ ဧတေန အဋ္ဌကထာ ဒီပိတာ, အဋ္ဌကထာတော ဟိ ဧသ ဝိနိစ္ဆယော ဟောတီတိ။
ကလျာဏဝါစောတိ သိထိလဓနိတာဒီနံ ယထာဝိဓာနဝစနေန ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ပေါရိယာ ဝါစာယ သမန္နာဂတော ဝိဿဋ္ဌာယ အနေလဂဠာယ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာ။ ကလျာဏဝါက္ကရဏောတိ မဓုရဿရော, မာတုဂါမော ဟိ သရသမ္ပတ္တိရတော, တသ္မာ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနမ္ပိ ဝစနံ သရသမ္ပတ္တိရဟိတံ ဟီဠေတိ။ ယေဘုယျေန ဘိက္ခုနီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါတိ သဗ္ဗာသံ ပိယော နာမ ဒုလ္လဘော, ဗဟုတရာနံ ပန ပဏ္ဍိတာနံ ဘိက္ခုနီနံ သီလာစာရသမ္ပတ္တိယာ ပိယော ဟောတိ မနဝဍ္ဎနကော။ ပဋိဗလော ဟောတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတုန္တိ သုတ္တဉ္စ ကာရဏဉ္စ ဒဿေန္တော ဝဋ္ဋဘယေန တဇ္ဇေတွာ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတုံ တာဒိသံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ ကာသာယဝတ္ထဝသနာယာတိ ကာသာယဝတ္ထနိဝတ္ထာယ။ ဂရုဓမ္မန္တိ ဂိဟိကာလေ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂံ ဝါ သိက္ခမာနာသာမဏေရီသု မေထုနဓမ္မံ ဝါ အနဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗော ဟောတိ။ မာတုဂါမော ဟိ ပုဗ္ဗေ ကတမနုဿရန္တော သံဝရေ ဌိတဿာပိ ဓမ္မဒေသနာယ ဂါရဝံ န ကရောတိ။ အထ ဝါ တသ္မိယေဝ အသဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဝီသတိဝဿော ဝါတိ ဥပသမ္ပဒါယ ဝီသတိဝဿော တတော အတိရေကဝဿော ဝါ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဝိသဘာဂေဟိ ဝတ္ထူဟိ ပုနပ္ပုနံ သမာဂစ္ဆန္တောပိ ဒဟရော ဝိယ သဟသာ သီလဝိနာသံ န ပါပုဏာတိ, အတ္တနော ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတုံ ပဋိဗလော ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝီသတိဝဿော ဝါ ဟောတိ အတိရေကဝီသတိဝဿော ဝါ’’တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၇။) [သျ]ဧတ္ထ စ ‘‘သီလဝါ’’တိအာဒိ ဧကမင်္ဂံ, ‘‘ဗဟုဿုတော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဒုတိယံ, ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿာ’’တိအာဒိ တတိယံ, ‘‘ကလျာဏဝါစော ဟောတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော’’တိ စတုတ္ထံ, ‘‘ယေဘုယျေန ဘိက္ခုနီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ’’တိ ပဉ္စမံ, ‘‘ပဋိဗလော ဟောတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ ဆဋ္ဌံ, ‘‘န ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ သတ္တမံ, ‘‘ဝီသတိဝဿော’’တိအာဒိ အဋ္ဌမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၄၈။ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တေနေဝ။ ဂရုဓမ္မေဟီတိ ဂရုကေဟိ ဓမ္မေဟိ, တေ ဟိ ဂါရဝံ ကတွာ ဘိက္ခုနီဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ဂရုဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယ, ယော ဂရုဓမ္မေန ဩဝဒတိ, တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ယထာဝတ္ထုကမေဝ။
֍ ဋီ ၁၄၉။ ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာတိ သစေ ပါတော အသမ္မဋ္ဌံ သမ္မဋ္ဌမ္ပိ ဝါ ပုန တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ဥက္လာပံ ပါဒပ္ပဟာရေဟိ စ ဝိကိဏ္ဏဝါလိကံ ဇာတံ, သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အသမ္မဋ္ဌဉှိ တံ ဒိသွာ ‘‘အယျော အတ္တနော နိဿိတကေ ဒဟရဘိက္ခူပိ ဝတ္တပဋိပတ္တိယံ န ယောဇေတိ, ဓမ္မံယေဝ ကထေတီ’’တိ တာ ဘိက္ခုနိယော အသောတုကာမာ ဝိယ ဘဝေယျုံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ’’တိ။ အန္တောဂါမတော ပန ဘိက္ခုနိယော အာဂစ္ဆန္တိယော ပိပါသိတာ စ ကိလန္တာ စ ဟောန္တိ, တာ ပါနီယဉ္စ ဟတ္ထပါဒမုခသီတလကရဏဉ္စ ပစ္စာသီသန္တိ, တသ္မိဉ္စ အသတိ ပုရိမနယေနေဝ အဂါရဝံ ဇနေတွာ အသောတုကာမာပိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ။
အာသနန္တိ နီစပီဌကဖလကတဋ္ဋိကကဋသာရကာဒိဘေဒံ အန္တမသော သာခါဘင်္ဂမ္ပိ ‘‘ဣဒံ တာသံ အာသနံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အာသနံ ပညပေတွာ။ ဓမ္မဒေသနာပတ္တိမောစနတ္ထံ ပန ဒုတိယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒုတိယံ ဂဟေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ န ဝိဟာရပစ္စန္တေ, အထ ခေါ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဥပေါသထာဂါရဿ ဝါ ဘောဇနသာလာယ ဝါ ဒွါရေ သဗ္ဗေသံ ဩသရဏဋ္ဌာနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ သမဂ္ဂါတ္ထာတိ သဗ္ဗာ အာဂတတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဝတ္တန္တီတိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာတိ အတ္ထော။ နိယျာဒေတဗ္ဗောတိ အပ္ပေတဗ္ဗော။ ဩသာရေတဗ္ဗောတိ ပါဠိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဝဿသတူပသမ္ပန္နာယာတိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗပါဠိဒဿနံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၈။) [သျ]တတ္ထ သာမီစိကမ္မန္တိ မဂ္ဂသမ္ပဒါနဗီဇနပါနီယာပုစ္ဆနာဒိကံ အနုစ္ဆဝိကဝတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုဿ အဘိဝါဒနံ နာမ အန္တောဂါမေ ဝါ ဗဟိဂါမေ ဝါ အန္တောဝိဟာရေ ဝါ ဗဟိဝိဟာရေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ရထိကာယ ဝါ အန္တမသော ရာဇုဿာရဏာယပိ ဝတ္တမာနာယ ဒေဝေ ဝဿမာနေ သကဒ္ဒမာယ ဘူမိယာ ဆတ္တပတ္တဟတ္ထာယပိ ဟတ္ထိအဿာဒီဟိ အနုဗဒ္ဓါယပိ ကာတဗ္ဗမေဝ။ ဧကာဗဒ္ဓါယ ပါဠိယာ ဘိက္ခာစာရံ ပဝိသန္တေ ဒိသွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ‘‘ဝန္ဒာမိ အယျာ’’တိ ဝန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အန္တရန္တရာ ဒွါဒသဟတ္ထေ မုဉ္စိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ဝိသုံ ဝိသုံ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ မဟာသန္နိပါတေ နိသိန္နေ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော အဉ္ဇလိကမ္မေပိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နာယ ပန ပစ္စုဋ္ဌာနံ ကာတဗ္ဗံ, တဿ တဿ သာမီစိကမ္မဿ အနုရူပေ ပဒေသေ စ ကာလေ စ တံ တံ ကာတဗ္ဗံ။
သက္ကတွာတိ ယထာ ကတော သုကတော ဟောတိ, ဧဝံ ကတွာ။ ဂရုံကတွာတိ တတ္ထ ဂါရဝံ ဇနေတွာ။ မာနေတွာတိ မနေန ပိယံ ကတွာ။ ပူဇေတွာတိ ဣမေသံယေဝ တိဏ္ဏံ ကိစ္စာနံ ကရဏေန ပူဇေတွာ။ အနတိက္ကမနီယောတိ န အတိက္ကမိတဗ္ဗော။
အဘိက္ခုကေ အာဝါသေတိ ဧတ္ထ သစေ ဘိက္ခုနုပဿယတော အဍ္ဎယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဩဝါဒဒါယကာ ဘိက္ခူ န ဝသန္တိ, အယံ အဘိက္ခုကော အာဝါသော နာမ။ ဧတ္ထ ဝဿံ န ဝသိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အဘိက္ခုကော နာမ အာဝါသော န သက္ကာ ဟောတိ ဩဝါဒါယ ဝါ သံဝါသာယ ဝါ ဂန္တု’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၀၄၈)။ န စ သက္ကာ တတော ပရံ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂန္တုံ။ သစေ တတ္ထ ဝဿံ ဝသိတုံ အနိစ္ဆမာနာ ဘိက္ခုနိယော ဉာတကာ ဝါ ဥပဋ္ဌာကာ ဝါ ဧဝံဝဒန္တိ – ‘‘ဝသထ, အယျေ, မယံ ဘိက္ခူ အာနေဿာမာ’’တိ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဝုတ္တပ္ပမာဏေ ပဒေသေ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမာ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ သာခါမဏ္ဍပေပိ ဧကရတ္တံ ဝုတ္ထာ ဟောန္တိ၊ န နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာ။ ဧတ္တာဝတာပိ သဘိက္ခုကော အာဝါသော ဟောတိ, ဧတ္ထ ဝဿံ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥပဂစ္ဆန္တီဟိ စ ပက္ခဿ တေရသိယံယေဝ ဘိက္ခူ ယာစိတဗ္ဗာ – ‘‘မယံ အယျာ တုမှာကံ ဩဝါဒေန ဝသိဿာမာ’’တိ။ ယတော ပန ဥဇုနာ မဂ္ဂေန အဍ္ဎယောဇနေ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ, တေန ပန မဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တီနံ ဇီဝိတန္တရာယော ဝါ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော ဝါ ဟောတိ, အညေန မဂ္ဂေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၅၉။) [သျ]ဂစ္ဆန္တီနံ အတိရေကဍ္ဎယောဇနံ ဟောတိ, အယံ အဘိက္ခုကာဝါသဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ သစေ ပန တတော ဂါဝုတမတ္တေ အညော ဘိက္ခုနုပဿယော ခေမဋ္ဌာနေ ဟောတိ, တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ တာ ဘိက္ခုနိယော ယာစိတွာ ပုန ဂန္တွာ ဘိက္ခူ ယာစိတဗ္ဗာ ‘‘အယျာ အမှာကံ ဥဇုမဂ္ဂေ အန္တရာယော အတ္ထိ, အညေန မဂ္ဂေန အတိရေကဍ္ဎယောဇနံ ဟောတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ပန အမှာကံ ဥပဿယတော ဂါဝုတမတ္တေ အညော ဘိက္ခုနုပဿယော အတ္ထိ, အယျာနံ သန္တိကာ တတ္ထ အာဂတဩဝါဒေန ဝသိဿာမာ’’တိ။ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တတော တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ တံ ဘိက္ခုနုပဿယံ အာဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော, တာ ဝါ ဘိက္ခုနိယော ဒိသွာ အတ္တနော ဥပဿယမေဝ ဂန္တွာ ကာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
သစေ ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမာ ဘိက္ခူ စာတုဒ္ဒသေ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆန္တိ, ဘိက္ခုနီဟိ စ ‘‘ဣဓ အယျာ ဝဿံ ဝသိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိတာ ‘‘အာမာ’’တိ ဝတွာ ပုန တာဟိ ‘‘တေနဟိ အယျာ မယမ္ပိ တုမှာကံ ဩဝါဒံ အနုဇီဝန္တိယော ဝသိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တာ ဒုတိယဒိဝသေ ဂါမေ ဘိက္ခာစာရသမ္ပဒံ အပဿန္တာ ‘‘န သက္ကာ ဣဓ ဝသိတု’’န္တိ ပက္ကမန္တိ။ အထ တာ ဘိက္ခုနိယော ဥပေါသထဒိဝသေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူ န ပဿန္တိ, ဧတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ယတ္ထ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂန္တုံ အာဂမိဿန္တီ’’တိ ဝါ အာဘောဂံ ကတွာ အာဂတာနံ သန္တိကေ ဩဝါဒေန ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပစ္ဆိမိကာယပိ န ကေစိ အာဂစ္ဆန္တိ, အန္တရာမဂ္ဂေ စ ရာဇဘယံ ဝါ စောရဘယံ ဝါ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဝါ ဟောတိ, အဘိက္ခုကာဝါသေ ဝသန္တိယာ အာပတ္တိ, ဝဿစ္ဆေဒံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိယာပိ အာပတ္တိ, သာ ရက္ခိတဗ္ဗာ။ အာပဒါသု ဟိ အဘိက္ခုကေ အာဝါသေ ဝသန္တိယာ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ သစေ အာဂန္တွာ ဝဿံ ဥပဂတာ ဘိက္ခူ ပုန ကေနစိ ကာရဏေန ပက္ကမန္တိ, ဝသိတဗ္ဗမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အနာပတ္တိ ဝဿူပဂတာ ဘိက္ခူ ပက္ကန္တာ ဝါ ဟောန္တိ ဝိဗ္ဘန္တာ ဝါ ကာလင်္ကတာ ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တာ ဝါ အာပဒါသု ဥမ္မတ္တိကာယ အာဒိကမ္မိကာယာ’’တိ။ ပဝါရေန္တိယာ ပန ယတ္ထ ဘိက္ခူ အတ္ထိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။
အနွဒ္ဓမာသန္တိ အဒ္ဓမာသေ အဒ္ဓမာသေ။ ဒွေ ဓမ္မာ ပစ္စာသီသိတဗ္ဗာတိ ဒွေ ဓမ္မာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဥပေါသထပုစ္ဆကန္တိ ဥပေါသထပုစ္ဆနံ, တတ္ထ ပန္နရသိကေ ဥပေါသထေ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသိယံ စာတုဒ္ဒသိကေ တေရသိယံ ဂန္တွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၀။) [သျ]ဥပေါသထော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ပက္ခဿ တေရသိယံယေဝ ဂန္တွာ ‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသိကော ပန္နရသိကော’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေါသထဒိဝသေ ဩဝါဒတ္ထာယ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ။ ပါဋိပဒဒိဝသတော ပန ပဋ္ဌာယ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣတိ ဘဂဝါ အညဿ ကမ္မဿ ဩကာသံ အဒတွာ နိရန္တရံ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဂမနမေဝ ပညပေသိ။ ကသ္မာ? မန္ဒပညတ္တာ မာတုဂါမဿ။ မန္ဒပညော ဟိ မာတုဂါမော, တသ္မာ နိစ္စံ ဓမ္မသဝနံ ဗဟူပကာရံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ယံ မယံ ဇာနာမ, တမေဝ အယျာ ဇာနန္တီ’’တိ မာနံ အကတွာ ဘိက္ခုသံဃံ ပယိရူပါသမာနာ သာတ္ထိကံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကရိဿန္တိ, တသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝမကာသိ။ ဘိက္ခုနိယောပိ ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမာ’’တိ သဗ္ဗာယေဝ နိရန္တရံ ဝိဟာရံ ဥပသင်္ကမိံသု။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သဗ္ဗော ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒံ ဂစ္ဆတိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ခိယျန္တိ ဝိပါစေန္တိ ‘ဇာယာယော ဣမာ ဣမေသံ, ဇာရိယော ဣမာ ဣမေသံ, ဣဒါနိမေ ဣမာဟိ သဒ္ဓိံ အဘိရမိဿန္တီ’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ – ‘န, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗေန ဘိက္ခုနိသံဃေန ဩဝါဒေါ ဂန္တဗ္ဗော, ဂစ္ဆေယျ စေ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ဩဝါဒံ ဂန္တု’န္တိ။ ပုနပိ တထေဝ ဥဇ္ဈာယိံသု။ ပုန ဘဂဝါ ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ တိဿော ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒံ ဂန္တု’’’န္တိ အာဟ။
တသ္မာ ဘိက္ခုနိသံဃေန ဒွေ တိဿော ဘိက္ခုနိယော ယာစိတွာ ပေသေတဗ္ဗာ – ‘‘ဧထယျေ, ဘိက္ခုသံဃံ ဩဝါဒူပသင်္ကမနံ ယာစထ, ဘိက္ခုနိသံဃော အယျာ…ပေ… ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၃)။ တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ အာရာမံ ဂန္တဗ္ဗံ။ တတော ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ သော ဘိက္ခု ဧကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော, အယျ, ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ တေန ဘိက္ခုနာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော ဘိက္ခု ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော ဘန္တေ ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ ဘန္တေ ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော’’တိ။ သစေ ဟောတိ ကောစိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၁။) [သျ]ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, တံ ဘိက္ခုနိသံဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ။
သစေ န ဟောတိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ကော အာယသ္မာ ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ။ သစေ ကောစိ ဘိက္ခု ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတုံ, သော စ ဟောတိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော, သမ္မန္နိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, တံ ဘိက္ခုနိသံဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ။
သစေ ပန ကောစိ န ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတုံ, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသံဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ သကလံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သာသနမာရောစိတံ ဟောတိ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနိသံဃေနပိ တာ ဘိက္ခုနိယော ပေသေတဗ္ဗာ ‘‘ဂစ္ဆထယျေ, ပုစ္ဆထ ‘ကိံ အယျ လဘတိ ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’’န္တိ။ တာဟိ ‘‘သာဓု အယျေ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာရာမံ ဂန္တွာ တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘ကိံ အယျ လဘတိ ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ တေန ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသံဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ။ တာဟိ ‘‘သာဓု အယျာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧကတော အာဂတာနံ ဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ, တာသု ပန ဧကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဝတ္တဗ္ဗဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗဉ္စ, ဣတရာ တဿာ သဟာယိကာ။
သစေ ပန ဘိက္ခုနိသံဃော ဝါ ဘိက္ခုသံဃော ဝါ န ပူရတိ, ဥဘယတောပိ ဝါ ဂဏမတ္တမေဝ ပုဂ္ဂလမတ္တံ ဝါ ဟောတိ, ဧကာ ဘိက္ခုနီ ဝါ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟိ ဩဝါဒတ္ထာယ ပေသိတာ ဟောတိ, တတြာယံ ဝစနက္ကမော – ‘‘ဘိက္ခုနိယော အယျ ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒန္တိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစန္တိ, လဘန္တု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘အဟံ အယျ ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစာမိ, လဘာမဟံ အယျ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၂။) [သျ]‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော အယျ အယျာနံ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနီသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယော အယျ အယျာနံ ပါဒေ ဝန္ဒန္တိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစန္တိ, လဘန္တု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘အဟံ အယျ အယျာနံ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစာမိ, လဘာမဟံ အယျ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော အယျ အယျဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယော အယျ အယျဿ ပါဒေ ဝန္ဒန္တိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစန္တိ, လဘန္တု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘အဟံ အယျ အယျဿ ပါဒေ ဝန္ဒာမိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစာမိ, လဘာမဟံ အယျ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော စ အယျ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စ ဘိက္ခုသံဃဿ အယျာနံ အယျဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ ဝန္ဒန္တိ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ ယာစန္တိ ယာစတိ, လဘတု ကိရ လဘန္တု ကိရ လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိသံဃော စ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
တေနပိ ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထကာလေ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘ဘိက္ခုနိယော ဘန္တေ ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒန္တိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစန္တိ, လဘန္တု ကိရ ဘန္တေ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။ ‘‘ဘိက္ခုနီ ဘန္တေ ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ ဘန္တေ ဘိက္ခုနီ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော ဘန္တေ, ဘိက္ခုနိယော ဘန္တေ, ဘိက္ခုနီ ဘန္တေ အာယသ္မန္တာနံ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ ဘန္တေ ဘိက္ခုနီ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော စ ဘန္တေ, ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စ ဘိက္ခုသံဃဿ အာယသ္မန္တာနံ ပါဒေ ဝန္ဒတိ ဝန္ဒန္တိ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ ယာစန္တိ ယာစတိ, လဘတု ကိရ လဘန္တု ကိရ လဘတု ကိရ ဘန္တေ ဘိက္ခုနိသံဃော စ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စ ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ။
ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနာပိ သစေ သမ္မတော ဘိက္ခု အတ္ထိ, ပုရိမနယေနေဝ တံ ဘိက္ခုနိယော, တံ ဘိက္ခုနီ, တံ ဘိက္ခုနိသံဃော စ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စ ဥပသင်္ကမန္တု ဥပသင်္ကမတု ဥပသင်္ကမတူတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နတ္ထိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၃။) [သျ]ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသံဃော စ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စ သမ္ပာဒေတု သမ္ပာဒေန္တု သမ္ပာဒေတူတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကေန ပါဋိပဒေ ပစ္စာဟရိတွာ တထေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဩဝါဒံ ပန ဗာလဂိလာနဂမိကေ ဌပေတွာ အညော သစေပိ အာရညကော ဟောတိ, အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န လဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ ဗာလံ ဌပေတွာ ဂိလာနံ ဌပေတွာ ဂမိကံ အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄)။
တတ္ထ ယော စာတုဒ္ဒသိကပန္နရသိကေသု ဝါ ဥပေါသထေသု ပါဋိပဒေ ဝါ ဂန္တုကာမော, သော ဂမိကော ဒုတိယပက္ခဒိဝသေ ဂစ္ဆန္တောပိ အဂ္ဂဟေတုံ န လဘတိ, ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဩဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော, ယော န ဂဏှေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) ဝုတ္တံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိယေဝ။ ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ စ ဥပေါသထဂ္ဂေ အနာရောစေတုံ ဝါ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနီနံ အပစ္စာဟရိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဩဝါဒေါ န အာရောစေတဗ္ဗော။ ယော န အာရောစေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။
အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –
‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဩဝါဒေါ န ပစ္စာဟရိတဗ္ဗော။ ယော န ပစ္စာဟရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။
တတ္ထ အာရညကေန ပစ္စာဟရဏတ္ထံ သင်္ကေတော ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာရညကေန ဘိက္ခုနာ ဩဝါဒံ ဂဟေတုံ, သင်္ကေတဉ္စ ကာတုံ, အတြ ပဋိဟရိဿာမီ’’တိ။ တသ္မာ အာရညကော ဘိက္ခု သစေ ဘိက္ခုနီနံ ဝသနဂါမေ ဘိက္ခံ လဘတိ, တတ္ထေဝ စရိတွာ ဘိက္ခုနိယော ဒိသွာ အာရောစေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စဿ တတ္ထ ဘိက္ခာ သုလဘာ ဟောတိ, သာမန္တဂါမေ စရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဂါမံ အာဂမ္မ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ, သင်္ကေတော ကာတဗ္ဗော – ‘‘အဟံ အမုကံ နာမ တုမှာကံ ဂါမဒွါရေ သဘံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ ဥပသင်္ကမိဿာမိ, တတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၄။) [သျ]အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ ဘိက္ခုနီဟိ တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ, အဂန္တုံ န လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနိယာ သင်္ကေတံ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ယာ န ဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။
ဥဘတောသံဃေ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနီဟိ စာတုဒ္ဒသေ အတ္တနာ ပဝါရေတွာ ဥပေါသထေ ဘိက္ခုသံဃေ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဇတနာယ ပဝါရေတွာ အပရဇ္ဇု ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၂၇)။
ဘိက္ခုနိခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ စေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန သဗ္ဗော ဘိက္ခုနိသံဃော ပဝါရေန္တော ကောလာဟလမကာသိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကံ ဘိက္ခုနိံ ဗျတ္တံ ပဋိဗလံ သမ္မန္နိတုံ ဘိက္ခုနိသံဃဿ အတ္ထာယ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတုံ။ ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ ပဌမံ ဘိက္ခုနီ ယာစိတဗ္ဗာ, ယာစိတွာ ဗျတ္တာယ ဘိက္ခုနိယာ ပဋိဗလာယ သံဃော ဉာပေတဗ္ဗော –
‘‘သုဏာတု မေ, အယျေ သံဃော, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုနိံ သမ္မန္နေယျ ဘိက္ခုနိသံဃဿ အတ္ထာယ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတုံ။ ဧသာ ဉတ္တိ။
‘‘သုဏာတု မေ, အယျေ သံဃော, သံဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုနိံ သမ္မန္နေယျ ဘိက္ခုနိသံဃဿ အတ္ထာယ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတုံ။ ယဿာ အယျာယ ခမတိ ဣတ္ထန္နာမာယ ဘိက္ခုနိယာ သမ္မုတိ ဘိက္ခုနိသံဃဿ အတ္ထာယ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတုံ, သာ တုဏှဿ၊ ယဿာ နက္ခမတိ, သာ ဘာသေယျ။
‘‘သမ္မတာ သံဃေန ဣတ္ထန္နာမာ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခုနိသံဃဿ အတ္ထာယ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတုံ။ ခမတိ သံဃဿ, တသ္မာ တုဏှီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၂၇)။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၅။) [သျ]တာယ သမ္မတာယ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသံဃံ အာဒါယ ဘိက္ခုသံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော – ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော အယျ, ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေတိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ။ ဝဒတယျ ဘိက္ခုသံဃော ဘိက္ခုနိသံဃံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿတိ။ ဒုတိယမ္ပိ အယျ, တတိယမ္ပိ အယျ, ဘိက္ခုနိသံဃော…ပေ… ပဋိကရိဿတီ’’တိ။
သစေ ဘိက္ခုနိသံဃော န ပူရတိ, ‘‘ဘိက္ခုနိယော အယျ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေန္တိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတယျ ဘိက္ခုသံဃော ဘိက္ခုနိယော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တိယော ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ စ, ‘‘အဟံ အယျ ဘိက္ခုသံဃံ ပဝါရေမိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အယျ ဘိက္ခုသံဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တီ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ စ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
သစေ ဘိက္ခုသံဃော န ပူရတိ, ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော အယျာ အယျေ ပဝါရေတိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တယျာ ဘိက္ခုနိသံဃံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿတီ’’တိ စ, ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော အယျ အယျံ ပဝါရေတိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတယျော ဘိက္ခုနိသံဃံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿတီ’’တိ စ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဥဘိန္နံ အပါရိပူရိယာ ‘‘ဘိက္ခုနိယော အယျာ အယျေ ပဝါရေန္တိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တယျာ ဘိက္ခုနိယော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တိယော ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ စ, ‘‘ဘိက္ခုနိယော အယျ အယျံ ပဝါရေန္တိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတယျော ဘိက္ခုနိယော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တိယော ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ စ, ‘‘အဟံ အယျာ အယျေ ပဝါရေမိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အယျာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တီ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ စ, ‘‘အဟံ အယျ အယျံ ပဝါရေမိ – ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အယျော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တီ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ စ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
မာနတ္တစရဏဉ္စ ဥပသမ္ပဒါပရိယေသနာ စ ယထာဌာနေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၆။) [သျ]နဘိက္ခုနိယာ ကေနစိ ပရိယာယေနာတိ ဒသဟိ ဝါ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အညေန ဝါ ကေနစိ ပရိယာယေန ဘိက္ခု နေဝ အက္ကောသိတဗ္ဗော, န ပရိဘာသိတဗ္ဗော, န ဘယေန တဇ္ဇေတဗ္ဗော။ ဩဝဋောတိ ပိဟိတော ဝါရိတော ပဋိက္ခိတ္တော။ ဝစနယေဝ ဝစနပထော။ အနောဝဋောတိ အပိဟိတော အဝါရိတော အပ္ပဋိက္ခိတ္တော။ တသ္မာ ဘိက္ခုနိယာ အာဓိပစ္စဋ္ဌာနေ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌာနေ ဌတွာ ‘‘ဧဝံ အဘိက္ကမ, ဧဝံ ပဋိက္ကမ, ဧဝံ နိဝါသေဟိ, ဧဝံ ပါရုပါဟီ’’တိ ကေနစိ ပရိယာယေန နေဝ ဘိက္ခု ဩဝဒိတဗ္ဗော, န အနုသာသိတဗ္ဗော။ ဒေါသံ ပန ဒိသွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မဟာထေရာ န ဧဝံ အဘိက္ကမန္တိ, န ပဋိက္ကမန္တိ, န နိဝါသေန္တိ, န ပါရုပန္တိ, ဤဒိသံ ကာသာဝမ္ပိ န ဓာရေန္တိ, န ဧဝံ အက္ခီနိ အဉ္ဇေန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဇ္ဇမာနဒေါသံ ဒဿေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခူဟိ ပန ‘‘အယံ ဝုဍ္ဎသမဏီ ဧဝံ နိဝါသေတိ, ဧဝံ ပါရုပတိ, မာ ဧဝံ နိဝါသေဟိ, မာ ဧဝံ ပါရုပါဟိ, မာ တိလကမ္မပဏ္ဏကမ္မာဒီနိ ကရောဟီ’’တိ ယထာသုခံ ဘိက္ခုနိံ ဩဝဒိတုံ အနုသာသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
သမဂ္ဂမှယျာတိ ဘဏန္တန္တိ ‘‘သမဂ္ဂါ အမှ အယျ’’ ဣတိ ဘဏန္တံ ဘိက္ခုနိသံဃံ။ အညံ ဓမ္မံ ဘဏတီတိ အညံ သုတ္တန္တံ ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ။ သမဂ္ဂမှယျာတိ ဝစနေန ဟိ ဩဝါဒံ ပစ္စာသီသန္တိ, တသ္မာ ဌပေတွာ ဩဝါဒံ အညံ ဓမ္မံ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဩဝါဒံ အနိယျာဒေတွာတိ ဧသော ဘဂိနိယော ဩဝါဒေါတိ အဝတွာ။
֍ ဋီ ၁၅၀။ အဓမ္မကမ္မေတိအာဒီသု ဘိက္ခုနောဝါဒကသမ္မုတိကမ္မံ ကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဓမ္မကမ္မေ ဒွိန္နံ နဝကာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဓမ္မကမ္မေ ဒုတိယဿ နဝကဿ အဝသာနပဒေ အနာပတ္တိ, သေသေသု သတ္တရသ ဒုက္ကဋာနိ။
֍ ဋီ ၁၅၂။ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တောတိ အဋ္ဌန္နံ ဂရုဓမ္မာနံ ပါဠိံ ဥဒ္ဒိသန္တော။ ပရိပုစ္ဆံ ဒေန္တောတိ တဿာယေဝ ပဂုဏာယ ဂရုဓမ္မပါဠိယာ အဋ္ဌကထံ ကထေန္တောတိ အတ္ထော။ ဩသာရေဟိ အယျာတိ ဝုစ္စမာနော ဩသာရေတီတိ ဧဝံ ဝုစ္စမာနော အဋ္ဌဂရုဓမ္မပါဠိံ ဩသာရေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသံ ဒေန္တော, ပရိပုစ္ဆံ ဒေန္တော, ယော စ ဩသာရေဟီတိ ဝုစ္စမာနော အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ ဘဏတိ, တဿ ပါစိတ္တိယေန အနာပတ္တိ။ အညံ ဓမ္မံ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋေန အနာပတ္တိ။ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတီတိ ဘိက္ခုနီ ဂရုဓမ္မနိဿိတံ ဝါ ခန္ဓာဒိနိဿိတံ ဝါ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, တံ ယော ဘိက္ခု ကထေတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၇။) [သျ]တဿာပိ အနာပတ္တိ။ အညဿတ္ထာယ ဘဏန္တန္တိ စတုပရိသတိံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘိက္ခုနိယော သုဏန္တိ, တတြာပိ ဘိက္ခုဿ အနာပတ္တိ။ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရိယာတိ ဧတာသံ ဒေသေန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ – ဝါစတော စ ဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ တိဝေဒနန္တိ။
ဩဝါဒသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၃။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ – ပရိယာယေနာတိ ဝါရေန, ပဋိပါဋိယာတိ အတ္ထော။ အဓိစေတသောတိ အဓိစိတ္တဝတော, သဗ္ဗစိတ္တာနံ အဓိကေန အရဟတ္တဖလစိတ္တေန သမန္နာဂတဿာတိ အတ္ထော။ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ နပ္ပမဇ္ဇတော, အပ္ပမာဒေန ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သာတစ္စကိရိယာယ သမန္နာဂတဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုနိနောတိ ‘‘ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေ, မုနိ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၉) ဧဝံ ဥဘယလောကမုနနေန ဝါ, မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ, တေန ဉာဏေန သမန္နာဂတတ္တာ ဝါ ခီဏာသဝေါ မုနိ နာမ ဝုစ္စတိ, တဿ မုနိနော။ မောနပထေသု သိက္ခတောတိ အရဟတ္တဉာဏသင်္ခါတဿ မောနဿ ပထေသု သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု တီသု ဝါ သိက္ခာသု သိက္ခတော။ ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂေ သိက္ခတော ဣမာယ သိက္ခာယ မုနိဘာဝံ ပတ္တဿ မုနိနောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနောတိ တာဒိသဿ ခီဏာသဝမုနိနော အဗ္ဘန္တရေ ဣဋ္ဌဝိယောဂါဒိဝတ္ထုကာ သောကာ န သန္တိ။ အထ ဝါ တာဒိနောတိ တာဒိလက္ခဏသမန္နာဂတဿ ဧဝရူပဿ မုနိနော သောကာ န ဘဝန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဥပသန္တဿာတိ ရာဂါဒီနံ ဥပသမေန ဥပသန္တဿ။ သဒါ သတီမတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာ နိစ္စကာလံ သတိယာ အဝိရဟိတဿ။ အာကာသေ အန္တလိက္ခေတိ အန္တလိက္ခသင်္ခါတေ အာကာသေ, န ကသိဏုဂ္ဃါဋိမေ, န ပန ရူပပရိစ္ဆေဒေ။ စင်္ကမတိပိ တိဋ္ဌတိပီတိ တာသံ ဘိက္ခုနီနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၈။) [သျ]ကထံ သုတွာ ‘‘ဣမာ ဘိက္ခုနိယော မံ ‘ဧတ္တကမေဝ အယံ ဇာနာတီ’တိ အဝမညန္တိ, ဟန္ဒ ဒါနိ ဧတာသံ အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒဿေမီ’’တိ ဓမ္မဗဟုမာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ – ‘‘အာကာသေ အန္တလိက္ခေ စင်္ကမတိပိ…ပေ… အန္တရဓာယတိပီ’’တိ။ တတ္ထ အန္တရဓာယတိပီတိ အန္တရဓာယတိပိ အဒဿနမ္ပိ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တဉ္စေဝ ဥဒါနံ ဘဏတိ အညဉ္စ ဗဟုံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ထေရော ကိရ အတ္တနော ဘာတုထေရဿ သန္တိကေ –
‘‘ပဒုမံ ယထာ ကောကနုဒံ သုဂန္ဓံ,
ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊
အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ,
တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၃)၊
ဣမံ ဂါထံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ စတ္တာရော မာသေ သဇ္ဈာယိ။ န စ ပဂုဏံ ကတ္တုမသက္ခိ။ တတော နံ ထေရော ‘‘အဘဗ္ဗော တွံ ဣမသ္မိံ သာသနေ’’တိ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ, သော ရောဒမာနော ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဝေနေယျသတ္တေ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ဝိဟာရစာရိကံ စရမာနော ဝိယ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘စူဠပန္ထက, ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ အာဟ။ သော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ သုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ဒတွာ ‘‘ဣဒံ ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ပရိမဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော နိဝါသဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ တဿ ဧကမန္တံ ပရိမဇ္ဇိ, ပရိမဇ္ဇိတဋ္ဌာနံ ကာဠကမဟောသိ။ သော ‘‘ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓမ္ပိ နာမ ဝတ္ထံ ဣမံ အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ကာဠကံ ဇာတ’’န္တိ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိ။ အထဿ ဘဂဝါ အာရဒ္ဓဝီရိယဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အဓိစေတသော’’တိ ဣမံ ဩဘာသဂါထံ အဘာသိ။ ထေရော ဂါထာပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တသ္မာ ထေရော ပကတိယာဝ ဣမံ ဂါထံ မမာယတိ, သော တံ ဣမိဿာ ဂါထာယ မမာယနဘာဝံ ဇာနာပေတုံ တံယေဝ ဘဏတိ။ အညဉ္စ အန္တရန္တရာ အာဟရိတွာ ဗဟုံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တဉ္စေဝ ဥဒါနံ ဘဏတိ, အညဉ္စ ဗဟုံ ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၉။) [သျ]֍ ဋီ ၁၅၆။ ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဥပသမ္ပန္နာယ, ဘိက္ခုသံဃေ ပန ဥပသမ္ပန္နံ ဩဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣဒမ္ပိ စ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနမေဝ။
အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၂။ တတိယသိက္ခာပဒေ – အညတြ သမယာ ဩဝဒတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိအာဒီသု အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒန္တဿေဝ ပါစိတ္တိယံ, အညေန ဓမ္မေန ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနိသံဃေ ဥပသမ္ပန္နာယ, ဘိက္ခုသံဃေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ဩဝဒတော ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဣတော ပရမ္ပိ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ’’တိ ဝုစ္စတိ, သဗ္ဗတ္ထ အယမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော, ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
ဣဒံ ပနေတ္ထ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ ပကိဏ္ဏကံ – အသမ္မတော စေ ဘိက္ခု အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒတိ, တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အညေန ဓမ္မေန ဩဝဒတော ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ကထံ? အသမ္မတမူလကံ ဒုက္ကဋံ, ဥပဿယံ ဂန္တွာ အညေန ဓမ္မေန ဩဝဒနမူလကံ ဒုက္ကဋံ, အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဩဝဒနမူလကံ ပါစိတ္တိယန္တိ။ သမ္မတဿ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ တတ္ထ ဂန္တွာ အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒန္တဿ ဧကာ အနာပတ္တိ, ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ကထံ? သမ္မတတ္တာ အနာပတ္တိ, အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဩဝဒနမူလကံ ဧကံ, ဂန္တွာ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒနမူလကံ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ တဿေဝ အညေန ဓမ္မေန ဩဝဒတော ဧကာ အနာပတ္တိ, ဧကံ ဒုက္ကဋံ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ကထံ? သမ္မတတ္တာ အနာပတ္တိ, ဂန္တွာ အညေန ဓမ္မေန ဩဝဒနမူလကံ ဒုက္ကဋံ, အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဩဝဒနမူလကံ ပါစိတ္တိယန္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၀။) [သျ]ဒိဝါ ပန ဂန္တွာ ဩဝဒတော သမ္မတဿ စ အသမ္မတဿ စ ရတ္တိံ ဩဝဒနမူလကံ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ အပနေတွာ အဝသေသာ အာပတ္တာနာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ – န ဗဟုကတာတိ န ကတဗဟုမာနာ, န ဓမ္မေ ဗဟုမာနံ ကတွာ ဩဝဒန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဘိက္ခုနောဝါဒကံ အဝဏ္ဏံ ကတ္တုကာမော’’တိအာဒီနံ ဥဇ္ဈာပနကေ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဥပသမ္ပန္နံ သံဃေန အသမ္မတန္တိ ဧတ္ထ အသမ္မတော နာမ သမ္မတေန ဝါ သံဃေန ဝါ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုပသမ္ပန္နံ သမ္မတံ ဝါ အသမ္မတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန ဘိက္ခုကာလေ သမ္မုတိံ လဘိတွာ သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတော သမ္မတော, သမ္မတေန ဝါ သံဃေန ဝါ ဌပိတော ဗဟုဿုတော သာမဏေရော အသမ္မတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အာမိသသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
၅။ စီဝရဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၉။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒေ – ဝိသိခါယာတိ ရထိကာယ။ ပိဏ္ဍာယ စရတီတိ နိဗဒ္ဓစာရဝသေန အဘိဏှံ စရတိ။ သန္ဒိဋ္ဌာတိ သန္ဒိဋ္ဌမိတ္တာ အဟေသုံ။ သေသမေတ္ထ ပဒတော ဥတ္တာနတ္ထံ, ဝိနိစ္ဆယတော စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟိ။ တတြ ဟိ ဘိက္ခု ပဋိဂ္ဂါဟကော, ဣဓ ဘိက္ခုနီ, အယံ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ။
စီဝရဒါနသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၁။) [သျ]၆။ စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၅။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒေ – ဥဒါယီတိ လာဠုဒါယီ။ ပဋ္ဌောတိ ပဋိဗလော, နိပုဏော စေဝ သမတ္ထော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတရာ ဘိက္ခုနီတိ တဿေဝ ပုရာဏဒုတိယိကာ။ ပဋိဘာနစိတ္တန္တိ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ကတစိတ္တံ, သော ကိရ စီဝရံ ရဇိတွာ တဿ မဇ္ဈေ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဝိပ္ပကတမေထုနံ ဣတ္ထိပုရိသရူပမကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘မဇ္ဈေ ပဋိဘာနစိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတွာ’’တိ။ ယထာသံဟဋန္တိ ယထာသံဟရိတမေဝ။
֍ ဋီ ၁၇၆။ စီဝရန္တိ ယံ နိဝါသိတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ, ဧဝဉှိ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ဝုတ္တံ။ သယံ သိဗ္ဗတီတိ ဧတ္ထ သိဗ္ဗိဿာမီတိ ဝိစာရေန္တဿာပိ ဆိန္ဒန္တဿာပိ ဒုက္ကဋံ, သိဗ္ဗန္တဿ ပန ပါစိတ္တိယံ။ အာရာပထေ အာရာပထေတိ သူစိံ ပဝေသေတွာ ပဝေသေတွာ နီဟရဏေ။ သစေ ပန သကလသူစိံ အနီဟရန္တော ဒီဃသုတ္တပ္ပဝေသနတ္ထံ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ နီဟရတိ, ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ သကိံ အာဏတ္တောတိ သကိံ ‘‘စီဝရံ သိဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တော။ ဗဟုကမ္ပိ သိဗ္ဗတီတိ သစေပိ သဗ္ဗံ သူစိကမ္မံ ပရိယောသာပေတွာ စီဝရံ နိဋ္ဌာပေတိ, ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ အထ ပန ‘‘ဣမသ္မိံ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ တဝ ဘာရော’’တိ ဝုတ္တော ကရောတိ, အာဏတ္တဿ အာရာပထေ အာရာပထေ ဧကမေကံ ပါစိတ္တိယံ, အာဏာပကဿ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာနိပိ။ ပုနပ္ပုနံ အာဏတ္တိယံ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ယေပိ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု အတ္တနော ဉာတိကာနံ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တေသု တေသံ နိဿိတကာ ‘‘အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တံ ဝါ ကထိနဝတ္တံ ဝါ ကရောမာ’’တိ သိဗ္ဗန္တိ, တေသမ္ပိ အာရာပထဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ အတ္တနော ဉာတိကာနံ စီဝရံ အန္တေဝါသိကေဟိ သိဗ္ဗာပေန္တိ, အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒုက္ကဋံ, အန္တေဝါသိကာနံ ပါစိတ္တိယံ။ အန္တေဝါသိကာ အတ္တနော ဉာတိကာနံ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ သိဗ္ဗာပေန္တိ, တတြာပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တေဝါသိကာနမ္ပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနမ္ပိ ဉာတိကာယ စီဝရံ ဟောတိ, အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ပန အန္တေဝါသိကေ ဝဉ္စေတွာ သိဗ္ဗာပေန္တိ, ဥဘိန္နမ္ပိ ဒုက္ကဋံ။ ကသ္မာ? အန္တေဝါသိကာနံ အညာတိကသညာယ သိဗ္ဗိတတ္တာ, ဣတရေသံ အကပ္ပိယေ နိယောဇိတတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ဣဒံ တေ မာတု စီဝရံ, ဣဒံ ဘဂိနိယာ’’တိ အာစိက္ခိတွာ သိဗ္ဗာပေတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၂။) [သျ]֍ ဋီ ၁၇၉။ အညံပရိက္ခာရန္တိ ယံကိဉ္စိ ဥပါဟနတ္ထဝိကာဒိံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၁။ သတ္တမသိက္ခာပဒေ – ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီနံ စောရာ အစ္ဆိန္ဒိံသူတိ ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီနံ ပတ္တစီဝရံ စောရာ ဟရိံသု။ ဒူသေသုန္တိ တာ ဘိက္ခုနိယော စောရာ ဒူသယိံသု, သီလဝိနာသံ ပါပယိံသူတိ အတ္ထော။
၁၈၂-၃။ သံဝိဓာယာတိ သံဝိဒဟိတွာ, ဂမနကာလေ သင်္ကေတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကုက္ကုဋသမ္ပာဒေတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဂါမာ နိက္ခမိတွာ ကုက္ကုဋော ပဒသာဝ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, အယံ ကုက္ကုဋသမ္ပာဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – သမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထာတိ သမ္ပာဒေါ။ ကေ သမ္ပဒန္တိ? ကုက္ကုဋာ။ ကုက္ကုဋာနံ သမ္ပာဒေါ ကုက္ကုဋသမ္ပာဒေါ။ အထ ဝါ သမ္ပာဒေါတိ ဂမနံ, ကုက္ကုဋာနံ သမ္ပာဒေါ ဧတ္ထ အတ္ထီတိပိ ကုက္ကုဋသမ္ပာဒေါ။ ကုက္ကုဋသမ္ပာတေ ဣတိပိ ပါဌော, တတ္ထ ယဿ ဂါမဿ ဂေဟစ္ဆဒနပိဋ္ဌိတော ကုက္ကုဋော ဥပ္ပတိတွာ အညဿ ဂေဟစ္ဆဒနပိဋ္ဌိယံ ပတတိ, အယံ ကုက္ကုဋသမ္ပာတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွိဓာ ဝုတ္တပ္ပကာရောပိ စေသ ဂါမော အစ္စာသန္နော ဟောတိ, ဥပစာရော န လဗ္ဘတိ။ ယသ္မိံ ပန ဂါမေ ပစ္စူသေ ဝဿန္တဿ ကုက္ကုဋဿ သဒ္ဒေါ အနန္တရေ ဂါမေ သုယျတိ, တာဒိသေဟိ ဂါမေဟိ သမ္ပုဏ္ဏရဋ္ဌေ ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝစနတော ပန သစေပိ ရတနမတ္တန္တရော ဂါမော ဟောတိ, ယော တဿ မနုဿေဟိ ဌပိတဥပစာရော, တံ ဩက္ကမန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။
တတြာယံ အာပတ္တိဝိနိစ္ဆယော – သံဝိဓာနကာလေ ဟိ သစေ ဥဘောပိ ဘိက္ခုနုပဿယေ ဝါ အန္တရာရာမေ ဝါ အာသနသာလာယ ဝါ တိတ္ထိယသေယျာယ ဝါ ဌတွာ သံဝိဒဟန္တိ, အနာပတ္တိ ကပ္ပိယဘူမိ ကိရာယံ။ တသ္မာ ဧတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၃။) [သျ]သံဝိဒဟနပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ န ဝဒန္တိ, ဂစ္ဆန္တဿ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ သစေ ပန အန္တောဂါမေ ဘိက္ခုနုပဿယဒွါရေ ရထိကာယ အညေသု ဝါ စတုက္ကသိင်္ဃာဋကဟတ္ထိသာလာဒီသု သံဝိဒဟန္တိ, ဘိက္ခုနော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ဂါမတော နိက္ခမန္တိ, နိက္ခမနေ အနာပတ္တိ, အနန္တရဂါမဿ ဥပစာရောက္ကမနေ ပန ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ။ တတြာပိ ‘‘ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ဂါမတော နိက္ခမိတွာ ပန ယာဝ အနန္တရဂါမဿ ဥပစာရံ န ဩက္ကမန္တိ, ဧတ္ထန္တရေ သံဝိဒဟိတေပိ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ, အနန္တရဂါမဿ ဥပစာရောက္ကမနေ ပုရိမနယေနေဝ အာပတ္တိ။ သစေ ဒူရံ ဂန္တုကာမာ ဟောန္တိ, ဂါမူပစာရဂဏနာယ ဩက္ကမနေ ဩက္ကမနေ အာပတ္တိ, တဿ တဿ ပန ဂါမဿ အတိက္ကမနေ အနာပတ္တိ။ သစေ ပန ဘိက္ခုနီ ‘‘အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဥပဿယတော နိက္ခမတိ, ဘိက္ခုပိ တမေဝ ဂါမံ သန္ဓာယ ‘‘အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝိဟာရတော နိက္ခမတိ။ အထ ဒွေပိ ဂါမဒွါရေ သမာဂန္တွာ ‘‘တုမှေ ကုဟိံ ဂစ္ဆထ, အသုကံ နာမ ဂါမံ တုမှေ ကုဟိန္တိ, မယမ္ပိ တတ္ထေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ ဒါနိ, ဂစ္ဆာမာ’’တိ သံဝိဓာယ ဂစ္ဆန္တိ, အနာပတ္တိ။ ကသ္မာ? ပုဗ္ဗမေဝ ဂမိဿာမာတိ နိက္ခန္တတ္တာတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တံ နေဝ ပါဠိယာ န သေသအဋ္ဌကထာယ သမေတိ။
အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေတိ ဧကမေကံ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿ ဣဒါနိ အတိက္ကမိဿတီတိ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒေ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမသ္မိဉှိ နယေ အတိက္ကမနေ အာပတ္တိ, ဩက္ကမနေ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၁၈၄။ ဘိက္ခု သံဝိဒဟတီတိ နဂရဒွါရေ ဝါ ရထိကာယ ဝါ ဘိက္ခုနိံ ဒိသွာ ‘‘အသုကံ ဂါမံ နာမ ဂတပုဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘နာမှိ အယျ ဂတပုဗ္ဗာ’’တိ ‘‘ဧဟိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝါ ‘‘သွေ အဟံ ဂမိဿာမိ, တွမ္ပိ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ။ ဘိက္ခုနီ သံဝိဒဟတီတိ ဂါမန္တရေ စေတိယဝန္ဒနတ္ထံ ဂါမတော နိက္ခမန္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘အယျ ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘အသုကံ နာမ ဂါမံ စေတိယဝန္ဒနတ္ထ’’န္တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ အယျ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ ဘိက္ခုနီယေဝ သံဝိဒဟတိ, န ဘိက္ခု။
֍ ဋီ ၁၈၅။ ဝိသင်္ကေတေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဂစ္ဆိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ, ‘‘အဇ္ဇ ဝါ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ သွေ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၄။) [သျ]ကာလဝိသင်္ကေတေယေဝ အနာပတ္တိ, ဒွါရဝိသင်္ကေတေ ပန မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေ ဝါ သတိပိ အာပတ္တိယေဝ။ အာပဒါသူတိ ရဋ္ဌဘေဒေ စက္ကသမာရုဠှာ ဇနပဒါ ပရိယာယန္တိ ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
စတုသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော ကာယဝါစတော ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သံဝိဓာနသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
၈။ နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒေ – သံဝိဓာယာတိ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရာ သံဝိဒဟိတွာ။ ဥဒ္ဓံဂါမိနိန္တိ ဥဒ္ဓံ နဒိယာ ပဋိသောတံ ဂစ္ဆန္တိံ။ ယသ္မာ ပန ယော ဥဒ္ဓံ ဇဝနတော ဥဇ္ဇဝနိကာယ နာဝါယ ကီဠတိ, သော ‘‘ဥဒ္ဓံဂါမိနိံ အဘိရုဟတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနဿ ပဒဘာဇနေ အတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဇ္ဇဝနိကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓောဂါမိနိန္တိ အဓော အနုသောတံ ဂစ္ဆန္တိံ။ ယသ္မာ ပန ယော အဓော ဇဝနတော ဩဇဝနိကာယ နာဝါယ ကီဠတိ, သော ‘‘အဓောဂါမိနိံ အဘိရုဟတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနဿာပိ ပဒဘာဇနေ အတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဩဇဝနိကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ တိတ္ထသမ္ပဋိပါဒနတ္ထံ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဟရန္တိ, ဧတ္ထ အနာပတ္တိ။ တိရိယံ တရဏာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။
֍ ဋီ ၁၈၉။ ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေတိ ဧတ္ထ ယဿာ နဒိယာ ဧကံ တီရံ ကုက္ကုဋသမ္ပာဒဂါမေဟိ နိရန္တရံ, ဧကံ အဂါမကံ အရညံ, တဿာ သဂါမကတီရပဿေန ဂမနကာလေ ဂါမန္တရဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ, အဂါမကတီရပဿေန ဂမနကာလေ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ။ ယာ ပန ယောဇနဝိတ္ထတာ ဟောတိ, တဿာ မဇ္ဈေန ဂမနေပိ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အနာပတ္တိ တိရိယံ တရဏာယာတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ နဒိယာ, ယောပိ မဟာတိတ္ထပဋ္ဋနတော တာမလိတ္တိံ ဝါ သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဝါ ဂစ္ဆတိ, တဿာပိ အနာပတ္တိ။ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဟိ နဒိယံယေဝ အာပတ္တိ ဝိစာရိတာ, န သမုဒ္ဒေ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၅။) [သျ]֍ ဋီ ၁၉၁။ ဝိသင်္ကေတေနာတိ ဣဓာပိ ကာလဝိသင်္ကေတေနေဝ အနာပတ္တိ, တိတ္ထဝိသင်္ကေတေန ပန နာဝါဝိသင်္ကေတေန ဝါ ဂစ္ဆန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒသဒိသမေဝ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၂။ နဝမသိက္ခာပဒေ – မဟာနာဂေ တိဋ္ဌမာနေတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, မဟာနာဂေသု တိဋ္ဌမာနေသူတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာနာဂေ တိဋ္ဌမာနေ ‘‘အဒိသွာ’’တိ အယမေတ္ထ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ အတ္ထော န ယုဇ္ဇတိ။ အန္တရာကထာတိ အဝသာနံ အပ္ပတွာ အာရမ္ဘဿ စ အဝသာနဿ စ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနံ ပတ္တကထာ။ ဝိပ္ပကတာတိ ကယိရမာနာ ဟောတိ။ သစ္စံ မဟာနာဂါ ခေါ တယာ ဂဟပတီတိ အဒ္ဓစ္ဆိကေန ဩလောကယမာနာ ထေရေ ပဝိသန္တေ ဒိသွာ တေဟိ သုတဘာဝံ ဉတွာ ဧဝမာဟ။
֍ ဋီ ၁၉၄။ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစိတံ, ဂုဏပ္ပကာသနေန နိပ္ဖါဒိတံ၊ လဒ္ဓဗ္ဗံ ကတန္တိ အတ္ထော။ ပဒဘာဇနေ ပနဿ ဘိက္ခုနိဉ္စ တဿာ ပရိပါစနာကာရဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခုနီ နာမ ဥဘတောသံဃေ ဥပသမ္ပန္နာ, ပရိပါစေတိ နာမ ပုဗ္ဗေ အဒါတုကာမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိသမာရမ္ဘာတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမံ။ သမာရမ္ဘောတိ သမာရဒ္ဓံ ဝုစ္စတိ, ပဋိယာဒိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဂိဟီနံ သမာရမ္ဘော ဂိဟိသမာရမ္ဘော။ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပါစနတော ပဌမမေဝ ယံ ဂိဟီနံ ပဋိယာဒိတံ ဘတ္တံ, တတော အညတြ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဌပေတွာ အညံ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ, တံ ပန ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဒဘာဇနေ ပန ယသ္မာ ဉာတကပဝါရိတေဟိ ဘိက္ခုဿတ္ထာယ အသမာရဒ္ဓေါပိ ပိဏ္ဍပါတော အတ္ထတော သမာရဒ္ဓေါဝ ဟောတိ, ယထာသုခံ အာဟရာပေတဗ္ဗတော, တသ္မာ ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာ အတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဂိဟိသမာရမ္ဘော နာမ ဉာတကာ ဝါ ဟောန္တိ ပဝါရိတာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၆။) [သျ]֍ ဋီ ၁၉၅။ ပကတိပဋိယတ္တန္တိ ပကတိယာ တဿေဝ ဘိက္ခုနော အတ္ထာယ ပဋိယာဒိတံ ဟောတိ ‘‘ထေရဿ ဒဿာမာ’’တိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘တဿ အညဿာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဒဿာမာတိ ပဋိယတ္တံ ဟောတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၉၇။ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီတိ ယာဂုခဇ္ဇကဖလာဖလေ သဗ္ဗတ္ထ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတေပိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပရိပါစိတသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၈။ ဒသမသိက္ခာပဒေ – သဗ္ဗော ပါဠိအတ္ထော စ ဝိနိစ္ဆယော စ ဒုတိယအနိယတေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပဒံ ဒုတိယာနိယတေန စ ဥပရိ ဥပနန္ဓဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေန စ သဒ္ဓိံ ဧကပရိစ္ဆေဒံ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ဝိသုံ ပညတ္တန္တိ။
ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ဘောဇနဝဂ္ဂေါ
၁။ အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၃။ ဘောဇနဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – အာဝသထပိဏ္ဍောတိ အာဝသထေ ပိဏ္ဍော။ သမန္တာ ပရိက္ခိတ္တံ အဒ္ဓိကဂိလာနဂဗ္ဘိနိပဗ္ဗဇိတာနံ ယထာနုရူပံ ပညတ္တမဉ္စပီဌံ အနေကဂဗ္ဘပမုခပရိစ္ဆေဒံ အာဝသထံ ကတွာ တတ္ထ ပုညကာမတာယ ပိဏ္ဍော ပညတ္တော ဟောတိ, ယာဂုဘတ္တဘေသဇ္ဇာဒိ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ ဒါနတ္ထာယ ဌပိတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဟိယျောပီတိ သွေပိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၇။) [သျ]အပသက္ကန္တီတိ အပဂစ္ဆန္တိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တီတိ တိတ္ထိယေ အပဿန္တာ ‘‘တိတ္ထိယာ ကုဟိံ ဂတာ’’‘‘ဣမေ ပဿိတွာ ပက္ကန္တာ’’တိ သုတွာ ဥဇ္ဈာယန္တိ။ ကုက္ကုစ္စာယန္တောတိ ကုက္ကုစ္စံ ကရောန္တော, အကပ္ပိယသညံ ဥပ္ပါဒေန္တောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၀၆။ သက္ကောတိ တမှာ အာဝသထာ ပက္ကမိတုန္တိ အဒ္ဓယောဇနံ ဝါ ယောဇနံ ဝါ ဂန္တုံ သက္ကောတိ။ န သက္ကောတီတိ ဧတ္တကမေဝ န သက္ကောတိ။ အနောဒိဿာတိ ဣမေသံယေဝ ဝါ ဧတ္တကာနံယေဝ ဝါတိ ဧကံ ပါသဏ္ဍံ အနုဒ္ဒိသိတွာ သဗ္ဗေသံ ပညတ္တော ဟောတိ။ ယာဝဒတ္ထောတိ ဘောဇနမ္ပိ ဧတ္တကန္တိ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ယာဝဒတ္ထော ပညတ္တော ဟောတိ။ သကိံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒုက္ကဋံ, အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယံ။
အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ဧကကုလေန ဝါ နာနာကုလေဟိ ဝါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝါ နာနာဌာနေသု ဝါ ‘‘အဇ္ဇ ဧကသ္မိံ၊ သွေ ဧကသ္မိ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမိတဋ္ဌာနေ ဝါ ပညတ္တံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ တသ္မိံ ဌာနေ အညသ္မိံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ နာနာကုလေဟိ ပန နာနာဌာနေသု ပညတ္တံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ အညတ္ထ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိပါဋိံ ပန ခေပေတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ဧကပူဂနာနာပူဂဧကဂါမနာနာဂါမေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယောပိ ဧကကုလဿ ဝါ နာနာကုလာနံ ဝါ ဧကတော ပညတ္တော တဏ္ဍုလာဒီနံ အဘာဝေန အန္တရန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ, သောပိ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘န သက္ကောမ ဒါတု’’န္တိ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ကလျာဏစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဒါတုံ အာရဘန္တိ, ဧတံ ပုန ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၂၀၈။ အနာပတ္တိ ဂိလာနဿာတိ ဂိလာနဿ အနုဝသိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဂစ္ဆန္တော ဝါတိ ယော ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဒိဝသံ ဂတဋ္ဌာနေ စ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇတိ, တဿာပိ အနာပတ္တိ။ အာဂစ္ဆန္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တောပိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဒိဝသံ အာဂတဋ္ဌာနေ စ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ။ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတွာ နိက္ခန္တဿ နဒီ ဝါ ပူရတိ စောရာဒိဘယံ ဝါ ဟောတိ, သော နိဝတ္တိတွာ ခေမဘာဝံ ဉတွာ ဂစ္ဆန္တော ပုန ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီတိ သဗ္ဗမိဒံ မဟာပစ္စရိယာဒီသု
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၈။) [သျ]ဝုတ္တံ။ ဩဒိဿ ပညတ္တော ဟောတီတိ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပညတ္တော ဟောတိ။ န ယာဝဒတ္ထောတိ ယာဝဒတ္ထံ ပညတ္တော န ဟောတိ, ထောကံ ထောကံ လဗ္ဘတိ, တာဒိသံ နိစ္စမ္ပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထာတိ ယာဂုခဇ္ဇကဖလာဖလာဒိဘေဒေ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တိ။ ယာဂုအာဒီနိ ဟိ နိစ္စမ္ပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၉။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ – ပရိဟီနလာဘသက္ကာရောတိ သော ကိရ အဇာတသတ္တုနာ ရာဇာနံ မာရာပေတွာပိ အဘိမာရေ ယောဇေတွာပိ ရုဟိရုပ္ပါဒံ ကတွာပိ ဂုဠှပဋိစ္ဆန္နော အဟောသိ။ ယဒါ ပန ဒိဝါယေဝ ဓနပါလကံ ပယောဇေသိ, တဒါ ပါကဋော ဇာတော။ ‘‘ကထံ ဒေဝဒတ္တော ဟတ္ထိံ ပယောဇေသီ’’တိ ပရိကထာယ ဥပ္ပန္နာယ ‘‘န ကေဝလံ ဟတ္ထိံ ပယောဇေသိ, ရာဇာနမ္ပိ မာရာပေသိ, အဘိမာရေပိ ပေသေသိ, သိလမ္ပိ ပဝိဇ္ဈိ, ပါပေါ ဒေဝဒတ္တော’’တိ ပါကဋော အဟောသိ။ ‘‘ကေန သဒ္ဓိံ ဣဒံ ကမ္မမကာသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ရညာ အဇာတသတ္တုနာ’’တိ အာဟံသု။ တတော နာဂရာ ‘‘ကထဉှိ နာမ ရာဇာ ဧဝရူပံ စောရံ သာသနကဏ္ဋကံ ဂဟေတွာ ဝိစရိဿတီ’’တိ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ရာဇာ နဂရသင်္ခေါဘံ ဉတွာ ဒေဝဒတ္တံ နီဟရိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စဿ ပဉ္စထာလိပါကသတာနိ ဥပစ္ဆိန္ဒိ, ဥပဋ္ဌာနမ္ပိဿ န အဂမာသိ, အညေပိဿ မနုဿာ န ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ ဝါ မညိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိဟီနလာဘသက္ကာရော’’တိ။ ကုလေသု ဝိညာပေတွာ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ ‘‘မာ မေ ဂဏော ဘိဇ္ဇီ’’တိ ပရိသံ ပေါသေန္တော ‘‘တွံ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တံ ဒေဟိ, တွံ ဒွိန္န’’န္တိ ဧဝံ ဝိညာပေတွာ သပရိသော ကုလေသု ဘုဉ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၂၁၁။ စီဝရံ ပရိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘတ္တံ အဂဏှန္တာနံ စီဝရံ န ဒေန္တိ, တသ္မာ ပရိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၇၉။) [သျ]֍ ဋီ ၂၁၂။ စီဝရကာရကေဘိက္ခူ ဘတ္တေန နိမန္တေန္တီတိ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ စိရေန စီဝရံ နိဋ္ဌာပေန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဧဝံ လဟုံ နိဋ္ဌာပေတွာ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိဿန္တီ’’တိ ပုညကာမတာယ နိမန္တေန္တိ။
֍ ဋီ ၂၁၅။ နာနာဝေရဇ္ဇကေတိ နာနာဝိဓေဟိ အညရဇ္ဇေဟိ အာဂတေ။ ‘‘နာနာဝိရဇ္ဇကေ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။
၂၁၇-၈။ ဂဏဘောဇနေတိ ဂဏဿ ဘောဇနေ။ ဣဓ စ ဂဏော နာမ စတ္တာရော ဘိက္ခူ အာဒိံ ကတွာ တတုတ္တရိံ ဘိက္ခူ အဓိပ္ပေတာ, တေနေဝ သဗ္ဗန္တိမံ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ…ပေ… ဧတံ ဂဏဘောဇနံ နာမာ’’တိ။ တံ ပနေတံ ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟာကာရေဟိ ပသဝတိ နိမန္တနတော ဝါ ဝိညတ္တိတော ဝါ။ ကထံ နိမန္တနတော ပသဝတိ? စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, ဩဒနေန နိမန္တေမိ, ဩဒနံ မေ ဂဏှထ အာကင်္ခထ ဩလောကေထ အဓိဝါသေထ ပဋိမာနေထာ’’တိ ဧဝံ ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ ဘာသန္တရေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတိ။ ဧဝံ ဧကတော နိမန္တိတာ ပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန အဇ္ဇတနာယ ဝါ သွာတနာယ ဝါ ဧကတော ဂစ္ဆန္တိ, ဧကတော ဂဏှန္တိ, ဧကတော ဘုဉ္ဇန္တိ, ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ အာပတ္တိ။ ဧကတော နိမန္တိတာ ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ, ဧကတော ဂဏှန္တိ, နာနတော ဘုဉ္ဇန္တိ, အာပတ္တိယေဝ။ ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ပမာဏံ။ ဧကတော နိမန္တိတာ ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဂစ္ဆန္တိ, နာနတော ဂဏှန္တိ, ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ, အနာပတ္တိ။ စတ္တာရိ ပရိဝေဏာနိ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ ဂန္တွာ နာနတော နိမန္တိတာ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေသုယေဝ ဝါ ဧကော ပုတ္တေန ဧကော ပိတရာတိ ဧဝမ္ပိ နာနတော နိမန္တိတာ ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဂစ္ဆန္တု, ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဘုဉ္ဇန္တု, သစေ ဧကတော ဂဏှန္တိ, ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ အာပတ္တိ။ ဧဝံ တာဝ နိမန္တနတော ပသဝတိ။
ကထံ ဝိညတ္တိတော? စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဧကတော ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဥပါသကံ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ဝိညာပေယျုံ, ပါဋေက္ကံ ဝါ ပဿိတွာ ‘‘မယှံ ဒေဟိ, မယှံ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ဧကတော ဝါ နာနတော ဝါ ဝိညာပေတွာ ဧကတော ဝါ ဂစ္ဆန္တု နာနတော ဝါ, ဘတ္တံ ဂဟေတွာပိ ဧကတော ဝါ ဘုဉ္ဇန္တု နာနတော ဝါ, သစေ ဧကတော ဂဏှန္တိ, ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ အာပတ္တိ။ ဧဝံ ဝိညတ္တိတော ပသဝတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၀။) [သျ]ပါဒါပိဖလိတာတိ ယထာ မဟာစမ္မဿ ပရတော မံသံ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဖာလိတာ, ဝါလိကာယ ဝါ သက္ခရာယ ဝါ ပဟဋမတ္တေ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, န သက္ကာ ဟောတိ အန္တောဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ။ ဤဒိသေ ဂေလညေ ဂိလာနသမယောတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, န လေသကပ္ပိယံ ကာတဗ္ဗံ။
စီဝရေ ကယိရမာနေတိ ယဒါ သာဋကဉ္စ သုတ္တဉ္စ လဘိတွာ စီဝရံ ကရောန္တိ တဒါ၊ ဝိသုဉှိ စီဝရကာရသမယော နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ ယော တတ္ထ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗံ ယံကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောတိ, မဟာပစ္စရိယဉှိ ‘‘အန္တမသော သူစိဝေဓနကော’’တိပိ ဝုတ္တံ, တေန စီဝရကာရသမယောတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ဝိတ္ထာရေနေဝ ဝုတ္တံ။ ယော စီဝရံ ဝိစာရေတိ, ဆိန္ဒတိ, မောဃသုတ္တံ ဌပေတိ, အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဌပေတိ, ပစ္စာဂတံ သိဗ္ဗတိ, အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဗန္ဓတိ, အနုဝါတံ ဆိန္ဒတိ ဃဋ္ဋေတိ အာရောပေတိ, တတ္ထ ပစ္စာဂတံ သိဗ္ဗတိ, သုတ္တံ ကရောတိ ဝလေတိ, ပိပ္ဖလိကံ နိသေတိ, ပရိဝတ္တနံ ကရောတိ, သဗ္ဗောပိ စီဝရံ ကရောတိယေဝါတိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန သမီပေ နိသိန္နော ဇာတကံ ဝါ ဓမ္မပဒံ ဝါ ကထေတိ, အယံ န စီဝရကာရကော။ ဧတံ ဌပေတွာ သေသာနံ ဂဏဘောဇနေ အနာပတ္တီတိ။
အဒ္ဓယောဇနန္တိ ဧတ္တကမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဂန္တုကာမေန။ ယော ပန ဒူရံ ဂန္တုကာမော, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဂစ္ဆန္တေနာတိ အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆန္တေန, အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါဝုတေပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂတေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဂတေန ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ နာဝါဘိရုဟနေပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – အဘိရုဠှေန ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာပိ ယာဝ န ဩရောဟတိ တာဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထေ အာဂတေတိ အယံ အန္တိမပရိစ္ဆေဒေါ, စတုတ္ထေပိ အာဂတေ ယတ္ထ န ယာပေန္တိ၊ သော မဟာသမယော။ ယတ္ထ ပန သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ သန္နိပတန္တိ, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တသ္မာ တာဒိသေ ကာလေ ‘‘မဟာသမယော’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ကောစိ ပရိဗ္ဗာဇကသမာပန္နောတိ သဟဓမ္မိကေသု ဝါ တိတ္ထိယေသု ဝါ အညတရော, ဧတေသဉှိ ယေန ကေနစိ ကတေ ဘတ္တေ ‘‘သမဏဘတ္တသမယော’’တိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၂၀။ အနာပတ္တိ သမယေတိ သတ္တသု သမယေသု အညတရသ္မိံ အနာပတ္တိ။ ဒွေ တယော ဧကတောတိ ယေပိ အကပ္ပိယနိမန္တနံ သာဒိယိတွာ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဧကတော ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ, တေသမ္ပိ အနာပတ္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၁။) [သျ]တတ္ထ အနိမန္တိတစတုတ္ထံ, ပိဏ္ဍပါတိကစတုတ္ထံ, အနုပသမ္ပန္နစတုတ္ထံ, ပတ္တစတုတ္ထံ, ဂိလာနစတုတ္ထန္တိ ပဉ္စန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဣဓေကစ္စော စတ္တာရော ဘိက္ခူ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေတိ။ တေသု တယော ဂတာ, ဧကော န ဂတော။ ဥပါသကော ‘‘ဧကော ဘန္တေ ထေရော ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ နာဂတော ဥပါသကာတိ။ သော အညံ တင်္ခဏပ္ပတ္တံ ကဉ္စိ ‘‘ဧဟိ ဘန္တေ’’တိ ပဝေသေတွာ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေတိ, သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တိ။ ကသ္မာ? ဂဏပူရကဿ အနိမန္တိတတ္တာ။ တယော ဧဝ ဟိ တတ္ထ နိမန္တိတာ ဂဏှိံသု, တေဟိ ဂဏော န ပူရတိ, ဂဏပူရကော စ အနိမန္တိတော, တေန ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ ဣဒံ အနိမန္တိတစတုတ္ထံ။
ပိဏ္ဍပါတိကစတုတ္ထေ – နိမန္တနကာလေ ဧကော ပိဏ္ဍပါတိကော ဟောတိ, သော နာဓိဝါသေတိ။ ဂမနဝေလာယ ပန ‘‘ဧဟိ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ အနဓိဝါသိတတ္တာ အနာဂစ္ဆန္တမ္ပိ ‘‘ဧထ ဘိက္ခံ လစ္ဆထာ’’တိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, သော တံ ဂဏံ ဘိန္ဒတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တိ။
အနုပသမ္ပန္နစတုတ္ထေ – သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ နိမန္တိတာ ဟောန္တိ, သောပိ ဂဏံ ဘိန္ဒတိ။
ပတ္တစတုတ္ထေ – ဧကော သယံ အဂန္တွာ ပတ္တံ ပေသေတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဂဏော ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တိ။
ဂိလာနစတုတ္ထေ – ဂိလာနေန သဒ္ဓိံ နိမန္တိတာ ဟောန္တိ, တတ္ထ ဂိလာနဿေဝ အနာပတ္တိ, ဣတရေသံ ပန ဂဏပူရကော ဟောတိ။ န ဟိ ဂိလာနေန ဂဏော ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မာ တေသံ အာပတ္တိယေဝ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။
သမယလဒ္ဓကော သယမေဝ မုစ္စတိ, သေသာနံ ဂဏပူရကတ္တာ အာပတ္တိကရော ဟောတိ။ တသ္မာ စီဝရဒါနသမယလဒ္ဓကာဒီနမ္ပိ ဝသေန စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သစေ ပန အဓိဝါသေတွာ ဂတေသုပိ စတူသု ဇနေသု ဧကော ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခု ‘‘အဟံ တုမှာကံ ဂဏံ ဘိန္ဒိဿာမိ, နိမန္တနံ သာဒိယထာ’’တိ ဝတွာ ယာဂုခဇ္ဇကာဝသာနေ ဘတ္တတ္ထာယ ပတ္တံ ဂဏှန္တာနံ အဒတွာ ‘‘ဣမေ တာဝ ဘိက္ခူ ဘောဇေတွာ ဝိဿဇ္ဇေထ, အဟံ ပစ္ဆာ အနုမောဒနံ ကတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ နိသိန္နော။ တေသု ဘုတွာ ဂတေသု ‘‘ဒေထ ဘန္တေ ပတ္တ’’န္တိ ဥပါသကေန ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဘတ္တေ ဒိန္နေ ဘုဉ္ဇိတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၂။) [သျ]အနုမောဒနံ ကတွာ ဂစ္ဆတိ, သဗ္ဗေသံ အနာပတ္တိ။ ပဉ္စန္နဉှိ ဘောဇနာနံယေဝ ဝသေန ဂဏဘောဇနေ ဝိသင်္ကေတံ နတ္ထိ။ ဩဒနေန နိမန္တိတာ ကုမ္မာသံ ဂဏှန္တာပိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ။ တာနိ စ တေဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနိ။ ယာဂုအာဒီသု ပန ဝိသင်္ကေတံ ဟောတိ, တာနိ တေဟိ ဧကတော ဂဟိတာနီတိ။ ဧဝံ ဧကော ပဏ္ဍိတော အညေသမ္ပိ အနာပတ္တိံ ကရောတိ။
တသ္မာ သစေ ကောစိ သံဃဘတ္တံ ကတ္တုကာမေန နိမန္တနတ္ထာယ ပေသိတော ဝိဟာရံ အာဂမ္မ ‘‘ဘန္တေ, သွေ အမှာကံ ဃရေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝါ ‘‘သံဃဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝါ ‘‘သံဃော ဘတ္တံ ဂဏှာတူ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, ဘတ္တုဒ္ဒေသကေန ပဏ္ဍိတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, နေမန္တနိကာ ဂဏဘောဇနတော ပိဏ္ဍပါတိကာ စ ဓုတင်္ဂဘေဒတော မောစေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဧဝံ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗံ – ‘‘သွေ န သက္ကာ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ပုနဒိဝသေ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ပုနဒိဝသေပိ န သက္ကာ’’တိ။ ဧဝံ ယာဝ အဒ္ဓမာသမ္ပိ ဟရိတွာ ပုန ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘တွံ ကိံ အဝစာ’’တိ? သစေ ပုနပိ ‘‘သံဃဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တတော ‘‘ဣမံ တာဝ ဥပါသက ပုပ္ဖံ ကပ္ပိယံ ကရောဟိ, ဣမံ တိဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝိက္ခေပံ ကတွာ ပုန ‘‘ကိံ ကထယိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သစေ ပုနပိ တထေဝ ဝဒတိ, ‘‘အာဝုသော, တွံ ပိဏ္ဍပါတိကေ ဝါ မဟာထေရေ ဝါ န လစ္ဆသိ, သာမဏေရေ လစ္ဆသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘နနု, ဘန္တေ အသုကသ္မိဉ္စ အသုကသ္မိဉ္စ ဂါမေ ဘဒန္တေ ဘောဇေသုံ, အဟံ ကသ္မာ န လဘာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘တေ နိမန္တေတုံ ဇာနန္တိ, တွံ န ဇာနာသီ’’တိ။ တေ ကထံ နိမန္တေသုံ ဘန္တေတိ? တေ ဧဝမာဟံသု – ‘‘အမှာကံ, ဘန္တေ, ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ သစေ သောပိ တထေဝ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အထ ပုနပိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘န ဒါနိ တွံ, အာဝုသော, ဗဟူ ဘိက္ခူ လစ္ဆသိ, တယော ဧဝ လစ္ဆသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘နနု, ဘန္တေ, အသုကသ္မိဉ္စ အသုကသ္မိဉ္စ ဂါမေ သကလံ ဘိက္ခုသံဃံ ဘောဇေသုံ, အဟံ ကသ္မာ န လဘာမီ’’တိ? ‘‘တွံ နိမန္တေတုံ န ဇာနာသီ’’တိ။ ‘‘တေ ကထံ နိမန္တေသု’’န္တိ? တေ ‘‘ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟံသူတိ။ သစေ သောပိ ‘‘ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အထ ပုနပိ ‘‘ဘတ္တမေဝါ’’တိ ဝဒတိ, တတော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ဂစ္ဆ တွံ, နတ္ထမှာကံ တဝ ဘတ္တေနတ္ထော, နိဗဒ္ဓဂေါစရော ဧသ အမှာကံ, မယမေတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ။ တံ ‘‘စရထ, ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ အာဂတံ ပုစ္ဆန္တိ – ‘‘ကိံ ဘော လဒ္ဓါ ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဧတေန ဗဟု ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘ထေရာ သွေ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’တိ အာဟံသု။ မာ ဒါနိ တုမှေ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ။ ဒုတိယဒိဝသေ စေတိယဝတ္တံ ကတွာ ဌိတာ ဘိက္ခူ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၃။) [သျ]သံဃတ္ထေရေန ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘‘အာဝုသော, ဓုရဂါမေ သံဃဘတ္တံ အပဏ္ဍိတမနုဿော ပန အဂမာသိ, ဂစ္ဆာမ ဓုရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ။ ဘိက္ခူဟိ ထေရဿ ဝစနံ ကာတဗ္ဗံ, န ဒုဗ္ဗစေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဂါမဒွါရေ အဋ္ဌတွာဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ။ တေသု ပတ္တာနိ ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေန္တေသု ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ အာသနသာလာယ ဘတ္တံ ဌပေတွာ ရထိကာသု အာဟိဏ္ဍန္တာ အာရောစေန္တိ – ‘‘အာသနသာလာယ, ဘန္တေ, ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ န ဝဋ္ဋတိ။
အထ ပန ဘတ္တံ အာဒါယ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ပဋိကစ္စေဝ ဝါ ဝိဟာရံ အဘိဟရိတွာ ပတိရူပေ ဌာနေ ဌပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဒေန္တိ, အယံ အဘိဟဋဘိက္ခာ နာမ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဘတ္တသာလာယ ဒါနံ သဇ္ဇေတွာ တံ တံ ပရိဝေဏံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဘတ္တသာလာယ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ယေ ပန မနုဿာ ပိဏ္ဍစာရိကေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ အာသနသာလံ သမ္မဇ္ဇိတွာ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေန္တိ, န တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ဂါမေ ဘိက္ခံ အလဘိတွာ ဂါမတော နိက္ခမန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ဘန္တေ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, တေ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ, န ဝါ နိဝတ္တိတဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘နိဝတ္တထ, ဘန္တေ, ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ‘‘နိဝတ္တထာ’’တိ ဝုတ္တပဒေ နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘နိဝတ္တထ ဘန္တေ, ဃရေ ဘတ္တံ ကတံ, ဂါမေ ဘတ္တံ ကတ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ဂေဟေ စ ဂါမေ စ ဘတ္တံ နာမ ယဿ ကဿစိ ဟောတီတိ နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘နိဝတ္တထ, ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဝဒန္တိ, နိဝတ္တိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အာသနသာလတော ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ နိက္ခမန္တေ ဒိသွာ ‘‘နိသီဒထ ဘန္တေ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ နိစ္စဘတ္တန္တိ ဓုဝဘတ္တံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိစ္စဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဗဟူနမ္ပိ ဧကတော ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သလာကဘတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၁။ တတိယသိက္ခာပဒေ – န ခေါ ဣဒံ ဩရကံ ဘဝိဿတိ, ယထယိမေ မနုဿာ သက္ကစ္စံ ဘတ္တံ ကရောန္တီတိ, ယေန နိယာမေန ဣမေ မနုဿာ သက္ကစ္စံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၄။) [သျ]ဘတ္တံ ကရောန္တိ, တေန ဉာယတိ – ‘‘ဣဒံ သာသနံ ဣဒံ ဝါ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေ သံဃေ ဒါနံ န ခေါ ဩရကံ ဘဝိဿတိ, ပရိတ္တံ လာမကံ နေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ကိရပတိကောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိရော’’တိ တဿ ကုလပုတ္တဿ နာမံ၊ အဓိပစ္စဋ္ဌေန ပန ‘‘ကိရပတိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော ကိရ ဣဿရော အဓိပတိ မာသဥတုသံဝစ္ဆရနိယာမေန ဝေတနံ ဒတွာ ကမ္မကာရကေ ကမ္မံ ကာရေတိ။ ဗဒရာ ပဋိယတ္တာတိ ဥပစာရဝသေန ဝဒတိ။ ဗဒရမိဿေနာတိ ဗဒရသာဠဝေန။
֍ ဋီ ၂၂၂။ ဥဿူရေ အာဟရိယိတ္ထာတိ အတိဒိဝါ အာဟရိယိတ္ထ။
֍ ဋီ ၂၂၆။ မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီတိ အယံ ဘတ္တဝိကပ္ပနာ နာမ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဝဋ္ဋတိ။ သမ္မုခါ ဒိသွာ ‘‘တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, အဒိသွာ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာဝ ဝုတ္တာ။ သာ စာယံ ယသ္မာ ဝိနယကမ္မေန သင်္ဂဟိတာ, တသ္မာ ဘဂဝတော ဝိကပ္ပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘဂဝတိ ဟိ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နေပိ သံဃမဇ္ဈေ နိသိန္နေပိ သံဃေန ဂဏပ္ပဟောနကေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ တံ တံ ကမ္မံ ကတံ သုကတမေဝ ဟောတိ, ဘဂဝါ နေဝ ကမ္မံ ကောပေတိ၊ န သမ္ပာဒေတိ။ န ကောပေတိ ဓမ္မိဿရတ္တာ, န သမ္ပာဒေတိ အဂဏပူရကတ္တာ။
֍ ဋီ ၂၂၉။ ဒွေ တယော နိမန္တနေ ဧကတော ဘုဉ္ဇတီတိ ဒွေ တီဏိ နိမန္တနာနိ ဧကပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ မိဿေတွာ ဧကံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒွေ တီဏိ ကုလာနိ နိမန္တေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒါပေတွာ ဣတော စိတော စ အာဟရိတွာ ဘတ္တံ အာကိရန္တိ, သူပဗျဉ္ဇနံ အာကိရန္တိ, ဧကမိဿကံ ဟောတိ, ဧတ္ထ အနာပတ္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ, ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ, တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ ဟတ္ထံ ပန အန္တော ပဝေသေတွာ ပဌမနိမန္တနတော ဧကမ္ပိ ကဗဠံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ယထာ တထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ သစေပိ တတ္ထ ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ အာကိရန္တိ, ယေန အဇ္ဈောတ္ထတံ ဘတ္တံ ဧကရသံ ဟောတိ, ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘ခီရဘတ္တံ ဝါ ရသဘတ္တံ ဝါ လဘိတွာ နိသိန္နဿ တတ္ထေဝ အညေပိ ခီရဘတ္တံ ဝါ ရသဘတ္တံ ဝါ အာကိရန္တိ, ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ ပိဝတော အနာပတ္တိ။ ဘုဉ္ဇန္တေန ပန ပဌမံ လဒ္ဓမံသခဏ္ဍံ ဝါ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၅။) [သျ]ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဝါ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သပ္ပိပါယာသေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။
မဟာဥပါသကော ဘိက္ခုံ နိမန္တေတိ, တဿ ကုလံ ဥပဂတဿ ဥပါသကောပိ တဿ ပုတ္တဒါရဘာတိကဘဂိနိအာဒယောပိ အတ္တနော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ အာဟရိတွာ ပတ္တေ ပက္ခိပန္တိ, ဥပါသကေန ပဌမံ ဒိန္နံ အဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘သစေ ပါဋေက္ကံ ပစန္တိ, အတ္တနော အတ္တနော ပက္ကဘတ္တတော အာဟရိတွာ ဒေန္တိ, တတ္ထ ပစ္ဆာ အာဟဋံ ပဌမံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ယဒိ ပန သဗ္ဗေသံ ဧကောဝ ပါကော ဟောတိ, ပရမ္ပရဘောဇနံ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဥပါသကော နိမန္တေတွာ နိသီဒါပေတိ, အညော မနုဿော ပတ္တံ ဂဏှာတိ, န ဒါတဗ္ဗံ။ ကိံ ဘန္တေ န ဒေထာတိ? နနု ဥပါသက တယာ နိမန္တိတမှာတိ! ဟောတု ဘန္တေ, လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇထာတိ ဝဒတိ, ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အညေန အာဟရိတွာ ဘတ္တေ ဒိန္နေ အာပုစ္ဆိတွာပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။
အနုမောဒနံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဓမ္မံ သောတုကာမာ ‘‘သွေပိ ဘန္တေ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ သဗ္ဗေ နိမန္တေန္တိ, ပုနဒိဝသေ အာဂန္တွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗေဟိ နိမန္တိတတ္တာ။ ဧကော ဘိက္ခု ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဘတ္တံ လဘတိ, တမညော ဥပါသကော နိမန္တေတွာ ဃရေ နိသီဒါပေတိ, န စ တာဝ ဘတ္တံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ သစေ သော ဘိက္ခု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ။ အဘုတွာ နိသိန္နေ ‘‘ကိံ ဘန္တေ န ဘုဉ္ဇသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တယာ နိမန္တိတတ္တာ’’တိ ဝတွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇထ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တော ဘုဉ္ဇတိ, ဝဋ္ဋတိ။
သကလေန ဂါမေနာတိ သကလေန ဂါမေန ဧကတော ဟုတွာ နိမန္တိတဿေဝ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ ပူဂေပိ ဧသေဝ နယော။ နိမန္တိယမာနော ဘိက္ခံ ဂဟေဿာမီတိ ဘဏတီတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ နိမန္တိယမာနော ‘‘န မယှံ တဝ ဘတ္တေနတ္ထော, ဘိက္ခံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ ပန မဟာပဒုမတ္ထေရော အာဟ – ‘‘ဧဝံ ဝဒန္တော ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အနိမန္တနံ ကာတုံ သက္ကောတိ, ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ပန ဩကာသော ကတော ဟောတီတိ နေဝ ဂဏဘောဇနတော န စာရိတ္တတော မုစ္စတီ’’တိ။ မဟာသုမတ္ထေရော အာဟ – ‘‘ယဒဂ္ဂေန အနိမန္တနံ ကာတုံ သက္ကောတိ, တဒဂ္ဂေန နေဝ ဂဏဘောဇနံ န စာရိတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၆။) [သျ]ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ ဧတ္ထ ဟိ ဘောဇနံ ကိရိယာ, အဝိကပ္ပနံ အကိရိယာ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၀။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေ – ကာဏမာတာတိ ကာဏာယ မာတာ။ သာ ကိရဿာ ဓီတာ အဘိရူပါ အဟောသိ, ယေ ယေ တံ ပဿန္တိ, တေ တေ ရာဂေန ကာဏာ ဟောန္တိ, ရာဂန္ဓာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ပရေသံ ကာဏဘာဝကရဏတော ‘‘ကာဏာ’’တိ ဝိဿုတာ အဟောသိ။ တဿာ ဝသေန မာတာပိဿာ ‘‘ကာဏမာတာ’’တိ ပါကဋာ ဇာတာ။ အာဂတန္တိ အာဂမနံ။ ကိသ္မိံ ဝိယာတိ ကီဒိသံ ဝိယ၊ လဇ္ဇနကံ ဝိယ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ရိတ္တဟတ္ထံ ဂန္တုန္တိ ရိတ္တာ ဟတ္ထာ အသ္မိံ ဂမနေ တဒိဒံ ရိတ္တဟတ္ထံ, တံ ရိတ္တဟတ္ထံ ဂမနံ ဂန္တုံ လဇ္ဇနကံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိက္ခယံ အဂမာသီတိ ဥပါသိကာ အရိယသာဝိကာ ဘိက္ခူ ဒိသွာ သန္တံ အဒါတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ တာဝ ဒါပေသိ, ယာဝ သဗ္ဗံ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ ဓမ္မိယာ ကထာယာတိ ဧတ္ထ ကာဏာပိ မာတု အတ္ထာယ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မံ သုဏန္တီ ဒေသနာပရိယောသာနေ သောတာပန္နာ အဟောသိ။ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမီတိ အာသနတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဂတော။ သောပိ ပုရိသော ‘‘သတ္ထာ ကိရ ကာဏမာတာယ နိဝေသနံ အဂမာသီ’’တိ သုတွာ ကာဏံ အာနေတွာ ပကတိဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေသိ။
֍ ဋီ ၂၃၁။ ဣမသ္မိံ ပန ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နမတ္တေ အပ္ပညတ္တေယေဝ သိက္ခာပဒေ ပါထေယျဝတ္ထု ဥဒပါဒိ, တသ္မာ အနန္တရမေဝ စေတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောပိ စ ဥပါသကော အရိယသာဝကတ္တာ သဗ္ဗမေဝ ဒါပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိက္ခယံ အဂမာသီ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၃၃။ ယံကိဉ္စိ ပဟေဏကတ္ထာယာတိ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ပဋိယတ္တံ ယံကိဉ္စိ အတိရသကမောဒကသက္ခလိကာဒိ သဗ္ဗံ ဣဓ ပူဝေါတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ (ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၇။) [သျ]
ယံကိဉ္စိပါထေယျတ္ထာယာတိ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂတ္ထာယ ပဋိယတ္တံ ယံကိဉ္စိ ဗဒ္ဓသတ္တုအဗဒ္ဓသတ္တုတိလတဏ္ဍုလာဒိ သဗ္ဗံ ဣဓ မန္ထောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တတော စေ ဥတ္တရိန္တိ သစေပိ တတိယံ ပတ္တံ ထူပီကတံ ဂဏှာတိ, ပူဝဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ။
ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခါယ သမပူရေ ပတ္တေ ဂဟေတွာ။ အမုတြ မယာ ဒွတ္တိပတ္တပူရာတိ ဧတ္ထ သစေ ဒွေ ဂဟိတာ, ‘‘အတြ မယာ ဒွေ ပတ္တပူရာ ပဋိဂ္ဂဟိတာ, တွံ ဧကံ ဂဏှေယျာသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာပိ အညံ ပဿိတွာ ‘‘ပဌမံ အာဂတေန ဒွေ ပတ္တပူရာ ဂဟိတာ, မယာ ဧကော, မာ တွံ ဂဏှီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယေန ပဌမံ ဧကော ဂဟိတော, တဿာပိ ပရမ္ပရာရောစနေ ဧသေဝ နယော။ ယေန ပန သယမေဝ တယော ဂဟိတာ, တေန အညံ ဒိသွာ ‘‘မာ ခေါ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဏှိ’’ စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဋိက္ကမနံ နီဟရိတွာတိ အာသနသာလံ ဟရိတွာ, အာသနသာလံ ဂစ္ဆန္တေန စ ဆဍ္ဍိတသာလာ န ဂန္တဗ္ဗာ။ ယတ္ထ မဟာ ဘိက္ခုသံဃော နိသီဒတိ, တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ယာ လဒ္ဓဋ္ဌာနတော အာသန္နာ အာသနသာလာ, တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ အတ္တနော ‘သန္ဒိဋ္ဌာနံ ဝါ သမ္ဘတ္တာနံ ဝါ ဧကနိကာယိကာနံ ဝါ ဒဿာမီ’တိ အညတ္ထ ဂန္တုံ န လဗ္ဘတိ။ သစေ ပနဿ နိဗဒ္ဓနိသီဒနဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဒူရမ္ပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
သံဝိဘဇိတဗ္ဗန္တိ သစေ တယော ပတ္တပူရာ ဂဟိတာ, ဧကံ အတ္တနော ဌပေတွာ ဒွေ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါတဗ္ဗာ။ သစ္စေ ဒွေ ဂဟိတာ, ဧကံ အတ္တနော ဌပေတွာ ဧကော သံဃဿ ဒါတဗ္ဗော, ယထာမိတ္တံ ပန ဒါတုံ န လဗ္ဘတိ။ ယေန ဧကော ဂဟိတော, န တေန ကိဉ္စိ အကာမာ ဒါတဗ္ဗံ, ယထာရုစိ ကာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၃၅။ ဂမနေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပဒ္ဒဝံ ဝါ ဒိသွာ အနတ္ထိကတာယ ဝါ ‘‘မယံ ဣဒါနိ န ပေသိဿာမ, န ဂမိဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဂမနေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေ ဥပစ္ဆိန္နေ။ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာနန္တိ ဧတေသံ ဗဟုမ္ပိ ဒေန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘တေသမ္ပိ ပါထေယျပဟေဏကတ္ထာယ ပဋိယတ္တတော ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ကာဏမာတာသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၈။) [သျ]၅။ ပဌမပဝါရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၆။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒေ – ဘိက္ခူ ဘုတ္တာဝီ ပဝါရိတာတိ ဗြာဟ္မဏေန ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ, ယာဝ ဣစ္ဆထာ’’တိ ဧဝံ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာယ, သယဉ္စ ‘‘အလံ, အာဝုသော, ထောကံ ထောကံ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ။ ပဋိဝိဿကေတိ သာမန္တဃရဝါသိကေ။
֍ ဋီ ၂၃၇။ ကာကောရဝသဒ္ဒန္တိ ကာကာနံ ဩရဝသဒ္ဒံ၊ သန္နိပတိတွာ ဝိရဝန္တာနံ သဒ္ဒံ။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ တိကာရံ အဝတွာဝ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗံ’’ ဧတ္တကံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
၂၃၈-၉။ ဘုတ္တာဝီတိ ဘုတ္တဝါ။ တတ္ထ စ ယသ္မာ ယေန ဧကမ္ပိ သိတ္ထံ သင်္ခါဒိတွာ ဝါ အသင်္ခါဒိတွာ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတံ ဟောတိ, သော ‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, တေနဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဘုတ္တာဝီ နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဝါရိတောတိ ကတပဝါရဏော, ကတပဋိက္ခေပေါ။ သောပိ စ ယသ္မာ န ပဋိက္ခေပမတ္တေန, အထ ခေါ ပဉ္စင်္ဂဝသေန, တေနဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပဝါရိတော နာမ အသနံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘‘အသနံ ပညာယတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိပ္ပကတဘောဇနော, ‘‘ပဝါရိတော’’တိ ဝုတ္တော။ ယော စ ဝိပ္ပကတဘောဇနော, တေန ကိဉ္စိ ဘုတ္တံ, ကိဉ္စိ အဘုတ္တံ, ယဉ္စ ဘုတ္တံ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိပိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ဘုတ္တာဝီဝစနေန ဝိသုံ ကဉ္စိ အတ္ထသိဒ္ဓိံ န ပဿာမ။ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တံ, ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁-၆၂) ပန ဒိရတ္တာဒိဝစနံ ဝိယ ပဝါရိတပဒဿ ပရိဝါရကဘာဝေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အသနံ ပညာယတီတိအာဒီသု ဝိပ္ပကတဘောဇနံ ဒိဿတိ, ဘုဉ္ဇမာနော စေသော ပုဂ္ဂလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘောဇနံ ပညာယတီတိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဘောဇနံ ဒိဿတိ။ ဩဒနာဒီနံ စေ အညတရံ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဘောဇနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတောတိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ဘောဇနံ ဂဏှိတွာ ဒါယကော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေ ဩကာသေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဟရတီတိ သော စေ ဒါယကော တဿ တံ ဘတ္တံ ကာယေန အဘိဟရတီတိ အတ္ထော။ ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတီတိ ပဋိက္ခေပေါ ဒိဿတိ၊ တဉ္စေ အဘိဟဋံ သော ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန ပဝါရိတော နာမ ဟောတီတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၈၉။) [သျ]‘‘ပဉ္စဟိ ဥပါလိ အာကာရေဟိ ပဝါရဏာ ပညာယတိ – အသနံ ပညာယတိ, ဘောဇနံ ပညာယတိ, ဟတ္ထပါသေ ဌိတော, အဘိဟရတိ, ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၂၈)။
တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘အသန’’န္တိအာဒီသု တာဝ ယဉ္စ အသ္နာတိ ယဉ္စ ဘောဇနံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတိ, တံ ‘‘ဩဒနော, ကုမ္မာသော, သတ္တု, မစ္ဆော, မံသ’’န္တိ ဣမေသံ အညတရမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဩဒနော နာမ – သာလိ, ဝီဟိ, ယဝေါ, ဂေါဓုမော, ကင်္ဂု, ဝရကော, ကုဒြူသကောတိ သတ္တန္နံ ဓညာနံ တဏ္ဍုလေဟိ နိဗ္ဗတ္တော။ တတ္ထ ‘‘သာလီ’’တိ အန္တမသော နီဝါရံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာပိ သာလိဇာတိ။ ‘‘ဝီဟီ’’တိ သဗ္ဗာပိ ဝီဟိဇာတိ။ ‘‘ယဝဂေါဓုမေသု’’ ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ‘‘ကင်္ဂူ’’တိ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိ။ ‘‘ဝရကော’’တိ အန္တမသော ဝရကစောရကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာ သေတဝဏ္ဏာ ဝရကဇာတိ။ ‘‘ကုဒြူသကော’’တိ ကာဠကော ဒြဝေါ စေဝ သာမာကာဒိဘေဒါ စ သဗ္ဗာပိ တိဏဓညဇာတိ။
နီဝါရဝရကစောရကာ စေတ္ထ ‘‘ဓညာနုလောမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဓညာနိ ဝါ ဟောန္တု ဓညာနုလောမာနိ ဝါ, ဧတေသံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ တဏ္ဍုလေ ဂဟေတွာ ‘‘ဘတ္တံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ယာဂုံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘အမ္ဗိလပါယာသာဒီသု အညတရံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ယံကိဉ္စိ သန္ဓာယ ပစန္တု, သစေ ဥဏှံ သီတလံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဘောဇနကာလေ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ ပညာယတိ, ဩဒနသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ, ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ သစေ ဩဓိ န ပညာယတိ, ယာဂုသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။
ယောပိ ပါယာသော ဝါ ပဏ္ဏဖလကဠီရမိဿကာ အမ္ဗိလယာဂု ဝါ ဥဒ္ဓနတော ဩတာရိတမတ္တာ အဗ္ဘုဏှာ ဟောတိ, အာဝဇ္ဇိတွာ ပိဝိတုံ သက္ကာ, ဟတ္ထေန ဂဟိတောကာသေပိ ဩဓိံ န ဒဿေတိ, ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ သစေ ပန ဥသုမာယ ဝိဂတာယ သီတလီဘူတာ ဃနဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ဩဓိံ ဒဿေတိ, ပုန ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ ပုဗ္ဗေ တနုဘာဝေါ န ရက္ခတိ။ သစေပိ ဒဓိတက္ကာဒီနိ အာရောပေတွာ ဗဟုပဏ္ဏဖလကဠီရေ ပက္ခိပိတွာ မုဋ္ဌိမတ္တာပိ တဏ္ဍုလာ ပက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ, ဘောဇနကာလေ စေ ဩဓိ ပညာယတိ, ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ‘‘ယာဂုံ ဒဿာမာ’’တိ ဘတ္တေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဒေန္တိ။ ကိဉ္စာပိ တနုကာ ဟောန္တိ, ပဝါရဏံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၀။) [သျ]ဇနေတိယေဝ။ သစေ ပန ပက္ကုထိတေသု ဥဒကာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒေန္တိ, ယာဂုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ယာဂုသင်္ဂဟံ ဂတေပိ တသ္မိံ ဝါ အညသ္မိံ ဝါ ယတ္ထ မစ္ဆမံသံ ပက္ခိပန္တိ, သစေ သာသပမတ္တမ္ပိ မစ္ဆမံသခဏ္ဍံ ဝါ နှာရု ဝါ ပညာယတိ, ပဝါရဏံ ဇနေတိ။
သုဒ္ဓရသကော ပန ရသကယာဂု ဝါ န ဇနေတိ။ ဌပေတွာ ဝုတ္တဓညာနံ တဏ္ဍုလေ အညေဟိ ဝေဏုတဏ္ဍုလာဒီဟိ ဝါ ကန္ဒမူလဖလေဟိ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ကတံ ဘတ္တမ္ပိ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ, ပဂေဝ ဃနယာဂု။ သစေ ပနေတ္ထ မစ္ဆမံသံ ပက္ခိပန္တိ, ဇနေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘ပုပ္ဖအတ္ထာယ ဘတ္တမ္ပိ ပဝါရဏံ ဇနေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုပ္ဖိအတ္ထာယ ဘတ္တံ နာမ ပုပ္ဖိခဇ္ဇကတ္ထာယ ကုထိတတူဒကေ ပက္ခိပိတွာ သေဒိတတဏ္ဍုလာ ဝုစ္စန္တိ။ သစေ ပန တေ တဏ္ဍုလေ သုက္ခာပေတွာ ခါဒန္တိ, ဝဋ္ဋတိ၊ နေဝ သတ္တုသင်္ချံ န ဘတ္တသင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ ပုန တေဟိ ကတဘတ္တံ ပဝါရေတိယေဝ။ တေ တဏ္ဍုလေ သပ္ပိတေလာဒီသု ဝါ ပစန္တိ, ပူဝံ ဝါ ကရောန္တိ, န ပဝါရေန္တိ။ ပုထုကာ ဝါ တာဟိ ကတသတ္တုဘတ္တာဒီနိ ဝါ န ပဝါရေန္တိ။
ကုမ္မာသော နာမ ယဝေဟိ ကတကုမ္မာသော။ အညေဟိ ပန မုဂ္ဂါဒီဟိ ကတကုမ္မာသော ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ သတ္တု နာမ သာလိဝီဟိယဝေဟိ ကတသတ္တု။ ကင်္ဂုဝရကကုဒြူသကသီသာနိပိ ဘဇ္ဇိတွာ ဤသကံ ကောဋ္ဋေတွာ ထုသေ ပလာပေတွာ ပုန ဒဠှံ ကောဋ္ဋေတွာ စုဏ္ဏံ ကရောန္တိ။ သစေပိ တံ အလ္လတ္တာ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ, သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ခရပါကဘဇ္ဇိတာနံ ဝီဟီနံ တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေတွာ ဒေန္တိ, တမ္ပိ စုဏ္ဏံ သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန ဝီဟီနံ ဝါ ဝီဟိပလာပါနံ ဝါ တဏ္ဍုလာ ဘဇ္ဇိတတဏ္ဍုလာ ဧဝ ဝါ န ပဝါရေန္တိ။ တေသံ ပန တဏ္ဍုလာဒီနံ စုဏ္ဏံ ပဝါရေတိ။ ခရပါကဘဇ္ဇိတာနံ ဝီဟီနံ ကုဏ္ဍကမ္ပိ ပဝါရေတိ။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ ကုဏ္ဍကံ န ပဝါရေတိ။ လာဇာ ဝါ တေဟိ ကတဘတ္တသတ္တုအာဒီနိ ဝါ န ပဝါရေန္တိ။ ဘဇ္ဇိတပိဋ္ဌံ ဝါ ယံကိဉ္စိ သုဒ္ဓခဇ္ဇကံ ဝါ န ပဝါရေတိ။ မစ္ဆမံသပူရိတခဇ္ဇကံ ပန သတ္တုမောဒကော ဝါ ပဝါရေတိ။ မစ္ဆော မံသဉ္စ ပါကဋမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – သစေပိ ယာဂုံ ပိဝန္တဿ ယာဂုသိတ္ထမတ္တာနေဝ ဒွေ မစ္ဆခဏ္ဍာနိ ဝါ မံသခဏ္ဍာနိ ဝါ ဧကဘာဇနေ ဝါ နာနာဘာဇနေ ဝါ ဒေန္တိ, တာနိ စေ အခါဒန္တော အညံ ယံကိဉ္စိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၁။) [သျ]ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ တတော ဧကံ ခါဒိတံ, ဧကံ ဟတ္ထေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ဟောတိ, သော စေ အညံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ဒွေပိ ခါဒိတာနိ ဟောန္တိ, မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ, သစေပိ အညံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။
ကပ္ပိယမံသံ ခါဒန္တော ကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ကပ္ပိယမံသံ ခါဒန္တော အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? အဝတ္ထုတာယ။ ယဉှိ ဘိက္ခုနော ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ, တံယေဝ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဇာနန္တော အကပ္ပိယတ္တာ ပဋိက္ခိပတိ, အဇာနန္တောပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတမေဝ ပဋိက္ခိပတိ နာမ, တသ္မာ န ပဝါရေတိ။ သစေ ပန အကပ္ပိယမံသံ ခါဒန္တော ကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုတာယ။ ယဉှိ တေန ပဋိက္ခိတ္တံ, တံ ပဝါရဏာယ ဝတ္ထု။ ယံ ပန ခါဒတိ, တံ ကိဉ္စာပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတံ, ခါဒိယမာနံ ပန မံသဘာဝံ န ဇဟတိ, တသ္မာ ပဝါရေတိ။ အကပ္ပိယမံသံ ခါဒန္တော အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ, ပုရိမနယေနေဝ န ပဝါရေတိ။ ကပ္ပိယမံသံ ဝါ အကပ္ပိယမံသံ ဝါ ခါဒန္တော ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ ယံကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ကုလဒူသကဝေဇ္ဇကမ္မဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနသာဒိတရူပိယာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ အနေသနာယ ဥပ္ပန္နံ အကပ္ပိယဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ အကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တောပိ ကပ္ပိယဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ အကပ္ပိယဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတီတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ‘‘အသန’’န္တိအာဒီသု ယဉ္စ အသ္နာတိ, ယဉ္စ ဘောဇနံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပန္တော ပဝါရဏံ အာပဇ္ဇတိ, တံ ဉတွာ ဣဒါနိ ယထာ အာပဇ္ဇတိ, တဿ ဇာနနတ္ထံ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘‘အသနံ ဘောဇန’န္တိ ဧတ္ထ တာဝ ယေန ဧကသိတ္ထမ္ပိ အဇ္ဈောဟဋံ ဟောတိ, သော သစေ ပတ္တမုခဟတ္ထာနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ဧကသ္မိမ္ပိ သတိ အညံ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ဧကမ္ပိ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ကတ္ထစိ ဘောဇနံ နတ္ထိ, အာမိသဂန္ဓမတ္တံ ပညာယတိ, န ပဝါရေတိ။ မုခေ စ ဟတ္ထေ စ ဘောဇနံ နတ္ထိ, ပတ္တေ အတ္ထိ, တသ္မိံ ပန အာသနေ န ဘုဉ္ဇိတုကာမော, ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော, အညဿ ဝါ ဒါတုကာမော, တသ္မိံ စေ အန္တရေ ဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယောပိ အညတြ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော မုခေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၂။) [သျ]ဘတ္တံ ဂိလိတွာ သေသံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အညံ ဘောဇနံ ပဋိက္ခိပတိ, တဿာပိ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ ပတ္တေ၊ ဧဝံ ဟတ္ထေပိ။ မုခေပိ ဝါ ဝိဇ္ဇမာနဘောဇနံ သစေ အနဇ္ဈောဟရိတုကာမော ဟောတိ, တသ္မိဉ္စ ခဏေ အညံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ဧကသ္မိဉှိ ပဒေ ဝုတ္တလက္ခဏံ သဗ္ဗတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အပိစ ကုရုန္ဒိယံ ဧသ နယော ဒဿိတောယေဝ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘မုခေ ဘတ္တံ ဂိလိတံ, ဟတ္ထေ ဘတ္တံ ဝိဃာသာဒဿ ဒါတုကာမော, ပတ္တေ ဘတ္တံ ဘိက္ခုဿ ဒါတုကာမော, သစေ တသ္မိံ ခဏေ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတီ’’တိ။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတောတိ ဧတ္ထ ပန သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ, အာသနဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ ဌိတော, ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ နိပန္နော, ယေန ပဿေန နိပန္နော, တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ, ဒါယကဿ နိသိန္နဿ ဝါ ဌိတဿ ဝါ နိပန္နဿ ဝါ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ, တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ‘‘ဟတ္ထပါသော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မိံ ဌတွာ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပန္တဿေဝ ပဝါရဏာ ဟောတိ, န တတော ပရံ။
အဘိဟရတီတိ ဟတ္ထပါသဗ္ဘန္တရေ ဌိတော ဂဟဏတ္ထံ ဥပနာမေတိ။ သစေ ပန အနန္တရနိသိန္နောပိ ဘိက္ခု ဟတ္ထေ ဝါ ဦရူသု ဝါ အာဓာရကေ ဝါ ဌိတပတ္တံ အနဘိဟရိတွာဝ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထိ။ ဘတ္တပစ္ဆိံ အာနေတွာ ပုရတော ဘူမိယံ ဌပေတွာ ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ဤသကံ ပန ဥဒ္ဓရိတွာ ဝါ အပနာမေတွာ ဝါ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ထေရာသနေ နိသိန္နော ထေရော ဒူရေ နိသိန္နဿ ဒဟရဘိက္ခုဿ ပတ္တံ ပေသေတွာ ‘‘ဣတော ဩဒနံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဂဏှိတွာ ပန ဂတော တုဏှီ တိဋ္ဌတိ, ဒဟရော ‘‘အလံ မယှ’’န္တိ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ထေရဿ ဒူရဘာဝတော ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတောတိ။ သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု ‘‘ဣဒံ ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။
ပရိဝေသနာယ ဧကော ဧကေန ဟတ္ထေန ဩဒနပစ္ဆိံ ဧကေန ကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ ပရိဝိသတိ, တတြ စေ အညော အာဂန္တွာ ‘‘အဟံ ပစ္ဆိံ ဓာရေဿာမိ, တွံ ဩဒနံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂဟိတမတ္တကမေဝ ကရောတိ, ပရိဝေသကော ဧဝ ပန တံ ဓာရေတိ, တသ္မာ သာ အဘိဟဋာဝ ဟောတိ။ တတော ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၃။) [သျ]သစေ ပန ပရိဝိသကေန ဖုဋ္ဌမတ္တာဝ ဟောတိ, ဣတရောဝ နံ ဓာရေတိ, တတော ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ကဋစ္ဆုနာ ဥဒ္ဓဋဘတ္တေ ပန ဟောတိ။ ကဋစ္ဆုအဘိဟာရောယေဝ ဟိ တဿ အဘိဟာရော။ ဒွိန္နံ သမဘာရေပိ ပဋိက္ခိပန္တော ပဝါရေတိယေဝါတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ အနန္တရဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တေ ဒိယျမာနေ ဣတရော ပတ္တံ ဟတ္ထေဟိ ပိဒဟတိ, ပဝါရဏာ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? အညဿ အဘိဟဋေ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။
ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတီတိ ဧတ္ထ ဝါစာယ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထိ။ ကာယေန အဘိဟဋံ ပန ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ကာယေန ပဋိက္ခေပေါ နာမ အင်္ဂုလိံ ဝါ ဟတ္ထံ ဝါ မစ္ဆိကဗီဇနိံ ဝါ စီဝရကဏ္ဏံ ဝါ စာလေတိ, ဘမုကာယ ဝါ အာကာရံ ကရောတိ, ကုဒ္ဓေါ ဝါ ဩလောကေတိ, ဝါစာယ ပဋိက္ခေပေါ နာမ ‘‘အလ္လ’န္တိ ဝါ, ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ, ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ, ‘‘အပဂစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ဧဝံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိတ္တေ ပဝါရဏာ ဟောတိ။
ဧကော အဘိဟဋေ ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘီတော ဟတ္ထ အပနေတွာ ပုနပ္ပုနံ ပတ္တေ ဩဒနံ အာကိရန္တံ ‘‘အာကိရ အာကိရ ကောဋ္ဋေတွာ ပူရေဟီ’’တိ ဝဒတိ, ဧတ္ထ ကထန္တိ? မဟာသုမတ္ထေရော တာဝ ‘‘အနာကိရဏတ္ထာယ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပန ‘‘‘အာကိရ ပူရေဟီ’တိ ဝဒန္တဿ နာမ ‘ကဿစိ ပဝါရဏာ အတ္ထီ’တိ ဝတွာ ‘န ပဝါရေတီ’’’တိ အာဟ။ အပရော ဘတ္တံ အဘိဟရန္တံ ဘိက္ခုံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိံ အာဝုသော ဣတောပိ ကိဉ္စိ ဂဏှိဿသိ, ဒမ္မိ တေ ကိဉ္စီ’’တိ အာဟ။ တတြာပိ ‘‘‘ဧဝံ နာဂမိဿတီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ပဝါရဏာ ဟောတီ’’’တိ မဟာသုမတ္ထေရော အာဟ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပန ‘‘‘ဂဏှိဿသီ’တိ ဝဒန္တဿ နာမ ‘ကဿစိ ပဝါရဏာ အတ္ထီ’တိ ဝတွာ ‘န ပဝါရေတီ’’’တိ အာဟ။
ဧကော သမံသကံ ရသံ အဘိဟရိတွာ ‘‘ရသံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တံ သုတွာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထိ။ ‘‘မစ္ဆရသံ မံသရသ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပတော ဟောတိ, ‘‘ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဟောတိယေဝ။ မံသံ ဝိသုံ ကတွာ ‘‘မံသရသံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တတ္ထ စေ သာသပမတ္တမ္ပိ မံသခဏ္ဍံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၄။) [သျ]အတ္ထိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ သစေ ပန ပရိဿာဝိတော ဟောတိ, ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဘယတ္ထေရော အာဟ။
မံသရသေန အာပုစ္ဆန္တံ မဟာထေရော ‘‘မုဟုတ္တံ အာဂမေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ထာလကံ အာဝုသော အာဟရာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ ကထန္တိ? မဟာသုမတ္ထေရော တာဝ ‘‘အဘိဟာရကဿ ဂမနံ ပဌမံ ဥပစ္ဆိန္နံ, တသ္မာ ပဝါရေတီ’’တိ အာဟ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပန ‘‘အယံ ကုဟိံ ဂစ္ဆတိ, ကီဒိသံ ဧတဿ ဂမနံ, ဂဏှန္တဿာပိ နာမ ပဝါရဏာ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပဝါရေတီ’’တိ အာဟ။ ကဠီရပနသာဒီဟိ မိဿေတွာ မံသံ ပစန္တိ, တံ ဂဟေတွာ ‘‘ကဠီရသူပံ ဂဏှထ, ပနသဗျဉ္ဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝမ္ပိ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? အပဝါရဏာရဟဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ။ သစေ ပန ‘‘မစ္ဆသူပံ မံသသူပ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ ဝါ ဝဒန္တိ, ပဝါရေတိ။ မံသကရမ္ဗကော နာမ ဟောတိ, တံ ဒါတုကာမောပိ ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ‘‘မံသကရမ္ဗက’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပန ပဝါရေတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗေသု မစ္ဆမံသမိဿကေသု။
ယော ပန နိမန္တနေ ဘုဉ္ဇမာနော မံသံ အဘိဟဋံ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ မညမာနော ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရိတောဝ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ မိဿကကထာ ပန ကုရုန္ဒိယံ သုဋ္ဌု ဝုတ္တာ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ ဝုတ္တံ – ပိဏ္ဍပါတစာရိကော ဘိက္ခု ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, န ပဝါရေတိ။ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ယေနာပုစ္ဆိတော, တဿ အတ္ထိတာယ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ‘‘ယာဂုမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တတြ စေ ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ, န ပဝါရေတိ။ ယာဂု မန္ဒာ, ဘတ္တံ ဗဟုတရံ, ပဝါရေတိ။ ဣဒဉ္စ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ, ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသံ။ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, ဘတ္တံ ဗဟုကံ ဝါ သမံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ, ပဝါရေတိယေဝ။ ဘတ္တံ ဝါ ယာဂုံ ဝါ အနာမသိတွာ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တတြ စေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမကံ ဝါ ဟောတိ, ပဝါရေတိ။ အပ္ပတရံ န ပဝါရေတိ။ ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗံ။ ကရမ္ဗကော ဟိ မံသမိဿကောပိ ဟောတိ အမံသမိဿကောပိ, တသ္မာ ‘‘ကရမ္ဗက’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဝါရဏာ နတ္ထိ။ ဣဒံ ပန ဘတ္တမိဿကမေဝ။ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဗဟုရသေ ဘတ္တေ ရသံ, ဗဟုခီရေ ခီရံ ဗဟုသပ္ပိမှိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၅။) [သျ]စ ပါယာသေ သပ္ပိံ ဂဏှထာတိ ဝိသုံ ကတွာ ဒေတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထိ။
ယော ပန ဂစ္ဆန္တော ပဝါရေတိ, သော ဂစ္ဆန္တောဝ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ။ ကဒ္ဒမံ ဝါ ဥဒကံ ဝါ ပတွာ ဌိတေန အတိရိတ္တံ ကာရေတဗ္ဗံ။ သစေ အန္တရာ နဒီ ပူရာ ဟောတိ, နဒီတီရေ ဂုမ္ဗံ အနုပရိယာယန္တေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အထ နာဝါ ဝါ သေတု ဝါ အတ္ထိ, တံ အဘိရုဟိတွာပိ စင်္ကမန္တေနဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဂမနံ န ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယာနေ ဝါ ဟတ္ထိအဿပိဋ္ဌေ ဝါ စန္ဒမဏ္ဍလေ ဝါ သူရိယမဏ္ဍလေ ဝါ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန ယာဝ မဇ္ဈနှိကံ, တာဝ တေသု ဂစ္ဆန္တေသုပိ နိသိန္နေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ဌိတော ပဝါရေတိ, ဌိတေနေဝ, ယော နိသိန္နော ပဝါရေတိ, နိသိန္နေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တံ တံ ဣရိယာပထံ ကောပေန္တေန အတိရိတ္တံ ကာရေတဗ္ဗံ။ ယော ဥက္ကုဋိကော နိသီဒိတွာ ပဝါရေတိ, တေန ဥက္ကုဋိကေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ ပလာလပီဌံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗံ။ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန အာသနံ အစာလေတွာဝ စတဿော ဒိသာ ပရိဝတ္တန္တေန ဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတိ။ မဉ္စေ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ သံသရိတုံ န လဗ္ဘတိ။ သစေ ပန နံ သဟ မဉ္စေန ဥက္ခိပိတွာ အညတြ နေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ နိပဇ္ဇိတွာ ပဝါရိတေန နိပန္နေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပရိဝတ္တန္တေန ယေန ပဿေန နိပန္နော, တဿ ဌာနံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗံ။
အနတိရိတ္တန္တိ န အတိရိတ္တံ၊ န အဓိကန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန ယသ္မာ ကပ္ပိယကတာဒီဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ အကတံ ဝါ ဂိလာနဿ အနဓိကံ ဝါ ဟောတိ, တသ္မာ ပဒဘာဇနေ ‘‘အကပ္ပိယကတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အကပ္ပိယကတန္တိ ယံ တတ္ထ ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလာဒိ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကပ္ပိယံ အကတံ၊ ယဉ္စ အကပ္ပိယမံသံ ဝါ အကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ, ဧတံ အကပ္ပိယံ နာမ။ တံ အကပ္ပိယံ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ အတိရိတ္တံ ကတမ္ပိ အကပ္ပိယကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကတန္တိ ဘိက္ခုနာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံယေဝ ပုရိမနယေနေဝ အတိရိတ္တံ ကတံ။ အနုစ္စာရိတကတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတုံ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဤသကမ္ပိ အနုက္ခိတ္တံ ဝါ အနပနာမိတံ ဝါ ကတံ။ အဟတ္ထပါသေ ကတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတုံ အာဂတဿ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတေန ကတံ။ အဘုတ္တာဝိနာ ကတန္တိ ယော ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ အတိရိတ္တံ ကရောတိ, တေန ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ဘောဇနံ အဘုတ္တေန ကတံ။ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အာသနာ ဝုဋ္ဌိတေန ကတန္တိ ဣဒံ ဥတ္တာနမေဝ။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ အဝုတ္တန္တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဧဝံ အဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၆။) [သျ]ဣမေဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ယံ အတိရိတ္တံ ကပ္ပိယံ အကတံ, ယဉ္စ န ဂိလာနာတိရိတ္တံ, တဒုဘယမ္ပိ အနတိရိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အတိရိတ္တံ ပန တဿေဝ ပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစေတ္ထ ဘုတ္တာဝိနာ ကတံ ဟောတီတိ အနန္တရေ နိသိန္နဿ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တတော ဧကမ္ပိ သိတ္ထံ ဝါ မံသဟီရံ ဝါ ခါဒိတွာ ကတမ္ပိ ဘုတ္တာဝိနာဝ ကတံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေနာတိ ဧတ္ထ ပန အသမ္မောဟတ္ထံ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဒွေ ဘိက္ခူ ပါတောဝ ဘုဉ္ဇမာနာ ပဝါရိတာ ဟောန္တိ – ဧကေန တတ္ထေဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ, ဣတရေန နိစ္စဘတ္တံ ဝါ သလာကဘတ္တံ ဝါ အာနေတွာ ဥပဍ္ဎံ တဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တေ အာကိရိတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ သေသံ တေန ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယဉှိ တဿ ဟတ္ထေ လဂ္ဂံ, တံ အကပ္ပိယံ ဟောတိ။ သစေ ပန ပဌမံ နိသိန္နော ဘိက္ခု သယမေဝ တဿ ပတ္တတော ဟတ္ထေန ဂဏှာတိ, ဟတ္ထဓောဝနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ဧဝံ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပုန ကိဉ္စိ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ ခါဒနီယံ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တိ, ယေန ပဌမံ ကပ္ပိယံ ကတံ, သော ပုန ကာတုံ န လဘတိ။ ယေန အကတံ, တေန ကာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အကတံ, တံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ယေန အကတ’’န္တိ အညေန ဘိက္ခုနာ ယေန ပဌမံ န ကတံ, တေန ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဉ္စ အကတ’’န္တိ ယေန ပဌမံ ကပ္ပိယံ ကတံ, တေနာပိ ယံ အကတံ တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဌမဘာဇနေ ပန ကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတိ, တသ္မာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ ကတံ ပန တေန ဘိက္ခုနာ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန စ န ကေဝလံ ပတ္တေယေဝ, ကုဏ္ဍေပိ ပစ္ဆိယမ္ပိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပုရတော ဌပေတွာ ဩနာမိတဘာဇနေ ကာတဗ္ဗံ။ တံ သစေပိ ဘိက္ခုသတံ ပဝါရိတံ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အပ္ပဝါရိတာနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယေန ပန ကပ္ပိယံ ကတံ, တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ ပဝါရေတွာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ ဘိက္ခုံ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အဝဿံ ဘုဉ္ဇနကေ မင်္ဂလနိမန္တနေ နိသီဒါပေန္တိ, အတိရိတ္တံ ကာရေတွာဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ တတ္ထ အညော ဘိက္ခု နတ္ထိ, အာသနသာလံ ဝါ ဝိဟာရံ ဝါ ပတ္တံ ပေသေတွာ ကာရေတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပန အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာတဗ္ဗံ။ သစေ အာသနသာလာယံ အဗျတ္တော ဘိက္ခု ဟောတိ, သယံ ဂန္တွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အာနေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၇။) [သျ]ဂိလာနာတိရိတ္တန္တိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ ယံ ဂိလာနဿ ဘုတ္တာဝသေသံ ဟောတိ, တံ ဂိလာနာတိရိတ္တံ၊ အထ ခေါ ယံကိဉ္စိ ဂိလာနံ ဥဒ္ဒိဿ အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ယဒါ ဝါ ဣစ္ဆတိ, တဒါ ခါဒိဿတီတိ အာဟဋံ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘ဂိလာနာတိရိတ္တ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ယာမကာလိကာဒီသု အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ဒုက္ကဋံ, တံ အသံသဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, အာဟာရတ္ထာယပိ အနာဟာရတ္ထာယပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈောဟရန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။
֍ ဋီ ၂၄၁။ သတိ ပစ္စယေတိ ယာမကာလိကံ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ, သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တေန တေန ဥပသမေတဗ္ဗကေ အာဗာဓေ သတိ တဿ ဥပသမနတ္ထံ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမပဝါရဏသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
၆။ ဒုတိယပဝါရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၂။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒေ – အနာစာရံ အာစရတီတိ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမံ ကရောတိ။ ဥပနန္ဓီတိ ဥပနာဟံ ဇနေန္တော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အတ္တနော ကောဓံ ဗန္ဓိ၊ ပုနပ္ပုနံ အာဃာတံ ဇနေသီတိ အတ္ထော။ ဥပနဒ္ဓေါ ဘိက္ခူတိ သော ဇနိတဥပနာဟော ဘိက္ခု။
֍ ဋီ ၂၄၃။ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာတိ အဘိဟရိတွာ ‘‘ဟန္ဒ ဘိက္ခု ခါဒ ဝါ ဘုဉ္ဇ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပဝါရေယျ။ ပဒဘာဇနေ ပန ‘‘ဟန္ဒ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိံ အနုဒ္ဓရိတွာ သာဓာရဏမေဝ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရဏာယ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝတကံ ဣစ္ဆသိ တာဝတကံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇာနန္တိ ပဝါရိတဘာဝံ ဇာနန္တော။ တံ ပနဿ ဇာနနံ ယသ္မာ တီဟာကာရေဟိ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဇာနာတိ နာမ သာမံ ဝါ ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ အာသာဒနာပေက္ခောတိ အာသာဒနံ စောဒနံ မင်္ကုကရဏဘာဝံ အပေက္ခမာနော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၈။) [သျ]ပဋိဂ္ဂဏှာတိအာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ယဿ အဘိဟဋံ တသ္မိံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တေ အဘိဟာရကဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ။ ဣတရဿ ပန သဗ္ဗော အာပတ္တိဘေဒေါ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တော, ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒေ သဗ္ဗာ အာပတ္တိယော အဘိဟာရကဿေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယပဝါရဏသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒေ – ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇောတိ ဂိရိမှိ အဂ္ဂသမဇ္ဇော, ဂိရိဿ ဝါ အဂ္ဂဒေသေ သမဇ္ဇော။ သော ကိရ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဘဝိဿတီတိ နဂရေ ဃောသနာ ကရိယတိ, နဂရဿ ဗဟိဒ္ဓါ သမေ ဘူမိဘာဂေ ပဗ္ဗတစ္ဆာယာယ မဟာဇနကာယော သန္နိပတတိ, အနေကပ္ပကာရာနိ နဋနာဋကာနိ ပဝတ္တန္တိ, တေသံ ဒဿနတ္ထံ မဉ္စာတိမဉ္စေ ဗန္ဓန္တိ။ သတ္တရသဝဂ္ဂိယာ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ ဒဟရာဝ ဥပသမ္ပန္နာ, တေ ‘‘နာဋကာနိ အာဝုသော ပဿိဿာမာ’’တိ တတ္ထ အဂမံသု။ အထ နေသံ ဉာတကာ ‘‘အမှာကံ အယျာ အာဂတာ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တာ နှာပေတွာ ဝိလိမ္ပေတွာ ဘောဇေတွာ အညမ္ပိ ပူဝခါဒနီယာဒိံ ဟတ္ထေ အဒံသု။ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿာ သတ္တရသဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ပဿိတွာ’’တိအာဒိ။
၂၄၈-၉။ ဝိကာလေတိ ဝိဂတေ ကာလေ။ ကာလောတိ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနကာလော အဓိပ္ပေတော, သော စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန မဇ္ဈနှိကော, တသ္မိံ ဝီတိဝတ္တေတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဝိကာလော နာမ မဇ္ဈနှိကေ ဝီတိဝတ္တေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ, သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကတ္တဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော, ကာလန္တရေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၉။) [သျ]အဝသေသံခါဒနီယံ နာမာတိ ဧတ္ထ ယံ တာဝ သက္ခလိမောဒကာဒိပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏမယံ, တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယမ္ပိ ဝနမူလာဒိပ္ပဘေဒံ အာမိသဂတိကံ ဟောတိ, သေယျထိဒံ – မူလခါဒနီယံ ကန္ဒခါဒနီယံ မူဠာလခါဒနီယံ မတ္ထကခါဒနီယံ ခန္ဓခါဒနီယံ တစခါဒနီယံ ပတ္တခါဒနီယံ ပုပ္ဖခါဒနီယံ ဖလခါဒနီယံ အဋ္ဌိခါဒနီယံ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ နိယျာသခါဒနီယန္တိ, ဣဒမ္ပိ ခါဒနီယသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ။
တတ္ထ ပန အာမိသဂတိကသလ္လက္ခဏတ္ထံ ဣဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ – မူလခါဒနီယေ တာဝ မူလကမူလံ ခါရကမူလံ စစ္စုမူလံ တမ္ဗကမူလံ တဏ္ဍုလေယျကမူလံ ဝတ္ထုလေယျကမူလံ ဝဇကလိမူလံ ဇဇ္ဈရီမူလန္တိ ဧဝမာဒီနိ သူပေယျပဏ္ဏမူလာနိ အာမိသဂတိကာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝဇကလိမူလေ ဇရဋ္ဌံ ဆိန္ဒိတွာ ဆဍ္ဍေန္တိ, တံ ယာဝဇီဝိကံ ဟောတိ။ အညမ္ပိ ဧဝရူပံ ဧတေနေဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မူလကခါရကဇဇ္ဈရီမူလာနံ ပန ဇရဋ္ဌာနိပိ အာမိသဂတိကာနေဝါတိ ဝုတ္တံ။ ယာနိ ပန ပါဠိယံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဟလိဒ္ဒိံ သိင်္ဂိဝေရံ ဝစံ ဝစတ္တံ အတိဝိသံ ကဋုကရောဟိဏိံ ဥသီရံ ဘဒ္ဒမုတ္တကံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) –
ဝုတ္တာနိ, တာနိ ယာဝဇီဝိကာနိ။ တေသံ စူဠပဉ္စမူလံ မဟာပဉ္စမူလန္တိအာဒိနာ နယေန ဂဏိယမာနာနံ ဂဏနာယ အန္တော နတ္ထိ။ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏာဘာဝေါယေဝ ပန တေသံ လက္ခဏံ။ တသ္မာ ယံကိဉ္စိ မူလံ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရတိ, တံ ယာဝကာလိကံ၊ ဣတရံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု ဗဟုံ ဝတွာပိ ဟိ ဣမသ္မိံယေဝ လက္ခဏေ ဌာတဗ္ဗံ။ နာမသညာသု ပန ဝုစ္စမာနာသု တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ နာမသညာယ အာဒရံ အကတွာ လက္ခဏမေဝ ဒဿိတံ။
ယထာ စ မူလေ၊ ဧဝံ ကန္ဒာဒီသုပိ ယံ လက္ခဏံ ဒဿိတံ, တဿေဝ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဉ္စ တံ ပါဠိယံ ဟလိဒ္ဒါဒိ အဋ္ဌဝိဓံ ဝုတ္တံ, တဿ ခန္ဓတစပုပ္ဖဖလမ္ပိ သဗ္ဗံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၀။) [သျ]ကန္ဒခါဒနီယေ ဒုဝိဓော ကန္ဒော – ဒီဃော စ ရဿော စ ဘိသကိံသုကကန္ဒာဒိ ဝဋ္ဋော ဥပ္ပလကသေရုကကန္ဒာဒိ, ယံ ‘‘ဂဏ္ဌီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ ကန္ဒာနံ ဇိဏ္ဏဇရဋ္ဌာနဉ္စ ဆလ္လိ စ သုခုမမူလာနိ စ ယာဝဇီဝိကာနိ။ တရုဏော ပန သုခခါဒနီယော, သာလကလျာဏီပေါတကကန္ဒော ကိံသုကပေါတကကန္ဒော အမ္ဗာဋကကန္ဒော ကေတကကန္ဒော မာလုဝကန္ဒော ဘိသသင်္ခါတော ပဒုမပုဏ္ဍရီကကန္ဒော ပိဏ္ဍာလုမသာလုအာဒယော စ ခီရဝလ္လိကန္ဒော အာလုဝကန္ဒော သိဂ္ဂုကန္ဒော တာလကန္ဒော နီလုပ္ပလရတ္တုပ္ပလကုမုဒသောဂန္ဓိကာနံ ကန္ဒာ ကဒလိကန္ဒော ဝေဠုကန္ဒော ကသေရုကကန္ဒောတိ ဧဝမာဒယော တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကကန္ဒာ ယာဝကာလိကာ။
ခီရဝလ္လိကန္ဒော အဓောတော ယာဝဇီဝိကော, ဓောတော ယာဝကာလိကော။ ခီရကာကောလီဇီဝိကဥသဘကလသုဏာဒိကန္ဒာ ပန ယာဝဇီဝိကာ။ တေ ပါဠိယံ – ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ ဧဝံ မူလဘေသဇ္ဇသင်္ဂဟေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။
မူဠာလခါဒနီယေ ပန ပဒုမမူဠာလံ ပုဏ္ဍရီကမုဠာလသဒိသမေဝ။ ဧရကမူလံ ကန္ဒုလမူလန္တိ ဧဝမာဒိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကမုဠာလံ ယာဝကာလိကံ။ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရမကစိစတုရဿဝလ္လိကေတကတာလဟိန္တာလကုန္တာလနာဠိကေရပူဂရုက္ခာဒိမုဠာလံ ပန ယာဝဇီဝိကံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပါဠိယံ – ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ မူလာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဧဝံ မူလဘေသဇ္ဇသင်္ဂဟေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။
မတ္ထကခါဒနီယေ တာလဟိန္တာလကုန္တာလကေတကနာဠိကေရပူဂရုက္ခခဇ္ဇူရီဝေတ္တဧရကကဒလီနံ ကဠီရသင်္ခါတာ မတ္ထကာ ဝေဏုကဠီရော နဠကဠီရော ဥစ္ဆုကဠီရော မူလကကဠီရော သာသပကဠီရော သတာဝရိကဠီရော သတ္တန္နံ ဓညာနံ ကဠီရာတိ ဧဝမာဒိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကော ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနံ မတ္ထကော ယာဝကာလိကော။ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရဝစမကစိလသုဏာနံကဠီရာ တာလဟိန္တာလကုန္တာလနာဠိကေရကဠီရာနဉ္စ ဆိန္ဒိတွာ ပါတိတော ဇရဋ္ဌဗုန္ဒော ယာဝဇီဝိကော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၁။) [သျ]ခန္ဓခါဒနီယေ အန္တောပထဝီဂတော သာလကလျာဏီခန္ဓော ဥစ္ဆုခန္ဓော နီလုပ္ပလရတ္တုပ္ပလကုမုဒသောဂန္ဓိကာနံ ခန္ဓကာတိ ဧဝမာဒိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကော ခန္ဓော ယာဝကာလိကော။ ဥပ္ပလဇာတီနံ ပဏ္ဏဒဏ္ဍကော ပဒုမဇာတီနံ သဗ္ဗောပိ ဒဏ္ဍကော ကာရဝိန္ဒကဒဏ္ဍာဒယော စ အဝသေသသဗ္ဗခန္ဓာ ယာဝဇီဝိကာ။
တစခါဒနီယေ ဥစ္ဆုတစောဝ ဧကော ယာဝကာလိကော, သောပိ သရသော။ သေသော သဗ္ဗော ယာဝဇီဝိကော။ တေသံ ပန မတ္ထကခန္ဓတစာနံ တိဏ္ဏံ ပါဠိယံ ကသာဝဘေသဇ္ဇေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကသာဝါနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နိမ္ဗကသာဝံ, ကုဋဇကသာဝံ, ပဋောလကသာဝံ, ဖဂ္ဂဝကသာဝံ နတ္တမာလကသာဝံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ကသာဝါနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃)။
ဧတ္ထ ဟိ ဧတေသမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဇ္ဈတိ။ ဝုတ္တကသာဝါနိ စ သဗ္ဗာနိ ကပ္ပိယာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပတ္တခါဒနီယေ မူလကံ ခါရကော စစ္စု တမ္ဗကော တဏ္ဍုလေယျကော ပပုန္နာဂေါ ဝတ္ထုလေယျကော ဝဇကလိ ဇဇ္ဈရီ သေလ္လု သိဂ္ဂု ကာသမဒ္ဒကော ဥမ္မာ စီနမုဂ္ဂေါ မာသော ရာဇမာသော ဌပေတွာ မဟာနိပ္ဖါဝံ အဝသေသနိပ္ဖါဝေါ အဂ္ဂိမန္ထော သုနိသန္နကော သေတဝရဏော နာဠိကာ ဘူမိယံ ဇာတလောဏီတိ ဧတေသံ ပတ္တာနိ အညာနိ စ ဧဝရူပါနိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကာနိ ပတ္တာနိ ဧကံသေန ယာဝကာလိကာနိ။ ယာ ပနညာ မဟာနခပိဋ္ဌိမတ္တာ ပဏ္ဏလောဏိ ရုက္ခေ စ ဂစ္ဆေ စ အာရောဟတိ, တဿာ ပတ္တံ ယာဝဇီဝိကံ။ ဗြဟ္မီပတ္တဉ္စ ယာဝကာလိကန္တိ ဒီပဝါသိနော ဝဒန္တိ။ အမ္ဗပလ္လဝံ ယာဝကာလိကံ, အသောကပလ္လဝံ ပန ယာဝဇီဝိကံ။
ယာနိ ဝါ ပနညာနိ ပါဠိယံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နိမ္ဗပဏ္ဏံ ကုဋဇပဏ္ဏံ ပဋောလပဏ္ဏံ သုလသိပဏ္ဏံ ကပ္ပါသကပဏ္ဏံ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၂။) [သျ]အတ္ထိ ပဏ္ဏာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) –
ဝုတ္တာနိ, တာနိ ယာဝဇီဝိကာနိ။ န ကေဝလဉ္စ ပဏ္ဏာနိယေဝ တေသံ ပုပ္ဖဖလာဒီနိပိ ယာဝဇီဝိကာနိ။ ပဏ္ဏာနံ ဖဂ္ဂဝပဏ္ဏံ အဇ္ဇုကပဏ္ဏံ ဖဏိဇ္ဇကပဏ္ဏံ ပဋောလပဏ္ဏံ တမ္ဗူလပဏ္ဏံ ပဒုမိနိပဏ္ဏန္တိ ဧဝံ ဂဏနဝသေန အန္တော နတ္ထိ။
ပုပ္ဖခါဒနီယေ မူလကပုပ္ဖံ ခါရကပုပ္ဖံ စစ္စုပုပ္ဖံ တမ္ဗကပုပ္ဖံ ဝဇကလိပုပ္ဖံ ဇဇ္ဈရီပုပ္ဖံ စူဠနိပ္ဖါဝပုပ္ဖံ မဟာနိပ္ဖါဝပုပ္ဖံ ကသေရုကပုပ္ဖံ နာဠိကေရတာလကေတကာနံ တရုဏပုပ္ဖါနိ သေတဝရဏပုပ္ဖံ သိဂ္ဂုပုပ္ဖံ ဥပ္ပလပဒုမဇာတိကာနံ ပုပ္ဖါနိ ကဏ္ဏိကမတ္တံ အဂန္ဓိကပုပ္ဖံ ကဠီရပုပ္ဖံ ဇီဝန္တီပုပ္ဖန္တိ ဧဝမာဒိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကပုပ္ဖံ ယာဝကာလိကံ။ အသောကဗကုလကုယျကပုန္နာဂစမ္ပကဇာတိကဏဝီရကဏိကာရကုန္ဒနဝမာလိကမလ္လိကာဒီနံ ပန ပုပ္ဖံ ယာဝဇီဝိကံ တဿ ဂဏနာယ အန္တော နတ္ထိ။ ပါဠိယံ ပနဿ ကသာဝဘေသဇ္ဇေနေဝ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဖလခါဒနီယေ ပနသလဗုဇတာလနာဠိကေရအမ္ဗဇမ္ဗူအမ္ဗာဋကတိန္တိဏိကမာတုလုင်္ဂကပိတ္ထလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍပုဿဖလတိမ္ဗရူသကတိပုသဝါတိင်္ဂဏစောစမောစမဓုကာဒီနံ ဖလာနိ ယာနိ လောကေ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရန္တိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ယာဝကာလိကာနိ။ နာမဂဏနဝသေန နေသံ န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုံ။ ယာနိ ပန ပါဠိယံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဖလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ – ဗိလင်္ဂံ, ပိပ္ဖလိံ, မရိစံ, ဟရီတကံ, ဝိဘီတကံ, အာမလကံ, ဂေါဋ္ဌဖလံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဖလာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) –
ဝုတ္တာနိ, တာနိ ယာဝဇီဝိကာနိ။ တေသမ္ပိ အပရိပက္ကာနိ အစ္ဆိဝ ဗိမ္ဗဝရဏကေတကကာသ္မရီအာဒီနံ ဖလာနိ ဇာတိဖလံ ကဋုကဖလံ ဧဠာ တက္ကောလန္တိ ဧဝံ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၃။) [သျ]အဋ္ဌိခါဒနီယေ လဗုဇဋ္ဌိ ပနသဋ္ဌိ အမ္ဗာဋကဋ္ဌိ သာလဋ္ဌိ ခဇ္ဇူရီကေတကတိမ္ဗရူသကာနံ တရုဏဖလဋ္ဌိ တိန္တိဏိကဋ္ဌိ ဗိမ္ဗဖလဋ္ဌိ ဥပ္ပလ ပဒုမဇာတီနံ ပေါက္ခရဋ္ဌီတိ ဧဝမာဒီနိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု မနုဿာနံ ပကတိအာဟာရဝသေန ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကာနိ အဋ္ဌီနိ ယာဝကာလိကာနိ။ မဓုကဋ္ဌိ ပုန္နာဂဋ္ဌိ ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနိ သိဒ္ဓတ္ထကဋ္ဌိ ရာဇိကဋ္ဌီတိ ဧဝမာဒီနိ အဋ္ဌီနိ ယာဝဇီဝိကာနိ။ တေသံ ပါဠိယံ ဖလဘေသဇ္ဇေနေဝ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပိဋ္ဌခါဒနီယေ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသပိဋ္ဌံ လဗုဇပိဋ္ဌံ အမ္ဗာဋကပိဋ္ဌံ သာလပိဋ္ဌံ ဓောတကတာလပိဋ္ဌဉ္စ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဉ္စာတိ ဧဝမာဒီနိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထံ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကာနိ ပိဋ္ဌာနိ ယာဝကာလိကာနိ။ အဓောတကံ တာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌံ အဿဂန္ဓာဒိပိဋ္ဌာနိ စ ယာဝဇီဝိကာနိ။ တေသံ ပါဠိယံ ကသာဝေဟိ စ မူလဖလေဟိ စ သံဃဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နိယျာသခါဒနီယေ ဧကော ဥစ္ဆုနိယျာသောဝ သတ္တာဟကာလိကော။ သေသာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနိ – ဟိင်္ဂုံ ဟိင်္ဂုဇတုံ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ တကံ တကပတ္တိံ တကပဏ္ဏိံ သဇ္ဇုလသံ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဇတူနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တနိယျာသာ ယာဝဇီဝိကာ။ တတ္ထ ယေဝါပနကဝသေန သင်္ဂဟိတာနံ အမ္ဗနိယျာသော ကဏိကာရနိယျာသောတိ ဧဝံ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုံ။ ဧဝံ ဣမေသု မူလခါဒနီယာဒီသု ယံကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘အဝသေသံ ခါဒနီယံ နာမာ’’တိ သင်္ဂဟိတံ။
ဘောဇနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနီတိအာဒိမှိ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဝုတ္တမေဝ။ ခါဒိဿာမိ ဘုဉ္ဇိဿာမီတိ, ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ယော ဘိက္ခု ဝိကာလေ ဧတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယဉ္စ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၄။) [သျ]၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၂။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒေ – ဗေလဋ္ဌသီသော နာမ ဇဋိလသဟဿဗ္ဘန္တရော မဟာထေရော။ အရညေ ဝိဟရတီတိ ဇေတဝနဿ အဝိဒူရေ ပဓာနဃရေ ဧကသ္မိံ အာဝါသေ ဝသတိ။ သုက္ခကုရန္တိ အသူပဗျဉ္ဇနံ ဩဒနံ။ သော ကိရ အန္တောဂါမေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ တာဒိသံ ဩဒနံ အာဟရတိ, တဉ္စ ခေါ အပ္ပိစ္ဆတာယ, န ပစ္စယဂိဒ္ဓတာယ။ ထေရော ကိရ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေတွာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဥဒကေန တေမေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, တတော ပုန သတ္တာဟံ သမာပတ္တိယာ နိသီဒတိ။ ဧဝံ ဒွေပိ တီဏိပိ စတ္တာရိပိ သတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စိရေန ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၅၃။ ကာရော ကရဏံ ကိရိယာတိ အတ္ထတော ဧကံ, သန္နိဓိကာရော အဿာတိ သန္နိဓိကာရံ၊ သန္နိဓိကာရမေဝ သန္နိဓိကာရကံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ – ‘‘သန္နိဓိကာရကံ နာမ အဇ္ဇ ပဋိဂ္ဂဟိတံ အပရဇ္ဇူ’’တိ။
ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧဝံ သန္နိဓိကတံ ယံကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အဇ္ဈောဟရတော ပန ဧကမေကသ္မိံ အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယံ။ သစေပိ ပတ္တော ဒုဒ္ဓေါတော ဟောတိ, ယံ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ လေခါ ပညာယတိ, ဂဏ္ဌိကပတ္တဿ ဝါ ဂဏ္ဌိကန္တရေ သ္နေဟော ပဝိဋ္ဌော ဟောတိ, သော ဥဏှေ ဩတာပေန္တဿ ပဂ္ဃရတိ, ဥဏှယာဂုယာ ဝါ ဂဟိတာယ သန္ဒိဿတိ, တာဒိသေ ပတ္တေပိ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ တသ္မာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ပုန တတ္ထ အစ္ဆောဒကံ ဝါ အာသိဉ္စိတွာ အင်္ဂုလိယာ ဝါ ဃံသိတွာ နိသ္နေဟဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ သစေ ဟိ ဥဒကေ ဝါ သ္နေဟဘာဝေါ ပတ္တေ ဝါ အင်္ဂုလိလေခါ ပညာယတိ, ဒုဒ္ဓေါတော ဟောတိ။ တေလဝဏ္ဏပတ္တေ ပန အင်္ဂုလိလေခါ ပညာယတိ, သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ ယံ ဘိက္ခူ နိရပေက္ခာ သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တိ, တဉ္စေ သာမဏေရာ နိဒဟိတွာ ဒေန္တိ, သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတိ။ တတော ဟိ ဧကသိတ္ထမ္ပိ အဇ္ဈောဟရတော ပါစိတ္တိယမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၅။) [သျ]အကပ္ပိယမံသေသု မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယေန သဒွိံ ပါစိတ္တိယံ, အဝသေသေသု ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ။ ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ အဇ္ဈောဟရတော ပါစိတ္တိယံ။ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပဝါရိတော ဟုတွာ အနတိရိတ္တကတံ အဇ္ဈောဟရတိ, ပကတိအာမိသေ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ, သေသအကပ္ပိယမံသေ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ, ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ သာမိသေန မုခေန အဇ္ဈောဟရတော ဒွေ, နိရာမိသေန ဧကမေဝ။ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဝိကပ္ပဒွယေပိ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။ သစေ ဝိကာလေ အဇ္ဈောဟရတိ, ပကတိဘောဇနေ သန္နိဓိပစ္စယာ စ ဝိကာလဘောဇနပစ္စယာ စ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ, အကပ္ပိယမံသေသု ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတိ။ ယာမကာလိကေသု ဝိကာလပစ္စယာ အနာပတ္တိ, အနတိရိတ္တပစ္စယာ ပန ဝိကာလေ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၂၅၅။ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယာတိ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှတော ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋံ, အဇ္ဈောဟရတော ပန သစေ နိရာမိသံ ဟောတိ, အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ဒုက္ကဋံ။ အထ အာမိသသံသဋ္ဌံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတံ ဟောတိ, ယထာဝတ္ထုကံ ပါစိတ္တိယမေဝ။
֍ ဋီ ၂၅၆။ အနာပတ္တိ ယာဝကာလိကန္တိအာဒိမှိ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ယာဝ မဇ္ဈန္တိကသင်္ခါတော ကာလော, တာဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝကာလိကံ။ သဒ္ဓိံ အနုလောမပါနေဟိ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနံ ယာဝ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမယာမသင်္ခါတော ယာမော, တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ သပ္ပိအာဒိ ပဉ္စဝိဓံ ဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတော သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကံ။ ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတွာ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝဇီဝကန္တိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ အရုဏောဒယေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝကာလိကံ သတက္ခတ္တုမ္ပိ နိဒဟိတွာ ယာဝကာလော နာတိက္ကမတိ တာဝ, ယာမကာလိကံ ဧကံ အဟောရတ္တံ, သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တရတ္တံ, ဣတရံ သတိ ပစ္စယေ, ယာဝဇီဝမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါနကထာ ကပ္ပိယာနုလောမကထာ ‘‘ကပ္ပတိ နု ခေါ ယာဝကာလိကေန ယာမကာလိက’’န္တိအာဒိကထာ စ ကပ္ပိယဘူမိကထာ စ ဝိတ္ထာရိတာ, တံ မယံ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ကထယိဿာမ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၆။) [သျ]ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅၇။ နဝမသိက္ခာပဒေ – ပဏီတဘောဇနာနီတိ ဥတ္တမဘောဇနာနိ။ ကဿ သမ္ပန္နံ န မနာပန္တိ သမ္ပတ္တိယုတ္တံ ကဿ န ပိယံ။ သာဒုန္တိ သုရသံ။
֍ ဋီ ၂၅၉။ ယော ပန ဘိက္ခု ဧဝရူပါနိ ပဏီတဘောဇနာနိ အဂိလာနော အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇေယျာတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓါနိ သပ္ပိအာဒီနိ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ပါစိတ္တိယံ နာပဇ္ဇတိ, သေခိယေသု သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ, ဩဒနသံသဋ္ဌာနိ ပန ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, အယံ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ စ ‘‘ပဏီတာနီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဏီတာနီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ သပ္ပိအာဒီနံယေဝ ဂဟဏံ ဟောတိ, ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ သတ္တဓညနိဗ္ဗတ္တာနိ ဘောဇနာနိ ပဏီတဘောဇနာနီတိ အယမတ္ထော ပညာယတိ။
ဣဒါနိ ဝိညာပေတိ ပယောဂေ ဒုက္ကဋန္တိအာဒီသု အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘သပ္ပိနာ ဘတ္တံ ဒေဟိ, သပ္ပိံ အာကိရိတွာ ဒေဟိ, သပ္ပိမိဿကံ ကတွာ ဒေဟိ, သဟသပ္ပိနာ ဒေဟိ, သပ္ပိဉ္စ ဘတ္တဉ္စ ဒေဟီ’’တိ ဝိညာပေန္တဿ ဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒုက္ကဋံ, အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘သပ္ပိဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ယသ္မာ သာလိဘတ္တံ ဝိယ သပ္ပိဘတ္တံ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သစေ ပန ‘‘သပ္ပိနာ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ ဒတွာ ‘‘သပ္ပိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ နဝနီတံ ဝါ ခီရံ ဝါ ဒဓိံ ဝါ ဒေတိ, မူလံ ဝါ ပန ဒေတိ, ‘‘ဣမိနာ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ ‘‘ဂေါသပ္ပိနာ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဂေါသပ္ပိနာ ဝါ ဒေတု, ဂေါသပ္ပိမှိ အသတိ, ပုရိမနယေနေဝ ဂေါနဝနီတာဒီနိ ဝါ ဂါဝိံယေဝ ဝါ ဒေတု ‘‘ဣတော သပ္ပိနာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၇။) [သျ]သစေ ပန ဂေါသပ္ပိနာ ယာစိတော အဇိယာ သပ္ပိအာဒီဟိ ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတံ။ ဧဝဉှိ သတိ အညံ ယာစိတေန အညံ ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ အနာပတ္တိ။ ဧသ နယော အဇိယာ သပ္ပိနာ ဒေဟီတိ အာဒီသုပိ။
‘‘ကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ အကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတမေဝ။ ‘‘အကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ ဝုတ္တေ အကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ အကပ္ပိယသပ္ပိမှိ အသတိ ပုရိမနယေနေဝ အကပ္ပိယနဝနီတာဒီနိ ဒေတိ ‘‘သပ္ပိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ အကပ္ပိယသပ္ပိနာဝ ဒိန္နံ ဟောတိ။ ‘‘အကပ္ပိယသပ္ပိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ကပ္ပိယေန ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတံ။ ‘‘သပ္ပိနာ’’တိ ဝုတ္တေ သေသေသု နဝနီတာဒီသု အညတရေန ဒေတိ, ဝိသင်္ကေတမေဝ။ ဧသ နယော နဝနီတေန ဒေဟီတိအာဒီသုပိ။ ယေန ယေန ဟိ ဝိညတ္တိ ဟောတိ, တသ္မိံ ဝါ တဿ မူလေ ဝါ လဒ္ဓေ, တံ တံ လဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။
သစေ ပန အညံ ပါဠိယာ အာဂတံ ဝါ အနာဂတံ ဝါ ဒေန္တိ, ဝိသင်္ကေတံ။ ပါဠိယံ အာဂတနဝနီတာဒီနိ ဌပေတွာ အညေဟိ နဝနီတာဒီဟိ ဝိညာပေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ယထာ စ ‘‘သပ္ပိဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သာလိဘတ္တဿ ဝိယ သပ္ပိဘတ္တဿ အဘာဝါ သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ နဝနီတဘတ္တံ ဒေဟီတိအာဒီသုပိ။ ပဋိပါဋိယာ ဧကမေကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုစ္စမာနေပိ ဟိ အယမေဝတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ, သော စ သင်္ခေပေနပိ သက္ကာ ဉာတုံ, ကိံ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေန? တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧသ နယော နဝနီတေန ဒေဟီတိအာဒီသုပီ’’တိ။
သစေ ပန သဗ္ဗေဟိပိ သပ္ပိအာဒီဟိ ဧကဋ္ဌာနေ ဝါ နာနာဋ္ဌာနေ ဝါ ဝိညာပေတွာ ပဋိလဒ္ဓံ ဧကဘာဇနေ အာကိရိတွာ ဧကရသံ ကတွာ တတော ကုသဂ္ဂေနာပိ ဇိဝှဂ္ဂေ ဗိန္ဒုံ ဌပေတွာ အဇ္ဈောဟရတိ, နဝ ပါစိတ္တိယာနိ အာပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ –
‘‘ကာယိကာနိ န ဝါစသိကာနိ,
သဗ္ဗာနိ နာနာဝတ္ထုကာနိ၊
အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာပဇ္ဇေယျ ဧကတော,
ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊
֍ ဋီ ၂၆၁။ အဂိလာနောဂိလာနသညီတိ ဧတ္ထ သစေ ဂိလာနသညီပိ ဟုတွာ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတိ, မဟာနာမသိက္ခာပဒေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၈။) [သျ]ကာရေတဗ္ဗော။ နဝ ပဏီတဘောဇနာနိ ဝိညာပေန္တော ပန ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနီနံ ပန ဧတာနိ ပါဋိဒေသနီယဝတ္ထူနိ ဟောန္တိ, သူပေါဒနဝိညတ္တိယံ ဥဘယေသမ္ပိ သေခပဏ္ဏတ္တိဒုက္ကဋမေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
စတုသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော ကာယဝါစတော ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ,
ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၃။ ဒသမသိက္ခာပဒေ – စတူသု ပစ္စယေသု အန္တမသော ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ သဗ္ဗံ ပံသုကူလမေဝ အဿာတိ သဗ္ဗပံသုကူလိကော။ သော ကိရ သုသာနေ ဆဍ္ဍိတဘာဇနမေဝ ပတ္တံ ကတွာ တတ္ထ ဆဍ္ဍိတစောဠကေဟေဝ စီဝရံ ကတွာ တတ္ထ ဆဍ္ဍိတမဉ္စပီဌကာနိယေဝ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ အယျဝေါသာဋိတကာနီတိ ဧတ္ထ အယျာ ဝုစ္စန္တိ ကာလင်္ကတာ ပိတိပိတာမဟာ။ ဝေါသာဋိတကာနိ ဝုစ္စန္တိ တေသံ အတ္ထာယ သုသာနာဒီသု ဆဍ္ဍိတကာနိ ခါဒနီယဘောဇနီယာနိ၊ မနုဿာ ကိရ ကာလင်္ကတေ ဉာတကေ ဥဒ္ဒိဿ ယံ တေသံ သဇီဝကာလေ ပိယံ ဟောတိ, တံ ဧတေသု သုသာနာဒီသု ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ကတွာ ‘‘ဉာတကာ နော ပရိဘုဉ္ဇန္တူတိ ဌပေန္တိ။ သော ဘိက္ခု တံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတိ, အညံ ပဏီတမ္ပိ ဒိယျမာနံ န ဣစ္ဆတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သုသာနေပိ ရုက္ခမူလေပိ ဥမ္မာရေပိ အယျဝေါသာဋိတကာနိ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ ထေရောတိ ထိရော ဃနဗဒ္ဓေါ။ ဝဌရောတိ ထူလော၊ ထူလော စ ဃနသရီရော စာယံ ဘိက္ခူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနုဿမံသံ မညေ ခါဒတီတိ မနုဿမံသံ ခါဒတီတိ နံ သလ္လက္ခေမ၊ မနုဿမံသံ ခါဒန္တာ ဟိ ဤဒိသာ ဘဝန္တီတိ အယံ တေသံ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၂၆၄။ ဥဒကဒန္တပေါနေ ကုက္ကုစ္စာယန္တီတိ ဧတ္ထ တေ ဘိက္ခူ ‘‘အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟရေယျာ’’တိ ပဒဿ သမ္မာ အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ကုက္ကုစ္စာယိသုံ, ဘဂဝါ ပန ယထာဥပ္ပန္နဿ ဝတ္ထုဿ ဝသေန ပိတာ ဝိယ ဒါရကေ တေ ဘိက္ခူ သညာပေန္တော အနုပညတ္တိံ ဌပေသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၀၉။) [သျ]֍ ဋီ ၂၆၅။ အဒိန္နန္တိ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဂဏှန္တဿ ကာယကာယပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရဝသေန န ဒိန္နံ။ ဧတဒေဝ ဟိ သန္ဓာယ ပဒဘာဇနေ ‘‘အဒိန္နံ နာမ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပါရာဇိကေ ပန ‘‘အဒိန္နံ နာမ ပရပရိဂ္ဂဟိတကံ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိန္နန္တိ ဣဒံ ပန တဿေဝ အဒိန္နဿ ပဋိပက္ခဝသေန လက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဓဋံ။ နိဒ္ဒေသေ စဿ ‘‘ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ ဒေန္တေ’’တိ ဧဝံ အညသ္မိံ ဒဒမာနေ ‘‘ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ တံ ဧဝံ ဒိယျမာနံ အန္တမသော ရထရေဏုမ္ပိ သစေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဧတံ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဒိန္နံ နာမ ဝုစ္စတိ။ န ‘‘ဣဒံ ဂဏှ, ဣဒံ တဝ ဟောတူ’’တိအာဒိဝစနေန နိဿဋ္ဌံ။
တတ္ထ ကာယေနာတိ ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန၊ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုလိယာပိ ဒိယျမာနံ ကာယေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ယေန ကေနစိ ဟိ သရီရာဝယဝေန ဂဟိတံ ကာယေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ သစေပိ နတ္ထုကရဏိယာ ဒိယျမာနံ နာသာပုဋေန အကလ္လကော ဝါ မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ အာဘောဂမတ္တမေဝ ဟိ ဧတ္ထ ပမာဏန္တိ အယံ နယော မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တော။ ကာယပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ကဋစ္ဆုအာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပကရဏေန ဒိန္နံ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ယေန ကေနစိ သရီရပဋိဗဒ္ဓေန ပတ္တထာလကာဒိနာ ဂဟိတံ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ နိဿဂ္ဂိယေနာတိ ကာယတော စ ကာယပဋိဗဒ္ဓတော စ မောစေတွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပါတိယမာနမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယေန ပယောဂေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ။ အယံ တာဝ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။
အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယော – ပဉ္စင်္ဂေဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတိ – ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥစ္စာရဏမတ္တံ ဟောတိ, ဟတ္ထပါသော ပညာယတိ, အဘိဟာရော ပညာယတိ, ဒေဝေါ ဝါ မနုဿော ဝါ တိရစ္ဆာနဂတော ဝါ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါ ဒေတိ, တံ စေ ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတိ။
တတ္ထ ဌိတနိသိန္နနိပန္နာနံ ပဝါရဏသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟတ္ထပါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ ပန ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကေသု ဧကော အာကာသေ ဟောတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၀။) [သျ]ဧကော ဘူမိယံ, ဘူမဋ္ဌဿ စ သီသေန အာကာသဋ္ဌဿ စ ဌပေတွာ ဒါတုံ ဝါ ဂဟေတုံ ဝါ ပသာရိတဟတ္ထံ, ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ, တဿ ဩရိမန္တေန ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဧကော ကူပေ ဟောတိ, ဧကော ကူပတဋေ, ဧကော ဝါ ပန ရုက္ခေ, ဧကော ပထဝိယံ, ဝုတ္တနယေနေဝ ဟတ္ထပါသပ္ပမာဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပေ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ သစေပိ ပက္ခီ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ ဟတ္ထီ ဝါ သောဏ္ဍာယ ဂဟေတွာ ပုပ္ဖံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဒေတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတိ။ သစေ ပန အဒ္ဓဋ္ဌမရတနဿာပိ ဟတ္ထိနော ခန္ဓေ နိသိန္နော, တေန သောဏ္ဍာယ ဒိယျမာနံ ဂဏှာတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။
ဧကော ဗဟူနိ ဘတ္တဗျဉ္ဇနဘာဇနာနိ သီသေ ကတွာ ဘိက္ခုဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ဌိတကောဝ ဂဏှထာတိ ဝဒတိ, န တာဝ အဘိဟာရော ပညာယတိ, တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ဤသကမ္ပိ ဩနမတိ, ဘိက္ခုနာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဟေဋ္ဌိမဘာဇနံ ဧကဒေသေနာပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗဘာဇနာနိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဩရောပေတွာ ဝါ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ဝါ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သဘတ္တပစ္ဆိအာဒိမှိ ပန ဧကဘာဇနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, ကာဇေန ဘတ္တံ ဟရန္တောပိ သစေ ကာဇံ ဩနာမေတွာ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ တိံသဟတ္ထော ဝေဏု ဟောတိ, ဧကသ္မိံ အန္တေ ဂုဠကုမ္ဘော ဗဒ္ဓေါ, ဧကသ္မိံ သပ္ပိကုမ္ဘော, တဉ္စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ။ ဥစ္ဆုယန္တဒေါဏိတော ပဂ္ဃရန္တမေဝ ရသံ ဂဏှထာတိ ဝဒတိ, အဘိဟာရော န ပညာယတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ကသဋံ ဆဍ္ဍေတွာ ဟတ္ထေန ဥဿိဉ္စိတွာ ဥဿိဉ္စိတွာ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။
ဗဟူ ပတ္တာ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ ကဋသာရကေ ဝါ ဒေါဏိယံ ဝါ ဖလကေ ဝါ ဌပိတာ ဟောန္တိ, ယတ္ထ ဌိတဿ ဒါယကော ဟတ္ထပါသေ ဟောတိ, တတ္ထ ဌတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏသညာယ မဉ္စာဒီနိ အင်္ဂုလိယာပိ ဖုသိတွာ ဌိတေန ဝါ နိသိန္နေန ဝါ နိပန္နေန ဝါ ယံ တေသု ပတ္တေသု ဒိယျတိ, တံ သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ သစေပိ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီတိ မဉ္စာဒီနိ အာရုဟိတွာ နိသီဒတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သစေ ပန မဉ္စာဒီနိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ မဉ္စေ နိသီဒတိ, ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ပထဝိယံ ပန သစေပိ ကုစ္ဆိယာ ကုစ္ဆိံ အာဟစ္စ ဌိတာ ဟောန္တိ, ယံ ယံ အင်္ဂုလိယာ ဝါ သူစိယာ ဝါ ဖုသိတွာ နိသိန္နော ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဒိယျမာနမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ မဟာကဋသာရဟတ္ထတ္ထရဏာဒီသု ဌပိတပတ္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၁။) [သျ]သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထပါသေ ပန သတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝဋ္ဋတိ အညတြ တတ္ထဇာတကာ။
တတ္ထဇာတကေ ပန ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ဝါ ကိံသုကပဏ္ဏာဒိမှိ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ န ဟိ တံ ကာယပဋိဗဒ္ဓသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ စ တတ္ထဇာတကေ၊ ဧဝံ ခါဏုကေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတမဉ္စာဒိမှိ အသံဟာရိမေ ဖလကေ ဝါ ပါသာဏေ ဝါ န ရုဟတိယေဝ, တေပိ ဟိ တတ္ထဇာတကသင်္ခေပုပဂါ ဟောန္တိ။ ဘူမိယံ အတ္ထတေသု သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသုပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ, န ဟိ တာနိ သန္ဓာရေတုံ သမတ္ထာနီတိ။ မဟန္တေသု ပန ပဒုမိနိပဏ္ဏာဒီသု ရုဟတိ။ သစေ ဟတ္ထပါသံ အတိက္ကမ္မ ဌိတော ဒီဃဒဏ္ဍကေန ဥဠုင်္ကေန ဒေတိ, အာဂန္တွာ ဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝစနံ အသုတွာ ဝါ အနာဒိယိတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရတိယေဝ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒူရေ ဌတွာ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ခိပန္တေပိ ဧသေဝ နယော။
သစေ ပတ္တတ္ထဝိကတော နီဟရိယမာနေ ပတ္တေ ရဇနစုဏ္ဏာနိ ဟောန္တိ, သတိ ဥဒကေ ဓောဝိတဗ္ဗော, အသတိ ရဇနစုဏ္ဏံ ပုစ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ။ သစေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ ရဇံ ပတတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခာ ဂဏှိတဗ္ဗာ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋံ။ တံ ပန ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ သစေ ပန ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝစနံ အသုတွာ ဝါ အနာဒိယိတွာ ဝါ ဘိက္ခံ ဒေန္တိယေဝ, ဝိနယဒုက္ကဋံ နတ္ထိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အညာ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
သစေ မဟာဝါတော တတော တတော ရဇံ ပါတေတိ, န သက္ကာ ဟောတိ ဘိက္ခံ ဂဟေတုံ, ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဝိဟာရံ ဝါ အာသနသာလံ ဝါ ဂန္တွာ တံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ ပုန တေန ဒိန္နံ ဝါ တဿ ဝိဿာသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
သစေ ဘိက္ခာစာရေ သရဇံ ပတ္တံ ဘိက္ခုဿ ဒေတိ, သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘‘ဣမံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခံ ဝါ ဂဏှေယျာသိ, ပရိဘုဉ္ဇေယျာသိ ဝါ’’တိ တေန တထာ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ရဇံ ဥပရိ ဥပ္ပိလဝတိ, ကဉ္ဇိကံ ပဝါဟေတွာ သေသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနုပသမ္ပန္နေ အသတိ ဟတ္ထတော အမောစေန္တေန, ယတ္ထ အနုပသမ္ပန္နော အတ္ထိ တတ္ထ နေတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၂။) [သျ]ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သုက္ခဘတ္တေ ပတိတရဇံ အပနေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အတိသုခုမံ ဟောတိ, ဥပရိဘတ္တေန သဒ္ဓိံ အပနေတဗ္ဗံ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယာဂုံ ဝါ သူပံ ဝါ ပုရတော ဌပေတွာ အာလုလေန္တာနံ ဘာဇနတော ဖုသိတာနိ ဥဂ္ဂန္တွာ ပတ္တေ ပတန္တိ, ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။
ဥဠုင်္ကေန အာဟရိတွာ ဒေန္တာနံ ပဌမတရံ ဥဠုင်္ကတော ထေဝါ ပတ္တေ ပတန္တိ, သုပတိတာ, အဘိဟဋတ္တာ ဒေါသော နတ္ထိ။ သစေပိ စရုကေန ဘတ္တေ အာကိရိယမာနေ စရုကတော မသိ ဝါ ဆာရိကာ ဝါ ပတတိ, အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ အနန္တရဿ ဘိက္ခုနော ဒိယျမာနံ ပတ္တတော ဥပ္ပတိတွာ ဣတရဿ ပတ္တေ ပတတိ, သုပတိတံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ ဟောတိ။
သစေ ဇဇ္ဈရိသာခါဒိံ ဖာလေတွာ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဒေန္တာနံ သာခတော ဖုသိတာနိ အညဿ ပတ္တေ ပတန္တိ, ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ ယဿ ပတ္တဿ ဥပရိ ဖာလေန္တိ, တဿ ပတ္တေ ပတိတေသု ဒါတုကာမတာယ အဘိဟဋတ္တာ ဒေါသော နတ္ထိ။ ပါယာသဿ ပူရေတွာ ပတ္တံ ဒေန္တိ, ဥဏှတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, မုခဝဋ္ဋိယာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ တထာပိ န သက္ကောတိ, အာဓာရကေန ဂဏှိတဗ္ဗော။
အာသနသာလာယ ပတ္တံ ဂဟေတွာ နိသိန္နော ဘိက္ခု နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တော ဟောတိ, နေဝ အာဟရိယမာနံ န ဒိယျမာနံ ဇာနာတိ, အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ သစေ ပန အာဘောဂံ ကတွာ နိသိန္နော ဟောတိ, ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ သော ဟတ္ထေန အာဓာရကံ မုဉ္စိတွာ ပါဒေန ပေလ္လေတွာ နိဒ္ဒါယတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပါဒေန အာဓာရကံ အက္ကမိတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ပန ဇာဂရန္တဿပိ အနာဒရပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္မာ န ကာတဗ္ဗံ။ ကေစိ ဧဝံ အာဓာရကေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ တံ တေသံ ဝစနမတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗမ္ပေတံ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ကာယသံသဂ္ဂေပိ စေသ နယော ဒဿိတောဝ။ ယမ္ပိ ဘိက္ခုဿ ဒိယျမာနံ ပတတိ, တမ္ပိ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတြိဒံ သုတ္တံ –
‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ ဒိယျမာနံ ပတတိ, တံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပရိစ္စတ္တံ တံ, ဘိက္ခဝေ, ဒါယကေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃)။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၃။) [သျ]ဣဒဉ္စ ပန သုတ္တံ နေယျတ္ထံ။ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယံ ဒိယျမာနံ ဒါယကဿ ဟတ္ထတော ပရိဂဠိတွာ သုဒ္ဓါယ ဝါ ဘူမိယာ ပဒုမိနိပဏ္ဏဝတ္ထကဋသာရကာဒီသု ဝါ ပတတိ, တံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန သရဇာယ ဘူမိယာ ပတတိ, တံ ရဇံ ပုဉ္ဆိတွာ ဝါ ဓောဝိတွာ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပဝဋ္ဋန္တံ အညဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ, တေန အာဟရာပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ တံ ဘိက္ခုံ ဝဒတိ ‘‘တွံယေဝ ခါဒါ’’တိ တဿာပိ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနာဏတ္တေန ပန တေန န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနာဏတ္တေနာပိ ‘‘ဣတရဿ ဒဿာမီ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတံ ဣတရဿ ဘိက္ခုနော ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ? ဘဂဝတာ အနနုညာတတ္တာ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝဒန္တေန ယဿေဝ တံ ဒိယျမာနံ ပတတိ, တဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကမ္ပိ တံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော။ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ တံ ဘိက္ခဝေ ဒါယကေဟီ’’တိ ဝစနေန ပနေတ္ထ ပရသန္တကာဘာဝေါ ဒီပိတော။ တသ္မာ အညဿ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တဿ ပန အာဏတ္တိယာ ဝဋ္ဋတီတိ အယံ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
ယသ္မာ စ တံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကတ္တာ အနုညာတံ, တသ္မာ ယထာဌိတံယေဝ အနာမသိတွာ ကေနစိ ပိဒဟိတွာ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေပိ ပရိဘုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ, သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တံဒိဝသံယေဝ ဟိ တဿ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော, န တတော ပရန္တိ အယမ္ပိ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
ဣဒါနိ အဗ္ဗောဟာရိကနယော ဝုစ္စတိ – ဘုဉ္ဇန္တာနဉှိ ဒန္တာ ခိယျန္တိ, နခါ ခိယျန္တိ, ပတ္တဿ ဝဏ္ဏော ခိယျတိ, သဗ္ဗံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ ယမ္ပိ သတ္ထကေန ဥစ္ဆုအာဒီသု ဖာလိတေသု မလံ ပညာယတိ, ဧတံ နဝသမုဋ္ဌိတံ နာမ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သတ္ထကံ ဓောဝိတွာ ဖာလိတေသု မလံ န ပညာယတိ, လောဟဂန္ဓမတ္တံ ဟောတိ, တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ ယမ္ပိ သတ္ထကံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တိ, တေန ဖာလိတေပိ ဧသေဝ နယော။ န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီတိ။ မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ ပိသန္တာနံ ဝါ ကောဋ္ဋေန္တာနံ ဝါ နိသဒနိသဒပေါတကဥဒုက္ခလမုသလာဒီနိ ခိယျန္တိ, ပရိဟရဏကဝါသိံ တာပေတွာ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ တက္ကေ ဝါ ခီရေ ဝါ ပက္ခိပန္တိ, တတ္ထ နီလိကာ ပညာယတိ။ သတ္ထကေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ အာမကတက္ကာဒီသု ပန သယံ န ပက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ပက္ခိပတိ စေ, သာမပါကတော န မုစ္စတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၄။) [သျ]ဒေဝေ ဝဿန္တေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ သရီရတော ဝါ စီဝရတော ဝါ ကိလိဋ္ဌဥဒကံ ပတ္တေ ပတတိ, တံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရုက္ခမူလာဒီသု ဘုဉ္ဇန္တဿ ပတိတေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန သတ္တာဟံ ဝဿန္တေ ဒေဝေ သုဒ္ဓံ ဥဒကံ ဟောတိ, အဗ္ဘောကာသတော ဝါ ပတတိ, ဝဋ္ဋတိ။ သာမဏေရဿ ဩဒနံ ဒေန္တေန တဿ ပတ္တဂတံ အစ္ဆုပန္တေနေဝ ဒါတဗ္ဗော။ ပတ္တော ဝါဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေ ဩဒနံ ဆုပိတွာ ပုန အတ္တနော ပတ္တေ ဩဒနံ ဂဏှန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကော ဟောတိ။
သစေ ပန ဒါတုကာမော ဟုတွာ ‘‘အာဟရ သာမဏေရ ပတ္တံ, ဩဒနံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ, ဣတရော စ ‘‘အလံ မယှ’’န္တိ ပဋိက္ခိပတိ, ပုန တဝေဝေတံ မယာ ပရိစ္စတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တေပိ ‘‘န မယှံ ဧတေနတ္ထော’’တိ ဝဒတိ။ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ပရိစ္စဇတု, ယာဝ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။
သစေ ပန အာဓာရကေ ဌိတံ နိရပေက္ခော ‘‘ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာပေက္ခော အာဓာရကေ ပတ္တံ ဌပေတွာ ‘‘ဧတ္တော ပူဝံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ဂဏှာ’’တိ သာမဏေရံ ဝဒတိ, သာမဏေရော ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ သစေပိ သတက္ခတ္တုံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပတ္တဂတံ အဖုသန္တောဝ အတ္တနော ပတ္တေ ပက္ခိပတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ယဒိ ပန အတ္တနော ပတ္တဂတံ ဖုသိတွာ တတော ဂဏှာတိ, သာမဏေရသန္တကေန သံသဋ္ဌံ ဟောတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သစေပိ ဂယှမာနံ ဆိဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ပတတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တံ ‘‘ဧကံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဂဏှ, ဧကံ ပူဝံ ဂဏှ, ဣမဿ ဂုဠပိဏ္ဍဿ ဧတ္တကံ ပဒေသံ ဂဏှာ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တေ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ တသ္မာ ယံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပတတိ, တဒေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ဟတ္ထဂတံ ပန ယာဝ သာမဏေရော ဝါ ‘‘အလ္လ’န္တိ န ဩရမတိ, ဘိက္ခု ဝါ န ဝါရေတိ, တာဝ ဘိက္ခုဿေဝ သန္တကံ, တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ။
သစေ အတ္တနော ဝါ ဘိက္ခူနံ ဝါ ယာဂုပစနကဘာဇနေ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယ ဩဒနံ ပက္ခိပတိ, ‘‘သာမဏေရ, ဘာဇနဿ ဥပရိ ဟတ္ထံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ, တဿ ဟတ္ထတော ဘာဇနေ ပတိတဉှိ ဒုတိယဒိဝသေ ဘာဇနဿ အကပ္ပိယဘာဝံ န ကရောတိ, ပရိစ္စတ္တတ္တာ။ သစေ ဧဝံ အကတွာ ပက္ခိပတိ, ပတ္တမိဝ ဘာဇနံ နိရာမိသံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဒါယကာ ယာဂုကုဋံ ဌပေတွာ ဂတာ, တံ ဒဟရသာမဏေရော ပဋိဂ္ဂဏှာပေတုံ န သက္ကောတိ, ဘိက္ခု ပတ္တံ ဥပနာမေတိ, သာမဏေရော ကုဋဿ ဂီဝံ ပတ္တဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၅။) [သျ]မုခဝဋ္ဋိယံ ဌပေတွာ အာဝဇ္ဇေတိ, ပတ္တဂတာ ယာဂု ပဋိဂ္ဂဟိတာဝ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဘိက္ခု ဘူမိယံ ဟတ္ထံ ဌပေတိ, သာမဏေရော ပဝဋ္ဋေတွာ တတ္ထ အာရောပေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ပူဝပစ္ဆိဘတ္တပစ္ဆိဥစ္ဆုဘာရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏူပဂံ ဘာရံ ဒွေ တယော သာမဏေရာ ဒေန္တိ, ဧကေန ဝါ ဗလဝတာ ဥက္ခိတ္တံ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ဂဏှန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ မဉ္စဿ ဝါ ပီဌဿ ဝါ ပါဒေ တေလဃဋံ ဝါ ဖာဏိတဃဋံ ဝါ နဝနီတဃဋံ ဝါ လဂ္ဂေန္တိ, ဘိက္ခုဿ မဉ္စေပိ ပီဌေပိ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဂ္ဂဟိတကံ နာမ န ဟောတိ။
နာဂဒန္တကေ ဝါ အင်္ကုသကေ ဝါ ဒွေ တေလဃဋာ လဂ္ဂိတာ ဟောန္တိ, ဥပရိ ပဋိဂ္ဂဟိတကော ဟေဋ္ဌာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကော, ဥပရိမံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပဋိဂ္ဂဟိတကော ဥပရိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကော, ဥပရိမံ ဂဟေတွာ ဣတရံ ဂဏှတော ဥပရိမော ဥဂ္ဂဟိတကော ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာမဉ္စေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ တေလထာလကံ ဟောတိ, တံ စေ သမ္မဇ္ဇန္တော သမ္မုဉ္ဇနိယာ ဃဋ္ဋေတိ, ဥဂ္ဂဟိတကံ န ဟောတိ။ ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဂဏှိဿာမီတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဂဟေတွာ ဉတွာ ပုန ဌပေတိ, ဥဂ္ဂဟိတကံ န ဟောတိ။ ဗဟိ နီဟရိတွာ သဉ္ဇာနာတိ, ဗဟိ အဋ္ဌပေတွာ ဟရိတွာ တတ္ထေဝ ဌပေတဗ္ဗံ, နတ္ထိ ဒေါသော။ သစေ ပန ပုဗ္ဗေ ဝိဝရိတွာ ဌပိတံ န ပိဒဟိတဗ္ဗံ၊ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဌိတံ တထေဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဗဟိ ဌပေတိ, ပုန န ဆုပိတဗ္ဗံ။
ဟေဋ္ဌာပါသာဒံ ဩရောဟန္တော နိဿေဏိမဇ္ဈေ သဉ္ဇာနာတိ, အနောကာသတ္တာ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဟရိတွာ ဌပေတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတကေ တေလာဒိမှိ ကဏ္ဏကံ ဥဋ္ဌေတိ, သိင်္ဂိဝေရာဒိမှိ ဃနစုဏ္ဏံ, တံသမုဋ္ဌာနမေဝ နာမေတံ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။
တာလံ ဝါ နာဠိကေရံ ဝါ အာရုဠှော ယောတ္တေန ဖလပိဏ္ဍိံ ဩတာရေတွာ ဥပရိ ဌိတောဝ ဂဏှထာတိ ဝဒတိ, န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ အညော ဘူမိယံ ဌိတော ယောတ္တပါသကေ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ သဖလံ မဟာသာခံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ဖလာနိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ, ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အန္တောဝတိယံ ဌတွာ ဝတိံ ဆိန္ဒိတွာ ဥစ္ဆုံ ဝါ တိမ္ဗရူသကံ ဝါ ဒေန္တိ, ဟတ္ထပါသေ သတိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝတိဒဏ္ဍကေသု အပ္ပဟရိတွာ နိဂ္ဂတံ ဂဏှန္တဿ ဝဋ္ဋတိ။ ပဟရိတွာ နိဂ္ဂတေ အဋ္ဌကထာသု ဒေါသော န ဒဿိတော။ မယံ ပန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၆။) [သျ]ယံ ဌာနံ ပဟဋံ, တတော သယံပတိတမေဝ ဟောတီတိ တက္ကယာမ။ တသ္မိမ္ပိ အဋ္ဌတွာ ဂစ္ဆန္တေ ယုဇ္ဇတိ, သုင်္ကဃာတတော ပဝဋ္ဋေတွာ ဗဟိပတိတဘဏ္ဍံ ဝိယ။ ဝတိံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ လင်္ဃာပေတွာ ဒေန္တိ, သစေ ပန န ပုထုလော ပါကာရော, အန္တောပါကာရေ စ ဗဟိပါကာရေ စ ဌိတဿ ဟတ္ထပါသော ပဟောတိ, ဟတ္ထသတမ္ပိ ဥဒ္ဓံ ဂန္တွာ သမ္ပတ္တံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဘိက္ခု ဂိလာနံ သာမဏေရံ ခန္ဓေန ဝဟတိ, သော ဖလာဖလံ ဒိသွာ ဂဟေတွာ ခန္ဓေ နိသိန္နောဝ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အပရော ဘိက္ခုံ ဝဟန္တော ခန္ဓေ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။
ဘိက္ခု ဖလိနိံ သာခံ ဆာယတ္ထာယ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, ဖလာနိ ခါဒိတုံ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ခါဒိတုကာမော စေ ဟောတိ, မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ, ခါဒန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသော။
ဘိက္ခု ပဋိဂ္ဂဟဏာရဟံ ဘဏ္ဍံ မနုဿာနံ ယာနေ ဌပေတွာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ, ယာနံ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂတိ, ဒဟရော စက္ကံ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပတိ, ဝဋ္ဋတိ, ဥဂ္ဂဟိတကံ နာမ န ဟောတိ။ နာဝါယ ဌပေတွာ နာဝံ အရိတ္တေန ဝါ ပါဇေတိ, ဟတ္ထေန ဝါ ကဍ္ဎတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ဥဠုမ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ စာဋိယံ ကုဏ္ဍကေ ဝါ ဌပေတွာပိ တံ အနုပသမ္ပန္နေန ဂါဟာပေတွာ အနုပသမ္ပန္နံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ တရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မိမ္ပိ အသတိ အနုပသမ္ပန္နံ ဂါဟာပေတွာ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ တရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဥပါသကာ ဂမိကဘိက္ခူနံ ပါထေယျတဏ္ဍုလေ ဒေန္တိ။ သာမဏေရာ ဘိက္ခူနံ တဏ္ဍုလေ ဂဟေတွာ အတ္တနော တဏ္ဍုလေ ဂဟေတုံ န သက္ကောန္တိ, ဘိက္ခူ တေသံ တဏ္ဍုလေ ဂဏှန္တိ။ သာမဏေရာ အတ္တနာ ဂဟိတတဏ္ဍုလေသု ခီဏေသု ဣတရေဟိ တဏ္ဍုလေဟိ ယာဂုံ ပစိတွာ သဗ္ဗေသံ ပတ္တာနိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ ယာဂုံ အာကိရန္တိ။ ပဏ္ဍိတော သာမဏေရော အတ္တနော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ထေရဿ ဒေတိ, ထေရဿ ပတ္တံ အနုထေရဿာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ ပရိဝတ္တေတိ, သဗ္ဗေဟိ သာမဏေရဿ သန္တကံ ဘုတ္တံ ဟောတိ, ဝဋ္ဋတိ။
သစေပိ သာမဏေရော အပဏ္ဍိတော ဟောတိ, အတ္တနော ပတ္တေ ယာဂုံ သယမေဝ ပါတုံ အာရဘတိ, ‘‘အာဝုသော တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ထေရေဟိ ပဋိပါဋိယာ ယာစိတွာပိ ပိဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ, သဗ္ဗေဟိ သာမဏေရဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၇။) [သျ]သန္တကမေဝ ဘုတ္တံ ဟောတိ, နေဝ ဥဂ္ဂဟိတပစ္စယာ န သန္နိဓိပစ္စယာ ဝဇ္ဇံ ဖုသန္တိ။ ဧတ္ထ ပန မာတာပိတူနံ တေလာဒီနိ ဆာယာဒီနံ အတ္ထာယ သာခါဒီနိ စ ဟရန္တာနံ ဣမေသဉ္စ ဝိသေသော န ဒိဿတိ။ တသ္မာ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။
သာမဏေရော ဘတ္တံ ပစိတုကာမော တဏ္ဍုလေ ဓောဝိတွာ နိစ္စာလေတုံ န သက္ကောတိ။ ဘိက္ခုနာ တဏ္ဍုလေ စ ဘာဇနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တဏ္ဍုလေ ဓောဝိတွာ နိစ္စာလေတွာ ဘာဇနံ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတဗ္ဗံ, အဂ္ဂိ န ကာတဗ္ဗော, ပက္ကကာလေ ဝိဝရိတွာ ပက္ကဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ သစေ ဒုပ္ပက္ကံ ဟောတိ, ပါကတ္ထာယ ပိဒဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ရဇဿ ဝါ ဆာရိကာယ ဝါ အပတနတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိ, ပက္ကကာလေ အာရောပေတုမ္ပိ ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။
သာမဏေရော ပဋိဗလော ပစိတုံ, ခဏော ပနဿ နတ္ထိ, ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမော။ ဘိက္ခုနာ သတဏ္ဍုလောဒကဘာဇနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ ဂစ္ဆာဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တတော ပရံ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဘိက္ခု ယာဂုအတ္ထာယ သုဒ္ဓံ ဘာဇနံ အာရောပေတွာ ဥဒကံ တာပေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ တတ္တေ ဥဒကေ သာမဏေရော တဏ္ဍုလေ ပက္ခိပတိ, တတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနာ အဂ္ဂိ န ကာတဗ္ဗော။ ပက္ကယာဂုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပါတုံ ဝဋ္ဋတိ။
သာမဏေရော ယာဂုံ ပစတိ, ဟတ္ထကုက္ကုစ္စကော ဘိက္ခု ကီဠန္တော ဘာဇနံ အာမသတိ, ပိဓာနံ အာမသတိ, ဥဂ္ဂတံ ဖေဏံ ဆိန္ဒိတွာ ဟရတိ, တဿေဝ ပါတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဒုရုပစိဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ။ သစေ ပန ဒဗ္ဗိံ ဝါ ဥဠုင်္ကံ ဝါ ဂဟေတွာ အနုက္ခိပန္တော အာလုဠေတိ, သဗ္ဗေသံ န ဝဋ္ဋတိ, သာမပါကဉ္စေဝ ဟောတိ ဒုရုပစိဏ္ဏဉ္စ။ သစေ ဥက္ခိပတိ, ဥဂ္ဂဟိတကမ္ပိ ဟောတိ။
ဘိက္ခုနာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတော ဟောတိ, တတြ စေ အညော လောလဘိက္ခု ကီဠန္တော ပတ္တံ အာမသတိ, ပတ္တပိဓာနံ အာမသတိ, တဿေဝ တတော လဒ္ဓံ ဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ပတ္တံ ဥက္ခိပိတွာ ဌပေတိ, သဗ္ဗေသံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထဇာတကဖလာနိ သာခါယ ဝါ ဝလ္လိယာ ဝါ ဂဟေတွာ စာလေတိ, တဿေဝ တတော လဒ္ဓံ ဖလံ န ဝဋ္ဋတိ, ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတိ။ ဖလရုက္ခံ ပန အပဿယိတုံ ဝါ တတ္ထ ကဏ္ဍကေ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဒုရုပစိဏ္ဏံ န ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၈။) [သျ]အရညေ ပတိတံ ပန အမ္ဗဖလာဒိံ ဒိသွာ သာမဏေရဿ ဒဿာမီတိ အာဟရိတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီဟဝိဃာသာဒိံ ဒိသွာပိ သာမဏေရဿ ဒဿာမီတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အာဟရိတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ, တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, နေဝ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ န ဥဂ္ဂဟိတကပစ္စယာ ဝဇ္ဇံ ဖုသတိ။
မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ တေလာဒီနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတော အန္တရာမဂ္ဂေ ဗျာဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန မူလေပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ မာတာပိတူနံ တဏ္ဍုလေ အာဟရိတွာ ဒေတိ, တေ တတောယေဝ ယာဂုအာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ တဿ ဒေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ သန္နိဓိပစ္စယာ ဝါ ဥဂ္ဂဟိတကပစ္စယာ ဝါ ဒေါသော နတ္ထိ။
ဘိက္ခု ပိဒဟိတွာ ဥဒကံ တာပေတိ, ယာဝ ပရိက္ခယာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပနေတ္ထ ဆာရိကာ ပတတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒီဃသဏ္ဍာသေန ထာလကံ ဂဟေတွာ တေလံ ပစန္တဿ ဆာရိကာ ပတတိ, ဟတ္ထေန အမုဉ္စန္တေနေဝ ပစိတွာ ဩတာရေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ အင်္ဂါရာပိ ဒါရူနိ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတာနိ, မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ဘိက္ခု ဥစ္ဆုံ ခါဒတိ, သာမဏေရော ‘‘မယှမ္ပိ ဒေထာ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘ဣတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တော ဂဏှာတိ, အဝသေသေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဂုဠပိဏ္ဍကံ ခါဒန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တောကာသတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတာဝသေသဉှိ အဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတိ။
ဘိက္ခု ဂုဠံ ဘာဇေန္တော ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ, ဘိက္ခူပိ သာမဏေရာပိ အာဂန္တွာ ဧကဂဟဏေနေဝ ဧကမေကံ ကောဋ္ဌာသံ ဂဏှန္တိ, ဂဟိတာဝသေသံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ သစေ လောလသာမဏေရော ဂဏှိတွာ ဂဏှိတွာ ပုန ဌပေတိ, တဿ ဂဟိတာဝသေသံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဟောတိ။
ဘိက္ခု ဓူမဝဋ္ဋိံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓူမံ ပိဝတိ, မုခဉ္စ ကဏ္ဌော စ မနောသိလာယ လိတ္တော ဝိယ ဟောတိ, ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ယာဝကာလိကေန ယာဝဇီဝိကသံသဂ္ဂေ ဒေါသော နတ္ထိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၁၉။) [သျ]ပတ္တံ ဝါ ရဇနံ ဝါ ပစန္တဿ ကဏ္ဏနာသမုခစ္ဆိဒ္ဒေဟိ ဓူမော ပဝိသတိ, ဗျာဓိပစ္စယာ ပုပ္ဖံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဥပသိင်္ဃတိ, အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဘတ္တုဂ္ဂါရော တာလုံ အာဟစ္စ အန္တောယေဝ ပဝိသတိ, အဝိသယတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ မုခံ ပဝိဋ္ဌံ ပန အဇ္ဈောဟရတော ဝိကာလေ အာပတ္တိ။ ဒန္တန္တရေ လဂ္ဂဿ အာမိသဿ ရသော ပဝိသတိ, အာပတ္တိယေဝ။ သစေ သုခုမံ အာမိသံ ဟောတိ, ရသော န ပညာယတိ, အဗ္ဗောဟာရိကပက္ခံ ဘဇတိ။
ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ နိရုဒကဋ္ဌာနေ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ကက္ခာရေတွာ ဒွေ တယော ခေဠပိဏ္ဍေ ပါတေတွာ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတသိင်္ဂိဝေရာဒီနံ အင်္ကုရာ နိက္ခမန္တိ, ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ လောဏေ အသတိ သမုဒ္ဒေါဒကေန လောဏကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတံ လောဏောဒကံ လောဏံ ဟောတိ, လောဏံ ဝါ ဥဒကံ ဟောတိ, ရသော ဝါ ဖာဏိတံ ဟောတိ, ဖာဏိတံ ဝါ ရသော ဟောတိ, မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဟိမကရကာ ဥဒကဂတိကာ ဧဝ။ ပရိဟာရိကေန ကတကဋ္ဌိနာ ဥဒကံ ပသာဒေန္တိ, တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ, အာမိသေန သဒ္ဓိံ ဝဋ္ဋတိ။ အာမိသဂတိကေဟိ ကပိတ္ထဖလာဒီဟိ ပသာဒိတံ ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ပေါက္ခရဏီအာဒီသု ဥဒကံ ဗဟလံ ဟောတိ, ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန မုခေ စ ဟတ္ထေ စ လဂ္ဂတိ, န ဝဋ္ဋတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ခေတ္တေသု ကသိတဋ္ဌာနေ ဗဟလံ ဥဒကံ ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ သန္ဒိတွာ ကန္ဒရာဒီနိ ပဝိသိတွာ နဒိံ ပူရေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ ကကုဓသောဗ္ဘာဒယော ဟောန္တိ, ရုက္ခတော ပတိတေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နောဒကာ, သစေ ပုပ္ဖရသော န ပညာယတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ပရိတ္တံ ဥဒကံ ဟောတိ, ရသော ပညာယတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗတကန္ဒရာဒီသု ကာဠဝဏ္ဏပဏ္ဏသဉ္ဆန္နဥဒကေပိ ဧသေဝ နယော။
ပါနီယဃဋေ သရေဏုကာနိ ဝါ သဝဏ္ဋခီရာနိ ဝါ ပုပ္ဖါနိ ပက္ခိတ္တာနိ ဟောန္တိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖါနိ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပက္ခိပိတဗ္ဗာနိ။ ပါဋလိစမ္ပကမလ္လိကာ ပက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ, ဝါသမတ္တံ တိဋ္ဌတိ တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ, ဒုတိယဒိဝသေပိ အာမိသေန သဒ္ဓိံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုနာ ဌပိတပုပ္ဖဝါသိတကပါနီယတော သာမဏေရော ပါနီယံ ဂဟေတွာ ပီတာဝသေသံ တတ္ထေဝ အာကိရတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဒုမသရာဒီသု ဥဒကံ သန္ထရိတွာ ဌိတံ ပုပ္ဖရေဏုံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၀။) [သျ]ဃဋေန ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဥဒကံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတံ ဒန္တကဋ္ဌံ ဟောတိ, သစေ တဿ ရသံ ပိဝိတုကာမော, မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇာနန္တဿ ရသေ ပဝိဋ္ဌေပိ အာပတ္တိယေဝ။ အစိတ္တကဉှိ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ။
မဟာဘူတေသု ကိံ ဝဋ္ဋတိ, ကိံ န ဝဋ္ဋတီတိ? ခီရံ တာဝ ဝဋ္ဋတိ, ကပ္ပိယမံသခီရံ ဝါ အကပ္ပိယမံသခီရံ ဝါ ဟောတု, ပိဝန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဿု ခေဠော သိင်္ဃာဏိကာ မုတ္တံ ကရီသံ သေမှံ ဒန္တမလံ အက္ခိဂူထကော ကဏ္ဏဂူထကော သရီရေ ဥဋ္ဌိတလောဏန္တိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဌာနတော စဝိတွာ ပတ္တေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ ပတတိ, တံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အင်္ဂလဂ္ဂံ ပဋိဂ္ဂဟိတကမေဝ။ ဥဏှံပါယာသံ ဘုဉ္ဇန္တဿ သေဒေါ အင်္ဂုလိအနုသာရေန ဧကာဗဒ္ဓေါဝ ဟုတွာ ပါယာသေ သန္တိဋ္ဌတိ, ပိဏ္ဍာယ ဝါ စရန္တဿ ဟတ္ထတော ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိံတော ဝါ ပတ္တတလံ ဩရောဟတိ, ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဈာမမဟာဘူတေသု ဣဒံ နာမ န ဝဋ္ဋတီတိ နတ္ထိ, ဒုဇ္ဈာပိတံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ သုဇ္ဈာပိတံ မနုဿဋ္ဌိမ္ပိ စုဏ္ဏံ ကတွာ လေဟေ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
စတ္တာရိ မဟာဝိကဋာနိ အသတိ ကပ္ပိယကာရကေ သာမမ္ပိ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ စ ဒုဗ္ဗစောပိ အသမတ္ထောပိ ကပ္ပိယကာရကော အသန္တပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဆာရိကာယ အသတိ သုက္ခဒါရုံ ဈာပေတွာ ဆာရိကာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သုက္ခဒါရုမှိ အသတိ အလ္လဒါရုံ ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ပန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မဟာဝိကဋံ ကာလောဒိဿံ နာမ သပ္ပဒဋ္ဌက္ခဏေယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော စ ကာယစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၁။) [သျ]၅။ အစေလကဝဂ္ဂေါ
၁။ အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၉။ အစေလကဝဂ္ဂဿ ၉ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ပရိဝေသနန္တိ ပရိဝိသနဋ္ဌာနံ။ ပရိဗ္ဗာဇကသမာပန္နောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သမာပန္နော။ ဒေတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ သမတိတ္တိကံ ယာဂုပတ္တံ ဧကပယောဂေန ဒေတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ အဝစ္ဆိန္ဒိတွာ အဝစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေတိ, ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ ဧသေဝ နယော ပူဝဘတ္တာဒီသု။ တိတ္ထိယေ အတိတ္ထိယသညီတိ မာတာ ဝါ ပိတာ ဝါ တိတ္ထိယေသု ပဗ္ဗဇတိ, တေသံ မာတာပိတုသညာယ ဒေန္တဿာပိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဟောတိ။ ဒါပေတီတိ အနုပသမ္ပန္နေန ဒါပေတိ။
֍ ဋီ ၂၇၃။ ဥပနိက္ခိပိတွာ ဒေတီတိ တထာရူပေ ဘာဇနေ ဌပေတွာ တံ ဘာဇနံ တေသံ သန္တိကေ ဘူမိယံ နိက္ခိပိတွာ ဒေတိ, တေသံ ဝါ ဘာဇနံ နိက္ခိပါပေတွာ တတ္ထ ဒေတိ, ပတ္တံ အာဓာရကေ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ ဌပေတွာပိ ‘‘ဣတော ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ တိတ္ထိယော ဝဒတိ ‘‘မယှံ နာမ ဣဒံ သန္တကံ, ဣဓ န အာကိရထာ’’တိ အာကိရိတဗ္ဗံ။ တဿ သန္တကတ္တာ သဟတ္ထာ ဒါနံ နာမ န ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
အစေလကသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၄။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ – ပဋိက္ကမနေပီတိ အာသနသာလာယမ္ပိ။ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂန္တိ ဘတ္တကိစ္စံ။ န သမ္ဘာဝေသီတိ န ပါပုဏိ။
֍ ဋီ ၂၇၆။ အနာစာရန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ကာယဝစီဒွါရဝီတိက္ကမံ။ ဒဿနူပစာရံ ဝါ သဝနူပစာရံ ဝါဝိဇဟန္တဿာတိ ဧတ္ထ ယဒိ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ ဥယျောဇေတိ၊ ယော ဥယျောဇိတော, သော ဝိဇဟတိ, တဿ စ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မိံ ပန ဝိဇဟန္တေပိ အတ္ထတော ဣတရေန ဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ယော ဥယျောဇေတိ, တဿေဝါယံ အာပတ္တိ။ တတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၂။) [သျ]သစေ ဥပစာရဗ္ဘန္တရေ ဧကော ပါဒေါ ဟောတိ, ဒုက္ကဋံ။ သီမာတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယံ။ ဧတ္ထ စ ဒဿနူပစာရဿ အဗ္ဘောကာသေ ဒွါဒသဟတ္ထပ္ပမာဏံ, တထာ သဝနူပစာရဿ။ သစေ ပန အန္တရာ ကုဋ္ဋဒွါရပါကာရာဒယော ဟောန္တိ, တေဟိ အန္တရိတဘာဝေါ ဒဿနူပစာရာတိက္ကမော, တဿ ဝသေန အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န အညော ကောစိ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဌပေတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရမနာစာရံ အညံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ န ဟောတိ။
֍ ဋီ ၂၇၇။ ကလိသာသနံ အာရောပေတီတိ ‘‘ကလီ’’တိ ကောဓော၊ တဿ သာသနံ အာရောပေတိ၊ ကောဓဿ အာဏံ အာရောပေတိ၊ ကောဓဝသေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒေါသံ ဒဿေတွာ ‘‘ပဿထ ဘော ဣမဿ ဌာနံ, နိသဇ္ဇံ အာလောကိတံ ဝိလောကိတံ ခါဏုကော ဝိယ တိဋ္ဌတိ, သုနခေါ ဝိယ နိသီဒတိ, မက္ကဋော ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတီ’’တိ ဧဝံ အမနာပဝစနံ ဝဒတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမိနာပိ ဥဗ္ဗာဠှော ပက္ကမေယျာ’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဥယျောဇနသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၉။ တတိယသိက္ခာပဒေ – သယနိဃရေတိ သယနိယဃရေ။ ယတော အယျဿ ဘိက္ခာ ဒိန္နာတိ ယသ္မာ ဘိက္ခာ ဒိန္နာ, ယံ အာဂတေန လဒ္ဓဗ္ဗံ တံ ဝေါ လဒ္ဓံ၊ ဂစ္ဆထာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိယုဋ္ဌိတောတိ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတော၊ မေထုနာဓိပ္ပါယောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၈၀။ သဟ ဥဘောဟိ ဇနေဟီတိ သဘောဇနံ၊ တသ္မိံ သဘောဇနေ။ အထ ဝါ သဘောဇနေတိ သဘောဂေ။ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတဿ ဟိ ပုရိသဿ ဣတ္ထီ ဘောဂေါ ဣတ္ထိယာ စ ပုရိသော။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ – ‘‘ဣတ္ထီ စေဝ ဟောတိ ပုရိသော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟလ္လကေ ဃရေတိ မဟလ္လကေ သယနိဃရေ။ ပိဋ္ဌသံဃာဋဿ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာတိ တဿ သယနိဃရေ ဂဗ္ဘဿ ယော ပိဋ္ဌသံဃာဋော, တဿ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ၊ အန္တောသယနဿ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၃။) [သျ]အာသန္နေ ဌာနေ နိသီဒတီတိ အတ္ထော။ ဤဒိသဉ္စ သယနိဃရံ မဟာစတုဿာလာဒီသု ဟောတိ။ ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာတိ ဣမိနာ မဇ္ဈာတိက္ကမံ ဒဿေတိ။ တသ္မာ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ကတဿ ခုဒ္ဒကဿ သယနိဃရဿ မဇ္ဈာတိက္ကမေ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနန္တိ။
သဘောဇနသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
֍ ဋီ ၂၈၄။ စတုတ္ထပဉ္စမသိက္ခာပဒေသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ အနိယတဒွယေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယထာ စ သဘောဇနသိက္ခာပဒံ, ဧဝမေတာနိပိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာနေဝါတိ။
ရဟောပဋိစ္ဆန္နသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ, ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
၆။ စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉၄။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒေ – ဒေထာဝုသော ဘတ္တန္တိ ဧတ္ထ တံ ကိရ ဘတ္တံ အဘိဟဋံ အဟောသိ, တသ္မာ ဧဝမာဟံသု။ အနဘိဟဋေ ပန ဧဝံ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ, ပယုတ္တဝါစာ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၂၉၅။ တေန ဟိ ဘိက္ခဝေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပထာတိ ဣဒံ ပန ဘဂဝါ ကုလဿ သဒ္ဓါနုရက္ခဏတ္ထာယ အာဟ။ ယဒိ ‘‘ဘာဇေတွာ ခါဒထာ’’တိ ဝဒေယျ, မနုဿာနံ ပသာဒညထတ္တံ သိယာ။ ဥဿာရိယိတ္ထာတိ ပဋိဟရိယိတ္ထ၊ ဃရံယေဝ နံ ဂဟေတွာ အဂမံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၂၉၈။ သန္တံ ဘိက္ခုန္တိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ သန္တော ဟောတိ, ကိတ္တာဝတာ အသန္တောတိ? အန္တောဝိဟာရေ ယတ္ထ ဌိတဿ ကုလာနိ ပယိရုပါသနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, တတော ပဋ္ဌာယ ယံ ပဿေ ဝါ အဘိမုခေ ဝါ ပဿတိ, ယဿ သက္ကာ ဟောတိ ပကတိဝစနေန အာရောစေတုံ, အယံ သန္တော နာမ။ ဣတော စိတော စ ပရိယေသိတွာ အာရောစနကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။ ယော ဟိ ဧဝံ ပရိယေသိတဗ္ဗော, သော အသန္တောယေဝ။ အပိစ အန္တောဥပစာရသီမာယ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ အာပုစ္ဆိဿာမီတိ ဂန္တွာ တတ္ထ ယံ ပဿတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၄။) [သျ]သော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ နော စေ ပဿတိ, အသန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ပဝိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၀၂။ အန္တရာရာမန္တိ အန္တောဂါမေ ဝိဟာရော ဟောတိ, တံ ဂစ္ဆတိ။ ဘတ္တိယဃရန္တိ နိမန္တိတဃရံ ဝါ သလာကဘတ္တာဒိဒါယကာနံ ဝါ ဃရံ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု သတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
စာရိတ္တသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀၃။ သတ္တမသိက္ခာပဒေ – မဟာနာမော နာမ ဘဂဝတော စူဠပိတုပုတ္တော မာသမတ္တေန မဟလ္လကတရော ဒွီသု ဖလေသု ပတိဋ္ဌိတော အရိယသာဝကော။ ဘေသဇ္ဇံ ဥဿန္နံ ဟောတီတိ ဝဇတော အာဟရိတွာ ဌပိတသပ္ပိ ဗဟု ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၀၆။ သာဒိတဗ္ဗာတိ တသ္မိံ သမယေ ရောဂေါ နတ္ထီတိ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ၊ ရောဂေ သတိ ဝိညာပေဿာမီတိ အဓိဝါသေတဗ္ဗာ။ ဧတ္တကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရေမီတိ နာမဝသေန သပ္ပိတေလာဒီသု ဒွီဟိ တီဟိ ဝါ ပရိမာဏဝသေန ပတ္ထေန နာဠိယာ အာဠှကေနာတိ ဝါ။ အညံ ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေတီတိ သပ္ပိနာ ပဝါရိတော တေလံ ဝိညာပေတိ, အာဠှကေန ပဝါရိတော ဒေါဏံ။ န ဘေသဇ္ဇေန ကရဏီယေနာတိ မိဿကဘတ္တေနပိ စေ ယာပေတုံ သက္ကောတိ, န ဘေသဇ္ဇကရဏီယံ နာမ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၁၀။ ပဝါရိတာနန္တိ ယေ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကာယ ပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ၊ တေသံ ပဝါရိတာနုရူပေန ဝိညတ္တိယာ အနာပတ္တိ။ သံဃဝသေန ပဝါရိတေသု ပန ပမာဏံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗမေဝါတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၅။) [သျ]ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
မဟာနာမသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၁၁။ အဋ္ဌမေ – အဗ္ဘုယျာတောတိ အဘိဥယျာတော၊ ပရသေနံ အဘိမုခေါ ဂမိဿာမီတိ နဂရတော နိဂ္ဂတောတိ အတ္ထော။ ဥယျုတ္တန္တိ ကတဥယျောဂံ၊ ဂါမတော နိက္ခန္တန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၁၄။ ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီတိ စတ္တာရော အာရောဟကာ ဧကေကပါဒရက္ခကာ ဒွေ ဒွေတိ ဧဝံ ဒွါဒသပုရိသော ဟောတိ။ တိပုရိသော အဿောတိ ဧကော အာရောဟကော ဒွေ ပါဒရက္ခကာတိ ဧဝံ တိပုရိသော ဟောတိ။ စတုပုရိသော ရထောတိ ဧကော သာရထိ ဧကော ယောဓော ဒွေ အာဏိရက္ခကာတိ ဧဝံ စတုပုရိသော ဟောတိ။ စတ္တာရော ပုရိသာ သရဟတ္ထာတိ အာဝုဓဟတ္ထာ စတ္တာရော ပုရိသာတိ အယံ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ သေနာ နာမ။ ဤဒိသံ သေနံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတော ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋံ။ ဒဿနူပစာရံ ဝိဇဟိတွာတိ ကေနစိ အန္တရိတာ ဝါ နိန္နံ ဩရုဠှာ ဝါ န ဒိဿတိ၊ ဣဓ ဌတွာ န သက္ကာ ဒဋ္ဌုန္တိ အညံ ဌာနံ ဂန္တွာ ပဿတော ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၁၅။ ဧကမေကန္တိ ဟတ္ထိအာဒီသု စတူသု အင်္ဂေသု ဧကမေကံ၊ အန္တမသော ဧကပုရိသာရုဠှကဟတ္ထိမ္ပိ ဧကမ္ပိ သရဟတ္ထံ ပုရိသံ။ အနုယျုတ္တာ နာမ ရာဇာ ဥယျာနံ ဝါ နဒိံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အနုယျုတ္တာ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၁၆။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု သတိ ဧတ္ထ ဂတော မုဉ္စိဿာမီတိ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၆။) [သျ]၉။ သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၁၉။ နဝမေ – အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ သေနာယ ဝသတီတိ တိဋ္ဌတု ဝါ နိသီဒတု ဝါ သယတု ဝါ သစေပိ အာကာသေ ဣဒ္ဓိယာ ကဉ္စိ ဣရိယာပထံ ကပ္ပေတိ, ပါစိတ္တိယမေဝ။ သေနာ ဝါ ပဋိသေနာယ ရုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ယထာ သဉ္စာရော ဆိဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ရုဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပလိဗုဒ္ဓေါတိ ဝေရိကေန ဝါ ဣဿရေန ဝါ ရုဒ္ဓေါ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သေနာဝါသသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၂၂။ ဒသမေ – ဥဂ္ဂန္တွာ ဥဂ္ဂန္တွာ ဧတ္ထ ယုဇ္ဈန္တီတိ ဥယျောဓိကံ၊ သမ္ပဟာရဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဗလဿ အဂ္ဂံ ဇာနန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗလဂ္ဂံ၊ ဗလဂဏနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ သေနာယ ဝိယူဟံ သေနာဗျူဟံ၊ သေနာနိဝေသဿေတံ အဓိဝစနံ။ တယော ဟတ္ထီ ပစ္ဆိမံ ဟတ္ထာနီကန္တိ ယော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီတိ တေန ဟတ္ထိနာ တယော ဟတ္ထီ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသံ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂေါ
၁။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၂၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ဘဒ္ဒဝတိကာတိ ဧကော ဂါမော, သော ဘဒ္ဒိကာယ ဝတိယာ သမန္နာဂတတ္တာ ဧတံ နာမ လဘိ။ ပထာဝိနောတိ အဒ္ဓိကာ။ တေဇသာ တေဇန္တိ အတ္တနော တေဇသာ အာနုဘာဝေန နာဂဿ တေဇံ။ ကာပေါတိကာတိ ကပေါတပါဒသမဝဏ္ဏရတ္တောဘာသာ။ ပသန္နာတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၇။) [သျ]သုရာမဏ္ဍဿေတံ အဓိဝစနံ။ အနနုစ္ဆဝိယံ ဘိက္ခဝေ သာဂတဿာတိ ပဉ္စာဘိညဿ သတော မဇ္ဇပါနံ နာမ န အနုစ္ဆဝိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၂၈။ ပုပ္ဖါသဝေါ နာမ မဓုကပုပ္ဖါဒီနံ ရသေန ကတော။ ဖလာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကဖလာဒီနိ မဒ္ဒိတွာ တေသံ ရသေန ကတော။ မဓွာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဇာတိရသေန ကတော၊ မက္ခိကမဓုနာပိ ကရိယတီတိ ဝဒန္တိ။ ဂုဠာသဝေါ နာမ ဥစ္ဆုရသာဒီဟိ ကရိယတိ။ သုရာ နာမ ပိဋ္ဌကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ၊ နာဠိကေရာဒီနမ္ပိ ရသေန ကတာ သုရာတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, တဿာယေဝ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာယ မဏ္ဍေ ဂဟိတေ မေရယောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ဝဒန္တိ။ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနပိ ပိဝတီတိ ဧတံ သုရံ ဝါ မေရယံ ဝါ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ကုသဂ္ဂေန ပိဝတောပိ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဧကေန ပန ပယောဂေန ဗဟုမ္ပိ ပိဝန္တဿ ဧကာ အာပတ္တိ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပိဝတော ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော။
֍ ဋီ ၃၂၉။ အမဇ္ဇဉ္စ ဟောတိ မဇ္ဇဝဏ္ဏံ မဇ္ဇဂန္ဓံ မဇ္ဇရသန္တိ လောဏသောဝီရကံ ဝါ သုတ္တံ ဝါ ဟောတိ။ သူပသမ္ပာကေတိ ဝါသဂါဟာပနတ္ထံ ဤသကံ မဇ္ဇံ ပက္ခိပိတွာ သူပံ ပစန္တိ, တသ္မိံ အနာပတ္တိ။ မံသသမ္ပာကေပိ ဧသေဝ နယော။ တေလံ ပန ဝါတဘေသဇ္ဇတ္ထံ မဇ္ဇေန သဒ္ဓိံ ပစန္တိ, တသ္မိမ္ပိ အနတိက္ခိတ္တမဇ္ဇေယေဝ အနာပတ္တိ, ယံ ပန အတိက္ခိတ္တမဇ္ဇံ ဟောတိ, ဧတ္ထ မဇ္ဇဿ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာ ပညာယန္တိ, တသ္မိံ အာပတ္တိယေဝ။ အမဇ္ဇံ အရိဋ္ဌန္တိ ယော အရိဋ္ဌော မဇ္ဇံ န ဟောတိ, တသ္မိံ အနာပတ္တိ။ အာမလကာဒီနံယေဝ ကိရ ရသေန အရိဋ္ဌံ ကရောန္တိ, သော မဇ္ဇဝဏ္ဏဂန္ဓရသောယေဝ ဟောတိ, န စ မဇ္ဇံ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန သမ္ဘာရပက္ခိတ္တော, သော မဇ္ဇံ ဟောတိ, ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ န ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။ ဝတ္ထုအဇာနနတာယ စေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇတာတိ။
သုရာပါနသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၈။) [သျ]၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃၀။ ဒုတိယေ – အင်္ဂုလိပတောဒကေနာတိ အင်္ဂုလီဟိ ဥပကစ္ဆကာဒိဃဋ္ဋနံ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တသန္တောတိ အတိဟာသေန ကိလမန္တော။ အနဿာသကောတိ ဥပစ္ဆိန္နအဿာသပဿာသသဉ္စာရော ဟုတွာ။ အနုပသမ္ပန္နံ ကာယေန ကာယန္တိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနီပိ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာ, တမ္ပိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပါယေန ဖုသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနန္တိ။
အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃၅။ တတိယေ – အပ္ပကတညုနောတိ ယံ ဘဂဝတာ ပကတံ ပညတ္တံ, တံ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၃၆။ ဥဒကေ ဟသဓမ္မေတိ ဥဒကကီဠိကာ ဝုစ္စတိ။ ဥပရိဂေါပ္ဖကေတိ ဂေါပ္ဖကာနံ ဥပရိဘာဂပ္ပမာဏေ။ ဟသာဓိပ္ပါယောတိ ကီဠာဓိပ္ပါယော။ နိမုဇ္ဇတိ ဝါတိအာဒီသု နိမုဇ္ဇနတ္ထာယ ဩရောဟန္တဿ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနေသု ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ နိမုဇ္ဇိတွာ အန္တောဥဒကေယေဝ ဂစ္ဆန္တဿ ဟတ္ထဝါရပဒဝါရေသု သဗ္ဗတ္ထ ပါစိတ္တိယံ။ ပလဝတီတိ တရတိ။ ဟတ္ထေဟိ တရန္တဿ ဟတ္ထဝါရေ ဟတ္ထဝါရေ ပါစိတ္တိယံ။ ပါဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယေန ယေန အင်္ဂေန တရတိ, တဿ တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ တီရတော ဝါ ရုက္ခတော ဝါ ဥဒကေ ပတတိ, ပါစိတ္တိယမေဝ။ နာဝါယ ကီဠတီတိ ဖိယာရိတ္တာဒီဟိ နာဝံ ပါဇေန္တော ဝါ တီရေ ဥဿာရေန္တော ဝါ နာဝါယ ကီဠတိ, ဒုက္ကဋံ။
ဟတ္ထေန ဝါတိအာဒီသုပိ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ဟတ္ထေန ဥဒကေ ခိတ္တာယ ကထလာယ ပတနုပ္ပတနဝါရေသု ဒုက္ကဋံ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ ဧကပယောဂတ္တာ ဧကမေဝ ဒုက္ကဋံ, အပိစ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဝုတ္တာနိ ဥမ္မုဇ္ဇနာဒီနိ ဌပေတွာ အညေန ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဥဒကံ ဩတရိတွာ ဝါ အနောတရိတွာ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၂၉။) [သျ]ဥဒကံ အန္တမသော ဗိန္ဒုံ ဂဟေတွာ ခိပနကီဠာယပိ ကီဠန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ, အတ္ထဇောတကံ ပန အက္ခရံ လိခိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄၂။ စတုတ္ထေ – ကထာယံ နဿေယျာတိ ကထံ အယံ ဓမ္မော တန္တိ ပဝေဏီ နဿေယျ။ တံ ဝါ န သိက္ခိတုကာမောတိ ယေန ပညတ္တေန ဝုစ္စတိ, တံ ပညတ္တံ န သိက္ခိတုကာမော။ အပညတ္တေနာတိ သုတ္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ အာဂတေန။
֍ ဋီ ၃၄၄။ ဧဝံအမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ဂါရယှော အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ပဝေဏိယာ အာဂတော အာစရိယုဂ္ဂဟောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘လောကဝဇ္ဇေ အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတိ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမဉ္စ ဥဂ္ဂဟိတကာနံယေဝ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပမာဏံ, အဇာနန္တာနံ ကထာ အပ္ပမာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ ပဝေဏိယာ အာဂတေသမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အနာဒရိယသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
၅။ ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄၅။ ပဉ္စမေ – ရူပူပဟာရာဒယော မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အနာဒရိယသဒိသာနေဝါတိ။
ဘိံသာပနသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၀။) [သျ]၆။ ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၅၀။ ဆဋ္ဌေ – ဘဂ္ဂါတိ ဇနပဒဿ နာမံ။ သံသုမာရဂိရန္တိ နဂရဿ။ ဘေသကဠာဝနန္တိ တန္နိဿိတဝနဿ။ တံ ပန မိဂါနံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ မိဂဒါယောတိ ဝုစ္စတိ။ သမာဒဟိတွာတိ ဇာလေတွာ။ ပရိပါတေသီတိ အနုဗန္ဓိ။
֍ ဋီ ၃၅၂။ ပဒီပေပီတိ ပဒီပုဇ္ဇလနေပိ။ ဇောတိကေပီတိ ပတ္တပစနသေဒကမ္မာဒီသု ဇောတိကရဏေ။ တထာရူပပစ္စယာတိ ပဒီပါဒိပစ္စယာ။
၃၅၄-၅။ သယံ သမာဒဟတီတိ ဧတ္ထ ဇောတိံ သမာဒဟိတုကာမတာယ အရဏိသဏ္ဌပနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဇာလာ န ဥဋ္ဌဟတိ, တာဝ သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ။ ပဋိလာတံ ဥက္ခိပတီတိ ဒယှမာနံ အလာတံ ပတိတံ ဥက္ခိပတိ, ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ အဝိဇ္ဈာတံ ဥက္ခိပိတွာ ပက္ခိပန္တဿေဝ ဒုက္ကဋံ, ဝိဇ္ဈာတံ ပုန ဇာလာပေန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။
֍ ဋီ ၃၅၆။ တထာရူပပစ္စယာတိ ဌပေတွာ ပဒီပါဒီနိ အညေနပိ တထာရူပေန ပစ္စယေန သမာဒဟန္တဿ အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ ဒုဋ္ဌဝါဠမိဂအမနုဿေဟိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဟောတိ, တတ္ထ သမာဒဟန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဇောတိသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆၄။ သတ္တမေ – စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါတိ ဧတ္ထ စုဏ္ဏမတ္တိကာနံ အဘိသင်္ခရဏကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၃၆၆။ ပါရံ ဂစ္ဆန္တော နှာယတီတိ ဧတ္ထ သုက္ခာယ နဒိယာ ဝါလိကံ ဥက္ကိရိတွာ ကတအာဝါဋကေသုပိ နှာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာပဒါသူတိ ဘမရာဒီဟိ အနုဗဒ္ဓဿ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
နဟာနသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၁။) [သျ]၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၆၈-၉။ အဋ္ဌမေ – နဝံ ပန ဘိက္ခုနာ စီဝရလာဘေနာတိ ဧတ္ထ အလဘီတိ လဘော၊ လဘောယေဝ လာဘော။ ကိံ အလဘိ? စီဝရံ။ ကီဒိသံ? နဝံ။ ဣတိ ‘‘နဝစီဝရလာဘေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ‘‘နဝစီဝရလာဘေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိလဒ္ဓနဝစီဝရေနာတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈေ ဌိတပဒဒွယေ ပနာတိ နိပါတော။ ဘိက္ခုနာတိ ယေန လဒ္ဓံ တဿ နိဒဿနံ။ ပဒဘာဇနေ ပန ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာ ယံ လဒ္ဓံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရံ နာမ ဆန္နံ စီဝရာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စီဝရန္တိ ဧတ္ထ ယံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ, တဒေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ကံသနီလန္တိ စမ္မကာရနီလံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘အယောမလံ လောဟမလံ ဧတံ ကံသနီလံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလာသနီလန္တိ ယော ကောစိ နီလဝဏ္ဏော ပဏ္ဏရသော။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏံ အာဒါတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န နီလာဒီဟိ သကလစီဝရဿ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏံ။ တဉ္စ ပန ကပ္ပံ အာဒိယန္တေန စီဝရံ ရဇိတွာ စတူသု ဝါ ကောဏေသု တီသု ဝါ ဒွီသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ ကောဏေ မောရဿ အက္ခိမဏ္ဍလမတ္တံ ဝါ မင်္ကုလပိဋ္ဌိမတ္တံ ဝါ အာဒါတဗ္ဗံ။ မဟာပစ္စရိယံ ‘‘ပတ္တေ ဝါ ဂဏ္ဌိယံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိကပ္ပကဏ္ဏိကကပ္ပါဒယော ပန သဗ္ဗတ္ထ ပဋိသိဒ္ဓါ, တသ္မာ ဌပေတွာ ဧကံ ဝဋ္ဋဗိန္ဒုံ အညေန ကေနစိပိ ဝိကာရေန ကပ္ပေါ န ကာတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၇၁။ အဂ္ဂဠေတိအာဒီသု ဧတာနိ အဂ္ဂဠာဒီနိ ကပ္ပကတစီဝရေ ပစ္ဆာ အာရောပေတွာ ကပ္ပကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၄။ နဝမေ – တဿ ဝါ အဒိန္နန္တိ စီဝရသာမိကဿ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ အဒိန္နံ။ တဿ ဝါ အဝိဿသန္တောတိ ယေန ဝိနယကမ္မံ ကတံ, တဿ အဝိဿာသေန ဝါ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၂။) [သျ]တေန ပန ဒိန္နံ ဝါ တဿ ဝိဿာသေန ဝါ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ တိံသကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ စီဝရာပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၃၇၇-၈၁။ ဒသမေ – အပနိဓေန္တီတိ အပနေတွာ နိဓေန္တိ။ ဟသာပေက္ခောတိ ဟသာဓိပ္ပါယော။ အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ပါဠိယာ အနာဂတံ ပတ္တတ္ထဝိကာဒိံ။ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာတိ ‘‘သမဏေန နာမ အနိဟိတပရိက္ခာရေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဒဿာမီတိ နိက္ခိပတော အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
စီဝရာပနိဓာနသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေါ
၁။ သဉ္စိစ္စပါဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၂။ သပ္ပါဏကဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ဣဿာသော ဟောတီတိ ဂိဟိကာလေ ဓနုဂ္ဂဟာစရိယော ဟောတိ။ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတာတိ ဇီဝိတာ ဝိယောဇိတာ။
သိက္ခာပဒေပိ ဝေါရောပေယျာတိ ဝိယောဇေယျ။ ယသ္မာ ပန ဝေါဟာရမတ္တမေဝေတံ၊ န ဟေတ္ထ ကိဉ္စိ ဝိယောဇိတေ သီသာလင်္ကာရေ သီသံ ဝိယ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတေ ပါဏေပိ ဇီဝိတံ နာမ ဝိသုံ တိဋ္ဌတိ, အညဒတ္ထု
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၃။) [သျ]အန္တရဓာနမေဝ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပစ္ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ တိရစ္ဆာနဂတောယေဝ ‘‘ပါဏော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ခုဒ္ဒကမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ မာရေန္တဿ အာပတ္တိနာနာကရဏံ နတ္ထိ။ မဟန္တေ ပန ဥပက္ကမမဟန္တတ္တာ အကုသလမဟတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏေ ပါဏသညီတိ အန္တမသော မဉ္စပီဌံ သောဓေန္တော မင်္ဂုလဗီဇကေပိ ပါဏသညီ နိက္ကာရုဏိကတာယ တံ ဘိန္ဒန္တော အပနေတိ, ပါစိတ္တိယံ။ တသ္မာ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ကာရုညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အပ္ပမတ္တေန ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ သေသံ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
သဉ္စိစ္စပါဏသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၇။ ဒုတိယေ – သပ္ပါဏကန္တိ ယေ ပါဏကာ ပရိဘောဂေန မရန္တိ, တေဟိ ပါဏကေဟိ သပ္ပါဏကံ, တာဒိသဉှိ ဇာနံ ပရိဘုဉ္ဇတော ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ ပတ္တပူရမ္ပိ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧကပယောဂေန ပိဝတော ဧကာ အာပတ္တိ။ တာဒိသေန ဥဒကေန သာမိသံ ပတ္တံ အာဝိဉ္ဆိတွာ ဓောဝတောပိ တာဒိသေ ဥဒကေ ဥဏှယာဂုပတ္တံ နိဗ္ဗာပယတောပိ တံ ဥဒကံ ဟတ္ထေန ဝါ ဥဠုင်္ကေန ဝါ ဂဟေတွာ နှာယတောပိ ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ ဥဒကသောဏ္ဍိံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ ပဝိသိတွာ ဗဟိနိက္ခမနတ္ထာယ ဝီစိံ ဥဋ္ဌာပယတောပိ။ သောဏ္ဍိံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ သောဓေန္တေဟိ တတော ဂဟိတဥဒကံ ဥဒကေယေဝ အာသိဉ္စိတဗ္ဗံ။ သမီပမှိ ဥဒကေ အသတိ ကပ္ပိယဥဒကဿ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ဃဋေ ဥဒကသဏ္ဌာနကပ္ပဒေသေ အာသိဉ္စိတွာ တတ္ထ အာသိဉ္စိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဝဋ္ဋိတွာ ဥဒကေ ပတိဿတီ’’တိ ဥဏှပါသာဏေ ဥဒကံ နာသိဉ္စိတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဥဒကေန ပန ပါသာဏံ နိဗ္ဗာပေတွာ အာသိဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ,
ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။ ဧတ္ထ စ ပဋင်္ဂပါဏကာနံ ပတနံ ဉတွာပိ သုဒ္ဓစိတ္တတာယ ဒီပဇာလနေ ဝိယ သပ္ပါဏကဘာဝံ ဉတွာပိ ဥဒကသညာယ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
သပ္ပါဏကသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၄။) [သျ]၃။ ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၂။ တတိယသိက္ခာပဒေ – ဥက္ကောဋေန္တီတိ တဿ တဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အကတံ ကမ္မ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ ဥစ္စာလေန္တိ၊ ယထာပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒေန္တိ။
֍ ဋီ ၃၉၃။ ယထာဓမ္မန္တိ ယော ယဿ အဓိကရဏဿ ဝူပသမနာယ ဓမ္မော ဝုတ္တော, တေနေဝ ဓမ္မေနာတိ အတ္ထော။ နိဟတာဓိကရဏန္တိ နိဟတံ အဓိကရဏံ၊ သတ္ထာရာ ဝုတ္တဓမ္မေနေဝ ဝူပသမိတံ အဓိကရဏန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၉၅။ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညီတိ ယေန ကမ္မေန တံ အဓိကရဏံ ဝူပသမိတံ, တဉ္စေ ဓမ္မကမ္မံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဓမ္မကမ္မေ အယမ္ပိ ဓမ္မကမ္မသညီ ဟုတွာ ယဒိ ဥက္ကောဋေတိ, ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧတေန နယေန သေသပဒါနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ‘‘ဣမေသံ စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ ကတိ ဥက္ကောဋနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိဝါရေ ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာသု တံ သဗ္ဗံ အာဟရိတွာ တဿေဝတ္ထော ဝဏ္ဏိတော။ မယံ ပန တံ တတ္ထေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဣဓ အာဟရိတွာ ဝဏ္ဏိယမာနေ ဟိ သုဋ္ဌုတရံ သမ္မောဟော ဘဝေယျာတိ န ဝဏ္ဏယိမှ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၉။ စတုတ္ထေ – ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿိတာနိ, သံဃာဒိသေသာပတ္တိ ပန အဓိပ္ပေတာ, တံ ဆာဒေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေတိ ဓုရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေ။ သစေပိ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ အာရောစေတိ, န ရက္ခတိ၊ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေယေဝ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သစေ ပန ဧဝံ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမေဝ အညဿ အာရောစေတိ, သောပိ အညဿာတိ ဧတေနုပါယေန သမဏသတမ္ပိ သမဏသဟဿမ္ပိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိယေဝ တာဝ, ယာဝ ကောဋိ န ဆိဇ္ဇတိ။ ကဒါ ပန ကောဋိ ဆိဇ္ဇတီတိ? မဟာသုမတ္ထေရော တာဝ ဝဒတိ – ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၅။) [သျ]ဧကဿ အာရောစေတိ, သော ပဋိနိဝတ္တိတွာ တဿေဝ အာရောစေတိ၊ ဧဝံ ကောဋိ ဆိဇ္ဇတီ’’တိ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘အယဉှိ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလောယေဝ။ အာပတ္တိံ အာပန္နော ပန ဧကဿ ဘိက္ခုနော အာရောစေတိ, အယံ အညဿ အာရောစေတိ, သော ပဋိနိဝတ္တိတွာ ယေနဿ အာရောစိတံ, တဿေဝ အာရောစေတိ၊ ဧဝံ တတိယေန ပုဂ္ဂလေန ဒုတိယဿ အာရောစိတေ ကောဋိ ဆိန္နာ ဟောတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၀၀။ အဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိန္တိ အဝသေသေ ပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရန္တိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ စ ကာယသံသဂ္ဂေါ စာတိ အယံ ဒုဋ္ဌုလ္လအဇ္ဈာစာရော နာမ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
၅။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀၂။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒေ – အင်္ဂုလိယော ဒုက္ခာ ဘဝိဿန္တီတိ အက္ခရာနိ လိခန္တဿ အင်္ဂုလိယော ဒုက္ခာ ဘဝိဿန္တီတိ စိန္တေသုံ။ ဥရဿ ဒုက္ခောတိ ဂဏနံ သိက္ခန္တေန ဗဟုံ စိန္တေတဗ္ဗံ ဟောတိ, တေနဿ ဥရော ဒုက္ခော ဘဝိဿတီတိ မညိံသု။ အက္ခီနိ ဒုက္ခာ ဘဝိဿန္တီတိ ရူပသုတ္တံ သိက္ခန္တေန ကဟာပဏာ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ပဿိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ, တေနဿ အက္ခီနိ ဒုက္ခာနိ ဘဝိဿန္တီတိ မညိံသု။ ဍံသာဒီသု ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာယော။ ဒုက္ခာနန္တိ ဒုက္ခမာနံ။ တိဗ္ဗာနန္တိ ဗဟလာနံ။ ခရာနန္တိ တိခိဏာနံ။ ကဋုကာနန္တိ ဖရုသာနံ၊ အမနာပတာယ ဝါ ကဋုကရသသဒိသာနံ။ အသာတာနန္တိ အမဓုရာနံ။ ပါဏဟရာနန္တိ ဇီဝိတဟရာနံ။
֍ ဋီ ၄၀၄။ သီမံ သမ္မန္နတီတိ နဝံ သီမံ ဗန္ဓတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆိန္ဒနေပိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿောတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော၊ ဂဗ္ဘဝီသောပိ ဟိ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿောတွေဝ သင်္ချေ ဂစ္ဆတိ။ ယထာဟ –
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၆။) [သျ]‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ ကုမာရကဿပေါ ဂဗ္ဘဝီသော ဥပသမ္ပန္နော ဟောတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မတော ကုမာရကဿပဿ ဧတဒဟောသိ – ‘ဘဂဝတာ ပညတ္တံ, န ဦနဝီသတိဝဿော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ။ အဟဉ္စမှိ ဂဗ္ဘဝီသော ဥပသမ္ပန္နော။ ဥပသမ္ပန္နော နုခေါမှိ, နနု ခေါ ဥပသမ္ပန္နော’တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ယံ ဘိက္ခဝေ မာတုကုစ္ဆိမှိ ပဌမံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, ပဌမံ ဝိညာဏံ ပါတုဘူတံ တဒုပါဒါယ သာဝဿ ဇာတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂဗ္ဘဝီသံ ဥပသမ္ပာဒေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၄)။
တတ္ထ ယော ဒွါဒသမာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတော, သော တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဧကူနဝီသတိမေ ဝဿေ မဟာပဝါရဏာ, တံ အတိက္ကမိတွာ ပါဋိပဒေ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ဧတေနုပါယေန ဟာယနဝဍ္ဎနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပေါရာဏကတ္ထေရာ ပန ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, တံ ကသ္မာတိ? ဝုစ္စတေ – ဧကသ္မိံ ဝဿေ ဆ စာတုဒ္ဒသိကဥပေါသထာ ဟောန္တိ။ ဣတိ ဝီသတိယာ ဝဿေသု စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တိ။ ရာဇာနော တတိယေ တတိယေ ဝဿေ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တိ။ ဣတိ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တိ, တတော ဥပေါသထဝသေန ပရိဟီနေ စတ္တာရော မာသေ အပနေတွာ ဒွေ မာသာ အဝသေသာ ဟောန္တိ, တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒေ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ။ ဧတ္ထ ပန ယော ပဝါရေတွာ ဝီသတိဝဿော ဘဝိဿတိ, တံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကူနဝီသတိဝဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဒွါဒသမာသေ ဝသိ, သော ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတိ။ ယော သတ္တမာသေ ဝသိ, သော သတ္တမာသာဓိကဝီသတိဝဿော။ ဆမာသဇာတော ပန န ဇီဝတိ။
֍ ဋီ ၄၀၆။ အနာပတ္တိ ဦနဝီသတိဝဿံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿသညီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဥပသမ္ပာဒေန္တဿ အနာပတ္တိ, ပုဂ္ဂလော ပန အနုပသမ္ပန္နောဝ ဟောတိ။ သစေ ပန သော ဒသဝဿစ္စယေန အညံ ဥပသမ္ပာဒေတိ, တဉ္စေ မုဉ္စိတွာ ဂဏော ပူရတိ, သူပသမ္ပန္နော။ သောပိ စ ယာဝ န ဇာနာတိ, တာဝဿ နေဝ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၇။) [သျ]သဂ္ဂန္တရာယော န မောက္ခန္တရာယော, ဉတွာ ပန ပုန ဥပသမ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ,
ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
၆။ ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀၇။ ဆဋ္ဌေ – ပဋိယာလောကန္တိ သူရိယာလောကဿ ပဋိမုခံ၊ ပစ္ဆိမဒိသန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မိယာတိ သုင်္ကဋ္ဌာနေ ကမ္မိကာ။
֍ ဋီ ၄၀၉။ ရာဇာနံ ဝါ ထေယျံ ဂစ္ဆန္တီတိ ရာဇာနံ ဝါ ထေနေတွာ ဝဉ္စေတွာ ရညော သန္တကံ ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ ဣဒါနိ န တဿ ဒဿာမာတိ ဂစ္ဆန္တိ။
֍ ဋီ ၄၁၁။ ဝိသင်္ကေတေနာတိ ကာလဝိသင်္ကေတေန ဒိဝသဝိသင်္ကေတေန စ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေန ပန အဋဝိဝိသင်္ကေတေန ဝါ အာပတ္တိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၂။ သတ္တမေ – ပဓူပေန္တော နိသီဒီတိ ပဇ္ဈာယန္တော အတ္တာနံယေဝ ပရိဘာသန္တော နိသီဒိ။ နာယျော သော ဘိက္ခု မံ နိပ္ပါတေသီတိ အယျော အယံ ဘိက္ခု မံ န နိက္ခာမေသိ၊ န မံ ဂဟေတွာ အဂမာသီတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
သံဝိဓာနသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၈။) [သျ]၈။ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၇။ အဋ္ဌမေ – ဂဒ္ဓေ ဗာဓယိံသူတိ ဂဒ္ဓဗာဓိနော၊ ဂဒ္ဓဗာဓိနော ပုဗ္ဗပုရိသာ အဿာတိ ဂဒ္ဓဗာဓိပုဗ္ဗော, တဿ ဂဒ္ဓဗာဓိပုဗ္ဗဿ ဂိဇ္ဈဃာတကကုလပ္ပသုတဿာတိ အတ္ထော။
သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ။ တေ ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ တတ္ထ ပဉ္စာနန္တရိယကမ္မာ ကမ္မန္တရာယိကာ နာမ။ တထာ ဘိက္ခုနီဒူသကကမ္မံ, တံ ပန မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ, န သဂ္ဂဿ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ ကိလေသန္တရာယိကာ နာမ။ ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာ ဝိပါကန္တရာယိကာ နာမ။ အရိယူပဝါဒါ ဥပဝါဒန္တရာယိကာ နာမ, တေ ပန ယာဝ အရိယေ န ခမာပေန္တိ တာဝဒေဝ, န တတော ပရံ။ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ အာပတ္တိယော အာဏာဝီတိက္ကမန္တရာယိကာ နာမ, တာပိ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ဝါ ပဋိဇာနာတိ, န ဝုဋ္ဌာတိ ဝါ န ဒေသေတိ ဝါ တာဝဒေဝ, န တတော ပရံ။
တတြာယံ ဘိက္ခု ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော သေသန္တရာယိကေ ဇာနာတိ, ဝိနယေ ပန အကောဝိဒတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမန္တရာယိကေ န ဇာနာတိ, တသ္မာ ရဟောဂတော ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ အာဂါရိကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ ဟောန္တိ, ဘိက္ခူပိ မနာပိကာနိ စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ပဿန္တိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသန္တိ, မုဒုကာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, ဧတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ ဣတ္ထိရူပါ…ပေ… ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ န ဝဋ္ဋန္တိ, ဧတေပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။ ဧဝံ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ ဧကံ ကတွာ ထူလဝါကေဟိ သဒ္ဓိံ အတိသုခုမသုတ္တံ ဃဋေန္တော ဝိယ သာသပေန သဒ္ဓိံ သိနေရုံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘ကိံ ဘဂဝတာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ မဟတာ ဥဿာဟေန ပဌမပါရာဇိကံ ပညတ္တံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ အာသံ ဆိန္ဒန္တော ဇိနဿ အာဏာစက္ကေ ပဟာရမဒါသိ။ တေနာဟ – ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၃၉။) [သျ]အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာတိအာဒိမှိ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ အပ္ပဿာဒဋ္ဌေန။ မံသပေသူပမာ ဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌေန။ တိဏုက္ကူပမာ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ အင်္ဂါရကာသူပမာ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန။ သုပိနကူပမာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ယာစိတကူပမာ တာဝကာလိကဋ္ဌေန။ ရုက္ခဖလူပမာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန။ အသိသူနူပမာ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန။ သတ္တိသူလူပမာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ သပ္ပသိရူပမာ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေနာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပပဉ္စသူဒနိယံ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄ အာဒယော၊ ၂။၄၂ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဗျာခေါတိ ဧဝံ ဝိယ ခေါ။ သေသမေတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။
သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၄၂၄-၅။ နဝမေ – အကဋာနုဓမ္မေနာတိ အနုဓမ္မော ဝုစ္စတိ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ ဝါ အပ္ပဋိကမ္မေ ဝါ ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဝါ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန ဥက္ခိတ္တကဿ အနုလောမဝတ္တံ ဒိသွာ ကတာ ဩသာရဏာ၊ သော ဩသာရဏသင်္ခါတော အနုဓမ္မော ယဿ န ကတော, အယံ အကဋာနုဓမ္မော နာမ, တာဒိသေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အကဋာနုဓမ္မော နာမ ဥက္ခိတ္တော အနောသာရိတော’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒေတိ ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝါတိ ဧကပယောဂေန ဗဟုမ္ပိ ဒဒတော ဝါ ဂဏှတော ဝါ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒေန္တဿ စ ဂဏှန္တဿ စ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၀။) [သျ]၁၀။ ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၂၈။ ဒသမေ – ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နန္တိ အရိဋ္ဌဿ ဝိယ ဧတဿာပိ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ ဥပ္ပန္နံ။ နာသေတူတိ ဧတ္ထ တိဝိဓာ နာသနာ – သံဝါသနာသနာ, လိင်္ဂနာသနာ, ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာတိ။ တတ္ထ အာပတ္တိယာ အဒဿနာဒီသု ဥက္ခေပနာ သံဝါသနာသနာ နာမ။ ‘‘ဒူသကော နာသေတဗ္ဗော (ပါရာ။ ၆၆) မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) အယံ လိင်္ဂနာသနာ နာမ။ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ တေ အာဝုသော သမဏုဒ္ဒေသ န စေဝ သော ဘဂဝါ သတ္ထာ အပဒိသိတဗ္ဗော’’တိ အယံ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာ နာမ။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝဉ္စ ပန ဘိက္ခဝေ နာသေတဗ္ဗော…ပေ… ဝိနဿာ’’တိ။ တတ္ထ စရာတိ ဂစ္ဆ။ ပိရေတိ ပရ အမာမက။ ဝိနဿာတိ နဿ၊ ယတ္ထ တေ န ပဿာမ, တတ္ထ ဂစ္ဆာတိ။
֍ ဋီ ၄၂၉။ ဥပလာပေယျာတိ သင်္ဂဏှေယျ။ ဥပဋ္ဌာပေယျာတိ တေန အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ ကာရာပေယျ။ သေသံ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သပ္ပါဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ
၁။ သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၃၄။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ဧတသ္မိံ သိက္ခာပဒေတိ ဧတသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ယံ ဝုတ္တံ, တံ န တာဝ သိက္ခိဿာမိ။ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ပန ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သိက္ခမာနေန ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနာတိ ဩဝါဒံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သိက္ခိတုကာမေနေဝ ဟုတွာ အာဇာနိတဗ္ဗဉ္စေဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဉ္စ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗဉ္စ။ သေသမေတ္ထ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဒတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိနိစ္ဆယတော ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၁။) [သျ]၂။ ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၃၈။ ဒုတိယေ – ဝိနယကထံ ကထေတီတိ ဝိနယကထာ နာမ ကပ္ပိယာကပ္ပိယအာပတ္တာနာပတ္တိသံဝရပဟာနပဋိသံယုတ္တကထာ, တံ ကထေတိ။ ဝိနယဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ ဝိနယဿ ဝဏ္ဏော နာမ ပဉ္စန္နမ္ပိ သတ္တန္နမ္ပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ ဝသေန မာတိကံ နိက္ခိပိတွာ ပဒဘာဇနေန ဝဏ္ဏနာ, တံ ဘာသတိ။ ဝိနယပရိယတ္တိယာ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ ဝိနယံ ပရိယာပုဏန္တာနံ ဝိနယပရိယတ္တိမူလကံ ဝဏ္ဏံ ဂုဏံ အာနိသံသံ ဘာသတိ။ ဝိနယဓရော ဟိ ဝိနယပရိယတ္တိမူလကေ ပဉ္စာနိသံသေ ဆာနိသံသေ သတ္တာနိသံသေ အဋ္ဌာနိသံသေ နဝါနိသံသေ ဒသာနိသံသေ ဧကာဒသာနိသံသေ စ လဘတိ တေ သဗ္ဗေ ဘာသတီတိ အတ္ထော။ ကတမေ ပဉ္စာနိသံသေ လဘတီတိ? အတ္တနော သီလက္ခန္ဓသုဂုတ္တိအာဒိကေ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာနိသံသာ ဝိနယဓရေ ပုဂ္ဂလေ – အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော, ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ, ဝိသာရဒေါ သံဃမဇ္ဈေ ဝေါဟရတိ, ပစ္စတ္ထိကေ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတိ, သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၅)။
ကထမဿ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော? ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဆဟာကာရေဟိ အာပဇ္ဇတိ – အလဇ္ဇိတာ, အညာဏတာ, ကုက္ကုစ္စပကတတာ, အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာ, ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာ, သတိသမ္မောသာတိ။
ကထံ အလဇ္ဇိတာယ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ? အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ၊
အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ, ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉)၊
ကထံ အညာဏတာယ အာပဇ္ဇတိ? အညာဏပုဂ္ဂလော ဟိ မန္ဒော မောမူဟော ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ အဇာနန္တော အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ, ကတ္တဗ္ဗံ ဝိရာဓေတိ၊ ဧဝံ အညာဏတာယ အာပဇ္ဇတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၂။) [သျ]ကထံ ကုက္ကုစ္စပကတတာယ အာပဇ္ဇတိ? ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဝိနယဓရံ ပုစ္ဆိတွာ ကပ္ပိယဉ္စေ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ, အကပ္ပိယဉ္စေ န ကတ္တဗ္ဗံ, အယံ ပန ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမတိယေဝ၊ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စပကတတာယ အာပဇ္ဇတိ။
ကထံ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ အာပဇ္ဇတိ? အစ္ဆမံသံ သူကရမံသန္တိ ခါဒတိ, ဒီပိမံသံ မိဂမံသန္တိ ခါဒတိ, အကပ္ပိယဘောဇနံ ကပ္ပိယဘောဇနန္တိ ဘုဉ္ဇတိ, ဝိကာလေ ကာလသညာယ ဘုဉ္ဇတိ, အကပ္ပိယပါနကံ ကပ္ပိယပါနကန္တိ ပိဝတိ၊ ဧဝံ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ အာပဇ္ဇတိ။
ကထံ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ အာပဇ္ဇတိ? သူကရမံသံ အစ္ဆမံသန္တိ ခါဒတိ, မိဂမံသံ ဒီပိမံသန္တိ ခါဒတိ, ကပ္ပိယဘောဇနံ အကပ္ပိယဘောဇနန္တိ ဘုဉ္ဇတိ, ကာလေ ဝိကာလသညာယ ဘုဉ္ဇတိ, ကပ္ပိယပါနကံ အကပ္ပိယပါနကန္တိ ပိဝတိ၊ ဧဝံ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ အာပဇ္ဇတိ။
ကထံ သတိသမ္မောသာယ အာပဇ္ဇတိ? သဟသေယျစီဝရဝိပ္ပဝါသဘေသဇ္ဇစီဝရကာလာတိက္ကမနပစ္စယာ အာပတ္တိဉ္စ သတိသမ္မောသာယ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမိဓေကစ္စော ဘိက္ခု ဣမေဟိ ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။
ဝိနယဓရော ပန ဣမေဟိ ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတိ။ ကထံ လဇ္ဇိတာယ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ‘‘ပဿထ ဘော, အယံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဇာနန္တောယေဝ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမံ ကရောတီ’’တိ ဣမံ ပရူပဝါဒံ ရက္ခန္တောပိ နာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ လဇ္ဇိတာယ နာပဇ္ဇတိ။ သဟသာ အာပန္နမ္ပိ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသေတွာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ တတော –
‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတိ, အာပတ္တိံ န ပရိဂူဟတိ၊
အဂတိဂမနဉ္စ န ဂစ္ဆတိ, ဧဒိသော ဝုစ္စတိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉)
ဣမသ္မိံ လဇ္ဇိဘာဝေ ပတိဋ္ဌိတောဝ ဟောတိ။
ကထံ ဉာဏတာယ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဇာနာတိ, တသ္မာ ကပ္ပိယမေဝ ကရောတိ, အကပ္ပိယံ န ကရောတိ၊ ဧဝံ ဉာဏတာယ နာပဇ္ဇတိ။
ကထံ အကုက္ကုစ္စပကတတာယ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ မာတိကံ ပဒဘာဇနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၃။) [သျ]အန္တရာပတ္တိံ အာပတ္တိံ အနာပတ္တိဉ္စ ဩလောကေတွာ ကပ္ပိယဉ္စေ ဟောတိ ကရောတိ, အကပ္ပိယဉ္စေ န ကရောတိ၊ ဧဝံ အကုက္ကုစ္စပကတတာယ နာပဇ္ဇတိ။
ကထံ အကပ္ပိယာဒိသညိတာယ နာပဇ္ဇတိ? သော ဟိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဇာနာတိ, တသ္မာ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညီ န ဟောတိ, ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညီ န ဟောတိ၊ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ စဿ သတိ ဟောတိ, အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ ဝိကပ္ပေတိ။ ဣတိ ဣမေဟိ ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတိ။ အာပတ္တိံ အနာပဇ္ဇန္တော အခဏ္ဍသီလော ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓသီလော၊ ဧဝမဿ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သုရက္ခိတော။
ကထံ ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ? တိရောရဋ္ဌေသု တိရောဇနပဒေသု စ ဥပ္ပန္နကုက္ကုစ္စာ ဘိက္ခူ ‘‘အသုကသ္မိံ ကိရ ဝိဟာရေ ဝိနယဓရော ဝသတီ’’တိ ဒူရတောပိ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ကုက္ကုစ္စံ ပုစ္ဆန္တိ, သော တေဟိ ကတဿ ကမ္မဿ ဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ အာပတ္တာနာပတ္တိဂရုကလဟုကာဒိဘေဒံ သလ္လက္ခေတွာ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသာပေတွာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝုဋ္ဌာပေတွာ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ။
ဝိသာရဒေါ သံဃမဇ္ဈေ ဝေါဟရတီတိ အဝိနယဓရဿ ဟိ သံဃမဇ္ဈေ ကထေန္တဿ ဘယံ သာရဇ္ဇံ ဩက္ကမတိ, ဝိနယဓရဿ တံ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဧဝံ ကထေန္တဿ ဒေါသော ဟောတိ၊ ဧဝံ န ဒေါသော’’တိ ဉတွာ ကထနတော။
ပစ္စတ္ထိကေ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ ဧတ္ထ ဒွိဓာ ပစ္စတ္ထိကာ နာမ – အတ္တပစ္စတ္ထိကာ စ သာသနပစ္စတ္ထိကာ စ။ တတ္ထ မေတ္တိယဘုမ္မဇကာ စ ဘိက္ခူ ဝဍ္ဎော စ လိစ္ဆဝီ အမူလကေန အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေသုံ, ဣမေ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ နာမ။ ယေ ဝါ ပနညေပိ ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာ, သဗ္ဗေ တေ အတ္တပစ္စတ္ထိကာ။ ဝိပရီတဒဿနာ ပန အရိဋ္ဌဘိက္ခုကဏ္ဋကသာမဏေရဝေသာလိကဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါပရဝိတရဏာဒိဝါဒါ မဟာသံဃိကာဒယော စ အဗုဒ္ဓသာသနံ ‘‘ဗုဒ္ဓသာသန’’န္တိ ဝတွာ ကတပဂ္ဂဟာ သာသနပစ္စတ္ထိကာ နာမ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဟဓမ္မေန သကာရဏေန ဝစနေန ယထာ တံ အသဒ္ဓမ္မံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န သက္ကောန္တိ, ဧဝံ သုနိဂ္ဂဟိတံ ကတွာ နိဂ္ဂဏှာတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၄။) [သျ]သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာပဋိပန္နော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပန တိဝိဓော သဒ္ဓမ္မော ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိအဓိဂမဝသေန။ တတ္ထ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏာ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ ဒွေအသီတိ မဟာဝတ္တာနီတိ အယံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ စတ္တာရော မဂ္ဂါ စ ဖလာနိ စာတိ အယံ အဓိဂမသဒ္ဓမ္မော နာမ။
တတ္ထ ကေစိ ထေရာ ‘‘ယော ဝေါ, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဣမိနာ သုတ္တေန ‘‘သာသနဿ ပရိယတ္တိ မူလ္လ’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ထေရာ ‘‘ဣမေ စ သုဘဒ္ဒ ဘိက္ခူ သမ္မာ ဝိဟရေယျုံ, အသုညော လောကော အရဟန္တေဟိ အဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄) ဣမိနာ သုတ္တေန ‘‘သာသနဿ ပဋိပတ္တိမူလ္လ’န္တိ ဝတွာ ‘‘ယာဝ ပဉ္စ ဘိက္ခူ သမ္မာ ပဋိပန္နာ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တာဝ သာသနံ ဌိတံ ဟောတီ’’တိ အာဟံသု။ ဣတရေ ပန ထေရာ ပရိယတ္တိယာ အန္တရဟိတာယ သုပ္ပဋိပန္နဿပိ ဓမ္မာဘိသမယော နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ သစေ ပဉ္စ ဘိက္ခူ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ရက္ခဏကာ ဟောန္တိ, တေ သဒ္ဓေ ကုလပုတ္တေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပစ္စန္တိမေ ဇနပဒေ ဥပသမ္ပာဒေတွာ ဒသဝဂ္ဂံ ဂဏံ ပူရေတွာ မဇ္ဈိမေ ဇနပဒေပိ ဥပသမ္ပဒံ ကရိဿန္တိ, ဧတေနုပါယေန ဝီသတိဝဂ္ဂဂဏံ သံဃံ ပူရေတွာ အတ္တနောပိ အဗ္ဘာနကမ္မံ ကတွာ သာသနံ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ဂမယိဿန္တိ။ ဧဝမယံ ဝိနယဓရော တိဝိဓဿာပိ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ ဧဝမယံ ဝိနယဓရော ဣမေ တာဝ ပဉ္စာနိသံသေ ပဋိလဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတမေ ဆ အာနိသံသေ လဘတီတိ? တဿာဓေယျော ဥပေါသထော, ပဝါရဏာ, သံဃကမ္မံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဥပသမ္ပဒါ, နိဿယံ ဒေတိ သာမဏေရံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။
ယေ ဣမေ စာတုဒ္ဒသိကော, ပန္နရသိကော, သာမဂ္ဂိဥပေါသထော, သံဃေ ဥပေါသထော, ဂဏေ ပုဂ္ဂလေ ဥပေါသထော, သုတ္တုဒ္ဒေသော, ပါရိသုဒ္ဓိ, အဓိဋ္ဌာနဥပေါသထောတိ နဝ ဥပေါသထာ, သဗ္ဗေ တေ ဝိနယဓရာယတ္တာ။
ယာပိ စ ဣမာ စာတုဒ္ဒသိကာ ပန္နရသိကာ, သာမဂ္ဂိပဝါရဏာ, သံဃေ ပဝါရဏာ ဂဏေ ပုဂ္ဂလေ ပဝါရဏာ, တေဝါစိကာ, ဒွေဝါစိကာ, သမာနဝဿိကာ ပဝါရဏာတိ နဝ ပဝါရဏာယော, တာပိ ဝိနယဓရာယတ္တာ ဧဝ, တဿ သန္တကာ, သော တာသံ သာမီ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၅။) [သျ]ယာနိပိ ဣမာနိ အပလောကနကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မန္တိ စတ္တာရိ သံဃကမ္မာနိ, တာနိ ဝိနယဓရာယတ္တာနိ။
ယာပိ စာယံ ဥပဇ္ဈာယေန ဟုတွာ ကုလပုတ္တာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ ကာတဗ္ဗာ, အယမ္ပိ ဝိနယဓရာယတ္တာဝ။ န ဟိ အညော ဒွိပိဋကဓရောပိ ဧတံ ကာတုံ လဘတိ။ သော ဧဝ နိဿယံ ဒေတိ, သာမဏေရံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ အညော နေဝ နိဿယံ ဒါတုံ လဘတိ, န သာမဏေရံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ။ သာမဏေရူပဋ္ဌာနံ ပစ္စာသီသန္တော ပန ဝိနယဓရဿ သန္တိကေ ဥပဇ္ဈံ ဂါဟာပေတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ သာဒိတုံ လဘတိ။ ဧတ္ထ စ နိဿယဒါနဉ္စေဝ သာမဏေရူပဋ္ဌာနဉ္စ ဧကမင်္ဂံ။
ဣတိ ဣမေသု ဆသု အာနိသံသေသု ဧကေန သဒ္ဓိံ ပုရိမာ ပဉ္စ ဆ ဟောန္တိ, ဒွီဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ, တီဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ, စတူဟိ သဒ္ဓိံ နဝ, ပဉ္စဟိ သဒ္ဓိံ ဒသ, သဗ္ဗေဟိ ပေတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဒသာတိ ဧဝံ ဝိနယဓရော ပုဂ္ဂလော ပဉ္စ ဆ သတ္တ အဋ္ဌ နဝ ဒသ ဧကာဒသ စ အာနိသံသေ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမေ အာနိသံသေ ဒဿေန္တော ဝိနယပရိယတ္တိယာ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အာဒိဿအာဒိဿာတိ ပုနပ္ပုနံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ။ အာယသ္မတော ဥပါလိဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိဿာယ ဥပါလိတ္ထေရဿ ဂုဏံ ဘာသတိ ထောမေတိ ပသံသတိ။ ကသ္မာ? အပ္ပေဝ နာမ မမ ဝဏ္ဏနံ သုတွာပိ ဘိက္ခူ ဥပါလိဿ သန္တိကေ ဝိနယံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗံ မညေယျုံ, ဧဝမိဒံ သာသနံ အဒ္ဓနိယံ ဘဝိဿတိ, ပဉ္စဝဿသဟဿာနိ ပဝတ္တိဿတီတိ။
တေဓ ဗဟူ ဘိက္ခူတိ တေ ဣမံ ဘဂဝတော ဝဏ္ဏနံ သုတွာ ‘‘ဣမေ ကိရာနိသံသေ နေဝ သုတ္တန္တိကာ န အာဘိဓမ္မိကာ လဘန္တီ’’တိ ယထာပရိကိတ္တိတာနိသံသာဓိဂမေ ဥဿာဟဇာတာ ဗဟူ ဘိက္ခူ ထေရာ စ နဝါ စ မဇ္ဈိမာ စ အာယသ္မတော ဥပါလိဿ သန္တိကေ ဝိနယံ ပရိယာပုဏန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တမေဝ။
၄၃၉-၄၀။ ဥဒ္ဒိဿမာနေတိ အာစရိယေန အန္တေဝါသိကဿ ဥဒ္ဒိဿမာနေ, သော ပန ယသ္မာ အာစရိယေ အတ္တနော ရုစိယာ ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝါ အာစရိယံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၆။) [သျ]ယာစိတွာ အန္တေဝါသိကေန ဥဒ္ဒိသာပေန္တေ ဝါ ယော နံ ဓာရေတိ, တသ္မိံ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တေ ဝါ ဥဒ္ဒိဿမာနော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေန္တေ ဝါ သဇ္ဈာယံ ဝါ ကရောန္တေ’’တိ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေဟီတိ ခုဒ္ဒကေဟိ စ အနုခုဒ္ဒကေဟိ စ။ ယာဝဒေဝါတိ တေသံ သံဝတ္တနမရိယာဒပရိစ္ဆေဒဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတာနိ ဟိ ယေ ဥဒ္ဒိသန္တိ, ဥဒ္ဒိသာပေန္တိ သဇ္ဈာယန္တိ ဝါ, တေသံ တာဝ သံဝတ္တန္တိ ယာဝ ‘‘ကပ္ပတိ နု ခေါ, န ကပ္ပတိ နု ခေါ’’တိ ကုက္ကုစ္စသင်္ခါတော ဝိပ္ပဋိသာရော ဝိဟေသာ ဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတော မနောဝိလေခေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ အထ ဝါ ယာဝဒေဝါတိ အတိသယဝဝတ္ထာပနံ၊ တဿ သံဝတ္တန္တီတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ကုက္ကုစ္စာယ ဝိဟေသာယ ဝိလေခါယ အတိဝိယ သံဝတ္တန္တိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝိနယံ ဝိဝဏ္ဏေတီတိ ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ တဿ တသ္မိံ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတုကာမော ဝိနယံ ဝိဝဏ္ဏေတိ နိန္ဒတိ ဂရဟတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဝိလေခနသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄၄။ တတိယေ – အနွဒ္ဓမာသန္တိ အနုပဋိပါဋိယာ အဒ္ဓမာသေ အဒ္ဓမာသေ၊ ယသ္မာ ပန သော ဥပေါသထဒိဝသေ ဥဒ္ဒိသိယတိ, တသ္မာ ‘‘အနုပေါသထိက’’န္တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဒိဿမာနေတိ ဥဒ္ဒိသိယမာနေ။ ယသ္မာ ပန သော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေ ဥဒ္ဒိသန္တေ ဥဒ္ဒိသိယမာနော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဥဒ္ဒိသန္တေ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။ ယဉ္စ တတ္ထ အာပတ္တိံ အာပန္နောတိ တသ္မိံ အနာစာရေ စိဏ္ဏေ ယံ အာပတ္တိံ အာပန္နော။ ယထာဓမ္မော ကာရေတဗ္ဗောတိ အညာဏေန အာပန္နတ္တာ တဿာ အာပတ္တိယာ မောက္ခော နတ္ထိ, ယထာ ပန ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဌိတော, တထာ ကာရေတဗ္ဗော။ ဒေသနာဂါမိနိဉ္စေ အာပန္နော ဟောတိ, ဒေသာပေတဗ္ဗော, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဉ္စေ, ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သာဓုကန္တိ သုဋ္ဌု။ အဋ္ဌိံကတွာတိ အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာ၊ အတ္ထိကော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၇။) [သျ]֍ ဋီ ၄၄၇။ ဓမ္မကမ္မေတိအာဒီသု မောဟာရောပနကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
မောဟနသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄၉။ စတုတ္ထေ – ပဟာရံ ဒေန္တီတိ ‘‘အာဝုသော ပီဌကံ ပညပေထ, ပါဒဓောဝနံ အာဟရထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တထာ အကရောန္တာနံ ပဟာရံ ဒေန္တိ။
֍ ဋီ ၄၅၁။ ပဟာရံ ဒေတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟာရေ ဒိန္နေ သစေပိ မရတိ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ပဟာရေန ဟတ္ထော ဝါ ပါဒေါ ဝါ ဘိဇ္ဇတိ, သီသံ ဝါ ဘိန္နံ ဟောတိ, ပါစိတ္တိယမေဝ။ ‘‘ယထာယံ သံဃမဇ္ဈေ န ဝိရောစတိ, တထာ နံ ကရောမီ’’တိ ဧဝံ ဝိရူပကရဏာဓိပ္ပါယေန ကဏ္ဏံ ဝါ နာသံ ဝါ ဆိန္ဒတိ, ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၄၅၂။ အနုပသမ္ပန္နဿာတိ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿာပိ ပဟာရံ ဒေတိ, ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန ရတ္တစိတ္တော ဣတ္ထိံ ပဟရတိ, သံဃာဒိသေသော။
֍ ဋီ ၄၅၃။ ကေနစိဝိဟေဌိယမာနောတိ မနုဿေန ဝါ တိရစ္ဆာနဂတေန ဝါ ဝိဟေဌိယမာနော။ မောက္ခာဓိပ္ပါယောတိ တတော အတ္တနော မောက္ခံ ပတ္ထယမာနော။ ပဟာရံ ဒေတီတိ ကာယကာယပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန ပဟာရံ ဒေတိ, အနာပတ္တိ။ သစေပိ အန္တရာမဂ္ဂေ စောရံ ဝါ ပစ္စတ္ထိကံ ဝါ ဝိဟေဌေတုကာမံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါသက, ဧတ္ထေဝ တိဋ္ဌ, မာ အာဂမီ’’တိ ဝတွာ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ‘‘ဂစ္ဆ ရေ’’တိ မုဂ္ဂရေန ဝါ သတ္ထကေန ဝါ ပဟရိတွာ ယာတိ, သော စေ တေန ပဟာရေန မရတိ, အနာပတ္တိယေဝ။ ဝါဠမိဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပနဿ ပဌမပါရာဇိကသဒိသာနိ, ဣဒံ ပန ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ပဟာရသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၈။) [သျ]၅။ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၄။ ပဉ္စမေ – တလသတ္တိကံ ဥဂ္ဂိရန္တီတိ ပဟာရဒါနာကာရံ ဒဿေတွာ ကာယမ္ပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ ဥစ္စာရေန္တိ။ တေ ပဟာရသမုစ္စိတာ ရောဒန္တီတိ တေ ပဟာရပရိစိတာ ပုဗ္ဗေပိ လဒ္ဓပဟာရတ္တာ ဣဒါနိ စ ပဟာရံ ဒဿန္တီတိ မညမာနာ ရောဒန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဟာရဿ မုစ္စိတာ’’တိပိ သဇ္ဈာယန္တိ, တတ္ထ ‘‘ပဟာရဿ ဘီတာ’’တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၅၇။ ဥဂ္ဂိရတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ သစေ ဥဂ္ဂိရိတွာ ဝိရဒ္ဓေါ ပဟာရံ ဒေတိ, အဝဿံ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တဿ ပဟာရော သဟသာ ပတတိ, န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ တေန ပဟာရေန ဟတ္ထာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဘိဇ္ဇတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။
֍ ဋီ ၄၅၈။ မောက္ခာဓိပ္ပါယော တလသတ္တိကံ ဥဂ္ဂိရတီတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေသု ဝတ္ထူသု ပုရိမနယေနေဝ တလသတ္တိကံ ဥဂ္ဂိရန္တဿ အနာပတ္တိ။ သစေပိ ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရံ ဒေတိ, အနာပတ္တိယေဝ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
တလသတ္တိကသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
၆။ အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၉။ ဆဋ္ဌေ – အနုဒ္ဓံသေန္တီတိ တေ ကိရ သယံ အာကိဏ္ဏဒေါသတ္တာ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခူ အမှေ နေဝ စောဒေဿန္တိ, န သာရေဿန္တီ’’တိ အတ္တပရိတ္တာဏံ ကရောန္တာ ပဋိကစ္စေဝ ဘိက္ခူ အမူလကေန သံဃာဒိသေသေန စောဒေန္တိ။ သေသမေတ္ထ တေရသကမှိ အမူလကသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အမူလကသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၆၄။ သတ္တမေ – ဥပဒဟန္တီတိ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ ကုက္ကုစ္စံ ဥပဒဟတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တိ။ အနုပသမ္ပန္နဿာတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၄၉။) [သျ]သာမဏေရဿ။ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော မညေ တယာ နိသိန္နံ နိပန္နံ ဘုတ္တံ ပီတံ, သံဃမဇ္ဈေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတန္တိအာဒိနာ နယေန ကုက္ကုစ္စံ ဥပဒဟတိ, ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိပိ အမူလကသဒိသာနေဝါတိ။
သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
၈။ ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇၁။ အဋ္ဌမေ – အဓိကရဏဇာတာနန္တိ ဧတေဟိ ဘဏ္ဍနာဒီဟိ ဥပ္ပန္နဝိဝါဒါဓိကရဏာနံ။ ဥပဿုတိန္တိ သုတိသမီပံ၊ ယတ္ထ ဌတွာ သက္ကာ ဟောတိ တေသံ ဝစနံ သောတုံ, တတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ မန္တေန္တန္တိ အညေန သဒ္ဓိံ အညသ္မိံ မန္တယမာနေ၊ ‘‘မန္တေန္တေ’’တိ ဝါ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၇၃။ ဝူပသမိဿာမီတိ ဥပသမံ ဂမိဿာမိ, ကလဟံ န ကရိဿာမိ။ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမီတိ မမ အကာရကဘာဝံ ကထေတွာ အတ္တာနံ မောစေဿာမိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, သိယာ ကိရိယံ သောတုကာမတာယ ဂမနဝသေန, သိယာ အကိရိယံ ဌိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ မန္တယမာနာနံ အဇာနာပနဝသေန, ရူပိယံ အညဝါဒကံ ဥပဿုတီတိ ဣမာနိ ဟိ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဥပဿုတိသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇၄။ နဝမေ – သစေ စ မယံ ဇာနေယျာမာတိ သစေ မယံ ဇာနေယျာမ၊ စကာရော ပန နိပါတမတ္တမေဝ။ ဓမ္မိကာနန္တိ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန ကတတ္တာ ဓမ္မာ ဧတေသု အတ္ထီတိ ဓမ္မိကာနိ၊ တေသံ ဓမ္မိကာနံ စတုန္နံ သံဃကမ္မာနံ။ ခိယျတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ဝါစာယ ဝါစာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၀။) [သျ]ပါစိတ္တိယံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၁။ ဒသမေ – ဝတ္ထု ဝါ အာရောစိတန္တိ စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ အတ္တနော ကထာ ကထိတာ, အနုဝိဇ္ဇကော သမ္မတော, ဧတ္တာဝတာပိ ဝတ္ထုမေဝ အာရောစိတံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဆန္ဒံ အဒတွာ ဂမနသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
၁၁။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၆။ ဧကာဒသမေ – ယထာမိတ္တတာတိ ယထာမိတ္တတာယ၊ ယော ယော မိတ္တော, တဿ တဿ ဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပဒေသု။ သေသံ ဥဇ္ဈာပနကာဒီသု ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒံ ဧကာဒသမံ။
၁၂။ ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၉။ ဒွါဒသမေ – ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ တိံသကေ ပရိဏာမနသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမေဝ ဟိ ဝိသေသော – တတ္ထ အတ္တနော ပရိဏာမိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, ဣဓ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမိတတ္တာ သုဒ္ဓိကပါစိတ္တိယန္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၁။) [သျ]တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပရိဏာမနသိက္ခာပဒံ ဒွါဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ရတနဝဂ္ဂေါ
၁။ အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉၄။ ရာဇဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ဩရကောတိ ပရိတ္တကော။ ဥပရိပါသာဒဝရဂတောတိ ပါသာဒဝရဿ ဥပရိဂတော။ အယျာနံ ဝါဟသာတိ အယျာနံ ကာရဏာ၊ တေဟိ ဇာနာပိတတ္တာ ဇာနာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၄၉၇။ ပိတရံ ပတ္ထေတီတိ အန္တရံ ပဿိတွာ ဃာတေတုံ ဣစ္ဆတိ။ ရာဇန္တေပုရံ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒန္တိအာဒီသု ဟတ္ထီဟိ သမ္မဒ္ဒေါ ဧတ္ထာတိ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒံ၊ ဟတ္ထိသမ္ဗာဓန္တိ အတ္ထော။ အဿရထသမ္မဒ္ဒပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သမ္မတ္တ’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ရညော အန္တေပုရေ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒ’’န္တိပိ ပါဌော, တတ္ထ ဟတ္ထီနံ သမ္မဒ္ဒံ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒန္တိ အတ္ထော, ရညော အန္တေပုရေ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒေါ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ရဇနီယာနီတိ တသ္မိံ အန္တေပုရေ ဧဒိသာနိ ရူပါဒီနိ။
֍ ဋီ ၄၉၈။ မုဒ္ဓါဝသိတ္တဿာတိ မုဒ္ဓနိ အဝသိတ္တဿ။ အနိက္ခန္တော ရာဇာ ဣတောတိ အနိက္ခန္တရာဇကံ, တသ္မိံ အနိက္ခန္တရာဇကေ၊ သယနိဃရေတိ အတ္ထော။ ရတနံ ဝုစ္စတိ မဟေသီ, နိဂ္ဂတန္တိ နိက္ခန္တံ, အနိဂ္ဂတံ ရတနံ ဣတောတိ အနိဂ္ဂတရတနကံ, တသ္မိံ အနိဂ္ဂတရတနကေ၊ သယနိဃရေတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
အန္တေပုရသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၂။) [သျ]၂။ ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၀၂-၃။ ဒုတိယေ – ဝိဿရိတွာတိ ပမုဿိတွာ။ ပုဏ္ဏပတ္တံ နာမ သတတော ပဉ္စ ကဟာပဏာ။ ကျာဟံ ကရိဿာမီတိ ကိံ အဟံ ကရိဿာမိ။ အာဘရဏံ ဩမုဉ္စိတွာတိ မဟာလတံ နာမ နဝကောဋိအဂ္ဃနကံ အလင်္ကာရံ အပနေတွာ။
֍ ဋီ ၅၀၄။ အန္တေဝါသီတိ ပရိစာရကော။
֍ ဋီ ၅၀၆။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရောတိ ဧတ္ထ ဥပစာရော နာမ အာရာမဿ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ – ‘‘အာဝသထဿ ပန သုပ္ပပါတော ဝါ မုသလပါတော ဝါ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဏှာတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ဇာတရူပရဇတံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တဿ ဝါ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, သံဃဂဏပုဂ္ဂလစေတိယနဝကမ္မာနံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋံ, အဝသေသံ မုတ္တာဒိရတနံ အတ္တနော ဝါ သံဃာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တဿ ဝါ ဒုက္ကဋံ။ ကပ္ပိယဝတ္ထု ဝါ အကပ္ပိယဝတ္ထု ဝါ ဟောတု, အန္တမသော မာတု ကဏ္ဏပိဠန္ဓနတာဠပဏ္ဏမ္ပိ ဂိဟိသန္တကံ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ပဋိသာမေန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။
သစေ ပန မာတာပိတူနံ သန္တကံ အဝဿံ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ, အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣဒံ ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘ပဋိသာမေဟီ’’တိ ပါတေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ပလိဗောဓော နာမ ဟောတိ, ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဟာရေ ကမ္မံ ကရောန္တာ ဝဍ္ဎကီအာဒယော ဝါ ရာဇဝလ္လဘာ ဝါ အတ္တနော ဥပကရဏဘဏ္ဍံ ဝါ သယနဘဏ္ဍံ ဝါ ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဒေထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပိ န ကာတဗ္ဗမေဝ, ဂုတ္တဋ္ဌာနံ ပန ဒဿေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗလက္ကာရေန ပါတေတွာ ဂတေသု စ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အဇ္ဈာရာမေ ဝါ အဇ္ဈာဝသထေ ဝါတိ ဧတ္ထ သစေ မဟာဝိဟာရသဒိသော မဟာရာမော ဟောတိ, တတ္ထ ပါကာရပရိက္ခိတ္တေ ပရိဝေဏေ ယတ္ထ ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီတိ သင်္ကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဒိသေ ဧဝ ဌာနေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ဝါ ဌပေတဗ္ဗံ။ မဟာဗောဓိဒွါရကောဋ္ဌကအမ္ဗင်္ဂဏသဒိသေသု ပန မဟာဇနသဉ္စရဏဋ္ဌာနေသု န ဂဟေတဗ္ဗံ, ပလိဗောဓော န ဟောတိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကော မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော နိမနုဿဋ္ဌာနေ ကိဉ္စိ ဘဏ္ဍံ ပဿတိ, အာကိဏ္ဏမနုဿေပိ ဇာတေ မနုဿာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၃။) [သျ]တမေဝ ဘိက္ခုံ အာသင်္ကန္တိ, တသ္မာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ သာမိကေသု အာဂတေသု တံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေ န ပဿတိ ပတိရူပံ ကရိဿတီ’’တိ။
ရူပေန ဝါ နိမိတ္တေန ဝါ သညာဏံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ရူပံ နာမ အန္တောဘဏ္ဍိကာယ ဘဏ္ဍံ၊ တသ္မာ ဘဏ္ဍိကံ မုဉ္စိတွာ ဂဏေတွာ ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ ဝါ ဇာတရူပရဇတံ ဝါတိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ နိမိတ္တန္တိ လဉ္ဆနာဒိ၊ တသ္မာ လဉ္ဆိတာယ ဘဏ္ဍိကာယ မတ္တိကာလဉ္ဆနန္တိ ဝါ လာခါလဉ္ဆနန္တိ ဝါ နီလပိလောတိကာယ ဘဏ္ဍိကာ ကတာတိ ဝါ သေတပိလောတိကာယ ကတာတိ ဝါ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။
ဘိက္ခူ ပတိရူပါတိ လဇ္ဇိနော ကုက္ကုစ္စကာ။ လောလဇာတိကာနဉှိ ဟတ္ထေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန နေဝ တမှာ အာဝါသာ ပက္ကမတိ, န သာမိကေ ပဿတိ, တေနာပိ အတ္တနော စီဝရာဒိမူလံ န ကာတဗ္ဗံ၊ ထာဝရံ ပန သေနာသနံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ပေါက္ခရဏီ ဝါ ကာရေတဗ္ဗာ။ သစေ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန သာမိကော အာဂစ္ဆတိ, ‘‘ဥပါသက တဝ သန္တကေန ဣဒံ နာမ ကတံ, အနုမောဒါဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ အနုမောဒတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ၊ နော စေ အနုမောဒတိ, ‘‘မမ ဓနံ ဒေထာ’’တိ စောဒေတိယေဝ, အညံ သမာဒပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၀၇။ ရတနသမ္မတံဝိဿာသံ ဂဏှာတီတိအာဒီသု အာမာသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာမာသံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ရတနသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၀၈။ တတိယေ – တိရစ္ဆာနကထန္တိ အရိယမဂ္ဂဿ တိရစ္ဆာနဘူတံ ကထံ။ ရာဇကထန္တိ ရာဇပဋိသံယုတ္တ ကထံ။ စောရကထာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၅၁၂။ သန္တံ ဘိက္ခုန္တိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ စာရိတ္တသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တမေဝ။ သစေ သမ္ဗဟုလာ ကေနစိ ကမ္မေန ဂါမံ ပဝိသန္တိ, ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၄။) [သျ]အာပုစ္ဆာမီ’’တိ သဗ္ဗေဟိ အညမညံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ဂါမေ တံ ကမ္မံ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တိ, ဂါမသတမ္ပိ ဟောတု, ပုန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန ဥဿာဟံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တာ အန္တရာ အညံ ဂါမံ ပဝိသိတုကာမာ ဟောန္တိ, ပုန အာပုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ။
ကုလဃရေ ဝါ အာသနသာလာယ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ တေလဘိက္ခာယ ဝါ သပ္ပိဘိက္ခာယ ဝါ စရိတုကာမော ဟောတိ, သစေ ပဿေ ဘိက္ခု အတ္ထိ, အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အသန္တေ နတ္ထီတိ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဝီထိံ ဩတရိတွာ ဘိက္ခုံ ပဿတိ, အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ, အနာပုစ္ဆိတွာပိ စရိတဗ္ဗမေဝ။ ဂါမမဇ္ဈေန မဂ္ဂေါ ဟောတိ, တေန ဂစ္ဆန္တဿ တေလာဒိဘိက္ခာယ စရိဿာမီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သစေ ပဿေ ဘိက္ခု အတ္ထိ, အာပုစ္ဆိတွာ စရိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂါ အနောက္ကမ္မ ဘိက္ခာယ စရန္တဿ ပန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၅၁၅။ အန္တရာရာမန္တိအာဒီသု န ကေဝလံ အနာပုစ္ဆာ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာ သံဃာဋိံ အပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ သီဟော ဝါ ဗျဂ္ဃေါ ဝါ အာဂစ္ဆတိ, မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ, အညော ဝါ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနာပတ္တိ။ ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ဗဟိဂါမတော အန္တောဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
၄။ သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၁၇-၂၀။ စတုတ္ထေ – ဘေဒနမေဝ ဘေဒနကံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဘေဒနကမေဝ။ အရဏိကေတိ အရဏိဓနုကေ။ ဝိဓေတိ ဝေဓကေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သူစိဃရသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၅။) [သျ]၅။ မဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၂။ ပဉ္စမေ – ဆေဒနကံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ ဋီ ၅၂၅။ ဆိန္ဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဧတ္ထ သစေ န ဆိန္ဒိတုကာမော ဟောတိ, ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ပမာဏံ ဥပရိ ဒဿေတိ, ဥတ္တာနံ ဝါ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, ဥက္ခိပိတွာ ဝါ တုလာသံဃာဋေ ဌပေတွာ အဋ္ဋံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ။
မဉ္စသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
၆။ တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၆။ ဆဋ္ဌေ – တူလံ ဩနဒ္ဓမေတ္ထာတိ တူလောနဒ္ဓံ၊ တူလံ ပက္ခိပိတွာ ဥပရိ စိမိလိကာယ ဩနဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ။
တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
၇။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၅၃၁-၄။ သတ္တမေ – နိသီဒနံ အနုညာတံ ဟောတီတိ ကတ္ထ အနုညာတံ? စီဝရက္ခန္ဓကေ ပဏီတဘောဇနဝတ္ထုသ္မိံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကာယဂုတ္တိယာ စီဝရဂုတ္တိယာ သေနာသနဂုတ္တိယာ နိသီဒန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃)။ သေယျထာပိ ပုရာဏာသိကောဋ္ဌောတိ ယထာ နာမ ပုရာဏစမ္မကာရောတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ စမ္မကာရော စမ္မံ ဝိတ္ထတံ ကရိဿာမီတိ ဣတော စိတော စ သမဉ္ဆတိ, ကဍ္ဎတိ၊ ဧဝံ သောပိ တံ နိသီဒနံ။ တေန တံ ဘဂဝါ ဧဝမာဟ – ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဝိဒတ္ထိမတ္တေ ပဒေသေ ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ တိဿော ဒသာ ကရိယန္တိ, တာဟိ ဒသာဟိ သဒသံ နာမ ဝုစ္စတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ။
နိသီဒနသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၆။) [သျ]၈။ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၃၇။ အဋ္ဌမေ – ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အနုညာတာ ဟောတီတိ ကတ္ထ အနုညာတာ? စီဝရက္ခန္ဓကေ ဗေလဋ္ဌသီသဝတ္ထုသ္မိံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယဿ ကဏ္ဍု ဝါ ပိဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော တဿ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၄)။
֍ ဋီ ၅၃၉။ ယဿ အဓောနာဘိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ယဿ ဘိက္ခုနော နာဘိယာ ဟေဋ္ဌာ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ဥပရိ။ ကဏ္ဍူတိ ကစ္ဆု။ ပိဠကာတိ လောဟိတတုဏ္ဍိကာ သုခုမပိဠကာ။ အဿာဝေါတိ အရိသဘဂန္ဒရမဓုမေဟာဒီနံ ဝသေန အသုစိပဂ္ဃရဏကံ။ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓောတိ မဟာပိဠကာဗာဓော ဝုစ္စတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ။
ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
၉။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၄၂။ နဝမေ – ဝဿိကသာဋိကာ အနုညာတာ ဟောတီတိ ကတ္ထ အနုညာတာ? စီဝရက္ခန္ဓကေ ဝိသာခါဝတ္ထုသ္မိံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဿိကသာဋိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၂)။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ။
ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
၁၀။ နန္ဒတ္ထေရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၄၇။ ဒသမေ – စတုရင်္ဂုလောမကောတိ စတူဟိ အင်္ဂုလေဟိ ဦနကပ္ပမာဏော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ။
နန္ဒတ္ထေရသိက္ခာပဒံ ဒသမံ။
သမတ္တော ဝဏ္ဏနာက္ကမေန ရတနဝဂ္ဂေါ နဝမော။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၇။) [သျ]၆။ ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ
၁။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါဋိဒေသနီယာ ဓမ္မာ, ခုဒ္ဒကာနံ အနန္တရာ၊
ဌပိတာ ယေ အယံ ဒါနိ, တေသံ ဘဝတိ ဝဏ္ဏနာ။
֍ ဋီ ၅၅၂။ ပဌမပါဋိဒေသနီယေ တာဝ ပဋိက္ကမနကာလေတိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပဋိအာဂမနကာလေ။ သဗ္ဗေဝ အဂ္ဂဟေသီတိ သဗ္ဗမေဝ အဂ္ဂဟေသိ။ ပဝေဓေန္တီတိ ကမ္ပမာနာ။ အပေဟီတိ အပဂစ္ဆ။
၅၅၃-၅။ ဂါရယှံ အာဝုသောတိအာဒိ ပဋိဒေသေတဗ္ဗာကာရဒဿနံ။ ရထိကာတိ ရစ္ဆာ။ ဗျူဟန္တိ အနိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ ဂတပစ္စာဂတရစ္ဆာ။ သိင်္ဃာဋကန္တိ စတုက္ကောဏံ ဝါ တိကောဏံ ဝါ မဂ္ဂသမောဓာနဋ္ဌာနံ။ ဃရန္တိ ကုလဃရံ။ ဧတေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌတွာ ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ ဒုက္ကဋံ, အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရဂဏနာယ ပါဋိဒေသနီယံ။ ဟတ္ထိသာလာဒီသု ဂဏှန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိက္ခုနီ ရထိကာယ ဌတွာ ဒေတိ, ဘိက္ခု သစေပိ အန္တရာရာမာဒီသု ဌတွာ ဂဏှာတိ, အာပတ္တိယေဝ။ ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌာယာ’’တိ ဟိ ဝစနတော ဘိက္ခုနိယာ အန္တရဃရေ ဌတွာ ဒဒမာနာယ ဝသေနေတ္ထ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဘိက္ခုဿ ဌိတဋ္ဌာနံ ပန အပ္ပမာဏံ။ တသ္မာ သစေပိ ဝီထိအာဒီသု ဌိတော ဘိက္ခု အန္တရာရာမာဒီသု ဌတွာ ဒဒမာနာယ ဘိက္ခုနိယာ ဂဏှာတိ, အနာပတ္တိယေဝ။
ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဣဒံ အာမိသေန အသမ္ဘိန္နံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သမ္ဘိန္နေ ပန ဧကရသေ ပါဋိဒေသနီယမေဝ။ ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ယထာဝတ္ထုကမေဝ။
֍ ဋီ ၅၅၆။ ဒါပေတိ န ဒေတီတိ အညာတိကာ အညေန ကေနစိ ဒါပေတိ တံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဥပနိက္ခိပိတွာ ဒေတီတိ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ‘‘ဣဒံ အယျ တုမှာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဒေတိ, ဧဝံ ဒိန္နံ ‘‘သာဓု ဘဂိနီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာယ ဧဝ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ အညေန ဝါ ကေနစိ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၈။) [သျ]သိက္ခမာနာယ သာမဏေရိယာတိ ဧတာသံ ဒဒမာနာနံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမပါဋိဒေသနီယံ။
၂။ ဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၅၈။ ဒုတိယေ – အပသက္က တာဝ ဘဂိနီတိအာဒိ အပသာဒေတဗ္ဗာကာရဒဿနံ။
֍ ဋီ ၅၆၁။ အတ္တနော ဘတ္တံ ဒါပေတိ န ဒေတီတိ ဧတ္ထ သစေပိ အတ္တနော ဘတ္တံ ဒေတိ, ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိယေဝ, ပုရိမသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ။ အညေသံ ဘတ္တံ ဒေတိ န ဒါပေတီတိ ဧတ္ထ သစေပိ ဒါပေယျ, ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဘဝေယျ။ ဒေန္တိယာ ပန နေဝ ဣမိနာ န ပုရိမေန အာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယပါဋိဒေသနီယံ။
၃။ တတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၆၂။ တတိယေ – ဥဘတောပသန္နန္တိ ဒွီဟိ ပသန္နံ ဥပါသကေနပိ ဥပါသိကာယပိ။ တသ္မိံ ကိရ ကုလေ ဥဘောပိ တေ သောတာပန္နာယေဝ။ ဘောဂေန ဟာယတီတိ ဧဒိသဉှိ ကုလံ သစေပိ အသီတိကောဋိဓနံ ဟောတိ, ဘောဂေဟိ ဟာယတိယေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တတ္ထ နေဝ ဥပါသိကာ န ဥပါသကော ဘောဂေ ရက္ခတိ။
֍ ဋီ ၅၆၉။ ဃရတော နီဟရိတွာ ဒေန္တီတိ အာသနသာလံ ဝါ ဝိဟာရံ ဝါ အာနေတွာ ဒေန္တိ။ သစေပိ အနာဂတေ ဘိက္ခုမှိ ပဌမံယေဝ နီဟရိတွာ ဒွါရေ ဌပေတွာ ပစ္ဆာ သမ္ပတ္တဿ ဒေန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုံ ပန ဒိသွာ အန္တောဂေဟတော နီဟရိတွာ ဒိယျမာနံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၉။) [သျ]ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
တတိယပါဋိဒေသနီယံ။
၄။ စတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၇၀။ စတုတ္ထေ – အဝရုဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၅၇၃။ ပဉ္စန္နံ ပဋိသံဝိဒိတန္တိ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယံကိဉ္စိ ပေသေတွာ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ အာဟရိဿာမာတိ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတမ္ပိ အပ္ပဋိသံဝိဒိတမေဝါတိ အတ္ထော။ အာရာမံ အာရာမူပစာရံ ဌပေတွာတိ အာရညကသေနာသနာရာမဉ္စ တဿ ဥပစာရဉ္စ ဌပေတွာ၊ ဥပစာရတော နိက္ခန္တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ဝါ ဂါမံ အာဂတဿ ဝါ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတမ္ပိ အပ္ပဋိသံဝိဒိတမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ သာသင်္ကံ ဟောတိ သာသင်္ကန္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ? အာရာမေ စောရေ ဝသန္တေ အမှာကံ နာရောစေန္တီတိ ဝစနပဋိမောစနတ္ထံ။ စောရာ ဝတ္တဗ္ဗာ မနုဿာ ဣဓူပစရန္တီတိ ကသ္မာ ဝတ္တဗ္ဗံ? အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေဟိ အမှေ ဂဏှာပေန္တီတိ ဝစနပဋိမောစနတ္ထံ။
ယာဂုယာ ပဋိသံဝိဒိတေ တဿာ ပရိဝါရော အာဟရိယျတီတိ ယာဂုယာ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ‘‘ကိံ သုဒ္ဓယာဂုယာ ဒိန္နာယ ပူဝဘတ္တာဒီနိပိ ဧတိဿာ ယာဂုယာ ပရိဝါရံ ကတွာ ဒဿာမာ’’တိ ဧဝံ ယံ ကိဉ္စိ အာဟရန္တိ, သဗ္ဗံ ပဋိသံဝိဒိတမေဝ ဟောတိ။ ဘတ္တေန ပဋိသံဝိဒိတေတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အသုကံ နာမ ကုလံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ခါဒနီယာဒီနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီတိ သုတွာ အညာနိပိ တေန သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဒေယျဓမ္မံ အာဟရန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ ယာဂုယာ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ပူဝံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ အာဟရန္တိ, ဧတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၅၇၅။ ဂိလာနဿာတိ အပ္ပဋိသံဝိဒိတေပိ ဂိလာနဿ အနာပတ္တိ။ ပဋိသံဝိဒိတေ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ သေသကန္တိ ဧကဿတ္ထာယ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ အာဟဋံ, တဿ သေသကံ အညဿာပိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ ဝါ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတွာ ဗဟုံ အာဟဋံ ဟောတိ, အညေသမ္ပိ ဒါတုံ ဣစ္ဆန္တိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၀။) [သျ]ဧတမ္ပိ ပဋိသံဝိဒိတသေသကမေဝ, သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အထ အဓိကမေဝ ဟောတိ, သန္နိဓိံ မောစေတွာ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ အာဟဋာဝသေသေပိ ဧသေဝ နယော။ ယံ ပန အပ္ပဋိသံဝိဒိတမေဝ ကတွာ အာဘတံ, တံ ဗဟိအာရာမံ ပေသေတွာ ပဋိသံဝိဒိတံ ကာရေတွာ အာဟရာပေတဗ္ဗံ, ဘိက္ခူဟိ ဝါ ဂန္တွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တာ ဝါ ဝနစရကာဒယော ဝါ ဝနတော အာဟရိတွာ ဒေန္တိ, ပုရိမနယေနေဝ ပဋိသံဝိဒိတံ ကာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထဇာတကန္တိ အာရာမေ ဇာတကမေဝ၊ မူလခါဒနီယာဒိံ အညေန ကပ္ပိယံ ကတွာ ဒိန္နံ ပရိဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ သစေ ပန တံ ဂါမံ ဟရိတွာ ပစိတွာ အာဟရန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိသံဝိဒိတံ ကာရေတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ပါဋိဒေသနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၁။) [သျ]၇။ သေခိယကဏ္ဍံ
၁။ ပရိမဏ္ဍလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ယာနိ သိက္ခိတသိက္ခေန, သေခိယာနီတိ တာဒိနာ၊
ဘာသိတာနိ အယံ ဒါနိ, တေသမ္ပိ ဝဏ္ဏနာက္ကမော။
֍ ဋီ ၅၇၆။ တတ္ထ ပရိမဏ္ဍလန္တိ သမန္တတော မဏ္ဍလံ။ နာဘိမဏ္ဍလံ ဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဥဒ္ဓံ နာဘိမဏ္ဍလံ အဓော ဇာဏုမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ဇာဏုမဏ္ဍလဿ ဟေဋ္ဌာ ဇင်္ဃဋ္ဌိကတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ နိဝါသနံ ဩတာရေတွာ နိဝါသေတဗ္ဗံ, တတော ပရံ ဩတာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ နိသိန္နဿ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ဟေဋ္ဌာ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ နိဝါသေန္တဿ ပန နိဝါသနံ ပမာဏိကံ ဝဋ္ဋတိ။ တတြိဒံ ပမာဏံ – ဒီဃတော မုဋ္ဌိပဉ္စကံ, တိရိယံ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထံ။ တာဒိသဿ ပန အလာဘေ တိရိယံ ဒွိဟတ္ထပမာဏမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဇာဏုမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ, နာဘိမဏ္ဍလံ ပန စီဝရေနာပိ သက္ကာ ပဋိစ္ဆာဒေတုန္တိ။ တတ္ထ ဧကပဋ္ဋစီဝရံ ဧဝံ နိဝတ္ထမ္ပိ နိဝတ္ထဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, ဒုပဋ္ဋံ ပန တိဋ္ဌတိ။
ဩလမ္ဗေန္တော နိဝါသေတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဩလမ္ဗေတွာ နိဝါသေန္တဿေဝ ဒုက္ကဋံ, ယေ ပနညေ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဂိဟိနိဝတ္ထံ နိဝါသေန္တိ ဟတ္ထိသောဏ္ဍကံ မစ္ဆဝါလကံ စတုက္ကဏ္ဏကံ တာလဝဏ္ဋကံ သတဝလိကံ နိဝါသေန္တီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၈၀) နယေန ခန္ဓကေ နိဝါသနဒေါသာ ဝုတ္တာ, တထာ နိဝါသေန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ တေ သဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေန္တဿ န ဟောန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပန တတ္ထေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
အသဉ္စိစ္စာတိ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဩလမ္ဗေတွာ နိဝါသေဿာမီတိ ဧဝံ အသဉ္စိစ္စ၊ အထ ခေါ ပရိမဏ္ဍလံယေဝ နိဝါသေဿာမီတိ ဝိရဇ္ဈိတွာ အပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဿတိယာတိ အညဝိဟိတဿာပိ တထာ နိဝါသေန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဇာနန္တဿာတိ ဧတ္ထ နိဝါသနဝတ္တံ အဇာနန္တဿ မောက္ခော နတ္ထိ။ နိဝါသနဝတ္တဉှိ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, တဿ အနုဂ္ဂဟဏမေဝဿ အနာဒရိယံ။ တံ ပန သဉ္စိစ္စ အနုဂ္ဂဏှန္တဿ ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဥဂ္ဂဟိတဝတ္တောပိ ယော အာရုဠှဘာဝံ ဝါ ဩရုဠှဘာဝံ ဝါ န ဇာနာတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၂။) [သျ]တဿ အနာပတ္တိ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘‘ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတုံ အဇာနန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန သုက္ခဇင်္ဃော ဝါ မဟာပိဏ္ဍိကမံသော ဝါ ဟောတိ, တဿ သာရုပ္ပတ္ထာယ ဇာဏုမဏ္ဍလတော အဋ္ဌင်္ဂုလာဓိကမ္ပိ ဩတာရေတွာ နိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဂိလာနဿာတိ ဇင်္ဃာယ ဝါ ပါဒေ ဝါ ဝဏော ဟောတိ, ဥက္ခိပိတွာ ဝါ ဩတာရေတွာ ဝါ နိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာပဒါသူတိ ဝါဠမိဂါ ဝါ စောရာ ဝါ အနုဗန္ဓန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။ ဖုဿဒေဝတ္ထေရော ‘‘အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, တိဝေဒန’’န္တိ အာဟ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ပန ‘‘အနာဒရိယံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘လောကဝဇ္ဇံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ အာဟ။
֍ ဋီ ၅၇၇။ ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုပိတဗ္ဗန္တိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဂိဟိပါရုတံ ပါရုပန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အနေကပ္ပကာရံ ဂိဟိပါရုပနံ အပါရုပိတွာ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဘော ကဏ္ဏေ သမံ ကတွာ ပါရုပနဝတ္တံ ပူရေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုပိတဗ္ဗံ။ ဣမာနိ စ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ အဝိသေသေန ဝုတ္တာနိ။ တသ္မာ ဝိဟာရေပိ အန္တရဃရေပိ ပရိမဏ္ဍလမေဝ နိဝါသေတဗ္ဗဉ္စ ပါရုပိတဗ္ဗဉ္စာတိ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ သဒ္ဓိံ ထေရဝါဒေန။
֍ ဋီ ၅၇၈။ ကာယံ ဝိဝရိတွာတိ ဇတ္တုမ္ပိ ဥရမ္ပိ ဝိဝရိတွာ။ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နေနာတိ န သသီသံ ပါရုတေန၊ အထ ခေါ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ အနုဝါတန္တေန ဂီဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ သမံ ကတွာ ပဋိသံဟရိတွာ ယာဝ မဏိဗန္ဓံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အန္တရဃရေ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ – ဂလဝါဋကတော ပဋ္ဌာယ သီသံ မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထေ ပိဏ္ဍိကမံသတော စ ပဋ္ဌာယ ပါဒေ ဝိဝရိတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၇၉။ ဝါသူပဂတဿာတိ ဝါသတ္ထာယ ဥပဂတဿ ရတ္တိဘာဂေ ဝါ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ကာယံ ဝိဝရိတွာပိ နိသီဒတော အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၅၈၀။ သုသံဝုတောတိ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ အကီဠာပေန္တော၊ သုဝိနီတောတိ အတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၃။) [သျ]֍ ဋီ ၅၈၂။ ဩက္ခိတ္တစက္ခူတိ ဟေဋ္ဌာ ခိတ္တစက္ခု ဟုတွာ။ ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနောတိ ယုဂယုတ္တကော ဟိ ဒန္တော အာဇာနေယျော ယုဂမတ္တံ ပေက္ခတိ, ပုရတော စတုဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဘူမိဘာဂံ၊ ဣမိနာပိ ဧတ္တကံ ပေက္ခန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ။ ယော အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ တဟံ တဟံ ဩလောကေန္တောတိ ယော တံတံဒိသာဘာဂံ ပါသာဒံ ကူဋာဂါရံ ဝီထိံ ဩလောကေန္တော ဂစ္ဆတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဧကသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာ ဟတ္ထိအဿာဒိပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိသီဒန္တေနာပိ ဩက္ခိတ္တစက္ခုနာဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၈၄။ ဥက္ခိတ္တကာယာတိ ဥက္ခေပေန၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ဧကတော ဝါ ဥဘတော ဝါ ဥက္ခိတ္တစီဝရော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အန္တောဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ န ဧဝံ ဂန္တဗ္ဗံ။ နိသိန္နကာလေ ပန ဓမကရဏံ နီဟရန္တေနာပိ စီဝရံ အနုက္ခိပိတွာဝ နီဟရိတဗ္ဗန္တိ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
၂။ ဥဇ္ဇဂ္ဃိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၈၆။ ဥဇ္ဇဂ္ဃိကာယာတိ မဟာဟသိတံ ဟသန္တော။ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ကရဏဝစနံ။
֍ ဋီ ၅၈၈။ အပ္ပသဒ္ဒေါ အန္တရဃရေတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတိ? ဒွါဒသဟတ္ထေ ဂေဟေ အာဒိမှိ သံဃတ္ထေရော, မဇ္ဈေ ဒုတိယတ္ထေရော, အန္တေ တတိယတ္ထေရောတိ ဧဝံ နိသိန္နေသု သံဃတ္ထေရော ဒုတိယေန သဒ္ဓိံ မန္တေတိ, ဒုတိယတ္ထေရော တဿ သဒ္ဒဉ္စေဝ သုဏာတိ, ကထဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တတိယတ္ထေရော ပန သဒ္ဒမေဝ သုဏာတိ, ကထံ န ဝဝတ္ထပေတိ။ ဧတ္တာဝတာ အပ္ပသဒ္ဒေါ ဟောတိ။ သစေ ပန တတိယတ္ထေရော ကထံ ဝဝတ္ထပေတိ, မဟာသဒ္ဒေါ နာမ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၅၉၀။ ကာယံပဂ္ဂဟေတွာတိ နိစ္စလံ ကတွာ ဥဇုကေန ကာယေန သမေန ဣရိယာပထေန ဂန္တဗ္ဗဉ္စေဝ နိသီဒိတဗ္ဗဉ္စ။
֍ ဋီ ၅၉၂။ ဗာဟုံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ နိစ္စလံ ကတွာ။
֍ ဋီ ၅၉၄။ သီသံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ နိစ္စလံ ဥဇုံ ဌပယိတွာ။
ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၄။) [သျ]၃။ ခမ္ဘကတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၅၉၆-၈။ ခမ္ဘကတော နာမ ကဋိယံ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ ကတခမ္ဘော။ ဩဂုဏ္ဌိတောတိ သသီသံ ပါရုတော။
֍ ဋီ ၆၀၀။ ဥက္ကုဋိကာယာတိ ဧတ္ထ ဥက္ကုဋိကာ ဝုစ္စတိ ပဏှိယော ဥက္ခိပိတွာ အဂ္ဂပါဒေဟိ ဝါ, အဂ္ဂပါဒေ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ ပဏှီဟိယေဝ ဝါ ဘူမိံ ဖုသန္တဿ ဂမနံ။ ကရဏဝစနံ ပနေတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ။
֍ ဋီ ၆၀၁။ ဒုဿပလ္လတ္ထိကာယာတိ ဧတ္ထ အာယောဂပလ္လတ္ထိကာပိ ဒုဿပလ္လတ္ထိကာ ဧဝ။
֍ ဋီ ၆၀၂။ သက္ကစ္စန္တိ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။
֍ ဋီ ၆၀၃။ အာကိရန္တေပီတိ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တေပိ။ ပတ္တသညီတိ ပတ္တေ သညံ ကတွာ။
֍ ဋီ ၆၀၄။ သမသူပကော နာမ ယတ္ထ ဘတ္တဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏော သူပေါ ဟောတိ။ မုဂ္ဂသူပေါ မာသသူပေါတိ ဧတ္ထ ကုလတ္ထာဒီဟိ ကတသူပါပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိယေဝါတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ ရသရသေတိ ဧတ္ထ ဌပေတွာ ဒွေ သူပေ အဝသေသာနိ ဩလောဏီသာကသူပေယျမစ္ဆရသမံသရသာဒီနိ ရသရသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တံ ရသရသံ ဗဟုမ္ပိ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၆၀၅။ သမတိတ္တိကန္တိ သမပုဏ္ဏံ သမဘရိတံ။ ထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ ထူပီကတော နာမ ပတ္တဿ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခံ အတိက္ကမိတွာ ကတော၊ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တော ရစိတော ပူရိတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကတံ အဂဟေတွာ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခါသမပ္ပမာဏော ဂဟေတဗ္ဗော။
တတ္ထ ထူပီကတံ နာမ ‘‘ပဉ္စဟိ ဘောဇနေဟိ ကတ’’န္တိ အဘယတ္ထေရော အာဟ။ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ပန ‘‘ပိဏ္ဍပါတော နာမ ယာဂုပိ ဘတ္တမ္ပိ ခါဒနီယမ္ပိ စုဏ္ဏပိဏ္ဍောပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပီ’’တိ ဣဒံ သုတ္တံ ဝတွာ ဒသိကသုတ္တမ္ပိ ထူပီကတံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ။ တေသံ ဝါဒံ သုတွာ ဘိက္ခူ ရောဟဏံ ဂန္တွာ စူဠသုမနတ္ထေရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဘန္တေ ထူပီကတပိဏ္ဍပါတော ကေန ပရိစ္ဆိန္နော’’တိ? တေသဉ္စ ထေရာနံ ဝါဒံ အာရောစေသုံ။ ထေရော သုတွာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၅။) [သျ]အာဟ – ‘‘အဟော, စူဠနာဂေါ သာသနတော ဘဋ္ဌော, အဟံ ဧတဿ သတ္တက္ခတ္တုံ ဝိနယံ ဝါစေန္တော န ကဒါစိ ဧဝံ အဝစံ, အယံ ကုတော လဘိတွာ ဧဝံ ဝဒသီ’’တိ။ ဘိက္ခူ ထေရံ ယာစိံသု – ‘‘ကထေထ ဒါနိ, ဘန္တေ, ကေန ပရိစ္ဆိန္နော’’တိ? ‘‘ယာဝကာလိကေနာဝုသော’’တိ ထေရော အာဟ။ တသ္မာ ယံကိဉ္စိ ယာဂုဘတ္တံ ဝါ ဖလာဖလံ ဝါ အာမိသဇာတိကံ သမတိတ္တိကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ အဓိဋ္ဌာနုပဂေန ပတ္တေန, ဣတရေန ပန ထူပီကတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယာမကာလိကသတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနိ ပန အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တေပိ ထူပီကတာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဒွီသု ပတ္တေသု ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ပူရေတွာ ဝိဟာရံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပစ္စရိယံ ပန ဝုတ္တံ။ ယံ ပတ္တေ ပက္ခိပိယမာနံ ပူဝဥစ္ဆုခဏ္ဍဖလာဖလာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟတိ, တံ ထူပီကတံ နာမ န ဟောတိ။ ပူဝဝဋံသကံ ဌပေတွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေန္တိ, ထူပီကတမေဝ ဟောတိ။ ပုပ္ဖဝဋံသကတက္ကောလကဋုကဖလာဒိဝဋံသကေ ပန ဌပေတွာ ဒိန္နံ ထူပီကတံ န ဟောတိ။ ဘတ္တဿ ဥပရိ ထာလကံ ဝါ ပတ္တံ ဝါ ဌပေတွာ ပူရေတွာ ဂဏှာတိ, ထူပီကတံ နာမ န ဟောတိ။ ကုရုန္ဒိယမ္ပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ထာလကေ ဝါ ပဏ္ဏေ ဝါ ပက္ခိပိတွာ တံ ပတ္တမတ္ထကေ ဌပေတွာ ဒေန္တိ, ပါဋေက္ကဘာဇနံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။
ဣဓ အနာပတ္တိယံ ဂိလာနော န အာဂတော, တသ္မာ ဂိလာနဿပိ ထူပီကတံ န ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန သုပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
တတိယော ဝဂ္ဂေါ။
၄။ သက္ကစ္စဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၀၆။ သက္ကစ္စန္တိ ဧတ္ထာပိ အသက္ကစ္စံ ပဋိဂ္ဂဟဏေယေဝ အာပတ္တိ, ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပန သုပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ။ သက္ကစ္စန္တိ စ ပတ္တသညီတိ စာတိ ဥဘယံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ ဋီ ၆၀၈။ သပဒါနန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဩဓိံ အကတွာ အနုပဋိပါဋိယာ။ သမသူပကေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝ။
֍ ဋီ ၆၁၀။ ထူပကတောတိ မတ္ထကတော၊ ဝေမဇ္ဈတောတိ အတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၆။) [သျ]֍ ဋီ ၆၁၁။ ပဋိစ္ဆာဒေတွာဒေန္တီတိ မာဃာတသမယာဒီသု ပဋိစ္ဆန္နံ ဗျဉ္ဇနံ ကတွာ ဒေန္တိ။ ဝိညတ္တိယံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။
֍ ဋီ ၆၁၄။ ဥဇ္ဈာနသညီသိက္ခာပဒေပိ ဂိလာနော န မုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၆၁၅။ နာတိမဟန္တော ကဗဠောတိ မယူရဏ္ဍံ အတိမဟန္တံ, ကုက္ကုဋဏ္ဍံ အတိခုဒ္ဒကံ, တေသံ ဝေမဇ္ဈပ္ပမာဏော။ ခဇ္ဇကေတိ ဧတ္ထ မူလခါဒနီယာဒိ သဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထော ဝဂ္ဂေါ။
၅။ ကဗဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၁၇။ အနာဟဋေတိ အနာဟရိတေ၊ မုခဒွါရံ အသမ္ပာပိတေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၆၁၈။ သဗ္ဗံ ဟတ္ထန္တိ သကလဟတ္ထံ။
֍ ဋီ ၆၁၉။ သကဗဠေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မံ ကထေန္တော ဟရီတကံ ဝါ လဋ္ဌိမဓုကံ ဝါ မုခေ ပက္ခိပိတွာ ကထေတိ။ ယတ္တကေန ဝစနံ အပရိပုဏ္ဏံ န ဟောတိ, တတ္တကေ မုခမှိ သန္တေ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၂၀။ ပိဏ္ဍုက္ခေပကန္တိ ပိဏ္ဍံ ဥက္ခိပိတွာ ဥက္ခိပိတွာ။
֍ ဋီ ၆၂၁။ ကဗဠာဝစ္ဆေဒကန္တိ ကဗဠံ အဝစ္ဆိန္ဒိတွာ အဝစ္ဆိန္ဒိတွာ။
֍ ဋီ ၆၂၂။ အဝဂဏ္ဍကာရကန္တိ မက္ကဋော ဝိယ ဂဏ္ဍေ ကတွာ ကတွာ။
֍ ဋီ ၆၂၃။ ဟတ္ထနိဒ္ဓုနကန္တိ ဟတ္ထံ နိဒ္ဓုနိတွာ နိဒ္ဓုနိတွာ။
֍ ဋီ ၆၂၄။ သိတ္ထာဝကာရကန္တိ သိတ္ထာနိ အဝကိရိတွာ အဝကိရိတွာ။
֍ ဋီ ၆၂၅။ ဇိဝှါနိစ္ဆာရကန္တိ ဇိဝှံ နိစ္ဆာရေတွာ နိစ္ဆာရေတွာ။
֍ ဋီ ၆၂၆။ စပုစပုကာရကန္တိ စပု စပူတိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ ကတွာ။
ပဉ္စမော ဝဂ္ဂေါ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၇။) [သျ]၆။ သုရုသုရုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၂၇။ သုရုသုရုကာရကန္တိ သုရုသုရူတိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကတွာ ကတွာ။ ဒဝေါတိ ပရိဟာသဝစနံ၊ တံ ယေန ကေနစိ ပရိယာယေန ‘‘ကိံ ဗုဒ္ဓေါ, သိလကဗုဒ္ဓေါ, ပဋိဗုဒ္ဓေါ၊ ကိံ ဓမ္မော, ဂေါဓမ္မော, အဇဓမ္မော၊ ကိံ သံဃော, မိဂသံဃော, ပသုသံဃော’’တိအာဒိနာ နယေန တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၆၂၈။ ဟတ္ထနိလ္လေဟကန္တိ ဟတ္ထံ နိလ္လေဟိတွာ နိလ္လေဟိတွာ။ ဘုဉ္ဇန္တေန ဟိ အင်္ဂုလိမတ္တမ္ပိ နိလ္လေဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃနယာဂုဖာဏိတပါယာသာဒိကေ ပန အင်္ဂုလီဟိ ဂဟေတွာ အင်္ဂုလိယော မုခေ ပဝေသေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တနိလ္လေဟကဩဋ္ဌနိလ္လေဟကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဧကင်္ဂုလိယာပိ ပတ္တော န နိလ္လေဟိတဗ္ဗော, ဧကဩဋ္ဌောပိ ဇိဝှါယ န နိလ္လေဟိတဗ္ဗော, ဩဋ္ဌမံသေဟိ ဧဝ ပန ဂဟေတွာ အန္တော ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၃၁။ ကောကနဒေတိ ဧဝံနာမကေ။ ကောကနဒန္တိ ပဒုမံ ဝုစ္စတိ, သော စ ပါသာဒေါ ပဒုမသဏ္ဌာနော, တေနဿ ကောကနဒေါတွေဝ နာမံ အကံသု။ န သာမိသေန ဟတ္ထေန ပါနီယထာလကန္တိ ဧတံ ပဋိက္ကူလဝသေန ပဋိက္ခိတ္တံ, တသ္မာ သံဃိကမ္ပိ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ဂိဟိသန္တကမ္ပိ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ သင်္ခမ္ပိ သရာဝမ္ပိ ထာလကမ္ပိ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ, ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန ဟတ္ထဿ ဧကဒေသော အာမိသမက္ခိတော န ဟောတိ, တေန ပဒေသေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၃၂။ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝါတိ သိတ္ထာနိ ဥဒကတော ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသိံ ကတွာ ဥဒကံ ဆဍ္ဍေတိ။ ဘိန္ဒိတွာ ဝါတိ သိတ္ထာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဒကဂတိကာနိ ကတွာ ဆဍ္ဍေတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေ ဝါတိ ပဋိဂ္ဂဟေန ပဋိစ္ဆန္တော နံ ပဋိဂ္ဂဟေ ဆဍ္ဍေတိ။ နီဟရိတွာတိ ဗဟိ နီဟရိတွာ ဆဍ္ဍေတိ၊ ဧဝံ ဆဍ္ဍေန္တဿ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၆၃၄။ သေတစ္ဆတ္တန္တိ ဝတ္ထပလိဂုဏ္ဌိတံ ပဏ္ဍရစ္ဆတ္တံ။ ကိလဉ္ဇစ္ဆတ္တန္တိ ဝိလီဝစ္ဆတ္တံ။ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တန္တိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ကတံ။ မဏ္ဍလဗဒ္ဓံ သလာကဗဒ္ဓန္တိ ဣဒံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ဆတ္တာနံ ပဉ္ဇရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဟိ မဏ္ဍလဗဒ္ဓါနိ စေဝ ဟောန္တိ သလာကဗဒ္ဓါနိ စ။ ယမ္ပိ တတ္ထဇာတကဒဏ္ဍကေန ကတံ ဧကပဏ္ဏစ္ဆတ္တံ ဟောတိ, တမ္ပိ ဆတ္တမေဝ။ ဧတေသု ယံကိဉ္စိ ဆတ္တံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၈။) [သျ]ပါဏိမှိ အဿာတိ ဆတ္တပါဏိ။ သော တံ ဆတ္တံ ဓာရယမာနော ဝါ အံသေ ဝါ ကတွာ ဦရုမှိ ဝါ ဌပေတွာ ယာဝ ဟတ္ထေန န မုစ္စတိ, တာဝဿ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဒေသေန္တဿ ဝုတ္တနယေန ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပနဿ အညော ဆတ္တံ ဓာရေတိ, ဆတ္တပါဒုကာယ ဝါ ဌိတံ ဟောတိ, ဟတ္ထတော အပဂတမတ္တေ ဆတ္တပါဏိ နာမ န ဟောတိ။ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၆၃၅။ ဒဏ္ဍပါဏိဿာတိ ဧတ္ထ ဒဏ္ဍော နာမ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ စတုဟတ္ထပ္ပမာဏော ဒဏ္ဍပါဏိဘာဝေါ ပနဿ ဆတ္တပါဏိမှိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၆၃၆။ သတ္ထပါဏိမှိပိ ဧသေဝ နယော။ အသိံ သန္နဟိတွာ ဌိတောပိ ဟိ သတ္ထပါဏိသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။
֍ ဋီ ၆၃၇။ အာဝုဓပါဏိဿာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ – ‘‘အာဝုဓံ နာမ စာပေါ ကောဒဏ္ဍော’’တိ, အထ ခေါ သဗ္ဗာပိ ဓနုဝိကတိ သဒ္ဓိံ သရဝိကတိယာ အာဝုဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ သဒ္ဓိံ ဝါ သရေန ဓနုံ ဂဟေတွာ သုဒ္ဓဓနုံ ဝါ သုဒ္ဓသရံ ဝါ သဇိယဓနုံ ဝါ နိဇ္ဇိယဓနုံ ဝါ ဂဟေတွာ ဌိတဿ ဝါ နိသိန္နဿ ဝါ ဓမ္မော ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပနဿ ဓနုံ ကဏ္ဌေပိ ပဋိမုက္ကံ ဟောတိ, ယာဝ ဟတ္ထေန န ဂဏှာတိ, တာဝ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ။
ဆဋ္ဌော ဝဂ္ဂေါ။
၇။ ပါဒုကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၃၈။ အက္ကန္တဿာတိ ဆတ္တဒဏ္ဍကေ အင်္ဂုလန္တရံ အပ္ပဝေသေတွာ ကေဝလံ ပါဒုကံ အက္ကမိတွာ ဌိတဿ။ ပဋိမုက္ကဿာတိ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဌိတဿ။ ဥပါဟနာယပိ ဧသေဝ နယော။ ဩမုက္ကောတိ ပနေတ္ထ ပဏှိကဗဒ္ဓံ ဩမုဉ္စိတွာ ဌိတော ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၆၄၀။ ယာနဂတဿာတိ ဧတ္ထ သစေပိ ဒွီဟိ ဇနေဟိ ဟတ္ထသံဃာဋေန ဂဟိတော, သာဋကေ ဝါ ဌပေတွာ ဝံသေန ဝယှတိ, အယုတ္တေ ဝါ ဝယှာဒိကေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၉။) [သျ]ယာနေ, ဝိသင်္ခရိတွာ ဝါ ဌပိတေ စက္ကမတ္တေပိ နိသိန္နော ယာနဂတောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ပန ဒွေပိ ဧကယာနေ နိသိန္နာ ဟောန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ ဝိသုံ နိသိန္နေသုပိ ဥစ္စေ ယာနေ နိသိန္နေန နီစေ နိသိန္နဿ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ, သမပ္ပမာဏေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပုရိမေ ယာနေ နိသိန္နေန ပစ္ဆိမေ နိသိန္နဿ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆိမေ ပန ဥစ္စတရေပိ နိသိန္နေန ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၄၁။ သယနဂတဿာတိ အန္တမသော ကဋသာရကေပိ ပကတိဘူမိယမ္ပိ နိပန္နဿ ဥစ္စေပိ မဉ္စပီဌေ ဝါ ဘူမိပဒေသေ ဝါ ဌိတေန နိသိန္နေန ဝါ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သယနဂတေန ပန သယနဂတဿ ဥစ္စတရေ ဝါ သမပ္ပမာဏေ ဝါ နိပန္နေန ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိပန္နေန စ ဌိတဿ ဝါ နိသိန္နဿ ဝါ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ, နိသိန္နေနာပိ ဌိတဿ ဝါ နိသိန္နဿ ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ ဌိတေန ဌိတဿေဝ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၄၂။ ပလ္လတ္ထိကာယာတိ အာယောဂပလ္လတ္ထိကာယ ဝါ ဟတ္ထပလ္လတ္ထိကာယ ဝါ ဒုဿပလ္လတ္ထိကာယ ဝါ ယာယ ကာယစိ ပလ္လတ္ထိကာယ နိသိန္နဿ အဂိလာနဿ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၄၃။ ဝေဌိတသီသဿာတိ ဒုဿဝေဌနေန ဝါ မောဠိအာဒီဟိ ဝါ ယထာ ကေသန္တော န ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဝေဌိတသီသဿ။
֍ ဋီ ၆၄၄။ ဩဂုဏ္ဌိတသီသဿာတိ သသီသံ ပါရုတဿ။
֍ ဋီ ၆၄၅။ ဆမာယံ နိသိန္နေနာတိ ဘူမိယံ နိသိန္နေန။ အာသနေ နိသိန္နဿာတိ အန္တမသော ဝတ္ထမ္ပိ တိဏာနိပိ သန္ထရိတွာ နိသိန္နဿ။
֍ ဋီ ၆၄၇။ ဆပကဿာတိ စဏ္ဍာလဿ။ ဆပကီတိ စဏ္ဍာလီ။ နိလီနောတိ ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယော ဟိ နာမ။ သဗ္ဗမိဒံ စရိမံ ကတန္တိ တတ္ထေဝ ပရိပတီတိ ‘‘သဗ္ဗော အယံ လောကော သင်္ကရံ ဂတော နိမ္မရိယာဒေါ’’တိ ဣမံ ဝစနံ ဝတွာ တတ္ထေဝ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ အန္တရာ ရုက္ခတော ပတိတော။ ပတိတွာ စ ပန ဥဘိန္နမ္ပိ ပုရတော ဌတွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘ဥဘော အတ္ထံ န ဇာနန္တိ…ပေ… အသ္မာ ကုမ္ဘမိဝါဘိဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဥဘော အတ္ထံ န ဇာနန္တီတိ ဒွေပိ ဇနာ ပါဠိယာ အတ္ထံ န ဇာနန္တိ။ ဓမ္မံ န ပဿရေတိ ပါဠိံ န ပဿန္တိ။ ကတမေ တေ ဥဘောတိ? ‘‘ယော စာယံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၀။) [သျ]မန္တံဝါစေတိ, ယော စာဓမ္မေနဓီယတီ’’တိ။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏဉ္စ ရာဇာနဉ္စ ဥဘောပိ အဓမ္မိကဘာဝေ ဌပေသိ။
တတော ဗြာဟ္မဏော သာလီနန္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ဇာနာမဟံ ဘော ‘‘အယံ အဓမ္မော’’တိ၊ အပိ စ ခေါ မယာ ဒီဃရတ္တံ သပုတ္တဒါရပရိဇနေန ရညော သန္တကော သာလီနံ ဩဒနော ဘုတ္တော။ သုစိမံသူပသေစနောတိ နာနပ္ပကာရဝိကတိသမ္ပာဒိတံ သုစိမံသူပသေစနံ မိဿီကရဏမဿာတိ သုစိမံသူပသေစနော။ တသ္မာ ဓမ္မေ န ဝတ္တာမီတိ ယသ္မာ ဧဝံ မယာ ရညော ဩဒနော ဘုတ္တော, အညေ စ ဗဟူ လာဘာ လဒ္ဓါ, တသ္မာ ဓမ္မေ အဟံ န ဝတ္တာမိ ဥဒရေ ဗဒ္ဓေါ ဟုတွာ, န ဓမ္မံ အဇာနန္တော။ အယဉှိ ဓမ္မော အရိယေဟိ ဝဏ္ဏိတော ပသတ္ထော ထောမိတောတိ ဇာနာမိ။
အထ နံ ဆပကော ‘‘ဓိရတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယေန အဇ္ဈဘာသိ။ တဿတ္ထော – ယော တယာ ဓနလာဘော စ ယသလာဘော စ လဒ္ဓေါ, ဓိရတ္ထု တံ ဓနလာဘံ ယသလာဘဉ္စ ဗြာဟ္မဏ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အယံ တယာ လဒ္ဓေါ လာဘော အာယတိံ အပါယေသု ဝိနိပါတနဟေတုနာ သမ္ပတိ စ အဓမ္မစရဏေန ဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ ဧဝရူပါ ယာ ဝုတ္တိ အာယတိံ ဝိနိပါတေန ဣဓ အဓမ္မစရဏေန ဝါ နိပ္ပဇ္ဇတိ, ကိံ တာယ ဝုတ္တိယာ? တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဓိရတ္ထု တံ ဓနလာဘံ, ယသလာဘဉ္စ ဗြာဟ္မဏ၊
ယာ ဝုတ္တိ ဝိနိပါတေန, အဓမ္မစရဏေန ဝါ’’တိ။
ပရိဗ္ဗဇ မဟာဗြဟ္မေတိ မဟာဗြာဟ္မဏ ဣတော ဒိသာ သီဃံ ပလာယဿု။ ပစန္တညေပိ ပါဏိနောတိ အညေပိ သတ္တာ ပစန္တိ စေဝ ဘုဉ္ဇန္တိ စ၊ န ကေဝလံ တွဉ္စေဝ ရာဇာ စ။ မာ တွံ အဓမ္မော အာစရိတော အသ္မာ ကုမ္ဘမိဝါဘိဒါတိ သစေ ဟိ တွံ ဣတော အပရိဗ္ဗဇိတွာ ဣမံ အဓမ္မံ အာစရိဿသိ, တတော တွံ သော အဓမ္မော ဧဝံ အာစရိတော ယထာ ဥဒကကုမ္ဘံ ပါသာဏော ဘိန္ဒေယျ၊ ဧဝံ ဘေစ္ဆတိ, တေန မယံ တံ ဝဒါမ –
‘‘ပရိဗ္ဗဇ မဟာဗြဟ္မေ, ပစန္တညေပိ ပါဏိနော၊
မာ တွံ အဓမ္မော အာစရိတော, အသ္မာ ကုမ္ဘမိဝါဘိဒါ’’တိ။
ဥစ္စေ အာသနေတိ အန္တမသော ဘူမိပ္ပဒေသေပိ ဥန္နတဋ္ဌာနေ နိသိန္နဿ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၁။) [သျ]֍ ဋီ ၆၄၈။ နဌိတော နိသိန္နဿာတိ သစေပိ ထေရုပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဌိတံ ဒဟရဘိက္ခုံ အာသနေ နိသိန္နော မဟာထေရော ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, န ကထေတဗ္ဗံ။ ဂါရဝေန ပန ထေရံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပုစ္ဆထာတိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, ပဿေ ဌိတဘိက္ခုဿ ကထေမီတိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၄၉။ န ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တေနာတိ ဧတ္ထ သစေ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, န ကထေတဗ္ဗံ။ ပစ္ဆိမဿ ဘိက္ခုနော ကထေမီတိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သဒ္ဓိံ ဥဂ္ဂဟိတဓမ္မံ ပန သဇ္ဈာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမဓုရေန ဂစ္ဆန္တဿ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၅၀။ န ဥပ္ပထေနာတိ ဧတ္ထာပိ သစေ ဒွေပိ သကဋပထေ ဧကေကစက္ကပထေန ဝါ ဥပ္ပထေန ဝါ သမဓုရံ ဂစ္ဆန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၅၁။ အသဉ္စိစ္စာတိ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တဿ သဟသာ ဥစ္စာရော ဝါ ပဿာဝေါ ဝါ နိက္ခမတိ, အသဉ္စိစ္စ ကတော နာမ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၆၅၂။ န ဟရိတေတိ ဧတ္ထ ယမ္ပိ ဇီဝရုက္ခဿ မူလံ ပထဝိယံ ဒိဿမာနံ ဂစ္ဆတိ, သာခါ ဝါ ဘူမိလဂ္ဂါ ဂစ္ဆတိ, သဗ္ဗံ ဟရိတသင်္ခါတမေဝ။ ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနေ ပါတေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဟရိတဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ သဟသာ နိက္ခမတိ, ဂိလာနဋ္ဌာနေ ဌိတော ဟောတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဟရိတေ ကတောတိ အပ္ပဟရိတံ အလဘန္တေန တိဏဏ္ဍုပကံ ဝါ ပလာလဏ္ဍုပကံ ဝါ ဌပေတွာ ကတောပိ ပစ္ဆာ ဟရိတံ ဩတ္ထရတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ခေဠေန စေတ္ထ သိင်္ဃာဏိကာပိ သင်္ဂဟိတာတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၆၅၃။ န ဥဒကေတိ ဧတံ ပရိဘောဂဥဒကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဝစ္စကုဋိသမုဒ္ဒါဒိဥဒကေသု ပန အပရိဘောဂေသု အနာပတ္တိ။ ဒေဝေ ဝဿန္တေ သမန္တတော ဥဒကောဃော ဟောတိ, အနုဒကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တဿေဝ နိက္ခမတိ, ဝဋ္ဋတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧတာဒိသေ ကာလေ အနုဒကဋ္ဌာနံ အလဘန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သေသံ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
သတ္တမော ဝဂ္ဂေါ။
သမုဋ္ဌာနာဒိဒီပနတ္ထာယ ပနေတ္ထ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ – ဥဇ္ဇဂ္ဃိကဥစ္စာသဒ္ဒပဋိသံယုတ္တာနိ စတ္တာရိ, သကဗဠေန မုခေန ဗျာဟရဏံ ဧကံ, ဆမာနီစာသနဌာနပစ္ဆတောဂမနဥပ္ပထဂမနပဋိသံယုတ္တာနိ ပဉ္စာတိ ဣမာနိ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနာနိ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌဟန္တိ, ကိရိယာနိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၂။) [သျ]သညာဝိမောက္ခာနိ, သစိတ္တကာနိ, လောကဝဇ္ဇာနိ, ကာယကမ္မဝစီကမ္မာနိ, အကုသလစိတ္တာနိ, ဒုက္ခဝေဒနာနီတိ။
သူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒံ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဆတ္တပါဏိဒဏ္ဍပါဏိသတ္ထပါဏိအာဝုဓပါဏိပါဒုကဥပါဟနယာနသယနပလ္လတ္ထိကဝေဌိတဩဂုဏ္ဌိတနာမကာနိ ဧကာဒသ သိက္ခာပဒါနိ ဓမ္မဒေသနသမုဋ္ဌာနာနိ ဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌဟန္တိ, ကိရိယာကိရိယာနိ, သညာဝိမောက္ခာနိ, သစိတ္တကာနိ, လောကဝဇ္ဇာနိ, ဝစီကမ္မာနိ, အကုသလစိတ္တာနိ, ဒုက္ခဝေဒနာနီတိ။
အဝသေသာနိ တေပဏ္ဏာသ သိက္ခာပဒါနိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာနီတိ။
သဗ္ဗသေခိယေသု အာဗာဓပစ္စယာ အနာပတ္တိ, ထူပီကတပိဏ္ဍပါတေ သူပဗျဉ္ဇနေန ပဋိစ္ဆာဒနေ ဥဇ္ဈာနသညိမှီတိ တီသု သိက္ခာပဒေသု ဂိလာနော နတ္ထီတိ။
သေခိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သေခိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၈။ သတ္တာဓိကရဏသမထာ
֍ ဋီ ၆၅၅။ အဓိကရဏသမထေသု – သတ္တာတိ တေသံ ဓမ္မာနံ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါ။ စတုဗ္ဗိဓံ အဓိကရဏံ သမေန္တိ ဝူပသမေန္တီတိ အဓိကရဏသမထာ။ တေသံ ဝိတ္ထာရော ခန္ဓကေ စ ပရိဝါရေ စ ဝုတ္တော, တဿတ္ထံ တတ္ထေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အနန္တရာယေန ယထာ, နိဋ္ဌိတာ ဝဏ္ဏနာ အယံ၊
အနန္တရာယေန တထာ, သန္တိံ ပပ္ပေါန္တု ပါဏိနော။
စိရံ တိဋ္ဌတု သဒ္ဓမ္မော, ကာလေ ဝဿံ စိရံ ပဇံ၊
တပ္ပေတု ဒေဝေါ ဓမ္မေန, ရာဇာ ရက္ခတု မေဒနိန္တိ။
မဟာဝိဘင်္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၃။) [သျ]ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ ပါရာဇိကကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
ယော ဘိက္ခူနံ ဝိဘင်္ဂဿ, သင်္ဂဟိတော အနန္တရံ၊
ဘိက္ခုနီနံ ဝိဘင်္ဂဿ, တဿ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော။
ပတ္တော ယတော တတော တဿ, အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံ၊
ကာတုံ ပါရာဇိကေ တာဝ, ဟောတိ သံဝဏ္ဏနာ အယံ။
၁။ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၅၆။ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ…ပေ… သာဠှော မိဂါရနတ္တာတိ ဧတ္ထ သာဠှောတိ တဿ နာမံ၊ မိဂါရမာတုယာ ပန နတ္တာ ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘မိဂါရနတ္တာ’’တိ။ နဝကမ္မိကန္တိ နဝကမ္မာဓိဋ္ဌာယိကံ။ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ ဗျတ္တာတိ ဝေယျတ္တိကေန သမန္နာဂတာ။ မေဓာဝိနီတိ ပါဠိဂ္ဂဟဏေ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထဂ္ဂဟဏေ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ သမန္နာဂတာ။ ဒက္ခာတိ ဆေကာ၊ အဝိရဇ္ဈိတွာ သီဃံ ကတ္တဗ္ဗကာရိနီတိ အတ္ထော။ အနလသာတိ အာလသိယဝိရဟိတာ။ တတြုပါယာယာတိ တေသု တေသု ကမ္မေသု ဥပါယဘူတာယ။ ဝီမံသာယာတိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မုပပရိက္ခာယ။ သမန္နာဂတာတိ သမ္ပယုတ္တာ။ အလံ ကာတုန္တိ သမတ္ထာ တံ တံ ကမ္မံ ကာတုံ။ အလံ သံဝိဓာတုန္တိ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဣဒံ ဟောတူတိ ဧဝံ သံဝိဒဟိတုမ္ပိ သမတ္ထာ။ ကတာကတံ ဇာနိတုန္တိ ကတဉ္စ အကတဉ္စ ဇာနိတုံ။ တေတိ တေ ဥဘော၊ သာ စ သုန္ဒရီနန္ဒာ သော စ သာဠှောတိ အတ္ထော။ ဘတ္တဂ္ဂေတိ ပရိဝေသနဋ္ဌာနေ။ နိကူဋေတိ ကောဏသဒိသံ ကတွာ ဒဿိတေ ဂမ္ဘီရေ။ ဝိဿရော မေ ဘဝိဿတီတိ ဝိရူပေါ မေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၄။) [သျ]သရော ဘဝိဿတိ၊ ဝိပ္ပကာရသဒ္ဒေါ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ပတိမာနေန္တီတိ အပေက္ခမာနာ။ ကျာဟန္တိ ကိံ အဟံ။ ဇရာဒုဗ္ဗလာတိ ဇရာယ ဒုဗ္ဗလာ။ စရဏဂိလာနာတိ ပါဒရောဂေန သမန္နာဂတာ။
၆၅၇-၈။ အဝဿုတာတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတာ၊ တိန္တာ ကိလိန္နာတိ အတ္ထော။ ပဒဘာဇနေ ပနဿ တမေဝ ရာဂံ ဂဟေတွာ ‘‘သာရတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာရတ္တာတိ ဝတ္ထံ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန သုဋ္ဌု ရတ္တာ။ အပေက္ခဝတီတိ တဿေဝ ရာဂဿ ဝသေန တသ္မိံ ပုရိသေ ပဝတ္တာယ အပေက္ခာယ သမန္နာဂတာ။ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာတိ တေန ရာဂေန တသ္မိံ ပုရိသေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတစိတ္တာ ဝိယ။ ဧသ နယော ဒုတိယပဒဝိဘင်္ဂေပိ။ ပုရိသပုဂ္ဂလဿာတိ ပုရိသသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ အဓက္ခကန္တိ အက္ခကာနံ အဓော။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ဥပရိ။ ပဒဘာဇနေ ပန ပဒပဋိပါဋိယာ ဧဝ ‘‘ဟေဋ္ဌက္ခကံ ဥပရိဇာဏုမဏ္ဍလ္လ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဥဗ္ဘကပ္ပရမ္ပိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ သေသံ မဟာဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုရိမာယော ဥပါဒါယာတိ သာဓာရဏပါရာဇိကေဟိ ပါရာဇိကာယော စတဿော ဥပါဒါယာတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာတိ ဣဒံ ပန ဣမိဿာ ပါရာဇိကာယ နာမမတ္တံ, တသ္မာ ပဒဘာဇနေ န ဝိစာရိတံ။
֍ ဋီ ၆၅၉။ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ပဒါနုက္ကမေန ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ အဝဿုတာဒိဘေဒေန အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘတောအဝဿုတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘတောအဝဿုတေတိ ဥဘတောအဝဿဝေ၊ ဘိက္ခုနိယာ စေဝ ပုရိသဿ စ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ ကာယေန ကာယံ အာမသတီတိ ဘိက္ခုနီ ယထာပရိစ္ဆိန္နေန ကာယေန ပုရိသဿ ယံကိဉ္စိ ကာယံ ပုရိသော ဝါ ယေန ကေနစိ ကာယေန ဘိက္ခုနိယာ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာယံ အာမသတိ, ဥဘယထာပိ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ။ ကာယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ အတ္တနော ကာယေန ပုရိသဿ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ။ အာမသတီတိ ဧတ္ထ သယံ ဝါ အာမသတု, တဿ ဝါ အာမသနံ သာဒိယတု, ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ကာယန္တိ အတ္တနော ဝုတ္တပ္ပကာရကာယပဋိဗဒ္ဓေန ပုရိသဿ ကာယံ။ အာမသတီတိ ဣဓာပိ သယံ ဝါ အာမသတု, တဿ ဝါ အာမသနံ သာဒိယတု, ထုလ္လစ္စယမေဝ။ အဝသေသပဒေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၅။) [သျ]သစေ ပန ဘိက္ခု စေဝ ဘိက္ခုနီ စ ဟောတိ, တတြ စေ ဘိက္ခုနီ အာမသတိ, ဘိက္ခု နိစ္စလော ဟုတွာ စိတ္တေန သာဒိယတိ, ဘိက္ခု အာပတ္တိယာ န ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ ဘိက္ခု အာမသတိ, ဘိက္ခုနီ နိစ္စလာ ဟုတွာ စိတ္တေနေဝ အဓိဝါသေတိ, ကာယင်္ဂံ အစောပယမာနာပိ ပါရာဇိကက္ခေတ္တေ ပါရာဇိကေန, ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တေ ထုလ္လစ္စယေန, ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ ဒုက္ကဋေန ကာရေတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သာဒိယေယျာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အယံ အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆယော။ ဧဝံ ပန သတိ ကိရိယာသမုဋ္ဌာနတာ န ဒိဿတိ, တသ္မာ တဗ္ဗဟုလနယေန သာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၆၆၀။ ဥဗ္ဘက္ခကန္တိ အက္ခကာနံ ဥပရိ။ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ဟေဋ္ဌာ။ ဧတ္ထ စ အဓောကပ္ပရမ္ပိ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။
֍ ဋီ ၆၆၂။ ဧကတောအဝဿုတေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧကတောတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ, တထာပိ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ အဝဿုတေ သတိ အယံ အာပတ္တိဘေဒေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတြာယံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝိနိစ္ဆယော – ဘိက္ခုနီ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတာ, ပုရိသောပိ တထေဝ။ အဓက္ခကေ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလေ ကာယပ္ပဒေသေ ကာယသံသဂ္ဂသာဒိယနေ သတိ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ။ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ, ပုရိသဿ မေထုနရာဂေါ ဝါ ဂေဟဿိတပေမံ ဝါ သုဒ္ဓစိတ္တံ ဝါ ဟောတု, ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ဘိက္ခုနိယာ မေထုနရာဂေါ, ပုရိသဿ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ ဝါ မေထုနရာဂေါ ဝါ ဂဟေဿိတပေမံ ဝါ သုဒ္ဓစိတ္တံ ဝါ ဟောတု, ဒုက္ကဋံ။ ဘိက္ခုနိယာ ဂေဟဿိတပေမံ, ပုရိသဿ ဝုတ္တေသု စတူသု ယံ ဝါ တံ ဝါ ဟောတု, ဒုက္ကဋမေဝ။ ဘိက္ခုနိယာ သုဒ္ဓစိတ္တံ, ပုရိသဿ ဝုတ္တေသု စတူသု ယံ ဝါ တံ ဝါ ဟောတု, အနာပတ္တိ။
သစေ ပန ဘိက္ခု စေဝ ဟောတိ ဘိက္ခုနီ စ ဥဘိန္နံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ, ဘိက္ခုဿ သံဃာဒိသေသော, ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ။ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ, ဘိက္ခုဿ မေထုနရာဂေါ ဝါ ဂေဟဿိတပေမံ ဝါ, ဘိက္ခုနိယာ ထုလ္လစ္စယံ, ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။ ဥဘိန္နံ မေထုနရာဂေါ ဝါ ဂေဟဿိတပေမံ ဝါ, ဥဘိန္နမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ယဿ ယတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တံ, တဿ တတ္ထ အနာပတ္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ သုဒ္ဓစိတ္တံ, ဥဘိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၆။) [သျ]֍ ဋီ ၆၆၃။ အနာပတ္တိအသဉ္စိစ္စာတိအာဒီသု ဝိရဇ္ဈိတွာ ဝါ အာမသန္တိယာ အညဝိဟိတာယ ဝါ ‘‘အယံ ပုရိသော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ’’တိ အဇာနန္တိယာ ဝါ တေန ဖုဋ္ဌာယပိ တံ ဖဿံ အသာဒိယန္တိယာ ဝါ အာမသနေပိ သတိ အနာပတ္တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနန္တိ။
ပဌမပါရာဇိကံ။
၂။ ဒုတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၆၄။ ဒုတိယေ ပါရာဇိကေ – ကစ္စိ နော သာတိ ကစ္စိ နု သာ။ အဝဏ္ဏောတိ အဂုဏော။ အကိတ္တီတိ နိန္ဒာ။ အယသောတိ ပရိဝါရဝိပတ္တိ၊ ပရမ္မုခဂရဟာ ဝါ။
֍ ဋီ ၆၆၅။ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာတိ ဣဒမ္ပိ ဣမိဿာ ပါရာဇိကာယ နာမမတ္တမေဝ, တသ္မာ ပဒဘာဇနေ န ဝိစာရိတံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
֍ ဋီ ၆၆၆။ သာ ဝါ အာရောစေတီတိ ယာ ပါရာဇိကံ အာပန္နာ, သာ သယံ အာရောစေတိ။ အဋ္ဌန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရန္တိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏာနံ စတုန္နံ အသာဓာရဏာနဉ္စ စတုန္နမေဝ အညတရံ။ ဣဒဉ္စ ပါရာဇိကံ ပစ္ဆာ ပညတ္တံ, တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌန္န’’န္တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ။ ပုရိမေန ပန သဒ္ဓိံ ယုဂဠတ္တာ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေတိ ဓုရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေ။ ဝိတ္ထာရကထာ ပနေတ္ထ သပ္ပါဏကဝဂ္ဂမှိ ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြ ဟိ ပါစိတ္တိယံ, ဣဓ ပါရာဇိကန္တိ အယမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝ။ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာတိ ဣဒမ္ပိဣမိဿာ ပါရာဇိကာယ နာမမတ္ထာမေဝ, တသ္မာ ပဒဘာဇနေ န ဝိစာရိတံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယပါရာဇိကံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၇။) [သျ]၃။ တတိယပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၆၉။ တတိယေ – ဓမ္မေနာတိ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ။ ဝိနယေနာတိ စောဒေတွာ သာရေတွာ။ ပဒဘာဇနံ ပနဿ ‘‘ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ဥက္ခိတ္တော သုဥက္ခိတ္တော ဟောတီ’’တိ ဣမံ အဓိပ္ပါယမတ္တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သတ္ထုသာသနေနာတိ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုသာဝနသမ္ပဒါယ စ။ ပဒဘာဇနေ ပနဿ ‘‘ဇိနသာသနေန ဗုဒ္ဓသာသနေနာ’’တိ ဝေဝစနမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ။ သံဃံ ဝါ ဂဏံ ဝါတိအာဒီသု ယေန သံဃေန ကမ္မံ ကတံ, တံ သံဃံ ဝါ တတ္ထ သမ္ဗဟုလပုဂ္ဂလသင်္ခါတံ ဂဏံ ဝါ, ဧကပုဂ္ဂလံ ဝါ တံ ကမ္မံ ဝါ န အာဒိယတိ, န အနုဝတ္တတိ, န တတ္ထ အာဒရံ ဇနေတီတိ အတ္ထော။ သမာနသံဝါသကာ ဘိက္ခူ ဝုစ္စန္တိ သဟာယာ, သော တေဟိ သဒ္ဓိံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ အယံ တာဝ သံဝါသော၊ သမာနော သံဝါသော ဧတေသန္တိ သမာနသံဝါသကာ။ဧဝရူပါ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုဿ တသ္မိံ သံဝါသေ သဟ အယနဘာဝေန သဟာယာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒါနိ ယေန သံဝါသေန တေ သမာနသံဝါသကာတိ ဝုတ္တာ, သော သံဝါသော တဿ ဥက္ခိတ္တကဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ နတ္ထိ။ ယေဟိ စ သဒ္ဓိံ တဿ သော သံဝါသော နတ္ထိ, န တေန တေ ဘိက္ခူ အတ္တနော သဟာယာ ကတာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမာနသံဝါသကာ ဘိက္ခူ ဝုစ္စန္တိ သဟာယာ, သော တေဟိ သဒ္ဓိံ နတ္ထိ, တေန ဝုစ္စတိ အကတသဟာယော’’တိ။ သေသံ သံဃဘေဒသိက္ခာပဒါဒီသု ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
တတိယပါရာဇိကံ။
၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၇၅။ စတုတ္ထေ – အဝဿုတာတိ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတာ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါတိအာဒီသု ပန ယံ ပုရိသပုဂ္ဂလေန ဟတ္ထေ ဂဟဏံ ကတံ, တံ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော သံဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏေပိ။ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထ စ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ အညမ္ပိ အပါရာဇိကက္ခေတ္တေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၈။) [သျ]ဂဟဏဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါ သာဒိယေယျာတိ ဟတ္ထော နာမ ကပ္ပရံ ဥပါဒါယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ, ဧတဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိသေဝနတ္ထာယ ဥဗ္ဘက္ခကံ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလံ ဂဟဏံ သာဒိယတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အသဒ္ဓမ္မောတိ ကာယသံသဂ္ဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, န မေထုနဓမ္မော။ န ဟိ မေထုနဿ သာမန္တာ ထုလ္လစ္စယံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိညူ ပဋိဗလော ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇိတုန္တိ ဝစနမ္ပိ စေတ္ထ သာဓကံ။
‘‘တိဿိတ္ထိယော မေထုနံ တံ န သေဝေ,
တယော ပုရိသေ တယော စ အနရိယပဏ္ဍကေ၊
ဆေဇ္ဇာ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ၊
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊
ဣမာယ ပရိဝါရေ ဝုတ္တာယ သေဒမောစကဂါထာယ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ။ ပရိဝါရေယေဝ ဟိ ‘‘မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ‘‘ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏော ကာယသံသဂ္ဂေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ အတ္တကာမပါရိစရိယာဂမနုပ္ပါဒန’’န္တိ ဧဝံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ဝုတ္တာနိ။ တသ္မာ ကာယသံသဂ္ဂေါ မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂတ္တာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဣတိ ဆေဇ္ဇာ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာတိ ဧတ္ထ ဣမိနာ ပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေနုပါယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ‘‘သင်္ကေတံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဧတဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာဂစ္ဆာ’’တိ။ ဧဝံနာမကံ ဌာနံ အာဂစ္ဆာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၆၇၆။ အဋ္ဌမံ ဝတ္ထုံ ပရိပူရေန္တီ အဿမဏီ ဟောတီတိ အနုလောမတော ဝါ ပဋိလောမတော ဝါ ဧကန္တရိကာယ ဝါ ယေန တေန နယေန အဋ္ဌမံ ဝတ္ထုံ ပရိပူရေန္တီယေဝ အဿမဏီ ဟောတိ။ ယာ ပန ဧကံ ဝါ ဝတ္ထုံ သတ္တ ဝါ ဝတ္ထူနိ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ပူရေတိ, နေဝ အဿမဏီ ဟောတိ။ အာပန္နာ အာပတ္တိယော ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ အပိစေတ္ထ ဂဏနူပိကာ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဒေသိတာ ဂဏနူပိကာ, အတ္ထာပတ္တိ ဒေသိတာ န ဂဏနူပိကာ’’တိ။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဣဒါနိ နာပဇ္ဇိဿာမီတိ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ဒေသိတာ ဂဏနူပိကာ ဒေသိတဂဏနံ ဥပေတိ ပါရာဇိကဿ အင်္ဂံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၉။) [သျ]န ဟောတိ။ တသ္မာ ယာ ဧကံ အာပန္နာ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ဒေသေတွာ ပုန ကိလေသဝသေန အာပဇ္ဇတိ, ပုန ဒေသေတိ, ဧဝံ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ပူရေန္တီပိ ပါရာဇိကာ န ဟောတိ။ ယာ ပန အာပဇ္ဇိတွာ ပုနပိ အညံ ဝတ္ထုံ အာပဇ္ဇိဿာမီတိ သဥဿာဟာဝ ဒေသေတိ, တဿာ သာ အာပတ္တိ နဂဏနူပိကာ, ဒေသိတာပိ အဒေသိတာ ဟောတိ, ဒေသိတဂဏနံ န ဂစ္ဆတိ, ပါရာဇိကဿေဝ အင်္ဂံ ဟောတိ။ အဋ္ဌမေ ဝတ္ထုမှိ ပရိပုဏ္ဏမတ္တေ ပါရာဇိကာ ဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနန္တိ။
စတုတ္ထပါရာဇိကံ။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌာခေါ အယျာယော အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာတိ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ပညတ္တာ သာဓာရဏာ စတ္တာရော ဣမေ စ စတ္တာရောတိ ဧဝံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသမဂ္ဂေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ မဟာဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ
ပါရာဇိကကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါရာဇိကကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၀။) [သျ]၂။ သံဃာဒိသေသကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
၁။ ပဌမသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါရာဇိကာနန္တရဿ, အယံ ဒါနိ ဘဝိဿတိ၊
သံဃာဒိသေသကဏ္ဍဿ, အနုတ္တာနတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ ဋီ ၆၇၈။ ဥဒေါသိတန္တိ ဘဏ္ဍသာလာ။ မာယျော ဧဝံ အဝစာတိ အယျော မာ ဧဝံ အဝစ။ အပိနာယျာတိ အပိနု အယျာ။ အစ္စာဝဒထာတိ အတိက္ကမိတွာ ဝဒထ၊ အက္ကောသထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၆၇၉။ ဥဿယဝါဒိကာတိ မာနုဿယဝသေန ကောဓုဿယဝသေန ဝိဝဒမာနာ။ ယသ္မာ ပန သာ အတ္ထတော အဋ္ဋကာရိကာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဥဿယဝါဒိကာ နာမ အဍ္ဍကာရိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အဍ္ဍောတိ ဝေါဟာရိကဝိနိစ္ဆယော ဝုစ္စတိ, ယံ ပဗ္ဗဇိတာ ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒုတိယံ ဝါ ပရိယေသတီတိ သက္ခိံ ဝါ သဟာယံ ဝါ ပရိယေသတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဂစ္ဆတိ ဝါတိ ဥပဿယော ဝါ ဟောတု ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂေါ ဝါ, ယတ္ထ ဌိတာယ ‘‘အဍ္ဍံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ဝေါဟာရိကာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိယာ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ။ ဧကဿ အာရောစေတီတိ ဒွီသု ဇနေသု ယဿ ကဿစိ ဧကဿ ကထံ ယော ကောစိ ဝေါဟာရိကာနံ အာရောစေတိ။ ဒုတိယဿ အာရောစေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
အယံ ပနေတ္ထ အသမ္မောဟတ္ထာယ ဝိတ္ထာရကထာ – ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော ဘိက္ခုနုပဿယံ အာဂတေပိ ဝေါဟာရိကေ ဒိသွာ ဘိက္ခုနီ အတ္တနော ကထံ အာရောစေတိ, ဘိက္ခုနိယာ ဒုက္ကဋံ။ ဥပါသကော အတ္တနော ကထံ အာရောစေတိ, ဘိက္ခုနိယာ ထုလ္လစ္စယံ။ ပဌမံ ဥပါသကော အတ္တနော ကထံ အာရောစေတိ, ဘိက္ခုနိယာ ဒုက္ကဋံ။ အထ သာ အတ္တနော ကထံ အာရောစေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ ဘိက္ခုနီ ဥပါသကံ ဝဒတိ – ‘‘မမ စ တဝ စ ကထံ တွံယေဝ အာရောစေဟီ’’တိ, သော အတ္တနော ဝါ ကထံ ပဌမံ အာရောစေတု ဘိက္ခုနိယာ ဝါ, ပဌမာရောစနေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယာရောစနေ ထုလ္လစ္စယံ။ ဥပါသကော ဘိက္ခုနိံ ဝဒတိ – ‘‘မမ စ တဝ စ ကထံ တွံယေဝ အာရောစေဟီ’’တိ, ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၁။) [သျ]ဘိက္ခုနီ ကပ္ပိယကာရကေန ကထာပေတိ, တတ္ထ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ကထံ ပဌမံ အာရောစေတု, ဣတရော ဝါ အတ္တနော ကထံ, ကပ္ပိယကာရကော ဝါ ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ, ဣတရော ဝါ ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ အာရောစေတု, ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အာရောစိယမာနေ ပဌမေ အာရောစနေ ဘိက္ခုနိယာ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယေ ထုလ္လစ္စယံ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အာရောစိတံ ပန ဥဘိန္နမ္ပိ ကထံ သုတွာ ဝေါဟာရိကေဟိ ဝိနိစ္ဆယေ ကတေ အဍ္ဍပရိယောသာနံ နာမ ဟောတိ, တသ္မိံ အဍ္ဍပရိယောသာနေ ဘိက္ခုနိယာ ဇယေပိ ပရာဇယေပိ သံဃာဒိသေသော။ သစေ ပန ဂတိဂတံ အဓိကရဏံ ဟောတိ, သုတပုဗ္ဗံ ဝေါဟာရိကေဟိ။ အထ တေ ဘိက္ခုနိဉ္စ အဍ္ဍကာရကဉ္စ ဒိသွာဝ ‘‘တုမှာကံ ကထနကိစ္စံ နတ္ထိ, ဇာနာမ မယံ ဧတ္ထ ပဝတ္တိ’’န္တိ သယမေဝ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ဒေန္တိ, ဧဝရူပေ အဍ္ဍပရိယောသာနေပိ ဘိက္ခုနိယာ အနာပတ္တိ။
ပဌမံ အာပတ္တိ ဧတဿာတိ ပဌမာပတ္တိကော၊ ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော, တံ ပဌမာပတ္တိကံ။ ပဒဘာဇနေ ပန အဓိပ္ပါယမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သဟ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရာ အာပဇ္ဇတိ အသမနုဘာသနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – သဟ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရာ ယံ ဘိက္ခုနီ အာပဇ္ဇတိ, န တတိယာယ သမနုဘာသနာယ, အယံ ပဌမမေဝ သဟ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ပဌမာပတ္တိကောတိ။ ဘိက္ခုနိသံဃတော နိဿာရေတီတိ နိဿာရဏီယော၊ တံ နိဿာရဏီယံ။ ပဒဘာဇနေ ပန အဓိပ္ပါယမတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဃမှာ နိဿာရီယတီတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ အာပန္နာ ဘိက္ခုနီ သံဃတော နိဿာရီယတိ, သော နိဿာရဏီယောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ သော ဧဝ ဓမ္မော သံဃမှာ ကေနစိ နိဿာရီယတိ။ တေန ပန ဓမ္မေန ဘိက္ခုနီ နိဿာရီယတိ, တသ္မာ သော နိဿာရေတီတိ နိဿာရဏီယော။
အာကဍ္ဎိယမာနာ ဂစ္ဆတီတိ အဍ္ဍကာရကမနုဿေဟိ သယံ ဝါ အာဂန္တွာ ဒူတံ ဝါ ပေသေတွာ ဧဟီတိ ဝုစ္စမာနာ ဝေါဟာရိကာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ, တတော အဍ္ဍကာရကော အတ္တနော ဝါ ကထံ ပဌမံ အာရောစေတု ဘိက္ခုနိယာ ဝါ, နေဝ ပဌမာရောစနေ ဒုက္ကဋံ, န ဒုတိယာရောစနေ ထုလ္လစ္စယံ။ အမစ္စေဟိ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ကတေ အဍ္ဍပရိယောသာနေပိ အနာပတ္တိယေဝ။ သစေပိ အဍ္ဍကာရကော ဘိက္ခုနိံ ဝဒတိ ‘‘မမ စ တဝ စ ကထံ တွမေဝ ကထေဟီ’’တိ၊ ကထေန္တိယာပိ ကထံ သုတွာ ကတေ အဍ္ဍပရိယောသာနေပိ အနာပတ္တိယေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၂။) [သျ]ရက္ခံယာစတီတိ ဓမ္မိကံ ရက္ခံ ယာစတိ, အနာပတ္တိ။ ဣဒါနိ ယထာယာစိတာ ရက္ခာ ဓမ္မိကာ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ အနောဒိဿ အာစိက္ခတီတိ အာဟ။ တတ္ထ အတီတံ အာရဗ္ဘ အတ္ထိ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ, အတ္ထိ အနောဒိဿအာစိက္ခနာ, အနာဂတံ အာရဗ္ဘာပိ အတ္ထိ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ, အတ္ထိ အနောဒိဿအာစိက္ခနာ။
ကထံ အတီတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ ဟောတိ? ဘိက္ခုနုပဿယေ ဂါမဒါရကာ ဓုတ္တာဒယော ဝါ ယေ ကေစိ အနာစာရံ ဝါ အာစရန္တိ, ရုက္ခံ ဝါ ဆိန္ဒန္တိ, ဖလာဖလံ ဝါ ဟရန္တိ, ပရိက္ခာရေ ဝါ အစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ဘိက္ခုနီ ဝေါဟာရိကေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အမှာကံ ဥပဿယေ ဣဒံ နာမ ကတ’’န္တိ ဝဒတိ။ ‘‘ကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကေန စ အသုကေန စာ’’တိ အာစိက္ခတိ။ ဧဝံ အတီတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ ဟောတိ, သာ န ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စေ သုတွာ တေ ဝေါဟာရိကာ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ ဘိက္ခုနိယာ ဂီဝါ ဟောတိ။ ဒဏ္ဍံ ဂဏှိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယေပိ သတိ ဂီဝါယေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန တဿ ဒဏ္ဍံ ဂဏှထာတိ ဝဒတိ, ပဉ္စမာသကမတ္တေ ဂဟိတေ ပါရာဇိကံ ဟောတိ။
‘‘ကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အသုကေနာတိ ဝတ္တုံ အမှာကံ န ဝဋ္ဋတိ, တုမှေယေဝ ဇာနိဿထ။ ကေဝလဉှိ မယံ ရက္ခံ ယာစာမ, တံ နော ဒေထ, အဝဟဋဘဏ္ဍဉ္စ အာဟရာပေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ အနောဒိဿ အာစိက္ခနာ ဟောတိ, သာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေပိ တေ ဝေါဟာရိကာ ကာရကေ ဂဝေသိတွာ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ သာပတေယျမ္ပိ ဂဟိတံ ဘိက္ခုနိယာ, နေဝ ဂီဝါ န အာပတ္တိ။
ပရိက္ခာရံ ဟရန္တေ ဒိသွာ တေသံ အနတ္ထကာမတာယ စောရော စောရောတိ ဝတ္တုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ဟိ ယံ တေသံ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗမ္ပိ ဘိက္ခုနိယာ ဂီဝါ ဟောတိ။ အတ္တနော ဝစနကရံ ပန ‘‘ဣမိနာ မေ ပရိက္ခာရော ဂဟိတော, တံ အာဟရာပေဟိ, မာ စဿ ဒဏ္ဍံ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒါသဒါသီဝါပိအာဒီနံ အတ္ထာယ အဍ္ဍံ ကရောန္တိ, အယံ အကပ္ပိယအဍ္ဍော နာမ, န ဝဋ္ဋတိ။
ကထံ အနာဂတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ ဟောတိ? ဝုတ္တနယေနေဝ ပရေဟိ အနာစာရာဒီသု ကတေသု ဘိက္ခုနီ ဝေါဟာရိကေ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အမှာကံ ဥပဿယေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တိ, ရက္ခံ နော ဒေထ အာယတိံ အကရဏတ္ထာယာ’’တိ။ ‘‘ကေန ဧဝံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ စ ‘‘အသုကေန အသုကေန
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၃။) [သျ]စာ’’တိ အာစိက္ခတိ။ ဧဝံ အနာဂတံ အာရဗ္ဘ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ ဟောတိ, သာပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တေသဉှိ ဒဏ္ဍေ ကတေ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုနိယာ ဂီဝါ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
သစေ ပန ဝေါဟာရိကာ ‘‘ဘိက္ခုနုပဿယေ ဧဝရူပံ အနာစာရံ ကရောန္တာနံ ဣမံ နာမ ဒဏ္ဍံ ကရောမာ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ အာဏာယ အတိဋ္ဌမာနေ ပရိယေသိတွာ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, ဘိက္ခုနိယာ နေဝ ဂီဝါ န အာပတ္တိ။
ယော စာယံ ဘိက္ခုနီနံ ဝုတ္တော, ဘိက္ခူနမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိက္ခုနောပိ ဟိ ဩဒိဿအာစိက္ခနာ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ တထာ အာစိက္ခိတေ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ ဂီဝါ ဟောတိ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒဏ္ဍံ ဂဏှာပေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယော ပန ‘‘ဒဏ္ဍံ ကရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တောပိ အနောဒိဿ ကထေတိ, တေ စ ပရိယေသိတွာ ဒဏ္ဍံ ကရောန္တိယေဝ, န ဒေါသော။ ဝိဟာရသီမာယ ရုက္ခာဒီနိ ဆိန္ဒန္တာနံ ဝါသိဖရသုအာဒီနိ ဂဟေတွာ ပါသာဏေဟိ ကောဋ္ဋေန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဓာရာ ဘိဇ္ဇတိ, ကာရာပေတွာ ဒါတဗ္ဗာ။ ဥပဓာဝိတွာ တေသံ ပရိက္ခာရေ ဂဏှန္တိ, တမ္ပိ န ကာတဗ္ဗံ, လဟုပရိဝတ္တဉှိ စိတ္တံ, ထေယျစေတနာယ ဥပ္ပန္နာယ မူလစ္ဆေဇ္ဇမ္ပိ ဂစ္ဆေယျ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သတ္တရသကေ ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၈၂။ ဒုတိယေ – ဝရဘဏ္ဍန္တိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာဒိ မဟဂ္ဃဘဏ္ဍံ။
֍ ဋီ ၆၈၃။ အနပလောကေတွာတိ အနာပုစ္ဆိတွာ။ ဂဏံ ဝါတိ မလ္လဂဏဘဋိပုတ္တဂဏာဒိကံ။ ပူဂန္တိ ဓမ္မဂဏံ။ သေဏိန္တိ ဂန္ဓိကသေဏိဒုဿိကသေဏိအာဒိကံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ရာဇာနော ဂဏာဒီနံ ဂါမနိဂမေ နိယျာတေန္တိ ‘‘တုမှေဝ ဧတ္ထ အနုသာသထာ’’တိ, တတ္ထ တတ္ထ တေ ဧဝ ဣဿရာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ရာဇာနံ ဝါ ဂဏာဒိကေ ဝါ အာပုစ္ဆိတွာပိ ဘိက္ခုနိသံဃော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗောဝ။ ဌပေတွာ ကပ္ပန္တိ တိတ္ထိယေသု
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၄။) [သျ]ဝါ အညဘိက္ခုနီသု ဝါ ပဗ္ဗဇိတပုဗ္ဗံ ကပ္ပဂတိကံ ဌပေတွာတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
စောရီဝုဋ္ဌာပနသမုဋ္ဌာနံ – ကေနစိ ကရဏီယေန ပက္ကန္တာသု ဘိက္ခုနီသု အဂန္တွာ ခဏ္ဍသီမံ ယထာနိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ အတ္တနော နိဿိတကပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာ ဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ခဏ္ဍသီမံ ဝါ နဒိံ ဝါ ဂန္တွာ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, အနာပုစ္ဆာ ဝုဋ္ဌာပနဝသေန ကိရိယာကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၉၂။ တတိယေ – ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာတိ ဧတ္ထ ဧကံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရန္တိ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကမတိ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော။ အပိစေတ္ထ သကဂါမတော နိက္ခမန္တိယာ ဂါမန္တရပစ္စယာ အနာပတ္တိ, နိက္ခမိတွာ ပန ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆန္တိယာ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒုက္ကဋံ, ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ ဥပစာရေ ဝါ အတိက္ကန္တမတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သံဃာဒိသေသော။ တတော နိက္ခမိတွာ ပုန သကဂါမံ ပဝိသန္တိယာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန ခဏ္ဍပါကာရေန ဝါ ဝတိဆိဒ္ဒေန ဝါ ဘိက္ခုနိဝိဟာရဘူမိယေဝ သက္ကာ ဟောတိ ပဝိသိတုံ, ဧဝံ ပဝိသမာနာယ ကပ္ပိယဘူမိံ နာမ ပဝိဋ္ဌာ ဟောတိ, တသ္မာ ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝါ ဣဒ္ဓိယာ ဝါ ပဝိသတိ, ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပဒသာ ဂမနမေဝ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တေနေဝ ‘‘ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဒွေ ဂါမာ ဘိက္ခုနိဝိဟာရေန သမ္ဗဒ္ဓဝတိကာ ဟောန္တိ, ယသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခုနိဝိဟာရော, တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပုန ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ သစေ ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဣတရဿ ဂါမဿ မဂ္ဂေါ အတ္ထိ, ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတော ပန ဂါမတော တေနေဝ မဂ္ဂေန ပစ္စာဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ ဂါမဒွါရေန နိက္ခမိတွာ အာဂစ္ဆတိ, ပုရိမနယေနေဝ အာပတ္တိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သကဂါမတော
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၅။) [သျ]ကေနစိ ကရဏီယေန ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခန္တာယ ပုန ပဝိသနကာလေ ဟတ္ထိ ဝါ မုစ္စတိ, ဥဿာရဏာ ဝါ ဟောတိ, ဣတရာ ဘိက္ခုနိယော သဟသာ ဂါမံ ပဝိသန္တိ, ယာဝ အညာ ဘိက္ခုနီ အာဂစ္ဆတိ, တာဝ ဗဟိဂါမဒွါရေ ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ န အာဂစ္ဆတိ, ဒုတိယိကာ ဘိက္ခုနီ ပက္ကန္တာ နာမ ဟောတိ, ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပုဗ္ဗေ မဟာဂါမော ဟောတိ, မဇ္ဈေ ဘိက္ခုနိဝိဟာရော။ ပစ္ဆာ တံ ဂါမံ စတ္တာရော ဇနာ လဘိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတိပရိက္ခေပံ ကတွာ ဝိဘဇိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ, ဝိဟာရတော ဧကံ ဂါမံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတော အပရံ ဂါမံ ဒွါရေန ဝါ ဝတိဆိဒ္ဒေန ဝါ ပဝိသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပုန ဝိဟာရမေဝ ပစ္စာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ဝိဟာရဿ စတုဂါမသာဓာရဏတ္တာ။
အန္တရဝါသကော တေမိယတီတိ ယတ္ထ ယထာ တိမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ နိဝတ္ထာယ ဘိက္ခုနိယာ ဝဿကာလေ တိတ္ထေန ဝါ အတိတ္ထေန ဝါ ဩတရိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥတ္တရန္တိယာ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ အန္တရဝါသကော တေမိယတိ။ သေသံ နဒီလက္ခဏံ နဒီနိမိတ္တကထာယ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝရူပံ နဒိံ တိတ္ထေန ဝါ အတိတ္ထေန ဝါ ဩတရိတွာ ဥတ္တရဏကာလေ ပဌမံ ပါဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ တီရေ ဌပေန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ သံဃာဒိသေသော။ သေတုနာ ဂစ္ဆတိ, အနာပတ္တိ။ ပဒသာ ဩတရိတွာ ဥတ္တရဏကာလေ သေတုံ အာရောဟိတွာ ဥတ္တရန္တိယာပိ အနာပတ္တိ။ သေတုနာ ပန ဂန္တွာ ဥတ္တရဏကာလေ ပဒသာ ဂစ္ဆန္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။ ယာနနာဝါအာကာသဂမနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဩရိမတီရတော ပန ပရတီရမေဝ အက္ကမန္တိယာ အနာပတ္တိ။ ရဇနကမ္မတ္ထံ ဂန္တွာ ဒါရုသင်္ကဍ္ဎနာဒိကိစ္စေန ဒွေ တိဿော ဥဘယတီရေသု ဝိစရန္တိ, ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပနေတ္ထ ကာစိ ကလဟံ ကတွာ ဣတရံ တီရံ ဂစ္ဆတိ, အာပတ္တိ။ ဒွေ ဧကတော ဥတ္တရန္တိ, ဧကာ မဇ္ဈေ နဒိယာ ကလဟံ ကတွာ နိဝတ္တိတွာ ဩရိမတီရမေဝ အာဂစ္ဆတိ, အာပတ္တိ။ ဣတရိဿာ ပန အယံ ပက္ကန္တဋ္ဌာနေ ဌိတာ ဟောတိ, တသ္မာ ပရတီရံ ဂစ္ဆန္တိယာပိ အနာပတ္တိ။ နှာယိတုံ ဝါ ပါတုံ ဝါ ဩတိဏ္ဏာ တမေဝ တီရံ ပစ္စုတ္တရတိ, အနာပတ္တိ။
သဟ အရုဏုဂ္ဂမနာတိ ဧတ္ထ သစေ သဇ္ဈာယံ ဝါ ပဓာနံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကုရုမာနာ ပုရေအရုဏေယေဝ ဒုတိယိကာယ သန္တိကံ ဂမိဿာမီတိ အာဘောဂံ ကရောတိ, အဇာနန္တိယာ ဧဝ စဿာ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, အနာပတ္တိ။ အထ ပန ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝါ အနာဘောဂေန ဝါ ဝိဟာရဿ ဧကဒေသေ အစ္ဆတိ, ဒုတိယိကာယ ဟတ္ထပါသံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၆။) [သျ]န ဩတရတိ, အရုဏုဂ္ဂမနေ သံဃာဒိသေသော။ ဟတ္ထပါသောယေဝ ဟိ ဣဓ ပမာဏံ, ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ ဧကဂဗ္ဘောပိ န ရက္ခတိ။
အဂါမကေအရညေတိ ဧတ္ထ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ အရညံ။ တံ ပနေတံ ကေဝလံ ဂါမာဘာဝေန ‘‘အဂါမက’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသတာယ။ တာဒိသေ အရညေ ဩက္ကန္တေ ဒဿနူပစာရေ ဝိဇဟိတေ သစေပိ သဝနူပစာရော အတ္ထိ, အာပတ္တိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေ ဘိက္ခုနီသု မဟာဗောဓိအင်္ဂဏံ ပဝိသန္တီသု ဧကာ ဗဟိ တိဋ္ဌတိ, တဿာပိ အာပတ္တိ။ လောဟပါသာဒံ ပဝိသန္တီသုပိ ပရိဝေဏံ ပဝိသန္တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဟာစေတိယံ ဝန္ဒမာနာသု ဧကာ ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆတိ, တဿာပိ အာပတ္တိ။ ထူပါရာမံ ပဝိသန္တီသု ဧကာ ဗဟိ တိဋ္ဌတိ, တဿာပိ အာပတ္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဒဿနူပစာရော နာမ ယတ္ထ ဌိတံ ဒုတိယိကာ ပဿတိ။ သစေ ပန သာဏိပါကာရန္တရိကာပိ ဟောတိ, ဒဿနူပစာရံ ဝိဇဟတိ နာမ။ သဝနူပစာရော နာမ ယတ္ထ ဌိတာ မဂ္ဂမူဠှသဒ္ဒေန ဝိယ ဓမ္မသဝနာရောစနသဒ္ဒေန ဝိယ စ ‘‘အယျေ’’တိ သဒ္ဒါယန္တိယာ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ အဇ္ဈောကာသေ ဒူရေပိ ဒဿနူပစာရော နာမ ဟောတိ။ သော ဧဝရူပေ သဝနူပစာရေ ဝိဇဟိတေ န ရက္ခတိ, ဝိဇဟိတမတ္တေဝ အာပတ္တိ သံဃာဒိသေသဿ။
ဧကာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တီ ဩဟီယတိ။ သဥဿာဟာ စေ ဟုတွာ ဣဒါနိ ပါပုဏိဿာမီတိ အနုဗန္ဓတိ, အနာပတ္တိ။ သစေ ပုရိမာယော အညေန မဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တိ, ပက္ကန္တာ နာမ ဟောန္တိ, အနာပတ္တိယေဝ။ ဒွိန္နံ ဂစ္ဆန္တီနံ ဧကာ အနုဗန္ဓိတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘ဂစ္ဆတု အယ’’န္တိ ဩဟီယတိ, ဣတရာပိ ‘‘ဩဟီယတု အယ’’န္တိ, ဂစ္ဆတိ, ဒွိန္နမ္ပိ အာပတ္တိ။ သစေ ပန ဂစ္ဆန္တီသု ပုရိမာပိ အညံ မဂ္ဂံ ဂဏှာတိ, ပစ္ဆိမာပိ အညံ, ဧကာ ဧကိဿာ ပက္ကန္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၆၉၃။ ပက္ခသင်္ကန္တာ ဝါတိ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ, သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၇။) [သျ]၄။ စတုတ္ထသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၆၉၄-၈။ စတုတ္ထေ – ပါဒပီဌံ နာမ ဓောတပါဒဋ္ဌပနကံ။ ပါဒကဌလိကာ နာမ အဓောတပါဒဋ္ဌပနကံ။ အနညာယ ဂဏဿ ဆန္ဒန္တိ တဿေဝ ကာရကဂဏဿ ဆန္ဒံ အဇာနိတွာ။ ဝတ္တေ ဝတ္တန္တိန္တိ တေစတ္တာလီသပ္ပဘေဒေ နေတ္ထာရဝတ္တေ ဝတ္တမာနံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၀၁။ ပဉ္စမေ – ဧကတော အဝဿုတေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ အဝဿုတဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပနေတံ န ဝုတ္တံ, တံ ပါဠိယာ သမေတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနန္တိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၀၅-၆။ ဆဋ္ဌေ – ယတော တွန္တိ ယသ္မာ တွံ။ ဥယျောဇေတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိအာဒိကာ သံဃာဒိသေသပရိယောသာနာ အာပတ္တိယော ကဿာ ဟောန္တီတိ? ဥယျောဇိကာယ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ပရိဝါရေပိ –
‘‘န ဒေတိ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, ပဋိဂ္ဂဟော တေန န ဝိဇ္ဇတိ၊
အာပဇ္ဇတိ ဂရုကံ န လဟုကံ, တဉ္စ ပရိဘောဂပစ္စယာ၊
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၈။) [သျ]အယံ ဟိ ဂါထာ ဣမံ ဥယျောဇိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ ဣတရိဿာ ပန အာပတ္တိဘေဒေါ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝိဘတ္တောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၀၉။ သတ္တမေ – ယာဝတတိယကပဒတ္ထော မဟာဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈။ အဋ္ဌမသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၁၅။ အဋ္ဌမေ – ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ အဓိကရဏေတိ စတုန္နံ အညတရသ္မိံ။ ပဒဘာဇနေ ပန ကေဝလံ အဓိကရဏဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိကရဏံ နာမ စတ္တာရိ အဓိကရဏာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၂၃။ နဝမေ – သံသဋ္ဌာတိ မိဿီဘူတာ။ အနနုလောမိကေနာတိ ပဗ္ဗဇိတာနံ အနနုလောမေန ကာယိကဝါစသိကေန။ သံသဋ္ဌာတိ ဂိဟီနံ ကောဋ္ဋနပစနဂန္ဓပိသနမာလာဂန္ထနာဒိနာ ကာယိကေန သာသနပဋိသာသနာဟရဏသဉ္စရိတ္တာဒိနာ ဝါစသိကေန စ သံသဋ္ဌာ။ ပါပေါ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဧတာသန္တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၉။) [သျ]ပါပသဒ္ဒါ။ ပါပေါ အာဇီဝသင်္ခါတော သိလောကော ဧတာသန္တိ ပါပသိလောကာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသံဃာဒိသေသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၂၇။ ဒသမေ – ဧဝါစာရာတိ ဧဝံအာစာရာ။ ယာဒိသော တုမှာကံ အာစာရော, တာဒိသာ အာစာရာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဥညာယာတိ အဝညာယ နီစံ ကတွာ ဇာနနာယ။ ပရိဘဝေနာတိ ကိံ ဣမာ ကရိဿန္တီတိ ဧဝံ ပရိဘဝိတွာ ဇာနနေန။ အက္ခန္တိယာတိ အသဟနတာယ၊ ကောဓေနာတိ အတ္ထော။ ဝေဘဿိယာတိ ဗလဝဘဿဘာဝေန၊ အတ္တနော ဗလပ္ပကာသနေန သမုတြာသနေနာတိ အတ္ထော။ ဒုဗ္ဗလျာတိ တုမှာကံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန။ သဗ္ဗတ္ထ ဥညာယ စ ပရိဘဝေန စာတိ ဧဝံ သမုစ္စယတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဝိစ္စထာတိ ဝိနာ ဟောထ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော သတ္တရသ သံဃာဒိသေသာတိ ဧတ္ထ ဆန္နံ ပဌမာပတ္တိကာနံ အနန္တရာ သဉ္စရိတ္တံ, ဒွေ ဒုဋ္ဌဒေါသာတိ ဣမာနိ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ မဟာဝိဘင်္ဂတော ပက္ခိပိတွာ နဝ ပဌမာပတ္တိကာ, စတုန္နံ ယာဝတတိယကာနံ အနန္တရာ မဟာဝိဘင်္ဂတောပိ စတ္တာရော ယာဝတတိယကေ ပက္ခိပိတွာ အဋ္ဌ ယာဝတတိယကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသမဂ္ဂေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော သတ္တရသ သံဃာဒိသေသာ ဓမ္မာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ အညတြ ပက္ခမာနတ္တာ။ တံ ပန ခန္ဓကေ ဝိတ္ထာရေန ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ
သတ္တရသကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သံဃာဒိသေသကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၀။) [သျ]၃။ နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
ပဌမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တိံသ နိဿဂ္ဂိယာ ဓမ္မာ, ဘိက္ခုနီနံ ပကာသိတာ၊
ယေ တေသံ ဒါနိ ဘဝတိ, အယံ သံဝဏ္ဏနာက္ကမော။
֍ ဋီ ၇၃၃။ အာမတ္တိကာပဏန္တိ အမတ္တာနိ ဝုစ္စန္တိ ဘာဇနာနိ၊ တာနိ ယေ ဝိက္ကိဏန္တိ, တေ ဝုစ္စန္တိ အာမတ္တိကာ၊ တေသံ အာပဏော အာမတ္တိကာပဏော၊ တံ ဝါ ပသာရေဿန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၇၃၄။ ပတ္တသန္နိစယံ ကရေယျာတိ ပတ္တသန္နိဓိံ ကရေယျ၊ ဧကာဟံ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဝါ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပတ္တံ ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ သေသံ မဟာဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေဝ ဟိ ဝိသေသော – တတ္ထ ဒသာဟံ ပရိဟာရော, ဣဓ ဧကာဟမ္ပိ နတ္ထိ။ သေသံ တာဒိသမေဝ။
ဣဒမ္ပိ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, အကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
ဒုတိယနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၃၈။ ဒုတိယေ – ဒုစ္စောဠာတိ ဝိရူပစောဠာ၊ ဇိဏ္ဏစောဠာတိ အတ္ထော။ အပယျာဟီတိ အပိ အယျာဟိ။
֍ ဋီ ၇၄၀။ အာဒိဿဒိန္နန္တိ သမ္ပတ္တာ ဘာဇေန္တူတိ ဝတွာပိ ဣဒံ ဂဏဿ ဣဒံ တုမှာကံ ဒမ္မီတိ ဝတွာ ဝါ ဒါတုကမျတာယ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဝါ ဒိန္နမ္ပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ အကာလစီဝရံ။ အယျာယ ဒမ္မီတိ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓံ ပန ယထာဒါနေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၁။) [သျ]တတိယနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၇၄၃-၅။ တတိယေ – ဟန္ဒာတိ ဂဏှ။ သယံ အစ္ဆိန္ဒတီတိ ဧကံ ဒတွာ ဧကံ အစ္ဆိန္ဒန္တိယာ ဧကံ နိဿဂ္ဂိယံ, ဗဟူသု ဗဟူနိ။ သစေ သံဟရိတွာ ဌပိတာနိ ဧကတော အစ္ဆိန္ဒတိ, ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ပန ဧကာဝ အာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
စတုတ္ထနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၄၈။ စတုတ္ထေ – ကယေနာတိ မူလေန။ န မေ အာဝုသော သပ္ပိနာ အတ္ထော၊ တေလေန မေ အတ္ထောတိ ဣဒံ ကိရ သာ အာဟဋသပ္ပိံ ဒတွာ တေလမ္ပိ အာဟရိဿတီတိ မညမာနာ အာဟ။ ဝိညာပေတွာတိ ဇာနာပေတွာ၊ ဣဒံ နာမ အာဟရာတိ ယာစိတွာ ဝါ။
֍ ဋီ ၇၅၂။ တညေဝ ဝိညာပေတီတိ ယံ ပဌမံ ဝိညတ္တံ တံ ထောကံ နပ္ပဟောတိ, တသ္မာ ပုန တညေဝ ဝိညာပေတီတိ အတ္ထော။ အညဉ္စ ဝိညာပေတီတိ သစေ ပဌမံ သပ္ပိဝိညတ္တံ, ယမကံ ပစိတဗ္ဗန္တိ စ ဝေဇ္ဇေန ဝုတ္တတ္တာ တေလေန အတ္ထော ဟောတိ, တတော တေလေနာပိ မေ အတ္ထောတိ ဧဝံ အညဉ္စ ဝိညာပေတိ။ အာနိသံသံ ဒဿေတွာတိ သစေ ကဟာပဏဿ သပ္ပိ အာဘတံ ဟောတိ, ဣမိနာ မူလေန ဒိဂုဏံ တေလံ လဗ္ဘတိ, တေနာပိ စ ဣဒံ ကိစ္စံ နိပ္ဖဇ္ဇတိ, တသ္မာ တေလံ အာဟရာတိ ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဝိညာပေတီတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၂။) [သျ]ပဉ္စမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၅၃။ ပဉ္စမေ – န မေ သိက္ခမာနေတိ ဣဒံ ကိရ သာ ကုလဓီတာ ‘‘အယံ အဒ္ဓါ ဧဝံ ဝုတ္တာ ဣဒံ တေလံ ဌပေတွာ သပ္ပိမ္ပိ မေ အတ္တနော ကုလဃရာ အာဟရိဿတီ’’တိ မညမာနာ အာဟ။ စေတာပေတွာတိ ဇာနာပေတွာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ စတုတ္ထသဒိသမေဝါတိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
ဆဋ္ဌနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၅၈။ ဆဋ္ဌေ – ဆန္ဒကန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ ဓမ္မကိစ္စံ ကရိဿာမ, ယံ သက္ကောထ၊ တံ ဒေထာ’’တိ ဧဝံ ပရေသံ ဆန္ဒဉ္စ ရုစိဉ္စ ဥပ္ပါဒေတွာ ဂဟိတပရိက္ခာရဿေတံ အဓိဝစနံ။ အညဒတ္ထိကေနာတိ အညဿတ္ထာယ ဒိန္နေန။ အညုဒ္ဒိသိကေနာတိ အညံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒိန္နေန။ သံဃိကေနာတိ သံဃဿ ပရိစ္စတ္တေန။
֍ ဋီ ၇၆၂။ သေသကံ ဥပနေတီတိ ယဒတ္ထာယ ဒိန္နော, တံ စေတာပေတွာ အဝသေသံ အညဿတ္ထာယ ဥပနေတိ။ သာမိကေ အပလောကေတွာတိ ‘‘တုမှေဟိ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နော, အမှာကဉ္စ စီဝရံ အတ္ထိ, တေလာဒီဟိ ပန အတ္ထော’’တိ ဧဝံ အာပုစ္ဆိတွာ ဥပနေတိ။ အာပဒါသူတိ တထာရူပေသု ဥပဒ္ဒဝေသု၊ ဘိက္ခုနိယော ဝိဟာရံ ဆဍ္ဍေတွာ ပက္ကမန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ယံ ဝါ တံ ဝါ စေတာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
သတ္တမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၆၄။ သတ္တမေ – သညာစိကေနာတိ သယံ ယာစိတကေန။ ဧတဒေဝေတ္ထ နာနာကရဏံ။ သေသံ ဆဋ္ဌသဒိသမေဝါတိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၃။) [သျ]အဋ္ဌမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၆၉။ အဋ္ဌမေ – မဟာဇနိကေနာတိ ဂဏဿ ပရိစ္စတ္တေန။ ဧတဒေဝေတ္ထ နာနာကရဏံ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
နဝမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၇၄။ နဝမသိက္ခာပဒေ – သညာစိကေနာတိ ဣဒံ ပဒံ ဣတော အဓိကတရံ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
ဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၇၈။ ဒသမေ – ပရိဝေဏံ ဥန္ဒြိယတီတိ ပရိဝေဏံ ဝိနဿတိ၊ ပရိပတတီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ပဒံ ပုဂ္ဂလိကေန သညာစိကေနာတိ ဣဒဉ္စ ဧတ္တကမေဝ နာနာကရဏံ။ သေသံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝါတိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
ဧကာဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၈၄။ ဧကာဒသမေ – ဂရုပါဝုရဏန္တိ သီတကာလေ ပါဝုရဏံ။ စတုက္ကံသပရမန္တိ ဧတ္ထ ကံသော နာမ စတုက္ကဟာပဏိကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဒဘာဇနေ ‘‘သောဠသကဟာပဏဂ္ဃနက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဧကာဒသမသိက္ခာပဒံ။
ဒွါဒသမနိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၈၉။ ဒွါဒသမေ – လဟုပါဝုရဏန္တိ ဥဏှကာလေ ပါဝုရဏံ။ သေသံ သိက္ခာပဒဒွယေပိ ဥတ္တာနမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၄။) [သျ]ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒွါဒသမသိက္ခာပဒံ။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော တိံသ နိဿဂ္ဂိယာ ပါစိတ္တိယာ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ မဟာဝိဘင်္ဂေ စီဝရဝဂ္ဂတော ဓောဝနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စာတိ ဒွေ သိက္ခာပဒါနိ အပနေတွာ အကာလစီဝရံ ကာလစီဝရန္တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘာဇိတသိက္ခာပဒေန စ ပရိဝတ္တေတွာ အစ္ဆိန္နစီဝရေန စ ပဌမဝဂ္ဂေါ ပူရေတဗ္ဗော။ ပုန ဧဠကလောမဝဂ္ဂဿ အာဒိတော သတ္တ သိက္ခာပဒါနိ အပနေတွာ သတ္တ အညဒတ္ထိကာနိ ပက္ခိပိတွာ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ ပူရေတဗ္ဗော။ တတိယဝဂ္ဂတော ပဌမပတ္တံ ဝဿိကသာဋိကံ အာရညကသိက္ခာပဒန္တိ ဣမာနိ တီဏိ အပနေတွာ ပတ္တသန္နိစယဂရုပါဝုရဏလဟုပါဝုရဏသိက္ခာပဒေဟိ တတိယဝဂ္ဂေါ ပူရေတဗ္ဗော။ ဣတိ ဘိက္ခုနီနံ ဒွါဒသ သိက္ခာပဒါနိ ဧကတောပညတ္တာနိ, အဋ္ဌာရသ ဥဘတောပညတ္တာနီတိ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသမဂ္ဂေန ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော တိံသ နိဿဂ္ဂိယာ ပါစိတ္တိယာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ
တိံသကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၅။) [သျ]၄။ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
၁။ လသုဏဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမလသုဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
တိံသကာနန္တရံ ဓမ္မာ, ဆသဋ္ဌိသတသင်္ဂဟာ၊
သင်္ဂီတာ ယေ အယံ ဒါနိ, ဟောတိ တေသမ္ပိ ဝဏ္ဏနာ။
֍ ဋီ ၇၉၃။ တတ္ထ လသုဏဝဂ္ဂဿ တာဝ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ဒွေ တယော ဘဏ္ဍိကေတိ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ပေါဋ္ဋလိကေ၊ သမ္ပုဏ္ဏမိဉ္ဇာနမေတံ အဓိဝစနံ။ န မတ္တံ ဇာနိတွာတိ ပမာဏံ အဇာနိတွာ ခေတ္တပါလဿ ဝါရေန္တဿ ဗဟုံ လသုဏံ ဟရာပေသိ။
အညတရံ ဟံသယောနိန္တိ သုဝဏ္ဏဟံသယောနိံ။ သော တာသံ ဧကေကန္တိ သော ဟံသော ဇာတိဿရော အဟောသိ, အထ ပုဗ္ဗသိနေဟေန အာဂန္တွာ တာသံ ဧကေကံ ပတ္တံ ဒေတိ, တံ တာပနတာလနစ္ဆေဒနက္ခမံ သုဝဏ္ဏမေဝ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၇၉၅။ မာဂဓကန္တိ မဂဓေသု ဇာတံ။ မဂဓရဋ္ဌေ ဇာတလသုဏမေဝ ဟိ ဣဓ လသုဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ, တမ္ပိ ဘဏ္ဍိကလသုဏမေဝ, န ဧကဒွိတိမိဉ္ဇကံ။ ကုရုန္ဒိယံ ပန ဇာတဒေသံ အဝတွာ ‘‘မာဂဓကံ နာမ ဘဏ္ဍိကလသုဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေတိ ဧတ္ထ သစေ ဒွေ တယော ဘဏ္ဍိကေ ဧကတောယေဝ သင်္ခါဒိတွာ အဇ္ဈောဟရတိ, ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ ဘိန္ဒိတွာ ဧကေကံ မိဉ္ဇံ ခါဒန္တိယာ ပန ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနီတိ။
֍ ဋီ ၇၉၇။ ပလဏ္ဍုကာဒီနံ ဝဏ္ဏေန ဝါ မိဉ္ဇာယ ဝါ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဝဏ္ဏေန တာဝ ပလဏ္ဍုကော ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ဘဉ္ဇနကော လောဟိတဝဏ္ဏော။ ဟရိတကော ဟရိတပဏ္ဏဝဏ္ဏော။ မိဉ္ဇာယ ပန ပလဏ္ဍုကဿ ဧကာ မိဉ္ဇာ ဟောတိ, ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ, ဟရိတကဿ တိဿော။ စာပလသုဏော အမိဉ္ဇကော, အင်္ကုရမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယာဒီသု ပန ‘‘ပလဏ္ဍုကဿ တီဏိ မိဉ္ဇာနိ, ဘဉ္ဇနကဿ ဒွေ, ဟရိတကဿ ဧက’’န္တိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၆။) [သျ]ဝုတ္တံ။ ဧတေ ပလဏ္ဍုကာဒယော သဘာဝေနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ။ သူပသမ္ပာကာဒီသု ပန မာဂဓကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉှိ ပစ္စမာနေသု မုဂ္ဂသူပါဒီသု ဝါ မစ္ဆမံသဝိကတိယာ ဝါ တေလာဒီသု ဝါ ဗဒရသာဠဝါဒီသု ဝါ အမ္ဗိလသာကာဒီသု ဝါ ဥတ္တရိဘင်္ဂေသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အန္တမသော ယာဂုဘတ္တေပိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
လသုဏသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၉၉။ ဒုတိယေ – သမ္ဗာဓေတိ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ။ တဿ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ပန ‘‘ဥဘော ဥပကစ္ဆကာ မုတ္တကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကမ္ပိလောမန္တိ ကတ္တရိယာ ဝါ သဏ္ဍာသကေန ဝါ ခုရေန ဝါ ယေန ကေနစိ ဧကပယောဂေန ဝါ နာနာပယောဂေန ဝါ ဧကံ ဝါ ဗဟူနိ ဝါ သံဟရာပေန္တိယာ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ, န လောမဂဏနာယ။
֍ ဋီ ၈၀၁။ အာဗာဓပစ္စယာတိ ကဏ္ဍုကစ္ဆုအာဒိအာဗာဓပစ္စယာ သံဟရာပေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ စတုသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော ကာယဝါစတော ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၀၃-၄။ တတိယေ – တလဃာတကေတိ မုတ္တကရဏတလဃာတနေ။ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တေနာပီတိ ဧတ္ထ ပတ္တံ တာဝ မဟန္တံ, ကေသရေနာပိ ပဟာရံ ဒေန္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇။) [သျ]֍ ဋီ ၈၀၅။ အာဗာဓပစ္စယာတိ ဂဏ္ဍံ ဝါ ဝဏံ ဝါ ပဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၀၆။ စတုတ္ထေ – ပုရာဏရာဇောရောဓာတိ ပုရာဏေ ဂိဟိဘာဝေ ရညော ဩရောဓာ။ စိရာစိရံ ဂစ္ဆတီတိ စိရေန စိရေန ဂစ္ဆတိ။ ဓာရေထာတိ သက္ကောထ။ ကဿိဒံ ကမ္မန္တိ ဝုတ္တေ အနာရောစိတေပိ ဧတာ မယိ အာသင်္ကံ ကရိဿန္တီတိ မညမာနာ ဧဝမာဟ – ‘‘မယှိဒံ ကမ္မ’’န္တိ။
֍ ဋီ ၈၀၇။ ဇတုမဋ္ဌကေတိ ဇတုနာ ကတေ မဋ္ဌဒဏ္ဍကေ။ ဝတ္ထုဝသေနေဝေတံ ဝုတ္တံ, ယံကိဉ္စိ ပန ဒဏ္ဍကံ ပဝေသေန္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။ တေနာဟ – ‘‘အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ မုတ္တကရဏံ ပဝေသေတီ’’တိ။ ဧတမ္ပိ စ အတိမဟန္တံ, ကေသရမတ္တမ္ပိ ပန ပဝေသေန္တိယာ အာပတ္တိ ဧဝ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ တလဃာတကေ ဝုတ္တသဒိသာနေဝါတိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၁၀။ ပဉ္စမေ – အတိဂမ္ဘီရံ ဥဒကသုဒ္ဓိကံ အာဒိယန္တီတိ အတိအန္တော ပဝေသေတွာ ဥဒကေန ဓောဝနံ ကုရုမာနာ။
֍ ဋီ ၈၁၂။ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကာမေတီတိ ဝိတ္ထာရတော တတိယံ ဝါ စတုတ္ထံ ဝါ အင်္ဂုလံ ဂမ္ဘီရတော ဒွိန္နံ ပဗ္ဗာနံ ဥပရိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တိယာ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာပစ္စရိယံ – ‘‘ဧကိဿာ အင်္ဂုလိယာ တီဏိ ပဗ္ဗာနိ အာဒါတုံ န လဘတိ, တိဏ္ဏံ ဝါ စတုန္နံ ဝါ ဧကေကမ္ပိ ပဗ္ဗံ အာဒါတုံ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၈။) [သျ]န လဘတီ’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိပိ တလဃာတကေ ဝုတ္တသဒိသာနေဝါတိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၁၅။ ဆဋ္ဌေ – ဘတ္တဝိဿဂ္ဂန္တိ ဘတ္တကိစ္စံ။ ပါနီယေန စ ဝိဓူပနေန စ ဥပတိဋ္ဌိတွာတိ ဧကေန ဟတ္ထေန ပါနီယထာလကံ ဧကေန ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ ဗီဇမာနာ သမီပေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ အစ္စာဝဒတီတိ ပုဗ္ဗေပိ တုမှေ ဧဝံ ဘုဉ္ဇထ, အဟံ ဧဝံ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောမီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတစာရိတ္တံ အတိက္ကမိတွာ ဂေဟဿိတကထံ ကထေတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၈၁၇။ ယံကိဉ္စိ ပါနီယန္တိ သုဒ္ဓဥဒကံ ဝါ ဟောတု, တက္ကဒဓိမတ္ထုရသခီရာဒီနံ ဝါ အညတရံ။ ယာ ကာစိ ဗီဇနီတိ အန္တမသော စီဝရကဏ္ဏောပိ။ ဟတ္ထပါသေ တိဋ္ဌတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဣဓ ဌာနပစ္စယာဝ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ပဟာရပစ္စယာ ပန ခန္ဓကေ ဒုက္ကဋံ ပညတ္တံ။
֍ ဋီ ၈၁၉။ ဒေတိ ဒါပေတီတိ ပါနီယံ ဝါ သူပါဒိံ ဝါ ဣမံ ပိဝထ, ဣမိနာ ဘုဉ္ဇထာတိ ဒေတိ၊ တာလဝဏ္ဋံ ဣမိနာ ဗီဇန္တာ ဘုဉ္ဇထာတိ ဒေတိ၊ အညေန ဝါ ဥဘယမ္ပိ ဒါပေတိ, အနာပတ္တိ။ အနုပသမ္ပန္နံ အာဏာပေတီတိ ဥပတိဋ္ဌနတ္ထံ သာမဏေရိံ အာဏာပေတိ, အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂၂။ သတ္တမေ – ဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဣဒံ ပယောဂဒုက္ကဋံ နာမ, တသ္မာ န ကေဝလံ ပဋိဂ္ဂဟဏေယေဝ ဟောတိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၉။) [သျ]ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ ပန အရညတော အာဟရဏေပိ သုက္ခာပနေပိ ဝဒ္ဒလိဒိဝသေ ဘဇ္ဇနတ္ထာယ ဥဒ္ဓနသဇ္ဇနေပိ ကပလ္လသဇ္ဇနေပိ ဒဗ္ဗိသဇ္ဇနေပိ ဒါရူနိ အာဒါယ အဂ္ဂိကရဏေပိ ကပလ္လမှိ ဓညပက္ခိပနေပိ ဒဗ္ဗိယာ သံဃဋ္ဋနေသုပိ ကောဋ္ဋနတ္ထံ ဥဒုက္ခလမုသလာဒိသဇ္ဇနေသုပိ ကောဋ္ဋနပပ္ဖေါဋနဓောဝနာဒီသုပိ ယာဝ မုခေ ဌပေတွာ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထံ ဒန္တေဟိ သင်္ခါဒတိ, တာဝ သဗ္ဗပယောဂေသု ဒုက္ကဋာနိ, အဇ္ဈောဟရဏကာလေ ပန အဇ္ဈောဟရဏဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဧတ္ထ စ ဝိညတ္တိ စေဝ ဘောဇနဉ္စ ပမာဏံ။ တသ္မာ သယံ ဝိညာပေတွာ အညာယ ဘဇ္ဇနကောဋ္ဋနပစနာနိ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာပိ အာပတ္တိ။ အညာယ ဝိညာပေတွာ သယံ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာပိ အာပတ္တိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘ဣဒံ အာမကဓညံ နာမ မာတရမ္ပိ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ပါစိတ္တိယမေဝ, အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓံ သယံ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကတွာ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ဒုက္ကဋံ။ အညာယ ဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓံ သယံ ဝါ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကတွာ တာယ ဝါ ကာရာပေတွာ အညာယ ဝါ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာပိ ဒုက္ကဋမေဝါ’’တိ။ ပုနပိ ဝုတ္တံ ‘‘အညာယ ဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓံ, သယံ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဘဇ္ဇနာဒီနိ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ပန ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ တံ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ, န ဟိ ဘဇ္ဇနာဒီနံ ကရဏေ ဝါ ကာရာပနေ ဝါ ဝိသေသော အတ္ထိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အညာယ ဝိညတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၈၂၃။ အာဗာဓပစ္စယာတိ သေဒကမ္မာဒီနံ အတ္ထာယ ဓညဝိညတ္တိယာ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဝိညတ္တိယာ လဗ္ဘမာနံ ပန နဝကမ္မတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ အပရဏ္ဏံ ဝိညာပေတီတိ ဌပေတွာ သတ္တ ဓညာနိ မုဂ္ဂမာသာဒိံ ဝါ လာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒိံ ဝါ အညံ ယံကိဉ္စိ ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဝိညာပေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ အာမကဓညံ ပန ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ န ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
စတုသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော ကာယဝါစတော ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၀။) [သျ]၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂၄။ အဋ္ဌမေ – နိဗ္ဗိဋ္ဌော ရာဇဘဋော ရညော ဘတိ ကေဏိ ဧတေနာတိ နိဗ္ဗိဋ္ဌရာဇဘဋော, ဧကံ ဌာနန္တရံ ကေဏိယာ ဂဟေတွာ တတော လဒ္ဓဥဒယောတိ အတ္ထော။ တညေဝ ဘဋပထံ ယာစိဿာမီတိ ရညော ကေဏိံ ဒတွာ ပုန တံယေဝ ဌာနန္တရံ ယာစိဿာမီတိ စိန္တေန္တော။ ပရိဘာသီတိ တာ ဘိက္ခုနိယော ‘‘မာ ပုန ဧဝံ ကရိတ္ထာ’’တိ သန္တဇ္ဇေသိ။
֍ ဋီ ၈၂၆။ သယံ ဆဍ္ဍေတီတိ စတ္တာရိပိ ဝတ္ထူနိ ဧကပယောဂေန ဆဍ္ဍေန္တိယာ ဧကာဝ အာပတ္တိ, ပါဋေက္ကံ ဆဍ္ဍေန္တိယာ ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ အာဏတ္တိယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ဒန္တကဋ္ဌဆဍ္ဍနေပိ ဘိက္ခုနိယာ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဘိက္ခုဿ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၃၀-၂။ နဝမေ – ယံ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ ရောပိမန္တိ ခေတ္တံ ဝါ ဟောတု နာဠိကေရာဒိအာရာမော ဝါ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရောပိမဟရိတဋ္ဌာနေ ဧတာနိ ဝတ္ထူနိ ဆဍ္ဍေန္တိယာ ပုရိမနယေနေဝ အာပတ္တိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခေတ္တေ ဝါ အာရာမေ ဝါ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇမာနာ ဥစ္ဆုအာဒီနိ ဝါ ခါဒန္တီ၊ ဂစ္ဆမာနာ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကစလကာဒီနိ ဟရိတဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍေတိ, အန္တမသော ဥဒကံ ပိဝိတွာ မတ္ထကစ္ဆိန္နနာဠိကေရမ္ပိ ဆဍ္ဍေတိ, ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ။ ကသိတဋ္ဌာနေ ပန နိက္ခိတ္တဗီဇေ ယာဝ အင်္ကုရံ န ဥဋ္ဌဟတိ, တာဝ သဗ္ဗေသံ ဒုက္ကဋံ။ အနိက္ခိတ္တဗီဇေသု ခေတ္တကောဏာဒီသု ဝါ အသဉ္ဇာတရောပိမေသု ခေတ္တမရိယာဒါဒီသု ဝါ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မနုဿာနံ ကစဝရဆဍ္ဍနဋ္ဌာနေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဆဍ္ဍိတခေတ္တေတိ မနုဿေသု သဿံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂတေသု ဆဍ္ဍိတခေတ္တံ နာမ ဟောတိ, တတ္ထ ဝဋ္ဋတိ။ ယတ္ထ ပန လာယိတမ္ပိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိ ပုန ဥဋ္ဌဟိဿတီတိ ရက္ခန္တိ, တတ္ထ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ…ပေ… တိဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၁။) [သျ]၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃၅။ ဒသမေ – ယံကိဉ္စိ နစ္စန္တိ နဋာဒယော ဝါ နစ္စန္တု သောဏ္ဍာ ဝါ, အန္တမသော မောရသုဝမက္ကဋာဒယောပိ, သဗ္ဗမ္ပေတံ နစ္စမေဝ။ ယံကိဉ္စိ ဂီတန္တိ ယံကိဉ္စိ နဋာဒီနံ ဝါ ဂီတံ ဟောတု, အရိယာနံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ရတနတ္တယဂုဏူပသံဟိတံ သာဓုကီဠိတဂီတံ ဝါ အသံယတဘိက္ခူနံ ဓမ္မဘာဏကဂီတံ ဝါ, သဗ္ဗမ္ပေတံ ဂီတမေဝ။ ယံကိဉ္စိ ဝါဒိတန္တိ တန္တိဗဒ္ဓါဒိဝါဒနီယဘဏ္ဍဝါဒိတံ ဝါ ဟောတု, ကုဋဘေရိဝါဒိတံ ဝါ, အန္တမသော ဥဒကဘေရိဝါဒိတမ္ပိ, သဗ္ဗမ္ပေတံ ဝါဒိတမေဝ။
֍ ဋီ ၈၃၆။ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ပဒဝါရဂဏနာယ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ယတ္ထ ဌိတာ ပဿတိ ဝါ သုဏာတိ ဝါတိ ဧကပယောဂေန ဩလောကေန္တီ ပဿတိ, တေသံယေဝ ဂီတဝါဒိတံ သုဏာတိ, ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ပန ဧကံ ဒိသံ ဩလောကေတွာ နစ္စံ ပဿတိ, ပုန အညတော ဩလောကေတွာ ဂါယန္တေ ပဿတိ အညတော ဝါဒေန္တေ, ပါဋေက္ကာ အာပတ္တိယော။ ဘိက္ခုနီ သယမ္ပိ နစ္စိတုံ ဝါ ဂါယိတုံ ဝါ ဝါဒိတုံ ဝါ န လဘတိ, အညေ ‘‘နစ္စ, ဂါယ, ဝါဒေဟီ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ န လဘတိ။ ‘‘စေတိယဿ ဥပဟာရံ ဒေထ, ဥပါသကာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ ‘‘တုမှာကံ စေတိယဿ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုမ္ပိ န လဘတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပါစိတ္တိယန္တိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ။ ‘‘တုမှာကံ စေတိယဿ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘ဥပဋ္ဌာနကရဏံ နာမ သုန္ဒရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၈၃၇။ အာရာမေ ဌိတာတိ အာရာမေ ဌတွာ အန္တရာရာမေ ဝါ ဗဟိအာရာမေ ဝါ နစ္စာဒီနိ ပဿတိ ဝါ သုဏာတိ ဝါ, အနာပတ္တိ။ သတိ ကရဏီယေတိ သလာကဘတ္တာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ အညေန ဝါ ကေနစိ ကရဏီယေန ဂန္တွာ ဂတဋ္ဌာနေ ပဿတိ ဝါ သုဏာတိ ဝါ, အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ တာဒိသေန ဥပဒ္ဒဝေန ဥပဒ္ဒုတာ သမဇ္ဇဋ္ဌာနံ ပဝိသတိ, ဧဝံ ပဝိသိတွာ ပဿန္တိယာ ဝါ သုဏန္တိယာ ဝါ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
လသုဏဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၂။) [သျ]၂။ အန္ဓကာရဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃၉။ အန္ဓကာရဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – အပ္ပဒီပေတိ ပဒီပစန္ဒသူရိယအဂ္ဂီသု ဧကေနာပိ အနောဘာသိတေ။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အနာလောကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သလ္လပေယျ ဝါတိ ဂေဟဿိတကထံ ကထေယျ။
֍ ဋီ ၈၄၁။ အရဟောပေက္ခာ အညဝိဟိတာတိ န ရဟောအဿာဒါပေက္ခာ ရဟောအဿာဒတော အညဝိဟိတာဝ ဟုတွာ ဉာတိံ ဝါ ပုစ္ဆတိ, ဒါနေ ဝါ ပူဇာယ ဝါ မန္တေတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ထေယျသတ္ထသမုဋ္ဌာနံ – ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒွိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄၂။ ဒုတိယေ – ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေတိ ဣဒမေဝ နာနံ။ သေသံ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄၆။ တတိယေ – အဇ္ဈောကာသေတိ နာနံ, သေသံ သဗ္ဗံ တာဒိသမေဝါတိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၅၀-၃။ စတုတ္ထေ – နိကဏ္ဏိကန္တိ ကဏ္ဏမူလံ ဝုစ္စတိ၊ ကဏ္ဏမူလေ ဇပ္ပေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတိ ကရဏီယေတိ သလာကဘတ္တာဒီနံ အာဟရဏတ္ထာယ ဝိဟာရေ ဝါ ဒုန္နိက္ခိတ္တံ ပဋိသာမနတ္ထာယ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပုရိမသဒိသာနေဝါတိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၃။) [သျ]၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၅၄။ ပဉ္စမေ – ဃရံ သောဓေန္တာတိ တေသံ ကိရ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ထေရိယာ ကောစိ ကာယိကဝါစသိကော ဝီတိက္ကမော န ဒိဿတိ, ဃရမ္ပိ တာဝ သောဓေမာ’’တိ, တတော ဃရံ သောဓေန္တာ နံ အဒ္ဒသံသု။
֍ ဋီ ၈၅၆။ အနောဝဿကံ အတိက္ကာမေန္တိယာတိ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ပါစိတ္တိယံ, ဥပစာရာတိက္ကမေ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၈၅၈။ ဂိလာနာယာတိ ယာ တာဒိသေန ဂေလညေန အာပုစ္ဆိတုံ န သက္ကောတိ။ အာပဒါသူတိ ဃရေ အဂ္ဂိ ဝါ ဥဋ္ဌိတော ဟောတိ, စောရာ ဝါ၊ ဧဝရူပေ ဥပဒ္ဒဝေ အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမတိ, အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၆၀။ ဆဋ္ဌေ – အဘိနိသီဒေယျာတိ နိသီဒေယျ။ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ ဧကာ အာပတ္တိ, အနိသီဒိတွာ နိပဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ ဧကာ, နိသီဒိတွာ နိပဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ ဒွေ။
֍ ဋီ ၈၆၃။ ဓုဝပညတ္တေတိ ဘိက္ခုနီနံ အတ္ထာယ နိစ္စပညတ္တေ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ…ပေ… တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၆၄။ သတ္တမေပိ – သဗ္ဗံ ဆဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၄။) [သျ]၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၆၉။ အဋ္ဌမေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၇၅။ နဝမေ – အဘိသပေယျာတိ သပထံ ကရေယျ။ နိရယေန အဘိသပတိ နာမ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာမိ, အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တာမိ, နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတု, အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တတူ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန အက္ကောသတိ။ ဗြဟ္မစရိယေန အဘိသပတိ နာမ ‘‘ဂိဟိနီ ဟောမိ, ဩဒါတဝတ္ထာ ဟောမိ, ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဟောမိ, ဣတရာ ဝါ ဧဒိသာ ဟောတူ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန အက္ကောသတိ၊ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယံ။ ဌပေတွာ ပန နိရယဉ္စ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ ‘‘သုနခီ သူကရီ ကာဏာ ကုဏီ’’တိအာဒိနာ နယေန အက္ကောသန္တိယာ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၈၇၈။ အတ္ထပုရေက္ခာရာယာတိ အဋ္ဌကထံ ကထေန္တိယာ။ ဓမ္မပုရေက္ခာရာယာတိ ပါဠိံ ဝါစေန္တိယာ။ အနုသာသနိပုရေက္ခာရာယာတိ ‘‘ဣဒါနိပိ တွံ ဧဒိသာ, သာဓု ဝိရမဿု, နော စေ ဝိရမသိ, အဒ္ဓါ ပုန ဧဝရူပါနိ ကမ္မာနိ ကတွာ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသိ, တိရစ္ဆာနယောနိယာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿသီ’’တိ ဧဝံ အနုသာသနိယံ ဌတွာ ဝဒန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၇၉။ ဒသမေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလကမ္မံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
အန္ဓကာရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၅။) [သျ]၃။ နဂ္ဂဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၈၃-၆။ နဂ္ဂဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ဗြဟ္မစရိယံ စိဏ္ဏေနာတိ ဗြဟ္မစရိယေန စိဏ္ဏေန၊ အထ ဝါ ဗြဟ္မစရိယဿ စရဏေနာတိ၊ ဧဝံ ကရဏတ္ထေ ဝါ သာမိအတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အစ္ဆိန္နစီဝရိကာယာတိ ဣဒံ ဥဒကသာဋိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န အညံ စီဝရံ။ တသ္မာ ဥဒကသာဋိကာယ အစ္ဆိန္နာယ ဝါ နဋ္ဌာယ ဝါ နဂ္ဂါယ နှာယန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သစေပိ ဥဒကသာဋိကစီဝရံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ, န သက္ကာ နိဝါသေတွာ ဗဟိ ဂန္တုံ, ဧဝမ္ပိ နဂ္ဂါယ နှာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၈၇။ ဒုတိယေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၉၃-၄။ တတိယေ – အနန္တရာယိကိနီတိ ဒသသု အန္တရာယေသု ဧကေနပိ အန္တရာယေန အနန္တရာယာ။ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေတိ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ သစေပိ ပစ္ဆာ သိဗ္ဗတိ, အာပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၆။) [သျ]၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၈၉၈-၉။ စတုတ္ထေ – ပဉ္စ အဟာနိ ပဉ္စာဟံ, ပဉ္စာဟမေဝ ပဉ္စာဟိကံ။ သံဃာဋီနံ စာရော သံဃာဋိစာရော၊ ပရိဘောဂဝသေန ဝါ ဩတာပနဝသေန ဝါ သံဃဋိတဋ္ဌေန သံဃာဋီတိ လဒ္ဓနာမာနံ ပဉ္စန္နံ စီဝရာနံ ပရိဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာယေဝ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပဉ္စမံ ဒိဝသံ ပဉ္စ စီဝရာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ စ ဧကသ္မိံ စီဝရေ ဧကာ အာပတ္တိ၊ ပဉ္စသု ပဉ္စ။
֍ ဋီ ၉၀၀။ အာပဒါသူတိ မဟဂ္ဃံ စီဝရံ, န သက္ကာ ဟောတိ စောရဘယာဒီသု ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ ဧဝရူပေ ဥပဒ္ဒဝေ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၀၃။ ပဉ္စမေ – စီဝရသင်္ကမနီယန္တိ သင်္ကမေတဗ္ဗံ စီဝရံ၊ အညိဿာ သန္တကံ အနာပုစ္ဆာ ဂဟိတံ ပုန ပဋိဒါတဗ္ဗစီဝရန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၉၀၆။ အာပဒါသူတိ သစေ အပါရုတံ ဝါ အနိဝတ္ထံ ဝါ စောရာ ဟရန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ဓာရေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၉၀၉-၁၀။ ဆဋ္ဌေ – အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ယံကိဉ္စိ ထာလကာဒီနံ ဝါ သပ္ပိတေလာဒီနံ ဝါ အညတရံ။ အာနိသံသန္တိ ‘‘ကိတ္တကံ အဂ္ဃနကံ ဒါတုကာမတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆတိ, ‘‘ဧတ္တကံ နာမာ’’တိ ဝဒန္တိ, ‘‘အာဂမေထ တာဝ, ဣဒါနိ ဝတ္ထံ မဟဂ္ဃံ, ကတိပါဟေန ကပ္ပါသေ အာဂတေ သမဂ္ဃံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ နိဝါရေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၇။) [သျ]တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၁၁။ သတ္တမေ – ပက္ကမိံသူတိ အညာသမ္ပိ အာဂမနံ အာဂမေန္တီ ‘‘အဒ္ဓါ အမှာကမ္ပိ အာဂမေဿတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အဂမံသု။ ပဋိဗာဟေယျာတိ ပဋိသေဓေယျ။
֍ ဋီ ၉၁၅။ အာနိသံသန္တိ ‘‘ဧကိဿာ ဧကံ သာဋကံ နပ္ပဟောတိ, အာဂမေထ တာဝ, ကတိပါဟေန ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, တတော ဘာဇေဿာမီ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၉၁၆-၈။ အဋ္ဌမေ – နဋာ နာမ ယေ နာဋကံ နာဋေန္တိ။ နဋကာ နာမ ယေ နစ္စန္တိ။ လင်္ဃကာ နာမ ယေ ဝံသဝရတ္တာဒီသု လင်္ဃနကမ္မံ ကရောန္တိ။ သောကဇ္ဈာယိကာ နာမ မာယာကာရာ။ ကုမ္ဘထူဏိကာ နာမ ဃဋကေန ကီဠနကာ၊ ဗိမ္ဗိသကဝါဒကာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဒေတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ စီဝရဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၈။) [သျ]၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၉၂၁-၄။ နဝမေ – ဒုဗ္ဗလစီဝရပစ္စာသာယာတိ ဒုဗ္ဗလာယ စီဝရပစ္စာသာယ။ အာနိသံသန္တိ ကိဉ္စာပိ ‘‘န မယံ အယျေ သက္ကောမာ’’တိ ဝဒန္တိ, ‘‘ဣဒါနိ ပန တေသံ ကပ္ပါသော အာဂမိဿတိ, သဒ္ဓေါ ပသန္နော ပုရိသော အာဂမိဿတိ, အဒ္ဓါ ဒဿတီ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ နိဝါရေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၂၇။ ဒသမေ – ကထိနုဒ္ဓါရံ န ဒဿန္တီတိ ကီဒိသော ကထိနုဒ္ဓါရော ဒါတဗ္ဗော, ကီဒိသော န ဒါတဗ္ဗောတိ? ယဿ အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော မဟာ, ဥဗ္ဘာရမူလကော အပ္ပေါ, ဧဝရူပေါ န ဒါတဗ္ဗော။ ယဿ ပန အတ္ထာရမူလကော အာနိသံသော အပ္ပေါ, ဥဗ္ဘာရမူလကော မဟာ, ဧဝရူပေါ ဒါတဗ္ဗော။ သမာနိသံသောပိ သဒ္ဓါပရိပါလနတ္ထံ ဒါတဗ္ဗောဝ။
֍ ဋီ ၉၃၁။ အာနိသံသန္တိ ဘိက္ခုနိသံဃော ဇိဏ္ဏစီဝရော, ကထိနာနိသံသမူလကော မဟာလာဘောတိ ဧဝရူပံ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဋိဗာဟန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
နဂ္ဂဝဂ္ဂေါ တတိယော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၉။) [သျ]၄။ တုဝဋ္ဋဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၃၃။ တုဝဋ္ဋဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – တုဝဋ္ဋေယျုန္တိ နိပဇ္ဇေယျုံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၃၇။ ဒုတိယေ – ဧကံ အတ္ထရဏဉ္စေဝ ပါဝုရဏဉ္စ ဧတာသန္တိ ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏာ၊ သံဟာရိမာနံ ပါဝါရတ္ထရဏကဋသာရကာဒီနံ ဧကံ အန္တံ အတ္ထရိတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ တုဝဋ္ဋေန္တီနမေတံ အဓိဝစနံ။
֍ ဋီ ၉၄၀။ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿေတွာတိ မဇ္ဈေ ကာသာဝံ ဝါ ကတ္တရယဋ္ဌိံ ဝါ အန္တမသော ကာယဗန္ဓနမ္ပိ ဌပေတွာ နိပဇ္ဇန္တီနံ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၄၁။ တတိယေ – ဥဠာရသမ္ဘာဝိတာတိ ဥဠာရကုလာ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဂုဏေဟိ စ ဥဠာရတ္တာ ဥဠာရာတိ သမ္ဘာဝိတာ။ ဣဿာပကတာတိ ဣဿာယ အပကတာ၊ အဘိဘူတာတိ အတ္ထော။ သညတ္တိ ဗဟုလာ ဧတာသန္တိ သညတ္တိဗဟုလာ၊ ဒိဝသံ မဟာဇနံ သညာပယမာနာတိ အတ္ထော။ ဝိညတ္တိ ဗဟုလာ ဧတာသန္တိ ဝိညတ္တိဗဟုလာ။ ဝိညတ္တီတိ ဟေတူဒါဟရဏာဒီဟိ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ဉာပနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ယာစနာ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၀။) [သျ]֍ ဋီ ၉၄၃။ စင်္ကမနေ နိဝတ္တနဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိဋ္ဌတိ ဝါတိအာဒီသု ပယောဂဂဏနာယ။ ဥဒ္ဒိသတိ ဝါတိအာဒီသု ပဒါဒိဂဏနာယ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၄၉။ စတုတ္ထေ – သတိ အန္တရာယေတိ ဒသဝိဓေ အန္တရာယေ သတိ။ ပရိယေသိတွာ န လဘတီတိ အညံ ဥပဋ္ဌာယိကံ န လဘတိ။ ဂိလာနာယာတိ သယံ ဂိလာနာယ။ အာပဒါသူတိ တထာရူပေ ဥပဒ္ဒဝေ သတိ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၅၂။ ပဉ္စမေ – အညံ အာဏာပေတီတိ ဧတ္ထ သစေ နိက္ကဍ္ဎာတိ အာဏတ္တာ ဧကပယောဂေန ဗဟူနိပိ ဒွါရာနိ အတိက္ကာမေတိ, ဧကာ အာပတ္တိ။ အထ ဣမဉ္စိမဉ္စ ဒွါရံ အတိက္ကာမေဟီတိ ဧဝံ အာဏတ္တာ အတိက္ကာမေတိ, ဒွါရဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၁။) [သျ]၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၅၅။ ဆဋ္ဌေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇-၈-၉။ သတ္တမအဋ္ဌမနဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၆၁။ သတ္တမအဋ္ဌမနဝမေသု သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ သဗ္ဗာနိ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနာနိ, ကိရိယာနိ, နောသညာဝိမောက္ခာနိ, အစိတ္တကာနိ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ, ကာယကမ္မာနိ, တိစိတ္တာနိ တိဝေဒနာနီတိ။
သတ္တမအဋ္ဌမနဝမသိက္ခာပဒါနိ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၇၃။ ဒသမေ – အာဟုန္ဒရိကာတိ သမ္ဗာဓာ။
֍ ဋီ ၉၇၅။ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေတိ သစေပိ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ ပက္ကမတိ, အာပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ ပဝါရေတွာ ပဉ္စ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆန္တိယာပိ အနာပတ္တိ။ ဆသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သစေ ပန တီဏိ ဂန္တွာ တေနေဝ မဂ္ဂေန ပစ္စာဂစ္ဆတိ, န ဝဋ္ဋတိ။ အညေန မဂ္ဂေန အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၉၇၆။ အန္တရာယေတိ ဒသဝိဓေ အန္တရာယေ – ပရံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ နိက္ခန္တာ, နဒီပူရော ပန အာဂတော, စောရာ ဝါ မဂ္ဂေ ဟောန္တိ, မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌာတိ, နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
တုဝဋ္ဋဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၂။) [သျ]၅။ စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၇၈။ စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ရာဇာဂါရန္တိ ရညော ကီဠနဃရံ။ စိတ္တာဂါရန္တိ ကီဠနစိတ္တသာလံ။ အာရာမန္တိ ကီဠနဥပဝနံ။ ဥယျာနန္တိ ကီဠနုယျာနံ။ ပေါက္ခရဏီန္တိ ကီဠနပေါက္ခရဏိံ။ တသ္မာယေဝ ပဒဘာဇနေ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရညော ကီဠိတု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဧတ္ထ ပဒဝါရဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ယတ္ထ ဌိတာ ပဿတီတိ ဧတ္ထ ပန သစေ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌိတာ ပဒံ အနုဒ္ဓရမာနာ ပဉ္စပိ ပဿတိ, ဧကမေဝ ပါစိတ္တိယံ။ တံ တံ ဒိသာဘာဂံ ဩလောကေတွာ ပဿန္တိယာ ပန ပါဋေက္ကာ အာပတ္တိယော။ ဘိက္ခုဿ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၉၈၁။ အာရာမေ ဌိတာတိ အဇ္ဈာရာမေ ရာဇာဂါရာဒီနိ ကရောန္တိ, တာနိ ပဿန္တိယာ အနာပတ္တိ။ ဂစ္ဆန္တီ ဝါ အာဂစ္ဆန္တီ ဝါတိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိယာ မဂ္ဂေါ ဟောတိ, တာနိ ပဿတိ, အနာပတ္တိ။ သတိ ကရဏီယေ ဂန္တွာတိ ရညော သန္တိကံ ကေနစိ ကရဏီယေန ဂန္တွာ ပဿတိ, အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ ကေနစိ ဥပဒ္ဒုတာ ပဝိသိတွာ ပဿတိ, အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၂။ ဒုတိယေ – အဘိနိသီဒနာဘိနိပဇ္ဇနေသု ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၃။) [သျ]၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၈။ တတိယေ – ဥဇ္ဇဝုဇ္ဇဝေတိ ယတ္တကံ ဟတ္ထေန အဉ္ဆိတံ ဟောတိ, တသ္မိံ တက္ကမှိ ဝေဌိတေ ဧကာ အာပတ္တိ။ ကန္တနတော ပန ပုဗ္ဗေ ကပ္ပါသဝိစိနနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗပယောဂေသု ဟတ္ထဝါရဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၉၈၉။ ကန္တိတသုတ္တန္တိ ဒသိကသုတ္တာဒိံ သံဃာဋေတွာ ကန္တတိ, ဒုက္ကန္တိတံ ဝါ ပဋိကန္တတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉၂။ စတုတ္ထေ – ယာဂုံ ဝါတိအာဒီသု တဏ္ဍုလကောဋ္ဋနံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပယောဂဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ယာဂုဘတ္တေသု ဘာဇနဂဏနာယ, ခါဒနီယာဒီသု ရူပဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနိ။
֍ ဋီ ၉၉၃။ ယာဂုပါနေတိ မနုဿေဟိ သံဃဿတ္ထာယ ကရိယမာနေ ယာဂုပါနေ ဝါ သံဃဘတ္တေ ဝါ တေသံ သဟာယိကဘာဝေန ယံကိဉ္စိ ပစန္တိယာ အနာပတ္တိ။ စေတိယပူဇာယ သဟာယိကာ ဟုတွာ ဂန္ဓာဒီနိ ပူဇေတိ, ဝဋ္ဋတိ။ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿာတိ သစေပိ မာတာပိတရော အာဂစ္ဆန္တိ, ယံကိဉ္စိ ဗီဇနိံ ဝါ သမ္မုဉ္ဇနိဒဏ္ဍကံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝေယျာဝစ္စကရဋ္ဌာနေ ဌပေတွာဝ ယံကိဉ္စိ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ တတိယသဒိသာနေဝါတိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉၆။ ပဉ္စမေ – အသတိ အန္တရာယေတိ ဒသဝိဓေ အန္တရာယေ အသတိ။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ ဝိနိစ္ဆိနန္တီ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာဝ ဝိနိစ္ဆိနာတိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၄။) [သျ]֍ ဋီ ၉၉၈။ ပရိယေသိတွာန လဘတီတိ သဟာယိကာ ဘိက္ခုနိယော န လဘတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉၉။ ဆဋ္ဌေ – သဗ္ဗံ နဂ္ဂဝဂ္ဂေ အာဂါရိကသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော, တံ ဆသမုဋ္ဌာနံ။ ဣဒံ ‘‘သဟတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၀၇။ သတ္တမေ – ပုန ပရိယာယေနာတိ ပုနဝါရေ။ အာပဒါသူတိ မဟဂ္ဃစီဝရံ သရီရတော မောစေတွာ သုပဋိသာမိတမ္ပိ စောရာ ဟရန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနိဿဇ္ဇိတွာ နိဝါသေန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၀၈။ အဋ္ဌမေ – အနိဿဇ္ဇိတွာတိ ရက္ခဏတ္ထာယ အဒတွာ၊ ‘‘ဣမံ ဇဂ္ဂေယျာသီ’’တိ ဧဝံ အနာပုစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၀၁၂။ ပရိယေသိတွာ န လဘတီတိ ပဋိဇဂ္ဂိကံ န လဘတိ။ ဂိလာနာယာတိ ဝစီဘေဒံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ။ အာပဒါသူတိ ရဋ္ဌေ ဘိဇ္ဇန္တေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၅။) [သျ]အာဝါသေ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အနန္တရသိက္ခာပဒသဒိသာနေဝါတိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၀၁၅-၆။ နဝမေ – ဗာဟိရကံ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ဟတ္ထိအဿရထဓနုထရုသိပ္ပအာထဗ္ဗဏခီလနဝသီကရဏသောသာပနမန္တာဂဒပ္ပယောဂါဒိဘေဒံ ပရူပဃာတကရံ။ ပရိတ္တန္တိ ယက္ခပရိတ္တနာဂမဏ္ဍလာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ – ဝါစတော ဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁၈။ ဒသမေ ဝါစေယျာတိ ပဒံ ဝိသေသော, သေသံ နဝမေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟီတိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
စိတ္တာဂါရဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ အာရာမဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၅။ အာရာမဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာ, ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာတိ ဧတ္ထ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒေ ပါစိတ္တိယံ။
֍ ဋီ ၁၀၂၇။ သီသာနုလောကိကာတိ ပဌမံ ပဝိသန္တီနံ ဘိက္ခုနီနံ သီသံ အနုလောကေန္တီ ပဝိသတိ, အနာပတ္တိ။ ယတ္ထ ဘိက္ခုနိယောတိ ယတ္ထ ဘိက္ခုနိယော ပဌမတရံ ပဝိသိတွာ သဇ္ဈာယစေတိယဝန္ဒနာဒီနိ ကရောန္တိ, တတ္ထ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၆။) [သျ]တာသံ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမီတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာပဒါသူတိ ကေနစိ ဥပဒ္ဒုတာ ဟောတိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၈။ ဒုတိယေ – အာယသ္မာ ကပ္ပိတကောတိ အယံ ဇဋိလသဟဿဗ္ဘန္တရော ထေရော။ သံဟရီတိ သင်္ကာမေသိ။ သံဟဋောတိ သင်္ကာမိတော။ ကာသာဝဋောတိ နှာပိတာ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ ကမ္မံ ကရောန္တိ, တံ သန္ဓာယာဟံသု။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၆။ တတိယေ – အနုသာသနိပုရေက္ခာရာယာတိ ဣဒါနိပိ တွံ ဗာလာ အဗျတ္တာတိအာဒိနာ နယေန အနုသာသနိပက္ခေ ဌတွာ ဝဒန္တိယာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အနန္တရသိက္ခာပဒသဒိသာနေဝါတိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၇။ စတုတ္ထေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ စတုသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော ကာယဝါစတော ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ နိမန္တိတာယ အနာပုစ္ဆာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော သိယာ ကိရိယာကိရိယံ, ပဝါရိတာယ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာပိ အကာရေတွာပိ ဘုဉ္ဇန္တိယာ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၇။) [သျ]အာပတ္တိသမ္ဘဝတော သိယာ ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၄၃။ ပဉ္စမေ – ကုလေ မစ္ဆရော ကုလမစ္ဆရော, ကုလမစ္ဆရော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ကုလမစ္ဆရိနီ ကုလံ ဝါ မစ္ဆရာယတီတိ ကုလမစ္ဆရိနီ။ ကုလဿ အဝဏ္ဏန္တိ တံ ကုလံ အဿဒ္ဓံ အပ္ပသန္နန္တိ။ ဘိက္ခုနီနံ အဝဏ္ဏန္တိ ဘိက္ခုနိယော ဒုဿီလာ ပါပဓမ္မာတိ။
֍ ဋီ ၁၀၄၅။ သန္တံယေဝ အာဒီနဝန္တိ ကုလဿ ဝါ ဘိက္ခုနီနံ ဝါ သန္တံ အဂုဏံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၄၈။ ဆဋ္ဌေ – ဩဝါဒါယာတိ ဂရုဓမ္မတ္ထာယ။ သံဝါသာယာတိ ဥပေါသထပဝါရဏာပုစ္ဆနတ္ထာယ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဘိက္ခုနောဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ။
ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၅၃။ သတ္တမေ – ပရိယေသိတွာ န လဘတီတိ ဘိက္ခုနိံ န လဘတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣမဿာပိ ဝိတ္ထာရော ဘိက္ခုနောဝါဒကေ ဝုတ္တောယေဝ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၈။) [သျ]ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၅၆။ အဋ္ဌမေ – ဧကကမ္မန္တိအာဒီဟိ ဥပေါသထပဝါရဏာယေဝ ဝုတ္တာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣမဿာပိ ဝိတ္ထာရော ဘိက္ခုနောဝါဒကေ ဝုတ္တောယေဝ။
ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၅၈။ နဝမေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣမဿာပိ ဝိတ္ထာရော ဘိက္ခုနောဝါဒကေ ဝုတ္တောယေဝ။
ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၆၂။ ဒသမေ – ပသာခေတိ အဓောကာယေ။ အဓောကာယော ဟိ ယသ္မာ တတော ရုက္ခဿ သာခါ ဝိယ ဥဘော ဦရူ ပဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာ, တသ္မာ ပသာခေါတိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၁၀၆၅။ ဘိန္ဒာတိအာဒီသု သစေ ‘‘ဘိန္ဒ, ဖာလေဟီ’’တိ သဗ္ဗာနိ အာဏာပေတိ, သော စ တထေဝ ကရောတိ, ဆ အာဏတ္တိဒုက္ကဋာနိ ဆ စ ပါစိတ္တိယာနိ အာပဇ္ဇတိ။ အထာပိ ဧဝံ အာဏာပေတိ – ‘‘ဥပါသက, ယံကိဉ္စိ ဧတ္ထ ကာတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗံ ကရောဟီ’’တိ, သော စ သဗ္ဗာနိပိ ဘေဒနာဒီနိ ကရောတိ၊ ဧကဝါစာယ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၉။) [သျ]ဆ ဒုက္ကဋာနိ ဆ ပါစိတ္တိယာနီတိ ဒွါဒသ အာပတ္တိယော။ သစေ ပန ဘေဒနာဒီသုပိ ဧကံယေဝ ဝတွာ ‘‘ဣဒံ ကရောဟီ’’တိ အာဏာပေတိ, သော စ သဗ္ဗာနိ ကရောတိ, ယံ အာဏတ္တံ, တဿေဝ ကရဏေ ပါစိတ္တိယံ။ သေသေသု အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
အာရာမဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၆၉။ ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – အာပန္နသတ္တာတိ ကုစ္ဆိပဝိဋ္ဌသတ္တာ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၀၇၃-၄။ ဒုတိယေ – ပါယန္တိန္တိ ထညံ ပါယမာနံ။ မာတာ ဝါ ဟောတီတိ ယံ ဒါရကံ ပါယေတိ, တဿ မာတာ ဝါ ဟောတိ ဓာတိ ဝါ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥဘယမ္ပိ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၇၇။ တတိယေ – သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒါတုန္တိ ကသ္မာ ဒါပေသိ? ‘‘မာတုဂါမော နာမ လောလော ဟောတိ ဒွေ ဝဿာနိ ဆသု ဓမ္မေသု အသိက္ခိတွာ သီလာနိ ပူရယမာနော ကိလမတိ, သိက္ခိတွာ ပန ပစ္ဆာ န ကိလမိဿတိ, နိတ္ထရိဿတီ’’တိ ဒါပေသိ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၀။) [သျ]֍ ဋီ ၁၀၇၉။ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိံ ဒွေ ဝဿာနိ အဝီတိက္ကမ္မ သမာဒါနံ သမာဒိယာမီတိ ယံ တံ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီတိ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ, တံ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ ဒွေ ဝဿာနိ အဝီတိက္ကမိတဗ္ဗသမာဒါနံ ကတွာ သမာဒိယာမီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဣမာ ဆ သိက္ခာယော သဋ္ဌိဝဿာယပိ ပဗ္ဗဇိတာယ ဒါတဗ္ဗာယေဝ, န ဧတာသု အသိက္ခိတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၈၄။ စတုတ္ထေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ သစေ ပန ပဌမံ ဝုဋ္ဌာနသမ္မုတိ န ဒိန္နာ ဟောတိ, ဥပသမ္ပဒမာဠကေပိ ဒါတဗ္ဗာယေဝ။ ဣမာ ဒွေပိ မဟာသိက္ခမာနာ နာမ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၀။ ပဉ္စမေ – ကိဉ္စာပိ ဦနဒွါဒသဝဿံ ပရိပုဏ္ဏသညာယ ဝုဋ္ဌာပေန္တိယာ အနာပတ္တိ, သာ ပန အနုပသမ္ပန္နာဝ ဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၅။ ဆဋ္ဌေ – ဒသဝဿာယ ဂိဟိဂတာယ သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒတွာ ပရိပုဏ္ဏဒွါဒသဝဿံ ဥပသမ္ပာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၁။) [သျ]၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၁။ သတ္တမေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိပိ သဗ္ဗေသု ဒုတိယေ ဝုတ္တသဒိသာနေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယတ္ထ သမ္မုတိ အတ္ထိ, တတ္ထ ကိရိယာကိရိယံ ဟောတီတိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၈။ အဋ္ဌမေ – န အနုဂ္ဂဏှာပေယျာတိ ‘‘ဣမိဿာ အယျေ ဥဒ္ဒေသာဒီနိ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိ န အနုဂ္ဂဏှာပေယျ။
֍ ဋီ ၁၁၁၀။ ပရိယေသိတွာတိ အညံ ပရိယေသိတွာ န လဘတိ, သယံ ဂိလာနာ ဟောတိ, န သက္ကောတိ ဥဒ္ဒေသာဒီနိ ဒါတုံ, တဿာ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၃။ နဝမေ – န ဥပဋ္ဌဟေယျာတိ စုဏ္ဏေန မတ္တိကာယ ဒန္တကဋ္ဌေန မုခေါဒကေနာတိ ဧဝံ တေန တေန ကရဏီယေန န ဥပဋ္ဌဟေယျ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၆။ ဒသမေ – နေဝ ဝူပကာသေယျာတိ န ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျ။ န ဝူပကာသာပေယျာတိ ‘‘ဣမံ အယျေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာ’’တိ အညံ န အာဏာပေယျ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – အကိရိယံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၂။) [သျ]သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
၈။ ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂေါ
၁-၂-၃။ ပဌမဒုတိယတတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၉။ ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂဿ ပဌမဒုတိယတတိယသိက္ခာပဒါနိ တီဏိ တီဟိ ဂိဟိဂတသိက္ခာပဒေဟိ သဒိသာနိ။ ယာ ပန တာ သဗ္ဗပဌမာ ဒွေ မဟာသိက္ခမာနာ, တာ အတိက္ကန္တဝီသတိဝဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာ ဂိဟိဂတာ ဝါ ဟောန္တု အဂိဟိဂတာ ဝါ, သိက္ခမာနာ ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗာ, ဂိဟိဂတာတိ ဝါ ကုမာရိဘူတာတိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဂိဟိဂတာယ ဒသဝဿကာလေ သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒတွာ ဒွါဒသဝဿကာလေ ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာ။ ဧကာဒသဝဿကာလေ ဒတွာ တေရသဝဿကာလေ ကာတဗ္ဗာ, ဒွါဒသတေရသစုဒ္ဒသပန္နရသသောဠသသတ္တရသအဋ္ဌာရသဝဿကာလေ သမ္မုတိံ ဒတွာ ဝီသတိဝဿကာလေ ဥပသမ္ပဒါ ကာတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌာရသဝဿကာလတော ပဋ္ဌာယ စ ပနာယံ ဂိဟိဂတာတိပိ ကုမာရိဘူတာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ကုမာရိဘူတာ ပန ဂိဟိဂတာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, ကုမာရိဘူတာ ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗာ။ မဟာသိက္ခမာနာ ပန ဂိဟိဂတာတိပိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ကုမာရိဘူတာတိပိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, သိက္ခာသမ္မုတိဒါနဝသေန ပန တိဿောပိ သိက္ခမာနာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပဌမဒုတိယတတိယာနိ။
၄-၅-၆။ စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၃၆။ စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌေသု သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ သဗ္ဗာနိ တိသမုဋ္ဌာနာနိ စတုတ္ထံ ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။ ပဉ္စမံ ကိရိယာကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၃။) [သျ]ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။ ယဉ္စေတ္ထ သံဃေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ, တဿ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဆဋ္ဌံ ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, တဿ ဥပပရိက္ခိတွာတိ အတ္ထော။
စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌသိက္ခာပဒါနိ
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၀။ သတ္တမေ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓုရနိက္ခေပသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, လောကဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, အကုသလစိတ္တံ, ဒုက္ခဝေဒနန္တိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈။ အဋ္ဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၄။ အဋ္ဌမေပိ – သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိပိ အနန္တရသဒိသာနေဝါတိ။
အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ။
၉။ နဝမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၈။ နဝမေ – သောကာဝါသန္တိ သင်္ကေတံ ကတွာ အဂစ္ဆမာနာ ပုရိသာနံ အန္တော သောကံ ပဝေသေတီတိ သောကာဝါသာ, တံ သောကာဝါသံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သောကာဝါသာ နာမ ပရေသံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေတီ’’တိ။ အထ ဝါ ဃရံ ဝိယ ဃရသာမိကာ, အယမ္ပိ ပုရိသသမာဂမံ အလဘမာနာ သောကံ အာဝိသတိ။ ဣတိ ယံ အာဝိသတိ, သွာဿာ အာဝါသော ဟောတီတိ သောကာဝါသာ။ တေနာဟ – ‘‘သောကံ အာဝိသတီ’’တိ။ အဇာနန္တီတိ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၄။) [သျ]ဧဒိသာ အယန္တိ အဇာနမာနာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
နဝမသိက္ခာပဒံ။
၁၀။ ဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၆၄။ ဒသမေ – အနာပုစ္ဆာတိ အနာပုစ္ဆိတွာ။ ဘိက္ခုနီဟိ ဒွိက္ခတ္တုံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ – ပဗ္ဗဇ္ဇာကာလေ စ ဥပသမ္ပဒါကာလေ စ, ဘိက္ခူနံ ပန သကိံ အာပုစ္ဆိတေပိ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၁၁၆၅။ အဇာနန္တီတိ မာတာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တီ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣဒံ အပုဗ္ဗသမုဋ္ဌာနသီသံ။ စတုသမုဋ္ဌာနံ – ဝါစတော ကာယဝါစတော ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကထံ? အဗ္ဘာနကမ္မာဒီသု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ခဏ္ဍသီမာယံ နိသိန္နာ ‘‘ပက္ကောသထ သိက္ခမာနံ, ဣဓေဝ နံ ဥပသမ္ပာဒေဿာမာ’’တိ ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ ဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ ဥပဿယတော ပဋ္ဌာယ ဥပသမ္ပာဒေဿာမီတိ ဝတွာ ခဏ္ဍသီမံ ဂစ္ဆန္တိယာ ကာယဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပဏ္ဏတ္တိဘာဝံ ဇာနိတွာဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တိယာ ဝါစာစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ အနနုဇာနာပေတွာ ဥပသမ္ပာဒနတော ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒသမသိက္ခာပဒံ။
၁၁။ ဧကာဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၁၆၇-၈။ ဧကာဒသမေ – ပါရိဝါသိကဆန္ဒဒါနေနာတိ ပါရိဝါသိယေန ဆန္ဒဒါနေန။ တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓံ ပါရိဝါသိယံ – ပရိသပါရိဝါသိယံ, ရတ္တိပါရိဝါသိယံ, ဆန္ဒပါရိဝါသိယံ, အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယန္တိ။ တတ္ထ ပရိသပါရိဝါသိယံ နာမ ဘိက္ခူ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ, အထ မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌာတိ, ဥဿာရဏာ ဝါ ကရိယတိ, မနုဿာ ဝါ အဇ္ဈောတ္ထရန္တာ အာဂစ္ဆန္တိ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၅။) [သျ]ဘိက္ခူ ‘‘အနောကာသာ မယံ အညတြ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ ပရိသပါရိဝါသိယံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိသပါရိဝါသိယံ, ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပုန ဘိက္ခူ ‘‘ဥပေါသထာဒီနိ ကရိဿာမာ’’တိ ရတ္တိံ သန္နိပတိတွာ ‘‘ယာဝ သဗ္ဗေ သန္နိပတန္တိ, တာဝ ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’’တိ ဧကံ အဇ္ဈေသန္တိ, တသ္မိံ ဓမ္မကထံ ကထေန္တေယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ သစေ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကံ ဥပေါသထံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန္နရသိကံ ကာတုံ နိသိန္နာ ပါဋိပဒေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အညံ ပန သံဃကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ နာမ။
ပုန ဘိက္ခူ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝ အဗ္ဘာနာဒိသံဃကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ, တတြေကော နက္ခတ္တပါဌကော ဘိက္ခု ဧဝံ ဝဒတိ – ‘‘အဇ္ဇ နက္ခတ္တံ ဒါရုဏံ, မာ ဣမံ ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ။ တေ တဿ ဝစနေန ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ အထညော အာဂန္တွာ ‘‘နက္ခတ္တံ ပဋိမာနေန္တံ အတ္ထော ဗာလံ ဥပစ္စဂါ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၄၉) ဝတွာ ‘‘ကိံ နက္ခတ္တေန ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ။ ဣဒံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယဉ္စေဝ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယဉ္စ။ ဧတသ္မိံ ပါရိဝါသိယေ ပုန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အနာနေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာတိ ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဆန္ဒဝိဿဇ္ဇနမတ္တေနေဝ ဝါ ဥဋ္ဌိတာယ ပရိသာယ။
֍ ဋီ ၁၁၆၉။ အနာပတ္တိ အဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာတိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဝုဋ္ဌိတာယ အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ တိသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, သညာဝိမောက္ခံ, သစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဧကာဒသမသိက္ခာပဒံ။
၁၂။ ဒွါဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၇၀။ ဒွါဒသမေ – ဥပဿယော န သမ္မတီတိ ဝသနောကာသော နပ္ပဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အနန္တရသဒိသာနေဝါတိ။
ဒွါဒသမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၆။) [သျ]၁၃။ တေရသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၇၅။ တေရသမေ – ဧကံ ဝဿံ ဒွေတိ ဧကန္တရိကေ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဒွေ ဝုဋ္ဌာပေတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိပိ ဝုတ္တသဒိသာနေဝါတိ။
တေရသမသိက္ခာပဒံ။
ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၈၁။ ဆတ္တဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ – သကိမ္ပိ ဓာရေတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ မဂ္ဂဂမနေ ဧကပယောဂေနေဝ ဒိဝသမ္ပိ ဓာရေတိ, ဧကာဝ အာပတ္တိ။ သစေ ကဒ္ဒမာဒီနိ ပတွာ ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စိတွာ ဆတ္တမေဝ ဓာရေန္တီ ဂစ္ဆတိ, ဒုက္ကဋံ။ အထာပိ ဂစ္ဆာဒီနိ ဒိသွာ ဆတ္တံ အပနာမေတွာ ဥပါဟနာရုဠှာဝ ဂစ္ဆတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။ သစေ ဆတ္တမ္ပိ အပနာမေတွာ ဥပါဟနာပိ ဩမုဉ္စိတွာ ပုန ဓာရေတိ, ပုန ပါစိတ္တိယံ။ ဧဝံ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပဌမသိက္ခာပဒံ။
၂။ ဒုတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၈၄။ ဒုတိယေ – ယာနေန ယာယန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဩရောဟိတွာ ပုနပ္ပုနံ အဘိရုဟန္တိယာ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပဌမေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဒုတိယသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၇။) [သျ]၃။ တတိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၉၀။ တတိယေ – ဝိပ္ပကိရိယိံသူတိ မဏယော ဝိပ္ပကိဏ္ဏာ။ ဣဓာပိ ဩမုဉ္စိတွာ ဓာရေန္တိယာ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ကေဝလံ ဣဓ အကုသလစိတ္တံ ဟောတီတိ။
တတိယသိက္ခာပဒံ။
၄။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၉၄။ စတုတ္ထေ – သီသူပဂါဒီသု ယံ ယံ ဓာရေတိ, တဿ တဿ ဝသေန ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ တတိယေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ။
၅။ ပဉ္စမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၉၉။ ပဉ္စမေ – ဂန္ဓဝဏ္ဏကေနာတိ ဂန္ဓေန စ ဝဏ္ဏကေန စ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ တတိယသဒိသာနေဝါတိ။
ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ။
၆။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၀၂။ ဆဋ္ဌေ – သဗ္ဗံ ပဉ္စမေ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။
ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ။
၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၂၀၈-၉။ သတ္တမေ – ဥမ္မဒ္ဒါပေတိ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထံ အမောစေတွာ ဥမ္မဒ္ဒနေ ဧကာဝ အာပတ္တိ, မောစေတွာ မောစေတွာ ဥမ္မဒ္ဒနေ
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၈။) [သျ]ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ သမ္ဗာဟနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂိလာနာယာတိ အန္တမသော မဂ္ဂဂမနပရိဿမေနာပိ သာဗာဓာယ။ အာပဒါသူတိ စောရဘယာဒီဟိ သရီရကမ္ပနာဒီသု။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ တတိယသဒိသာနေဝါတိ။
သတ္တမသိက္ခာပဒံ။
၈-၉-၁၀။ အဋ္ဌမနဝမဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၁၀။ အဋ္ဌမာဒီသု တီသု သိက္ခမာနာယ သာမဏေရိယာ, ဂိဟိနိယာတိ ဣဒမေဝ နာနာကရဏံ, သေသံ သတ္တမေ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။
အဋ္ဌမနဝမဒသမသိက္ခာပဒါနိ။
၁၁။ ဧကာဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၁၄။ ဧကာဒသမေ – ဘိက္ခုဿ ပုရတောတိ အဘိမုခမေဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ပန ဥပစာရံ သန္ဓာယ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ – ကာယဝါစတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဧကာဒသမသိက္ခာပဒံ။
၁၂။ ဒွါဒသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၂၁၉-၂၃။ ဒွါဒသမေ – အနောကာသကတန္တိ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ပုစ္ဆာမီတိ ဧဝံ အကတဩကာသံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အနောကာသကတန္တိ အနာပုစ္ဆာ’’တိ။ အနောဒိဿာတိ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ပုစ္ဆာမီတိ ဧဝံ အနိယမေတွာ ကေဝလံ ‘‘ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ အတ္ထိ, ပုစ္ဆာမိ အယျာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဒသောဓမ္မသမုဋ္ဌာနံ – ဝါစတော ဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယာကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ဒွါဒသမသိက္ခာပဒံ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၉။) [သျ]၁၃။ တေရသမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၂၆။ တေရသမေ – ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာတိ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကန္တေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယေန ပါစိတ္တိယံ။ ဥပစာရေပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၂၂၇။ အစ္ဆိန္နစီဝရိကာယာတိအာဒီသု သင်္ကစ္စိကစီဝရမေဝ စီဝရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာပဒါသူတိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ သင်္ကစ္စိကံ, ပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တိယာဝ ဥပဒ္ဒဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနာပတ္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနံ – ကိရိယံ, နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
တေရသမသိက္ခာပဒံ။
ဆတ္တုပါဟနဝဂ္ဂေါ နဝမော။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော ဆသဋ္ဌိသတံ ပါစိတ္တိယာ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗာနေဝ ဘိက္ခုနီနံ ခုဒ္ဒကေသု ဆန္နဝုတိ, ဘိက္ခူနံ ဒွေနဝုတီတိ အဋ္ဌာသီတိသတံ သိက္ခာပဒါနိ, တတော သကလံ ဘိက္ခုနီဝဂ္ဂံ, ပရမ္ပရဘောဇနံ, အနတိရိတ္တဘောဇနံ, အနတိရိတ္တေန အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရဏံ, ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိ, အစေလကသိက္ခာပဒံ, ဒုဋ္ဌုလ္လပဋိစ္ဆာဒနံ, ဦနဝီသတိဝဿုပသမ္ပာဒနံ, မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ အဒ္ဓါနဂမနံ, ရာဇန္တေပုရပ္ပဝေသနံ, သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ, နိသီဒနံ ဝဿိကသာဋိကန္တိ ဣမာနိ ဒွါဝီသတိ သိက္ခာပဒါနိ အပနေတွာ သေသာနိ သတဉ္စ ဆသဋ္ဌိ စ သိက္ခာပဒါနိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသမဂ္ဂေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနာဟ – ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ခေါ အယျာယော ဆသဋ္ဌိသတံ ပါစိတ္တိယာ ဓမ္မာ…ပေ… ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ။
တတြာယံ သင်္ခေပတော သမုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယော – ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇံ, စိတ္တာဂါရသိက္ခာပဒံ, သံဃာဏိ, ဣတ္ထာလင်္ကာရော, ဂန္ဓဝဏ္ဏကော, ဝါသိတကပိညာကော, ဘိက္ခုနီအာဒီဟိ ဥမ္မဒ္ဒနပရိမဒ္ဒနာနီတိ ဣမာနိ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ အစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဝိနာပိ စိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အစိတ္တကာနိ, စိတ္တေ ပန သတိ အကုသလေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ လောကဝဇ္ဇာနိ။ အဝသေသာနိ အစိတ္တကာနိ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနေဝ။ စောရီဝုဋ္ဌာပနံ, ဂါမန္တရံ, အာရာမသိက္ခာပဒံ ဂဗ္ဘိနိဝဂ္ဂေ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သတ္တ, ကုမာရိဘူတဝဂ္ဂေ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စ, ပုရိသသံသဋ္ဌံ ပါရိဝါသိယဆန္ဒဒါနံ, အနုဝဿဝုဋ္ဌာပနံ,
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၀။) [သျ]ဧကန္တရိကဝုဋ္ဌာပနန္တိ ဣမာနိ ဧကူနဝီသတိ သိက္ခာပဒါနိ သစိတ္တကာနိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ, အဝသေသာနိ သစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနေဝါတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ
ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
၅။ ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ (ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)
ပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ
ပါဋိဒေသနီယာ နာမ, ခုဒ္ဒကာနံ အနန္တရာ၊
ယေ ဓမ္မာ အဋ္ဌ အာရုဠှာ, သင်္ခေပေနေဝ သင်္ဂဟံ၊
တေသံ ပဝတ္တတေ ဧသာ, သင်္ခေပေနေဝ ဝဏ္ဏနာ။
֍ ဋီ ၁၂၂၈။ ယာနိ ဟိ ဧတ္ထ ပါဠိယံ သပ္ပိတေလာဒီနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, တာနိယေဝ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ပါဋိဒေသနီယာ။ ပါဠိဝိနိမုတ္တကေသု ပန သဗ္ဗေသု ဒုက္ကဋံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အဋ္ဌဝိဓမ္ပိ ပနေတံ ပါဋိဒေသနီယံ စတုသမုဋ္ဌာနံ – ကာယတော ကာယဝါစတော ကာယစိတ္တတော ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ, ကိရိယံ နောသညာဝိမောက္ခံ, အစိတ္တကံ, ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ, ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, တိစိတ္တံ, တိဝေဒနန္တိ။
ပါဋိဒေသနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဋိဒေသနီယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
သေခိယာ ပန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ, ယေ ဓမ္မာ ပဉ္စသတ္တတိ၊
တေသံ အနန္တရာယေဝ, သတ္တာဓိကရဏဝှယာ။
မဟာဝိဘင်္ဂေ ယော ဝုတ္တော, တေသံ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော၊
ဘိက္ခုနီနံ ဝိဘင်္ဂေပိ, တာဒိသံယေဝ တံ ဝိဒူ။
(ဝိ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၁။) [သျ]ယသ္မာ တသ္မာ ဝိသုံ တေသံ, ဓမ္မာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ၊
န ဝုတ္တာ တတ္ထ ယာ ဝုတ္တာ, ဝုတ္တာယေဝ ဟိ သာ ဣဓာတိ။
သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ
ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဗ္ဗာသဝပဟံ ဧသာ, နိဋ္ဌိတာ ဝဏ္ဏနာ ယထာ၊
သဗ္ဗာသဝပဟံ မဂ္ဂံ, ပတွာ ပဿန္တု နိဗ္ဗုတိန္တိ။
ဥဘတောဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။